CENTRO EDUCATIVO ¨NUESTRA SEÑORA DEL ROSAIRO¨
TEMA:
IMPORTANCIA DEL YOGUR DE QUINUA EN EL CRECIMIENTO DE LOS NIÑOS DE 3 AÑITOS DE INICIAL
AUTOR: Dylan Ambia Ramos Ang!ly "a#ol A$%ino A$%ino Ma&$%!' (oss!lyn )!na*i+!s ,illa-o&.a /!&nan+a Co&a ,illa-o&.a (oa$%0n Co&on!l
PRO/ESORA: Lo%&+!s L!'-ano
Lima1 (%nio1 245
DEDICATORIA
A n%!s.&os 6a+&!s $%i!n!s nos b&in+an s% a6oyo in-on+i-ional +%&an.! la !labo&a-i7n +!l 6&oy!-.o .an.o mo&al -omo !-on7mi-am!n.!8 A Dios ya $%! g&a-ias a 9l .!n!mos la -a6a-i+a+ y la %!&'a n!-!sa&ia 6a&a -%lmina& -on 9;i.o !s.! .&aba#o8 A la 6&o!so&a $%i!n a sabi+o g%ia&nos -on s%s -ono-imi!n.os y -ali+a+ %mana1 6&!6a&
2
y +!s! +!s!n* n*ol ol*i *imi! mi!n. n.o o !n la
DEDICATORIA
A n%!s.&os 6a+&!s $%i!n!s nos b&in+an s% a6oyo in-on+i-ional +%&an.! la !labo&a-i7n +!l 6&oy!-.o .an.o mo&al -omo !-on7mi-am!n.!8 A Dios ya $%! g&a-ias a 9l .!n!mos la -a6a-i+a+ y la %!&'a n!-!sa&ia 6a&a -%lmina& -on 9;i.o !s.! .&aba#o8 A la 6&o!so&a $%i!n a sabi+o g%ia&nos -on s%s -ono-imi!n.os y -ali+a+ %mana1 6&!6a&
2
y +!s! +!s!n* n*ol ol*i *imi! mi!n. n.o o !n la
AGRADECIMIENTO
En !s.a 6&!s!n.! in*!s.iga-i7n ag&a+!-!mos la ay%+a b&in+a+a 6a&a la &!al &!ali' i'aa-i7 i7n n +! n%!s n%!s.& .&o o 6&oy 6&oy!!-.o .o88 ag&a ag&a+! +!-i -i!n !n+o +o a n%!s n%!s.& .&os os 6a+& 6a+&!s !s y amilia&!s 6o& $%! nos b&in+a&on s% a6oyo .an.o mo&al y !-on7mi-am!n.! 6a&a !l +!sa&&ollo +! !s.! 6&oy!-.o y log&a& !l ob#!.i*o .&a'a+o 6a&a la 6&!s!n.a-i7n +! %n b%!n .&aba#o8 D! ig%al man!&a al -!n.&o !+%-a.i*o N%!s.&a S!=o&a +!l &osa&io $%i!n .i!n! -omo o&ma+o&a a m0 $%!&i+a 6&o!so&a +! .&!s a=i.os $%! !s $%i!n nos b&in+a s%s -ono-imi!n.os y !ns!=an'a +0a a +0a -on 6a-i!n-ia y amo& N%!s.&os m
3
RESUMEN
Es.! 6&oy!-.o !s.< +i&igi+o a &!*alo&a& !l %so +! la $%in%a -omo alim!n.o 6&imo&+ial !n los ni=os +! .!&-!&o a $%in.o a=o +! !+%-a-i7n bin-l%y!n+o los 4 !s!n-ial!s?1 !s6!-ialm!n.! la Lisina1 $%! !s +! *i.al im6o&.an-ia 6a&a !l +!sa&&ollo +! las -9l%las +!l -!&!b&o1 los 6&o-!sos +! a6&!n+i'a#!1 m!mo&i'a-i7n y &a-io-inio1 as0 -omo 6a&a !l -&!-imi!n.o 0si-o8
@
INDICE Po&.a+a88888884 D!+i-a.o&ia82 Ag&a+!-imi!n.o8888888888883 R!s%m!n88888888@ Bn+i-!888 In.&o+%--i7n8885
CAPITULO I
EL PRO)LEMA
Plan.!ami!n.o +!l 6&obl!ma88888 /o&m%la-i7n +!l 6&obl!ma8888 Ob#!.i*o g!n!&al 8888 (%s.ii-a-i7n 88888888F Limi.a-ion!s8F O&ig!n8884 Con-!6.os42 Usos +! la $%in%a88843 ,alo& n%.&i-ional8888884@ )!n!i-ios +! la $%in%a 84 ,a&i!+a+!s +! la $%in%a888845 P&!6a&a-i7n +!l yog%&. +! $%in%a 884
INTRODUCCIÓN La $%in%a !s %na 6lan.a an+ina $%! s! o&igina !n los al&!+!+o&!s +!l lago Ti.i-a-a +!l P!& y )oli*ia8 La $%in%a %! -%l.i*a+a y %.ili'a+a 6o& las -i*ili'a-ion!s 6&!is6
!;-!6-ional !n la +i!.a inan.il ya $%! 6%!+!
