Στρατιωτική Ιστορία 197 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria

ΤΕΥΧΟΣ ΧΟΡΙΣ DVD € 4 ΤΕΥΧΟΣ ME DVD €5

ΑΑΕϊΑΝΔΡΟΣ Ο Μ ΕΓΑΣ DVD #3

Λ ,λ Ε Ξ Α Ν Λ Ρ Ο Σ Ο Μ ΕΓΑ Σ Μ Υ Η Ο Ι Κ \1 Ι Ι Ρ \ Γ Μ \ Τ Ι Κ Ο 'Γ

w w w .gnom onpu blications.gr

περίοδος

β

1 · τεύχος

197

· ιουνιος

2013

· me

dvd

€ 5 / χωρίς

dvd

€4

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι ΩΤ Ι Κ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΕΘ - Η πρώτη επίθεση ίων Βρετανών οιην Τυνησία <1943 )

ψ p f · ||||||||||||

ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ - Η ιεΑειπαία προσπάθεια οπεΠευΟέρωσηΐ rnc θεσσαϋίοΐ (1878)

|

ΝΥΚΤΕΡΙΝΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ ΤΗΣ LUFTWAFFE ΠΑΝΠ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Η δράση ine Σμηναρχίαα I/NIG 2 ιην περίοδο 1940-1941

B -L /l B H I

r^ J I

ι

Γ q 051002

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΦΟΝ ΤΡΑΠ - Ο Αυστριακοί άσσοι; ίων υποβρυχίων και η δράση του οιη Μεσόγειο (1915-17)

Λ'

10 Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΛΕΙΓΗΡΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ Η καταπληκτική ναΠΠική νίκη καιά τον Εκατονιαετιί Πόλεμο (1428-29)

22

ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ

38

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΕΘ

50

ΝΥΚΤΕΡΙΝΟΙ ΚΥΝΗΓΟΙ ΤΗΣ LUFTWAFFE ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Η τελευταία προοπάΒεια α π εΠ ευΒέοω α ηί m e Οεοοαλίατ: (21 Μαρτίου 1878) Η πρώτη επιχείρπαπ m e β ρ ε τ α ν ικ ή 8nc X ipaim c οτην Τυνποία (M a p n o c 1943)

Η Option m e lu n v a p x ia c l/NIG 2 m v περίοδο 1940-1941

Moviusc ainilec 4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 106 ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ 108 ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ;

110

ΦΥΣΙΟΓΝΠΜΙΕΣ

112

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

113 ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ 114 Β ΙΒ Λ ΙΑ

Γάλλοι στρατιώτες επιτίθενται με κλίμακες και κριούς σε αγγλικά οχυρά. Κατά τιj διάρκεια της εκστρατείας στον Λείγηρα έλαβε χώρα πλήθος πολιορκιών, μικρών και μεγάλων πόλεων, κωμοπόλεων και οχυρών. Οι Γάλλοι πεζοί διακρίθηκαν ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις αυτές (δημοσιεύεται με την άδεια της MiniArt/Plastimodellismo, www.pla.gr- colour plate is courtesy ofMiniArt).

62

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «JUST CAUSE»

74

ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΝ ΣΤΟ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

Η αμερικανική ειοβρλιί οτον Ππναμά (1989-1990)

Οι πολεμικέτ: και διπΠωμοτικέί επιχειριίοεκ: οτο ανατολικό Διναίο (413-411 π.Χ.)

84

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΦΟΝ ΤΡΑΠ

94

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΕΖΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ ΛΟϊΑΣ

0 A u o t p ig k ö c tioaoc των υποβρυχίω ν και η δράοη too om Μ εοόνειο

Ορνάνωοη. οπλιομόι: και τακτικέτ: (6o c-10 o c αι.)

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Εκδότης Βασίλειος Στράτος

Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης

Συνεργάτες-Σύμβουλοι Νικόλαος Κολόμβας. Αντιστράτηγος ε.α. Δ η μ ήτρ η ς Γεδεών, Υποστράτηγος ε.α., γ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ Β ασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (ΤΘ)ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Αντιουνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Α νάργυρος Φαγκρίδας Κ ατερίνα Βαρελά · Δ η μ ήτρ η ς Χριστοδούλου Δ η μ ήτριο ς Μ αρκαντω νάτος · Ηλίας Μ αγκλίνης Ιάκωβος Χ ονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λ υκούργος Α ρεταίος · Ε υά γγελος Χαρατσής Σω τήρης Βουρλιώ της · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου «Λάμπρος Ψωμάς Δ η μ ήτρ η ς Μ π ελέζος · Σ ταύρος Καρκαλέτσης Γιάννης Βαρσαμής »Γιώργος Κουφογιώ ργος Α γγελο ς Μανσόλας · Αθανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Παγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς Κυριάκος Γρηγορόπουλος · Φαίδων Κόχιλας Β αγγέλη ς Παππάς · Ε υά γγελος Τάρταρης

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης

Επιμέλεια κειμένων Χρηστός Ζηκούλης Γιώργος Παπαγεωργίου

Γραφεία Λέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: [email protected] www.gnomonpublications.gr

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΓΓΡΑΦ0-ΦΠΤΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠ0ΖΗΜΙ0ΣΕΙΣ Η Ελλάδα ουδέποτε παραιτήθηκε από τις διεκδικήσεις της κατά της Γερμανίας σχετικά με το κατοχικό αναγκαστικό δάνειο ή τις πολεμικές αποζημιώσεις, όπως αποκαλύπτει έγγραφο της πρεσβείας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας προς το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Το έγγραφο αποτελεί απάντηση σε σχετική διακοίνωση της Ελλάδας της 9ης Νοεμβρίου 1966 προς τη Βόννη, και αναφέρεται ρητά σε αξιώσεις της Τράπεζας της Ελλάδος από «χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις» κατά την περίοδο της Κατοχής, ενώ ταυτόχρονα συνδέει αυτές τις αξιώσεις αυτές με εκείνες των αποζημιώσεων βάσει της Συμφωνίας του Λονδίνου. Παρά την αδιαμφισβήτητη σημασία του, το έγγραφο -το οποίο παραδόθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών στις 31 Μαρτίου 1967, μόλις τρεις εβδομάδες πριν από τη χούντα- παρέμεινε στην αφάνεια λόγω των καταιγιστικών πολιτικών εξελίξεων στην Αθήνα. Αξίζει να παρατεθούν ορισμένα αποσπάσματα από τη διακοίνωση της πρεσβείας της Γερμανίας, τα οποία καταρρίπτουν και επίσημα τους ισχυρισμούς σχετικά με την υποτιθέμενη παραίτηση της Ελλάδας από τις πολεμικές αποζημιώσεις του Β ’ ΠΠ: «Κατά τη διάρκεια ανταλλαγής ιδεών μεταξύ της εξοχότητος του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών και του ομοσπονδιακού υπουργού

Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η έν δ ειξη «Συνδρομή»

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο

Εκπτωση ^ 0 % οε βιβϋία-περιοδικά για αγορέζ από τα γραφεία μαε Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε 6ι6λία και περιοδικά με έκπτωση 5 0 % ! Η προσφορά ισχύει

Ιδιοκτησία

για αγορές αρχικής αξίας άνω των 25 ευρώ και

ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196 ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η α να δ ημ ο σ ίευσ η ή η αναπ αραγω γή μ ε ο π ο ιο νδ ή π ο τε τρόπ ο, ά ρ θ ρ ω ν ή τμημ άτω ν ά ρ θ ρ ω ν το υ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ , χω ρίς τ η ν έ γ γ ρ α φ η ά δ ε ια το υ εκ δ ό τη . Οι ε κ φ ρ α ζ ό μ εν ες σ τα ενυπ ό γρ αφ α ά ρ θ ρ α α π ό ψ εις, δ ε ν τα υ τίζ ο ν τα ι κ α τ ’ α νάγκη μ ε τη ν άποψ η το υ π ερ ιο δ ικο ύ . Λ όγω σ τεν ό τη τα ς χώ ρου, τ ο π ερ ιο δ ικ ό δ ια τη ρ ε ί το δ ικαίω μ α π ερ ικο π ή ς τω ν επ ισ το λώ ν π ου σ τέλ ν ο υ ν οι α να γνώ σ τες εφ ό σ ο ν δ ε ν α λ λ ο ιώ ν ετα ι το νόημά το υ ς .

m

Ο ■

\

ΜΕΤΡΟ Αγ. Ιωάννη

\

Xpoahrnou.

γ\ I

Βασίλειος Στράτος

Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ

Εξωτερικών δρος Γκέρχαρντ Σρέντερ που έλαβε χώρα στην Αθήνα τη 15η Οκτωβρίου 1966, η ελληνική πλευρά, μεταξύ άλλων, ήγειρε το ζήτημα των αξιώσεων τις οποίες η Τράπεζα της Ελλάδος ισχυρίζεται ότι έχει εναντίον της Γερμανίας και οι οποίες προέρχονται από ορισμένες χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις που διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής της Ελλάδας τον Β_ Παγκόσμιο Πόλεμο [...]. Οι δηλώσεις των Ελλήνων αντιπροσώπων ήταν της φύσεως που επέτρεψε στη γερμανική πλευρά την ερμηνεία ότι πιθανές ελληνικές αξιώσεις προερχόμενες από την εποχή της γερμανικής Κατοχής δεν θα ακολουθούνταν εν όψει της συμφωνηθείσας γερμανικής οικονομικής βοήθειας. Ωστόσο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ουδέποτε θεώρησε ότι με δηλώσεις αυτού του είδους, τότε ή σε μεταγενέστερες περιπτώσεις, η ελληνική κυβέρνηση είχε την πρόθεση να παραιτηθεί επισήμως από τις νομικά θεμελιωμένες αξιώσεις που πιστεύει ότι έχει από την εποχή της Κατοχής κατά τη διάρκεια του Β_ Παγκοσμίου Πολέμου. [...] Μπορεί να αναφερθεί ότι η απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης να χορηγήσει την πίστωση 200 εκατ. μάρκων είχε ως κίνητρό της τις φιλικές σχέσεις μεταξύ της Γερμανίας και της Ελλάδας και την επιθυμία να βοηθήσει την Ελλάδα, ανεξάρτητα από τη νομική κατάσταση η οποία έχει δημιουργηθεί από την παραπάνω Συμφωνία».

ο ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ!

Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια · 12 τεύχη): 60 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 30 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια · 12 τεύχη): 100 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 50 Ευρώ

r i a v v n c Β ο ρ ο α μ ι κ . Κατερίνα ΒαρεΠά, Π ο ν ι ε ϋ ι κ Καρύκαπ

■

\Α

0

αφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που Θρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα. Ώ ρ ε ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς γ ρ α φ ε ίω ν : 9 .0 0 - 16.00 κ α θ η μ ε ρ ιν ώ ς , π λ η ν Σ α β β ά τ ο υ κ α ι Κ υ ρ ια κ ή ς

(θα*"*"'

%

ΠΕΘΑΝΕ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΑΙΙΠΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ «ΒΑΛΚΥΡΙΑΣ»

Εφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 90 ετών, ο Ιβαλντ Χάινριχ φον Κλάιστ, το τελευταίο μέλος της ομάδας αξιωματικών που προσπάθησαν να δολοφονήσουν τον Αδόλφο Χίτλερ κατά τη διάρκεια του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου, Ο φον Κλάιστ, ο οποίος ως νεαρός αξιωματικός του Στρατού προσχώρησε στο σχέδιο συνομωσίας με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Κλάους Σεν γκραφ φον Στάουφενμπεργκ, είχε δηλώσει ότι ήταν

πρόθυμος να πεθάνει προκειμένου η Γερμανία να απαλλαγεί από τον ναζιστή δικτάτορα. Γεννήθηκε το 1922 σε μια περιοχή της βορειοανατολικής Γερμανίας η οποία σήμερα ανήκει στην Πολωνία, σε οικογένεια Πρώσων γαιοκτημόνων. Οταν η πορεία της ήττας των Γερμανών είχε γίνει καταφανής, τον προσέγγισε ο συνταγματάρχης φον Στάουφενμπεργκ, ο οποίος τού πρότεινε να φορέσει ένα γιλέκο αυτοκτονίας κάτω από μια νέα στολή που επρόκειτο να παρουσιάσει στον Χίτλερ. Ο Κλάιστ θυμόταν αργότερα την ευχή που του έδωσε ο πατέρας του πριν από την αποστολή αυτοκτονίας στη συνάντηση με τον Χίτλερ, η οποία δεν έγινε ποτέ. Οπως αναφέρει, «Οι πατέρες αγαπούν τους γιους τους, και ο δικός μου είναι βέθαιο ότι με αγαπούσε, και περίμενα ότι θα πει όχι. Αλλά, όπως πάντα, τον υποτίμησα», είπε. Ηταν παρών την 20ή Ιουλίου του 1944, όταν η ομάδα των αξιωματικών τοποθέτησε 6όμ6α με πρόθεση να δολοφονήσει τον Χίτλερ στην Ανατολική Πρωσία. Το αρχικό σχέδιο των επίδοξων δολοφόνων του φύρερ προέβλεπε ότι ο

Κλάιστ θα μετέφερε μια βαλίτσα γεμάτη εκρηκτικά σε συνάντηση που θα είχε με τον Χίτλερ, αλλά την τελευταία στιγμή αποφασίστηκε η βόμβα να τοποθετηθεί από τον συνταγματάρχη Κλάους φον Στάουφενμπεργκ στην αίθουσα συσκέψεων όπου ο Χίτλερ συναντούσε τους συνεργάτες του στη «Φωλιά του Λύκου», το στρατηγείο του στην Ανατολική Πρωσία. Τελικά, ωστόσο, η βαλίτσα μετακινήθηκε και η έκρηξη δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο συνταγματάρχης φον Στάουφενμπεργκ μαζί με τον πατέρα του Κλάιστ, γνωστό αντίπαλο του Χίτλερ, και άλλους συμμετέχοντες στο σχέδιο δολοφονίας, συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Ο φον Κλάιστ συνελήφθη και εστάλη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ωστόσο στη συνέχεια τού επιτράπηκε να επιστρέφει στο στράτευμα. Πολλά χρόνια αργότερα, ο ΕβαλντΧάινριχ φον Κλάιστ καθιέρωσε την ετήσια Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, που συγκεντρώνει κάθε χρόνο επιφανείς διπλωμάτες και αξιωματούχους ασφαλείας από όλον τον κόσμο και πραγματεύεται τα μεγάλα παγκόσμια πολιτικά θέματα.

72 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤίΙΝ ΟΧΥΡΠΝ Την Κυριακή 7 Απριλίου 2013 συμπληρώθηκαν 72 χρόνια από τη μάχη των Οχυρών στα Λίσσε, Ιστίμπεη και Ρούπελ. Στο Ιστίμπεη παρέστη ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Δημήτρης Ελευσινιώτης, ο οποίος δήλωσε: «Αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή και συγκίνηση που πατώ στα ιερά χώματα που πατούσε πριν 72 χρόνια ο ταγματάρχης Πικουλάκης και 360 Ελληνες, όταν αντιμετώπιζαν με ανυπέρβλητη γενναιότητα και ελάχιστα μέσα τη γερμανική πολεμική μηχανή. Εκφράζοντας την ελληνική κυβέρνηση, τιμούμε τους ήρωες, ανώνυμους και επώνυμους υπερασπιστές, όχι μόνο του οχυρού Ιστίμπεη αλλά και ολόκληρης της γραμμής Μεταξά». Ο έτερος υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Παναγιώτης Καράμπελας, συνοδευόμενος από τον διοικητή 1ης Στρατιάς, αντιστράτηγο Χρήστο Μανωλά, εκπροσώπησε την κυβέρνηση στις εκδηλώσεις εορτασμού που πραγματοποιήθηκαν στο οχυρό

ΜΗΠΟΣ ΑΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ; Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.

Γερμανοί πεζοί καθηλωμένοι εμπρός από ελληνικό οχυρό, αναμένουν τη λύση του δράματος από τον βομβαρδισμό των Stuka. Σύμφωνα με γερμανικές μαρτυρίες, οι Ελληνες στρατιώτες όχι μόνο δεν πανικοβάλλονταν από τις επιθέσεις των Stuka, αλλά άνοιγαν μαζικά πυρ εναντίον τους, ακόμα και με τα τυφέκιά τους! Ρούπελ, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 72 ετών από τη μάχη των Οχυρών. Μετά το πέρας των εκδηλώσεων, ο υφυπουργός πραγματοποίησε τα αποκαλυπτήρια της προτομής του υποστρατήγου Κωνσταντίνου Παπακωνσταντίνου, διοικητή της XIV Μεραρχίας Πεζικού και επικεφαλής της άμυνας στην περιοχή.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 5

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Η ΕΥΡΩΠΗ ΓΙΟΡΤΑΣΕ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β ΠΠ Η 8η Μάίου έχει καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης, καθώς αυτήν την ημέρα το 1945 οι συμμαχικές δυνάμεις έκαναν δεκτή την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάν προτίμησε να εορτάσει μαζί με τον Πολωνό ομόλογό του Μπρόνισλαβ Κομορόδσκι την επέτειο για τα 68 χρόνια από το τέλος του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Οι δύο ηγέτες έδωσαν το παρών σε ειδική τελετή μπροστά στην Αψίδα του Θριάμβου και κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη. Αλλά και η Ολομέλεια των Ηνωμένων Εθνών τίμησε με εκδηλώσεις μνήμης το τέλος του Β' ΠΠ. Ο Γερμανός πρέσβης Πέτερ Βίτιγκ μνημόνευσε τα θύματα του πολέμου και τόνισε την ιδιαίτερη ευθύνη της Γερμανίας έναντι του Ισραήλ, όπως αυτή διαμορφώθηκε ιστορικά. Μετά το τέλος του πολέμου, δόθηκε στη Δυτική Γερμανία η μοναδική ευκαιρία για μια νέα αρχή στη βάση της δημοκρατίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μετά την ειρηνική επανάσταση του 1989, οι Ανατολικογερμανοί, αλλά και οι πολίτες των ανατολικοευρωπαϊκών γειτονικών χωρών, είχαν κι εκείνοι την ευκαιρία να γίνουν κοινωνοί των αξιών αυτών. Η ομοσπονδιακή καγκελάριος Ανγκελα

Παρέλαση τμημάτων με στολές και λάβαρα του Β ’ ΠΠ

Διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι Topol. Μέρκελ παρέστη στους αντίστοιχους επίσημους εορτασμούς που διεξήχθησαν στη Μόσχα. Το επίσημο πρόγραμμα περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, στρατιωτική παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία και κατάθεση στεφάνων στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη. Ο πρόεδρος της χώρας Βλαντιμίρ Πούτιν άφησε λίγα λουλούδια κοντά στα τείχη του Κρεμλίνου στη Μόσχα, μέσα σε κλίμα συγκίνησης. Οπως πάντα, εντυπωσιακό ήταν το θέαμα της διέλευσης οπλικών συστημάτων κατά την παρέλαση, προκειμένου να τιμηθεί για 68η φορά «η ημέρα της νίκης», της επικράτησης δηλαδή του πάλαι ποτέ Ερυθρού Στρατού επί των δυνάμεων του Αξονα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Παραδοσιακά, η συγκεκριμένη παρέλαση αποτελεί ευκαιρία παρουσίασης

Αυτοκινούμενα πυροβόλα 2S19 των 152χλστ.

Η 1η ΣΤΡΑΤΙΑ ΕΓΙΝΕ 66 ETON? Την τελετή εορτασμού των 66 ετών από τη συγκρότησή της γιόρτασε, στις 22 Φεβρουάριου, η 1η Στρατιά. Η επέτειος εορτάστηκε με επιδείξεις οπλισμού και μέσων που χρησιμοποιεί ο Ελληνικός Στρατός. Στις εορταστικές εκδηλώσεις παρέστη ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, καθώς και οι όλοι οι εν ζωή διατελέσαντες διοικητές του μεγαλύτερου στρατιωτικού σχηματισμού της χώρας. Ο διευθυντής του Β' Κλάδου της Στρατιάς, ταξίαρχος Παναγιώτης Αλεξανδράκης αναφέρθηκε στην ιστορία του σχηματισμού και στην ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων να προασπίσουν τα εθνικά συμφέροντα της χώρας. Υπενθυμίζεται ότι η 1η Στρατιά ιδρύθηκε στις 22 Φεβρουάριου του 1947 στον Βόλο, ενώ στις 4 Μαρτίου του 1952 εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα. Στιγμιότυπο από τις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 66χρόνια από τη συγκρότηση της 1ης Στρατιάς. Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται επιθετικά ελικόπτερα Apache ΑΗ-64Α.

6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οχήματα αναγνώρισης ΚΑΜΑΖ. των επιτευγμάτων της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας. Στην παρέλαση συμμετείχαν πάνω από 11.000 στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και κληρωτοί, άρματα μάχης Τ90, αμφίβια τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού BTR, με έμφαση στην τελευταία έκδοση, το BTR-82A που ενσωματώνει εντυπωσιακές βελτιώσεις, και άλλα. ' Στις δυνάμεις βαλλιστικής αεράμυνας, παρουσιάστηκαν οι υπερσύγχρονοι S-400 Triumph (SA-21 Growler κατά ΝΑΤΟ) με δυνατότητα αναχαίτισης βαλλιστικών πυραύλων στα 400 χλμ., τα Buk-M2 (SA-17 Gadfly κατά ΝΑΤΟ) και τα Pantsir-S1 (SA-22 Greyhound κατά ΝΑΤΟ). Στις στρατηγικές δυνάμεις παρέλασαν οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι τύπου ΤοροΙ-Μ με ικανότητα πραγματοποίησης ελιγμών και τη χρήση «δολωμάτων» που καθιστούν εξαιρετικά δυσχερή την αναχαίτισή τους, αλλά και το τακτικό υποστρατηγικό σύστημα Iskander-M (SS-27 Sickle Β και SS26 Stone κατά ΝΑΤΟ). Πάνω από το Κρεμλίνο διεξήγαγαν διελεύσεις περισσότερα από 70 αεροσκάφη, ελικόπτερα διαφόρων τύπων της οικογένειας Mil Mi (-8, -26, -28) και Kamov και μαχητικά Sukhoi και MiG, μεταφορικά Antonov και Ilyushin και στρατηγικά βομβαρδιστικά Tupolev.

ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Θ έ λ ε τ ε να σ υ μ μ ετά σ χ ετε στη συντακτική ομάδα το υ κορυφ αίου ελληνικού π εριοδικού σ τρατιω τικής ιστορίας; Αν έχετε καλές γνώσεις και πλούσιο αρχείο/βιβλιοθήκη σε θέματα στρατιωτικής ιστορίας, ευχέρεια σύνταξης και επαρκή γνώση μιας ξένης γλώσσας (κατά προτίμηση της αγγλικής), μη διστάσετε να μας στείλετε το θιογραφικό σας σημείωμα μέσω e-mail στο in fo @ g n o m o n p u b iic atio n s.g r ή μέσω fax στο 210 9737070.

ΕΚΛΗΛΠΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΑΑΙΠΟΑΗ Το Σάββατο 20 Απριλίου 2013 πραγματοποιήθηκε στη Λήμνο, παρουσία του αρχηγού ΓΕΕΘΑ στρατηγού Μιχαήλ Κωσταράκου και του αρχηγού ΓΕΝ αντιναυάρχου Ευάγγελου Αποστολάκη, εκδήλωση μνήμης της επετείου της απόβασης συμμαχικών στρατευμάτων στη χερσόνησο της Καλλίπολης, το 1915. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν η πρέσβης της Αυστραλίας στην Ελλάδα Τζένυ Μπλούμφιλντ και ο αρχηγός του Βασιλικού Ναυτικού της Αυστραλίας αντιναύαρχος Ρέιμοντ Γκριγκς. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε κατάθεση στεφάνων στα συμμαχικά κοιμητήρια του Πορτιανού και του Μούδρου, καθώς και στο μνημείο Αυστραλών Πεσόντων στο λιμάνι του Μούδρου, προς τιμήν των Αυστραλών και Νεοζηλανδών πεσόντων.

Ο Α/ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Μιχαήλ Κώσταράκος καταθέτει στεφάνι στο μνημείο των Αυστραλών και Νεοζηλανδών πεσόντων στις επιχειρήσεις της Καλλίπολης, το 1915-16.

ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ No 43 ΜΗ ΤΟΝ ΧΑΣΕΤΕ! Κυκλοφορεί στα περίπτερα ο τόμος No 43 με τα συλλεκτικά τεύχη 185 και 187 του περιοδικού ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Οσοι αναγνώστες δεν έχουν στη βιβλιοθήκη τους τα δύο αυτά τεύχη, μπορούν να τα προμηθευτούν στην ειδική τιμή των 5 ευρώ, αντί της κανονικής των 8 ευρώ.

S

S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S ,. S JLS

Τώρα η ΓΝ Ω Μ Ω Ν Εκδοτική και τα περιοδικά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ προσφέρουν τη δυνατότητα σε όλους τους αναγνώστες, όπου κι αν διαμένουν στην Ελλάδα, να παραγγέλλουν βιβλία και περιοδικά με αντικαταβολή μέσω ΕΛΤΑ, χωρίς χρέωση εξόδων αποστολής και με έκπτωση ίση με το ποσόν της δωροεπιταγής (6€). Η προσφορά αυτή ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω και αφορά αποκλειστικά τις εκδόσεις της ΓΝ Ω Μ Ω Ν . Οσοι αναγνώστες το επιθυμούν, μπορούν να επιλέξουν παραλαβή του δέματος με courier και με χρέωση μόνο 5€ ευρώ για έξοδα αποστολής, ανεξαρτήτως βάρους δέματος. • Αν μια παραγγελία είναι αρχικής αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 50, 75 ή Ι00€ (ακέραιο πολλαπλάσιο των 25€), μπορεί να συνοδεύεται από 2, 3 ή 4 πρωτότυπα δωροεπιταγών αντίστοιχα, οπότε η έκπτωση ισοδυναμεί με 12, 18 ή 24€. • Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝ Ω Μ Ω Ν • Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η : Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν το πρωτότυπο της δωροεπιταγής μαζί με τη φόρμα παραγγελίας. Φωτοαντίγραφα ή αποστολή με fax και e-mail δεν γίνονται δεκτά. Ενημερωθείτε για όλες τις σειρές βιβλίων της ΓΝ Ω Μ Ω Ν και επιλέξτε αυτά που σας ενδιαφέρουν, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα μας www.gnomonpublications.gr (ενότητα ΒΙΒΛΙΑ).

Κόφτε το ημ ισ έλιδο, συμπ ληρώ στε και τα χυ δ ρ ομ ήσ τε τη δω ροεπιταγή και τη φ όρ μα παραγγελίας π ου θα βρείτε στο πίσω μ έ ρ ο ς της σελίδας στη δ ιεύθυνσ η :

ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237 Δάφνη

IS O ■XVZ

'ι

ΔΠΡΟΕΠΙΤΑΓΗ6€

S S S S S S Ο ΝΟ Μ /Μ Ο S ΟΔΟΣ.....................................................ΑΡΙΘΜΟΣ. S ΠΟΛΗ......................................................... Τ.Κ. S ΤΗΛΕΦΩΝΟ S E-MAIL.......................... .1: S ΑΦΜ S δ ο υ ................................... S S S ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ S S S S S S [ZU S S S S S S S S S S S S S S Η δωροεπιταγή

δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της

ΓΝΩΜΩΝ

Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 2 5 € και άνω

(απαραιτήτως)..

(αν επιθυμείτε τιμολόγιο)..

| k | A I Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή I τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή του δέματος. Από τη συνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω. Επιλέξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος Αποστολή μέσω ΕΛΤΑ

I I Αποστολή με courier

(χω ρίς χρέω ση τα χυδρομικώ ν)

(πληρώ νω μό νο

5€ για

έξοδα αποστολής)

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ / ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

I

3

4 5 6 7 8

9

ΙΟ II

12 13

14 15 ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ) ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ

ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ME COURIER (5€) ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ '

Ο Τσαρλς Ντάρνινγκ υπήρξε ένας διακεκριμένος Αμερικανός ηθοποιός, που συμμετείχε σε περισσότερες από 200 ταινίες, τηλεοπτικές εκπομπές και θεατρικά έργα. Γεννήθηκε στις 28 Φεβρουάριου του 1923 στη Νέα Υόρκη και σε ηλικία 21 ετών κατετάγη στον Αμερικανικό Στρατό. Αν και προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα Ο βετεράνος ηθοποιός σε φωτογραφία του, ο ίδιος δεν του 2008. επιθυμούσε να αναφέρονται στην πολεμική του δράση. Πιο συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 1944 συμμετείχε στην απόβαση της Νορμανδίας, κατά τη διάρκεια της οποίας τραυματίστηκε από νάρκη (στις 15 Ιουνίου) και υπέστη σοβαρά τραύματα στο κεφάλι, το στήθος και τους μηρούς. Ωστόσο, ανάρρωσε γρήγορα και, μέχρι τα τέλη του ίδιου έτους, κατάφερε και πάλι να επιστρέφει στην ενεργό δράση. Συμμετείχε στη Μάχη των Αρδεννών, κατά την οποία αιχμαλωτίστηκε, αλλά κατάφερε να διαφύγει. Στη συνέχεια, τραυματίστηκε και πάλι στο στήθος, γεγονός που τον ανάγκασε να επιστρέφει στις ΗΠΑ για νοσηλεία. Αποστρατεύθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1946. Στα παράσημά του περιλαμβάνονταν ο Αργυρός Αστέρας, ο Χάλκινος Αστέρας, η Πορφυρή Καρδιά (τρεις απονομές), το Μετάλλιο Νίκης του Β ’ ΠΠ και η διάκριση του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής. Απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών και ετάφη στο κοιμητήριο του Αρλινγκτον.

ΤΙΜΗ

2

ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ

ΕΝΑΣ ΗΘΟΠΟΙΟΣ-ΒΕΤΕΡΑΝΟΣ ΤΟΥ Β ΠΠ

ΔΩΡΕΑΝ

it i\ ■51 S :

S \ Ä, !

ΕΟΡΤΑΣΤΗΚΕ Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΒΥΘΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΗΤΙΤΟΡΠΙΑΙΚΟΥ «ΦΑΡΑ» Την Κυριακή 28 Απριλίου πραγματοποιήθηκε, παρουσία του ο αρχηγού ΓΕΝ αντιναυάχου (ΠΝ) Ευάγγελου Αποστολάκη, εκδήλωση μνήμης της βύθισης του Α/Τ «Ψαρά» στον όρμο Πάχης Μεγάρων, με τη συμμετοχή του ΤΠΚ «Τρουπάκης». Το αντιτορπιλικά «Ψαρά» βυθίστηκε από γερμανικά βομβαρδιστικά την Κυριακή του Πάσχα (20 Απριλίου 1941), ύστερα από ηρωική μάχη στην περιοχή του κόλπου των Μεγάρων, όπου ήταν αγκυροβολημένο με άλλα πλοία του Στόλου. Από το πλήρωμά του χάθηκαν 37 άνδρες. Το «Ψαρά» ήταν ένα από τα τέσσερα αντιτορπιλικά κλάσης «Κουντουριώτης» που ναυπηγήθηκαν στην Ιταλία για το Πολεμικό Ναυτικό. Καθελκύστηκε στις 21 Φεβρουάριου 1932 και η τελετή ύψωσης σημαίας έγινε την 1η Μαϊου 1933, στο λιμάνι της Σπέτσια. Συμμετείχε στις επιχειρήσεις του 1940-41, λαμβάνοντας μέρος και στις τρεις επιδρομές στο στενό του Οτράντο και σε αποστολές συνοδείας νηοπομπών, ενώ στις 12 Μαρτίου 1941 έπληξε ιταλικό υποβρύχιο.

Το αντιτορπιλικά «Ψαρά».

Η εκατρατεία ίου Λείγηρα (1428-29) αποτέλεαε ιην πλέον επιτυχημένη πολεμική επιχείρηση ίου Γαλλικού Σιρατού καιά ιη διάρκεια ίου Εκατονταετούς Πολέμου. 0 διαρκώς ταπεινούμενος, έω ς νότε, Γαλλικός Στρατός αναγεννήθηκε από tic στάχτες του, ως άλλος μυθικός Φοίνικας, έχοντας ως κύριο πολλαπλαοιαοτή ιοχύος την περίιρημη Ζαν νΓ Αρκ. Με το ηθικό εΕυιμωμένο, οι Γάλλοι κατάτρεραν να ουντρίιμουν τους μέχρι ιότε αήττητους Αγγλους αντιπάλους τους, ανατρέποντας τα δεδομένα και πετυχαίνοντας τελικά τη νίκη.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΑΕΙΙΉΡΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ 1428-29 Η κ α τ α π λ η κ τ ικ ή κ α ιά

γ ο Π Π ικ ή ν ίκ

ιο ν Ε κ α ιο ν ια ε ιη

Π ό λ εμ ο

ΠΑΝΤΕΛΗΣ Λ. ΚΑΡΥΚΑΣ μάχη στο Αζινκούρ (1415) αποτέλεσε τη μέγιστη επιτυχία των αγγλικών ό­ πλων κατά τον Μεσαίωνα. Ο μικρός Αγγλικός Στρατός, με τους περίφη­

Η

μους τοξότες του, είχε συντρίψει το άνθος της γαλλικής ιπποσύνης με χαρακτη­ ριστική ευκολία. Ακολούθησε μια σειρά επι­ τυχημένων εκστρατειών που είχαν ως αποτέ­ λεσμα, το 1420, ο Ερρίκος Ε' της Αγγλίας να εξασφαλίσει, με τη Συνθήκη του Τρουαγέ (1420), σχεδόν τα 2/3 των εδαφών της Γαλ­ Γάλλοι στρατιώτες επιτίθενται με κλίμακες και κριούς σε αγγλικά οχυρά. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στον Λείγηρα έλαβε χώρα πλήθος πολιορκιών, μικρών και μεγάλων πόλεων, κωμοπόλεων και οχυρών. Οι Γάλλοι πεζοί διακρίθηκαν ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις αυτές (δημοσιεύεται με την άδεια της MiniArt/Plastimodellismo, www.pla.gr- colour plate is courtesy of MiniArt).

λίας. Ωστόσο, ο ένδοξος Αγγλος μονάρχης πέθανε άδοξα το 1422, πριν προλάβει να στεφθεί βασιλιάς της Γαλλίας, αφού αρρώστησε σοβαρά κατά την οκτάμηνη πολιορκία της πόλης Μω. Τη διακυβέρνηση του Αγγλικού Βασιλεί­ ου ανέλαβαν, μετά τον θάνατο του Ερρίκου, ο αδελφός του πρίγκιπας Τζων του Μονμάουθ και ο Τζων του Λάνκανστερ, 2ος δούκας του Μπέντφορντ. Στόχος των αντιβασιλέων ήταν να στέψουν βασιλιά της Γαλλίας τον γιο και διάδοχο του Ερρίκου Ε ’ από τον γάμο του με την Αικατερίνη των Βαλουά, Ερρίκο ΣΤ ’. Ο νεαρός Ερρίκος ΣΤ’, κληρονομικώ δικαίω από

την πλευρά της μητέρας του, είχε δικαιώμα­ τα στον γαλλικό θρόνο. Εξάλλου, βάσει της Συνθήκης του Τρουαγέ, θα στεφόταν βασι­ λιάς της Γαλλίας αμέσως μετά τον θάνατο του κατόχου του τίτλου, Καρόλου ΣΤ’ του Τρελού, ο οποίος πέθανε λίγες εβδομάδες μετά από τον Ερρίκο Ε ’. Ωστόσο, οι Γάλλοι ευγενείς και ο λαός αρνήθηκαν να αναγνωρί­ σουν τη συνθήκη που είχε υπογράψει ο Κά­ ρολος ΣΤ’. Ετσι αναγνώρισαν ως διάδοχο του νεκρού Καρόλου, τον γιο του, Κάρολο, τον ε­ πονομαζόμενο Δελφίνο, τον μετέπειτα βασι­ λιά Κάρολο Ζ ’ της Γαλλίας. Στους Αγγλους δεν έμενε πλέον άλλη επι­ λογή από το να εφαρμόσουν τη συνθήκη με τα όπλα. Ο Εκατονταετής Πόλεμος εισερχό­ ταν ήδη στην τελευταία και πλέον κρίσιμη φάση του.

01 ΑΓΓΛΟΙ ΠΡΟΕΛΑΥΝΟΥΝ Ο δούκας του Μπέντφορντ, ως επικεφα­ λής των αγγλικών δυνάμεων στη Γαλλία, είχε να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα. Η βό­ ρεια Γαλλία βρισκόταν μεν υπό τον έλεγχό

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 1

«?■

*

Η μάχη του Αζινκούρ (1415) σε μικρογραφία χειρογράφου της εποχής. Η παράσταση, αν και δεν έχει καμία ιστορική βάση, δίνει μια εικόνα για την εμφάνιση των στρατών της εποχής και την πρώτη παρουσία διακριτικών εμβλημάτων (ερυθρός σταυρός για τους Αγγλους, λευκός για τους Γάλλους). Οι αντίπαλοι τοξότες εμφανίζονται όλοι εξοπλισμένοι με μακρύ τόξο.

του, ωστόσο αυτό είχε επιτευχθεί με τη συνεργασία των Βρετόνων και Βουρ-

Ορλεάνης, και εξέβαλε στις ακτές του Ατλαντικού, στο Σαίν Ναζέρ.

γουνδών συμμάχων του, τους οποίους δεν εμπιστευόταν ιδιαίτερα. Η μη ανα­ γνώριση της συνθήκης από τον Δελφίνο, ο οποίος είχε επιπλέον την υποστήριξη των μεγάλων γαλλικών φεουδαρχικών οίκων του Αρμανιάκ, της Ορλεάνης και

Νότια του ποταμού, με εξαίρεση την περιοχή της Γκουγιέν (με πρωτεύουσα το Μπορντώ), που βρίσκονταν υπό αγ­ γλική κατοχή, ο Δελφίνος ασκούσε βασι­ λική εξουσία. Μάλιστα, σε αντιστάθμι­ σμα της αγγλικής πίεσης, συμμάχησε με τη Σκωτία, η οποία απέστειλε ισχυρό εκστρατευτικό σώμα στη Γαλλία. Ωστόσο, δύο φορές τις οποίες οι σύμμαχοι δοκί­ μασαν να αντιπαραταχθούν στον Αγγλι­ κό Στρατό, ηττήθηκαν κατά κράτος, στις μάχες της Κραβάν (1423) και του Βερνουί (1424). Και στις δύο περιπτώσεις, ο Γαλλικός Στρατός και οι Σκώτοι σύμμα­ χοί του συνετρίβησαν από τα αγγλικά μακρά τόξα. Ο Γάλλος βασιλιάς ήταν πλέον απελ­ πισμένος. Αδυνατώντας να αντιμετωπί­ σει τους Αγγλους στο πεδίο της μάχης, αποφάσισε να περιοριστεί σε παθητική άμυνα, ελπίζοντας ότι ο αντίπαλος θα ε­ μπλεκόταν σε κοπιώδεις και πολυέξοδες σε αίμα και χρήμα πολιορκητικές επιχει­ ρήσεις. Ο Αγγλικός Στρατός ήταν μι­

του Ανζού, δημιουργούσε ένα ακόμη με­ γαλύτερο πρόβλημα, το οποίο μπορούσε να επιλυθεί μόνο με τα όπλα. Φυσικά, η θέση των Αγγλων ήταν αρ­ κετά ευνοϊκή. Κατείχαν, μαζί με τους Βουργουνδούς, το Παρίσι, ωστόσο το δι­ κό τους κέντρο ισχύος ήταν η νορμανδι­ κή πόλη Ρουέν. Η περιοχή ανατολικά του Παρισιού αποτελούσε ένα είδος νεκρής ζώνης, η οποία άλλαζε κάτοχο αρκετά συχνά. Η Νορμανδία αποτελούσε το βα­ σικό αγγλικό προγεφύρωμα στη Γαλλία. Νότια του Παρισιού, με όριο τον ποταμό Λείγηρα, εκτεινόταν η εδαφική ζώνη που ήλεγχε -ακόμα- ο Δελφίνος. Ο Λείγηρας πήγαζε από την περιοχή της Γκρενόμπλ, στην ανατολική Γαλλία και, διαγράφοντας ένα ευμέγεθες τόξο, κυ­ λούσε βόρεια, μέσω της πόλης της

1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κρός: ουδέποτε ξεπέρασε τους 10.000

άνδρες. Επομένως, η εμπλοκή του σε ε­ πιχειρήσεις αυτού του είδους θα του προκαλούσε απώλειες και θα τον υπο­ χρέωνε να χάσει τη συνοχή του, δρώντας σε μικρά, εν πολλοίς, αποσπάσματα, πολιορκώντας πόλεις, κάστρα και φρούρια, η κατάληψη των οποίων ήταν απαραίτητη για τον έλεγχο μιας περιο­ χής. Τυπικό παράδειγμα πολιορκητικής επιχείρησης της εποχής αποτελεί η πο­ λιορκία της Μω, που διήρκεσε οκτώ μή­ νες και στοίχισε τη ζωή πλήθους ανδρών των Αγγλων, μεταξύ των οποίων και του βασιλιά Ερρίκου Ε ’. Παρά τη χρήση πυ­ ροβόλων, η άμυνα υπερτερούσε, ακόμη, της επίθεσης. Με την τακτική αυτή της σταδιακής φθοράς των αγγλικών δυνάμεων, ο Δελ­ φίνος σκόπευε να αντιμετωπίσει την ε­ χθρική υπεροχή. Ωστόσο, η παθητική ά­ μυνα δεν αποτελεί το καλύτερο «φάρμα­ κο» για την εξύψωση του ηθικού ενός στρατού. Αλλωστε, παρά τις απώλειες, οι Αγγλοι είχαν καταφέρει να κατακτή­ σουν πολλές γαλλικές πόλεις και φρού­ ρια. Εξαίρεση αποτέλεσε το παράκτιο ο­ χυρό μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μι­

χαήλ, το περίφημο αβαείο του Σαίν Μισέλ, κτισμένο στον ομώνυμο βράχο, στη νορμαδική ακτή. Το μοναστήρι πολιορκείτο επί δύο ολόκληρα χρόνια (142325), αλλά άντεξε -από θαύμα, σύμφωνα με τους Γάλλους- στην αγγλική πολιορ­ κία. Η αντίσταση του μοναστηριού του Αγίου Μιχαήλ ήταν μάλιστα η γενεσιουρ­ γός αιτία μιας από τις μεγαλύτερες ανα­ τροπές στην παγκόσμια στρατιωτική ι­

ντυπωσίασε με την πίστη της. Του ζήτη­ σε μια πανοπλία και την άδεια να απε­ λευθερώσει την πολιορκημένη, τότε, από τους Αγγλους, Ορλεάνη. Εκτοτε ξε­ κίνησε ο θρύλος.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΛΕΙΓΗΡΑ

Πολύ μακριά από το θέατρο των πο­ λεμικών επιχειρήσεων, στην κοιλάδα του

Υστερα από τις μεγάλες τους νίκες στο Κραβάν και στο Βερνουί, οι Αγγλοι θεώρησαν ότι είχε έλθει ο καιρός να ξε­ καθαρίσουν μια για πάντα το τοπίο στη Γαλλία, συντρίβοντας οριστικά τον Δελ­ φίνο και αναγορεύοντας βασιλιά τον Ερρίκο ΣΤ ’, κερδίζοντας έτσι ολόκληρη τη Γαλλία. Για να επιτύχουν τον στόχο

ποταμού Μεύση, στο μικρό χωριό της δυ­ τικής Λωραίνης Ντομρεμί, γεννήθηκε, το 1412, ένα κορίτσι. Ηταν η Ζαν, η κόρη του Ζακ και της Ιζαμπέλ ντ’ Αρκ. Ο πατέρας της ήταν ελεύθερος καλλιεργητής με δι­ κή του γη. Ηταν πιστός στο Βασίλειο της Γαλλίας, έχοντας αναλάβει, κάποια στιγ­ μή, και δημόσιο αξίωμα στο χωριό του, το οποίο βρισκόταν κοντά στην εχθρική Βουργουνδία και είχε υποστεί πολλές ε­ πιδρομές. Μια φορά, μάλιστα, οι Βουργουνδοί το έκαψαν ολοσχερώς. Αυτά τα γεγονότα επέδρασαν ριζικά στη μικρή Ζαν, όπως και η είδηση για τη θαυματουργική διάσωση του μοναστηρι­ ού του Αγίου Μιχαήλ από τους «άθεους»

τους, έπρεπε να διαρρήξουν το αμυντι­ κό φράγμα που είχαν εγκαταστήσει οι α­ ντίπαλοί τους στις όχθες του Λείγηρα. Το πλέον κατάλληλο σημείο για να επι­ τευχθεί αυτό ήταν η πόλη της Ορλεά­ νης, η οποία βρισκόταν ακριβώς βόρεια της μεγαλύτερης γέφυρας που ένωνε τις δύο όχθες του ποταμού, αφού η κα­ τάληψή της θα εξασφάλιζε στους Αγγλους ένα εξαιρετικό και ασφαλές προγεφύρωμα επί του Λείγηρα. Το 1428, οι Αγγλοι κινήθηκαν προς τη μέση κοιλάδα του ποταμού. Στόχος τους ήταν σε πρώτη φάση η κατάληψη της Ορλεάνης, ακολουθούμενη κατόπιν από τις παραποτάμιες επίσης πόλεις Ανζέρ,

Αγγλους. Σε ηλικία 12 ετών (το 1424 πε­ ρίπου), η Ζαν άρχισε να βλέπει οράματα. Εβλεπε τον αρχάγγελο Μιχαήλ, μαζί με την αγία Αικατερίνη και την αγία Μαργα­ ρίτα να τη διατάζουν να σώσει τη Γαλλία από τους Αγγλους και να παραδώσει το γαλλικό στέμμα στον Δελφίνο. Σε ηλικία 16 ετών, η Ζαν επιχείρησε να προσεγγίσει έναν Γάλλο αξιωματούχο, με σκοπό να την οδηγήσει στην αυλή

Τούρ και Μπλουά.

στορία.

Η ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΗΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ

Η Ορλεάνη ήταν, πάντως, η κρισιμό­ τερη περιοχή της όλης τοποθεσίας. Η πτώση της άνοιγε τον δρόμο στις αγγλι­ κές δυνάμεις για να προελάσουν προς την καρδιά της ελεγχόμενης από τον Δελφίνο Γαλλίας, προς το Μπουρμπονέ και το Πουατού, επαναλαμβάνοντας τον άθλο του «Μαύρου Πρίγκιπα» Εδουάρδου, στην πρώτη φάση του Εκατονταε­ τούς Πολέμου. Αν αυτό επιτυγχανόταν, ο Δελφίνος δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να αποσυρθεί στη νοτιοανατολι­ κή Γαλλία, αφήνοντας το σύνολο σχεδόν του γαλλικού εδάφους στη διάθεση των νικητών. Οι αγγλικές δυνάμεις που συγκε­ ντρώθηκαν για την εκστρατεία στον Λείγηρα αριθμούσαν περισσότερους από 10.000 άνδρες. Από αυτούς, οι 6.000, υπό τον Τόμας Μόντακιουτ, 4ο κό­ μη του Σάλσμπουρι, κινήθηκαν προς την Ορλεάνη. Μία ακόμα δύναμη με πε­ ρισσότερους από 4.000 άνδρες υπό τον δούκα του Μπέντφορντ, κινήθηκε κατά του Σαρτρέ, βορειοδυτικά της Ορλεά­ νης. Οι δύο αγγλικές στρατιές ξεκίνη­ σαν από το Παρίσι, στις 28 Αυγούστου 1428. Χωρίς να ανακόψουν την πορεία τους, κατέλαβαν εξ εφόδου μερικά μι­ κρά γαλλικά οχυρά και χωριά. Στις 8 Σ ε ­ πτεμβρίου, ο Σάλσμπουρικατέλαβε την κωμόπολη Μ ενγκ και κατόπιν πολιόρκη­ σε την οχυρωμένη κωμόπολη Μποζενσί, η οποία παραδόθηκε, μετά από πενθή-

του Δελφίνου, αλλά απέτυχε. Τελικά βρήκε την υποστήριξη που ζητούσε στο πρόσωπο δύο Γάλλων ιπποτών, του Ζαν του Μετς και του Μπερτράν ντε Πουλενί, οι οποίοι εντυπωσιάστηκαν από την επιμονή της και έπεισαν τον τοπικό διοι­ κητή Ρομπέρ ντε Μπουντρικούρ, ο οποί­ ος προηγουμένως τη λοιδορούσε, να της δώσει μια ευκαιρία. Μεταμφιεσμένη σε αγόρι, διέσχισε την εχθρική Βουρ­ γουνδία και, στις 6 Μαρτίου 1429, έφθασε στην αυλή του Δελφίνου, τον οποίο εΣύγκρουση Αγγλων και Γάλλων ιππέων στην πρώτη φάση του Εκατσνταετούς Πολέμου, όπως αποδεικνύουν τα εικονιζόμενα όπλα και οι Θωρακίσεις. Οι έφιππες αναμετρήσεις ανάμεσα στους δύο αντιπάλους ήταν, πάντως, σπάνιες, αφού οι Αγγλοι ιππότες προτιμούσαν να μάχονται πεζοί.

ITPATIÜTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ 113

Εκδοτική 2013

Ο Κάρολος Ζ’ της ΓΊλλίας, γνωστός ως Κάρολος Δελφίνος, ή ως Κάρολος ο «Νικητής». Εντυπωσιάστηκε από την πίστη και την επιμονή της Ζαν ντ’ Αρκ όταν την συνάντησε για πρώτη φορά στις 6 Μαρτίου 1429 και της επέτρεψε να συνοδεύσει τον στρατό, που βάδιζε προς άρση της πολιορκίας της Ορλεάνης.

Σχεδίαση

χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

στη βόρεια απόληξή της, εντός της πό­

Χάρτης της Γαλλίας, πριν την πολιορκία της Ορλεάνης. Με μπλε χρώμα διακρίνονται οι υπό γαλλικό έλεγχο περιοχές, ενώ με κόκκινο και κίτρινο οι υπό αγγλικό και βουργουνδικό, αντίστοιχα. Η ακρωτηριασμένη Γαλλία σώθηκε την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή. Αν κατέρρεε η γαλλική άμυνα στη γραμμή του Λείγηρα, ο Κάρολος Δελφίνος δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να αποσυρθεί προς τα σύνορα με την Ιταλία.

μερη πολιορκία, στις 26 Σεπτεμβρίου. Από εκεί, οι Αγγλοι άρχισαν να εκκα­ θαρίζουν τη νότια όχθη του ποταμού, ε­ πιχειρώντας να αποκλείσουν την Ορλεά­ νη. Μια αγγλική δύναμη υπό τον Γουίλιαμ ντε λα Πωλ, 4ο κόμη του Σάφολκ, πέρασε τον Λείγηρα και κατάλαβε την κωμόπολη Ζαργκό και το χωριό Σατενέφ, το οποίο βρισκόταν σε απόσταση 16 χλμ. νοτιοανατολικά της Ορλεάνης. Στις 12 Οκτωβρίου οι Αγγλοι είχαν ολοκληρώσει τον αποκλεισμό της πόλης, και το απόσπασμα του κόμη του Σάφολκ ενώθηκε με τις δυνάμεις του Σάλσμπουρι. Οι άμε­ σα διαθέσιμες για την πολιορκία αγγλι­ κές δυνάμεις αριθμούσαν περί τους 4.000 άνδρες. Οι υπόλοιποι φρουρούσαν τα διάφορα οχυρά, χωριά και κωμοπόλεις στη ζώνη αποκλεισμού γύρω από

*

1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

την Ορλεάνη που είχαν δημιουργήσει. Ο Σάλσμπουρι εγκατέστησε το στρα­ τηγείο του απέναντι από το νότιο άκρο της πόλης. Εκεί ο ποταμός είχε πλάτος περί τα 400 μέτρα, ενώ στο μέσο του βρισκόταν η νησίδα του Αγίου Αντωνίου, από την οποία περνούσε μια μεγάλη πέ­ τρινη αψιδωτή γέφυρα που διέσχιζε τον Λείγηρα. Στο νότιο άκρο της γέφυρας εί­ χε κατασκευαστεί ένα οχυρό με δύο πύργους, που ήταν γνωστό με την ονο­ μασία «Οι Πυργίσκοι» (Λε Τουρέιγ). Μια κινητή γέφυρα συνέδεε το οχυρό Λε Τουρέιγ με τη νότια όχθη του ποταμού. Εκεί, στη νότια απόληξη της γέφυρας, υ­ πήρχε ένα ακόμα, πιο πρόχειρο, οχύρω­ μα, κατασκευασμένο από χώμα και ξύλα, που κάλυπτε την πρόσβαση προς το Λε Τουρέιγ. Η δε πέτρινη γέφυρα κατέληγε,

λης, όπου υπήρχε ακόμη ένα οχυρό. Οι Αγγλοι κατασκεύασαν πολιορκητι­ κά χαρακώματα στο βορειοανατολικό ά­ κρο της πόλης, από την όχθη του ποτα­ μού, μέχρι το δάσος της Ορλεάνης. Απέ­ ναντι από το πρόχειρο οχύρωμα, ενώπιον του Λε Τουρέιγ, σι Αγγλοι κατασκεύασαν το οχυρό του Αγίου Αυγουστίνου. Στη συνέχεια, ο Σάλσμπουρι διέταξε την έναρξη της επίθεσης. Το αγγλικό πυροβολικό βομβάρδισε αρχικά το πρό­ χειρο οχύρωμα που κάλυπτε το Λε Τουρέιγ, υποχρεώνοντας τους Γάλλους υπε­ ρασπιστές του να το εγκαταλείψουν. Αμέσως μετά, τα πυρά των αγγλικών πυ­ ροβόλων συγκεντρώθηκαν κατά του ίδι­ ου του φρουρίου Λε Τουρέιγ, το οποίο ε­ πίσης εγκαταλείφθηκε από τη γαλλική φρουρά, στις 23 Οκτωβρίου 1428. Οι υποχωρούντες Γάλλοι κατέστρεψαν τη γέφυρα στο ύψος της νησίδας του Αγίου Αντωνίου, αφήνοντας τους Αγγλους κύ­ ριους της νότιας όχθης του Λείγηρα. Μετά την κατάληψη των γαλλικών ο­ χυρών, οι Αγγλοι επισκεύασαν το Λε Τουρέιγ και το οχύρωμα ενώπιον του. Το Λε Τουρέιγ μετατράπηκε σε στρατηγείο του Σάλσμπουρι, από όπου μπορούσε να κατοπτεύει κάθε κίνηση στην πόλη. Ωστόσο, η χαρά για τις νίκες του δεν έ­ μελλε να κρατήσει πολύ. Το πρωί της 24ης Οκτωβρίου, μια γαλλική βομβάρδα έβαλε από την πόλη κατά του Λε Τουρέιγ. Η πέτρινη οβίδα διαπέρασε το τεί-

χος. Τα κομμάτια του, ως θραύσματα, ε­ κτοξεύτηκαν παντού, και ένα από αυτά διχοτόμησε το προσώπου του Σάλσμπουρι. Ο βαριά πληγωμένος Αγγλος διοικητής πέθανε μια εβδομάδα αργότε­ ρα από το τραύμα του. Τον διαδέχθηκε στην ηγεσία ο Γουίλιαμ ντε λα Πωλ, 4ος κόμης του Σάφολκ. Αυτός απέσυρε τις δυνάμεις του από το οχυρό, αφήνοντας μια μικρή φρουρά σε αυτό, και ζήτησε ενισχύσεις. Στο αί­ τημά του ανταποκρίθηκε ο δούκας του Μπέντφορντ, ο οποίος έστειλε ενισχύ­ σεις στην περιοχή, υπό τον κόμη Τζων Τάλμποτ και τον Τόμας, 7ο βαρώνο του Σκέιλς. Οι δυνάμεις αυτές αφίχθησαν την 1η Δεκεμβρίου 1428. Οι αγγλικές ενισχύ­ σεις έφεραν σε δύσκολη θέση τον Γάλλο διοικητή της πόλης, Ζαν του Ντυνουά, ο οποίος είχε στη διάθεσή του μόλις 500 στρατιώτες, κυρίως πυροβολητές, και βασιζόταν για την άμυνα σε περίπου 3.000 εξοπλισμένους, αλλά φυσικά όχι κατάλληλα εκπαιδευμένους, πολίτες. Οι τελευταίοι είχαν οργανωθεί σε 34 λό­ χους, καθένας εκ των οποίων είχε αναλάβει τη φρούρηση ενός από τους 34 πύργους της πόλης. Αργότερα η φρουρά ενισχύθηκε. Ο Τάλμποτ, ως ο πλέον έμπειρος στρατιώτης στο αγγλικό στρατόπεδο, α­ νέλαβε τη διοίκηση. Αποφάσισε να ενισχύσει τη γραμμή αποκλεισμού από βο­ ρειοδυτικά, προσθέτοντας επιπλέον δυ­ νάμεις στη γραμμή των εκεί οχυρωμά­ των. Τα χαρακώματα ενισχύθηκαν με την κατασκευή ενός φρουρίου, δίπλα στην όχθη (φρούριο Αγίου Λαυρέντιου) και τεσσάρων ακόμα οχυρωμάτων, με τα ο­

νυμη εκκλησία που βρισκόταν εκεί. Κα­ θώς είχε φθάσει ο χειμώνας, ο Τάλμποτ, δεν επιχείρησε καμία επίθεση. Εξάλλου, περίμενε επιπλέον ενισχύσεις, οι οποίες έφθασαν στα τέλη Δεκεμβρίου 1428 ή στις αρχές Ιανουαρίου 1429 (1.500 Βουργουνδοί). Οι άνδρες αυτοί αναπτύχθη­ καν από τον Τάλμποτ στις παρυφές του δάσους της Ορλεάνης, ολοκληρώνο­ ντας έτσι τον αποκλεισμό της πόλης.

ντρωσε μια δύναμη 4.000 ανδρών, που περιελάμβανε περίπου 600 Σκώτους, την οποία έθεσε υπό τον Ιωάννη, δούκα των Βουρβόνων. Αυτός επιχείρησε να πλήξει μια αγγλική φάλαγγα ανεφοδιασμού προς την Ορλεάνη, αλλά ηττήθηκε στη μάχη του Ερίνγκ, στις 12 Φεβρουάριου 1429. Ετσι απέτυχε η προσπάθεια για την επίτευξη έμμεσου πλήγματος κατά των Αγγλων πολιορκητών. Υστερα από την αποτυχία αυτή, η τύ­

ΓΑΛΛΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ

χη της πόλης έμοιαζε προδιαγεγραμμέ­ νη. Η πείνα είχε άλλωστε ήδη αρχίσει να θερίζει τους πολιορκημένους. Η κατά­ σταση επιδεινώθηκε όταν ορισμένοι ευγενείς εγκατέλειψαν την πόλη και κατάφεραν να διαφύγουν. Το γεγονός αυτό

Ο Δελφίνος είχε ανησυχήσει ιδιαίτε­ ρα από τις αγγλικές προόδους. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να επιτρέψει την κατάληψη της Ορλεάνης, εφόσον μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε στην κατάληψη και των λοιπών εδαφών που είχε υπό τον έλεγχό του. Ετσι, συγκέ­

είχε σοβαρή επίδραση στο ηθικό των πο­ λιτών και της φρουράς. Ωστόσο, ένα τυχαίο γεγονός ήρθε να

νόματα Κρουά Μπολσί, Λονδίνο, Ρουέν και Παρίσι. Ανατολικά, οι Αγγλοι κατα­ σκεύασαν το οχύρωμα Σαίν Λούπ. Στη νότια όχθη του ποταμού, στη δυτική πλευρά, κατασκεύασαν το οχύρωμα του Σαίν Πριβέ και ανατολικά το οχυρό του Σαίν Ζαν λε Μπλανς. Εντός του ποτα­ μού, τέλος, στην ομώνυμη νησίδα δυτι­ κά της γέφυρας, κατασκεύασαν το οχυ­ ρό Καρλομάγνος. Με τον τρόπο αυτόν η πόλη είχε αποκλειστεί από παντού. Ο Τάλμποτ μετέφερε το στρατηγείο του στο οχυρό του Αγ. Λαυρέντιου, το ο­ ποίο έλαβε το όνομά του από την ομώ­

Η Ζαν ντ’ Αρκ στην πολιορκία του οχυρού Λε Τουρέιγ. Εδώ απεικονίζεται να στέκει ατάραχη, με το λάβαρό της, εμπρός από το φρούριο, δίνοντας το παράδειγμα στους Γάλλους πολεμιστές που εφορμούν εναντίον του. Στην εν λόγω επίθεση η Ζαν τραυματίστηκε σοβαρά.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 115

Σύγχρονος αναπαραστάτης βάλλει με αντίγραφο μακρού τόξου, του ισχυρότερου εκηβόλου όπλου του Μεσαίωνα. Η βαριά βαλλίστρα έβαλλε βέλη με μεγαλύτερη αρχική ταχύτητα, σε μεγαλύτερη απόσταση και είχε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα. Ωστόσο, η ταχυβολία της ήταν της τάξης των δύο βολών ανά λεπτό στην καλύτερη των περιπτώσεων. Στον χρόνο αυτόν, ένας καλά εκπαιδευμένος τοξότης, εξοπλισμένος με μακρύ τόξο, μπορούσε να εξαπολύσει τουλάχιστον έξι βέλη, στην αρχή της μάχης τουλάχιστον. Μετά από μερικές βολές, πάντως, η ταχυβολία μειωνόταν, λόγω της κόπωσης που προκαλούσε στον χειριστή η έκταση του σκληρού τόξου.

Η Ζαν ντ’ Αρκ στην πανηγυρική στέψη του Καρόλου Ζ' στη Ρεμς. Η Ζαν διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις. Μέσα σε ένα μόλις έτος κατάφερε να αναπτερώσει το γαλλικό ηθικό και να οδηγήσει τους καταπτοημένους, έως τότε, Γάλλους στη νίκη. ανακουφίσει ελαφρώς τους πσλιορκημένους: οι Βουργουνδοί στρατιώτες του Τάλμποτ αποχώρησαν, κατόπιν διαφω­ νιών του επικεφαλής τους με τους Αγγλους διοικητές. Ετσι δημιουργήθηκε ένας διάδρομος ανεφοδιασμού της πό­ λης, μέσω του δάσους. Μια δεύτερη σημαντική εξέλιξη ή­ ταν, όπως προαναφέρθηκε, η άφιξη της Ζαν ντ’ Αρκ στην αυλή του Δελφίνου. Αφού η Ζαν πέρασε τη δοκιμασία αγνό­ τητας και εξετάστηκε από εκκλησιαστι­ κούς άνδρες για πιθανή εκτροπή της σε αιρετικές δοξασίες, πήρε την άδεια να μεταβεί στο Μπλουά και να ενωθεί με τα υπολείμματα του στρατού του δούκα

1 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

των Βουρβόνων, τα οποία ενισχύονταν με κάθε διαθέσιμο άνδρα. Στις 5 Απριλί­ ου 1429 η Ζαν, με το σπαθί, την ειδικά κατασκευασμένη πανοπλία της και το λάβαρό της, στο οποίο εικονιζόταν ο Χριστός, περιστοιχιζόμενος από αγγέ­ λους, έφθασε στην πόλη. Οι γαλλικές δυνάμεις τέθηκαν υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ζαν ντε Πρόσω. Μαζί του ήταν οι στρατηγοί Ετιέν ντε Βινογιέ (γνωστός ως «σκα­ ντζόχοιρος»), Ζιλ ντε Μοντμορενσί, 0αρώνος του Ραίς (γνωστός ως «ο πρώτος κυανοπώγων», ο οποίος αργότερα κατηγορήθηκε για μαγεία και εκτελέστηκε), Ζαν, 2ος δούκας του Αλεκόν, και Ζαν ντε

Ποντόν ντε Ζαϊντριγέ. Ταυτόχρονα, και η κατάσταση των πο­ λιορκητών είχε επιδεινωθεί. Η αποχώρη­ ση των Βουργουνδών και οι ασθένειες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, είχαν αφή­ σει τον Τάλμποτ με μόλις 5.000 περίπου άνδρες. Στο μεταξύ, μια γαλλική δύναμη με 500 περίπου άνδρες που συνόδευαν μια μεγάλη εφοδιοπομπή, κινήθηκε από το Μπλουά, πέρασε τον Λείγηρα μέσω της εκεί γέφυρας και βρέθηκε στη νότια ό­ χθη του ποταμού. Θεωρήθηκε, σωστά, ότι με τον τρόπο αυτό θα απέφευγαν την καταστροφή της πολύτιμης για την πόλη εφοδιοπομπής, την οποία θα υφίσταντο αν Βάδιζαν κατά των αγγλικών οχυρωμά­ των, βορειοδυτικά της πόλης, παρά τις α­ ντιρρήσεις της Ζαν, η οποία επιθυμούσε την άμεση επίθεση κατά των αγγλικών δυνάμεων, στη βόρεια όχθη. Πριν την α­ ναχώρηση από το Μπλουά, η Ζαν έστειλε μήνυμα στους Αγγλους να αποχωρήσουν από τη Γαλλία, απειλώντας τους, σε αντί­ θετη περίπτωση, με καταστροφή. Η εν λόγω δύναμη των Γάλλων, με επι­

κεφαλής τους ντε Μπροσέ και ντε Ραίς και με τη συνοδεία της Ζαν, πλησίασε από τον νότο την Ορλεάνη και έφθασε σε απόσταση 7 χλμ. ανατολικά του αγγλικού οχυρού του Σαίν Ζαν λε Μπλανς. Από ε­ κεί, ήλθε σε επαφή με τους πολιορκημένους. Η Ζαν επέμενε και πάλι στην άμεση επίθεση κατά των Αγγλων με τη συνεργα­ σία της φρουράς. Ο Ντυνουά, ο οποίος εξήλθε από τα τείχη και συναντήθηκε μαζί της, κατάφερε να την πείσει ότι το σημα­ ντικό ήταν, σε πρώτη φάση, να ανεφοδιαστεί με τρόφιμα η Ορλεάνη. Η Ζαν δέ­ χθηκε και εισήλθε και η ίδια, στις 29 Απρι­ λίου, στην πόλη, μαζί με την εφοδιοπο­ μπή. Οι Αγγλοι, από το οχυρό Σαίν Λούπ, αντιλήφθηκαν τη γαλλική κίνηση και επι­ χείρησαν να αντιδράσουν, αλλά αποκρούστηκαν από τους άνδρες του ντε Μπροσέ. Από την πόλη, η Ζαν επιθεώρησε τα τείχη και άρχισε να φωνάζει στους Αγγλους να αποχωρήσουν. Ηταν φυσικό εκείνοι να της απαντήσουν με προσβο­ λές, καθώς στο πρόσωπό της δεν έβλε­ παν τίποτα περισσότερο από μια νεαρή τρελή Γαλλίδα. Στις 30 Απριλίου, η Ζαν μετέβη στην κατεστραμμένη πέτρινη γέφυ­ ρα, στο οχυρό που υπήρχε στη νησίδα του Αγίου Αντωνίου, και απευθύνθηκε στον Αγγλο διοικητή του Λε Τουρέιγ, λο­ χαγό Γουίλιαμ Γκλάσντεϊλ, ζητώντας του να αποχωρήσει, αφού πρώτα απελευθε­ ρώσει τους Γάλλους αιχμαλώτους. Η απά­ ντηση ήταν μόνο προσβολές. Την 1η Μάίου, ο Ντυνουά, μαζί με τον ντε Ραί, έφυγαν από την πόλη κατευθυνόμενοι προς το Μπλουά. Εκεί θα ανα­ λάμβαναν τη διοίκηση των δυνάμεων που είχαν συγκεντρωθεί και θα τις οδηγού­ σαν στην πόλη με ασφάλεια. Στις 4 Μάί'ου επέστρεψαν, αυτή τη φορά από τα βό­ ρεια και εισήλθαν στην πόλη, μαζί με τις ενισχύσεις, από την πύλη του Παρισιού. Κατόπιν τούτου, οι Γάλλοι διοικητές αποφάσισαν να άρουν την πολιορκία της πόλης, επιτιθέμενοι στα αγγλικά οχυρώ­ ματα. Ως πρώτος προφανής στόχος επιλέχθηκε το απομονωμένο οχυρό του Σαίν Λούπ.

01 ΜΑΧΕΣ ΤΠΝ ΟΧΥΡΠΝ Ο Ντυνουά προσποιήθηκε ότι είχε την πρόθεση να επιτεθεί στο οχυρό Πα­ ρίσι, με αποτέλεσμα ο Τάλμποτ να πέσει στην παγίδα και να συγκεντρώσει εκεί τις δυνάμεις του. Την ίδια ώρα, ισχυρές γαλλικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο οχυ­ ρό Σαίν Λούπ και το κατέλαβαν. Υστερα από την εξέλιξη αυτή, ο Τάλμποτ αποφά­ σισε να ενισχύσει το Λε Τουρέιγ, αφού

01 ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΠΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟΝ ΣΤΟΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗ ΠΟΛΕΜΟ Ο Εκατονταετής Πόλεμος ξέσπασε το 1337, με αφορμή τον έλεγχο της πε­ ριοχής του Μπορντώ, και διήρκεσε συνο­ λικά 116 χρόνια. Οι σημαντικότερες μά­ χες ήταν αυτές του Κρεσύ (1346), του Πουατιέ (1356), του Αζινκούρ (1415), της Ορλεάνης (1429), του Φορμινί (1450), του Καστιγιόν (1453) και του Μπορντώ (1453). Στον πόλεμο αυτόν σημειώθηκαν με­ γάλες καινοτομίες στην τακτική. Αποτέλεσε τον πρώτο πόλεμο στην ιστορία στον οποίον η ισχύς πυρός αποδείχθηκε καταλυτικός παράγοντας για την επικρά­ τηση στις μάχες. Επίσης ήταν ο πρώτος πόλεμος κατά τον οποίον τα πυροβόλα ό­ πλα διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο, κυρίως στις πολιορκητικές επιχειρήσεις. Στις αρχικές φάσεις του πολέμου βρέθηκαν αντιμέτωπες δύο διαφορετι­ κές τακτικές σχολές, η αγγλική, βασιζό­ μενη στην ισχύ πυρός, και η γαλλική, βα­ σιζόμενη στην εκ του συστάδην κρούση. Οι Αγγλοι έχοντας να αντιμετωπίσουν τους Σκώτους, εξέλιξαν την τακτική χρή­ ση του περίφημου μακρού τόξου, ενός ό­ πλου η χρήση του οποίου απαιτούσε πο­ λύχρονη εκπαίδευση και εμπειρία. Το μα­ κρύ τόξο επιτύγχανε μέγιστο βεληνεκές της τάξης των 600 μέτρων - ή και μεγαλύ­ τερο υπό ευνοϊκές συνθήκες ανέμου. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά του σε βεληνεκή άνω των 200 μέτρων ήταν αμφί­ βολη, κυρίως εναντίον θωρακισμένων στόχων. Σε βεληνεκή μικρότερα των 100 μέτρων, όμως, αναδεικνυόταν σε πραγ­ ματικό κυρίαρχο. Με βάση τη δεδομένη ταχυβολία που ήταν ικανό να εξαπολύσει ένα καλά εκπαιδευμένο τμήμα τοξοτών -περί τα 6-10 βέλη ανά λεπτό, στα αρχικά στάδια μιας μάχης- μπορούσε να προκαλέσει συντριπτικά πλήγματα στα αντίπα­ λα τμήματα. Για περισσότερη ασφάλεια, δε, οι τοξότες τοποθετούσαν ενώπιον του μετώπου τους μυτερούς ξύλινους πασσάλους, οι οποίοι αποτελούσαν το α­ πόλυτο εμπόδιο έναντι του αντιπάλου ιπ­ πικού και ένα πρώτης τάξης κώλυμα ένα­ ντι του αντίπαλου πεζικού. Επιπλέον, α­ νάμεσα στα τμήματα των τοξοτών τάσσο­ νταν τμήματα βαρέος πεζικού και αφιππευμένοι ιππότες για υποστήριξη. Βλέ­ πουμε λοιπόν ότι ο Αγγλικός Στρατός είχε βασίσει την τακτική του στη μέγιστη αξιοποίηση του κορυφαίου του όπλου, του μακρού τόξου. Από την άλλη πλευρά, οι Γάλλοι, στα αρχικά στάδια του πολέμου, πολεμούσαν με βάση το φεουδαλικό υπόδειγμα και το ιπποτικό ιδεώδες. Κύριο όπλο κρούσης και κρίσης του αγώνα ήταν οι βαριά θω­ ρακισμένοι ευγενείς ιππότες, οι οποίοι με την ορμητική τους επέλαση μπορούσαν όπως πίστευαν τουλάχιστον- να επικρα­ τήσουν κάθε αντιπάλου. Τέτοιες τακτικές χρησιμοποιήθηκαν στο Κρεσύ, στο Πουα­ τιέ και εν πολλοίς και στο Αζινκούρ, με

καταστροφικά για τους Γάλλους αποτελέ­ σματα. Οι συντριπτικές αυτές ήττες, οι ο­ ποίες πάντως σχετίζονταν περισσότερο με τη γαλλική νοοτροπία παρά με την τα­ κτική αυτή καθ'εαυτή ή τον οπλισμό των Αγγλων, οδήγησαν τους Γάλλους στο άλ­ λο άκρο, με αποτέλεσμα να υιοθετήσουν εντελώς παθητική τακτική, φοβούμενοι πλέον να πολεμήσουν σε ανοικτό πεδίο τους Αγγλους. Η στάση αυτή ανατράπηκε μετά την επιτυχή εκστρατεία στον Λείγη­ ρα. Στο Παταί, οι Γάλλοι πολέμησαν μόνο με το ιππικό τους, συντρίβοντας τους Αγγλους. Στην περίπτωση αυτή κινήθηκαν ταχύτερα των αντιπάλων τους και τους προσέβαλαν πριν αυτοί προλάβουν να οργανώσουν την τοποθεσία τους. Αργότερα, στο Καστιγιόν, ήταν οι Γάλλοι που πολέμησαν εντός οχυρωμένου στρα­ τοπέδου, υποστηριζόμενοι από πρωτο­ φανή για την εποχή αριθμό πυροβόλων, τα οποία οδήγησαν τους Αγγλους στη συ­ ντριβή, ενώπιον μιας θύελλας βλημάτων. Οι Γάλλοι, πάντως, ποτέ δεν εγκατέλειψαν οριστικά το ιπποτικό ιδεώδες, μέ­ χρι και το πέρας των Ιταλικών Πολέμων (1547), παρά τις ήττες που υπέστησαν από το αντίπαλο, οπλισμένο με εκηβόλα όπλα, πεζικό, όπως για παράδειγμα στην Παβία (1525), όπου οι Ισπανοί και Γερμα­ νοί αρκεβουζιοφόροι κομμάτιασαν κυριο­ λεκτικά από μικρή απόσταση τους ανίκα­ νους να αντιδράσουν Γάλλους επίλε­ κτους ιππότες. Γάλλοι ιππότες πολέμη­ σαν μέχρι και το τελευταίο τέταρτο του 16ου αιώνα στους Γαλλικούς θρησκευτι­ κούς Πολέμους, κυρίως με το στρατόπε­ δο των Ρωμαιοκαθολικών. Οι Αγγλοι από την πλευρά τους, συνέ­ χισαν να στηρίζονται στο διώνυμο μακρύ τόξο και στο, οπλισμένο με αγχέμαχα ό­ πλα, πεζικό μέχρι και τα τέλη του 16ου αι­ ώνα. Στον μεγάλο εμφύλιο πόλεμο που α­ κολούθησε την ήττα κατά τον Εκατονταετή, στον λεγόμενο Πόλεμο των Δύο Ρό­ δων, η τακτική της ανάμιξης σχηματισμών τοξοτών με μακρά τόξα και λογχοδρεπανηφόρων ή αφιππευμένων ιπποτών, έ­ φθασε στο απόγειό της. Η ίδια τακτική α­ πέδωσε στους πολέμους του Ερρίκου Η’ κατά των Σκώτων, όπου οι Αγγλοι τοξότες με ευκολία διέλυσαν τους ζυγούς των Σκώτων σαρισσοφόρων. Σημαντική ήταν επίσης η εξέλιξη του πυροβολικού κατά τη διάρκεια του πολέ­ μου. Στο πεδίο της μάχης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη μάχη του Που­ ατιέ, χωρίς, ωστόσο, ιδιαίτερα αποτελέ­ σματα. Στις πολιορκητικές επιχειρήσεις, το πυροβολικό απέδειξε τον λόγο ύπαρ­ ξής του την περίοδο αυτή, γκρεμίζοντας τα μεσαιωνικού τύπου τείχη της εποχής. Ηταν η ανάγκη αντιμετώπισης του πυρο­ βολικού που οδήγησε την οχυρωματική τέχνη στο απόγειό της, μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 117

I I

Η πολιορκία της Ορλεάνης. Διακρίνονται τα αγγλικά οχυρά.

το εγκατέλειψε αμαχητί και κατέφυγε στο οχυρό του Αγίου Αυγουστίνου. Οι Γάλλοι, στη συνέχεια, κατασκεύασαν μια πλωτή γέφυρα στο ύψος του οχυρού, ώ­ στε να είναι ικανοί να πλήττουν τους α­

στη νότια όχθη του ποταμού με λέμβους και κινήθηκαν κατά του οχυρού Σαίν Ζαν λε Μπλανς. Η μικρή αγγλική φρουρά

ντιπάλους κατά το δοκούν. Οπως είναι αυτονόητο, οι επιτυχίες αυτές είχαν ε­ ξυψώσει το γαλλικό ηθικό, αποδίδομε-

Πριβέ και Καρλομάγνος και συγκέντρω­ σε τον όγκο των δυνάμεών του στη βό­ ρεια όχθη.

Σχεδίαση

χάρτη: Παρασκευή

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

Εκδοτική 2013

διείδε ότι τυχόν πτώση του συγκεκριμέ­ νου οχυρού θα σήμαινε και το οριστικό τέλος της πολιορκίας. Στις 6 Μάί'ου, ισχυρές γαλλικές δυνά­ μεις εξήλθαν από την πόλη, πέρασαν

νες φυσικά, στη Ζαν και στη σχέση της με τον Θεό. Αμέσως μετά, οι Γάλλοι επιτέθηκαν στο οχυρό του Αγίου Αυγουστίνου, του οποίου η φρουρά αριθμούσε 500 άν­ δρες. Οι γαλλικές επιθέσεις, τις οποίες οδηγούσε η Ζαν, ήταν ορμητικές, αλλά όχι επιτυχείς. Οι Αγγλοι μάλιστα έκαναν αντεπίθεση και προς στιγμήν προκλήθηκε πανικός στις γαλλικές τάξεις. Τότε ό­ μως επενέβη ο ντε Ραί, με ένα έφιππο απόσπασμα Γάλλων ιπποτών και υποχρέω­ σε τους Αγγλους να κλειστούν και πάλι στο οχυρό. Οταν, μάλιστα, λίγο αργότερα έφθασαν ενισχύσεις από την πόλη, η γαλλική επίθεση επαναλήφθηκε, με αποτέλεσμα την κατάληψη του οχυρού και τη συντρι­ βή της φρουράς. Η Ζαν τραυματίστηκε ελαφρά κατά την επίθεση. Ο Τάλμποτ δεν ήταν σε θέση να ενισχύσει τη φρου­ ρά, καθώς ο Ντυνουά εξαπέλυε συνεχώς παραπλανητικές επιθέσεις κατά του ο­ χυρού του Αγίου Λαυρέντιου. Τη νύκτα της 6ης προς την 7η Μάίου, ο Τάλμποτ α­ πέσυρε τις φρουρές από τα οχυρά Σαίν

I

ΧΡ0Ν0Α0ΓΙ0 ΤΟΥ ΕΚΑΤ0ΝΤΑΕΤ0ΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

ί

1337-1360 Ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδσς Γ' κατόπιν επιθέσεων των Γάλλων σε κτήσεις του στη Γαλλία, αυτοανακηρύσσεται βασιλιάς της Γαλλίας και ξεκινά τον πό­ λεμο κατά των Γάλλων. 1340 Η ναυμαχία του Σλούις. Ο Αγγλικός Στόλος κατατροπώνει τους Ισπανούς, συμ­ μάχους των Γάλλων. Οι Αγγλοι κερδίζουν τον έλεγχο της Μάγχης και αρχίζουν τις α­ ποβάσεις στη Γαλλία. 1346 Η μάχη του Κρεσύ. Ο Αγγλικός Στρα­ τός συντρίβει τους Γάλλους, αποκρούοντας 15 συνεχόμενες επιθέσεις. 1347 Οι Αγγλοι καταλαμβάνουν το Καλαί και το καθιστούν κύρια βάση τους. Οι απόπει­ ρες των Γάλλων να το ανακαταλάβουν απο­ τυγχάνουν παταγωδώς. Το Καλαί θα παραμείνει αγγλικό ως το 1558. Η επιδημία πανώλης που πλήττει κατόπιν την Ευρώπη, υπο­ χρεώνει τους εμπολέμους σε παύση των ε­ πιχειρήσεων. 1356 Η μάχη του Πουατιέ. Ο «Μαύρος Πρί­ γκιπας» Εδουάρδος συντρίβει τον Γαλλικό Στρατό και αιχμαλωτίζει τον Γάλλο βασιλιά Ιωάννη Β'. 1364 Η μάχη του Αουρί. Αγγλικές δυνάμεις καταλαμβάνουν την ομώνυμη πόλη στη Βρε­ τάνη και αποκρούουν τις γαλλικές αντεπιθέ­ σεις. Ωστόσο, ο νέος Γάλλος βασιλιάς Κάρο­

1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λος Ε' επιτυγχάνει με τον στρατό του ανακα­ τάληψη των περισσότερων εδαφών. 1372 Οι Γάλλοι ανακαταλαμβάνουν τις επαρ­ χίες του Πουατού και της Βρετάνης. 1372 Η ναυμαχία στη Λα Ροσέλ. Συντριβή του Αγγλικού Στόλου. Οι Γάλλοι, για πρώτη φορά στην ιστορία τους, ελέγχουν τη Μάγχη. 1382 Με την υποστήριξη των Γάλλων, οι Σκώτοι κηρύσσουν πόλεμο στους Αγγλους. 1396 Υπογράφεται συνθήκη ειρήνης, που ε­ πισφραγίζεται με τον γάμο του Αγγλου βασι­ λιά Ριχάρδου Β' με την πριγκίπισσα Ισαβέλλα της Γαλλίας. 1405 Γαλλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην Ουαλία και υποστηρίζουν τους Ουαλούς επαναστάτες κατά των Αγγλων. 1412 Γέννηση της Ζαν ντ’ Αρκ. 1415-1422 Οι εκστρατείες του Ερρίκου Ε'. Συντριβή των Γάλλων στο Αρφλέρ. Συντριβή των Γάλλων στο Αζινκούρ. Ο Γάλλος βασιλιάς Κάρολος ΣΤ’ ο «Τρελός» αδυνατεί να αντιδράσει. Οι Αγγλοι καταλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις της Γαλλίας. Ο Κάρολος ΣΤ' υπο­ γράφει συνθήκη με τον Ερρίκο Ε’, με την ο­ ποία τον αναγνωρίζει ως διάδοχό του, απο­ κληρώνοντας τον γιο του Κάρολο Δελφίνο. 1421 Η μάχη του Μποζ. Ηττα των Αγγλων. 1424 Μάχη του Βερνουί. Βαριά ήττα των Γάλ­

λων και των Σκώτων συμμάχων τους από τον δούκα του Μπέντφορντ. 1428-1429 Πολιορκία της Ορλεάνης και εκ­ στρατεία στον Λείγηρα. Οι Γάλλοι κατατρο­ πώνουν δύο αγγλικούς στρατούς και ανα­ κτούν την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων. 1430-31 Η Ζαν ντ' Αρκ συλλαμβάνεται από τους Βουργουνδούς, παραδίδεται στους Αγγλους, δικάζεται ως μάγισσα και καίγεται στην πυρά. 1431 Ο Ερίκκος ΣΤ’ της Αγγλίας στέφεται βασιλιάς της Γαλλίας. Ωστόσο, ο τίτλος του δεν έχει πλέον κανένα αντίκρισμα. 1449 Μάχη της Ρουέν. Οι Γάλλοι νικούν κα­ τά κράτος τους Αγγλους. 1450 Μάχη του Φορμινί. Το γαλλικό πυρο­ βολικό συντρίβει τους Αγγλους τοξότες από απόσπαση ασφαλείας και δίνει τη νίκη στον Γαλλικό Στρατό. Από τους 5.000 Αγγλους, χάνονται οι 4,000. 1453 Μάχη του Καστιγιόν. Συντριβή των Αγγλων. Μετά τη μάχη ο βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος ΣΤ’ τρελάθηκε, δίνοντας το έναυσμα για τον αιματηρό εμφύλιο πό­ λεμο για τη διαδοχή του, τον λεγόμενο Πό­ λεμο τον Δύο Ρόδων. Στο τέλος του 1453, μόνο το Καλαί παραμένει υπό αγγλικό έ­ λεγχο. Ο Εκατονταετής Πόλεμος λήγει με γαλλική νίκη.

