UNIVERZITET U TRAVNIKU EDUKACIJSKI FAKULTET PEDAGOGIJA I PSIHOLOGIJA
OBLICI RADA U NASTAVI SEMINARSKI RAD IZ METODIKE NASTAVE
Kandidat: Adna Hadžić
Mentor: Prof. Dr. Hanifa Obralić
Travnik, april 2016.
SADRŽAJ:
1.
UVOD..................................................................................................................................3
2.
POJAM I PODJELA OBLIKA NASTAVE.........................................................................3
3.
FRONTALNI OBLIK RADA U NASTAVI........................................................................4
4.
5.
6.
3.1.
Prednosti frontalnog oblika rada..................................................................................5
3.2.
Nedostaci frontalnog oblika rada.................................................................................5
GRUPNI OBLIK RADA U NASTAVI...............................................................................6 4.1.
Prednosti grupnog oblika rada......................................................................................7
4.2.
Nedostaci grupnog oblika rada.....................................................................................7
RAD U PAROVIMA...........................................................................................................8 5.1.
Prednosti rada u parovima...........................................................................................8
5.2.
Nedostaci rada u parovima...........................................................................................9
INDIVIDUALNI OBLIK RADA U NASTAVI..................................................................9 6.1.
Prednosti individualnog oblika rada...........................................................................10
6.2.
Teškoće i ograničenja u primjeni grupnog oblika rada..............................................10
7.
ZAKLJUČAK....................................................................................................................11
8.
LITERATURA...................................................................................................................11
2
UVOD
Pod oblikom nastavnog rada podrazumijeva se način aktivnosti nastavnika i učenika, a karakterizira ih odgovarajuća vrsta sociološke organiziranosti. Polazeći od organiziranosti, oblici nastavnog rada mogu se razvrstati na: frontalni, grupni, rad u parovima (tandemu) i individualni oblik rada. Koji će se oblici nastavnog rada koristiti zavisi isključivo od didaktičkog trokuta: od pristupa nastavnika, od uzrasnih mogućnosti i sastava učenika i od vrste nastavne građe. Tema mog seminarskog rada jeste upravo oblici rada u nastavi, te je predmet istraživanja mog seminarskog rada općenito nastava, azadatak mog seminarskog rada jeste olakšati pristup nastavnim oblicima te ih objasniti, tako da ću se bazirati na frontalni, grupni, rad u parovima i individualni oblik, gdje ću ih opširnije opisati i objasniti te nabrojati njihove glavne karakteristike.
3
1. POJAM I PODJELA OBLIKA NASTAVE
„U didaktici se često oblici nastavnog rada miješaju sa nastavnim metodama. Oni predstavljaju širi organizaciono- radni okvir od nastavnih metoda jer se u jednom obliku nastavnog rada mogu primjenjivati različite metode. Oblici rada često se
u didaktici
označavaju različitim terminima; nastavni oblici, oblici poučavanja, nastavni načini, nastavni postupci itd. Karl Šteker oblike nastavnog rada dijeli na: neposrednu nastavu i posrednu nastavu. Ovom podjelom on je izmiješao nastavne metode i oblike rada u nastavi. Veliki broj savremenih didaktičara uzima kao kriterij za podjelu, vrstu, karakter i raspodjelu aktivnosti između nastavnika i učenika u nastavnom procesu i na osnovu toga oblike dijeli na dvije kategorije: neposredne i posredne. U neposredne oblike rada u nastavi ubrajaju se oni oblici u kojima nastavnik „prenosi“ znanja i direktno rukovodi nastavnim procesom na klasičan način. Nastavnik je glavni i često jedini nosilac rada na času. On sam utvrđuje cilj i pravi plan rada, bira nastavne metode i sredstva koja će koristiti, sam realizuje plan. Neposredni oblici nastave su ekonomičniji od posrednih oblika. Njima se podstiče kod učenika razvoj takmičarskog duha i jednostavniji su za organizaciju. Posredni oblici nastavnog rada razvili su se iz „tihog rada“ koji se praktikovao u kombinovanim odjeljenjima malih škola. Kombinovana odjeljena sastavljena su od učenika više razreda. U posrednim oblicima nastavnik radi, usmjerava i kontroliše obrazovni proces posrednim sredstvima u koja se ubraja: opća organizacija rada, pripremanje posebnih zadataka, radnih i kontrolnih listova, uputstava. Značaj ovog oblika rada jeste što se povećava samostalnost učenika u radu i što se uvode u samoučenje. Dr. V Poljak (1985) oblike nastavnog rada klasificira s obzirom na brojčane formacije učenika. U skladu s tim oblike rada dijeli na: frontalni rad i samostalni rad (grupni rad, rad u parovima i individualni rad“ (Tomić , Osmić, 2006, str. 143- 144).