6&o6o&-iona& a los ni=os n%.&i!n.!s +! g&an -ali+a+8
5
CAPITULO I
EL PROBLEMA Planteamiento el P!o"lema La $%in%a .&a+i-ionalm!n.! s! -ons%m! !n g%isos o so6as1 6!&o a-.%alm!n.! o&ma 6a&.! +!l a&.! -%lina&io -omo !s la -omi+a8 Es %n alim!n.o !;-!6-ional1 m%y in.!&!san.! !n la +i!.a inan.il y $%! 6%!+! 6&o6o&-iona& a los ni=os n%.&i!n.!s na.%&al!s +! g&an -ali+a+ +! man!&a !$%ilib&a+a1 la &a'7n 6o& la -%al n%!s.&o .!ma +! in*!s.iga-i7n !s +! g&an im6o&.an-ia +a+o a $%! la $%in%a l!s ay%+a !n !l -&!-imi!n.o +! los ni=os8 El al.o -on.!ni+o !n 6&o.!0nas1 -a&boi+&a.os1 g&asas1 *i.aminas y min!&al!s ay%+a a o&.al!-!& s% -&!-imi!n.o1 !l -on.!ni+o !n -al-io1 i!&&o y o.&os min!&al!s1 $%! 6&o6o&-ion! los amino<-i+os !s!n-ial!s +! la +i!.a %mana la -on*i!&.!n !n %n alim!n.o -asi 6!&!-.o8 En -on-l%si7n la im6o&.an-ia +! !s.! 6&oy!-.o +! y%g%&. +! $%in%a !s.a&0a basa+a !n om!n.a& a los ni=os a-!&-a +! %na man!&a !i-a' b%!nos
#o!m$la%i&n el '!o"lema C7mo inl%y! la $%in%a y $%! b!n!i-ios m%!s.&a !n !l -&!-imi!n.o +! los ni=os +! !+%-a-i7n ini-ial N%!s.&a s!=o&a +!l &osa&io !n la In+.i.%-i7n E+%-a.i*a !n !l 245 (
O")eti*o +ene!al El ob#!.i*o g!n!&al +! !s.! 6&oy!-.o !s +a& a -ono-!& la g&an im6o&.an-ia +!l yog%&. +! $%in%a1 b&in+
O")eti*o, e,'e%-.i%o,
•
M!n-iona& los b!n!i-ios $%! 6os!! !l yog%&. $%in%a Ino&ma& a los ni=os las 6&o6i!+a+!s n%.&i-ional!s $%! 6os!! !l
•
yog%&. $%in%a P&omo*!& !l in.!&9s al -ons%mo +!l yog%& +! $%in%a !n los ni=os
•
/
0$,ti.i%a%i&n Noso.&os nos in.!&!samos 6o& la !labo&a-i7n +! !s.! 6&o+%-.o 6o&$%! -&!!mos $%! !l +!sa&&ollo y -&!-imi!n.o +! los ni=os !s !n bas! a %na b%!na alim!n.a-i7n1 !s 6o& !llo $%! o6.amos 6o& !labo&a& !s.! yog%&. a bas! +! la $%in%a1 +a+o a $%! -on.i!n!n as6!-.os +! *i.al im6o&.an-ia 6a&a .o+o s!& %mano8 6o& lo $%!1 nos !mos -!n.&a+o !n la !labo&a-i7n +! !s.! 6&o+%-.o 6a&a $%! los ni=os -ono'-an los b!n!i-ios $%! b&in+a !s.! magn0i-o alim!n.o 6a&a s% +!sa&&ollo8 La $%in%a !s %na %!n.! *!g!.al +! 6&o.!0nas1 min!&al!s y n%.&i!n.!s1 no .an.o +!bi+o a s% -an.i+a+ sino a s% -ali+a+1 lo -%al l! o.o&ga %n al.o *alo& biol7gi-o8 E;is.!n alg%nos -om6on!n.!s alim!n.i-ios -%yas 6&o6i!+a+!s g!n!&an %na ml.i6l! -an.i+a+ +! b!n!i-ios a $%i!n lo -ons%m!8 D!n.&o +! !s.a -a.!go&0a s! !n-%!n.&a la $%0noa o $%in%a1 %na s!milla $%! !s o&igina&ia +!l S%& +! Am9&i-a1 y $%! %! -%l.i*a+a a-! m
F
Limita%ione,
4
O!i+en e la 2$in$a La $%in%a !s %na 6lan.a an+ina 6&o-!+!n.! +! los al&!+!+o&!s +!l lago Ti.i-a-a1 %bi-a+o !n P!& y )oli*ia8 Las .!o&0as sob&! !l o&ig!n +! la $%in%a son mil!s8 6o& !#!m6lo1 la $%in%a %! %.ili'a+a 3 a=os an.!s +! C&is.o1 mi!n.&as $%! alla'gos !n la 'ona +! Aya-%-o1 !n !l P!&1 in+i-a&0an $%! la +om!s.i-a-i7n +! la $%in%a o-%&&i7 in-l%so 2 mil a=os an.!s84 La $%in%a %! -%l.i*a+a y %.ili'a+a 6o& las -i*ili'a-ion!s 6&!is6%a%'on.l!?8 La $%in%a !n la a-.%ali+a+ .i!n! +is.&ib%-i7n m%n+ial: !n Am9&i-a1 +!s+! Cana+< as.a Cil!K !n E%&o6a1 Asia y !l &i-a1 ob.!ni!n+o &!s%l.a+os a-!6.abl!s !n -%an.o a 6&o+%--i7n y a+a6.a-i7n8 Una !*i+!n-ia +!l %so +! la $%in%a s! !n-%!n.&a !n la -!&