ΓΑΛΛΟΣ ΘΩΡΑΚΟΦΟΡΟΣ ΠΕΖΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ (1430-1453) Ο εικονιζόμενος μαχητής φέρει ως βασικό αμυντικό οπλισμό ένα συμβατικό αλυσιδωτό χιτώνιο με κοντά μανίκια, που συνδυάζεται επιδέξια με στοιχεία ελασμάτινης πανοπλίας (θώρακας και επιμήρια ελάσματα) που πιθανόν αποκτήθηκαν σαν λάφυρο στο πεδίο της μάχης. Ενα ιδιόμορφο κράνος σαλέ με σχισμή στο ύψος των ματιών, προστατεύει τμήμα του προσώπου καθώς και την άνω κρανιακή χώρα από θλαστικά πλήγματα, ενώ μια πλατιά αλυσιδωτή κουκούλα συνεισφέρει στην προστασία της κάτω γνάθου, του λαιμού και των ώμων. Το μικρό ομφαλοφόρο ασπίδιο τύπου μπάκλερ που φέρει στο αριστερό του χέρι είναι περισσότερο επιθετικό παρά αμυντικό όπλο. Τα περισσότερα μπάκλερ κατά τον 15ο αιώνα ήταν μικρότερα από το εικονιζόμενο (έρευνα-εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).

ντ' Αλεκόν, ενισχυμένος με πυροβολικό και συνοδευόμενος από τη Ζαν, κινήθηκε προς το Ζαργκό, το οποίο υπεράσπιζε αγγλική φρουρά υπό τον Σάφολκ. Την ε­ πομένη αφίχθησαν γαλλικές ενισχύσεις υπό τον Ντυνουά. Οι Αγγλοι επιχείρησαν έξοδο, αλλά αποκρούστηκαν με αρκετές απώλειες, ενώ στη συνέχεια οι Γάλλοι πολιόρκησαν την κωμόπολη και στις 12 Ιουνίου επιτέθηκαν με ορμή και την κα­ τέλαβαν εξ εφόδου, με τη βοήθεια κλι­ μάκων και πολιορκητικών κριών. Η Ζαν, που πρωτοστατούσε στη μάχη, πληγώ­ θηκε και πάλι από μια πέτρα, αλλά στά­ θηκε όρθια, στηριζόμενη στο λάβαρό της και εμψύχωνε τους πολεμιστές. Σύ­ ντομα, μόνο οι αιχμάλωτοι Αγγλοι ήταν ζωντανοί, μεταξύ των οποίων και ο Σά­ φολκ. Μετά την επιτυχημένη επίθεση, ο

Πίνακας του 19ου αιώνα της ρομαντικής σχολής, που απεικονίζει τη Ζαν ντ’ Αρκ να οδηγεί τα γαλλικά στρατεύματα στη μάχη. Η Ζαν ντ’ Αρκ, πράγματι, αποτέλεσε πολλαπλασιαστή ισχύος για τον Γαλλικό Στρατό. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν διοίκησε ποτέ η ίδια.

Το επόμενο πρωί, οι Γάλλοι διοικητές συγκρότησαν πολεμικό συμβούλιο ανα­ τολικά του Λε Τουρέιγ και αποφάσισαν να επιτεθούν εναντίον του οχυρού. Με μεγάλη επιμονή, οι Γάλλοι πεζοί κατάφεραν, μέσα σε πέντε ώρες, να πληρώσουν την τάφρο του οχυρού με δεμάτια από κλαδιά, παρά τα αγγλικά βλήματα που τους έπλητταν. Επειτα, οι Γάλλοι εξαπέ­ λυσαν την πρώτη τους επίθεση, με τη βοήθεια πολιορκητικών κλιμάκων. Στην επίθεση αυτή, η Ζαν ντ' Αρκ τραυματί­ στηκε σοβαρά, από βέλος που την έπλη­ ξε μεταξύ του ώμου και του λαιμού. Στο μεταξύ, οι γαλλικές επιθέσεις α­ ποτύγχαναν η μία μετά την άλλη, με σο­ βαρές απώλειες. Ο Ντυνουά, ενώπιον της κατάστασης αυτής, αποφάσισε να σταματήσει την επίθεση. Ωστόσο, τότε επενέβη η Ζαν, η οποία του ζήτησε να συνεχίσει. Η ίδια, αν και τραυματισμένη, προσευχήθηκε θερμά και κατόπιν επέ­ στρεψε στη μάχη. Μαζί με τον σημαιο­ φόρο της, έναν στρατιώτη με το προσωνύμιο «ο Βάσκος», όρμησε κατά των τει­ χών, ακολουθούμενη από τους ενθου­ σιασμένους Γάλλους στρατιώτες και ιπ­ πότες, οι οποίοι τη θεωρούσαν νεκρή. Παράλληλα, από την πόλη, οι Γάλλοι κατασκεύασαν μια πρόχειρη γέφυρα από ξύλα, με τη οποία συνέδεσαν το κα­

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

τεστραμμένο τμήμα της πέτρινης γέφυ­ ρας με τα βόρεια τείχη του Λε Τουρέιγ. Το αποτέλεσμα της συνδυασμένης επί­ θεσης ήταν η κατάληψη του τελευταίου, με τον σχεδόν πλήρη αφανισμό της αγ­ γλικής φρουράς. Ηδη η απώλεια του Λε Τουρέιγ σήμαινε ότι η μάχη είχε οριστικά χαθεί. Σε μια τελευταία απέλπιδα προσπάθεια, ο Τάλμποτ απέσυρε τον στρατό του από τα οχυρώματα καιπροκάλεσε τους Γάλλους σε μάχη στο ανοικτό πεδίο. Εκείνοι, ω­ στόσο, δεν έπεσαν στην παγίδα και πε­ ριορίστηκαν να παρακολουθούν τους Αγγλους από τα τείχη της πόλης. Ετσι, ο Τάλμποτ διέταξε υποχώρηση. Η Ορλεά­ νη είχε οριστικά σωθεί.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΛΕΙΓΗΡΑ Στις 10 Μαΐου, ο Δελφίνος έφθασε στην Τούρ και συναντήθηκε με τη Ζαν ντ’ Αρκ και τους διοικητές του. Εκεί συγκροτήθηκε πολεμικό συμβούλιο σχετι­ κά με τη μετέπειτα εξέλιξη των επιχει­ ρήσεων και αποφασίστηκε να εκκαθαρι­ στεί ολόκληρη η περιοχή γύρω από τις όχθες του Λείγηρα. Στις 9 Ιουνίου, ο Γαλλικός Στρατός, δύναμης περίπου 8.000 ανδρών, υπό τον

Γαλλικός Στρατός κινήθηκε προς τη νό­ τια όχθη του Λείγηρα και, στις 14 Ιουνί­ ου κυρίευσε, πάλι εξ εφόδου, την κωμό­ πολη Μονγκ, ενώ την επομένη πολιόρ­ κησε την Μποζενσί. Οι Αγγλοι είχαν πλέ­ ον πτοηθεί πλήρως και η πόλη παραδό­ θηκε με συνθήκη. Ο Μπέντφορντ στο μεταξύ είχε συ­ γκροτήσει ένα νέο σώμα 4.000 ανδρών, υπό τον Τζων Φάλστολφ. Μαζί του ενώ­ θηκαν τα υπολείμματα της στρατιάς του Τάλμποτ (ο ίδιος ο Τάλμποτ με 300 άν­ δρες), που μόλις είχαν ξεφύγει από την πτώση της Μονγκ. Οι δύο Αγγλοι διοικη­ τές διαφώνησαν ως προς την ατρατηγική που έπρεπε να ακολουθήσουν. Ο Τάλ­ μποτ τάχθηκε υπέρ της πρόκλησης των Γάλλων σε μάχη, ενώ ο Φάλστολφ αντέτεινε ότι θα έπρεπε να ενισχύσουν τις α­ πομονωμένες αγγλικές φρουρές. Η αγγλική στρατιά κινήθηκε προς την Μποζενσί, για να τη βρει, ωστόσο, α­ ποκλεισμένη, και έτσι τάχθηκε σε διάτα­ ξη μάχης. Οι Γάλλοι απάντησαν με τον ί­ διο τρόπο, αλλά κανείς εκ των δύο δεν αποτόλμησε επίθεση. Αποστέλλοντας κήρυκα στους Γάλλους, ο Τάλμποτ ζήτη­ σε να κριθεί η μάχη με τη μονομαχία ε­ νός αριθμού Αγγλων και Γάλλων ιππο­ τών, χωρίς να λάβει απάντηση. Λίγες ώ­ ρες αργότερα η πόλη παραδόθηκε. Στη συνέχεια ο Αγγλικός Στρατός υ­ ποχώρησε. Οι Γάλλοι τον καταδίωξαν με το ιππικό τους και κατάφεραν να τον αιφνιδιάσουν στο Παταί, στις 18 Ιουνίου. Πριν προλάβουν οι υποχωρούντες να τα­ χθούν σε θέσεις μάχης, 1.500 Γάλλοι ιπ­ πότες με επικεφαλής τον ντε Ραίς και τη Ζαν, σάρωσαν τις αγγλικές γραμμές, με μια απίστευτα ορμητική επέλαση, σκορ­ πίζοντας τον θάνατο και διαλύοντας, ου­ σιαστικά, τόσο τη στρατιά των Φάλστολφ

Μικρογραφία μεσαιωνικού χειρογράφου που εικονίζει την πολιορκία της Ορλεάνης. Οι εντός των τειχών Γάλλοι φέρουν βαλλίστρες, αλλά και πρώιμα τυφέκια. Διακρίνονται επίσης αγγλική βομβάρδα και ελαφρύτερο πυροβόλο να ανοίγουν πυρ κατά της πόλης. Ο κιλλίβαντας του ελαφρού πυροβόλου που διακρίνεται, αποδεικνύει την πρόοδο που είχε ήδη συντελεστεί στην ανάπτυξη του πυροβολικού.

και Τάλμποτ, όσο και τον θρύλο περί των αήττητων Αγγλων τοξοτών. Οι Αγγλοι ά­ φησαν στο πεδίο της μάχης σχεδόν 2.500 νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώ­ τους, έναντι μόλις 100 Γάλλων! Η μάχη του Παταί αποτέλεσε την κα­ ταλυτική σύγκρουση της εκστρατείας στον Λείγηρα, επισφραγίζοντας τη γαλ­ λική νίκη με τον καλύτερο δυνατό

Σημαντικός παράγοντας για τη μεγά­ λη γαλλική νίκη ήταν η εμφάνιση της Ζαν ντ’ Αρκ, της «Παρθένου της Ορλεά­ νης», όπως έγινε γνωστή. Η Ζαν, αντίθε­ τα με τους μεταγενέστερους θρύλους, δεν διοίκησε τον Γαλλικό Στρατό, ούτε επηρέασε τις αποφάσεις των διοικητών

του, με εξαίρεση ίσως κάποιες ορμητι­ κές εφόδους κατά των διαφόρων αγγλι­ κών οχυρών. Ωστόσο, συνετέλεσε τα μέ­ γιστα στην εξύψωση του, μέχρι τότε, πτοημένου γαλλικού ηθικού, δίνοντας χαρακτήρα σταυροφορίας στις πολεμι­ κές επιχειρήσεις. Ξ

τρόπο.

ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ Η εκστρατεία στον Λείγηρα είναι σχεδόν 6έ6αιο ότι έκρινε το αποτέλε­ σμα του Εκατονταετούς Πολέμου. Μετά τις διαδοχικές γαλλικές ήττες, μετέβαλε άρδην τη ροή του πολέμου, καταρρίπτοντας ταυτόχρονα τον μύθο περί του αγ­ γλικού αήττητου. Σε πολιτικό επίπεδο, η νίκη στον Λείγηρα οδήγησε στην ουσια­ στική επανίδρυση του Γαλλικού Βασιλεί­ ου, μετά την επίσημη στέψη του Δελφί­ νου σε βασιλιά της Γαλλίας, με το όνομα Κάρολος Ζ ’, στη Ρεμς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)J.F.C. Fuller: 15 DECISIVE BATTLES OF THE WESTERN WORLD, London, 1954. (2) Ian Heath: ARMIES AND ENEMIES OF THE MIDDLE AGES, Vol 1, 1300-1487, WRG Publishing, London, 1982. (3) Kelly DeVries: A WOMAN AS LEADER OF MEN. JOAN OF ARC’S MILITARY CAREER, FRESH VERDICTS ON JOAN OF ARC, Wheeler and Charlies editions, New York, 1996. (4) PaulK. Davis: BESIEGED: 100 GREAT SIEGES FROM JERICHO TO SARAJEVO, Oxford University Press, Oxford, 2001. (5) Kelly DeVries: JOAN OF ARC: A MILITARY LEADER, Sutton Publishing, London, 1999. (6) Stephen Cooper: THE REAL FALSTAFF, SIR JOHN FASTOLF AND THE HUNDRED YEARS’ WAR, Pen & Sword Publishing, London, 2010. (7) S. Gondoin, J. Meyniel: THE SIEGE OF ORLEANS AND THE LOIRE CAMPAIGN: 1428-29, Histoire & Collections Publishing, Paris, 2010.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 21

Κ 'Τ γ :ψ - 7 ζ

» 'S - v • · *

Ο Κωνσταντίνος Τσάπαλος με ελληνική παραδοσιακής ενδυμασία στη Νίκαια της Γαλλίας το 1872:

221ΙΤΡΑΤΙ0ΤΙΚΗ U T O P I A

■Μ

ΓΙΟΡΓΟΣ ΤΣΟΡΒΑΣ

21 Μαρτίου 1878

ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ Η ιεΠευταΙα προσπάθεια απεΠευθέρωσηο me Θεσσαλίας Στις αρχές ίου 1878, με ιον Ρωοοιουρκικό πόλεμο να έχει κΠείσει οχεδόν έναν χρόνο, οι υπόδουλοι ΕΠΠηνει: οε Μακεδονία, Ηπειρο, Θεσσαλία και Κρήιη ε^ενέρθηκαν ενανιίον me αποδυναμωμένης ατρατιωτικά Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διεκδικώντας για τρίτη ιρορά μέοα οε 46 χρόνια την προσάρτησή iouc στο εΠΠηνικό κράτος. Με την ανακωχή μεταξύ Ρώσων και Οθωμανών o tic 19.1.1878 η εΠΠηνική κυβέρνηση ανέοτειΠε την ενίσχυση των κατά τόπους επαναστατικών κινημάτων, η βιωσιμότητα των οποίων τέθηκε υπό σοβαρή αμφισβήτηση. Στην περιοχή των θεσσαΠικών Ανράιρων εμφανίστηκε ένα ξεχωριστό κίνημα, το οποίο αποδείχθηκε περισσότερο επιτυχές με αποκορύφωμα inc δράσης του την ηρωική μάχη me Ματαράνκας, one 21 Μαρτίου 1878, με οκοπό την απελευθέρωση της Θεσσαλίας.

Ο Δημήτριος Τερτίπης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συντελεστές της επιτυχίας του επαναστατικού κινήματος των Αγράφων. Ο τριαντάχρονος επιλοχίας από τη Στυλίδα Φθιώτιδας αποτέλεσε, μαζί με τον άτυχο Γεώργιο Λάιο, την κινητήριο δύναμη όλων των πολεμικών ενεργειών στο μέτωπο της δυτικής Θεσσαλίας, με αποκορύφωμα τη μάχη της Ματαράγκας, όπου συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να διατηρηθεί απροσπέλαστη η γραμμή άμυνας των υψωμάτων για περισσότερο από 14 ώρες.

ριοχές της μεθορίου, επιδίδονταν και οι ίδι­ ετά τον ορισμό των επίσημων οι σε λεηλασίες- και τα προβλήματα των συνόρων του Βασιλείου της χριστιανών κατοίκων παραπέμπονταν με Ελλάδας το 1832, οι Θεσσαλοί, συνοπτικές διαδικασίες στις καλένδες, χω­ και ιδιαίτερα οι κάτοικοι των Αγράφων, παρέμεναν υποδουλω­ ρίς να βρίσκουν λύση. Οι πρώτες δειλές προσπάθειες εξευρωμένοι στον οθωμανικό ζυγό, κυριολεκτικά παϊσμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μια ανάσα από την ελεύθερη ελληνική γη. Το δύσβατο της περιοχής απάλλασσε μεν πρώτα με το Χαττ-ι-Σερίφ (2) του 1839 και στη συνέχεια με το Χαττ-ι-Χουμαγιούν (3) τους Αγραφιώτες από τη συνεχή οθωμανική επιτήρηση, υπήρχαν ωστόσο σημαντικά ' του 1856, είχαν ως απώτερο σκοπό την εξά­ λειψη του κινδύνου νέων εξεγέρσεων. Οι προβλήματα λόγω της έξαρσης της εγκλη­

Μ

ματικότητας στην περιοχή. Το οθωμανικό κράτος ήταν πανταχού παρόν -ακόμα και οι χουντούτηδες (1), που αστυνόμευαν τις πε­

Οθωμανοί, με νωπές τις μνήμες από τις ε­ παναστάσεις του 1821 και του 1854, αποφά­ σισαν να εφαρμόσουν μια διαφορετική μέ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 23

είχε ως αποτέλεσμα την αποτυχημένη α­ πόπειρα εξέγερσης το 1866, κατά την ο­ ποία η διχόνοια και το προσωπικό συμφέ­ ρον αποδείχθηκαν ισχυρότερα του κοι­ νού αγώνα για την ελευθερία. Η καταπίε­ ση συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση και την επόμενη δεκαετία. Στις 30 Οκτωβρί­ ου του 1876, η εφημερίδα «Ο Φάρος της Οθρυος», ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «η Θεσσαλία έχει μετατραπεί σε κοιλάδα των δακρύων».

Ο Γεώργιος Φιλάρετος, νομικός στο επάγγελμα, ήταν εκδότης της εφημερίδας «Εύβοια». Ενθερμος υποστηρικτής της επανάστασης, παραγκώνισε τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις στη Χαλκίδα για να πολεμήσει στο πλευρό των Θεσσαλών. Οι ανταποκρίσεις του από το μέτωπο των Αγράφων, εκτός από ακριβείς, ήταν και αριστοτεχνικά διατυπωμένες, επιτρέποντας στον αναγνώστη να έχει σαφή άποψη για τα όσα διαδραματίζονταν στον θεσσαλικό χώρο τους πρώτους μήνες του 1878. θοδο ελέγχου των Ελλήνων υπηκόων. Πρόκριτοι και οπλαρχηγοί ορίζονταν τε­ χνηέντως από την Υψηλή Πύλη (4) ως πρεσβευτές ή αξιωματούχοι του σουλτά­ νου, χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα να αρνηθούν το «αξίωμα». Ακολουθούσε ένα προπαγανδιστικό παραλήρημα που τους παρουσίαζε ως πιστούς υπηρέτες του σουλτάνου, προκαλώντας έτσι διχα­ σμούς και αντιπαραθέσεις μεταξύ των Ελλήνων. Αρκετοί αγωνιστές της επανά­ στασης του 1854 χαρακτηρίστηκαν από αδαείς και κοντόφθαλμους δημοσιογρά­ φους ως «φιλότουρκοι», «χρηματισμέ­ νοι» και «προδότες» του Εθνους. Αυτό

Εναν χρόνο αργότερα, οι Τούρκοι, φοβούμενοι νέα εξέγερση, απέστειλαν σταδιακά σωρεία βασιβουζούκων και Κιρκασιών στη Θεσσαλία, μετατρέποντας σε εφιάλτη την καθημερινότητα των χριστιανών. Για τους Θεσσαλούς, αυ­ τή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το πο­ τήρι: μη έχοντας άλλη διέξοδο, στράφη­ καν προς την Ελλάδα ζητώντας βοήθεια. Ο υπουργός Εξωτερικών Χαρίλαος Τρικούπης ανταποκρίθηκε, αναθέτοντας τον σχεδίασμά των επαναστατικών ενερ­ γειών στον λοχαγό του Πυροβολικού Κωνσταντίνο Ισχόμαχο, έναν διακεκριμέ­ νο αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού, που βρισκόταν στην επαρχία Αλμυρού έ­ χοντας λάβει άδεια επ' αόριστον (5) από τα τέλη Δεκεμβρίου του 1877. Ο Ισχόμαχος πίστευε ότι η επανάσταση αυτή δεν διέθετε αυτόνομη πολεμική δυναμική και αποτελούσε απλά τον προπομπό μιας μεγαλύτερης επιχείρησης, η οποία θα υ­ ποστηριζόταν κυρίως από τον Ελληνικό Στρατό. Αυτό δεν τον εμπόδισε, ωστόσο, να αφοσιωθεί στην αποστολή του με αυ­ ταπάρνηση και ζήλο, κινούμενος από τις αρχές Ιανουαρίου του 1878 κατά μήκος των συνόρων για να στρατολογήσει τους άνδρες που θα συγκροτούσαν τα επανα­ στατικά σώματα.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΙΕΚΙΝΑ Αρωγοί της επανάστασης ήταν ο δη­ μοσιογράφος και διακεκριμένος νομικός

® Στις 21 Ιανουαρίου, η έξοδος Του Ελληνικού Στρατού στη Θεσσαλία προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στο πανελλήνιο. Υπό τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο, μια δύναμη περίπου 8.500 ανδρών εισήλθε στα οθωμανικά εδάφη. 5 24 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γεώργιος Φιλάρετος και ο Ιωάννης Ιγγλέσης, ένας άνθρωπος του πνεύματος με μεγάλη εμπειρία. Περί τα μέσα Ιανουαρίου σχηματίστηκαν τα πρώτα σώματα επα­ ναστατών. Σημαντικότεροι σωματάρχες ήταν οι Νικόλαος Κοντογιάννης (δήμαρ­ χος Σπερχειάδας), Κωνσταντίνος και Πα­ ναγιώτης Ζουλούμης, Γεώργιος Γαλής από τη Φουρνά, Ιωάννης Γρανίτσας, Ιωάν­ νης Σισμάνης, Ιωάννης Καλαμάρας, Θεό­ δωρος Λάζος και Ευστάθιος Κουκουβίνος (ο επονομαζόμενος «Ραχιώτης»), Από τους Θεσσαλούς ξεχώριζαν οι Απόστο­ λος Βασαρδάνης, Δημήτριος και Γεώρ­ γιος Αλεξανδρής, Παναγιώτης και Ντούλας Στουρνάρας, ο Γρεβενιώτης πολύπει­ ρος οπλαρχηγός Θεόδωρος Ζιάκας και ο Κωνσταντίνος Τσάπαλος, πρόκριτος του Σμοκόβου. Στις 19 Ιανουαρίου τα σώματα των Ζουλουμαίων, Κοντογιάννη και Γαλή ανά­ γκασαν τη φρουρά του Σμοκόβου (Λου­ τροπηγή) να αποχωρήσει από την περιο­ χή. Εκεί μετέβη ο Ισχόμαχος με το επιτε­ λείο του και, αφού ύψωσαν τη σημαία της επανάστασης των Αγράφων, ίδρυσαν το­ πική επιτροπή αγώνα με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Τσάπαλο. Ακολούθησε ο ξε­ σηκωμός στα κεντροδυτικά Αγραφα (Μεσενικόλας και Χάσια) από τους Αλεξανδρήδες, τον Βασαρδάνη και τον Ζιάκα. Την επόμενη ημέρα, τα σώματα Ζουλου­ μαίων, Γαλή και Σισμάνη εισέβαλαν στη Ρεντίνα. Στις 21 Ιανουαρίου, η έξοδος του Ελληνικού Στρατού στη Θεσσαλία προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στο πανελλήνιο. Υπό τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο, μια δύναμη περίπου 8.500 ανδρών εισήλθε στα οθωμανικά εδάφη. Μαζί τους ανα­ χώρησε το επαναστατικό σώμα του Δη μη­ τριού Σούτσου -γιού του υποστράτηγου και τότε δημάρχου της Αθήνας- με ένα ο­ ρειβατικό πυροβόλο. Μετά την αναίμα­ κτη παράδοση της οθωμανικής φρουράς στη Δερβέν Φούρκα (Καλαμάκι Φθιώτι­ δας), οι ελληνικές δυνάμεις πλησίασαν την επομένη στη Σκάρμιτσα (Θαυμακό), 3 χλμ. ανατολικά του Δομοκού. Στις 23 Ιανουαρίου ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Ρεντίνας, γεγονός που, σε συνδυα­ σμό με την επέλαση του Ελληνικού Στρα­ τού, έθετε γερές βάσεις για την επανά­ σταση της Θεσσαλίας. Μια αναπάντεχη είδηση, ωστόσο, κλό­ νισε το φαινομενικά στέρεο επαναστατι­ κό οικοδόμημα. Η διαταγή για την επι­ στροφή του στρατού εντός των ελληνι­ κών συνόρων στις 25 Ιανουαρίου, έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση Κουμουνδούρου (η οποία έ­ λαβε ψήφο εμπιστοσύνης στις 18 Ιανουα-

ρίου του 1878), μετά από αφόρητες πιέ­ σεις της Βρετανίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας αναγκάστηκε να ανακαλέσει το στράτευμα. Ως αντάλλαγμα, έλαβε την υ­ πόσχεση για ευνοϊκή μεταχείριση των ελ­ ληνικών αιτημάτων στις συζητήσεις που θα ακολουθούσαν την ανεπίσημη ανακω­ χή που είχαν συνάψει Ρωσία και Οθωμανι­ κή Αυτοκρατορία στην Αδριανούπολη, στις 19.1.1878. Το μέλλον του επαναστατικού κινή­ ματος διαγραφόταν δυσοίωνο. Ο Ισχόμαχος σκόπευε να μεταβεί στη Μακεδονία για να οργανώσει και εκεί τον αγώνα, ω­ στόσο οι εξελίξεις τον καθήλωσαν στη δυτική Θεσσαλία. Επιπρόσθετα, το σώμα του Κοντογιάννη ήδη πολιορκούσε τα πρώτα χωριά στις υπώρειες των νοτιοα­ νατολικών Αγράφων. Το ποτάμι των εξεγερμένων δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω. Η είδηση της αποχώρησης του Ελλη­ νικού Στρατού βρήκε το ελληνικό 1ο Τάγ­ μα Πεζικού στο Αλχανί (Αγιος Αθανά­ σιος), στις 26 προς 27 Ιανουαρίου του 1878. Μια ομάδα 170 ανδρών με επικεφα­ λής τον επιλοχία Δημήτριο Τερτίπη παρέ6η τη διαταγή και κατευθύνθηκε προς το Δαουκλή (Ξυνιάδα). Από εκεί, στις 28 Ιανουαρίου, ο Τερτίπης έστειλε μια επιστο­ λή προς τον αρχηγό του στρατεύματος Σ. Σούτσο, αιτιολογώντας την πράξη των λι­ ποτακτών. Ανέφερε ότι θα παρέμεναν στη Θεσσαλία μέχρι την επερχόμενη ευρω­ παϊκή σύνοδο ως προστάτες των αμάχων, διατεθειμένοι να υποστούν τις όποιες συνέπειες μετά την επιστροφή τους στην Ελλάδα. Τα νέα του στασιασμού έγιναν γνωστά με την άφιξη του Ελληνικού Στρατού ε­ ντός των ελληνικών συνόρων. Περίπου 100 άνδρες της φρουράς του στρατοπέ­ δου της Λαμίας, με επικεφαλής τον φίλο του Τερτίπη, επιλοχία Γεώργιο Λάιο, απο­ φάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τους υπόλοιπους λιποτάκτες, συνα­ ντώντας τους στη Δραμάλα (Μακρολίβαδο). Ο Φιλάρετος, θέλοντας να προσδώσει χαρακτήρα επίλεκτης μονάδας στο σώμα των υπαξιωματικών, έγραψε αργό­ τερα ότι το σώμα των Τερτίπη και Λάιου αναφερόταν στις τάξεις των επαναστα­ τών ως «Σώμα Ελεύθερων Σκοπευτών» (ΣΕΣ). Στις 30 Ιανουαρίου το ΣΕΣ είχε ήδη εκκαθαρίσει τα χωριά πέριξ του Δομοκού από τις οθωμανικές φρουρές και στις 3 Φεβρουάριου εισήλθε στον Μικρό Παλαμά για ανεφοδιασμό, οπότε αποφασίστηκε η ένταξη του σώματος στη δύναμη του Ισχομάχου. Την επομένη, το ΣΕΣ συναντήθηκε με το σώμα του Δ. Σούτσου στη Δρανίστα (Κτιμένη) και από κοινού ξεκί­ νησαν με προορισμό το Σμόκοβο.

ΣΥΜΠΛΟΚΕΣ ΣΤΑ ΠΡΠΤΑ ΠΕΔΙΝΑ ΧΠΡΙΑ Από τις 31 Ιανουαρίου 1878, τα σώμα­ τα των Ζουλουμαίων, Γαλή και Σισμάνη είχαν καταλάβει το Χαλαμπρέζι (Κέ­ δρος), επιλέγοντας εν συνεχεία να απο­ συρθούν στην ασφαλέστερη Θρεψίνα (Θραψίμι) για ανασυγκρότηση. Ο Κοντογιάννης, που βρισκόταν στο Ασλανάρ (Λεοντάρι), είχε μεταβεί μέσω της Καϊτσας (Μακρυρράχης) στο Σμόκοβο, ανα­ μένοντας μαζί με τον Ισχόμαχο την άφιξη του ΣΕΣ. Η κατάληψη των πρώτων χω­ ριών στην ουσία άνοιγε τον ασκό του Αιόλου στη θεσσαλική πεδιάδα, καθώς η οθωμανική απάντηση αναμενόταν άμεση

και «ηχηρή». Πέραν αυτού, ο Ισχόμαχος προβληματιζόταν επίσης για τον ανεφο­ διασμό των επαναστατών, καθώς η μετα­ φορά πολεμοφοδίων από το ελληνικό έ­ δαφος γινόταν με δυσκολία λόγω των ά­ σχημων καιρικών συνθηκών που επικρα­ τούσαν στα Αγραφα εκείνη την περίοδο. Τη σίτιση των επαναστατών είχε αναλάβει εξ’ ολοκλήρου ο πρόκριτος Κ. Τσάπαλος, διαθέτοντας σφάγια και γαλακτοκο­ μικά από το προσωπικό του υστέρημα, ενώ παραχώρησε επίσης τον περίβολο του αρχοντικού του ως χώρο εκπαίδευ­ σης και διαμονής χιλίων περίπου ανδρών. Ο Φιλάρετος σε μία από τις αναφορές του έγραψε ότι «Οι πολλές περιποιήσεις στην οικία του Κ. Τσάπαλου μας έκαναν

Ο Μακεδόνας Κωνσταντίνος Ισχόμαχος ήταν απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων μετεκπαιδευμένος στη Γαλλία. Παρά το γεγονός ότι ήταν άριστος γνώστης σε θέματα στρατηγικής, το 1878 κλήθηκε να διεξάγει ένα τελείως διαφορετικό είδος πολέμου, στο οποίο δεν είχε πρότερη εμπειρία. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να φέρει εις πέρας την αποστολή του, εξασφαλίζοντας -από κοινού με τους συναγωνιστές του- ένα καλύτερο μέλλον για τους Θεσσαλούς. Αγαπημένη του ρήση ήταν μια φράση του Ιταλού στρατιωτικού Ξαβιέ Ντε Μεστρ της Σαβοΐας: «Η ειρήνη είναι το όνειρο των σοφών, αλλά ο πόλεμος είναι η ιστορία των ανθρώπων».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 25

Πίνακας που απεικονίζει Κιρκάοιο ιππέα. Οι Τσερκέζοι, όπως ήταν αλλιώς γνωστοί, προέρχονταν από το Αντιγκέι του Κσυκάσου. Επειδή ήταν μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, εκδιώχτηκαν σταδιακά από τους Ρώσους κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου (1854), κατακλύζοντας κάθε άκρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο θρησκευτικός διωγμός που υπέστησαν ήταν ένας από τους λόγους που συμπεριψέρονταν βάναυσα στους χριστιανούς της Θεσσαλίας. Ηταν δεινοί ιππείς και συνήθως επάνδρωναν έφιππες ομάδες ατάκτων. να ξεχνάμε ότι είμαστε αντάρτες στη Θεσσαλία». Με την άφιξη του Σ ΕΣ στο Σμόκοβο στις 5 Φεβρουάριου, αποφασίστηκε η ανάπτυξη των επαναστατικών σωμάτων στα κοντινά χωριά: οι Κοντογιάννης, Σισμάνης και ένα απόσπασμα του Σ ΕΣ παρέμειναν στο Σμόκοβο, οι Ζουλουμαίοι κατέλυσαν στη Θρεψίνα, ο Γαλής στο Ζογλόπι (Ραχούλα), οι Στουρναραίοι στη Ρεντίνα και το υπόλοιπο ΣΕΣ (Τερτίπης, Γ Λάιος) μαζί με τον Δ. Σούτσο ίδρυσαν ένα «Κέντρο Ενεργειών» για τα Κάτω Αγραφα στο Λουτρό. Στις 6 Φ ε­

βρουάριου έφθασε στο Σμόκοβο και ο λοχίας Π. Θεοδώρου με 64 εύζωνες για

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

να μεταβεί την επομένη στο Λουτρό. Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός των επαναστατών οδήγησε μοιραία στην α­ νάγκη για εξεύρεση πρόσθετων τροφί­ μων. Τις επόμενες τρεις ημέρες, οι επα­ ναστάτες προσπάθησαν να τα εξασφαλί­ σουν πλήττοντας οθωμανικές σιτοπσμπές στον κάμπο. Οι Τούρκοι είχαν συ­ γκεντρώσει όλες τους τις δυνάμεις στην Καρδίτσα, στο Φανάρ (Φανάρι) και στα Τρίκαλα, αφήνοντας μόνο κάποιες φρου­ ρές σε επίκαιρα σημεία. Στις 9 του μήνα ο Γαλής άφησε πίσω του το Ζογλόπι και ε­ πιχείρησε να πολιορκήσει τη φρουρά της Σέκλιζας την οποία αποτελούσαν 150 Γκέκηδες (6). Η επίθεση απέτυχε λόγω της άφιξης μιας οθωμανικής επικουρίας 100 ατάκτων από την Καρδίτσα, ενώ ο Γα­ λής σώθηκε από την έγκαιρη παρέμβαση των ευζώνων του φυλακίου της Κούλιας (κορυφή του Ιτάμου νότια της σημερινής λίμνης Πλαστήρα) και επέστρεψε στο Ζογλόπι. Η είδηση της ανεπιτυχούς επίθεσης του Γαλή προκάλεσε την άμεση αντίδρα­ ση των υπόλοιπων επαναστατών, σι οποί­ οι έφθασαν στην περιοχή της Σέκλιζας

Η μάχη της Σέκλιζας αν και νικηφό­ ρα, επισκιάστηκε από τις συνεχιζόμενες πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης για άμεση παύση των εχθροπραξιών. Ο Δ. Σούτσος, διαπιστώνοντας έλειψη πολε­ μοφοδίων, μετέβη έφιππος στην Κάρυά για ανεφοδιασμό. Ο υπουργός των Στρατιωτικών Σ. Πετμεζάς απέρριψε το αίτημα και απέστειλε εκπρόσωπο στο Σμόκοβο, αξιώνοντας την επιστροφή του Σ ΕΣ εντός των ελληνικών συνόρων. Ο Δ. Σούτσος απογοητεύτηκε και δήλω­ σε στον Τερτίπη ότι προτίθεται να εγκαταλείψει την επανάσταση. Ταυτόχρονα αποχώρησαν και οι 45 από τους εύζωνες του νεκρού Π. Θεοδώρου καθώς και ένα μεγάλο μέρος του σώματος του Δ. Σούτσου με επικεφαλής τον αποσπασματάρχη Κουτσοπέταλο. Ο Τερτίπης α­ γνόησε την παραίνεση του Πετμεζά, διαμηνύοντας ότι προτιμά να πολεμήσει με καριοφύλλια παρά να εγκαταλείψει τον αγώνα. Ο Ισχόμαχος διέταξε την ά­ μεση ανάπτυξη των επαναστατικών σω­ μάτων -πλην του ΣΕΣ- στα χωριά πέριξ του Λουτρού και μετά τις 13 Φεβρουάρι­ ου μετέβη στη Γιαννιτσού για να οργα­ νώσει τα επόμενα βήματα της επανά­

το πρωί της 10ης Φεβρουάριου. Οι Ελλη­ νες πολιόρκησαν τον λόφο χωρίς επιτυ­ χία, αναχαιτίζοντας, ωστόσο, δύο επιθέ­ σεις προερχόμενες από την Καρδίτσα. Αρχικά έτρεψαν σε φυγή μια ίλη ιππικού και εν συνεχεία απώθησαν μια δύναμη 1.000 πεζών, 150 ιππέων και ενός πυρο­ βόλου. Το ίδιο βράδυ η οθωμανική φρου­ ρά αποχώρησε από τη Σέκλιζα προς την Καρδίτσα. Στις 09.00 της 11ης Φεβρουά­ ριου, 2.500 περίπου νιζάμηδες (7) και ιπ­ πείς, υποστηριζόμενοι από δύο πυροβό­ λα, επιτέθηκαν εκ νέου στους επαναστά­ τες. Η μάχη διήρκεσε μέχρι τις 13.00, ο­ πότε οι Οθωμανοί αποσύρθηκαν με τάξη, έχοντας ωστόσο απώλειες 250 νεκρών και τραυματιών. Οι επαναστάτες απώλεσαν 15 άνδρες, μεταξύ αυτών και τον πο­ λύπειρο λοχία Π. Θεοδώρου, που μετα­ φέρθηκε στη Θρεψίνα, όπου και πέθανε μετά από επτά ημέρες, λόγω σοβαρού τραύματος στο κεφάλι.

® Η μάχη της Σέκλιζας αν και νικηφόρα, επισκιάστηκε από τις συνεχιζόμενες πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης για άμεση παύση των εχθροπραξιών. 5 26 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στασης. Στις 24 Φεβρουάριου, μια αψι­ μαχία μεταξύ Τούρκων ιππέων και ενός ολιγομελούς αποσπάσματος του Σ ΕΣ στο χωριό Κουβανάτες (Μελισσοχώρι) κατέληξε στη σφαγή των Ελλήνων στρα­ τιωτών και κάποιων αμάχων.

Ελληνας εύζωνος το 1880. Στρατιώτες όπως αυτός έλαβαν μέρος στη θεσσαλική επανάσταση και διακρίθηκαν στη μάχη της Ματαράγκας.

•Λ ά ρ ισ α

ΟΘΟΜΑΝ'ΚΗ V

'

J

:

Β ρλος«

, 4

- < //"

*Τσατάλτζα,

έ ν \ \ 7αη Χ έκλιζ

/ Λ

Αρια ·

//.

ΜακρινίτσαΡ" id* "%.

Καρδίτσα

Φ σνάρ·

1 ("Μ

*

7 Μ αταράγκα

& &

Μουζσκί J

Ν

Λοαίρα Ί

Θρε^ιιινα ·

Α° λανάΡ Μασλή (

y » *r

• Δομοκός

ί( k m

m s ' *** Μ ικ ρ ό ς Π αλαμάς"Γ

£ML L·

I

Γιαννιτσού* ' “ 7

— ·ώ δβ|3έν Φ ο ύ ρ ι^ ___-___ - φ Κάρυά

Λ

Λαμία ·

Μ · >ψ. ft

/η

Τοποθεσίες μαχών

Mi

fe t Λ A A A Α

Αρχηγεία επαναστατών

Σύνορα

Με την υπογραφή του οριστικού πρωτοκόλλου του Λονδίνου (27 Ιουνίου/9 Ιουλίου 1832), μεταξύ αντιπροσωπείας των Συμμάχων και του σουλτάνου, η Ελλάδα έλαβε το Ζητούνι (Λαμία) έναντι 40 εκατομμυρίων γροσίων. Την αυτοψία και χάραξη των συνόρων ανέλαβαν οι επίτροποι Ρωσίας, Βρετανίας, Γαλλίας και οι εκπρόσωποι Οθωμανών (Χουσεΐν) και Ελλήνων (Στάικος). Η οροθετική γραμμή ξεκινούσε από τον Παγασητικό κόλπο, ακολουθούσε την κορυφογραμμή Οθρυος, Τυμφρηστού, Βουλγάρας, Καπροβουνίου, Ιτάμου, περνούσε από Βουτσικάκι, Ντελιδίμι, Γάβροβο, Αλίντα και κατέληγε στον Αμβρακικό κόλπο -αφήνοντας εκτός ελληνικών συνόρων το Ραδοβίζι (Αρτα). Μέχρι τις 25Μαρτίου 1833, είχε ολοκληρωθεί η εγκατάσταση ελληνικών αρχών στις περιοχές και τρεις ημέρες αργότερα, απελευθερώθηκε η Λαμία, με τους Τούρκους να διατηρούν όλα τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, τελωνείων, φόρων και άλλων πηγών κρατικών εσόδων. Οι κάτοικοι των θεσσαλικών Αγράφων βρίσκονταν μόλις μια ανάσα από την ελευθερία τους, για την οποία έπρεπε να περιμένουν 48χρόνια ακόμα.

Οι δυσκολίες άρχισαν να πληθαί­ νουν, καθώς οι άνδρες των προερχόμε­ νων από την Ελλάδα σωμάτων ήταν δυσαρεστημένοι λόγω της καθυστέρησης των πληρωμών που τους είχαν υποσχεθεί οι υπεύθυνοι στρατολόγησης. 0 δια­ χειριστής των οικονομικών θεμάτων Ιγγλέσης, δεν μπορούσε να αντιμετωπί­ σει την κρίση, καθώς ένα βαρύ κρυολό­ γημα τον είχε καθηλώσει στο Σμόκοβο, ενώ ο Ισχόμαχος, για παρόμοιους λό­ γους υγείας, παρέμεινε στη Γιαννιτσού μέχρι τις 28 Φεβρουάριου. Μετά την επι­ στροφή του στο Σμόκοβο, και αφού εξελέγη επίσημα αρχηγός της επανάστασης των Αγράφων, επικεντρώθηκε στην προ­ σπάθεια αντιστροφής του αρνητικού κλίματος. Διαβεβαίωσε τους ελληνόφερτους σωματάρχες ότι οι άνδρες τους θα λάβουν τα οφειλόμενα χρήμα­ τα, έστειλε πολεμοφόδια για να ενισχύσει τον Ζιάκα στα Χάσια και ο ίδιος μετέβη στο Λουτρό μαζί με τους Τσάπαλο και Φιλάρετο, αιτούμενος παράλληλα την α­ ποστολή ενισχύσεων από τον Δομοκό. Πρόθεσή του ήταν να δημιουργήσει δύο επιπλέον ισχυρά μέτωπα στη Θεσσαλία

για να αποσυμφορήσει την οθωμανική πίεση στα νοτιοδυτικά Αγραφα. Στις 5-7 Μαρτίου τα σώματα των κεντροδυτικών Αγράφων πολιόρκησαν και κατέλαβαν το Μουζάκι, το οποίο ωστό­ σο ανακατέλαβαν οι Τούρκοι στις 11 του ίδιου μήνα. Την επομένη, ο Γ Αλεξανδρής βρέθηκε στο Λουτρό ζητώντας ε­ νισχύσεις. Στην έκκληση του οπλαρχη­ γού ανταποκρίθηκε το σώμα των Ζουλουμαίων, το οποίο αναχώρησε προς τα κεντροδυτικά Αγραφα. Η επανάσταση ίστατο επί ξυρού ακμής καθώς τα μέτω­ πα σε Ηπειρο και Πήλιο είχαν αρχίσει να εξασθενούν. Στις 14 Μαρτίου, το Σ ΕΣ έπληξε μια οθωμανική σιτσπομπή κοντά στις Σοφάδες, αποκομίζοντας 20 φορτία σιτάρι. Ο Τερτίπης ειδοποίησε τον Ισχόμαχο πως θα παρέμενε στη θέση του για να αναχαιτίσει τυχόν αντεπιθέσεις των Οθωμανών, αναφέροντας επίσης ότι οι κάτοικοι της περιοχής προτίθεντο να συμμετάσχουν ενεργά στον ένοπλο α­ γώνα. Ο αρχηγός συναίνεσε, κρίνοντας ότι η διεύρυνση του μετώπου προς τον κάμπο -αν και ριψοκίνδυνη- ήταν πλέον αναπόφευκτη.

Στις Σοφάδες σχηματίσθηκαν νέα σώματα, τα οποία εξοπλίστηκαν με σκο­ πό την κάλυψη του νέου μετώπου στον κάμπο. Εκεί έφθασαν και οι Κοντογιάννης και Λάζος ενώ, ο Καλαμάρας κατέ­ λυσε στο Κασνές-Μαγούλα (Αγία Παρα­ σκευή) και ο Σισμάνης στους Ζαρχανάτες (Δασοχώρι). Η σφαγή της Μακρυνίτσας στις 17 Μαρτίου έμελλε να επηρε­ άσει τις εξελίξεις στα Αγραφα τόσο σε στρατηγικό όσο και σε διπλωματικό επί­ πεδο. Ηταν πλέον βέβαιο ότι, χωρίς το μέτωπο του Πηλίου, οι Τούρκοι θα επι­ κεντρώνονταν πλέον πάσει δυνάμει στον κάμπο της Καρδίτσας, έχοντας στη διάθεσή τους έναν πολυάριθμο τακτικό στρατό και πυροβόλα. Υπό το βάρος των εξελίξεων, ο Ισχόμαχος μετέβη στις Σοφάδες για να συσκεφθεί με τους υπό­ λοιπους σωματάρχες. Ηταν βέβαιο ότι οι Οθωμανοί, έχο­ ντας το αριθμητικό πλεονέκτημα, θα επέλεγαν να κινηθούν κυκλωτικά και να οδηγήσουν τους επαναστάτες σε παρά­ δοση ή αφανισμό. Για τον λόγο αυτόν εγκαταλείφθηκε το σχέδιο υπερέκτασης του μετώπου με εξοπλισμό των κατοί­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 27

Σχεδίαση χάρτη: Γ!ώργος Ταόρβας / ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική 2013

V

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡ/,

* Τρίκαλα

κων του Παλαμά και ως προτιμότε­ ρη γραμμή ανάπτυξης επιλέχθηκε ο άξονας Λουτρό-Σοφάδες κατά μήκος της δυτικής όχθης του πο­ ταμού Σοφαδίτη, με ειδικό βάρος στα χωριά Κουβανάτες, Ζαρχανάτες, Ανώγι και Κασνές-Μαγούλα. Η περιοχή προσέφερε αρκετές φυσι­ κές οχυρώσεις (χαντάκια) ενώ τα πετρόκτιστα σπίτια θα παρείχαν α­ ξιόπιστη κάλυψη από τις Θολές των πυροβόλων. Το μέτωπο έπρεπε να διατηρηθεί όσο το δυνατόν εγ­ γύτερα στις υπώρειες των Αγράφων ώστε οι επαναστάτες να απο­ συρθούν στην ασφάλεια των ορει­ νών περιοχών, αν οι συνθήκες το απαιτούσαν. Στις 19 Μαρτίου, οι Τούρκοι απέστειλαν από την Καρδίτσα ένα έ­ φιππο ανιχνευτικό απόσπασμα για να εκτιμήσει την κατάσταση. Ο Τερτίπης έστησε ενέδρα με μια μι­ κρή ομάδα στην ανατολική γέφυρα της Ματαράγκας και οι αιφνιδιασμένοι ιππείς τράπηκαν σε φυγή προς το Βαταλάρ (Κυψέλη). Οι Ελληνες τους καταδίωξαν, σκοτώ­ νοντας και τραυματίζοντας αρκε­ τούς από αυτούς. Οσοι επέζησαν επέστρεψαν στην Καρδίτσα, ενη ­ Ελληνας εύζωνος το 1880. Από τη ζώνη του είναι αναρτημένη ξιφολόγχη τυφεκίου Gras. μερώνοντας τους ανωτέρους τους ότι η περιοχή τελούσε υπό εχθρι­ ντεπεξέλθουν, θα έπρεπε να θυσιάσουν κή κατοχή. Στις 20 Μαρτίου έπεσαν στα την ασφάλεια που τους παρείχαν οι πληχέρια των επαναστατών αρκετές επι­ σιέστερες στο Λουτρό περιοχές, απόφα­ στολές που προέτρεπαν τους κατοί­ κους των χωριών της περιοχής να εκ­ ση που ενείχε μεγάλο -και συνεπώς μη α­ ποδεκτό· ρίσκο. Εάν οι Οθωμανοί έπλητ­ διώξουν τους «αντάρτες». Ο Ισχόμαχος ταν το μέσο της γραμμής στο Ανώγι ή το ήταν βέβαιος ότι οι Οθωμανοί ετοιμάζο­ Κασνές-Μαγούλα αποκόπτοντας το ανενταν να επιτεθούν και να διακόψουν τη φοδιαστικό δίκτυο, η επανάσταση θα έ­ γραμμή ανεφοδιασμού μεταξύ Λουτρού σβηνε εν ριπή οφθαλμού. Θεωρούσε πιο και Σοφάδων. Η διαίσθησή του επαληθεύ θηκε αργά το απόγευμα, με ένα μή­ φρόνιμο να παραμείνει κοντά στις υπώ­ ρειες των Αγράφων μέχρι την άφιξη των νυμα του Δ. Σούτσου που τον προειδο­ ενισχύσεων από τον Δομοκό. ποιούσε για επικείμενη επίθεση των Ο Τερτίπης εξέφραζε έναν πιο ρηξι­ Τούρκων στο Ανώγι την επόμενη ημέρα. κέλευθο και επιθετικό τρόπο δράσης. Δ εν έτρεφε σεβασμό για τις στρατιωτι­ κές ικανότητες των Οθωμανών και αιτήΗ είδηση της επίθεσης προκάλεσε α­ θηκε την παραχώρηση 100 ανδρών με σκοπό την κατάληψη της γέφυρας του ναστάτωση και διαφωνίες στις τάξεις των επαναστατών. Διατάχθηκε υποχώ­ Μάρκου (!), προκειμένου να διακόψει την οθωμανική γραμμή ανεφοδιασμού ρηση και ανασύνταξη των δυνάμεων στο Ανώγι, κάτι που προκάλεσε την αντίδρα­ από Λάρισα και Τσατάλτζα (Φάρσαλα) ση των Σοφαδιτών, οι οποίοι αφήνονταν προς την Καρδίτσα. Πίστευε ακράδαντα ότι οι συγκυρίες βρίσκονταν με το μέ­ απροστάτευτοι απέναντι στην οθωμανι­ κή οργή. Ο Ισχόμαχος, όντας υπέρμαχος ρος των Ελλήνων και δεν ήταν διατεθει­ μένος επ’ ουδενί να αφήσει τους κατοί­ της τακτικής, υποστήριζε τη λογική που κους των χωριών του κάμπου στην τύχη όριζαν οι αριθμοί. Οι επαναστάτες δεν διέθεταν τους απαραίτητους άνδρες και τους, θυσιάζοντας τις ζωές τους χάριν εφόδια για να καλύψουν μια τόσο μεγά­ μιας πιο μετριοπαθούς τακτικής που θα λη έκταση μέχρι τη Ματαράγκα. Για να α- εξασφάλιζε τη βιωσιμότητα της επανά­

ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

28 IΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

στασης. Αλλωστε, το ίδιο αν­ θρωποκεντρικό σκεπτικό τον είχε ωθήσει εξαρχής στη λιπο­ ταξία και την ένταξή του στον ένοπλο αγώνα της Θεσσαλίας. Τελικά, δόθηκε μια ενδιάμε­ ση λύση. Οι επαναστάτες θα κα­ ταλάμβαναν όλα τα χωριά από το Κασνές-Μαγούλα μέχρι τη Ματαράγκα, διατηρώντας τρό­ φιμα και πυρομαχικά στο Λου­ τρό υπό τη φύλαξη αρκετών αν­ δρών, οι οποίοι θα αποτελούσαν ταυτόχρονα την τελευταία γραμμή άμυνας. Οι Τσάπαλος και Φιλάρετος επέστρεψαν στο Λουτρό ώστε να αναλάβουν μα­ ζί με τους Ιγγλέση, Βαλατσό, Λέλη και Καπάλα το σημαντικό έργο της φύλαξης και διαχείρι­ σης των πολεμοφοδίων. Ολοι εύχονταν οι Οθωμανοί να επικε­ ντρωθούν αποκλειστικά στο μέ­ τωπο της Ματαράγκας, αγνοώ­ ντας τα ανεπαρκώς υποστηριζόμενα νώτα της ελληνικής α­ μυντικής γραμμής.

01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΑΙΕΙΣ Τα ξημερώματα της 21ης Μαρτίου, ο κύριος όγκος των ε­ παναστατών -περίπου 800 άνδρες- είχαν οχυρωθεί στην περιοχή που όριζαν οι πο­ ταμοί Σοφαδίτης και Οργόζινος. Ο λοχίας Γκίκας Μάστορας, με δύο διμοιρίες, είχε καταλάβει τις μαγούλες (9) στα βορειοα­ νατολικά της Ματαράγκας με προσανα­ τολισμό προς το Ερμήτσι, ενώ ο Λάζος βρισκόταν από τις 19 του μήνα στα βο­ ρειοδυτικά του χωριού καλύπτοντας τις άγουσες προς Καλυβάκια και Μάρκο. Οι Τερτίπης και Γ Λάιος βρίσκονταν με το υ­ πόλοιπο ΣΕΣ στους νοτιοανατολικούς πρόποδες της Πετρομαγούλας κοντά στον Πύργο Ματαράγκας και ο Ισχόμαχος με το επιτελείο του (40 άνδρες του Βελούλα) και μια διμοιρία του Λ. Μηνογιάννη είχαν λάβει θέσεις στο Μασκλούρι. Εκεί βρισκόταν και ο Σισμάνης, φρου­ ρώντας τη γέφυρα του χωριού. Ο Δ. Σούτσος βρισκόταν μεταξύ Μασκλουρίου και Βαταλάρ για να αναχαιτίσει τυχόν ε­ χθρικά ανιχνευτικά αποσπάσματα. Στις Σοφάδες είχε καταλύσει ο Κοντογιάννης, ενώ ο Καλαμάρας παρέμενε στο Κασνές-Μαγούλα. Πέραν των προαναφερθέντων ανδρών οι μόνες ενισχύσεις ήταν οι λιγοστοί άνδρες που φρουρού­ σαν τα πυρομαχικά στο Λουτρό, ενώ ανα­ μένονταν και τα σώματα που θα έφθα-

ναν μέσω Δομοκού (ο Ιερός Λόχος των Θηβών (10), τα σώματα των Ρούκη και Φράγκου και η Φάλαγγα (11) με επικεφα­ λής τον Σαφάκα). Μια φρουρά 120 Γκέκηδων, που βρισκόταν στο Παζαράκι, αποσύρθηκε προς το Βαταλάρ μετά από φή­ μες που τεχνηέντως τροφοδότησε ο Καλαμάρας ότι η δύναμη των επαναστατών στην περιοχή ανερχόταν σε 2.500 άν­ δρες. Οι οθωμανικές δυνάμεις από Καρδί­ τσα, Λάρισα και Τσατάλτζα είχαν χωριστεί σε δύο ομάδες. Η πρώτη -1.500 τακτικοί και 500 άτακτοι πεζοί, 300 ιππείς και δυο ορειβατικά πυροβόλα- βρισκόταν μοιρα­ σμένη σε Καλυβάκια (υπό τον Ισκενδέρ πασά της Λάρισας) και Ερμήτσι (υπό τον Χασάν πασά από τα Τσατάλτζα), ενώ η δεύτερη -2.500 πεζοί, 300 ιππείς και δυο ορειβατικά πυροβόλα- βρισκόταν στην Καρδίτσα υπό τις διαταγές του γενικού διοικητή της επίθεσης, υποστράτηγου Χασάν πασά της Καρδίτσας. Η διαφωνία των Ελλήνων στις 20 Μαρτίου και η προ­ σωρινή απόσυρση μέρους των επανα­ στατικών σωμάτων προς τα χωριά κοντά στο Λουτρό, δημιούργησε στους Οθωμα­ νούς την εσφαλμένη εντύπωση ότι την περιοχή της Ματαράγκας υπερασπιζό­ ταν ένα σώμα 270 ανδρών. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος για τον οποίο επέλεξαν να κτυπήσουν εκεί, εγκαταλείποντας τον αρχικό τους στόχο, το Ανώγι.

ί Ηταν βέβαιο ότι οι Οθωμανοί, έχοντας το αριθμητικό πλεονέκτημα, θα επέλεγαν να κινηθούν κυκλωτικά και να οδηγήσουν τους επαναστάτες σε παράδοση ή αφανισμό. J γκα, ενώ ο ίδιος με 12 άνδρες του και τον Δαλαβέρη άλλαξαν πορεία και πα­ ρατάχθηκαν στην αριστερή όχθη του Κακότριφου δίπλα στη γέφυρα του Αμπαζ Αγά, έχοντας δυτικό προσανατο­ λισμό. Ο Γ Λάιος έδωσε εντολή στον I. Θεοδώρου να μεταβεί με 30 άνδρες στο ανατολικό τμήμα της Πετρομαγούλας. Οι έξι από αυτούς στάλθηκαν με πολε­ μοφόδια προς ενίσχυση του Τερτίπη. Ο Α. Λάιος, αδελφός του λοχία, ανέλαβε να καλύψει τη δυτική πλευρά του λό­ φου. Στις 06.00 ο Ισχόμαχος βρισκόταν καθ' οδόν από το Μασκλούρι προς τον Μογγολίνο, όταν συνάντησε έναν αγγε­ λιοφόρο που τον ενημέρωσε για τον α­ ριθμό των εχθρικών στρατευμάτων, αϊ­ τού μένος ταυτόχρονα την αποστολή

περισσότερων επικουριών στα βόρεια του μετώπου. Ο αρχηγός έστειλε τους Μηνογιάννη και Βελούλα, με εντολή να ενισχύσουν το μέτωπο όπου χρειαζό­ ταν, ενώ ειδοποίησε τον Κοντογιάννη να μεταβεί από τις Σοφάδες στη Ματα­ ράγκα και τον Καλαμάρα να καταλάβει το Γκέρμπεσι (Καρποχώρι). Στα βορειοα­ νατολικά της Ματαράγκας, το απόσπα­ σμα του Μάστορα δέχθηκε επίθεση από 400 Αρβανίτες, οι οποίοι, διενεργώντας έφοδο χωρίς καμία απολύτως προφύλα­ ξη, έπεφταν νεκροί σωρηδόν από τις βο­ λές των Ελλήνων. Στο βορειοδυτικό τμήμα του χωριού, ο Λάζος αντιμετώπι­ σε συνδυασμένη επίθεση από ιππικό, πεζικό και πυροβόλα. Στις 08.30, παρά τις ηρωικές τους προσπάθειες, τα δύο άκρα της ελληνικής εμπροσθοφυλακής

Θεωρούσαν ότι μια μάχη εναντίον ενός τόσο μικρού αριθμού επαναστατών ήταν εκ προοιμίου κερδισμένη.

Η ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ Στις 05.30, εν μέσω ομίχλης και σκό­ τους, ένα απόσπασμα νιζάμηδων επιχεί­ ρησε να προσεγγίσει τη Ματαράγκα από τα βορειοανατολικά. Η προφυλακή του Μάστορα αντιλήφθηκε την κίνηση αυτή και άνοιξε πυρ. Στο άκουσμα των πρώ­ των πυροβολισμών, μια διμοιρία του Σ ΕΣ υπό τον Κωνσταντίνο Καραγιαννούλη έσπευσε για να ενισχύσει τα σώματα της Ματαράγκας. Ο Τερτίπης ετοιμαζό­ ταν να μεταβεί με δύο ακόμα διμοιρίες στο σημείο, όταν άκουσε στον αέρα τύ­ μπανα και τον διαπεραστικό ήχο των χάλκινων που σάλπιζαν παράταξη σε σχηματισμό μάχης. Εστρεψε το βλέμμα του δυτικά και παρατήρησε στον ορίζο­ ντα αμέτρητα λάβαρα με την ημισέλη­ νο. Οι Τούρκοι της Καρδίτσας προσέγγι­ ζαν με στόχο να προσβάλουν τη Ματα­ ράγκα και την Πετρομαγούλα. Χωρίς να διστάσει, έστειλε τη μία διμοιρία υπό τον Δουδουμόπουλο προς τη Ματαρά­

Οι βασιβουζούκοι ήταν μισθοφόροι, στρατολογημένοι συνήθως από τις περιοχές που είχαν κατακτήσει οι Οθωμανοί. Το ελληνικό παρωνύμιο προέρχεται από την τουρκική λέξη «basibozuk», η οποία στην κυριολεξία σημαίνει «κτυπημένο κεφάλι» και δηλώνει τον «ανεξάρτητο», τον «άτακτο». Ο ατίθασος χαρακτήρας τους δεν επέτρεπε στους Οθωμανούς να τους αξιοποιήσουν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να περιορίζονται σε ρόλο ανιχνευτών ή προφυλακής.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 29

ΚΠΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΠΑΑΟΣ, ΕΝΑΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ Γεννημένος στο Σμόκοβο το 1842, φοί­ τησε το 1856 στο γυμνάσιο της Λαμίας και αργότερα σπούδασε ιατρική στην Αθήνα. Οι σπουδές του διακόπηκαν στο τελευταίο έ­ τος όταν, το 1868, κλήθηκε σε υποχρεωτική στρατιωτική θητεία -λοχαγός ιππικού στο τάγμα των Δραγώνων- στην Κωνσταντινού­ πολη, ουσιαστικά ως όμηρος, προς αντικα­ τάσταση του πατέρα του Γούλα Τσάπαλου, ο οποίος βρισκόταν εκεί από το 1856 με παρό­ μοιο τρόπο. Το 1871, ο Κ. Τσάπαλος γνώρισε και παντρεύτηκε την Αδελαΐδα, κόρη του κόμη του Τσέρνοβιτς της Βουκοβίνας, Λου­ δοβίκου, ο οποίος ήταν μέγας σταυλάρχης του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Α'. Το ί­ διο έτος, παρέλαβε ένα πράσινο πακέτο κα­ φέ ανακατεμένο με ρύζι-συνθηματικό ότι η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο. Ετσι, έστειλε τη σύζυγό του στην Αθήνα με το πρόσχημα της επιδείνωσης της υγείας του πατέρα της και ο ίδιος, επειδή συνοδευόταν νυχθημε­ ρόν από δύο Αρβανίτες «σωματοφύλακες», αποφάσισε να καταστρώσει ένα σχέδιο από­ δρασης με τη βοήθεια ενός Ελληνα ιδιοκτή­ τη εστιατορίου. Μια ημέρα, ενώ σιτιζόταν στο κατάστη­ μα του σύνεργού του στον Βόσπορο, παρα- Ο Κωνσταντίνος Τσάπαλος στο Λουτρό πονέθηκε για το φαγητό και ζήτησε να του στις 5 Μαρτίου 1878. Φορά μαύρο ετοιμάσουν κάτι άλλο. Ο ιπποκόμος του ε­ καλογερικό σκούφο (αγιορείτικο), στιατορίου είχε παρασύρει στον στάβλο έ­ σκούρο μπλε παντελόνι ιππασίας με ναν από τους Αρβανίτες και τον μέθυσε με κίτρινη ρίγα, σκούρο μπλε πουκάμισο ρακή. Καθώς ο Οθωμανός αργούσε να επι­ και μαύρες μπότες ιππασίας. Στη μέση στρέφει, ο δεύτερος δεσμοφύλακας πήγε φέρει σελλάχι με δύο πιστόλες, να τον αναζητήσει. Ο Κ. Τσάπαλος εκμεταλ­ κληρονομιά από τον παππού του λεύτηκε την ευκαιρία, όρμησε έξω από το ε­ Δημήτριο, ενώ στο δεξί χέρι κρατά στιατόριο και πήδησε μέσα σε μια βάρκα σπάθη ιππικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σμοκοβίτης σωματάρχης συμμετείχε που τον περίμενε στην αποβάθρα. στην επανάσταση ενώ ο πατέρας του, Βρίσκοντας τον συνάδελφό του αναί­ Γούλας Τσάπαλος, βρισκόταν από τα σθητο, ο δεσμοφύλακας βγήκε από τον τέλη Αυγούστου του 1877στις φυλακές στάβλο, έτρεξε προς τη βάρκα και έπιασε της Λάρισας ως υποκινητής ταραχών. την κουπαστή καλώντας σε βοήθεια. Ο δραπέτης τον κλώτσησε δυνατά, τραυματίζο­ ντας τον στη δεξιά πλευρά του στήθους με το σπηρούνι της μπότας του, και τον έριξε στο νερό. Καθώς η βάρκα απομακρυνόταν, στην αποβάθρα δημιουργήθηκε το αδιαχώ­ ρητο από αρκετούς Ελληνες που έσπευσαν δήθεν να βοηθήσουν τον πεσόντα στη θά­ λασσα. Ο Κ. Τσάπαλος φόρεσε πολιτικά ρούχα, έδεσε με ένα σίδερο τη στολή του και την καταπόντισε στα ανοικτά του Βοσπόρου. Κράτησε μόνο το ματωμένο σπηρούνι ως εν­ θύμιο της απόδρασής του. Οι Οθωμανοί τον επικήρυξαν ως λιποτάκτη και τον καταδίκασαν ερήμην σε θάνατο δι’ απαγχονισμού. Η απόφαση αυτή κοινοποιήθηκε επίσημα στις αρχές της Θεσσαλίας με το ξέσπασμα της επανάστασης του 1878. Μετά τη συνθηκολόγηση στο Λουτρό, κα­ τέφυγε στην Ελλάδα για να αποφύγει τη σύλληψη. Ως αντίποινα, οι Οθωμανοί πυρπόλη­ σαν το αρχοντικό του στο Σμόκοβο και το τσιφλίκι του στο Μασλή (Γαβράκια), αποδίδο­ ντας την πυρπόληση σε έργο ληστών. Το 1881, μετά την απελευθέρωση, κατετάγη στον Ελληνικό Στρατό με τον βαθμό του λοχαγού (το Υπουργείο Στρατιωτικών του αναγνώρισε τα χρόνια της «θητείας» του στην Κωνσταντινούπολη). Στα ελληνοθωμανικά επεισόδια της θεσσαλικής μεθορίου (913.5.1886), τραυματίστηκε σοβαρά στη συμπλοκή στο Δρεπάνι Τυρνάβου, όντας λοχαγός του Πυροβολικού. Πέθανε το 1887 σε ηλικία 45 ετών, καθώς δεν ανένηψε ποτέ πλήρως από τις πληγές του. Οι γιατροί του είχαν συστήσει να μεταβεί στη Βουλγαρία για θερα­ πεία, αλλά η πρόσβαση ήταν εφικτή μόνο ακτοπλοϊκώς μέσω του Βοσπόρου και οι Οθω­ μανοί απέρριψαν το αίτημά του για αμνήστευση.

-χωρίς να έλθουν σε πρότερη συνεν­ νόηση· άρχισαν να υποχωρούν τακτικά προς τον Πύργο. Ο Μάστορας κατέβαλε μια ύστατη προσπάθεια να συγκροτήσει

3 0 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A

τους Οθωμανούς ατάκτους στη γέφυρα της Ματαράγκας, αλλά πληγώθηκε στη φτέρνα του δεξιού του ποδιού και ανα­ γκάστηκε να αποσυρθεί. Την αναπόφευ­

κτη υποχώρηση σφράγισε ο θάνατος του Κ. Καραγιαννούλη ο οποίος κτυπήθηκε από σφαίρα στο κεφάλι. Το μέτωπο της Ματαράγκας κατέρρευσε τη στιγμή που το σώμα του Κοντογιάννη προσέγ­ γιζε την περιοχή. Ο ατυχής σωματάρχης -που στο μεσοδιάστημα είχε στείλει ένα απόσπασμα υπό τον Κοτρώτσο προς την Πετρομαγούλα- αναγκάστηκε να ακο­ λουθήσει την υποχωρούσα εμπροσθο­ φυλακή της Ματαράγκας χωρίς να είναι σε θέση να αναχαιτίσει τις υπερέχουσες αριθμητικά οθωμανικές δυνάμεις. Η κα­ τάσταση θα ήταν χειρότερη για τους Ελληνες, αν η ομάδα του Τερτίπη δεν ή­ ταν τόσο αποτελεσματική στο έργο συ­ γκράτησης των οθωμανικών δυνάμεων που επιτίθεντο από τα δυτικά. Οι άν­ δρες του Σ ΕΣ στη γέφυρα του Αμπάζ Αγά δεν επέτρεπαν στα πληρώματα των πυροβόλων να εκτελέσουν βολές, με α­ ποτέλεσμα η προς ανατολάς προέλαση των δυνάμεων της Καρδίτσας να καθυ­ στερεί σημαντικά. Αυτό λειτούργησε προς όφελος των σωμάτων Λάζου, Μά­ στορα και Κοντογιάννη, τα οποία είχαν πλέον ενωθεί και στην προσπάθειά τους να αμυνθούν, εγκλωβίστηκαν σε ένα χαντάκι στα νοτιοδυτικά της Ματα­ ράγκας. Οι Οθωμανοί κινούντο πλέον μαζικά τόσο από το μέτωπο της Καρδίτσας όσο και από τη Ματαράγκα. Η αμφίπλευρη υπερφαλάγγιση της γέφυρας του Αμπάζ Αγά ήταν πλέον θέμα χρόνου. Το από­ σπασμα του Τερτίπη διατήρησε τη θέση του μέχρι τη στιγμή που εξαντλήθηκαν τα πυρομαχικά του. Αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης, ο Τερ­ τίπης γύρισε και κοίταξε προς τη Ματα­ ράγκα, διαπιστώνοντας ότι η υποχώρη­ ση των επαναστατών είχε πλέον ολο­ κληρωθεί. Χωρίς να χρονοτριβήσει, διέ­ ταξε υποχώρηση προς τα ανατολικά της Πετρομαγούλας. Ταυτόχρονα, οι μαχη­ τές της Ματαράγκας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χαντάκι και να κινη­ θούν νοτιότερα, προς μια μικρή ξύλινη γέφυρα του ποταμού Σοφαδίτη που ο­ δηγούσε στον Πύργο Ματαράγκας. Η ά­ τακτη φυγή προς τον νότο ισοδυναμούσε με αυτοκτονία, επειδή οι επαναστά­ τες απείχαν σημαντικά από την ασφά­ λεια του ορεινού όγκου των Αγράφων. Σύντομα το οθωμανικό ιππικό θα τους προλάβαινε και θα τους εξόντωνε μέχρις ενός. Ο Λάζος, θέλοντας να προλά­ βει τα χειρότερα, τράβηξε το σπαθί του και το έστρεψε απειλητικά ενάντια στους συντρόφους του. Κατάφερε έτσι να συγκροτήσει το κύμα υποχώρησης και να συνεφέρει τους άνδρες, οι οποίοι

λώνοντας τον Γ Λάιο και τους 16 άνδρες του. Αγνοώντας τον προσωπικό κίνδυνο, ο επιλοχίας προσπάθησε να καλύψει την οπισθοχώρηση των ανδρών του προς ασφαλέστερο σημείο. Ο Ισχόμαχος έδωσε ε­ ντολή στον Βελούλα να μετα­ βεί στο σημείο για να ενισχύσει τον υπαξιωματικό του ΣΕΣ. Το σώμα του Βελούλα έφθασε κοντά στον Γ Λάιο αλλά, υφι­ στάμενο σημαντι­ κές απώλειες, αναγκάστη­ κε να αποσυρθεί. Οι Οθωμανοί εφόρμησαν με κατεύθυνση τον Μογγολίνο απειλώντας το ελληνικό μέτωπο με ολοκληρωτική κα­ τάρρευση. Τότε ο Γ Λάιος έπραξε κάτι αδιανόητο, παρά­ λογο και ταυτόχρονα ηρωικό: όντας πλήρως απομονωμέ­ νος, σηκώθηκε και όρμησε ενάντια στους Οθωμανούς, σκοτώνοντας τον επικεφα­ λής αυτών από απόσταση δέκα μέτρων. Χωρίς να

Ματαράγκα Καρδίτσα Α Λ A Α4 Αα

Μαιαράγκρ^

Βαταλάρ

^Μβρκλούρι i » Σοφάδες

Κασνές Μαγούλα **

Κασνέ^ / Ι ν ώ γ ,

%* Ζαρχανάτες Κουβανάτες

ν

Η γραμμή του μετώπου των επαναστατών εκτεινόταν από το Λουτρό μέχρι τη Ματαράγκα, στην περιοχή που όριζαν οι ποταμοί Σοφαδίτης και Οργόζινος. Η Ματαράγκα ήταν σημαντική από στρατηγικής άποψης για όποιον ήθελε να ελέγχει τον οδικό άξονα που συνέδεε την Καρδίτσα με τη Λάρισα -μέσω Κοτσαρί (Ιτέα)- και τα Τσατάλτζα. Στα δυτικά της Ματαράγκας έρρεαν κατά σειρά προσέγγισης ο Κακότριφος -παραπόταμος του Σοφαδίτηκαι ο Οργόζινος, ενώ ο ποταμός Σοφαδίτης διέσχιζε το ανατολικό άκρο του χωριού (σημ. 8). Νοτιότερα της συμβολής Σοφαδίτη και Κακότριφου, βρισκόταν ο Πύργος Ματαράγκας (Πύργος Κιερίου) και το Μασκλούρι (Μασχολούρι), χωριά που -μαζί με τις Σοφάδεςεφάπτονταν στη δυτική όχθη του Σοφαδίτη. Στα δυτικά-βορειοδυτικά του Πύργου δέσποζαν τα υψώματα Μογγολίνος (120 μ.) και η Πετρομαγούλα (100 μ). Η ύπαρξη ποταμών στην περιοχή προσέδιδε μεγάλη αξία στις υπάρχουσες γέφυρες. Ο Τερτίπης επιθυμούσε να καταλάβει τη γέφυρα του Μάρκου προκειμένου να ανακόψει την οδό προς Παλαμά, επομένως και την οθωμανική γραμμή ανεφοδιασμού προς την Καρδίτσα. Στο σχέδιο αυτό αντιδρούσε ο Ισχόμαχος, θεωρώντας ότι οι επαναστάτες δεν ήταν σε θέση να επανδρώσουν επαρκώς μια τόσο εκτεταμένη γραμμή άμυνας.

χάσει χρονο, γονάτισε ακαλυπτος, γέμισε εκ νέου το όπλο του και πυροβόλησε κατά ενός δεύτερου εφοδεύοντα! Μια οθωμανική ομο­ βροντία έστειλε μια βροχή από ατσάλι προς το μέρος του και ο επιλοχίας, διάτρη­ τος από σφαίρες, σωριάστη­ κε στο έδαφος με τραύματα

Εκδοτική 20 13

Πετρομαγούλας. Λίγο νωρίτερα, στη δυτική πλευρά του ίδιου υψώματος, ο Α. Λάιος δεχόταν σφοδρή επίθεση από μια ίλη ιππικού, με αποτέλεσμα να υποχωρήσει προς τα δυ­ τικά του Μογγολίνου, απομακρυνόμε­ νος από το υπόλοιπο ΣΕΣ. Ο Γ Λάιος άκουσε τους πυροβολισμούς στα δυτικά και, επειδή δεν είχε οπτική επαφή με το σημείο, αποφάσισε να κινηθεί προς τα εκεί με ένα μικρό απόσπασμα για να εποπτεύσει την κατάσταση. Ωστόσο, στη διάρκεια της ανάβασης της ανατολικής πλαγιάς του λόφου δεν συνάντησε το α­ πόσπασμα του αδελφού του και, θεωρώ­ ντας ότι ο Α. Λάιος διατηρούσε ακόμα τη θέση του μαχόμενος, αποφάσισε να κατευθυνθεί ακόμα δυτικότερα για να τον ενισχύσει. Περίπου στο μέσο της Πετρομαγούλας συνειδητοποίησε ότι η δυτική πλευρά είχε πλέον καταρρεύσει, με ένα τάγμα οθωμανικού πεζικού να έ­ χει ήδη οχυρωθεί στο συγκεκριμένο ση­ μείο. Στη θέα του ελληνικού αποσπάσματος, οι νιζάμηδες άνοιξαν πυρ καθη­

ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ (20 ΜΑΡΤΙΟΥ 1878) Κσλυβάκια

Σχεδίαση χά ρ τη: Γιώργος Τσόρβας/ ΓΝΩΜΩΝ

προς στιγμήν είχαν πανικοβληθεί. Η ά­ φιξη του Τερτίπη έδρασε ευεργετικά και τα ενοποιημένα σώματα αναδιοργανώ­ θηκαν στη γέφυρα για να συγκροτή­ σουν τον οθωμανικό χείμαρρο που κα­ τέβαινε από τη Ματαράγκα. Μάλιστα, ο επιλοχίας απέστειλε άμεσα ένα απόσπασμα προς ενίσχυση του μετώπου της

στον θώρακα και το κεφάλι. Το άψυχο σώμα του εξαφανίστηκε κάτω από το κύμα των νιζάμηδων που εφορμούσαν προς τη δυτική Πετρομαγούλα. Ο I. Θ εο­ δώρου, βλέποντας τον εχθρό να πλη­ σιάζει, έσπευσε να αναχαιτίσει την οθω­ μανική έφοδο πριν διασπαστεί η γραμμή άμυνας. Με τη συνδρομή των καταιγι­ στικών πυρών που εξαπέλυαν οι μαχόμενοι από τον Μογγολίνο, κατόρθωσε

Οι βασιβουζούκοι ήταν μισθοφόροι, στρατολογημένοι συνήθως από τις περιοχές που είχαν κατακτήσει οι Οθωμανοί. Το ελληνικό παρωνύμιο προέρχεται από την τουρκική λέξη «basibozuk», η οποία στην κυριολεξία σημαίνει «κτυπημένο κεφάλι» και δηλώνει τον «ανεξάρτητο», τον «άτακτο». Ο ατίθασος χαρακτήρας τους δεν επέτρεπε στους Οθωμανούς να τους αξιοποιήσουν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να περιορίζονται σε ρόλο ανιχνευτών ή προφυλακής.

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 131

τελικά να απωθήσει τους Οθωμανούς πίσω στους πρόποδες της Πετρομαγούλας. Ωστόσο, ο κίν­ δυνος ελλόχευε σε κάθε σημείο του μετώπου. Νοτιοδυτικά της Πετρομαγούλας, μια ο­ θωμανική ίλη ιππικού επιχεί­ ρησε να κατα­ λάβει τη γέφυ­ ρα του ποτα­ μού Οργόζινου. Αν η θέση αυτή κατέρρεε, οι Τούρκοι θα μπο­ ρούσαν να υπερ­ φαλαγγίσουν τους δύο λόφους και να ε­ πιτεθούν στο Μασκλούρι, περικυκλώνοντας έτσι τους επαναστάτες που βρίσκονταν πάνω στα υψώ­ ματα. Το σώμα του Δ. Σούτσου είχε αφή­ σει τη θέση του κοντά στο Βαταλάρ και, μαζί με 35 άνδρες του Σισμάνη, κινείτο για να ενισχύσει το βόρειο μέτωπο. Β λ έ­ ποντας το οθωμανικό έφιππο σώμα να πλησιάζει, ο Δ. Σούτσος πέρασε τη γέ­ φυρα του Οργόζινου και οχυρώθηκε σε μια μικρή δεντροστοιχία πολύ κοντά στη δυτική όχθη του ποταμού. Με τη συνδρομή του πανταχού παρόντα Βελούλα, κατάφερε να τρέψει τους ιππείς σε φυγή. Οι Οθωμανοί όμως εφορμούσαν πλέον σε όλα τα μέτωπα. Από την πλευρά του Βαταλάρ, μια έτερη ίλη ιππι­ κού περιπολούσε στο μέσο της απόστα­ σης προς το Μασκλούρι προκαλώντας τον Σισμάνη, χωρίς ωστόσο ο τελευταί­ ος να παρασυρθεί και να εγκαταλείψει τη θέση του. Το θέαμα της μάχης έφθα­ νε μέχρι το Λουτρό, εμψυχώνοντας

τους επαναστάτες που βρί­ σκονταν εκεί. Στις 10.00 τα σώματα Βαλατσού, Καπάλα και Λέλη απο­ φάσισαν να κινη­

πληροφορήθηκε τον θάνατο του αδελ­ φικού του φίλου Γ Λάιου, ξεσπώντας σε λυγμούς. Η κατάσταση ωστόσο δεν χω­ ρούσε συναισθηματισμούς. Το ρίσκο που είχαν λάβει οι επαναστάτες αφήνο­

θούν προς τα βο­ ρειοανατολικά για να ενισχύσουν τον αγώνα των συντρό­ φων τους. Ο Κ. Τσάπαλος παρέμεινε στο χωριό μαζί με τον Φιλάρετο, αλλά στο πρό­ σωπο του Σμοκοβίτη σωμα­ τάρχη ήταν ευ­ διάκριτη η αδη­ μονία να συμμετά-

ντας αφύλακτη τη γραμμή άμυνας μετα­ ξύ Λουτρού και Σοφάδων έκανε το φά­ σμα του αποκλεισμού και της ολοκλη­ ρωτικής εξόντωσης να πλησιάζει απει­ λητικά. Αρκούσε απλά οι Οθωμανοί να καταλάβουν με το ιππικό τους έστω ένα χωριό, το Ανώγι, το Κασνές, τις Κουβανάτες ή τις Ζαρχανάτες, και όλα θα τε­ λείωναν άδοξα. Στις 13.00, και ενώ η μάχη συνεχιζό­ ταν με αμείωτη ένταση, ο Δ. Σούτσος πληγώθηκε στο στήθος και αποσύρθη­ κε υποβασταζόμενος προς το Λουτρό. Στα νοτιοδυτικά, ο Καλαμάρας με την υ­ ποστήριξη του Κουκουβίνου υπερασπι­

ζόταν σθεναρά τη γέφυρα του Οργόζινου, αντιμετωπίζοντας πλέον ολόκληρη 0 τριανταπεντάχρονος τη δεξιά πτέρυγα της προερχόμενης Ιωάννης Καλαμάρας από την Καρδίτσα οθωμανικής δύνα­ καταγόταν από τη μης. Στην Πετρομαγούλα, οι I. Θεοδώ­ Μακρακώμη Φθιώτιδας και ρου, Δαλαβέρης και Τερτίπης αναχαίτι­ ήταν μεταξύ των διακριθέντων ζαν την όποια προσπάθεια υπερκέρα­ στη μάχη της Ματαράγκας. σης της θέσης τους, μαχόμενοι ενάντια σχει στον αγώνα των συμπολεμιστών σε πολυπληθέστερες εχθρικές δυνά­ του. Μία ώρα αργότερα, αποφάσισε να μεις. Μάλιστα οι Οθωμανοί ελλείψει ε­ μεταβεί και ο ίδιος με 60 άνδρες στη παρκούς κάλυψης, χρησιμοποιούσαν Ματαράγκα. κοπάδια βοοειδών ως τείχος προστα­ Η μάχη στο μέτωπο των υψωμάτων σίας προκειμένου να πλησιάσουν τους διένυε πλέον την κρισιμότερη φάση καλά οχυρωμένους άνδρες του ΣΕΣ. Εί­ της. Μετά την απώθηση των ιππέων στα χαν περάσει ακόμα δύο ώρες, όταν στον ανατολικά, ο Δ. Σούτσος κατευθύνθηκε ορίζοντα φάνηκαν νέες οθωμανικές ενι­ προς τον Μογγολίνο, αφήνοντας τη σχύσεις προερχόμενες από τα Τσατάλφρούρηση της γέφυρας του Οργόζινου τζα. Αυτό προκάλεσε ενθουσιασμό στις στον Καλαμάρα, ο οποίος, ερχόμενος τάξεις των Τούρκων, που άρχισαν να ε­ από το Κασνές-Μαγούλα είχε παρακάμπιτίθενται κατά κύματα σε όλο το εύρος ψει το τουρκοκρατούμενο Γκέρμπεσι. Η του βορείου μετώπου. Στην Πετρομαώρα ήταν πλέον 11.00 όταν ο Τερτίπης γούλα ο ηρωικός Τερτίπης έσπευδε α­ αποφάσισε να συνδράμει τον I. Θεοδώ­ κούραστος σε κάθε σημείο της γραμμής ρου στην υπεράσπιση της Πετρομαγούάμυνας, πολεμώντας και ενθαρρύνολας, θεωρώντας ότι η κατοχή του υψώ­ ντας ταυτόχρονα τους άνδρες του, ενώ ματος είχε μεγαλύτερη στρατηγική βα­ επισκεπτόταν σε τακτά χρονικά διαστή­ ρύτητα για την έκβαση της μάχης. Εκεί ματα τον Μογγολίνο, ζητώντας ενισχύ-

Γ 3λλικό τυφέκιο Gras των 11 χλστ. με ξιφολόγχη. Το όπλο ήταν επίσημα γνωστό με την ονομασία Fusil modele 1874. Ο Ελληνικός Στρατός είχε προμηθευθεί μεγάλη ποσότητα τυφεκίων αυτού του τύπου από το εργοστάσιο της Steyr στην Αυστρία.

