Στρατιωτική Ιστορία 201 (Γνώμων/Περισκόπιο) Stratiotiki Istoria

.ν

3 0 % ΕΚΠΤΟΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΑΡΟΜΕΣ+2 ΒΙΒΛΙΑ ΔΟΡΟ!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΡΟΥ Η μοιραία αιήσι

1JU.H JULJ

π ερί οδος

β

’ ·

τεύχος

201

·

οκτωβριος

2013

· €4

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

1912 Ο Eil ΑΠΕι ΤΗ A Η ολοκ Φάσης

IJ1 lim Έ

:

Τ Γ Τ Ί ίΠ ιΤ Τ τ Τ

JJ J j J i j JJjJLU JJJJj

i u m u y jju jJ ijjL u y

w w w .g n o m o n p u b lica tio n s.g r

Λ ϊ

01 ΜΑΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΙΔΑ Η βυζαντινο-περσικη σύγκρουση σιη Μεσοποταμία (502-503) ATLAS KAI POLARIS Τα υπερόπλα που άΠΠο^αν νια πάντα την «ισορροπία του τρόμου» Η ΑΝΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΟΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Τα εβραϊκά Βασίϋεια οιη δίνη των αυτοκρατοριών (9oc -

ψ

V

L-m

I I I IIII II 111IIW j! |

ί ;;

■

| ,Λ W r ί ϋ ί ί Β π.Χ.)

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΑΜΠΟΝ - Η αυστραλιανή Δύναμη Gull συντρίβεται από τον Ιαπωνικό Στρατό στην Ινδονησία Η Β’ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΟΧΑΤΣ - Ο αυστριακοί: öiKBipofloc αετός καταπατά την τουρκική ημισέληνο (1687)

Άρθρα 10

ΑΤΤΑΛΟΣΑ 0 θ εμ εΠ ιω ιή ί ίου ΒαοιΑείου me Περνόρου

22

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΗΗΣΟΥ ΑΜΠΟΝ Η αυοτραΠιανή Δύναμη Gull ουνιρίβετπι από τον Ιαπωνικό Στρατό οιην Ινδονησία (1942)

34

Η Β ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΟΧΑΤΣ 0 ouotpiokoc όικέφαΠος αετόζ καταπατά την τουρκική ηριοέΠηνο ( 1687)

46

ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ Η μοιραία ππίοη και ο puoinpidjönc Βάνατόζ ίου

60

01 ΜΑΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΙΑΑ Η βυζαντινο-περοική ούνκρουοη οιπ Μεοοποιαμία (502-503)

68

atlas κ α ι p o l a r is

Τα υπερόπλα που ά μ α ξ α ν νια αάνια την «ιοορροπία του τρόμου»

82

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΠΕΛΕΥΟΕΡΠΝΕΙ ΤΗ ΑΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΛΟΝΙΑ Η οΠοκηήρωοη me npLJTnc p o n e των Βαλκανικών ποΠέυων (1912)

Moviuec oinrtec 4 106 108 110 111 112 113 114

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ; ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΒΙΒΛΙΑ

ΕΞΠΦΥΛΛΟ Ο Ρούντολφ Ες, υπαρχηγός του Ε&νικοσοσιαλιστικού κόμματος της Γερμανίας και το αεροπλάνο Bf 110 με το οποίο πέταξε στη Βρετανία το 1941.

92

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΙΣΡΑΗΛ ΐπ εβ ρ αϊκό β α οιίειπ ατη δίνη των αυτοκρατοριών (9 o c -6 o c o i.n l)

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Εκδότης Βασίλειος Στράτος Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης Συνεργάτες-Σύμβουλοι Νικόλαος Κολόμβας, Αντιατράτηγος ε.α. Δ η μ ήτρη ς Γεδεών, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Βασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (Τθ) ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Λντισυντανματάρχ^ς (ΠΖ)ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Α νάργυρος Φαγκρίδας Κ ατερίνα Β αρελά · Δ η μ ήτρ η ς Χ ριστοδούλου Δ η μ ήτριο ς Μ αρκαντω νάτος · Ηλίας Μ αγκλίνης Ιάκωβος Χ ονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Ιω άννης Κακαβάς · Ε υά γγελος Χαρατσής Σω τήρης Βουρλιώ της · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου »Λάμπρος Ψωμάς Δ η μ ήτρη ς Μ π ελέζος · Σ τα ύ ρο ς Καρκαλέτσης Γ ιά ννης Βαρσαμής · Γ ιώργος Κουφογιώ ργος Α γγελο ς Μανσόλας · Α θανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Π αγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς Κυριάκος Γρηγορόπουλος · Φαίδων Κόχιλας Β α γγέλη ς Παππάς · Ε υά γγελος Τάρταρης Βησσαρίων Μ ακρής · Νικόλαος Λαμπαδιάρης

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης Επιμέλεια κειμένων Χρήστος Ζηκούλης Γραφεία Λέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: [email protected] www.gnomonpublications.gr

Γ ι άν νη ς Β α ρ ο α μ ι κ . Κ α ι ε ρ ί ν α Β α ρ ε λ ά . Π α visflnc

ΔΙΠϊΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ Αν και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε το 1945, πολλές από τις πληγές που άνοιξε παραμένουν ανοικτές. Μια από αυτές αφορά και τη δίωξη εγκληματιών πολέμου που διέφευγαν από τη δικαιοσύνη όλα αυτά τα χρόνια, αλλά φαίνεται πως τώρα ήλθε η στιγμή να πληρώσουν για τις πράξεις τους. Η αρμόδια γερμανική υπηρεσία ανακάλυψε 39 άτομα τα οποία, σύμφωνα με τους φακέλους που συντάχθηκαν, υπηρέτησαν ως φρουροί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς κατά τον Β’ ΠΠ και σχετίζονται με την εξόντωση κρατουμένων σε αυτό. Ο πλέον ηλικιωμένος ανάμεσά τους είναι 97 ετών, ενώ εννέα από αυτούς ζουν εκτός Γερμανίας και, όπως δήλωσε ο ειδικός εισαγγελέας Κούρτ Σριμ, οι φάκελοι θα δια6ιβασθούν στους αρμόδιους εισαγγελείς στα κράτη όπου κατοικούν οι ύποπτοι για εγκλήματα πολέμου. Το Κεντρικό Γραφείο Ερευνών για τα Εγκλήματα του Εθνικοσοσιαλισμού, το οποίο διευθύνει ο Σριμ, πραγματοποίησε περισσότερες Προπαγανδιστική γερμανική αψίσα από 7.000 έρευνες αφότου συστάθηκε το 1958, ωστόσο δεν που κ ο λεί τους Ολλανδούς να έχει δικαιοδοσία να ασκεί διώξεις αυτόνομα από τη καταταγουν στα SS. δικαιοσύνη. Οι κατά τόπους εισαγγελείς θα αποφασίσουν εάν πρέπει να ασκηθούν διώξεις και αν οι κατηγορούμενοι είναι σε θέση να δικαστούν. Την ίδια ώρα, ο 92χρονος πλέον Ολλανδός Σιρτ Μπρούινς, μέλος των ολλανδικών SS, δικάζεται στη Γερμανία με την κατηγορία της δολοφονίας μελών της ολλανδικής αντίστασης. Ο Μπρούινς κατοικεί στη Γερμανία από το 1944. Στην πατρίδα του έχει καταδικαστεί σε θάνατο από δικαστήριο δοσιλόγων, ήδη από το 1949. Στη συνέχεια η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη, ωστόσο δεν την εξέτισ ε ποτέ, καθώς η Γερμανία δεν τον εξέδωσε στην Ολλανδία. Ο Μπρούινς καλυπτόταν από τη γερμανική ιθαγένεια που του είχε απονεμηθεί λόγω της κατάταξής του στα SS. Η δίκη του Μπρούινς σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας σειράς ερευνών αναφορικά με εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το καθεστώς του Χίτλερ.

Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια ■12 τεύχη): 33 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 16,50 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 97 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 48,50 Ευρώ Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η ένδειξη «Συνδρομή» Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο Βασίλειος Στράτος Ιδιοκτησία Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196 ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή _£ c t ζ .:/δ ή π ο τε τρόπο, άρθρων ή τμημάτων άρθρων . - εριοδικού. χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. 2> ί'ζ ο ζ ίό μ ε ν ε ς στα ενυπόγραφα άρθρα απόψεις, δεν Γ : er r ανάγκη με τη ν άποψη του περιοδικού, ■ ’ c f u τ τ κ π η τ ο ς χωχ>υ. το περιοδικό διατηρεί ~ 5l«ojiiLcc νζζυτσπής nuv επιστολών που στέλνουν :> 3 ic · V-CTTC -Ώόσον δ εν αλλοιώ νεται το νόημά τους.

Kqpükqc

Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε 6ι6λία και περιοδικά με έκπτωση 50%! Η προσφορά ισχύει

για αγορές αρχικής αξίας άνω των 25 ευρώ και αφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που Βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα. Ώ ρ ε ς λ ε ιτο υ ρ γ ία ς γρ α φ είω ν : 9 .0 0 - 16.00 κ αθ η μ ερινώ ς, π λην Σ α β β ά το υ και Κ υ ρ ια κ ή ς

ΑΠΕΒΙΠΣΕ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΣΟΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ ΤΟΥ ΧΙΤΑΕΡ Ο Ρόχους Μις (29 Ιουλίου 1917-5 Σεπτεμβρίου 2013) υπήρξε ο τελευτα ίο ς επιζών από τα άτομα που βρίσκονταν στο πλευρό του Χίτλερ τις τελευ τα ίες ημέρες του Β' ΠΠ. Ο πατέρας του απεβίωσε μόλις τρ εις ημέρες πριν από τη γέννησή του, εξαιτίας των τραυμάτων που είχε υποστεί κατά τον Α' ΠΠ. Σε ηλικία τριών ετών απεβίωσε και η μητέρα του από πνευμονία. Την ανατροφή του ανέλαβαν ο παππούς και η γιαγιά του. Το 1937, σε ηλικία 20 ετών, κατετάγη στο σώμα SS-VT (SS-Verfugungstruppe). Κατά τη διάρκεια της Πολωνικής εκστρατείας, τον Σεπτέμβριο του 1939, τραυματίστηκε σοβαρά στο στήθος στις μάχες γύρω από το Μόντλιν, ενώ μετά την ανάρρωσή του εντάχθηκε στη σωματοφυλακή του Χίτλερ, στην οποία παρέμεινε μέχρι τη λήξη του πολέμου. Ο ίδιος ανέφερε ότι, αν και βρισκόταν στην καρδιά του καθεστώτος, δεν ήταν ενήμερος για το μέγεθος της εξόντωσης των Εβραίων και τις φρ ικαλεότητες που λάμβαναν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δεν υπήρξε αρνητής του Ολοκαυτώματος, αλλά απέδιδε την εξόντωση των Εβραίων στον Χάινριχ Χίμλερ. Σύμφωνα με τον Μις, το «αφεντικό», όπως αποκαλούσε τον Χίτλερ, ήταν ένας άνθρωπος φιλικός και ζεστός. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1942, ο Μις νυμφεύθηκε την Γκέρντα, με την οποία απέκτησαν μια κόρη. Το γαμήλιο δώρο του Χίτλερ ήταν 40 φιάλες κρασί και 1.000 μάρκα. Τα καθήκοντά του περιελάμβαναν κυρίως τον χειρισμό του τηλεφωνικού κέντρου του καταφυγίου και τη συνοδεία του Χίτλερ στις εξόδους του. Οι πληροφορίες σχετικά με τις τελευ τα ίες ημέρες του Χίτλερ στο καταφύγιο Fuhrebunker στο Βερολίνο είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Στις 28 Απριλίου 1945, η εκτέλεση του Μπενίτο Μουσολίνι χαλύβδωσε τη θέληση του Χίτλερ να μη πέσει στα χέρια των Σοβιετικών. Οι τελευ τα ίες ημέρες του Χίτλερ ήταν γεμά τες ανησυχία μέσα στο καταφύγιο το οποίο ο Μις είχε

χαρακτηρίσει «φέρετρο από σκυρόδεμα». Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «Ολοι αναμέναμε την αυτοκτονία του Χίτλερ. Βρισκόμουν σε απόσταση μόλις έξι μέτρων όταν αυτοκτόνησε (30 Απριλίου 1945). Ο υπηρέτης του, Χάιντς Λίνγκε, με τράβηξε στον θάλαμο του Χίτλερ: βρισκόταν πεσμένος πάνω στο τραπέζι και η Εύα Μπράουν ήταν ξαπλωμένη στον καναπέ». Ο Μις διέφυγε από το καταφύγιο στις 2 Μαϊου 1945, ελάχιστες ώρες πριν την κατάληψή του από τους Σοβιετικούς. Πολύ σύντομα συνελήφθη και βασανίστηκε άγρια προκειμένου να αποκαλύψει την τύχη του Ο Ρόχους Μις μπροστά από Χίτλερ. Πέρασε σχεδόν εννέα έτη μια είσοδο του καταφυγίου στα περιβόητα καταναγκαστικά του Χίτλερ το 1944. στρατόπεδα εργασίας (γκούλαγκ) και επέστρεψε στη Γερμανία το 1953. Υπήρξε πιστός στον Χίτλερ, υποστηρίζοντας ό τι «δεν ήταν τέρας, δεν ήταν υπεράνθρωπος... ήταν πολύ φυσιολογικός, σε αντίθεση με ό,τι είχε γραφτεί». Μετά την απελευθέρωσή του το 1953, όπου συναντούσε δημοσιογράφους ή άλλους ανθρώπους που ενδιαφέρονταν για το ιστορικό του. Η τελευ τα ία του συνέντευξη δημοσιεύθηκε στη «Στρατιωτική Ιστορία» (τ. 195, Απρίλιος 2013). Η ειρωνεία της τύχης ήταν η αποκάλυψη από την κόρη του Μπριγκίτε, ότι η σύζυγος του, Γκέρντα ήταν εβραϊκής καταγωγής. Η αποκάλυψη αυτή δεν έγινε αποδεκτή από το Μις, που αρνείτο πεισματικά ένα τέτο ιο ενδεχόμενο.

0 ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΕΝ ΚΑΤΕΡΡΕΥΣΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΛΡ0ΜΕΣ ΤΠΝ ΛΑΟΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ; Οχι, είναι η κατηγορηματική απάντηση που δίνει μια γαλλο-βελγική ερευνητική ομάδα, η οποία μελέτησε τις κλιματικές αλλαγές της ύστερης εποχής του Χαλκού και απεφάνθη ότι η αιτία κατάρρευσης, όχι μόνο του Μυκηναϊκού, αλλά και του Χιττικού πολιτισμού, ήταν η κλιματική αλλαγή που παρατηρήθηκε την περίοδο εκείνη και προκάλεσε μια παρατεταμένη ξηρασία διάρκειας 300 ετών, η οποία ξεκίνησε τον 13ο αιώνα π.Χ. Οι ερ ευνη τές μελέτησαν δείγματα γύρης και πλαγκτόν που βρέθηκαν, ως ιζήματα, σε αρχαία λίμνη στην περιοχή της Λεμεσού τη ς Κύπρου. Βάσειτω ν στοιχείων που συνέλεξαν, κατάληξαν στο συμπέρασμα ότι η έντονη ξηρασία, που ξεκίνησε τον 13ο και έληξε στα μέσα του 9ου αιώνα π.Χ. -την περίοδο δηλαδή των λεγομένων «Σκοτεινών Αιώνων»- προκάλεσε κοινωνικές αναταραχές και συγκρούσεις στις τό τε κοινωνίες που στήριζαν την επιβίωσή τους σχεδόν αποκλειστικά στη γεωργία.

Οι μεταβολές στα ισότοπα άνθρακα και στα είδη φυτών που βρέθηκαν στη λίμνη δείχνουν ότι βαθμιαία το κλίμα έγινε ολοένα πιο ξηρό και άνυδρο λόγω της σημαντικής μείωσης των βροχοπτώσεων, με συνέπεια οι γεωργικές καλλιέργειες να καταστραφούν. Αυτή η εξέλιξη εκτιμάται ότι κατέστησε αδύνατη την κάλυψη των αναγκών σίτισης των πληθυσμών της περιοχής, οδηγώντας σε πολιτικοοικονομικές κρίσεις, μαζικές μεταναστεύσεις, πολέμους και επιδρομές (όπως αυτές των αινιγματικών Λαών της Θάλασσας κατά της Αιγύπτου περίπου το 1300 π.Χ.). Η μελέτη της κυπριακής λίμνης υποδεικνύει ό τι η γεωργία στην περιοχή είχε εισ έλθ ει σε περίοδο κρίσης έως το 1200 π.Χ. και δεν κατάφερε να ανακάμψει πριν το 850 π.Χ. Η εκτίμηση αυτή ενισχύεται και από τη μελέτη των πινακίδων σφηνοειδούς γραφής και την αλληλογραφία μεταξύ των τό τε βασιλέων.

Σύγκρουση Αιγυπτίων με επιδρομείς των λεγάμενων Λαών της Θάλασσας. Σύμφωνα με Γάλλους και Βέλγους ερευνητές, η πείνα ήταν αυτή που ανάγκασε τους λαούς αυτούς να μεταναστεύσουν μαζικά, εξαπολύοντας επιδρομές σε όλη τη Μεσόγειο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΡΑΒΑΩΝ ΑΡΓΥΡΟΥ ΣΕ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ Β ΠΠ

Εργάτες επιθεωρούν τις ράβδους αργύρου που ανελκύστηκαν από το ναυάγιο του <’Gairsoppa».

Γιο την περισυλλογή των πολύτιμων ράβδων χρησιμοποιή&ηκαν τηλεχειριζόμενα υποβρύχια οχήματα.

Στις 22 Ιουλίου του 2012, η εταιρία Odyssey Marine Exploration ανακοίνωσε την ολοκλήρωση της διαδικασίας ανέλκυσης περισσότερων από 60 τόννων ράβδων αργύρου από το ναυάγιο του βρετανικού εμπορικού πλοίου «Gairsoppa». Το πλοίο είχε αποπλεύσει από το Φρητάουν της Σιέρρα Λεόνε τον Φεβρουάριο του 1941, ως τμήμα της νηοπομπής SL64 με προορισμό τη Βρετανία. Το φορτίο του πλοίου αποτελείτο από τρόφιμα, γενικά εφόδια και ράβδους αργύρου, με συνολικό βάρος 7.000 τόννων. Το δεύτερο στάδιο του επικίνδυνου ταξιδιού προέβλεπε τη συνάντηση του πλοίου με τη νηοπομπή HG.63 (Γιβραλτάρ-Ηνωμένο Βασίλειο). Η πλειοψηφία των πλοίων της νηοπομπής δεν μπορούσαν να πλεύσουν με ταχύτητα μεγαλύτερη των οκτώ κόμβων, αποτελώντας έτσι ιδανικό στόχο για τα γερμανικά υποβρύχια. Ο πλοίαρχος του «Gairsoppa», ο 40χρονος Τζέραλντ Χάιλαντ, εκτιμώντας ότι τα καύσιμα του σκάφους θα εξαντλούντο σύντομα και δεν θα κατάφερνε να φθάσει στο λιμάνι του Λίβερπουλ, αποφάσισε να χαράξει αυτόνομη πορεία με προορισμό το Γκάλγουει, στις νοτιοδυτικές ακτές της Ιρλανδίας. Ηταν ένα θανάσιμο λάθος. Δύο ημέρες αργότερα, στις 16 Φεβρουάριου 1941, το εμπορικό πλοίο εντοπίστηκε από τους οπτήρες του υποβρυχίου U-101 με κυβερνήτη τον Ερνστ Μέργκενσεν. Μια τορπίλη που έπληξε το πλοίο στη δεξιά πλευρά ήταν αρκετή για τη βύθισή του. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του υποβρυχίου, το πλοίο βυθίστηκε λίγο μετά τα μεσάνυκτα.

Από το ωστικό κύμα της έκρηξης, αποκόπηκε η υπερκατασκευή και μαζί της η κεραία του ασυρμάτου, καθιστώντας αδύνατη την αποστολή μηνύματος SOS. Το πλήρωμα κατέφυγε στις σωσίβιες λέμβους και προσπαθούσε απεγνωσμένα να αποφύγει τον θανάσιμο εναγκαλισμό του «Gairsoppa», που βυθίστηκε μέσα σε 20 λεπτά. Σε μια σωσίβια λέμβο διασώθηκαν τα 31 από τα 84 μέλη του πληρώματος, οκτώ Ευρωπαίοι και 23 Ινδοί. Επικεφαλής τέθ ηκε ο αξιωματικός Ρίτσαρντ Λίρες. Οι προμήθειες φαγητού και πόσιμου νερού ήταν εξαιρετικά περιορισμένες. Σύντομα οι Ινδοί κατέφυγαν στην κατανάλωση θαλασσινού νερού, γεγονός που δημιούργησε νέα προβλήματα και απώλειες. Δεκατρείς ημέρες μετά τη βύθιση του πλοίου, και με νερό μόνο από τις σποραδικές μπόρες, είχαν απομείνει μόνο επτά άνδρες στη λέμβο όταν εντόπισαν στεριά. Ηταν ο φάρος Λίζαρντ, στο νοτιότερο άκρο της Κορνουάλης, περίπου 550 χλμ. από το σημείο βύθισης. Ο Αϊρες προσπάθησε να φθάσει σε μια βραχώδη σπηλιά, αλλά η μοίρα είχε άλλη άποψη. Ενα τεράστιο κύμα ανέτρεψε τη λέμβο και τέσσερις άνδρες πνίγηκαν. Ο Αϊρες και άλλοι δύο άνδρες, γαντζωμένοι στο κύτος της λέμβου, επέζησαν. Τα μανιασμένα κύματα παρέσυραν τον έναν, και ο Αϊρες με τον 20χρονο Νόρμαν Τόμας κολύμπησαν προς τα βράχια. Οι δύο άνδρες είχαν φθάσει στη σωτηρία, όταν ένα παγωμένο κύμα στοίχισε τη ζωή και στον Τόμας. Ο Αϊρες σώθηκε από θαύμα και παρασημοφορήθηκε για τις ηρωικές του προσπάθειες να σώσει τους συναδέλφους του. Αποτέλεσε τον μοναδικό επιζώντα του άτυχου πλοίου και απεβίωσε το 1992 σε ηλικία 82 ετών. Το «Gairsoppa» εντοπίστηκε το 2011 σε βάθος περίπου 4.700 μέτρων στον βόρειο Ατλαντικό, και η ανέλκυσή του άρχισε το καλοκαίρι του επόμενου έτους. Κατά το πρώτο στάδιο της επιχείρησης, εντοπίστηκαν 1.218 ράβδοι - ένα μικρό σχετικά ποσοστό, σε σχέση με τον αριθμό των ράβδων που υποδείκνυαν τα αρχεία. Τον Μάιο του 2013, η εταιρία Odyssey Marine Exploration διέθεσε το πλοίο «Seabed Worker», με το οποίο ξεκίνησε η δεύτερη φάση της επιχείρησης. Συνολικά ανελκύστηκαν 1.574 ράβδοι αργύρου, βάρους μεγαλύτερου των 60 τόννων και αξίας 210 εκατομμυρίων δολαρίων, και το όλο εγχείρημα αποτέλεσε τη μεγαλύτερη επιχείρηση εντοπισμού και ανέλκυσης από μεγάλο βάθος. Συνολικά η αμερικανική εταιρία ανέλκυσε περίπου 110 τόννους αργύρου, που έχουν μεταφερθεί σε ασφαλή τοποθεσία στο Ηνωμένο Βασίλειο. Με βάση τη συμφωνία με τη βρετανική κυβέρνηση, η εταιρία θα κρατήσει το 80% της αξίας, μετά την αφαίρεση των εξόδων ανέλκυσης. Τα υπόλοιπα χρήματα θα αποδοθούν στο Βρετανικό Υπουργείο Οικονομικών.

Η ΚΟΡΗ ΤΟΥ ((ΚΥΡΙΟΥ Α0ΥΣΒΙΤΣ)) ΖΕΙ ΣΤΙΣ ΗΠΑ! Η Μπριγκίτε Ες έζησε ήσυχα στη Βόρεια Βιρτζίνια, έχοντας εργαστεί επί 30 χρόνια σε έναν οίκο μόδας. Σήμερα βρίσκεται, ετοιμοθάνατη, σε ένα αμερικανικό νοσοκομείο. Η Μπριγκίτε διατηρούσε επί χρόνια ένα μυστικό, το οποίο δεν είχε εκμυστηρευτεί ούτε στον εγγονό της: ήταν κόρη του διοικητή του Αουσβιτς Ρούντολφ Ες, του ανθρώπου που δημιούργησε το στρατόπεδο του θανάτου, στο οποίο βρήκαν τον θάνατο περισσότεροι από 1.100.000 άνθρωποι, κάθε ηλικίας, φύλου και θρησκείας. Η Μπριγκίτε έφυγε κρυφά από τη Γερμανία το 1950, και εγκαταστάθηκε στην Ισπανία, όπου εργάστηκε ως μοντέλο, ενώ το 1972 μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Εκεί εργάστηκε σε έναν οίκο μόδας που διατηρούσε μια εβραϊκή οικογένεια. Οι εργοδότες της, παρότι ανακάλυψαν την πραγματική της ταυτότητα, δεν αποκάλυψαν το μυστικό της σε κανέναν. Ετσι, η Μπριγκίτε παντρεύτηκε, απέκτησε παιδιά και εγγονούς, και τελικά μόλις πρόσφατα, έτοιμη να διαβεί το

6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

k

κατώφλι του θανάτου, ανακοίνωσε τη πραγματική της ταυτότητα, όχι όμως και το νέο της αμερικανικό όνομα. Οπως δήλωσε, θυμόταν καθαρά το Αουσβιτς, όπου έζησε από το 1941 έως το 1944 σε μια βίλα με πισίνα, Η Μπριγκίτε (αριστερά) σε ηλικία 10 περιτριγυρισμένη με δέντρα, περίπου ετών, στο Αουσβιτς. στάβλους με άλογα - έναν «παράδεισο», όπως τον χαρακτήρισε, αν και διατηρούσε επίσης στη μνήμη της «μερικούς ανθρώπους με στολές με ρίγες». Η Μ πριγκίτε υποστηρίζει ό τι ο πατέρας της ένιω θε θλίψη για τις πράξεις του - γεγονός που δεν αποτελεί, βέβαια, ιδιαίτερη παρηγοριά για τα θύματά του.

ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Θ έλετε να συμμετάσχετε στη συντακτική ομάδα του κορυφαίου ελληνικού περιοδικού στρατιωτικής ιστορίας; Αν έχετε καλές γνώσεις και πλούσιο αρχείο/6ι6λιοθήκη σε θέματα στρατιωτικής ιστορίας, ευχέρεια σύνταξης και επαρκή γνώση μιας ξένης γλώσσας (κατά προτίμηση της αγγλικής), μη διστάσετε να μας στείλετε το βιογραφικό σας σημείωμα μέσω e-mail στο [email protected] ή μέσω fax στο 210 9737070.

ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΥΣ ΙΑΠΠΝΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΑ ΧΑΡΜΠΟΡ Εχουν περάσει 68 χρόνια από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ιαπωνία και ΗΠΑ ήταν τό τε αντίπαλοι, εντα γμένοι σε διαφορετικά ιδεολογικά στρατόπεδα. Σήμερα, όμως, είναι στενοί σύμμαχοι και οι Αμερικανοί αποφάσισαν να αποτίσουν, τρόπον τινά, φόρο τιμής στους Ιάπωνες αεροπόρους που σκοτώθηκαν κατά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Μ ετά τη λήξη του πολέμου, οι σοροί των Ιαπώνων αεροπόρων που είχαν πέσει κατά την επίθεση, είχαν αποσταλεί στην Ιαπωνία, εκτός από αυτούς 29 αεροπόρων και τεσσάρων Ιαπώνων ναυτών, που δεν εντοπίστηκαν ποτέ. Τέσσερις από τους αεροπόρους π ισ τεύεται ό τι βρίσκονται θαμμένοι σε έναν ανώνυμο τάφο στην ακτή Εουα της Χαβάης. Η ομάδα του Αμερικανού ιστορικού, επικεφαλής του Εθνικού Κέντρου Ιστορικής Μνήμης για τον Πόλεμο του Ειρηνικού, καθηγητή Ντάνιελ Μαρτίνεζ, αποφάσισε να ανακαλύψει τους Ιάπωνες αεροπόρους, αναζητώντας τόσο τον τάφο τους, όσο και τα ονόματά τους, σε συνεργασία με τις ιαπωνικές αρχές. Στόχος του Αμερικανού καθηγητή είναι να προσθέσει τα ονόματα των νεκρών Ιαπώνων στο μνημείο για την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, κίνηση που απ οτελεί έσχατο φόρο τιμής σε έναν πείσμωνα, αλλά γενναίο αντίπαλο.

Τώρα η ΓΝ Ω Μ Ω Ν Εκδοτική και τα περιοδικά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΕΜΑΤΑ προσφέρουν τη δυνατότητα σε όλους τους αναγνώστες, όπου κι αν διαμένουν στην Ελλάδα, να παραγγέλλουν βιβλία και περιοδικά με αντικαταβολή μέσω ΕΛΤΑ, χωρίς χρέωση εξόδων αποστολής και με έκπτωση ίση με το ποσόν της δωροεπιταγής (6€). Η προσφορά αυτή ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω και αφορά αποκλειστικά τις εκδόσεις της ΓΝ Ω Μ Ω Ν . Οσοι αναγνώστες το επιθυμούν, μπορούν να επιλέξουν παραλαβή του δέματος με courier και με χρέωση μόνο 5€ ευρώ για έξοδα αποστολής, ανεξαρτήτως ßäpouc δέματος. • Αν μια παραγγελία είναι αρχικής αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 50, 75 ή Ι00€ (ακέραιο πολλαπλάσιο των 25€), μπορεί να συνοδεύεται από 2, 3 ή 4 πρωτότυπα δωροεπιταγών αντίστοιχα, οπότε η έκπτωση ισοδυναμεί με 12, 18 ή 24€.

Οι Ιάπωνες πιλότοι ετοιμάζονται για απονήωση. Στόχος, το Περλ Χάρμπορ.

• Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝ Ω Μ Ω Ν • Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η : Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν το πρωτότυπο της δωροεπιταγής μαζί με τη φόρμα παραγγελίας. Φωτοαντίγραφα ή αποστολή με fax και e-mail δεν γίνονται δεκτά.

Ι ς Το Μ ® ] ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ No 40 ΜΗ ΤΟΝ ΧΑΣΕΤΕ! Κυκλοφορεί στα περίπτερα ο τόμος No 48 με τα συλλεκτικά τεύχη 194 και 195 του περιοδικού ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Οσοι αναγνώστες δεν έχουν στη βιβλιοθήκη τους τα δύο αυτά τεύχη, μπορούν να τα προμηθευτούν στην ειδική τιμή των 4,90 ευρώ, αντί της κανονικής των 8 ευρώ.

Ενημερωθείτε για όλες τις σειρές βιβλίων της ΓΝ Ω Μ Ω Ν και επιλέξτε αυτά που σας ενδιαφέρουν, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα μας www.gnomonpublications.gr (ενότητα ΒΙΒΛΙΑ).

d 'b

S S S S Η

Κόψτε το ημισέλιδο, συμπληρώστε και ταχυδρομήστε τη δωροεπιταγή και τη φόρμα παραγγελίας που θα βρείτε στο πίσω μέρος της σελίδας στη διεύθυνση:

ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14, Ι7237 Δάφνη

Ί

ΑΟΡΟΕΠΙΤΑΓΗ 6 € Η δωροεττιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω

Ο Ν Ο Μ /Μ Ο ................................................................... Ο Δ Ο Σ....................................................... ΑΡΙΘΜΟΣ Π Ο Λ Η ............................................................Τ.Κ.......... ΤΗ Λ Ε Φ Ω Ν Ο

(απαραιτήτως).............................................................

E-MAIL........................................................................... ΑΦΜ

(α ν επιθυμείτε τιμολ όγιο )..............................................................

ΔΟ Υ................................................................................

ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ Ik I A I Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή I τ Ι / Λ Ι τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή του δέματος. Από τη συνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω. Επιλεξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος ED Αποστολή μέσω ΕΛΤΑ I I Αποστολή με courier

(χω ρίς χρέωση τα χυδρομικώ ν)

(πληρώ νω μό νο

5€ για

έξοδα αποστολής)

I 2 3 4 5 6 7 8 9 ΙΟ II 12 13 14 15 ΣΥ Ν Ο Λ Ο (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ)

S S S S S S S S Η S S S S S S

ΕΦΥΓΕ 0 ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΤΟΝ ΦΟΚΛΑΝΤ ΣΑΝΤΥ ΓΟΥΝΤΓΟΡΝΤ Ο ναύαρχος Τζων Φόστερ Σάντυ Γούντγορντ, που ηγή9ηκε της ναυτικής ομάδας κρούσης της Βρετανίας στον πόλεμο των Φώκλαντ το 1982, απεβίωσε ύστερα από μακρά ασθένεια, σε ηλικία 81 ετών. Ο Γούντγορντ ήταν διοικητής της δύναμης που στάλθηκε ύστερα από εντολή της πρωθυπουργού Μάργκαρετ Θάτσερ προκειμένου να ανακαταλάβει τα νησιά Φώκλαντ. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ν τέιβιντ Κάμερον δήλωσε ό τι η χώρα είναι υπόχρεη στον ναύαρχο Γούντγορντ για τον ρόλο του στη διασφάλιση της ελευθερ ία ς των κατοίκων των εν λόγω νησιών: «Ο ναύαρχος ήταν ένας πραγματικά θαρραλέος και αποφασιστικός ηγέτης, γεγονός που αποδεικνύεται από την ηρωική διοίκηση του Βασιλικού Ναυτικού κατά τη σύγκρουση των Φώκλαντ. Είμαστε υπόχρεοι σε αυτόν για τα πολλά χρόνια υπηρεσίας του και για τον ζωτικό του ρόλο στην εξασφάλιση της ειρήνης και της ελευθερ ία ς των κατοίκων των Φώκλαντ ακόμη και σήμερα». Ο Ντάνιελ Αλαν, ιδρυτής του Κινήματος των Ηνωμένων Φώκλαντ, που αντιπροσωπεύει ένα ποσοστό των κατοίκων των νησιών, χαρακτήρισε τον Γούντγορντ ως «σύγχρονο ήρωα». Ο ναύαρχος Σάντυ Γούντγορντ γ εννήθηκε την 1η Μαϊου του 1932, εκπαιδεύθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό Κολλέγιο του Ντάρτμουθ, κατετάγη στο Ναυτικό το 1946 σε ηλικία 13 ετών και αναρριχήθηκε γρήγορα στην ιεραρχία. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στα υποβρύχια το 1960, ο Γούντγορντ παντρεύτηκε και απέκτησε έναν γιο και μια κόρη. Οταν η Αργεντινή εισέβαλε στο βρετανικό υπερπόντιο έδαφος των νήσων Φώκλαντ, στις 2 Απριλίου 1982, ο Γούντγορντ ήταν υποναύαρχος και ενεργούσε ως διοικητής της δύναμης επιχειρήσεων από τη ναυαρχίδα HMS «Hermes». Τρεις ημέρες αργότερα, η πρώτη ομάδα κρούσης αναχώρησε από τη Βρετανία, και μέχρι τις 14 Ιουνίου, ύστερα από μια σειρά μαχών, οι Βρετανοί απελευθέρωσαν την πρωτεύουσα, Πορτ Στάνλεϋ. Μεταξύ των πλέον αμφιλεγόμενων ενεργειών των Βρετανών κατά τη διάρκεια του πολέμου ήταν η βύθιση του αργεντινού καταδρομικού «General Belgrano», κατά την οποία έχασαν τη ζωή του 368 μέλη του πληρώματος. Η ανταποκρίτρια του BBC Καρολάιν Γουάτ υποστήριξε ότι ο ναύαρχος ήταν υπέρ του τορπιλισμού του πλοίου, λόγω της απειλής που πίστευε ότι αυτό έθ ε τε για τις βρετανικές δυνάμεις, παρότι βρισκόταν εκτός της ζώνης αποκλεισμού όταν βυθίστηκε - μια άποψη που βρήκε σύμφωνη και την πρωθυπουργό Θάτσερ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου των Φώκλαντ σκοτώθηκαν περίπου 650 Αργεντινοί και 255 Βρετανοί στρατιώτες, καθώς και τρ εις άμαχοι. Ο ναύαρχος Σάντυ Γούντγορντ χρίστηκε ιππότης από τη βασίλισσα το 1983 για τις υπηρεσίες του στην εκσ τρατεία των Φώκλαντ. Αποστρατεύθηκε το 1989, αλλά ποτέ δεν ξέχασε την εποχή του πολέμου. Αργότερα, γράφοντας ένα βιβλίο με τίτλο «Εκατό Ημέρες» σχετικά με τις εμπ ειρίες του, συγκέντρωσε χρήματα για την ανέγερση ενός παρεκκλησίου στο Πάνγκμπουρν του Μπερκσάιρ, στη μνήμη εκείνων που είχαν χάσει τη ζωή τους στα Φώκλαντ.