$%i!n al obs!&*a& los -%l.i*os al&!+!+o& +! Con-!6-i7n1 m!n-iona $%! los in+ios 6a&a s% alim!n.a-i7n si!mb&an .ambi9n la $%in%a1 !n.&! o.&as 6lan.as8 Pos.!&io&m!n.!1 )!&nab9 Cobo -on%n+! la $%in%a -on la "ii-a ! in+i-a $%! la $%in%a !s %na 6lan.a m%y 6a&!-i+a al bl!+o +! E%&o6a8 Ga&-ilaso +! la ,!ga1 !n s%s -om!n.a&ios &!al!s1 in+i-a $%! la 6lan.a +! $%in%a !s %no +! los s!g%n+os g&anos $%! s! -%l.i*an sob&! la a' +! la .i!&&a +!nomina+a $%in%a y $%! s! as!m!#a algo al mi#o o a&&o' 6!$%!=o1 y a-! &!!&!n-ia al 6&im!& !n*0o +! s!millas a-ia E%&o6a1 las $%! +!sao&.%na+am!n.! ll!ga&on m%!&.as y sin 6o+!& g!&mina&1 6osibl!m!n.! +!bi+o a la al.a %m!+a+ &!inan.! +%&an.! la .&a*!s0a 6o& ma&8 Pos.!&io&m!n.!1 Ci!'a +! L!7n >45? in+i-a $%! la $%in%a s! -%l.i*aba !n las .i!&&as al.as +! Pas.o y Q%i.o1 m!n-ionan+o $%! !n !sas .i!&&as &0as s! si!mb&a 6o-o ma0' y ab%n+an.! $%in%a8 Tambi9n Pa.i=o >4F5@?1 !n s%s &!*ision!s sob&! La Pa'1 m!n-iona a la $%in%a -omo %na 6lan.a $%! s!&*0a +! alim!n.o a los in+0g!nas >(im!n!s +! la Es6a+a1 41 II1 5?K y1 inalm!n.!1 %mbol+.1 al *isi.a& Colombia1 ai&ma $%! la $%in%a si!m6&! a a-om6a=a+o y s!g%i+o a los abi.an.!s +! C%n+inama&-a8 D%&an.! !l 6&o-!so +! +om!s.i-a-i7n +! la $%in%a !l omb&! an+ino ll!g7 a ob.!n!& las *a&i!+a+!s a-.%al!s1 .al!s -omo las $%in%as C%ll6i 6a&a so6as1 las $%in%as Pasanalla 6a&a .os.a+o1 las Coy.os 6a&a a&ina1 las R!al!s 6a&a la 6issa&a o g&an!a+o1 la U.%saya 6a&a &!sis.i& a la salini+a+1 las i.%llas y A-a-inos 6a&a &!sis.i& !l &0o1 las "-an-ollas 6a&a &!sis.i& la s!$%0a1 las Q%!ll%s o ama&illas 6a&a al.o &!n+imi!n.o1 las C!!-as 6a&a &!sis.i& !l !;-!so +! %m!+a+1 las Aya&as 6o& *alo& n%.&i.i*o >al.o balan-! +! amino<-i+os !s!n-ial!s y 6&o.!0na?1 y las Ra.%$%is8 oy !n +0a !l 6obla+o& an+ino sig%! man.!ni!n+o los 6a&i!n.!s sil*!s.&!s 6a&a s% %so -omo 6lan.as m!+i-inal!s y1 !n -asos !;.&!mos1 6a&a la alim!n.a-i7n8
44
Con%e'to, La $%in%a1 $%inoa o ina >-!no6o+i%m $%inoa? !s %n 6s!%+o-!&!al 6!&.!n!-i!n.! a a s%bamilia -!no6o+ioi+!a! +! las ama&an.<-!as8 Es %n -%l.i*o $%! s! 6&o+%-! !n los an+!s +! a&g!n.ina1 )oli*ia1 -il!1 Colombia1 !-%a+o& y +!l P!& a+!m)oli*ia1 E-%a+o&1 Colombia1 A&g!n.ina1 P!&? y !n los Es.a+os Uni+os8 El mayo& 6&o+%-.o& a ni*!l in.!&na-ional1 +! a-%!&+o a +i*!&sas !s.a+0s.i-as1 !s )oli*ia8 Pa&a los 6%!blos
42
U,o, e la $in$a a4 Alimenta%i&n La $%in%a 6os!! los o-o amino<-i+os !s!n-ial!s 6a&a !l s!& %mano1 lo $%! la -on*i!&.! !n %n alim!n.o m%y -om6l!.o y +! <-il +ig!s.i7n8 T&a+i-ionalm!n.!1 los g&anos +! $%in%a s! .%!s.an y -on !llos s! 6&o+%-! a&ina8 Tambi9n 6%!+!n s!& -o-i+os1 a=a+i+os a las so6as1 %sa+os -omo -!&!al!s o 6as.as ! in-l%so s! !&m!n.an 6a&a ob.!n!& -!&*!'a o -i-a1 b!bi+a .&a+i-ional +! los An+!s8 C%an+o s! -%!-!n a+o6.an %n sabo& simila& a la n%!'8 La $%in%a moli+a s! 6%!+! %.ili'a& 6a&a la !labo&a-i7n +! +is.in.os .i6os +! 6an!s1 .an.o .&a+i-ional!s -omo in+%s.&ial!s1 ya $%! 6!&mi.! m!#o&a& -a&a-.!&0s.i-as +! la masa1 a-i9n+ola mo al!g&0a?8 S! !!-.%a&on !s.%+ios -om6a&a.i*os +! 6an!s1 !n %no +! los -%al!s s! %.ili'aba %na m!'-la +! $%in%a y ama&an.o1 y !n o.&o ma0' y ama6olaK y !n +i-a !*al%a-i7n s! obs!&*a&on +i!&!n-ias signii-a.i*as !n la abso&-i7n +! ag%a8 La a&ina +! $%in%a s! 6&o+%-! y -om!&-iali'a !n )oli*ia1 P!& y1 !n m!no& -an.i+a+1 !n Colombia8 En +i-os 6a0s!s1 s%s.i.%y! m%-as *!-!s a la a&ina +! .&igo y !n&i$%!-! as0 s%s +!&i*a+os +! 6an!s1 .o&.as y gall!.as8 D!s+! !l a=o 2 s! !s.< +!sa&&ollan+o s% -%l.i*o y -ons%mo !n !l no&.! +! A&g!n.ina y !l no&.! +! Cil!1 y !l 2 +! !b&!&o +! 243 la ONU +!-la&7 !l A=o In.!&na-ional +! la Q%in%a8 Uno +! s%s 6la.os .06i-os +! la 'ona +!l C%s-o !s !l pesqué o peské1 $%! s! 6&!6a&a -on l!-!1 $%in%a y $%!so y s! 6%!+! -ombina& -on
%!*o &i.o ! in-l%so -on %n .&o'o +! -%&&as-o +! -a&n!K .ambi9n s! %.ili'a -a+a *!' m6!la+o? y la*an+o las s!millas !n ab%n+an.! ag%a8 "4 Mei%inal La $%in%a !s -onsi+!&a+a an-!s.&alm!n.! .ambi9n -omo %na 6lan.a m!+i-inal 6o& la mayo& 6a&.! +! los 6%!blos .&a+i-ional!s an+inos8 En.&! s%s %sos m
*asos
sang%0n!os1
y
$%!