32 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σεις, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τον κίνδυνο που διέτρεχε από τις σφαίρες που έπεφταν παντού γύρω του. Στις 16.30 ένας λόχος νιζάμηδων κα­ τάφερε να πλησιάσει αρκετά στις θ έ ­ σεις των Ελλήνων και να καταλάβει μέ­ ρος των προπόδων της Πετρομαγούλας. Σύντομα, οι ήχοι των πυροβολισμών αναμίχθηκαν με τις βλασφημίες των αντιμαχομένων. Ο Ισχόμαχος διέταξε τον Καλαμάρα να αποσπάσει 30 άνδρες του για να ενισχύσουν τα υψώματα, αλλά ο τελευταίος ήδη δεχόταν μεγάλη πίεση από τα δυτικά και δεν μπορούσε να δια­ θέσει ούτε έναν πολεμιστή του. Βλέπο­ ντας τις οθωμανικές τάξεις να πυκνώ­ νουν, οι επαναστάτες κοιτούσαν με α­ γωνία προς τον Δομοκό, προσμένοντας τις ενισχύσεις. Τελικά, ένα σώμα 100 πε­ ρίπου ανδρών φάνηκε να πλησιάζει από την πλευρά του Μασκλουρίου. Οι διό­ πτρες στράφηκαν προς το σημείο εκεί­ νο και σχεδόν αμέσως ακολούθησαν εν­ θουσιώδεις κραυγές και επιφωνήματα ανακούφισης. Τα αποσπάσματα Βαλατσού, Λέλη και Καπάλα πλησίαζαν προς την Πετρομαγούλα. Η εξέλιξη όπλισε με θάρρος τους άνδρες του ΣΕΣ, οι οποίοι, μετά από διαταγή του Τερτίπη, τοποθέ­ τησαν τις ξιφολόγχες στα όπλα τους και επιτέθηκαν εναντίον των Οθωμανών. Οι 50 νιζάμηδες που βρίσκονταν στους πρόποδες ήταν οι πρώτοι που βίωσαν την ελληνική ορμή. Οι άνδρες του Σ ΕΣ πότισαν τις ξιφολόγχες και τις λεπίδες των σπαθιών τους με το αίμα του ε­ χθρού εν μέσω ενός απόκοσμου συνον­ θυλεύματος κραυγών πόνου και από­ γνωσης, συνοδευόμενων από τον ήχο του μετάλλου που καρφωνόταν στην αν­ θρώπινη σάρκα. Οι σκηνές αυτές προκάλεσαν σύγχιση και πανικό στις τάξεις των Οθωμα­ νών. Αρκετοί στρατιώτες έχασαν το κου­ ράγιο τους και άρχισαν να υποχωρούν προς τον βορρά. Μερικά από τα άλογα των ιππέων, τρομαγμένα από τις ελληνι­ κές κραυγές, στριφογύριζαν αφηνια­ σμένα, ρίχνοντας τους αναβάτες τους στο έδαφος. Η κατάσταση που επικρα­ τούσε ήταν χαοτική. Στις 18.00 ο επικε­ φαλής μιας ίλης ιππικού που κάλυπτε τη δεξιά οθωμανική πτέρυγα στο μέτωπο της Πετρομαγούλας βρήκε το σθένος να αντεπιτεθεί για να αναχαιτίσει την ελληνική επίθεση, προκαλώντας αντι­ περισπασμό. Ενώ οι υπόλοιποι Τούρκοι διενεργούσαν πλέον τακτική υποχώρη­ ση ευρισκόμενοι 300 μέτρα βόρεια της Πετρομαγούλας, εκείνος επιχείρησε να ανεβεί το ύψωμα από τη δυτική του πλευρά και ακολούθως να εφορμήσει ε­

•

ΓΕ3Ρ

Λ Α ΙΟ Σ

·

ΓΥΝΑΡΧΗΓΟΕ ΓΗΣ ΘΕΙΣΑΑΚΗΓ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ 1878

. Π Ε Σ 2 Ν CN Μ Α Τ Α Ρ Α Γ Κ Α .

Μετά τη μάχη της Ματαράγκας, οι Ελληνες κατασκεύασαν μια επιτύμβια στήλη για τον τάφο του Γεώργιου Λάιου, αλλά οι Οθωμανοί αρνήθηκαν να την αναρτήσουν στο σημείο ταφής του επειδή είχε πολεμήσει εναντίον τους. Το μαρμάρινο δημιούργημα κατέληξε παραπεταμένο στην αυλή ενός σπιτιού στη Ματαράγκα, μέχρι τη δεκαετία του 1930, οπότε, ύστερα από ενέργειες του ιερωμένου Ιεζεκιήλ, μεταφέρθηκε τελικά στη θέση που βρίσκεται σήμερα, στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου στην Καρδίτσα. νάντια στον Μογγολίνο. Κι ενώ πλησίαζε προς τον στόχο του, διαπίστωσε με τρό­ μο ότι κάλπαζε προς τον χαμό του. Στα δεξιά του είχε κάνει εντελώς ξαφνικά την εμφάνισή του ένα εχθρικό απόσπασμα καθοδηγούμενο από έναν έφιππο

άνδρα ο οποίος κράδαινε στον αέρα τη σπάθη του διατάζοντας έφοδο. Ηταν ο Κ. Τσάπαλος, που είχε μόλις καταφθάσει από το Λουτρό και «βαπτιζόταν» ασμέ­ νως στη μάχη. Αντιμετωπίζοντας διμέτωπη επίθεση, οι Οθωμανοί ιππείς τρά-

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A 133

f

f

j

»»*

r J ·

j vI

Ο Δημήτριος Σούτσος τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη της Ματαράγκας (έφερε διαμπερές τραύμα με σημείο εισόδου τον αριστερό θώρακα και σημείο εξόδου μεταξύ δεξιού νεφρού και σπονδυλικής στήλης). Μεταφέρθηκε στο Λουτρό και εν συνεχεία στο Σμόκοβο. Από εκεί τον παρέλαβε η μητέρα του και συνοδεία γιατρού τον μετέφερε στη Λαμία.

πηκαν σε φυγή, τερματίζοντας έτσι ά­ δοξα την ύστατη απόπειρα κατάληψης των ελληνικών θέσεων. Οι συμπλοκές στο μέτωπο έφθιναν και σταδιακά ατόνησαν, με τους Τούρκους να αποσύρονται κοντά στις αρχικές τους θέσεις στις 20.00. Το σκοτάδι που έπεσε μισή ώρα αργότερα, έριξε την αυλαία στη μά­ χη, τερματίζοντας κάθε πολεμική ενέρ­ γεια.

ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Το ίδιο βράδυ, ελλείψει πολεμοφο­ δίων και με τα όπλα στομωμένα, οι επα­ ναστάτες, κατάκοποι και πεινασμένοι, α­ ποσύρθηκαν προς το Λουτρό και την α­ σφάλεια του ορεινού όγκου των Αγρα­ φων. Την επομένη, οι Οθωμανοί επίταξαν όλα τα κάρα από τις γύρω περιοχές προκειμένου να μεταφέρουν τους περί­ που 800 νεκρούς και τραυματίες τους. Στον αντίποδα, οι Ελληνες, παρά τον σφοδρό χαρακτήρα της μάχης, είχαν μόλις 50 νεκρούς και τραυματίες. Οι Τούρκοι ξέσπασαν την οργή τους στα α­ νυπεράσπιστα χωριά. Το Μασκλούρι, οι Σοφάδες και το Παζαράκι ακολούθησαν την τύχη της Ματαράγκας, παραδιδόμενα στις φλόγες. Τις ημέρες που ακολού­

3 4 ! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θησαν, οι Οθωμανοί συγκέντρωσαν 16.000 στρατιώτες με σκοπό την ολο­ κληρωτική καταστολή του επαναστατι­ κού κινήματος. Από την πλευρά τους οι επαναστάτες, μετά την προσθήκη των σωμάτων από τον Δομοκό ανέρχονταν πλέον σε 2.000 άνδρες. Στο διάστημα 30 Μαρτίου - 4 Απριλί­ ου έλαβαν χώρα αρκετές αψιμαχίες στην περιοχή των κεντροδυτικών Αγράφων, οι οποίες σύντομα σταμάτησαν, καθώς οι οθωμανικές φρουρές έδει­ χναν απροθυμία να εμπλακούν σε α­ νταρτοπόλεμο ενόψει της προετοιμα­ σίας για ένα πιο οργανωμένο στρατηγι­ κό κτύπημα από τον τακτικό στρατό. Στις 5 Απριλίου, στον Μεσενικόλα, συστήθηκε επιτροπή αγώνα από τους επα­ ναστάτες των κεντροδυτικών Αγράφων. Στο μεταξύ, οι Οθωμανοί ενισχύθηκαν και από τη φρουρά της Βιδύνης, αριθ­ μώντας πλέον περί τους 22.000 άνδρες, ενώ στους επαναστάτες είχαν προσχω­ ρήσει και τα υπολείμματα των σωμάτων που είχαν πολεμήσει στο μέτωπο του Πηλίου. Στις 10 Απριλίου, και ενώ άπαντες προετοιμάζονταν για τον υπέρ πά­ ντων αγώνα, στη Θεσσαλία έφθασε η εί­ δηση ότι η βρετανική κυβέρνηση επρόκειτο να μεσολαβήσει για την παύση των εχθροπραξιών μέσω δύο απεσταλ­ μένων της, του Τζων Ελάιζα Μπλαντ, προξένου της Αδριανούπολης, και του Κάρολου Λουδοβίκου Γουλιέλμου Μέρλιν, προξένου της Αθήνας. Η είδηση του βίαιου θάνατου του ανταποκριτή των «Times» του Λονδίνου Καρόλου Ογκλ στη μάχη της Μακρυνίτσας στις 17 Μαρ­ τίου συνοδεύθηκε από την εικονογρα­ φημένη αναπαράσταση της περιφοράς της κεφαλής του, καρφωμένης σε μια ο­ θωμανική ξιφολόγχη -σκίτσο το οποίο δημοσίευσαν αρκετές βρετανικές εφη­ μερίδες. Συγκλονισμένη η βρετανική κοινή γνώμη, πίεσε για μια άμεση λύση προκειμένου να παύσουν άμεσα οι ε­ χθροπραξίες. Το βρετανικό κοινοβούλιο έλαβε τελικά στις αρχές Απριλίου την α­ πόφαση να μεσολαβήσει για την επίλυ­ ση του ζητήματος. Οι δύο πρόξενοι, συνοδεία του διερ­ μηνέα τους, συναντήθηκαν στα Κελλέρια του Πηλίου με τους Ελληνες σωμα­ τάρχες και ζήτησαν την παύση των ε­ χθροπραξιών με αντάλλαγμα την προώ­ θηση των ελληνικών συμφερόντων στην επικείμενη σύνοδο του Βερολίνου. Οι επαναστάτες επιφυλάχθηκαν να απα­ ντήσουν εντός οκτώ ημερών, αφού πρώτα θα έρχονταν σε συνεννόηση με τους επικεφαλής στο μέτωπο των Αγράφων. Οι δύο πρόξενοι μετέβησαν στο

Λουτρό στις 19 Απριλίου, επαναλαμβά­ νοντας και εκεί την πρόταση της Βρετα­ νίας, εμπλουτισμένη με την υπόσχεση αποφυλάκισης των Ελλήνων κρατουμέ­ νων σε Λάρισα και Ιωάννινα. Ο Ισχόμαχος μελέτησε προσεκτικά τα δεδομένα. Η ελληνική κυβέρνηση δεν παρείχε καμία βοήθεια στους επα­ ναστάτες, ενώ οι Οθωμανοί σκόπευαν να επιχειρήσουν συντριπτικό κτύπημα εναντίον όσων τόλμησαν να θέσουν υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία τους στη Θεσσαλία. Ο άθλος της Ματαρά­ γκας ήταν αδύνατο να επαναληφθεί α­ πέναντι σε έναν υποψιασμένο και καλά προετοιμασμένο αντίπαλο. Παρότι το ε­ παναστατικό κίνημα διατηρούσε ακόμα τη φλόγα του αμείωτη, δεν θα μπορού­ σε να αντέξει για μεγάλο χρονικό διά­ στημα, τη στιγμή που είχε «προδοθεί» και αφεθεί στην τύχη του από το αδελ-

Ο Κάρολος Ογκλ, ως γνήσιος φιλέλληνας, βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στο μέτωπο της Θεσσαλίας, και συγκεκριμένα στην περιοχή του Πηλίου, για να καταγράψει τα γεγονότα ως ανταποκριτής των «Times» του Λονδίνου. Η είδηση της καρατόμησης του πτώματος του Ογκλ από τους Οθωμανούς στη Μακρινίτσα και η αποτρόπαια περιφορά της κεφαλής του καρφωμένης πάνω σε μια ξιφολόγχη συνετάραξαν τη βρετανική κοινή γνώμη και προκάλεσαν τελικά τη μεσολάβηση της Βρετανίας για την παύση των εχθροπραξιών στη Θεσσαλία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο βρετανικής καταγωγής Χόβαρτ πασάς είχε ζητήσει από τον Ογκλ να αποχωρήσει από τη Μακρινίτσα γιατί επρόκειτο να τη βομβαρδίσει με το πλοίο του. Εκείνος απάντησε:«Προτιμώ να παραμείνω εδώ, που θα είμαι πιο ασφαλής με τα κανόνια σας να με προστατεύουν!».

Καλυβάκια

Α

·

ί

ΓέφυραΑμηάζΑγϋ

°

:

ψυΡο ,

Μ αταράγκα

Βαταλάρ

3. Γκ. Μάστορας - Δ Αντωνόπουλος

Γκέρμπεσι

Μ αρκλούρι

- Κων. Καραγιαννούλης

Α- Α-

4. Θ. Λάζος - Β. Δουδουμόπουλος. 5. Κ. Ισχόμαχος - Γ. Βελούλας Λ Μηνογιάννης - Α Μαντσάκος

Σοφ άδες ^

1

ί Προς Ανώγι

ΥΠΟΜ ΝΗΜ Α

I--------1 --------

6. Ν. Κοντογιάννης - X. Δεδούσης 7 . 1. Σισμάνης 8. Δ Σούτσος - Ε. Κουκουβίνος 9 . 1. Καλαμάρας

Τούρκοι

Κ Ι

Ελληνικά σώματα

Ελληνικές κινήσεις

10. Βαλατσός

Ελληνες

^ Κ Ι

Οθωμανικό πεζικό Οθωμανικό ιππικό

Οθωμανικές κινήσεις

11. Α Καπάλας

Ελληνικές ενισχύσεις

12. Α Λ έλη ς

Οθωμανικές υποχωρήσεις

13. Κων.Τσάπαλος

Οι κινήσεις Ελλήνων και Τούρκων στη μάχη της Ματαράγκας.

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 135

Σχεδίαση χά ρτη: Γιώργος Τ σ ό ρ β α ς/Γ Ν Ω Μ Ω Ν

1. Δ. Τερτίπης - Ε. Δαλαβέρης 2. Γ. Λάιος - 1. Θεοδώρου - Α Λάιος

Εκδοτική 20 1 3

(Π ύ ρ γ ο ς \ΐα τα ρ ά γ κ α ς

5

Οι Βρετανοί διαμεσολαβητές στη συμφωνία της 19ης Απριλίου 1878, Μπλαντ (αριστερά), και Μέρλιν (δεξιά).

σε και καθόρισε την πορεία του. Η θ υ ­ σία του Γ Λάιου πότισε τις ψυχές των Ελλήνων με θλίψη αλλά και με την πε­ ποίθηση ότι, όσο υπάρχουν τέτοιοι άν­ θρωποι, υπάρχει και ελπίδα για την πα­ τρίδα. Τα όσα διαδραματίστηκαν στη Ματα­ ράγκα την 21η Μαρτίου 1878 φαντάζουν σήμερα απίστευτα, ένα πραγματικό θαύμα, αντίθετο σε κάθε λογική και πι­ θανότητα. Οσοι πολέμησαν καιπέθαναν εκεί, είχαν ως κινητήριο δύναμη τη δίψα για την ελευθερία. Ορμησαν στη μάχη αποφασισμένοι να αγναντεύσουν τον θεσσαλικό κάμπο με ματιά ελεύθερη. Η προσπάθειά τους δικαιώθηκε το 1881 με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. φό ελληνικό κράτος. Υπό το βάρος των περιστάσεων, ελήφθη η δυσάρεστη αλ­ λά αναγκαία απόφαση για παύση των ε­ χθροπραξιών.

ΗΡΩΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΛΗΘΗ Η μάχη της Ματαράγκας έληξε με α­ μοιβαία υποχώρηση των δύο αντιπάλων. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Ματαράγκα αλλά δεν κατόρθωσαν να εξαφανίσουν την ελληνική απειλή, ενώ οι επαναστά­ τες υποχώρησαν σε ασφαλέστερο έδα­ φος κοντά στα ορεινά, όπου μπορούσαν να οργανώσουν μια πιο συμπαγή γραμμή άμυνας, θυσιάζοντας έτσι τα κατακτημένα εδάφη. Οι απώλειες των δύο πλευ­ ρών ήταν δυσανάλογες. Αυτό οφειλόταν σε τρεις λόγους: Πρώτον, οι Οθωμανοί μειονεκτούσαν τακτικά, καθώς ήταν υ­ ποχρεωμένοι να επιτεθούν μαζικά ενα­ ντίον οχυρωμένων θέσεων. Δεύτερον, επέλεξαν να το πράξουν επιδιδόμενοι σε σωρεία εφόδων καταμεσής της ανοι­ κτής πεδιάδας χωρίς επαρκή κάλυψη, ενώ οι Ελληνες παρέμεναν οχυρωμένοι κατέχοντας το υψηλότερο έδαφος. Τρί­ τον, οι Ελληνες εκτελούσαν βολές κα­ λυπτόμενοι σε σταθερές θέσεις και όχι ακάλυπτοι εν κινήσει, γεγονός που τους καθιστούσε πιο εύστοχους από τους α­ ντιπάλους τους. Ο υποστράτηγος και βουλευτής Π. Κορωναίος δήλωσε στη Βουλή των Ελλήνων ότι «τη μάχη της Ματαράγκας οδήγησαν οι καλύτεροι στρατηγοί». Η μαχητική αισιοδοξία του Τερτίπη έπλεξε το στεφάνι της δόξας του επαναστατι­ κού κινήματος των Αγράφων και η στρα­ τηγική σοφία του Ισχομάχου προοιώνη-

36 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ωστόσο, το ελληνικό κράτος τους ξέχασε. Τόσο κατά τη διάρκεια της επανά­ στασης όσο και μετά από αυτήν. Ακόμα και σήμερα, ελάχιστοι τους θυμούνται. Δεν είναι παρά σκιές στο μονοπάτι της λήθης μας. Ολοι εμείς οι υπόλοιποι, ας μη ξεχνάμε τα ηρωικά τέκνα της Ματα­ ράγκας, αυτούς που το 1878 στάθηκαν η αφορμή για να «ψηλώσει» λίγο παρα­ πάνω η Ελλάδα. Ξ3

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Σ υ ν ο ρ ιο φ ύ λ α κ ε ς , ο ι ο π ο ίο ι σ τη Θ ε σ σ α λ ία ή τ α ν σ υ ν ή θ ω ς Α ρ β α ν ίτε ς . Α π ό το το υ ρ κ ικ ό «hudut», π ο υ σ η μ α ίν ει ό ρ ιο , σ ύ ν ο ρ ο . 2. Α π ό το τ ο υ ρ κ ικ ό « H att-i Serif», π ου σ η μ α ίν ει Ιε ρ ό Δ ιά τα γ μ α . Μ ε τ α ρ ρ ύ θ μ ισ η το υ σ ο υ λ τά ν ο υ Α μ π ν το ύ λ Μ ε τ ζ ίτ Α 'γ ι α τη ν ισ ο ν ο μ ία τω ν π ο λ ιτώ ν ε ν τ ό ς τη ς Ο θ ω μ α ν ικ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς , α ν ε ξ α ρ τή τω ς θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ή ς π ε π ο ίθ η σ η ς . 3. Ν ο μ ο θ ε τικ ό δ ιά τα γ μ α το υ 1856, μ ε β ε λ τ ιώ σ ε ις «ε μ π ε δ ω τικ ο ύ » χ α ρ α κ τή ρ α ε π ί τω ν ά ρ θ ρ ω ν το υ Χ α ττ-ι-Σ ε ρ ίφ . 4. Η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ ο θ ω μ α ν ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς . 5. Σ ύ μ φ ω να μ ε ά λ λ ε ς π η γ ές , ο Ισ χ ό μ α χ ο ς ε ίχ ε π α ρ α ιτ η θ ε ί α π ό το σ τρ ά τε υ μ α π ρ ιν α ν α λ ά β ε ι τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η τη ς επ α ν ά σ τα σ η ς . 6. Α ρ β α ν ίτικ ο φ ύ λ ο τ η ς β ό ρ ε ια ς Α λ β α ν ία ς . 7. Από το τ ο υ ρ κ ικ ό «nizam ». Ο νο μ α σ ία τω ν π εζώ ν το υ τ α κ τ ικ ο ύ Ο θ ω μ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ το ν 19ο αιώ να . 8. Το 1878 οι κ ο ίτ ε ς τω ν π ο τα μ ώ ν τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν τ ε λ ε ίω ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ή δ ια δ ρ ο μ ή απ ό τ ις α ν τ ίσ τ ο ιχ ε ς σ η μ ε ρ ιν έ ς . Η δ ια φ ο ρ ο π ο ίη σ η π ρ ο έ κ υ ψ ε λ ό γ ω τ η ς κ α τ α σ κ ε υ ή ς τ ε χ ν η τ ώ ν κ α ν α λ ιώ ν ε κ τρ ο π ή ς κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ 2 0 ο ύ αιώ να. 9. Τ εχ ν η το ί λ ο φ ίσ κ ο ι π ο υ α π ο τε λ ο ύ σ α ν κ α τ ο ικ ίε ς τη ς ν ε ο λ ιθ ικ ή ς π ε ρ ιό δ ο υ . 10. Σώ μα π ο υ σ χ η μ α τίσ τη κ ε το 1877 από τ ο υ ς Β ο ιω το ύ ς Σ. Κ ο υ κ ο υ λ έ ζ α , Α. Μ π έ λ λ ο κ α ι Γ. Π ε το ύ σ η . Β α π τίο τη κ ε μ ε το όνομ α το υ θ ρ υ λ ικ ο ύ α ρ χ α ίο υ θ η β α ϊκ ο ύ σ χ η μ α τισ μ ο ύ .

11. Σ τρ α τιω τικ ό σώμα π ο υ σ χ η μ α τίσ τη κ ε το 1835 ε π ί Ο θ ω ν ο ς . Α π ο τ ε λ ε ίτ ο απ ό α γ ω ν ισ τέ ς το υ 1821 π ου κ ρ ίθ η κ α ν α κ α τ ά λ λ η λ ο ι λόγω η λ ικ ία ς ή π ρ ο σ ό ν τω ν να υ π η ρ ε τή σ ο υ ν σ το ν ν ε ο σ ύ σ τα το τ α κ τ ικ ό Ε λ λ η ν ικ ό Σ τρ α τό .

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θ ε ρ μ ές ε υ χ α ρ ισ τ ίε ς σ το υ ς κ υ ρ ίο υ ς Β. Μ α γ ό π ο υ λ ο , Π. Κ ο μ π ο ρ ό ζο , Α. Γ ρ ιβ έλ λ α , Ν. Κ ά το ικ ο , Θ. Σ κ ο ν δ ρ ο γ ιά ν ν η κ α ι Γ. Α κ ρ ιβ ό , π ου σ υ ν έ β α λ α ν σ τη σ υ γ γ ρ α φ ή το υ ά ρ θ ρ ο υ .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Βασίλης Μαγόπουλος - Νικόλαος Κάτοικος: ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΛΟΓΙΩΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΩΝΥΜΗ ΜΑΧΗ ΜΑΤΑΡΑΓΚΑΣ ΠΕΤΡΟΜΑΓΟΥΛΑΣ ΚΙΕΡΙΟΥ (21-3-1878), Εκδοση Δήμου Σοφάδων, Μάρτιος 2011. (2) Μιλτιάδης Σεϊζάνης: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ 1878 ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΠΕΙΡΩ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑ - ΜΕΡΟΣ Β', τυπογραφείο «Αθηναίς», Αθήναι, 1879. (3) Γεώργιος Φιλάρετος: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥ 75ου ΥΨΩΜΑΤΟΣ -ΤΟΜΟΣ Δ ’, Αθήναι, 1829. (4) Ειρήνη-Λουδοβίκα Τσαπάλου: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΜΟΚΟΒΟ. (5) ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. (6) Εφημερίδες «Αιών», «Εθνικόν Πνεύμα», «Εύβοια» (Χαλκίδα), «Ευνομία» (Λαμία), «Σκριπ», «Φάρος Της Οθρυος» (Λαμία), Οκτώβριος 1876 -Μάιος 1878.

Αρμα μάχης Pz.Kpfw. IV Ausf. F1 με βραχύκαννο πυροβόλο των 75 mm.

*:··ί

Ί-,'Τ*

,*Uf··

.· w"s r

ΑΑΕΙΙΟΣ ΣΤ. ΜΕΧΤΙΑΗΣ

Η ΜΑΧΗ —«

1943

T0 Y M A P E 8 Η πρώιη επιχείρηση roc ß p c i a v i K n c 3 8 1ιτΡ Α π ητικΗ u to p ia 3 t*

8nc Zipnimc σιην Τυνηοία

Η 8η Σιραιιά ίου οιραιηγού τις 13 Φεβρουάριου 1943, τα τελευταία στρατεύματα του Ρόμμελ εισέρχονταν στην Τυνησία, μετά από υποχώρηση

Σ

Μονινκόμερυ ανιιμειώπισε ιην πρώιη μεγόΑη πρόκληση μειά ιο ΕΑ ΛΑπρέιν

2.500 χλμ. που είχε ξεκινήσει στις 4 Νοεμβρίου του 1942 στο Ελ Αλαμέιν (1). Η εκστρατεία της Λιβύης είχε λήξει.

Εν τω μεταξύ, η 8η Στρατιά του στρατηγού Μοντγκόμερυ προωθείτο με τη «βασιλική προσοχή ενός παχύδερμου», όπως σκωπτικά παρατήρησε ένας Αμερικανός πολεμικός ανταποκρι­

2

τής ( ). Στις 21 Φεβρουάριου, ο στρατηγός Αλεξάντερ, διοικητής της 18ης Ομάδας Στρατιών που απαρτιζόταν από όλες τις συμμαχι­ κές δυνάμεις στην Τυνησία και είχε δημιουργηθεί τον Φεβρουά­ ριο του 1943, δήλωσε ότι αντικειμενικός σκοπός των συμμαχικών μονάδων στο μέτωπο ήταν η καταστροφή όλων των δυνάμεων του εχθρού. Για να επιτευχθεί αυτό, έπρεπε πρώτα η 8η Στρατιά να διασχίσει το πέρασμα Γκαμπές, μια περιοχή βόρεια του Μάρεθ, γνωστή και ως Ουάντι Ακαρίτ ή Τσοτ. Σε αυτό το στάδιο των επιχειρήσεων, η 1η Στρατιά (Βρετανοί, Αμερικανοί και Γάλλοι που πίεζαν τον Αξονα από τα δυτικά) θα βοηθούσε τη βρετανική 8η α­ πασχολώντας δυνάμεις του εχθρού οι οποίες διαφορετικά θα ενίσχυαν το νότιο μέτωπο. Την ίδια ακριβώς τακτική ακολουθού­ σαν και οι δυνάμεις του Αξονα. Επίσης, ο Αλεξάντερ έπρεπε να ε­ φαρμόσει τις αποφάσεις της Διάσκεψης της Καζαμπλάνκα σχετι­ κά με τον τερματισμό των επιχειρήσεων στην Αφρική μέχρι τις 30 Απριλίου, ώστε η απόβαση στη Σικελία να πραγματοποιηθεί πριν τον Αύγουστο, όταν οι καιρικές συνθήκες θα επέτρεπαν τον πλου μικρών σκαφών από την Αφρική στη Σικελία. Τα στρατεύματα του Μοντγκόμερυ επιτάχυναν την προώθησή τους τον Φεβρουάριο, με σκοπό να απειλήσουν τις δυνάμεις του Αξονα και να προσφέρουν μια ανακούφιση στο αμερικανικό II Σώμα Στρατού (ΣΣ) μετά τη μάχη του Κασερίν, απειλώντας την ο­ πισθοφυλακή του Ρόμμελ. Η καλά σχεδιασμένη, όμως, αναδίπλω­ σή του από την Τρίπολη μέχρι την Τυνησία, δεν τους έδωσε την ευκαιρία να τον αντιμετωπίσουν. Στις 26 Φεβρουάριου, η 8η Στρα­ τιά βρισκόταν μπροστά από τη θέση Μάρεθ και την ίδια ημέρα ο στρατηγός Μοντγκόμερυ εξέδωσε διαταγές για την εξαπόλυση επίθεσης. Οι δυνάμεις του Αξονα την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου 1943 προσπαθούσαν να αμυνθούν στην Τυνησία, αποστέλλοντας όλο και περισσότερες ενισχύσεις, αλλά, επίσης, αλλάζοντας την ορ­ γάνωση των δυνάμεών τους, όχι απαραίτητα για να αντιμετωπί­ σουν καλύτερα τον εχθρό, αλλά λαμβάνοντας περισσότερο υπόψη τις πολιτικο-στρατιωτικές ισορροπίες της συμμαχίας τους. Οι Γερμανοί δημιούργησαν την Ομάδα Στρατιών «Afrika», η οποία μέχρι τις 9 Μαρτίου τελούσε υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ (και στη συνέχεια του στρατηγού Χανς Γιούργκεν φον Αρνιμ). Ο Ρόμμελ εγκατέλειψε, τελικά, την Αφρική, ωστόσο ο Αξονας διαφύλαξε καλά το μυστικό αυτό. Η ΟΣ «Afrika» αποτελεί-

οιη Βέοη ΜάρεΒ me Tuvpoioc.

Η μεΒοΟικόιηια ίου Μονινκόμερυ, η αυνιριπιικπ αεροπορική υπεροχή ίων Συμμάχων, η υποοιήριξη ίων δυνάμεων eöämouc

ipuc κρι

η πίεση

ππυ υσκρύορν οπό ιπ δυιικύ, πΑΑά κρι

η μειρκίνηρη ιου ΝεοζηΑανδικρύ

Zuwoioc Σιροιρύ από περιοχή δύαβαιη νιρ νρ πΑήξει ne δυνάμειι: ιου Αξονα pro νώιρ roue, έκριναν ιο ρποιέΑεπρρ υπέρ ιων Συμμάχων.

Ιταλοίπυροβολητές της Μεραρχίας «Trieste», κρυμμένοι στους κάκτους που κάλυπταν μέρος της παράκτιας ζώνης.

μετώπου από την παραλία, ενώ επίσης δημιουργήθηκαν δύο παράλληλα ναρκοπέ­ δια σε βάθος 6-9 χλμ. με περίπου 100.000 αντιαρματικές και 70.000 νάρκες κατά προσωπικού. Τα αμυντικά έργα αποτελούντο από πολυβολεία και συγκροτήματα καταφυγίων, τα μεγαλύτερα από τα οποία μπορούσαν να φιλοξενήσουν δύναμη τάγματος. Πολλές, όμως, από τις αντιαρ­ ματικές θέσεις των Γάλλων ήταν πολύ μι­ κρές για τα γερμανικά αντιαρματικά των 50 mm, και έτσι οι Γερμανοί τα τοποθέτη­ σαν έξω από τις προφυλαγμένες θέσεις τους. Οι θέσεις άμυνας ήταν πιο αδύνα­ μες ανάμεσα στο Μάρεθ και στους λό­ φους Ματμάτα, οι οποίοι ήταν υπερβολι­ κά δύσβατοι για να χρησιμοποιηθούν από τροχοφόρα, ενώ στη στενωπό Τεμπάγκα (ενός ρήγματος ανάμεσα στους λόφους της περιοχής, βορειοδυτικά του Μάρεθ) υπήρχε μία αντιαρματική τάφρος 914 μ.,

Ο διοικητής της 8ης Στρατιάς στρατηγός Μοντγκόμερυ σε επίσκεψή του στα στρατεύματα πριν τη μάχη του Μάρεθ. Επιβαίνει σε άρμα διοίκησης Stuart της 7ης ΤΘΜ με αριθμό Τ37629 και όνομα «Audax». Συνομιλεί με τον αντ/συνταγματάρχη Κλάιβ, διοικητή του 6ου Τάγματος Grenadier Guards (201 Ταξιαρχία της Φρουράς). Η επίθεση του τάγματος αυτού τη νύκτα της 16ης προς 17η Μαρτίου, πριν την κύρια επίθεση, δεν πέτυχε τους σκοπούς της και το τάγμα υπέστη 363 απώλειες (IWM ΝΑ 1176). το από τη γερμανική 5η Στρατιά Πάντσερ (γνωστή και ως Ιταλο-Γερμανική Στρατιά Πάντσερ, από τις 28 Φεβρουάριου υπό τον στρατηγό Γκούσταβ φον Φούρστ), η οποία συμπεριελάμβανε όλες τις δυνά­ μεις (ιταλικές και γερμανικές) που βρί­ σκονταν στον βορρά, και από την ιταλική 1η Στρατιά, η οποία συμπεριελάμβανε ό­ λες τις δυνάμεις που βρίσκονταν στον νό­ το υπό τον στρατηγό Τζοβάνι Μέσε (ο ο­ ποίος πριν διοικούσε το Ιταλικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Ρωσία). Στην περιοχή ε­ μπλεκόταν διοικητικά και ο ανώτατος δι­ οικητής Νότου, αρχιπτέραρχος Κέσελρινγκ, παρόλο που οι δυνάμεις στην Αφρική είχαν άμεση πρόσβαση στα ανώτατα κλι­ μάκια της γερμανικής διοίκησης μέσω του Ρόμμελ. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Deutsches Afrikakorps σταμάτησε να υφίσταται όταν οι μονάδες του εντάχθη­ καν στην 5η Στρατιά Πάντσερ.

k

της στενωπού Τεμπάγκα υπάρχει μια από τις τεράστιες τσοτ (αλμυρές λίμνες που αποξηραίνονται από την άνοιξη μέχρι και

ΕΒ

επίθεση στη θέση Μάρεθ. Ο Μοντγκόμερυ, γνωρίζοντας τις προθέσεις τους, είχε παραθέσει κατάλληλα τις δυνάμεις του με τα αντιαρματικά των 17 pdr, τα οποία ή­

PERSONAL MESSAGE

ταν τα μόνα ικανά να αντιμετωπίσουν τα γερμανικά άρματα επί ίσοις όροις- σε καί­ ριες θέσεις. Η επίθεση των Γερμανών δεν είχε επιτυχία, ενώ απώλεσαν περισσότε­ ρα από 40 άρματα.

from the

ARMY COMMANDER (To he nod out to all Troopj)

ii force» in North Africa

Η ΘΕΣΗ ΜΑΡΕΘ: ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΠΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΟΜΜΕΛ

Παρότι οι διαδικασίες αυτές και η νέα διοικητική δομή επιβράδυναν την ανάλη­ ψη κοινών πρωτοβουλιών, οι Γερμανοί ε­ πιτέθηκαν στην 8η Στρατιά με τις τρεις μεραρχίες πάντσερ που διέθεταν στις 6 Μαρτίου στο Μαντανίν προκειμένου να α­

Η θέση Μάρεθ, μήκους 35 χλμ. δημιουργήθηκε από τους Γάλλους, οι οποίοι κατείχαν την Τυνησία, για να προστατευθούν από ενδεχόμενη ιταλική επίθεση από την κτήση τους στη Λιβύη. Τα κυριότερα αμυντικά έργα βρίσκονταν στην πε­ ριοχή μεταξύ της ακτής και νοτιοδυτικά του Αράμ και σκοπός τους ήταν να καλυ­ φθεί η οδική αρτηρία Μαντανίν-Μάρεθ. Συνολικά, ο αριθμός των αμυντικών έρ­ γων ήταν 26. Το Ουάντι Ζιγκζάου (ένας με­ γάλος ξεροπόταμος) είχε μετατραπεί το 1943 σε αντιαρματική τάφρο, συρματο­

νατρέψουν τις προετοιμασίες της για την

πλέγματα κάλυπταν περίπου 30 χλμ. του

40 IΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

συρματοπλέγματα σε μήκος 16 χλμ. και ναρκοπέδια με 12.000 αντιαρματικές και 6.000 νάρκες κατά προσωπικού. Οι προκεχωρημένες αμυντικές θέσεις, όμως, δεν είχαν βάθος, και μια σειρά λόφων μπρο­ στά τους περιόριζε το οπτικό πεδίο τους. Νοτιοδυτικά όλης αυτής της περιοχής ε­ κτείνεται η έρημος Σαχάρα, ενώ βόρεια

e Win now ibow ROMMEL that he war right in ihr e li day« of the Axm four· in North Africa m indeed n

In the battäc sh« H now to «aft. the Eighth AfitfV'. («) WU1 dcaroy the enemy now iaang ui in the MARETH poucion; (b) Will bur* through die GABES GAP; (<) Will then drive North«rd» on SPAX. SOUSSF, end finally TUNIS. We wiH noe eop, or let up. till TUNIS ha» been captured, and (he enemy hai either gtren op the The operation! now about to begin will

If each on* of u. doe. hi« dwy and pulU hi» full weight, then nothing can nop the Eighth Army. And nothing will »top it. 6.

With faich in God, and in the jmticc of oar caun, let » go forward to victory.

7

FORWARD TO TUN1SI DRIVE THE ENEMY INTO THE SEA!

■I. DÄC-in-C, Eighth An»y.

Προσωπικό μήνυμα του στρατηγού Μοντγκόμερυ προς τα στρατεύματα που θα λάμβαναν μέρος στην επίθεση εναντίον της θέσης Μάρεθ.

το φθινόπωρο), που ήταν απροσπέλαστη. Οι Σύμμαχοι είχαν μια πολύ καλή εικό­ να της προπολεμικής θέσης από Γάλλους αξιωματικούς που είχαν εργαστεί σε αυ­ τή, ενώ από τις 29 Ιανουαρίου 1943 η 285 Πτέρυγα Αναγνωρίσεων της RAF φωτο­ γράφιζε την περιοχή. Ο στρατηγός Μοντγκόμερυ τη θεωρούσε εξίσου ισχυρή ό­ πως αυτή του Ελ Αλαμέιν και πίστευε ότι μόνο μια καλά οργανωμένη κατά μέτωπο επίθεση από μια ισχυρή δύναμη θα κατάφερνε να τη διαρρήξει. Ο Μοντγκόμερυ θα επιτίθετο, όπως συνήθιζε, μόνο μετά από τη μεθοδική συγκέντρωση δυνάμεων. Συμμαχικές αναγνωριστικές επιχειρήσεις, όμως, δυτικά των λόφων Ματμάτα μέχρι την περιοχή της στενωπού Τεμπάγκα δια­ πίστωσαν ότι με τη βοήθεια χωματουργικών μηχανημάτων και ερπυστριοφόρων, σε ορισμένα σημεία της ερήμου δυνάμεις θα μπορούσαν να υπερκεράσουν τη θέση Μάρεθ. Στις επιχειρήσεις αυτές συμμε­ τείχε και ο ελληνικός Ιερός Λόχος. Ο Ρόμμελ, από την άλλη, πίστευε ότι η άμυνα στη θέση Μάρεθ θα ήταν κατα­ στροφική για τους Γερμανούς επειδή θα μπορούσε να υπερκεραστεί από τα νοτιο­ δυτικά, και γι’ αυτό θα έπρεπε να εγκατα­ σταθούν οι ελάχιστες ταχυκίνητες μονά­ δες που διέθετε εκεί. Επίσης τα οχυρω­ ματικά έργα της θέσης δεν χωρούσαν τα γερμανικά αντιαρματικά, τα οποία θα έ­ πρεπε να ταχθούν έξω από αυτά, στο έλε­ ος της εχθρικής αεροπορίας. Ενα ακόμη στοιχείο που ανησυχούσε τον Ρόμμελ ή­ ταν το γεγονός ότι υπήρχαν υψηλότεροι λόφοι από αυτούς της κύριας θέσης Μά­ ρεθ λίγα χιλιόμετρα μπροστά της. Επομέ­ νως, ο εχθρός θα μπορούσε να τοποθε­ τήσει παρατηρητές που θα κατηύθυναν ακριβή πλήγματα πυροβολικού στη θέση, και θα μπορούσε, επίσης, να παρατηρεί ό­ λες τις κινήσεις των αμυνομένων. Ετσι, προσπαθούσε να μεταπείθει τη γερμανι­ κή ηγεσία μέχρι την τελευταία στιγμή.

Βρετανοί των Scots Guards (201 Ταξιαρχία της Φρουράς) περιεργάζονται ένα κατεστραμμένο άρμα PzKpfw IV στην περιοχή του Μαντανίν (IWM ΝΑ 1106).

Γερμανικά στρατεύματα κατά την υποχώρηση τους από τη Λιβύη στο έδαφος της Τυνησίας (Bundesarchivl011-556-0934).

01 ΣΥΜΜΑΧΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «PUGILIST» Η 8η Στρατιά είχε στη διάθεσή της τρία σώματα στρατού. Ο ελιγμός θα πραγματοποιείτο με το προσωρινό Νεοζηλανδικό ΣΣ (αντιστράτηγος Φράιμπεργκ). Η δύναμη αυτή αποτελείτο από 25.721 άν­ δρες, 112 πεδινά και 172 αντιαρματικά πυ­ ροβόλα και 151 άρματα μάχης. Συγκεκρι­ μένα, περιελάμβανε τη 2η Νεοζηλανδική Μεραρχία, την 8η Βρετανική Τεθωρακι­ σμένη Ταξιαρχία (ΤΘΤ) με 151 άρματα μά­ χης, τη γαλλική Δύναμη L του στρατηγού Λεκλέρκ, τον ελληνικό Ιερό Λόχο (30 Jeep) και άλλες δυνάμεις. Η κύρια επίθε­ ση θα πραγματοποιείτο κοντά στην ακτή από το XXX ΣΣ (στρατηγός Ληζ) με 58.186 άνδρες, 350 πεδινά και μέσα πυροβόλα, 460 αντιαρματικά πυροβόλα και τις 50η και 51η Βρετανικές Μεραρχίες, 4η Ινδική Μεραρχία και 201 Ταξιαρχία της Φρουράς. To X ΣΣ υπό τον στρατηγό Χόροκς με 39.159 άνδρες, τις 1η και 7η Τεθωρακισμέ­ νες Μεραρχίες (ΤΘΜ) και την 4η ΤΘΤ αποτελούσαν την εφεδρεία. Οι συνολικές δυ­ νάμεις της 8ης Στρατιάς περιελάμβαναν 743 μέσα άρματα μάχης, 692 πεδινά και μέσα πυροβόλα και 1.033 αντιαρματικά πυροβόλα (από αυτά τα 752 ήταν των 6 pdr). Το 1/4 της δύναμης της 8ης Στρατιάς (το Νεοζηλανδικό ΣΣ) θα επιχειρούσε την υπερφαλάγγιση της θέσης Μάρεθ από τη στενωπό Τεμπάγκα ύστερα από νυκτερι­ νές πορείες στην έρημο, και στη συνέχεια θα στρεφόταν ανατολικά για να επιχειρή­ σει στα μετόπισθεν του εχθρού. Εν τω με­ ταξύ, θα πραγματοποιείτο η κύρια επίθε­ ση κοντά στην ακτή από το XXX ΣΣ. Τα στρατεύματα αυτά θα επιχειρούσαν κατά μέτωπο επίθεση και ύστερα θα προωθού­

ντο για να καταλάβουν το Γκαμπές. Η πε­ ριοχή του Μάρεθ ήταν βαλτώδης, δεν υ­ πήρχε χώρος για ελιγμούς και ο ξεροπόταμος Ουάντι Ζιγκζάου ήταν πλατύς και βαθύς. Παρόλα αυτά, η προκεχωρημένη γραμμή άμυνας του εχθρού ήταν στενή και τα κύρια σημεία άμυνάς του είχαν πε­ ριορισμένο πεδίο βολής στο σημείο αυτό. To X ΣΣ θα εφορμούσε από όποιο ρήγμα άνοιγε στην εχθρική παράταξη και θα προωθείτο προς το Γκαμπές και τη Σφαξ. Παράλληλα, το αμερικανικό II ΣΣ θα πραγ­ ματοποιούσε μια περιορισμένη επιθετική ενέργεια προς την Γκάφσα για να υποστη­ ρίξει την 8η Στρατιά από τα βορειοδυτικά.

ΤΑ ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ ΑϊΟΝΑ ΚΑΙ 01 ΙΤΑΛΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Ο στρατηγός Μέσε διέθεσε, στα μέσα Μαρτίου, τις δυνάμεις του ως εξής (από ανατολικά προς νοτιοδυτικά): • Το ιταλικό XX ΣΣ με τις μεραρχίες «Giovanni Fascisti» (5.000 άνδρες), «Trieste» (η μοναδική που επέζησε του Ελ Αλαμέιν με 3.000 άνδρες, έξι τάγματα και 48 πεδινά πυροβόλα) και γερμανική 90ή

Γερμανικό αντιαρματικό πυροβόλο Pak 38 των 50 mm. Τα πυροβόλα αυτά του Συντάγματος Γρεναδιέρων Πόντσερ «Afrika» εξουδετέρωσαν αρκετά άρματα Valentine της 50ής Επιλαρχίας του RTR που καταστράφηκαν στις 22 Μαρτίου (Bundesarchiv 101Ι-549-0743-13Α10).

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 141

Μαρτίου, ενώ ο Κέσελρινγκ διαφωνούσε με την άποψη του Ρόμμελ και προσπα­ θούσε να τη μεταπείσει. Η μεταστροφή αυτή των Γερμανών ποτέ δεν κοινοποιήθηκε στην ιταλική Ανώτατη Διοίκηση.

Σύγχρονη φωτογραφία ενός γερμανικού καταφυγίου της θέσης Μάρεθ.

Ελαφρά (6.500 άνδρες, επτά τάγματα και μία πυροβολαρχία) • Το ιταλικό XXI ΣΣ με τις μεραρχίες «Spezia» (6.000 άνδρες, έξι τάγματα, 54

με περίπου 1.000 άνδρες, πέντε τάγματα, μία επιλαρχία και ένα τάγμα πολυβόλων, και κάλυπτε την περιοχή βορειοδυτικά των λόφων Ματμάτα

πεδινά πυροβόλα, τρεις γερμανικές πυ­ ροβολαρχίες, ένα τάγμα αναγνώρισης),

• 21η ΜΠα (8.000 άνδρες και 70 άρματα), νοτιοδυτικά του Γκαμπές • 10η ΜΠα (6.000 άνδρες και 50 άρματα), βόρεια του Γκαμπές. • 19η Αντιαεροπορική Μεραρχία (στον ε­ ξοπλισμό της περιλαμβάνονταν και 16 πυ­ ροβόλα των 88 mm), κατά μήκος της α­ κτής.

και «Pistoia» (5.500 άνδρες) • Γερμανική 164 Ελαφρά Μεραρχία (6.200 άνδρες) κάτω από το νότιο άκρο της θ έ ­ σης Μάρεθ. Βόρεια της θέσης Μάρεθ υπήρχαν (από ανατολικά προς τα νοτιοδυτικά) τα ε­ ξής γερμανικά στρατεύματα: • 1η Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών (γνωστή και ως Ταξιαρχία Ράμκε από το όνομα του διοικητή της - ένα τάγμα) €ύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Afrika» (800 άνδρες) • 15η Μεραρχία Πάντσερ [ΜΠα] (7.000 άν­ δρες, 50 άρματα -18 από τα οποία PzKpfw III και 14 PzKpfw IV) • Ιταλικό Συγκρότημα της Σαχάρας (Raggrupamento Sahariano). Η εν λόγω δύ­ ναμη περιελάμβανε ό,τι είχε απομείνει από τα ιταλικά αποικιακά στρατεύματα,

_______ Βρετανικό πυροβόλο 5,5 in βάλλει κατά της θέσης Μάρεθ, η οποία βρίσκεται σε απόσταση 6,5χλμ. Στην προπαρασκευή πυροβολικού της επίθεσης (20-21 Μαρτίου) 300 πυροβόλα έριξαν 20.000 βλήματα στον τομέα της Μεραρχίας «Giovani Fascistί» και 16.000 στον τομέα της 90ής Ελαφρός Μεραρχίας της Αφρικής (IWM TR 1004).

42 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

Οι δυνάμεις αυτές αριθμούσαν, σύμ­ φωνα με τις εκτιμήσεις των Συμμάχων, 50.000 Γερμανούς και 35.000 Ιταλούς στρατιώτες, ενώ η πραγματική δύναμη της 1ης Ιταλικής Στρατιάς ήταν 73.500 άν­ δρες, 447 πεδινά και μέσα πυροβόλα, 76 αντιαεροπορικά και αντιαρματικά πυρο­ βόλα και 200 άρματα μάχης στις αρχές Μαρτίου. Οι γερμανικές αεροπορικές δυ­ νάμεις νότια της Τυνησίας περιελάμβαναν 129 αεροπλάνα, από τα οποία τα 83 μπορούσαν να επιχειρήσουν, ενώ οι Ιτα­ λοί διέθεταν περίπου 40 αεροπλάνα. Η άμυνα της θέσης Μάρεθ, ωστόσο, θα πραγματοποιείτο σε μια περίοδο τετα­ μένων σχέσεων των δύο συμμάχων. Οι Γερμανοί ποτέ δεν συγχώρησαν στους Ιταλούς την αρνητική τροπή της κατάστα­ σης στην Αφρική. Ο Ρόμμελ ουδέποτε συμφώνησε με την απόφαση να αμυν­ θούν σε «προκεχωρημένες θέσεις» (ό­ πως αποκαλούσε τη θέση Μάρεθ), αλλά αντίθετα πίστευε ότι το μέτωπο του Αξο­

Ετσι, όταν ο φον Αρνιμ επέστρεψε στο αρχηγείο της ιταλικής 1ης Στρατιάς στις 14 Μαρτίου για να ελέγξει εάν οι διαταγές για αναδίπλωση στη γραμμή Ουάντι Ακα­ ρίτ είχαν ληφθεί και εφαρμοστεί, έμεινε εμβρόντητος από το γεγονός ότι οι Ιταλοί δεν είχαν προβεί σε καμία κίνηση. Ο Μέ­ σε, από την πλευρά του, καθ' όλη τη διάρ­ κεια των διαβουλεύσεων, προετοίμαζε την άμυνα στη θέση Μάρεθ, και εξεμάνη όταν πληροφορήθηκε τις αλλαγές, όπως και για το γεγονός ότι δεν είχε ενημερω­ θεί, παρότι ήταν ο διοικητής της στρα­ τιάς. Ο ίδιος πίστευε ότι η αλλαγή αυτή ή­ ταν μια συγκαλυμμένη προσπάθεια ώστε να περιοριστεί το προγεφύρωμα του Αξο­ να στην περιοχή Ενφινταβίλ στον βορρά. Εν τω μεταξύ, ο Κέσελρινγκ έπεισε τον Χίτλερ στις 16 Μαρτίου να ακυρώσει τις διαταγές που καθιστούσαν τη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ ως κύρια γραμμή άμυνας, αυτή τη φορά ενημερώνοντας όλους τους ενδιαφερόμενους. Ετσι, τέσσερις η­ μέρες πριν την έναρξη τις επίθεσης, οι συμπολεμιστές του Αξονα δεν εμπιστεύο­ νταν ο ένας τον άλλο και το πνεύμα καχυ­ ποψίας που διέκρινε τις επαφές τους δεν βοήθησε τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων.

Η ΜΑΧΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΠΝΗ Οι προκαταρτικές επιθέσεις ξεκίνη­ σαν τη νύκτα της 16ης προς 17η Μαρτίου από το X X X ΣΣ. Οι 50ή και 51 η Μεραρχίες εξαπέλυσαν επιθέσεις με σκοπό να πιέ­ σουν τις εχθρικές προκεχωρημένες θ έ­ σεις άμυνας και πέτυχαν να αναγκάσουν τους Ιταλούς και τους Γερμανούς να ανα-

να θα έπρεπε να περιοριστεί και να αμυν­ θούν στη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ (Τσοτ). Δεν σταμάτησε, λοιπόν, να προτείνει την ενίσχυσή της, ενώ για τη θέση Μάρεθ συμβούλευε να πραγματοποιηθούν επι­ βραδυντικές επιχειρήσεις από γερμανι­ κές μονάδες, οι οποίες θα υποστηρίζο­ νταν από ιταλικές στα πλευρά της παρά­ ταξής τους. Κατάφερε να πείσει την ανώ­ τατη διοίκηση της Wehrmacht στα μέσα

Τρία Kittyhawk Mk. Ill της 112 Μοίρας της RAF στο Μαντανίν. Τα FR472 GA-L και FR440 GA-Vπεριμένουν τον αρχηγό τους να απογειωθεί (το αεροπλάνο του είναι το FR412 GA-D ή το FR452 GA-C), για να ακολουθήσουν και αυτά (IWM TR 975).

Λ °ψ ο

XXX

X Ν ΖΣΣ

(20 -2 1 Μαρτίου)

X 2η Ν Ζ ΜΠ

8η Βρ ΤΘΤ

Σχεδίαση χά ρ τη: ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική 20 13

Ι64 Γερ ΕΜ

Ιη Β ρ Τ Θ Μ

Κσαρ Ριλάν

ΥΠΟΜ ΝΗΜ Α I

I |

Γερμανοί-Ιταλοί Σύμμαχοι

| Εποχική λίμνη Ελη

Βρ: Βρετανική Γερ: Γερμανική Ιπ Ιταλική Ιν: Ινδική

διπλωθούν στην κύρια γραμμή άμυνάς τους. Μια τρίτη, όμως, επίθεση της 201 Ταξιαρχίας της Φρουράς εναντίον ενός λόφου που ήλεγχε τον δρόμο ΜαντανίνΜάρεθ απέτυχε, καθώς τα 1ο και 2ο Τάγματα/361 Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πά­ ντσερ (90ή Ελαφρά Μεραρχία της Αφρι­

ΣΣ: Σώμα Στρσιού

ΤΑΞΠΖΦ: Ταξιαρχία Πεζικού Φρουράς

ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού

ΤΘΤ: Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία

ΜΠα: Μεραρχία Πάνισερ

ΤΑΞΑλ: Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών

ΤΘΜ: Τεθωρακισμένη Μεραρχία

ΣΓΠ: Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ

ΕΜ: Ελαφρά Μεραρχία

κής) ήταν έτοιμα και νάρκες κατά προ­ σωπικού αποδεκάτισαν τους φρουρούς (τα δύο τάγματα που συμμετείχαν είχαν 559 απώλειες). Σκοπός της επίθεσης της Φρουράς ήταν όχι μόνο να καταλάβουν τον λόφο, αλλά να πείσουν τους αμυνό­ μενους ότι η κύρια επίθεση θα γινόταν

μεταξύ του δρόμου για το χωριό Μάρεθ και των λόφων Ματμάτα. Αυτές οι επιθέ­ σεις, όμως, στοίχισαν 265 απώλειες στον Αξονα και οι Σύμμαχοι απέκτησαν σημα­ ντικές και ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις του. Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις του Αξο-

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 43

προετοίμαζαν το έδαφος με συνεχείς αε­ ροπορικούς βομβαρδισμούς των περιο­ χών όπου ήταν συγκεντρωμένα τα εχθρι­ κά στρατεύματα, των θέσεων του πυρο­ βολικού του, των προωθημένων αερο­ δρομίων και πεδίων προσγείωσης και των μετόπισθεν. Η Western Desert Air Force (η τακτική αεροπορική δύναμη με 22 μοίρες μαχητικών -535 αεροπλάνα-, ε­ πτά βομβαρδιστικών -140 αεροπλάνα- και τριών αναγνωριστικών) επιχειρούσε την εβδομάδα πριν την έναρξη της επίθεσης νυχθημερόν εναντίον των εχθρικών θ έ ­

Το σύστημα διάνοιξης ναρκοπεδίων τοποθετημένο σε άρμα Matilda Scorpion εν δράσει (IWM ΝΑ 2134).

να ετοιμάζονταν για την τελική αναμέ­ τρηση μετακινώντας την 21η ΜΠα (από τις εφεδρείες) σε καλύτερες θέσεις για αντεπίθεση και την 164 Ελαφρά Μεραρ­ χία προς την περιοχή Τεμπάγκα για να αντιμετωπίσει πιθανή διείσδυση του Νεοζηλανδικού Σώματος Στρατού, α­ φού γερμανικά αναγνωριστικά αερο­ σκάφη ανακάλυψαν τον ελιγμό των Νεοζηλανδών, με τα 6.000 σχήματά τους, στις 18 Μαρτίου. Επίσης ενίσχυσαν τον τομέα της «Giovani Fascisti» με ολόκλη­ ρο το Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Afrika», 13 αντιαρματικά πυροβόλα των 50 mm και τρία των 88 mm. Οι Σύμμαχοι από την πλευρά τους

σεων στη γραμμή Μάρεθ. Χαρακτηριστι­ κά, αξίζει να σημειωθεί ότι τη νύκτα της 20ής Μαρτίου 1943, 124 τόννοι βομβών ρίφθηκαν στην κύρια γραμμή άμυνας. Η σφοδρότητα των επιθέσεων αυτών έπει­ σε τους επιτελείς του Αξονα ότι η επίθε­ ση θα ξεκινούσε πολύ σύντομα. Την εβδομάδα που προηγήθηκε της επίθεσης, το αμερικανικό II ΣΣ κατέλαβε την περιοχή του Γκάφσα (βορειοδυτικά της θέσης Μάρεθ), πιέζοντας τα μετόπι­ σθεν του Αξονα, ενώ το Νεοζηλανδικό Σώμα Στρατού, ολοκληρώνοντας τον ε­ λιγμό του, ήλθε σε επαφή με ιταλικές μονάδες τη νύκτα της 20ής προς 21η Μαρτίου. Ολα ήταν έτοιμα για την τελική επί­ θεση και οι Βρετανοί άρχισαν τη συστη­ ματική προπαρασκευή πυροβολικού το απόγευμα της 20ής Μαρτίου. Περισσότε­ ρα από 300 πυροβόλα (επί συνόλου 692 της 8ης Στρατιάς) έριξαν 20.000 βλήματα

Ελαφρύ βομβαρδιστικό Boston Mk. Ill της 3ης Νοτιοαφρικανικής Πτέρυγας το μεσημέρι της 25ης Μαρτίου πάνω από το χωριό Μάρεθ. Η υποστήριξη της αεροπορίας στις μάχες της θέσης Μάρεθ είχε καταλυτικό χαρακτήρα (IWM CM 4915). στον τομέα της «Giovani Fascisti» και 16.000 στον τομέα της 90ής Ελαφράς Μεραρχίας της Αφρικής. Η 151 Ταξιαρχία και η 50ή Επιλαρχία του RTR (51 άρματα Valentine, αλλά μόνο τα οκτώ από αυτά με το πυροβόλο των 6 pdr, το οποίο μπορού­ σε να αντιμετωπίσει τα Panzer III, όχι ό­ μως και τα Panzer IV) εφόρμησαν στις 11.15 της 21ης Μαρτίου εναντίον των θ έ ­ σεων της «Giovani Fascisti» στον ξεροπόταμο Ουάντι Ζιγκζάου, ενώ το 2ο Τάγμα Πολυβόλων Chesire τους κάλυπτε με τα Vickers του. Το σχέδιο προέβλεπε οι σκα­ πανείς να ανοίξουν δίοδο για τον ξεροπόταμο και να διασχίσουν τη βαθιά και α­ πότομη αντιαρματική τάφρο που υπήρχε στην περιοχή σε τρία σημεία. Τα άρματα θα ακολουθούσαν τα άρματα διάνοιξης ναρκοπεδίων Scorpion, μεταφέροντας μεγάλα δοκάρια ώστε να καλύψουν τα δύσβατα σημεία του ποταμού και να κα­ ταστήσουν την τάφρο βατή για βαρέα ο­ χήματα. Στη συνέχεια, θα δημιουργού­ σαν ένα προγεφύρωμα, υποστηριζόμενα από την 69η Ταξιαρχία που θα κάλυπτε τη νοτιοδυτική πλευρά της επίθεσης. Η επιχείρηση αυτή, όμως, συνάντησε σοβαρές δυσκολίες. Οι Βρετανοί κατάφεραν να φθάσουν στον ξεροπόταμο, η

Βρετανικό πεζικό δείχνει, χάριν του φακού, τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποίησαν σκάλες για να περάσουν ένα σχετικά χαμηλό τμήμα του ξεροπόταμου Ουάντι Ζιγκζάου (IWM ΝΑ 1511).

44 IΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

69η Ταξιαρχία εξασφάλισε προστασία των νώτων της κύριας προσπάθειας, αλ­ λά τα Scorpion δεν μπόρεσαν να ανατινά­ ξουν τα ναρκοπέδια και, έτσι, έπρεπε οι σκαπανείς να άρουν τις νάρκες χρησιμο­ ποιώντας ανιχνευτές. Το πεζικό διέβη τον ξεροπόταμο με επιτυχία, αλλά τα άρ­ ματα καθυστέρησαν. Πολλά από τα δοκά­ ρια που μετέφεραν τα άρματα τυλίχθηκαν στις φλόγες από τη θερμότητα των

Κατεστραμμένα βρετανικά άρματα μάχης Valentine της 50ής Επιλαρχίας του RTR στην περιοχή πάνω από τον ξηροπόταμο Ουάντι Ζιγκζάου στις 22 Μαρτίου.

μηχανών τους και έπρεπε να αντικατασιαθούν, τα πυρά του εχθρού (10ο και 11 ο Τάγμα/8ο Σύνταγμα Βερσαλιέρων και Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Afrika») ήταν συνεχή και εύστοχα και αρκετά άρματα καταστράφηκαν από αυ­ τά. Οι σκαπανείς κατάφεραν να ανοίξουν δίοδο από τις νάρκες στον ξεροπόταμο, δεχόμενοι τα πυρά του εχθρού, αλλά α­ νακάλυψαν ότι το έδαφος ήταν πολύ σα­ θρό και δεν επέτρεπη διέλευση αρμά­ των. Ετσι, μόνο τέσσερα κατάφεραν να διασχίσουν τον ξεροπόταμο και την τά­ φρο, καθώς το πέμπτο βυθίστηκε μέχρι τον πύργο του και δεν ήταν δυνατή η α­ πομάκρυνσή του. Ελλείψει άλλης επιθε­ τικής οδού πριν την αυγή, αποφασίστηκε να διακόψουν τις επιχειρήσεις. Αμέσως οι δυνάμεις του Αξονα ενίσχυσαν την πε­ ριοχή με ένα τάγμα γρεναδιέρων πά­ ντσερ, ένα τάγμα κυνηγών της Luftwaffe, πυροβολικό της 15ης ΜΠα και αντιαρμα­ τικά. Την επομένη (22 Μαρτίου), η ενισχυμένη 151 Ταξιαρχία κατάφερε να επεκτεί­ νει το προγεφύρωμα και τα υπόλοιπα άρ­ ματα διέβησαν τα διάφορα κωλύματα, αλλά δεν κατέστη δυνατό να δημιουργηθεί δρόμος για τροχοφόρα οχήματα και, έτσι, δεν υπήρχαν ούτε αντιαρματικά πυ­ ροβόλα, ούτε πεδινό πυροβολικό στο ρη­ χό προγεφύρωμα. Αυτό θα κόστιζε αρκε­ τά στους Βρετανούς. Την ημέρα εκείνη άρχισε να βρέχει καταρρακτωδώς και το σαθρό έδαφος της περιοχής μετατράπηκε σε βάλτο, ε­ πιτρέποντας την κίνηση μόνο ερπυστριοφόρων οχημάτων. Τότε, οι Γερμανοί επιτελείς αποφάσισαν να κτυπήσουν με τη 15η ΜΠΑ. Χρησιμοποιώντας 29 άρμα­ τα και δύο τάγματα γρεναδιέρων πά­

ντσερ, επιτέθηκαν στις 13.00. Η συμμαχι­ κή αεροπορία δεν μπορούσε να επέμβει, και όταν αυτό κατέστη δυνατό (στις 17.00, όταν σταμάτησε προσωρινά η βρο­ χή), τα γερμανικά άρματα είχαν εμπλακεί με τα βρετανικά και οι πιλότοι δεν μπο­ ρούσαν να διακινδυνεύσουν φιλίες απώ­ λειες. Οι Βρετανοί μάχονταν με αποφα­ σιστικότητα, αλλά τα άρματα Valentine δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν επί ίσοις όροις τα γερμανικά. Ετσι, καταστρά­ φηκαν 35 από αυτά, με τη βοήθεια και των αντιαρματικών του Συντάγματος

πιχειρεί και δόθηκε προτεραιότητα στις θέσεις της 15ης ΜΠα. Ελαφρά βομβαρδι­ στικά Baltimore και Boston, βομβαρδιστι­ κά Halifax και Wellington της RAF και αμε­ ρικανικά βομβαρδιστικά Mitchell σχεδόν διέλυσαν τη μεραρχία, ρίχνοντας 137 τόννους βομβών στην περιοχή της από το μεσημέρι τις 22ης Μαρτίου μέχρι τα ξημερώματα. Αλλες αεροπορικές δυνά­ μεις κατάφεραν σοβαρά πλήγματα στα μετόπισθεν της γραμμής Μάρεθ και σε άλλους στόχους.

«Afrika», ενώ μόνο τρία γερμανικά άρμα­ τα υπέστησαν ζημιές. Τα υπόλοιπα άρμα­ τα και η 151 Ταξιαρχία αναδιπλώθηκαν κοντά στον ξεροπόταμο σε ένα μικρό προγεφύρωμα. Στις 23 Μαρτίου οι επιτε­ λείς αποφάσισαν να ενισχύσουν το προ­ γεφύρωμα με την 69η Ταξιαρχία και την 5η Επιλαρχία του RTR (εξοπλισμένη με άρματα Grant και Sherman) αλλά οι πλη­ ροφορίες για την έκβαση της μάχης ή­ ταν αντικρουόμενες και, ουσιαστικά, το προγεφύρωμα δεν υφίστατο πια. Τελικά, οι Βρετανοί αποφάσισαν να αναδιπλω­ θούν στην ανατολική όχθη του Ουάντι Ζιγκζάου. Την αυγή της 24ης Μαρτίου δεν υπήρχε κανένας Βρετανός δυτικά του ξεροποτάμου. Μετά τις καταρρακτώδεις βροχές, ο ουρανός ήταν καθαρός και οι νύκτες φω­ τίζονταν από ένα γεμάτο φεγγάρι. Η συμ­ μαχική αεροπορία μπορούσε πλέον να ε-

«Βρετανοί τυφεκιοφόροι εκκαθαρίζουν τα εχθρικά χαρακώματα της θέσης Μάρεθ», σύμφωνα με τη λεζάντα της εποχής. Προσέξτε το βάθος των χαρακωμάτων και την κάλυψή τους με φύλλα φοίνικα (IWM ΝΑ 1336).

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ U TOPIA I45

Αρματα μάχης Sherman της 3ης Επιλαρχίας του RTR και ένα από τα λιγοστά γερμανικά αντιαρματικά πυροβόλα των 88 mm στις 23 Μαρτίου. Τμήματα της μονάδας αυτής κατέλαβαν τον λόφο 201 μαζί με τα 25ο και 26ο νεοζηλανδικά τάγματα το βράδυ της 20ής Μαρτίου, αιχμαλωτίζοντας 1.500 Ιταλούς (IWM ΝΑ2321).

πιχειρήσεις για να εντοπίσει κενά στις θέσεις των Ιταλών. Οι Νεοζηλανδοί απο­ φάσισαν να επιτεθούν την ίδια νύκτα, κρίνοντας ότι έτσι δεν θα άφηναν περι­ θώρια στον εχθρό να προετοιμάσει την άμυνά του καλύτερα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ανα­ φερθεί ότι την περίοδο εκείνη η πολιτική ηγεσία της Νέας Ζηλανδίας ήταν αρκετά δυσαρεστημένη με την αδιάκοπη χρήση των στρατευμάτων της από τη στιγμή που έφθασαν στη Μέση Ανατολή. Η Νέα

Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΠΝ ΣΧΕΔΙΑΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «SUPERCHARGE II» Ο στρατηγός Μοντγκόμερυ κατάλαβε τη νύκτα της 22ης προς 23η Μαρτίου ότι η κύρια επιχείρηση του XXX ΣΣ είχε αποτύχει. Την εναλλακτική λύση του προσέ-

φερε ο Νεοζηλανδός στρατηγός Φράιμπεργκ, του οποίου τα στρατεύματα εί­ χαν εμπλακεί επιτυχώς στο δυτικό άκρο της εχθρικής παράταξης. Το Νεοζηλανδικό ΣΣ είχε φθάσει νότια της στενωπού Τε­ μπάγκα στις 21 Μαρτίου, μετά από 48 ώ­ ρες αδιάκοπης πορείας στην έρημο. Εκεί στρατοπέδευσε εκτός του βεληνεκούς του εχθρικού πυροβολικού, και η βρετα­ νική 8η ΤΘΤ ξεκίνησε αναγνωριστικές ε-

Ζηλανδία ήταν και είναι μια χώρα με μι­ κρό πληθυσμό και οι απώλειες των στρα­ τευμάτων της ήταν σημαντικές. Επίσης, οι Νεοζηλανδοί είχαν στείλει μόνο μία α­ ποστολή ενισχύσεων στη Μέση Ανατολή τους τελευταίους 15 μήνες και από το στράτευμα έλειπε το 1/8 των ανδρών που θα έπρεπε να έχει σύμφωνα με το οργα­ νόγραμμά τους. Από την άλλη, ο Φράιμπεργκ δεν πίστευε στην επιτυχία του σχεδίου διάρρηξης της θέσης Μάρεθ και δεν ήταν ενημερωμένος για τις κινήσεις των εφεδρειών του Αξονα στον τομέα του. Παρόλα αυτά, η νεοζηλανδική 6η Τα­ ξιαρχία επιτέθηκε το ίδιο βράδυ στο ύ­ ψωμα 201 εναντίον μονάδων του ιταλικού Συγκροτήματος της Σαχάρας (55ο Τάγμα «Savona», 116 Τάγμα «Pistoia», 3ος και 7ος Λόχοι της Σαχάρας, 356 Μικτή Μοίρα Πυ­ ροβολικού), καταλαμβάνοντάς το και συλλαμβάνοντας 850 αιχμαλώτους. Τότε οι Γερμανοί αποφάσισαν να ε­ μπλέξουν την 21η ΜΠα το πρωί στις 22ης Μαρτίου, η οποία πολέμησε αποφασιστι­ κά, αλλά σύντομα αναδιπλώθηκε λόγω «... δύσβατου εδάφους και σοβαρών εχθρι­ κών ενισχύσεων που έφθασαν στην πε­ ριοχή», σύμφωνα με το ημερολόγιό της. Η 164 Μεραρχία ενίσχυσε τις προσπάθειες για εκδίωξη των Νεοζηλανδών από το ύ­ ψωμα 201 και τη γύρω περιοχή, αλλά όχι μόνο δεν πέτυχαν τον στόχο τους, αλλά οι Νεοζηλανδοί καταλάμβαναν έναν-έναν τους γύρω λόφους κινούμενοι προς τα βορειοανατολικά και αναγκάζοντας τους Γερμανούς να αναδιπλωθούν πέντε χιλιό­ μετρα πίσω από τον λόφο. Οι επιτυχίες των Νεοζηλανδών και η εμπλοκή όλων των διαθέσιμων εφεδρει­ ών του Αξονα (τα τελευταία τμήματα της

Κατεστραμμένα άρματα μάχης Pz.Kpfw.IV στο μέτωπο της Τυνησίας. Πρόκειται για δυνάμεις που αντιμετώπισαν τους Συμμάχους στα δυτικά.

46 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

15ης ΜΠα είχαν εμπλακεί και αυτά ενα­ ντίον της επιχείρησης των Βρετανών

9 / /ft' M Pz.fa * if. i V

dom kfM

Τμήμα γερμανικού χάρτη της OK\Νμε ημερομηνία 26-3-43 για την περιοχή του Μάρεϋ. Αξίζει να αναφερ&εί ότι οι Γερμανοί στο κέντρο του χάρτη αναγράφουν την παρουσία της ελληνικής ταξιαρχίας μαζί με τους Ελεύ9ερους Γάλλους, τους SAS και το LRDG. Επάνω δεξιά με μπλε γράμματα αναφέρεται ο αρι$μός επιχειρησιακών αρμάτων των Γζρμανών.

στην παράκτια ζώνη), έπεισαν τον στρα­ τηγό Μοντγκόμερυ να μετατρέψει τη δευτερεύουσα προσπάθεια των Νεοζη­ λανδών σε κύρια επιχείρηση. Το πρόβλη­ μα έγκειτο στη γρήγορη μετακίνηση των διαθέσιμων εφεδρειών προς το ρήγμα Τεμπάγκα-Ελ Χάμα, έτσι ώστε να διατη­ ρηθεί το πλεονέκτημα που είχαν οι Σύμ­ μαχοι στην περιοχή. Ο Μοντγκόμερυ διέ­ ταξε την 1η ΤΘΜ (X ΣΣ) να κινηθεί προς την περιοχή στις 23 Μαρτίου και την 4η Ινδική Μεραρχία να καταλάβει το Τουζάν και τις βορειοανατολικές παρυφές των λόφων Ματμάτα. Ετσι, η 7η ΤΘΜ (γνωστή και ως «Ποντικοί της Ερήμου») θα μπο­ ρούσε να παρακάμψει τη θέση Μάρεθ. Στον τομέα του X XX ΣΣ θα έπρεπε να πα­ ραπλανήσουν τον εχθρό ώστε να νομίζει ότι ετοιμάζονται για νέο κτύπημα. Οι Νεοζηλανδοί ετοιμάστηκαν για επίθεση στις 26 Μαρτίου, σε μια επιχείρηση που ονομάστηκε «Supercharge II» (η επιχείρη­ ση «Supercharge» ήταν η τέταρτη φάση της μάχης του Ελ Αλαμέιν). Οι Γερμανοί και Ιταλοί, από την άλλη, μετά από άκαρπες επιθέσεις εναντίον των Νεοζηλανδών, αντικατέστησαν τον

ικανό στρατηγό Μανερίνι, διοικητή του τομέα Τεμπάγκα με τον, επίσης ικανό, α­ ντιστράτηγο φον Λίμπενσταϊν (διοικητή της 164 Μεραρχίας) και αποφάσισαν να ακολουθήσουν αμυντική τακτική. Επι­ πλέον, μετακίνησαν τη 15η ΜΠα τη νύ­ κτα της 24ης προς 25η Μαρτίου από την περιοχή του χωριού Μάρεθ προς τα βό­ ρεια των λόφων Ματμάτα, έτσι ώστε να μπορεί να κινηθεί είτε προς τη θέση Μά­ ρεθ, είτε προς τη στενωπό Τεμπάγκα, ό­ που είχαν αντιληφθεί ότι θα επιτίθεντο οι Σύμμαχοι. Οι δυνάμεις του Αξονα ενίσχυσαν τον τομέα Τεμπάγκα και με άλλες δυνάμεις (ανάμεσά τους την ταξιαρχία α­ λεξιπτωτιστών, που έπαιξε «πυροσβεστι­ κό» ρόλο, ενισχύοντας τα τμήματα του μετώπου που κινδύνευαν περισσότερο), ώστε να αντιμετωπίσουν κατάλληλα τους Συμμάχους όποια ενέργεια και αν πραγ ματοπο ιο ύ σαν. Δύο παράγοντες, όμως, βοήθησαν τους Συμμάχους να ξεπεράσουν τα προ­ βλήματα που θα αντιμετώπιζαν από την σωστή τοποθέτηση των δυνάμεων του Αξονα απέναντι τους. Ο πρώτος ήταν το συμμαχικό αεροπορικό σχέδιο για μια ε­

κτεταμένη επιχείρηση εναντίον όλων των δυνάμεων του Αξονα στην πρώτη γραμμή άμυνάς τους όλο το εικοσιτετρά­ ωρο πριν την επίθεση, κάτι που θα αποσυντόνιζε τις αμυνόμενες δυνάμεις. Ο δεύτερος ήταν οι διαταγές που έλαβε ο Μέσε το πρωί της 24ης Μαρτίου, οι οποί­ ες ανέφεραν ότι έπρεπε να αναδιπλωθεί στη γραμμή Ουάντι Ακαρίτ πριν διαλυθεί το μέτωπο. Οι βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν αποκρυπτογραφήσει τη διαταγή αυτή, αλλά ο μόνος που το γνώριζε από τους εμπλεκόμενους ήταν ο στρατηγός Μοντγκόμερυ. Το σχέδιο της επίθεσης προέβλεπε έναρξη στις 16.00 (26 Μαρτίου), όταν ο ήλιος θα βρισκόταν χαμηλά στον ορίζοντα πίσω από τους επι­ τιθέμενους. Οι νεοζηλανδικές 5η και 6η Ταξιαρχίες θα ήταν στην πρώτη γραμμή, με την 8η ΤΘΤ πίσω τους για άμεση υπο­ στήριξη, ενώ η υπόλοιπη δύναμη της 1ης ΤΘΜ θα διερχόταν ανάμεσα από το πρώ­ το κύμα της επίθεσης. Οι δυνάμεις του Αξονα διαφωνούσαν για το πώς θα έπρεπε να χειριστούν την, αναγκαία, αναδίπλωση των δυνάμεών τους, αλλά, τελικά, αποφάσισαν να ξεκι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 47

100 mm του ανέκοψε την πορεία 6 χλμ. από τον αντικειμενικό σκοπό του. Μονά­ δες της 21ης ΜΠα ενίσχυσαν την περιο­ χή και άλλες της 15ης επιχείρησαν να ε­ πιτεθούν στα νώτα των Βρετανών. Τότε οι τελευταίοι αποφάσισαν να σταματή­ σουν, να καλύψουν τους σχηματισμούς τεθωρακισμένων τους με αντιαρματικά πυροβόλα των 17 pdr και να περιμένουν το νεοζηλανδικό πεζικό.

0 ΑΙ0ΝΑΣ ΑΝΑΔΙΠΛΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΟΥΑΝΤΙ ΑΚΑΡΙΤ Ιταλοί αναδιπλώνονται στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής. Το ελαφρύ φορτηγό αριστερά είναι ένα SPA CL 39 με ειδικά διαμορφωμένο ψυγείο για χρήση στη βόρεια Αφρική. νήσουν στις 25 Μαρτίου, επειδή μια δευτερεύουσα αμερικανική επιχείρηση στον βορρά απειλούσε τα μετόπισθεν της γραμμής Μάρεθ. Οι αεροπορικές επιθέσεις την ημέρα εκείνη ξεκίνησαν σχετικά αργά, στις 15.30, επειδή το πρωί μια αμμοθύελλα ε­ μπόδισε την απογείωση των αεροσκα­ φών. Τρεις σχηματισμοί ελαφρών και μέ­ σων βομβαρδιστικών άρχισαν τη ρίψη βομβών από χαμηλό ύψος. Ακολούθησαν καταδιωκτικά-βομβαρδιστικά Kittyhawk με συνεχόμενες επιθέσεις σε σχηματι­ σμούς 30 αεροπλάνων, σε διαφορετικά κύματα ανά δεκαπέντε λεπτά. Οι επιθέ­ σεις αυτές διήρκεσαν για δυόμιση ώρες. Εν τω μεταξύ, τα αντιαρματικά Hurricane IID εφορμούσαν εναντίον των σχηματι­ σμών των πάντσερ νότια της στενωπού Τεμπάγκα, καταστρέφοντας εννέα από τα λιγοστά γερμανικά άρματα. Η Western Desert Air Force πραγματοποίησε 412 α-

ποστολές την ημέρα αυτή, ενώ 400 τόννοι βομβών ρίφθηκαν στην περιοχή τις δύο προηγούμενες νύκτες. Οι Γερμανοί ανέφεραν ότι υπέστησαν σοβαρές κατα­ στροφές σε πυροβόλα, άρματα και εξο­ πλισμό, διακοπή των επικοινωνιών και ότι «...τίποτα δεν μπορούσε να κινηθεί από και προς την πρώτη γραμμή». Στις 16.00 το πυροβολικό ξεκίνησε το κυλιόμενο μπαράζ και η 8η ΤΘΤ όρμησε πρώτη εναντίον των ταγμάτων 1/125,1/382 (164 Μεραρχία), ακολουθούμενη από τους Νεοζηλανδούς. Οι διαταγές που εί­ χαν δοθεί στους διοικητές των τεθωρα­ κισμένων μονάδων ήταν να μη περιμέ­ νουν το πεζικό, το οποίο θα ακολουθού­ σε πίσω τους, αλλά να συνεχίσουν την προώθησή τους, μέχρι να φθάσουν στον αντικειμενικό τους σκοπό, πίσω από τα εχθρικά τάγματα που αμύνονταν στην πρώτη γραμμή. Πράγματι, αυτό συνέβη, με το πεζικό να ακολουθεί με επιτυχία ε­ ξαλείφοντας τις εστίες αντίστασης του εχθρού που άφηναν τα άρματα πίσω τους, αλλά πολλά από αυτά έπεσαν θ ύ ­ ματα ναρκών και αντιαρματικών πυροβό­ λων. Η τεθωρακισμένη ταξιαρχία απώλεσε 17 άρματα σε αυτή τη φάση της επι­ χείρησης. Το αποτέλεσμα, όμως, ήταν ότι τα δύο τάγματα πεζικού της 164 Μεραρ­ χίας διαλύθηκαν, τα 1/115 και ΙΙ/433 Τάγ­ ματα Γρεναδιέρων Πάντσερ (που κάλυ­ πταν το ρήγμα στα δυτικά) ουσιαστικά έ­ παυσαν να υφίστανται, το 5ο Σύνταγμα Αρμάτων άρχισε να αναδιπλώνεται και ο δρόμος για το Ελ Χάμα και το Γκαμπές ή­ ταν ανοικτός για το 2ο Τακτικό Συγκρό­ τημα ΤΘΤ, που ακολουθούσε με 140 Sherman, Grant και Crusader.

Η πρώτη συνάντηση αναγνωριστικών τμημάτων των βρετανικών 8ης και 1ης Στρατιών στην περιοχή Γκαμπές (IWM ΝΑ684).