ΕΚΠΤΩΣΗ Δ Ω Ρ Ο Ε ΠΙΤΑΓΩ Ν ΕΞΟΔΑ Α Π Ο Σ ΤΟ Λ Η Σ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΕΞΟΔΑ Α Π Ο Σ ΤΟ Λ Η Σ ΜΕ COURIER ( 5 € ) ΤΕΛΙΚΟ ΠΟ ΣΟ Α Ν ΤΙΚΑΤΑ ΒΟ ΛΗ Σ

ΔΩΡΕΑΝ

Ο ναύαρχος Σάντυ Γούντγορντ

ΑΠΕΒΙΟΣΑΝ ΑΣΣΟΙ ΤΗΣ LUFTWAFFE

Πιλότοι της Μοίρας 4./JG 51 την περίοδο ανάπτυξής της στη Βόρεια Αφρική. Πίσω από τη θέση του οδηγού διακρίνεται ο βετεράνος πιλότος Οττο Σούλτς. Ο Οττο Σούλτς (31 Μαϊου 1920 - 28 Ιουλίου 1913) υπήρξε ένας σημαντικός άσσος της Luftwaffe, έχοντας στο ενεργητικό του 73 καταρρίψεις σε 820 επιχειρησιακές εξόδους κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Ως μέλος της Μοίρας 4./JG 51 σημείωσε τις δύο πρώτες καταρρίψεις του, στις 22 Ιουνίου 1941, στο Ανατολικό Μέτωπο, με θύματά του δύο βομβαρδιστικά SB. Μέχρι το τέλος του 1941, είχε φθάσει τις 18 καταρρίψεις, στην πλειοψηφία τους βομβαρδιστικών. Στις σκληρές μάχες του καλοκαιριού του 1941 σημείωσε άλλες 18 καταρρίψεις πολεμώντας στο Ορέλ, στη Βιάζμα και στο Ρζεφ. Την 1η Δεκεμβρίου 1942, ο εμπειροπόλεμος Σούλτς σημείωσε την πρώτη του κατάρριψη στο Δυτικό Μέτωπο, με θύμα ένα Spitfire. Η ήττα των δυνάμεων του Αξονα στο Ελ Αλαμέιν κατέστησε απαραίτητη την αναδιάταξη της Σμηναρχίας II/JG 51 στο θέατρο της Αφρικής. Ο Σούλτς πολέμησε εκεί μέχρι την παράδοση των δυνάμεων του Αξονα τον Μάιο του 1943, και στη συνέχεια η σμηναρχία του αναπτύχθηκε σε ιταλικές βάσεις μέχρι την επιστροφή της στη Γερμανία (Αύγουστος 1943). Τον Δεκέμβριο του 1943, η II/JG 51 μετέβη και πάλι στην Ιταλία, στη βάση του Ούντινε, εξοπλισμένη με Bf 109G. Ο Σούλτς ανέλαβε τη διοίκηση της Μοίρας 6./JG 51 στις 4 Φεβρουάριου 1944 και της Σμηναρχίας II/JG 51 στις 24 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, θέση που διατήρησε μέχρι τις 12 Απριλίου 1945 και τη

Ο νεαρός Χανς Εκεχαρντ Μπομπ στο πιλοτήριο ενός Bf 109Ε της Μοίρας 9./JG 54 το 1941.

διάλυση της μονάδας. Η τελευταία του κατάρριψη, ένα μαχητικό La-5, σημειώθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1944. Από τις 73 συνολικά καταρρίψεις του, οι οκτώ αφορούσαν τετρακινητήρια βομβαρδιστικά Β-17 και Β-24. Μεταπολεμικά, ο Σούλτς εντάχθηκε στην αναγεννημένη Luftwaffe, από την οποία αποστρατεύθηκε το 1976 με τον βαθμό του αντισμηνάρχου. Ανάμεσα στις πολεμικές του διακρίσεις περιλαμβάνονταν ο Σιδηρούς Σταυρός Α’ και Β’ Τάξης, ο Γερμανικός Χρυσός Σταυρός και ο Σταυρός των Ιπποτών. Ο Χανς Εκεχαρντ Μπομπ (24 Ιανουαρίου 1917 -12 Αυγούστου 2013) διεκδίκησε 60 καταρρίψεις σε περίπου 700 πολεμικές αποστολές. Εντάχθηκε ως νεαρός δόκιμος στη νεοσύστατη Luftwaffe το 1936 και ξεκίνησε την εκπαίδευσή του ως πιλότος τον Ιούνιο του 1937. Οι πρώτες του επιχειρησιακές αποστολές πραγματοποιήθηκαν το 1938 κατά την κατάληψη της Σουδητίας, πετώντας με Arado Ar 68. Πολέμησε στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939 ως μέλος της Μοίρας 3./JG 21, χωρίς όμως να σημειώσει κάποια επιτυχία. Στις 10 Μαϊου 1940 πραγματοποίησε την πρώτη του κατάρριψη πάνω από το Βέλγιο - ένα διπλάνο Gloster Gladiator. Μέχρι την κατάληψη της Γαλλίας, τον Ιούνιο του 1940, είχε σημειώσει τέσσερις καταρρίψεις και μέχρι το τέλος του έτους συνολικά 19, πολεμώντας πάνω από τη Βρετανία. Συμμετείχε στην εκστρατεία στα

ΜΗΙΜΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ; Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.

Ο Χανς Εκεχαρντ Μπομπ σε αεροπορική επίδειξη.

Βαλκάνια, όπου κατέρριψε ένα Bf 109 και ένα ΙΚ-2 της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας, στις 6 και 9 Απριλίου 1941 αντίστοιχα. Το επόμενο πεδίο δράσης του ήταν η εισβολή στη Σοβιετική Ενωση, τον Ιούνιο του 1941, κατά την οποία η μονάδα του είχε πλέον εξοπλιστεί με τα Bf 109F. Τον Ιούνιο του 1941 κατέρριψε πέντε σοβιετικά βομβαρδιστικά, φθάνοντας τις 26 καταρρίψεις, ενώ στις 29 Σεπτεμβρίου 1942 σημείωσε την 50ή επιτυχία του. Στις 17 Απριλίου 1943 εμβόλισε ένα Β-17 πάνω από τη Βρέμη, αναγκάστηκε όμως να εγκαταλείψ ει το αεροσκάφος του (Bf 109G4, «Κίτρινο 1»). Την 1η Αυγούστου 1943 προήχθη σε επισμηναγό και ανέλαβε τη διοίκηση της Σμηναρχίας IV/JG 51. Με τη μονάδα αυτή σημείωσε τις τελευτα ίες δύο καταρρίψεις του, φθάνοντας τις 60. Τον Μάιο του 1944 ανέλαβε τη διοίκηση της II/JG 3, θέση που διατήρησε για μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, καθώς στη συνέχεια ανέλαβε επιτελικές θέσεις, ενώ τους τελευταίους μήνες του πολέμου εκπαιδεύθηκε ως πιλότος Me 262. Κατά την κατάρρευση του Γ’ Ράιχ, στις 8 Μαϊου 1945, βρισκόταν κοντά στο Σάλτσμπουργκ. Τις επόμενες έξι εβδομάδες κάλυψε περπατώντας περισσότερα από 1.400 χλμ. προκειμένου να επιστρέψει στη γενέτειρά του στο Τσέλε της Κάτω Σαξονίας. Μεταπολεμικά ίδρυσε την εταιρία Bomag, που κατασκεύαζε εξοπλισμό γεωτρήσεων. Παντρεύτηκε δύο φορές και απέκτησε έξι παιδιά.

0 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΣΕ 3 ΤΟΜΟΥΣ! Υστερα από παράκληση αρκετών αναγνωστών, και επειδή το θέμα του Αμερικανικού Εμφυλίου είναι πράγματι ιδιαίτερα σημαντικό με παγκόσμιες προεκτάσεις, αποφασίσαμε να προσθέσουμε και έναν τρίτο τόμο στη σειρά προκειμένου τα γεγονότα να αναλυθούν πληρέστερα και σε μεγαλύτερο βάθος. Ηδη έχουν κυκλοφορήσει οι δύο πρώτοι τόμοι του τρίτομου έργου, ενώ ο τρίτος και τελευταίος τόμος προβλέπεται να εκδοθεί τον Νοέμβριο 2013.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9

Μαρμάρινη προτομή του Αττάλου Α ’ (Μουσείο Περγάμου, Βερολίνο).

0 θεμελιωτής ίου Βασιλείου me Περγάμου

'J i ■

,· .· - ■ ..... . . · ■ · . · f

,* >'■' j -»»■·«· *»Ir.Kv*: J>*.. ·

^ -

' ..

·-*rf »miv * , ». ·£.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΜΠΑΔΙΑΡΗΣ

0 Απαλός Α \ ως πνεμόνας ίου μικρού κράιους me Περγάμου, καιάφερε. με m διεξαγωγή επιτυχημένων εκοτραιειών και ιη σύναιμη ουμμαχιών με νειιονικές ελληνικές πόλεις, να αποκρούοει σειρά από επικίνδυνουα ανιιπάλους και να ΟιαοφαΠίοει mv ανεΕαριηοία ίου βασιλείου ίου. ΠαράΠΠηίΙα, αναμίχθηκε ενεργά οια ελληνικά πράνμαια, ouvanioviac ουμμαχία με ιη Ρώμη και λαμβάνονιας μέρος στους πολέμουπ ενανιίον ιου Φιλίππου Ε’ me Μακεδονίας. Καθ’ όλη ιη διάρκεια me βαοιλείαα ίου. ο Απαλός καλλιέργησε σιενές σχέσεις με τις ελληνικές πόλεις-κράτη, προσιρέροντάς io u c απλόχερα οικονομική βοήθεια.

Πέργαμος βρισκόταν στην κορυφή ενός λόφου στο βόρειο ά­ κρο του ποταμού Καΐκου στη Μυσία. Ελάχιστα είναι γνωστά για την πρώιμη ιστορία της. Από την κλασική εποχή υπήρξε φρού­ ριο, το οποίο είχε μάλιστα καταληφ θεί από τον Ξενοφώντα. Η ι­ στορία της πόλης ως σημαντικού πολιτικού κέντρου αρχίζει κα­ τά την Ελληνιστική εποχή. Υστερα από την ή ττα και τον θάνατο του Αντι­ γόνου του Μονόφθαλμου στη μάχη της Ιψού το 301 π.Χ., τα εδάφη του διαμοιράστηκαν μεταξύ των νικητών. Η Μικρά Ασία παραχωρήθηκε στον πρώην σωματοφύλακα του Αλεξάνδρου και βασιλιά της Θράκης, Λυσίμα­ χο. Η Πέργαμος, λόγω της οχυρής τη ς θέσης, επελέγη από τον Λυσίμαχο ως θησαυροφυλάκιό του. Η προστασία της ακρόπολης και του θησαυ­ ρού, που ανερχόταν σε 9.000 τάλαντα, ανατέθηκε στον Φιλέταιρο, έναν ευνούχο με καταγωγή από μια κωμόπολη στις νο τιο δυτικές ακτές του Ευξείνου πόντου, την Τίο, η οποία είχε ιδρυθεί από Θράκες και είχε αποικιστεί μεταγενέσ τερα από Μιλήσιους. Το 283 π.Χ. ο Λυσίμαχος εκτέλ εσ ε τον μεγαλύτερο γιο του, Αγαθοκλή, με την κατηγορία της συνομωσίας. Η χήρα του τελευ τα ίο υ κατέφυγε στην Αυλή του Σελεύκου, δίνοντάς του την αφορμή που αναζητούσε για να επ ιτεθ εί στον Λυσίμαχο. Ο Φιλέταιρος, προδικάζοντας το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, προσχώρησε στον Σέλευκο. Πράγματι, το ν Φεβρουά­ ριο του 281 π.Χ. ο Λυσίμαχος η ττή θ η κ ε και σκοτώθηκε στη μάχη του Κουροπεδίου. Ακολούθως, ο Σέλευκος προσάρτησε τα εδάφη του Λυσι­ μάχου στη Μικρά Ασία, ενώ ο Φιλέταιρος, έχοντας κερδίσει την εύνοια του Σελεύκου, παρέμεινε κύριος του φρουρίου και του θησαυρού της Περγάμου. Ο Φιλέταιρος απεβίωσε το 263 π.Χ. και τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του, Ευμένης Α’, ο οποίος αναφ έρεται από τον Στράβωνα, εκτό ς από κύριος της Περγάμου, και ως «δυνάστης των κύκλω χωρίων», που σημαίνει ό τι επ εξέτεινε την κυριαρχία του πέρα από τα στενά όρια της Περγάμου. Αυ­ τό τον έφ ερ ε σε σύγκρουση με τον διάδοχο του Σελεύκου, Αντίοχο Α’ (281-261 π.Χ.), και σε μάχη που έλαβε χώρα κοντά στις Σάρδεις ο Ευμέ­ νης αναδείχθηκε νικητής. Η μάχη το π ο θ ετείτα ι χρονικά μεταξύ 263 και 261 π.Χ. (έτος θανάτου του Αντιόχου Α'), γεγονός που σημαίνει ότι η επέ­ κταση του Ευμένη πραγματοποιήθηκε στα πρώτα χρόνια της διακυβέρ­ νησής του. Τα γεωγραφικά όρια της ανεξάρτητης ηγεμονίας που εγκαθίδρυσε ο Ευμένης μπορούν να υπολογιστούν κατά προσέγγιση. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, το πρώιμο κράτος της Περγάμου εκτεινό τα ν από τον κόλπο της Ελαίας έως τον κόλπο του Αδραμυτίου. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν η προσάρτηση του λιμανιού της Ελαίας, το οποίο θα αποτελούσε τον κύριο ναύσταθμο της Περγάμου κατά τα επόμενα χρόνια.

Η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

111

Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΝ ΓΑΛΑΤΠΝ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Την περίοδο της ηγεμονίας του Φιλεταίρου, οι Γαλάτες του πολιτισμού Λα Τεν που κατοικούσαν στην Παννονία (σημερινή Ουγγαρία) μετανάσ τευσαν νότια (εξα ιτία ς λιμού ή υπερπλη­ θυσμού) και εισέβαλαν στο μακεδονικό βασίλειο και στη νότια Ελλάδα. Ενα τμήμα το υς χωρίστηκε από το κύριο σώμα και κινή θ η κε προς τη Θράκη. Το 278 π.Χ. σι Γαλάτες α υτο ί πέρασαν το ν Ελλήσποντο κατόπιν πρόσκλησης του Βασιλιά τη ς Β ιθυ­ νίας, Νικομήδη Α ’ (278-250 π.Χ.), ο οποίος χρειαζόταν τις υπη­ ρεσίες το υς για να αντιμετω π ίσ ει μια δυναστική διαμάχη. Αριθμούσαν 20.000, από το υς οποίους σι μισοί ήταν άμαχοι, χωρισμένοι σε τρ ε ις φυλές, το υ ς Τολιστοβώγιους, το υς Τροκμίους και τους Τεκτόσαγες. Σε αντίθεσ η με το κύριο σώμα Γαλατών που είχε εισ βά λει στην Ελλάδα, κύριος σκοπός αυτής τη ς ομάδας ήταν η εξεύρεσ η ενός τόπου για εγκατάσταση και όχι απλά η συγκέντρωση λαφύρων. Αρχικά, σι Γαλάτες βοήθη­ σαν το ν Νικομήδη Α ’ να επ ικρατήσει του αδελφού του, και το 275 π.Χ., ε ίτ ε ως σύμμαχοι του Νικομήδη, ε ίτ ε έχοντας πλέον αναλάβει αυτόνομη δράση, η ττή θ η κα ν από τον Αντίοχο Α’ στη λεγάμενη μάχη των Ελεφάντων. Ωστόσο, η ή ττα το υς δεν εκμ η δ ένισ ε τον κίνδυνο που α­ ντιπροσώπευαν. Για τα επόμενα 45 περίπου χρόνια, σι Γαλάτες επ ιδόθηκαν σε κατασ τρ οφ ικές επ ιδρομές ενα ντίο ν των ελλη ­ νικών πόλεων και των εδαφών τη ς Β ιθυνίας και τη ς Περγά­ μου. Οι Γαλάτες απαιτούσαν περιστασιακά φόρο υπ οτέλειας από το υ ς ηγεμ όνες και τις πόλεις ως αντάλλαγμα για την απο­ φυγή επιθέσεων. Η Πέργαμος δεν αποτελούσε εξαίρεση. Ο Φιλέτα ιρ ο ς φ έρ ετα ι να νίκησ ε το υ ς Γαλάτες, σύμφωνα με μια α­ φιέρωση στη Δήλο, και επίσης π ροσέφερε βοήθεια στην Κύζικο όταν αυτή απ ειλήθηκε από μια ομάδα Γαλατών. Ωστόσο, φ α ίνετα ι ό τι τόσο αυτός, όσο και ο διάδοχός του Ε υμένης (πι­ θανότατα και ο Αντίοχος Α'), εξακολούθησαν να καταβάλλουν φόρο υπ οτέλειας στους Γαλάτες για να αποτρέψουν τη λ εη λ α ­ σία της επ ικράτειάς τους.

0 Α Π Α Λ Ο Σ ΕΑΡΑΙΠΝΕΙ ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ Ο Ευμένης απεβίωσε το 241 π.Χ. και το ν δ ιαδέχθ η κε ο Α τταλος Α', ο οποίος ή ταν εγγονός του αδελφού του Φιλεταίρου, Αττάλου. Ο Α τταλος βρισκόταν σε νεαρή ηλικία όταν ο πατέρας του απεβίωσε και είχε υ ιο θ ετη θ ε ί από τον Ευμένη Α ’.

Μια από τις πρώτες εν έρ γ ειες του Αττάλου ή ταν να α ρ νηθεί την καταβολή του φόρου υπ οτέλειας στους Γαλάτες, πιθανό­ τα τα προτρέποντας και άλλες ελ λ η ν ικ ές πόλεις να πράξουν το ίδιο. Η πρωτοβουλία του Αττάλου μπορεί εύλογα να σ υνδε­ θ ε ί με την ανάπτυξη του στρατού τη ς Περγάμου. Ο προκάτοχός του, Ευμένης, βασιζόταν κυρίως σε μισθοφόρους, συνε­ πώς θα ήταν πιο οικονομικό να καταβάλλει το ν περιστασιακά φόρο. Ο Α τταλος αντιμετώ π ισε τελ ικ ά το υς Τολιστοβώγιους Γαλάτες σε μάχη κοντά στις πηγές του ποταμού Καΐκου και το υς νίκησε. Ο Α τταλος γιόρτασ ε τη νίκη του κατασκευάζο­ ντας μια σειρά από ορειχάλκινα αγάλματα στον ναό τη ς Αθηνάς, στην ακρόπολη τη ς Περγάμου, ρωμαϊκά μαρμάρινα α ν τί­ γραφα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. Μ ετά από αυτήν τη νίκη, που το π ο θ ετείτα ι χρονικά μεταξύ 238-237 π.Χ., ο Α ττα ­ λος αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός ώστε να λάβ ει το ν τίτλο του βασιλιά. Η νίκη του είχε άλλωστε απαλλάξει πολλές ελλη νικές πόλεις από τη γαλατική απειλή και το ν είχε α να δ είξει σε σωτήρα τους. Εως το 232 π.Χ., οι Γαλάτες είχαν εγ κ α τα σ τα θ εί ο­ ριστικά από το ν Μ ιθριδάτη Β' του Πόντου στο β ο ρειοα νατολι­ κό κομμάτι τη ς Μ εγάλης Φρυγίας που ονομάστηκε Γαλατία και έκ το τε παρείχαν τις υπηρεσίες το υ ς στους η γεμ ό νες τη ς πε­ ριοχής ως μισθοφόροι. Την ίδια περίοδο ο Αντίοχος, ο νεώ τερος αδελφός του βα­ σιλιά Σ ελεύκου Β', που είχ ε το π ο θ ετη θ εί διο ικη τή ς των σελευκιδικώ ν κτήσεων στη Μικρά Ασία, στασίασε και, με τη βοή­ θ εια των Γαλατών μισθοφόρων του, νίκησε τον Σ έλευκο Β ’ σε μάχη στην Αγκυρα π ιθανότατα το 235 π.Χ., εγκαθ ιδρύοντας τη δική του ηγεμονία στη Μικρά Ασία. Στη συνέχεια ο Αντίοχος, ο επονομαζόμενος Ιέρακας λόγω τη ς φ ιλοδοξίας του, επ ιτέθ η κε στον Ατταλο. Ο Α τταλος απέκρουσε το ν Ιέρακα και το υ ς Τολιστοβώ γιους και Τεκτόσαγες συμμάχους του στο Αφροδίσιο κοντά στην Πέργαμο και στη συνέχεια τον νίκησε σε διαδοχι­ κές μάχες στην Ελλησποντιακή Φρυγία, στην Κολόη τη ς Λυ­ δίας (229 π.Χ.) και στον ποταμό Αρπασο στην Καρία (228 π.Χ.). Ο Ιέρακας, έχοντας εκ δ ιω χ θ εί από τη Μ ικρά Ασία, επ ιτέ ­ θ η κ ε στον Σ έλευκο Β ’ στη Μ εσοποταμία αλλά η ττή θ η κ ε, και το 227 π.Χ. κ α τέφ υ γ ε στη Θράκη όπου σκοτώ θηκε στα χέρια Γαλατών ή ληστών. Την περίοδο αυτή ο Α τταλος είχ ε υπερισχύσει σ τρα τιω τικά στη Λυδία, στην Καρία και στην Ελλησποντιακή Φρυγία, αν και όχι σε ό λ ες ταυτόχρονα - οι π εριοχές α υ τές αποτελούσαν, δηλαδή, απλώς διαδοχικά θ έα τρ α π ολε­ μικών επιχειρήσεων. Σύμφωνα με το ν Πολύβιο, ο Α τταλο ς ε ί­ χε α να κη ρυ χθ εί κύριος ολόκληρης τη ς Μ ικράς Ασίας δυτικά του όρους Ταύρου. Ωστόσο, σίγουρα η αναφορά του Πολύβι­ ου είν α ι υπερβολική όσον αφορά το ν βαθμό που ο Α τταλος είχ ε κ α τα φ έρ ει να μ ετα τρ έψ ει τη σ τρατιω τική του υπεροχή σε π ολιτική. Είναι σχεδόν βέβαιο ό τι ο Α ττα λο ς δ εν εγκαθ ίδρυσε π ολιτική η γεμ ο νία σ τις π εριοχές των σ τρατιω τικώ ν του επιτυχιών. Ο άμεσος έλεγχος του Αττάλου π εριοριζόταν στην Αιολίδα και στη Μυσία. Στην Αιολίδα προσαρτήθηκαν οι πόλεις Κύμη, Μύρινα, Φώκαια, Τήμνος και Α ιγές και στην Ιωνία η Τέως και η Κολοφώνα. Από τις πόλεις αυτές, ο Α τταλος απαιτούσε αφο­ σίωση, καθώς επίσης και την καταβολή φόρου, χωρίς, πάντως, να π αρεμβαίνει στην εσ ω τερική διοίκησή τους. Η ισχυρή Σμύρνη και οι πόλεις της Τρωάδας, η Λάμψακος, η Α λεξά ν­ δρεια και το Ιλιο συνήψαν συμμαχίες με τον Ατταλο. Ε ιδ ικό τε­ ρα, η φιλία με τις πόλεις τη ς Τρωάδας ήταν ιδ ια ίτερ α πολύτιμη Ο Θνήσκων Γαλάτης. Πρόκειται για ρωμαϊκό αντίγραφο αγάλματος που κατασκευάστηκε προς τιμήν της νίκης του Αττάλου εναντίον των Γαλατών (Μουσείο Καπιτωλίου, Ρώμη).

1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γ ι’ αυτόν, καθώς διευκόλυναν το εμπόριο τη ς Περγάμου στην περιοχή του Ευξείνου πόντου. Ωστόσο, δεν κατέβ αλλαν φό­ ρο, ο ύ τε όφ ειλαν υποταγή στον Ατταλο.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΧΑΙΟ Παρά τα προβλήματα που αντιμετώ π ιζε, το σελευκιδικό βασίλειο δεν είχ ε π αραιτηθεί από τη διεκδίκηση τη ς Μικράς Ασίας. Την περίοδο τη ς βασιλείας του Σ ελεύκου Γ’ (ίσως και τα τε λ ευ τα ία χρόνια του προκατόχου του, Σ ελεύκου Β'), ση­ μειώ θηκαν προσπάθειες ανακατάληψής της. Σύμφωνα με σωζόμ ενες αφιερώ σεις, ο Α τταλος απέκρουσε μια εκσ τρ α τεία που ανέλαβαν από κοινού ο Λυσίας, ένας Μ ακεδόνας ο οποίος είχε δημιουργήσει μια τοπική δυνασ τεία στη νοτιοανατολική Φρυγία, και κάποιοι στρατηγοί του Σελεύκου (άγνωστο αν π ρόκειται για το ν Β ’ ή το ν Γ’), ενώ σε άλλη μάχη ο Α τταλος ν ί­ κησε τον Σελευκίδη στρατηγό Επιγένη. Το 223 π.Χ. ο Σ έλευκο ς Γ’ εκσ τρ ά τευ σ ε προσωπικά στη Μι­ κρά Ασία επ ικεφαλής μεγάλης δύναμης, αλλά έπεσε θύμα δο­ λοφονίας. Η ηγεσία τη ς εκ σ τρ α τευ τικ ή ς δύναμης πέρασε στον εξάδελφ ο του Σ ελεύκου Γ ’, Αχαιό, ο οποίος συνέχισε τις επ ιχειρήσεις ενα ντίον του Α ττάλου με μεγάλη επ ιτυχία και ο­ ρίστηκε κυβερ νήτης των σελευκιδικώ ν κτήσεω ν στη Μικρά Ασία από το ν Αντίοχο Γ’ (223-187 π.Χ.) - ουσιαστικά στη θέση που κα τείχε προηγουμένως ο Ιέρακας. Εως τα τέλ η του καλο­ καιριού του 223 π.Χ., ο Αχαιός είχε αποκαταστήσει τον σελευκιδικό έλεγχο στη Μικρά Ασία και είχ ε π εριορίσει το ν Ατταλο στην ίδια τη ν Πέργαμο. Το 220 π.Χ. ο Αχαιός, ακολουθώ ντας το παράδειγμα του Ιέρακα, στασίασε ενα ντίο ν του Αντιόχου Γ’. Ανακηρυσσόμενος βασιλιάς στη Λ αοδίκεια τη ς Φρυγίας, προήλασε προς τη Συρία, όμως, στη Λυκαονία οι σ τρα τιώ τες του στασίασαν, αρνούμενοι να βαδίσουν ενα ντίο ν του Αντιόχου. Ετσι, ο Αχαιός αναγκάστηκε να επ ισ τρέφ ει στην επ ικράτειά του και να αφοσιω θεί στα πράγματα τη ς Μ ικράς Ασίας. Το 218 π.Χ., ενώ ο Αχαιός ήταν απασχολημένος με την πο­ λιορκία τη ς πόλης Σέλγης στην Πισιδία, ο Α τταλος εκμ ετα λλεύ θ η κε την απουσία του για να απ οκαταστήσει τη ν έλεγχό του στις πόλεις και στις κ ο ιν ό τη τες της Αιολίδας και τη ς Μυσίας που είχαν κα τα λη φ θ εί από το ν Αχαιό. Εχοντας ενισ χυθ εί με τους Αιγόσαγες, μια φυλή Γαλατών που πέρασε τον Ελλή­ σποντο κατόπιν πρόσκλησής του, ο Α τταλος α νέκτη σ ε τη ν Κύ­ μη, τη Μύρινα, τη Φώκαια, τις Α ιγές και την Τήμνο. Ν οτιότερα δέχθ η κε π ρεσβείες από τη ν Τέω και την Κολοφώνα, οι οποίες του παρέδωσαν τις πόλεις το υς και επ έστρεψ αν στο προηγού­ μενο καθεστώ ς υπ οτέλειας, παραδίδοντας επιπλέον ομήρους ως εγγύηση. Επίσης, υπ οδέχθηκε ευ γενικά πρεσβεία από τη Σμύρνη που είχε π αραμείνει πιστή στη μεταξύ το υ ς συμμαχία. Επειτα, ο Α τταλος στράφηκε βόρεια, πέρασε τον ποταμό Λύκο στη δυτική Λυδία, κατέλα β ε τα Θ υάτειρα και εισ ή λθ ε στη Μυσία. Εκεί κατέλα βε τις Καρσές και τα Δίδυμα Τείχη, που πιθα­ νότατα αποτελούσαν τις δ υ τικ ό τερ ες τοπ οθεσ ίες που ήλεγχε ο Αχαιός στην περιοχή. Κατόπιν στράφηκε πάλι νότια, λεηλά­ τησε το πεδίο τη ς Απίας (πεδιάδα του Μπαλικεσίρ) και στρατοπ έδευσ ε κοντά στον ποταμό Μ έγιστο (ή Μ έκεστο). Ενώ βρισκόταν εκεί, σημειώ θηκε έκλειψ η σελήνης. Οι Αιγόσαγες, που είχαν ταλαιπ ω ρηθεί ιδια ίτερα από τη ν πορεία καθώς συνοδεύονταν από τις ο ικ ο γ έν ειές τους, εξέλαβα ν το φ αινόμενο ως κακό οιωνό και αρνήθηκαν να προχωρήσουν πε­ ραιτέρω. Ο Α τταλος β ρέθ η κε σε δίλημμα καθώς, εάν το πρό­ βλημα δεν αντιμετω π ιζόταν, υπήρχε το ενδεχόμενο οι Αιγόσαγες να προσχωρήσουν στον Αχαιό, ενώ αν δ ιέτα ζε το υς στρα­ τιώ τες του να τους θανατώσουν, θα έπ λη ττε τη ν αξιοπιστία

Το 9έατρο της Περγάμου, μ ε χω ρητικότητα 10.000 Βέσεων.