!s
%.ili'a+a
la ansi!+a+1 +iab!.!s1 os.!o6o&osis y mig&a=a1
6a&a
!n.&!
.&a.a& o.&as
!n!&m!+a+!s8 Con.i!n! i.o!s.&7g!nos1 s%s.an-ias $%! -on.&ib%y!n a la abso&-i7n +! -al-io !n !l o&ganismo y $%! 6&!*i!n!n !n!&m!+a+!s -&7ni-as -omo la os.!o6o&osis1 -
%4 Rit$al Como g&ano ma+&!1 la $%in%a o&ma 6a&.! +! +i*!&sas -!&!monias y &i.%al!s an+inos1 $%! %!&on 6&oibi+os 6o& los !%&o6!os +%&an.! la -on$%is.a !s6a=ola8 s.! %! %n mo.i*o 6o& !l $%! !l -%l.i*o +! $%in%a y +! la ii-a %!&on 6&oibi+os1 al -onsi+!&a&los aso-ia+os a &i.%al!s 6aganos8 4 Alimenta%i&n animal La 6lan.a -om6l!.a al !s.a+o &!s-o as.a ini-io +! lo&a-i7n -omo o&&a#! *!&+! 6a&a los animal!s1 las 6a&.!s +! la 6lan.a $%! $%!+an +!s6%9s +! la -os!-a1 inam!n.! 6i-a+a o moli+a 6a&a !labo&a& -on-!n.&a+os y s%6l!m!n.os alim!n.i-ios8 Los g&anos >s!millas? !&*i+as 6a&a la -&ian'a +! 6ollos1 6a.os1 6a*os y -o+o&ni-!sK mi!n.&as $%! los g&anos g!&mina+os !n !l gana+o l!-!&o a%m!n.an -onsi+!&abl!m!n.! la 6&o+%--i7n l<-.!a8 Ma&.0n!' >4F@5? %! %no +! los 6&im!&os in*!s.iga+o&!s $%! !!-.%7 !nsayos 6a&a la alim!n.a-i7n !n .!&n!&os y obs!&*7 $%! al %.ili'a& !l -on-!n.&a+o -on 2 g +! $%in%a moli+a m!'-la+os -on 48 g +! -!ba+a1 !l animal .%*o mayo& in-&!m!n.o +! 6!so *i*o >48433 g+0a? !n &!la-i7n a o.&o -on-!n.&a+o >2 g +! a&ina +! abas 48 g +! -!ba+a? -on %n a%m!n.o +! 8 g+0a8 El .i!m6o gana+o !n !l !ngo&+! 6a&a al-an'a& 4 g %! +! +0as 6a&a !l -on-!n.&a+o a bas! +! $%in%a *!&s%s 42 +0as 6a&a las abas y !l 6!so *i*o 6o& -ab!'a log&a+o al a=o +!l !;6!&im!n.o %! @4@ g 6a&a !l -on-!n.&a+o -on $%in%a y 2F2 g 6a&a !l -on-!n.&a+o -on abas8 En animal!s alim!n.a+os -on $%in%a +!m%!s.&an &!s%l.a+os a*o&abl!s !n la -&ian'a !-on7mi-a +! 6ollos 6a&&ill!&os1 -o+o&ni-!s1 -!&+os1 o*inos y *a-%nos8
42
Valo! N$t!i%ional Con.i!n! 2 amino<-i+os1 in-l%y!n+o los 4 amino5%io, e,en%iale, >V?: is.i+ina1 Isol!%-ina1 L!%-ina1 Lisina1 M!.ionina1 /!nilalanina1 T&!onina1 T&i6.oano1 ,alina y A&ginina8 La Li,ina6 !s +! *i.al im6o&.an-ia 6a&a !l +!sa&&ollo +! las -9l%las -!&!b&al!s1 los 6&o-!sos +! a6&!n+i'a#!1 m!mo&i'a-i7n1 &a-io-inio y -&!-imi!n.o 0si-o8 A+!m
6&o.!0nas1
min!&al!s1 oligo!l!m!n.os
y
*i.aminas
na.%&al!s: C1 )41 )21 )31 A-i+o 7li-o1 Nia-ina1 Cal-io1 /i!&&o y /7so&o !n 6o&-!n.a#!s !l!*a+os8
S!gn !s.%+ios b&oma.ol7gi-os &!ali'a+os !n Colombia >W%bi&0a1 4F5K IC)/1 Tabla +! -om6osi-i7n +! alim!n.os -olombianos1 4FK C&is.o1 4FF?1 E-%a+o& >Es.&!lla1 4FF? y P!& >,al+i*ia1 4F?1 la $%inoa -omo !l!m!n.o 6&o.!i-o !s +! s%6!&io& *alo& a la 6&o.!0na +! la l!-!1 la -as!0naK -on.i!n! mayo& -an.i+a+ +! i!&&o >1@H4@1 mg&s?1 -al-io >H42F mg?1 6&o.!0nas >441H21 g?1 <-i+o as-7&bi-o > mg? y amino<-i+os !s!n-ial!s -omo la lisina >1F4 mg?1 isol!%-ina >1F mg?1 .&!onina >155 mg?1 m!.!onina >155 mg? y o.&os 6o& 4 g&amos +! s%bs.an-ia lib&! +! %m!+a+1 $%! los -!&!al!s +!l ,i!#o M%n+o >a*!na1 a&&o'1 -!ba+a1 -!n.!no1 .&igo? y am!&i-anos >ma0'?8 A 6!sa& +! 6os!!& m!no& 6o&-!n.a#! +! 