4
2. FRONTALNI OBLIK RADA U NASTAVI
„U frontalnom obliku rada nastavnik istovremeno radi sa cijelim odjeljenjem. Ukoliko ulogu nastavnika preuzme učenik ili neko drugi u odjeljenju i tada govorimo o frontalnom obliku rada u nastavi. Radeći frontalnim oblikom rada nastavnik se obraća cijelom odjeljenju. Nastavno gradivo nastavnik izlaže, tumači, objašnjava, demonstrira cijelom odjeljenju istovremeno. Pitanja postavlja cijelom odjeljenju, a učenik koji odgovara na pitanje to radi pred cijelim odjeljenjem. Učenici slušaju i prate izlaganje nastavnika ili drugu vrstu rada, a prate i odgovore svojih drugova istovremeno. Slične su okolnosti za sve učenike. Obzirom da se radi zajednički, ovaj oblik rada u nastavi naziva se još i kolektivnim oblikom rada. Dr. V. Poljak navodi da je nastavnik u direktnom odnosu s učenicima i sa nastavnim sadržajima, odnosno drugim riječima, da je nastavnik posrednik između učenika i nastavnih sadržaja dok su učenici u direktnom odnosu s nastavnikom i indirektnom odnosu s nastavnim sadržajima. Postoje dva načina frontalnog oblika rada: vezani i slobodni. U vezanom obliku rada nastavnik najveći dio časa koristi verbalnu aktivnost i njegova je uloga dominantna. Slobodni način frontalnog rada daje učenicima veću slobodu i insistira više na njihovoj aktivnosti. Učenici postavljaju cilj i zadatke časa, planiraju rad, realizuju ga i donose zaključke. Nastavnik ih u tome usmjerava i pomaže im“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 145-146).
2.1.
Prednosti frontalnog oblika rada
„Prednosti frontalnog oblika rada prema V. Poljaku (1985) ogledaju se u slijedećem: „Frontalni rad je najekonomičniji jer nastavnik istodobno radi s velikim brojem učenika, nadalje, nastavnik izravno komunicira sa svim učenicima i pri tom kontrolira da li ga svi učenici prate; učenici usvajaju način izražavanja i ujedno i sami imaju prilike da se verbalno izražavaju; nastavnik direktno rukovodi cijelim odjeljenjem, što pridonosi da se rad istovremeno zajednički započne i završi; u zajedničkom radu slabiji učenici potiču se na intenzivniji tempo rada, a indiferentni na aktivnost razvija se kolektivna radna disciplina i discipliniranost u radu i rad se pod rukovodstvom nastavnika vodi najsigurnijim putem do 5
cilja i sl.“ Osim toga, u frontalnom obliku rada vlada i takmičarski duh, a velika mu je i odgojna vrijednost“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 147).
2.2.
Nedostaci frontalnog oblika rada
-
Teškoće individualizacije, gdje bi težina i tempo rada bili prilagođeni individualnim
-
sposobnostima učenika; Stepen usvojenosti nastavnih sadržaja može se provjeravati samo kod jednog
-
određenog broja učenika, letećim propitivanjem; Nema direktne komunikacije između učenika zbog ometanja rada; Istovremeno je teško i nemoguće aktivirati sve učenike. Jedan broj učenika fizički je
-
prisutan, psihički je odsutan sa časa; Ovaj rad je uniformiran što izaziva monotoniju i dosadu U učionici vlada atmosfera predavaonice i slušaonice Učenici su pasivni jer sve poslove radi nastavnik Nastavnik se radom sa velikom grupom učenika brzo umara.. „Iz svih navedenih razloga frontalni oblik rada u nastavi se kombinira sa grupnim, tandem i individualnim oblikom rada u nastavi“ (Tomić, Osmić, 2006, str 148).