του. Τελικά αποφάσισε να το υ ς συνοδεύσει πίσω στον Ελλή­ σποντο και να το υς παραχωρήσει μια έκταση για να εγκ α τα ­ σταθούν. Αφού εγκα τέσ τη σ ε το υς Αιγόσαγες στην Τρωάδα, ευχαρίστησε τη Λάμψακο, τη ν Α λεξά νδρεια και το Ιλιο για τη ν πίστη που του είχαν δ ε ίξ ε ι και επ έστρεψ ε με τον στρατό του στην Πέργαμο. Από τη ν εκ σ τρ α τεία του Αττάλου είναι φανερό ό τι η στρατιω τική του δράση π εριοριζόταν στην Αιολίδα και στη Μυσία. Οι σχέσεις του Α ττάλου με τις ελ λ η ν ικ ές πόλεις νότια τη ς Κολοφώνας και στην Τρωάδα ήταν καθαρά διπλωμα­ τικ ές. Οπως και τα προηγούμενα χρόνια, ο Α τταλος δεν έ δ ε ι­ χνε ιδ ια ίτερ ο ενδ ια φ έρο ν για την εξασφάλιση π ολιτικής η γ ε­ μονίας στη Λυδία, στην Καρία και στην Ελλησποντιακή Φρυ­ γία. Κύριο μέλημά του εξακολουθούσ ε να π αραμένει η δια τή ­ ρηση του ευάλωτου βασιλείου του. Ο Αχαιός, επ ισ τρέφ οντα ς από τη ν Πισιδία, ενεπλάκη σε ν έ­ ες συγκρούσεις με τον Ατταλο. Πάντως αυτός ο δ εύ τερ ο ς γύ ­ ρος εχθροπραξιών απ οδείχθηκε λιγό τερ ο επ ιτυχημένος από την εκσ τρ α τεία του 223 π.Χ., καθώς ο Α τταλος κατάφ ερ ε να διατηρήσ ει τον έλεγχο των πόλεων τη ς Αιολίδας (Τέως, Κολο­ φώνα και Θυάτειρα). Την άνοιξη του 216 π.Χ. ο Α τταλος ή λθ ε σε συμφωνία με το ν Αντίοχο Γ’ για κοινή δράση ενα ντίον του Αχαιού. Η συμφωνία αυτή που χ αρακτη ρίζεται από το ν Πολύ­ βιο ως «κοινοπραγία» αναφ ερόταν σε σ τρατιω τική σύμπραξη και δεν αποτελούσε επίσημη συνθήκη. Ωστόσο, υπάρχουν εν ­ δ ε ίξε ις ό τι οι καλές σχέσεις μεταξύ των δύο ηγεμόνων διατηρήθηκαν και μ ετά τη ν αιχμαλωσία και τη ν εκτέλεσ η του Αχαι­ ού από τον Αντίοχο το 213 π.Χ. Αργότερα, στο πλαίσιο των δια­ πραγματεύσεω ν μεταξύ Ρωμαίων και Αντιόχου μ ετά τη ν ή ττα του τελ ευ τα ίο υ στη μάχη τη ς Μαγνησίας, ο Αππιανός και ο Πολύβιος κάνουν αναφορά σε συνθήκη μεταξύ Αττάλου και Αντιόχου, η οποία εικ ά ζετα ι ό τι υπεγράφη λίγο μετά την ή ττα του Αχαιού. Οι όροι τη ς «κοινοπραγίας» και τη ς συνθήκης ε ί­ ναι άγνωστοι, αλλά έχ ει υπ οστηριχθεί ό τι επιτράπηκε στον Α τταλο να διατη ρή σ ει τα εδάφη που ανακατέλαβε από τον Αχαιό με την εκ σ τρ α τεία του 218. Η θεω ρία σύμφωνα με τη ν οποία παραχωρήθηκε στον Α τταλο ένα μεγάλο τμήμα τη ς β ο ρ ειο δ υτική ς Μικράς Ασίας έ ­ χ ει απ ορριφθεί από την πλειοψηφία των σύγχρονων ιστορι­ κών. Πάντως, το σ η μ αντικό τερο είναι ό τι επ ρόκειτο για την πρώτη καταγεγραμμένη συνθήκη μεταξύ Ατταλιδώ ν και Σελευκιδών. Προηγουμένως, οι δύο δυνα σ τείες βρίσκονταν σε διαρκή εμπόλεμη κατάσταση και οι Σ ελ ευ κ ίδ ες ουδέπ οτε ε ί­ χαν αναγνωρίσει τη ν ανεξαρτησία τη ς Περγάμου. Η σύναψη συνθήκης υποδηλώνει την αναγνώριση, από τη ν πλευρά του Αντιόχου, τη ς Περγάμου ως ανεξάρτητου κράτους και του Αττάλου ως ισότιμου βασιλιά. Η αναγνώριση αυτή ήταν η ση­ μαντικό τερη παραχώρηση του Αντιόχου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 3

Α ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ To 214 π.Χ. ο βασιλιάς της Μ ακεδονίας Φίλιππος Ε’ συμμά­ χησε με τον Αννίβα και εξαπέλυσε επ ιθ έσ εις ενα ντίον των ρω­ μαϊκών κτήσεων στην Ιλλυρία. Ετσι, το 212 π.Χ. η Ρώμη συνή­ ψε συμμαχία με τη ν Αιτωλική Συμπ ολιτεία π ροκειμένου να κρατήσει τον Φίλιππο απασχολημένο στην Ελλάδα. Μ εταξύ των όρων, υπήρχε πρόβλεψη για τη συμμετοχή του Α ττάλου στον πόλεμο. Η Ρώμη απέφυγε να εμπ λακεί πλήρως στον πό­ λεμ ο ακόμη και μετά τη σύναψη συμμαχίας με τη ν Αιτω λική Συμπολιτεία, καθώς το σύνολο των δυνάμεών τη ς ήταν απα­ ρα ίτητο για τη ν αντιμετώπιση του Αννίβα, και είναι πιθανό η συμμετοχή του Αττάλου να π ροτάθηκε με το σκεπτικό ό τι ο στόλος του θα συμπλήρωνε τη δύναμη των Αιτωλών στην ξη­ ρά και θα π εριόριζε τις άμεσ ες υποχρεώσεις τη ς Ρώμης. Η πρόσκληση προς το ν Α τταλο να συμμετάσ χει στον πόλεμο έγινε μάλλον το 212 π.Χ. Ο Α τταλος, όμως, εμ φ ανίσ τη κε στο Αι­ γαίο το 209 π.Χ., και μόνο όταν οι Αιτω λοί (οι οποίοι μέχρι τ ό τε είχαν σηκώσει το βάρος του πολέμου) στην προσπάθειά το υς να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή του Αττάλου, τον ανακήρυξαν επ ίτιμο ηγεμόνα του Κοινού το υ ς και του παραχώρησαν το νη ­ σί της Αίγινας -το οποίο είχαν πρόσφατα καταλάβει- με αντάλ­ λαγμα 30 τάλαντα, ως βάση του ναυτικού τη ς Περγάμου. Οι Αιτωλοί είχαν ήδη ξεκιν ή σ ει σ υζητήσεις για τη σύναψη ειρήνης, αλλά η άφιξη του Αττάλου στην Αίγινα και ενός ρωμαϊκού στό­ λου υπό τον ανθύπατο Σουλπίκιο στη Ναύπακτο αναπτέρωσαν τις ελπ ίδες των Αιτωλών. Οταν ο Φίλιππος αποχώρησε από την Πελοπόννησο όπου βρισκόταν εκ είν η την περίοδο, ο Σουλπίκιος ενώ θηκε με το ν Ατταλο στην Αίγινα και οι δυνάμεις των δύο ανδρών π αρέμειναν ε κ ε ί για να διαχειμάσουν. Στις αρχές του καλοκαιριού του 208 π.Χ. ο ενω μένος στό­ λος, απ οτελούμενος από 35 πλοία του Αττάλου και 25 ρωμαϊ­ κά, σ υμ μετείχε σε επ ιχειρήσεις στη Λήμνο. Υστερα έπλευσε στη νήσο Πεπάρηθο (Σκόπελο) και λεηλάτησ ε τη ν ύπαιθρο. Από ε κ ε ί ο Α τταλος μ ετέβη στην Η ράκλεια Τραχινία για να λά­ β ει μέρος σε π ολεμικό συμβούλιο των Αιτωλών. Ο Φίλιππος προσπάθησε να το υς προλάβει, αλλά όταν έφ θασ ε ε κ ε ί το συμβούλιο είχε διαλυθεί. Ο Α τταλος και ο Σουλπίκιος επέστρεψαν στην Πεπάρηθο και από ε κ ε ί έπλευσαν στη Νίκαια. Επόμενος στόχος τους ήταν ο Ω ρεός στη βόρεια Εύβοια, που βρισκόταν υπό μακεδονικό έλεγχο. Σύμφωνα με το σχέδιο, ο Α τταλος θα αναλάμβανε την επίθεση από τη ν ξηρά και οι Ρω­ μαίοι από τη θάλασσα. Υστερα από τρ ε ις η μ έρ ες μυστικών διαπραγματεύσεων, οι σύμμαχοι ήλθαν σε συμφωνία με το ν διοικητή τη ς μ ακεδο νι­ κής φρουράς για τη ν παράδοση τη ς πόλης με προδοσία. Ο

Ωρεός δ ιέ θ ε τ ε δύο ακροπόλεις, μία που δέσποζε του λιμα νι­ ού και μία στην καρδιά τη ς πόλης. Από τη δεύτερ η , ένα υπό­ γ ειο πέρασμα οδηγούσε προς τη θάλασσα και έφ θανε σε έναν πύργο π έντε ορόφων. Εκεί έστιασαν τις προσπάθειές τους οι π ολιορκητές. Ενώ η προσοχή όλων των κατοίκων είχε στραφ εί σε εκείνο το σημείο, ο δ ιο ικη τή ς τη ς φρουράς άνοιξε τη ν πύ­ λη τη ς ακρόπολης που δέσποζε του λιμανιού στους Ρωμαίους, οι οποίοι εισ ήλθαν σε αυτήν και τη ν κατέλαβαν. Οι υπερασπι­ σ τές τη ς πόλης προσπάθησαν να καταφύγουν στη δ εύτερ η α­ κρόπολη, αλλά βρήκαν τις πύλες κλεισ τές και έτσ ι οι περισσό­ τερ ο ι σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Η μακεδονική φρουρά, έχοντας λάβει σχηματισμό φάλαγ­ γας, π αρέμεινε αμέτοχη κάτω από τα τείχ η τη ς ακρόπολης και τελ ικ ά τη ς επιτράπηκε να αποχωρήσει, ενώ ο διο ικη τή ς της προσχώρησε στον Ατταλο. Υστερα από την κατάληψη τη ς πό­ λης, ο Α τταλος και οι Ρωμαίοι χωρίστηκαν. Ο Σουλπίκιος προ­ σπάθησε ανεπιτυχώς να καταλάβει τη Χαλκίδα, ενώ ο Α τταλος κα τέλα β ε και λεηλάτησ ε τον Οπούντα στη Λοκρίδα. Ο Φίλιπ­ πος, π ληροφορούμενος τη ν παρουσία του Αττάλου στην πε­ ριοχή, βάδισε με τα χ ύτη τα ενα ντίο ν του και θα τον είχε αιφνιδιάσει, εάν κάποιοι Κ ρήτες που είχαν απ ομακρυνθεί προς α­ ναζήτηση εφοδίω ν δεν το ν είχαν εντοπίσει. Ετσι, ο Ατταλος και οι άνδρες του πρόλαβαν να επιβιβαστούν στα πλοία και ε ­ πέστρεψαν στον Ωρεό. Εκεί ο Α τταλος πληροφορήθηκε ό τι ο Προυσίας Α ’ τη ς Β ιθυνίας (228-182 π.Χ.) είχ ε εισ β άλει στην επ ικράτειά του και αναχώρησε εσπευσμένα για τη Μικρά Ασία π ροκειμένου να αντιμετω π ίσ ει τη ν απειλή, δίχως να έχ ει πε­ ραιτέρω συμμετοχή στον Α ’ Μ ακεδονικό Πόλεμο. Η εισβολή του Προυσία, γαμπρού και συμμάχου του Φιλίππου, ήταν πιθα­ νότατα αντιπερισπασμός σχεδιασμένος από το ν Μακεδόνα βασιλιά για να απαλλαγεί από το ισχυρό ναυτικό του Αττάλου. Πράγματι, η αποχώρηση του Αττάλου είχε ως απ οτέλεσμα να χαλαρώσει η πίεση που ασ κείτο έως τό τε στον Φίλιππο. Ο ρω­ μαϊκός στόλος αποσύρθηκε στην Αίγινα, έχοντας μικρή περαι­ τέρω σ υμμετοχή στις επ ιχειρήσεις. Ο Φίλιππος ανακατέλαβε το ν Ω ρεό και ανανέωσε τις επ ιθ έσ εις του ενα ντίο ν τη ς Αιτωλικής Συμπολιτείας, αναγκάζοντάς τη ν να συνθηκολογήσει. Ο Α ’ Μ ακεδονικός Π όλεμος έλ η ξε επίσημα το 205 π.Χ. με την ειρήνη τη ς Φοινίκης (πόλη τη ς Ηπείρου), στην οποία ο Α τταλος και ο Προυσίας συμπεριελήφθησαν ως συμβαλλόμε­ να μέρη. Εκτός από τη ν Αίγινα, που απ οτέλεσε ειδική π ερί­ πτωση, ο Α τταλος δεν είχε άλλα εδαφ ικά κέρδη. Από τη ν αρχή του πολέμου, η φύση τη ς σ υμμετοχής του Αττάλου ήταν ασα­ φής και αόριστη και είναι μάλλον απίθανο να είχε συνάψει επί­ σημη συμμαχία με τη Ρώμη. Αυτό το συμπέρασμα βασίζεται στην αναφορά του Πολυβίου ό τι η δραστηριότητα του Α ττά ­ λου βασιζόταν σε «κοινοπραγία». Αυτός ο όρος υποδηλώνει δέσμευση για σ τρατιω τική συνεργασία και όχι επίσημη συνθή­ κη. Οπως είδαμε, η πρωτοβουλία για τη ν εξασφάλιση τη ς συμ­ μετοχής του Αττάλου στον πόλεμο ανήκε στην Αιτωλία, με τη ν οποία ο Α τταλος διατηρούσ ε καλές σχέσεις. Σ υ γκεκρ ιμ έ­ να, πριν το 219 π.Χ. ο Α τταλος είχε χρη μα το δο τή σ ει τη ν κατα­ σκευή οχυρωματικών έργων στον Ελαο, στις αιτω λικές ακτές. Επίσης, στην Αιτωλία, τη ν περίοδο του Α' Μ ακεδονικού Πολέ­ μου ή και νωρίτερα, είχε ιδ ρ υ θ εί (ή μ ετονομασ τεί) μια πόλη που έφ ερ ε το όνομά του. Τέλος, ο Α τταλος είχε έντο νη δ ρασ τηριότητα στους Δ ελ­ φούς που ανήκαν στην Αιτωλική Συμπολιτεία. Οι προκάτοχοι του Αττάλου είχαν χρη μα το δ ο τή σ ει το υ ς Δελφούς στην προΑποψη της ακρόπολης της Περγάμου όπως φαίνεται από το Ασκληπιείο.

1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

13 A

«Κ

ΒΑΣΙΛΕΙΟ | φωνα ΣΕΛΕΥΚΙΔΩΝ

χα; Χαλκίδα Ν. Εύβοια • · Ερέτρια 01

Ü L

Ν. Ανδρος

ΑΧΑΪΚΗ4^ ^ ' * # Λ

ΡΤΜ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

m T v i · Σπάρτη

Ν. Αίγινα ^

Α

^

«

*

*j

*

JT

Ν·Κίθ,<: ^

^

-

4 ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Βασίλειο Μακεδονίας Κράτη υπό μακεδονική επιρροή Ρωμαϊκά προτεκτοράτα Βασίλειο Περγάμου Βασίλειο Σελευκιδών Ανεξάρτητες πόλεις-κράτη Περιοχές υπό τους Λαγίδες

σπάθειά το υ ς να αναπτύξουν καλές σχέσεις με το ν ελληνικό κόσμο. Αυτή η πολιτική συνεχίσ τηκε και επ εκτά θ η κε από τον Ατταλο, ο οποίος, εκτό ς από τη χρηματοδότηση τη ς κατα­ σκευής ενός εξώστη στη βορειοανατολική πλευρά του ναού του Απόλλωνα -ο οποίος π εριελάμβανε και μια μικρή στοά-, παρείχε επίσης έμπ ειρους τε χ ν ίτε ς για τη ν οικοδόμησή του. Οι παράγοντες α υτοί σ υνετέλεσ αν στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων μεταξύ του Α ττάλου και των Αιτωλών και ήταν το κά-

0 χώρος του Αιγαίου την περίοδο του Β’ Μακεδονικού Πολέμου.

λεσμα των τελευ τα ίω ν που προκάλεσε τη ν εμφάνιση του Αττάλου στο Αιγαίο σε υποστήριξη τη ς ρωμαϊκής συμμαχίας. Αυτό ήταν το α ίτιο τη ς πρώτης δ ια τα κτική ς σ υμμετοχής του Αττάλου στη συμμαχία ενα ντίο ν του Φιλίππου και η άποψη για ύπαρξη σχεδίου επ έκτασης στο Αιγαίο εκ μέρους του θα πρέ­ πει να απορριφθεί.

ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η κατάσταση στο Αιγαίο άλλαξε δραματικά με τη ν α νά δ ει­ ξη του Φιλίππου Ε' σε απειλή για τη θέσ η του Α ττάλου στη δυ­ τική Μικρά Ασία. Η εμφάνιση Κρητών πειρατώ ν στο Αιγαίο, που απειλούσαν τα ροδιακά εμπορικά συμφ έροντα, είχε ως α­ π οτέλεσ μα τη ν κήρυξη πολέμου από τη Ρόδο στις εμπ λεκό­ μ ενες κ ρ η τικές π όλεις. Ο Φίλιππος έσ τρεψ ε το ενδ ιαφ έρον του στο Αιγαίο. Ανέθεσε στον Δικαίαρχο το ν Αιτωλό 20 πλοία με διαταγή να εμπ λα κεί σε π ειρ α τεία και να ενισ χύσει τους Κ ρήτες στον πόλεμο εν α ν τίο ν τη ς Ρόδου. Το 202 π.Χ. ο Φίλιπ­ πος είχ ε κατασ κευά σ ει ισχυρό στόλο (π ιθανότατα με τα έσ ο­ δα από τη ν π ειρατεία) και ή ταν πλέον έτο ιμ ο ς να α ντιμετω π ί­ σει το ροδιακό ναυτικό. Αρχικά οργάνωσε τα κ τικ έ ς λεηλα σ ίες εν α ν τίο ν των πόλεων του Ελλησπόντου που ήλεγχαν το πο-

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 5

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

v *s Ν. Σκόπελος ΑΙΤΩΛΙΚΗ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑ

Εκδοτική 2013

.V

Ο ναός της ΑΘηνάς στην ακρόπολη της Περγάμου. Εκεί βρίσκονταν τα αγάλματα και οι αφιερώσεις για τις νίκες του Αττάλου. Οι Ατταλίδες θεωρούσαν την Πέργαμο πολιτιστικό διάδοχο της Αθήνας και για τον λόγο αυτόν είχαν επ ιλέξει την Αθηνά ως θεά προστάτιδα της πόλης.

λύτιμο εμπόριο σιταριού με τη Μαύρη θάλασσα, κάτι που είχε σαφώς επιπτώσεις και για τη ν Πέργαμο. Με τη ν ευ η μ ερ ία και το εμπόριό το υ ς να α π ειλείτα ι, δεν π ροκαλεί έκπληξη το γ ε ­ γονός ό τι ο Α τταλος και οι Ρόδιοι συνασπίστηκαν ενα ντίο ν του κοινού κινδύνου. Το 201 π.Χ., ο Φίλιππος ξεκίνη σ ε καταλαμβάνοντας έναν α­ ριθμό νησιών των Κυκλάδων στα οποία και εγκα τέσ τη σ ε φρουρές. Υστερα κατέλα βε τη ν π τολεμαϊκή ναυτική βάση στη Σάμο και ενσωμάτωσε τα πλοία και τα πληρώματα στον στόλο του, και στη συνέχεια στράφ ηκε βόρεια και πολιόρκησε τη ν πόλη τη ς Χίου. Καθώς ο Α τταλος και ο Ρόδιος ναύαρχος Θεοφιλίσκος απέκλεισαν το νησί και άρχισαν να συγκεντρώ νουν όλο και περισσότερα κατάφ ρακτα πλοία (πολεμικά πλοία με κατάστρωμα, όπως τρ ιή ρ εις, τε τρ ή ρ ε ις κ.ο.κ.), ο Φίλιππος έλυ­ σε τη ν πολιορκία και επ έστρεψ ε αιφνιδίω ς στον στόλο του, με σκοπό να περάσει με ασφάλεια στη Σάμο, που βρισκόταν απέ­ ναντι. Ο συμμαχικός στόλος, όμως, το ν ακολούθησε και τον πρόλαβε. Ο Α τταλος επ ιτέθ η κ ε στο μακεδονικό δ εξιό και ο Θ εοφιλίσκος στο αριστερό (την οπισθοφυλακή). Ο Φίλιππος δ ιέτα ξε τα πλοία του να στρέψ ουν τις πλώρες το υς προς τον εχθρό και ο ίδιος έπλευσε με μ ερ ικές λέμβους σε διπλανές νησ ίδες για να π αρακολουθήσει τη ναυμαχία. Ο Φίλιππος δ ιέ­ θ ε τ ε 53 κατάφ ρακτα πλοία και 150 ελα φ ρ ύτερ α -όπως λ έμ ­ βους (ελαφρύς τύπος πλοίου χρησιμοποιούμενο κυρίως από το υς Ιλλυριούς) κλπ.-, ενώ ο Α τταλος και οι Ρόδιοι δ ιέθ ε τα ν 65 κατάφ ρακτα πλοία, 9 τρ ιη μ ιο λ ίες (ελαφρύ πολεμικό πλοίο) και 3 τρ ιή ρ εις. Η ναυμαχία ξεκίνη σ ε με τη ναυαρχίδα του Α ττάλου να εμ ­ βολίζει μια μακεδονική οκτήρη στα ύφαλα και να τη βυθ ίζει μ ετά από συμπλοκή στο κατάστρωμα. Σε άλλο σημείο, μια τριη μιολία εμβόλισε τη μακεδονική ναυαρχίδα, μια δεκήρη, και σφηνώθηκε επάνω της, με απ οτέλεσμα το πλοίο να κατα­ σ τεί ακυβέρνητο. Εκείνη τη στιγμή δύο π εντήρεις, μία από κά­ θ ε πλευρά, τη ν εμβόλισαν και τη βύθισαν αύτανδρη. Μ εταξύ των νεκρών ήταν και ο ναύαρχος του Φιλίππου, Δημοκράτης. Η ναυμαχία είχε λάβει τη μορφή μεμονωμένων μονομαχιών α­ νάμεσα στα αντίπαλα πλοία. Ο Πολύβιος αναφ έρει δύο από αυ­ τέ ς τις συμπλοκές, στις οποίες σ υμμετείχαν οι δύο ναύαρχοι του Αττάλου, οι αδελφ οί Δ εινοκράτης και Διονυσόδωρος. Ο Δ εινοκράτης συγκρούστηκε με μια μακεδονική οκτήρη και α­ κολούθως οι Μ ακεδόνες πήδηξαν στο κατάστρωμά του. Ο

1 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

Α τταλος έσπευσε να τον βοηθήσει, εμβολίζοντας το εχθρικό πλοίο και χωρίζοντας τα δύο σκάφη. Οι Μ ακεδόνες που είχαν επ ιβιβασ τεί στο κατάστρωμα σκοτώθηκαν και η μακεδονική οκτήρης, άδεια από πεζοναύτες, αιχμαλω τίστηκε. Ο Διονυσόδωρος, μ ετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια εμβολισμού μιας επτήρους, β ρέθ η κε δίπλα στο εχθρικό πλοίο με α π ο τέλε­ σμα να καταστραφ ούν τα κουπιά στη δ εξιά πλευρά του. Ακο­ λούθως οι Μ ακεδόνες όρμησαν στο πλοίο του και σκότωσαν όλους το υ ς π εζοναύτες εκ τό ς από το ν Διονυσόδωρο και δύο ακόμη άνδρες που πήδηξαν στη θάλασσα και π ερισυνελέγησαν από μια τρ ιη μιο λία που κατέφ θ ασ ε στο σημείο. Οι Ρόδιοι ξεκινήσ αν αφού ο Φίλιππος είχε απομακρυνθεί, πρόλαβαν όμως τη μακεδονική οπισθοφυλακή λόγω τη ς μεγα­ λύτερη ς τα χ ύ τη τά ς τους. Οι Μ ακεδόνες έστρεψ αν τις πλώρες το υ ς προς το ν εχθρικό στόλο και τοπ οθέτησ αν μεταξύ των δύο γραμμών τα ελαφρά το υς πλοία. Αυτά δυσχέραιναν τις κι­ νήσ εις των ροδιακών πλοίων, τα οποία υιοθέτησ αν δ ια φ ο ρ ετι­ κή τακτική : πρώτα κατέσ τρεφ αν τα κουπιά των εχθρικώ ν πλοί­ ων και κατόπιν τα εμβόλιζαν στην πρύμνη. Με αυτόν το ν τρ ό ­ πο κατάφ εραν να βυθίσουν πολλά από αυτά. Μια ροδιακή πεντήρης εμβόλισ ε ένα μακεδονικό πλοίο το οποίο βυθίσ τηκε αύτανδρο, αλλά η ίδια πλημμύρισε και περικυκλώ θηκε από ε ­ χθρικά πλοία. Ο Θ εοφιλίσκος δ έχθ η κε τρία τραύματα όταν, στην προσπάθειά του να σώσει ένα πληγέν πλοίο του, π ερικυ­ κλώθηκε από μακεδονικά. Παρόλα αυτά, κατάφ ερ ε να απεμπλακεί και, παρά το ν τραυματισμό του, εξακολούθησε να η­ γ είτα ι του στόλου του. Ουσιαστικά, η ναυμαχία είχε χωριστεί σε δύο ξεχω ριστές συγκρούσεις, καθώς το δεξιό του Φιλίππου πλησίαζε τη Σάμο, ενώ το αρισ τερό του βρισκόταν ακόμη κο­ ντά στη Χίο. Καθώς ο στόλος του Αττάλου υπερίσχυε του μακεδονικού δεξιού και πλησίαζε τις νησ ίδες όπου βρισκόταν ο Φίλιππος, ο Α τταλος παρατήρησε ό τι μια π εντήρης του κινδύνευε να βυ­ θ ισ τεί από ένα εχθρικό πλοίο και έσπευσε σε ενίσχυσή τη ς μα­ ζί με δύο ακόμα τε τρ ή ρ εις . Το μακεδονικό πλοίο άρχισε να υ­ ποχωρεί προς την ακτή και ο Α τταλος το καταδίωξε. Ο Φίλιπ­ πος, παρατηρώντας ό τι ο Α τταλος είχε απ ομακρυνθεί επ ικίν­ δυνα από το ν υπόλοιπο στόλο του, διείσδυσε ανάμεσα σε αυ­ τό ν και στον υπόλοιπο στόλο του με τέσ σ ερις π εντή ρ εις και τρ ε ις τρ ιη μ ιο λ ίες που βρίσκονταν κοντά στη θέσ η του, αποκόπτοντάς τον. Ο Α τταλος β ρέθ η κε σε δεινή θέση και ανα­ γκάσ τηκε να εκ β ά λ ει τα πλοία στην ακτή. Ακολούθως, οι άν­ δρες του τοπ οθέτησαν τα πολύτιμα βασιλικά σ ερβίτσια και το υς πορφυρούς χιτώ νες στο κατάστρωμα τη ς ναυαρχίδας. Το απ οτέλεσμα ήταν οι πρώτοι Μ ακεδόνες που έφθασαν στο ση­ μείο με λέμβ ους να εγκατα λείψ ουν τη ν καταδίωξη και να αφοσιωθούν στη συγκέντρωση λαφύρων. Αυτός ο αντιπερισπα­ σμός έδωσε τη ν ευκαιρία στον Α τταλο και στους άνδρες του να διαφύγουν με ασφάλεια στις Ερυθρές. Ο Φίλιππος τέ θ η κ ε τώρα επ ικεφαλής του στόλου και άρχισε να εμψυχώνει τους άνδρες του. Οι Μ ακεδόνες, βλέποντάς τον να ρυμουλκεί τη ναυαρχίδα του Αττάλου, πίστεψαν ό τι ο Α τταλος ήταν νεκρός. Ο Διονυσόδωρος ανασύνταξε το ν στόλο του Αττάλου και απο­ σύρθηκε με τάξη στη Μικρά Ασία. Στο αριστερό πλευρό, τα εναπομείναντα μακεδονικά πλοία αποχώρησαν προς το μ α κε­ δονικό δεξιό. Εχοντας επ ικρατήσει, οι Ρόδιοι ρυμούλκησαν τα κτυπημένα πλοία το υ ς και επ έστρεψ αν στη Χίο. Ο στόλος του Αττάλου βύθισ ε από μια δεκήρη, εννήρη, επτήρη, εξήρη, άλλα δέκα κατάφ ρακτα πλοία (π εντήρεις και τετρήρεις), τρ ε ις τρ ιη μ ιο λ ίες και 25 λέμβους. Οι Ρόδιοι βύθισαν δέκα κατάφ ρακτα πλοία και 40 λέμβους και αιχμαλώ τισαν δύο τε τρ ή ρ ε ις και επτά λέμβους μαζί με τα πληρώματά τους. Ο

Α τταλος απώλεσε μόνο δύο π εντή ρ εις και μια τριη μιο λία ε ­ κτός από τη ναυαρχίδα και τις δύο τε τρ ή ρ ε ις που αιχμαλω τί­ στηκαν, ενώ οι Ρόδιοι έχασαν δύο π εντή ρεις και μια τριήρη. Οι απώλειες του Αττάλου σε ανθρώπινο δυναμικό ανήλθαν σε 70 νεκρούς και των Ροδίων σε 60, ενώ από το υς δύο συμ­ μάχους 700 αιχμαλωτίστηκαν. Οι απώλειες του Φιλίππου υπήρ­ ξαν πολύ μεγάλες. Σκοτώ θηκαν 3.000 Μ ακεδόνες και 6.000 άν­ δρες από τα πληρώματα, ενώ 2.000 αιχμαλωτίστηκαν. Πάντως, και οι δύο π λευρές διεκδίκησ αν τη νίκη. Ο Φίλιππος ισχυρί­ στηκε ό τι είχ ε νικήσει, καθώς είχε εξω θήσει το ν Α τταλο στην ακτή και είχε καταλάβει τη ναυαρχίδα του, ενώ επιπλέον είχε αγκυροβολήσει στο ακρω τήριο όπου είχαν παρασυρθεί τα ναυάγια. Την επόμενη ημέρα, ο Φίλιππος ανέσυρε τα ναυάγια και το υ ς νεκρούς, το υς οποίους έθα ψ ε για να ενισχύσει το υς ισχυρισμούς του, και τό τ ε ο Διονυσόδωρος και οι Ρόδιοι προ­ σπάθησαν να το ν παρασύρουν σε νέα ναυμαχία. Ο Φί­ λιππος δεν ανταπ οκρίθηκε και έτσ ι επ έστρεψ αν στη Χίο. Την ίδια ημέρα υπέκυψε στα τραύματά του και ο Ρόδιος ναύαρχος Θεοφιλίσκος. , Π ιθανότατα μετά τη ναυμαχία τη ς ^ Χίου, ο Φίλιππος αποβιβάστηκε κο ντά στον ποταμό Κάικο και πο­ λιόρκησε τη ν Πέργαμο, οι επ ιθέ σεις του, όμως, αποκρούστηκαν λόγω τη ς οχυρότητας της τοπ οθεσίας, ενώ ο Φίλιππος δεν κα τά φ ερ ε να αποκομίσει λάφυρα από τη ν ύπαιθρο εξαιτίας των μέτρω ν που είχ ε λάβει ο Α τταλος. Α πογοητευμένος, ο Φίλιππος λεηλά τησ ε το λ α τρ ευ ­ τικό κέντρ ο Νικηφόριο, κ α τέ­ στρεψ ε το άλσος του και ανέ­ σκαψε τα θ εμ έλ ια των ναών. Στη συνέχεια στράφ ηκε ενα­ ντίο ν των Θ υατείρω ν και έπ ει­ τα λεηλά τησ ε το πεδίο τη ς Θήβης που βρισκόταν βόρεια του Αδραμυτίου, ελπ ίζοντας να α­ π οκομίσει πλούσια λεία, για άλλη μια φορά, όμως, χωρίς επιτυχία. Τελικά, η έλλειψ η εφ ο ­ δίων ανάγκασε το ν Φίλιππο να αποχωρήσει. Επιβιβά­ στηκε στα πλοία του κοντά στην Εφεσο και έπλευσε νότια. Αντιμετώ πισε και ν ί­ κησε το ν ροδιακό στόλο σε ναυμαχία στη Λάδη και έπ ει­ τα αποβιβάστηκε στην Καρία, όπου επ ιτέθ η κ ε σε ροδιακές πόλεις, ενώ πίσω στην Ελλάδα ένα τμήμα του στρατού του πο­ λιόρκησε τη ν Αθήνα. Τον χειμώνα ο Α τταλος και οι Ρόδιοι κατάφεραν να παγιδεύσουν το ν Φίλιππο στον Βαργυλιακό κόλπο. Με το ν στρατό του να υπ οφέρει από έλλειψ η ε ­ φοδίων, ο Φίλιπ­ πος αναγκάστηκε να εκβ ιά ζει γειτο - a S S e S S S ? ·"

ν ικ ές π όλεις για να αποκομίσει τρόφιμα. Τελικά, στις αρχές του 200 π.Χ. κατάφ ερ ε με τέχνασμα να ξεφ ύ γ ει από το ν απο­ κλεισμό και να επ ισ τρ έφ ει στην Ελλάδα.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟΝ Β ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ Λίγο μετά τη διαφυγή του Φιλίππου, ο Α τταλος και οι Ρόδι­ οι απέστειλαν π ρεσ βείες στη Ρώμη προκειμένου να την προει­ δοποιήσουν για τις φ ιλοδ οξίες του Φιλίππου και να ζητήσουν τη ν επέμβασή της. Ηταν φανερό ό τι είχαν αποτύχει να αναχαι­ τίσουν τον Φίλιππο και να τον εμποδίσουν να λεη λα τή σ ει τη ν επ ικράτειά τους, και είναι πιθανό ο θάνατος του Θεοφιλίσκου να είχε αποδυναμώσει την πίστη στην ικανότητα της συμμαχίας να α ν τιτα χ θ εί στον Φίλιππο. Ετσι, για πρώτη φορά ο Α ττα ­ λος έλαβε την πρωτοβουλία στις υποθέσεις του Αιγαίου ως ο κύριος υπέρμαχος τη ς ανανέωσης του πολέμου ενα ντίον του Φιλίππου. Αδυνατώντας, όμως, να υπερασπιστεί το βασίλειό του με το υς δικούς του πόρους, επιζήτησε τη βοήθεια τη ς δύ­ ναμης που φαινόταν πιο ικανή να το ν υποστηρίξει. Ο Ατταλος και οι Ρόδιοι ακολούθησαν ως ένα σημείο τον Φίλιππο κατά την υποχώρησή του στην Ελλάδα και στη συνέ­ χεια αγκυροβόλησαν στην Αίγινα. Από εκεί, ο βασιλιάς της Περγάμου επ ισ κέφ θηκε τη ν Αθήνα για να ανανεώσει τη συμμαχία του με τη ν πόλη και να συναντήσει Ρωμαίους απεσταλ­ μένους που βρίσκονταν ήδη εκεί. Οι Αθηναίοι π ολίτες του επεφύλαξαν θερμή υποδοχή. Στην εκκλησία του δήμου διαβάστη­ κε κείμενο στο οποίο ο Ατταλος υπενθύμιζε την προσφορά του στην πόλη, αναφ ερόταν στον πόλεμό του με το ν Φίλιπ­ πο και ζητούσε από το υς Αθηναίους να σ υμμετέχουν σε αυτόν. Οι π ολίτες αποφάσισαν ομόφωνα υπέρ της πρότα­ σης του βασιλιά και, για να τον τιμήσουν, δημιούργησαν μια νέα φυλή, την Ατταλίδα. Κατόπιν ο Α τταλος επ έστρεψ ε στον στόλο του στην Αίγινα, ενώ οι Ρόδιοι επ έστρεψ αν στην πα­ τρ ίδα τους. Ενώ βρισκόταν ε ­ κεί, έσ τειλ ε απ εσταλμέ­ νους στους Αιτωλούς για να το υς π είσ ει να εισ έλθουν στον πόλε­ μο, χωρίς, όμως, ε ­ πιτυχία. Ο Φίλιππος στο μεταξύ, αφού α­ κόμη η θέσ η του στην Ελλάδα δεν απ ειλείτο, ανέλαβε νέα εκ σ τρ α τεία στη Θράκη και έπ ειτα πέρασε το ν Ελλήσποντο και πολιόρκησε τη ν Αβυδο. Ο Α τταλος έ ­ σ τειλ ε μια δύναμη 300 ανδρών για να ενισ χύσ ει τη ν πόλη, ενώ οι Ρόδι­ οι απ έστειλαν μόνο μια τετρ ήρ η από τον στόλο τους, που βρισκόταν αγκυροβολημένος στην Τένεδο. Εκεί έφ θασ ε και ο Α τταλος, αναπτερώνο-

Γαλάτης που αυτοκτονεί, έχοντας πρώτα σκοτώσει τη γυναίκα του. Πρόκειται για ρωμαϊκό αντίγραφο αγάλματος που κατασκευάστηκε προς ανάμνηση της νίκης επί των Γαλατών, το 238/237 π.Χ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 7

Μοντέλο της ακρόπολης της Περγάμου στη μορφή που είχε τον 2ο αιώνα μ.Χ. (Μουσείο Περγάμου, Βερολίνο).

ντας προς στιγμήν το ηθικό των κατοίκων, αλλά τελ ικ ά δεν π ροαέφ ερε περαιτέρω συνδρομή στην Αβυδο. Ενώ ο Φίλιππος πολιορκούσε ακόμη τη ν πόλη, το ν επισκέφ θηκε ρωμαϊκή πρεσβεία, η οποία του παρέδωσε ένα τ ε λ ε υ ­ ταίο τελεσίγραφο, σύμφωνα με το υς όρους του οποίου δεν θα έπρεπε να δ ιεξά γει πόλεμο ενα ντίον των ελληνικών πόλεων και ό φ ειλε να δ εχ θ εί διαιτησία για την αποζημίωση των κατα­ στροφών που είχε π ροξενήσει στον Ατταλο και στους Ροδίους. Ο Φίλιππος αγνόησε τα αιτήματα, με αποτέλεσμα οι Ρωμαίοι να του κηρύξουν επίσημα το ν πόλεμο. Λίγο αργότερα, η Αβυδος έπεσε στα χέρια του και ο Φίλιππος επ έστρεψ ε στη Μακεδονία. Στην πορεία π ληροφορήθηκε ό τι ο Ρωμαίος ύπατος Σουλπίκιος Γάλβας (ο οποίος διοικούσε τις ρωμαϊκές δυνάμεις κατά το ν Λ' Μ ακεδονικό Πόλεμο και είχε επ ανεκλεγεί) είχε αποβιβα­ σ τεί στην Ηπειρο και ό τι ο ρωμαϊκός στόλος υπό το ν Ρωμαίο ναύαρχο Λ εύκιο Απούστιο διαχείμαζε στην Κέρκυρα. Σ τις αρχές του καλοκαιριού του 199 π.Χ., ο Απούστιος ανα­ χώρησε από τη ν Κέρκυρα και ενώ θηκε με τον Α τταλο κοντά στην Ερμιόνη τη ς Πελοποννήσου. Οι δύο στόλοι αγκυροβόλη­ σαν στον Πειραιά για μ ερ ικές η μ έρ ες και στη συνέχεια έπ λευ­ σαν για τη ν Ανδρο με στόχο το λιμάνι Γαύριο. Αρχικά, ένα τμ ή ­ μα αποβιβάστηκε στην ακτή για να βολιδοσκοπήσει τις προ­ θ έσ εις των κατοίκων. Οι τε λ ευ τα ίο ι απάντησαν ό τι δεν είχαν ε ­ πιλογή, καθώς στην πόλη υπήρχε μακεδονική φρουρά. Ετσι, το σύνολο των ανδρών αποβιβάστηκε στην ακτή και ξεκίνη σ ε τη ν έφ οδο ενα ντίο ν τη ς πόλης. Σύντομα οι υπερασπιστές υ­ ποχώρησαν στην ακρόπολη και ύστερα από δύο η μ έρ ες παρα­ δόθηκαν υπό το ν όρο ό τι θα το υ ς επ ιτρεπ όταν να αποχωρή­ σουν στο Δήλιο τη ς Βοιωτίας. Οι Ρωμαίοι κράτησαν τα λάφυρα και παραχώρησαν τη ν πόλη στον Ατταλο, ο οποίος, θ έλο ντα ς να απ οτρέψ ει τη ν ερήμωσή της, έπ εισε τελ ικ ά το υς κατοίκους και το υς π ερισσότερους Μ ακεδόνες τη ς φρουράς να παρα­ μείνουν εκεί. Υστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα κατάληψης τη ς Κύ­ θνου, ο στόλος, που είχ ε στο μεταξύ ενισ χυθ εί με 20 κατάφρακτα ροδιακά πλοία υπό το ν νέο Ρόδιο ναύαρχο Αγησίμβροτο, έ ­ πλευσε στη Γεραιστό τη ς Εύβοιας όπου και αγκυροβόλησε για μ ερικές ημέρες. Επειτα στράφηκε βόρεια και έφθασε στη ν ή ­ σο Ικο (Αλόννησο), όπου μια βίαιη θ ύελλα τον καθήλωσε για μ ερ ικές ημ έρες και μόλις οι καιρικές συνθήκες βελτιώ θηκαν, έπλευσε στη Σκιάθο η οποία είχε ερημω θεί προληπτικά από τον Φίλιππο για να μη χρησιμεύσει ως βάση των αντιπάλων του. Εκεί τα πληρώματα διασκορπίστηκαν στην ύπαιθρο προς ανα­ ζήτηση εφοδίω ν και κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν μια ποσό­ τη τα σιταριού τη ν οποία μ ετέφ ερ α ν πίσω στα πλοία.