6&o.!0na $%! la soya >33X? la $%in%a1 no obs.an.!1 -on.i!n! 45 amino<-i+os1 +! !llos 4 !s!n-ial!s $%! no 6%!+! sin.!.i'a& !l o&ganismo y 6o& -onsig%i!n.! los +!b! a+$%i&i& !n s% .o.ali+a+ +! la +i!.a > 6a&a !l omb&!: !nilalanina isol!%-ina1 lisina1 m!.ionina1 .&!onina1 .&i6.7ano1 *alinaK a&ginina ! is.i+inaK -is.ina y .i&osina s!gn !l IC)/?8 Po& !#!m6lo1 +! lisina1 %n+am!n.al 6a&a !l -&!-imi!n.o1 -on.i!n! 41@ *!-!s mC&is.o1 4FF?8 La Q%inoa g!n!&a %na a%%i&n ,in7!+i%a >VV? al -ombina&s! -on o.&o -!&!al an+ino: !l Ama!anto >VVV?1 6o.!n-ian+o ambos s%s -%ali+a+!s in+i*i+%al!s8
>V? AMINOACIDOS: Alg%nos amino<-i+os 6%!+!n o&ma&s! % ob.!n!&s! +! los 6&o+%-.os +! la +ig!s.i7n o 6o&$%! !l o&ganismo los sin.!.i'a a 6a&.i& +! o.&as s%s.an-ias8
No obs.an.!1 ay o.&o .i6o +! amino<-i+os1 los llama+os
amino<-i+os !s!n-ial!s >M!.ionina1 A&ginina1 is.i+ina1 Isol!%-ina1 L!%-ina1 Lisina1 T&!onina1 T&i6.oano1 ,alina y /!nilalanina?1 $%! !l o&ganismo no los 6%!+! o&ma& a 6a&.i& +! o.&os !l!m!n.os o -om6%!s.os8 En !s.! -aso1 !l o&ganismo +!b! .oma&los +i&!-.am!n.! !n la alim!n.a-i7n8 Es.os amino<-i+os !s!n-ial!s s! allan !n los -!&!al!s1 la -a&n!1 los %!*os y la l!-! b AMARANTO ? o s%6!&an > QUINOA ? a la -om6osi-i7n +! amino<-i+os +! !s.os alim!n.os8 A+!m
g&asas1
-ol!s.!&ol
y
<-i+o
&i-o8
>VV? ACCION SINERGICA: Es !l 6&o-!so +! -oo6!&a-i7n !n.&! los !!-.os y &!a--ion!s +! +i*!&sas s%s.an-ias1 o !l!m!n.os1 -%yo &!s%l.an.! !s s%6!&io& a la sim6l! s%ma +! -a+a %no +! s%s -om6on!n.!s 6o& s!6a&a+o8 S! -ono-! !l !!-.o sin9&gi-o !n.&! los -!&!al!s1 6o& !#!m6lo: la a*!na -ombina+a -on !l ma0'1 +an %n &!s%l.a+o inal !n 6&o.!0nas1 $%! !s s%6!&io& a la s%ma +! s%s -om6on!n.!s
in+i*i+%al!s8
En.&! los amino<-i+os1 !;is.! %n !!-.o sin9&gi-o .ambi9n m%y -ono-i+o8 P%!+! +!-i&s! $%! a %na mayo& -an.i+a+ +! ing!s.i7n sim%l.
6o&
s!6a&a+o8
>VVV? AMARANTO >Ama&an.%s -a%+a.%s?: Ama&an.o1 a.a-o o sango&a-!8 El ii-a1 g&ano +imin%.o !&a m%y a6&!-ia+o !n !l N%!*o M%n+o y -onsi+!&a+o sag&a+o 6o& in-as1 mayas y a'.!-as8 E;is.! !n Asia1 A&i-a y Am9&i-a +on+! s%
!n las a&.!s -%lina&ias +! las 6obla-ion!s an+inas1 -omo alim!n.o1 a&oma.i'an.! y -olo&an.! +! -omi+as &i.%al!s8 C&!-! !n s%!los 6ob&!s o &i-os1 !n -limas .&o6i-al!s1 &0os o -ali!n.!sK s! +!s.a-an 6o& s% -&!-imi!n.o &<6i+o y g&an 6&o+%-.i*i+a+8 S% -on.!ni+o 6&o.!i-o !s s%6!&io& al +! -!&!al!s -omo !l .&igo1 a*!na y al +! la misma $%in%a1 no !n -on.!ni+o .o.al sino !n -%an.o a la -ali+a+8 Ino&.%na+am!n.!1 los !s6a=ol!s 6&oibi!H&on !s.a Z-omi+a +! in+iosZ 6o& s%s !!-.os a&o+is0a-os y 6a&a +!sa&&aiga& la i+ola.&0a >Es.&!lla1 4FF?8 oy +0a !n los &!s.a%&an.!s *!g!.a&ianos s! l! si&*! -omo %na g&an no*!+a+8 No ay !*i+!n-ias a&$%!ol7gi-as +! !s.! -%l.0g!no !n la Co&+ill!&a O&i!n.al +! ColomHbia1 6!&o a #%'ga& 6o& la a-ili+a+ +! s% -%l.i*o !s 6osibl! s% 6&!s!n-ia !n 96o-as 6&!-olombinas !n !s.! .!&&i.o&io8 S% im6o&.an-ia n%.&i-ional !s .al $%! a-.%alm!n.! !;is.!n 6lan!s !n !l P!& 6a&a s% 6&o+%--i7n in+%s.&ial -omo a&ina