48 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στις 23.00 το τακτικό συγκρότημα άρ­ χισε την εφόρμησή του προς το Ελ Χάμα, αλλά μια δύναμη τριών πυροβόλων των 88 mm, πέντε αντιαρματικών των 50 mm και τεσσάρων πεδινών πυροβόλων των

Οι Σύμμαχοι δεν κατάφεραν να εκ­ μεταλλευτούν τις αρχικές τους επιτυ­ χίες τις επόμενες δύο ημέρες (27 και 28 Μαρτίου) εξαιτίας της σθεναρής άμυ­ νας των Γερμανών, οι οποίοι με επιλεγμένες αντεπιθέσεις πέτυχαν να περιορί­ σουν την ευφορία των Συμμάχων για γρήγορη και επιτυχή έκβαση της επιχεί­ ρησης. Εν τω μεταξύ, τη νύκτα της 26ης προς την 27η Μαρτίου, τα τελευταία τμήματα του ιταλικού XX ΣΣ είχαν ανα­ διπλωθεί από την παράκτια ζώνη, καλυ­ πτόμενα από το ιταλικό XXI ΣΣ και το Συγκρότημα Μάχης Liebenstein (ό,τι είχε απομείνειαπό την 164 Μεραρχία). Οι δυ­ νάμεις του Αξονα επιβράδυναν την προ­ έλαση των Συμμάχων έως ότου εγκατα­ σταθούν σε μια άλλη αμυντική γραμμή, το Ουάντι Ακαρίτ. Οι συμμαχικές δυνά­ μεις ανατολικά της στενωπού Τεμπάγκα (ινδική 4η και βρετανική 51η Μεραρ­ χίες) δειλά-δειλά άρχισαν να προωθού­ νται, ενώ το ημερολόγιο της γερμανικής 90ής Μεραρχίας, με έκπληξη αναφέρει ότι «οι εχθρικές δυνάμεις δεν μας ακο­ λουθούν, παρόλο που είναι προφανές ότι εγκαταλείπουμε την περιοχή». Στις 28 Μαρτίου η μάχη του Μάρεθ είχε, ου­ σιαστικά, τελειώσει και οι Σύμμαχοι θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν πάλι τον Αξονα, καθώς τον περιόριζαν σταδιακά στη βορειοανατολική Τυνησία, σε συν­ δυασμό με τις επιχειρήσεις εναντίον του από τα δυτικά. Αυτό, άλλωστε, ήταν και το σχέδιο του στρατηγού Αλεξά­ ντερ. Οι δυνάμεις του Αξονα, όμως, κα­ τάφεραν πάλι να γλιτώσουν από έναν υπερκερωτικό ελιγμό των Συμμάχων και αναδιπλώθηκαν μετά από διαταγές της ανώτατης ηγεσίας τους λόγω της πίε­ σης του εχθρού.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι Ιταλοί αναφέρουν, στην επίσημη ιστορία τους, τη μάχη της θέσης Μάρεθ ως «μεγάλη αμυντική επιτυχία» της 1ης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βρετανική φάλαγγα έχει δεχθεί επίθεση από γερμανικά αεροσκάφη στον δρόμο από το Ελ Χάμα προς το Γκαμπές. Ο μεταφορέας αρμάτων με το Grant έχει σωθεί, αλλά δύο φορτηγά έχουν τυλιχθεί στις φλόγες (IWM ΝΑ 1794).

κη που περίμεναν οι Σύμμαχοι επιτε­

Αντιαρματικό πυροβόλο των 17 ράτστην Τυνησία. Ηταν τα μόνα ικανά να αντιμετωπίσουν από σχετικά ασφαλή απόσταση τα γερμανικά πάντσερ (IWM ΝΑ 939). Στρατιάς, επισημαίνοντας τις δυσκολίες του Μέσε, ο οποίος «μόνο σε 20 ημέρες, όπως αναγνωρίζει και ο φον Αρνιμ, κατάφερε να μεταμορφώσει έναν στρατό υπολειμμάτων σε αξιόμαχους σχηματι­ σμούς», αλλά υποβιβάζουν τις κακές σχέσεις με τους συμμάχους Γερμανούς υποστηρίζοντας ότι συνέβαιναν σε «...ορισμένες στιγμές έντασης μόνο». Η βρετανική επίσημη ιστορία, από την άλ­ λη, επαινεί τη μεθοδικότητα της 8ης Στρατιάς και την ευελιξία των επιτελεί­ ων να μετατρέψουν τη δευτερεύουσα ε­ πίθεση των Νεοζηλανδών σε κύρια. Επί­ σης παραδέχεται, ότι «οι Γερμανοί κατάφεραν, για μία ακόμη φορά, να αντεπιτίθενται πανέξυπνα και με μεγάλο κόστος για τις δυνάμεις μας» και επίσης ότι «η επίθεση στη στενωπό Τεμπάγκα κέρδισε τη μάχη του Μάρεθ, αλλά δεν ήταν η νί-

λείς». Τελικά, σι δυνάμεις του Αξονα κατάφεραν να ξεγλιστρήσουν πάλι από μια επιτυχημένη επίθεση των Συμμάχων ό­ ταν αντιλήφθηκαν ότι οι επιβραδυντι­ κές επιχειρήσεις τους θα είχαν τερά­ στιο κόστος στις λιγοστές δυνάμεις τους. Ξ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η τοπ ω νυμ ιολογία π ο υ α κ ο λ ο υ θ ή θ η κ ε ε ίν α ι η β ρ ε τα ν ικ ή , ενώ , κ α τά β ά σ η τα το π ω νύ μ ια ε ίν α ι α ρ α β ικ ά ή γ α λ λ ικ ά μ ε π α ρ α λ λ α γ έ ς σ τη γ ερ μ α ν ικ ή , ιτα λ ικ ή , β ρ ε τ α ν ικ ή κ α ι α μ ε ρ ικ α ν ικ ή γ λώ σ σ α . Σ τα το π ω νύ μ ια π ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα ι σ το κ ε ίμ ε ν ο π α ρ α τ ίθ ε ν τ α ι σ ε π α ρ έ ν θ ε σ η κ ά π ο ιε ς απ ό α υ τ έ ς τ ις π α ρ α λ λ α γ έ ς . 2. Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί έ ν α δ είγ μ α « π ρ ο σ ο χ ή ς » γ ια τη ν κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η που υ π ο ν ο ε ίτ α ι: γ ια να μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν τα ά ρ μ α τα μ ά χ η ς τη ς 1ης Τ εθ ω ρ α κ ισ μ έν η ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς (ΤΘ Μ ) απ ό τη ν π ε ρ ιο χ ή τη ς Β ε γ γ ά ζ η ς σ τα ν ο τ ιο δ υ τ ικ ά τ η ς Τρ ίπ ολης, μ ια α π ό σ τα σ η 2 .0 9 3 χλμ ., έ π ρ ε π ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν 28 9 μ ε τ α φ ο ρ ε ίς α ρ μ ά τω ν, εν ώ φ ο ρ τ ία 378.000 λ ίτρ ω ν β ε ν ζ ίν η ς έ π ρ ε π ε να τ ο π ο θ ε τ η θ ο ύ ν σ ε ε ν ν έ α δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς σ τα θ μ ο ύ ς γ ια τα ο χ ή μ α τα α υ τά . Τ α υ τό χ ρ ο ν α , έ π ρ ε π ε να μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν απ ό τη Β ε γ γ ά ζ η σ τη ν π ε ρ ιο χ ή τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν δ υ ν ά μ ε ις τρ ιώ ν σω μ άτω ν σ τρ α το ύ .

(1) Μικροφίλμ National Archives and Records Administration (NARA), Microfilms T78 Roll 406 [Kriegsgliederung des Feldheeres, Stand: 15 Oktober 1942], T315 Roll 474 [164. Inf.-Div.]. (2) Field-Marshal The Viscount Alexander of Tunis: REPORT ON THE AFRICAN CAMPAIGNS FROM EL ALAMEIN TO TUNIS, FROM 10th AUGUST 1942 to 13th MAY 1943, Supplement to the London Gazette, February 3rd, 1948. (3) Didier Corbonnois, Alain Godec: L’ODYSSEE DE LA COLONNE LECLERC, Paris, Histoire & Collections, 2003. (4) Antonello Biagini, Fernando Frattolino: DIARIO STORICO DEL COMANDO SUPREMO VOLUME IX (1.1.1943-30.4.1943) ΤΟΜΟ I (TESTO) ΤΟΜΟ II (ALLEGATI), Stato Maggiore Esercito-Ufficio Storico, Roma, 2002 - 2000 . (5) George F. Howe: NORTHWEST AFRICA-SEIZING THE INITIATIVE, Center of Military History-United States Army, Washington D.C., 1993. (6) Franz Kurowski: DAS AFRIKA KORPS­ ERWIN ROMMEL AND THE GERMANS IN NORTH AFRICA, 1941-43, Stackpole Books, Mechanicsburg, 2010. (7) Giovanni Messe: LA MIA ARMATA IN TUNISIA-COME FIN I LA GUERRA IN AFRICA, Mursia, Milano, 1959/2004. (8) Mario Montanari: LE OPERAZIONI IN AFRICA SETTENTRIONALE VOL. IVENFIDAVILLE (NOVEMBRE 1942-MAGGIO 1943), Stato Maggiore dell’EsercitoUfficio Storico, Roma, 1993. (9) Major-General I.S.O. Playfair (et.al.): THE MEDITERRANEAN AND MIDDLE EAST VOLUME IV THE DESTRUCTION OF THE AXIS FORCES IN AFRICA, HMSO, London, 1966. (10) Jean-Noel Vincent: LES FORCES FRANCAISES DANS LE LUTTE CONTRE L'AXE EN AFRIQUE-LES FORCES FRANCAISES LIBRES EN AFRIQUE 19401943, Service Historique de I’Armee de Terre, Chateau de Vincennes, 1983. (11) Major-General W.G. Stevens: BARDIA TO ENFIDAVILLE (THE OFFICIAL HISTORY OF NEW ZEALAND IN THE SECOND WORLD WAR 1939-45), Historical Publications Branch, Wellington, 1962 [ανακτήθηκε στο http://www.nzetc.org/tm/scholarly/teiWH2Bard.html στις 29/5/2006],

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 49

Καιά ιη διάρκεια ιου Β’ Πανκοομίου Πολέμου, η Luftwaffe ανέπιυ^ε μια ιοχυριί δύναμη νυκτερινών αναχαιτιοτικών που ουνεργάζονιαν με ένα εκτεταμένο δίκτυο ρανιάρ via την προστασία me γερμανική επικράτειας από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Η δράοη me ισχυρής αυτής δύναμης ακοΠούθηοε διάφορα οτάδια. Το αρχικό οιάδιο αφιερώθηκε οτην προοβοΠή των βρετανικών βομβαρδιστικών που είχαν αρχίσει να κάνουν αισθητή ιην παρουσία τους στους ουρανούς του Γ Ράιχ, πάνω από tic βάσεις τους. Η γερμανική ηγεσία επέδειϋε στρατηγική μυωπία και διέκοιμε τις επιθέσεις ιων νυκτερινών μαχητικών πάνω από τη Βρετανία, όταν η ακοΠουθούμενη τακτική είχε ηϋέον αρχίσει να αποιρέρει καρπούς.

ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Η Οράοη me Σμηναρχίαα I/NJG 2 ιην περίοδο 1940-1941

Ενδιαφέρουσα κοντινή όψη ενός Do 17Z-1Ö, στο οποίο διακρίνονται οι κύριες αλλαγές σε σχέση με το Do 17Ζ-7. Στην άκρη του ρόγχους τοποθετήθηκε ένας προβολέας υπέρυθρης ακτινοβολίας που φώπζε τον στόχο. Στο αλεξηνέμιο διακρίνεται η βαριά πρόσθετη θωράκια^ καί η μονάδα σκόπευσης του συστήματος υπερύ9ρών. Περιμετρικά του πρρβολέα βρίσκεται ο εμπρόσθιος οπλισμός.

ις 10 Μαΐου 1940, η Γερμανία εξαπέλυσε την πολυαναμενόμενη εΜ m

πίθεση εναντίον της Γαλλίας, τερματίζοντας ένα χρονικό διάστημα σχεδόν εννέα μηνών μετά την κα­ τάρρευση της Πολωνίας. Ο «Ψεύτικος Πόλεμος» (Drole de Guerre) και η ψευδαί­ σθηση για μια πιθανή ειρήνη κατέρρευσαν ως χάρτινος πύργος και έτσι ο Β ’ Πα­ γκόσμιος Πόλεμος ( Β ’ ΠΠ) εισήλθε σε μια νέα δυναμική φάση που θα τερματι­

ζόταν μετά από πέντε χρόνια. Η επιτυχία στη Γαλλία συνοδεύτηκε και από πρό­ σθετα 6άρη για τη Luftwaffe που θα έπρεπε να αναπτύξει μια δύναμη νυκτερι­ νής αναχαίτισης. Στις 22 Ιουνίου 1940 ι­ δρύθηκε η Nachtjagdgeschwader 1 (NJG 1), η πρώτη πτέρυγα νυκτερινών μαχητι­

6ε την ανάπτυξη της νυκτερινής δίωξης, υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της τα­

κών της Luftwaffe, της οποίας ο πυρήνας των πληρωμάτων προερχόταν από μονά­

κτικής «Fernnachtjagd», 6άσει της οποίας τα πληρώματα θα δρούσαν στην εχθρική ενδοχώρα πάνω από τα αεροδρόμια και στις διαδρομές που θα ακολουθούσαν τα βρετανικά βομβαρδιστικά. Ο ίδιος πα­ ρομοίαζε τη συγκεκριμένη τακτική με την εξόντωση ενοχλητικών εντόμων: «Αν

δες εξοπλισμένες με Bf 110. Ο σμήναρ­ χος Γιόζεφ Καμχούμπερ, ο οποίος ανέλα-

επιθυμείς να εξουδετερώσεις ένα σμή­ νος από σφήκες, είναι καλύτερο να τις

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

151

To R4+NH ήταν ένα νυκτερινό μαχητικό της Μοίρας 2./NJG 2, το οποίο προήλθε από τη μετατροπή βομβαρδιστικού Do 17Ζ-3. Κάτω από το πιλοτήριο διακρίνεται το έμβλημα της Νυκτερινής Δίωξης της Luftwaffe. Τα μαχητικά της σμηναρχίας έφεραν μαύρη βαφή RLM 22 και RLM 77 lichtgrau για τον κωδικό κλήσης. καταστρέφεις στη φωλιά τους από το να περιμένεις να ξεκινήσουν και μετά να τις κυνηγάς μεμονωμένα». Από τις τρεις σμηναρχίες της NJG 1, η II/NJG 1 ανέλαβε να εφαρμόσει τη νέα τα­ κτική, περιπολώντας στις ανατολικές ακτές της Βρετανίας και στο κομμάτι της Βόρειας θάλασσας ανάμεσα στη Βρετανία και στην Ολλανδία. Η τακτική «Fernnachtjagd» (νυ­ κτερινή δίωξη μεγάλης απόστασης) προέ6λεπε την απογείωση αεροσκαφών ανά κύ­ ματα. Το πρώτο κύμα είχε ως αποστολή την αναχαίτιση των βομβαρδιστικών κατά την α­ πογείωση, το δεύτερο κύμα την αναχαίτιση πάνω από τη Βόρεια θάλασσα στο στάδιο πτήσης προς τη Γερμανία ή κατά την επι­ στροφή τους, ενώ το τρίτο κύμα ανέλαβε την προσβολή των βομβαρδιστικών καθώς αυτά βρίσκονταν πλέον στο τέλος της απο­ στολής τους και ετοιμάζονταν για την προ­ σγείωση. Μετά από μια περίοδο εντατικής εκπαί­ δευσης, οι πρώτες επιτυχίες σημειώθηκαν κατά τη νύκτα της 22ας Ιουλίου 1940, όταν δύο πληρώματα της Μοίρας 5./NJG 1 κατέρριψαν δύο βομβαρδιστικά Vickers Wellington (πιθανότατα τα θύματα ήταν Blenheim Mk IV) πάνω από τη Βόρεια θάλασσα. Στην πρά­ ξη, όμως, η τακτική «Fernnachtjagd» αποδεί­ χθηκε ιδιαίτερα δύσκολη. Η αποστολή του πρώτου κύματος προϋπέθετε την ύπαρξη έγκαιρων και έγκυρων πληροφοριών για την ακριβή περίοδο απογείωσης των εχθρι­ κών αεροσκαφών, γεγονός ιδιαίτερα δύ­ σκολο που σε συνδυασμό με τα προβλήμα­ τα ναυτιλίας σε μεγάλες αποστάσεις την καθιστούσαν σχεδόν αδύνατη. Ο εντοπι-

52 IΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σμός των βομβαρδιστικών πάνω από τη Βό­ ρεια θάλασσα, χωρίς τη χρήση εναέριου ρα­ ντάρ αναχαίτισης, αποτελούσε μια εξαιρετι­ κά επίπονη διαδικασία. Συνολικά, η II/NJG 1 διεκδίκησε έξι καταρρίψεις αλλά με τίμημα ένα Do 17Ζ-10 και δύο Ju 88C-2. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1940, η II/NJG 1 μεταστάθμευσε από την κύρια βάση του Ντύσελντορφ στην ολλανδική βάση Γκίλζε Ρίεν, εγγύτερα στην περιοχή δράσης. Λίγες ημέ­ ρες αργότερα, στις 11 Σεπτεμβρίου, η II/NJG 1 μετονομάστηκε σε I/NJG 2. Η νέα σμηναρ­ χία αποτελείτο από τη Μοίρα 1./NJG 2 (μετονομασία της 4./NJG 1), εξοπλισμένη με Ju 88C-2, τη Μοίρα 2./NJG 2 (μετονομασία της 5./NJG 1), εξοπλισμένη με Do 17Ζ-7/10, και τη Μοίρα 3./NJG 2 (μετονομασία της 6./NJG 1), εξοπλισμένη με Ju 88C-2. Η ολλανδική βάση θα παρέμενε το επίκεντρο της δρά­ σης για τη σμηναρχία μέχρι τον Νοέμβριο του 1941. Τον Νοέμβριο του 1940 ιδρύθηκε η Μοίρα 4./NJG 2 από τη μετονομασία της

Λεπτομέρειες από την εγκατάσταση των τριών MG 17 και του πυροβόλου των 20 mm στο αδιαφανές ρύγχος ενός Do 171-7.

1ης Μοίρας της 2ης Πτέρυγας Καταστροφέων (Βαρέων Μαχητικών) (1./ZG 2), η ο­ ποία και παρέμεινε υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο της I/NJG 2 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1942, αν και διοικητικά υπαγόταν στην II/NJG 2. Η πρώτη επιτυχία για τη νεοσύστατη σμηναρχία σημειώθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1940 με την κατάρριψη ενός Hampden από ένα πλήρωμα της 3./NJG 2, αν και αυτή η α­ πώλεια δεν περιλαμβάνεται στους μεταπο­ λεμικούς πίνακες. Τέσσερις ημέρες αργότε­ ρα, η σμηναρχία διεκδίκησε την κατάρριψη τριών αεροσκαφών: δύο Blenheim από τον ανθυποσμηναγό Χέρμαν και ενός Wellington από τον σμηνία Χαν. Η τελευταία κατάρριψη αποτελεί πρακτικά την πρώτη επιβεβαιωμέ­ νη επιτυχία για την I/NJG 2. Τα δύο Blenheim του ανθυποσμηναγού Χέρμαν αφορούσαν στην πραγματικότητα ένα Blenheim και ένα Beaufort που κατάφεραν να προσγειωθούν με ασφάλεια, έχοντας υποστεί μόνο ζημιές. Μέχρι την επιτυχία της πρώτης επιβε­ βαιωμένης κατάρριψης, η I/NJG 2 απώλεσε ένα Ju 88C-2 R4+AH (16 Σεπτεμβρίου), το ο­ ποίο καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά πυρά, καθώς και ένα Do 17Ζ-10 (13 Οκτωβρί­ ου) και ένα Ju 88C-2 (19 Οκτωβρίου), αμφότερα κατά τη φάση της προσγείωσης. Την 1η Νοεμβρίου 1940, η σμηναρχία υπέστη μία ακόμη επιχειρησιακή απώλεια, όταν το Ju 88C-4 (R4+OL) της 3./NJG 2 καταρρίφθη­ κε πάνω από τη Βόρεια θάλασσα. Στις 9 Νοεμβρίου, το Do 17Ζ-7 (R4+HK) απογειώθηκε από τη βάση του για μία ακό­ μη αποστολή πάνω από τα βρετανικά αερο­ δρόμια. Η αποστολή εξελίχθηκε χωρίς κά­

ποιο περιστατικό και έτσι το πλήρωμα απο­ φάσισε να επιστρέφει στη βάση του, ενώ χάραζε η νέα ημέρα. Το χρονικό αυτό ση­ μείο ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνο για το πλή­ ρωμα, καθώς το ολόμαυρο αεροσκάφος θα μπορούσε εύκολα να εντοπιστεί από κά­ ποιο μαχητικό. Τρία ζεύγη μάτια σάρωναν τον ουρανό για πιθανή απειλή, όταν δευτε­ ρόλεπτα αργότερα ο ασυρματιστής εντόπι­ σε ένα μαχητικό. Ο πιλότος προσπάθησε να διαφύγει μέσα οτα σύννεφα, αλλά ο Βρετα­ νός πιλότος είχε ήδη βρεθεί σε κατάλληλη θέση και οι βολίδες των 0,303 in βρήκαν τον στόχο τους στην πτέρυγα και στην άτρα­ κτο. Απεγνωσμένα ο Γερμανός πιλότος εκτέλεσε μια αριστερή στροφή, αλλά ο πιλό­ τος του Hurricane ήταν κολλημένος στην ουρά του και έπληττε το θύμα του με εύ­ στοχες ριπές. Αλλεπάλληλοι ελιγμοί διαφυ­ γής δεν απέφεραν κάποιο αποτέλεσμα, με αποτέλεσμα οι βολίδες να τραυματίσουν σοβαρά τον μηχανικό που έγειρε στην κοι­ λιά του αεροσκάφους. Μέσα σε απόγνωση ο πιλότος έριξε το αεροσκάφος σε βύθιση από την οποία εξήλθε ελάχιστα μέτρα πάνω από το έδαφος. Είχαν καταφέρει να διαφύ­ γουν από το Hurricane, αλλά τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν εξακολουθούσαν να εί­ ναι μεγάλα. Ενα μέλος του πληρώματος ή­ ταν βαριά τραυματισμένο, ο πιλότος είχε τραυματιστεί από τα θραύσματα της καλύπτρας και ο αριστερός κινητήρας είχε τεθεί εκτός λειτουργίας. Αργά αλλά σταθερά α­ πομακρύνονταν από τις βρετανικές ακτές, πετώντας σε ύψος μόλις 5 μ. πάνω από τη Βόρεια θάλασσα. Ο πιλότος προσπαθούσε να κερδίσει ύψος, όταν ένιωσε μια ανατριχί­

λα να κυριεύει το κορμί του. Λίγες εκατο­ ντάδες μέτρα ψηλότερα, δύο Beaufighter πετούσαν προς την αντίθετη κατεύθυνση και πλέον η κατάρριψη του Do 17Ζ-7 φάντα­ ζε εύκολη υπόθεση. Το πλήρωμα, όμως, του γερμανικού μαχητικού στάθηκε τυχερό, κα­ θώς τα βρετανικά αεροσκάφη συνέχισαν την πτήση τους, χωρίς να τους εντοπίσουν. Με περισσή αγωνία ο πιλότος κατάφερε να εκτελέσει επιτυχημένη αναγκαστική προ­

της, σμηναγό Καρλ Χάινριχ Χέιζε (περίοδος

σγείωση στη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Αργότε­ ρα, οι τεχνικοί καταμέτρησαν 133 οπές στο αεροσκάφος, ενώ δύο βολίδες είχαν σταμα­ τήσει στο αλεξίπτωτο του πιλότου. Συνολικά, η I/NJG 2 διεκδίκησε 12 καταρρίψεις κατά το 1940 (και άλλες έξι ως II/NJG 1), με την τελευταία κατάρριψη να σημειώνεται στις 22 Δεκεμβρίου 1940. Οι ε­ πιτυχίες αυτές, όμως, είχαν και το αντίστοι­ χο τίμημα στις μοίρες της I/NJG 2 οι οποίες υπέφεραν από χαμηλή διαθεσιμότητα. Εί­ ναι χαρακτηριστική η κατάσταση της 1./NJG

κών μαχητικών, διότι τα εύστοχα πυρά του πολυβολητή του Hampden κατέρριψαν το α­ εροσκάφος του διοικητή της σμηναρχίας. Η

2 την 1η Δεκεμβρίου 1940. Η μοίρα διέθετε 12 πληρώματα και 10 διαθέσιμα αεροσκάφη (πέντε Ju 88C-2 και πέντε Ju 88C-4), αλλά μόνο τρία αεροσκάφη ήταν πλήρως επιχει­ ρησιακά. Τουλάχιστον πέντε αεροσκάφη βρίσκονταν σε διάφορα στάδια επισκευών και τα υπόλοιπα ένα-δύο για εκπαίδευση. Από τα 12 πληρώματα, τα μισά ήταν διαθέ­ σιμα για επιχειρήσεις, τρία βρίσκονταν σε φάση εκπαίδευσης, ένα σε άδεια και δύο ή­ ταν ασθενή. Την περίοδο Ιουλίου-Δεκεμβρίου 1940, η σμηναρχία διεκδίκησε συνολικά 18 καταρρίψεις με απώλειες 12 αεροσκάφη και 32 α­ εροπόρους, ανάμεσά τους και τον διοικητή

διοίκησης 1 Σεπτεμβρίου 1940-23 Νοεμβρί­ ου 1940). Η νύκτα της 23ης Νοεμβρίου υ­ πήρξε δραματική για τη σμηναρχία. Λίγο πριν την απογείωση, το φορτίο βομβών σε ένα Ju 88 εξερράγη με αποτέλεσμα δύο μέ­ λη του πληρώματος να σκοτωθούν. Τρία Ju 88C εντόπισαν ένα Hampden της 83ης Μοί­ ρας της RAF. Μια άνιση μάχη ξεκίνησε, η ο­ ποία έληξε με την απόσυρση των γερμανι­

νύκτα τελείωσε με την κατάρριψη ενός πληρώματος της 3./NJG 2 από άγνωστη αι­ τία. Σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία της RAF, οι απώλειές της από τη δράση της I/NJG 2, καθ’ όλη τη διάρκεια του 1940, ήταν μόλις δύο βομβαρδιστικά και τρία άλλα αε­ ροσκάφη με ζημιές. Το 1941, όμως, ξεκίνη­ σε με τους καλύτερους οιωνούς για τη σμη­ ναρχία που μέσα στις τρεις πρώτες ημέρες του έτους διεκδίκησε την κατάρριψη τεσ­ σάρων αεροσκαφών. Ο μήνας έκλεισε με τις δύο καταρρίψεις Blenheim (στην πραγματι­ κότητα ήταν Defiant που εκτέλεσαν αναγκα­ στική προσγείωση χωρίς απώλειες για τα πληρώματα) στις 16 Ιανουαρίου. Η μοναδική απώλεια του Ιανουαρίου του 1941 ήταν το Ju 88C-2 (R4+CL) που καταρρίφθηκε από α­ ντιαεροπορικά πυρά, καθώς διέσχιζε τις βρετανικές ακτές, και κατέπεσε στη θάλασ­ σα. Τον επόμενο μήνα, η σμηναρχία διεκδί­ κησε 12 επιτυχίες, από τις οποίες οι μισές σημειώθηκαν τη νύκτα της 10ης προς 11η Φεβρουάριου. Εκείνη τη νύκτα, η RAF εξα-

.4

Ενα Do 17Ζ-7έχει εκτελέσει αναγκαστική προσγείωση εξαιτίας της εξάντλησης καυσίμου και δέχεται τις περιποιήσεις των τεχνικών. Στο ρόγχος διακρίνεται η διάταξη των τριών πολυβόλων των 7,92 mm και του πυροβόλου των 20 mm. Ενα πολυβόλο των 7,92 mm προεξέχει από την οροφή της καμπίνας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η θέση του οπλισμού συνήθως διέφερε στα αεροσκάφη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 53

Ο χαμογελαστός ανθυποσμηναγός Αλμπερτ Αλι Σούλτς στο πιλοτήριο του Do 17Ζ-7, στη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Διακρίνεται το έμβλημα της Νυκτερινής Δίωξης το οποίο σχεδιάστηκε από τον Βίκτορ Μέλντερς, αδελφό του περίφημου άσσου Βέρνερ Μέλντερς. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1941, ο Σούλτς είχε σημειώσει έξι καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία και μέχρι τον θάνατό του, στις 31 Ιανουαρίου 1944, είχε φθάσει τις 17 καταρρίψεις (11 νυκτερινές). Οι πρώτες του καταρρίψεις σημειώθηκαν στις 16 Ιανουαρίου 1941 με θύματα δύο Boulton Paul Defiant της 54ης Μοίρας OTU (Επιχειρησιακής Μετάπτωσης).

πέλυσε 240 αεροσκάφη για να πλήξουν τρεις στόχους στη Γερμανία και στην Ολλανδία. Ενα Wellington της 115 Μοίρας ε­ πέστρεφε με ανοικτά τα φώτα ναυτιλίας και δέχθηκε πυρά στον αριστερό κινητήρα α­ φήνοντας στον πιλότο την επιλογή της ανα­ γκαστικής προσγείωσης. Δύο Blenheim της 21ης Μοίρας έπεσαν θύματα του υποσμηναγού Ζέμραου, ενώ βορειότερα ο υποσμηναγός Χέρμαν κατέρριψε δύο Hampden. Οι 18 καταρρίψεις των πρώτων δύο μηνών επι­ βεβαιώνονται και από τα αρχεία της RAF, τα οποία ανέφεραν 17 καταρρίψεις από τη δράση των νυκτερινών κυνηγών. Τον Μάρ­ τιο, οι διεκδικούμενες επιτυχίες ήταν μόλις έξι, αλλά η αυτοπεποίθηση των πληρωμά­ των βρισκόταν πλέον σε υψηλά επίπεδα. Ο Απρίλιος του 1941 αναδείχθηκε ως ο πλέον επιτυχημένος επιχειρησιακός μήνας της σμηναρχίας. Στις 4 Απριλίου, ο ανθυποσμηναγός Χάιντς Φόλκερ κατέρριψε ένα Wellington της 105 Μοίρας, το οποίο επέ­ στρεφε μετά από μια αποστολή εναντίον γερμανικών πλοίων που ναυλοχούσαν στο γαλλικό λιμάνι της Βρέστης. Σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, ο Φόλκερ κατέρριψε τέσσερα Bristol Blenheim στις 25 Απριλίου, σε διάστημα μόλις 15 λεπτών. Ανάμεσα στους πιο διακεκριμένους πιλότους της σμηναρχίας περιλαμβάνεται ο διοικητής, επισμηναγός Χούλσοφ (δύο καταρρίψεις στις 8 Απριλίου), και ο ανθυποσμηναγός Γιοχάνες Φόιερμπαουμ της 2./NJG 2, ο οποί­ ος διεκδίκησε την κατάρριψη ενός Hudson και ενός Hampden σε διάστημα τριών λε­ πτών στις 8 Απριλίου. Την ίδια ημέρα, ο σμη­ νίας Χαν διεκδίκησε την κατάρριψη ενός

54 IΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Wellington, καθώς προσγειωνόταν στη βάση Ουέλινγκτορ στο Λινκολνσάιρ. Στην πραγ­ ματικότητα, το υποψήφιο θύμα ήταν ένα Beaufighter της 29ης Μοίρας το οποίο επέ­ στρεφε μετά από περιπολία. Ο πιλότος του, ανθυποσμηναγός Γκάι Γκίμπσον, γνωστός από την περίφημη επιδρομή Dambusters, περιγράφει την πτήση: «Ανυπομονούσαμε να απολαύσουμε τα αυγά με μπέικον και καλέσαμε τον πύργο ελέγχου για ενημέρωση. Η απάντησή τους ήταν ότι δεν υπήρχαν ε­ χθρικά αεροσκάφη στην ευρύτερη περιο­ χή. Ενεργοποιήσαμε τα φώτα ναυτιλίας και ξεκινήσαμε τη διαδικασία προσγείωσης με το κατέβασμα των τροχών και των πτερυ­ γίων καμπυλότητας. Στο έδαφος, ο διοικη­ τής της μοίρας παρατηρούσε ένα ύποπτο α­ εροσκάφος που έλαβε θέση πίσω από την ουρά μας. Δεν μπορούσε, όμως, να μας προειδοποιήσειλόγω απουσίας ασυρμάτου. Καθώς βρισκόμασταν σε ύψος μόλις 15 μ. από το έδαφος, το Junkers άνοιξε πυρ, αλλά δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα ικανός σκοπευ­ τής. Το αποτέλεσμα ήταν απλώς να εκτελέσουμε αναγκαστική προσγείωση στην άλλη άκρη του διαδρόμου, ενώ μόνο ο ασυρματι­ στής τραυματίστηκε στο κάτω άκρο». Στις 24 Απριλίου, το πλήρωμα του Ju 88C-4, με πιλότο τον ανθυποσμηναγό Χάιντς Φέλκερ, ασυρματιστή τον σμηνία Χέρμπερτ Μπίενε και ιπτάμενο μηχανικό τον σμηνία Γκάρτνερ, απογειώθηκε από τη βά­ ση του Γκίλζε Ρίεν. Οι καιρικές συνθήκες ή­ ταν άριστες, χωρίς σύννεφα και με άπλετη ορατότητα. Σε λιγότερο από μία ώρα, το αε­ ροσκάφος διέσχισε τις βρετανικές ακτές και κατευθύνθηκε προς την προβλεπόμενη περιοχή περιπολίας. Φθάνοντας πάνω από την πλήρως συσκοτισμένη περιοχή του Ουάντινγκτον, το πλήρωμα δεν εντόπισε κάποια ευκαιρία και έτσι ο πιλότος συνέχισε την πτήση 40 χλμ. βορειοανατολικά προς το αεροδρόμιο του Μπίνμπρουκ, βάση των Blenheim. Η ηρεμία της περιοχής ανάγκασε το πλήρωμα να συνεχίσει την πορεία του προς την τρίτη περιοχή. Ο πιλότος, με έκδηλη απογοήτευση, ενημέρωσε τα άλλα δύο μέλη του πληρώματος: «Κύριοι, η τρίτη φορά θα είναι και η τυχερή. Πετάμε προς το Λάιντχολμ». Το αεροσκάφος πετούσε προς το αερο­ δρόμιο, όταν από απόσταση το πλήρωμα ε­ ντόπισε μια σειρά από αμυδρά φώτα. Ο πι­ λότος ύψωσε το χέρι του με ευχαρίστηση. Τα φώτα αποτελούσαν ένδειξη ότι το αερο­ δρόμιο ήταν έτοιμο να υποδεχθεί τα βομ­ βαρδιστικά που επέστρεφαν από μία ακόμη αποστολή. Ξαφνικά, βορειότερα, ένα βομ­ βαρδιστικό άναψε τα φώτα ναυτιλίας και πί­ σω του ακολουθούσαν και άλλα. Ο πιλότος, με έναν επιδέξιο ελιγμό, τοποθέτησε το αε­ ροσκάφος στο εσωτερικό του νοητού κύ­

κλου που είχαν δημιουργήσει τα Blenheim καθώς βρίσκονταν στο τελικό στάδιο για τη διαδικασία προσγείωσης. Το πλήρωμα εξα­ κρίβωσε την ταυτότητα των αντιπάλων τους. Ηταν δικινητήρια Blenheim. To Ju 88C4 βούτηξε προς την κατεύθυνση των εξα­ γωγών καυσαερίων ενός άτυχου βομβαρδι­ στικού. Το βομβαρδιστικό «γέμιζε» ολοένα και περισσότερο το σκοπευτικό, όταν μία σύντομη ριπή το έπληξε στην άτρακτο και στη δεξιά πτέρυγα. Ο Φέλκερ μείωσε την ταχύτητα, ώστε το αεροσκάφος να μην εισέλθει στο πεδίο βολής του οπίσθιου πολυ­ βολητή του Blenheim. Η ώρα ήταν 00.35 της 25ης Απριλίου, όταν το Blenheim τυλίχθηκε στις φλόγες και κατέπεσε. Ως διά μαγείας τα φώτα ναυτιλίας και τα φώτα του διαδρό­ μου έσβησαν. Ηταν όμως αργά, καθώς το πλήρωμα του Junkers εντόπισε τα ίχνη από τις εξαγωγές καυσαερίων ενός ακόμη βομ­ βαρδιστικού. Η ιστορία επαναλήφθηκε με ακρίβεια: προσέγγιση του στόχου, σύντομη ριπή και, τέλος, πτώση και του δεύτερου βομβαρδιστικού κοντά στην περίμετρο του αεροδρομίου. Ικανοποιημένος από την επιτυχία, ο πι­ λότος αποφάσισε να εκτελέσει μία ακόμη διέλευση πάνω από το αεροδρόμιο σε ανα­ ζήτηση του επόμενου θύματος. Ενα Blenheim παραλίγο να συγκρουστεί μαζί τους, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει αμέσως η καταδίωξή του. Τρία ζευγάρια μάτια σάρω­ ναν τον νυκτερινό ουρανό για το υποψήφιο θύμα τους, αλλά και για κάποια απειλή που θα μετέτρεπε τον θύτη σε εύκολο θύμα. Ο Φέλκερ έφερε το αεροσκάφος πίσω από

Η τελετή απονομής του Σταυρού των Ιπποτών στον Βίλχελμ Μπέιερ (18 Νοεμβρίου 1913-12 Ιουλίου 1977) μετά τη συμπλήρωση 14 νυκτερινών καταρρίψεων. Στο βάθος διακρίνεται ένα Ju 88C-4. Η τελετή απονομής πραγματοποιή&ηκε στις 11 Οκτωβρίου 1941. Γεννημένος στις 18 Νοεμβρίου 1913, ο Μπέιερ κατάφερε να επιβιώσει και ολοκλήρωσε τον πόλεμο με 38 καταρρίψεις σε 250 αποστολές. Με 14 καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία, ο Μπέιερ υπήρξε ο πλέον επιτυχημένος πιλότος των νυκτερινών μαχητικών μεγάλης εμβέλειας.

Λ*

και ένα πέμπτο αεροσκάφος βρισκόταν σε τελική φάση προσγείωσης. Στις 00.30 πραγ­ ματοποίησα άφεση των βομβών που έπληξαν με θανατηφόρα ακρίβεια τον στόχο. Τα πέντε αεροσκάφη κυριολεκτικά διαλύθη­ καν από τις ισχυρές εκρήξεις και ο ουρανός κοκκίνισε. Ακόμα και μετά από μία ώρα μπο­ ρούσες να εντοπίσεις από απόσταση τις ε­ κρήξεις. Πετάξαμε πλέον προς το Χάκναλ, όπου εντόπισα ένα αεροσκάφος που πετούσε σε ύψος 10-20 μ. κατευθυνόμενο προς το αεροδρόμιο. Στις 00.50 βρέθηκα στην ουρά του και από απόσταση 100 μ. ά­ νοιξα πυρ. Το βομβαρδιστικό τυλίχθηκε

Θαυμάσια φωτογραφία ενός Do 17Ζ-7 της I/NJC 2 το φθινόπωρο του 1942. Από τα τρία αεροσκάφη που πιστεύεται ότι μετασκευάστηκαν, έχουν εντοπιστεί τα αεροσκάφη με σειριακούς αριθμούς 2834 και 2817. Το πρώτο συνετρίβη στις 27 Ιουλίου 1940 (2N+GH) κατά τη διάρκεια εκπαιδευτικής πτήσης της Μοίρας 5./NJG 1. Στις 9 Νοεμβρίου 1940, το 2817 (R4+HK) υπέστη ζημιές, αλλά επισκευάστηκε και επέστρεψε σε υπηρεσία. Η πλέον πιθανή εκδοχή αναφέρει ότι στη φωτογραφία απεικονίζεται το R4+HK. την ουρά του Blenheim και μία ριπή έθεσε τέρμα στην πτήση του. To Junkers επέστρε­ ψε και πάλι πάνω από το αεροδρόμιο όπου είχαν ανάψει τα φώτα του διαδρόμου. Προ­ φανώς, τα Blenheim είχαν εξαντλήσει τα καύσιμά τους και δεν μπορούσαν να μεταβούν σε κάποια άλλη ασφαλέστερη Θάση. 0 σμηνίας Μπίενε σάρωνε τον ουρανό από τη θέση του οπίσθιου πολυβολητή για να ε­ ντοπίσει τα Beaufighter που θα βρίσκονταν καθ’ οδόν για να προστατεύσουν τη βάση. Ο Φέλκερ εντόπισε το τέταρτο Blenheim και ανέθεσε στον Μπίενε να το καταρρίψει. Το Ju 88C-4 με μια αριστερή στροφή πέταξε κάτω από το Blenheim. Μία σειρά ριπών από το πολυβόλο MG 15 του Μπίενε έπληξε το Blenheim στο κάτω τμήμα της ατράκτου και στο πιλοτήριο. Το βομβαρδιστικό εισήλθε σε μια ανεξέλεγκτη περιδίνηση και συνετρί­ βη. To Ju 88C-4 πήρε πλέον τον δρόμο της επιστροφής για την Ολλανδία, έχοντας εξα­ ντλήσει τα καύσιμά του. Η πτήση της επι­ στροφής ήταν ήρεμη και όταν το αεροσκά­ φος προσγειώθηκε στο Γκίλζε Ρίεν, επιφυ­ λάχθηκε θερμή υποδοχή στο πλήρωμα. Αλλωστε ήταν η πρώτη φορά κατά την ο­ ποία πιλότος κατέρριπτε τέσσερα αεροσκά­ φη σε μία νύκτα. Λίγες ημέρες αργότερα, οι επιτυχίες του ανθυποσμηναγού Φέλκερ επισκιάστη­ καν από τα κατορθώματα του σμηνία Χέρμαν Ζόμερ της 2./NJG 2. Πετώντας με το Ju 88C-4 (R4+MK) κατέστρεψε τέσσερα αερο­ σκάφη στον αέρα (τρία Blenheim και ένα Beaufort) και άλλα πέντε στο έδαφος σε μία

επιχειρησιακή έξοδο. Ο ίδιος αναφέρει σχε­ τικά: «Στις 29 Απριλίου 1941 πετούσαμε στον τομέα Β, όταν εντόπισα ένα βρετανικό αεροσκάφος που πραγματοποιούσε άφεση φωτοβολίδων. Καθώς προσεγγίζαμε την πε­

στις φλόγες και κατέπεσε στο έδαφος όπου η φωτιά αποτελείωσε το έργο της. Εκτελέσαμε άνοδο στα 300 μ. και συνεχίσαμε την πτήση μας προς τη βάση μας. Ξαφνικά, ο α­ συρματιστής εντόπισε αεροσκάφη στα δε­ ξιά μας. Γύρω στη 01.30 ξεκινήσαμε την επί­ θεσή μας, αλλά δεν μπορούσαμε να βρε­ θούμε στην ουρά του. Μετά από μερικούς ελιγμούς έβαλα εναντίον του υπό γωνία και στα δεξιά του με τέτοιο τρόπο ώστε να περάσει μέσα από τις βολίδες. Το βομβαρδι­ στικό κατέπεσε από ύψος 5-10 μ.». Το τε­ λευταίο θύμα του Ζόμερ ήταν ένα Bristol Beaufort. Την περίοδο Μαΐου-Ιουνίου, η σμηναρ­ χία διεκδίκησε άλλες 34 καταρρίψεις βομ­ βαρδιστικών, ενώ την ίδια περίοδο η βρετα­ νική αεράμυνα ισχυροποιείτο ακόμη περισ­ σότερο. Τα νυκτερινά μαχητικά της RAF αποτελούσαν μια επικίνδυνη απειλή και το κέντρο βάρους των επιχειρήσεων για την I/NJG 2 μετατοπίστηκε προς τη Βόρεια θά­ λασσα. Από τα 21 βομβαρδιστικά του Ιουνί­ ου, τα 18 αναχαιτίστηκαν πάνω από τη θά­ λασσα.

ριοχή, εντοπίσαμε ένα αεροδρόμιο στο ο­ ποίο παρατηρήσαμε έντονη εχθρική δρα­ στηριότητα. Πετώντας σε ύψος 200-300 μ. πραγματοποίησα μερικές διελεύσεις πάνω από το αεροδρόμιο. Στις 00.15 λάβαμε θέση πίσω από ένα εχθρικό αεροσκάφος και από απόσταση μόλις 100-150 μ. ανοίξαμε πυρ. Το αεροσκάφος εξερράγη στον αέ­ ρα και τα συντρίμμια του κατέ­ πεσαν στο έδαφος. Στις 00.20 ε­ πιτέθηκα σε ένα αεροσκάφος που βρισκόταν στο τελικό στά­ διο προσγείωσης. Πετούσαμε ψηλότερα από αυτό κατά περί­ που 80 μ. και μετά από μία ριπή 1 6 Δεκεμβρίου 1940 το βομβαρδιστικό κατέπεσε στο 2 9 Απριλίου 1941 έδαφος. Γύρω από το αεροδρό­ 3 7 Μαΐου 1941 μιο εξελίχθηκαν σκηνές χάους, 4 10 Μαΐου 1941 καθώς βρίσκονταν στον αέρα 5 3 Ιουνίου 1941 περίπου 15-20 αεροσκάφη. Λίγο 6 12 Ιουνίου 1941 αργότερα άναψαν τα φώτα και 7 5 Ιουλίου 1941 σε παρακείμενα αεροδρόμια. 8 5 Ιουλίου 1941 Μετά την κατάρριψη δύο αερο­ 9 6 Ιουλίου 1941 σκαφών αποφάσισα πως ήταν η 10 6 Ιουλίου 1941 κατάλληλη στιγμή να χρησιμο­ 11 17 Ιουλίου 1941 ποιήσω τις βόμβες μας. Τρία αε­ 12 7 Αυγούστου 1941 ροσκάφη βρίσκονταν σε ετοιμό­ 13 7 Αυγούστου 1941 τητα για απογείωση με ανοικτά 14 7 Αυγούστου 1941 τα φώτα ναυτιλίας, ένα τέταρτο τροχοδρομούσε στον διάδρομο

Hurricane Whitley Wellington Blenheim Blenheim Defiant Wellington Blenheim Whitley Whitley Blenheim Blenheim Halifax Wellington

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 55

στο άτυχο βομβαρδιστικό που κατέπεσε σχεδόν ακαριαία. Ο πιλότος αύξησε την ι­ σχύ των κινητήρων, έσβησε τα φώτα ναυτι­ λίας και έσπευσε να απομακρυνθεί από την

Ενας εμψανώς προβληματισμένος ανθυποσμηναγός Χανς Χαν σε φωτογραφία λίγο πριν τον θάνατό του. Στον λαιμό του διακρίνεται Ο ανθυποσμηναγός Χανς Χαν κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής ο Σταυρός των Ιπποτών. Ο Χαν του Σταυρού των Ιπποτών στις 9 Ιουλίου 1941. Δεξιά διακρίνεται ο υποπτέραρχος Γιόζεφ Καμχούμπερ. Οι πρώτοι πιλότοι των νυκτερινών υπήρξε ο πρώτος μαχητικών οι οποίοι παρασημοφορήθηκαν με τον Σταυρό των Ιπποτών από τους μόλις δύο ήταν ο επισμηναγός Βόλφγκανγκ Φαλκ (1 Οκτωβρίου 1940) και ο πιλότους της υποσμηναγός Βέρνερ Στράιμπ (6 Οκτωβρίου 1940). Η επόμενη τελετή «Fernnachtjagd» που απονομής πραγματοπσιήθηκε στις 9 Ιουλίου 1941, στην οποία, εκτός παραοημοφορήθηκε από τους Χαν και Καμχούμπερ, παρασημοφορήθηκε και ο σμηνίας με τον Σταυρό των Ιπποτών. Πάουλ Γκίλντνερ. Τη νύκτα της 7ης Μαΐου 1941, το Ju 88C4, με πιλότο τον Βίλχελμ Μπέιερ της 3./NJG 2, ασυρματιστή τον σμηνία Φριτς Κλάινενμπραντς και μηχανικό τον σμηνία Γκύντερ Ρίεμερ, απογειώθηκε για μία ακόμη απο­ στολή. Σύντομα, το αεροσκάφος βρέθηκε μέσα στα σύννεφα που σκέπαζαν τη βάση του Γκίλζε Ρίεν. Ο πιλότος διόρθωσε την πο­ ρεία στις 315 μοίρες, ενώ το πλήρωμα από τις προκαθορισμένες θέσεις του σάρωνε τον ουρανό. Πετώντας σε ύψος 2.000 μ. βρί­ σκονταν πάνω από τη χερσόνησο Ζέελαντ (νοτιοδυτικά της Ολλανδίας, στα σύνορα με το Βέλγιο), όταν ο ιπτάμενος μηχανικός ε­ ντόπισε μια σκιά μπροστά του. Ενστικτωδώς, ο πιλότος έσπρωξε τον μοχλό ελέγχου προς τα κάτω και κλάσματα δευτερολέπτου αργότερα μια μεγάλη φιγούρα πέρασε από πάνω τους σε απόσταση ελάχιστων μέτρων. Οι καρδιές τους κτυπούσαν σε υπερένταση και τους έλουσε κρύος ιδρώτας αναλογιζόμενοι ότι είχαν μια ιδιαίτερα στενή επαφή με την ατυχία και τον θάνατο. Πέρασαν με­ ρικά λεπτά μέχρι να ανακτήσουν την αυτο­ πεποίθησή τους. Ο χερσαίος ελεγκτής τούς ενημέρωσε ότι «ο Στόχος 2 έχει ξεκινήσει διαδικασίες απογείωσης. Να είστε σε ετοι­ μότητα για Ινδιάνους». Ο «Στόχος 2» ήταν το αεροδρόμιο του Ουέλς, ενώ «Ινδιάνοι» ήταν η κωδική ονομασία για τα εχθρικά μα­ χητικά. Ο Μπέιερ πραγματοποίησε μικρή διόρ­ θωση στην πορεία τους και κατευθύνθηκε

5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

προς την περιοχή του στόχου. Πέρασαν με­ ρικά λεπτά και από απόσταση εντόπισαν μια μικρή περιοχή με φώτα, η οποία, καθώς πλησίαζαν, μεταμορφώθηκε σε αεροδρό­ μιο όπου τα αεροσκάφη χρησιμοποιούσαν τα φώτα ναυτιλίας σαν πυγολαμπίδες για να απογειωθούν. Ο Μπέιερ απενεργοποίησε την ασφάλεια και πλέον τρία πολυβόλα και δύο πυροβόλα των 20 mm ήταν έτοιμα για δράση. Δευτερόλεπτα αργότερα εμφανί­ στηκαν δύο μικρά φώτα μπροστά από το ρύγχος του αεροσκάφους. Λουσμένο στο φεγγαρόφως ήταν ένα βαρυφορτωμένο βρετανικό βομβαρδιστικό που πάσχιζε να κερδίσει ύψος. Σχεδόν ψιθυριστά ο Μπέιερ ενημέρωσε το υπόλοιπο πλήρωμα ότι είχε ενεργοποιήσει τα φώτα ναυτιλίας του αερο­ σκάφους, και έσπευσε να εισχωρήσει μέσα στον σχηματισμό. To Ju 88C-4 πετούσε πλέ­ ον πάνω από τον διάδρομο, όταν η σκοτει­ νή φιγούρα ενός Wellington εμφανίστηκε μπροστά του. Διορθώνοντας ελάχιστα την πορεία του αεροσκάφους, ο Μπέιερ άνοιξε πυρ και τα τροχιοδεικτικά χάθηκαν μέσα

Για τον καλύτερο συντονισμό της δράσης των πληρωμάτων της I/NJG 2, οι ανατολικές βρετανικές ακτές είχαν χωριστεί σε τρία διαμερίσματα. Οι διαστάσεις κάθε περιοχής διέφεραν, αλλά η επιφάνειά τους κάλυπτε την πλειοψηφία των βάσεων της Διοίκησης Βομβαρδισμού της RAF. Στη φωτογραφία αποτυπώνονται οι επιτυχίες και οι απώλειες για την I/NJG 2.

περιοχή. Πετούσαν πλέον σε μικρή σχετικά από­ σταση από τις ακτές, όταν ο ασυρματιστής εντόπισε μια φιγούρα και προειδοποίησε τον πιλότο: «Πρόσεχε! Ενα αεροσκάφος βρίσκεται στην ουρά μας. Για όνομα του Θε­ ού βύθιση!». Ο πιλότος εκτέλεσε μια από­ τομη βύθιση, ενώ ταυτόχρονα το Beaufighter άνοιξε πυρ από απόσταση 100 μ. Ο Μπέιερ τράβηξε τον μοχλό ελέγχου προς τα πίσω, καθώς η επιφάνεια της θάλασσας πλησίαζε απειλητικά. Η φυγόκεντρος δύνα­ μη ήταν τόσο ισχυρή, ώστε ο πιλότος έχασε για λίγο τις αισθήσεις του, αλλά το Ju 88C-4 κατάφερε να εξέλθει από τη βύθιση, ελάχι­ στα μέτρα πάνω από τη θάλασσα και τον υ­ γρό τάφο. Με βαθιά ανακούφιση το πλήρω­ μα αναλογίστηκε τα γεγονότα των προη­ γούμενων δευτερολέπτων, αλλά δεν είχε περισσότερο χρόνο στη διάθεσή του. Ηταν η σειρά του μηχανικού να τους προειδοποι­ ήσει ότι ο αντίπαλος εκτελούσε έναν ελιγ­ μό στα δεξιά τους. Ο πιλότος έστρεψε το κεφάλι του προς την κατεύθυνση της απει­ λής με την αγωνία αποτυπωμένη στο πρό­ σωπό του. Μάτια ορθάνοικτα, χείλη σφιγμέ­ να και χλωμό πρόσωπο συνέθεταν την εικό­ να του Μπέιερ. Ο πιλότος δεν είχε άλλη επι­ λογή από το να ρίξει το αεροσκάφος και πά­ λι σε βύθιση. Ο ασυρματιστής ψιθύρισε ότι έφθασε το τέλος, αλλά το Ju 88C-4 παρέμεινε στον αέρα και το ακροπτερύγιο έσχισε για λίγο την κορυφή των κυμάτων. Ο πιλό­ τος έστρεψε το αεροσκάφος προς την ξηρά κερδίζοντας -αργά αλλά σταθερά- ύψος, ενώ το βρετανικό μαχητικό φαινόταν να έ­ χει χάσει τα ίχνη τους. Διατήρησαν την πο-

Α Π Ω ΛΕΙΕΣ Α Ν ΤΙΠ Α Λ Ω Ν 1941/42

ρεία τους για μερικά λεπτά και στη συνέ­ χεια έστριψαν προς τις μακρινές ολλανδι­ κές ακτές. Λίγο πριν την αυγή, το αεροσκά­ φος προσγειώθηκε στη 6άση του Γκίλζε Ρίεν χωρίς κάποιο άλλο δυσάρεστο περι­ στατικά. Την επόμενη, όμως, νύκτα το πλή­ ρωμα του Do 17Ζ-10 (R4+GK) (σειριακός α­ ριθμός 2843) δεν είχε την ίδια τύχη και καταρρίφθηκε από ένα Beaufighter. Ο πιλότος σκοτώθηκε, ενώ τα άλλα δύο μέλη του πλη­ ρώματος εγκατέλειψαν το αεροσκάφος με επιτυχία και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Τη νύκτα της 12ης Ιουνίου 1941, το Ju 88C-4 (R4+GM) απογειώθηκε από τη 6άση του Γ κίλζε Ρίεν με πλήρωμα τον υποσμηναγό Πάουλ Μπον, διοικητή της 4./NJG 2, και τους σμηνίες Χανς Ενγκμαν και Βάλτερ Λίντνερ. Το πλήρωμα έφθασε πάνω από τη Βρετανία και μετά από μερικά λεπτά, κοντά στο αεροδρόμιο του Μπάκτον, εντόπισε ένα αεροσκάφος. Με μια σειρά ελιγμών, το Ju 88C-4 κατάφερε να πετά πίσω από το βομβαρδιστικό, ενώ η απόσταση που τους χώριζε είχε μειωθεί σε λιγότερο από 100 μ. Ανυποψίαστο το πλήρωμα του βομβαρδιστι­ κού ετοιμαζόταν για την τελική φάση της προσγείωσης. To Ju 88C-4 πετούσε σε ύψος μικρότερο των 20 μ. πάνω από το έδαφος, όταν το Wellington κατέβασε το σύστημα προσγείωσης και τα πτερύγια καμπυλότη­ τας. Την ίδια στιγμή, το γερμανικό μαχητικό τραντάχτηκε, καθώς ο πιλότος άνοιξε πυρ από ελάχιστη απόσταση. Το βομβαρδιστικό

Ο διοικητής της I/NJG 2, εττιομηναγός Καρλ Χούλσοψ (στο κέντρο), ανάμεσα στα δύο μέλη του πληρώματος του, τους σμηνίες Βίλι Μάγιερ και Πάουλ Λίχτ, και σε δύο μηχανικούς της σμηναρχίας. Πίσω τους ένα Ju 88C-4 αποτελεί ένα επιβλητικό φόντο. Ο επισμηναγός Χούλσοφ παρέμεινε στη διοίκηση της I/NJG 2 την περίοδο 24 Νοεμβρίου 1940 ■31 Οκτωβρίου 1941. κατέπεσε στην άκρη του διαδρόμου, ενώ το μαχητικό εκτέλεσε μια απότομη άνοδο για να επιστρέψει και πάλι πάνω από το αερο­ δρόμιο. Οι κινητήρες βρυχώντο, καθώς το αεροσκάφος επέστρεφε πάνω από το Μπά­ κτον. To Ju 88C-4 εντόπισε αυτήν τη φορά

ένα Whitley και εξαπέλυσε μία ριπή που έπληξε το βομβαρδιστικό στο οπίσθιο τμήμα της ατράκτου. Το βομβαρδιστικό εκτέλεσε άνοδο, αλλά κόπηκε σε δύο τμήματα και κα­ τέπεσε στο έδαφος. Στις 13 Ιουνίου, τα γερ­ μανικά μαχητικά κατέρριψαν ένα Defiant και

ΟΙ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΥΠΟΣΜΗΝΑΓΟΥ ΧΑΝΣ ΧΑΝ A/A I

Η Μ ΕΡΟ Μ Η ΝΙΑ I

ΤΥΠΟΣ

I

ΣΧΟΛΙΑ

1

24 Οκτωβρίου 1940

Wellington

Στην πραγματικότητα, το θύμα ήταν το Whitley Mk V «D» (σειριακός αριθμός

2

2 Ιανουαρίου 1941

Whitley

Το θύμα ήταν το Whitley (Τ4227) της 102 Μοίρας της RAF. Δεν υπήρξαν επι-

3

12 Μαρτίου 1941

Blenheim

Το αεροσκάφος (Blenheim Mk I με σειριακό αριθμό L6835) ανήκε στην 54η

4

13 Μαρτίου 1941

Hudson

Στην πραγματικότητα, το θύμα ήταν το Manchester Mk I (L7319) «C» της 207

Ρ5073) της 102 Μοίρας της RAF. Από το πενταμελές πλήρωμα, δύο σκοτώθηκαν. ζώντες. Μοίρα Επιχειρησιακής Μετάπτωσης (OTU). Μοίρας της RAF. Το αεροσκάφος καταρρίφθηκε κατά τη φάση της απογείω­ σης από το αεροδρόμιο του Ουάντινγκτον και από το πενταμελές πλήρωμα δεν υπήρξαν επιζώντες. 5

8 Απριλίου 1941

Hampden

Το θύμα ήταν το Hampden Mk I (Ρ9092) της 14ης OTU.

6

8 Απριλίου 1941

Wellington

Στην πραγματικότητα, το παραλίγο θύμα ήταν ένα Beaufighter της 29ης Μοί­

7

17 Απριλίου 1941

Hampden

Το θύμα ήταν το Hampden Mk I (AD761) της 144 Μοίρας της RAF, το οποίο κα­

ρας, το οποίο εκτέλεσε αναγκαστική προσγείωση. ταρρίφθηκε τέσσερα λεπτά μετά την απογείωση. Από το τετραμελές πλήρω­ μα, διασώθηκε μόνο ένα μέλος. 8

21 Απριλίου 1941

Hampden

9

4 Μαΐου 1941

Fulmar

10

5 Μαΐου 1941

Blenheim

11

16 Αυγούστου 1941

Wellington

12

11 Οκτωβρίου 1941

Oxford

Το θύμα ήταν το Battle Mk I (Ρ6674). To θύμα ήταν το Spitfire Mk HA (P7699) της 222 Μοίρας της RAF, το οποίο κα­ ταρρίφθηκε νότια του Νόργουιτς. Το θύμα ήταν το Hurricane I (Ρ3866) της 257 Μοίρας της RAF. Το θύμα ήταν το Wellington «Μ» (W5532) της 104 Μοίρας της RAF. Το θύμα ήταν το Oxford Mk II (ΑΒ767) της 12ης Μοίρας Εκπαίδευσης (FTS).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 57

Π λ ευ ρ ικ ές όψ εις των Ju 88C-2 και Ju 88C-4 που α π ο τέλεσ αν τον κορμό τη ς I/NJG 2 κατά τη διά ρ κεια των επ ιχειρήσεω ν πάνω από τη Β ρ ετα νία .

ένα Halifax, ενώ το Ju 88C-4 (R4+LK) μετά από αερομαχία κατέπεσε στο έδαφος, χω­ ρίς επιζώντες από το τριμελές πλήρωμα. Στις 14 Ιουνίου, η σμηναρχία υπέστη τρεις απώλειες, με το σύνολο των αεροσκα­ φών να προέρχεται από την 4./NJG 2. Δύο α­ εροσκάφη καταρρίφθηκαν από Beaufighter της 25ης Μοίρας, ενώ το τρίτο αεροσκάφος κατέπεσε υπό δραματικές συνθήκες. Το πρώτο αεροσκάφος (R4+DM) καταρρίφθηκε στη 01.25 και το πλήρωμα συνελήφθη αιχμάλωτο. Το δεύτερο αεροσκάφος (R4+AM) καταρρίφθηκε χωρίς κανένας από το πλήρωμα να καταφέρει να επιζήσει. Το πλήρωμα του σμηνία Αλτ (Ju 88C-2 R4+JM) είχε ολοκληρώσει την αποστολή του και επέστρεφε στη 6άση του. Καθώς κατευθυνόταν ανατολικά, το πλήρωμα ενός He 111 της 8ης Μοίρας της 4ης Πτέρυγας Βομβαρδιστικών (8./KG 4) ολοκλήρωνε με ε­ πιτυχία την προσθαλάσσωση στη Βόρεια θάλασσα. Το πλήρωμα είχε καταφύγει στη σωσίβια λέμβο και το Ju 88, πετώντας σε χα­ μηλό ύψος, άρχισε να πραγματοποιεί κύ­ κλους πάνω από τη θέση τους. Με τρόμο οι αεροπόροι του He 111 είδαν το ακροπτερύ­ γιο του Ju 88 να ακουμπά στο νερό και το α­ εροσκάφος να «καταπίνεται» από τα κύμα­ τα. Οι υποψήφιοι σωτήρες χάθηκαν για πά­

5 8 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

ντα κάτω από τα κύματα. Την επόμενη ημέ­ ρα, το πλήρωμα του He 111 διασώθηκε από άλλο αεροσκάφος. Η απώλεια τριών πληρω­ μάτων αποτέλεσε ένα σημαντικό πλήγμα για την 4./NJG 2. Στις 17 Ιουνίου, η I/NJG 2 κατέρριψε ε­ πτά αεροσκάφη χωρίς απώλειες, παίρνο­

ντας μια άτυπη εκδίκηση για τα γεγονότα των προηγούμενων νυκτών. Τη νύκτα της 26ης Ιουνίου, η 4./NJG 2 απώλεσε τον διοι­ κητή της, όταν το αεροσκάφος εντόπισε ένα Whitley. Η πρώτη διέλευση κύλησε ομα­ λά, αλλά κατά τη διάρκεια της δεύτερης ο πιλότος διέπραξε ένα μοιραίο λάθος και ο

Κοντινή όψη το υ π ιλοτηρίου ενός Ju 88C-2. Α ρ ισ τερ ά δ ια κ ρ ίν ετα ι ένα πολυβόλο M G 15 και δ εξιά το σ κοπ ευτικό Revi το υ π ιλότου. Το πολυβόλο σ το π ιλοτήριο συνήθω ς α φ α ιρ είτο , αλλά δεν υπήρχε μια τυπ οπ οιημένη πρακτική.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ I/NJG 2 ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΗΜ ΕΡΟ Μ Η ΝΙΑ

Ιούλιος 1940

ΔΙ ΕΚΔΙΚΟ ΥΜ ΕΝΕΣ ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ 2

ΣΧΟΛΙΑ

Οι καταρρίψεις την περίοδο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1940 πραγματοποιήθηκαν από την II/NJG 1.

Αύγουστος 1940

2

Σεπτέμβριος 1940

2

Δύο καταρρίψεις Hurricane, στις 17 και 27 Αυγούστου αντίστοιχα, οι οποίες δεν ε ­ πιβεβαιώνονται από τα αρχεία της RAF. Ενα Wellington και ένα Blenheim, στις 8 και 10 Σεπτεμβρίου αντίστοιχα, τα οποία δεν επιβεβαιώνονται από τα αρχεία της RAF.

Οκτώβριος 1940

5

Ενα Do 17Ζ-10 και ένα Ju 88C-2 υπέστησαν ζημιές κατά τη διάρκεια αναγκαστικών προσγειώσεων, χωρίς απώλειες ανάμεσα στα πληρώματα.

Νοέμβριος 1940

3

Οι απώλειες της σμηναρχίας σημειώθηκαν την 1η και την 23η Νοεμβρίου, φθάνο-

Δεκέμβριος 1940

4

Οι απώλειες της σμηναρχίας ήταν δύο αεροσκάφη Ju 88C-2: ένα αεροσκάφος που

ντας τα τέσσερα αεροσκάφη και τα τρία πληρώματα. καταρρίφθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1940 (R4+KL) και ένα που κατέπεσε κατά την α­ πογείωση την ίδια ημέρα (R4+TH). Ιανουάριος 1941

6

Φεβρουάριος 1941

12

Μάρτιος 1941

6

Απρίλιος 1941

25

Ο πιο επιτυχημένος μήνας συνοδεύθηκε από την απώλεια τριών πληρωμάτων. Συ­ νολικά, οι απώλειες της σμηναρχίας ήταν εννέα αεροσκάφη στις επιχειρήσεις ή σε επιχειρησιακά ατυχήματα.

Μάιος 1941

13

Ιούνιος 1941

21

Ιούλιος 1941

19

Τον Ιούλιο του 1941, η I/NJG 2 πραγματοποίησε 270 επιχειρησιακές εξόδους και ε ­ π ιτέθηκε σε 58 αεροδρόμια. Οι μισές από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκαν πά­ νω από τη Βόρεια θάλασσα. Οι απώλειές της ήταν τέσσερα πληρώματα.

Αύγουστος 1941

15

Σεπτέμβριος 1941

4

Οκτώβριος 1941 Σύνολο Καταρρίψεων

2 141

ουραίος πολυβολητής του βομβαρδιστικού χρησιμοποίησε με επιτυχία τα τέσσερα πο­ λυβόλα. Οι βολίδες συγκεντρώθηκαν με θανατηφόρα ακρίβεια στην περιοχή του πι­ λοτηρίου και ο Μπον έγειρε πάνω στον μο­ χλό ελέγχου. To Whitley ήταν πλέον καταδι­ κασμένο και κατέπεσε, αλλά το Junkers συμπεριφερόταν παράξενα. Απότομοι ελιγμοί και ριπές από τον οπλισμό ανησύχησαν το υπόλοιπο πλήρωμα μέχρι που διαπίστωσε ότι ο Μπον ήταν πλέον νεκρός. Παγωμένος αέρας εισερχόταν μέσα στο πιλοτήριο. Απε­ γνωσμένα ο μηχανικός κατάφερε να απομακρύνει το άψυχο σώμα του πιλότου από τη θέση του και τράβηξε τον μοχλό ελέγχου για να οριζοντιώσει το αεροσκάφος. Με τη βοήθεια του πολυβολητή, μετέφεραν τον Μπον στην άτρακτο και ο μηχανικός ανέλαβε τη διακυβέρνηση του αεροσκάφους. Πά­ νω, όμως, από την Ολλανδία οι καιρικές συνθήκες ήταν αντίξοες με ομίχλη και κακή ορατότητα, καθιστώντας πραγματική αυτο­ κτονία κάθε προσπάθεια για προσγείωση από ένα μέλος που δεν ήταν εκπαιδευμένο ως χειριστής. Τα δύο μέλη εγκατέλειψαν το αεροσκάφος μαζί με τη σορό του διοικητή τους. Αρκετές ώρες αργότερα, η I/NJG 2 έ­ λαβε ενημέρωση ότι ένα αεροσκάφος της

συνετρίβη στην περιοχή του Μιλάνου. Εκπληκτοι οι επιζώντες διαπίστωσαν ότι με­ τά την εγκατάλειψη του αεροσκάφους το μαχητικό κέρδισε ύψος και υπό τον έλεγχο του αυτόματου πιλότου διέσχισε τη Γαλλία και τις Αλπεις και κατέπεσε στο Μιλάνο, ό­ ταν πλέον εξαντλήθηκαν τα καύσιμά του! Ο σμηνίας Οττο Βάις απογειώθηκε στις 22 Ιουνίου για μια αποστολή στο βορειότε­ ρο τμήμα της ζώνης. Η απουσία αντιαερο­ πορικών πυρών ή άλλης δραστηριότητας αποτελούσε ασφαλή ένδειξη για το έμπειρο πλήρωμα ότι στην περιοχή δρούσαν νυκτε­ ρινά μαχητικά. Λίγο αργότερα, ένα Beaufighter της 25ης Μοίρας επιτέθηκε στο

Ju 88C. Ο πιλότος εκτέλεσε μια απότομη βύθιση, αλλά τα εύστοχα πυρά του βρετανι­ κού μαχητικού έπληξαν τις δεξαμενές καυ­ σίμου στην πτέρυγα. Από το τριμελές πλή­ ρωμα διασώθηκε μόνο ο ασυρματιστής. Την περίοδο 30 Ιουνίου - 9 Ιουλίου, η I/NJG 2 κατέρριψε 13 αεροσκάφη, ενώ κατέστρεψε και μερικά στο έδαφος αξιοποιώντας τις ε­ μπρηστικές βόμβες. Εκτός από τις επιτυ­ χίες, η δράση των μαχητικών είχε το πρό­ σθετο όφελος της διατάραξης του προ­ γράμματος εκπαίδευσης στις περιοχές ό­ που ήταν πλέον πιθανή η δράση τους. Την περίοδο 15-31 Ιουλίου 1941, η I/NJG 2 κατέρριψε 10 αεροσκάφη με τίμημα τρία

Ενας σχηματισμός Ju 88C-2 τη ς I/NJG 2 κ α τε υ θ ύ ν ε τα ι προς τις β ρ ετα ν ικ ές α κ τέ ς . Η μέση διά ρ κεια κ ά θ ε αποστολής έφ θ α ν ε τις π έντε ώ ρες.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 5 9

Eva Do 17 Ζ -7 μ ε μ α ύ ρ η βαψή παραλλαγής. Η μ ετα τρ ο π ή των βομβαρδιστικώ ν Do 17Ζ σε νυ κτερ ινά μα χη τικά ή τα ν μια λύση α νά γκης μ έ χ ρ ι την εισαγω γή σε υπηρεσία ικανότερω ν εκδόσεων.

πληρώματα. Τον Αύγουστο σημειώθηκαν άλλες 15 καταρρίψεις, στις οποίες οι πιλό­ τοι που πρωταγωνίστησαν ήταν οι σμηνίες Μπέιερ (τρεις καταρρίψεις τη νύκτα της 7ης προς 8η Αυγούστου, σε διάστημα 28 λε­ πτών) και Μπούσμαν (τρεις καταρρίψεις τη νύκτα της 13ης Αυγούστου). Τον Σεπτέμ­ βριο του 1941, η κακοτυχία διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στις επιχειρήσεις της I/NJG 2 που σημείωσε μόνο τέσσερις καταρρίψεις, ενώ σι απώλειες ήταν πέντε αερο­ σκάφη (δύο θύματα μαχητικών και τρία σε δυστυχήματα). Στις 3 Οκτωβρίου, ο σμηνίας Αλφονς Κέστερ κατέρριψε το Stirling Ν6085 (MG-Η) της 7ης Μοίρας λίγο μετά την απο­ γείωσή του από τη βάση του Οάκινγκτον. Αυτή αποτέλεσε και τη μοναδική επιτυχία της I/NJG 2 η οποία αφορούσε τετρακινητή­ ριο βομβαρδιστικό. Στις 11 Οκτωβρίου 1941, το αεροσκά­ φος του ανθυποσμηναγού Χανς Χαν (Ju 88C-4 R4+NL με σειριακό αριθμό 0851) συγκρούστηκε με ένα εκπαιδευτικό αεροσκά­ φος Airspeed Oxford Mk II (ΑΒ767) της 12ης Μοίρας Εκπαίδευσης (FTS) πάνω από το Λανκασάιρ, χωρίς επιζώντες ανάμεσα στα πληρώματα. Ο Χαν είχε παρασημοφορηθεί

με τον Σταυρό των Ιπποτών στις 9 Ιουλίου 1941 ως ο πρώτος πιλότος που σημείωσε 10 καταρρίψεις σε αποστολές νυκτερινής δι­ είσδυσης. Αυτή αποτέλεσε την τελευταία αλλά οδυνηρή απώλεια για την I/NJG 2 πάνω από τη Βρετανία. Συνολικά, ο Χαν σημείωσε 12 καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία και αναδείχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτε­ ρους άσσους αυτού του συγκεκριμένου εί­ δους αποστολών. Γεννημένος στις 9 Φε­ βρουάριου 1919 ήταν σχεδόν 23 ετών, όταν βρήκε τραγικό θάνατο μαζί με τα άλλα δύο μέλη του πληρώματος, τους σμηνίες Ερνστ Μέισλερ και Χέλμουτ Σέιντ. Την επόμενη ημέρα μετά την απώλεια του Χαν, ο Χίτλερ αποφάσισε τη διακοπή των επιχειρήσεων πάνω από τη Βρετανία, όχι τόσο λόγω αναποτελεσματικότητας αλ­ λά κυρίως για ψυχολογικούς λόγους, διότι οι Γερμανοί πολίτες θα έπρεπε να βλέπουν τον εχθρό να πληρώνει το τίμημα (με τη μορφή κατεστραμμένων αεροσκαφών γύ­ ρω από τις πόλεις) και δεν ενδιαφέρονταν για τα αεροσκάφη που δεν συμμετείχαν σε επιδρομές εναντίον γερμανικών πόλεων εξαιτίας της δράσης των γερμανικών αερο­ σκαφών. Η απόφαση αυτή αποδείχθηκε

Τα πληρώ ματα των Do 17Ζ-7/Ζ-10 σημείω σαν α ρ κ ε τέ ς επ ιτυ χ ίες εναντίον των βρετανικώ ν βομβαρδιστικών. Η ύπαρξη αξιόπιστων συσκευώ ν ρ α ντά ρ θ α α ύξα νε π ιθα νό τα τα την α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τά το υ ς πάνω από το υ ς β ρ ετα ν ικο ύ ς ουρανούς.

6 0 1 ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α ί ·

Χ α ρ α κτη ρ ισ τικ ές όψ εις το υ π ιλοτηρίου ενός Ju 88C.

Την προστασία το υ οπίσθιου ημισφ αιρίου των Ju 88C είχ ε αναλάβει ένα πολυβόλο των 7,92 mm. Ο π ολυβολητής εκ τελ ο ύ σ ε και χρ έη π α ρ α τηρ ητή προσπαθώντας να εντοπ ίσ ει κάποια νυκτερ ινή απειλή.

ΤΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΤΗΣ NIG 2 (1940-1941) Οι ανάγκες για την αντιμετώπιση των νυκτερινών επιδρομών της RAF οδήγησαν στην ανάπτυξη του Do 17Ζ-7 Kauz από τη μετατροπή βομβαρδιστικών. Η έκδοση προω­ θείτο από δύο κινητήρες Bramo 323Ρ-1 και διέθετε τριμελές πλήρωμα. Προστέθηκε θωράκιση γύρω από το εμπρόσθιο τμήμα του πιλοτηρίου, χωρίς όμως να υπάρχει ολόπλευ­ ρη θωράκισή του. Η κύρια διαφορά σε σχέση με τις εκδόσεις βομβαρδισμού ήταν η α­ ντικατάσταση του διαφανούς ρύγχους από ένα νέο αδιαφανές ρύγχος με τρία πολυβόλα MG 17 των 7,92 mm (1.000 φ.α.ο.) και ένα πυροβόλο MG 151/20 (άλλη εκδοχή αναφέρει MG FF) των 20 mm με αναχορηγία 400 βλήματα. Εκτιμάται ότι μετατράπηκαν δύο-τρία α­ εροσκάφη. Στον εξοπλισμό τους περιλαμβανόταν μία συσκευή ανίχνευσης υπέρυθρης ακτινοβολίας. Το πρώτο επιχειρησιακό αεροσκάφος ήταν το R4+HK που εντάχθηκε στο δυναμικό της Μοίρας 1./NJG 2. To Do 17Ζ-10 Kauz II υπήρξε η τελευταία έκδοση νυκτερινού μαχητικού και σε αυτήν μετατράπηκαν 10 αεροσκάφη (άλλη εκδοχή αναφέρει εννέα) από βομβαρδιστικά. Ολα τα αεροσκάφη εντάχθηκαν στο δυναμικό της II/NJG 1 (η οποία στη συνέχεια μετονομά­ στηκε σε I/NJG 2). Από την έκδοση αφαιρέθηκε κάθε περιττός εξοπλισμός που δεν συν­ δυαζόταν με την κύρια αποστολή και έτσι το μέγιστο βάρος απογείωσης περιορίστηκε στα 7.258 kg. Στο ρύγχος προστέθηκε ένα τέταρτο πολυβόλο MG 17 και σε ορισμένα αε­ ροσκάφη η συσκευή υπέρυθρης ακτινοβολίας Spanner. Οι «φτωχές» επιδόσεις του Do 17Ζ-10 οδήγησαν στην αντικατάστασή του από τα Ju 88C και τα Bf 110 για αποστολές νυ­ κτερινής αναχαίτισης. To Ju 88C αποτέλεσε το σημαντικότερο μαχητικό της I/NJG 2 στις αποστολές πάνω από τη Βρετανία. Η πρώτη προσπάθεια αφορούσε την έκδοση προπαραγωγής Ju 88C-0 που βασιζόταν στην έκδοση βομβαρδισμού Ju 88Α-1. To Ju 88C-0 προωθείτο από τους Jumo 211Β-1 και ο εμπρόσθιος οπλισμός αποτελείτο από τρία MG 17 των 7,92 mm και ένα πυροβόλο MG FF των 20 mm. To Ju 88C-1 παρέμεινε στα χαρτιά, διότι χρησιμοποιούσε τους κινητήρες BMW 801ΜΑ των 1.600 hp, οι οποίοι προορίζονταν κυρίως για το Fw 190. To Ju 88C-2 υπήρξε η πρώτη έκδοση παραγωγής η οποία αξιοποιούσε τον σκελετό του Ju 88Α-1 σε συνδυασμό με τους Jumo 211Β-1 των 1.200 hp. Ο εμπρόσθιος οπλισμός δια­ τηρείτο από τα τρία MG 17 και το MG FF στο ρύγχος. Συμπληρωματικά, το Ju 88C-2 διέ­ θετε ένα MG 15 στο πιλοτήριο, ένα MG 15 για την κάλυψη του οπίσθιου ημισφαιρίου και ένα MG 15 στο οπίσθιο τμήμα της κοιλιακής γόνδολας. Η επόμενη έκδοση παραγωγής ήταν το Ju 88C-4 που αξιοποίησε τον σκελετό του Ju 88Α-4, στον οποίο το εκπέτασμα της πτέρυγας είχε αυξηθεί από τα 18,37 m στα 20,08 m και είχε υποστεί δομικές ενισχύσεις. Για την προώθηση του Ju 88C-4 χρησιμοποιήθηκαν αρχικά οι Jumo 211F-1. Από την άνοιξη του 1942 αντικαταστάθηκαν από τους ισχυρότε­ ρους Jumo 211J-1/J-2 των 1.340 hp, Ο βασικός οπλισμός του Ju 88C-2 ενισχύθηκε με την εγκατάσταση δύο MG FF (120 β.α.ο.) στο εμπρόσθιο τμήμα της κοιλιακής γόνδολας. Ο ο­ πλισμός συμπληρωνόταν με ένα MG 15 στο οπίσθιο τμήμα του πιλοτηρίου, το οποίο σε ορισμένα αεροσκάφη είχε αντικατασταθεί από δύο πολυβόλα παρόμοιου διαμετρήμα­ τος. Στο οπίσθιο τμήμα της γόνδολας μπορούσε να τοποθετηθεί ένα MG 15, με την προ­ ϋπόθεση όμως ότι δεν θα μεταφέρονταν τα δύο πυροβόλα των 20 mm στο εμπρόσθιο τμήμα της. Η παραγωγή του Ju 88C-4 περιορίστηκε σε λιγότερα από 100 αεροσκάφη.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ Do 17Ζ-10

I

Ju 88C-4

ΠΛΗΡΩΜΑ

3

3

ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m)

18

20,08

Μ Η Κ Ο Σ (m)

16,23

14,96

Υ Ψ Ο Σ (m)

4,56

5,07

ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2)

55

54,7

ΚΙΝΗΤΗΡΕΣ

2x1.000 hp Bramo 323Ρ

2x1.200 hp Jumo 211F

ΒΑΡΟΣ (kg)

6.000

8.000

ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ

7.258

11.350

ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h)

425 km/h στα 5.000 m

495

ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ

385 km/h στα 4.300 m

485

ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (kg)

ΠΛΕΥΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΟΦΗ (m) ΟΠΛΙΣΜΟΣ

8.000

8.690

4x7,92 mm MG 17

3x7,92 mm MG1 17

και 1-2x20 mm MG FF

ως 3x20 mm MG FF

και δύο MG 15 για

και 2-3x7,92 mm MG 15

λανθασμένη, αφού εκείνη την περίοδο οι καταρρίψεις πάνω από τη Βρετανία υπερτε­ ρούσαν των καταρρίψεων που σημειώνο­ νταν πάνω από το γερμανικό έδαφος. Η τε­ λευταία επιτυχία της σμηναρχίας σημειώ­ θηκε στις 13 Οκτωβρίου, όταν ο σμηνίας Στρούνινγκ ανέφερε την καταστροφή ενός Β-17 Flying Fortress πάνω από το Κέμπριτζσάιρ. Συνολικά, η I/NJG 2 διεκδίκησε 141 καταρρίψεις και την καταστροφή 52 αερο­ σκαφών στο έδαφος, με απώλειες 89 αερο­ πόρους. Χωρίς την παρουσία της Luftwaffe πάνω από τη Βρετανία, η οποία εκτός από τις επιτυχίες παρεμπόδιζε και το πολύπλευ­ ρο πρόγραμμα εκπαίδευσης πληρωμάτων για νυκτερινές αποστολές, η RAF μπόρεσε να συνεχίσει τις επιχειρήσεις της με ασφά­ λεια. Τα αεροσκάφη της I/NJG 2 μεταφέρθη­ καν στην Κατάνια της Σικελίας για επιχειρή­ σεις πάνω από τη Μάλτα και τη Μεσόγειο, ανοίγοντας ένα νέο επιχειρησιακό κεφά­ λαιο. Η προστασία των νηοπομπών που ανεφοδίαζαν τις δυνάμεις του Ρόμμελ στη βό­ ρεια Αφρική αποτέλεσε την κύρια προτε­ ραιότητα, αλλά πιθανότατα η Luftwaffe είχε απολέσει μια σημαντική ευκαιρία παρεμπόδισης των νυκτερινών βομβαρδισμών της RAF. ΕΞ)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) M a n fre d Griehl: DORNIER D o 17E-Z, Do 215B - THE FLYING PENCIL IN LUFTWAFFE SERVICE, W W II Com bat A ircra ft Photo A rchive N o 3, AirDOC, Erlangen, 2005. (2) Je rry Scuts: GERMAN NIGHT FIGHTER ACES O F WORLD WAR 2, A ircra ft o f the A ces No 20, Osprey Publishing, Oxford, 1998. (3) D avid P. Williams: NACHTJAGERLUFTWAFFE NIGHT FIGHTER UNITS 1939-1943, Classic Publications, Surrey, 2005. (4) M a rek J. M urawski: I/NJG 2, M iniatury 10, Kagero, Lublin, 2002. (5) Ron Mackay: JUNKERS Ju 88, C row ood Aviation Series, Crowood Press, Wiltshire, 2001. (6) M a n fred Griehl: NIGHTFIGHTERS OVER THE REICH, G reenhill Books, London, 1997. (7) B rian Filley: JUNKERS Ju 88 IN ACTION PART 2, A ircra ft N um ber 113, Squadron/Signal Publications, Texas, 1991. (8) John Weal: LUFTWAFFE NACHTFLIEGER PART 1, Wings o f Fame Vol. 14, A erospace Publishing, London, 1999. (9) M.Kit, G.Aders: CHASSEURS DE NUIT DE LA LUFTWAFFE, Editions Atlas, Paris, 1981.