3. GRUPNI OBLIK RADA U NASTAVI
„Grupni rad učenika izvodi se tako da se unutar učeničkog kolektiva povremeno formiraju manje skupine učenika koje samostalno rade na određenim zadacima i s rezultatima svoga rada upoznaju nastavnika, odnosno cijeli kolektiv.“ (V. Poljak, 1985). „Organizacija grupnog oblika rad provodi se na sljedeći način: naprije nastavnik upoznaje sve učenike s programom rada, odnosno sa konkretnim zadacima koje će grupe rješavati. Programe rada 6
nastavnik priprema unaprijed za svaku grupu. Nakon tog prilazi se formiranju grupa. A onda se grupama dijele konkretni zadaci koje će rješavati. Poslije podjele zadataka, grupe prelaze na samostalan rad. Nastavnik obilazi grupe, kontrolira rad, daje dopunska uputstva, savjetuje. Nakon završenog rada predstavnik grupe izvještava o rezultatima svog rada. U grupnom radu postoji diferenciranje odjeljenja. Na kraju se spaja rad svih grupa i vodi se rasprava o rezultatima koje je postigla svaka. Učenici koji su radili u grupama očekuju da drugi vrednuju njihov rad. Postoje više vrsta i tipova grupa kao što su; prijateljske grupe, radne grupe, grupe za igru, grupe po mjestu stanovanja,
grupe sa specijalnim sposobnostima, grupe za
unaprjeđivanje slabijih učenika, pomagačke grupe, interesne grupe, osnovne grupe, specijalne grupe, homogene i heterogene grupe. Grupni oblik rada odvija se kroz četiri faze: pripremna, operativna, verifikativna i aplikativna. U pripremnoj fazi vrši se podjela uloga u grupi, utvrđuju se kriteriji za formiranje grupa i bira se vođa za svaku grupu .Operativna faza predstavlja centralnu aktivnost za svaku grupu. U ovoj fazi dolazi do izražaja aktivnost nastavnika i učenika u neposrednom izvršavanju zadataka grupnim oblikom rada. U verifikativnoj i aplikativnoj fazi primjenjuju se brojni pedagoški postupci, tehnike i instrumenti kao što su; širi razgovori, kontrolni zadaci, nizovi zadataka objektivnog tipa, anketni listovi, zadaci za petominutna ispitivanja, testovi, skaliranje, intervjuiranje, sociometrijski test itd. Aplikativna faza podrazumijeva praktičnu primjenu grupnih aktivnosti u različitim nastavnim oblastima i različitim tipovima zadataka“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 148. - 155).
3.1.
Prednosti grupnog oblika rada
-
Nosioci glavnog dijela rada u grupnom obliku su učenici. Učenici su stavljeni u direktan odnos prema nastavnom sadržaju i izvorima na kojima
-
uče, što uslovljava pojačanu aktivnost učenika. U grupnom obliku rada postoji stalna direktna saradnja među učenicima. Radeći neposredno učenici formiraju svoje radne sposobnosti s posebnim obzirom na
-
kolektivni rad. Obaj oblik rada omogućuje veću fizičku pokretljivost učenika i time osvježava. 7
-
Grupni oblik rada odgovara učenicima i psihološki. Oni se u slobodno vrijeme poslije
-
škole grupišu radi različitih zajedničkih aktivnosti (igre, sporta, itd.) Grupni oblik rada omogućava reguliranje tempa rada kod svakog učenika. Kroz grupni oblik rada učenici se bolje upoznaju. „Potrebno je prilikom formiranja grupa poštovati među- učeničke veze stvorene izvan nastave. Grupni rad pogoduje razvijanju drugarstva i socijalne ličnosti. Grupni oblik rada svoju primjenu nalazi u nastavi svih nastavnih predmeta“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 156).
3.2.
Nedostaci grupnog oblika rada „Za grupni oblik nisu pogodni mnogi sadržaji iz različitih nastavnih predmeta, npr.
Pismeni rad iz maternjeg jezika ne može se raditi grupno, crteži iz likovnog odgoja, pjesmica iz književnosti doživljava se pojedinačno itd. Za grupni oblik rada nepogodno je i suviše teško nastavno gradivo koje prevazilazi individualne sposobnosti većeg broja učenika. Grupni oblik rada podrazumijeva postojanje potrebnih sredstava i radnog materijala za rad (prikladne prostorije, namještaj, pokretne stolove, klupe, karte, knjige, ilustracije, materijal za vježbanje itd.). Za provođenje grupnog oblika rada neophodna je podrška cijelog nastavničkog kolektiva, u suprotnom može doći do različitog ponašanja učenika na časovima kod pojedinih nastavnika i do slabljenja discipline“ (Tomić, Osmić 2006, str. 157).