43
Bene.i%io, e la $in$a La $%in%a !s -onsi+!&a+a %no +! los alim!n.os m
La $%inoa -on.i!n! min!&al!s 1 i+&a.os -oml!#os y 6&o.!0nas1 lo $%! a-! +! !lla %n alim!n.o m%y *alioso 6a&a los +!6o&.is.as -omo %!n.! +! !n!&g0a8 La n%.&i-ionis.a ba&ba&a l!in !;6li-a $%! a $%in%a .i!n! -asi !l +obl! +! 6&o.!0nas > g&amos 6o& .a'a? $%! los -!&!al!s1 y !s %no +! los 6o-os alim!n.os $%! -on.i!n!1 los n%!*! amino<-i+os !s!n-ial!s $%! n%!s.&o -%!&6o n!-!si.a 6a&a -ons.&%i& !l m%s-%lo y &!-%6!&a&s! +! los !n.&!nami!n.os +%&os8 E, $n "$en antio8iante La $%in%a !s.a -om6%!s.a 6o& g&an+!s -an.i+a+!s +! la*onoi+!s -omo la $%!&-!.ina y a!m6!&ol8 Sab!mos $%! !s.os nomb&!s 6%!+!n sona& !;.&a=os 6!&o lo im6o&.an.!s !s lo $%! a6o&.an a n%!s.&o a-%!&6o8 Es.os son 6o.!n.!s an.io;i+an.!s $%! ay%+an a +!6%&a& !l o&ganismo y m!#o& n%!s.&a sal%+8 C$ia t$ %$e!'o1 Es.! 6s!%+o-!&!al no !s solo b%!no 6a&a la sal%+ sino $%! .ambi9n lo !s 6a&a la b!ll!'a1 in-l%i&lo !n n%!s.&a +i!.a ay%+a a -omba.i& la la-i+!' +! la 6i!l8 G&a-ias a s% !l!*a+o -on.!ni+o !n 6&o.!0nas y *i.aminas 6o+!mos m!#o&a& la m%s-%la-i7n y1 +! !s.a man!&a1 6&!*!ni& im6!&!--ion!s -omo la -!l%li.is y !s.&ias8 Cont!ola lo, ni*ele, e %ole,te!ol G&a-ias a s% -on.!ni+o !n ib&a y l06i+os insa.%&a+os1 la $%inoa ay%+a a -on.&ola& los ni*!l!s +! -ol!s.!&ol !n sang&! a*o&!-i!n+o !l 6!&il li6i+i-o !n !l o&ganismo1 +!b!mos *igila& !l !$%ilib&io +! las g&asas !n sang&! 6a&a 6&!*!ni& 6&obl!mas -a&+io*as-%la&!s8 A+!m
A$a a 'e!,onan %elia%a,: S% -om6osi-in no -on.i!n!n gl%.!n 6o& lo $%! !s.a &!-om!n+a+a 6a&a 6!&sonas -!lia-as o .i6os +! +i!.as sin 6&o.!0na8 Lo b%!no +! la $%inoa !s $%! !s.a lib&! +! gl%.!n +! man!&a na.%&al 6o& lo $%! !s mas sal%+abl! $%! o.&os alim!n.os sin gl%.!n !-os sin.9.i-am!n.!8
A$a a .o!tale%e! el %a"ello: Po& s% -ombina-i7n +! n%.&i!n.!s la $%in%a ay%+a a o&.a-!l!& y s%a*i'a& al -ab!llo -as.iga+o8 Po+!mos a6li-a&la -o %na mas-a&illa na.%&al1 $%! s! a-! m!'-lan+o las s!millas !&*i+as -on %n 6o-o +! a-!i.! +! oli*a8 R!-o&+an+o $%! -a+a -ab!llo !s +i!&!n.! 6o& lo $%! 1 an.!s +! ini-ial n .&a.ami!n.o +!b!mos -ons%l.a& -on !l +!&ma.7logo8 Pien ;i!ataa: D!bi+o a s% al.o -on.!ni+o !n 6&o.!nas1 la $%in%a !s i+!al 6a&a as 6i!l!s s!-as y ag&i!.a+as ya $%! ! s%na g&an %!n.! +! i+&a.a-i7n 8 la m!#o& 6a&a a6li-a&la !n o&ma +! mas-a&illa8 Pa&a la $%! +!b!mos !&*i& los g&anos +! $%inoa !n %n 6o-o +! l!-! %nos 4 min%.os y +!#a&la !n&ia&8 Una *!' !-a la !;.!n+!&!mos 6o& !l &os.&o +!#
4@ ,a&i!+a+!s +! la $%in%a
4 P&!6a&a-i7n +! la $%in%a
45 Pla.os .06i-os -on $%in%a a? Mazamorra de quinua con cal: Pa&a 6la.os1 aga !&*i& ag%a y !s6!&! $%! !n.i*i! la -an.i+a+ +! %n li.&o +! ag%a1 aga &!mo#a& 2 g&amos +! a&ina +! $%in%a1 a6a&.! aga !&*i& 45 milili.&os +! ag%a !n %na olla a6a&.!1 l%!go *i!&.a la a&ina +! $%in%a &!mo#a+a !n !l ag%a !&*i+a1 a !lla s! l! a=a+! %na -%-a&illa +! -al &!mo#a+a !n ag%a1 !s.a -al +!b! !s.a& li$%i+a1 ag&!g%! %n 6o-o +! man.!$%illa1 .o+o !llo +!b! s!g%i& i&*i!n+o 4 min%.os8 S! si&*! -on -a=i%a-o o l!-! &!s-a8