1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ακολούθως ο στόλος έπ λευσε στη Χαλκιδική και αγκυρο­ βόλησε στη Μένδη. Στόχος του ή ταν η ισχυρή Κασσάνδρεια (πρώην Ποτίδαια) που βρισκόταν στο σ τενό τερ ο τμήμα της χερσονήσου τη ς Παλλήνης. Η προσπάθεια των συμμάχων να προσεγγίσουν τα τείχ η με τα πλοία απέτυχε, καθώς μια βίαιη καταιγίδα τα διασκόρπισε. Οταν τελ ικ ά κατάφ εραν να ανασυ­ ντάξουν τα πλοία και να αποβιβάσουν το υς σ τρα τιώ τες τους, η έφ οδός το υ ς αποκρούστηκε με βαριές απώλειες από την ι­ σχυρή φρουρά τη ς πόλης. Επειτα από αυτή τη ν αποτυχία, επι­ κέντρωσαν τ ις προσπάθειές το υ ς ενα ντίο ν τη ς Ακάνθου, την οποία τε λ ικ ά κατέλαβαν και λεηλάτησαν. Με τα πλοία γεμάτα λάφυρα, έπλευσαν στη Σκιάθο και έπ ειτα στην Εύβοια. Αφήνοντας το ν υπόλοιπο στόλο εκεί, ο Α τταλος και ο Ρω­ μαίος ναύαρχος εισ ήλθαν με δέκα πλοία στον Μαλιακό κόλπο για να π αρευρεθούν σε πολεμικό συμβούλιο με το υ ς Αιτωλούς. Στη συνάντηση που ακολούθησε, οι Αιτω λοί ζήτησαν 1.000 άνδρες από τον Ατταλο, όπως π ροέβλεπε η μεταξύ τους συνθήκη σε περίπτωση πολέμου με τον Φίλιππο. Το αίτημα απορρίφθηκε, καθώς οι Αιτω λοί είχαν α ρ ν η θ εί να λεηλατήσουν τη Μ ακεδονία όταν ο Φίλιππος απειλούσε τη ν ίδια τη ν Πέργα­ μο. Επιστρέφοντας από τη συνάντηση, ο Α τταλος και ο Απούστιος άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια για επίθεση στον Ωρεό, του οποίου η φρουρά είχε ενισ χυθ εί από το ν Φίλιππο, που ή θ ελ ε να αποφύγει επανάληψη των γεγονότω ν του Α’ Μα­ κεδονικού Πολέμου (κατά τον οποίον ο Ωρεός είχ ε π έσει με προδοσία). Ο ροδιακός στόλος υπό το ν Αγησίμβροτο σ τάλθηκε κοντά στη Δημητριάδα τη ς Μ αγνησίας για να παρεμποδίσει οποιαδήποτε κίνηση του μακεδονικού στόλου που ναυλοχούσε ε ­ κεί, ενώ ο Α τταλος και οι Ρωμαίοι έθεσ αν τον Ωρεό υπό πο­ λιορκία. Οι Ρωμαίοι επικέντρω σαν τις προσπάθειές το υ ς στην ακρόπολη που ήλεγχε το λιμάνι και ο Α τταλος στο τμήμα της πόλης που βρισκόταν μεταξύ των δύο ακροπόλεων. Ο Α τταλος εξαπέλυσε βροχή βλημάτων από τις βαλλίσ τρες και το υς κατα π έλ τες του, ενώ οι σ τρα τιώ τες του έσκαψαν σήραγγες. Αφήνοντας μια επαρκή δύναμη να ολοκληρώσει τα έργα, ο Α τταλος και ο Απούστιος επ ικεντρώ θηκαν σε άλλες επ ιχειρή­ σεις στη γ ειτο ν ική Θεσσαλία. Ο Απούστιος επ ιτέθ η κ ε και κα­ τέλ α β ε τη Λάρισα Κρεμαστή (εκτό ς από τη ν ακρόπολή της), ενώ ο Α τταλος κατέλα β ε αιφ νιδιασ τικά τη ν Π τελεό στην Αχαΐα Φθιώτιδα. Οταν επ έστρεψ αν στον Ωρεό, τα π ολιορκητικά έρ ­ γα είχαν πλέον ολοκληρω θεί και τμ ή μα τα του τείχ ο υ ς είχαν ήδη καταρρεύσει, ενώ η φρουρά είχε αποδυναμωθεί και εξα ­ ν τλ η θ ε ί από τις απώλειες και τις συνεχείς συγκρούσεις. Μια νύκτα οι Ρωμαίοι διέσπασαν τη ν άμυνα και εισ ήλθαν στην α­ κρόπολη που ήλεγχε το λιμάνι. Από εκ ε ί ειδοποίησαν με σήμα τον Ατταλο, ο οποίος εισ ή λθ ε στην πόλη τα ξημερώ ματα από ένα σημείο όπου το τείχο ς είχε καταρρεύσει. Η φρουρά και οι κάτοικοι υποχώρησαν στην άλλη ακρόπολη και παραδόθηκαν ύστερα από δύο ημ έρες. Η πόλη παραχωρήθηκε στον Ατταλο, ενώ οι Ρωμαίοι κράτησαν το υς αιχμαλώτους. Με το φθινόπω­ ρο να πλησιάζει, ο στόλος επ έστρεψ ε στον Πειραιά. Ο Ρωμαί­ ος ναύαρχος άφησε ε κ ε ί 30 πλοία για την προστασία τη ς Α θή­ νας και με τα υπόλοιπα επ έστρεψ ε στη ρωμαϊκή ναυτική βάση της Κέρκυρας. Ο Α τταλος π αρέμεινε στην Αθήνα για να γιο ρ ­ τάσ ει τα Ελευσίνια Μ υστήρια και έπ ειτα επ έσ τρεψ ε στη Μικρά Ασία, έχοντας πρώτα σ τε ίλ ε ι το υς Ροδίους υπό τον Αγησίμ­ βροτο στην πατρίδα τους. Το 198 π.Χ. έφ θασ ε στη Ρώμη μια πρεσβεία από το ν Α ττα ­ λο, η οποία ανακοίνωσε ό τι ο Αντίοχος Γ’ είχε εισ βάλει στο βα­ σίλειό του και ζήτησε από τη Σύγκλητο ε ίτ ε να απ οστείλει στρατό, ε ίτ ε να του επ ιτρ έψ ει να απεμπλακεί προσωρινά από

.V

τις επ ιχειρήσεις στο Αιγαίο για να π ροσ τατεύσ ει τη ν επικράτε ιά του. Οι Ρωμαίοι απάντησαν ό τι αδυνατούσαν να στείλουν στρατό, καθώς δεσ μεύονταν από συνθήκη συμμαχίας με τον Αντίοχο και του επ έτρεψ αν να αφοσιω θεί στην άμυνα του βα­ σιλείου του. Παράλληλα, η Σ ύγκλητος έσ τειλ ε απ εσ ταλμέ­ νους στον Αντίοχο για να του ζη τή σ ει να σταματήσ ει τις επι­ θ έσ εις. Τελικά, ο Αντίοχος αποσύρθηκε και ο Α τταλος ευχαρί­ στησε τους Ρωμαίους για τη συμβολή τους, προσφέροντάς τους ένα χρυσό στέμμα βάρους 112 κιλών.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Την άνοιξη του 198 π.Χ. ο Α τταλος αναχώρησε από τη Μι­ κρά Ασία με 23 π εντήρεις. Στην Ανδρο ενώ θηκε με 20 κατά­ φρακτα ροδιακά πλοία υπό το ν Αγησίμβροτο, και από εκ ε ί οι δύο στόλοι έπλευσαν στην Εύβοια, που ή ταν ο στόχος τους και το προηγούμενο έτο ς. Αρχικά λεηλάτησαν την περιοχή τη ς Καρύστου, αλλά όταν έφθασαν στην περιοχή μακεδονικές ενισχύσεις, στράφηκαν κατά τη ς Ερέτριας. Στην περιοχή μετέβη και ο νέος Ρωμαίος ναύαρχος, Λ εύκιος Κ όιντος Φλαμινίνος (αδελφός του υπάτου Τίτου Φλαμινίνου), ο οποίος είχε α­ ντικα τα σ τή σ ει τον Απούστιο, και οι τρ ε ις στόλοι επ ιτέθηκαν στην Ερέτρια. Τα πλοία το υς έφ εραν ποικιλία πολιορκητικώ ν και βλητικώ ν μηχανών, ενώ η άφθονη ξυλεία που υπήρχε στην περιοχή επ έτρεπ ε τη ν κατασκευή πρόσθετων μηχανών. Οι κά­ το ικο ι τη ς Ε ρέτριας αμύνθηκαν σθεναρά, αλλά όταν ένα τμ ή ­ μα του τείχ ους κατέρρευσ ε, άρχισαν να εξετά ζο υ ν το ενδ εχό ­ μενο να παραδοθούν. Ωστόσο, η παρουσία μακεδονικής φ ρου­ ράς στην πόλη και οι πληροφορίες που ανέφ εραν τη ν επ ικεί­ μενη άφιξη ενισχύσεων υπό το ν στρατηγό του Φιλίππου, Φιλοκλή, έθ εσ αν προσωρινά τέλ ο ς σε α υ τές τις σκέψ εις. Οταν, τ ε ­ λικά, π ληροφορήθηκαν ό τι ο Φιλοκλής είχ ε η ττ η θ ε ί και υποχωρούσε προς τη Χαλκίδα, οι Ε ρ ετρ ιείς έσ τειλ α ν απεσταλ­ μένους στον Α τταλο για να ζητήσουν τη διαμεσολάβησή του. Καθώς οι διαπ ραγματεύσεις συνεχίζονταν και η άμυνα της πόλης είχ ε χαλαρώσει, ο Λ εύκιος Φλαμινίνος πραγματοποίησε έφοδο τη νύκτα και κατέλα β ε τη ν πόλη, αναγκάζοντας το υς κατοίκους να αναζητήσουν καταφ ύγιο στην ακρόπολη, από ό­ που παραδόθηκαν λίγο αργότερα. Ακολούθως, ο στόλος επι­ τέ θ η κ ε στην Κάρυστο. Οι κάτο ικο ι ήλθαν σε διαπ ραγματεύ­ σεις από τη ν ακρόπολη με το ν Ρωμαίο ναύαρχο. Στη μακεδο­ νική φρουρά επετράπη να αποχωρήσει, αφού πρώτα παρέδω­ σε τα όπλα τη ς και κατέβ αλε 300 δραχμές για κάθε άνδρα, ενώ η πόλη απ έκτησε την ανεξαρτησία της. Η Εύβοια είχε πλέον α­ παλλαγεί από τις μ ακεδο νικές φ ρουρές και ο Φίλιππος είχε απωλέσει ένα σημαντικό προπύργιό του στην Ελλάδα. Αποχωρώντας από τη ν Εύβοια, ο συμμαχικός στόλος πε­ ριέπ λευσε το ακρω τήριο του Σουνίου και αγκυροβόλησε στις Κ εγχρεές, στο λιμάνι τη ς Κορίνθου στην πλευρά του Σαρωνικού κόλ­ που, με σκοπό να πολιορκήσει την Κόρινθο. Πριν ξεκιν ή σ ει η επιχείρηση· και κατόπιν προτροπής του Ρωμαίου υπάτου, οι σύμμαχοι έ ­

Αργυρό τετράδραχμο του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου £ ’, ο οποίος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αντιπάλους του Αττάλου.

σ τειλαν απ εσταλμένους στην Αχαϊκή Συμπ ολιτεία για να την παρακινήσουν να εγ κ α τα λ είψ ει τη συμμαχία τη ς με το ν Φίλιπ­ πο και να προσχωρήσει στον ρωμαϊκό συνασπισμό. Σε α ντά λ­ λαγμα, η Κόρινθος θα ενσωματωνόταν στην Αχαϊκή Συμπολι­ τε ία όταν θα καταλαμβανόταν. Οι διαπ ραγματεύσεις είχαν θ ε ­ τική κατάληξη και οι Αχαιοί έσ τειλα ν το σύνολο του στρατού το υ ς να συνδράμει το ν Α τταλο και το ν Λ εύκιο Φλαμινίνο που είχαν ήδη αρχίσει να πολιορκούν τη ν Κόρινθο. Οι Αχαιοί στρατοπέδευσαν κοντά στην πύλη που οδηγού­ σε στη Σικυώνα, οι Ρωμαίοι στην πλευρά των Κεγχρεών και ο Α τταλος με το ν στρατό του στην πλευρά του Λεχαίου, του λ ι­ μανιού τη ς Κορίνθου στον Κορινθιακό κόλπο. Αρχικά, οι πο­ λ ιο ρ κ η τές δεν επ έδ ειξαν ιδιαίτερη ενερ γη τικό τη τα , καθώς υ­ πήρχαν πληροφορίες για διχόνοια μεταξύ των κατοίκω ν και τη ς μακεδονικής φρουράς. Σύντομα, όμως, οι ελπ ίδες των πο­ λιορκητώ ν διαψ εύστηκαν και η πολιορκία συστηματοποιήθηκε, ενώ δημιουρ γήθηκε ανάχωμα το οποίο περικύκλωσε την πόλη. Στην πλευρά που βρίσκονταν οι Ρωμαίοι, ένα τμήμα του τείχ ο υ ς κατέρ ρευσ ε από τα πλήγματα των πολιορκητικώ ν κριών, όμως, η επακόλουθη έφοδός το υ ς στο ρήγμα αποκρούσ τηκε από το υ ς υπ έρτερους Μ ακεδόνες και σε ενίσχυσή το υς έσπευσε ο Α τταλος και οι Αχαιοί. Ενώ οι συμπλοκές στο ρήγμα μαίνονταν, στην περιοχή α­ π έναντι από τη Σικυώνα εμφ ανίσ τηκε ο στρατηγός του Φιλίπ­ που, Φιλοκλής, ο οποίος είχε καταφ θάσ ει από τη Βοιωτία με ε ­ νισχύσεις 1.500 ανδρών. Ο Α τταλος π ρότεινε να λύσουν άμεσα τη ν πολιορκία και να πυρπολήσουν τις π ολιορκητικές μηχα­ νές. Αρχικά, ο Λ εύκιος Φλαμινίνος τά χ θ η κε υπέρ τη ς συνέχι­ σης τη ς επιχείρησης, τελικά , όμως, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο που διέτρεχαν, συμφώνησε με τη ν πρόταση του Α ττά ­ λου. Ετσι, η πολιορκία λύθηκε και οι Αχαιοί επέστρεψ αν στην πατρίδα τους, ενώ οι υπόλοιποι άνδρες επιβιβάστηκαν στα πλοία, με το ν Α τταλο να π λέει για το ν Π ειραιά και το υς Ρωμαί­ ους για την Κέρκυρα. Μ ετά τη ν αποχώρησή τους, ο Φιλοκλής κατέλα β ε το Αργος, που ή ταν μέλος τη ς Αχαϊκής Συμπ ολιτεί­ ας. Στο μεταξύ, ο Α τταλος, ο οποίος διαχείμαζε στην Αίγινα, επ ισ κέφ θηκε τη Σικυώνα, με τη ν οποία διατηρούσ ε φ ιλικές σχέσεις, καθώς είχε στο π αρελθόν αγοράσει για λογαριασμό τη ς πόλης τη ν ιερή γη του Απόλλωνα - μάλιστα, για να το ν τ ι­ μήσουν, οι π ολίτες είχαν στήσει ανδριάντα του ύψους 7,5 μ έ­ τρων στην αγορά. Στη νέα επίσκεψή του, ο Α τταλος το υ ς δώ­ ρισε δέκα τάλαντα και μεγάλη π οσότητα σιταριού και, ως α­ ντάλλαγμα, οι π ολίτες ψήφισαν υπέρ τη ς κατασκευής χρυσού ανδριάντα του και θέσπισαν ετήσ ια θυσία προς τιμ ή ν του. Π ρόκειται για ένα ακόμη παράδειγμα τη ς προσπάθειας του Α ττάλου να δημιουργήσ ει θ ετικ ή εικόνα στον ελληνικό κόσμο. Την άνοιξη του 197 π.Χ., ο ύπατος Τ ίτος Φλαμινίνος κάλεσε τον Ατταλο στην Ελάτεια της Φωκίδας και οι δύο άνδρες επισκέφθηκαν τη Θήβα με σκοπό να πείσουν το υ ς Βοιωτούς να προσχω­ ρήσουν στη συμμαχία τους. Ο Α τταλος ήταν ο πρώτος που μίλησε στο συμβού­ λιο. Ξεκίνησε τονίζοντας τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στους Βοιωτούς, αλλά καθώς μιλούσε κατέρρευσε (πι­ θανότατα υπέστη εγκ εφ α ­ λικό επεισόδιο) και παρέλυ­ σε από τη μία πλευρά. Υστερα

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

119

m m m To δυτικό τμήμα του βωμού της Περγάμου. Κατασκευάστηκε από τον γιο του Α ττάλου Ευμένη Β ’, και στη βάση του απεικονίζεται η Γιγαντομαχία. Μ εταφέρθηκε και ανακατασκευάστηκε στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο και έκ το τε απ οτελεί το σημαντικότερο έκθεμά του.

από μ ερικές ημέρες, μ ετα φ έρ θ η κε στην Πέργαμο, όπου και πέθανε το φθινόπωρο σε ηλικία 72 ετών. Τον Ατταλο δ ια δέχθ η ­ κε ο μεγαλύτερος από τους τέσ σ ερις γιούς του, Ευμένης Β'. Την ίδια χρονιά ο Φίλιππος η ττή θ η κ ε στις Κυνός Κεφαλές και υποχρεώθηκε να συνάψει ειρήνη σύμφωνα με την οποία θα α­ πέσυρε τις μακεδονικές φρουρές από όλες τις ελ λ η ν ικ ές πό­ λ εις σε Ευρώπη και Ασία - αναφερόταν δε ρητά ό τι ο Φίλιππος δε θα έπρεπε να δ ιεξά γ ει πόλεμο ενα ντίο ν του Ευμένη. Οι Ρω­ μαίοι επίτροποι που είχαν φ θάσ ει για να οριστικοποιήσουν τους όρους τη ς ειρήνης, σχέδιαζαν να παραχωρήσουν τον Ωρεό (που είχε παραχωρηθεί προσωρινά στον Ατταλο) και την Ερέτρια στον Ευμένη, όμως, κατόπιν ενστάσεων που διατύπω­ σε ο ύπατος Φλαμινίνος, το ζήτημα μ ετα φ έρ θ η κε στη Σύγκλη­ το η οποία ανακήρυξε τις πόλεις α υ τές ελεύ θ ερ ες.

σε στην ανανέωση του πολέμου ενα ντίο ν του Φιλίππου. Ο Β’ Μ ακεδονικός Πόλεμος οδήγησε στην ή ττα του τελ ευ τα ίο υ και στην αποχώρηση των μακεδονικώ ν φρουρών από τις ελλη νι­ κές πόλεις κράτη. Η συνεισφορά του Αττάλου, είχε ως απ οτέ­ λεσμα να εμ φ α ν ισ τεί ως ένας από το υς κύριους εκφ ρασ τές τη ς ελ ευ θ ερ ία ς των ελληνικώ ν πόλεων και να δημιουργήσει μια άριστη διπλωματική εικόνα στον ελληνικό κόσμο, η οποία κληροδοτήθηκε και στους διαδόχους του, χωρίς όμως να έχει τη διο ρ α τικό τη τα να α ν τιλ η φ θ εί ό τι οι Ρωμαίοι δεν έρχονταν ως απλοί σύμμαχοι, αλλά με άλλες επιδιώ ξεις. ΕΞ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τα πρώτα 25 χρόνια τη ς βασιλείας του, ο Α τταλος δεν είχε το ν ρόλο ενός φιλόδοξου και επ εκτατικού, αλλά ενός επ ιφυ­ λακτικού και αμυντικού ηγεμόνα, προσανατολισμένου κυρίως στην εδραίωση και όχι στην εξάπλωση του Βασιλείου του. Η ί­ δια η ύπαρξη του Βασιλείου απ ειλήθηκε από διαδοχικούς και επ ικίνδυνους εχθρούς, αλλά ο Α τταλος κατάφ ερ ε να το υ ς αποκρούσει και να ισχυροποιήσει τη θέση του, συνάπτοντας συμμαχίες με τις ελλη ν ικ ές πόλεις τη ς Ιωνίας και τη ς Τρωά­ δας. Η συνθήκη του με τον Αντίοχο Γ’ οδήγησε στην αναγνώ­ ριση τη ς Περγάμου ως ανεξάρτητου και ισότιμου κράτους και έδωσε μια ανάσα σ τα θ ερ ό τη τα ς στο Βασίλειο, που επ έτρεψ ε στον Ατταλο να θ εμ ελιώ σ ει τη ν ηγεμονία του. Αρχικά, η ανάμιξή του στα ελληνικά πράγματα ήταν δια τα ­ κτική και η σύναψη συμμαχίας με τη Ρώμη είχε αμυντικό κίνη ­ τρο, δεν αποτελούσε, δηλαδή, μέσο εξάπλωσης τη ς επικρά­ τε ια ς του κράτους του προς τα δυτικά. Η απειλή που πρέ­ σβευε ο Φίλιππος Ε’ ήταν η α ιτία που ο Α τταλος π ρωτοστάτη­

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(1) Αππιανός: ΡΩΜΑΪΚΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 2000. (2) Διόδωρος Σικελιώ της: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1997. (3) Παυσανίας: ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1992. (4) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΕΣ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1996. (5) Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1994. (6) Titus Livy: ROME AND THE MEDITERANNEAN, Penguin Classics, London, 1976. (7) David Rankin: CELTS AND THE CLASSICAL WORLD, Routledge, London, 1996. (8) Barry Cunliffe: THE ANCIENT CELTS, Penguin Books, London, 1999. (9) John Ma: ANTIOCHUS III AND THE CITIES OF WESTERN ASIA MINOR, Oxford University Press, New York, 1999. (10) R.E. Allen: THE ATTALID KINGDOM: A CONSTITUTIONAL HISTORY, Oxford University Press, New York, 1983. (11) Peter Green: ALEXANDER TO ACTIUM: THE HISTORICAL EVOLUTION OF THE HELLENISTIC AGE, University o f California Press, Berkeley and Los Angeles, 1990.

• ·........

·

Αναμνηστική φωτογράφιση του D Λόχου του 2/21 ΤΠ, πριν την αναχώρησή του για τη νήσο Αμπόν.

m * - 'J

m Μ·’%

;

y l

Αξιωματικοί του 2/21 ΤΠ στο Ντάργουιν, πριν την αναχώρηση της μονάδας για τη νήσο Αμπόν.

*Ί

— - ,;V-

Mρ |

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Λ. ΠΑΠΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Συνιανυαιόρχικ Τθ (ε.α.)

Σια ιέΠη ίου 1941, η ΑυατραΠία απέοτειλε οιη νήοο Αμπόν ίων ΟΠΠανδικών Ανατολικών Ινδιών ro ιακιικό συγκρότημα ίου 2/21 Τάγματος Πεζικού (Αύναμη Gull) ως ενίοχυοη me (ρροαράς ίου νησιού απέναντι οιον διαιραινόμενο ιαπωνικό κίνδυνο. Η επιχείρηση, όπως εξελίχθηκε σιο σύνολό της, δεν δικαιολόγησε κάποια λογική στρατηγικής σκοπιμότηταζ της εποχής. Χωρίς σαιρείς οδηγίες και συγκροτημένο σχέδιο δράσης, ενάμιση μήνα μετά, η Αύναμη Gall απλώς θυσιάστηκε, για να κερδηθεί χρόνος και να επιδείϋει η ' Αυστραλία τη θέλησή ιης να αντισταθεί και να πολεμήσει την προελαύνουοα Ιαπωνία.

p s ra w g g M B ;Jf #58© " . *?

H KATAAHWH ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΑΜΠΟΝ 1942 στρατιω τική εξάπλωση τη ς «Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου» κατά τη δ εκα ετία του 1930 απ οτέ­ λεσ ε τη μεγαλύτερη απειλή για τα αποικιακά κρά­ τη τη ς Απω Ανατολής. Για τη ν Αυστραλία, η εξ α ­ σφάλιση τη ς ανεξαρτησίας των Ολλανδικών Ανα­ τολικώ ν Ινδιών (ΟΑΙ) (1) αποτελούσε π ροτερ αιότητα υψίστης σημασίας. Οι Αυστραλοί γρήγορα συνειδητοποίησαν ότι η άμυνα των ΟΑΙ κάλυπτε τη ν αυστραλιανή επ ικρ άτεια εξυπ ηρετώ ντας τα συμφ έροντά τους. Ετσι, κατά τη διάρ­ κεια των πολυμερών συνομιλιών που πραγματοποιήθηκαν στη Σιγκαπούρη (2), δεσ μεύτηκαν να συνδράμουν στην άμυνα των νησιών Αμπόν και Τιμόρ των ΟΑΙ, δ ια θ έ­ το ντα ς σε αυτά χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις. Η νήσος Αμπόν (ή Αμποΐνα) (3) α ν ή κ ει στο σύμπλεγμα των νήσων Μολούκων του Ινδονησιακού αρχιπελάγους. Εχει έκταση 775 τ.χλμ., μήκος περίπου 52 χλμ. (νοτιοδυτικά-6ορειανατολικά) και απέχει 1.020 χλμ. από το Ντάργουιν τη ς βόρειας Αυστραλίας. Β ρίσ κεται αμέσως νότια από το δυτικό άκρο τη ς νήσου Σεράμ, κατέχοντας κ εν τρ ι­ κή θέση μεταξύ των νήσων Κελέβη, Χαλμαχέρα, Νέα Γου­ ινέα και Τιμόρ. Εχει επιμήκη μορφή απ οτελούμενη από δύο ανισομεγέθη τμ ήμα τα που σ υνδέονται μεταξύ το υς με το ν ισθμό Πάσο. Μ εταξύ αυτών (χερσόνησοι Χίτου και Λ έιτιμορ) σ χηματίζεται ο μήκους 25 περίπου χιλιομέτρω ν επιμήκης ομώνυμος κόλπος που έχ ει ιδ ιαίτερη σ τρα τη γι­ κή σημασία, καθώς π αρέχει τη δυνατό τη τα αγκυροβόλησης μεγάλου αριθμού πλοίων. Στον μυχό του σ χηματίζεται

Η

Προπαγανδιστική αφίσσα για την κατάταξη ανδρών στον Αυστραλιανό Στρατό.

Η αυοιραΠιανή Δύναμη Gull ουνιρίβειαι από ιον Ιαπωνικό Σιραιό αιην Ινδονησία

This man is your FRIEND

L

r

He fights for FREEDOM ★

★

★

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 3

. S3

■

Φορμόζα

ΚΙΝΑ

Χάρτης Ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών.

Χονγκ Κονγκ ΒΙΡΜΑΝΙΑ

ΓΑΛΛΙΚΗ ΙΝΔΟΚΙΝΑ

Λουζόν 1

ΤΑΫΛΑΝΔΗ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ

ΕΙΡΗΝΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ Εκδοτική 2013

Μιντανόο • Νΐαβάο

Παλάου

ςΟ

ίί'Κ* Λ V 5 V *

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

ΜΑΛΑΙΣΙΑ

9* Ολλανδική Βόρνεο

Σιγκαπούρη

Ο Ί Σουμάχρα

Χαλμαχέρα

Μπαλικπαπάν

Ί^

Κελέβη (Σουλαουεζι) · Κεντάρι

+4 <

Σεράμ Αμπόν

λ

Η Λ Tr, ° λ Ι ΚΕΣ

Ολλανδική Νέα Γουινέα

ΙΝΔΙΕΣ

Ιάβα , , Τ|μ°Ρ

Πορτογαλικό Τιμόρ Ντάργουιν ·

ο επ ιμέρους κόλπος Μπίνερ, στη νότια ακτή του οποίου (στη Χαλόνγκ) είχ ε δημ ιο υρ γη θ εί βάση υδροπλάνων. Η νήσος την περίοδο εκ είνη δ ιέ θ ε τ ε αεροδρόμιο στη Λάχα και μικρό διά­ δρομο από-προσγείωσης στη Λ ιάνγκ (βορειοανατολικό άκρο), τα οποία επαύξαναν τη στρατηγική τη ς αξία. Το έδαφ ος τη ς ή ­ ταν ιδια ίτερα ανώμαλο και καλυμμένο με βλάστηση ζούγκλας. Υπήρχε μία μόνο κύρια οδός που οδηγούσε από τη Λατουχα-

λάτ (νότιο άκρο χερσονήσου Λ έιτιμορ), μέσω τη ς νότιας ακτής του κόλπου Αμπόν, στον ισθμό Πάσο. Από ε κ ε ί διακλαδιζόταν προς τη βόρεια ακτή (Χίτου Λάμα) και προς το β ορειοα νατολι­ κό άκρο (Λιάνγκ) Την υπόλοιπη επ ιφάνεια του νησιού διέσχι­ ζαν κατά τόπους μονοπάτια και ατραποί. Οταν, το ν Μάιο, αποφασίστηκε η αποστολή δυνάμεων στη νήσο Αμπόν, το χερσαίο τμήμα το υς σ υγκροτήθηκε με βάση

Τμήμα του αεροδρομίου στη Λάχα. Στο βάθος διακρίνονται ο κόλπος Αμπόν και η χερσόνησος Λ έιτιμορ.

24 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

το 2/21 Τάγμα Πεζικού (ΤΠ). Αυτό υπα­ γόταν, μαζί με τα 2/22 και 2/40 ΤΠ, στην 23η Ταξιαρχία Πεζικού (ΤΑΞΠΖ) τη ς 8ης Μ εραρχίας Πεζικού (ΜΠ). Είχε συσταθ ε ί (11 Ιουλίου 1940) μετά τη ν κατάλη­ ψη τη ς Γαλλίας από το υ ς Γερμανούς, όπως και άλλες μονάδες τη ς μεραρ­ χίας, από προσωπικό που ανυπομονούσε να συμμετάσχει στον Β' Παγκό­ σμιο Πόλεμο (Β’ ΠΠ). Τον Μάρτιο του 1941, ύστερα από περί­ που εννέα μήνες εκπαίδευσης, είχ ε μ ετα σ τα θ μ εύ σ ει στην πε­ ριοχή του Ντάργουιν, για τη ν άμυνα τη ς Βόρειας Π εριφ έρεια ς της χώρας (Northern Territory) από πιθανή ιαπωνική εισβολή. Η αποστολή αυτή είχ ε απ ογοητεύσει το υς άνδρες του, πολλοί από το υ ς οποίους επεδίω ξαν μετάθ εσ η σε άλλες μονάδες, προκειμένου να συμμετάσχουν στον πόλεμο, ενώ η απραξία είχε επ ιφ έρ ει προβλήματα π ειθαρχίας μεταξύ του προσωπι­ κού του τάγματος. Αμέσως μετά τη λήψη τη ς απόφασης, ο δ ι­ οικητής τη ς 23ης ΤΑΞΠΖ, ταξίαρχος Ε ντμουντ Λ ιντ, και ο δ ιο ι­ κητής τη ς μονάδας, αντισ υνταγματάρχης Λ έναρντ Ρόουτς, προέβησαν σε αναγνω ρίσεις και ακολούθως υπέβαλαν αναφο­ ρά με τα συμπεράσματά το υς προς το ν διο ικη τή του 7ου Στρα­ τιω τικού Τομέα (Military District), υποστράτηγο Ν τέιβ ιντ Μπλέικ, και το ν αρχηγό Γενικού Επιτελείου, αντισ τρά τηγο σερ Βέρνον Στάρντι. Ο Λ ιντ κ α τέλ η ξε στην άποψη ό τι το 2/21 ΤΠ ή ­ ταν ελλιπώς εξοπλισμένο και επανδρωμένο για τη ν αποστολή. Επιπλέον έκρ ινε ό τι για το ν συντονισμό του ζητούμενου έρ ­ γου απ αιτείτο η δημιουργία συνδέσμου με τις ολλανδικές δυ­ νάμεις. Αργότερα ακολούθησαν ν έες αναγνωρίσεις, στις οποί­ ες συμμετείχαν και οι δ ιο ικ η τές υπομονάδων (λόχων).

01 ΑΥΣΤΡΑΛΟΙ ΣΤΗΝ ΑΜΠΟΝ Σ τις 5 Δ εκεμβρίου 1941, η κυβέρνηση των ΟΑΙ α ιτή θ η κε την ενίσχυση των νήσων της. Η Αυστραλία υλοποιώντας τη συμφωνία τη ς Σιγκαπούρης απ έσ τειλε στη νήσο Αμπόν στις 7 Δ εκεμβρίου το τρ ίτο σμήνος της Μοίρας No 13 τη ς Βασιλικής Αυστραλιανής Αεροπορίας (RAAF) με ελαφρά βομβαρδιστικά Lockheed Hudson. Στις 17 Δ εκεμβ ρ ίου ακολούθησε το Τακτικό Συγκρότημα του 2/21 ΤΠ, υπό τη ν ονομασία Δύναμη Gull. Στο μεταξύ, στις 8 Δ εκεμβρίου, ο Ιαπωνικός Στρ ατός εισ έβ α λε στη Μαλαισία, στην Ταϋλάνδη και στο Χονγκ Κονγκ. Ουσιαστικά π ρόκειται για τη ν ίδια ημέρα κατά τη ν οποία πραγματοποιήθη κε και η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Ωστόσο, η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ καταγράφ εται στις 7 Δ εκεμβρ ίου (μία η μ έ­ ρα νωρίτερα), αφού αυτό βρίσ κεται ανατολικά τη ς Διεθνούς Γραμμής Η μερομηνίας (International Date Line), η οποία χωρίζει το «σήμερα» από το «αύριο». Η Δύναμη Gull σ υγκροτήθηκε από το 2/21 ΤΠ (επ ιτελείο μο­ νάδας, λόχος διοίκησης, τέσ σ ερ ις λόχοι τυφεκιοφόρω ν), δ ιμ ο ι­ ρία του 18ου Λόχου Αντιαρματικών, διμοιρία του 2/11 Λόχου Μηχανικού Εκστρατείας, ομάδα τη ς 23ης Διμοιρίας Δ ιαβιβά­ σεων, το 104 Τμήμα Τεχνικής Υποστήριξης (LAD) (4), διάφορα τμ ήματα μονάδων υποστήριξης Δ ιο ικη τική ς Μ έριμνας (ΔΜ) (μεταφορών, εφοδιασμού, κ.ά.), τμήμα του 2/12 Τάγματος Υγει­ ονομικού Ε κστρατείας, τη ν 23η Ο δοντιατρική Ομάδα και προ­ σωπικό από το Σώμα Πληροφοριών. Με μια μικρή ενίσχυση, στις 20 Ιανουαρίου, αριθμούσε 1.160 άνδρες. Δ ιέ θ ε τε 26 οχή­ ματα 1,51, 26 οπλοπολυβόλα, 10 μέσα πολυβόλα, 14 ελαφρά α­

Προσωπικό της Βασιλικής Αυστραλιανής Αεροπορίας (RAAF) κατά τον ανεφοδιασμό σε καύσιμα ενός αεροσκάφους Hudson, στο αεροδρόμιο της Λάχα, λίγες ημέρες πριν την ιαπωνική εισβολή.