4. RAD U PAROVIMA
„Rad u paru (tandemu) je takav oblik rada u kome dobiveni zadatak izvršavaju dva učenika. U paru se može ostvariti jedinstvo, ako su parovi po osobinama i stavovima komplementarni. Ukoliko jedan od partnera nije spreman na saradnju par se rastura. Rad u parovima može se posmatrati sa pedagoškog, psihološkog, didaktičkog i socijalnog aspekta. Postoji više načina rada u parovima, M. Stevanović, (1998) navodi sljedeće modele rada: instruktivni rad, zajedničko kooperativno učenje, individualno učenje u paru, zajednički
8
stvaralački rad u paru, međusobno vrednovanje, zajedničko vrednovanje, istraživanje u tandemu itd. Rad u parovima odvija se i prolazi kroz tri faze koje su logički povezane: pripremna faza, faza samostalnog istraživačkog rada i faza prezentacije rezultata. U pripremnoj fazi rada u parovima obavljaju se sljedeći zadaci; definiraju se ciljevi i zadaci, kao i očekivani rezultati koje treba dobiti radom u parovima, određuju se kriteriji za formiranje parova i utvrđuje se broj parova u odjeljenju, vrši se izbor sadržaja, tema i dijele se zadaci parovima. U drugoj fazi samostalnog istraživačkog rada u paru dolazi do neposredne realizacije aktivnosti učenika na rješavanje postavljenih zadataka. Faza prezentacije je posljednja faza rada u parovima i u njoj se objedinjuju i prezentiraju dobiveni rezultati“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 167. – 174).
4.1.
Prednosti rada u parovima
-
Povoljno utiče na razvoj drugarskih odnosa i na socijalizaciju. Omogućuje parovima da potpuno dođu do izražaja što je u frontalnom radu
-
nemoguće. Važan je i izvan nastave u okviru domaćeg rada učenika. Nalazi svoj puni smisao u ispunjavanju školskih zadataka izvan nastave Nalazi svoju primjenu u svim nastavnim oblastima, nastavnim predmetima, svim
-
razredima i tipovima sati. Vrlo uspješno se kombinuje sa svim oblicima rada u nastavi.
4.2.
Nedostaci rada u parovima „Kod primjene rada u parovima veoma je bitno da nastavnik dobro poznaje
specifičnost ovog oblika rada, da poznaje dobro sposobnosti učenika i da osposobi učenike za uspješan rad u parovima. Ovaj oblik rada neki didaktičari ne preporučuju u radu sa učenicima mlađih razreda. Istraživanja su pokazala da odličnim učenicima ne odgovara rad sa slabijim učenikom jer ih ne motivira. Sastavljanje parova može biti veoma osjetljivo. Nastavnik mora dobro poznavati učenike, mora voditi računa da li se oni međusobno slažu i dopunjuju, kakav je njihov uspjeh, da li su isključivi ili tolerantni, umiju li surađivati. Rad u paru najveće rezultate će dati u matematici, maternjem jeziku, poznavanju prirode, historiji, biologiji i
9
geografiji pa ga u ovim predmetima treba i primjenjivati. Posebno ga treba provoditi u fazi vježbanja i ponavljanja gradiva“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 174).
5. INDIVIDUALNI OBLIK RADA U NASTAVI
„Individualni oblik nastavnog rada je takav oblik rada u kome svaki učenik u odjeljenju radi samostalno postavljeni zadatak. Posebnu primjenu individualni rad nalazi u programiranoj nastavi. Individualni rad spada u posebnu nastavu. On je pedagoški rukovođen proces. Nastavnik učenike treba osposobljavati za samostalan rad. U toku samostalnog rada učenik regulira vlastite aktivnosti; samostalno uči i tako stječe znanja, navike i umijeća, određuje tempo rada, bira redoslijed obavljanja zadataka, daje inicijativu, vrši kontrolu i 10
evaluaciju urađenog, može mijenjati područja svoje aktivnosti, samostalno promatra, istražuje, izlaže, bilježi, sakuplja, itd. Dr. Mladen Vilotijević, (1999) govori o tri vrste individualnog rada sa učenicima; nastavnikov rad sa pojedincem, svi učenici rade na istom zadatku i rad učenika na različitim zadacima. U prvoj vrsti nastavnik neposredno daje učeniku pojedincu zadatke, upućuje ga u rad, u izvore znanja. Učenik zatim samostalno rješava zadatak, ukoliko mu nešto nije jasno traži od nastavnika objašnjenje i dodatna uputstva. Vrsta individualnog rada gdje učenici rade različite zadatke ogleda se u prilagođenosti zadataka potrebama i mogućnostima učenika. Zadaci se mogu dati različiti svakom učeniku ili da bude nekoliko grupa zadataka za slabije, srednje i lošije učenike“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 175). 5.1.