b? Sopa de quinua: Q%in%a -o-i+a no m%y !s6!sa1 -on -a&n! o -a&$%i1 .%b9&-%los y *!&+%&as8 2 -? P'esque: G&anos +! $%in%a -o-i+os -on ag%a y sin sal1 s! si&*! ya s!a -on l!-! o $%!so &alla+o s!gn s!a la +is6onibili+a+ +! !s.os a+i.am!n.os8 +? Kispiña: Pan!-illos -o-i+os a *a6o& +! +i!&!n.!s o&mas y .ama=os8 !? Tacti o tactacho: Pan!-illos &i.os1 !s6!-i! +! b%=%!los o so6ai6illas !labo&a+os -on bas! !n a&ina y g&asa +! llama8 ? Mucuna: Pan!-illos >.i6o bolas? +! a&ina +! $%in%a -o-i+a a *a6o&1 m%y 6a&!-i+a a los .amal!s o %mi.as1 y !n !l -!n.&o ll!*an %na !s6!-i! +! a+!&!'o8 g? Phiri: a&ina +! $%in%a .i6o -al *i*a? y $%in%a blan-a8 l? Kaswira de ajara: Pan!-illo a6lana+o y &i.o !n a-!i.!1 !labo&a+o -on a.a%i >-al *i*a? y $%in%a n!g&a o a#a&a8 m? K'apiispiña: Pan!-illo -o-i+o al *a6o&1 !labo&a+o -on $%in%a moli+a !n "[onay-o-i+a !n olla +! ba&&o1 !s -omn !n las !s.i*i+a+ +! To+os San.os8 2
n? Turuchaquispiña o Polonca: Pan!-illo -o-i+o al *a6o&1 !labo&a+o -on a.a%i y $%in%a no m%y moli+a >-ama? !n "[ona1 -o-i+a !n olla +! ba&&o1 son +! .ama=o g&an+!8 o? Mululsitoquispiña: Pan!-illo -o-i+o al *a6o&1 !labo&a+o -on a.a%i y a&ina +! $%in%a1 -o-i+a !n olla +! ba&&o1 son ma !n ayma&a1 son %.ili'a+as -omo *!&+%&a o&.ali'as !n la 6&!6a&a-i7n +! so6as y !nsala+as8 Las o#as son &i-as !n *i.aminas y min!&al!s1 !s6!-ialm!n.! -al-io1 7so&o y i!&&o8 Pla.os +! $%in%a !n -o-ina no*oan+ina
a? Pila +! $%in%a Ing&!+i!n.!s: • • • • • • • • • • •
4 \ .a'as +! $%in%a 4 -%-a&a+a +! a-!i.! *!g!.al 4 -!bolla &o#a 6i-a+a 2 +i!n.!s +! a#os 6i-a+os 4 6imi!n.o &o#o 6i-a+o 4 -%-a&a+a +! -%lan.&o 6i-a+o 2 \ .a'as +! -al+o +! *!&+%&as 2 -%-a&a+as +! albaa-a 6i-a+a 2 -o-los +!sg&ana+os y -o-i+os 2 -%-a&a+as +! 6!-anas .os.a+as y 6i-a+as Sal y 6imi!n.a al g%s.o
P&!6a&a-i7n: En %na olla a %!go m!+io1 -ali!n.! !l a-!i.! y &0a la -!bolla +%&an.! -%a.&o min%.os8A=a+a !l a#o y &0a +%&an.! %n min%.o m
b? S%si +! Q%in%a Ing&!+i!n.!s: • • • • • • • • •
3 Ta'as +! $%in%a -o-i+a 42 Ta'a +! singani>ag%a&+i!n.!? 4 C%-a&a+a +! a'-a& @ o#as +! algas >no&i? 2 Wanao&ias 4 Ta'a +! 'a6allo 4 Mango 3 /il!.!s +! .&%-a Sal y 6imi!n.a P&!6a&a-i7n:
M!'-la& $%in%a -o-i+a -on !l singani y a'-a&1 blan$%!a& !l 'a6allo y la 'anao&ia 6o& -in-o min%.os8 R!6a&.i& las o#as +! no&i sob&! %n s!-a+o& lim6io8 R!6a&.i& la $%in%a sob&! las o#as +! no&i1 6on!& !n !l m!+io 'anao&ia1 'a6allo y .&%-a -o&.a+a !n #%liana8 En&olla& y -o&.a& !n .&o'os +! 2 a 3 -!n.0m!.&os8 Si&*! .ambi9n -omo a-om6a=ami!n.o +! %n 6la.o8
31?1
POSTRES @ PASTELERA a4 To!ta e 2$in$a In+!eiente,:
•
Q%in%a 4 .a'a
•
%!*os @
•
A'-a& 4 .a'a
•
Mi!l \ .a'a
•
Man.!-a 4 g
•
a&ina l!%+an.! 4 .a'a
•
a&ina in.!g&al \ .a'a
•
Pol*o +! o&n!a& 2 -+.as
•
N%!-!s 6i-a+as \ .a'a
•
Can!la moli+a 4 -+.a
•
(!n#ib&! !n 6ol*o 4 -+.a
•
Ralla+%&a 4 lim7n
•
,ino +%l-! 2 -+as
C$"ie!ta: •
C&!ma +! l!-!