το οπίσθιο ημισφαίριο

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 6 1

Ελαφρύ τεθ ω ρ α κισ μ ένο LAV2 5 μ ε πυροβόλο 25 mm το υ Λόχου D του 2ου Μ ηχανοκίνητου Τάγματος Π εζικο ύ (Light A rm ored In fa n try B atallion, 2η Μ ερ α ρ χία Πεζοναυτώ ν). Ο λόχος ήταν αποσπασμένος στο TF«G ator». Τα LAV των Π εζοναυτώ ν πήραν το βάπτισμα το υ πυράς στον Παναμά.

ΣΟΤΗΡΙΟΣ ΒΟΥΡΛΙΟΤΗΣ

Σιις 20 Δεκεμβρίου 1989, οι ΗΠΑ εξαπέλυσαν ενανιίον ίου Παναμά ιη μεγαλύιερη οιραιιωιική επιχείρηση που είχαν αναλάβει από ιην εποχή ιου πολέμου ίου Βιεινάμ. Σκοποί: me επιχείρησης «lust Cause» ήιαν η αναιροπή ίου σιραιιωιικού Οικιάιορα Νοριένκα και η αποκαιάσιαοη ιης δημοκρατίας οιη χώρα. Περιοοόιεροι από 26.000 όνδρες και νυναίκεα έλαβαν μέρος οιο εγχείρημα, οι οιραιιωιικές επιχειρήσεις ίου οποίου πρακιικά ολοκληρώθηκαν ίο πρώιο εικοοιιειράωρο.

6 2 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η

U TO P IA

«JUST CAUSE» ο ενδιαφέρον των ΗΠΑ στράφηκε προς τον Παναμά, που αποτελούσε επαρχία της Κολομβίας, περί τα μέσα του 19ου αιώνα, με τη σύναψη συνθήκης η οποία παραχω­ ρούσε ελεύθερη διέλευση του ισθμού. Σύντομα έγινε η πρώτη προσπάθεια για τη χάρα­ ξη μιας διώρυγας, η οποία ωστόσο δεν ευδοκίμη­ σε εξαιτίας της ύπαρξης του Υπερηπειρωτικού Σιδηροδρόμου (Transcontinental Railroad) που ε­ Το αντια ερ οπ ορ ικό Vulcan κτεινόταν στις ΗΠΑ, ενώ κατά τη δεκαετία του χ ρ ησ ιμοπ οιή θη κε για πρώτη φορά 1880 απορρίφθηκαν οι σχετικές προτάσεις του επ ιθ ε τικ ά σ την επ ιχείρησ η «Just Φερδινάνδου ντε Λεσέπς, ιθύνοντα νου της διώ­ Cause». Πριν τη ν ένα ρ ξη τη ς ρυγας του Σουέζ. Το ενδιαφέρον αναζωπυρώθη­ επ ιχείρησ ης ελ ή φ θ η σ α ν αποφάσεις τα κ τικ ή ς : α ύξησ η τη ς κε λόγω των στρατιωτικών αναγκών που προέκυομ οχειρία ς σε τέσ σ ερ α ά τομα, ψαν από τον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο του το π ο θ έτη σ η εν ό ς τε χ ν ίτη 1898, αλλά μετέπειτα διαπραγματεύσεις για την σ υ ντη ρ η τή επ ιπ έδου τά γ μ α το ς , και παραχώρηση μιας λωρίδας γης στις ΗΠΑ και του σύνδεση 2.000 βλημάτω ν 20 mm σε δικαιώματος διάνοιξης διώρυγας απέτυχαν. αλυσίδα (daisy chain). Τον Νοέμβριο του 1903, η επαρχία του Πανα­ μά εξεγέρθηκε, ενδεχομένως με ανάμιξη και των ΗΠΑ, και στις 6 Νοεμβρίου του ίδιου έτους οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τη Δημοκρατία του Παναμά. Δύο εβδομάδες αργότερα, υπογράφηκε η συνθή­ κη Χέυ-Μπυνώ-Βαριγιά, με την οποία εκχωρήθηκαν στις ΗΠΑ μια λωρίδα πλάτους 16 χλμ. εγκάρ­ σια του ισθμού, παράκτιες θέσ εις για την άμυνα της σχεδιαζόμενης διώρυγας, τοποθεσίες για έρ­ γα υποστήριξης (όπως ταμιευτήρας νερού) και μερικός έλεγχος της πόλης του Παναμά (στην α­ κτή του Ειρηνικού) και του Κολόν (στην Καραϊβική), όπου θα βρίσκονταν οι δύο τερματικοί σταθ­ μοί. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ θα κατέβαλλαν ένα ε ­ φάπαξ ποσό και ένα ετήσιο επίδομα. Η κατασκευή της διώρυγας ολοκληρώθηκε το 1915. Η ζώνη της διώρυγας του Παναμά αποτέ­ λεσε αποικιακή κτήση των ΗΠΑ, υπό έναν κυβερ­ νήτη που διόριζε το Κογκρέσο, ενώ ο Παναμάς ή­ ταν προτεκτοράτο, το οποίο τελικά αναγνωρί-

Τ

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ I 6 3

στηκε από την Κολομβία (1921). Το 1931 οι ΗΠΑ παρα­ χώρησαν στη χώρα μεγαλύτερο βαθμό αυτοδιάθεσης και οποιαδήποτε αμερικανική στρατιωτική παρέμβαση στην τοπική πολιτική δραστηριότητα έληξε. Η κατά­ σταση στη χώρα ήταν γενικά ήρεμη, ενώ περιστασιακές εσωτερικές διαμάχες (ταραχές και απεργίες) είχαν ως στόχο πολιτικές της τοπικής κυβέρνησης. Η αμερι­ κανική παρουσία θεω ρείτο ένα μόνιμο και αναγκαίο στοιχείο. Η οικονομική σημασία της διώρυγας για την περιο­ χή είναι ολοφάνερη, και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγο­ νός ότι ως τη δεκα ετία του 1970 οι κυβερνήτες προέρ­ χονταν από ένα εκλεκτό σύνολο επιχειρηματιών, τα συμφέροντα των οποίων ήταν εναρμονισμένα με εκ εί­ να των ΗΠΑ. Το 1968 ο συνταγματάρχης Ομάρ Τορίχος Χερέρα κατέλαβε την εξουσία, με αποτέλεσμα η Εθνι­ κή Φρουρά να ασκεί την πολιτική εξουσία της χώρας.

0 ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Το 1977 υπογράφηκε η συνθήκη Κάρτερ-Τορίχος, με την οποία στις 31 Δεκεμβρίου 1999 η ζώνη της διώ­ ρυγας θα αποδιδόταν στον Παναμά, οι ΗΠΑ θα διατη­ ρούσαν πλήρη δικαιώματα εισόδου και οι στρατιωτικές δυνάμεις τους θα αποχωρούσαν. Ο θάνατος του Τορί­ χος σε αεροπορικό ατύχημα το 1981 προανήγγειλε μια νέα περίοδο αναταραχής και την άνοδο του συνταγμα­ τάρχη Μανουέλ Αντόνιο Νοριέγκα. Σύντομα ο Νοριέγκα απέκτησε την πλήρη εξουσία του Παναμά, ενώ ο πρόεδρος και το κοινοβούλιο αποτελούσαν διακοσμητικά στοιχεία. Οι ΗΠΑ αναγνώριζαν τα κρίσιμα συμφέροντα που είχαν στον Παναμά -αφού κυβερνητικές υπηρεσίες χρησιμοποιούσαν τον Νοριέ­ γκα-, στα οποία περιλαμβάνονταν η υποστήριξη των Κόντρας (αντικομμουνιστικών δυνάμεων που δρούσαν στη Νικαράγουα και στο Ελ Σαλβαδόρ) και η συγκέ­ ντρωση πληροφοριών εναντίον της Κούβας και άλλων λατινοαμερικανικών χωρών. Από το 1985, οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον Παναμά οξύνθηκαν, με αφορμή τη δολοφονία ενός δημοφιλούς πολιτικού αντίπαλου του Νοριέγκα. Τα αμερικανικά μέ­

6 4 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

Ανδρες το υ 1/75 Τάγματος Ranger ελ έγχ ο υ ν τα α λεξίπ τω τά το υς, καθώ ς πλησιάζουν στα α ερ οδρ όμ ια Τοκουμέν/Τορίχος, επ ιβ αίνοντες σε C-141.

Ενα ελ ικό π τερ ο S ikorsky UH-60A B lack H aw k του 2/123 Α εροπ ορικού Σ υ ν τά γ μ α το ς τη ς 7ης Μ Π εκ φ ο ρ τώ νετα ι από ένα μ ετα γ ω γ ικ ό C-5A G alaxy στην α εροπορική βάση Χάουαρντ.

σα ενημέρωσης άρχισαν να παρουσιάζουν τον ηγέτη του Παναμά ως έναν διεφθαρμένο δικτάτορα που δια­ κινούσε ναρκωτικά στις ΗΠΑ, προστάτευε τους αρχη­ γούς των καρτέλ, υποστήριζε τρομοκράτες, ξέπλενε τα κέρδη από την πώληση ναρκωτικών και κατέπνιγε τη δημοκρατία στη χώρα του. Περί τα μέσα του 1987, το Κογκρέσο δραστηριοποιήθηκε σχετικά με τον Πα­ ναμά, καθώς οι ακροαματικές διαδικασίες της υπόθε­ σης Ιράν-Κόντρας αποκάλυψαν παράνομες δραστη­ ριότητες των ΗΠΑ στην ξένη χώρα. Η Γερουσία υπερψήφισε την απομάκρυνση του Νο­ ριέγκα, και ο τελευτα ίο ς κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι ε­ πεμβαίνουν στις εσω τερικές υποθέσεις του Παναμά. Οι ΗΠΑ ανέστειλαν την αποστολή κάθε στρατιωτικής βοήθειας προς τη χώρα και, το σημαντικότερο, η CIA διέκοψε κάθε δεσμό με τον Νοριέγκα - μια σχέση 20 ε­ τών. Στον Παναμά άρχισαν να σημειώνονται επεισόδια εναντίον των αμερικανικών βάσεων, της πρεσβείας των ΗΠΑ και Αμερικανών πολιτών και στρατιωτών. Εί­ ναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια εννέα μηνών το 1988 καταγράφηκαν περισσότερες από 1.000 περι­ πτώσεις παρενόχλησης Αμερικανών από τις Ενοπλες Δυνάμεις του Παναμά. Η απομάκρυνση του Νοριέγκα με τη βία συζητήθηκε από την κυβέρνηση Ρήγκαν το 1988. Ενθερμος υποστηρικτής της ήταν ο υφυπουργός Εξωτερικών Ελιοτ Αμπραμς, αλλά έβρισκε αντίδραση στο πρόσωπο του ναυάρχου Ουίλιαμ Κρόου, αρχηγού του Μικτού Επιτελείου (Joint Chiefs of Staff - JCS) και κύριου στρα­ τιωτικού συμβούλου του προέδρου. Η νέα κυβέρνηση Μπούς συνέχισε να αναζητά μια μη στρατιωτική λύση. Ωστόσο, η εμφανής νοθεία των προεδρικών εκλογών του Παναμά (Μάιος 1989) και πράξεις βίας εναντίον των αντιπάλων του Νοριέγκα που καταγράφηκαν από τον διεθνή Τύπο, ώθησαν την αμερικανική κυβέρνηση να ανακαλέσει τον πρέσβη της, να μειώσει το προσω­ πικό της πρεσβείας, να διατάξει την απομάκρυνση των Αμερικανών πολιτών, τον περιορισμό των υπολοίπων σε ασφαλείς καταυλισμούς και την αποστολή στρατιω­ τικής δύναμης στον Παναμά. Παρά τις αμερικανικές ελπίδες για πτώση του Νο­ ριέγκα εκ των έσω, όταν, στις 3 Οκτωβρίου 1989, στη χώρα εκδηλώθηκε πραξικόπημα, οι ΗΠΑ ήταν ανίκα­ νες να προσφέρουν βοήθεια στους στασιαστές. Μόλις τρεις ημέρες νωρίτερα, ο στρατηγός Μάξουελ Οέρ-

μαν είχε αναλάβει επικεφαλής της Νότιας Διοίκησης και μία ημέρα νωρίτερα ο στρατηγός Κόλιν Πάουελ ε ί­ χε αντικαταστήσει τον ναύαρχο Κρόου στη θέση του αρχηγού του JCS (1). Οι υπηρεσίες ασφαλείας των ΗΠΑ δεν διέθ ετα ν επαρκείς αξιόπιστες πληροφορίες για το πραξικόπημα, και τις κρίσιμες ώρες οι Αμερικανοί στρατιώτες στον Παναμά περίμεναν οδηγίες που δεν έλαβαν ποτέ. Ο Νοριέγκα συνέχισε τις προκλήσεις. Στις 15 Δ ε­ κεμβρίου 1989, το Εθνικό Συμβούλιο τον ονόμασε «Μέγιστο Αρχηγό» και αρχηγό της κυβέρνησης και κή­ ρυξε τον πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ. Την επόμενη ημέ­ ρα. στρατιώτες πυροβόλησαν ένα αμερικανικό όχημα, σκοτώνοντας έναν υπολοχαγό των πεζοναυτών. Δύο μάρτυρες του συμβάντος (ένας υποπλοίαρχος και η σύζυγός του) συνελήφθησαν. Δύο ημέρες αργότερα ο πρόεδρος Μπούς έδωσε εντολή για εισβολή.

01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Το 1984, ένα έτος μετά την άνοδο του Νοριέγκα στην εξουσία, η Εθνική Φρουρά έλαβε την ονομασία Δυνάμεις Αμυνας του Παναμά (Fuerzas de Defensa de Panama - FDP). Επικεφαλής τους ήταν ο Νοριέγκα -καθώς δεν υπήρχε υπουργός Αμυνας- καιπεριελάμβαναν το Γενικό Επιτελείο, την Επιτροπή Αμυνας και Ασφά­ λειας και την Επιχειρησιακή Διοίκηση Ειδικών Δυνάμε­ ων. Από το 1987, ο έλεγχος των FDP είχε π εριέλθει στο Στρατηγικό Στρατιωτικό Συμβούλιο (Consjo Estrategico Militär) που συνιστούσαν περίπου 12 στενοί φίλοι του Νοριέγκα με βαθμούς από αυτόν του λοχαγού ως του συνταγματάρχη (ο στρατιωτικός βαθμός στις FDP δεν ήταν πάντα ανάλογος της εξουσίας που κατείχε το κά­ θ ε στέλεχος), με αποτέλεσμα μια υποβόσκουσα αγανά­ κτηση εκ μέρους του Γενικού Επιτελείου. Οι FDP είχαν τέσσερις κλάδους. Ο Νοριέγκα είχε την άμεση επιστασία της Χερσαίας Δύναμης (Fuerza Terrestre) και οι τρεις αρχηγοί (Αεροπορίας, Ναυτικού και Αστυνομίας) λογοδοτούσαν σε εκείνον. Αν και ίσχυε ο θεσμός της υποχρεωτικής στράτευσης, οι FDP επαν­ δρώνονταν από εθελοντές, οι οποίοι υφίσταντο τρεις μήνες βασικής εκπαίδευσης. Υπήρχαν στρατιωτικές σχολές και σχολεία εκπαίδευσης, ωστόσο οι αξιωματι­ κοί λάμβαναν εξειδικευμένη εκπαίδευση σε άλλες χώ­ ρες (Χιλή, Κολομβία, Ελ Σαλβαδόρ, Μεξικό, Β ενεζουέ­ λα, ΗΠΑ, ενώ η Κούβα και η Νικαράγουα παρείχαν στρατιωτικούς συμβούλους). Η χώρα διαιρείτο σε 12 στρατιωτικές ζώνες, οι οποίες συνιστούσαν τέσσερις περιφέρειες. Η Χερσαία Δύναμη δ ιέθ ετε περισσότερους από 6.000 άνδρες μοιρασμένους σε τρία τάγματα και σε ο­ κτώ ανεξάρτητους λόχους πεζικού. Οι τελευταίοι, με δύναμη μεγαλύτερη των 200 ανδρών, ήταν οργανωμέ­ νοι σε τρεις διμοιρίες τυφεκιοφόρω ν και ομάδες υπο­ στήριξης ή ειδικές ομάδες, και προσανατολισμένοι για ειδικές επιχειρήσεις. Το Τάγμα 2000 (τρεις λόχοι πεζι­ κού -ο ένας εξοπλισμένος με τεθωρακισμένα οχήματ α - και ένας λόχος υποστήριξης με όλμους) δ ιέθ ετε 600-700 άνδρες και αποτελούσε δύναμη άμεσης α ντί­ δρασης. Το 2ο Τάγμα «Paz», στα σύνορα με την Κόστα Ρίκα, είχε δύναμη 400 ανδρών και συνίστατο από έναν λόχο διοίκησης και δύο λόχους αεροπορικής εφόδου.

Οι τέσ σ ερ ις άνδρ ες τη ς φ ω τογραφ ίας φορούν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ές σ το λές BDU (B attle Dress Uniform), μ ε ε ξ α ρ τύ σ εις ALICE, αμερικανικά κράνη από kevlar και είναι οπλισμένοι μ ε Μ16Α1 δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 5,56 mm. Ω στόσο, δεν είναι Α μερικανοί, αλλά μ έ λ η το υ Τάγματος 2000 των FDP, απ οδεικνύοντας έτσ ι τη δυσκολία διάκρισης του εχ θ ρ ο ύ από τον φίλο.

Το 4ο Τάγμα «Cemaco» βρισκόταν στα σύνορα με την Κολομβία, δ ιέθ ετε έναν ορεινό λόχο, ενώ σε περίπτω­ ση ανάγκης προσαρτούσε άλλες μονάδες. Στις FDP πε­ ριλαμβάνονταν η Ειδική Αντιτρομοκρατική Μονάδα Ασφαλείας (Unidad Especial de Seguidad Antiterror UESAT), μια καλά εκπαιδευμένη μονάδα 70 ανδρών που παρείχε μία διμοιρία σωματοφυλάκων για την προστα­ σία του Νοριέγκα, η τελετουργική Ιλη Ιππικού «General Antonio Ramon Cantera» (180 άνδρες), η ελλιπώς εκπαι­ δευμένη Μονάδα Κομμάντος, η Διμοιρία Μηχανικού (50 άνδρες) και περίπου 250 υπαξιωματικοί και δόκιμοι αξιωματικοί που φοιτούσαν στις αντίστοιχες σχολές στο Ρίο Χάτο. Οι υπηρεσίες της Χερσαίας Δύναμης περιελάμβαναν Τμήμα Διαβιβάσεων, Υπηρεσία Πολεμικού Υλικού, Τάγμα Μεταφορών και Συντήρησης και Τάγμα Υγειονομικού. Η Αεροπορία (Fuerza Aerea Panamena) αριθμούσε 500 άνδρες και ήταν εξοπλισμένη με ποικιλία πολιτι­ κών μεταγωγικών, αεροσκαφών εκπαίδευσης/συνεργα­ σίας και ελικοπτέρων (συμπεριλαμβανομένων 21 Bell 205Α-1, τα οποία υποστήριζαν κυρίως τον 2ο Αερομεταφερόμενο Λόχο Πεζικού «Puma»). Παρείχε υπηρε­ σίες μεταφορών, αναγνώρισης, παράκτιας περιπολίας και διάσωσης, ενώ δ ιέθ ετε περιορισμένες επ ιθετικές δυνατότητες. Από το 1986, η βασική εκπαίδευση του προσωπικού (πιλότων και τεχνικών) γινόταν στον Πανα­ μά και η εκπαίδευση ειδικότητας στη Βενεζουέλα και στην Κολομβία. Η Εθνική Ναυτική Δύναμη (Fuerza de Marina Nacional) δ ιέθ ετε 500 άνδρες και επάνδρωνε ο­ κτώ περιπολικά σκάφη, πέντε αποβατικά, δύο σκάφη διοικητικής μέριμνας και ένα μεταγωγικό. Στο Ναυτικό ανήκε ο 1ος Λόχος Πεζοναυτών (Infanteria de Marina) και η νεοϊδρυθείσα Διμοιρία Κομμάντο Ναυτικού. Τυπικά αστυνομικά καθήκοντα εκτελούσε η Αστυνομική Δύνα­ μη (Fuerza de Policia - FP, περίπου 5.000 άνδρες), η ο­ ποία αποτελούσε κλάδο των FDP. Η Εθνική Υπηρεσία Ερευνας, με περίπου 1.500 μέλη, λειτουργούσε ως μυ­ στική αστυνομία. Στην Εθνική Φρουρά (Guardia Nacional) ανήκαν η Προεδρική Φρουρά, η Φρουρά Σω­ φρονιστηρίων, η Δύναμη Λιμενικής Αστυνομίας και η Φρουρά Δασών. Ολες οι παραστρατιωτικές οργανώσεις εξυπηρετούσαν την ενίσχυση του ελέγχου που ασκού­ σε ο Νοριέγκα. Το 1988 οργανώθηκαν τα Τάγματα Αξιο­

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 6 5

πρέπειας (Batallons de la Dignidad) κυρίως από ανέργους, χωρικούς και δημοσίους υπαλλήλους και ε­ λέγχονταν από τις FDP μέσω ενός μικρού επιτελείου. Συνολικά υπη­ ρετούσαν από 2.000 ως 3.000 ένο­ πλοι πολίτες, οι οποίοι είχαν λάβει πολύ στοιχειώδη στρατιωτική εκ ­ παίδευση. Το πρώτο σχέδιο των ΗΠΑ για την ανάπτυξη δυνάμεων στον Πα­ ναμά σε περίπτωση έκτακτης ανά­ γκης εκπονήθηκε τον Φεβρουά­ ριο του 1988 (επιχειρησιακό σχέ­ διο «Blue Spoon») και προέβλεπε την άμυνα των αμερικανικών ε­ γκαταστάσεων, στρατιωτικοπολιτικές επιχειρήσεις (παροχή στρα­ τιω τικής υποστήριξης στην πολι­ τική αρχή και στις δημόσιες υπη­ ρεσίες), τη μεταφορά των αμάχων και την εξουδετέρωση των FDP. Από τον Μάρτιο του 1988 άρχι­ σε η ενίσχυση των αμερικανικών δυνάμεων που στρατοπέδευαν στον Παναμά, για την αύξηση της ασφάλειας και για την εξασφάλι­ ση της τήρησης της συνθήκης του 1977. Στις 9 Απριλίου, η USSOUTHCOM ενεργοποίησε την Joint Task Force Panama, για τον συντονισμό όλων των στρατιωτικών ε ­ πιχειρήσεων. Τον επόμενο μήνα, το 18ο Αερομεταφερόμενο Σώμα (XVIII Airborne Corps) επιλέχθηκε ως ο βα­ σικός τακτικός σχηματισμός για τη διεξαγωγή της επι­ χείρησης. Μ ετά τις εκλογές του Μαΐου, 1.900 άνδρες προστέθηκαν στους 10.300 που ήδη βρίσκονταν στη χώρα. Μονάδες της 7ης Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ) και της 82ης Α ερομεταφερόμενης Μεραρχίας (AM) άρχι­ σαν να εναλλάσσονται ανά τρ εις έως έξι μήνες στο πλαίσιο της επιχείρησης «Nimrod Sustain». Πολλές μο­ νάδες παρακολούθησαν το Κέντρο Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης στη Ζούγκλα (Jungle Operations Training Center - JOTC) ή εναλλακτικά εκπαιδεύτηκαν σε στρα­ τιω τικές επιχειρήσεις σε αστικό περιβάλλον (MOUT Military Operations in Urban Terrain), στις οποίες ο Αμερι­ κανικός Στρατός υστερούσε. Το καλοκαίρι του 1989 η εκπόνηση επιχειρησιακών σχεδίων εντατικοποιήθηκε και οι μονάδες άρχισαν συνδυασμένες ασκήσεις εκπαί­ δευσης και επιχειρήσεις ελευθερίας κινήσεων (Freedom of Movement - FOM, αυτοκινητοπομπές μετα­ ξύ αμερικανικών εγκαταστάσεων, που εξασφάλιζε η συνθήκη του 1977). Η ικανότητα τη ς άμεσης αντίδρα­ σης που επέδειξαν οι FDP κατά το πραξικόπημα του Οκτωβρίου προκάλεσε την αναθεώρηση του «Blue Spoon» στο επιχειρησιακό σχέδιο 90-2, το οποίο μετο­ νομάστηκε σε επιχείρηση «Just Cause» και αποτελούσε την πρώτη αμερικανική επιχείρηση που σχεδιάστηκε για να εκτελεσ τεί κατά τη διάρκεια της νύκτας. Οι μονάδες που έλαβαν μέρος στην εισβολή προ­ έρχονταν από πολλούς σχηματισμούς και διοικήσεις. Ο Αμερικανικός Στρατός είναι οργανωμένος και εκπαι­ δεύ ετα ι κατά τρόπο ώστε οι μονάδες του να μπορούν

6 6 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

Ενας π εζονα ύτης τη ς Α ν τ/τρ ο μ ο ­ κρα τικής Δ ιμ ο ιρ ία ς το υ 1ου Σ τό λ ο υ [1st Fleet A ntiterro rist S ecu rity Team (FAST) Platoon], οπλισμένος με υποπολυβόλο C olt M 16 των 9 mm μ ε γ εμ ισ τή ρ ες σε ε ιδ ικ έ ς θ ή κ ε ς που φ έ ρ ε ι στο πόδι το υ. Σ το ν δ εξιό μηρό φ έ ρ ε ι θήκη με πιστόλι Μ9.

Ε λικόπ τερο S ikorsky M H-53J Pave Low των Ειδικών Δυνάμεων.

να μεταφέρονται μεταξύ των σχηματισμών και των ε­ ξαρτημένων διοικήσεων, ανάλογα με τις επιχειρησια­ κές ανάγκες. Οι διοικητικές ιεραρχίες στις οποίες α­ νήκουν οι μονάδες κατά την περίοδο της ειρήνης πα­ ρακάμπτονται και ο επιχειρησιακός έλεγχος αναλαμ­ βάνεται από διαφ ορετικές μονάδες ή σχηματισμούς, ενώ η αρχική ιεραρχία διατηρείται για λόγους διαχείρι­ σης. Η επιλογή των μονάδων γίνετα ι ανάλογα με τις α­ νάγκες της επιχείρησης, τον τύπο της μονάδας, τη γε­ ωγραφική θέση της, την ετοιμότητα του εξοπλισμού και το επίπεδο εκπαίδευσης. Η αρχή τη ς συγκέντρω­ σης μονάδων σε τακτικά συγκροτήματα προσανατολι­ σμένα σε συγκεκριμένη αποστολή (mission-oriented) βρήκε εφαρμογή στην επιχείρηση «Just Cause». Στις 20 Δεκεμβρίου 1989, πρώτη ημέρα της επιχεί­ ρησης, 13.171 μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ βρίσκονταν ήδη στον Παναμά (εκ των οποίων 9.254 α­ νήκαν στον Στρατό). Περίπου 13.000 μεταφέρθηκαν από τις ΗΠΑ, εκ των οποίων 1.300 ρέηντζερ και 3.300 α­ λεξιπτω τιστές έλαβαν μέρος στη μεγαλύτερη ρίψη από την εποχή του Β' ΠΠ (2). Το 18ο Αερομεταφερόμενο Σώμα (αντιστράτηγος Καρλ Στίνερ) εξασκούσε την τακτική διοίκηση μέσω της Joint Task Force South (JTFSO), η οποία θα εκτελούσε τις συνδυασμένες επι­ χειρήσεις. Ενας αριθμός των μονάδων της JTFSO τ ε ­ λούσαν υπό τις άμεσες διαταγές του 18ου Σώματος, η έδρα του οποίου βρισκόταν στις ΗΠΑ. Οι κύριες τα κτι­ κές δυνάμεις ήταν οργανωμένες σε τα κτικά συγκρο­ τήματα (Task Force - TF) που συνίσταντο από πολυά­ ριθμα τάγματα.

01 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕ0Ν Η Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων, Νότος (Special Operations Command, South) παρείχε μια μικρή επ ιτελι­ κή ομάδα η οποία επιφορτίστηκε με τον σχεδίασμά και τον συντονισμό. Αυτή, μαζί με τις μονάδες των ειδικών επιχειρήσεων, τέθηκαν υπό το ν έλεγχο του Τακτικού Συγκροτήματος Συνδυασμένων Ειδικών Επιχειρήσεων (Joint Special Operations Task Force - JSOTF), το οποίο τελούσε υπό τις διαταγές της USSOUTHCOM. Πριν από την εισβολή, οι Ειδικές Δυνάμεις είχαν ασχοληθεί κυρίως με τη συγκέντρωση πληροφοριών, την παρα­ κολούθηση των δυνάμεων των FDP, την αναγνώριση των ζωνών ρίψεων και την παρακολούθηση του Νοριέγκα, ο οποίος μετακινείτο έως και τέσσερις φορές κά­ θ ε βράδυ. Η πρώτη πολεμική επιχείρηση της επιχείρησης «Just Cause» εκτελέσ τηκε από το 2ο Συγκρότημα Ειδι-

———

Ναυτική βάση Κόκο Σόλο

ΚΑΡΑΙΒΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΚΑΝΑΔΑΣ

Στρατιωτική Φορτ Σέρ| ΚΟΥΒΑ

Ε ΙΡ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΩΚΕΑΝΟΣ

•Β ΕΝ ΕΖ Ο Υ ΕΛ Α

Εκδοτική

2013

(Ο Λ Ο Η Β ΪΑ

Ευγενικού / ΓΝΩΜΩΝ

Φορτ Σιμαρόν

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή

Αεροπορική βάση 3 Αλμπρουκ a Τιναχίτας τρστιοπική βάση Π Φορτ Κλέυτον Π

• Λα Κομαντανθία

Αποθήκη £ πυρομαχικών Ναυτικού

Προς Ρίο Χστο 70

ΥΠΟ Μ ΝΗΜ Α ]

Αμερικανοί

ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΑΜΜ: Αερομεταφερόμενη Μεραρχία ΠΖΝ: Πεζοναύτες ΤΑΞΠΖ: Ταξιαρχία Πεζικού ΣΡ: Σύνταγμα Ρέηντζερ

κού Πολέμου του Ναυτικού (Naval Special Warfare Group Two), το οποίο ανέπτυξε 707 άνδρες. Οι ομάδες των βα­ τραχανθρώπων (SEAL) είχαν αναλάβει να αποτρέψουν τη διαφυγή του στρατηγού Νοριέγκα. Τη νύκτα της 19ης Δεκεμβρίου, τέσσερις βατρα­ χάνθρωποι της Ομάδας Δύο των SEAL (SEAL Team Two) εισχώρησαν στο λιμάνι Μπαλμπόα. Ηταν εφ ο δια ­ σμένοι με ειδικούς αναπνευστήρες, που τους επ έτρ ε­ παν να παραμένουν σε κατάδυση για περισσότερο από τρ εις ώρες, ενώ οι συσκευές ανακύκλωναν το ο­ ξυγόνο, συγκροτούσαν το διο ξείδιο του άνθρακα και δεν άφηναν φυσαλίδες στην επιφάνεια. Οι τέσσερις άνδρες έφθασαν στον στόχο το υ ς απαρατήρητοι και τοπ οθέτησαν πλαστικά εκρηκτικά στα ύφαλα του πε­ ριπολικού «Presidente Fortes», που ήταν αγκυροβολη­ μένο στην αποβάθρα. Στη συνέχεια κα τευθύνθηκαν προς τη συμφωνημένη θέση περισυλλογής. Ενα ε­ μπορικό που διέπ λεε τη διώρυγα τους υποχρέωσε να καταδυθούν σε βάθος μεγαλύτερο των 15 μέτρων, γεγονός που τους εξέθ εσ ε σε έναν διαφ ορετικό κίν­ δυνο, καθώς το καθαρό οξυγόνο μπορεί να γ ίν ει τοξι-

Η α μερικανική εισ βολή στον Παναμά.

• Τοκουμέν • Τορίχος

Π ΦοΡ1 Αμαδόρ

Χάουαρντ

κό σε βάθος άνω των 16 μέτρων. Η καλή φυσική κατά­ σταση απέδωσε και αργότερα οι τέσσ ερις βατραχάν­ θρωποι περισυνελέγησαν από το νερό με ασφάλεια. Ακριβώς στις 01.00 τα εκρηκτικά εξερράγησαν και το σκάφος βυθίστηκε. Η αποστολή, που διήρκεσε περί­ που τέσσερις ώρες, αποτέλεσε τη ν πρώτη αποστολή βατραχανθρώπων εναντίον πλωτού σκάφους μετά το ν Β’ ΠΠ και θ εω ρ είτα ι αντιπροσωπευτική στην ιστο­ ρία των θαλάσσιων κομμάντος. Οι αρχικές πληροφορίες ήθελαν το αεροδρόμιο Πατίγια, στην πόλη του Παναμά, να φυλάσσεται από μια ελαφρά οπλισμένη φρουρά, ωστόσο οι SEAL είχαν αποστείλει άνδρες με πολιτική περιβολή για αναγνώρι­ ση. Σύμφωνα με τις αρχικές ενδείξεις, το αεροδρόμιο φυλασσόταν από ένοπλους πολίτες (ο Νοριέγκα είχε μισθώσει πολιτική φρουρά για την προσωπική προστα­ σία του και για την προστασία της περιουσίας του), και σύμφωνα με τους κανόνες εμπλοκής δεν επιτρεπόταν στους SEAL να τους πυροβολήσουν. Περίπου τα μεσάνυκτα της 19ης προς την 20ή Δ ε­ κεμβρίου, 15 φουσκωτές λέμβοι Zodiac με τρ εις διμοι­ ρίες (48 άνδρες) της Ομάδας Τέσσερα των SEAL, έπε­ σαν στη θάλασσα από ένα σκάφος του Αμερικανικού Ναυτικού. Ενα μήνυμα ασυρμάτου αποκάλυψε ότι ο Νοριέγκα είχε διαφύγει από το Κολόν με ένα ελικόπτε­ ρο και κατευθυνόταν προς το Πατίγια. Η αποστολή έ ­ πρεπε να ξεκινήσει 15 λεπτά νωρίτερα από το σχέδιο, χωρίς να προηγηθεί επαρκής αναγνώριση της ακτής κοντά στο αεροδρόμιο. Η ακτή αποδείχθηκε άδεια, ω­ στόσο, το αεροδρόμιο φυλασσόταν από σχετικά ισχυ­ ρή δύναμη. Μια διμοιρία SEAL που τοπ οθετούσε εμπό­ δια στον διάδρομο εντοπίστηκε από τους φρουρούς,

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 6 7

οι οποίοι προειδοποίησαν τους Αμερικανούς να σταμα­ τήσουν. Οι SEAL κάλεσαν τους πρώτους να παραδο­ θούν. Οι προειδοποιήσεις και οι κλήσεις για παράδοση συνεχίστηκαν για μικρό χρονικό διάστημα, αφού δια­ κόπηκαν ξαφνικά από εχθρικά πυρά. Μια ομάδα βα­ τραχανθρώπων βρέθηκε εκτεθ ειμ ένη και μια δεύτερη έτρ εξε να την υποστηρίξει. Επτά άνδρες τραυματίστη­ καν άμεσα. Ακολούθησε μια σύντομη αλλά έντονη α­ νταλλαγή πυρών, η οποία αντηχούσε σε όλο το αερο­ δρόμιο. Η μάχη έληξε και σύντομα αλεξιπτωτιστές ενίσχυσαν τους SEAL. Οι τελευ τα ίο ι άφησαν πίσω τους τέσσερις νεκρούς και οκτώ τραυματίες. Η επιχείρηση στο αεροδρόμιο Πατίγια, αν και έληξε με επιτυχία, κα­ θώς μια ρουκέτα έπληξε (ηθελημένα ή κατά λάθος) το Learjet που βρισκόταν σε ένα υπόστεγο, κατέδειξε την τρω τότητα των ειδικών δυνάμεων από τη στιγμή που γινόταν φανερή η παρουσία τους. Οι άνδρες των SEAL, ελαφρά οπλισμένοι και στερούμενοι αεροπορικής υπο­ στήριξης, αντιμετωπίστηκαν με ευκολία από την εχθρι­ κή δύναμη. Την πρώτη ώρα της 20ής Δεκεμβρίου, τρία ελικό­ πτερα Sikorsky UH-60A Black Hawk απογειώθηκαν από την αεροπορική βάση Ωλμπρουκ, δεχόμενα εχθρικά πυρά. Τα ελικόπτερα μετέφ εραν 22 άνδρες του 3ου Τάγματος του 7ου Συγκροτήματος Ειδικών Δυνάμεων (Αερομεταφερόμενο) (Special Forces Group (Airborne) SFGA) ή 3/7 ΣΕΔ(Α) στη γέφυρα του ποταμού Πακόρα ανατολικά της πόλης του Παναμά για να αποτρέψουν ενισχύσεις από το επίλεκτο Τάγμα 2000 που βρισκόταν στο Φορτ Σιμαρόν, μόλις 4 χλμ. ανατολικά. Οταν προ­ σγειώθηκαν, οι άνδρες ανακάλυψαν ό τι τα προπορευόμενα τμήματα μιας μεγάλης αυτοκινητοπομπής ήδη πλησίαζαν στη γέφυρα από τον υπερυψωμένο αυτοκι­ νητόδρομο. Τρεις άνδρες οπλισμένοι με τα νέα ελαφρά αντιαρματικά Μ136 ΑΤ4 έτρεξαν και έπληξαν τα προπορευόμενα οχήματα, φράσσοντας τον δρόμο στα υπό­ λοιπα. Καθώς ένα αεροσκάφος Lockheed AC-130H Spectre σκόπευε τα τεθωρακισμένα οχήματα, οι Αμερι­ κανοί έβαλαν πυκνά πυρά εναντίον των ανδρών των FDP. Πρακτικά κάθε εχθρικό όχημα καταστράφηκε και μαζί η μοναδική προσπάθεια του Τάγματος 2000 να α­ ναπτυχθεί εναντίον των εισβολέων. Η κατάσταση στη γέφυρα σταθεροποιήθηκε στις 01.30, και στις 06.00 έφθασαν ενισχύσεις για τη μικρή αμερικανική δύναμη,

6 8 I ΣΤ ΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙΑ

Σπάνια φ ω τογραφ ία που απ εικονίζει μ έλη τη ς Δύναμης Delta (επίσημα 1st S pecial Forces O perational D etachm ent) να α π οβιβάζονται από ένα ελ ικό π τερ ο Black Hawk. Αν και φ έρ ο υ ν τυπ ικές σ το λές και εξ α ρ τύ σ εις , τα μα λλιά το υ ς είναι πολύ μ α κ ρ ύ τερ α από άλλους σ τρ α τιώ τες.

καθώς οι πληροφορίες για το Τάγμα 2000 ήταν ανεξα­ κρίβωτες και αναμενόταν νέα επίθεσή του. Ειδικά εκπαιδευμένα στοιχεία του 3/7 ΣΕΔ(Α) επέδραμαν στον τηλεοπτικό σταθμό TV2 στο Σέρο Αθούλ, σε δύο κυβερνητικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς και σε διάφορες τοποθεσίες όπου σύχναζε ο Νοριέγκα, ενώ μια μικρή ομάδα εξασφάλισε το Φορτ Ντέηβις. Ομάδες Β (3) παρείχαν Στοιχεία Διοίκησης και Ελέγχου Ειδικών Επιχειρήσεων (Special Operations Command and Control Elements - SOCCE) σε επίπεδο ταξιαρχίας κάθε διοίκησης και αποδείχθηκαν ανεκτίμητα στην παροχή συμβουλών ως προς τις δυνατότητες των Ειδικών Δυ­ νάμεων και στον συντονισμό των επιχειρήσεων, ειδικά σε περιπτώσεις στις οποίες η τακτική κατάσταση δεν ήταν ξεκάθαρη. Για τις επιχειρήσεις της Δύναμης Delta δεν αποκα­ λύπτονται λεπ τομέρειες. Στοιχεία της έπληξαν τοπο­ θ εσ ίες όπου υπήρχαν υποψίες ό τι είχε καταφύγει ο Νοριέγκα και άνδρες της Δύναμης ήταν παρόντες στην παπική Νουντσιατούρα, όταν ο Νοριέγκα βρήκε εκεί καταφύγιο. Επίσης εφόρμησαν στη φυλακή Μοδέλο, με τη βοήθεια ελικοπτέρων ΜΗ-6 Little Bird, και αποφυλάκισαν τους κρατούμενους, μεταξύ αυτών και τον επιχειρηματία Κούρτ Μιούζ, ο οποίος ήταν πρά­ κτορας της CIA.

ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «RED» Το TF «Red», μοιρασμένο σε δύο μικρότερα τα κτι­ κά συγκροτήματα, είχε αναλάβει ισάριθμες αποστο­ λές: την κατάληψη της στρατιωτικής βάσης Ρίο Χάτο (90 χλμ. δυτικά της πόλης του Παναμά) και την κατά­ ληψη του διεθνούς αεροδρομίου Τορίχος και της αε­ ροπορικής βάσης Τοκουμέν, βορειοανατολικά της πό­ λης του Παναμά. Το βράδυ της 19ης Δεκεμβρίου, δύο Lockheed F117Α Nighthawk, στην πρώτη αποστολή του τύπου, πέταξαν πάνω από τη βάση του Ρίο Χάτο, όπου βρισκό­ ταν το μεγαλύτερο τμήμα του 6ου Μηχανοκίνητου Λό­ χου και του 7ου Λόχου Πεζικού των FDP. Κάθε αερο­ σκάφος έριξε μία βόμβα 900 kg με σκοπό να πανικοβάλει τους αμυνόμενους, ο αριθμός των οποίων εκτιμάτο σε 720 βαριά οπλισμένους άνδρες. Το αποτέλεσμα ήταν αντίθετο. Οι στρατιώτες επάνδρωσαν τα αντια ε­

ροπορικά ZPU-4 και υποδέχθηκαν τα αμερικανικά α ε­ ροσκάφη, που έφθασαν λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυκτα, με βλήματα 14,5 mm και βολίδες από όπλα μικρού δια­ μετρήματος. Το TF «Romeo» βρισκόταν ήδη έξι ώρες στον αέρα όταν οι ρέηντζερ εγκατέλειψ αν τα 13 μεταγωγικά Ο­ Ι 30 σε απόσταση 200 μέτρων από το άκρο του διαδρό­ μου προσγείωσης του Ρίο Χάτο. Η πτώση έγινε από ύ­ ψος 150 μέτρων και ο δυνατός άνεμος έσπρωξε τους άνδρες στον τσ ιμεντένιο διάδρομο με αποτέλεσμα 35 στρατιώτες να τραυματιστούν (4). Οι ρέηντζερ συγκε­ ντρώθηκαν. Το 2/75 Τάγμα κινήθηκε προς τους στρατώ­ νες και τη Στρατιωτική Ακαδημία «Gen Tomas Herrera» και άνδρες του 3/75 Τάγματος κινήθηκαν προς το διοι­ κητήριο της στρατιωτικής βάσης, το κέντρο διαβιβάσε­ ων και τον όρχο οχημάτων. Επιτέθηκαν χωρίς καθυστέ­ ρηση, και πολύ σύντομα οι στόχοι είχαν καταληφθεί. Μια ομάδα του 3/75 απέκλεισε τον γειτονικό Διαμερικανικό αυτοκινητόδρομο που διασχίζει τη χώρα. Η πε­ ριοχή ήταν ασφαλής και οι Αμερικανοί είχαν στην κα­ τοχή τους ένα αεροδρόμιο για την υποστήριξη των ε­ πιχειρήσεων. Το πρώτο μεταγωγικό προσγειώθηκε στο Ρίο Χάτο στις 01.53. Οι ρέηντζερ είχαν τέσσερις νε­ κρούς και 27 τραυματίες και είχαν αιχμαλωτίσει περισ­ σότερους από 260 άνδρες, 16 τεθωρακισμένα οχήμα­ τα, 11 ZPU-4 και 8 όλμους διαμετρήματος 81 mm. Οι α­ πώλειες των FDP ανήλθαν σε 34 νεκρούς. Στη συνέ­ χεια, το 2/75 κατέλαβε την παραθαλάσσια οικία του Νοριέγκα στο Φαραλόν (σε απόσταση περίπου 2 χλμ.). Πάνω από τη ζώνη ρίψης του TF «Tango», στα χω­ ράφια πλησίον των αεροδρομίων Τοκουμέν/Τορίχος, έ­ φθασαν πρώτα τα μεταγωγικά που μετέφ εραν τον βα­ ρύ εξοπλισμό των ρέηντζερ. Δ εκαπέντε λεπτά αργό­ τερα οι άνδρες ρίφθησαν στους στόχους τους. Πολλοί αλεξιπτω τιστές παρασύρθηκαν προς τους διαδρό­ μους προσγείωσης, με αποτέλεσμα 19 τραυματι­ σμούς. Ενώ το 1/75 Τάγμα εξουδετέρω νε τις θέσ εις του 2ου Λόχου Αερομεταφερόμενου Πεζικού (2a Compana de Infanteria Aerotransportada «Puma»), ο Λό­ χος C του 3/75 Τάγματος (αποσπασμένος στο 1/75 Τάγ­ μα) κα τευθύνθηκε στον κύριο τερματικό σταθμό του αεροδρομίου. Οι Αμερικανοί εξασφάλισαν με ευκολία τους δύο άνω ορόφους, όμως άνδρες των FDP είχαν ο­ χυρωθεί στον πρώτο όροφο και κρατούσαν ομήρους 347 Βραζιλιάνους που είχαν α φ ιχθεί με την τελευ τα ία πτήση. Εντός μίας ώρας οι α ντικειμ ενικο ί στόχοι του TF «Tango» είχαν επ ιτευχθεί, με εξαίρεση τη ν κατά­ σταση ομηρίας, τη ν οποία ανέλαβαν οι τρ εις ομάδες μεγαφώνων του 1ου Τάγματος Ψυχολογικών Επιχειρή­ σεων. Μ ετά από δυόμισι ώρες διαπραγματεύσεων επι­ τεύχθη κε ειρηνική λύση. Από τις 09.00 άρχισαν να φθάνουν τα πρώτα μεταγωγικά με στοιχεία τη ς 82ης Α ερομεταφ ερόμενης Μεραρχίας (ΑΜΜ) και αργά το πρωί το 1/75 Τάγμα τέθ η κε υπό τον επιχειρησιακό έ ­ λεγχο της 82ης Μεραρχίας.

ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «PACIFIC» Το TF «Pacific» συνίστατο κυρίως από την ταξιαρχία επιφυλακής της 82ης ΑΜΜ, ενισχυμένη με στοιχεία πυ­ ροβολικού και τεθωρακισμένων της Μεραρχίας. Η τα ­ ξιαρχία θα έπεφτε στο αεροδρόμιο Τορίχος (όπου αρ­

Ενας υπολοχαγός των FDP. Φορά α μερικανική εξά ρ τυ σ η ALICE (All-purpose Lightweigh Individual Carrying Equipment), τυ φ έκ ιο M16A1, ενώ στο κ α σ τα νέρ υ θ ρ ο μ π ερ έ το έμ βλημα το υ 3ου Λόχου Π εζικο ύ « Diablo Rojo» (έναν κόκκινο διάβολο).

γότερα θα προσγειώνονταν μονάδες υποστήριξης) και στη συνέχεια θα εκτελούσε μια σειρά αεραποβάσεων με ελικόπτερα UH-60A που βρίσκονταν στον Παναμά. Περίπου 2.200 άνδρες, με πολλούς τόννους εφ ο­ δίων και εξοπλισμού, επιβιβάσθηκαν σε 20 μεταγωγικά Lockheed C-141B Starlifter (καθένα μπορούσε να μετα­ φ έρει 168 αλεξιπτωτιστές) στην Αεροπορική Βάση Πόουπ, στη Βόρεια Καρολίνα. Μια χιονοθύελλα είχε δημι­ ουργήσει σοβαρά προβλήματα και η απογείωση καθυ­ στέρησε διότι τα αεροσκάφη χρειάζονταν αποπαγοποίηση. Τα μεταγωγικά έφθασαν στον Παναμά σε τρία κύ­ ματα. Τα πρώτα C-141, με τους άνδρες του 2/504 Τάγμα­ τος, έφθασαν στις 02.10 πάνω από το αεροδρόμιο Τορίχος. Αν και το αεροδρόμιο ήταν ασφαλές, οι άν­ δρες της 82ης ΑΜΜ έπεσαν με αλεξίπτωτα, ώστε να φθάσουν στο έδαφος χωρίς καθυστέρηση και για να α­ ποφευχθεί συμφόρηση στον αέρα και στον διάδρομο προσγείωσης (περίπου 50 αλεξιπτωτιστές τραυματί­ στηκαν). Μαζί ρίφθηκαν οκτώ ελαφρά άρματα Μ551Α1 Sheridan (βάρους περίπου 15 t και εξοπλισμένα με πυ­ ροβόλο 152 mm), πραγματοποιώντας την πρώτη τους ρίψη σε πολεμική επιχείρηση. Τα Sheridan θα μοιράζο­ νταν ισάριθμα στα τρία τάγματα και στη δύναμη που θα αναλάμβανε την εξασφάλιση πρόσβασης στο αερο­ δρόμιο. Σύμφωνα με το σχέδιο, ο Λόχος D του 2/504 Τάγμα­ τος και δύο Sheridan κατευθύνθηκαν προς το Πάναμα Βιέχο (παραθαλάσσιο προάστιο της πρωτεύουσας) για να συναντηθούν με το υπόλοιπο τάγμα που θα μεταφερόταν με ελικόπτερα. Ο Λόχος D συνάντησε ένα ι­ σχυρό οδόφραγμα και χρειάστηκε η βοήθεια δύο ακό­ μα Sheridan για να εξουδετερω θεί. Δυσκολίες συνάντη­ σαν και οι άνδρες του τάγματος που μεταφέρθηκαν ε ­ κεί με ελικόπτερα, καθώς οι δύο ζώνες προσεδάφισης βρίσκονταν εντός του πεδίου βολής εχθρικών στρα­ τευμάτων. Επιπροσθέτως, η ζώνη κοντά στην ακτή α­ ποδείχθηκε ότι ήταν ένας βαλτότοπος, με αποτέλεσμα πολλοί αλεξιπτωτιστές βρέθηκαν βυθισμένοι στη λά­ σπη ως τους ώμους. Τα πληρώματα των ελικοπτέρων, αψηφώντας τα εχθρικά πυ­ ρά, αιωρούντο πάνω από τους αλεξιπτωτιστές για να τους ανασύρουν, ενώ αρκε­ το ί πολίτες σχημάτισαν αν­ θρώπινες αλυσίδες για να βοηθήσουν. Οι αντίπαλες δυνάμεις (η Ιλη Ιππικού και η UESAT) αμύνθηκαν πεισματικά, ό­ μως δεν ήταν σε θέση να α­ ντιμετωπίσουν τις αριθμη­ τικά ανώτερες αμερικανι­ κές δυνάμεις. Στις 12.00 ο στόχος είχε καταληφθεί. Κατά τις επόμενες ώρες, αυτοκίνητα με άνδρες των FDP και των Ταγμάτων Αξιο­ πρέπειας έφθαναν σπορα­ δικά στις θέσ εις του 2/504 Τάγματος και άνοιγαν πυρ εναντίον των αλεξιπτωτι­ στών, όμως αντιμετωπίστη-

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 6 9

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ν ο ρ ιέγ κ α (τυπικά τα ξία ρ χος ge n eral de brigada). Σ τη σ τολή το υ δ ιακρίνονται τα εμ β λ ή μ α τα α λεξιπ τω τισ τή το υ Παναμά, του Ισραήλ και του Π ερο ύ .

δρόμιο Πατίγια. Αεροσκάφη Spectre που είχαν προηγηθ ε ί είχαν προσβάλει τις εχθρικές θέσ εις και είχαν κα­ ταστρέψ ει τα περισσότερα τεθωρακισμένα οχήματα που δ ιέθ ετε το Τάγμα 2000. Στη συνέχεια έβαλαν με τα πυροβόλα τους εναντίον των οικημάτων όπου στεγα­ ζόταν η μονάδα. Ο Λόχος Α συνάντησε πολύ μικρή α­ ντίσταση. Οι περισσότεροι άνδρες του Τάγματος 2000 είχαν εξαφανιστεί, αφήνοντας πίσω τους 13 νεκρούς, 10 κατεστραμμένα τεθωρακισμένα και 3 όλμους δια­ μετρήματος 120 mm.

ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «ATLANTIC»

καν με επιτυχία. Πολλά οχήματα και τέσσερα τεθω ρα­ κισμένα V-300 καταστροφή καν από τα αμερικανικά πυ­ ρά. Αργά το απόγευμα ο Λόχος Β εξασφάλισε το ξενο­ δοχείο «Marriott», διότι υπήρχαν φόβοι ότι μέλη των α­ μερικανικών μέσων ενημέρωσης κινδύνευαν να κρατη­ θούν όμηροι. Το πρωί, το 1/504 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών εφόρμησε από ελικόπτερα στο Τιναχίτας, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της πρωτεύουσας, για να εξουδετερώ σει τον 1ο Λόχο Πεζικού Μάχης και Πυρών Υποστήριξης «Τίγρης» (1a Compania de Infanteria de Combate y Apoyo de Fuego «Tigre»), μία μονάδα που είχε επ ιδείξει εξαιρετική α­ φοσίωση στον Νοριέγκα κατά το πραξικόπημα του Οκτωβρίου. Ηδη κατά τη διάρκεια τη ς πτήσης, τα αμε­ ρικανικά ελικόπτερα είχαν δεχ θ εί πυρά από το έδα­ φος, τα οποία έγιναν πιο πυκνά επάνω από τον στόχο, χωρίς ωστόσο να είναι ιδιαίτερα εύστοχα. Δ εν υπήρ­ χαν πολλές κατάλληλες περιοχές για την προσγείωση των ελικοπτέρων, ενώ οι άνδρες των FDP ήταν καλά ο­ χυρωμένοι στον λόφο του Τιναχίτας και υποστηρίζο­ νταν από όλμους. Οι αλεξιπτω τιστές ανέβηκαν στην πλαγιά, διανύοντας 400 μέτρα υπό εχθρικά πυρά, και στη συνέχεια εισήλθαν στην πόλη, όπου ακολούθησε μάχη από σπίτι σε σπίτι. Ο στόχος κηρύχθηκε ασφαλής μόλις στις 14.30, ενώ η απειλή των ελεύθερω ν σκο­ πευτών στη γύρω περιοχή αντιμετω πίστηκε την επό­ μενη ημέρα. Η τελευτα ία μονάδα της TF «Pacific» που έπεσε με αλεξίπτωτα στο Τορίχος ήταν το 4/325 Τάγμα. Στις 10.00 ο Λόχος Α εισέβαλε από αέρος στο Φορτ Σιμαρόν, για να εξουδετερώ σει τα υπολείμματα του Τάγματος 2000. Τον ακολούθησε ο Λόχος Β. Ο Λόχος C κατέλαβε θ έ ­ σεις στο Τορίχος για την άμυνα του αεροδρομίου και ο Λόχος D ανέλαβε να ενισχύσει τους SEAL στο αερο­

7 0 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Η 7η ΜΠ ενάλλασσε τις τρ εις ταξιαρχίες της στην περιοχή του Κολόν ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Μεγάλο τμήμα της 3ης Ταξιαρχίας βρισκόταν στον Πα­ ναμά από τις 15 Οκτωβρίου, εκτελώ ντας ασκήσεις προετοιμασίας για την εφαρμογή του OPLAN 90-2, ενώ τα τάγματα που τελούσαν υπό τη διοίκησή της εναλ­ λάσσονταν στο Κέντρο Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης στη Ζούγκλα. Σύμφωνα με το επιχειρησιακό σχέδιο, η 3η Ταξιαρχία ονομάστηκε TF «Atlantic» και ανέλαβε να εξασφαλίσει πληθώρα διαφορετικών στόχων. Στοιχεία του τακτικού συγκροτήματος έστησαν ο­ δοφράγματα στον αυχένα της χερσονήσου Κολόν και στον αυτοκινητόδρομο Μπόυντ-Ρούσβελτ που συνδέ­ ει το Κολόν με τη ν πρωτεύουσα, κατέλαβαν τις εγκα­ ταστάσεις στο νησί Γκαλέτα και στη γειτονική οικιστι­ κή περιοχή και εξουδετέρωσαν αεροσκάφη των FDP στο πεδίο προσγείωσης Φρανς. Ο Λόχος Α του 4/17 Τάγματος εφόρμησε στο Φορτ Εσπινάρ (πλησίον του Κολόν), όπου ο 8ος Λόχος Πεζι­ κού (8a Compania de Infanteria) προέβαλε σθεναρή α­ ντίσταση. Οι επ ιτιθέμενοι ζήτησαν την υποστήριξη του πυροβολικού. Τα πυροβόλα του 7/15 Συντάγματος Πεδινού Πυροβολικού κατάφεραν άμεσα πλήγματα στο εχθρικό στρατόπεδο, καταστρέφοντας πλήρως τις εγκαταστάσεις πριν παραδοθούν 90 αμυνόμενοι. Μια δύσκολη αποστολή ανέλαβε ο Λόχος C του 4/17 Τάγματος: την εξουδετέρωση του 1ου Λόχου Πε­ ζοναυτών (1a Compania de Infanteria de Marina) στο Κόκο Σόλο. Σε απόσταση μόλις 50 μ. από το στρατόπεδο βρι­ σκόταν ένας οικισμός Αμερικανών. Ο λόχος ενισχύθηκε με μία διμοιρία του 3/504 Τάγματος και μία του 549 Λόχου Στρατονομίας. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε από τη 2η Διμοιρία του Λόχου C, ενώ η υπόλοιπη δύνα­ μη περικύκλωσε τις εχθρικές θέσεις. Δύο ρυμουλκούμενα εξάκαννα πυροβόλα Μ168 Vulcan διαμετρήματος 20 mm του 62ου Συντάγματος Πυροβολικού Αντιαερο­ πορικής Αμυνας είχαν αναλάβει την υποστήριξη με ά­ μεσα πυρά. Τέσσερις ώρες αργότερα η αμερικανική δύναμη είχε ολοκληρώσει την αποστολή της, συλλαμβάνοντας 38 αιχμαλώτους, χωρίς να τραυματιστεί ού­ τε ένας άνδρας. Ανδρες του 3/504 Τάγματος έφεραν σε πέρας μια περίπλοκη επιχείρηση. Στις 01.00, δύο ομάδες του Λό­ χου C (22 άνδρες) προσγειώθηκαν με ισάριθμα ελικό­ πτερα Bell UH-1H Iroquois (Huey) στο προαύλιο της φυ­ λακής Ελ Ρενάσερ (πλησίον του Γκαμπόα, επί της διώ­ ρυγας). Ταυτόχρονα, ένα επ ιθετικό ελικόπτερο Bell AH-1S Cobra προσέβαλε με τα όπλα του τους θαλά­

μους της φρουράς και ένας ελεύθ ερο ς σκοπευτής σε ένα Bell OH-58C Kiowa έβαλε εναντίον των φυλακίων. Ενα ακόμα OH-58C μετέφ ερ ε τον διοικητή του τάγμα­ τος, ο οποίος συντόνιζε τις κινήσεις, ενώ το στοιχείο υποστήριξης με τα πολυβόλα του Λόχου C έφθασε στην περιοχή με ένα αποβατικό LCM (Landing Craft, Medium). Ενα UH-1H αποβίβασε μία ομάδα έξω από τον χώρο της φυλακής για να εμποδίσει την πρόσβαση σε τυχόν ενισχύσεις. Η αποστολή είχε σχεδιασθεί με κάθε λεπτομέρεια και οι άνδρες την είχαν εκτελέσ ει πολλές φορές, κατά τη διάρκεια ασκήσεων. Η επιχείρηση εξε­ λίχθηκε ταχύτατα σε κάθε λεπτομέρειά της. Ολοι οι φυλακισμένοι ελευθερώ θηκαν με απώλειες τέσσερις τραυματίες Αμερικανούς και πέντε νεκρούς των FDP. Ολες οι επιχειρήσεις της TF «Atlantic» είχαν ολοκληρω­ θ ε ί με επιτυχία ως τις 06.00.

ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «BAYONET)) Η 193 Ταξιαρχία ήταν η μόνη μάχιμη μονάδα των χερσαίων δυνάμεων της USSOUTHCOM και στάθμευε στον Παναμά από το 1952, με δύναμη δύο ταγμάτων. Ενισχύθηκε με μονάδες της 5ης ΜΠ και ανέλαβε τη δι­ οίκηση μονάδων στρατονομίας, πυροβολικού, διαβιβά­ σεων, μηχανικού και πληροφοριών, σχηματίζοντας το TF «Bayonet». Για την εκτέλεση διαφόρων αποστολών το TF «Bayonet» χωρίστηκε σε τρία μικρότερα τακτικά συγκροτήματα. To TF «Wildcat» κατέλαβε τους α ντικειμενικούς στόχους του (εγκαταστάσεις των FDP και της Αστυνο­ μίας στην Μπαλμπόα) πριν τις 07.00 και στη συνέχεια παρείχε βοήθεια στην TF «Gartor». Η αποστολή της TF «Gartor» ήταν η κατάληψη της Λα Κομαντανθία, του αρχηγείου των FDP στο νότιο τμήμα της πόλης του Παναμά. Το τακτικό συγκρότημα υποχρεώθηκε να ξεκινήσει στις 00.45,15 λεπτά νω ρίτε­ ρα από την προκαθορισμένη ώρα, όταν μια εχθρική δύ­ ναμη άνοιξε πυρ στην αεροπορική βάση, καθώς αντιλήφθηκε την αμερικανική κινητοποίηση. Δύο τεθω ρα­ κισμένα μεταφοράς προσωπικού Μ113Α3 ακινητοποιήθηκαν από RPG, με αποτέλεσμα δύο νεκρούς και αρκε­ τούς τραυματίες. Ωστόσο, η TF «Gartor» διέσχισε με ταχύτητα τους δρόμους της πόλης του Παναμά και στις 03.30 είχε καταφέρει να απομονώσει τη Λα Κομα­ ντανθία. Πολυβόλα, ελαφρά αντιαρματικά, όλμοι, βλή­ ματα 152 mm από τα πυροβόλα τεσσάρων αρμάτων Sheridan και 25 mm από τα όπλα των ελαφρών τεθω ρα­ κισμένων οχημάτων, βλήματα 30 mm και πύραυλοι AGM-114 Hellfire από τα μαχητικά ελικόπτερα ΑΗ-64 Apache (στην πρώτη επιχειρησιακή τους εμφάνιση) και 20 mm, 40 mm και 105 mm από τα πυροβόλα των AC-130 μετέτρεψαν τον στόχο σε κόλαση φωτιάς. Ομως οι α­ μυνόμενοι συνέχισαν να αντιστέκονται, ανταποδίδο­ ντας τα πυρά, από το κύριο συγκρότημα και από τα γ ει­ τονικά κτίρια. Μια προσπάθειά τους να διαφύγουν από τον κλοιό απέτυχε. Νωρίς το απόγευμα, ο Λόχος C του 3/75 Τάγματος Ρέηντζερ στάλθηκε για ενίσχυση και α­ νέλαβε να εκκαθαρίσει το κεντρικό κτίριο, ενώ ο Λόχος C του 1/508 Τάγματος ανέλαβε τα υπόλοιπα κτίρια. Στις 16.00 εξαπολύθηκε η τελική επίθεση. Αμερικανοί στρα­ τιώ τες παραβίασαν τον περιμετρικό τοίχο με δύο ειδ ι­

Μ έλ η ενός Τάγματος Α ξιοπ ρέπ ειας π αρελαύνουν σ την πόλη του Παναμά. Ο οπλισμός το υ ς π εριλαμβάνει ταϊβανέζικα τυ φ έκ ια Τ-65 δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 5,56 mm, βελγικά πολυβόλα FN MAG 7,62 mm και α να το λικ ο γ ερ μ ανικά τυ φ έκ ια εφ ό δ ο υ MPiKMS72 7,62 mm.

κά εκρηκτικά βάρους 18 kg και στη συνέχεια εφόρμησαν. Η αποστολή ολοκληρώθηκε στις 17.30, με πολλές απώλειες για τους άνδρες των FDP. Λόγω της έναρξης των επιχειρήσεων για το TF «Bayonet» 15 λεπτά νωρίτερα, τα ελικόπτερα που θα μετέφ εραν το TF «Red Devil» στον στόχο του, το Φορτ Αμαδόρ, δεν ήταν έτοιμα για να απογειωθούν. Δύο δι­ μοιρίες κινήθηκαν με φορτηγά ως την είσοδο του Φορτ Αμαδόρ και απέτρεψαν την έξοδο των εχθρικών δυνάμεων. Η υπόλοιπη δύναμη του TF «Red Devil» εισ έ­ βαλε με ελικόπτερα στις 01.00, σύμφωνα με το σχέδιο. Ο 5ος Λόχος Πεζικού των FDP υποδέχθηκε τους Αμερι­ κανούς με σφοδρά πυρά, όμως, μισή ώρα αργότερα, ο στρατώνας είχε περικυκλωθεί και ο γειτονικός αμερι­ κανικός οικισμός ήταν ασφαλής. Οι Αμερικανοί ανακοί­ νωσαν με μεγάφωνα τους όρους παράδοσης, όμως οι άνδρες του 5ου Λόχου δεν παραδόθηκαν. Η μάχη συνεχίσθηκε ως τις 16.45 όταν 141 υπερασπιστές κα τέθ ε­ σαν τα όπλα τους. Το Φορτ Αμαδόρ ήταν η τελευταία στρατιωτική βάση των FDP που έπεσε σε αμερικανικά χέρια.

ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ «SEMPER FIDELIS» Ο Λόχος Ασφαλείας (Marine Corps Security Force Company) ήταν η μόνη δύναμη των Αμερικανών Πεζο­ ναυτών στον Παναμά πριν από την όξυνση των σχέσε­ ων των δύο κρατών. Κατά την επιχείρηση «Nimrod Dancer», ένα στοιχείο διοίκησης, το 3/6 Τάγμα Πεζοναυ­ Μονάδα απ οκατάστασης τη ς τά ξη ς των FDP χ ρ ησ ιμοπ οιεί όχημα με ε κ το ξ ε υ τή ρ α νερού σε διαδήλωση.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 171

01 ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΗΜΕΡΕΣ

τών (2η Μεραρχία Πεζοναυτών) και μονάδες υποστήρι­ ξης, συμπεριλαμβανομένης της Αντιτρομοκρατικής Δι­ μοιρίας του 1ου Στόλου [1st Fleet Antiterrorist Security Team (FAST) Platoon] αναπτύχθηκαν στον Παναμά και μεθοδικά εκτέλεσαν δοκιμές και τελειοποίησαν το επι­ χειρησιακό τους σχέδιο. Οι αποστολές τους άρχισαν στις 01.00 της 20ής Δεκεμβρίου, και την πρώτη ημέρα κατάφεραν να εξασφαλίσουν τη ναυτική βάση Ρόντμαν, την αποθήκη πυρομαχικών του Ναυτικού, την α­ εροπορική βάση Χάουαρντ, το συγκρότημα πετρελαιοδεξαμενών στο Αραχάν, τον ραδιοφωνικό σταθμό DNTT No 2 και άλλες μικρότερες εγκαταστάσεις. Εστη­ σαν οδοφράγματα στον Διαμερικανικό αυτοκινητό­ δρομο και εξασφάλισαν εγκαταστάσεις των FDP στην περιοχή ανατολικά της εισόδου της διώρυγας στον Ει­ ρηνικό ωκεανό. Την επόμενη ημέρα (21 Δεκεμβρίου), στοιχεία της δύναμης κατέλαβαν το διοικητήριο της 10ης Στρατιωτικής Περιφέρειας στη Λα Χορέρα (25 χλμ. δυτικά της διώρυγας). Ο 534 Λόχος Στρατονομίας (της 16ης Ταξιαρχίας Στρατονομίας του Στρατού) απο­ σπασμένος στο TF «Semper Fidelis», λειτουργούσε ένα σημείο συγκέντρωσης αιχμαλώτων, από όπου πέρασαν περισσότερα από 1.000 μέλη των FDP, και εκτελούσε περιπολίες.

7 2 I ΣΤ ΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Σ ο β ιετικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς τετρ ά κα νν ο αντιαεροπ ορικό πολυβόλο ZPU-4 δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 14,5 mm το υ 2ου Τάγματος «Paz».

Ανδρες μονάδας υπ ο σ τή ριξης τη ς 10ης Σ τρ α τιω τικ ή ς Π ε ρ ιφ έρ εια ς (φ έρ ουν στον ώμο επ ίρραμμα «W aZO N A ») με φαιοπράσινες σ το λ ές και αμερικανικά κράνη Μ1.

Μετά την εξασφάλιση των πρωταρχικών τους στό­ χων, οι μονάδες της επιχείρησης «Just Cause» διεξήγαγαν μια σειρά συμπληρωματικών επιχειρήσεων. Μονά­ δες των ρέηντζερ εκτέλεσαν αναγνώριση μάχης ως το Σέρο Αθούλ για να καταδιώξουν μέλη των PDF και ενίσχυσαν τη φρουρά της αμερικανικής πρεσβείας. Κατά τις ημέρες που ακολούθησαν, το σημαντικό­ τερο μέρος των Ειδικών Δυνάμεων αναπτύχθηκε στις απομακρυσμένες επαρχίες για να εξουδετερώ σει τις φρουρές των PDF και να θ έσ ει υπό τον έλεγχό του τα διοικητήρια των στρατιωτικών περιφερειών. Τυπικά, έ­ νας λόχος ειδικών δυνάμεων μεταφερόταν με ελικό­ πτερα στο τοπικό αεροδρόμιο μιας πόλης. Ο επικεφα­ λής αξιωματικός καλούσε στο τηλέφωνο τον διοικητή της φρουράς (οι περισσότεροι άνδρες του 3/7 ΣΕΔ(Α) μιλούσαν ισπανικά) και του ζητούσε να παρουσιαστεί στο αεροδρόμιο για να συζητήσουν τους όρους παρά­ δοσης (συγκέντρωση των όπλων και παράταξη της δύ­ ναμης PDF στον χώρο παρελάσεων). Οι άνδρες των Ει­ δικών Δυνάμεων ερευνούσαν τους χώρους του στρα­ τοπέδου και κατέγραφαν τους άνδρες της φρουράς. Ενας λόχος της 7ης ΜΠ βρισκόταν σε ετοιμότητα και μεταφερόταν αεροπορικώς για να αναλάβει τη φρού­ ρηση, να επιβάλει τον νόμο και την τάξη, αλλά και να α­ ποτρέψει λεηλασίες και πράξεις αντεκδίκησης από τους πολίτες εναντίον των ανδρών των PDF. Μία Ομάδα-Α των Ειδικών Δυνάμεων παρέμενε μαζί με τους άνδρες του λόχου πεζικού για διερμηνεία και για να παρέχει ιατρική αλλά και κάθε είδους βοήθεια στον τοπικό πληθυσμό. Στοιχεία των Ειδικών Δυνάμεων μαζί με ομάδες SEAL ερεύνησαν τα κτίρια διοίκησης των PDF, τις κα­ το ικίες του Νοριέγκα και άλλα σημεία όπου ήταν γνω­ στό ότι σύχναζε ο τελευταίος. Η αιχμαλώτιση του Νο­ ριέγκα ήταν δευτερεύουσας σημασίας για τον στρατη­ γό Οέρμαν, ωστόσο αμερικανικές δυνάμεις είχαν απο­ κλείσει τις προσβάσεις σε πρεσβείες φιλικών χωρών. Ο Νοριέγκα, όμως, αντέδρασε απροσδόκητα: την παρα­ μονή των Χριστουγέννων ζήτησε άσυλο από τον αποστολικό νούντσιο, διαπιστευμένο αντιπρόσωπο του πά­ πα, μονσινιόρ Χοζέ Σεμπαστιάν Λαμπόα. Την ίδια ημέρα ο στρατηγός Θέρμαν ενημερώθηκε για το γεγονός και απέστειλε μια δύναμη προκειμένου να αποκλείσει το κτίριο. Αμέσως άρχισαν διαπραγματεύσεις για την πα­ ράδοση του Νοριέγκα, οι οποίες διήρκεσαν δέκα ημέ­ ρες. Στις 3 Ιανουαρίου, ο τελευταίος αποφάσισε να πα­ ραδοθεί, όταν του κατέστη σαφές ότι το πλήθος των ε­ ξοργισμένων πολιτών που συγκεντρωνόταν έξω από τη Νουντσιατούρα δεν ήταν δυνατόν να συγκροτηθεί και ο Λαμπόα τον ενημέρωσε ότι την επόμενη ημέρα θα ήρε τη διπλωματική ασυλία που του παρείχε. Ο Νοριέ­ γκα παραδόθηκε σε πράκτορες της αμερικανικής Δι­ εύθυνσης Ναρκωτικών (Drug Enforcement Administration - DEA). Αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο πρόε­ δρος Μπούς ανακοίνωσε την επίτευξη όλων των στό­ χων της επιχείρησης «Just Cause». Τυπικά, η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 18.00 στις 11 Ιανουαρίου, με περί­ που 500 νεκρούς (300 των FDP και 200 πολίτες) και δε­ κάδες τραυματίες. Οι Αμερικανικές απώλειες ανήλθαν σε 23 νεκρούς και 322 τραυματίες.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στον Παναμά, οι νικητές των εκλογών του Μάί'ου 1989 σχημάτισαν τη νέα κυβέρνηση. Ηδη, λίγες ημέρες μετά την έναρξη των επιχειρήσεων, η JTFSO είχε αναλάβει την εκπαίδευση των Δημόσιων Δυνάμεων του Παναμά που θα αντικαθιστούσαν την Αστυνομία. Η επιτυχής έκβαση της επιχείρησης «Just Cause» οφ είλετα ι κατά κύριο λόγο στην ήδη ισχυρή παρουσία α­ μερικανικών δυνάμεων στον Παναμά πριν από την έ­ ναρξη των εχθροπραξιών. Σημαντική επίπτωση είχαν οι νομοθετικές ρυθμίσεις του νόμου Γκολντουώτερ-Νίκολς (Goldwater-Nichols DoD Reorganization Act) του 1986, επακόλουθα των οποίων ήταν η μεταφορά της ευθύνης για τον σχεδίασμά ενδεχόμενης εισβολής στον Παναμά από την ανώτατη διοίκηση στους στρατη­ γούς Θέρμαν και Στίνερ και η εξέλιξη του αρχηγού του JCS σε στρατιωτικό σύμβουλο του προέδρου, των υ­ πουργών Αμυνας και Εξωτερικών και του Εθνικού Συμ­ βουλίου Ασφαλείας (αντί του συλλογικού οργάνου), δι­ ευκολύνοντας ιδιαίτερα τη στρατιωτική-πολιτική συ­ νεργασία στο ανώτατο επίπεδο. Οι ρέηντζερ με τα πλη­ ρώματα των αεροσκαφών συνεργάστηκαν αποτελε­ σματικά, όπως και οι ειδικές δυνάμεις των τριών κλά­ δων μεταξύ τους. Σημαντική συνεισφορά στην επιτυχή έκβαση είχαν επίσης οι ειδικοί των ψυχολογικών επι­ χειρήσεων και των πολιτικών υποθέσεων, η ακρίβεια των τακτικών πληροφοριών και οι καλά συντονισμένες ενέργειες των μονάδων υποστήριξης. Λίγους μήνες αργότερα, τα επ ιτελεία που συμμε­ τείχαν στην Επιχείρηση «Just Cause» εφάρμοσαν τα μα­ θήματα διοίκησης, ανάπτυξης μονάδων υποστήριξης και τα κτικής εκπαίδευσης στη Σαουδική Αραβία, κατά την επιχείρηση «Desert Shield».Ε3

To κ τίρ ιο τη ς «Λα Κ ομαντανθία» μ ε εμφ ανή τα π ολυάριθμα π λήγμα τα από β λήματα κ ά θ ε δ ια μ ετρ ή μ α το ς .

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η Ν ό τια Δ ιο ίκη σ η (US Southern Command USSOUTHCOM) είν α ι δ ια κ λα δ ικό ς σχηματισμός, υπ εύθυνος για τη ν επ ίβλεψ η στρατιω τικώ ν επ ιχειρ ήσ εω ν στη Λ ατινική Α μερική, όπως η άμυνα της διώ ρυγας και η εκτέλεσ η αποστολών εκπ α ίδ ευ σ η ς , παροχής συμβούλων και π ο λιτική ς υποστήριξης. Είχε τη ν έδρα της στο Κουέρυ Χάιτς τη ς πόλης του Παναμά (σήμερα ε δ ρ ε ύ ε ι στο Μ αϊάμι). 2. Ε νδια φ έρον π αρουσιάζει το γεγονός ό τι περίπου 700 γυνα ίκες υπ ηρετούσαν σε μ ο νάδ ες υπ οστήριξης και μ ε ρ ικ έ ς έλα β α ν ενεργό μ έρ ο ς σε μάχη. 3. Κ ά θε τάγμα Ειδικώ ν Δυνάμεων συνίστατο από ένα

Τα AC-130H S pectre π ρο σ έφ εραν π ολύτιμη β ο ή θ εια κατά τις επ ιχειρ ήσ εις σ τον Παναμά.

σ το ιχείο δ ιοίκησης, γνωστό ως Ομάδα C (C-Team), και τρ εις λόχους, κα θ ένα ς από τους οπ οίους α π ο τελείτο από ένα σ το ιχ είο δ ιο ίκη σ η ς (Ομάδα Β) και έ ξ ι 12μελείς Ο μάδες Α. 4. Σε καιρό ειρ ή νης, οι ε κ π α ιδ ευ τικ ές πτώσεις γίνονται από ύψος 380 μ. Οι ρ έη ν τζ ερ εκτελ ο ύ ν ε κ π α ιδ ευ τικ ές ρ ίψ εις από 180 μ., καθώς η Υπηρεσία Π ο λιτική ς Αεροπ ορίας των ΗΠΑ απ αγορεύει πτώσεις από χαμηλότερο ύψος. Σε μ ια νυκτερινή ρίψ η ενός τάγματος μ ε πλήρη εξάρτυση δεν τρ α υμ α τίζο ντα ι π ερισσότεροι από τρ ε ις άνδρες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) B ahmanyar, Mir: US NAVY SEALs, Osprey Publishing, Oxford, 2005. (2) Cole, Ronald: OPERATION JUST CAUSE - PANAMA, Joint H istory O ffice, O ffice o f the Chairm an o f the Joint Chiefs o f S taff, Washington, DC, 1995. (3) H u ff IV, William: THE UNITED STATES 1989 MILITARY INTERVENTION IN PANAMA: A JUST CAUSE? (thesis), Faculty o f the Louisiana S tate U niversity an d A gricultural an d M echanical College, 2002. (4) Ratcliff, Ronald: PANAMA - THE ENDURING CRISIS 1985-1989, A ir U niversity (http://w w w .au.af.m il/au/). (5) Reynolds, Lt. Col. Nicholas, USMCR: JUST CAUSE MARINE OPERATIONS IN PANAMA 1988-1990, H istory and M useum s Division H eadquarters, USMC, Washington, D.C., 1996. (6) Rottm an, Gordon: PANAMA 1989-90, Osprey Publishing, London, 1991. (7) Rottm an, Gordon & Zgonnik, Dm itriy: JUST CAUSE - INTERVENTION IN PANAMA 1989-90, Concord Publications, Hong Kong, 2007. (8) Yates, Dr. Lawrence: OPERATION JUST CAUSE IN PANAMA CITY, DECEMBER 1 9 8 9 - BLOCK BY BLOCK, THE CHALLENGES O F URBAN OPERATIONS, US Arm y Com m and and General S ta ff College Press, Fort Leavenworth, Kansas, 2003. (9) Yates, Lawrence: THE U.S. MILITARY INTERVENTION IN PANAMA - ORIGINS, PLANNING, AND CRISIS MANAGEMENT JUNE 1987-DECEMBER 1989, (CMH-Pub 55-1-1), Center o f M ilitary History, U.S. Army, Washington D.C., 2008. (10) W estwell, Ian: US RANGERS «LEADING THE WAY», Ian Allan publishing, Hersham , Surrey, 2003.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 7 3

.

.

lim JU lS]JjTiUU 4 JU Jjji., iJ3 JJJ

I

77LüUJUJJUijJUJJ JJk iJJJUÜ JLU7i\ÜJJ7U]LD7 1 ujjj h

w i jj Ijjiijjiij mmmmi- m ' m'mlm %»** m m^m m l j i Mm m it jjuui w Ä p j l j · jjuü mz D Ä 1 m ■ •

7ü (i'h 'm m jjh f e i^ ilm ♦ A , ΰϋέυ/ΐϊ Üiliij^JJJU. JU UiUJU7JJiiL|iiijJu.L)JJ]JU -ΆΓ \

* Ϊ ^ Μ Μ ^ Μ φ ^χ Xüj i m jüvjtü'/jjiy ujjuijjuujujj^uujju jüjv " jjpujjfij7 uw:’Ai ü'/piljjfj^yij \ t ^U7üAlUJUy^JjJji 2Ißt 70UU- LJJU7 JJ h\m\i.

1

uaJyύyTiiuύ!?τυύυuu mjum • - » s - I B M us liüjius ϊ ψ

m w ubjM ‘m

Α ρ γυ ρ ό α θηναϊκό τετρ ά δ ρ α χ μ ο (480-420 π.Χ.).

.............

·*■ ·

Οι ποϋεμικέα και ΟιπΠωμαπκ^ επιχξίρήοεκ Ιικό Αιγαία

ΣΤ ΡΑΤ ί η Τ Ι ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 7 5

τελική, συντριπτική ή ττα των Αθηναίων στη Σικελία (413 π.Χ.) υπήρξε κορυφαία στιγμή στην πορεία του αδελφοκτόνου ελληνικού πολέμου που ε ί­ χε αρχίσει 18 χρόνια νωρίτερα (431 π.Χ.). Οι στρατιω τικές δυνάμεις, οι οικονομικοί πόροι της αθηναϊκής πολιτείας, οι δυνατότη τες επιστρά­ τευσης μαχητών και εξασφάλισης πόρων από τους συμμάχους και προ­ πάντων, το συλλογικό ηθικό της πό­ λης της Παλλάδας, υπέστησαν ένα ι­ σχυρότατο πλήγμα. Οι ακριβείς αριθμοί δεν είναι γνωστοί, αλλά προσεγγιστικά υ­ πολογίζεται ό τι η αθηναϊκή π ολιτεία έχα­ σε 53.000 άνδρες, ανάμεσά τους και με­ ρικούς από τους πλέον εμπειροπόλε­ μους, όπως τους στρατηγούς Δ ημοσ θέ­ νη και Ευρυμέδωνα, 209 πολεμικά πλοία και τεράσ τια ποσότητα εφοδίων. Για να γίνει κατανοητό το βάρος των παραπάνω αριθμών, σημειώνουμε ό τι το έτο ς 415 π.Χ., κατά το ξεκίνημα δηλαδή της υπερ­ πόντιας εκστρατείας, η Αθήνα υπολογί­ ζετα ι ότι δ ιέ θ ε τε συνολικά 10-11.000 ο­ πλίτες, εκ των οποίων χάθηκαν οι 3.500, δηλαδή το 1/3 της δύναμής της. Επιπλέ­ ον, χάθηκαν 151 αθηναϊκά πλοία με τα πληρώματά τους (περίπου 30.000 να υτι­ κοί, Αθηναίοι και σύμμαχοι), αριθμός άνω του μισού της συνολικής δύναμης της πόλης. Οι σύμμαχοι είχαν πληγεί, άλλος περισσότερο (π.χ. Χίος) και άλλος λιγότερο, ανάλογα με τον βαθμό συμμετοχής τους στην εκστρατεία. Το σημαντικότερο, ωστόσο, ήταν πλέον ό τι οι βάσεις τη ς ισχύος τη ς Αθή­ νας, δηλαδή καταρχήν η ναυτική τη ς ι­ κανότητα και δευ τερευό ντω ς η οικονο­ μική τη ς ευρωστία, είχαν πληγεί ανεπα­ νόρθωτα. Το δραματικό γεγονός έγινε σύντομα γνωστό σε όλους τους Ελληνες και, μετά την αρχική κατάπληξη, πυρο­ δότησε σοβαρές π ολιτικές εξελ ίξεις. Οι δυσαρεστημένοι σύμμαχοι των Α θηναί­ ων δρομολόγησαν την αποστασία τους, ενώ οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών ενθαρ-

Τετράδραχμο τη ς Χίου.