Prednosti individualnog oblika rada
„Individualni oblik rada osamostaljuje učenike što ih uči da uče. To doprinosi razvoju samopouzdanja kod učenika. Pojedinac realno sagledava koliko je postigao i kakav je njegov rezultat u odnosu na postignuća drugih učenika. Nastavnik stiče realnu sliku o znanju svakog pojedinca i odjeljenja kao cjeline. Uvažavaju se potrebe i mogućnosti svakog učenika. Nastavnik dobija bazu povratnih informacija o znanju svojih učenika što mu omogućuje korekciju i poboljšanje organizacije nastave.
Individualnim načinom štedi se nastavno
vrijeme. Određene sadržaje učenici mogu odraditi samostalno kod kuće. Naročito važnu pedagošku vrijednost ima individualni rad zasnovan na pojedinačnoj komunikaciji nastavnika i učenika i individualni rad u kome svi učenici rješavaju različite zadatke. Učenici su u individualnom radu postavljenji u direktan odnos prema određenim zadacima nastavnih sadržaja gdje se zahtijeva maksimalna aktivnost svakog pojedinca. Učenici su u radu prepušteni svom vlastitom znanju i vlastitoj sposobnosti“ (Tomić, Osmić. 2006, str. 177).
5.2.
Teškoće i ograničenja u primjeni grupnog oblika rada
„Pozitivni efekti individualnog rada zavise od toga koji se oblik primjenjuje. Ukoliko se učenicima daju isti zadaci da ih savladavaju, onda tu nema nikakve diferencijacije i ne uvažavaju se individualne sposobnosti svakog pojedinca. Zato ovu vrstu rada treba rijetko davati učenicima. Individualni rad učenika zahtijeva temeljitu pripremu nastavnika (da uradi 11
zadatke prilagođene psihofizičkim mogućnostima učenika, da pripremi i umnoži nastavne listiće, da ih temeljito pregleda). Primjenom individualnog oblika rada ne treba pretjerivati. Ma koliko dobro bio pripremljen on traži povećan napor učenika pa da treba umjereno koristiti. Učenici individualnim radom nemaju mogućnost da se verbalno izražavaju pa pretjerani individualni rad može štetiti razvijanju sposobnosti govornog izražavanja. Ukoliko bi se individualni rad u nastavi prenaglasio moglo bi doći do nedovoljne racionalizacije i ekonomičnosti obrazovanja, sticanja teoretskih znanja manjeg obima, nedovoljnog razvoja socijaliziranih ličnosti pojedinaca, itd“ (Tomić, Osmić, 2006, str. 174).
6. ZAKLJUČAK
Kroz ovaj seminarski rad ispunjen je prethodno postavljeni cilj i zadatak rada, odnosno nabrojala sam i objasnila glavne i najbitnije karakteristike oblika rada u nastavi. Oblik nastavnog rada podrazumijeva način aktivnosti nastavnika i učenika, a karakterizira ih odgovarajuća vrsta sociološke organiziranosti. Polazeći od organiziranosti, oblici nastavnog rada mogu se razvrstati na: frontalni, grupni, rad u parovima (tandemu) i individualni oblik rada. U frontalnom obliku rada nastavnik istovremeno radi sa cijelim odjeljenjem. „Grupni rad učenika izvodi se tako da se unutar učeničkog kolektiva povremeno formiraju manje 12
skupine učenika koje samostalno rade na određenim zadacima i s rezultatima svoga rada upoznaju nastavnika, odnosno cijeli kolektiv.“ (V. Poljak, 1985).
Rad u paru (tandemu) je
takav oblik rada u kome dobiveni zadatak izvršavaju dva učenika. U paru se može ostvariti jedinstvo, ako su parovi po osobinama i stavovima komplementarni. Individualni oblik nastavnog rada je takav oblik rada u kome svaki učenik u odjeljenju radi samostalno postavljeni zadatak.
Posebnu primjenu individualni rad nalazi u programiranoj nastavi.
Individualni rad spada u posebnu nastavu.
7. LITERATURA
-Poljak, V. (1984). Didaktika. Školska knjiga. -Tomić, R., Osmić, I. (2006). Didaktika: Oblici rada u nastavi. Tuzla: Denfas. -Na sajtu: http://studenti.rs/skripte/pedagogija/frontalni-oblik-rada-u-nastavi/. Očitano: 13.04.2016.
13
14