ντιαεροπορικά πολυβόλα και όλμους των 3 in. Το αυστραλιανό συγκρότημα μ ετα φ έρ θ η κ ε στη νήσο Αμπόν χωρίς να υπάρξει σχεδιασμός στον το μ έα τη ς αλυσίδας διοίκησης και ελέγχου των στρατευμάτω ν που συνολικά βρί­ σκονταν στο νησί. Αυτό, σε συνδυασμό με τη ν έλλειψ η σαφών γραπτών οδηγιών από το αυστραλιανό Γενικό Επιτελείο, δημι­ ούργησε σοβαρά προβλήματα συνεργασίας μεταξύ του διο ι­ κητή τη ς Δύναμης Gull και του διοικητή των ολλανδικών δυνά­ μεων, αντισυνταγματάρχη Γιόζεφ Κάπιτζ. Οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν εγκά ρ δ ιες και δεν διαταράχθηκαν, ωστόσο δεν υπήρξε αλληλοκατανόηση και συντονισμός, ενώ δεν σημειώ­ θ η κ ε κάποιο ουσιαστικά απ οτέλεσμα στις μεθόδους άμυνας που υιοθετήθηκαν. Στις 23 Δ εκεμβρίου, ο αντισ υνταγματάρχης Ρόουτς έ σ τε ι­ λε επιστολή στον αντισυνταγματάρχη Ο υίλιαμ Σκοτ, ο οποίος είχ ε ο ρ ισ τεί σύνδεσμος στο Γενικό Ε πιτελείο ειδικά για τη συ­ γκ εκ ρ ιμ έν η επιχείρηση, και διεκτραγώ δησε τη ν κατάσταση, αιτο ύμενο ς σ υ γκεκριμένες ο δηγίες (αποστολή), επιπλέον προσωπικό (τουλάχιστον δύο ακόμα λόχους τυφεκιοφόρω ν), υγειονομικό υλικό και οπλικά μέσα (πολυβόλα, πυροβολικό, όλμους, α ντιαρμ ατικά και αντιαεροπ ορικά όπλα). Την επόμενη ημέρα με νέα επιστολή α ιτή θ η κε ακόμα περισσότερα τρόφ ιμα (33% επιπλέον των φόρτων που ήδη δ ιέθ ε τε), καθόσον -όπως α ν έ φ ε ρ ε - απ αιτείτο να υποστηρίζει και το προσωπικό τη ς Α ε­ ροπορίας. Ο αντισ υνταγματάρχης Κάπιτζ διοικούσ ε περίπου 2.600 άνδρες του Στρατού των ΟΑΙ (ΣΟΑΙ). Α υτοί συγκροτούσαν πέ­ ν τε λόχους τυφ εκιοφ όρω ν με διάφορους Ινδονήσιους οπλίτες και Ολλανδούς αξιω ματικούς, έναν λόχο π ολιτοφ υλακής κυ­ ρίως με Ευρωπαίους, ένα σώμα εθνοφ ρουράς και έναν λόχο πολυβόλων με προσωπικό ανάμικτης προέλευσης και έναν λό­ χο με γ η γενείς κατοίκους της νήσου. Οι λόχοι α υτο ί στο σύνο­ λό το υ ς ήταν μειω μένης επάνδρωσης, τόσο σε στρα τιώ τες όσο και σε αξιω ματικούς και υπαξιωματικούς. Η ολλανδική δύ­ ναμη δ ιέ θ ε τ ε αριθμό σταθερώ ν και ρυμουλκούμενω ν πυροβό-

Κατάταξη νεοσυλλέκτων στον Αυστραλιανό Στρατό.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 5

Αναμνηστική φωτογράψιση του Β Λόχου του 2/21 ΤΓΊ, πριν την αναχώρησή του για τη νήσο Αμπόν.

λων (σχεδόν επτά πυροβολαρχιών), διαφόρων τύπων και δια­ μετρημάτων. Επιπλέον των χερσαίων τμημάτω ν, στο νησί υ­ πήρχαν τέσσερα μαχητικά Brewster Buffalo (5) στο αεροδρόμιο τη ς Λάχα και δύο εξοπ λισμένες ν α υτικές άκατοι που είχαν αναλάθει τη ν περιπολία και τη φρούρηση τη ς εισόδου του κόλ­ που Αμπόν. Στη 6άση αερακάτω ν στη Χαλόνγκ σ τά θ μ ευ ε μι­ κρός αριθμός αμερικανικώ ν αερακάτω ν Catalina. Οι δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του ο Κάπιτζ δεν επαρκούσαν για την ταυτόχρονη κάλυψη-άμυνα όλων των περιοχών τα κ τική ς ση­ μασίας τη ς νήσου. Α υτές ήταν το αεροδρόμιο τη ς Λάχα, η βά­ ση υδροπλάνων στη Χαλόνγκ, οι π όλεις Αμπόν και Πάσο, οι διάφ ορες α κ τές που ήταν κατάλληλες για απόβαση (Χίτου Λάμα, Χουτουμούρι, Πάσο, Μπατουγκόνγκ, Λατουχαλάτ) και οι προσβάσεις με τις οποίες επικοινωνούσαν οι εν λόγω π εριο­ χές. Ο Ολλανδός δ ιοικη τή ς προσπάθησε να καλύψει τις πιθα­ νό τερ ες α κτές απόβασης στους κόλπους Μπαγκουάλα, Σέρι και Ουάαϊ με κωλύματα κατασκευασμένα από κορμούς δ έν ­ δρων και θαλάσσιες ναρ κοθετήσ εις. Σε πολλά άλλα σημεία ε ί­ χαν προπαρασκευαστεί θ έσ εις άμυνας και οχυρώσεις. Οι κυ­ ρ ιό τερ ες από α υ τές βρίσκονταν στην περιοχή του ισθμού Πά­ σο, φράσσοντας τα δρομολόγια που οδηγούσαν από τις β ό ρ ει­ ες και α νατολικές α κ τές προς τη ν πόλη Αμπόν. Το σχέδιο ενερ γεία ς του Κάπιτζ προέβλεπε διεξαγω γή α­ μυντικώ ν επιχειρήσεων σε τρ ε ις φάσεις. Αρχικά, σχεδιάστηκε διατήρηση τη ς π εριοχής στο Πάσο ως κύριας βάσης, με τα υ ­ τόχρονη προώθηση τμημάτω ν σε διάφορα προπαρασκευασμένα σημεία πλησίον των πιθανών ακτών απόβασης και ε ν ί­ σχυση των αμυντικώ ν μέτρω ν στο αεροδρόμιο τη ς Λάχα. Σε

περίπτωση επιτυχούς εχθρικής απόβασης, καθορίσ τηκε επι­ βράδυνση του εχθρού από τις α κ τές προς την περιοχή του Πάσο. Στην ενδοχώρα θα τη ρ ε ίτο εφ εδρεία, η οποία θα χρησι­ μοποιείτο για να προσβληθούν οι ιαπωνικές δυνάμεις και να δ ια τη ρ η θ εί ανέπαφη η περιοχή τη ς κύριας βάσης. Ο σχεδιασμός αυτός εξασφ άλιζε σχετική ευ ελ ιξία και ελ ευ θ ερ ία κινή­ σεων στις ολλανδικές δυνάμεις, παρέχοντάς το υ ς τη δυνατό­ τη τα άμεσης αντίδρασης σε σχεδόν κάθε εχθρική προσπά­ θεια. Ετσι, σε εφαρμογή του ολλανδικού σχεδίου, στην απο­ μακρυσμένη περιοχή Λατουχαλάτ - Ερί αναπ τύχθηκε μία ενισχυμένη διμοιρία, με αποστολή να διατηρήσ ει τις θ έσ εις της όσο μπορούσε π ερισσότερο και μόνο σε περίπτωση κινδύνου αποκοπής τη ς να σ υμπτυχθεί σε ν έες θ έσ εις β ο ρ ειό τερ α στην περιοχή Αμαχούσου. Η νέα τοποθεσία, μαζί με το όρος Νόνα, είχε ιδιαίτερη σημασία, δ ιό τι έφρασε τις προσβάσεις προς την πόλη Αμπόν από νό τιες κα τευ θ ύνσ εις και σε αυτήν η άμυνα θα σ υνεχιζόταν με κάθε τίμημα. Για να καλυφθούν οι προσβά­ σεις από τη ν περιοχή τη ς Ρουτούνγκ αναπτύχθηκαν τμ ήματα επιπέδου διμοιρίας σε προπαρασκευασμένες θ έσ εις στα χω­ ριά Σοϊαντιάτας, Ουαρού και Εμα, καθώς και σε προωθημένες θ έσ εις πλησίον τη ς ακτής, ώστε να τη ν ελέγχουν. Κατά ανάλο­ γο τρόπο, δυνάμεις προωθήθηκαν στις π εριοχές Χίτου Λάμα και Ουάαϊ - Τολεχού, με αποστολή να φράξουν τις προσβάσεις προς Λάχα και Πάσο. Η Δύναμη Gull αρχικά εγκα τα σ τά θ η κε στο στρατόπεδο Ταντούι, λίγα χ ιλιό μ ετρ α βόρεια από τη ν πόλη Αμπόν. Οταν ο αντισυνταγματάρχης Ρόουτς ενημερ ώ θηκε για το σχέδιο άμυ­ νας του Κάπιτζ, διαπίστωσε ό τι οι θ έσ εις άμυνας ήταν δυσα­ νάλογα π ερισ σ ότερες από τις δυνάμεις και τα διαθέσ ιμα πο­ λ εμ ικά μέσα των Ολλανδών, καθιστώ ντας το σχέδιο ενεργεία ς δυσεφάρμοστο έως αναπ οτελεσματικό. Επίσης εκτίμ η σ ε ό τι η ταυτόχρονη κάλυψη όλων των πιθανών ακτών απόβασης δεν ήταν ικανοποιητικά εφ ικτή με το διαθέσ ιμο προσωπικό. Αρχι­ κά διατήρησ ε τρ ε ις λόχους στο στρατόπεδο Ταντούι (A, Β και D, υπό τη διοίκηση των ταγματάρχη Γουέστλεϋ, λοχαγού Πέρυ και λοχαγού Νιούνχαμ αντίστοιχα) και προώθησε έναν λόχο (C, υπό τον λοχαγό Σάντυ) στη Λάχα. Λίγο αργότερα διέσπ ειρε π ερισσότερο τις υπομονάδες του, ενδιαμέσω ς των ολλανδι­ κών τμημάτω ν, απ οστέλλοντας έναν λόχο στο Πάσο, ενώ ένας λόχος ορίσ τηκε ως δύναμη αντεπιθέσεων. Ολοι οι λόχοι συνο­ δ εύο ντα ν και με τμ ή ματα υποστήριξης μάχης και ΔΜ. Στις 23 και 24 Δ εκεμβρίου, ο Ρόουτς απ έσ τειλε δύο μηνύΑνδρες του 2/21 ΤΠ σε παλαιότερη εορταστική παρέλαση στο Αλμπουρυ της Νέας Νότιας Ουαλίας (Αυστραλία).

2 6 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UT O PIA

;;

.V

• Λιάνγκ

Ν. Σεράμ

Γ5<Π

ί^ Ν Ι Διμοιρία πολυβόλων

ι

Τάγμα «Kure»

Κόλπος Ουάαϊ • Χίΐου Λαμα

3 ο Τ /228 ΣΠ

Τολεχού·

\

i X·0 ,ό° •p#

• Χαλόνγκ

Αμπόν · C Λόχος ^ Μπενιένγκ { . Κουντομάτι 2/21 ΤΠ .Λ ά χ α Β Λόχος iv V i 2/21 ΤΠ \2 S \ # Αμαχούσου (ουαου ηη. * _ Qp.

• Ουαρού

,siS V0

Ερί ·

* Μττατουανγιούτ ι

Α Λόχος [ \ V i Κόλπος Σέρι 2/21 ΤΠ • Λατουχαλάτ

: Ιάπωνες

Λ: Λόχος

I

I Αυστραλοί

κ/ λ.

· β)Χουτουμούρι

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

• Ταντούι

Τάγμα Kure»

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Εκδοτική 2013

Πόσο Κόλπος • Μπαγκουάλα • Μπατουγκόνγκ Λατερι

ψ • Ρουτούνγκ · Εμα

11

11

2ο Τ/228 ΣΠ

κ ι ο Τ/228 ΣΠ κι

^ 3ο Τ/228 ΣΠ

Κ Ι 228 ΣΠ

ΣΠ: Σύνταγμα Πεζικού

ΤΠ: Τάγμα Πεζικού

Χάρτης των επιχειρήσεων στη νήσο Αμπόν.

ματα προς το υ ς π ροϊσταμένους του, παρουσιάζοντας την τρέχουσα κατάσταση ζοφερή και ζητώ ντας εκ νέου προσωπι­ κό, οπλισμό, μέσα και εφόδια. Δύο η μ έρ ες μ ετά έλα β ε απά­ ντηση από το Γενικό Επ ιτελείο, σύμφωνα με τη ν οποία τα πυρομαχικά και τα τρ όφ ιμα που είχ ε στη διάθεσή τη ς η Δύναμη Gull κρίνονταν ικανοπ οιητικά και ό φ ειλ ε -ο Ρ ό ο υτς- σε συ­ νεργασία με τις ολλα νδ ικές δυνάμεις να α ν τε π ε ξ έλ θ ε ι στην αποστολή του με ό,τι είχ ε στη διάθεσ ή του. Σε επόμενο μήνυ­ μά του, τη ν 1η Ιανουαρίου, ο Αυστραλός δ ιο ικ η τή ς υπήρξε πιο δηκτικός, δηλώ νοντας σχεδόν αηδιασμένος από τη ν κατά­ σταση και αισθανόμενος εγ κ α τα λ ελ ειμ μ έν ο ς στο νησί χωρίς βοήθεια. Τη νύκτα τη ς 6ης προς 7η Ιανουαρίου, ιαπωνικά α ε ­ ροσκάφη βομβάρδισαν το νησί, κα τα σ τρ έφ ο ντα ς δύο Hudson και ένα Buffalo. Τέσσερις η μ έρ ες αργότερα, ο Ρόουτς, με νέο μήνυμά του, δήλωσε ό τι η ιαπωνική επίθεση ή ταν πλέον επ ι­ κ είμ ενη και π ρότεινε (ουσιαστικά ζήτησε) να μ ετα β ε ί στο Ντάργουιν για να μ ετα φ έ ρ ει π ληροφ ορίες και να σ υζητήσει σχέδιο ενεργεία ς. Στις 10 Ιανουαρίου, το ολλανδικό μεταγω γικό πλοίο SS «Bantam» και το αυστραλιανό αντιτορπ ιλικό συνοδείας HMAS «Swan» (DE50) μ ετέφ ερ α ν στη νήσο Αμπόν 10 ερπυστριοφόρα

(φ έροντα οπλοπολυβόλο Bren), ένα ασθενοφόρο, δύο φ ορ τη­ γά οχήματα, δύο μο το σ υκλέτες, τρόφ ιμα και πυρομαχικά ελα ­ φρών όπλων και όλμων. Την ίδια ημέρα, ο Κάπιτζ κάλεσε τον Ρόουτς στο διο ικη τή ριό του στη Χαλόνγκ για να συζητήσουν εκ νέου το σχέδιο άμυνας του νησιού. Λόγω αδιαθεσ ίας του δεύτερ ο υ, στη σύσκεψη σ υμ μετείχε ο υποδιοικητής του, τα γ ­ ματάρχης Μακράι. Ο Κάπιτζ μ ετέ φ ε ρ ε στον Μακράι ό τι οι διο ι­ κ η τές των λόχων τού ανέφ εραν προβλήματα συνεργασίας με τα αυστραλιανά τμήματα. Εκτιμώ ντας ό τι αυτή η έλλειψ η συ­ ντονισμού οφ ειλόταν στη διαφ ορετική γλώσσα ομιλίας των δύο δυνάμεων, π ρότεινε στον Αυστραλό υποδιοικητή να δια-

Αναμνηστική φωτογράψιση του Α Λόχου του 2/21 ΤΠ, πριν την αναχώρησή του για τη νήσο Αμπόν.

ΙΤΡΑΤΙίΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I 27

χωρίσουν τη ν περιοχή ευ θ ύ νη ς και να αναλάβει η Δύναμη Gull ε ίτ ε το ν βόρειο το μ έα (Χίτου Λάμα - Πάσο) ε ίτ ε το ν νό τιο (ό­ ρος Νόνα - Αμαχούσου - Λάχα). Ο Μακράι επ έλ εξε το ν δ ε ύ τε ­ ρο τομέα, επιλογή η οποία στη συνέχεια εγ κ ρ ίθ η κ ε και από το ν Ρόουτς. Τις επ όμενες η μ έρ ες υλοποιήθηκαν επί του εδ ά ­ φους σι αλλαγές των θέσ εω ν ανάπτυξης των στρατευμάτω ν, καθώς και οι απ αραίτητες μ ετα φ ο ρ ές πυρομαχικών, νερού, τροφίμων, εφοδίω ν και υλικών. Σύμφωνα με τη νέα κατανομή π εριοχής ευθύνης, στην πε­ ριοχή του Ερί μ ετέβη ο Α Λόχος, ενώ μία διμοιρία του Λόχου Β αναπ τύχθηκε στο ακρω τήριο Μ πατουανγιούτ. Μία άλλη αυ­ στραλιανή διμοιρία, με ομάδα μηχανικού και δύο ερπυστριο­ φόρα, προωθήθηκε στην περιοχή Λατουχαλάτ, έχοντας τη ν ί­ δια αποστολή με αυτήν τη ς ολλανδικής διμοιρίας που α ν τικ α ­ τέσ τησ ε. Ο D Λόχος και το επ ιτελ είο του τάγμ ατο ς μετέβησ αν στην περιοχή Αμαχούσου - όρος Νόνα. Το μεγαλύτερο μέρος του λόχου δ ιέ θ ε τ ε οχήματα έχοντας τη δυνατό τη τα να επέμ6ει αμέσως ε ίτ ε προς το Ερί (νότια) ε ίτ ε προς τη ν Μ π εντένγκ (βόρεια). Στην περιοχή του όρους Νόνα προωθήθηκε μία δ ι­ μοιρία προς κάλυψη του λόχου από τη ν εν λόγω κατεύθυνση. Το υπόλοιπο των τμημάτω ν δ ιο ικη τική ς μέριμνας (Β Κλιμάκια) μετέβησαν στο Κ ουνταμάτι. Το αεροδρόμιο της Λάχα α ν α τέ­ θ η κ ε στους λόχους C (υπό τη διοίκηση τώρα πια του λοχαγού Γουότσορν, λόγω ασθένειας του λοχαγού Σάντυ) και Β, μείον μία διμοιρία, με τέσσ ερα ερπυστριοφόρα, τρ ε ις όλμους και τμ ήματα υποστήριξης. Στη Λάχα, επίσης, βρισκόταν ολλανδι­ κό τμήμα δύναμης 300 περίπου ανδρών, με δύο αντιαεροπ ορι­ κά πυροβόλα Bofors των 40 mm. Στις 13 Ιανουαρίου, ο Ρόουτς ξα να έσ τειλε μήνυμα στο αυ­ στραλιανό Γενικό Ε π ιτελείο και α νέφ ερ ε τη ν εκτίμησή του ότι, χωρίς αεροπορική και ναυτική υποστήριξη, τα αμυνόμενα τμ ή ­ ματα της νήσου Αμπόν δεν θα μπορούσαν να α ντισ τα θ ο ύν α­ π οτελεσ ματικά παρά μόνο μία ημέρα απέναντι στις επερχόμενες συνδυασμένες ιαπωνικές δυνάμεις. Ακόμη π ερισσότερο α ιτή θηκε, για τη ν αποφυγή άσκοπης απώλειας πολύτιμου αν­ θρώπινου δυναμικού, τη ν άμεση εκκένωση τη ς νήσου από τα αυστραλιανά σ τρατεύματα. Η απάντηση που δ έχθ η κ ε ήταν μια αυστηρή διαταγή να σταματήσ ει να υποβάλλει άλλα μηνύ­ ματα και μια δήλωση-ενημέρωση ό τι η σθεναρή άμυνα των αυ­ στραλιανών δυνάμεων είχε ιδ ιαίτερη σημασία, δ ιό τι θα επ ηρέ­ αζε σημαντικά τις μ ελλο ντικές σχέσεις Αυστραλίας και Ολλαν­ δικών Ανατολικών Ινδιών. Την επόμενη ημέρα έλαβε νέο μήνυ­ μα, με το οποίο ενημερ ώ θηκε ό τι του αφ α ιρ έθ η κε η διοίκηση τη ς Δύναμης Gull και πως ο αντισ υνταγματάρχης Σκοτ ήδη κατευ θ υ νό τα ν αεροπορικώς προς το νησί, για να το ν α ν τικ α τα ­ σ τήσει στα καθήκοντά του. Ο αντισυνταγματάρχης Λέναρντ Ρόουτς κατατάχθηκε στον Αυστραλιανό Στρατό τον Αύγουστο 1914 ως απλός στρατιώτης και υπηρέτησε στην Καλλίπολη και στη Γιλλία. Πολύ γρήγορα εξελίχθηκε στην ιεραρχία και τον Δεκέμβριο 1916 προήχθη σε ανθυπολσχαγό. Από το 1918 έως το 1921 υπηρέτησε στον Ινδικό Στρατό (Αφγανιστάν, Περσία). Επιστρέφοντας στην Αυστραλία κατατάχθηκε εκ νέου και υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες και επ ιτελεία μέχρι το 1934, όταν προήχθη σε ταγματάρχη τοποθετούμενος στο επ ιτελείο της 4ης ΜΠ. 2 8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α

Στις 16 Ιανουαρίου, το αεροδρόμιο τη ς Λάχα δ έχθ η κε α ε­ ροπορική προσβολή. Τα δύο ολλανδικά μαχητικά που απογειώ­ θηκαν για να αντιμετω π ίσουν τη ν απειλή, σύντομα καταρρίφθηκαν. Οι Ιάπωνες κατόρθωσαν να καταστρέψ ουν μερικώς τον διάδρομο και ο ρισ μένες αποθήκες καυσίμων, ενώ προκάλεσαν ελά χισ τες απώλειες στους αμυνομένους. Η επιδρομή, όμως, είχε ως συνέπεια το αμερικανικό προσωπικό να αποχω­ ρήσει από το νησί με όσα υδροπλάνα ήταν επιχειρησιακά. Το βράδυ τη ς ίδιας ημέρας αφίχθη στη νήσο Αμπόν ο αντισυνταγματάρχης Σκοτ (6) και το πρωί τη ς επ ομένης αποχώρησε ο αντισυνταγματάρχης Ρόουτς. Αμέσως, ο νέος Αυστραλός δ ι­ ο ικητής προέβη σε αναγνωρίσεις, εξέτασ η των αμυντικώ ν θ έ ­ σεων και των δυνάμεών του, καθώς και σε εκτίμησ η τη ς κατά­ στασης. Με όλα τα παραπάνω γεγονότα η Δύναμη Gull, εν αναμονή εχθρικής απόβασης, β ρέθ η κε στα μέσα Ιανουαρίου στη δυσά­ ρεστη θέση να δ ιε υ θ ε τε ί εκ νέου τις θ έσ εις τη ς και τη ν αμυ­ ντική τη ς διάταξη, λόγω των αλλαγών τομέω ν ευ θ ύνης, και να έχ ει μόλις αποκτήσει νέο διο ικη τή που δεν γνώ ριζε ο ύ τε το προσωπικό του, αλλά ο ύ τε και το ν το μ έα επιχειρήσεων. Α υτές οι σ υνθήκες επηρέασαν δυσμενώς και το η θ ικό του προσωπι­ κού. Ευτυχώς για το υς Αυστραλούς, ο υπ οδιοικητής του τά γ ­ ματος, ταγματάρχης Μακράι, ή τα ν ένας ιδ ια ίτερ α ικανός αξιω­ ματικός που έχαιρε του σεβασμού και τη ς εμπιστοσύνης των ανδρών του. Σ τις 24 Ιανουαρίου σημειώ θηκε νέα αεροπορική προσβολή από αεροσκάφη των ιαπωνικών αεροπλανοφόρων «Soryu» και «Hiryu». Τέσσερις η μ έρ ες αργότερα, κάθε εναπομείναν αυ­ στραλιανό αεροπορικό τμ ή μα αποχώρησε από τη ν Αμπόν και στο νησί π αρέμειναν μόνο χερσ αίες δυνάμεις.

ΙΑΠΠΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ο Ιαπωνικός Στρατός, μ ετά τη ν κατάληψη του Χονγκ Κονγκ (26 Δεκεμβρίου), συνέχισε την προέλασή του νοτιότερα. Στις 24 Ιανουαρίου κατέλα β ε το Κ εντάρι στη νήσο Κελέβη και το Μπαλικπαπάν στη Βόρνεο, ενώ ήταν φανερό ό τι δεν θα σταματούσε εκεί. Η προώθηση των ιαπωνικών δυνάμεων προς την κατεύθυνση των νήσων Αμπόν και Τιμόρ απέβλεπε στη διακοπή των γραμμών επικοινωνιών μεταξύ Αυστραλίας και νήσου Ιάβας, προκειμένου να απομονώσουν και στη συνέχεια να εισβάλουν στη δεύτερ η . Απώτερος σκοπός το υς ήταν η κα­ τάληψη υπαρχουσών ή η δημιουργία νέων ναυτικών και αερο­ πορικών βάσεων για να αντιμετω π ίσουν απ οτελεσ ματικά πιθα­ νή αυστραλιανή ενέρ γεια από τη ν κατεύθυνση του Ντάργουιν και να ασφαλίσουν τις κατακτήσ εις το υς στην Ινδονησία. Προς τη νήσο Αμπόν κα τευ θ ύ ν θ η κε το Ιαπωνικό Ανατολι­ κό Συγκρότημα (ΙΑΣ), υπό τη διοίκηση του υποστρατήγου Τακέο Ιτο (7). Το προσωπικό του προερχόταν κυρίως από τη ν ια­ πωνική 38η ΜΠ, η οποία είχε συμμετάσχει στην κατάληψη του Χονγκ Κονγκ. Σ τις 12 Ιανουαρίου, η εν λόγω δύναμη μ ετέβη στο Νταβάο τη ς νήσου Μ ιντανάο των Φιλιππινών και επί 11 η ­ μ έρες ασχολήθηκε με θ έμ α τα π ροετοιμασίας και εκπ αίδευ­ σης. Αναχώρησε προς τη νήσο Αμπόν στις 27 Ιανουαρίου. Η συγκρότηση του ΙΑΣ, το οποίο π εριελάμβανε περίπου 5.300 άνδρες, 400 άλογα και 110 οχήματα, ήταν: Ε π ιτελείο της 38ης ΜΠ, 228 Σύνταγμα Πεζικού (ΣΠ), ίλη ελαφρών αρμάτων, λόχος αντιαρματικώ ν, μοίρα ορειβα τικού πυροβολικού, δύο πυροβολαρχίες αντιαεροπορικού πυροβολικού, δύο λόχοι μη­ χανικού, τμ ή μα Α υτοκρατορικής Φρουράς (Konoe Shidan), ορ­ γανικά σ τοιχεία διαβιβάσεω ν και μονάδες υποστήριξης ΔΜ. Για τη μεταφ ορά του χρησιμοποιήθηκαν π έντε μεταγω γικά

Η μπάντα του αυστραλιανού 2/21 Τάγματος Πεζικού.

(«Miike Maru», «Africa Maru», «Ryoyo Maru», «Zenyo Maru» και «Yamaura Maru»), με συνοδεία μεγάλου αριθμού πολεμικών πλοίων διάφορων τύπων. Κατά τη ν προώθησή του, εν πλω, π ροστέθηκε στο ΙΑΣ και η 1η Ειδική Δύναμη Πεζοναυτών Kure του Ιαπωνικού Ναυτικού, δύναμης 850 περίπου ανδρών (τρ εις λόχοι τυφ εκιοφ όρω ν και ένας λόχος πολυβόλων), μεταφ ερόμενη από το καταδρομικό «Jintsu». Η όλη επιχείρηση υποστηρίχθηκε από τα αεροσκάφη των αεροπλανοφόρων «Soryu» και «Hiryu». Μ εταξύ των κλάδων των ιαπωνικών δυνάμεων δεν υ­ πήρχε κοινή (συνδυασμένη) διοίκηση. Είχε, όμως, δ ια τε θ ε ί ε ­ κατέρω θεν μεγάλος αριθμός αξιωματικών συνδέσμων σε όλα τα επίπεδα διοίκησης, για τον συντονισμό των επιχειρήσεων.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Νόιιο τμήμα (31 Ιανουαρίου) Τις απ ογευματινές ώ ρες τη ς 30ης Ιανουαρίου, τα παρατη­ ρητήρια του όρους Νόνα δ ιέκριναν το ν ιαπωνικό στόλο να πα­ ρακάμπτει το νησί κατευθυνόμενος νότια. Επρόκειτο για ελ ιγ ­ μό παραπλάνησης. Αμέσως η ολλανδική διοίκηση δ ιέτα ξ ε να καταστραφούν τα απ οθέματα καυσίμων και πυρομαχικών τα οποία είχαν π αραμείνει στη 6άση των υδροπλάνων και στο α ε­ ροδρόμιο. Στη 01.00 τη ς 31ης Ιανουαρίου, ο ιαπωνικός στόλος επ έστρεψ ε στην Αμπόν και ξεκίνη σ ε η απόβαση. Η ενέρ γεια δεν έγ ιν ε αντιληπτή και π ραγματοποιήθηκε ουσιαστικά χωρίς αντίσταση. Το 1/228 ΤΠ αποβιβάστηκε (από το «Zenyo Maru») α­ ριστερά (δυτικά) πλησίον τη ς Ρουτούνγκ, το 3/228 ΤΠ (από το «Africa Maru») στο κέντρ ο και το 2/228 ΤΠ (από το «Yamaura Maru») αποβιβάστηκε δεξιά, ανατο λικό τερ α από το Χουτουμούρι. Η διοίκηση του συντάγματος και τα υπόλοιπα τμ ή ματα αποβιβάστηκαν από το «Miike Maru». Μ έχρι τις 03.00, η απόβα­ ση είχε ολοκληρω θεί, εκ τό ς πυροβολικού και βαρέων μέσων. Το 1/228 ΤΠ (ταγματάρχης Χαγιακάβα) κινή θ η κε νο τιο δυτικά στην κατεύθυνση Εμα - Σ ο ϊαντιάτας - πόλη Αμπόν. Το 3/228 ΤΠ (ταγματάρχης Νισιγιάμα) ακολούθησε κατεύθυνση εγκάρ­ σια ως προς τη χερσόνησο Λ έιτιμορ, επίσης προς τη ν πόλη Αμπόν. Με α υ τές τις δύο προσπάθειες, υπό τη διοίκηση του 228 ΣΠ του αντισυνταγματάρχη Ντόι, ο υποστράτηγος Ιτο επεδίωξε το ν διαχωρισμό των αντιπάλων του. Το 2/228 ΤΠ (ταγμα­ τάρχης Κιμούρα) ακολούθησε την ακτογραμμή κατευθυνόμενο βόρεια προς τη ν περιοχή Πάσο. Ντόπιοι κά το ικο ι που συνελήφθησαν χρησιμοποιήθηκαν ως οδηγοί. Στο μεταξύ, από τις απ ογευματινές ώ ρες τη ς π ροηγούμε­

νης ημέρας, ο σταθμός διοίκησης του αντισυνταγματάρχη Κάπιτζ είχε μ ετα φ ερ θ εί κοντά στο Πάσο. Παρά τη μείωση τη ς απόστασης από τις α μ υ ν τικ ές θ έσ εις, η επικοινωνία διοίκησης - μαχόμενων τμημάτω ν παρουσίαζε δυσκολίες, δ ιό τι δεν υ­ πήρχαν σταθμοί ασυρμάτου παρά μόνο ενσ ύρματα μέσα. Στην περιοχή είχαν αναπτυχθεί, σε π έντε επ ιμέρους το μ είς, τρ ε ις ενισ χυμένοι λόχοι του ΣΟΑΙ, υποστηριζόμενοι από εννέα πυ­ ροβόλα διάφορων διαμετρημάτων. Το 2/228 ΤΠ, εκ μ ετα λ λ ευ ό μ εν ο τη βλάστηση τη ς ζούγκλας, προσέγγισε τις ολλανδικές γραμμές σε απόσταση 100 μ., χω­ ρίς να γ ίν ει αντιληπτό, και εντόπισε κενό στην αμυντική διά­ ταξη, το οποίο είχε π ροκληθεί από τη ν εσπευσμένη μ ετα κ ίνη ­ ση μίας ολλανδικής διμοιρίας λίγο νωρίτερα. Ομάδες που εισήλθαν στο κενό αυτό έκοψαν τα τηλεφ ω νικά καλώδια που ε ­ ντόπισαν, κάτι που είχ ε ως απ οτέλεσμα η ολλανδική διοίκηση να απολέσει την εικόνα τη ς κατάστασης. Γρήγορα, οι αντίπα­ λες δυνάμεις συνεπλάκησαν μεταξύ τους. Οι ταυτόχρονες, από δ ιαφ ο ρετική κατεύθυνση, κυκλω τικές επ ιθ έσ εις των ια­ πωνικών λόχων και η έλλειψ η επικοινωνιών προκάλεσαν σύγ­ χυση στα ολλανδικά τμ ή μα τα επ ηρεάζοντας το η θ ικό το υ ς και τη ν αντίσταση που προέβαλαν. Παρόλα αυτά προσπάθησαν να οργανώσουν π εριμετρική άμυνα και να αντιμετω π ίσουν την ια­ πωνική επίθεση. Τις απ ογευματινές ώ ρες υπήρξε διακοπή τη ς σύγκρουσης γ ια μικρό χρονικό διάστημα, όταν π ραγματοποιήθηκε προ­ σπάθεια συνθηκολόγησης από το υ ς Ολλανδούς. Η επ ίδειξη «λευκής σημαίας» ο φ ειλό τα ν στην πρωτοβουλία δύο δ ιο ικ η ­ τών λόχων οι οποίοι οδηγήθηκαν σε α υτή ν τη ν ενέρ γεια μην έχοντας καμιά επαφή με το ν δ ιο ικη τή το υ ς επί μακρόν, κα­ θώς δεν βρισκόταν στον σταθμό διοίκησης. Η προσπάθεια δ εν τελεσ φ ό ρ η σ ε και η επ ίθεση συνεχίστηκε. Σύντομα, ιαπω­ νικά τμ ή μ α τα εισ έβ αλαν στις ολλα νδικές θ έσ εις αναγκάζο­ ντας το υ ς αμυνομένους να παραδοθούν. Σ τις 03.00 τη ς 1ης Φ εβρουάριου, στην περιοχή του Λ ά τερ ι συνελήφθη και ο αντισ υνταγμ ατάρχη ς Κάπιτζ. Η κίνηση των δύο άλλων ιαπωνικών ταγμάτω ν πραγματοπ οιήθηκε χωρίς αξιόλογη αντίσταση. Τα ολλανδικά τμ ήμα τα στις π εριοχές αρχικά τη ς Ρ ουτούνγκ και στη συνέχεια των χω­ ριών Εμα και Σοϊαντιάτας, παρά τη ν αρχική αντίστασή τους, ανατράπηκαν -πολύ πιο εύ κο λα από ό ,τι θα α νέμ ενε κάπ οιοςκαι οι επ ιτιθ έμ εν ο ι κατά τις απ ογευματινές ώ ρες π ροσέγγι­ σαν τη ν πόλη Αμπόν. Η ιαπωνική προέλαση θα ή ταν ακόμα τα ­ χύτερη, εάν δεν είχ ε να ξεπεράσει, ως σχεδόν συνεχές εμπό­ διο, το περιβάλλον τη ς πυκνής βλάστησης και του δύσβατου εδάφ ους. Οι Αυστραλοί δεν ενημερώ θηκαν για τις ιαπωνικές αποβά-

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I 29

Οι εγκαταστάσεις στο Ταντούι χρησιμοποιήθηκαν από τους Ιάπωνες ως στρατόπεδο Αυστραλών αιχμαλώτων.