ρύνθηκαν και κινητοπ οιήθηκαν εκ νέου προκειμένου να δ ο θ εί ένα οριστικό τ έ ­ λος στην αναμέτρηση, το οποίο δεν φ αι­ νόταν πλέον τόσο μακρινό. Οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες κατανόησαν τη μοναδική ευ ­ καιρία που το υ ς παρουσιαζόταν και ενέτεινα ν τις προσπάθειές τους για υποκί­ νηση αποστασιών από τη ν Αθήνα και προπάντων, για εξασφάλιση οικονομι­ κών πόρων, ώστε να αναλάβουν νέες ε κ ­ σ τρατείες. Μια ισχυρή πολιτεία, όμως, διακρίνετα ι όχι μόνο από τα επ ιτεύγματά τη ς στις περιόδους ακμής, αλλά, κυρίως, από τον τρόπο που αντιδρά στις δυσκολίες. Η Αθήνα, λοιπόν, παρά το τεράσ τιο μέγε­ θος της καταστροφής και τη ν επακόλου­ θη δραματική μείωση των δυνάμεών της, παρά την εγκατάσταση Σπαρτιατών στη Δ εκέλεια και τη διαρκή ενόχληση που συνεπαγόταν, παρά τη στέρηση πολλών συμμάχων, τη ν οξύτατη επιδείνωση των οικονομικών τη ς πόλης, την αρχική απαι­ σιοδοξία που προκάλεσε η είδηση της πανωλεθρίας, απέδειξε ό τι δεν είχε χά­ σει ούτε το υψηλό τη ς φρόνημα ούτε τη μαχητική της ικανότητα. Οι η γ έτες της πόλης, σε αγαστή σύμπνοια με τη ν πλει-

® Οι Βάσεις της ισχύος της Αθήνας, δηλαδή καταρχήν η ναυτική της ικανότητα και δευτερευόντως η οικονομική της ευρωστία, είχαν πληγεί ανεπανόρθωτα. 5 7 6 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

οψηφία τη ς συνέλευσης των πολιτών, στις κρίσιμες εκείνες στιγμές μπόρεσαν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και στη συνέχεια, με ρεαλιστική εκτίμ η ­ ση, αφενός επεσήμαναν ορθά τους το ­ μείς στρατηγικής σημασίας που όφειλαν να υπερασπιστούν και, αφετέρου, χάραξαν τους βασικούς άξονες της νέας στρατηγικής τους. Βασικός σκο­ πός ήταν πλέον η υπεράσπιση του θ α ­ λάσσιου κράτους των Αθηνών, που ε­ κτεινόταν σε ολόκληρο το Αιγαίο πέλα­ γος, στα πολλά νησιά και στα γειτονικά τους παράλια. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν επίσης η προστασία των εμπορικών γραμμών, οι οποίες, από τον Εύξεινο πό­ ντο, μέσω των στενών και του Ελλησπό­ ντου, έφ θανε στην Αττική. Σε αυτές τις θαλάσσιες γραμμές διακινείτο το σύνολο σχεδόν των αθηναϊκών εμπορευμάτων προς τις περιοχές του Ευξείνου (ελληνι­ κές πόλεις του Πόντου, βαρβαρικές χώ­ ρες όπως η Σκυθία κλπ.) και αντίστροφα, κατέφθαναν στην Αθήνα τα σιτηρά της εύφορης σκυθικής πεδιάδας (σημ. Ου­ κρανίας). Με αυτά τα σιτηρά τρεφ ότα ν ολόκληρη η πόλη, η οποία ο ύτε τον και­ ρό ειρήνης δεν δ ιέ θ ε τε επαρκή δική της παραγωγή, πόσο μάλλον όταν οι Σπαρ­ τιά τες από τη Δ εκέλεια παρεμπόδιζαν τις κα λλιέργειες στα Μεσόγεια.

ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ (413/412 Π.Χ ) Οι η γ έτες τη ς Σπάρτης, παρά τις ευ ­ νοϊκές πολεμικές εξελ ίξεις του χειμώνα του 413/412 π.Χ.. κατανοούσαν τη ν άμε­ ση ανάγκη εξεύρεσ ης οικονομικών πό­ ρων, ώστε να χρηματοδοτήσουν τις απαιτούμενες νέες επιχειρήσεις κατά των πληγωμένων αντιπάλων τους. Σε μια πρώτη συμφωνία με τους βασικούς συμ­ μάχους το υ ς (Κορίνθιους, Βοιωτούς, Λ ευκάδιους κ.ά.), αποφάσισαν τη γρήγο­ ρη ναυπήγηση νέων πλοίων, ώστε να μπορέσουν να παρέμβουν δυναμικά στο νέο θ έα τρ ο του πολέμου, όπως πίστευ­ αν, δηλαδή στο αρχιπέλαγος του Αιγαί­ ου, όπου βρίσκονταν τα θ εμ έλ ια της α­ θηναϊκής ισχύος! Αυτή, όμως, η συμφωνία δεν επέλυε το μείζον πρόβλημα των Πελοποννησίων, που δεν ήταν άλλο από το οικονο­ μικό. Εκείνη την εποχή, και κάτω από την πίεση των εξελίξεω ν, οι Σπαρτιάτες επα­ νεξέτασαν τις παλαιές προτάσεις των Περσών για συμμαχία. Οι τελευ τα ίο ι, πα­

Σκηνή σύγκρουσης αντίπαλων π αρατάξεω ν οπλιτών έξω από πόλη. Οι ο π λίτες α ρ ισ τερ ά υ π οστηρίζοντα ι από το ξ ό τ ε ς . Ολοι φ έρ ο υ ν μα κ ρ είς χιτώ νες και λινούς δ ερ μ ά τινο υ ς θ ώ ρ α κ ες, ενώ ένας οπ λίτης δ ια θ έ τ ε ι και δ ερ μ ά τινη ποδιά στην ασπίδα το υ. Τμήμα ανάγλυφ ης ζω φόρου από το Μ ν ημείο των Νηρηίδων στη Λυκία (τέλ η 5οu αι. π.Χ.) (Λονδίνο, Β ρ ετα νικ ό Μ ο υσ είο ).

ρακολουθούσαν συνεχώς την κατάστα­ ση στην Ελλάδα και φρόντιζαν, δια των διοικητών των συνοριακών επαρχιών τους (σατραπών της Ιωνίας και Φρυγίας), να κρατούν διαρκώς ανοικτούς τους δ ι­ αύλους επικοινωνίας με τις μεγάλες ελ ­ ληνικές δυνάμεις. Διαβλέποντας, λοι­ πόν, και οι Πέρσες την ευκαιρία που πα­ ρουσιαζόταν μετά την καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία, προσέγγισαν καταρχήν τις διάφορες ελλη νικές πόλεις των παραλίων της Ιωνίας, τις οποίες ε ί­ χαν κατά το παρελθόν απελευθερώ σει οι Αθηναίοι και τις είχαν υπαγάγει στη συμμαχία τους. Ο πονηρός και ιδιαίτερα δραστήριος σατράπης της (περσικής) Ιω­ νίας (με έδρα τις Σάρδεις) Τισσαφέρνης ιδίως, όχι μόνο ήλθε σε συμφωνία με τους ολιγαρχικούς των πόλεων τη ς Ερυ­ θραίας και της Χίου, μίας εκ των σημα­ ντικότερω ν πόλεων της περιοχής, αλλά μαζί τους έσ τειλε πρέσβεις προς τη Σπάρτη, για να την παρακινήσει σε σύνα­ ψη ευ ρύτερη ς συμφωνίας μεταξύ τους. Σε παράλληλο δρόμο κινήθηκε και ο άλ­ λος Πέρσης σατράπης, της Φρυγίας (με έδρα το Δασκύλιο στην Προποντίδα) Φαρνάβαζος. Αυτός, αφού ή λθ ε σε συμ­ φωνία με τις ελληνικές πόλεις των παρα­ λίων του Ελλησπόντου, έσ τειλ ε με τη σειρά του πρέσβεις (τους Ελληνες Καλλίγειτο τον Μεγαρέα και Τιμαγόρα τον Κυζικηνό) προς τους εφ όρους τη ς Σπάρ­ της για να κα ταθέσει μια παρόμοια πρό­ ταση με αυτήν του ομολόγου του. Οι δύο πρεσβείες συναντήθηκαν στη Σπάρτη, όπου έλαβε χώρα μια παράξενη διπλωματική μάχη μεταξύ τους, με διακύβευμα τη ν π ροτεραιότητα των μελλο­

ντικών επιχειρήσεων των Πελοποννησίων. Ατυχώς για την ελληνική εθνική υ­ πόθεση, οι Σπαρτιάτες ενέδωσαν στη σκοπιμότητα τη ς αντιπαράθεσης με το υ ς Α θηναίους και κατόπιν σύντομων και όχι ιδια ίτερ α διεξοδικώ ν διαπραγμα­ τεύσεων, υπέγραψαν συνθήκη με τον Πέρση βασιλιά Δαρείο Β'. Στη συνθήκη αυτή, όπως μας την παραδίδει ο Θουκυ­ δίδης, οριζόταν ό τι «όση χώρα και όσες πόλεις είχε ο βασιλιάς ή οι πρόγονοί του θα ανήκουν στον βασιλιά. Ο βασιλιάς και οι Λακεδαιμόνιοι με τους συμμάχους των θα εμποδίζουν τους Α θηναίους να λαμ­ βάνουν από τις πόλεις α υτές χρήματα ή οποιοδήποτε άλλο αγαθό. Ο βασιλιάς και οι Λ ακεδαιμόνιοι με τους συμμάχους τους θα διεξαγάγουν από κοινού τον πό­ λεμο εναντίον των Αθηναίων. Κατάπαυση του πολέμου εναντίον των Αθηναίων δεν θα επιτρέπεται, παρά μόνο ύστερα από κοινή απόφαση του βασιλιά, των Λακε­ δαιμονίων και των συμμάχων τους. Σε περίπτωση που κάποιοι αποστατήσουν από το ν βασιλιά, α υτοί θα είναι εχθροί και των Λακεδαιμονίων και των συμμά­ χων τους. Αν, πάλι, κάποιοι αποστατή­ σουν από τους Λ ακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους, α υτοί θα είναι εχθροί και του βασιλιά». Η πρώτη αυτή συμφωνία που υπέγρα­ φε ελληνικό κράτος με τη ν Περσική Αυ­ τοκρατορία (36 μόλις χρόνια μετά τη συνθήκη του Καλλία και την κατάπαυση των εχθροπραξιών των Μηδικών πολέ­ μων, το 448 π.Χ.) και με τη ν οποία ανα­ γνωριζόταν η περσική κυριαρχία σε πό­ λεις και περιοχές τη ς Ιωνίας από τις ο­ ποίες είχε αποτιναχθεί με τους ένδο­

ξους αγώνες των ενωμένων Ελλήνων υπό τους Λεωτυχίδη, Ξάνθιππο και (προ­ πάντων) Κίμωνα, δεν μπορεί παρά να απ ο τελεί όνειδος για τη Σπάρτη και την πολιτική της. Το ίδιο ίσχυε, βέβαια, και για το υ ς συμμάχους της, οι οποίοι, παρότ ι δεν φ αίνεται να συνεισέφεραν στην ε­ πίτευξή της, δεν αντιτάχθηκαν όταν την πληροφορήθηκαν. Ο πολιτικός αμοραλι­ σμός μαζί με τη «ρεαλιστική» αξιολόγη­ ση της πολιτικής, επικρατούσαν πλήρως τη ς ηθικής και συνετής αντίληψης των διακρατικώ ν θεμάτων. Και το χειρότερο, η τοπική ιδ ιο τέλεια επικρατούσε τη ς ε­ θνικού συμφέροντος, όσο χαλαρή έν ­ νοια κι αν είχε αυτό εκείνη την εποχή. Α υτές ήταν οι επιλογές των απογόνων ό­ σων είχαν φ ο νευ θ εί στις Θερμοπύλες αγω νιζόμενοι υπέρ τη ς ελευθ ερ ία ς των Ελλήνων... Λίγο πριν συναφθούν οι συμφωνίες μεταξύ των Σπαρτιατών και του Πέρση βασιλιά, οι πρώτες μοίρες του πελοποννησιακού στόλου, που προορίζονταν να πλεύσουν στο ανατολικό Αιγαίο για να υ­ ποκινήσουν και να υποστηρίξουν απο­ στασίες κατά των Αθηναίων, συγκεντρώ­ θηκαν στην Κόρινθο και, από εκεί, μέσω της διόλκου, μεταφ έρθηκαν στις Κεγχρεές, το κορινθιακό λιμάνι στον Σαρωνικό. Εκεί όμως καθυστέρησαν τον από­ πλου τους, λόγω τη ς συμμετοχής των Κορινθίων στους αγώνες των Ισθμιων, ο­ πότε, όταν αυτοί ξεκίνησαν, οι Αθηναίοι (οι οποίοι επίσης συμμετείχαν με αθλη­ τέ ς ή ως θ εα τές στα Ισθμια), είχαν πληρ οφ ορηθεί αρκετά σχετικά με την απο­ στολή των αντιπάλων τους. Οταν, λοι­ πόν, τα 21 πελοποννησιακά πλοία υπό τη

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 7 7

Αποψη το υ Θ εά τρ ο υ τη ς Μ ιλ ή το υ , όπως σ ώ ζετα ι σήμερα.

διοίκηση του Αλκαμένη προσπάθησαν να κα τευ θυνθ ούν στο Αιγαίο, ισάριθμα α­ θηναϊκά τα προσέγγισαν και τα ανάγκα­ σαν, χωρίς να συγκρουστούν, να επανέλθουν στις Κεγχρεές. Λίγο αργότερα, οι Αθηναίοι έλαβαν ενίσχυση αυξάνοντας τον αριθμό των πλοίων τους σε 37, γεγο­ νός που φόβισε του ς Πελοποννησίους, οι οποίοι εγκα τέλειψ α ν βιαστικά τις Κεγχρεές και κατέφ υγαν νοτιότερα, σε ένα έρημο λιμάνι της Επιδαύρου, το Σπείραιο. Εκεί αποκλείστηκαν από τα αθηναϊ­ κά πλοία, τα οποία τους προξένησαν αρ­ κ ετές ζημιές. Οι Πελοποννήσιοι, οι οποί­ οι έχασαν κατά τη σύγκρουση και τον δ ι­ οικητή τους Αλκαμένη, μετέφ ερα ν τα πλοία που του ς απέμειναν στην ξηρά, φρουρώντας τα με δυνάμεις πεζικού για να τα διασώσουν. Η περίσταση ήταν εξαιρ ετικά δύσκο­ λη, αφού φαινόταν να αποτυγχάνει εν τη γενέσ ει της η σπαρτιατική προσπάθεια κυριαρχίας στο Αιγαίο, την καρδιά τη ς α­ ντίπαλης δύναμης. Οι Σπαρτιάτες η γέτες μάλλον αποκαρδιώθηκαν και διέτα ξα ν την αναβολή του πλου των πέντε πλοίων που οι ίδιοι είχαν ετοιμάσ ει για να στείλουν στη Χίο, σε εφαρμογή των συμφω-

78 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

__________________

νηθέντω ν με το υ ς Χίους και το ν Τισσαφέρνη. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτός που το υ ς ενθάρρυνε και επανέφερε το μαχη­ τικό τους πνεύμα ήταν ο Αθηναίος εξό ρ ι­ στος Αλκιβιάδης, που βρισκόταν από το 415 π.Χ. κοντά τους... Ανακτώντας την αποφασιστικότητά τους, διέτα ξα ν τόσο τον απόπλου των πέντε πλοίων -ορίζο­ ντας μάλιστα επικεφαλής, μαζί με τον Σπαρτιάτη Χαλκιδέα, και το ν Αλκιβιάδηόσο και την ενίσχυση των αποκλεισμέ­ νων στο Σπείραιο. Η μικρή μοίρα των Λακεδαιμονίων έφθασε στη Χίο και, παρά το ασήμαντο μέγεθος της, είχε καταλυτική επίδραση στις εξελίξεις: η ισχυρή Χίος αποστάτησε από τη ν αθηναϊκή αρχή και τη ν ακο­ λούθησαν άμεσα η (σημαντική) Εφεσος, οι Κλαζομενές και οι πόλεις τη ς χερσο­ νήσου Ερυθραίας. Ο πόλεμος στις ανα­ το λικές α κτές του Αιγαίου βρισκόταν στο αποκορύφωμά του και προβλεπόταν σκληρός, κα θότι και άλλες πόλεις προε­ τοίμαζαν την αποστασία τους. Οι Αθηναίοι, πληροφορούμενοι τα δυσάρεστα νέα, τα οποία ωστόσο μάλλον ανέμεναν, έσ τειλα ν αμέσως μια μικρή μοίρα υπό το ν Στρομβιχίδη, προκειμένου

να προλάβει άλλες αποστασίες και, ενερ­ γώντας με αποφασιστικότητα, συμφώνη­ σαν να χρησιμοποιήσουν το αποθεματικό τη ς πόλης -τα 1.000 τάλαντα που φ υ­ λάσσονταν στην Ακρόπολη για έκτακτη ανάγκη- για να ναυπηγήσουν αρκετά νέα πλοία. Ο Στρομβιχίδης έπλευσε στην Ιω­ νία, αλλά εκ ε ί συνάντησε ένα κύμα α ντί­ δρασης και εξεγέρσεω ν, με αποτέλεσμα να μη κα ταφ έρ ει να αποτρέψ ει την απο­ στασία τη ς ισχυρής Μιλήτου και της Τέω. Ο Αθηναίος διοικητής, πάντως, δεν απο­ θαρρύνθηκε, εγκατέσ τησ ε το ορμητήριό του στη νήσο Λάδη (όπου οι Πέρσες εί-

Η ο ν ομαζόμενη «ιωνική σ τοά τη ς αρχαίας Μ ιλ ή το υ .

O'Tttf 4y^K|»Ato

ΦΡΥΓΙΑ

Ερυθρές · φώκαια ΙΩΝΙΑ ^ Χ ίο ς · KXcζομκνές * ^ ω(’ ,Εφεσος

Κ ό -ρ ,ν θ ο ^ ^ ·'

Λ *» > '"•■h Κως

Σπάρτη

ιύνος · Κνίδος * Sj r

ο

Q,

• Κάμειρος

Ρόδος * Λίνδος

) ------- Ι ^ Λ Η μητροττολιτική Ελλάδα, το Αιγαίο και οι π όλεις τη ς Ιωνίας τον 5ο αι. π.Χ.

κεφαλής σημαντικής δύναμης, έπλευσε ανεμπόδιστα προς το ανατολικό Αιγαίο, με σκοπό να διεκδ ική σ ει τη νίκη υπέρ τη ς Σπάρτης.

Οι επιχειρήσεις στον χώρο του Αρχι­ πελάγους έλαβαν δραματική τροπή με τη ν άφιξη των δυνάμεων των Λακεδαιμο­ νίων. Ηδη, οι Χίοι με 13 πλοία είχαν πλεύ­ σει στη Λέσβο και είχαν υποκινήσει σε α­ ποστασία τις πόλεις Μήθυμνα και Μ υτι­ λήνη. Σχεδόν αμέσως όμως, έφθασαν στην περιοχή και 25 πλοία των Αθηναίων υπό τους στρατηγούς Δ ιομέδοντα και Λέοντα. Οι Αθηναίοι, έχοντας την α ριθ­ μητική υπεροχή, επανέφεραν τις δύο πό­ λεις στην αθηναϊκή αρχή, χωρίς οι Χίοι να μπορέσουν να αντιταχθούν. Οι τε λ ε υ ­ τα ίο ι ενισχύθηκαν με τις δυνάμεις του Αστυόχου, αλλά δεν αποτόλμησαν ούτε να διεκδικήσουν τις πόλεις ο ύτε να κατευ θ υ ν θ ο ύ ν προς τον Ελλήσποντο, ό­ που τους ανέμενε ο Πέρσης σατράπης Φαρνάβαζος. Οι Αθηναίοι ναύαρχοι, α ντίθ ετα από τους δ ιατακτικούς αντιπάλους τους, παρ ότι συνολικά δ ιέθ ετα ν λ ιγ ό τερ ες δυνά­ μεις, δραστηριοποιήθηκαν αρκετά και ανέλαβαν μια σειρά επιχειρήσεων. Μια μοίρα το υ ς ανέκτησε τις Κλαζομενές, ενώ άλλες δυνάμεις τους, υπό τον Στρομβιχίδη, αποβιβάστηκαν στην Πά-

νορμο, ένα ντι της νήσου Λάδης, και επι­ κράτησαν των αντιπάλων το υ ς που είχαν σπεύσει να τους αντιμετωπίσουν. Στους τελευ τα ίο υ ς, μάλιστα, περιλαμβανόταν και ο Σπαρτιάτης Χαλκιδεύς, ο οποίος έ ­ πεσε πολεμώντας. Στη συνέχεια, οι κύ­ ριες δυνάμεις των Αθηναίων υπό τους Δ ιομέδοντα και Λέοντα, επιχείρησαν να προσβάλουν τη ν ισχυρή Χίο. Οι Αθηναίοι αποβιβάστηκαν σε δύο παραλίες του νη ­ σιού και άρχισαν να λεηλατούν τη χώρα. Οι Χίοι έσπευσαν να το υ ς αντιμετωπί­ σουν, αλλά στη μάχη που ακολούθησε, οι Αθηναίοι επικράτησαν. Οι νικη τές λεηλά­ τησαν το πλούσιο νησί, ενώ στην πρω­ τεύουσα δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί Χίοι αντιδικούσαν για τη θέση που έπρεπε να λάβουν, υπέρ ή κατά τη ς αθηναϊ­ κής αρχής. Οι ολιγαρχικοί δεν ήθελαν να παραδώσουν τη ν εξουσία γ ια τί πολύ κο­ ντά τους, στις Ερυθρές, ναυλοχούσε ο Αστύοχος με τη ν ισχυρή μοίρα του. Ο τ ε ­ λευτα ίος, ωστόσο, δίσταζε να αναμετρηθ ε ί με τις εμπειροπόλεμες αθηναϊκές μονάδες. Η πίεση των Αθηναίων προς τη Χίο συνεχιζόταν, όταν στις αρχές του φ θινο­ πώρου, οι τελ ευ τα ίο ι έλαβαν σημαντική ενίσχυση. Υπό τη διοίκηση των σ τρατη­ γών Φρυνίχου, Ονομακλή και Σκιρωνίδη, 48 πλοία στα οποία επέβαιναν 3.500 οπλί­ τε ς (1.000 Αθηναίοι, 1.500 Α ργείοι και 1.000 άλλοι σύμμαχοι) έφθασαν στη Σά­ μο. Από εκεί, επιχείρησαν να πλήξουν τη ν ετέρ α ισχυρή πόλη που είχε αποστα-

Σ Τ Ρ Α Τ Ι ϋ Τ Ι ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 7 9

Εκδοτική 2013

Σάρδεις

Yya

ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ (412-411 Π.Χ.)

Π ρ ο το μ ή το υ Αλκιβιάδη, το υ π ολιτικού που επ ηρ έα σ ε π ερισ σ ό τερ ο από οπ οιονδήποτε άλλον τις ε ξ ε λ ίξ ε ις τη ς π εριόδου (Μ ουσ είο Κ απιτω λίου, Β ατικανό).

Κύμη

ΓΝΩΜΩΝ

Μυτιλήνη

Σχεδίαση χάρτη:

χαν νικήσει των στόλο των επαναστατημένων Ιώνων το 494 π.Χ.) και από εκεί, προσπαθούσε να σ τηρίξει τα φιλοαθηναϊκά καθεστώτα. Η συνέχεια ήτα ν κάπως απρόβλεπτη. Στη μεν Ιωνία, όπου φούντω νε ο άνεμος της αποστασίας και η κατάσταση δ ια ­ γραφόταν πολύ αρνητική για τη ν Αθήνα, έφ θασε έτερ ο ς Α θηναίος ναύαρχος, ο Διομέδων, με 16 τρ ιή ρ εις και αφού συ­ νενώ θηκε με τις δυνάμεις του Στρομβιχίδη, ανέλαβε τη γενική διοίκηση. Υπό τη δραστήρια ηγεσία του, ολόκληρη η Σάμος και οι πόλεις της αποφάσισαν να παραμείνουν στην αθηναϊκή συμμαχία, προσφέροντας ένα σημαντικό π λεονέ­ κτημα (βάσεις για το ν στόλο, φ ιλικές περιοχές, μαχητές κλπ.) σε αυτήν. Οι Αθηναίοι, εκτιμώ ντα ς τη στάση των Σαμίων, του ς αναγνώρισαν καθεστώ ς αυ­ τονομίας. Στην περιοχή του Σαρωνικού όμως, όπου το πλεονέκτημα το είχαν οι Α θη­ ναίοι, οι αποκλεισμένοι στο Σπείραιο Λα­ κεδαιμόνιοι, ενεργώ ντας αιφ νιδιαστικά ενα ντίον των μάλλον εφησυχασμένων διωκτών τους, του ς νίκησαν σε ναυμα­ χία, διέσπασαν τον κλοιό το υ ς και έ ­ πλευσαν στις Κ εγχρεές. Εκεί, είχαν φτάσει τα νεό τευ κτα πλοία των Πελοποννησίων υπό τη γενική διοίκηση του Λ ακε­ δαιμόνιου Αστύοχου. Ο τελ ευ τα ίο ς, επι-

τήσει, τη Μίλητο, όπου οι Αθηναίοι απο­ βιβάστηκαν και στρατοπέδευσαν. Οι Μιλήσιοι, ενισχυμένοι με Πελοποννήσιους και μισθοφόρους στην υπηρεσία των Περσών, υπό τη ν ηγεσία του ίδιου του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη, έσπευσαν να τους αντιμετωπίσουν. Στη μάχη εκ παρατάξεως που ακολούθησε, οι μεν Α ργείοι ηττήθηκα ν από τους αγωνιζόμενους υπέρ βωμών και εστιών Μιλησίους. Οι Αθηναίοι, όμως, που βρίσκονταν στην άλλη πτέρυγα (μάλλον στη δεξιά) τη ς πα­ ράταξής τους, επικράτησαν ένα ντι των Πελοποννησίων αντιπάλων τους και στη συνέχεια επ ιτέθηκαν κατά του κέντρου και των Μιλησίων, αναγκάζοντάς τους να τραπούν σε φυγή. Η επιτυχία των Αθη­ ναίων σε αυτήν τη χερσαία μάχη ήταν πο­ λύ σημαντική για το ηθικό τους. Εστησαν τρόπαιο και στη συνέχεια πολιόρκησαν την πόλη, σχεδιάζοντας να την αποτειχίσουν αφού την καταλάβουν. Με τις δύο κύριες πόλεις, τη Χίο και τη Μίλητο, σε κατάσταση πίεσης, με τις να υτικές δυνάμεις τους να διστάζουν να αναλάβουν δράση και τις χερσαίες να έ0 Αλκιβιάδης υπ ή ρξε ικ α ν ό τα το ς πλην α μ φ ιλεγό μ εν ο ς π ολιτικός. Α ρ ισ το κρ ά τη ς κατα γω γής και π αιδείας, ε τ έ 9 η ωστόσο επ ικεφ α λής των ακραίων δημοκρατικώ ν και υ ιο θ έ τη σ ε επ ι& ετική εξω τερ ικ ή π ολιτική (Κοπεγχάγη, Γλυπ το θήκη N y Carlsberg).

® Με τις δύο κύριες πόλεις, τη Χίο και τη Μίλητο, σε κατάσταση πίεσης, με τις ναυτικές δυνάμεις τους να διστάζουν να αναλάβουν δράση και τις χερσαίες να έχουν ηττηθεί, οι Λακεδαιμόνιοι φαινόταν να χάνουν την υπόθεση στο Αιγαίο. * χουν η ττη θ εί, οι Λακεδαιμόνιοι φαινόταν να χάνουν τη ν υπόθεση στο Αιγαίο. Ε κεί­ νη την εποχή, ωστόσο, έγινε γνωστή η α­ πόφαση των Συρακουσίων, νικητώ ν των Αθηναίων έναν μόλις χρόνο πριν, να λά­ βουν ενεργά μέρος στον αγώνα των Πε­ λοποννησίων. Ηδη 22 πλοία τους είχαν φτάσει από τα τέλη του καλοκαιριού στην Πελοπόννησο και από εκεί, μαζί με άλλα 33 των ίδιων των Πελοποννησίων, έπλευσαν στην Ιωνία, όπου έφθασαν ε ­ γκαίρως για να ανατρέψουν το δυσμενές κλίμα. Στην ανατροπή αυτή, έπαιξε πάλι καταλυτικό ρόλο ο Αλκιβιάδης, ο οποίος βρισκόταν κοντά στον Τισσαφέρνη και παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς τις ε ­ ξελίξεις. Με το ακμαίο πολιτικό του αι­

8 0 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

σθητήριο, διέγνωσε τους κινδύνους που δ ιέτρ εχε η υπόθεση των Πελοποννησίων αλλά και τις ευκαιρίες που τους παρου­ σιάζονταν. Εμφανίστηκε έτσι προς τους Πελοποννήσιους και Συρακούσιους δ ιο ι­ κητές και τους συμβούλευσε να σπεύσουν προς ενίσχυση της Μιλήτου, η πτώ­ ση της οποίας αναμενόταν να βλάψει καί­ ρια την υπόθεση των αποστατών και ό­ σους σκόπευαν να τους μιμηθούν. Ενώ οι Λακεδαιμόνιοι, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους συσκέπτονταν, οι Αθηναίοι στρατηγοί έξω από την πολιορκημένη Μίλητο πληροφορήθηκαν εγκα ί­ ρως τα πάντα. Οχι μόνο για την άφιξη των 55 νέων πλοίων, που έδινε σημαντική α­ ριθμητική υπεροχή στους εχθρούς τους,

αλλά και για τις παραινέσεις του συμπα­ τριώτη τους Αλκιβιάδη. Ο συνετός Φρύνι­ χος έλαβε άμεσα θέση υπέρ της αναδί­ πλωσης των Αθηναίων και έπεισε τελικά και τους υπόλοιπους, οι οποίοι φ αίνεται πως ήταν πιο θερμόαιμοι και προτιμού­ σαν να ριψοκινδυνεύσουν τα πάντα σε μια αποφασιστική ναυμαχία, παρά τον δυ­ σμενή συσχετισμό δυνάμεων. Εντέλει, τους μετέπεισε με το επιχείρημα της ευ ­ θύνης που θα αναλάμβαναν, εάν σε εν­ δεχόμενη ήττα άφηναν την πόλη τους χωρίς στόλο. Οι Αθηναίοι με τους συμμά­ χους τους έλυσαν την πολιορκία και απο­ σύρθηκαν στη Σάμο, πλην των Αργείων, οι οποίοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Οι Πελοποννήσιοι, δεν επεδίωξαν κά-

ποια επιχείρηση εναντίον των Αθηναίων, παρά αρκέστηκαν στο να πλεύσουν αρχι­ κά στην απελευθερωμένη από τον κίνδυ­ νο Μ ίλητο και, στη συνέχεια, στην Τειχιούσα, όπου συναντήθηκαν με το ν σατρά­ πη Τισσαφέρνη. Αυτός τους ζήτησε να ε ­ πιτεθούν εναντίον της Ιάσου για μια προ­ σωπική του υπόθεση, κάτι που λόγω της συνθήκης που είχαν υπογράψει, οι Λακε­ δαιμόνιοι αναγκάστηκαν να πράξουν. Αφού κατέλαβαν τη μικρή πόλη και παρέ­ δωσαν τους αιχμάλωτους κατοίκους της στον Πέρση σατράπη έναντι αμοιβής, ε ­ πέστρεψαν στη Μίλητο, όπου σύντομα μετέβη και ο Τισσαφέρνης. Ο χειμώ­ νας περιόρισε αναγκαστικά τους δύο αντιπάλους στα στρατόπεδά τους, αναστέλλοντας οποιαδήποτε επιχείρηση.

ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ (411 Π.Χ.) Τον χειμώνα του 412/411 π.Χ., ο Τισσαφέρνης και οι σύμμαχοί του Ελληνες διοικητές των Πελοποννησίων συσκέπτονταν στη Μίλη­ το για τις επιχειρήσεις του νέου έ ­ τους, όταν ο Πέρσης σατράπης εξέπληξε τους πάντες ανακοι­ νώνοντας ό τι στο εξής θα αντέμοιβε με τρ εις οβολούς την ημέρα κάθε στρατιώτη, αντί της μιας α ττικής δραχ­ μής που κατέβαλλε κατά το προηγούμενο έτος. Αυτή η δυσμε­ νής εξέλιξη, που φαίνεται να οφείλ ετα ι σε συμβουλή του Αλκιβιάδη (ο οποίος διατηρούσε σχέσεις και με τον Φαρνάβαζο) δυσαρέστησε ιδιαίτερα τους συμ­ μάχους του. Ειδικά οι Συρακούσιοι, υπό τον Ερμοκράτη, πίεζαν έντονα για αύξηση του μισθού τους, πριν αναλάβουν οποιαδήποτε επι­ χείρηση. Στην απέναντι πλευρά, Χάλκινο ειδώ λιο οπλίτη λακωνικού ερ γα σ τη ρ ίο υ από το ιερ ό τη ς Δωδώνης (περίπου 530 π.χ.). Φ έρ ει κράνος κορινθιακού τύπ ου μ ε υπερυψ ω μένο λοφίο και κωδωνόσχημο θώ ρακα μ ε π λατιές π τέρ υ γ ες (Ιωάννινα, Α ρχαιολογικό Μ ουσείο).

Ο Τισσαφέρνης, Π έρσ η ς σατράπης τη ς δ υ τικ ή ς Μ ικρ ός Ασίας, υ ιο θ έ τη σ ε τις σ υ μ βο υλές του Α λκιβιάδη και ανα μίχθηκε στον ελληνικό εμ φ ύ λιο . Υποστήριξε χρ η μ α τικ ά τη Σ π ά ρ τη, ουσ ιασ τικά όμως επ εδίω κε την εξα σ θέν η σ η και των δύο αντίπαλων, ώ σ τε να σ υ ν εχ ισ τεί η περσική κατοχή τη ς Ιωνίας. Α ρ γυρό τετρ ά δ ρ α χ μ ο με απεικόνισή το υ (Λονδίνο, Β ρ ετα νικ ό Μ ο υ σ είο , ύ σ τερ ο ς 5ος αι. π.Χ.).

1

την ίδια εποχή, σι Αθηναίοι έλαβαν νέες ενισχύσεις και έ­ φθασαν πλέον να δια θ έ­ τουν σημαντική δύναμη 104 πλοίων. Με αυτά τα δεδο­ μένα και διαβλέποντας τη διστακτικότητα των αντιπά­ λων τους, αποφάσισαν να αναλάβουν για άλλη μια φορά την πρωτοβουλία των κινήσεων. Ο στόχος τους αυτήν τη φορά ήταν διπλός: η προσβολή της Χίου και ο αποκλεισμός της Μιλήτου. Εστειλαν έτσι 30 πλοία υπό τους Στρομβιχίδη, Ονομακλή και Ευκτήμονα ε­ ναντίον της Χίου, ενώ με τα υπόλοιπα 74 θα ενεργού­ σαν ευρύ αποκλεισμό της Μιλήτου. Ταυτόχρονα, ο Λακε­ δαιμόνιος ναύαρχος Αστύοχος, αφενός ενίσχυσε τη φρουρά της Χίου, αφήνοντας ε ­ κεί σημαντική δύ­ ναμη μισθοφόρων υπό τον Πεδάριτο, και α φετέρου προσπάθησε να καταλάβει τον Πτελεό στην ιωνική ακτή, χωρίς όμως επιτυχία. Για να αντισταθμίσει την αποτυχία του, ε­ πιχείρησε να επανα­ φ έρ ει στο πελοποννησιακό στρατόπε­ δο τις Κλαζομενές, που είχαν επιστρέ­ φ ει στην αθηναϊκή συμμαχία. Απέτυχε όμως και εκεί, παρότι η πόλη των Κλαζομενών ήταν ατείχιστη, με συ­ νέπεια να οδηγηθ ε ί στις φ ιλικές του Φώκαια και

Κύμη, όπου λόγω της κακοκαιρίας παρέμεινε ο­ κτώ ημέρες. Στις απο­ τυ χίες και στις ατυχίες ήλθε να προ­ σ τεθ εί και η κακή συνεν­ νόηση, όταν Μ ­ α β ιο ί πρέσβεις του ζήτησαν να τους βοηθήσει να αποστατήσουν εκ νέου. Αλλοι σύμμαχοί του, όμως, μεταξύ των οποίων και Κορίνθιοι, αρνήθηκαν μια επιχείρηση που θα τους απομάκρυνε από το επίκεντρο των εξελίξεων. Ο Αστύοχος δεν μπόρεσε να τους πείσει, ο ύτε θέλη σ ε να επιβάλει την εξουσία του. Αφησε τους Λέσβιους προ­ σωρινά στην τύχη τους και κατευθύνθηκε και πάλι στη Μίλητο, για να αναλάβει τη γενική διοίκηση ολόκληρου του πελοποννησιακού στόλου που είχε συγκε­ ντρω θεί εκεί. Οι Αθηναίοι, στο μεταξύ, δεν είχαν μείνει αδρανείς - α ντίθ ετα, έθεσαν σε ε­ φαρμογή το σχέδιό τους. Η κακοκαιρία, ωστόσο, που είχε πλήξει το ν Αστύοχο, έ ­ φ ερε και αυτούς σε δύσκολη θέση, ανα­ γκάζοντας τα 30 πλοία τους να χάσουν τον σχηματισμό τους προκειμένου να γλιτώσουν, και μάλιστα τρία από αυτά να εξω κείλουν σε α κτές τη ς Χίου, με αποτέ­ λεσμα τα πληρώματά το υ ς να συλληφθούν. Τα υπόλοιπα κα τευ θ ύνθ η καν βό­ ρεια και βρήκαν καταφύγιο στον Φοινικούντα τη ς Λέσβου, εγκαταλείπ οντας προσωρινά τη ν άμεση προσβολή τη ς Χί­ ου. Οι υπόλοιπες δυνάμεις τους -τα 74 πλοία από τη Σάμο- προσπάθησαν να ε ­ πιτύχουν το ν αποκλεισμό τη ς ευ ρ ύ τε­ ρης περιοχής τη ς Μιλήτου και ως έναν βαθμό το κατόρθωσαν. Μ αθαίνοντας ότι έξι εχθρικά πλοία είχαν αγκυροβολήσει στο ακρωτήριο Τριόπιο με σκοπό να συλ­ λαμβάνουν τα αθηναϊκά εμπορικά που έρχονταν από το ν νότο, οι Α θηναίοι επι­ τέθ η κ α ν τα χύτατα στο Τριόπιο και τα συνέλαβαν, αφού τα πληρώματά το υ ς εφ η ­ σύχαζαν στην ξηρά. Στη συνέχεια όμως, όταν προσέβαλαν τη ν Κνίδο, επί τη ς μι­ κρασιατικής ακτής που είχε πρόσφατα αποστατήσει, απέτυχαν να την καταλά­ βουν, και επέστρεψαν στη Σάμο. Από ε ­ κεί, όταν έμαθαν ό τι ο άτολμος Αστύο­ χος είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση, κατέπλευσαν προς τη Μ ίλητο με όλες τις μονάδες το υ ς και προκάλεσαν τους αντιπάλους τους σε ναυμαχία. Ο Αστύο­ χος όμως δεν δέχθ η κε να διακινδ υνεύ­

ΣΤΡΑΤΙ ΑΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 181

σει και έτσι, οι Α θηναίοι επέστρεψαν ά­ πρακτοι στη Σάμο. Οι άλλες δυνάμεις των Αθηναίων, που βρίσκονταν στη Λέσβο, μόλις ο και­ ρός το επέτρεψε, κινήθηκαν δραστήρια και κατέλαβαν το Δ ελφ ίνιο επί τη ς νή­ σου Χίου (βορειοανατολικά, κοντά στα σημερινά Καρδάμυλα), το οποίο κα τέ­ στησαν ορμητήριό τους, διεξάγοντας συνεχείς επιδρομές κατά της πόλης της Χίου. Οι αθηναϊκές επ ιθέσεις ήταν επ ιτυ­ χημένες, και σύντομα ο Πελοποννήσιος διοικητής του νησιού Πεδάριτος αναγκά­ στηκε να ζητήσει τη βοήθεια του αρχιναυάρχου. Η κατάσταση χειρ ο τέρ ευ ε η ­ μέρα με την ημέρα, με τους Χιώτες να μη συμφωνούν σε κοινή στάση και τις γ ε ιτο ­ νικές πόλεις να κατασταλάζουν όσον α­ φορά την παράταξη που έπρεπε να επιλέξουν στον πόλεμο, βλέποντας τόσο την ταλαιπωρία των Χίων όσο και τη ν α­ δυναμία των Πελοποννησίων να τους υ­ ποστηρίξουν. Η κατάσταση εγκυμονούσε χειρότερους κινδύνους στον βαθμό που πολλοί δούλοι των Χίων αυτομολούσαν προς το στρατόπεδο των Αθηναίων, αυ­ ξάνοντας τη γενική δυσαρέσκεια.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΠΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΕΣ Κατά τη ν ίδια περίοδο, με αφορμή μάλλον τα γεγονότα στην Ιασο και τη συνδρομή των Πελοποννησίων στη δ ιε­ ξαγωγή ασήμαντων επιχειρήσεων προς όφελος των Περσών, σε συνδυασμό με τη μείωση του μισθού που παρείχαν οι Πέρσες, οδήγησαν το υ ς Σπαρτιάτες να ζητήσουν αναθεώρηση της αρχικής συν­ θήκης. Επειτα από σύντομες διαπραγμα­ τεύσ εις ανάμεσα στον Λακεδαιμόνιο Θηριμένη και τον Πέρση Τισσαφέρνη, συμ-

8 2 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙΑ

φω νήθηκε και υπογράφηκε νέα συνθή­ κη. Σε αυτήν ορίζονταν ότι: 1) Οι Λ ακε­ δαιμόνιοι και οι σύμμαχοί το υ ς δεν θα εκσ τράτευαν εναντίον της χώρας και των πόλεων που ανήκαν στον μεγάλο βα­ σιλιά ή στους προγόνους του και δεν θα εισέπρατταν φόρους από τις πόλεις αυ­ τές. 2) Ο βασιλιάς Δαρείος και οι σατρά­ πες του δεν θα εκσ τράτευαν εναντίον των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Αν οι Λ ακεδαιμόνιοι και οι σύμμα­ χοί τους είχαν ανάγκη από τη βοήθεια του βασιλιά ή ο βασιλιάς από αυτούς, θα συνέδραμε ο ένας τον άλλον ύστερα από κοινή απόφαση. 3) Ο πόλεμος θα διεξαγόταν από κοινού από τους Πέρσες και τους Λ ακεδαιμονίους με τους συμμά­ χους το υ ς εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων τους. Αν συνάπτετο ειρ ή ­ νη, θα έπρεπε να συμφωνήσουν γ ι’ αυτό και οι δύο σύμμαχοι. 4) Ο βασιλιάς θα κα­ τέβ αλλε τη δαπάνη του σ τρατεύματος, το οποίο θα καλούσε στη χώρα του για τη διεξαγωγή πολέμου. 5) Αν κάποια από τις πόλεις που περιλαμβάνονταν στη συνθή­ κη με τον βασιλιά επ ιτίθ ετο ενα ντίον χώ­ ρας του βασιλιά, οι άλλοι σύμμαχοι θα σ τρέφ ονταν εναντίον της και θα υποστή­ ριζαν τον βασιλιά με κάθε τρόπο. Το ίδιο θα έπραττε και ο βασιλιάς σε α ντίθ ετη περίπτωση. Οι όροι όχι μόνο δεν ήταν καλύτεροι, αλλά, με τη ν κατάλληλη ερμηνεία, επέ­ τρεπαν να αυξηθούν κατά πολύ οι περσι­ κές διεκδικήσεις σε βάρος σχεδόν όλων των Ελλήνων. Επιπλέον, δεν όριζαν ρητά το ύψος το ποσού που θα κατέβαλλε το περσικό τα μείο στις δυνάμεις που θα προσέτρεχαν υπέρ των περσικών συμφε­ ρόντων. Η υπογραφή τους μπορεί να γ ί­ νει κατανοητή μόνο υπό τη ν ασφυκτική πίεση της οικονομικής ανάγκης στην ο­ ποία βρισκόταν ολόκληρο το σπαρτιατι­

κό στρατόπεδο. Και πάλι, βέβαια, αυτή η πιεστική ανάγκη δεν αρκεί για να δικαιο­ λογήσει την εθνική μειοδοσία στην ο­ ποία προέβαιναν για δεύτερη φορά οι Λ ακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους, που διεκήρυσσαν ό τι αγωνίζονται για την «ε­ λ ευ θ ερ ία των Ελλήνων»... Υπό τα νέα δεδομένα, πάντως, με την έλευση τη ς άνοιξης, οι επιχειρήσεις αναθερμάνθηκαν. Από τη Σπάρτη έφθασαν στην Ιωνία 27 νέα πλοία, υπό τη διοίκηση του Αντισθένη, τα οποία είχαν ως απο­ στολή να κα τευθυνθούν στον Ελλήσπο­ ντο για να συνεργαστούν με το ν Πέρση σατράπη Φαρνάβαζο εναντίον των αθη­ ναϊκών συμφερόντων στην περιοχή. Η μοίρα, επιθυμώντας να αποφύγει π εριτ­ τέ ς συγκρούσεις με παραπλέοντα αθη­ ναϊκά σκάφη, προσορμίστηκε στην Καύνο και ειδοποίησε τον Αστύοχο. Μαζί με τους στρατιω τικούς είχαν τα ξιδεύ σ ει και 11 σύμβουλοι, με την εντολή να ερ ευνή ­ σουν τις καταγγελίες κατά του Αστυόχου και, αν διαπίστωναν ό τι ευσταθούσαν, να αντικαταστήσουν τον αρχιναύαρχο με τον Αντισθένη. Ο Σπαρτιάτης αρχιναύαρχος ετοιμ α ­ ζόταν να πλεύσει σε ενίσχυση της Χίου, όταν ειδοπ οιήθηκε για τη ν άφιξη της μοίρας του Αντισθένη. Αμέσως, άλλαξε πορεία και κα τευ θ ύνθ η κε νότια, για να σ υνδεθεί με τους νεο α φ ιχθ έντες, έχο­ ντας μάλλον υποψίες σχετικά με τη ν α­ ποστολή τους. Καθ' οδόν προς τη ν Καύνο, προσέβαλε τη ν Κω, τη ν οποία και λ ε­ ηλάτησε. Εκεί όμως ειδοπ οιήθηκε για την κάθοδο αθηναϊκής μοίρας 20 πλοίων υπό τον Χαρμίνο, πιθανότατα με σκοπό τη ν έρευνα για τη μοίρα του Αντισθένη και τις προθέσεις του. Ο Αστύοχος έ­ πλευσε τη νύκτα προς τη Σύμη, αλλά ξαφνική ομίχλη διασκόρπισε τα πλοία του. Την επόμενη ημέρα, ο Αθηναίος Χαρμίνος με τις 20 τρ ιή ρ εις του εντόπισε με­ ρικά από τα διασκορπισμένα πλοία του Αστυόχου. Νομίζοντας ό τι αυτά ήταν τα 27 πλοία που αναζητούσε, χωρίς δισταγ­ μό επ ιτέθ η κε εναντίον το υ ς και γρήγο­ ρα, με επ ιδέξιους ελιγμούς κατάφ ερε να βυθίσ ει τα τρία από αυτά και να πλήξει μερικά άλλα. Τότε, ωστόσο, εμφανίσ τη­ καν και τα υπόλοιπα πλοία του Αστυόχου. Η υπεροχή των Λακεδαιμονίων ήταν συ­ ντριπτική και τα αθηναϊκά πλοία, κυκλω­ μένα, αναγκάστηκαν να δώσουν μια μάχη απελπισίας, κατά την οποία τελικά δ ιέ­ φυγαν με απώλεια έξι πλοίων τους. Οι κατά τύχη νικη τές Λακεδαιμόνιοι, αφού έστησαν τρόπαιο, προσορμίστηκαν στην κοντινή Κνίδο, όπου κατέφθασαν και τα 27 σκάφη του Αντισθένη. Η ναυμαχία αυ­

Το αρχαίο θ έ α τρ ο τη ς Σπ ά ρ της.

τή, που πραγματοποιήθηκε συμπτωματικά, αφενός αναπτέρωσε το ηθικό των Λακεδαιμονίων και των νέων Μικρασιατών συμμάχων τους (αποστατών από την αθηναϊκή συμμαχία), και αφ ετέρου τους οδήγησε σε μια σειρά συζητήσεων, μέσα σε θ ετικ ό κλίμα, που κατέληξαν στην α­ πόφαση της οικονομικής ενίσχυσης των Πελοποννησίων από τους Ιωνες. Η από­ φαση αυτή των ιωνικών πόλεων απήλλασσε τη Σπάρτη από τον «πονοκέφαλο» της εξεύρεσ ης πόρων για τη συντήρηση των στρατιωτικών δυνάμεών τη ς σε απο­ μακρυσμένα μέτωπα. Από την άλλη πλευρά, η πόλη της Σπάρτης αντιμετώ πιζε τα δικά τη ς προ­ βλήματα. Για να υπερισχύσει στον μεγά­ λο αδελφοκτόνο πόλεμο, είχε αναγκα­ σ τεί να προβεί σε υποχωρήσεις και προ­ σαρμογές τελείω ς ξένες προς την παρα­ δοσιακή πολιτική και τα ήθη της. Βασική πηγή δυσκολιών παρέμενε η ισχυροποίη­ ση τη ς πόλης -η οποία μέχρι τό τε ήταν δύναμη ξηράς- και στη θάλασσα, κατόπιν όμως των γενναίων περσικών χρηματο­ δοτήσεων. Πολλές από τις πόλεις τη ς Μι­ κρός Ασίας είχαν τα χ θ εί με το μέρος τους προκειμένου να αποτινάξουν τον α­ θηναϊκό ζυγό. Τι θα γινόταν, όμως, όταν, μετά την επιτυχή κατάληξη του πολέμου με τους Αθηναίους, οι Πέρσες απαιτού­ σαν τη ν ανταμοιβή τους, που περιελάμβανε επέκταση της επιρροής τους στην Ιωνία και όχι μόνο; Τι θα γινόταν με τους ναυτικούς συμμάχους τους οποίους η Σπάρτη αναλάμβανε να προστατεύει; Με αυτές τις σκέψεις, οι ένδεκα Σπαρτιάτες σύμβουλοι που είχαν ακολουθήσει τη μοίρα του Αντισθένη, με επικεφαλής τον

Λίχα του Αρκεσιλάου, οδηγήθηκαν σε ε­ πανεξέταση των όρων τη ς πρόσφατης συνθήκης με τους Πέρσες. Ο Λίχας, εκφράζοντας προφανώς ιδ έ­ ες και σκέψεις που είχαν σ υζητηθεί νωρί­ τερ α στη Σπάρτη, επεδίωξε και πραγμα­ τοποίησε συνάντηση με τονΤισσαφέρνη, ζητώ ντας τη ν άμεση αναθεώρηση της υ­ φ ιστάμενης συνθήκης. Σύμφωνα, μάλι­ στα, με το ν Θουκυδίδη, είπε καθαρά στον Πέρση σατράπη ό τι ο ύτε οι όροι τη ς πρώτης συμφωνίας (412 π.Χ.), που ε ί­ χε διαπ ραγματευθεί ο Χαλκιδεύς, ούτε εκείνο ι τη ς δεύ τερ η ς (411 π.Χ.), που είχε συμφωνήσει ο Θηριμένης είχαν συνομολο γη θ εί σωστά. Θα ήταν, προσέθεσε, φοβερό να έχει ο βασιλιάς τη ν αξίωση να εξουσιάζει τη χώρα που είχαν οι πρόγο­ νοί του. Γιατί, σύμφωνα με την αξίωση αυτή, έπρεπε να ανήκουν στον βασιλιά και όλα τα νησιά, μαζί με τη Θεσσαλία, τη Λοκρίδα και τη Βοιωτία. Τέλος, προσέθε­ σε (κάνοντας έξαλλο τον Τισσαφέρνη) ό τι οι Λακεδαιμόνιοι υποδούλωναν με τις προηγούμενες συνθήκες τη ν Ελλάδα στους Πέρσες και κα τέληξε στο αίτημα για σύναψη ευνοϊκότερης συνθήκης. Ο Πέρσης σατράπης προτίμησε να αποχω­ ρήσει χωρίς να δώσει απάντηση, ωστόσο η καταγγελία τη ς (επονείδιστης) συνθή­ κης είχε ήδη πραγματοποιηθεί. Με τους Σπαρτιάτες να έχουν επαν έλ θ ει σε λογική εθνικού συμφέροντος, οι επιχειρήσεις συνεχίζονταν στο Αιγαίο, χωρίς αποφασιστικό αποτέλεσμα. Προς το τέλο ς του έτους, οι Ρόδιοι αποφάσι­ σαν να αποστατήσουν και ζήτησαν τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων, σι οποίοι βέβαια το υ ς τη ν παρείχαν. Οι Ρόδιοι ε ί­

χαν, εξάλλου, δωρική καταγωγή, όπως και οι Σπαρτιάτες. Η επιχείρηση οργανώ­ θη κε καλά και ισχυρή δύναμη 94 πελοποννησιακών πλοίων εμφανίστηκε και περιέπλευσε τη νήσο, π είθοντας και τις τρ εις κύριες πόλεις της (Λίνδο, Κάμειρο και Ιαλυσό) να αποστατήσουν από την α­ θηναϊκή συμμαχία. Οταν, αργότερα, οι Αθηναίοι έφθασαν στην περιοχή, το μό­ νο που μπορούσαν να πράξουν ήταν να ανακαταλάβουν τη ν Κω και να επιχει­ ρούν επιδρομές εναντίον τη ς Ρόδου από αυτή και από την πιστή τους Χάλκη. Ο χρόνος ολοκληρώθηκε, με τους Α θηναίους να έχουν υποστεί σημαντικά πλήγματα στη συμμαχία τους αλλά να διατηρούν ακόμα ισχυρά ερείσματα στον ζωτικό γι' αυτούς χώρο του Αιγαίου. Δύο μόλις έτη μετά την πανωλεθρία που υπέ­ στησαν στη Σικελία, οι Αθηναίοι είχαν τις ψυχολογικές και η θ ικ ές δυνάμεις ώστε να προασπίσουν την ηγεμονία τους και να ελπίζουν ότι, όσο περνούσε ο καιρός, θα ανακτούσαν τη χαμένη το υ ς ισχύ και θα διεκδικούσαν το ευτυχές γι' αυτούς τέλος του αδελφοκτόνου πολέμου. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Κ. Κολιόπ ουλος: Η ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ Α ΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑ ΡΤΗ Σ (750-192 τι.X.), εκ δ . Π ο ιό τη τα , Α θήνα, 2001. (2) Ul. Wilken: Ε ΛΛ Η Ν ΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ , εκδ. Παπαζήσης, Α θήνα, 1962. (3) Cl. Mosse. An. Gourbeillon: Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ Ε ΛΛ Α ΔΑ Σ, εκδ. Παπαδήμας, Α θήνα, 1996. (4) P. Connolly: GREECE AND ROME AT WAR, Greenhill books, 1981. (5) J. Vernant: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ ΣΤΗ Ν ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, εκδ. ΓΕΣ, Α θήνα, 1981. (6) Ξενοφ ώ ντας: ΕΛΛΗΝΙΚΑ, εκδ. Πάπυρος, Α θή να , 1934. (7) Π λού τα ρχο ς: Β ΙΟ Ι ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, εκδ. Κ άκτο ς, Α θήνα, 1990-2. (8) Ρ Bur ell: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, εκ δ . Ρώσσης, Α θήνα, 1999. (9) Er. M yraise: Ε ΙΣΑ Γ Ω Γ Η Ε ΙΣ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΝ ΙΣΤΟ ΡΙΑ , εκδ. ΓΕΣ, Αθήνα, 1966. (10) ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΕΛΛ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, συλλογικό, Ε κδοτική Αθηνών, 1977. (11) Γ. Σ τα ϊν χ ά ο υ ερ : Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΣΤΗ Ν ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ ΔΑ , εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 2001.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 8 3

Το ιταλικό υποβρύχιο «Nereide» ανήκε στην κλάση «Nautilus» και ο οπλισμός το υ α π ο τελείτο από δύο τορπιλοσωλήνες των 450 mm στην πλώρη μ ε αναχορηγία τέσ σ ερ ις τορπ ίλες. Κ α θ ελκ ύ σ τη κε στις 12 Ιουλίου 1913. Μ ε εκτόπισμα 3 2 0 1 υπό κατάδυση, π ροω θείτο από δυο π ετρ ελα ιο κ ινη τή ρ ες Sulzer των 600 shp στην επιφάνεια και δύο ηλ εκτρ ο κιν η τή ρ ες Ansaldo των 320 shp υπό κατάδυση. Το κύτος το υ είχε το σχήμα τορπιλοβόλου.

Ο Αυστριακό? άσσος ίων υποβρυχίων και η δράση του οιη Μεσόγειο 19 15 -19 17 ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

0 Γκέοργκ ριϊερ ιρον Τραπ υπήρξε ο Kopuipaioc άσσος υποβρυχίων me napanaiouoac Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια ίου Λ’ Παγκοομίου Ποϋέμου. Η θράοη του οιη Μεοόνειο ΒάΠαοοα υπήρξε σημαντική, καθώς βύθιοε 13 πλοία, ανάμεοά iouc και ορισμένα εΠΠηνικών ουμιρερόντων. Δρώντας, κυρίως, οιο Ιόνιο σημείωσε ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του. 8 4 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

Ä

·

.

Ο Γκ εο ρ γκ ρ ιτε ρ φον Τραπ σ τη γέφ υρ α το υ υποβρυχίου U-5. To U-5 εν τα χ θ η κ ε σε υπηρεσία την 1η Απριλίου 1910 και μ ε τά το τέλ ο ς το υ Α ' Π Π δ ό θ η κ ε ως αποζημίωση στην Ιτα λία . Ο δ η γή θη κ ε στο δια λυ τή ριο το 1920.

τις 17 Απριλίου 1915, ο πλωτάρχης Γκέοργκ ρίτερ φον Τραπ ανέλαβε τη διακυβέρνηση του υποβρυ­ χίου U-5. Το υποβρύχιο υπήρξε ένα από τα μόλις τέσσερα επιχειρησιακά υποβρύχια του Αυστροουγγρικού Ναυτικού, όταν ξέσπασε ο Α’ ΠΠ. Η κλάση σχεδιάστηκε από τον Αμερικανό Τζων Φίλιπ Χόλαντ και η ναυπήγησή του ξεκίνησε στις ΗΠΑ, στις 9 Απρι­ λίου 1907. Την αποπεράτωση του υποβρυχίου ανέλαβε η εταιρία Whitehead & Co στο Φιούμε και το U-5 καθελκύστηκε στις 10 Φεβρουάριου 1909 με ανάδοχο την Αγκαθα Ουάιτχεντ, εγγονή του Ρόμπερτ Ουάιτχεντ και μελ­ λοντική σύζυγο του Γκέοργκ ρίτερ φον Τραπ. To U-5 ε ­ ντάχθηκε σε υπηρεσία την 1η Απριλίου 1910 και ο οπλι­ σμός του αποτελείτο από δύο τορπιλοσωλήνες των 450 mm στην πλώρη με αναχορηγία μόλις τέσσερις τορπίλες (δύο μέσα στους σωλήνες και δύο στο διαμέρισμα των τορπιλών). Η πρώτη αποστολή του U-5 με κυβερνήτη τον φον Τραπ περιελάμβανε τον εντοπισμό ενός γαλλικού κατα­ δρομικού που περιπολούσε στα στενά του Οτράντο. Το U-5 αντιμετώπιζε αρκετά μηχανολογικά προβλήματα, εκ των οποίων το σημαντικότερο αφορούσε τον ανεπαρκή αερισμό του εσωτερικού του υποβρυχίου. Για την πρόω­

Σ

ση στην επιφάνεια χρησιμοποιούσε δύο εξακύλινδρους βενζινοκινητήρες συνολικής απόδοσης 500 shp. Εξαιτίας του ανεπαρκούς αερισμού, οι αναθυμιάσεις από τη βενζίνη μπορούσαν να αδρανοποιήσουν το πλήρωμα μέ­ σα σε διάστημα 30 λεπτών. Δύο ημέρες μετά την ανάληψη της διοίκησης, το U-5 απέπλευσε για την περιπολία του. Κατά τη διάρκεια της νύκτας, ο οπτήρας του υποβρυχίου εντόπισε μια στήλη καπνού και ο φον Τραπ διέταξε την άμεση πλεύση προς αυτήν. Καθώς το υποβρύχιο έπλεε στην επιφάνεια, διέκριναν τον ιστό ενός πλοίου που κατευθυνόταν ενα­ ντίον τους με μεγάλη ταχύτητα. Το υποβρύχιο καταδύ­ θηκε και συνέχισε για λίγο να παρακολουθεί το πλοίο που σύμφωνα με τα εγχειρίδια αναγνώρισης ανήκε στη γαλλική κλάση θωρακισμένων καταδρομικών «Victor Hugo». Η αναζήτηση του καταδρομικού έληξε άδοξα την πρώτη νύκτα, γεγονός που προκάλεσε την έντονη απο­ γοήτευση του Τραπ. Την επόμενη νύκτα, το υποβρύχιο εντόπισε και πάλι το καταδρομικό που έπλεε στο φεγγαρόφως. Ο Τραπ αποφάσισε να πραγματοποιήσει επί­ θεση από την επιφάνεια, αλλά το καταδρομικό δεν απο­ δείχθηκε συνεργάσιμο και, αφού εκτέλεσ ε μια απότομη στροφή, απομακρύνθηκε γρήγορα από την περιοχή.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 5

Ο φον Τραπ και η πρώτη το υ σύζυγος Α γκαθα, το 1909. Ο φον Τραπ ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε στον πλέον επ ιτυ χημ ένο κ υβ ερ νή τη υποβρυχίων τη ς Α υ σ τρ ο ο υ γγρ ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς. Απτόητος ο Τραπ αποφάσισε πως άξι­ ζε να δώσει μια τρίτη και τελευταία ευκαι­ ρία για τον εντοπισμό του πλοίου. Τα απο­ θέματα καυσίμου του U-5 λιγόστευαν επι­ κίνδυνα και θα έπρεπε σύντομα να επι­ σ τρέφ ει στη βάση του. Καθ’ όλη τη διάρ­ κεια της ημέρας προσπαθούσε να προβλέψει τις κινήσεις του καταδρομικού και τη διαδρομή που αυτό θα ακολουθούσε κατά την περιπολία του. Βέβαιος πως είχε καταφέρει να αποκρυπτογραφήσει τις ε ­ χθρικές προθέσεις, τη νύκτα της 26ης Απριλίου 1915 έπλευσε περίπου 28 χλμ. νότια του ακρωτηρίου Σάντα Μαρία ντι Λεύκα στο Λέτσε της νότιας Ιταλίας. Ο φον Τραπ εντόπισε το υποψήφιο θύμα του καθώς αυτό έπλεε προς τα βόρεια, ό­ πως ακριβώς είχε προβλέψει. To U-5 προ­ σέγγισε το καταδρομικό αρχικά πλέοντας στην επιφάνεια, ενώ στη συνέχεια κατα­ δύθηκε σε περισκοπικό βάθος για την τ ε ­ λική φάση της επίθεσης. Το καταδρομικό εκτέλεσ ε έναν ελιγμό και έπλευσε προς το υποβρύχιο, γεμίζοντας όλο και περισ­ σότερο το σκοπευτικό στο περισκόπιο του U-5. Ο φον Τραπ παρατηρούσε τις λ ε­ π τομέρειες του πλοίου και αναζητούσε το διαμέρισμα των λεβήτων το οποίο αποτε­ λούσε την «καρδιά» του. Από απόσταση μόλις 500 μ. εξαπέλυσε τη δεξιά τορπίλη και λίγο αργότερα και την αριστερή. Από τόση μικρή απόσταση το γαλλικό κατα­ δρομικό είχε ελάχιστα περιθώρια ελιγμών. Πλέοντας με ταχύτητα μόλις 6,5 κόμβων και χωρίς την προστασία αντιτορπιλικών, το καταδρομικό αποδείχθηκε ένας εξαι­

8 6 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

ρετικά εύκολος στόχος. Α μφ ότερες οι τορπίλες βρήκαν τον στόχο τους δημι­ ουργώντας δύο τεράσ τιες στήλες νερού. Το καταδρομικό έλαβε αμέσως κλίση και το πλήρωμα προσπάθησε να κατεβάσει τις σωσίβιες λέμβους από την αριστερή πλευρά. Το θύμα του U-5 ήταν η ναυαρχί­ δα της 2ης Μοίρας Καταδρομικών του Γαλλικού Ναυτικού, το «Leon Gambetta» των 12.5001. Επάνω στο πληγωμένο πλοίο εξελίχθηκαν σκηνές πανικού, αλλά ο διοι­ κητής τη ς μοίρας, υποναύαρχος Βίκτορ Μπατιστίν Σεν, προσπάθησε να αποκαταστήσει την τάξη με ηρεμία: «Μην επ ιδει­ κνύετε τόση βιασύνη. Οι λέμβοι σάς περι­ μένουν. Εμείς θα παραμείνουμε εδώ». Με το «εμείς», φυσικά, αναφερόταν σε ό­ λους τους αξιωματικούς του πλοίου. Το «Leon Gambetta» βυθίστηκε μέσα σε διά­ στημα 10 λεπτών παρασύροντας στον υ­ γρό τάφο τους 684 από τους 821 άνδρες του πληρώματος μαζί με το ν κυβερνήτη και όλους τους αξιωματικούς του κατα­ δρομικού. To U-5 ανήλθε στην επιφάνεια και ο φον Τραπ διαπίστωσε με έκπληξη ό τι το καταδρομικό δεν δ ιέθ ετε συνοδεία. Εντόπισε πέντε σωσίβιες λέμβους και ένα νέο θέμα ανέκυψε σχετικά με την τύχη τους. To U-5 δεν δ ιέθ ετε επαρκείς χώ­ ρους για τη διάσωση των επιζώντων και έ­ τσι ο φον Τραπ, αφού συμβουλεύθηκε και τους δύο αξιωματικούς του, αποφάσισε να μη προχωρήσει σε κάποια ενέργεια. Οι τεράσ τιες απώλειες ανάμεσα στο πλήρω­ μα του καταδρομικού προκάλεσαν αλγει­ νή εντύπωση στον φον Τραπ που ήλθε α­ ντιμέτωπος για πρώτη φορά με τη σκλη­ ρότητα του πολέμου. To U-5 επέστρεψε στη βάση του Κατάρο (στη σημερινή πόλη Κότορ στο Μαυροβούνιο), όπου τους επι­ φυλάχθηκε υποδοχή ηρώων. To U-5 είχε σημειώσει την πρώτη επιτυχία εναντίον ε­ χθρικού πλοίου και ο φον Τραπ παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών της Μαρίας Θηρεσίας. Η βύθιση του «Leon Gambetta» προκάλεσε αναθεώρηση των γαλλικών τα κτι­ κών, με αποτέλεσμα πρακτικά να απαγορ ευ θ εί σε πλοία μεγαλύτερα από κατα­ δρομικά να πλέουν στην Αδριατική. Το πε­ ριστατικό με το «Leon Gambetta» ήλθε να προστεθεί στον τορπιλισμό του θωρηκτού «Jean Bart» από το U-12, στις 21 Δ ε­ κεμβρίου 1914, καθιστώντας πλέον εμφα­ νή την αδυναμία των μεγάλων πλοίων α­ πέναντι στα υποβρύχια του Αυστροουγγρικού Ναυτικού. Ο γαλλικός στόλος απο­ σύρθηκε στην Πύλο, η οποία αποτέλεσε τη βάση για τα μικρότερα πλοία που περιπολούσαν στα στενά του Οτράντο. Η είσοδος της Ιταλίας στον Α’ ΠΠ, τον

Μάιο του 1915, δημιούργησε νέα δεδομέ­ να στην Αδριατική. Το Αυστροουγγρικό Ναυτικό έσπευσε να «καλωσορίσει» την είσοδο της Ιταλίας, πραγματοποιώντας παράκτιους βομβαρδισμούς σε ιταλικούς στόχους. Ο Ιταλός ναύαρχος Λουίτζι Αμαντέο ν τι Σαβόια επιθυμούσε την κατάλη­ ψη των αυστριακών νησιών Λαγκόστα (σημερινό Λάστοβο στην Κροατία) και Πελαγκόσα (από τη ν αρχαία ονομασία Πελαγούσαι, 123 χλμ. νότια του Σπλιτ της Κρο­ ατίας), ώστε να προχωρήσει στη δημιουρ­ γία προκεχωρημένων σταθμών κατά μή­ κος των Δαλματικών ακτών. Στις 11 Ιουλίου 1915, ιταλικές δυνά­ μεις αποβιβάστηκαν στην ακατοίκητη Πελαγκόσα και την κατέλαβαν. To U-5 ναυλοχούσε στη Λίσα (σημερινή Βις στην Κροα­ τία, από την αρχαία ονομασία Ισσα) και ε­ νημερώθηκε από την αναφορά ενός ανα­ γνωριστικού αεροσκάφους ό τι στην Πελαγκόσα είχε καταπλεύσει ένα ιταλικό υποβρύχιο. To U-5 απέπλευσε κατά τις νυ­ κτερινές ώρες με σκοπό να αιφνιδιάσει τον αντίπαλό του λίγο πριν την ανατολή. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες δεν επέτρεψαν τον εντοπισμό του υποβρυχίου και ο φον Τραπ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ιταλικό υποβρύχιο θα ναυλοχούσε στη νότια απάνεμη πλευρά του νησιού. Στόχος του ήταν να εισ έλθ ει υπό κατάδυ­ ση στον κόλπο και να αναμένει το θύμα του. Στις5Αυγούστου 1915, ο φον Τραπ πα­ ρατηρούσε μέσω του περισκοπίου τις βραχώδεις ακτές της Πελαγκόσα με το υ­ ποβρύχιό του να προσεγγίζει σε απόστα­ ση μόλις 300 μ. από αυτές. Ο φον Τραπ θ υ ­ μάται: «Σταγόνες ιδρώτα έτρεχαν στο μέ­ τωπό μου και το πουκάμισό μου κολλούσε στη ράχη μου σαν βρεγμένο κουρέλι. Περιστασιακά σκούπιζα το περισκόπιο, αφαιρώντας τους υδρατμούς που περιόριζαν την ορατότητα». Οι συνθήκες μέσα στο υ­ ποβρύχιο ήταν εξαιρετικά δύσκολες με διαρροές νερού σε διάφορα σημεία. Εκτέλεσε μια ελαφρά άνοδο και τό τε ε­ ντόπισε το υποβρύχιο που ναυλοχούσε κοντά στην ακτή. Η γκρι σιλουέτα του μό­ λις που διαγραφόταν στις ακτές, ενώ το πλήρωμά του βρισκόταν στην ακτή. Τότε οι Ιταλοί εντόπισαν το U-5, με αποτέλε­ σμα να ξεκινήσει ένας αγωνιώδης αγώνας δρόμου με έπαθλο την επιβίωση. To U-5 δεν μπορούσε να βάλει και θα έπρεπε να εκτελέσ ει έναν ελιγμό 360 μοιρών για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει τους δύο τορπιλοσωλήνες της πλώρης. Ολα αυτά, όμως, θα έπρεπε να ολοκληρωθούν πριν καταφέρει το ιταλικό υποβρύχιο να εξα­ πολύσει τις δικές του τορπίλες. Ο φον Τραπ ήταν καρφωμένος στην

.¥

ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΑΡΙΑ

ΡΟΥΜΑΝΙΑ Σ ΕΡ ΒΙ Α ΥΡΟΒΟΥΝΙΟ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

SJ

ΐ

Στενά Μεσσήνης

\

^

Ακρωτήριο Σάνΐί/ Μαρία ντι Λεύκα

s

ΕΛΛΑΔΑ

ΑΙΓΑΙΟ

ΙΟ Ν ΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ

Σικελία

\ Ακρωτήριο Πασέρο S ^ lo ü b a 2013

Ακκρωτηριο Ταίναρο

Μάλτα

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΥΠΟ Μ Ν ΗΜ Α

Σύμμαχες χώρες Αντάντ

Κεντρικές Αυτοκρατορίες

Χ ά ρ τη ς τη ς κ εντρ ικ ή ς Μ εσ ο γ είο υ και των Βαλκανίων κατά τον Α ’ ΠΠ.

πλοίο, ενώ το πλήρωμα προετοίμαζε τους δύο τορπιλοσωλήνες. Ενα από τα μέλη του πληρώματος λιποθύμησε, ένδειξη ότι το υποβρύχιο δεν είχε προλάβει να ανα­ νεώσει τον αέρα. Σύντομα ακολούθησαν και άλλοι πέντε άνδρες, ενώ ναυτία, ίλιγ­ γοι και πονοκέφαλοι εμφανίστηκαν στους υπόλοιπους. Ο φον Τραπ συνέχισε να στέ­ κεται όρθιος μέχρι που ζήτησε ένα μικρό κάθισμα. Προτού λιποθυμήσει, διέταξε ένα μέλος του πληρώματος να τον συνεφ έρει σε τρία λεπτά ακριβώς. Ο Γκότφρι-

ντ Χέρμαν κρατώντας ένα χρονόμετρο βρισκόταν δίπλα από τον κυβερνήτη για να εκτελέσ ει τη διαταγή που έλαβε. Ο φον Τραπ όρμησε προς το περισκόπιο και προτού λιποθυμήσει για δεύτερη φορά, το ν διέτα ξε και πάλι να τον επαναφέρει σε 60 δευτερόλεπτα. Η ίδια διαδικασία επαναλήφθηκε άλλες δύο φορές, καθώς ο φον Τραπ προσπαθούσε απεγνωσμένα να φ έρει το υποβρύχιο στην κατάλληλη θ έ ­ ση για να εξαπολύσει τις φονικές τορπί­ λες. Είχαν περάσει περίπου τέσσερα λε-

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 7

χάρτη: Παρασκευή

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

Εκδοτική

Κρήτη

Σχεδίαση

πυξίδα του και μετά την εκτέλεση ενός ε­ λιγμού 320 μοιρών από το υποβρύχιο ανήλθε σε περισκοπικό βάθος παρατηρώ­ ντας τον περιβάλλοντα χώρο. Το ιταλικό υποβρύχιο «Nereide» έπλεε εναντίον τους διαθέτοντας το πλεονέκτημα ότι μπορού­ σε να βάλει μία τορπίλη με απόκλιση ως 35 μοίρες από τον άξονα κίνησής του. Το U-5 έπρεπε να κινηθεί προς τα πίσω για να μπορέσει να βάλει και έτσι το «Nereide» ή­ ταν το πρώτο που εξαπέλυσε μία τορπίλη. Με σφιγμένα δόντια, το αυστριακό πλή­ ρωμα προετοιμάστηκε για την πρόσκρου­ ση, αλλά η τορπίλη πέρασε δίπλα τους χω­ ρίς να ανατιναχθεί. Η ένταση είχε ανέλθει στο κατακόρυφο, όταν ο φον Τραπ εξαπέ­ λυσε τις δύο τορπίλες. Η πρώτη αστόχησε περνώντας μπροστά από το ιταλικό υπο­ βρύχιο. Η δεύτερη, όμως, βρήκε τον στό­ χο τη ς και έτσι μια τεράστια στήλη ύδατος υψώθηκε στο ιταλικό υποβρύχιο προκαλώντας ανατάραξη στο U-5 λόγω του ω­ στικού κύματος. Οταν καθάρισε ο κα­ πνός, το «Nereide» είχε εξαφανιστεί. Ενας Ιταλός ναύτης παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα από την ακτή. Η αργοπορία που επ έδειξε στο να επιβιβαστεί και αυ­ τός στο ιταλικό υποβρύχιο του είχε σώσει τη ζωή. Ο κυβερνήτης του «Nereide», Κάρλο ντελ Γκρέκο, παρασημοφορήθηκε με­ ταθανάτια με το Χρυσό Μ ετάλλιο Γενναι­ ότητας. Δεν εντοπίστηκαν επιζώντες από το 20μελές πλήρωμα. Το κουφάρι του υ­ ποβρυχίου εντοπίστηκε το 1972. To U-5 δέχθηκε πυρά από τις ακτές και προσπάθησε να καταφύγει στην ανοι­ κτή θάλασσα. Οι δύο βενζινοκινητήρες υ­ πέστησαν βλάβη στην πλέον ακατάλληλη στιγμή, αλλά το πλήρωμα με προσωρινές επισκευές κατάφερε να φθάσει το επόμε­ νο πρωινό στη βάση του Κατάρο. Η επό­ μενη αποστολή του U-5 πραγματοποιήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1915, όταν απέ­ πλευσε για να εντοπίσει ένα ελαφρύ ιτα­ λικό καταδρομικό που έπλεε κοντά στη Λαγκόστα. Οι Αυστριακοί ανησυχούσαν ότι το ιταλικό πλοίο θα προχωρούσε στην κατάληψη και κάποιου άλλου νησιού στις Δαλματικές ακτές. Το απόγευμα ξέσπασε μια τρομερή καταιγίδα στην περιοχή ό­ που είχε εντοπιστεί το πλοίο και έτσι ο φον Τραπ αποφάσισε να περάσει τη νύκτα στον πυθμένα της θάλασσας. Το επόμενο πρωινό, μια ήρεμη θάλασ­ σα υποδέχθηκε το πλήρωμα του U-5, όταν αναδύθηκε για να απολαύσουν οι άνδρες τον καθαρό αέρα. Ξαφνικά, το ιταλικό κα­ ταδρομικό ξεπρόβαλε μέσα από την ομί­ χλη σε απόσταση μεγαλύτερη των 10 χλμ. και την ηρεμία διαδέχθηκε η ένταση. Το υποβρύχιο εκτέλεσ ε άμεση κατάδυση, με τον φον Τραπ να παρατηρεί το εχθρικό

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΓΚΕΟΡΓΚ ΡΙΤΕΡ ΦΟΝ ΤΡΑΠ Μ ΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Ο Γκέοργκ ρίτερ φον Τραπ γεννήθηκε στις 4 Απριλίου 1880 στη Ζάρα (σημε­ ρινό Ζαντάρ της Κροατίας), η οποία ανή­ κε τότε στην επικράτεια της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Ο πατέρας του υ­ πήρξε αξιωματικός του Ναυτικού, αλλά απεθίωσε τέσσερα χρόνια αργότερα από τυφοειδή πυρετό. Ακολουθώντας τα βή­ ματα του πατέρα του, ο νεαρός Γκέοργκ εισήλθε στη Ναυτική Ακαδημία στο Φιούμε, το 1894. Αποφοίτησε το 1898 και πραγματοποίησε μερικά εκπαιδευτικά ταξίδια, φθάνοντας μέχρι την Αυστρα­ λία. Το 1900 υπηρέτησε στο καταδρομικό «Kaiserin und Königin Maria Theresia» και συμμετείχε στις επιχειρήσεις κατά της Επανάστασης των Μπόξερ στην Κίνα. Το καταδρομικό είχε ενταχθεί σε υπηρεσία το 1894 και ο κύριος οπλισμός του αποτελείτο από δύο πυροβόλα των 240 mm και οκτώ των 150 mm. Παρέμεινε στην Κί­ να ως το 1902 για την καταστολή της ε­ πανάστασης. Ως νεαρός δόκιμος, ο φον Τραπ συμμετείχε στις επιχειρήσεις για την κατάληψη των κινεζικών οχυρών Τά­ κου, στον ποταμό Χάι. Μετά το 1908 α­ φιέρωσε τον χρόνο του στη μελέτη των υποβρυχίων, στο εργοστάσιο Whitehead στο Φιούμε, όπου και γνώρισε τη μέλλουσα σύζυγό του Αγκαθα Ουάιτχεντ. Το ζευγάρι νυμφεύθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1911 και απέκτησε επτά παιδιά την πε­ ρίοδο Νοεμβρίου 1911 - φεβρουαρίου 1921. Μετά το τέλος του Α' ΠΠ, η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία διαλύθηκε και απώλεσε το Ναυτικό της. Η περιου­ σία της συζύγου του επέτρεψε την επι­ βίωση της οικογένειας. Στις 3 Σεπτεμβρί­ ου 1922, η Αγκαθα απεβίωσε από οστρα­ κιά και η οικογένεια μετακόμισε σε μια νέα κατοικία στα προάστια του Σάλ-

8 8 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙ Α

τσμπουργκ. Η απώλεια της συζύγου κα­ θώς και της καριέρας του στο Ναυτικό αποτέλεσαν δύο ισχυρά πλήγματα τα ο­ ποία ο φον Τραπ δεν κατάφερε να ξεπεράσει. Στις 26 Νοεμβρίου 1927 νυμφεύθηκε τη Μαρία Αγκούστα Κούτσερα (26 Ιανουαρίου 1905 - 28 Μαρτίου 1987), με την ο­ ποία απέκτησε ακόμα τρία παιδιά. Το 1935, η οικογένεια οδηγήθηκε σε οικονο­ μική καταστροφή. Οι αποταμιεύσεις της οικογένειας μεταφέρθηκαν από το Λον­ δίνο σε μια αυστριακή τράπεζα που οδη­ γήθηκε τελικά σε πτώχευση. Για να επι­ βιώσει, ο φον Τραπ απέλυσε το υπηρετι­ κό προσωπικό και αποφάσισε να ενοικιά­ σει τα δωμάτια της οικίας τους σε σπου­ δαστές του Καθολικού Πανεπιστημίου. Επιπλέον, η οικογένεια αποφάσισε να αξιοποιήσει τη συνήθειά της να τραγουδά ως μέσο βιοπορισμού. Το 1938, η Αυστρία εντάχθηκε στο Γ’ Ράιχ και ο φον Τραπ έ­ λαβε μια κλήση για να παρουσιαστεί στο Kriegsmarine (Γερμανικό Ναυτικό). Βαθύ­ τατα αντίθετη με τα ναζιστικά ιδεώδη, η οικογένεια κατέφυγε στις ΗΠΑ όπου και έγινε διάσημη για τις περιοδείες της σε 30 χώρες. Ο φον Τραπ απεβίωσε στις 30 Μάίου 1947 στο Βερμόντ των ΗΠΑ από καρκίνο των πνευμόνων. Η δεύτερη σύ­ ζυγός του συνέγραψε ένα βιβλίο το 1949, στο οποίο ανέφερε πως ο σύζυγός της ή­ ταν μανιώδης καπνιστής και ότι η υγεία του επηρεάστηκε και από τις άσχημες συνθήκες που επικρατούσαν στο εσωτε­ ρικό των υποβρυχίων με τις αναθυμιά­ σεις από τα καύσιμα. Οι περιπέτειες της οικογένειας ενέ­ πνευσαν την παραγωγή αρκετών κινημα­ τογραφικών ταινιών. Το 1956 παρουσιά­ στηκε η δυτικογερμανική ταινία «Die Trapp Familie», βασισμένη στο βιβλίο της Μαρίας φον Τραπ «The story of the Trapp Family Singers» που εκδόθηκε το 1949. Δύο χρόνια αργότερα, ακολούθησε μια δεύτερη ταινία με τίτλο «Die Trapp Familie in Amerika». To 1959 παρουσιάστηκε στο Μπρόντγουεϊ το μιούζικαλ «The Sound of Music», που παρουσίασε την ιστορία της οικογένειας και τη φυγή της από την Αυ­ στρία. Το 1965, βασισμένη στο μιούζικαλ, παρουσιάστηκε η ομώνυμη κινηματο­ γραφική ταινία με πρωταγωνιστές την Τζούλι Αντριους και τον Κρίστοφερ Πλάμερ ως Μαρία και Γκέοργκ φον Τραπ α­ ντίστοιχα. Η ταινία κέρδισε πέντε Οσκαρ, ανάμεσα τους και το Οσκαρ κα­ λύτερης ταινίας. Το 2001, η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου κατέταξε το «The Sound of Music» στο Εθνικό Σύστημα Καταχώρησης, που περιλαμβάνει ταινίες ιδιαίτε­ ρης αισθητικής, ιστορικής και πολιτιστι­ κής αξίας.