•
D%l-! +! l!-! P!e'a!a%i&n:
48 )a.i& los %!*os -on !l a'-a& as.a o&ma& %na -&!ma1 ag&!ga& la
mi!l y la man.!-a +!&&!.i+a >.ibia?1 m!'-la& .o+o m%y bi!n1 &!s!&*a&8 28 La*a& la $%in%a 3 *!-!s1 -o-ina& !n 3 .a'as +! ag%a +%&an.! 4 min%.os8 Es-%&&i&la1 m!'-la& -on la -an!la1 la &alla+%&a1 !l #!ngib&! y las n%!-!s8 In-o&6o&a& .o+a !s.a m!'-la a los %!*os1 #%n.o -on las +os -+as +! *ino 38 A=a+i& las a&inas1 .o+as m!'-la+as al ba.i+o $%! ya .i!n! la $%in%a1 m!'-la& bi!n >si !s n!-!sa&io ag&!ga& %n 6o-o +! l!-!?1 *!&.!& !n %n mol+! !nman.!-a+o y !na&ina+o y ll!*a& a o&no mo+!&a+o al&!+!+o& +! @ min%.os8 C%an+o in.&o+%'-a %n 6alillo y salga s!-o1 &!.i&a&1 +!#a& !n&ia& y +!smol+a& 8 @8 C%b&i& la s%6!&i-i! -on -&!ma +! l!-! ba.i+a1 !s6a&-i& !n .o+o !l -on.o&no y la s%6!&i-i! -on +%l-! +! l!-! y -on -%i+a+o .oma& -on las manos las n%!-!s 6i-a+as y 6!ga&las sob&! !l +%l-! >6on!& +!ba#o %na %!n.!1 as0 s! l!*an.a las n%!-!s $%! *an -ay!n+o 6a&a *ol*!&las a 6!ga&?8
/ig8 2To&.a +! Q%in%a8
"4 B!o>nie e $in$a In+!eiente,: •
42 .a'a +! $%in%a blan-a -&%+a
•
4 .a'a y m!+ia +! ag%a
•
3@ +! .a'a +! a'-a& +! -o-o1 6an!la o 42 .a'a +! s.!*ia
•
42 .a'a +! -a-ao !n 6ol*o
•
4@ +! .a'a +! l!-!
•
2 %!*os !n.!&os
•
2 -%-a&a+as +! a-!i.! +! -o-o
•
4 -%-a&a+a y m!+ia +! 6ol*o +! o&n!a&
P!e'a!a%i&n: 48 P&im!&o ay $%! a-!& la $%in%a8 Pa&a !llo1 as!g&!ns! +! la*a&
bi!n la $%in%a as.a $%! no salga !s6%ma8 L%!go -ol7$%!nla !n %na olla -on !l ag%a a %!go l!n.o 6o& 4 min%.os8 R!.i&!n +!l %!go -on la olla .a6a+a +%&an.! min%.os 6a&a $%! s! !n&0!8 Col7$%!nla !n %n bol y !s6!&!n a $%! s! !n&0!8 28 P&! -ali!n.!n !l o&no a 4 g&a+os -!n.0g&a+os1 -%b&an !l mol+! -on %n 6o-o +! a-!i.! +! -o-o y -ol7$%!nlo +!n.&o +!l o&no8 38 Colo$%!n .o+os los ing&!+i!n.!s !n !l bol +!l 6&o-!sa+o& #%n.o a la $%in%a y !n-i9n+anlo8 D! no .!n!& 6&o-!sa+o&1 6%!+!n %.ili'a& %na ba.i+o&a as.a $%! la m!'-la !s.! %nio&m! y -&!mosa8
@8 /inalm!n.!1 -olo$%!n la m!'-la !n !l mol+! y o&n!!n +%&an.! @
min%.os o as.a ins!&.a& %n -%-illo y $%! !s.! salga lim6io8 8 Sa$%!n los b&oni!s +!l o&no y +!#!n $%! s! !n&0!n -om6l!.am!n.!8 P&o-!+an a -o&.a& 6!$%!=os 6!+a'os y +is&%.!n a-om6a=an+o -on las &%.as $%! g%s.!n -omo &!sas1 bl%!b!&&i!s y %n 6o-o +! l!-! +! -o-o8
/ig8 3)&oni! +! $%in%a8 %4 T$!!&n e $in$a en %a,a In+!eiente,: MASA: 4 ilo +! a&ina +! $%in%a @ y!mas +! %!*os 4 g&amos +! ma&ga&ina 3 g&amos +! man.!-a 4 -%-a&a+i.a +! sal 2 -%-a&a+i.as +! a#on#ol0 .os.a+o 2 -%-a&a+i.as +! an0s 4 .a'a +! ag%a 2 g&amos +! a'-a& blan-a 4 -%-a&a+i.a +! *ainilla PARA LA MIEL: 5 g&amos +! a'-a& 5 .a'as +! ag%a
-o-o &alla+o1
4 g& +! ag%ayman.o 4 m!mb&illo 4 man'ana 4 .&o'o +! 6i=a 4 &ama +! -an!la 3 -la*os +! olo& 4 o#a +! ig%!&a
Preparaci$n Masa:Colo-a& sob&! la m!sa la a&ina +! $%in%a8 a-!& %n %!-o !n
!l -!n.&o1 6on!& la man.!-a1 la ma&ga&ina1 !l a'-a&1 las y!mas1 !l a#on#ol01 an0s1 ag%a1 *ainilla ! i& %ni!n+o -on la mano as.a o&ma& %na masa omog9n!a8 L%!go a&ma& los 6ali.os y 6on!&los !n %na la.a 6&!*iam!n.! %n.a+a -on man.!$%illa8 o&n!a&lo a 4]- 2 min%.os8 Miel:Co-ina& .o+as las &%.as !n %na olla g&an+! -on ag%a +%&an.! 4
min%.os8 Cola& y ag&!ga& !l a'-a&1 la o#a +! igo y +!#a& as.a $%! .om! 6%n.o +! bola s%a*! >2@]C?8 %rmado: A-omo+a& !n %na %!n.! los bas.on!s #%n.os %no al o.&o8
Es6ol*o&!a& !n-ima .&o-i.os +! 6ali.os +!s!-os y ba=a& -on mi!l8 R!6!.i& !l 6&o-!+imi!n.o 6oni!n+o -a+a -a6a !n s!n.i+o -on.&a&io as.a .!&mina&8 C%b&i& -on mi!l1 +!-o&a& -on g&a#!as1 $%in%a 6o6 na.%&al y &o+a#i.as +! ag%ayman.o8
4
El -on.!ni+o 6&o.!i-o +! la $%in%a !s s%6!&io& al +! los -!&!al!s -il!nos1 Es im6o&.an.! +!s.a-a& !l al.o -on.!ni+o +! lisina !n la s!milla >5X?1