σεις άμεσα. Παρόλα αυτά, συνειδητοποίησαν γρήγορα τ ι είχε συμβεί, αλλά μετά τη ν εκδήλωση των ιαπωνικών ενεργειών. Αλλωστε, τα ιαπωνικά πλοία στις ν ό τιες ακτές, με το πρώτο φως της 31ης Ιανουαρίου, ήταν ευ διά κρ ιτα από τα παρατηρη­ τήρια του όρους Νόνα. Η τα χεία προσέγγιση των Ιαπώνων στην περιοχή τη ς πρωτεύουσας του νησιού ανάγκασε τον αντισυνταγματάρχη Σκοτ να μ ετα κ ιν ή σ ει το ν σταθμό διοίκησής του νο τιό τερ α τη ς Αμαχούσου. Κατά τη ν ημέρα αυτήν, οι αυ­ στραλιανές δυνάμεις δεν συγκρούστηκαν με το υς Ιάπωνες.

Οι Ιάπωνες, λόγω των απωλειών που είχαν, αποφάσισαν να σταματήσουν την προσπάθειά το υς για λίγο και να π ροετοιμά­ σουν νυκτερ ινή επίθεση μετά το τε λ ευ τα ίο φως. Οι Αυστραλοί εκ μ ετα λ λ εύ τη κ α ν την ευκαιρία για να αναδιατάξουν μερικώς τις δυνάμεις το υ ς και έτσ ι το τμήμα από το Μ πατουανγιούτ μ ετα κ ιν ή θ η κ ε στην Αμαχούσου, για να ανακουφ ίσει τους εκ ε ί καταπ ονημένους στρατιώ τες. Μ εταξύ των τμημάτω ν τη ς αυ­ στραλιανής Δύναμης Gull τώρα βρίσκονταν και διάφορα τμ ή ­ ματα ολλανδικών δυνάμεων, τα οποία είχαν συμπ τυχθεί από την περιοχή τη ς πόλης Αμπόν. Μία διμοιρία (υπολοχαγός Αντερσον) δια τά χθ η κε να μ ετα κ ιν η θ ε ί στο όρος Νόνα προς ε ­ νίσχυση των ε κ ε ί αμυνόμενων δυνάμεων (διμοιρία υπολοχαγού Τζίνκινς), καθώς είχαν ήδη συμπλακεί με δυνάμεις του 1/228 ΤΠ. Νωρίτερα, στον το μ έα αυτόν, οι επ ιτιθ έμ ενο ι προ­ σπάθησαν να εξαπατήσουν το υς Αυστραλούς προσποιούμενοι ιθ α γ εν είς κατοίκους, αλλά το μόνο που κατάφ εραν ήταν α­ πλώς να πλησιάσουν σε πολύ μικρή απόσταση. Με τη χρήση χειροβομβίδω ν και πολυβόλων οι Αυστραλοί κατάφ εραν τ ε λ ι­ κά να απωθήσουν κάθε ιαπωνική προσπάθεια. Η ιαπωνική επίθεση επαναλήφθηκε στις 20.00 και μετά από Στρατιώ της του Α Λόχου του 2/21 ΤΠ, σε θέση όλμου στην περιοχή Ερί, πριν την ιαπωνική απόβαση.

Νόιιο ιμημα (1 Φεβρουάριου) Με το πρώτο φως τη ς 1ης Φεβρουάριου, το 2/228 ΤΠ είχε σχεδόν ολοκληρώ σει το ν α ν τικ ειμ εν ικ ό του σκοπό, έχοντας πια υπό το ν έλεγχό του όλη τη ν περιοχή νότια του κόλπου Μπίνερ (Λ ά τ ε ρ ι- Χ α λ ό ν γ κ -Τ α ν το ύ ι). Τμήμα του κα τευ θ ύ νθ η κε προς τη Λάχα, προς υποβοήθηση τη ς ε κ ε ί επ ιθ ετικ ή ς ε ­ νέργειας, χωρίς όμως τε λ ικ ά να προλάβει να εμπ λακεί στον α­ γώνα. Τα 1/228 και 2/228 ΤΠ, ανατρέπ οντας κάθε ολλανδική α ν τί­ σταση, μέχρι τις μεσημβρινές ώρες ανέκτησαν τον πλήρη έ ­ λεγχο της πόλης (Αμπόν) και κ α τευ θ ύνθ η κα ν νότια. Με αυτόν το ν τρόπο η Δύναμη Gull, η οποία είχε τα χ θ εί αμυντικά για να αντιμετω π ίσει επίθεση από ν ό τιες κατευθύνσ εις, β ρέθ η κε τώ­ ρα ουσιαστικά με το ν εχθρό στα νώτα της. Η ιαπωνική προέ­ λαση προσβλήθηκε από ολλανδικά και αυστραλιανά τμ ή ματα και ανακόπηκε. Οι επ ιτιθ έμ εν ο ι επιχείρησαν υπερκερωτική ε ­ νέργεια προς την ίδια κατεύθυνση, επιδιώ κοντας τη δημιουρ­ γία ρήγματος ανάμεσα στα τμ ή μα τα νότια του Κ ουνταμάτι (Β Κλιμάκια Αυστραλών) και τη ς Μ π εντένγκ, μεταξύ των οποίων δεν υπήρχε επικοινωνία. Οι θ έσ εις των αμυνομένων βλήθηκαν με πυροβολικό που είχε στο μεταξύ αποβιβαστεί και προωθη­ θ ε ί στη γραμμή των συγκρούσεων. Πρώτα εξο υδ ετερώ θ η κα ν τα ολλανδικά τμ ή μα τα στην Μ π εντένγκ και στη συνέχεια τα πυρά κα τευ θύνθηκα ν στις αυστραλιανές θ έσ εις στο Κουντα­ μάτι. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, ιαπωνικά πολεμικά πλοία εισήλθαν στον κόλπο Αμπόν προς υποστήριξη των ιαπωνικών επιθέσεω ν και στις δύο χερσονήσους. Από αυτά, ένα ναρκαλιευ τικ ό προσέκρουσε σε νάρκη και βυθίσ τηκε. Οι επ ιθ ετικ ές προσπάθειες των Ιαπώνων συνεχίστηκαν όλη την υπόλοιπη ημέρα. Οι Αυστραλοί και οι Ο λλανδοί προέβαλαν σθεναρή αντίσταση, ενώ στον αγώνα σ υμ μετείχε όλο το προσωπικό ανεξαρτήτω ς ειδ ικό τη τα ς. Οι αντίπ αλες δυνάμεις συγκρούονταν σε διάφορα σημεία στην ευρύτερη περιοχή, χωρίς σαφές και ευ διά κρ ιτο μέτωπο.

3 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι στρατιώτες Ντέιβιντ Αρθουρ και Φρεντ Χάτσινς του 2/21 ΤΠ, κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους, πριν την αναχώρηση για τη νήσο Αμπόν.

Αξιωματικοί και οπλίτες του 2/21 ΤΠ κατά τη διάρκεια διαλείμματος.

Αεροσκάφη Lockheed Hudson της Βασιλικής Αυστραλιανής Αεροπορίας (RAAF), με χαρακτηριστική έλλειψη πυργίσκου πολυβόλων.

δύο περίπου ώρες μάχης οι επ ιτιθ έμ εν ο ι κατόρθω σαν να ανα­ τρέψ ουν τις γραμμές των Αυστραλών στην Αμαχούσου και να αναγκάσουν το ν αντισ υνταγματάρ χη Σκοτ να δ ια τά ξε ι σύ­ μπτυξη των ανδρών του νο τιό τερα .

Νόιιο ιμήμα (2 Φεβρουάριου) Κατά τη διά ρκεια τη ς νύκτας τη ς 1ης προς 2α Φ εβρουάρι­ ου, η διμοιρία του υπολοχαγού Τ ζίνκινς στο όρος Νόνα, για να μην αποκοπεί, μ ετα κ ιν ή θ η κ ε νο τιο δυτικά. Με το πρώτο φως τη ς 2ας Φεβρουάριου, από τις ν έες θ έσ εις της, διαπίστωσε ό τι η φ ίλια τοπ οθεσία στο Κ ουνταμάτι και η τ ο ­ ποθεσία Αμαχούσου είχαν εκκενω ­ θ εί. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, ανάλογα είχ ε συμπ τυχθεί και η δ ιμ ο ι­ ρία του Αντερσον, εγκατα λείπ ο ντα ς το όρος Νόνα εξολοκλήρου στα χ έ­ ρια των Ιαπώνων. Η κύρια δύναμη των Αυστραλών, υπό τη ν πίεση των Ιαπώνων, συμπτύχθηκε ακόμη νο τιό τερ α προς το Ερί. Για τη ν κάλυψη τη ς ενέρ γ εια ς οι δια­ θ έσ ιμ ο ι όλμοι πραγματοποίησαν ένα συνεχές μπαράζ βολών μέχρ ι υπερ­ θέρμανσης των σωλήνων, ενώ τα τ ε ­ λευ τα ία τμ ή μ α τα συμπτύχθηκαν σε στενή επαφή με τον εχθρό. Η κατά­ σταση τω ν αμυνομένων ή τα ν πια α­ πελπιστική, έχοντας εξ α ν τλ η θ εί από την έλλειψ η ύπνου και φαγητού. Οι θ έσ εις στο Ερί έγιναν στόχος ιαπωνικών αεροπλάνων και π ολεμι­ κών πλοίων. Κατόπιν αυτού, ο αντισυνταγματάρ χης Σκοτ δ ιέτα ξ ε τη ν ε κ ­

κένωση τη ς περιοχής κατά μήκος του παραλιακού δρόμου και τα τμ ή μα τα αναζήτησαν απόκρυψη στη βλάστηση των παρα­ κείμενω ν λόφων. Ο ζω τικός χώρος που ή ταν δ ιαθ έσ ιμο ς στην αυστραλιανή δύναμη για τα κ τικ ο ύ ς ελιγμ ο ύς είχ ε πλέον πε­ ρ ιο ρ ισ τεί δραματικά. Τις πρώτες ν υ κ τερ ιν ές ώ ρες π ραγματοποιήθηκε σύσκεψη μ ετα ξύ των ανώτερων Αυστραλών αξιω ματικώ ν για να επανεκ τιμ η θ εί η κατάσταση. Συζητήθηκαν η μεγάλη κούραση του προσωπικού, οι π εριορισ μένες δ υ ν α τό τη τες σε νερό και τρ ό ­ φιμα, η αδυναμία πραγματοποίησης αντεπ ίθ εσ η ς λόγω της μορφολογίας του εδάφ ους αλλά και ο κίνδυνος από τη ν παραμονή στις πα­ ρούσες θ έσ εις. Ηταν τόσο μεγάλη η κούρασή τους, ώστε ένας από αυτούς απ οκοιμήθηκε και έπεσε από τη θέση όπου καθόταν. Αναπόφευκτα συζητήθ η κ ε η περίπτωση τη ς παράδοσης, απ ορρίφ θηκε όμως κυρίως λόγω τη ς επ ι­ μονής του ταγματάρχη Μ ακράι που ε ί­ χε α ν τίθ ετη άποψη.

Νόιιο ιμήμα (3 Φεβρουάριου) Κατά τη διάρκεια τη ς νύκτας, οι Ιά­ πωνες δεν εκδήλωσαν καμία ενέργεια, ί­ σως για να αποφύγουν π ερισσότερες α­ πώλειες, εκτιμώ ντας ό τι η παράδοση των αντιπάλων το υς ήταν πλέον θέμ α χρόνου. Πολλοί Αυστραλοί αλλά και

Ιάπωνες αιχμάλωτοι, μετά τη λήξη του Β’ ΠΠ, υπό την επίβλεψη Αυστραλών στρατιωτών, πραγματοποιούν εκταφή των οστών δολοφονημένων Αυστραλών, στην περιοχή του αεροδρομίου της Λάχα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 131

k

Η νότια ακτή απόβασης της κύριας ιαπωνικής προσπάθειας, σήμερα.

προσωπικό των ολλανδικών δυνάμεων αποφάσισαν να διαφ ύ­ γουν στη ζούγκλα και να αναζητήσουν διεξόδους διαφυγής, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν τη διαφαινόμενη αιχμαλωσία. Πράγματι, με τη ν ανατολή του ηλίου, ο δ ιο ικη τή ς τη ς Δύ­ ναμης Gull, όταν διέκ ρ ιν ε ό τι στην απ έναντι όχθη του κόλπου, στη Λάχα, είχε υψωθεί ιαπωνική σημαία, αποφάσισε -ω ς μο­ ναδική λύση π ια- τη ν παράδοση των δυνάμεώ ν του. Για τον λόγο αυτόν α π έσ τειλε το ν αξιω ματικό ιατρό τη ς μονάδας, λο­ χαγό Α ϊτκεν, να συζητήσ ει με το υ ς Ιάπωνες το υς όρους της παράδοσης. Ο α ντισ υνταγματάρ χης Σκοτ έδωσε τη ν ευκαιρία στους Ολλανδούς που βρέθηκαν να μάχονται μαζί με τα αυ­ στραλιανά τμ ή μ α τα να παραδοθούν πρώτοι (ξεχωριστά), ό­ μως α υ το ί επ έλεξα ν να παραδοθούν μαζί με το υ ς Αυστρα­ λούς. Κατά τη ν παράδοση όλα τα όπλα καταστράφηκαν, τα πυρομαχικά θ ά φ τη κα ν και οι χειρ ο β ο μ β ίδ ες εξο υ δ ετερ ώ θ η ­ καν. Η όλη διαδικασία έγ ιν ε ακόμα πιο οδυνηρή για το υ ς ηττημένους, όταν οι Ιάπωνες άρχισαν να φω τογραφίζουν και να κινηματογραφούν το υ ς π αραδιδόμενους.

Βόρειο ιμιίμα Στη 01.30 εκδηλώ θηκε σ τις β ό ρ ειες α κ τές η απόβαση τη ς 1ης Δύναμης Πεζοναυτών Kure (αντιπλοίαρχος Γιοσιγιούκι) και του 10ου Λόχου (8) του 3/228 ΤΠ με διμοιρία πολυβόλων και άλλα μέσα υπ οστήριξης μάχης και ΔΜ (από τα «Ryoyo Maru» και «Jintsu»). Η εν έρ γ εια αντιμετώ π ισ ε π εριορισμένη α­ ντίσταση από τις ολλα νδικές δυνάμεις. Τα αμ υντικά πυρά όλ­ μων δεν πτόησαν το υ ς Ιάπωνες που πολύ γρήγορα ανέτρεψ αν τα ολλανδικά τμ ή μ α τα και άρχισαν να κινούντα ι τα χ ύτα τα προς το εσ ω τερικό τη ς νήσου. Οι επ ιτιθ έμ εν ο ι έλαβαν επαφή με τη ν περιοχή τη ς Λάχα τις απ ογευματινές ώρες τη ς 31ης Ιανουαρίου. Καθόλη τη διά ρκεια τη ς επ όμενης ημέρας πραγματοπ οιήθηκαν συγκρούσεις μ ετα ξύ των δύο πλευρών, κατά τις οποίες κυριάρχησαν πυρά όλμων και πολυβόλων. Τόσο οι Αυ­ στραλοί όσο και οι Ο λλανδοί μάχονταν χωρίς να έχουν επ ικοι­ νωνία με τις διο ικήσ εις το υ ς στο νότιο τμήμα του νησιού. Στις 02.00 τη ς 2ας Φεβρουάριου, ιαπωνικές ομάδες κατόρθωσαν να εισ έλθουν, υπό τη ν απόκρυψη του σκότους, σ τις α μ υ ν τι­ κές γραμμές των Αυστραλών. Πολύ γρήγορα προέκυψαν συ­ μπλοκές σώμα με σώμα με αυστραλιανά τμ ή μ α τα που έσπευσαν να τις αναχαιτίσουν. Το απ οτέλεσμα κ α τέδ ειξ ε ό τι σε αυ­ τό το είδος αγώνα οι Αυστραλοί ή ταν πιο καλά εκπ αιδευμένοι από το υ ς Ιάπωνες, αφού οι δ ε ύ τερ ο ι δεν κατόρθωσαν να υ-

περισχύσουν. Παρόλα αυτά, με το πρώτο φως η ιαπωνική επί­ θεσ η σ υνεχίσ τηκε με σφ οδρότητα, έχοντας και τη ν υποστή­ ριξη πυρών πυροβολικού και Αεροπορίας. Η απεγνωσμένη α­ ντίσταση των Αυστραλών υπήρξε γενναία, γεγονός που αργό­ τερ α σχολιάστηκε θ ε τικ ά και από το ν Ιάπωνα διοικητή, αλλά δεν αρκούσε. Μ έχρι τις 10.00, η πίεση των επ ιτιθ έμενω ν έ φ ε ­ ρε απ οτέλεσμα, αφού από εκ είν η τη στιγμή πια κάθε οργανω­ μένη αντίσταση άρχισε να εξα σ θ εν εί με γρήγορο ρυθμό. Μι­ κρές ο μάδες και μεμονω μένα άτομα προσπάθησαν να διαφ ύ­ γουν στη ζούγκλα, ενώ οι π ερισσ ότεροι αιχμάλω τοι συνελήφθησαν αιχμάλω τοι. Η κατάληψη του αεροδρομίου ουσιαστικά επ ιτεύ χ θ η κε μόνο από τη Δύναμη Kure, καθώς, όταν έφ θασ ε στον χώρο ο 10ος Λόχος του 3/228 ΤΠ, μ ετά από μια προσπάθεια κυκλω τι­ κής κίνησης από βόρεια κατεύθυνση, οι αμυνόμενοι είχαν ήδη παραδοθεί.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η 4η Φ εβρουάριου βρήκε το υ ς Ιάπωνες κυρίαρχους επί τη ς νήσου Αμπόν, αφού κάθε αντίσταση είχ ε ε ξ α λ ε ιφ θ ε ί και το μ εγαλύτερο μέρος από το υ ς αμυνομένους είχ ε σ υλληφ θεί αιχμάλωτο. Ο αριθμός των απωλειών των αντιπάλων δεν έχ ει ποτέ κα θ ο ρ ισ τεί με ακρίβεια, ιδ ια ίτερ α του ΣΟΑΙ. Οι απώλει­ ες, μ ετά τη λήξη των επιχειρήσεων, αυξήθηκαν ακόμη περισ­ σότερο, δ ιό τι πολλοί αξιω μ ατικο ί και οπ λίτες εκ τελ έσ τη κ α ν μαζικά από το υ ς Ιάπωνες στις 6 Φεβρουάριου και στο διάστη­ μα 15-20 Φεβρουάριου. Ακόμη περισσότερο, όταν η Αμπόν α­ π ελευ θ ερώ θ η κε, το 75% των φ υλακισμένω ν αιχμαλώτων είχε π εθ ά νει από τις κακουχίες. Μ ετά το ν πόλεμο, οι εκ τε λ έσ ε ις α ιτιο λο γή θ η κα ν από το υς Ιάπωνες ως αντίποινα, ενώ α ρ κετο ί από α υτούς καταδικάστηκαν από αυστραλιανά σ τρα τοδικεία ως εγ κ λ η μ α τίες πολέμου. Πολλοί Αυστραλοί, κατά τη ν τε λ ευ τα ία ημέρα των επ ιχει­ ρήσεων, κατέφ υγα ν στη ζούγκλα του νησιού προσπαθώντας να γλυτώ σουν τη σύλληψη. Οι π ερισσότεροι, ύστερα από η ­ μ έρες περιπλάνησης, συνελήφθησαν από το υ ς Ιάπωνες και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων μαζί με το υ ς συνα­ δέλφους το υ ς οι οποίοι είχαν παραδοθεί. Α ρκετοί, όμως, κατά φ ερα ν να διαφ ύγουν χρησιμοποιώ ντας βάρκες prahu (ινδονησιακός τύπος κανό) ιθαγενώ ν του νησιού και να καταλή­ ξουν στην Αυστραλία μ ετά από μια «οδύσσεια» αϊτό νησί σε νησί. Οι Ιάπωνες, για προφανείς λόγους προπαγάνδας, κατά την ενημέρω ση του ιαπωνικού λαού προσέδωσαν ιδ ια ίτερ α δρα­ ματικό τόνο στην όλη επιχείρηση και την παρουσίασαν ως έ ­ ναν τιτά ν ιο αγώνα σε αδιάβατα βουνά με πυκνή και άγρια ζού­ γκλα, ως μια ξεχωριστή μάχη, ο ηρωισμός τη ς οποίας «έκανε ακόμα και το υ ς θ εο ύ ς να δακρύσουν». Η κατάληψη τη ς νήσου Αμπόν α π ο τελεί -λ ίγ ο έως πολύμια μικρογραφία των σφαλμάτων που πραγματοποίησαν γ ε ν ι­ κότερ α οι Σύμμαχοι στην αντιμετώ π ιση τη ς ιαπωνικής επ ίθ ε­ σης. Χωρίς υποστήριξη από αέρα και θάλασσα, οι αυστραλια­ νές και ολλα νδικές χερσ α ίες δυνάμεις πολύ γρήγορα εξ ο υ δ ε­ τερώ θηκαν από έναν αντίπαλο του οποίου οι δ υ ν α τό τη τες και ικα ν ό τη τες είχαν υ π ο εκτιμ η θ εί. Ηταν αναπ όφευκτο η ισχυρό­ τερ η ιαπωνική δύναμη να επ ικρ ατήσ ει τε λ ικ ά επί των αμυνομένων. Παρόλα αυτά, η έστω στοιχειώ δης αντίσταση στην Αμπόν απασχόλησε για ορισ μένες η μ έρ ες μια δύναμη επιπέ-

7ο στρατιωτικό νεκροταφείο στο Ταντούι σήμερα.

3 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ ΟΡΙ Α

Χαρακτηριστική εικόνα του εδάφους και της βλάστησης της νήσου Αμπόν. Το 1942, οι περισσότερες προσβάσεις μετα ξύ ακτών και ενδοχώρας ήταν μονοπάτια περίπου όπως αυτό στο μέσο της φωτογραφίας. Δ εξιά η ακτή της νότιας απόβασης.

δου μεραρχίας και όλα τα αεροπορικά και ναυτικά μέσα με τα οποία αυτή υποστηριζόταν. Σε α ν τίθ ετη περίπτωση, οι δυνά­ μ εις των επ ιτιθ εμένω ν θ α μπορούσαν ίσως να δ ιο χ ετευ το ύ ν κ α τευ θ εία ν προς τη ν Αυστραλία. Ε ξαιτίας τη ς πρόσφατης αλλαγής διοίκησης, ο αντισυνταγματάρ χης Σκοτ δεν γνώ ριζε καλά ο ύ τε το έδαφ ος ούτε τους άνδρες του, στον 6αθμό που απαιτούσαν οι π εριστά­ σεις. Για το ν λόγο αυτόν σ τη ρ ίχθ η κε στη βο ή θ εια του υποδι­ ο ικητή του ταγματάρχη Μακράι. Οι δυσκολίες θα ή ταν ακόμη π ερισσότερες, εάν ο δ εύ τερ ο ς δεν ενεργούσ ε με πνεύμα α­ πόλυτης π ειθαρχίας προς το ν ανώ τερο του. Επ' αυτού σχο­ λίασε αρ γότερα ο Σκοτ: «Η πίστη του σ τις δια τα γές μου, από την αρχή έως το τέλο ς των επιχειρήσεων, ή ταν το πιο ωραίο πράγμα που έχω συναντήσ ει ποτέ στη ζωή μου». Πολλά ερω τήματα δημιουργήθηκαν για τη ν αποστολή των αυστραλιανών δυνάμεων στη νήσο Αμπόν. Θεώρησε η Αυστρα­ λία ό τι η νήσος αυτή θα μπορούσε να απ οτελέσ ει εφ αλτήριο για μια ιαπωνική επίθεση κατά τη ς ίδιας; Εκτίμησε ό τι με αυτήν θα εξασφάλιζε το υς άξονες επικοινωνιών μεταξύ τη ς ίδιας και της Ιάβας; Θεώρησε ό τι ήταν απαραίτητη η καθυστέρηση της ιαπωνικής προέλασης, έστω και για λιγοσ τές ημ έρες; Επεδίωξε τη διατήρηση προωθημένης βάσης που θα εξασφάλιζε α μ υντι­ κό βάθος στη χώρα; Επέδειξε με τη ν απόφασή τη ς αυτήν την αποφασιστικότητά τη ς στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας; Οποιοι και να ήταν οι π ραγματικοί λόγοι που οδήγησαν τη ν αυστρα­ λιανή στρατιω τική ηγεσία στην απόφαση να απ οστείλει και ου­ σιαστικά να θυσιάσει τη Δύναμη Gull στη νήσο Αμπόν, ακόμη και σήμερα παραμένουν αδιευκρίνιστοι. S3

γρ αφ ή το υ ο νό μ α το ς το υ ς τη ς επ ο χ ή ς ε κ ε ίν η ς . 4. Τα LAD (Light A id Detachment) ή τα ν τμήματα το υ Σώ ματος Τεχνικού (Royal E lectrical and M echanical Engineers) τα οπ οία -α ν ά λ ο γ α μ ε τις ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις - δ ια τ ίθ ε ν τ ο «υπό δ ιο ίκ η σ η » σε μ ο ν ά δ ες ε κ σ τ ρ α τε ία ς για τη ν τε χ ν ικ ή υ π ο σ τή ρ ιξή το υ ς . Το κ α θ έ ν α δ ιέ θ ε τ ε δύναμ η 60-80 α νδρ ώ ν κα ι ή τα ν ε π ιφ ο ρ τισ μ έν ο με το ν έ λ ε γ χ ο , τη σ υ ν τή ρ η σ η κα ι τη ν ε π ισ κ ευ ή σ χ εδ ό ν κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς μ η χ ανή ς, σ υ σ κ ε υ ή ς κα ι λ ο ιπ ο ύ εξο π λισ μ ο ύ . Ε π ιχ ειρ η σ ια κά σ υ ν ή θ ω ς διασπ ώ ντο σ ε ακόμ α μ ικ ρ ό τε ρ ε ς ο μ ά δ ες, π ρος υπ ο σ τή ρ ιξη τω ν επ ί μ έρ ο υ ς Λόχων τη ς μ ονάδα ς σ τη ν οπ οία δ ια τ ίθ ε ν το . 5. Η Α ερ ο π ο ρ ία τω ν Ο λ λα νδ ικ ώ ν Α να το λικώ ν Ιν δ ιώ ν δ ιέ θ ε τ ε τις ε κ δ ό σ ε ις B-339D και Β -3 3 9 0 το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ μ α χ η τικ ο ύ α ερ ο σ κ ά φ ο υ ς Brew ster F2A Buffalo. 6. Ο 5 3 χ ρ ο νο ς α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ο υίλιαμ Τζων Σ κ ο τ υπ ή ρ ξε ίσως ο γ η ρ α ιό τε ρ ο ς δ ιο ικ η τή ς μ ο νάδα ς το υ Α υ σ τρ α λια ν ο ύ Σ τρ α το ύ . Κ ατά το ν Α ’ ΠΠ υ π η ρ έτη σ ε σ τη ν Κ α λλίπ ο λη κα ι ως δ ιο ικ η τή ς λό χο υ κα ι τά γμ α το ς στη Γαλλία. Κ ατά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ μ εσ ο π ο λέμ ο υ για ένα ν χ ρ ό ν ο υ π η ρ έτη σ ε σ τη ν α υ σ τρ α λ ια ν ή Ε θ νο φ ρ ο υ ρ ά . Η δρ ά σ η το υ σ το δ ιά σ τημ α α υ τό π α ρ ο υ σ ιά ζει ιδ ια ίτε ρ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν , κα θ ώ ς υ π ή ρ ξε ε π ικ ε φ α λ ή ς τη ς υ π ε ρ σ υ ν τη ρ η τικ ή ς ορ γάνω σ η ς «Λ ευ κ ό ς Σ τρ α τό ς» , σ υ ν ερ γ ά τη ς το υ ια π ω νικού Υ π ουρ γείου Ε ξω τερ ικώ ν, μ έλ ο ς τη ς Α υ σ τρ α λο ιαπ ω νική ς κ ο ιν ό τη τα ς κα ι έ ν θ ε ρ μ ο ς υ π ο σ τη ρ ικ τή ς τη ς ιαπ ω νικής δ ρ ά σ η ς στη Μ α ν τζο υ ρ ία . Μ ε τά από α ν α κ α τά τα ξη σ το ν σ τρ α τό , το π ο θ ε τή θ η κ ε σ το α υ σ τρ α λ ια ν ό Γενικό Ε π ιτε λ ε ίο , το ν Ιο ύ ν ιο το υ 1940. 7. Τακέσ Ιτο (6 Ιο υ λ ίο υ 1889 - 24 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1965). Γ εν ν ή θ η κ ε σ τη Φ ο υκο υό κα τη ς ιαπ ω νική ς ν ή σ ο υ Κ ιο ύ σ ο υ . Σ υ μ μ ετείχ ε σ το ν Β ' Σ ινο -ια π ω νικό Π όλεμ ο ως δ ιο ικ η τή ς σ υ ν τά γμ α το ς. Π ρ ο ή χ θ η σε υπ ο σ τρ ά τη γ ο σ τις 25 Α υγο ύ σ τ ο υ 1941 κα ι σ ε α ν τισ τρ ά τη γ ο σ τις 26 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1944. Οι ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ κα τά τη ν κ α τά λη ψ η και κ α το χ ή τω ν νήσω ν Αμπόν και Τιμόρ σ τιγ μ α τίσ τη κ α ν από δ ο λ ο φ ο ν ίε ς αιχμαλώ τω ν. Μ ε το τέ λ ο ς το υ Β ' ΠΠ ο υ ν ε λ ή φ θ η από α υ σ τρ α λ ια ν έ ς δυ ν ά μ εις κα ι κ α τα δ ικ ά σ τη κ ε σ ε θ ά ν α το ως ε γ κ λ η μ α τία ς π ολέμ ου. Π α ρ ό λ α α υ τά α φ έ θ η ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς σ τις 28 Ο κτω β ρ ίο υ 1946 και ε π έ σ τρ ε ψ ε σ τη ν π α τρ ίδ α το υ , όπ ου έ ζ η σ ε μ έχ ρ ι το ν θ ά ν α τό το υ . 8. Η α ρ ίθμ η σ η τω ν λόχω ν σ το π λα ίσ ιο το υ ιαπ ω νικού σ υ ντά γμ α το ς ή τα ν σ υ ν ε χ ή ς . Το πρώ το τάγμ α ε ίχ ε το υ ς λ ό χ ο υ ς 1, 2, 3 κα ι 4, το δ ε ύ τε ρ ο το υ ς 5, 6, 7 κα ι 8, ενώ το τρ ίτο το υ ς 9, 10, 11 κα ι 12.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ο λ λα ν δ ικ ή α π ο ικία στο α ρ χ ιπ έλ α γ ο ς τη ς Ιν δ ο ν η σ ία ς . Π ερ ιελ ά μ β α ν ε τις ν ή σ ο υ ς Μ ε γ ά λ ε ς Σ ο ύ ν δ ε ς (Β ό ρ νεο , Σ ο υμ ά τρα, Ιά β α, Σ ο υ λ α ο υ έ σ ι/Κ ε λ έβ η ), Μ ικ ρ έ ς Σ ο ύ ν δ ε ς (Τιμόρ, Φ λόρες, Μ π αλί, Σούμπα, Σ ουμ π άουα, Λομπόκ), κ α θ ώ ς και μ εγά λο ακόμα α ρ ιθμ ό μ ικρώ ν νησιών. Π ε ρ ιή λ θ ε σ το ο λ λ α ν δ ικ ό κ ρ ά το ς το 1800με τη ν κ ρ α τικ ο π ο ίη σ η τη ς « Ε τα ιρ ία ς Ο λ λα νδ ικ ώ ν Α να το λικώ ν Ινδιώ ν», η οπ οία ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό τα ν τη ν α π ο ικία από το 1600. Μ ε τά τη ν ιαπ ω νική σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η (1945) α ντιμ ετώ π ισ ε κίνημ α α ν ε ξα ρ τη σ ία ς , το οπ οίο ο δ ή γ η σ ε σ τη ν α να γνώ ρ ισ η το υ α ν ε ξ ά ρ τη το υ κ ρ ά το υ ς τη ς Ιν δ ο ν η σ ία ς (Δ εκ έμ β ρ ιο ς 1949). 2. Σ τη Σ ιγ κα π ο ύ ρ η π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ α ν δ ιά φ ο ρ ε ς σ υ σ κ έ ψ ε ις με θ έμ α τη ν α ντιμ ετώ π ισ η τη ς Ιαπ ω νίας (τέλ η 1940-1941). Σ τις α ρ χ ικ έ ς σ υμ μ ετείχ α ν η Β ρ ετα ν ία , η Α υ σ τρ α λία κα ι η Ν έα Ζ η λ α ν δ ία , ενώ σ τις επ ό μ εν ες π ρ ο σ τέ θ η κ α ν οι ΗΠΑ κα ι η Ο λ λα νδ ία . Σ ε α υ τέ ς σ υ μ φ ω ν ή θ η κ ε οι Ο λ λ α ν δ ικ ές Α ν α το λ ικ έ ς Ιν δ ίε ς να υ π ο σ τη ρ ίξο υ ν με π υρομ α χικά, καύσ ιμ α κα ι ε φ ό δ ια τις α ερ ο π ο ρ ικ έ ς β ά σ εις των Β ρ ετα νώ ν και Α υσ τρ α λώ ν σ ε α υ τέ ς και οι Α υ σ τρ α λο ί να δ ια θ έ σ ο υ ν π ο λεμ ικές δ υ ν ά μ εις και υ λ ικ ά σ τις φ ρ ο υ ρ έ ς τω ν νήσω ν Αμπόν κα ι Τιμόρ. 3. Τα τοπ ω νύμ ια α π ο δ ό θ η κ α ν στα ε λ λ η ν ικ ά από τη β ρ ε τα ν ικ ή

(1) Michael Evans: DEVELOPING AUSTRALIA’S MARITIME CONCEPT OF STRATEGY - LESSONS FROM THE AMBON DISASTER OF 1942, Australian Army, Land Warfare Studies Centre, Duntroon Canberra, 2000. (2) Lionel Wigmore: AUSTRALIA IN THE WAR OF 1939-1945 (VOLUME IV - THE JAPANESE THRUST), G riffin Press, Adelaide, 1957. (3) M ilitary History Section: AMBON AND TIMOR INVASION OPERATIONS, US Army Forces Far East Headquarters, 1953. (4) David Evans: THE AMBON FORWARD OBSERVATION LINE STRATEGY 1941-1942: A LESSON IN MILITARY INCOMPETENCE, Murdoch University, Perth, 2010. (5) Gordon Rottman: JAPANESE ARMY IN WWII - CONQUEST OF THE PACIFIC 1941-42, Osprey Publishing Ltd, Oxford, 2005. (6) Jeffrey Nelson: ABDACOM: AMERICA’S FIRST COALITION EXPERIENCE IN WWII, Kansas State University, 2012. (7) Steven Shepard: AMERICAN, BRITISH, DUTCH, AND AUSTRALIAN COALITION: UNSUCCESSFUL BAND OF BROTHERS, Fort Leavenworth, Kansas, 2003.