πτά, όταν ο φον Τραπ εντόπισε για τελευ ­ ταία φορά το καταδρομικό. Το υποβρύχιο εκτέλεσ ε ταχεία άνοδο και η πλώρη του α­ ναπήδησε έξω από το νερό με δύναμη. Ο φον Τραπ εντόπισε και πάλι το καταδρομι­ κό, αλλά πλέον είχε εντοπιστεί και ο ίδιος. Το καταδρομικό κατευθυνόταν εναντίον τους με ταχύτητα και για άλλη μία φορά κατέστη εμφανής η έλλειψη των τορπιλο­ σωλήνων της πρύμνης. To U-5 εκτέλεσ ε κατάδυση και όταν αναδύθηκε, το ιταλικό καταδρομικό βρισκόταν πλέον σε από­ σταση ασφαλείας. Ο φον Τραπ ήταν βαθύ­ τατα απογοητευμένος, διότι πίστευε ότι μπορούσε να βυθίσει το ιταλικό καταδρο­ μικό, αν δεν παρεμποδιζόταν από τα μη­ χανολογικά προβλήματα του U-5. «Με αυ­ τά τα παλιοσίδερα πρέπει να διεξάγουμε τον πόλεμο». Στις 29 Αυγούστου 1915, το U-5 κατέ­ λαβε το ελληνικό εμπορικό «Κεφαλλονιά», στις α κτές του Δυρραχίου, το οποίο μετέφ ερε σιτηρά από τη Θεσσαλονίκη στην αλβανική πόλη Σεντζίν, στο βορειο­ δυτικό τμήμα της χώρας. Το γηραιό ατμό­ πλοιο είχε ναυπηγηθεί το 1880 και αποτέλεσε την τελευτα ία επιτυχία του U-5 με κυβερνήτη τον φον Τραπ. Στη συνέχεια, το «Κεφαλλονιά» εντάχθηκε στο Αυστροουγγρικό Ναυτικό ως ατμόπλοιο «XVIII».

Η ΔΡΑΣΗ ΜΕ ΤΟ 0-14 Μ ετά το U-5, ο φον Τραπ ανέλαβε τη διοίκηση του μεγαλύτερου U-14, στις 14 Οκτωβρίου 1915, θέση που διατήρησε μέ­ χρι τις 13 Ιανουαρίου 1918. Το τελευταίο ήταν στην πραγματικότητα το πρώην γαλ­ λικό υποβρύχιο «Curie», κλάσης «Brumaire». Στις 20 Δεκεμβρίου 1914, το «Curie» προσπάθησε να εισ έλθ ει στον ναύσταθμο της Πόλα, αλλά η προπέλα του μπλέχθηκε στο προστατευτικό ανθυ­ ποβρυχιακό δίκτυ. Δύο πλοία κατάφεραν να βυθίσουν το «Curie», αλλά, με εξαίρε­ ση τρ εις νεκρούς, το πλήρωμά του επέζησε και συνελήφθη αιχμάλωτο. Το Αυστροουγγρικό Ναυτικό αναζητούσε εναγωνίως νέα υποβρύχια και είχε παραγγείλει πέντε νέα πλοία στη Γερμανία. Η παράδοσή τους, όμως, ήταν ανέφικτη με το ξέσπα­ σμα του Α ’ ΠΠ. Στις 2 Φεβρουάριου 1915, οι Αυστριακοί ανέλκυσαν από βάθος 39 μ. το πολύτιμο τρόπαιο και μετά από μια σει­ ρά επιδιορθώσεων εντάχθηκε σε υπηρε­ σία, τον Ιούνιο του 1915. Με εκτόπισμα 551 t σε κατάδυση, το U-14 υπήρξε το με­ γαλύτερο υποβρύχιο του Αυστροουγγρικού Ναυτικού. Ο πρώτος κυβερνήτης του U-14 ήταν ο πλωτάρχης Οττο Τσάιντλερ που σύντομα αντικαταστάθηκε από τον φον Τραπ.

ΟΙ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΓΚΕΟΡΓΚ ΡΙΤΕΡ ΦΟΝ ΤΡΑΠ Α/Α

ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ

Η Μ ΕΡΟ Μ ΗΝΙΑ ΒΥΘΙΣΗΣ

ΠΛΟΙΟ

ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ

ΕΚΤΟΠΙΣΜ Α^) 12.400

1

U-5

21 Απριλίου 1915

«Leon Gambetta»

Γαλλικό πολεμικό

2

U-5

5 Αιιγούστου 1915

«Nereide»

Ιταλικό υποβρύχιο

320

3

U-5

29 Αυγούστου 1915

«Κεφαλλονιά»

Ελληνικό εμπορικό

1.034

4

U-14

28 Απριλίου 1917

«Teakwood»

Βρετανικό δεξαμενόπλοιο

5.315

5

U-14

3 Μαϊου 1917

«Antonio Sciesa»

Ιταλικό εμπορικό

1.905

6

U-14

5 Ιουλίου 1917

«Μαριόνγκα Γουλανδρή»

Ελληνικό εμπορικό

3.191

7

U-14

23 Α υγο ύο του1917

«Constance»

Γαλλικό εμπορικό

2.469

8

U-14

24 Α υγούοτου1917

«Kilwinning»

Βρετανικό εμπορικό

3.071

9

U-14

26 Αυγούστου 1917

«Titian»

Βρετανικό εμπορικό

4.170

10

U-14

28 Αυγούοτου 1917

«Nairn»

Βρετανικό εμπορικό

3.627

11

U-14

29 Α υγο ύο του1917

« M ila z z o »

Ιταλικό εμπορικό

11.477 2.908

12

U-14

19 Οκτωβρίου 1917

«Elsiston»

Βρετανικό εμπορικό

13

U-14

19 Οκτωβρίου 1917

«Good Hope»

Βρετανικό εμπορικό

3.618

14

U-14

23 Οκτωβρίου 1917

«Capo di Monte»

Ιταλικό εμπορικό

5.902

To U-14 αντιμετώπιζε αρκετά μηχανο­ λογικά προβλήματα με αναξιόπιστους κι­ νητήρες. Χρησιμοποιούσε δύο πετρελαιοκινητήρες των 480 shp για την πλεύση στην επιφάνεια και δύο ηλεκτρικούς κινη­ τήρες των 660 shp υπό κατάδυση. Ο οπλι­ σμός αποτελείτο από έναν τορπιλοσωλή­ να των 450 mm στην πλώρη και ως έξι εξω­ τερικά τοπ οθετημένες τορπίλες στις πλευρές του κύτους. Οι τορπίλες αυτές μπορούσαν να εκτοξευθούν υπό κλίση ως 45 μοιρών, αλλά η σκόπευσή τους ήταν δύσκολη και ήταν ευάλω τες σε επιθέσεις με βόμβες βυθού. Οι πρώτες μήνες του U-14 με τον φον Τραπ ως κυβερνήτη δεν είχαν να επιδείξουν κάποια επιτυχία. Το υ­ ποβρύχιο προσπάθησε ανεπιτυχώς να πλήξει ένα ιταλικό τορπιλοβόλο και ένα ε ­ μπορικό πλοίο κοντά στη νήσο Σάσωνα στα αλβανικά παράλια. Τον Φεβρουάριο του 1916, το U-14 μα­ ζί με το U-4 έπλεαν κοντά στο αλβανικό λιμάνι του Δυρραχίου, με αποστολή να πλήξουν τα συμμαχικά πλοία που απομάκρυναν τα υπολείμματα του Σερβικού Στρατού. Τα δύο υποβρύχια είχαν, θεω ρη­ τικά, μια εύκολη αποστολή και από από­ σταση περίπου 500 μ. το U-14 εξαπέλυσε μία τορπίλη εναντίον του στόχου του. Η

τορπίλη, όμως, δεν ακολούθησε την προ­ διαγεγραμμένη πορεία και σύντομα το υ­ ποβρύχιο εντοπίστηκε από ένα γαλλικό τορπιλοβόλο που έβαλε με το πολυβόλο εναντίον του περισκοπίου από απόσταση μόλις 50 μ. Ο φον Τραπ γνώριζε ότι το πλοίο δεν μπορούσε να του επιφέρει κά­ ποιο πλήγμα μέχρι που ήλθε στο μυαλό του η προοπτική της επίθεσης με βόμβες βυθού. To U-14 εκτέλεσ ε κατάδυση στα 20 μ. και προσπάθησε να απομακρυνθεί, αλλά, όπως αποδείχθηκε, όχι αρκετά γρή­ γορα. Μια έκρηξη συντάραξε το υποβρύ­ χιο και το πλήρωμα βυθίστηκε στο σκοτά­ δι. Μια δεύτερη έκρηξη προκάλεσε ακό­ μα μεγαλύτερη αναταραχή και ένα πανι­ κόβλητο μέλος του πληρώματος παρό­ τρυνε τους υπολοίπους να αναδυθούν. Ο φον Τραπ διέτα ξε απόλυτη ησυχία και με­ ρικοί φακοί αποκατέστησαν την ψυχραι­ μία. Ενας αξιωματικός ενεργοποίησε το γραμμόφωνο και υπό τους ήχους γνώρι­ μων τραγουδιών το πλήρωμα έσφιγγε τα δόντια, καθώς εκδηλώνονταν αλλεπάλλη­ λες επιθέσεις με βόμβες βυθού. Ο φον Τραπ διέτα ξε να καθίσει το υποβρύχιο στον πυθμένα της θάλασσας, χωρίς τους κινητήρες σε λειτουργία. Με ανακούφιση διαπίστωσαν πως ο ήχος των ελίκων από

τα συμμαχικά πλοία απομακρύνθηκε μαζί με τις εκρήξεις από τις βόμβες βυθού. Νέα προβλήματα, όμως, απειλούσαν το υ­ ποβρύχιο, καθώς αυτό είχε κολλήσει στη λάσπη αδυνατώντας να απομακρυνθεί. Μ ετά από επίμονες προσπάθειες, το υπο­ βρύχιο κατάφερε να αναδυθεί και ο πύρ­ γος του βρέθηκε πάνω από το νερό. Με τρόμο ο φον Τραπ παρατήρησε τρία αντιτορπιλικά να κατευθύνονται εναντίον του με ταχύτητα και έτσι το υποβρύχιο κατα­ δύθηκε και πάλι στα 14 μ. To U-14 προσπάθησε να απομακρυν­ θ ε ί προς την ανοικτή θάλασσα, αλλά οι προηγούμενες εκρήξεις είχαν προκαλέσει σημαντικά προβλήματα, με αποτέλε­ σμα να παρατηρούνται αρκετές διαρροές νερού μέσα σε αυτό. Οταν ο φον Τραπ α­ ναδύθηκε σε περισκοπικό βάθος, διαπί­ στωσε ό τι τα τρία πλοία τον ακολουθού­ σαν σε απόσταση 1.500 μ. Εκτέλεσε έναν ελιγμό 90 μοιρών, αλλά και πάλι τα πλοία δεν ξεγελάστηκαν και τον ακολουθούσαν. Ηταν πλέον φανερό ό τι τα αντιτορπιλικά διέθ ετα ν κάποιο σύστημα υδροφώνων και έτσι το υποβρύχιο εκτέλεσ ε έναν νέο ελιγμό 90 μοιρών και κατήλθε στα 25 μ. μέσα σε απόλυτη ησυχία. To U-14 παρέμεινε σε κατάδυση για

Το γαλλικό κ α τα δρ ομ ικό «Leon Gam betta» υπ ή ρ ξε το πρώτο θ ύ μ α το υ φον Τραπ. Το πλοίο κ α θ ελ κ ύ σ τη κ ε σ τις 26 Ο κτω βρίου 1901 και ε ν τά χ θ η κ ε σε υπηρεσία το 1903. Ο οπλισμός το υ α π ο τελ είτο από δύο δίδ υμους π ύργους μ ε π υροβόλα των 193 mm, τέσ σ ερ ις μο νο ύς και έ ξ ι διπλούς πύργους μ ε πυροβόλα των 164 mm, 24 π υροβόλα των 3 pdr, δύο πυροβόλα το υ 1 p d r και δύο τορπιλοσω λήνες των 460 mm. Η β ύ θισ ή το υ α π ο τέλ εσ ε μια οδυνηρή απώλεια για το Γαλλικό Ν αυτικό .

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 9

ΤΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΤΟΥ ΦΟΝ ΤΡΑΠ U -5 ΠΛΗΡΩΜΑ

j

U -1 4 (μ ε τ ά το ν εκ σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ ό )

19

ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

28

9 Απριλίου 1908

ΚΑΘΕΛΚΥΣΗ

10 Φεβρουάριου 1909

ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΑ

1 Απριλίου 1910

18 Ιουλίου 1912 1914 σε γαλλική υπηρεσία και 1 Ιουνίου 1915 οε υπηρεσία στο Αυστροουγγρικό Ναυτικό

ΜΗΚΟΣ (m)

32,11

51,84

ΠΛΑΤΟΣ(m)

4,19

5,21

ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (t)

240

397

ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ ΣΕ ΚΑΤΑΔΥΣΗ (t)

273

551

2 βενζινοκινητήρες 250 shp

2 πετρελαιοκινητήρες 420 shp

και 2 ηλεκτροκινητήρες 115 shp

και 2 ηλεκτροκινητήρες 330 shp

10,75

12,6

ΠΡΟΩΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (kt)

8,5

9

48 nm με ταχύτητα 6 kt σε κατάδυση

84 nm με ταχύτητα 5 kt σε κατάδυση

ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΚΑΤΑΔΥΣΗ (kt) ΕΜΒΕΛΕΙΑ

2 τορπιλοσωλήνες των 450 mm στην πλώρη ΟΠΛΙΣΜΟΣ

1

τορπιλοσωλήνας των 450 mm στην πλώρη

(αναχορηγία 4 τορπίλες) και (αρχικά)

και έξι εξωτερικά τοποθετημένοι τορπιλοσωλήνες

ένα πυροβόλο των 47 mm

των 450 mm οε ουνδυαομό με ένα πυροβόλο των 88 mm/L30

ι

Σ χέδ ιο τριών όψεων το υ U-14. Οι δύο άνω όψ εις π αρουσιάζουν το υποβρύχιο πριν τον ε κ τε τα μ έ ν ο εκσυγχρονισμό το υ 1916. Η κάτω όψη αναπαριστά το υποβρύχιο μ ε τά την π ροσθήκη νέας γέφ υ ρ α ς και το υ πυροβόλου των 88 mm.

9 0 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙ Α

περίπου 12 ώρες, με αποτέλεσμα σταδια­ κά οι συνθήκες στο εσωτερικό του να κα­ ταστούν εξαιρετικά δύσκολες. Ορισμένα από τα μέλη του πληρώματος εκτελούσαν τις εργασίες τους με τα εσώρουχα, ενώ όσοι βρίσκονταν εκτός υπηρεσίας παρέμεναν ξαπλωμένοι για να μειώσουν την κατανάλωση αέρα. Ο φον Τραπ διαπί­ στωσε, τελικά, ό τι τα συμμαχικά αντιτορπιλικά ακολουθούσαν το ίχνος από τις διαρροές στις δεξαμενές πετρελαίου και έτσι αποφάσισε να κα τέλθ ει σε ακόμα με­ γαλύτερο Βάθος. Η εκτίμησή του ήταν πως όσο μεγαλύτερο το βάθος κατάδυ­ σης τόσο πιο μακρινό το ίχνος πετρελαί­ ου στην επιφάνεια, οπότε τα αντιτορπιλικά δεν θα μπορούσαν πλέον να τους ε­ ντοπίσουν. To U-14 κατήλθε στα 35 μ., με αποτέλεσμα οι τριγμοί από την πίεση να είναι τρομακτικοί. Οι Αυστριακοί είχαν α­ ξιολογήσει τα 25 μ. ως το μέγιστο βάθος στο οποίο θα μπορούσε να κα τέλθει το υ­ ποβρύχιο, αλλά ο φον Τραπ ήταν βέβαιος ό τι θα άντεχε και σε μεγαλύτερο βάθος. Τα αντιτορπιλικά βρίσκονταν πίσω τους σε απόσταση 2.500 μ., όταν το U-14 ανήλθε στην επιφάνεια ώστε να εισρεύσει για λίγο καθαρός αέρας μέσα στο υποβρύχιο. Οι εκρήξεις γύρω τους αποτελούσαν σα­ φή ένδειξη ότι είχαν εντοπιστεί και έτσι το U-14 αναγκάστηκε να εκτελέσ ει και πά­ λι κατάδυση. Οταν, όμως, αργότερα ανήλθ ε στην επιφάνεια και πάλι, διαπίστωσαν πως είχαν καταφέρει να ξεφύγουν από τα αντιτορπιλικά. Το υποβρύχιο είχε υποστεί σημαντι­ κές ζημιές, αλλά τελικά κατάφερε να φθάσει στη βάση του. Οι Σύμμαχοι ανα-

κοίνωσαν ότι βύθισαν ένα αυ­ στριακό υποβρύχιο στις ακτές του Δυρραχίου, υπονοώντας προφανώς τη βύθιση του U-14. Ο φον Τραπ ήταν αποφασισμέ­ νος να επιστρέφει στις ακτές του Δυρραχίου, αλλά η μηχανο­ λογική κατάσταση του υποβρυ­ χίου καθιστούσε εξαιρετικά ε­ πικίνδυνη για το πλήρωμά του την οποιαδήποτε νέα αποστολή και έτσι το U-14 επέστρεψε στον ναύσταθμο της Πόλα. Κα­ θώς το υποβρύχιο εισερχόταν στον ναύσταθμο, το πηδάλιο αποκόπηκε, με αποτέλεσμα να πλέει με ταχύτητα μέσα σε ένα ναρκοπέ­ διο με αγκυρωμένες νάρκες. Η σωτηρία του αποδόθηκε στους «φύλακες άγγελους του πληρώματος». To U-14 εισήλθε για επισκευές και εκ βάθρων εκσυγχρονισμό, γεγονός που βελτίωσε σημαντικά τις μαχητικές του ι­ κανότητες. Απέκτησε νέο πύργο, τοποθετήθηκαν ισχυρότεροι πετρελαιοκινητήρες των 840 shp και εγκαταστάθηκαν δε­ ξαμενές καυσίμου αυξημένου όγκου, οι ο­ ποίες πρακτικά τετραπλασίασαν την εμ­ βέλειά του. Μία εκδοχή αναφέρει ό τι το μέγεθος των τορπιλοσωλήνων αυξήθηκε στα 533 mm, αλλά αυτή θεω ρείται λιγότερο πιθανή λόγω του εύρους των απαιτού­ με νων εργασιών. Τον Απρίλιο του 1917, το U-14 επανήλ­ θ ε σε ενεργό υπηρεσία σε μια περίοδο κατά την οποία η Γερμανία είχε κηρύξει πόλεμο χωρίς περιορισμούς και έτσι κάθε εμπορικό πλοίο αποτελούσε έναν δυνη τι­ κό στόχο για τα υποβρύχιά της. Ο πόλε­ μος στη θάλασσα είχε εισ έλθ ει σε μια κρί­ σιμη καμπή και η έκβασή του θα καθόριζε τον νικητή του πολέμου. Οι Σύμμαχοι ε ί­ χαν εγκαταστήσει ένα πολύπλοκο σύστη­ μα παρακολούθησης στα στενά του Οτράντο και ο φον Τραπ αφιέρωσε σχε­ δόν δύο ώρες για να διαφύγει από τα πλοία που εκτελούσαν περιπολίες. Οταν βρέθηκε στην ανοικτή θάλασσα, το U-14 κα τευθύνθηκε στην περιοχή ανάμεσα στο ακρωτήριο Ταινάρου και στην Κρήτη, η οποία αποτελούσε την κύρια οδού ανε­ φοδιασμού για τις γαλλικές δυνάμεις που πολεμούσαν στη Μακεδονία. Στις 28 Απριλίου 1917, το U-14 βρισκό­ ταν στη θαλάσσια περιοχή κοντά στα Κύ­ θηρα, όταν τορπίλισε το βρετανικό δεξα­ μενόπλοιο «Teakwood». Το άτυχο πλοίο τορπιλίστηκε κατά τη διάρκεια της νύ­ κτας και ο φον Τραπ αναφέρει για τη βύ­ θισή του: «Το φεγγάρι βρισκόταν πίσω από το πλοίο. Ως ένα θανάσιμα πληγωμέ­ νο θηρίο, το πλοίο βρυχήθηκε για τε λ ευ ­

Το U-5 στη να υτική βάση το υ Κ ατάρο, στο σημερινό Μ α υροβ ούνιο, σ τις 25 Α υ γού σ του 1915. Φ έρ ει πυροβόλο των 47 mm σ το κατάστρω μα.

ταία φορά. Η πλώρη του υψώθηκε απότο­ μα πάνω από το νερό, στάθηκε για λίγο α­ κίνητη και στη συνέχεια χάθηκε στην ά­ βυσσο». Μ ερικές ημέρες αργότερα, το υπο­ βρύχιο εντόπισε μια νηοπομπή που απο­ λάμβανε τη συνοδεία πολεμικών πλοίων. Η πρακτική των νηοπομπών αποτελούσε μια σχετικά νεοεμφανισθείσα τακτική για τους Συμμάχους. Ο φον Τραπ παρακολου­ θούσε τη νηοπομπή για περίπου μία ώρα, προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσει τις κινήσεις της. Τελικά διαπίστωσε ό τι η νηο­ πομπή άλλαζε διεύθυνση ανά 15 λεπτά, αρχικά στρεφόμενη προς τα δεξιά και στη συνέχεια προς τα αριστερά. To U-14 κατα­

δύθηκε και εισήλθε ανάμεσα στις δύο στήλες της νηοπο­ μπής όπως ο λύκος σε ένα κο­ πάδι πρόβατα. Ενα, όμως, από τα εμπορικά πλοία της νηοπο­ μπής τον εντόπισε και από από­ σταση 300 μ. κινήθηκε με ταχύ­ τητα εναντίον του για να τον εμβολίσει. Ο φον Τραπ έδωσε εντολή να εκτοξευθούν δύο τορπίλες και στη συνέχεια το υποβρύχιο καταδύθηκε σε βάθος 20 μ. Το πλήρωμα ανέμενε με αγωνία τις εκρήξεις από τις τορπίλες, αλ­ λά το εμπορικό πλοίο πέρασε πάνω από το υποβρύχιο. Το υποβρύχιο ανήλθε σε περισκοπικό βάθος και ο φον Τραπ αναζήτησε το επόμενο υποψήφιο θύμα του. Πραγματοποιώντας έναν κυκλι­ κό ελιγμό έπληξε ένα εμπορικό πλοίο στο διαμέρισμα του μηχανοστασίου. Τα υπό­ λοιπα συνοδά πλοία προσέτρεξαν προς βοήθεια του πληρώματος, ενώ η σκέψη του φον Τραπ περιστρεφόταν γύρω από την αρχική αποτυχία του. Συζητώντας με τον αξιωματικά τορπιλών κατέληξαν στο συμπέρασμα ό τι η τορπίλη δεν είχε εγκατα λείψ ει τον τορπιλοσωλήνα. Αποφασι­ σμένος να βυθίσει το μεγάλο πλοίο που του είχε ξεφύγει, συνέχισε να το ακολου­ θεί. Τα συνοδά πλοία κινήθηκαν εναντίον του, αλλά το νέο πυροβόλο των 88 mm στο κατάστρωμα του υποβρυχίου αποτε­ λούσε έναν επίφοβο αντίπαλο για τα συμ­ μαχικά πλοία που έσπευσαν να απομα­ κρυνθούν. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες αποδείχθηκαν τελικά ισχυρότερες και προστάτευσαν τη νηοπομπή που χάθηκε μέσα στην ομίχλη. To U-14 κα τευθύνθηκε πλέον στα στε­ νά της Μεσσήνης στη Σικελία και εντόπι­ σε ένα μικρό εμπορικό πλοίο που είχε τη συνοδεία ενός επιταγμένου σκάφους με πυροβόλα και ενός τορπιλοβόλου. Με ε­ πιδέξιους ελιγμούς ο φον Τραπ έφ ερε το υποβρύχιο στην κατάλληλη θέση, πλέο­ ντας κάτω από τη συνοδεία του εμπορι­ κού πλοίου, αλλά για μία ακόμη φορά προδόθηκε από την τορπίλη του. Στις 5 Ιουλίου 1917, το U-14 βύθισε το ελληνικό πλοίο «Μαριόνγκα Γουλανδρή», καθώς έπλεε κοντά στο ακρωτήριο του Ταινάρου. Ο φον Τραπ θυμάται: «Το πλοίο ήλθε πρακτικά στην αγκαλιά μου σε μια φεγγαρόφωτη νύκτα. Ο Ελληνας κυβερνήτης ανέφ ερε ότι το πλοίο είχε αποπλεύσει από τη Βαλτιμόρη με ενδιάμ ε­ σο προορισμό τη Γένοβα με φορτίο 4.500 Σπάνια φ ω τογραφ ία το υ φον Τραπ στη γέφ υ ρ α ενός υποβρυχίου χρησιμοποιώ ντας το ν εξά ν τα .

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 191

To U-14 ήταν το πρώην γαλλικό υποβρύχιο Q 8 7 «Curie», τη ς κλάσης «B rum aire». Η φω τογραφ ία απ εικονίζει το υποβρύχιο σε γαλλική υπηρεσία, ενώ δια κρίνετα ι και η ονομασία του.

τόννους αλεύρι. Καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του δεν είχε συναντήσει κάποια απειλή, αλλά η τύχη τον εγκα τέλειψε μόλις δύο ώρες πριν τη ν άφιξή του στον τελικό προορισμό του. Είναι σκλη­ ρό, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα του πολέμου». Μ ετά από μια περιπολία 30 ημερών, το U-14 επέστρεψε στη βάση του με ασφάλεια, χωρίς άλλα αναπάντεχα γεγονότα. Η επόμενη περιπολία του U-14 απο­ δείχθηκε η πλέον επιτυχημένη. Στις 20 Αυγούστου 1917, ο φον Τραπ απέπλευσε από τη βάση του. Το πέρασμα από τα στε­ νά του Οτράντο εξελίχθηκε σε μια δύσκο­ λη υπόθεση, καθώς απέφυγε διάφορα αντιτορπιλικά. Το επόμενο πρωινό προσπά­ θησε να αποφύγει πλοία που περιπολούσαν και τα οποία ανάμεσά τους έλκυαν ανθυποβρυχιακά δίκτυα με εκρηκτικά. Το U-14 έπλεε παράλληλα προς τα εχθρικά πλοία ώστε να αποφύγει τα δίκτυα, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας «λούφα­ ξε» για να αποφύγει τους κυνηγούς. Το σκοτάδι έφ ερε τη γαλήνη στο πλήρωμα και το υποβρύχιο αναδύθηκε στην επιφά­ νεια. Ο φον Τραπ ήταν εξαντλημένος έχο­ ντας παραμείνει στο περισκόπιο του υπο­ βρυχίου τις τελευ τα ίες 24 ώρες, χωρίς α­

νάπαυση. Αποφάσισε να κοιμηθεί, αλλά λίγο μετά τα μεσάνυκτα ο συναγερμός τον σήκωσε από την καμπίνα του. To U-14 εκτέλεσ ε εσπευσμένα κατάδυση για να αποφύγει ένα αντιτορπιλικά και 15 λεπτά αργότερα αναδύθηκε και πάλι στην επι­ φάνεια, περνώντας επιτέλους με ασφά­ λεια τα στενά του Οτράντο. Φθάνοντας στον προβλεπόμενο χώρο περιπολίας, ο φον Τραπ έπρεπε να επιλέξει τη θαλάσσια οδό που θα ακολουθού­ σε. Σε αυτό το στάδιο του πολέμου υπήρ­ χαν δύο κύριες οδοί. Η πρώτη από το α­ κρωτήριο Πασέρο (ή Πάχυνος), στο νοτιο­ ανατολικό άκρο της Σικελίας, μέσω Κυθή­ ρων με τελικό προορισμό τη Θεσσαλονί­ κη. Η δεύτερη από τη Μάλτα στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου για τον ανεφοδιασμό των βρετανικών δυνάμεων στη Μεσοπο­ ταμία. Ο φον Τραπ επέλεξε την αρχική οδό και η επιλογή του αποδείχθηκε ορθή, καθώς στις 23 Αυγούστου 1917 βύθισε το γαλλικό πλοίο «Constance» σε απόσταση 263 χλμ. βορειοανατολικά τη ς Μάλτας. Το πλοίο είχε αποπλεύσει από την Μπιζέρτα με προορισμό τη Μήλο. Από τα συντρίμ­ μια του πλοίου το πλήρωμα κατάφερε να περισυλλέξει ορισμένα χρήσιμα πράγμα­ τα όπως σακιά με αλεύρι και φιάλες φ ρέ­ σκου νερού. Μετά την επιτυχία του, το U-14 απο­ φάσισε να προσβάλει την άλλη θαλάσσια οδό. Το επόμενο πρωινό, ο φον Τραπ ε­ ντόπισε μια νηοπομπή αποτελούμενη Το ιτα λικό εμπορικό « M ilazzo» υπ ή ρ ξε το μ ε γ α λ ύ τερ ο εμπορικό και το δ ε ύ τε ρ ο μ ε γ α λ ύ τερ ο πλοίο μ ε τά το « Leon G am betta» το οποίο β υ θ ίσ τη κ ε από υποβρύχιο του Α υ σ τρ ο ο υ γγρ ικ ο ύ Ν α υ τικο ύ. Και σ τις δύο π εριπτώ σεις, ο θ ύ τ η ς ή τα ν ο Γκέοργκ φον Τραπ.

9 2 I Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

από πέντε πλοία που έπλεαν σε δύο στή­ λες με τέσσερα συνοδά πλοία. Τα πολεμι­ κά πλοία πραγματοποιούσαν απότομες ε­ ναλλαγές πορείας και φθάνοντας σε ορι­ σμένο σημείο πραγματοποιούσαν άφεση βομβών βυθού. Ο φον Τραπ κατάφερε να β ρ εθεί ανάμεσα στις δύο στήλες της νηο­ πομπής και από απόσταση 300 μ. εξαπέλυ­ σε μία τορπίλη. Η τορπίλη κατευθυνόταν με επιτυχία προς τον στόχο, αλλά προφα­ νώς είχε κα τέλθ ει σε μεγαλύτερο βάθος και δεν εξερράγη. Ενα αντιτορπιλικά εξα­ πέλυσε μια σειρά βομβών βυθού, ενώ ένα εμπορικό πλοίο αποφάσισε ότι μπορούσε να εμβολίσει το υποβρύχιο. Ο φον Τραπ ε­ ξαπέλυσε δεύτερη τορπίλη και το υπο­ βρύχιο καταδύθηκε στα 25 μ. Η άτυχη ε­ πέλαση του εμπορικού πλοίου οδήγησε στη βύθισή του, ενώ το αντιτορπιλικά προσπαθούσε μάταια να το βυθίσει με τις βόμβες βυθού. Το θύμα ήταν το «Kilwinning» με φορτίο αποτελούμενο κυ­ ρίως από κάρβουνο και προορισμό το Πορτ Σάιντ. Την επόμενη ημέρα, το U-14 εντόπισε μια ακόμα νηοπομπή που έπλεε από τα δυτικά, αλλά ένας απότομος ελιγμός των πλοίων δεν επέτρεψε τη διενέργεια κά­ ποιος επίθεσης. Απτόητος ο Αυστριακός συνέχισε την καταδίωξη και ανταμείφθηκε με μία ακόμα βύθιση. Το πλήρωμα προ­ σπάθησε να πληροφορηθεί το όνομα του θύματος από τις παρακείμενες σωσίβιες λέμβους, αλλά το μόνο που εντόπισαν ή­ ταν ένα παντελόνι για ένα ευτυχές μέλος του πληρώματος. Το θύμα ήταν το εμπο­ ρικό «Titian» που είχε αποπλεύσει από το Λονδίνο με προορισμό την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Στις 28 Αυγούστου 1917, το U-14 τορ­ πίλισε το βρετανικό εμπορικό «Nairn» -το φορτίο του οποίου αποτελείτο από αγαθά που ήταν εξαιρετικά δυσεύρετα στην Αυ­ στρία όπως μαργαρίνη και ζάχαρη- σε α­ πόσταση 232 χλμ. από τη Βεγγάζη της Λι­ βύης. Το πλήρωμα «ψάρεψε» ένα κιβώτιο με την ένδειξη «εύθραυστο», αλλά απο­ γοητεύτηκε όταν διαπίστωσε πως, αντί για το πολυπόθητο ουίσκι, το περιεχόμε­ νό του αποτελείτο από φανούς. Το μόνο τους αξιόλογο εύρημα ήταν ένα χιτώνιο που συμπλήρωσε την ενδυμασία του κα­ τόχου του παντελονιού. Γνωρίζοντας ό τι σε γενικές γραμμές οι Σύμμαχοι τροποποιούσαν τις διαδρο­ μές των νηοπομπών κατά περίπου 30 χλμ. βόρεια ή νότια από το σημείο τορπιλισμού, ο φον Τραπ έπλευσε προς τα βό­ ρεια. Τη νύκτα εντόπισαν μια νέα νηοπο­ μπή με τρία εμπορικά και δύο συνοδά αν­ θυποβρυχιακά πλοία. Το επόμενο πρωινό, στις 29 Αυγούστου 1917, το U-14 έπλευσε

με επιδεξιότητα μεταξύ ενός συνοδού πλοίου και ενός μεγάλου εμπορικού πλοί­ ου που το ακολουθούσε. Μ ετά από μια παρ’ ολίγο σύγκρουση με το συνοδό πλοίο, ο φον Τραπ εκτέλεσ ε έναν ελιγμό για να βρεθεί σε παραμέτρους βολής, αλ­ λά είχε πλέον εντοπιστεί. Ωστόσο, το αν­ θυποβρυχιακό πλοίο έσπευσε σε λανθα­ σμένο σημείο και έτσι ο φον Τραπ συνέχι­ σε να παρακολουθεί το θύμα του, ένα γιγάντιο εμπορικό πλοίο. Αντί, όμως, να β ρ εθεί στο πλάι ώστε να έχει μεγαλύτερο στόχο, το υποβρύχιο εξαπέλυσε την τορ­ πίλη εναντίον της πρύμνης του εμπορι­ κού, η οποία βρήκε τον στόχο της. Αμέ­ σως διέτα ξε κατάδυση στα 30 μ. για να αποφύγει τις βόμβες βυθού των συνοδών πλοίων. Η συμμαχική αντίδραση υπήρξε υ­ ποτονική, ενώ λίγο αργότερα ο φον Τραπ παρατήρησε πως ένα πλοίο έπλευσε δί­ πλα από το εμπορικό, προφανώς για την περισυλλογή των μελών του πληρώματος. Το πλοίο στη συνέχεια απομακρύνθηκε, προκαλώντας στον φον Τραπ αβεβαιότη­ τα για το τ ι ακριβώς συνέβαινε. To U-14 αναδύθηκε σε απόσταση 10.000 μ. από το εμπορικό στο οποίο δεν διακρίνονταν κάποια ίχνη ζωής. Το υπο­ βρύχιο πλησίασε διατακτικά το εμπορικό, βάλλοντας περιστασιακά εναντίον του, χωρίς όμως να εντοπίσει κάποια κίνηση στο εσωτερικό του. Το φορτίο του πλοίου αποτελούσε μια σημαντική πρόκληση και ο φον Τραπ αποφάσισε να περισυλλέξει μια παρακείμενη σωσίβια λέμβο ώστε να επιβιβαστούν οι άνδρες του στο πλοίο. Καθώς το υποβρύχιο πραγματοποιούσε μια μικρή εναλλαγή πορείας για να περισυλλέξει τη λέμβο, ένα καλά παραλλαγμέ­ νο πυροβόλο από το εμπορικό άνοιξε πυρ, ενώ από απόσταση εμφανίστηκε ένα από τα συνοδά πλοία, το οποίο έπλευσε με τα ­ χύτητα εναντίον του. Ωστόσο, η ομοχει­ ρία του πυροβόλου δεν δ ιέθ ετε επαρκή σκοπευτική δεινότητα και έτσι το υπο­ βρύχιο καταδύθηκε εσπευσμένα, χωρίς α­ πώλειες. Από απόσταση 400 μ., ο φον Τραπ εξαπέλυσε μία δεύτερη τορπίλη, αλ­ λά η πορεία της προκαλούσε ερω τηματι­ κά για το αν θα κατάφερνε τελικά να φθάσει στον στόχο. Ξαφνικά, η τορπίλη άρχισε να επιβρα­ δύνει, αναπήδησε στα κύματα και, αφού εκτέλεσ ε μια περιστροφή 180 μοιρών, βυ­ θίστηκε. To U-14 εξαπέλυσε μία τρίτη το ρ ­ πίλη που αυτήν τη φορά βρήκε τον στόχο της, με αποτέλεσμα το εμπορικό πλοίο να βυθιστεί. Καθώς τα συνοδά πλοία έσπευ­ δαν να διασώσουν τους επιζώντες, το υ­ ποβρύχιο κατάφερε να ξεφύγει. Επρόκειτο για μια καλοστημένη παγίδα, καθώς ένα από τα συνοδά πλοία είχε απλώσει

Το υποβρύχιο U-14 κ ατά την αρχική φάση έν τα ξ η ς σε υπηρεσία στο Α υ σ τρ οο υ γγρ ικό Ν αυ τικό , δ ια τη ρώ ντα ς το ν γαλλικό πύργο π αρατήρησης.

Φ ω τογραφία το υ ίΙ-1 4 μ ε τ ά τον εκσυγχρονισμό.

ένα δίκτυ γύρω από το εμπορικό σε μια προσπάθεια να εγκλωβίσει το υποβρύχιο. Η τύχη, όμως, ήταν με το μέρος του U-14. Εχοντας εξαντλήσει το απόθεμα των τορ­ πιλών, το U-14 πήρε τον δρόμο της επι­ στροφής. Είχε καταφέρει να βυθίσει το ι­ ταλικό εμπορικό «Milazzo» των 11.4771, το μεγαλύτερο πλοίο που βυθίστηκε από το Αυστροουγγρικό Ναυτικό κατά τον Α’ ΠΠ. Το πλοίο είχε αποπλεύσει από το Καράτσι με προορισμό τη Μάλτα, αλλά βυθίστηκε 460 χλμ. ανατολικά της Μάλτας. Ενα από τα συνοδά πλοία τη ς νηοπο­ μπής κατάφερε να ακολουθήσει το U-14. Ο φον Τραπ ανερχόταν στην επιφάνεια ανά 10 λεπτά για τις επόμενες δύο ώρες και με απογοήτευση παρατηρούσε ό τι το πλοίο τους ακολουθούσε. Η κατάσταση είχε φθάσει σε οριακό σημείο, καθώς το υποβρύχιο έπρεπε να αναδυθεί για να εισ έλθει φρέσκος αέρας στο εσωτερικό του και να φ ορτίσει τους συσσωρευτές. Οπως αναφέρει ο φον Τραπ, η σωτηρία του υποβρυχίου επαφιόταν πλέον στην α­ δυναμία των οπτήρων του βρετανικού πλοίου για να το εντοπίσουν. To U-14 διήλθ ε από τα στενά του Οτράντο με μεγαλύ­ τερη ευκολία από την έξοδό του πριν από μερικές ημέρες και έφθασε με ασφάλεια στη βάση του Κατάρο. Κατά τη διάρκεια της επόμενης περι­ πολίας, το U-14 κατάφερε να βυθίσει άλλα τρία πλοία σε διάστημα μόλις πέντε ημε­ ρών, μεταξύ 19-23 Οκτωβρίου 1917. Στις 19 Οκτωβρίου βύθισε το εμπορικό «Elsiston» που μετέφ ερε εφόδια από τη Μάλτα στη Σούδα και την ίδια ημέρα ακο­ λούθησε ένα ακόμα εμπορικό που μετέ­ φ ερε σιδηρομετάλλευμα για το Μίντλσμπρο. Η τελευτα ία του επιτυχία ήταν το ιταλικό εμπορικό «Capo di Monte» με προορισμό τη Μάλτα. Τον Ιανουάριο του 1918, ο φον Τραπ παρέδωσε τη διοίκηση του U-14 στον Φρήντριχ Σλόσερ, έχοντας αναδειχθεί στον πλέον ικανό κυβερνήτη υποβρυχίων του Αυστροουγγρικού Ναυτικού. Δύο μή­ νες αργότερα μετέβη στη Ρουμανία για να

επιθεωρήσει ένα καταληφθέν σοβιετικό υποβρύχιο που αποδείχθηκε όμως ακα­ τάλληλο για υπηρεσία στην Αδριατική. Στη συνέχεια ανέλαβε τη διοίκηση της βά­ σης των υποβρυχίων στο Κατάρο, θέση που διατήρησε μέχρι το τέλος του πολέ­ μου, τον Νοέμβριο του 1918. Η λήξη του Α’ ΠΠ σήμανε και το τέλος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. To U-14 δεν σημείωσε άλλη επιτυχία μετά τις 23 Οκτω­ βρίου 1917, ενώ μετά τη λήξη του πολέ­ μου επανήλθε στο Γαλλικό Ναυτικό στο ο­ ποίο εντάχθηκε και πάλι σε υπηρεσία στις 17 Ιουλίου 1919 διατηρώντας την ονομα­ σία «Curie». Το υποβρύχιο παρέμεινε σε υ­ πηρεσία μέχρι το 1928 και οδηγήθηκε έ ­ ναν χρόνο αργότερα στο διαλυτήριο. Οι βελτιώσεις που είχαν πραγματοποιηθεί από το Αυστροουγγρικό Ναυτικό αποδεί­ χθηκαν ιδιαίτερα επιτυχημένες, με απο­ τέλεσμα το «Curie» να παραμείνει σε υπη­ ρεσία για μεγαλύτερο διάστημα από την πλειοψηφία των αδελφών υποβρυχίων της κλάσης του τα οποία είχαν αποσυρθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1920. S3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) E lizabeth M . Cam pbell: GEORG VON TRAPP - TO THE LAST SALUTE, U niversity o f N ebraska Press, 2007. (2) D onald Stoker: BEFORE THE SOUND O F MUSIC, M ilita ry H istory Quarterly, Vol.20, No 3, Spring 2008. (3) R ob ert Gartiner: CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SHIPS 1906-1921, Conway M a ritim e Press, London, 1986. (4) R ob ert Gartiner: CONWAY’S ALL THE WORLD’S FIGHTING SHIPS 1860-1905, Conw ay M a ritim e Press, London, 1979. (5) Zvonim ir Freivogel: AUSTROHUNGARIAN SUBM ARINES IN WORLD WAR I, C roatian War History, Book No.5, Adamic, Rijeka, 2006. (6) U boat.net (δ ια δ ικτυα κ ά ς τόπος). (7) http://w w w .kuk-kriegsm arin e.at/

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 9 3

TO ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΕΖΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ ΛΟΙΑΣ 6 10 ο ς -

ο ς a t.

Οργάνωση, οπϋισμόΐ και ιακιικέο ΓΙΟΡΓΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ I oiopiköc

Το Βυζαντινό Πεζικό υπήρξε για περισσότερους από δέκα αιώνες ο πρόμαχος me μεγάλης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, (ρυΠάσσοντας τα ούνορα και την ακεραιότητά της. Οι ταπεινοί πεζοί, αν και ποτέ δεν έφθασαν την αίνΠη των έιριππων αυναδέΠτρων τους, αποδείχθηκαν εξίσου ικανοί μαχητές, προσιρέροντας τις υπηρεσίες τους στους μενάΠους αυτοκράτορες, από τον Ιουστινιανό μέχρι τον Βασίλειο Β’ Βουλναροκτόνο.

9 4 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

ο οργανωτικό υπόδειγμα του Βυζαντινού Στρατού απο­ τελούσ ε περισσότερο μια εξέλιξη του αρχαιοελληνικού τρόπου μάχης, όπως εξελίχ θ η κε από το ν Μέγα Αλέξαν­ δρο και τους Επιγόνους, παρά τη συνέχεια του ρωμαϊ­ κού. Οι Βυζαντινοί ανέπτυξαν ένα ευ έλικτο στρατιω τικό οργανωτικό υπόδειγμα, σε αντίθεση με τον μονολιθικό ρωμαϊ­ κό τρόπο οργάνωσης, διατηρώντας, πάντως, τα καλύτερα στοι­ χεία από τους Ρωμαίους. Οι μάχιμες μονάδες ήταν αριθμητικά μικρές, ώστε να καθίσταται εύκολη η διοίκηση και η λογιστική τους υποστήριξη. Τα δεδομένα αυτά ίσχυαν τόσο για το ιππικό, όσο και για το πεζικό. Ο Βυζαντινός Στρατός ήταν άρτια οργανωμένος από κάθε άποψη και αποτελούσε τον πρώτο πραγματικά εξελιγμένο τα ­ κτικό επ αγγελματικό στρατό παγκοσμίως. Ακόμη και η παραμι­ κρή λεπ τομέρεια είχε προβλεφθεί, ώστε να δια τη ρ είτα ι το α­ ξιόμαχο του στρατεύματος. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που αναδιοργάνωσε σε μεγάλο βαθμό τις στρατιω τικές δυνάμεις τη ς αυτοκρατορίας, και εν πολλοίς τις «απορωμαιοποίησε». Δ ιέλυσε τους διαβόητους πραιτωριανούς και τους α ντικα τέ­ στησε με τις περίφημες Σχολές και με τους Δομέστιχους-Προστάτες. Η δεύ τερ η μονάδα θα μπορούσε να χαρακτηρισ τεί πε­ ρισσότερο ως προπαρασκευαστικό σχολείο αξιωματικών παρά ως μάχιμη μονάδα. Αντίθετα, οι μονάδες των Σχολών και αργό­ τερα των Εξκουβιτών και των Εταιρειών, αποτελούσαν το εκλε­ κτότερο τμήμα του στρατού. Περιελάμβαναν στις τά ξεις τους εμπειροπόλεμους στρατιώ τες από όλη την αυτοκρατορία, αφοσιωμένους στο πρόσωπο του αυτοκράτορα. Από τα δώδεκα τάγματα των Σχολών, τα επτά είχαν συγκροτηθεί στο Ανατολικό κράτος, και ως την περίοδο των Ισαύρων αποτέλεσαν την αυτοκρατορική φρουρά των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Από τις επτά μονάδες των Σχολών, οι δύο πρώτες ήταν μονάδες βαρέ­ ος πεζικού, ενώ οι υπόλοιπες μονάδες ιππικού. Βασική μονάδα μάχης του Βυζαντινού Στρατού -έως τον

Τ

ΕΞΚΟΥΒΙΤΩ Ρ - ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ Μ Ε ΣΤΟ Λ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ (6ος οι.) Αναπαράσταση ενός επ ίλ εκ το υ , βαριά οπ λισμένου π εζού τη ς εποχής το υ Ιουσ τινια νού, μ ε βάση τα κείμενα το υ Κόριππου και το υ Θ εο φ ύ λ α κ το υ . Ο ά νδρας φ έ ρ ε ι λω ρίκιον από σ υρραμμένα πλακίδια (lorica lam ellar), υστερο-ρω μαϊκή π ερικεφ αλαία τύπ ου cassis (κατά την υπηρεσία στα α νάκτορα τα κράνη ήταν ορειχάλκινα ή επιχρυσω μένα και είχαν μ άλλον αρχαϊκή μο ρ φ ή), σ τρ ο γ γ υ λ ή ασπίδα αρχαϊκού τύπ ου (clipeus), λόγχη (hasta) ή α κόντια (pita), εγ χ ειρ ίδ ιο γερμανικού τύπ ου s e a x K a i διπλό π έλεκυ (securis). Ο ταν οι εξ κ ο υ β ίτο ρ ες συνόδευαν τον α υτο κ ρ ά το ρ α ή επώ νυμους σ τρ α τη γ ο ύ ς όπως ο Β ελισ σ ά ριο ς, φορούσαν κόκκινες χ λ α μ ύ δ ες και το υ ν ίκες, χρ υ σ ο π ο ίκ ιλτες ζώνες και ερ υ θρ ό χρ ω μ α ψηλά υ π οδήμα τα, το υ ς κ οθό ρ νου ς (cothurni). Ο ταν οι φ ρ ο υ ρ ο ί βρίσκονταν σε υπηρεσία στα ανάκτορα το ύψος των κοθόρνω ν έφ τα ν ε μ έ χ ρ ι το μέσ ο των κνημών, εδώ όμως χ ρ ησ ιμεύ ου ν ως ψ ηλές δ ε ρ μ ά τιν ες π ερικνημίδες (έρ ευ να-εικο νο γρ άφ ησ η : Χρήστος Γιαννόπουλος).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 95

Σ ύ γχρ ο νο ι α να π α ρα σ τά τες επ ιδεικνύουν τη ν «έντα ξη » , καλύπ τοντας τον ψίλιο το ξό τη πίσω από τις ασπίδες το υ ς . Σ τη ν π ροκειμένη περίπτωση, οι σ κ ο υ τά το ι, φ έρουν δα κρυόσχημες ασπίδες, οι οποίες τέθ η κ α ν σε χρήση στα τέλ η το υ 10ου αιώνα.

Σ ύ γχρ ο νο ι σ κ ο υ τά το ι ανα π α ρα σ τά τες υπ οστηρίζονται από Β ά ρ α γγο π ελεκ υ φ ό ρο . Σ τη ν π ρ α γμ α τικ ό τη τα , κ άτι τέ το ιο δεν μπ ορούσ ε να συμβαίνει, καθώ ς οι Β άρ α γγο ι, για να μπ ορούν να χρησιμοπ οιούν μ ε άνεση το ν τερ ά σ τιο π ολεμικό το υ ς π ελέκυ, χ ρ ειά ζο ντα ν α ρ κ ετό χώ ρο.

£ Καθ’ όλη τη διάρκεια του υπερχιλιετούς Βίου της αυτοκρατορίας, το πεζικό αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, τον «πτωχό συγγενή» του ιππικού, j

13ο αιώνα- ήταν το τάγμα, το οποίο είχε επίσης τις ονομασίες νούμερο, αριθμός ή βάνδον (το λάβαρο, η σημαία του τά γ ­ ματος και κατ' επέκταση το ίδιο το τά γ­ μα). Ο όρος τάγμα καθιερώ θηκε ορισ τι­ κά στα τέλη του 6ου αιώνα και α ν τικ α τέ­ στησε όλους τους παραπάνω λα τινο γε­ νείς όρους. Το κάθε τάγμα πεζικού αποτελούσ ε αυτόνομη διοικητικά και επιμελητειακά μονάδα, την οποία διοικούσε ένας αξιωματικός με τον βαθμό του κό­ μη ή τριβούνου. Εξι ως οκτώ τάγματα συ­ γκροτούσαν μία μοίρα (ταξιαρχία - με­ ραρχία με τα σημερινά δεδομένα). Τρεις μοίρες συγκροτούσαν ένα μέρος ή δρούγγο (σώμα στρατού) και τρία μέρη συγκροτούσαν έναν στρατό (στρατιά). Καθ' όλη τη διάρκεια του υπερχιλιετούς βίου της αυτοκρατορίας, το πεζικό αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, τον «πτωχό συγγενή» του ιππικού. Αυτό ή ­ ταν λογικό, εφόσον οι απειλές στα ε κ τ ε ­ ταμένα σύνορα τη ς αυτοκρατορίας απαι­ τούσαν ταχεία συγκέντρωση των δυνά­ μεων για την αντιμετώπισή τους, την ο­ ποία μόνο το ιππικό δ ιέθ ετε. Σε περιό­ δους ειρήνης, το πεζικό είχε ως βασική αποστολή τη φρούρηση πόλεων και οχυ­ ρών, ενώ στη μάχη τη ν υποστήριξη του ιππικού. Σημαντική ήταν επίσης η συμβο-

9 6 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

λή του στις π ολιορκητικές επιχειρήσεις. Ο ρόλος του πεζικού αναβαθμίστηκε ιδιαίτερα τη ν εποχή της Μ ακεδονικής δυναστείας, μετά τις στρατιω τικές με­ ταρρυθμίσ εις του 10ου αιώνα. Την περίο­ δο αυτή, η αναλογία πεζικού-ιππικού, για πρώτη φορά στην ιστορία του Βυζαντι­ νού Στρατού, ήταν θ ετικ ή υπέρ του πεζι­ κού. Στις προηγούμενες περιόδους δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο συγκρότησης αποκλειστικά στρατιών ιππικού. Στην πε­ ρίφημη μάχη στο Δάρας (530 μ.Χ.), το πε­ ζικό ήταν διπλάσιο από το ιππικό, αλλά ο Βελισάριος το έτα ξε πίσω από χαράκω­ μα, στο κέντρο, για να το προστατεύσει από τις επελάσεις του βαρέος σασσανιδικού ιππικού. Ο ίδιος, στην πρώτη του εκσ τρα τεία στον Δούναβη, χρησιμοποίη­ σε αποκλειστικά ιππικό. Στην περίοδο του Μαυρίκιου, ο στρα­ τηγός Πρίσκος, στην περίφημη εκστρα­ τεία του στη Βαλκανική (600-601) ενα­ ντίον των Σλάβων και των Αβάρων, δ ιέ­ θ ε τ ε ελάχιστο πεζικό. Επίσης, ο στρατός του αυτοκράτορα Ηράκλειου, στις μεγά­ λες εκσ τρ α τείες του κατά των Σασσανιδών Περσών, απ οτελείτο κατά 70% περί­ που από ιππικό. Ακόμα και την εποχή των Ισαύρων, η αναλογία πεζικού-ιππικού σπάνια ξεπερνούσε το 1:3.

Από τον 10ο αιώνα, όμως, τα δεδομ έ­ να αυτά άλλαξαν. Η μεγάλη στρατιωτική μεταρρύθμιση της περιόδου και η ανα­ βάθμιση του ρόλου του πεζικού αποδί­ δ ετα ι στον μεγάλο στρατιώτη-αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, όπως μαρτυρείται στο σύγγραμμά του «Στρατηγική έκθεσις και σύνταξις Νικηφόρου δεσπότου», γνωστό και ως «Praecepta Militaria» (965), του οποίου τα δύο πρώτα, από τα συνολι­ κά έξι κεφάλαια, είναι αφιερωμένα στο πεζικό (άλλα δύο είναι αφιερωμένα στο ιππικό, ένα στη στρατοπεδεία και την α­ σφάλεια του στρατού και ένα στην κατα­ σκοπεία του αντιπάλου, τις περιπόλους και τους ανιχνευτές). Ο Νικηφόρος, ως γνώστης της στρατιω τικής ιστορίας, α­ ποφάσισε να αναδιοργανώσει το πεζικό, δημιουργώντας σχηματισμούς ανάλο­ γους με την πειραματική φάλαγγα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην οποία συνυ­ πήρχαν σαρισσοφόροι και τοξότες. Βέβαια, η μίξη δορυφόρων και το ξο­ τών στις μονάδες του βυζαντινού πεζι­ κού, προϋπήρχε. Αυτό που άλλαξε ο Νι­ κηφόρος ήταν η τακτική χρήσή των σχη­ ματισμών αυτών και η βαρύτητά τους. Οι το ξό τες της περιόδου έφ εραν κράνη και θώρακες, ενώ η αναλογία τους σε σχέση με τους σαρισσοφόρους-δορυφόρους συναδέλφους τους αυξήθηκε από το 25% στο 50%. Αξίζει να σημειω θεί ότι τους σχηματισμούς αυτούς αντέγραψαν και οι Αραβες, που αποτελούσαν τους βασικούς αντιπάλους της α υτοκρατο­ ρίας εκείνη την εποχή,.

ΤΥΠΟΙ, ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΠΕΖΩΝ Το πεζικό, όπως αναφέρθηκε, διακρινόταν σε βαρύ και ελαφρύ. Στο βαρύ πε­ ζικό ανήκαν οι δορυφόροι πεζοί και, αρ­ γότερα, οι βαρείς το ξό τες των ταγμάτων του βαρέος πεζικού. Στο ελαφρύ πεζικό ανήκαν οι τοξό τες, οι ακοντιστές, οι σ φ ενδονήτες και σι περίφημοι «σιφωνάτορες», οι άνδρες δηλαδή που χειρίζο­ νταν τα φλογοβόλα, με τα οποία εκτο ­ ξευόταν το υγρό πυρ. Ολα τα τάγματα πεζικού είχαν την ί­ δια οργάνωση, με 16 λοχαγίες (λόχους) των 16 ανδρών η καθεμιά. Κάθε λοχαγία διο ικείτο από έναν λοχαγό (κατώ τερος α­ ξιωματικός, επικεφαλής στοίχου), ο οποί­ ος β ο η θ είτο στο έργο του από έναν δέκαρχο, έναν πένταρχο και έναν τέτραρχο (υπαξιωματικοί). Ο τελ ευ τα ίο ς στρατιώ­ της του στοίχου ονομαζόταν ουραγός και ήταν επ ίλεκτος άνδρας (κάτι α ντί­ στοιχο του υποδεκανέα), ο ρόλος του ο-

ποιου ήταν να συγκροτεί τους συναδέλ­ φους του σε περίπτωση πανικού. Το οργανωτικό αυτό υπόδειγμα βασι­ ζόταν στο αντίστοιχο αρχαίο ελληνικό, α­ φού με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ήταν ορ­ γανωμένα τα συντάγματα των φ αλαγγι­ τών του Μ ακεδονικού Στρατού. Η παρατα κτέα δύναμη κάθε βυζαντινού τάγμα­ τος πεζικού έφθανε, θεω ρητικά, τους 256 άνδρες. Αυτός ήταν ο αριθμός των μάχιμων ανδρών του τάγματος. Ωστόσο, ο συνολικός αριθμός τους μπορούσε να ξεπεράσει τους 400 άνδρες ανά τάγμα, περιλαμβανομένων και των βοηθητικών. Τάγματα με λιγότερους άνδρες λέγονταν «απόμοιρα». Αν δε η δύναμή τους ήταν μικρότερη των 200 μαχίμων, συγχωνεύο­ νταν με άλλα τάγματα. Κάθε τάγμα δ ιέ θ ε τε έναν ιερέα, έναν γιατρό, νοσοκόμους, τραυματιοφ ορείς (τους λεγάμενους δηποτάτους), οπλοτε­ χ νίτες για την επισκευή του οπλισμού, ιπποκόμους των αξιωματικών, βουκινάτο ρες (σαλπιγκτές), κήρυκες, αξιω ματι­ κό στρατοπεδείας, τμήμα -μάλλον έφιπ­ πων- ανιχνευτών, όπως συνέβαινε με τα ελληνικά συντάγματα πεζικού μέχρι και το 1941, και υποζύγια. Οι ιπποκόμοι πολ­ λές φορές πολεμούσαν ως ακροβολι­ στές, εξοπλισμένοι με σφενδόνες, ακό­ ντια ή και τόξα. Τα τάγματα των σκουτάτων, όπως α­ ναφέρθηκε, δεν περιελάμβαναν, από τον 7ο αιώνα και μετά, στις τά ξεις τους απο­ κλειστικά βαριά οπλισμένους πεζούς, αλ­ λά και ελαφρούς αρχικά και βαρείς, κατό­ πιν, τοξότες. Οι το ξό τες προσέδιδαν στους Βυζαντινούς σκουτάτους την ισχύ «πυρός» που στερούντο οι αρχαίοι Ελλη­ νες οπλίτες. Οι τοξότες λάμβαναν πάντο­ τε θέση πίσω από τους ζυγούς των σκου­ τάτων, και τους υποστήριζαν με υπερκεί­ μενες βολές. Ηταν όμως δυνατόν οι το ­ ξότες να «ενταχθούν» ανάμεσα στους ζυγούς των σκουτάτων και με τον τρόπο αυτό να βάλλουν απευθείας κατά του α­ ντιπάλου, προστατευμένοι από τις μεγά­ λες ασπίδες των συναδέλφων τους. Η πρακτική αυτή ονομαζόταν «ένταξις», ενώ η πρακτική της παράταξης των το ξο ­ τών πίσω από τους σκουτάτους ονομαζό­ ταν «επίταξις». Οι πρακτικές αυτές είναι γνωστές από τα Τρωικά και τις περιγρά­ φ ει λεπτομερώς ο Ομηρος στην «Ιλιάδα». Μ έχρι το ν 7ο αιώνα, πάντως, σ υνηθι­ ζόταν να προσκολλώνται τμήματα ελα ­ φρών τοξοτώ ν στα τάγματα του βαρέος πεζικού, προς άμεση υποστήριξη, χωρίς όμως οργανική υπαγωγή των τελευταίω ν στα υποστηριζόμενα τάγματα. Μ ετά τις μεταρρυθμίσεις του Νικη­ φόρου Φωκά, τα τάγματα του βαρέος πε-

Αναπαράσταση Β υζαντινού σ κ ο υ τά το υ του 11ου αιώνα. Το δόρυ είχ ε ύψος άνω των 3,5 μ.

ζικού πολεμούσαν σε βάθος οκτώ ζυγών, με τέσσ ερις ζυγούς δορυφόρων μπρο­ στά και τέσσερις ζυγούς τοξοτώ ν πίσω. Ενας τρ ίτο ς σχηματισμός των βαρέ­ ων ταγμάτων ήταν το περίφημο φούλκον. Στην ουσία, ο σχηματισμός αυτός ήταν ο επίσης αρχαιοελληνικός σχηματισμός του «συνασπισμού», της δημιουργίας δηλαδή ενός συνεχούς τείχους ασπίδων και αιχμών δοράτων. Ο σχηματισμός αυ­ τό ς χρησιμοποιείτο κυρίως όταν το τά γ ­ μα δεχόταν επέλαση ιππικού. Με την πύκνωση των γραμμών των πεζών και την παρουσίαση ενός δάσους λογχών, ήταν βέβαιο ό τι ανακόπτετο η ορμητικότητα και του πλέον βαριά θωρακισμένου ιπ­ πέα. Σε περίπτωση ανάγκης, το πεζικό σχημάτιζε «ακανθόχοιρο», έναν σχηματι­ σμό ανάλογο με το φούλκον, ο οποίος ό­

μως εξασφάλιζε ολόπλευρη άμυνα, όπως τα ναπολεόντεια τετράγωνα. Ο οπλισμός του βαρέος πεζικού ποί­ κιλλε ανά περιόδους. Μέχρι και την επο­ χή του αυτοκράτορα Μαυρίκιου, οι Βυζα­ ντινο ί σκουτάτοι, όπως ονομάζονταν από τη σκούτα, την ευμεγέθη, δηλαδή οβάλ ασπίδα τους, η οποία είχε συνήθως ύψος 1,2 μ. και πλάτος 60-70 εκ., είχαν ως βασι­ κό επ ιθετικό όπλο ένα σχετικά κοντό δόρυ-ακόντιο, το οποίο αποτελούσε ελα­ φ ρύτερη εκδοχή του ρωμαϊκού pilum. Κα­ τά περίπτωση, το δόρυ μπορούσε να ε ­ κ το ξευ τεί εναντίον των αντιπάλων ως α­ κόντιο, ή να χρησιμοποιηθεί ως δόρυ, στην εκ του συστάδην μάχη. Το μήκος του ήταν περί το 1,80 μ. Επίσης, οι πεζοί δ ιέθ ετα ν μακρύ σπαθί, μήκους 1-1,20 μ., μονόστομο συνήθως, το οποίο, επειδή κρεμόταν στο πλευρό του πολεμιστή, στο ύψος του μηρού, ονομαζόταν «παραμέριον». Οι βαρείς πεζοί, πάντως, έ φ ε­ ραν και άλλα όπλα, όπως μικρούς πολε­ μικούς π έλεκεις (τζικούρια), διαφόρων ειδών ελαφρά ακόντια και βελόσχημα βλήματα (ριπτάρια και μαρτζιβάβουλα), ακόμα και σφενδόνες. Το μαρτζιβάβουλο ήταν ένα μικρού μήκους βελόσχημο «ριπτάριον». Αν και θ εω ρ είτα ι εξέλιξη του ρωμαϊκού martiobarbulus, στην πραγματι­ κότητα προερχόταν από τους κέστρους, τα βλήματα των Μακεδόνων κεστροσφενδονητώ ν του 2ου αιώνα π.Χ.. Α ξίζει να αναφ ερθεί ό τι έχει σωθεί παράσταση που εικο νίζει Βυζαντινό σκουτάτο να έ ­ χει σ τηρίξει την ασπίδα του στο έδαφος και να βάλλει κατά των αντιπάλων με σφενδόνη. Ως τη ν εποχή του Ηρακλείου, περί­ που, οι σκουτάτοι δρούσαν περισσότερο με βάση τον ρωμαϊκό τρόπο μάχης παρά με τον αντίστοιχο ελληνικό. Τα μικρού μήκους κοντοφόρα όπλα που δ ιέθ ετα ν ή­ ταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν και ως ακόντια. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μαυρί­ κιος, στο «Στρατηγικόν», συμβουλεύει τους πεζούς να εκτοξεύουν τα ελαφρά τους δόρατα κατά του εχθρικού πεζικού που τους επ ιτίθεται, λίγο πριν την επαφή. Αντίθετα, όταν επ έκειτο έφοδος εχθρι­ κού ιππικού, οι πεζοί δεν έπρεπε να εκτο ­ ξεύσουν τα δόρατά τους, αλλά να τα δια­ τηρήσουν και να συνασπιστούν, σχηματί­ ζοντας ένα τείχος ασπίδων και δοράτων. Σταδιακά το δ ιττή ς χρήσης δόρυ-ακόντιο και τα ελαφρά ακόντια αποσύρ­ θηκαν από τη χρήση, καθώς το βαρύ πε-

Αναπαράσταση Β ά ρ α γγο υ α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ φ ρ ο υρ ο ύ. Φ έρει δακρυόσχημη ασπίδα το υ 11ου αιώνα, ενώ δια κ ρίνετα ι καθ α ρ ά το μ έ γ ε θ ο ς το υ θ ε ό ρ α το υ π έλεκυ.

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 9 7

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΛΡΕΣ ΤΟΥ, ΠΡΙΝ ΤΗ ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΔΑΡΑΣ (5 3 0 ) «Οι Πέρσες δεν είναι καθόλου ανίκητοι, το γνωρίζετε καλά, ούτε άτρωτοι, αν λά­ βουμε υπόψη την προηγούμενη σύγκρουση. Παρόλο που είστε ανώτεροι σε ανδρεία και σωματική ρώμη, νικηθήκατε επειδή δεν πειθαρχήσατε στους ανωτέρους σας. Τώρα έχε­ τε την ευκαιρία να επανορθώσετε χωρίς μεγάλο κόπο. Αν λοιπόν θελήσετε να ακούσετε τις διαταγές, θα κερδίσετε τη μάχη, γιατί οι Πέρσες θα εξορμήσουν εναντίον μας υπο­ λογίζοντας στη δική μας αταξία. Οταν χάσουν αυτήν την ελπίδα, θα υποχωρήσουν. Οσο για το πλήθος των αντιπάλων, που περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο προκαλεί φό6ο, θα πρέπει να το περιφρονήσετε. Γιατί όλο τους το πεζικό δεν είναι τίποτα άλλο από ένα α­ ξιοθρήνητο πλήθος χωρικών, που πολεμούν με μοναδικό στόχο να καταστρέφουν τείχη, να σκυλεύουν τους νεκρούς και να υπηρετούν τους στρατιώτες (ιππείς)».

Ε ξα ιρ ετικ ή αναπαράσταση βυζαντινής φ ά λα γγ α ς θεμ α τικ ώ ν σκουτάτω ν, από τα τέ λ η το υ 10ου αιώνα. Οι ά νδρ ες το υ πρώτου ζυ γο ύ φ έρ ο υ ν θ ώ ρ α κ ες, α ν τίθ ε τα μ ε α υ το ύ ς το υ δ ε υ τέ ρ ο υ , που φ έρ ο υ ν μόνο καβάδιο.

ζικό άλλαξε πλήρως, από τον 7ο αιώνα, το τα κτικό του δόγμα. Τότε εντάχθηκαν, οργανικά, στα τάγματα βαρέος πεζικού τοξό τες. Εντάχθηκαν επίσης στα βαριά τάγματα και κεσ τροσ φ ενδονήτες. Η κεστροσφενδόνη δεν ήταν παρά μια απλή σφενδόνη προσαρμοσμένη σε ξύλινο στειλεό, ώστε να π ερισ τρέφ εται με μεγα­ λύτερη ταχύτητα, προσδίδοντας έτσι στο βλήμα μεγαλύτερη αρχική ταχύτητα, άρα και καταστροφική ισχύ. Οι κεσ τρο­ σφ ενδονήτες έβαλλαν ένα βελόσχημο βλήμα, το οποίο είχε μεγάλη διατρητική ικανότητα και ικανοποιητικό βεληνεκές. Και το όπλο αυτό ήταν αρχαιοελληνικό και είχε χρησιμοποιηθεί από τον ύστερο Μ ακεδονικό Στρατό τη ς δυναστείας των Αντιγονιδών. Από τη δεύτερη δ εκα ετία του 7ου αι­ ώνα, όμως, τα δεδομένα άρχισαν να αλ­ λάζουν. Οι στρατοί τους οποίους είχε να αντιμετω πίσει τώρα η αυτοκρατορία δεν δ ιέθ ετα ν αξιόλογα τμήματα πεζικού. Ετσι, το βυζαντινό πεζικό προσανατολί­ στηκε προς την αντιμετώπιση της απει­

9 8 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

λής του εχθρικού ιππικού. Οι σκουτάτοι εφοδιάστηκαν με το κοντάριον, ένα μα­ κρύ δόρυ μήκους 3,6 μ. Οι σκούτες επί­ σης άλλαξαν μορφή και έγιναν κοίλες, ώ­ στε ο πολεμιστής να «εντάσσεται», κυ­ ριολεκτικά, εντός τη ς ασπίδας του, η ο­ ποία του παρείχε τέ λ εια κάλυψη. Το κο­ ντάριον, λόγω του μήκους του, δύσκολα μπορούσε να κρ α τη θ εί σε υψηλή λαβή. Συνήθως κρα τείτο σε χαμηλή λαβή, προ­ βάλλοντας μέσα από το τείχος των ασπί­ δων που οι σ κουτάτοι σχημάτιζαν, ή κρα­ τε ίτο σε μέση λαβή, ακουμπώντας στο άνω τμήμα τη ς ασπίδας, ώστε να μη κου­ ράζει το ν πολεμιστή. Οι Βυζαντινοί σκουτάτοι της περιό­ δου είχαν ρόλο περισσότερο αποτρεπτι­ κό παρά παραγωγικό στη μάχη, αποτελώντας το σταθερό σημείο τη ς διάταξης του εκά σ τοτε Βυζαντινού στρατηγού, το οποίο δεν μπορούσε να ανατραπεί από το εχθρικό ιππικό και έτσι επέτρεπε στο φίλιο ιππικό, αν πιεζόταν σοβαρά, να κα­ λυ φ θ εί πίσω του και να αναδιοργανωθεί. Οι βαριά οπλισμένοι πεζοί, οι σκουτά-

τοι, έφ ερα ν θώρακα (αλυσιδωτό ή από σκληροποιημένο δέρμα) ή φολιδωτό (από μεταλλικές ή κεράτινες πλάκες). Κάτω από το ν θώρακα έφ ερα ν εφαπλωματώδη χιτώνιο, γεμισμένο με βαμβάκι, πάχους περίπου 2 εκ., το λεγόμενο καβάδισ, το οποίο παρείχε επιπλέον προ­ στασία, κυρίως από τα αντίπαλα βέλη. Στα θ εμ α τικά τάγματα, τα οποία ή ταν λιγότερο εξοπλισμένα σε σχέση με τα βα­ σιλικά, μόνοι οι σ κουτάτοι των δύο πρώ­ των ζυγών έφ ερα ν θώρακα. Οι υπόλοι­ ποι έφ ερα ν μόνο καβάδιο. Οι θώρακες των πεζών έφ ερα ν επίσης «πτέρυγες» από δέρμα, που κάλυπταν τους ώμους και τη ν ηβική περιοχή των πολεμιστών. Επίσης οι σ κουτάτοι έφ ερα ν περιχειρίδες (μανικέλια ή χειρόψελα) ε ίτε από σι­ δηρά ελάσματα ε ίτε από σκληροποιημένο δέρμα, που κάλυπταν τα χέρια του πολεμιστή από το ν αγκώνα και κάτω και π ερικνημίδες από παρόμοιο υλικό (ποδόψελα). Ιδιου τύπου θωράκιση έφ εραν και οι βαρείς το ξό τες, χωρίς όμως σκούτα. Συνήθως έφ ερα ν στρογγυλή ασπίδα, διαμέτρου 60 εκ. Στην περίοδο του Ιουστινιανού υπήρ­ χαν και βαρύτερα θωρακισμένοι σκουτά τοι, οι περίφημοι «πρόμαχοι», σύμ­ φωνα με την περιγραφή του ι­ στορικού τη ς εποχής Αγαθία του Σχολαστικού. Αυτοί έ φ ε­ ραν ποδήρη αλυσιδωτό θώρακα, κασίδα με προσωπίδα και σκούτα με αιχ­ μηρή απόληξη στο κέντρο της, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται και ως επ ιθε­ τικό όπλο, ανατρέποντας το αντίπαλο τείχος ασπίδων. Οι πρόμαχοι, άτρωτοι σχεδόν στα αντίπαλα βλήματα, χρησιμο­ ποιούντο ως τμήματα διάσπασης της α­ ντίπαλης γραμμής πεζικού. Ολοι οι σκουτά το ι έφ εραν βαρύ σιδηρό κράνος, τη λεγάμενη «κασίδα», το σχήμα του οποί­ ου δ ιέφ ερ ε από εποχή σε εποχή. Ενας τελευτα ίο ς, λιγότερο γνωστό τύπος πεζού, ήταν αυτός των μεναβλάτων, ο οποίος είχε λάβει τη ν ονομασία του από το βασικό επ ιθετικό όπλο του, το μενάβλιον, ένα σχετικά κοντό αλλά ι­ σχυρό δόρυ, με μεγάλου μήκους, σε σχέ­ ση με το ν σ τειλεό, αιχμή. Οι μεναβλάτοι ήταν ενταγμένοι στα τάγματα των σκουτάτων, σε αναλογία περίπου ένας έως δύο ανά λοχαγία. Οι μεναβλάτοι φ αίνεται να εντάχθηκαν στα τάγματα των σκουτάτων τον 9ο-10ο αιώνα. Αποστολή του ς ή­ ταν να αποδιοργανώνουν τις εφόδους του αντίπαλου ιππικού ενα ντίον του οι­ κείου τάγματος, τασσόμενοι ενώπιον της γραμμής των σκουτάτων και σχηματίζο­ ντας, με τα μενάβλιά τους, ένα φράγμα αιχμών, ανάλογο με αυτό που σχημάτι-

Β Α Θ Μ Ο Φ Ο Ρ Ο Σ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΗΣ ΤΩΝ Ε Ξ Κ Ο Υ Β Π Ο Ρ Ω Ν (870) Η πανοπλία των επ ίλεκτω ν μονάδων το υ Β υζαντινού Σ τρ α το ύ π αρουσίαζει πλέον έντονα τουρ κοϊσ λαμ ικά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τα οποία συνυπάρχουν μ ε τις π α λα ιό τερ ες ρ ω μ αϊκές εν δ υ μ α το λ ο γ ικ ές τά σ εις Σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α χρησ ιμοπ οιο ύντα ι τουρα νικά κράνη σε συνδυασμό με α λυσ ιδ ω τές κ ο υ κο ύ λες και α να το λίτικο υ ς θ ώ ρ α κ ες από συρραμένα πλακίδια (κλιβάνια). Ο λευ κ ό ς επ ενδ ύ τη ς που ψ έ ρ ε τα ι πάνω από το κλιβάνιον π ιθα νό τα τα δηλώ νει κάποια σ υ γκ εκ ρ ιμ έν η μονάδα των Εξκουβιτόρω ν. Τα κύρια επ ιθ ε τικ ά όπλα τη ς φ ρ ο υρ ά ς είναι το α μφ ίσ τομ ο ξίφ ο ς (παραμήριον) και ο π έλεκ α ς (τζικούριον, πιθανόν κάποια παραλλαγή τη ς α ρ χα ιό τερ η ς γερμανικής fransisca) (έρευνα-εικο νο γρ άφ ησ η : Χ ρή σ το ς Γιαννόπουλος).

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 9 9

Λ επ το μ έ ρ ε ια βυζαντινού φ ολιδω τού θώ ρακα και αιχμών μεναβλίων. Τα σ υ γκ εκ ριμένα όπλα προκαλούσαν σοβαρά τρ α ύ μ α τα .

ελα φ ρές ασπίδες και πολεμούσαν με τρόπο παρόμοιο με αυτόν των αρχαίων Ελλήνων πελταστών. Τα τάγματα των τοξοτώ ν ή σαγιτατόρων, όπως ονομάζονταν, περιελάμβαναν στις τά ξεις τους αποκλειστικά τοξότες, οι οποίοι έφ εραν ως μόνο αμυντικό όπλο μια μικρή, στρογγυλή ασπίδα. Ο Λέων ΣΤ' ο Σοφός, πάντως, στο έργο του «Τακτι­ κά», απαγόρευε στους ελαφρούς το ξό ­ τες να φ έρουν ασπίδα, θεωρώντας ως καλύτερη άμυνα τη ν ταχύτητα. Κύριο επ ιθ ετικό όπλο των τοξοτώ ν α­ ποτελούσε, φυσικά, το σ ύνθετο τόξο, το οποίο ήταν κατασκευασμένο με συγκόλ­ ληση πολλών στρώσεων διαφορετικώ ν υ­ λικών. Οι το ξό τες έφ εραν επίσης πελεκίδιο ή σπαθί ή κεφαλοθραύστη, ή έναν συνδυασμό των παραπάνω όπλων. Οι ε­ λαφροί το ξό τες δεν έφ εραν κράνος, ού­ τε θώρακα. Κάθε τοξότης έφ ερ ε περί τα 60 βέλη στη φαρέτρα του, ενώ επιπλέον βέλη μεταφ έρονταν με τα μεταγωγικά του τάγματος. Ο διοικητής του τάγματος τοξοτώ ν ονομαζόταν κόμης των σαγιτατόρων ή αρχισαγιτάτορας. Οι λοιποί βαθ­ μοφόροι έφ εραν τους ίδιους τίτλο υς με τους συναδέλφους τους του βαρέος πε­

£

Οι Βυζαντινοί «πελταστές» ήταν στην πραγματικότητα ψιλοί ακοντιστές, οι οποίοι πολεμούσαν σχεδόν πάντα σε διάταξη ακροβολισμού, εκτοξεύοντας ακόντια κατά του αντιπάλου, jp ζαν αργότερα οι Αγγλοι το ξό τες, χρησι­ μοποιώντας μυτερούς πασσάλους. Με τον τρόπο αυτόν η έφοδος του αντιπά­ λου ιππικού «έσπαζε» μπροστά από την γραμμή των σκουτάτων, πριν έ λ θ ε ι σε ε ­ παφή μαζί της. Το ελαφρύ πεζικό ή ταν εξοπλισμένο με σ ύνθετα τόξα, σπαθιά, τζικούρια και, συνήθως, μικρές ασπίδες (ασπιδίσκους). Πολεμούσε σε διάταξη ακροβολισμού κυρίως, υποστηρίζοντας με υ­ περκείμενες, ή άμεσες βολές το βαρύ πεζικό και το ιππικό. Αλλοι ελα φ ροί πε­ ζοί προέρχονταν από διαφόρους υπ οτε­ λείς στην αυτοκρα τορ ία λαούς, όπως οι Ισαυροι, οι Α ρμένιοι, σι Λαζοί, σι Αβασγοι και οι Σλάβοι. Οι άνδρες α υτο ί δια ­ τηρούσαν τον παραδοσιακό το υ ς τρόπο μάχης. Ηταν οπλισμένοι με ακόντια και

1 0 0 I Ι Τ Ρ Α Τ Ι ΟΤ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α

ζικού. Οι Βυζαντινοί το ξό τες πολεμούσαν είτε σε πυκνή τάξη, είτε σε διάταξη ακρσβολισμού, αναλόγως του εδάφους και του αντιπάλου που αντιμετώπιζαν. Εναντίον εχθρικού ιππικού, η μόνη ελπί­ δα ήταν η πύκνωση των γραμμών και η βολή ισχυρών ομοβροντιών βελών, με την ελπίδα ό τι α υτές θα προκαλούσαν α­ πώλειες στον αντίπαλο, α ρ κετές ώστε να χάσει τη συνοχή του και τη ν ορμή τη ς ε ­ πίθεσής του. Στην περίπτωση αυτή, τα τάγματα των τοξοτώ ν παρατάσσονταν σε βάθος έως οκτώ ζυγών και έβαλλαν κατά των αντιπάλων, ομαδόν, ομοβρο­ ν τίες βελών κατόπιν διαταγής των αξιω­ ματικών τους. Σε διάταξη ακροβολισμού οι το ξό τες παρατάσσονταν σε βάθος έως τεσσάρων

ζυγών, και πολεμούσαν όπως οι α ντίσ τοι­ χοι αρχαίοι Ελληνες ψιλοί το ξό τες. Λόγω του ελαφρού οπλισμού τους ήταν ιδιαί­ τερα ευκίνητοι, καταφέρνοντας μάλιστα να ακολουθούν και να υποστηρίζουν με τις βολές τους ακόμα και το φίλιο ιππικό. Οι Βυζαντινοί «πελταστές» ήταν στην πραγματικότητα ψιλοί ακοντιστές, οι ο­ ποίοι πολεμούσαν σχεδόν πάντα σε διά­ ταξη ακροβολισμού, εκτοξεύοντα ς ακό­ ντια κατά του αντιπάλου. Ο όρος «πελτα­ στής» χρησιμοποιείτο καταχρηστικά στα βυζαντινά στρατιω τικά συγγράμματα, ό­ πως και στην «Αλεξιάδα» τη ς Αννας Κομνηνής, υποδηλώνοντας τους στρατιώ­ τε ς που έφεραν μικρή ασπίδα. Σε παρα­ στάσεις που εικονίζουν στρατιώ τες οι ο­ ποίοι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως πελταστές, με την κλασική έννοια του όρου, βλέπουμε άνδρες οπλισμένους με ευ μ εγέθ εις ασπίδες (σκούτα), κράνη και κοντάρια, αλλά χωρίς θώρακα, εκτός από το καβάδιο. Πιθανότατα οι εν λόγω άν­ δρες δεν ήταν παρά ελαφρά θωρακισμέ­ νοι, θεματικοί, σκουτάτοι. Αντίθετα, υπάρχουν παραστάσεις ανδρών εξοπλισμένων με ένα ή περισσότε­ ρα ακόντια, μικρή ασπίδα και πελεκίδιο ή σπαθί. Οι άνδρες αυτοί έφ εραν τον εξο­ πλισμό των αρχαίων πελταστών και προ­ φανώς πολεμούσαν όπως εκείνοι, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν μαρτυρίες ό τι ήταν ικανοί να πολεμούν και σε πυκνή τάξη, ό­ πως οι αντίστοιχοι αρχαίοι. Αντίθετα, φαί­ νεται πως πολεμούσαν αποκλειστικά σε διάταξη ακροβολισμού. Κύρια αποστολή τους δεν ήταν τόσο η υποστήριξη του ιπ­ πικού ή του βαρέος πεζικού, αλλά κυ­ ρίως η διεκδίκηση, κατάληψη, διατήρηση ή εκκαθάριση δύσβατου εδάφους - π.χ. δασών, στενωπών κλπ. Είχαν λοιπόν πε­ ρισσότερες ο μο ιό τη τες με τους α ντί­ στοιχους ψιλούς α κοντισ τές των αρχαί­ ων χρόνων. Ως τα τέλη του 6ου αιώνα την απο­ στολή αυτών των πεζών τη ν είχαν αναλάβει αποσπάσματα ορεσιβίων κατοίκων τη ς αυτοκρατορίας, κυρίως Ισαύρων και Λυκαόνων. Αργότερα, όμως, οι μονάδες α υτές καταργήθηκαν και συγκροτήθηκαν τα κ τικ ές μονάδες ψιλών ακοντιστών. Τελευταίος τύπος πεζών του Βυζαντι­ νού Στρατού ήταν σι σ φ ενδονήτες που δεν ήταν εντετα γμ ένο ι οργανικά σε βα­ ρύτερα τάγματα. Και οι άνδρες αυτοί ή­ ταν αρχικά άτακτοι, προερχόμενοι από διάφ ορες εθ ν ό τη τες της α υτοκρατο­ ρίας. Ηταν οπλισμένοι με σφενδόνες ή κεστροσφενδόνες, μικρές ασπίδες, πελεκίδια, σπαθιά ή εγχειρίδια και πολε­ μούσαν σε διάταξη ακροβολισμού. Εντύπωση προκαλεί η μη παρουσία

βαλλιστροφόρων στον Βυζαντινό Στρα­ τό, αν και το όπλο ήταν γνωστό από τους αρχαίους χρόνους. Η μη χρήση βαλλιστρών (σταυρωτά τόξα) δεν μπορεί να ε ­ ξηγηθεί, παρά μόνο από το γεγονός ότι, ακόμα και οι πρώιμες, ελαφ ρές βαλλίστρες, των οποίων η χορδή εκτεινό τα ν με το χέρι, είχαν μικρότερη ταχυβολία από τα σύνθετα τόξα τη ς εποχής. Από τον 11ο αιώνα, πάντως, άρχισαν να χρη­ σιμοποιούνται βαλλίστρες, γνω στές ως «τζάγρες», οι οποίες όμως έμοιαζαν πε­ ρισσότερο με τους αρχαιοελληνικούς γαστραφ έτες, παρά με τις σύγχρονες, για την εποχή, βαλλίστρες. Οι χειροσίφωνες, ήταν τα πρώτα φο­ ρητά φλογοβόλα, τα οποία χειρίζονταν ειδικά εκπ αιδευμένοι στρατιώ τες, οι σιφωνάτωρες, που πολεμούσαν σε διάταξη ακροβολισμού και πιθανότατα δεν ε ­ ντάσσονταν οργανικά σε άλλα τάγματα, λόγω τη ς επ ικινδυνότητας των όπλων τους. Οι σιφωνάτορες έφ ερα ν θώρακα και κράνος με προσωπίδα, που κάλυπτε όλο το πρόσωπο. Το δε όπλο τους ήταν δύο, κυρίως, τύπων. Η πρώτη κατηγορία σιφώνων ήταν ένα όπλο αποτελούμενο από δύο μέρη, το κυρίως όπλο και τη δ ε­ ξαμενή με το εμπρηστικό υλικό, όπως περίπου και τα σύγχρονα φλογοβόλα. Η δεύτερη κατηγορία δεν ήταν ουσιαστικά παρά μια αντλία γεμάτη εμπρηστικό υλι­ κό, με σύστημα λειτουργία ς παρόμοιο με αυτό της σύριγγας. Με τη βοήθεια ενός πιστονιού, ο χειριστής πίεζε το περιεχό­ μενο της αντλίας εκτός του σωλήνα, με έναν βοηθό να κρατά κάτω από το στό­ μιο έναν δαυλό, ώστε το εμπρηστικό μίγ­ μα να αναφλεγεί, αμέσως μετά την έξοδό του από την «κάννη». Απολύτως λειτου ργικά όπλα του πρώτου τύπου έχουν ανακατασκευαστεί, βάσει των περιγραφών των πηγών, και έ ­ χουν δοκιμαστεί με μεγάλη επιτυχία. Τα υποδείγματα αυτά φυλάσσονται στο Μουσείο Τεχνολογίας στη Σίνδο τη ς Θεσ­ σαλονίκης. Βάσει των νεώτερων δοκιμών απο­ δείχθηκε ό τι οι σίφωνες ήταν άκρως α­ ποτελεσματικά όπλα, με περιορισμένο ό­ μως βεληνεκές, που δεν ξεπερνούσε τα 20 μ. Το μικρό βεληνεκές των όπλων αυ­ τών δικαιολογεί την ανάγκη οι χειρ ισ τές τους να φ έρουν βαριά θωράκιση. Από

τη ν άλλη, αναλογιζόμενοι το γεγονός ό τι τα σύγχρονα φορητά φλογοβόλα επ ιτυγ­ χάνουν β εληνεκές περί τα 100 μ., δεν έ­ χουμε παρά να υποκλιθούμε στη βυζα­ ντινή μηχανική. Σε παράσταση χειρογράφου του 11 ου αιώνα, εικο νίζετα ι ένας χειροσίφωνας, ο οποίος θ υμ ίζει έντονα μικρό φορητό πυ­ ροβόλο, όχι πολύ διαφ ορετικό από τα πρώιμα τυφέκια. Η πρώτη καταγεγραμμένη ιστορικά χρήση χειροσιφώνων από δυνάμεις ξηράς αναφ έρεται το 928, κατά τη ν πολιορκία της πόλης Ντβιν. Οι χειροσίφωνες θεω ρούνται επινόηση του αυτοκράτορα Λ έοντα ΣΤ' Σοφού. Ο αυτοκράτορας στα «Τακτικά» του, αναφ έρει ότι οι σιφωνάτορες έπρεπε να βάλλουν καλυμ­ μένοι πίσω από σιδηρά ασπίδα.

ΒΑΡΑΓΓΟΙ ΦΡΟΥΡΟΙ Ουσιαστικά, στον Βυζαντινό Στρατό, από το ν 5ο αιώνα και έπ ειτα δεν εντά ­ χθηκαν τμήματα μισθοφόρων πεζών. Ως πεζικό αξιοποιήθηκαν τμήματα μισθοφό­ ρων αφιππευμένων ιππέων, όπως, για πα­ ράδειγμα, στην Ιταλία από το ν Ναρσή, ο οποίος χρησιμοποίησε Λογγοβάρδους βαρείς ιππείς ως βαρύ πεζικό. Τα τμήματα των υπηκόων της α υτο­ κρατορίας που πολεμούσαν ως πεζικό δεν ήταν μισθοφορικά. Μ ισθοφορικό, α­ ν τίθ ετα , ήτα ν ένα από τα πλέον επ ίλε­ κτα τμήματα του Βυζαντινού Στρατού, οι περίφημοι Βάραγγοι. Βάραγγοι ήταν η ονομασία που οι Σλάβοι κά τοικοι της ση­ μερινής Ρωσίας και Ουκρανίας είχαν δώ­ σει στους Β ίκινγκς πολεμιστές οι οποίοι είχαν εγκα τα σ τα θ εί στις χώρες τους και είχαν, εν πολλοίς, ε ξ ε λ ιχ θ ε ί σε κυρίαρ­

χες ομάδες. Η ανάμιξή τους με τους σλαβικούς πληθυσμούς γέννησ ε το ρω­ σικό έθνος. Η επαφή τους με τη Βυζαντινή Α υτο­ κρατορία ανάγεται στον 9ο αιώνα, όταν σημειώ θηκαν οι πρώτες εμπορικές επα­ φές. Ως σ τρατιώ τες τη ς αυτοκρατορίας, εμ φ α νίζοντα ι το 911, κατά τη ν πρώτη και ανεπιτυχή εκσ τρ α τεία των Βυζαντινών για τη ν ανακατάληψη τη ς Κρήτης από το υ ς Σαρακηνούς. Στην περίπτωση αυτή α ναφ έρ εται η παρουσία ενός σώματος 700 Βαράγγων στην Κρήτη, εκ των οποί­ ων οι 629 επ έστρεψαν στην Κωνσταντι­ νούπολη. Μια παλαιότερη μαρτυρία σχετικά με την παρουσία δύο Βαράγγων πολεμι­ στών σε βυζαντινή αντιπροσωπεία στη Γερμανία, στα μέσα του 9ου αιώνα, δεν είναι επιβεβαιωμένη. Το 936 πάντως, 415 Βάραγγοι, φ αίνεται να βρίσκονται στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Κωνσταντί­ νου Ζ’ του Πορφυρογέννητου. Αναφορά για την παρουσία τμήματος Βαράγγων γ ίν ετα ι και το 955 σε επιχειρήσεις κατά των Αράβων. Οι Βάραγγοι πολέμησαν τό ­ τε, ενταγμένοι, στις μονάδες τη ς Αυτοκρατορικής Φρουράς, τις περίφημες Ε ταιρείες. Η μεγάλη «εισβολή» των Βαράγγων, πάντως, στον Α υτοκρατορικό Στρατό έγινε το 988, όταν ο μόλις βαπτισθείς χρι­ στιανός ηγεμόνας του Κιέβου Βλαντιμίρ, απέστειλε ένα σώμα 6.000 Βαράγγων πο­ λεμιστώ ν προκειμένου να υποστηρίξει το ν σύμμαχό του αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο, ο οποίος την περίο­ δοι αυτή αντιμετώ πιζε εξεγέρ σ εις στρα­ τηγών του. Το σώμα αυτό πολέμησε άριστα

Β υζαντινός σιφωνάτω ρας κατά τη διάρκεια πολιορκίας. Δ ια κ ρ ίν ετα ι ο σίφων που παρουσιάζει μ εγά λη ο μ ο ιό τη τα με πυροβόλο (μικρογραφ ία χειρ ο γρ ά φ ο υ το υ Χρονικού το υ Σ κ υ λίτζη ).

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 1 0 1

στους πολέμους, υπό τον Βασί­ λειο, τόσο κατά του επαναστάτη στρατηγού Βάρδα Φωκά, όσο και κατά των Βουλγάρων. Στην πρώτη περίπτωση αναφ έρεται ότι, μετά τον θάνατο του Βάρδα Φωκά από αποπληξία, οι Βάραγγοι κατεδίωξαν το ν υπό διάλυση αντίπαλο και τεμάχισαν, κυριολεκτικά, με τους πελώριους π ελέκεις τους όσους αντιπάλους είχαν την ατυχία να πέσουν στα χέρια τους. Την ίδια μαχητικότητα επέδειξαν και κατά των Βουλγάρων, αλλά και των Λογγοβάρδων και Νορμανδών συμ­ μάχων τους, όταν, το 1018, ένα απόσπασμα στάλθηκε στην Ιταλία και πολέμησε στη δεύ τερη μάχη των Καννών, υπό τον κατεπάνω της Ιταλίας Βασίλειο Βοϊωάννη. Αργότερα έδρασαν στη Σικελία, υπό τον στρατηγό Γεώργιο Μανιάκη, με ε ξ ί­ σου εντυπωσιακά αποτελέσματα, ενα­ ντίο ν των εκ ε ί Σαρακηνών. Η Ιταλία αποτέλεσ ε σημαντικό πεδίο δράσης των Βαράγγων, μέχρι την κατάκτηση από τους Νορμανδούς των εκ ε ί βυζαντινών κτή ­ σεων. Στην καταστροφική μάχη του Μαντζικέρτ, οι Βάραγγοι φρουροί του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ ’ Διογένη έπεσαν μέχρις ενός, πολεμώντας ηρωικά. Μ ετά την ήττα αυτή, η βαράγγεια φρουρά αναγεννήθηκε, την περίοδο των Κομνηνών, με την ένταξη σε αυτήν και ανδρών από την Αγγλία και τη Σκανδιναβία. Ενας από αυτούς ήταν και ο περίφημος Χάρολντ Χ αρντράντα (ο Αράλτης, όπως τον ονόμαζαν οι Βυζαντινοί), μετέπ ειτα βα­ σιλιάς των Β ίκινγκς, ο οποίος σκοτώ θη­ κε το 1066 στη μάχη του Στάμφορντ Μπριτζ. Ο Χ αρντράντα κατετάγη στον Βυζαντινό Στρατό, επικεφαλής σώματος 500 Νορβηγών, και πολέμησε τόσο στην Ιταλία, όσο και στη Βουλγαρία, όπου κα­ τά την καταστολή της βουλγαρικής ε ξ έ ­ γερσης του 1041, έλαβε το προσωνύμιο «βουλγαροκάφτης». Υστερα από τη συμμετοχή του σε 18 μάχες, του επετράπη να επ ισ τρέφει στην πατρίδα του, μαζί με τους άνδρες του. Σύμφωνα με σκανδιναβικές μαρτυρίες της εποχής, ο Χαρντράντα επέστρεψε στην πατρίδα του φορώντας χρυσοκέ­ ντητη βυζαντινή πορφύρα, εντυπωσιάζο­ ντας τους συμπατριώτες του. Στην περίφημη μάχη τη ς Στάρα Ζαγόρα, το 1122, οι Βάραγγοι ήταν α υτοί που εξασφάλισαν τη νίκη στον αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνό ένα ντι των Π ετσενέγκων αντιπάλων του. Στη μάχη αυτή οι Π ετσενέγκοι εξοντώ θηκαν, κυ ρ ιο λεκτι­ κά, όταν οι Βάραγγοι διέσπασαν το

1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

Β άρ α γγο ι π ο λεμ ισ τές εικονίζοντα ι σε μ ικρ ογρα φ ία από το χ ειρ ό γρ α φ ο «Χρονικό» το υ Σ κ υ λ ίτζη . Δ ια κ ρίν ο ντα ι καθ α ρ ά οι μ εγά λο ι π έλ εκ εις που φέρουν.

φράγμα των αμαξών που είχαν δημιουρ­ γήσει και τους ενέπλεξαν σε εκ του συστάδην αγώνα. Οι Βάραγγοι πολεμούσαν αποκλει­ στικά ως πεζικό. Ηταν εξοπλισμένοι με μεγάλους π έλεκεις, με μήκος σ τειλεού 1-1,20 μ. και κεφαλή μήκους περίπου 30 εκ. Επίσης έφ εραν σπαθί, μάλλον δίστο­ μο, δυτικού τύπου. Οι θω ρακίσεις τους, αρχικά, ήταν ανάλογες με α υτές των Βυ­ ζαντινών σκουτάτων. Αργότερα, όμως, ε­ πικράτησαν οι μεγάλου μήκους αλυσιδω­ το ί θώρακες. Οι ασπίδες επίσης, αρχικά ήταν μικρές και στρογγυλές, όπως αυτές των βαρέων τοξοτών, και αναρτούντο από τη ν πλάτη, ώστε ο πολεμιστής να μπορεί να χρησιμοποιεί τον θ εό ρ α το πέλεκυ με τα δύο χέρια. Σύμφωνα με ανα­ φορές, σ υγκροτήθηκε μονάδα δορυφό­ ρων Βαράγγων, οι οποίοι ήταν οπλισμέ­ νοι με δόρυ και μεγάλη στρογγυλή ή οβάλ ασπίδα. Στην εποχή των Κομνηνών υ ιο θ ετή θ η κε η δακρυόσχημη ασπίδα νορμανδικού τύπου. Στις μονάδες των Βαράγγων δ ια τίθ εντο , κατά περίπτωση άλογα, ώστε να α υξηθεί η ευκινησία τους. Πάντοτε, όμως, μάχονταν πεζοί. Οι Βάραγγοι συνέχισαν να υπηρε­ τούν μέχρι τον 14ο αιώνα, αναλαμβάνο­ ντας όμως πλέον τελετο υ ρ γικά καθήκο­ ντα, ανακτορικής φρουράς, χωρίς ποτέ να συμμετέχουν σε εκσ τρα τεία από το 1204 και έπειτα, όταν ήταν οι μόνοι που αμύνθηκαν στην έφοδο των σταυροφό­ ρων τη ς Δ' Σταυροφορίας.

ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΔΥΟ ΤΥΠΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ο Βυζαντινός Στρατός αντιμετώπιζε σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του το πρόβλημα της ανάγκης αντιμετώπισης ε ­ ντελώς διαφορετικώ ν μεταξύ τους α ν τί­

παλων στρατών, οι οποίοι πολε­ μούσαν με εντελώ ς διαφ ορετικό τρόπο. Δ ιαφ ορετική οργάνωση και εξοπλισμό δ ιέθ ετα ν οι Οστρογότθ ο ι της Ιταλίας από τους Βησιγότθους τη ς Ισπανίας και δ ια φ ορετι­ κά πολεμούσαν οι Σασσανίδες Πέρσες από τους θύννους, τους Αβάρους και τους Σλάβους. Ο Βυζαντινός Στρατός όφειλε, αναλόγως του εχθρού που α ντιμ ε­ τώπιζε, να προσαρμόζεται στα κα­ τά τόπους δεδομένα. Για να το επι­ τύ χει αυτό, όμως, έπρεπε να είναι ο ίδιος «πολυμορφικός» και ευέλικτο ς. Το όπλο κρίσης του αγώνα ήταν, όπως αναφ έρθη­ κε το ιππικό. Το πεζικό διεδραμάτιζε δευτερ εύ ο ν τα ρόλο στο πεδίο της μάχης, περιοριζόμενο στην υποστήριξη του ιπ­ πικού και στην εξασφάλιση σημαντικών εδαφικών ερεισμάτων. Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις που τις μάχες έκριναν οι απλοί, ταπεινοί πε­ ζοί: Την άνοιξη του 552, ο Ναρσής κινήθ η κ ε επικεφαλής ισχυρού στρατού κατά της Ιταλίας. Ο βασιλιάς των Οστρογότθων, Τοτίλας, δεν κατόρθωσε να προβλέψει τις κινήσεις του Ναρσή, ο ύτε να ανα­ κόψει την πορεία του. Πριν καλά-καλά συνειδητοπ οιήσει τι συνέβαινε, ο Ναρ­ σής είχε φ θάσει στη Ραβέννα. Με αμείω­ το ρυθμό, ο Ναρσής βάδισε προς τη Ρώ­ μη. Οι Γότθοι έπρεπε να πολεμήσουν για την κατοχή της. Ο Τοτίλας συγκέντρωσε τις δυνάμεις του κοντά στο χωριό Ταγίνες, στο σημερινό Γκουάλντο Ταντίνο. Η περιοχή ήταν κατάλληλη για το ιππικό του. Εκεί θα ανέμενε το ν στρατό του Ναρσή για να τον καταστρέψει. Σύντομα έφθασε στη περιοχή και ο Βυζαντινός Στρατός, ενισχυμένος με διάφορα μισθοφορικά αποσπάσματα και από 5.500 Λογγοβάρδους. Η συνολική δύναμη τη ς βυζαντινής στρατιάς πλησία­ ζε τους 29.000 άνδρες. Οι αντίπαλοι Οστρογότθοι ήταν λιγότεροι, περίπου 18-20.000 άνδρες. Από αυτούς, όμως, οι 12.000 ήταν βαριά οπλισμένοι ιππείς, οι οποίοι θα σχημάτιζαν έναν τεράσ τιο «κριό», ο οποίος θα τράνταζε συθέμελα το βυζαντινό μέτωπο. Ενας μικρός λοφίσκος, το ν οποίον κατείχαν οι Βυζαντινοί και βρισκόταν στο αριστερό άκρο τη ς διάταξής τους, αποτέλ εσ ε την αιτία για τις πρώτες συ­ γκρούσεις. Ο Ναρσής είχε τοπ οθετήσ ει ε κ ε ί ως φρουρά 50 σκουτάτους. Ο Τοτί­ λας, αν καταλάμβανε τον λόφο θα ήταν σε θέση να πλαγιοκοπήσει τον Βυζαντι­ νό Στρατό από το αριστερό του κέρας και να το ν συντρίψει. Εναντίον της μι­ κρής φρουράς, ο Γότθος ηγεμόνας απέ-

.¥

ΣΚΟΥΤΑΤΟΣ Α Σ Π ΙΔ Ο Φ Ο Ρ Ο Σ Π Ε ΖΟ Σ) ΤΩΝ ΠΡ Ω ΤΩ Ν ΓΡ Α Μ Μ Ω Ν Κ Ρ Ο ΥΣΗ Σ (950 - 1000) Η α μυντική πανοπλία το υ βαριά θω ρακισμένου π εζού των μονάδων τη ς Β ασ ιλεύ ο υ σ ας π εριλα μβ άνει: τουρανικό κράνος μ ε τουψ ίο που ψ έ ρ ε τα ι πάνω από αλυσιδω τή κουκούλα, α ρ θ ρ ω τό π εριλαίμιο, μα κρύ αλυσιδω τό λωρίκιον, π ρ ό σ θετο φολιδω τό θώ ρακα, α ρ θ ρ ω τές επ ιχειρ ίδ ες και μ εγά λη ασπίδα (σ κο υτά ρ ι) μ ε κεκα υ μέν η (κ υ ρ τή ) επ ιφ άνεια. Το κ υ ρ ιό τερ ο επ ιθ ε τικ ό το υ όπλο είναι το νυκτικό δόρυ (κοντάριον) μ ε μακριά λεπίδα και σ τέλ εχ ο ς από ξύλο κρανιάς ή β ελανιδιάς, κατά λληλο για να διαπερνά ελ α φ ρ ο ύ ς θ ώ ρ α κ ες ή σώματα αλόγων (έρ ευ να-εικο νο γρ άφ ησ η : Χ ρήστος Γιαννόπουλος).

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A 1 1 0 3

Η ε ξ έ λ ιξ η το υ βυζαντινού π εζικού. Από α ρ ισ τερ ά διακρίνονται σ κ ο υ τά το ς το υ 10ου αιώνα, α ξιω μα τικός το υ 12ου-13ου αιώνα, α ξιω μα τικός το υ 11ου αιώνα και σ κ ο υ τά το ς το υ 12ου13ου αιώνα. Ο πρώ τος α ξιω μα τικός φ έ ρ ε ι κεφ α λοΘ ρα ύστη, όπλο και σύμβολο, τα υ τόχρ ονα, το υ α ξιώ μα τος το υ και δ υ τικ ο ύ τύπ ου κράνος, όπως και ο σ κ ο υ τά το ς (δ εξιά ). Π έρα ν του κράνους και το υ σ χή μα τος τη ς ασπίδας, ελ άχισ τα άλλαξαν στο βυζαντινό πεζικό, μ έχ ρ ι και την άλωση το υ 1453.

£ Η βυζαντινή φάλαγγα ήταν ενισχυμένη στα άκρα της, όπως περίπου η αθηναϊκή οπλιτική φάλαγγα στη μάχη του Μαραθώνα, gp σ τείλε σημαντικό αριθμό από τους περί­ φημους ιππείς του. Οι λιγοστοί, όμως, Βυζαντινοί σκουτάτοι σχημάτισαν φούλκον και ανέκοψαν τη ν επίθεση. Οι το ξό ­ τες, μάλιστα, των λοχαγιών, οι οποίοι ε ί­ χαν καλυφ θεί πίσω από τις ασπίδες των σκουτάτων, σκότωσαν αρκετούς Γότ­ θους με τα βέλη τους και ανάγκασαν τους άνδρες του Τοτίλα να υποχωρή­ σουν. Ακολούθησαν α ρ κετές ημέρες κα­ τά τις οποίες οι δύο αντίπαλοι προετοι­ μάζονταν για την καθοριστική σύγκρου­ ση. Οταν αφίχθησαν ενισχύσεις στο γ ο τ­ θικό στρατόπεδο, ο Τοτίλας έκρινε πως είχε φ θάσει η στιγμή να α ναμετρ ηθεί με τους Βυζαντινούς. Ο γοτθικός στρατός τά χθηκε σε δύο γραμμές μάχης. Στην πρώτη τά χθηκε το ιππικό κρούσης, και στη δεύτερ η οι δο­ ρυφόροι και οι το ξό τες πεζοί. Η σ τρατη­ γική του Τοτίλα προέβλεπε σ υγκεντρω τι­ κή επίθεση και των δύο γραμμών του κα­ τά του βυζαντινού κέντρου, προς διά­ σπαση και ανατροπή του. Το γοτθικό ιπ­

1 0 4 1 ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

πικό και το πεζικό θα ενεργούσαν επί του ιδίου άξονα επίθεσης, ως πρώτο και δεύ τερο κλιμάκιο αντίστοιχα. Το φιλόδο­ ξο σχέδιο του Τοτίλα στηριζόταν στη β ε­ βαιότητα ότι το βυζαντινό κέντρο δεν θα άντεχε την έφοδο του επ ίλεκτου ιππικού του. Με αυτό το σκεπτικό, ο Γότθος η γε­ μόνας δεν τήρησε τη ν παραμικρή εφ ε­ δρεία και δεν συνέστησε γραμμές πλα­ γιοφυλακών. Αυτό ήταν το μοιραίο του λάθος. Βλέποντας τον εχθρό να λαμβάνει διάταξη μάχης, ο Ναρσής αντιλήφ θηκε αυτή την αδυναμία. Αν το βυζαντινό κέ­ ντρο άντεχε την εχθρική έφοδο, τό τε η υπεροχή του στρατού σε άνδρες θα του επέτρεπε να επ ιτύχει διπλή υπερκέραση του αντιπάλου και να τον εξολοθρεύσει. Για τον σκοπό αυτό, ενίσχυσε ιδιαίτερα το κέντρο του, στο οποίο έτα ξε 5.500 Λογγοβάρδους και 4.000 Ερουλους πεζομάχους ιππείς, καθώς και 4.000 Β υζαντι­ νούς σκουτάτους. Οι Αογγοβάρδοι και οι Ερουλοι τά ­

χθηκαν ως δορυφόροι σε πυκνές γραμ­ μές, ώστε να α ντέξουν το βάρος της ε­ χθρικής κρούσης. Στα πλευρά της φά­ λαγγας του πεζικού τάχθηκαν 6.000 ιπ­ πείς. Αλλοι 1.500 Βυζαντινοί καβαλάριοι τάχθηκαν στο άκρο αριστερό, ως ενέδρα, με αποστολή να πλήξουν το πλευρό των Γότθων ιππέων, όταν α υτοί θα έχουν εμπλακεί σε μάχη με το βυζαντινό πεζικό στο κέντρο. Εκατέρω θεν των κυρίων σωμάτων ιπ­ πικού τάχθηκαν 8.000 Βυζαντινοί το ξό­ τε ς - 4.000 σε κάθε πλευρό. Αποστολή τους ήταν η κατατόξευση των πλευρικών τμημάτων της γοτθικής σφήνας ιππικού. Η βυζαντινή παράταξη σχημάτιζε ημικύ­ κλιο. Σύμφωνα με το ν ιστορικό Τσαρλς Ομάν, οι Βυζαντινοί το ξό τες είχαν τα χθ εί εμπρός από το φίλιο ιππικό και όχι στα πλευρά του, θεώρηση η οποία, ωστόσο, μάλλον δεν ευσ ταθεί. Αν οι το ξό τες ε ί­ χαν τα χ θ εί μπροστά από το ιππικό ήταν πολύ πιθανό να δέχονταν εκείνοι τη γοτ­ θική έφοδο, ώστε να διασπαστούν, να τραπούν σε φυγή και αναμιχθούν με το φίλιο ιππικό προκαλώντας του αταξία ή, ακόμα χειρότερα, να το παρασύρουν σε φυγή μαζί τους. Το ενδεχόμενο να α ντι­ μετωπίσουν οι το ξό τες επιτυχώς τη γοτ­ θική έφοδο ακάλυπτοι από δορυφόρους και χωρίς οχυρωματικά έργα, ήταν απί­ θανο. Ο Ναρσής, γνωρίζοντας ασφαλώς τη ν αδυναμία των τοξοτώ ν του, δύσκολα θα διακινδύνευε την επιτυχή έκβαση της μάχης, τοπ οθετώ ντας τους μπροστά από το ιππικό του. Αλλωστε, αν είχε πράξει κάτι τέ το ιο θα περιόριζε τη ν ευκινησία του ιππικού, στην οποία οφ ειλόταν η επι­ τυχία του στις μάχες. Α ντίθετα, η τοποθέτηση των τοξοτών στις εξω τερικές πτέρυγες των τμημάτων του ιππικού εξασφάλιζε σειρά πλεονε­ κτημάτων στον Βυζαντινό στρατηγό. Πρώτον, ακόμα και αν ένα ή και τα δύο σώματα τοξοτώ ν συντρίβονταν από τους Γότθους, δεν θα επηρεαζόταν η εξέλιξη της μάχης και, δεύτερον, από μια τέτο ια θέση θα μπορούσαν να συνεισφέρουν περισσότερο στην καταστροφή του ε ­ χθρού. Παραμένει ωστόσο μυστήριο το γ ια τί ο Τοτίλας, εφόσον είδ ε τη διάταξη των Βυζαντινών, δεν άλλαξε το σχέδιο μάχης του. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δ ο θ εί είναι η υπερβολική σιγουριά του όσον αφορά τις ικανότητες του ιππι­ κού του. Η επίθεση δεν άργησε να εκδηλω θεί. Χ ιλιάδες επ ίλεκτοι Γότθοι ιππείς όρμησαν κραυγάζοντας τις φ οβερές τους πο­ λεμ ικές ιαχές. Το έδαφος άρχισε να σείετα ι κάτω από τα πόδια των Βυζαντινών, καθώς μάζες ιππέων πλησίαζαν τις γραμ­

μές τους. Με το σήμα του Ναρσή, οι Βυ­ ζαντινοί το ξό τες άρχισαν το έργο τους. Τα βέλη άφηναν τις χορδές με έναν οξύ, θανατηφόρο συριγμό. Σε κάθε ομοβρο­ ντία, ο ουρανός σκοτείνιαζε από τα χιλιά ­ δες βέλη. Οι Γότθοι, βαλλόμενοι από πα­ ντού, κατόρθωσαν να πλησιάσουν τις θ έ ­ σεις των δορυφόρων πεζών, οι οποίοι συ­ γκροτούσαν το κέντρο. Οι αποφασισμέ­ νοι πεζοί, ωστόσο, απέκρουσαν τη ν επί­ θεση, προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Αν και ήδη ήταν καταφανέστα­ τη η αποτυχία του σχεδίου του, ο Τοτίλας συνέχισε τις άκαρπες και ιδια ίτερα αιμα­ τη ρές για τον στρατό του επ ιθέσεις, έως ότου ο Ναρσής έδωσε το σήμα και το ενεδρεύον ιππικό του εξόρμησε κατά του πλευρού των εξαντλημένω ν Γότθων. Το άλλοτε υπερήφανο γοτθικό ιππικό βρι­ σκόταν πλέον σε πλήρη σύγχυση, βαλλό­ μενο και από τις δύο πλευρές. Οι Γότθοι δεν άντεξαν. Εστρεψαν τα νώτα στους α­ ντιπάλους τους και τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Ανάμεσα στα 8.000 θύματα του γοτθικού στρατού ήταν και ο Τοτίλας. Την άνοιξη του 555, ένας στρατός 75.000 Φράγκων και άλλων Γερμανών υπό τον δούκα Βουτελίνο, διέσχισε το ν Πάδο και κινήθηκε προς την Κάτω Ιταλία. Στο άκουσμα, όμως, τη ς είδησης της φ ραγκι­ κής εισβολής, ο διοικητής τη ς Ιταλίας Ναρσής, κινήθηκε ταχύτατα, επ ικεφα­ λής ισχυρών δυνάμεων, προς τη ν περιο­ χή. Με επικεφαλής το ν Βουτελίνο, οι Φράγκοι βάδισαν προς τη ν περιοχή της Κομπανίας, όπου, κοντά στην πόλη Καπύη, στην τοποθεσία Κασίλινουμ (Κα-

σουλίνο), συναντήθηκαν με τους Βυζα­ ντινούς. Ο Βουτελίνος επιθυμούσε να επι­ σπεύσει τη σύγκρουση γ ια τί υπερείχε α­ ριθμητικά. Σύμφωνα με τον Αγαθία τον Σχολαστικό, ο φραγκικός στρατός δ ιέ θ ε ­ τε περί τους 30.000 άνδρες, πεζούς στη συντριπτική τους πλειοψηφία. Απέναντι τους ο Ναρσής δεν δ ιέ θ ε τε περισσότε­ ρους από 18.000 στρατιώ τες. Ο Β ουτελί­ νος έτα ξε τους άνδρες του σε τρ εις τ ε ­ ράστιες σφήνες, με μεγάλο βάθος. Πρό­ θεση του ήταν να διασπάσει το βυζαντι­ νό κέντρο. Για να αντιμετω πίσει αυτήν την απει­ λή, ο Ναρσής σχημάτισε το κέντρο του από τμήματα βαρέος πεζικού, με βαριά θωρακισμένους προμάχους στην πρώτη γραμμή. Η βυζαντινή φάλαγγα ήταν ενισχυμένη στα άκρα της, όπως περίπου η αθηναϊκή οπλιτική φάλαγγα στη μάχη του Μαραθώνα. Πίσω από το βαρύ πεζικό τάχθηκαν σώματα τοξοτώ ν για να υπο­ στηρίζουν το βαρύ πεζικό με υπερκείμε­ να πυρά. Πίσω από το πεζικό τάχθηκε ένα τμήμα ιππικού. Αλλοι 3.000 ιππείς τάχθηκαν στο δ ε­ ξιό άκρο, με επικεφαλής τον ίδιο τον Ναρσή. Στο αριστερό τάχθηκαν 1.500 ιπ­ πείς. Αλλοι 2.000 ιππείς τάχθηκαν σε ενέδρα, πίσω από το δεξιό πλευρό των Φρά­ γκων, υπό τη ν κάλυψη ενός δάσους. Η μάχη άρχισε με ορμητική επίθεση του φραγκικού πεζικού κατά του βυζα­ ντινού κέντρου. Αυτή τη φορά, όμως, οι βάρβαροι κατόρθωσαν να επιτύχουν ρήγμα στο βυζαντινό μέτωπο. Η εμπλοκή

των εφ εδρειώ ν τη ν κατάλληλη στιγμή, ό­ μως, έφραξε το ρήγμα. Ακολούθησε γ ε ­ νική αντεπίθεση του βυζαντινού ιππικού, κατά τη ν οποία οι Φράγκοι σχεδόν περικυκλώθηκαν και κυρ ιολεκτικά αφανίστη­ καν. Οι πηγές αναφέρουν ό τι από τους 30.000 άνδρες του Βουτελίνου, μόνο πέ­ ν τε επέστρεψαν στην πατρίδα τους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το βυζαντινό πεζικό διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε όλα τα πεδία των μα­ χών που κλήθηκε να πολεμήσει. Αν και δεν απέκτησαν ποτέ την αίγλη των εφίπ­ πων συναδέλφων τους, οι Βυζαντινοί πε­ ζοί απέδειξαν τη ν αξία τους. Πέραν των δύο παρατιθέμενων παραδειγμάτων, στα οποία το πεζικό είχε κυρίαρχο ρόλο, πρέ­ πει να εξάρουμε τον ρόλο του και σε άλ­ λες, μεταγενέσ τερ ες εκσ τρ α τείες, όπως α υτές κατά των Αράβων, τον 10ο αιώνα, ή κατά των Βουλγάρων, επί Βασιλείου Β' Βουλγαροκτόνου. Ακόμα και στην περί­ φημη μάχη του Κλειδιού το 1018, στην ο­ ποία συνετρίβη ο βουλγαρικός στρατός, φ αίνετα ι πως τμήματα ελαφρού πεζικού, βαδίζοντας μέσω των βουνών, βρέθηκαν στα νώτα της βουλγαρικής τοποθεσίας, με αποτέλεσμα την καταστροφή των Βουλγάρων. Σ τις εκσ τρ α τείες δε του Νικηφόρου Φωκά και του Ιωάννη Τσιμισκή στη Συρία κατά των Αράβων, το ν 10ο αιώνα, το πεζι­ κό αποτέλεσε βασικό όργανο των εκπλη­ κτικών νικών που πέτυχαν οι μεγάλοι αυ­ το ί σ τρατηγοί-αυτοκράτορες. S3

Σ ύ γχρ ο νο ι α να π α ρα σ τά τες μ ε σ το λές και εξά ρ τυ σ η Βαράγγων. Φ έρουν κράνη με α λυσ ιδ ω τές προσωπίδες, σ τρ ο γ γ υ λ ές ασπίδες και π ολεμ ικούς π έλεκ εις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Προκόπ ιου: ΥΠΕΡ ΤΩΝ Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν Λ Ο ΓΟ Σ , εκδ. Λιβάνης, Α θή να , 1996. (2) G. O strogorsky: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, εκδ. Βασιλόπουλος. (3) Α γαθία Σ χολα σ τικο ύ : ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ , Π α νεπ ισ τη μια κές Ε κδόσεις, Β ο υ κ ο υ ρ έσ τι, 1970. (4) Μ α υ ρ ίκ ιο υ : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΝ, Π α νεπ ισ τη μια κές Ε κδόσεις, Β ο υ κ ο υ ρ έσ τι, 1970. (5) C. Om an: THE A RT O F WAR IN THE M IDDLE AGES, Greenhill, Λονδίνο, 1991. (6) R. Boss: JUSTINIAN WARS, M o n tv ert Publications, Λονδίνο, 1993. (7) P. Barker: THE A RMIES AND ENEMIES OF IMPERIAL ROME, WRG, Λονδίνο, 1981. (8) I. H eath: ARMIES O F THE DARK AGES 600-1066, WRG, Λονδίνο, 1980. (9) D. Nikol: ROM ANO-BYZANTINE ARMIES 4th-9th CENTURIES, Osprey, Λονδίνο, 1992. (10) J. H aldon: Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι TOY ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, εκδ. Τουρίκη, Α θήνα, 2001.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A 1 1 0 5

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

Α ϋ έΕ α ν Ο ρ ο ΐ Ν. A vso in c

Trumpeter 1/49 (02853)

MiG-23M Flügger Β iflsumra

Οσον αφορά την εικονογράφηση του κουτιού, δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστική, σε αντίθεση μ ε το περιεχόμενό του.

Ευχάριστα τα νέα για τους φίλους των αεροπορικών κατασκευών στην κλίμακα 1/48. Μετά την πάροδο τριών περίπου δεκαετιών, η Trumpeter κυκλοφόρησε πρόσφατα το πρώτο νέο και σύγχρονο κιτ της γνωστής οικογενείας των Flogger, το MiG-23M Flogger Β. Το πλούσιο περιεχόμενο του κουτιού περιλαμβάνει τον εκτενή οδηγό συναρμολόγησης, ο οποίος συνοδεύεται από το σύνηθες πλέον έγχρωμο φύλλο τοποθέτησης χαλκομανιών, 16 πλαίσια σκούρου γκρι χρώματος, δύο πλαίσια με διαφανή μέρη, ένα πλαίσιο 421 φωτο-εκτυπωμένων κομματιών και τρία φύλλα

m

χαλκομανιών. Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι το κιτ αποτελεί σμίκρυνση του μεγαλύτερου αδελφού της 1/32 στην 1/48 κλίμακα, κληρονομώντας τις περισσότερες από τις αρετές του. Τα ξεχωριστά κομμάτια των αεραγωγών, της 6άσης των πτερύγων, του ρύγχους, του πυροβόλου, του ακροφυσίου του κινητήρα και του κάθετου σταθερού, τα οποία είναι μερικά από τα βασικότερα σημεία στα οποία παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των υποεκδόσεων, μαρτυρούν την πρόθεση της κινεζικής εταιρίας να

κυκλοφορήσει μελλοντικά επιπλέον εκδόσεις της οικογενείας MiG-23/27. Οι επιφάνειες του μοντέλου διαθέτουν εξαιρετική εγχάρακτη γράμμωση, η οποία συμπληρώνεται από τα περιορισμένου αριθμού και πολύ διακριτικά εγχάρακτα πριτσίνια τα οποία συναντούμε σε επιλεγμένα σημεία και προσδίδουν αληθοφάνεια στο ανάγλυφο του μοντέλου. Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας από το κόκπιτ, το οποίο αποτελείται από την μπανιέρα, τα ποδωστήρια, το χειριστήριο και το οκταμερές λεπτομερέστατο εκτινασσόμενο κάθισμα -από το οποίο όμως απουσιάζει το κιτ επιβίωσης στο κάτω μέρος-, τον πίνακα οργάνων και τις πλαϊνές κονσόλες. Τόσο ο πίνακας οργάνων όσο και οι πλαϊνές κονσόλες διαθέτουν ανάγλυφη λεπτομέρεια, ωστόσο, εναλλακτικά διατίθενται και χαλκομανίες σε ξεχωριστό φύλλο. Οι αεραγωγοί διαθέτουν αληθοφανές βάθος, χωρίς όμως να καταλήγουν στην πρώτη βαθμίδα του συμπιεστή του κινητήρα, ενώ μέρος του τμήματος που μεταβάλλει τη γεωμετρία της εισόδου του αέρα στον κινητήρα δίνεται σε φωτοχαραγμένη μορφή. Αντίθετα, το συγκρότημα του θαλάμου της μετάκαυσης, το οποίο επίσης

διαθέτει ανάλογο βάθος με κυματιστό ανάγλυφο, καταλήγει στο λεπτομερές συγκρότημα του στροβίλου/στεφάνης της μετάκαυσης. Επιπλέον υπάρχουν εναλλακτικά μέρη για κλειστό και ανοικτό ακροφύσιο. Οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης, οι οποίες αποτελούνται από τέσσερα και πέντε μέρη για το ριναίο και τα κύρια σκέλη αντίστοιχα, διαθέτουν εξαιρετική ανάγλυφη λεπτομέρεια, αλλά και πολύ ικανοποιητικό βάθος. Ολοι οι τροχοί αποτελούνται από δύο μέρη, χαρακτηριστικό που μάλλον δεν έχει κάποια χρησιμότητα. Τα ιδιόρρυθμα σκέλη του συστήματος προσγείωσης, τα οποία ήταν σχεδιασμένα ώστε το αεροσκάφος να επιχειρεί από ημιπροετοιμασμένους διαδρόμους, είναι λεπτά και διαθέτουν αρκετή λεπτομέρεια, ενώ πλαισιώνονται από εξαιρετικούς, πολύ λεπτούς συνδέσμους. Το ριναίο σκέλος συμπληρώνει ο λασπωτήρας, που παρέχεται σε ξεχωριστό κομμάτι, ενώ τους κύριους τροχούς σκεπάζουν πολύ κομψά και χωρίς να έρχονται σε επαφή μαζί τους οι αντίστοιχες θυρίδες, οι οποίες στηρίζονται πάνω στα κύρια σκέλη, όπως στο πραγματικό αεροσκάφος. Ολες οι θυρίδες του συστήματος διαθέτουν άριστη ανάγλυφη εσωτερική λεπτομέρεια.

m

Το άνω μέρος της ατράκτου και τα εναλλακτικά κομμάτια των αερόφρενων για την τοποθέτησή τους σε οποιαδήποτε επιθυμητή θέση.

1 0 6 1 Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Οι πολυάριθμοι πύραυλοι αέρος-αέρος μικρής και μεσαίας ακτίνας δράσης και οι φορείς ανάρτησής τους.

Στοιχεία του κόκπιτ, των φωλεών και του θαλάμου της μετάκαυσης.

”

Η βάση στήριξης και ο λειτουργικός μηχανισμός των πτερύγων μαζί με τα στοιχεία των αεραγωγών και το μεταβλητό μέρος του κοιλιακού πτερυγίου αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία του συγκεκριμένου πλαισίου.

Οι πτέρυγες, τα πηδάλια ανόδου καθόδου καθώς και στοιχεία των σκελών των τροχών και των θυρίδων του συστήματος προσγείωσης συνθέτουν δύο από τα πλαίσια του κιτ.

Οι δύο τύπων εξω τερικές δεξαμενές καυσίμου καθώς και οι διαφόρων ειδών πυλώνες και φορείς ανάρτησης εξωτερικών φορτίων του αεροσκάφους. Ολα τα πλαίσια τα οποία φιλοξενούν εξωτερικά φορτία του αεροσκάφους παρέχονται διπλά στο κιτ.

Λεπτομέρειες από το ανάγλυφο της ατράκτου, το εσωτερικό των αερόφρενων, τη στεφάνη της μετάκαυσης του κινητήρα, το ανάγλυφο σκιάδιο, τον πίνακα οργάνων και τμήμα των φωτοχαραγμένων κομματιών.

Η Trumpeter μερίμνησε και για την ιδιαίτερη περιοχή των τεσσάρων αερόφρενων, για τα οποία δίνονται εναλλακτικά κομμάτια ώστε να μπορούν να τοποθετηθούν σε ανοικτή ή κλειστή θέση. Επιπλέον, τα δύο αερόφρενα τα οποία βρίσκονται στο κάτω μέρος της ατράκτου, επενδύονται και με φωτοεκτυπωμένα μέρη, τα οποία, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο των εσωτερικών δομικών τους στοιχείων, αναπαριστούν πολύ ρεαλιστικά τη συγκεκριμένη περιοχή. Ολες οι παραπάνω ενότητες τοποθετούνται στα δύο βασικά κομμάτια της ατράκτου. Στο άνω μέρος του νέου συγκροτήματος παίρνει τη θέση της η βάση, στην οποία στηρίζονται οι πτέρυγες μεταβλητής γεωμετρίας, καλυπτόμενες από το άνω μέρος της ατράκτου. Οι πτέρυγες, οι οποίες αποτελούνται από δύο μέρη η καθεμία, είναι λειτουργικές αλλά δεν διαθέτουν ξεχωριστά κομμάτια για τις κινούμενες επιφάνειές τους. Τα πηδάλια ανόδου-καθόδου αποτελούν ανεξάρτητα τμήματα και μπορούν να κολληθούν σε οποιαδήποτε επιθυμητή θέση. Το περίβλημα του δίκαννου πυροβόλου των 23 mm είναι περιποιημένο ενώ οι κάννες του είναι λεπτές και οι φλογοκρύπτες τους διάτρητοι. Το πλαίσιο με τα

φωτοχαραγμενα μερη, έκτος απο τα προαναφερόμενα, περιλαμβάνει επίσης λεπτότατες κεραίες επικοινωνιών, ιμάντες πρόσδεσης, λαβές εκτόξευσης του καθίσματος και κάποια άλλα μικρά κομμάτια τα οποία χρησιμοποιούνται στο σύστημα προσγείωσης και στους αεραγωγούς του αεροσκάφους. Ο οπλισμός είναι άλλο ένα πολύ δυνατό σημείο του κιτ. Τα έξι πλαίσια περιλαμβάνουν 232 κομμάτια, από τα οποία μπορούν να κατασκευαστούν όλων των ειδών οι πύραυλοι αέρος-αέρος και οι εξωτερικές δεξαμενές που μπορούσε να μεταφέρει το αεροσκάφος, συνοδευόμενα φυσικά από τους αντίστοιχους πυλώνες και φορείς ανάλογα με το αναρτώμενο φορτίο. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται εξωτερικές δεξαμενές των 800 It, για τον κεντρικό και τους πτερυγικούς φορείς αντίστοιχα, και πέντε ειδών πύραυλοι αέρος-αέρος μικρής και μεσαίας ακτίνας δράσης, όπως οι R-3R/R-13M/M1 (ΑΑ-2 Atoll), R-60 (ΑΑ-8 Aphid) και R-23R,T/R-24R,T (ΑΑ-7 Apex) αντίστοιχα. Μάλιστα, στην τελευταία σελίδα του οδηγού συναρμολόγησης παρατάσσεται ειδικό διάγραμμα με τον συνδυασμό των εξωτερικών φορτίων ανά φορέα. Τα διαυγή διαφανή μέρη διαθέτουν το

διαιρούμενο συγκρότημα αλεξήνεμου-καλύπτρας, το σκοπευτικό, το τηλέμετρο λέηζερ, τον καθρέπτη της καλύπτρας και τα φώτα ναυτιλίας. Εκτός από το μικρό φύλλο, το οποίο περιέχει τη σήμανση του θαλάμου χειριστή, τα δύο μεγαλύτερα φύλλα χαλκομανιών περιλαμβάνουν πολυάριθμα προειδοποιητικά για το αεροσκάφος, τους φορείς και τους πυραύλους του αντίστοιχα, προσφέροντας μόνο μία επιλογή διακόσμησης του αεροσκάφους. Αυτή αφορά ένα μονόχρωμο γκρι σοβιετικό MiG-23M Flogger ES, χωρίς να αναφέρονται σχετικές λεπτομέρειες. Είναι σίγουρο ότι οι φίλοι του συγκεκριμένου αεροσκάφους θα αναζητήσουν εθνόσημα με εντυπωσιακές ή εξωτικές παραλλαγές, τα οποία πολύ σύντομα θα είναι διαθέσιμα για να ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία. Το νέο κιτ της Trumpeter έρχεται συμπληρώσει ένα μεγάλο κενό, προσφέροντας ένα πραγματικά σύγχρονο MiG-23. Πρόκειται για την καλύτερη, ίσως, αναπαράσταση του τύπου στην κλίμακα 1/48 και προτείνεται ανεπιφύλακτα σε όλους τους φίλους συγχρόνων αεροσκαφών ανεξαρτήτως κλίμακας, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα κυκλοφορήσει και στη δημοφιλή κλίμακα 1/72.

Το πλαίσιο με τα φωτοχαραγμένα μέρη καθώς και τα τρία φύλλα χαλκομανιών , καθένα από τα οποία χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την επένδυση του κόκπιτ, του σκάφους και των εξωτερικών φορτίων.

Τα κομμάτια τα οποία συνθέτουν το ενιαίο κάθετο σταθερό δίνονται ξεχωριστά ώστε να διευκολύνουν την αναπαράσταση άλλων εκδόσεων του MiG-23.

Τα μοντέλα της Trumpeter εισάγονται από το Plastimodellismo, Ιπποκράτους 59, Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 1 0 7

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ y I iiö v v n c B apo au n c ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «TRACER»;

Ο υποναύαρχος Γκόντφρι (10 Ιουλίου 1888-29 Αυγούστου 1970), εμπνευστής της επιχείρησης « Tracer».

Κατά το αρχικό στάδιο του Β’ ΠΠ η Βρετανία ανησυχούσε για πιθανή συνδρομή της Ισπανίας στη Γερμανία με απώτερο σκοπό την κατάληψη της στρατηγικής

6άσης του Γιβραλτάρ. Τέτοιο ενδεχόμενο θα έπληττε καίρια τα βρετανικά συμφέροντα και έτσι οι Βρετανοί μελετούσαν σχέδια αντίδρασης. Η επιχείρηση »Tracer» ανήκει σε μια από τις πιο παράξενες επιχειρήσεις του Β' ΠΠ: το σκεπτικό της ήταν απλό αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά πολύπλοκο. Σε περίπτωση κατάληψης του Γιβραλτάρ, μια ομάδα ανδρών θα παρέμενε κρυμμένη στον «Βράχο» με προμήθειες για αρκετά έτη και θα μετέδιδε πληροφορίες για τις κινήσεις των πλοίων στο λιμάνι. Το καλοκαίρι του 1941, ο υποναύαρχος Τζων Χένρι Γκόντφρι, επικεφαλής της Ναυτικής Υπηρεσίας Συλλογής Πληροφοριών του Βρετανικού Ναυαρχείου, ανέλαβε την εκτέλεση της επιχείρησης υπό συνθήκες απόλυτης μυστικότητας. Η κατασκευή του δικτύου ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1941, και οι εγκαταστάσεις όπου διέμεναν οι έξι άνδρες είχε διαστάσεις 14x4,8 χ2,4 μ. Για την υποστήριξη των ανδρών κατασκευάστηκε μια δεξαμενή ύδατος χωρητικότητας 45.000 λίτρων και αποθηκεύθηκαν προμήθειες επαρκείς για την κάλυψη των αναγκών της ομάδας για επτά έτη. Οι διατροφικές ανάγκες, ο ψυχολογικός παράγοντας, η ψυχαγωγία των μελών της ομάδας, η ιατρική υποστήριξη και γενικότερα οι συνθήκες διαβίωσης σε

περιορισμένους χώρους μελετήθηκαν από διακεκριμένους συμβούλους. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε στα τέλη Αυγούστου 1942 και η ομάδα, που αποτελείτο από τρεις διαβιβαστές και δύο ιατρούς, τον Μπρούς Κούπερ και τον Αρθουρ Μίλνερ μετέβη στο Γιβραλτάρ. Παρόμοιες κατασκευές σχεδιάζονταν στη Μάλτα και σε άλλα κρίσιμα λιμάνια της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς όμως συνέχεια. Τελικά, οι εξελίξεις, του Β’ ΠΠ κατέστησαν μη αναγκαία την ενεργοποίηση της επιχείρησης «Tracer», αφού Ισπανία δεν εισήλθε στον Β’ ΠΠ και οι δυνάμεις του Αξονα υπέστησαν καταστροφική ήττα στη βόρεια Αφρική τον Μάιο του 1943. Στις 24 Αυγούστου του ίδιου έτους δόθηκε η διαταγή για σφράγισμα των σηράγγων και επαναδιάθεση των προμηθειών. Για αρκετές δεκαετίες υπήρχαν φήμες σχετικά με τον χώρο που θα διεξαγόταν η επιχείρηση, ο οποίος ήταν γνωστός με την ονομασία «Stay Behind Cave», χωρίς όμως να καταστεί εφικτός ο εντοπισμός του. Ο χώρος ανακαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 1997 από την ομάδα σπηλαιολογίας του Γιβραλτάρ και σήμερα αποτελεί σημαντικό έκθεμα. Τον Οκτώβριο του 2008, ο τελευταίος επιζών της ομάδας, Μπρούς Κούπερ επισκέφθηκε τον χώρο και επιβεβαίωσε την ανακάλυψη.

ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ ΣΤΗ ΦΡΕΓΑΤΑ «KHUKRI»; Η φρεγάτα «Khukri» (F149) του Ινδικού Ναυτικού κατέχει την ατυχή διάκριση του πρώτου πλοίου που βυθίστηκε από υποβρύχιο μετά τον Β’ ΠΠ. Η φρεγάτα ανήκε στη βρετανική κλάση Type 14 «Blackwood» και καθελκύστηκε στις 20 Νοεμβρίου 1956. Βασική αποστολή της εν λόγω κλάσης ήταν ο ανθυποβρυχιακός πόλεμος, και ο οπλισμός της αποτελείτο βασικά από τρία αντιαεροπορικά πυροβόλα Bofors των 40 mm, δύο ανθυποβρυχιακούς όλμους Umbo και εκτοξευτές βομβών βυθού με τη συνδρομή σόναρ έρευνας, κατηγοριοποίησης και σκόπευσης. Στις 3 Δεκεμβρίου 1971 ξεκίνησε ο πόλεμος Ινδίας-Πακιστάν και μερικές ημέρες αργότερα το πακιστανικό υποβρύχιο «Hangor» περιπολούσε στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του Ντίου. Το υποβρύχιο κλάσης «Daphne» εντοπίστηκε από τις ινδικές δυνάμεις και δύο φρεγάτες, η

1 0 8 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

«Khukri» και «Kirpan» ανέλαβαν το δύσκολο έργο της αναζήτησης και εξουδετέρωσης της απειλής. Αργά το απόγευμα της 9ης Δεκεμβρίου 1971, το πακιστανικό υποβρύχιο, το οποίο διέθετε συστήματα σόναρ μεγαλύτερης εμβέλειας από τις ινδικές φρεγάτες, εντόπισε τα δύο πολεμικά πλοία και έλαβε θέση μάχης. Στις 19.57 το υποβρύχιο εξαπέλυσε μια τορπίλη εναντίον της φρεγάτας «Kirpan» από βάθος 40 μέτρων. Η επίθεση απέτυχε και το υποβρύχιο δέχθηκε ομοβροντίες από τους ανθυποβρυχιακούς όλμους της φρεγάτας, χωρίς όμως επιτυχία. Το υποβρύχιο στράφηκε εναντίον της «Khukri», που έπλεε με μικρή ταχύτητα, και, σύμφωνα με την πλέον πιθανή εκδοχή, εξαπέλυσε δύο τορπίλες. Η πρώτη έπληξε τη φρεγάτα στο διαμέρισμα μεταφοράς καυσίμου, ενώ, σύμφωνα με την πακιστανική εκδοχή, η δεύτερη έπληξε την «Kirpan» προκαλώντας

Το πακιστανικό υποβρύχιο «Hangor» λίγο πριν την έναρξη της περιπολίας που κατέληξε στη βύθιση μιας ινδικής φρεγάτας. σημαντικές ζημιές. Η «Khukri» επλήγη στις 20.00 σε απόσταση περίπου 65 χλμ. από το Ντίου και βυθίστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα με απώλειες 18 αξιωματικούς (ανάμεσά τους και τον κυβερνήτη) και 176 ναύτες. Μετά τη βύθιση της φρεγάτας, το Ινδικό Ναυτικό εξαπέλυσε μια τεράστια επιχείρηση αναζήτησης του «Hangor» με ελικόπτερα, αεροσκάφη Alize και πληθώρα ανθυποβρυχιακών πλοίων. Η επιχείρηση αναζήτησης τερματίστηκε στις 13 Δεκεμβρίου 1971. Πέντε ημέρες αργότερα, το υποβρύχιο έφθασε στο Καράτσι.

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

A n u n ip n c Γ εδ εώ ν

Στρατάρχης

Α ο υ γ κ ο υ σ ι ιρ ο ν Μ ά κ ε ν σ ε ν (1890 1944) Ο στρατάρχης cpov Μάκενοεν έζηοε σχεδόν έναν αιώνα και υπηρέιηοε οτον οιραιό επί 50 οΠόκΠηρα χρόνια. Χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους πιο διακεκριμένους Γερμανούς στρατιωτικούς, και όχι άδικα, αφού η όλη σταδιοδρομία ιου δικαιώνει αυτόν ιον τίτλο.

Ο Μάκενσεν γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1849 κοντά στο Ντάλενμπεργκ της Σαξονίας, η οποία ήταν τότε επαρχία της Πρωσίας. Η στρατιωτική του σταδιοδρομία άρχισε το 1869, όταν κατατάχθηκε ως εθελοντής στο 2ο Σύνταγμα Ουσάρων της Πρωσίας. Κατά τη διάρκεια του ΓάλλοΠρωσικού Πολέμου προήχθη σε υπολοχαγό και, μετά τον τερματισμό του πολέμου, παραιτήθηκε από τον στρατό για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Χάλλε. Ωστόσο, το 1873 επανήλθε στο σύνταγμά του. Ο Μάκενσεν, ο οποίος θεωρείτο ένας από τους καλύτερους ιππείς της εποχής του, αποσπάστηκε για μια περίοδο ως καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας του μέλλοντα κάιζερ Γουλιέλμου Β’, με τον οποίο συνδέθηκε με φιλία. Μάλιστα, αργότερα ο κάιζερ έστειλε τον γιο του στο σύνταγμα του Μάκενσεν.

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Από το 1893 έως το 1898, ο Μάκενσεν διοικούσε το 1ο Σύνταγμα Ουσάρων. Το 1899 έλαβε τον τίτλο του φον, και στη συνέχεια διοίκησε μια ταξιαρχία ιππικού (1901-1903), μια μεραρχία στην πόλη Ντάντσιχ (1903-1908) και το XVII Σώμα Στρατού (από το 1908 μέχρι την έναρξη του Α’ ΠΠ), όταν ήταν ήδη 65 χρονών. Ως διοικητής του XVII ΣΣ, συμμετείχε υπό την 8η Στρατιά στη μάχη του Τάνενμπεργκ, για να αναλάβει τον Νοέμβριο του 1914 τη διοίκηση της 9ης Στρατιάς και στη συνέχεια της 11ης, που πολέμησε στη Γαλικία, ενώ τον Ιούνιο του 1915 προήχθη σε στρατάρχη. Είχε διεξάγει νικηφόρα τις μάχες για την κατάληψη της Βαρσοβίας, του Λοτζ, του Πρζεμύσλ και του Λέμπεργκ και είχε τιμηθεί με το «Pour le Merite», το ανώτατο παράσημο της Πρωσίας. Τον Οκτώβριο του 1915 ο Μάκενσεν, ως διοικητής μιας μικτής ομάδας στρατιών αποτελούμενης από μια γερμανική, μια αυστροουγγρική και μια βουλγαρική στρατιά, κατέλαβε τη Σερβία, αλλά δεν κατάφερε να συντρίψει τον Σερβικό Στρατό, ο οποίος διέφυγε με τη βοήθεια των συμμάχων του

και πολέμησε στη συνέχεια στο Μακεδονικό Μέτωπο. Ο Μάκενσεν εντυπωσιάστηκε τόσο από τη γενναιότητα των Σέρ6ων στις μάχες για την κατάληψη του Βελιγραδιού, ώστε έστησε ένα μνημείο για να τιμήσει τους νεκρούς Σέρβους στρατιώτες. Ακολούθησε η εκστρατεία στη Ρουμανία, η οποία κατέληξε στην κατάληψη μεγάλου μέρους της χώρας το 1916. Ο Μάκενσεν συμετείχε σε αυτήν υπό τη γενική διοίκηση του στρατάρχη φον Φαλκενχάιν, ενώ από το 1917 ήταν στρατιωτικός διοικητής των κατεχόμενων τμημάτων. Μια προσπάθειά του να καταλάβει το υπόλοιπο τμήμα της Ρουμανίας απέτυχε. Λίγο πριν τελειώσει ο πόλεμος, ο Μάκενσεν αιχμαλωτίστηκε από σέρβικά τμήματα της στρατιάς του Γάλλου στρατάρχη Φρανσέ ντ’ Εσπεραί, παρέμεινε αιχμάλωτος μέχρι το 1919 και το 1920 παραιτήθηκε από τον στρατό. Στη διάρκεια της περιόδου μέχρι την έκρηξη του Β' ΠΠ, ο Μάκενσεν συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή, παραμένοντας πάντα φιλομοναρχικός. Στις επίσημες εκδηλώσεις φορούσε τη μαύρη στολή των Ουσάρων, την οποία έφερε και κατά την κηδεία του κάιζερ το 1941. Παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς, αντέδρασε για την εκτέλεση

στρατηγών τη «Νύκτα των μεγάλων μαχαιριών», με αποτέλεσμα να εγείρει τις υποψίες του Χίτλερ και του Γκαίμπελς, οι οποίοι όμως δεν μπόρεσαν να στηρίξουν κατηγορίες εναντίον του. Κατά την εκστρατεία στην Πολωνία, ο Μάκενσεν, όταν ενημερώθηκε για τα εγκλήματα που διαπράττονταν εκεί, απέστειλε στις 4 Φεβρουάριου 1940 μια επιστολή στον στρατάρχη Μπράουχιτς, εκφράζοντας την ανησυχία του. Κατά τη γνώμη του, η αδιαφορία για τα εγκλήματα αυτά έβλαπτε το γόητρο του στρατού αλλά και ολόκληρου του έθνους. Τόνιζε ότι, όντας ο αρχαιότερος Γερμανός αξιωματικός, δεν μπορούσε να κρατήσει κρυφά αυτά που πληροφορείτο και η μεταβίβασή τους στον Μπράουχιτς ήταν καθήκον του, ενώ κατέληγε: «Η τιμή του Στρατού και το γόητρό του δεν πρέπει να διακινδυνεύονται από πράξεις μισθωμένων υπανθρώπων και εγκληματιών». Ο στρατάρχης φον Μάκενσεν πέθανε στις 8 Νοεμβρίου του 1945, σε ηλικία 95 ετών. Στη διάρκεια της ζωής του υπήρξε υπήκοος πέντε καθεστώτων: του Βασιλείου της Πρωσίας, της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, της ναζιστικής Γερμανίας και της κατεχόμενης Γερμανίας.

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

Avk ü vio c flanaöäKoc

Aooüpioc mnsac mc BooiüiKiic Φρουράς (JocoiimöI ) Οι έφιπποι φρουροί ίων Αοούριων βασιλέων, γνωοιοί toe Κουρούμπουιε οα πιιαΠί (Qurubute sha Pifhalli), αποτεΠούσαν ίο πλέον επίϋεκιο τμήμα ίου Αοσυριακού Σιραιού καιά ιην εν Πάνω περίοδο. Σιη βασιλική φρουρά υπήρχαν επίσης τμήμαια πεζικού (Qurubute sha shepe) και τέθριππων βαρέων αρμάιων (Narkabtu shepe). Από ιην εποχή ίου βαοιΠιά Σαργών Β’ (722-705 π.Χ.) και έπειια, ίο έφιππο ιμημα αριθμούσε χίϋιους επίλεκτου? ιππείς. Ασσύριοι ιππείς τη ς φ ρ ο υρ ά ς, σε ανά γλυφ η π αράσταση που β ρ ίσ κ ετα ι σ το Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο . Οι ιππείς φ έρ ο υ ν τη λόγχη σε υψηλή λα β ή. Δ ια κ ρ ίν ο ντα ι ο Θώρακας, το κράνος και η θ ή κ η το υ σπ αθιού. Σ τη ν εν λόγω παράσταση τα άλογα δεν φ έρ ο υ ν θ ώ ρακα.

Ο Ασσυριακός Στρατός άρχισε να χρησιμοποιεί ιππικό μάχης από τον 10ο αιώνα π.Χ. Αρχικά, το ασσυριακό ιππικό περιελάμθανε δύο τύπους ιππέων, τους λογχοφόρους και τους έφιππους τοξότες, οι οποίοι, ωστόσο, δεν πολεμούσαν ξεχωριστά, αλλά μαζί. Οι μισοί άνδρες κάθε μονάδας ιππικού ήταν εξοπλισμένοι με λόγχες και οι άλλοι μισοί με τόξα. Από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., όμως, η πρακτική αυτή άλλαξε και όλοι οι ιππείς εξοπλίστηκαν με λόγχη και τόξο. Το τόξο και η φαρέτρα μεταφέρονταν σε ειδική γορυτό, προσαρμοσμένη με δερμάτινο ιμάντα, που κρεμόταν από τον δεξιό ώμο του ιππέα, επιτρέποντάς του να κρατά τη λόγχη του με το δεξί χέρι και τα χαλινάρια του αλόγου με το αριστερό. Μικρότερη μονάδα ήταν η δεκαρχία, υπό τον δεκάρχη (rab eshirte). Δύο δεκαρχίες συγκροτούσαν μια διμοιρία, διοικούμενη από τον διμοιρίτη (rab kirsu). Ενας αριθμός διμοιριών συγκροτούσε έναν λόχο, ενώ ένας αριθμός λόχων συγκροτούσε ένα shaknu, δηλαδή μια μονάδα επιπέδου τάγματος-συντάγματος. Το ιππικό της φρουράς αποτελούσε ξεχωριστή μονάδα, διοικούμενη συνήθως από κάποιον στενό και έμπιστο συγγενή του βασιλιά. Θεωρείτο -και ήταν- επίλεκτη δύναμη, αφού στις τάξεις της κατατάσσονταν, κατόπιν αυστηρής επιλογής, οι καλύτεροι ιππείς του στρατού και όσοι είχαν ανδραγαθήσει σε κάποια μάχη. Η αριθμητική δύναμη του ιππικού της φρουράς αυξήθηκε κατά την περίοδο της βασιλιάς του Ασουρμπανιμπάλ (668-627 π.Χ.) -του διαβόητου Σαρδανάπαλου, όπως τον αποκαλούσαν οι αρχαίοι Ελληνεςμε την ένταξη στη φρουρά και μονάδων ιππικού από υποτελή έθνη. Ωστόσο, οι μονάδες αυτές δεν ήταν στην πραγματικότητα επίλεκτες και οι άνδρες τους ήταν στην πλειοψηφία τους μάλλον όμηροι των Ασσυριών, παρά συμπολεμιστές τους. Ο σκληρός πυρήνας των 1.000 γηγενών Ασσυριών εφίππων φρουρών παρέμενε αμετάβλητος σε αριθμό και ποιότητα. Οι έφιπποι φρουροί ήταν άριστα εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι. Εφεραν όλοι τους ψηλό σιδηρό κωνικό κράνος, επί του οποίου φέρονταν, με τη μορφή ορειχάλκινων λωρίδων, τα διακριτικά του βαθμού τους. Το βαρύ κράνος κάλυπτε τον πολεμιστή, προστατεύοντάς τον άριστα από θλαστικά πλήγματα, όντας ενισχυμένο στο ύψος του μετώπου. Ολοι οι άνδρες έφεραν θώρακα από σιδηρά ελάσματα, τα οποία ήταν προσαρτημένα σε επεξεργασμένο δέρμα. Ο θώρακας αυτός ήταν αρκετά ελαφρύς και ανθεκτικός και επέτρεπε στο δέρμα να αναπνέει, κάτι απαραίτητο για τις

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

θερμές κλιματολογικές συνθήκες της Μέσης Ανατολής. Ο θώρακας κατέληγε σε εύκαμπτες δερμάτινες λωρίδες, οι οποίες κάλυπταν την ηβική περιοχή του πολεμιστή, επιτρέποντάς του παράλληλα να ιππεύει με άνεση. Ο οπλισμός του ιππέα αποτελείτο από μακριά λόγχη με μικρό σαυρωτήρα στο άλλο του άκρο, μήκους 2,5 περίπου μέτρων, σπαθί και τη γορυτό με σύνθετο τόξο και βέλη. Σε παραστάσεις από τα ανάκτορα της Νινευή, οι Ασσύριοι ιππείς φέρονται να κρατούν τις λόγχες τους κυρίως σε υψηλή λαβή -με χέρι υψωμένο στο ύψος του κεφαλιού - όπως δηλαδή κρατούσαν το δόρυ οι αρχαίοι Ελληνες οπλίτες. Με τον τρόπο αυτόν επιτύγχαναν ακριβή πλήγματα. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούσαν να επελάσουν με τη λόγχη σε χαμηλή λαβή. Οταν επέλαυναν με τη λόγχη, ήταν λογικό ότι δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το τόξο τους. Σε παραστάσεις στα ασσυριακά ανάκτορα, οι Ασσύριοι ιππείς απεικονίζονται να βάλλουν έφιπποι με τα τόξα τους. Ετσι, εικάζεται ότι οι ιππείς χρησιμοποιούσαν τα τόξα στην αρχή της μάχης, καταπονώντας τον αντίπαλο με πυκνά τοξεύματα, και στη συνέχεια επέλαυναν εναντίον του διά της λόγχης. Το σπαθί ήταν βραχύ, μήκους περίπου 50 εκατοστών, και κατά συνέπεια ακατάλληλο για την πρόκληση πληγμάτων κατά αντιπάλου πεζικού και ιππικού. Από το είδος του σπαθιού εικάζεται ότι οι ιππείς μπορούσαν να πεζομαχούν επίσης, εφόσον το όπλο αυτό μόνο σε πεζομαχία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί. Τα άλογα ήταν επίσης θωρακισμένα, με δερμάτινο θώρακα που το κάλυπτε σχεδόν ολόκληρο, στο εμπρόσθιο και άνω μέρος του σώματός του. Επίσης, προκειμένου να μη τυφλώνονται τα άλογα από τον ήλιο, ξύριζαν τα φρύδια τους και τοποθετούσαν πάνω από αυτά ειδικά καλύμματα από ύφασμα, που λειτουργούσαν ως αλεξήλια. Τέλος, τα άλογα του ιππικού της φρουράς έφεραν στον λαιμό τους διακοσμημένα κολάρα, που υποδήλωναν ακριβώς ότι ανήκαν στην βασιλική φρουρά. Το ασσυριακό ιππικό της φρουράς πολέμησε άριστα σε όλες τις εκστρατείες του Ασσυριακού Στρατού, αποτελώντας, μαζί με τα βαρέα άρματα, τη δύναμη κρούσης του στρατού. Σε μια περίπτωση, μάλιστα, επιτέθηκαν κατά μέτωπο σε τμήματα Ελαμιτών τοξοτών, που είχαν λάβει θέσεις σε έναν λόφο τον οποίον, όπως πίστευαν οι Ελαμίτες, δεν μπορούσε να προσπελάσει το ιππικό, και τους διασκόρπισαν.

A n u n io n c L M nE üE io c

ΓκοιιπουίΙάΗ:

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Γενική άποψη του οχυρού.

Evo ιστορικό οχυρό one oxBec ιου Δούναβη Το οχυρό rKounourlaic βρίσκεται οε σερβικό έθαιροο και δεσπόζει οιη νότια όχθη ίου Δούναβη, οια ούνορα me βαϋκανικικ xujpac ιιε ιπ Ρουμανία. Η θέση ίου χρηοιμοποιήθηκε

m οχυρό ήθη ααό iouc

pw paiKoöc xpovou c, ενώ οιη διάρκεια inc m iopiac

ιου άϋίίαξε norinec ipopsc κυρίαρχο μεταξύ Σέρβων, ΒουΠνάρων, Μανυάρων, Οθωμανών και Αυστριακών. Στη σύγχρονη εσοχή αποτεΠεί ένα από ια σημαντικότερα μνημεία Το οχυρό του Γκομπουλάτς αποτελείται από τρεις οχυρωματικούς περιβόλους, οι οποίοι ενισχύονται με δέκα πύργους και δύο πύλες. Στη σύγχρονη εποχή, ένας δρόμος διασχίζει το εσωτερικό του, διερχόμενος από τις δύο πύλες. Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης του οχυρού, το οποίο σώζεται ως τη σύγχρονη εποχή, δεν είναι εξακριβωμένη. Είναι, ωστόσο, γνωστό ότι στην περιοχή βρισκόταν ένας ρωμαϊκός οικισμός. Το οχυρό που σώζεται σήμερα κατασκευάστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, πιθανώς από κάποιον τοπικό Σέρβο ευγενή, και αποτέλεσε μήλο της έριδος μεταξύ Σέρβων και Μαγυάρων - μάλιστα, το 1335 καταλήφθηκε από τους τελευταίους, ενώ, σύμφωνα με σερβικές πηγές, μετά από περίπου δέκα χρόνια περιήλθε και πάλι υπό σερβικό έλεγχο. Την περίοδο αυτή, οι εργασίες κατασκευής του οχυρού φαίνεται ότι βρίσκονταν ακόμα σε εξέλιξη, γι' αυτό και είναι δύσκολο να διακριθούν τα τμήματα των οχυρώσεων που δημιούργησαν οι Σέρβοι από εκείνα που κατασκευάστηκαν από τους Μαγυάρους. Μετά τα μέσα του 14ου αιώνα, το οχυρό βρέθηκε υπό τον έλεγχο του ηγεμόνα της Σερβίας, και η τοπική σέρβική αριστοκρατική οικογένεια που είχε ξεκινήσει την κατασκευή του παραμερίστηκε. Το 1389 οι Σέρβοι ηττήθηκαν στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου από τους

m Σερβίας.

Οθωμανούς και ο σουλτάνος Βαγιαζίτ έσπευσε να καταλάβει το Γκομπουλάτς για να εξασφαλίσει τον έλεγχο του Δούναβη σε εκείνο το σημείο. Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, το οχυρό καταλήφθηκε από τον βασιλιά της Ουγγαρίας, ο οποίος το παραχώρησε στον ηγεμόνα της Σερβίας. Το 1427 οι Μαγυάροι διεκδίκησαν ξανά τον έλεγχο του Γκομπουλάτς, το οποίο έπρεπε να τους παραδοθεί βάσει μιας συμφωνίας με τον Σέρβο ηγεμόνα. Ο φρούραρχος του οχυρού, όμως, αρνήθηκε να το παραδώσει, απαιτώντας να του καταβληθούν 12.000 δουκάτα. Οταν ο βασιλιάς της Ουγγαρίας αρνήθηκε να καταβάλει το ποσό αυτό, ο φρούραρχος παραχώρησε το Γκομπουλάτς στους Οθωμανούς. Ο βασιλιάς της Ουγγαρίας αντέδρασε, συγκεντρώνοντας στρατό αποτελούμενο από 25.000 πεζούς και 6.000 τοξότες από τη Βλαχία. Τις δυνάμεις αυτές ενίσχυαν πυροβόλα και πολωνικό ιππικό. Την άνοιξη του 1428, ο στρατός του βασιλιά της Ουγγαρίας επιτέθηκε στο Γκομπουλάτς, η φρουρά του οχυρού όμως αντιστάθηκε, έως ότου εμφανίστηκε ο σουλτάνος Μουράτ με ενισχύσεις. Οι Μαγυάροι τότε αναγκάστηκαν να δεχθούν ανακωχή και να υποχωρήσουν. Το 1481 οι Μαγυάροι εμφανίστηκαν ξανά και κατόρθωσαν να συντρίψουν τους Οθωμανούς στην περιοχή του οχυρού, το οποίο και κατέλαβαν προσωρινά. Τους αιώνες που ακολούθησαν το Γκομπουλάτς παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Οθωμανών, εκτός από σύντομες περιόδους στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα, οπότε καταλήφθηκε από τους Αυστριακούς. Στις αρχές του 19ου αιώνα το Γκομπουλάτς καταλήφθηκε από τους Σέρβους στη διάρκεια της εξέγερσής τους κατά της οθωμανικής κυριαρχίας. Αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν η δημιουργία ενός αυτόνομου σερβικού κράτους, στο οποίο παραδόθηκε το Γκομπουλάτς το 1867. Μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στη Σερβία, το οχυρό παραμελήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 1972, μάλιστα, η δημιουργία ενός υδροηλεκτρικού φράγματος στην περιοχή οδήγησε στην άνοδο της στάθμης του Δούναβη και στην κάλυψη των κατώτερων τμημάτων του οχυρού από τα ύδατα. Το 2005, ωστόσο, πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες καθαρισμού στο εσωτερικό του και το οχυρό αναδείχθηκε σε σημαντικό αρχαιολογικό χώρο.

Τμήμα του εσωτερικού. Δ ιακρίνεται μια πύλη και ο δρόμος που διασχίζει το οχυρό.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 1 1 3

ΒΙΒΛΙΑ

Ειρήνη ΠανέΠη

Kudiökoc Nisrlonourloc

ΥΠΟΘΕΣΗ WIRIL Επεισόδιο ποΠέμου Xioc. 7 Φεβρουάριου 1944 ΕκΟόοεις Αϋιρα Πι Xioc 20 12 .ΣεΠίδες 130 Συχνά, η γραμμή που χωρίζει το ασήμαντο από το σημαντικό είναι δυσδιάκριτη. Μια απλή περιήγηση του συγγραφέα στη Χίο το 2007 είχε ως αποτέλεσμα τη συγγραφή του παρόντος εξαιρετικού βιβλίου. Οπως και το 1944, ένας «ασήμαντος» -για τα δεδομένα ενός παγκοσμίου πολέμουβομβαρδισμός διεκδίκησε μια θέση στις σελίδες της ιστορίας, μετατράπηκε σε θρύλο και άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στη μνήμη της τοπικής κοινωνίας της πολύπαθης Χίου. Ο βομβαρδισμός του σουηδικού φορτηγού πλοίου «Wiril» από έξι βρετανικά αεροπλάνα τον Φεβρουάριο του 1944 εγείρει εύλογα ερωτήματα. Για ποιον λόγο οι Σύμμαχοι να στραφούν εναντίον ενός ουδέτερου πλοίου, ναυλωμένου από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, το οποίο μετέφερε τρόφιμα και ανθρωπιστική βοήθεια στους λιμοκτονούντες κατοίκους της Χίου; Γιατί, εφόσον μπορούσαν κάλλιστα να το έχουν βυθίσει, περιορίστηκαν στην πρόκληση ζημιών; Γιατί να χάσουν τη ζωή τους 17 αθώοι άνθρωποι από συμμαχικές δυνάμεις; Σε αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει ο Κυριάκος Ντελόπουλος, ύστερα από ενδελεχή έρευνα στα αρχεία των διπλωματικών υπηρεσιών των Υπουργείων Εξωτερικών της Σουηδίας, της Μεγάλης Βρετανίας,

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

της Γερμανίας, του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και της Σουηδικής Ανθρωπιστικής Αποστολής. Ο συγγραφέας φέρνει στο φως άγνωστα την εποχή εκείνη ντοκουμέντα, θέτει κρίσιμα ερωτήματα, αποκαλύπτει πολύτιμες πληροφορίες, αλλά, πάνω από όλα, καλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα για ένα γεγονός το οποίο χαρακτηρίστηκε με κυνικότητα από τις βρετανικές αρχές ως «παράπλευρη απώλεια». Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Αλφα Πι, Ροδοκανάκη 7, Χίος, τηλ.: 2271041287 και Νεαπόλεως 75, Αγία Φιλοθέη Αμαρουσίου, τηλ.: 2121004102.

Ivan llchev

ΕΧΕΙ ΔΙΚΙΟ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ; Η προπαγάνδα ίων Βαλκανικών Κρατών (1821-1923) Eköooeic Εηίκενιρο

ΔΘιίνα 2011, ΣεΠίΟεϋ G26 Ελάχιστοι τολμούν να θίξουν ζητήματα όπως αυτό που προσεγγίζει στο παρόν βιβλίο ο ιστορικός Ιβάν Ιλτσεφ, γεγονός που του προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο συγγραφέας θέτει στο στόχαστρο την προπαγάνδα των βαλκανικών κρατών από τη σύστασή τους μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξετάζοντας διεξοδικά τους μηχανισμούς που χρησιμοποίησαν προκειμένου να επηρεάσουν την παγκόσμια και ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για το δίκαιο του αγώνα τους. Διεκδικώντας την εδραίωσή τους στην περιοχή των Βαλκανίων, σε περιοχές που ανήκαν κυρίως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Αυστροουγγαρία, τα νεοσύστατα κράτη επιδόθηκαν σε ένα εντυπωσιακό προπαγανδιστικά πρόγραμμα για να εξασφαλίσουν την εύνοια των Μεγάλων Δυνάμεων και να υλοποιήσουν τη «Μεγάλη Ιδέα» τους. Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, που βασίστηκε σε ενδελεχή έρευνα αρχειακού υλικού και στην αξιοποίηση ογκώδους βιβλιογραφίας, ο συγγραφέας αναφέρεται στα τεράστια χρηματικά

Ivan llchev

Η προηογανδα των Βαλκανικών Κρατών ( 1821- 1923)

5>cntKcvtpo ποσά που δαπανήθηκαν για τον σχηματισμό ομάδων οι οποίες θα διαμόρφωναν την κοινή γνώμη στο εσωτερικό και το εξωτερικό, καθώς και για τον προσεταιρισμό σημαντικών προσωπικοτήτων με μεγάλη επιρροή στα ανώτατα κλιμάκια των Μεγάλων Δυνάμεων. Πρόκειται για ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο, γραμμένο με αντικειμενικότητα και αμεροληψία, που δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει το παρασκήνιο των πολιτικών και διπλωματικών εξελίξεων στα Βαλκάνια τα τελευταία 200 χρόνια και φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές της ιστορίας των βαλκανικών κρατών. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Επίκεντρο, Κιάφας 5,10678, Αθήνα, τηλ.: 2103811077, www.epikentro.gr

Rory M iller

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΒΙΑ Προετοιμάσου για ίο απροσδόκητο Εκδόσεις Eurobooks Αθήνα 2013, ΣεΠίδες 320 Το βιβλίο του Ρόρυ Μίλερ απευθύνεται σε όσους επιθυμούν μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση στην αυτοάμυνα, η οποία είναι σήμερα πιο χρήσιμη από ποτέ. Ο συγγραφέας, ειδικός στις πολεμικές τέχνες από το 1981, καθηγητής τεχνικών αυτοάμυνας σε πραγματικές συνθήκες στις σχολές ΥΜΑΑ και βασικός εκπαιδευτής των Ειδικών Μονάδων Αντιμετώπισης Εκτάκτων Καταστάσεων της αστυνομίας των ΗΠΑ, δεν επιδίδεται σε θεωρητικές αναλύσεις στο βιβλίο του. Αντίθετα, γράφει με ειλικρίνεια και αμεσότητα, επικεντρώνεται

στην ουσία και παρέχει στον αναγνώστη όλες εκείνες τις πληροφορίες που θα τον προετοιμάσουν να αντιμετωπίσει ή να αποφύγει μια βίαιη επίθεση. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε επτά κεφάλαια, τα οποία καλύπτουν τις σημαντικότερες πτυχές των επιθέσεων. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται το νομικό πλαίσιο σχετικά με τη νόμιμη άμυνα και τις ποινές που μπορεί να επιφέρει στον αμυνόμενο η παραβίασή του, και θίγονται ζητήματα ηθικής που ανακύπτουν στην περίπτωση που κάποιος αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει βία για να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Στα επόμενα κεφάλαια εξετάζεται η δυναμική της βίας, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνουν χώρα οι επιθέσεις ώστε να μπορεί κανείς να τις αναγνωρίσει όταν τις συναντήσει, οι τρόποι αποφυγής μιας σύγκρουσης και οι αντανακλαστικές κινήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να σώσουν τη ζωή του ατόμου που δέχεται την επίθεση. Ενα κεφάλαιο είναι επίσης αφιερωμένο στην ίδια τη συμπλοκή, ενώ ο Μίλερ δεν παραλείπει να αναφερθεί και στα επακόλουθά της, στις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια επίθεση, όχι μόνο σωματικά αλλά και σε ψυχολογικό, κοινωνικό και νομικό επίπεδο. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα βιβλίο που αφορά όλους όσοι ενδιαφέρονται για την αυτοάμυνα, γραμμένο από έναν άριστο γνώστη του αντικειμένου, με τρόπο σαφή και κατανοητό. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112,11472, Αθήνα, τηλ.: 2103614736.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΒΙΑ

Z

_|

F

J »

g e *

Προετοιμάσου yu / το Απροσδόκητο

• ΉΟικο • ^>'\>Μ οΟιμΜrrt/.t ■ ιιτιΐν Φι'λιιχή

Rory M ille r

j

Π ι » > ).< Bam 11'lcr