ΣΤ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α I 3 3

Η δεύτερη πολιορκία της Βούδα σε πίνακα του Φραντς Γκέφελς. Αν και η πρώτη πολιορκία της Βούδα κατέληξε σε αποτυχία για τους Αυτοκρατορικούς, τελικά κατάφεραν να καταλάβουν τη πόλη. Η κατάληψή της όμως σημαδεύτηκε από ανελέητες σφαγές.

3 4 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ 1. ΚΑΡΪΚΑΙ

Το 1526, η ιεράσιια σιραιιά ίου ΣουΠεϊμάν ίου «Μεναλοαρεαιί» ουνέιριιμε στο Moxoic me vönoq Ouvvapiac ιον μικρό οιραιό ιου Ούγγρου Βασιλιά Aüvioc. Υσιερα από αυιήν ιην «ένδοξη» νίκη, αιροό σκόρπισαν ιον θόναιο και ιην καιααιροιρή, ια οθωμανικά σιραιεύμαια καιέκιησαν αμαχηιί και ιην υπόλοιπη Ουγγαρία και έιρθαοαν ως ιη Βιέννη, ιην οποία πολιόρκησαν ανεπιιυχώί. Σιο ίδιο ακριΒώι; πεδίο η μοίρα επεφόλαοοε ανάλογη ιύχη για lie I0UPKIK8C ορδέΐ και 161 έιη αργότερα.

πόλη του Μόχατς βρίσ κεται στη νό­ τια Ουγγαρία, κοντά στα σημερινά σύνορα Ουγγαρίας-Κροατίας. Συ­ γκεκριμένα, βρίσκεται στην αρι­ στερή όχθη του Δούναβη, καθώς αυτός ανηφ ορίζει διασχίζοντας τη Σερβία προς βορρά, πριν φ θάσει στη Βουδαπέστη και κατόπιν σ τραφ εί και πάλι βορειοδυτικά προς τη Βιέννη. Οχι μακριά από τη μικρή πόλη, στην εκ τετα μ έν η πεδιάδα εκατέρω ­ θ εν τη ς κοίτης του Δούναβη, βρίσ κεται το πεδίο όπου η μοίρα αποφάσισε -δύο φορέςγια τη ν τύχη λαών και πολιτισμών. Εκεί, το 1526, οι ορδές του σουλτάνου Σουλεϊμάν νίκησαν τον μικρό στρατό του Ούγγρου βασιλιά Λάγιος, ο οποίος σκοτώ­ θ η κε πολεμώντας. Εκεί, το 1687, τα οθωμα­ νικά όπλα θα δοκίμαζαν μία από τις μεγαλύ­ τε ρ ες και ταπ εινω τικότερ ες ή ττε ς στην ι­ στορία τους.

0 ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΟΧΑΤΣ Το 1683, οι Οθωμανοί, λόγω της εμπλοκής του οίκου των Αψβούργων -και κατ’ επ έκτα­ ση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας- σε διαμά­ χες με τη Γαλλία του Λουδοβίκου ΙΔ’ και εξαιτίας της επανάστασης του Ούγγρου προτεστάντη ευγενούς Ιμρε Τόκολι, αποφάσισαν πως είχε έλ θ ε ι η ώρα να επιτύχουν αυτό που δεν είχε επιτύχει ούτε ο μεγάλος σουλτάνος Σουλεϊμάν: την κατάληψη του «Χρυσού Μή­ λου», όπως την αποκαλούσαν, τη ς Βιέννης. Για τον σκοπό αυτό, συγκροτήθηκε μια τεράστια στρατιά, 250-300.000 ανδρών υπό τον μεγάλο βεζύρη Καρά Μουσταφά, εφ ο­ διασμένη με 150 πυροβόλα και άφθονα εφ ό­ δια, η οποία, στις 31 Μαρτίου 1683, ξεκίνησε από την Αδριανούπολη υπό τις προσευχές των ιμάμηδων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 5

Συνασπισμό του Λιντς, με σκοπό να συ­ ντρίψουν οριστικά το υς Τούρκους. Οι Αυτοκρατορικοί, αμέσως μετά τη νίκη στη Βιέννη, συγκέντρωσαν περίπου 38.000 άνδρες, τους οποίους έθεσαν υπό τον εμπειροπόλεμο στρατηγό δούκα Κά­ ρολο της Λωρραίνης και τον υπερασπι­ στή τη ς Βιέννης, στρατηγό Μαξιμιλιανό Λ αυρέντιο φον Στάρενμπεργκ. Αρχική ε ­ πιδίωξη των αυτοκρατορικώ ν δυνάμεων ήταν η απελευθέρωση της Ουγγαρίας, το μεγαλύτερο μέρος τη ς οποίας τελούσε υπό οθωμανική κατοχή ή διοίκηση -μέσω βασιλέων μαριονετώ ν- σχεδόν από την ε ­ ποχή της μάχης του Μόχατς, το 1526.

ΣΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ

Γκραβούρα εποχής που α κο νίζει την τελική φάση της μάχης του Μόχατς, πριν την τουρκική επίθεση.

Στις 7 Ιουλίου τα πρώτα τουρκικά τμ ήματα -40.000 Τάταροι ελαφροί ιππείςέφθασαν έξω από τα τείχ η της αυστρια­ κής πρωτεύουσας. Ο αυτοκράτορας Λεοπόλδος Α’ ζήτησε τό τε τη συνδρομή ό­ λων των χριστιανικώ ν δυνάμεων, καθώς ο ίδιος δ ιέ θ ε τε στη Βιέννη μόλις 15.000 στρατιώ τες και 8.500 εθ ε λ ο ν τές π ολιτο­ φύλακες. Πράγματι, σταδιακά σχηματί­ στηκε μια αυτοκρατορική (γερμανική) στρατιά 50.000 περίπου ανδρών, στην ο­ ποία εντάχθηκαν και 36.000 Πολωνοί υπό τον βασιλιά της Πολωνίας Ιωάννη Σομπιέσκι. Οι χριστιανικές δυνάμεις βάδισαν τό ­ τε κατά των πολιορκητών και, στη μεγάλη μάχη που ακολούθησε έξω από τη Β ιέν­ νη, διέλυσαν τους Τούρκους, προκαλώ-

3 6 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

ντας τους π ερισσότερες από 40.000 απώ­ λειες, στις οποίες πρέπει να προστεθούν άλλες 20.000 περίπου, που υπέστησαν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Μ ετά τη νίκη και τον θάνατο του Τούρκου διοικητή, ο οποίος εκ τελ έσ τη κ ε κατά διαταγή του σουλτάνου Μ εχμ έτ Δ ’ μετά τη ν ήττα, οι χρισ τιανικές δυνάμεις διασπάστηκαν. Οι Πολωνοί αποσύρθηκαν στη νότια Ουκρανία, συνεχίζοντας ωστό­ σο το ν πόλεμο, ενώ μέρος των αυτοκρα­ τορικών δυνάμεων στάλθηκε στη Δύση για να επ ιτηρεί το υς πάντα επικίνδυνους Γάλλους. Οι χρισ τιανικές δυνάμεις (η Πολωνία, η Γερμανική Αυτοκρατορία, η Β ενετία και αργότερα και η Ρωσία) τελ ικ ά κατάφεραν να συνεννοηθούν και συγκρότησαν τον

Τα αυτοκρατορικά στρατεύματα εισ έ­ βαλαν στα τουρκοκρατούμενα ουγγρικά εδάφη. Πρώτος στόχος τους ήταν η ιστο­ ρική πόλη του Εστεργκομ, 46 χλμ. βορειο­ δυτικά της Βουδαπέστης, με το ομώνυμο ισχυρό φρούριο, το οποίο οι Τούρκοι κα­ τείχαν από το 1605 και είχαν άριστα οχυ­ ρώσει. Στις 16 Ιουνίου 1684 τα αυτοκρατο­ ρικά σ τρατεύματα κατέλαβαν εξ εφόδου την πόλη, αλλά όχι και το φρούριο, αφού πρώτα το πυροβολικό γκρέμισε μια πύλη. Από την τουρκική φρουρά δεν υπήρχαν διασω θέντες. Το φρούριο παραδόθηκε με συνθήκη δύο ημέρες αργότερα και στη φρουρά επιτράπηκε να αποχωρήσει. Ακολούθησε η πολιορκία της πόλης Βίτζεγκαρντ, η οποία τελικά κατελήφθη το 1685. Στις 27 Ιουνίου 1684 οι αυτοκρατο ρικές δυνάμεις προωθήθηκαν προς το Βατς, βόρεια της Πέστης. Εκεί κατανίκησαν μια τουρκική δύναμη 17.000 ανδρών και κατέλαβαν την πόλη, ύστερα από έ ­ φοδο του αυτοκρατορικού πεζικού, την οποία οδήγησε με το ξίφος ανά χείρας ο φον Στάρενμπεργκ. Τρεις ημέρες αργότερα, οι Αυτοκρατορικοί έφθασαν στην Πέστη, την οποία βρήκαν τελείω ς κατεστραμμένη, καθώς οι Τούρκοι, υποχωρώντας στη Βούδα, την είχαν πυρπολήσει, μαζί με όλες τις γέφ υ­ ρες που οδηγούσαν στο προσωρινό τους καταφύγιο. Τα αυτοκρατορικά στρατεύματα πέρασαν τον Δούναβη, στο ύψος του Βατς και κινήθηκαν κατά της Βούδα. Στις 14 Ιουλί­ ου άρχισε η πολιορκία της πόλης, την ο­ ποία φρουρούσαν 10.000 Τούρκοι. Οι Αυτοκρατορικοί αριθμούσαν περί τους 34.000 άνδρες. Υστερα από π έντε ημέρες βομβαρδισμού του αυτοκρατορικού πυ­ ροβολικού, το πεζικό επ ιτέθηκε και κατά­ λαβε σχετικά εύκολα την κάτω πόλη της Βούδα, αλλά οι Τούρκοι αποσύρθηκαν στην άνω πόλη και στο φρούριο, από ό­

που απέκρουοαν όλες τις επιθέσεις. Τελικά η πολιορκία εγκατα λείφ θηκε τον Οκτώβριο, λόγω των σοβαρών απω­ λειών που υπέστησαν σι πολιορκητές αλ­ λά και εξαιτίας της προσέγγισης στην πό­ λη ισχυρής τουρκικής στρατιάς, η οποία είχε ως αποστολή, ακριβώς, την άρση της πολιορκίας. Το 1685 δεν σημειώθηκαν σημαντι­ κές ε ξ ελ ίξεις στο ουγγρικό μέτωπο, κα­ θώς οι αυτοκρα τορικές δυνάμεις χ ρ ειά ­ ζονταν ανασυγκρότηση προς αναπλήρωση των απωλειών τους. Σταδιακά, πά­ ντως, άρχισαν να συρρέουν υπό τις αυ­ το κρ α το ρ ικές σημαίες με το ν δικέφαλο αετό εθ ε λ ο ν τές από όλη τη ν Ευρώπη, με σκοπό να πολεμήσουν τους εχθρούς της χριστιανοσύνης. Γερμανοί, Ούγγροι, Ολλανδοί, Αγγλοι, Ισπανοί, Τσέχοι, Ιταλοί, Δανοί, Σουηδοί, Καταλανοί, γαλλόφωνοι και γερμανόφωνοι από τη Λωρραίνη, α­ κόμα και μερικοί Γάλλοι, ενώθηκαν με τον Α υτοκρατορικό Στρατό, δίνοντάς του νέα πνοή και αυξάνοντας τις δυνά­

μεις του σε 75.000 άνδρες. Αμέσως κίνησε για τη Βούδα, με επι­ κεφαλής τον Κάρολο Ε’, τον έκπτωτο -ελέω Λουδοβίκου ΙΔ’- δούκα της Λωρραίνης, τον περίφημο εκλέκτορα του Μπάντεν και μετέπ ειτα στρατάρχη Λουδοβίκο Γουλιέλμο και τον εκλέκτορα της Βαυα­ ρίας Μαξιμιλιανό Β' Εμμανουήλ. Στην εκ ­ σ τρατεία συμμετείχε και ο περίφημος Ευ­ γένιος τη ς Σαβοΐας, ως απλός συνταγμα­ τάρχης, διοικητής του 3ου Συντάγματος Δραγώνων. Μέρος των αυτοκρατορικών δυνάμεων έλαβε θ έσ εις επιτήρησης της πολιορκίας, καθώς υπήρχαν πληροφορίες ό τι οι Τούρκοι έστελναν εκ νέου μια ισχυ­ ρή στρατιά για να συνδράμει τη φρουρά της Βούδα. Ο Αυτοκρατορικός Στρατός άρχισε την πολιορκία της πόλης στα μέσα Ιουνί­ ου. Στις 27 Ιουλίου εκδηλώ θηκε μεγάλης κλίμακας επίθεση, που υποχρέωσε τους Τούρκους να αποσυρθούν και πάλι στο φρούριο της πόλης, αποκρούοντας, ό­ μως, από εκ ε ί τους επ ιτιθέμενους. Στα

μέσα Αυγούστου εμφ ανίστηκε και η τουρ­ κική στρατιά του μεγάλου βεζύρη και πα­ σά της Βοσνίας Σαρί Σουλεϊμάν πασά, ε ­ νός Κροάτη εξωμότη, ο οποίος είχε αναρριχηθεί στο ανώτερο οθωμανικό αξίωμα. Αυτή τη φορά, όμως, οι χριστιανικές δυ­ νάμεις που κάλυπταν την πολιορκία απέκρουσαν τους Τούρκους, και έτσι η φρου­ ρά παρέμεινε αβοήθητη. Ακολούθησαν επικές συγκρούσεις μεταξύ των πολιορκητών και των αμυνό­ μενων, τους οποίους υποστήριζαν όλοι οι Τούρκοι κάτοικοι της Βούδα. Στις 2 Σε­ πτεμβρίου του 1686, οι Αυτοκρατορικοί ε ­ ξαπέλυσαν γενική έφοδο. Οι Τούρκοι δεν άντεξαν και τα φρούριο έπεσε. Αυτό που ακολούθησε δύσκολα μπορεί να περιγρά­ φει, καθώς οι εξαγριωμένοι από την το υρ ­ κική αντίσταση και τις απώλειες στρατιώ­ τε ς αφάνισαν κάθε Τούρκο που συνάντη­ σαν στο πέρασμά τους, ανεξαρτήτως φύ­ λου ή ηλικίας. Η περιγραφή του Πρώσου ιατρού Γιόχαν Ν τίετς, ο οποίος υπηρετού­ σε στον Αυτοκρατορικό Στρατό, συγκλο­

\rn n L Vm u

Γκραβούρα εποχής που απεικονίζει τη δεύτερη πολιορκία της Βούδα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 7

νίζει: «...ούτε τα μωρά στην κοιλιά της μά­ νας τους δεν γλίτωσαν τον θάνατο. Είμαι τρομοκρατημένος από τα όσα έγιναν εδώ. Οι άνθρωποι είναι πολύ πιο σκληροί μεταξύ τους κι από τα άγρια θηρία». Μόνο χάρη στην επέμβαση του αρχιστρατήγου Καρόλου και του Μαξιμιλιανού της Βαυα­ ρίας κατορθώ θηκε να σταματήσει η σφα­ γή και να σωθούν οι ζωές των υπολοίπων. Με την κατάληψη της πόλης καταστράφηκαν και όλα τα μουσουλμανικά οικοδο­ μήματα. Αξίζει να σημειωθεί ό τι μαζί με τους Τούρκους πολέμησαν και λίγοι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σφαγούν ή να εκδιωχθούν όλοι οι Εβραίοι της Βούδα, να πυρποληθούν και οι τρ εις συναγωγές σε αυτήν και να ξεκινήσουν διώξεις εναντίον τους σε όλη την απελευθερωμένη Ουγγαρία. Παρά τη σφαγή, πάντως, η Βουδαπέ­ στη -ολόκληρη π λέον- ήταν και πάλι ε ­ λεύθερη, ύστερα από 143 έτη τουρκικής κατοχής. Ωστόσο, ο πόλεμος δεν είχε τ ε ­ λειώσει. Αντίθετα, εισερχόταν στην πιο δύσκολη φάση του.

ΕΛΙΓΜΟΙ Μ ετά την κατάληψη της Βούδα, οι Τούρκοι ζήτησαν ειρήνη από τον αυτο ­ κράτορα Λεοπόλδο. Ωστόσο, αυτός απέρριψε τις τουρ κικές προτάσεις, καθώς οι λοιποί σύμμαχοί του ακόμα π ολεμού­ σαν εναντίον τους. Εξάλλου, ο Αψβούργος αυτοκράτορας θεώρησε, όχι άδικα, την περίσταση κατάλληλη για να απαλλα­ γ εί οριστικά από τον τουρκικό κίνδυνο. Ενόψει της επανάληψης των εχθρο-

0 εκλέκτορας της Βαυαρίας Μαξιμιλιανός Β ’ Εμμανουήλ, σε πίνακα του Γιόζεψ Φίφιεν. Ο Μαξιμιλιανός ήταν ένας έμπειρος στρατιώτης που πολέμησε υπέρ της Αυτοκρατορίας τόσο κατά των Τούρκων, όσο και κατά των Γάλλων στον Εννεαετή Πόλεμο (1688-1698). Η συμβολή του στη νίκη του Μόχατς ήταν καταλυτική.

πραξιών, ο αυτοκράτορας συγκάλεσε πο­ λεμικό συμβούλιο στη Βιέννη, τον Απρί­ λιο του 1687. Σε αυτό σ υμμετείχαν όλοι οι κορυφαίοι στρατηγοί της Αυστρίας και της Αυτοκρατορίας. Στο συμβούλιο απο­ φασίστηκε μια αυστριακή στρατιά 40.000 ανδρών υπό τον Κάρολο της Λωρραίνης, με υπαρχηγό τον Λουδοβίκο του Μπάντεν, να κ ινη θ εί μέσω του Οσιγεκ (στη σημερινή Κροατία), από τον Δούναβη στον ποταμό Ντράβα, τη στιγμή που μια δεύτερη αυτοκρατορική στρατιά 20.000

ανδρών υπό τον Μαξιμιλιανό Εμμανουήλ τη ς Βαυαρίας, θα προήλαυνε κατά μήκος του ποταμού Τίζα μέχρι το Πετροβαράντιν (κοντά στο Νόβι Σαντ της Σερβίας) και τη συμβολή του με τον Δούναβη. Σε δεύτερ ο χρόνο, αφού θα είχαν εκκαθαρί­ σει την περιοχή από το υ ς Τούρκους, οι δύο αυτοκρατορικές σ τρα τιές θα βάδι­ ζαν προς το Βελιγράδι, με τελικό α ν τικ ει­ μενικό σκοπό την εκδίωξη των Τούρκων από τη βόρεια, τουλάχιστον, Βαλκανική χερσόνησο. Στα τέλη της άνοιξης του 1687, τα αυτοκρατορικά στρατεύματα πράγματι ξε­ κίνησαν από τα άρτι απελευθερωμένα ουγγρικά εδάφη και, στα μέσα Ιουλίου, βρίσκονταν στη συμβολή του Δούναβη με τον παραπόταμό του Ντράβα. Εκεί πληροφορήθηκαν από τα αποσπάσματα ουσάρων που είχαν αποστείλει για ανα­ γνώριση, ό τι ισχυρές το υρ κικές δυνάμεις βρίσκονταν στο Οσιγεκ, στα νοτιοδυτικά τους, και φρουρούσαν τα εκ ε ί ποτάμια περάσματα. Πράγματι, η Υψηλή Πύλη, μετά τις κα­ τασ τροφ ές στη Βιέννη και στην Ουγγα­ ρία τα προηγούμενα έτη, είχε ανασυ­ γκροτήσ ει τις δυνάμεις τη ς και είχε αποσ τείλ ει στη βόρεια Σερβία τον μεγάλο βεζύρη Σαρί Σουλεϊμάν πασά, επικεφαλής 60.000 ανδρών. Ο κροατικής καταγωγής πασάς, ο οποίος πριν γίν ει μεγάλος βεζύρης ήταν πασάς της Βοσνίας και γνώριζε άριστα την περιοχή, ανέπτυξε τις δυνά­ μεις του στις γέφ υρες του Ντράβα, στο ύψος του Οσιγεκ, και οχυρώθηκε εκεί. Βάσει των πληροφοριών αυτών, οι δύο Α υτοκρατορικοί δ ιο ικη τές αποφάσι-

Η δεύτερη μάχη του Μόχατς, όπως την απεικόνισε ο Ούγγρος ζωγράφος Γιόζεφ Μπόρσος το 1837. Η εν λόγω μάχη αποτέλεσε σημείο καμπής για την Ουγγαρία, η οποία κέρδισε την ανεξαρτησία της από τους Τούρκους, εντασσόμενη όμως στην αυστριακή σφαίρα επιρροής.

3 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

λ1

ΠΟΛΩΝΙΑ

ΓίΡΜ^ Η Ά γ τ ο κ η τ ο ,*

Β*έννη

Εστεργκαμ • Βίτζεγκαρντ Βούδα

ΟΥΓΓΑΡΙΑ

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ

4

<

Μόχατς ^

β

α

*Ο οιγ εκ

Π?

° Ρ α Ρ 0 ν ΙΙν

•

Βελιγράδι

Ο °V

ΒΕΝΕΤΙΑ

Οι αντίπαλες αυτοκρατορίες πριν την έναρξη του πολέμου.

φωση του εδάφους. Στόχος του Σαρί Σουλεϊμάν ήταν να οδηγήσει τους αντιπάλους του επί της οχυρωμένης αυτής τοποθεσίας και να το υς συντρίψ ει πλήττοντάς τους κατά μέτωπο και από τα νώτα. Ο Κάρολος, ωστόσο, απέφυγε την παγίδα και στις αρχές Αυγούστου αποφάσισε να υποχωρήσει στα ουγγρικά εδάφη,

Στις 12 Αυγούστου, οι αυτοκρατορικές δυνάμεις βρίσκονταν κοντά στο παλιό πεδίο μάχης του Μόχατς, στο πεδίο των κακών προμηνυμάτων. Ο Κάρολος αποφάσισε να βαδίσει δυτικότερα, προς την περιοχή του Σίκλος, όπου το έδαφος ήταν καταλληλότερο για τη δράση του ιππικού του. Δεν πρόλαβε όμως.

Πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Βίλχελμ Καμπχάουζεν που εικονίζει τον Λουδοβίκο του Μπάντεν (αριστερά), να επιδεικνύει τουρκικό λάβαρο στον αρχιστράτηγο Κάρολο Ε', δούκα της Λωρραίνης, ο οποίος τον χαιρετά βγάζοντας το καπέλο του. Ενώπιον των δύο ανδρών διακρίνονται Τούρκοι αιχμάλωτοι.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 9

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική 2013

σαν να βαδίσουν με ενω μένες τις δυνά­ μεις το υς κατά των οχυρωμένων Τούρ­ κων και, αν χρειαστεί, να δώσουν μάχη ε ­ κεί. Τα στρατεύματά τους έφθασαν στην περιοχή του Οσιγιεκ στα τέλη Ιουλίου και αναπτύχθηκαν σε διάταξη μάχης απένα­ ντι από τα τουρκικά οχυρώματα. Επειδή όμως οι Τούρκοι κατείχαν ισχυρές θ έ ­ σεις, ο αρχιστράτηγος Κάρολος τη ς Λωρραίνης δεν αποτόλμησε να το υς επ ιτε­ θεί. Αντίθετα, προσπαθούσε, με τη ν ε ­ κτέλεση στρατιωτικών επιδείξεω ν απένα­ ντι τους, να τους προκαλέσει ώστε να εξέλθουν τη ς τοποθεσίας και να αντιπαραταχθούν απέναντι του σε κατά παράταξη μάχη, όπου η πειθαρχία και η ι­ σχύς πυρός του στρατού του θα μπορού­ σε να του χαρίσει τη νίκη. Οι Τούρκοι, ωστόσο, δεν κινήθηκαν και τό τε ο Κάρολος αποφάσισε να δράσει πιο τολμηρά. Οι α νιχνευτές του ανακάλυ­ ψαν ένα στένωμα του ποταμού, όπου το μηχανικό του κατασκεύασε γέφυρα και έ ­ τσι ο στρατός πέρασε στην ελεγχόμενη από τους Τούρκους όχθη του Ντράβα. Στη συνέχεια, ανέπτυξε και πάλι τις δυνά­ μεις του για μάχη, προκαλώντας τους Τούρκους. Ο Κάρολος πίστευε ό τι το δύ­ σκολο για αυτόν έδαφος που επ έλεξε για τη μάχη -μ ε το ν ποταμό στα νώτα τ ο υ θα «διευκόλυνε» τον Τούρκο διοικητή στην απόφασή του να εγκα τα λείψ ει την αμυντική του στάση και να πολεμήσει. Ο Σαρί Σουλεϊμάν όμως δεν αντέδρασε - α­ ντίθετα , περιορίστηκε σε συνεχείς βομ­ βαρδισμούς του πυροβολικού κατά της γέφυρας που είχε κατασκευάσει το αυτοκρατορικό μηχανικό και των πορθμείων που μ ετέφ εραν εφόδια στους αντιπά­ λους του από την αντίπερα όχθη. Στο μεταξύ ο Κάρολος, λόγω τη ς μορ­ φολογίας του εδάφους, δεν είχε ακριβή εικόνα τη ς τουρκικής οχυρής τοπ οθε­ σίας και ως εκ τούτου δίσταζε να επ ιτε­ θεί, παρά τις π ιέσεις που του ασκούσαν τόσο οι υφιστάμενοί του, όσο και ο ίδιος ο αυτοκράτορας, με επιστολή του από τη Βιέννη. Από την άλλη πλευρά, ο Σαρί Σουλεϊμάν εξέλα β ε τον δισταγμό του Κα­ ρόλου ως πτώση του ηθικού του Αυτοκρατορικού Στρατού και αποφάσισε να κινηθεί. Αντί, όμως, να δώσει μάχη, υπο­ χρέωσε, με ελιγμούς του πολυάριθμου ιππικού του, τους Αυτοκρατορικούς να διασχίσουν πάλι τον Ντράβα και να υπο­ χωρήσουν βορειότερα. Εκεί, στο χωριό Ντάρντα, λίγα χ ιλιό με­ τρα βόρεια του Οσιγιεκ, οι Τούρκοι είχαν δημιουργήσει μια ακόμα οχυρή θέση, με μέτωπο προς τον νότο, στα νώτα των α­ ντιπάλων τους, απόλυτα καλυπτόμενη από την πυκνή βλάστηση και τη διαμόρ-

ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΟΙΡΑΣ Ο Σαρί Σουλεϊμάν είχε δραστηριοποι­ ηθεί, μη περιοριζόμενος στο να ακολου­ θ ε ί τις κινήσεις του αντιπάλου του. Οι Τούρκοι, βαδίζοντας παράλληλα σχεδόν με τους αντιπάλους τους, είχαν λάβει θ έ ­ σεις ανατολικά των Αυτοκρατορικών, ενώ είχαν επίσης αρχίσει την κατασκευή οχυ­ ρού στρατοπέδου εντός του παρακείμε­ νου δάσους. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που ο Κάρολος αποφάσισε να υποχωρήσει προς το Σίκλος. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις, χωρι­ σμένες σε τρία τμήματα, άρχισαν την κί­ νησή τους προς τα δυτικά. Πρώτο κινήθηκε το τμήμα του Καρόλου της Λωρραίνης. Θα ακολουθούσε το τμήμα του Λουδοβί­ κου του Μπάντεν και τελ ευ τα ίο το τμήμα του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ. Η αναδιάταξη των αυτοκρατορικών δυνάμεων, όμως, εκλήφ θηκε από τον Σα­ ρί Σουλεϊμάν ως γενική υποχώρηση. Βλέ­ ποντας, μάλιστα, το τμήμα του Καρόλου να απομακρύνεται και να χάνεται στα πα­ ρακείμενα δάση, δυτικά, αποφάσισε πως είχε έλ θ ει η κατάλληλη στιγμή να επ ιτε­ θ ε ί και να συντρίψει, με το σύνολο της στρατιάς του, το τμήμα του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ, δύναμης 20.000 περίπου αν­ δρών προερχόμενων από τη Βαυαρία και άλλα γερμανικά κρατίδια. Ο Σαρί Σουλεϊμάν υπολόγιζε ότι, δια­ θ έτο ντα ς τριπλάσιες δυνάμεις, θα διέλυε τάχιστα τους άνδρες του Μαξιμιλιανού, ε ­ πιτυγχάνοντας μια νίκη εκ του ασφαλούς, χωρίς να διακινδυνεύσει μεγάλης κλίμα­ κας σύγκρουση με το σύνολο του αντίπα­ λου στρατού. Το πρωί τη ς 12ης Αυγούστου είχε ξη­ μερώσει ζεστό. Τα έλη που περιέβαλλαν τον Δούναβη καθιστούσαν την ατμόσφαι-

/< k /

-Ο ) / 'J (~/> ν , Ί< / η ι(ι< ι ι c tu a rm a ia ' — < v --

^7;

\ ·.

0 δούκας της Λωρραίνης Κάρολος αρχιστράτηγος του Αυτοκρατορικού Στρατού στη μάχη του Μόχατς. Ο Κάρολος, μετά την κατάκτηση του δουκάτου του από τον Λουδοβίκο ΙΔ ’ της Γαλλίας, κατέφυγε στην αυλή των Αψβούργων και τιμήθηκε με το αξίωμα του στρατάρχη. Πέθανε το 1690.

ρα αποπνικτική. Ο Μαξιμιλιανός Εμμανου­ ήλ είχε δώσει διαταγή στις δυνάμεις του να κινηθούν και αυτές με τη σειρά τους προς τα δυτικά. Καθώς όμως βάδιζαν στα όρια του μικρού λόφου Ναγκιχαρσάνι και του ομώνυμου χωριού, χιλιάδες φωνές και επικλήσεις προς τον Αλλάχ τον έκα­ ναν να α ντιλη φ θ εί ό τι σε λίγο θα βρισκό­ ταν αντιμέτωπος με ένα τεράστιο πλήθος φανατισμένων Τούρκων. Και, πράγματι, σε ελάχιστες στιγμές ένα πυκνό σύννεφο από σκόνη κάλυψε τον ουρανό, σημάδι ό τι χιλιάδες Τούρκοι ιππείς κάλπαζαν ενα ντίον τους. Ο Σαρί Σουλεϊμάν είχε σ τείλ ει 8.000 σπαχήδες να πλήξουν το τμήμα του Μ αξιμιλιανού από τα αριστερά. Ο Μ αξιμιλιανός, αντιλαμβανόμενος τη ν απειλή, ως πρώτη ε ­ νέργεια, απ έσ τειλε έναν αγγελιοφόρο στον Κάρολο, ζητώ ντας του να επ ισ τρέ­ φει. Παράλληλα έδωσε τις κατάλληλες διαταγές, π ροετοιμάζοντας τις δυνάμεις του για άμυνα. Το αυτοκρατορικό πεζικό, με απίστευ­ τη πειθαρχία μετέπεσε από σχηματισμό Οθωμανοί βαριά οπλισμένοι σπαχήδες. Η αρχαϊκή εμφάνιση των βαρέων Τούρκων ιππέων συνάδει απόλυτα μ ε τα παρωχημένα τους τακτικά δόγματα. Στην πραγματικότητα, από την εποχή του Σουλεϊμάν του «Μεγαλοπρεπούς», το βαρύ ιππικό της Πύλης ελάχιστα εξελίχθηκε, προσθέτοντας απλώς στο οπλοστάσιό του και πυροβόλα όπλα. Ο όγκος των Τούρκων σπαχήδων πάντως δεν έφ ερε θωράκιση και ήταν πολύ ελαφρά οπλισμένος.

4 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πορείας σε σχηματισμό μάχης, οργανώνο­ ντας αμυντικό μέτωπο στην έξοδο ενός παρακείμενου δάσους, από τα ξέφωτα του οποίου διακρίνονταν οι μάζες του τουρκικού ιππικού να εξέρχονται, χωρίς τάξη, θυμίζοντας κυνηγετικούς σκύλους που πιστεύουν ό τι έχουν ενώπιον τους το θήραμά τους. Ο Μαξιμιλιανός, μαζί με τον Λουδοβί­ κο του Μπάντεν που κατέφθασε πρώτος, έταξαν τις δυνάμεις το υς σε ένα τεράστιο παραλληλόγραμμο, καλύπτοντας όσο ή­ ταν δυνατό τις πτέρυγές τους, χωρίς να αφήσουν κενά στο μέτωπό τους από τα ο­ ποία θα μπορούσαν να εισχωρήσουν οι ευ έλ ικτο ι Τούρκοι ιππείς, με καταστροφι­ κά αποτελέσματα. Καθώς οι Τούρκοι σπαχήδες εξέρχο­ νταν από το δάσος, αντίκρισαν μια συνε­ χή γραμμή πεζών, οι οποίοι είχαν τις κάννες των μουσκέτων τους στραμμένες κα­ ταπάνω τους. Οι αξιωματικοί των αυτο­ κρατορικών ταγμάτων, ανυπόμονα περίμεναν τη διαταγή να ανοίξουν πυρ κατά των εχθρών, οι οποίοι, εκβάλλοντας φρικτές πολεμικές κραυγές, κάλπαζαν ενα­ ντίον τους. Ξαφνικά οι κάννες άστραψαν με το παράγγελμα των αξιωματικών, και πυκνές ομοβροντίες κάλυψαν κάθε άλλο ήχο. Η προελαύνουσα τουρκική μάζα κοντοστάθηκε, καθώς δέχθηκε κατάσαρκα το καυ­ τό μολύβι των αυτοκρατορικών μουσκέ­ των. Ωστόσο ήταν τόσος ο όγκος, τόσο το πάθος και ο φανατισμός των Τούρκων, που μία -έστω και φονική- ομοβροντία δεν θα μπορούσε να τους σταματήσει. Σύντο­ μα όμως δέχθηκαν και δεύτερη, και τρίτη. Αδυνατώντας να προσεγγίσουν τους πειθαρχημένους ζυγούς του αυτοκρατορικού πεζικού, οι Τούρκοι επιχείρησαν να υπερκεράσουν το αριστερό πλευρό των ανδρών του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ, μη γνωρίζοντας ό τι ο Βαυαρός στρατηγός εί­ χε καλύψει το πλευρό του με μερικά τά γ­ ματα, σχηματίζοντας επικαμπή στη γραμ­ μή μάχης του. Παράλληλα, καλυμμένα από το πεζικό, εν μ έρει αθέατα μέσα στους πυκνούς καπνούς της μαύρης πυ­ ρίτιδας που είχαν γεμίσ ει την ατμόσφαι­ ρα, καραδοκούσαν τα αυτοκρατορικό συ­ ντάγματα ιππικού και δραγώνων, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Α ινεία Σίλβιο Πικολόμινι. Ο ιταλικής καταγωγής Πικολόμινι ήταν ένας από τους καλύτερους διοικη­ τέ ς ιππικού της εποχής, και έτσ ι ήταν σε θέση να εκτιμήσ ει τις συνθήκες και να ε ­ ξαπολύσει την αντεπίθεση του ιππικού του την πλέον κατάλληλη στιγμή. Και αυ­ τό έκανε. Καθώς οι Τούρκοι, εξαγριωμένοι από τις απώλειες που είχαν υποστεί, επιχείρη­

σαν να υπερκεράσουν το αριστερό πλευ­ ρό της πρώτης γραμμής μάχης του αυτοκρατορικού πεζικού, βρέθηκαν απέναντι σε τέσσερα αυτοκρατορικά τάγματα, πα­ νέτοιμα να τους θερίσουν με τα πυρά τους. Δεχόμενοι από πολύ κοντινή από­ σταση τις κυριολεκτικά φ ονικές ομοβρο­ ντίες, οι Τούρκοι σάστισαν και σταμάτη­ σαν. Τότε ο Πικολόμινι όρμησε με το ιππι­ κά του. Η λέξη «ορμή» δεν είναι μάλλον η κα­ τάλληλη για να περιγράφει την επίθεση του αυτοκρατορικού ιππικού, λόγω της τακτικής μάχης του, ειδικά όταν α ν τιμ ε­ τώπιζε Τούρκους. Τα αυτοκρατορικά συ­ ντάγματα κινήθηκαν σε πυκνή τάξη, τόσο πυκνή που η μπότα του ενός ιππέα ακουμπούσε με αυτήν του διπλανού του, σε βάθος τριών ζυγών. Κάθε ιππέας ήταν ο­ πλισμένος, εκτός από τη βαριά του σπά­ θη, με δύο πιστόλες και με βραχύκαννη εμπροσθογεμή αραβίδα. Κινούμενο σε ε ­ λαφρύ τροχασμό, ως ένα συμπαγές ζω­ ντανό τείχος από άνδρες και άλογα, το αυτοκρατορικά ιππικό πλησίασε τους Τούρκους, οι σχηματισμοί των οποίων ε ί­ χαν αποδιοργανωθεί πλήρως από τα α ντί­ παλα πυρά και τις απώλειες. Σε απόσταση δέκα περίπου μέτρων, οι αυτοκρατορικοί ιππείς του πρώτου ζυγού τράβηξαν τις πιστόλες τους από τις θ ή ­ κες της σέλας και πυροβόλησαν την πυ­ κνή τουρκική μάζα. Αμέσως μετά, έσυραν τις σπάθες τους και όρμησαν κατά των Τούρκων. Οι τελευ τα ίο ι δεν προσπάθησαν καν να τους αντιμετωπίσουν -με εξαίρεση μερικούς φανατικούς οι οποίοι κατακόπηκαν άμεσα- αλλά έστρεψαν τα νώτα και τράπηκαν σε φυγή, παρασύροντας και τους συμμαχητές τους, που βρίσκονταν πίσω τους.

ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ! Ηδη η μάχη εισερχόταν στην πλέον κρίσιμη φάση της. Η πρώτη απόπειρα των Τούρκων να αιφνιδιάσουν και να κατα­ στρέψουν το τμήμα του Αυτοκρατορικού Στρατού υπό τον Μαξιμιλιανό Εμμανουήλ της Βαυαρίας, βάδιζε κατά κρημνό. Η μο­ ναδική ελπίδα του Σαρί Σουλεϊμάν να α­ νατρέψ ει υπέρ του την κατάσταση ήταν να ενισχύσει τους αιμορραγούντες σπαχήδες με το σύνολο των δυνάμεών του. Ωστόσο, το δύσβατο έδαφος, το οποίο μέχρι τό τε ήταν σύμμαχος των Τούρκων καλύπτοντας τις κινήσεις τους, τώρα γ ι­ νόταν αντίπαλος, μη επιτρέποντας την ταχεία ενίσχυση των σπαχήδων. Θα χρ ει­ αζόταν αρκετή ώρα ώστε να αναδιαρθρωθ ε ί η τουρκική γραμμή μάχης. Ετσι, ο Σα­ ρί Σουλεϊμάν έλαβε τη μοιραία απόφαση.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΑΑΝΚΑΜΕΝ Η μάχη του Σλάνκαμεν δόθηκε στη Βοϊ­ βοδίνα της Σερβίας, 65 χλμ. βόρεια του Βελι­ γραδιού. Υπήρξε μια από τις πλέον αιματη­ ρές αλλά και σημαντικές μάχες της εποχής. Μετά τη συντριβή τους στη Βιέννη και στο Μόχατς, οι Τούρκοι, εκμεταλλευόμενοι την απασχόληση των κύριων αυτοκρατορικών δυνάμεων στη Δύση κατά των Γάλλων, συ­ γκέντρωσαν μια στρατιά 100.000 ανδρών υπό τον μεγάλο βεζύρη Φαζίλ Μουσταφά Κιοπρουλού και εισέβαλαν στα μόλις απελευθερωθέντα από τους Αυτοκρατορικούς εδάφη. Κατάφεραν, μάλιστα, να κυριεύσουν και πάλι το Βελιγράδι, το 1690. Ενώπιον της τουρκι­ κής απειλής, ο αυτοκράτορας έσ τειλε τον Λουδοβίκο του Μπάντεν στη Σερβία, επικε­ φαλής 40.000 ανδρών, για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Με τους Αυτοκρατορικούς ενώθηκαν και περίπου 10.000 Σέρβοι άτακτοι πολεμιστές. Ο Λουδοβίκος, ενισχυμένος, προέλασε στη δυτική όχθη του Δούναβη, και οχυρώ­ θηκε στο Σλάνκαμεν. Σε λίγο στην περιοχή έφθασαν οι διπλάσιοι Τούρκοι, οι οποίοι περικύκλωσαν τους Αυτοκρατορικούς. Ο Φαζίλ Μουσταφά υπολόγιζε να συντρίψει τον α­ ντίπαλο στρατό με την πείνα. Ωστόσο, ο Λουδοβίκος του Μπάντεν δεν είχε πει ακόμα την τελευτα ία του λέξη. Στις 19 Αυγούστου 1691, ο Φαζίλ Μουσταφά αποφάσισε να επ ιτεθεί στους οχυρωμένους αντιπάλους του, καθώς το λογιστικό σύστημα του στρατού του είχε καταρρεύσει και η πείνα θέρ ιζε περισσότερο τους πολιορκητές Τούρκους, παρά τους πολιορκημένους. Η τουρκική επίθεση αποκρούστηκε από το πεζικό και το πυροβολικό του Λουδοβίκου, ο ο­ ποίος αμέσως μετά διέτα ξε αντεπίθεση. Το αυτοκρατορικά ιππικό έπληξε τους Τούρ­ κους στο δεξιό πλευρό, έτρεψ ε σε φυγή το οθωμανικό ιππικό και κατόπιν επ ιτέθηκε ε ­ ναντίον του πεζικού, σφαγιάζοντάς το. Ενας από τους νεκρούς ήταν ο μεγάλος βεζύρης Φαζίλ Μουσταφά. Η τεράστια στρατιά του διαλύθηκε και μόνο 30.000 άνδρες επέστρε­ ψαν από αυτή - συνυπολογίζονται και οι απώλειες από την πείνα, τις κακουχίες και τις α­ σθένειες.

Δ ιέτα ξε τις δυνάμεις του να αγκιστρωθούν στο σημείο που βρίσκονταν. Μόνο τα πυροβολικό του συνέχισε να βάλλει κατά των αντιπάλων, ανεπιτυχώς όμως, λόγω της απόστασης και του εδάφους. Στο μεταξύ, ο Κάρολος της Λωρραίνης δεν αδρανούσε. Μόλις άκουσε τον ήχο της μάχης, σταμάτησε το υς άνδρες του και, λαμβάνοντας το μήνυμα του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ, δ ιέτα ξε αμέσως μεταβολή. Τα αυστριακά στρατεύματα κινήθηκαν με ταχύ βήμα και σύντομα εμ ­ φανίστηκαν από τα δυτικά, τονώνοντας το ηθικό των μαχόμενων ανδρών του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ. Ε κμεταλλευόμενος την αδράνεια του Σαρί Σουλεϊμάν, ο Κάρολος κατέφθασε με τις δυνάμεις του και έλαβε θ έσ εις δ ί­ πλα στις δυνάμεις του Μαξιμιλιανού Εμμανουήλ, επ εκτείνοντας το μέτωπο της αυτοκρατορικής στρατιάς. Μη γνωρί­ ζοντας όμως τη ν ισχύ του τουρκικού στρατού, ο όγκος του οποίου καλυπτό­ ταν από το δάσος, ο Κάρολος δεν ήταν βέβαιος για το πώς θα έπρεπε να συνεχι­ σ τεί η μάχη. Αρχικά, θεώ ρησε σωστό να τηρήσ ει αμυντική στάση, αφήνοντας τον εχθρό να εξα ν τλ η θ εί με νέες επιθέσεις. Οταν όμως είδ ε ό τι οι Τούρκοι δεν φαίνο­

νταν πρόθυμοι να επ ιτεθούν ξανά, συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο. Στο συμβούλιο μετείχαν, όπως ήταν φυσικό, τόσο ο Μ αξιμιλιανός Εμμανουήλ όσο και ο Λουδοβίκος του Μπάντεν, ο ο­ ποίος θα έμ ενε γνωστός ως Λουδοβίκος ο «Τουρκοφάγος», για τις μ ετέπ ειτα νί­ κες του κατά των Τούρκων. Οι δύο Αυτοκρατορικοί στρατηγοί εξέφρασαν στον Κάρολο την άποψη ό τι το ηθικό των Τούρκων είχε π τοηθεί, λόγω της αρχικής το υς αποτυχίας και των σοβαρών απωλει­ ών που είχαν υποστεί. Ως εκ τούτου, η προσφορότερη λύση ήταν ολόκληρη η αυτοκρατορική στρατιά να εκ τελ έσ ει γ ε­ νική επίθεση κατά των καταπονημένων εχθρών. Στην πραγματικότητα, βέβαια, το τουρκικό ηθικό ήταν ακόμα υψηλό. Πάντως, η απόφαση για την επίθεση ελήφθη και οι προετοιμασίες είχαν ολοκλη­ ρωθεί περί τις 15.00. Ο Σαρί Σουλεϊμάν, από την πλευρά του, αντιμετώπιζε, όπως αναφέρθηκε, παρόμοιο δίλημμα με αυτό του Καρόλου. Και εκείνος συγκάλεσε πολεμικό συμ­ βούλιο με σκοπό να αναζητήσει το ν καλύ­ τερ ο τρόπο συνέχισης της μάχης. Οι ε ι­ σηγήσεις που δέχθηκε, ειδικά από τον ε ­ πικεφαλής των γενίτσαρων Μπεκρί Μου-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 141

Ο σουλτάνος Μ εχμέτ Δ ’. Η ήττα στο Μόχατς του στοίχισε τον θρόνο.

οταφά πασά της Ραιδεστού, ήταν υπέρ τη ς εξαπόλυσης γενικής επίθεσης κατά των «...απίστων, για να προσκυνήσουν το σπαθί του Προφήτη»! Ετσι, ο Σαρί Σουλεϊμάν κατέληξε στην απόφαση να επ ιτεθ εί και αυτός, με τους σπαχήδες, υποστηρίζομε νους από τους γενίτσαρους, αυτή τη φορά, σε πρώτο κλιμάκιο. Θα ακολουθούσαν τα υπόλοιπα τμ ήματα και, μόλις η στρατιά εξερχόταν από το δύσβατο πεδίο, το ελαφρύ ταταρικό ιππικό και οι ντελή δ ες θα περικύκλωναν τους «απίστους». Ετσι, και οι δύο αντίπαλοι διο ικη τές α­ ποφάσισαν για την εκτέλεσ η γενικής επί­ θεσης. Η μάχη επ ρόκειτο πλέον να εξ ελ ι­ χ θ εί σε σύγκρουση εκ συναντήσεως, δη-

Η σκηνή του μεγάλου βεζύρη Σαρί Σουλεϊμάν που έπεσε στα χέρια των νικητών. Σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο του Μόχατς.

4 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

k

λαδή στην πιο σκληρή και αιματηρή μορ­ φή μάχης σε ανοικτά πεδίο ανά τους αιώ­ νες. Ωστόσο, οι Τούρκοι κινήθηκαν πρώ­ τοι. Ακολουθώντας παρόμοιο σχέδιο με αυτό της πρώτης εφόδου, σπαχήδες και γενίτσαροι κινήθηκαν κατά του αυτοκρατορικού αριστερού και πάλι, με σκοπό να το υπερκεράσουν. Αυτή τη φορά, όμως, βρήκαν απέναντι τους τον Λουδοβίκο του Μπάντεν, ο οποίος ανασχημάτισε ά­ μεσα το πεζικό του και το έτα ξε σε αμυ­ ντική διάταξη, σχηματίζοντας και πάλι επικαμπή, η οποία κάλυπτε το πλευρό της φίλιας κύριας γραμμής μάχης. Παράλλη­ λα, έτα ξε έξι τάγματα σε τρίτη γραμμή, σε απόσταση 200 περίπου μέτρων νότια της επικαμπής, με σκοπό να καλύψει και το δικό του πλευρό. Οι Τούρκοι, γεμ ά το ι φανατισμό, όρμησαν εναντίον των ανδρών του Λουδοβί­ κου. Αν αυτοί λύγιζαν, ολόκληρη η αυτοκρατορική παράταξη θα κα τέρ ρεε σαν χάρτινος πύργος, καθώς οι Τούρκοι θα πλαγιοκοπούσαν την κύρια γραμμή μά­ χης και θα συνέτριβαν τις αυτοκρατορικές μονάδες τη μία μετά τη ν άλλη, από το πλευρό. Ο Λουδοβίκος, όμως, ήταν ένας εξα ίρ ετο ς στρατιώτης, γνώστης τη ς ψυ­ χολογίας των ανδρών του. Αψηφώντας κάθε προσωπικό κίνδυνο, ανέβηκε στο ά­ λογό του και με το σπαθί στο χέρι εμψ ύ­ χωσε το υς άνδρες του, οι οποίοι τον ε ­ πευφημούσαν με ουρανομήκεις ιαχές. Στην απέναντι πλευρά, οι Τούρκοι α­ πάντησαν με θορυβώ δεις κραυγές, και με την ιαχή «Αλλάχ, Αλλάχ» όρμησαν κα­ τά των αντιπάλων τους. Οι γενίτσαροι πλησίασαν τις αυτοκρατορικές γραμμές, έβαλαν μια ομοβροντία και στη συνέχεια ξεγύμνωσαν τα γιαταγάνια και όρμησαν τρέχοντας κατά των ανδρών του Λουδο­ βίκου. Εκείνος, ατάραχος πάνω στο άλο­ γό του, φώναζε, εμψύχωνε και νο υ θ ετο ύ ­ σε, αδιαφορώντας για τα τουρκικά πυρά που σφύριζαν γύρω του. «Συγκροτήστε τα πυρά σας», φώναζε συνεχώς. «Αφήστε τους να πλησιάσουν. Μη πυροβολήσετε πριν δ ε ίτε το άσπρο των ματιών τους». Ο μανιασμένος όχλος των γενίτσ α­ ρων και πολλών αφιππευμένων σπαχήδων πλησίαζε ουρλιάζοντας. Μ ερικές στιγμές ακόμα και η μάζα των άγριων αυ­ τών πολεμιστών θα έπ εφ τε με ορμή πάνω στα άριστα παρατεταγμένα αυτοκρατορικά τάγματα - μεταξύ των οποίων ήταν και το περίφημο Σύνταγμα του ΜπάντενΜπάντεν, του οποίου ο Λουδοβίκος ήταν επίτιμος διοικητής. Ξαφνικά, καθώς οι Τούρκοι είχαν πλησιάσει σε απόσταση 15 μόλις μέτρων, δόθηκε η διαταγή: «Πυρ ανά δύο ζυγούς». Τα μουσκέτα άστρα­ ψαν, καθώς το αυτοκρατορικό πεζικό έ ­

βαλλε ομοβ ροντίες κατά ζυγούς. Εκείνη τη ν εποχή, το πεζικό τάσσονταν σε βά­ θος π έντε ζυγών, και έτσ ι κάθε τάγμα μπορούσε να βάλει δύο, τουλάχιστον, δίζυγες ομοβροντίες, τηρώ ντας σε εφ ε­ δρεία τους άνδρες του πέμπτου ζυγού. Χιλιάδες βολίδες άφησαν με θόρυβο τις κάννες των μουσκέτων και από τόσο μικρή απόσταση, κυριολεκτικά κομμάτια­ σαν τους Τούρκους. Ανθρώπινα μέλη εκ ­ σφενδονίζονταν στον αέρα, άνδρες βογκούσαν φ έροντας απ ίσ τευτες πληγές τα μεγάλου διαμετρήματος μουσκέτα, σε κοντινή απόσταση, μπορούσαν να τεμ α ­ χίσουν έναν άνθρωπο. Οσοι γενίτσαροι επέζησαν τη ς πρώτης ομοβροντίας και μπορούσαν ακόμα να σταθούν όρθιοι, ακινητοποιήθηκαν αποσβολωμένοι. Η δ εύ­ τερη ομοβροντία, πάντως, έπεισε και το υς πλέον φανατικούς από αυτούς να ο­ πισθοχωρήσουν. Οι έφιπποι σπαχήδες που περίμεναν την κατατριβή του αντίπαλου πεζικού από τους γενίτσαρους και τους πεζομάχους συναδέλφους τους για να εφορμήσουν, έχοντας και την προηγούμενη πεί­ ρα, φάνηκαν πιο διατακτικο ί να επ ιτε­ θούν ξανά. Βλέποντας δε τη συντριβή των γενίτσαρων, τρομοκρατήθηκαν, ό­ πως και ο υπόλοιπος τουρκικός στρατός. Η συντριβή των επιλέκτων του ήταν η αρ­ χή του τέλο υς για τον Σαρί Σουλεϊμάν. Ο Λουδοβίκος, όμως, δεν περιορίστη­ κε στην αμυντική του επιτυχία. Αμέσως δ ιέτα ξε τα τμήματά του να αντεπιτεθούν. Ανάμεσα στους επικεφαλής των σ τρα τευ­ μάτων που εξόρμησαν ήταν και ένας νεα­ ρός ευγενής αξιωματικός, ο πρίγκιπας Ευγένιος, ο οποίος, μαζί με τον αντιστρά­ τηγο Ροζέρ Ραμπουτί, κόμη του Μπουσέ από τη Λωρραίνη, εξόρμησε με το ξίφος στο χέρι, επικεφαλής των ανδρών του. Το παράδειγμα των ανδρών του Λουδοβίκου ακολούθησε και ο υπόλοιπος Αυτοκρατορικός Στρατός, με διαταγή του Καρόλου. Με τις σημαίες με το υς δικέφαλους αετούς να ανεμίζουν υπερήφανα στον α­ πογευματινό αέρα, με τα τύμπανα και τις σάλπιγγες να δίνουν τον ρυθμό τη ς εφ ό­ δου, με το πεζικό να εφ αρμόζει τις πρώι­ μες ξιφολόγχες του στις κάννες των μου­ σκέτων και το ιππικό να ξεγυμνώ νει τις σπάθες του, ο Α υτοκρατορικός Στρατός βάδισε μπροστά. Οι Τούρκοι δεν άντεξαν να αντιμετωπίσουν την έφοδο. Υστερα από πολύ σύντομο αγώνα, τράπηκαν σε φυγή, καταδιωκόμενοι μέχρι το οχυρό τους στρατόπεδο, το οποίο όμως δεν επι­ χείρησαν να υπερασπίσουν. Ακολούθησε άγρια καταδίωξη των Τούρκων, μέχρι που νύκτωσε. Μόνο τό τε σταμάτησε η σφαγή. Και, πράγματι, η μά­

χη εξελίχθ η κε σε σφαγή για το υς Τούρ­ κους, οι οποίοι θρήνησαν 10.000 νεκρούς και τουλάχιστον άλλους τόσους τραυμα­ τίες και αιχμαλώτους. Στα χέρια των νικη­ τών έπεσαν 66 τουρκικά πυροβόλα, 160 σημαίες και λάβαρα καθώς και η χρυσο­ ποίκιλτη σκηνή του Σαρί Σουλεϊμάν, η ο­ ποία κυριεύτηκε από Βαυαρούς στρατιώ­ τε ς και φυλάσσεται έως σήμερα στο Μουσείο του Μόχατς με ευλάβεια. Συνο­ λικά, η αξία των λαφύρων που βρέθηκαν στο τουρκικό στρατόπεδο υπολογίστηκε από τον Μαξιμιλιανό Εμμανουήλ ό τι ξεπερνούσε τα δύο εκατομμύρια χρυσά δουκάτα της εποχής. Α ντίθετα με τους Τούρκους, η αυτοκρατορική στρατιά θρήνησε μόλις 600 νεκρούς. Ηταν μια μεγαλειώδης νίκη, άνευ προηγουμένου έως τό τε, κατά του ε ­ φιάλτη τη ς Ευρώπης, των Τούρκων.

ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΙΑΛΥΣΗ Η συνέχεια για τους Τούρκους έμ ελλε να είναι χειρότερη. Οι επιζήσαντες της τουρκικής στρατιάς μετατράπηκαν σύ­ ντομα σε έναν παντελώς απειθάρχητο ό­ χλο. Ο ίδιος ο Σαρί Σουλεϊμάν, φ οβούμε­ νος μη δολοφονηθεί από τους ίδιους τους στρατιώ τες του, εγκα τέλειψ ε τη στρατιά και μετέβη αρχικά στο Βελιγράδι και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη, προσπαθώντας να πείσει τον σουλτάνο Μ εχμέτ Δ ’ ότι δεν ήταν αυτός υπεύθυνος για την καταστροφή. Χωρίς καν τύποις, έστω, ηγεσία, τα ο­ θωμανικά στρατεύματα οτασίασαν. Ο σουλτάνος, φοβούμενος τα χειρότερα, εκτέλεσε το ν Σαρί Σουλεϊμάν και ανέθεσε στον Αμπαζά πασά της Σεβάστειας τη δι­ οίκηση του στρατού και το αξίωμα του με­ γάλου βεζύρη. Ο ύτε όμως αυτή η κίνηση ωφέλησε. Οι στασιαστές εγκατέλειψ αν τις συνοριακές περιοχές και άλλοι βάδι­ σαν προς την Κωνσταντινούπολη (οι γενί­ τσαροι και οι σπαχήδες της Πύλης), ενώ άλλοι προς τις πόλεις και τα χωριά τους. Οταν οι γενίτσαροι έφθασαν στην Κων­ σταντινούπολη, ήταν εξαγριωμένοι. Ο νέ­ ος μεγάλος βεζύρης δεν κατόρθωσε να τους καθησυχάσει και εξαφανίστηκε, φο­ βούμενος ό τι θα δολοφονηθεί. Ακόμα και ο σουλτάνος δεν γλίτωσε τελ ικ ά από την οργή των γενίτσαρων και, προκειμένου να σώσει τη ζωή του, αναγκάστηκε να παραι­ τηθ εί. Στον θρόνο ανήλθε ο μικρότερος αδελφός του, Σουλεϊμάν Β'. Αυτός διόρι­ σε μεγάλο βεζύρη τον αλβανικής καταγω­ γής Φαζίλ Μουσταφά Κιοπρουλού, από τη γνωστή οικογένεια που έδωσε στην Οθω­ μανική Αυτοκρατορία πολλούς αξιωματούχους. Ο Φαζίλ Μουσταφά κατάφερε να

Ο αυτοκράτορας Λεοπόλδος των Αψβούργων (δεξιά), ευχαριστεί τον Πολωνό βασιλιά Ιωάννη Σομπιέσκι, μ ετά τη νίκη στη Βιέννη. Η νίκη του χριστιανικού στρατού στη Βιέννη έδωσε την ευκαιρία στην Αυτοκρατορία να καταφέρει θανάσιμα πλήγματα στους Οθωμανούς. Αν ο Λουδοβίκος ΙΔ ’ της Γαλλίας δεν άρχιζε έναν νέο πόλεμο στη Δύση, ίσως η μοίρα των Βαλκανίων να ήταν διαφορετική (πίνακας του Πολωνού ζωγράφου Αρτουρ Γκρότγερ).

εξευ μ ενίσ ει τους γενίτσαρους και να αποκαταστήσει την τάξη, τουλάχιστον προ­ σωρινά. Ο σουλτάνος Σουλεϊμάν Β’ πέθανε από τη λύπη του το 1691, πριν λήξει ο πό­ λεμος με την Αυτοκρατορία, ύστερα από τη συντριβή του Οθωμανικού Στρατού από τον Λουδοβίκο του Μπάντεν στη μά­ χη του Σλάνκαμεν, κατά την οποία μια στρατιά 100.000 Τούρκων υπό τον Κιοπρουλού διαλύθηκε και ο τελ ευ τα ίο ς σκο­ τώθηκε. Τον Σουλεϊμάν διαδέχθηκε ο α­ δελφός του Αχμέτ Β’, ο οποίος όμως πέ­ θανε το 1695. Τη θέση του πήρε ο Μου­ σταφά Β’, ο οποίος είχε την ατυχία να γ ί­ νει μάρτυρας της συντριβής του στρατού στη Ζέντα, από τον -στρατάρχη πλέονπρίγκιπα Ευγένιο. Ο Μέγας Τουρκικός Πόλεμος, όπως έ ­

μεινε γνωστή στην ιστορία η Αυστροτουρκική σύγκρουση των ετών 1683-1699, στοί­ χισε πολύ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σε σουλτάνους, μεγάλους βεζύρηδες, αί­ μα, χρήμα και πόρους και αποτέλεσε τη βασική αιτία της κατάπτωσής της.

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Στην άλλη πλευρά του λόφου, οι ν ι­ κ η τές Α υτοκρατορικοί εκ μ ετα λ λ ε ύ τη ­ καν όσο ήταν δυνατόν τη νίκη τους, κυ­ ριεύο ντα ς τη Σλαβονία (σημερινή ανα­ το λική Κροατία), τη ν Τρανσυλβανία και μέρος τη ς Σερβίας. Ο στρατηγός Πικολόμινι, οδηγώντας μια δύναμη ιππέων και δραγώνων - ο ι δραγώνοι εκ είν η την εποχή ή ταν ικανοί να π εζομαχούν- έ-

Ο Κάρολος της Λωρραίνης εισ έρχεται στη Βούδα, μ ετά την κατάληψη του φρουρίου της πόλης, επευφημούμενος από τους άνδρες του (πίνακας του Νταβίντ Πετνεχάζι, Εθνική Πινακοθήκη Βουδαπέστης).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 4 3

ναν απρόσμενο σύμμαχο, τον Λουδοβίκο ΙΔ' της Γαλλίας, ο οποίος το 1688 επ ιτέθ η ­ κε στην Αυτοκρατορία από τη Δύση, ερη­ μώνοντας τη Ρηνανία και το Παλατινάτο και αναγκάζοντας τον αυτοκράτορα να α­ ποσύρει δυνάμεις από το τουρκικό μέτω­ πο. Ετσι, για μια ακόμα φορά, ο «επιτήδει­ ος ασθενής της Ευρώπης», η Τουρκία, διεσώθη, εφόσον η Γαλλία τη χρειαζόταν ως αντίβαρο στην αυξανόμενη ισχύ των Αψβούργων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Αυστριακός θωρακοφόρος της εποχής. Φέρει θώρακα 1/2 και τσόχινο χιτώνιο εσωτερικά, όπως και σιδηρό κράνος με προστατευτικό επιρίνιο, δερμάτινα γάντια και ψηλές μπότες από σκληρό δέρμα. Οι άνδρες αυτοί ήταν οπλισμένοι με σπάθη, δύο πιστόλες και εμπροαθο γεμή αραβίδα. Πολεμούσαν σε πυκνή τάξη, βάλλοντας κατά του αντιπάλου λίγο πριν τη στιγμή της επαφής. Λόγω της εμπειρίας τους με τους Τούρκους, οι Αυστριακοί θωρακοφόροι διατήρησαν την ισχυρή τους θωράκιση μέχρι το 1717.

φθασε μέχρι τα Σκόπια, τα οποία και πυρπόλησε. Μ ερικούς μήνες δε μ ετά τη μάχη, η ισχυρά οχυρωμένη πόλη του Β ε­ λιγραδιού καταλήφ θηκε από το υ ς Αυτοκρατορικούς (1688), αλλά ανακαταλήφ θη κε από το υ ς Τούρκους το 1690. Η τύχη των Τούρκων φαινόταν πλέον προδιαγεγραμμένη, και καταστρώνονταν σχέδια για την προέλαση ως την Κωνστα­ ντινούπολη, καθώς δεν υπήρχαν αξιόλο­ γες αντίπαλες δυνάμεις για να καθυστε­ ρήσουν, έστω, την αυτοκρατορική προέ­ λαση. Ωστόσο, οι Τούρκοι σώθηκαν από έ ­

Η δεύτερη μάχη του Μόχατς είχε κα­ ταλυτικές συνέπειες, όπως και η πρώτη. Δεν αποτέλεσε απλώς την εκδίκηση για την ή ττα των χριστιανικών όπλων στο ίδιο πεδίο το 1526, αλλά οδήγησε την Οθωμα­ νική Αυτοκρατορία στα όρια της κατάρ­ ρευσης. Από στρατηγικής, λοιπόν, σημα­ σίας θα πρέπει να συγκαταλεγεί στις ση­ μαντικότερες τη ς ιστορίας, αν και, δυστυ­ χώς, εν πολλοίς παραμένει άγνωστη. Σε τα κ τικό επίπεδο, η μάχη ουσιαστι­ κά δόθηκε και κερδήθηκε από ένα μέρος των αυτοκρατορικώ ν δυνάμεων, υπό την ηγεσία του Μ αξιμιλιανού Εμμανουήλ και κυρίως του Λουδοβίκου του Μπάντεν, και του μέντορα επί των στρατιω τικώ ν πρίγκιπα Ευγένιου. Ο πρώτος α ντιμετώ ­ πισε τη ν πρώτη τουρκική επίθεση μόνος, και ο δ εύ τερ ο ς εκ μ ετα λ λ εύ τη κ ε στο έ ­ πακρο τη ν αμυντική επιτυχία των αν­ δρών του κατά τη δεύτερ η τουρκική επί­ θεση. Ο αρχιστράτηγος Κάρολος Ε’ της Λωρραίνης, δεν επηρέασε τόσο το απο­ τέλεσ μ α της μάχης. Η αυτοκρατορική νίκη, και πάνω από όλα η τεράστια δυσαναλογία των εκ α τέ­ ρωθεν απωλειών, μπορεί να εξη γη θ εί με έναν απλό τρόπο. Η ευρωπαϊκή πολεμική τέχνη είχε ήδη ξεπεράσει τις παρωχημέ­ νες τουρ κικές τα κ τικές μάχης. Τα πράγ­ ματα για τους Τούρκους θα εξελίσσονταν ακόμα χειρότερα με το πέρασμα του χρό­ νου, καθώς οι αντίπαλοι ευρωπαϊκοί στρα­ το ί θα εφοδιάζονταν ε ξ ’ ολοκλήρου με σύγχρονα μουσκέτα με πυριτόλιθο και ξι­ φολόγχες που προσαρμόζονταν στις κάν­ νες τους, χωρίς να εμποδίζουν τη βολή, ό­ πως συνέβαινε με τα αρχικά υποδείγματα

Τούρκοι γενίτσαροι στα τέλη του 17ου αρχές του 18ου αιώνα. Με εξαίρεση τον πλήρη επανεξοπλισμό όλων των ορτά (συντάγματα) των γενίτσαρων με μακρύκαννα μουσκέτα, ελάχιστες άλλες αλλαγές μπορούν να εντοπιστούν, σε σχέση με τους γενίτσαρους που τρομοκράτησαν την Ευρώπη, 150χρόνια πριν.

4 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ξιφολογχών, τις λεγάμενες «φυτευτές», οι οποίες προσαρμόζονταν στο στόμιο της κάννης του μουσκέτου, απαγορεύο­ ντας, φυσικά, τη βολή. Η εξέλιξη αυτή στον οπλισμό, σε συν­ δυασμό με την υιοθέτηση νέων, απ οτελε­ σματικότερω ν συστημάτων εκτέλεσης βολής, έδωσε ένα τεράστιο προβάδισμα στους Ευρωπαίους, το οποίο οι Τούρκοι, περισσότερο λόγω νοοτροπίας, δεν κατάφεραν να καλύψουν ποτέ, παρά τις όποι­ ες επ ιτυχίες είχαν να επιδείξουν στο πρώ­ το μισό του 18ου αιώνα. Οι Τούρκοι παρέμειναν, μέχρι τις αρ­ χές του 19ου αιώνα, προσκολλημένοι στα δόγματα και στις τα κτικές της εποχής του Σουλεϊμάν, του λεγάμενου «Μεγαλο­ πρεπούς», βασιζόμενοι για την επιτυχία τους στο πολυάριθμο ιππικό τους και στην ορμή των γενίτσαρων. Αν αυτά τα δύο στοιχεία της τακτικής τους εξουδε­ τερώνονταν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η ή ττα θεω ρείτο αναπόφευκτη. Ε3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Β. Nosworthy: THE ANATOMY OF VICTORY, Hippocrene Books, New York, 1992. (2) H. W. Koch: THE RISE OF MODERN WARFARE 1618-1815, Bison Books, London, 1981. (3) R. F. Weigley: THE AGE OF BATTLES, Indiana University Press, Indianapolis, 1991. (4) S. T. Ross: FROM FLINTLOCK TO RIFLE, INFANTRY TACTICS 1740-1886, Frank Cass Publishing, London, 1996. (5) C. Duffy: THE MILITARY EXPERIENCE IN THE AGE OF REASON, Wordsworth M ilitary Library, Chatham Kent, 1998. (6) D. Chandler: THE ART OF WARFARE IN THE AGE OF MARLBOROUGH, Spellmount Publishing, Kent, 1990. (7) D. McKey: PRINCE EYGENE OF SAVOY, Thames and Hudson Publishing, London, 1977. (8) C. A. Sapherson: THE IMPERIAL INFANTRY, Raider Books, Leeds, 1989. (9) C. A. Sapherson: THE IMPERIAL CAVALRY, Raider Books, Leeds, 1989. (10) A. Kuhn: THE ARMIES OF THE IMPERIAL CIRCLES OF SWABIA AND FRANCONIA, Editions Brokaw, London, 1989. (11) A. Kuhn: THE ARMIES OF PALATINATE AND COLOGNE, Editions Brokaw, London, 1988. (12) A. Kuhn: THE MILITARY FORCES OF THE DUCHIES OF SCHLESSWIGHOLSTEIN-GOTTORP AND THE MILITARY STATES OF THE UPPER SAXON CIRCLE, Editions Brokaw, London, 1991.

Είναι βέβαιο on ακόμα και αημερα, 70 οχεδόν χρόνια μετά ίο tbüoc ίου Β’ ΠΠ, υπάρχει πληθώρα οιοιχείων και μυοτικών που δεν έχουν δοθεί οιη δπυοοιόιηια. Ενα ιέτοιο μυοτικά αποτελεί π περίπτωση ίου Ρούντολιρ Ec, προσωπικού γραμματέα και υπαρχηγού του Χίτλερ, π ζωή και ο θάνατος του οποίου (το 19Θ7) χρήζουν έρευνας προκειμένου να ξαναγραιρεί αντικειμενικά η ιστορία.

Η μοιραία αιήοη και ο μυοιηριώΰικ Bävaioc ίου

ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΙΑΚΟΒΟΣ Π. ΧΟΝΑΡΟΜΑΤΙΑΗΣ lOIOPIKÖC

ια τον Ρούντολφ Ες, τον α μ ετα ­ νόητο ιδεαλιστή του Εθνικοσοσια­ λισμού, και τον μυστηριώδη 6ίο του έχουν γραφεί και ειπωθεί πολ­ λά. Το πιο σημαντικό απ’ όλα, ό­ μως, είναι η συνεχής προσπάθεια των βρετανικώ ν μυστικών υπηρεσιών να καλύψουν και να διαστρεβλώσουν τα γεγο ­ νότα της προσωπικής απόφασης του υ­ παρχηγού του Χ ίτλερ να επ ιτύχει μια ξ ε ­ χωριστή ζωτική ειρήνη με τη Βρετανία. Ο Ρούντολφ Ες είχε γ εν ν η θ ε ί στη

Γ

4 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

βρετανική Αίγυπτο στις 26 Απριλίου 1894 και ήταν ο πρώτος γιος του Φριτς Ες, ε ­ νός επιτυχημένου εμπόρου από τη Βαυ­ αρία, και τη ς Κλάρας Μυνχ που φημολογ είτο πως ήταν ελληνικής καταγωγής (το γένος Γεωργιάδη). Το τελ ευ τα ίο ποτέ δεν απ οδείχθηκε και φ α ίνεται πως υπήρξε α­ ποκύημα φαντασίας κάποιων Ελλήνων φιλο-εθνικοσοσιαλιστών διανοούμενων. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πο­ λέμου (Α’ ΠΠ) υπηρέτησε στο πεζικό και έλαβε μέρος στον πόλεμο των χαρακω­

μάτων. Μ ετά από έξι μήνες στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ο Ες προήχθη στον βαθμό του υποδεκανέα, ενώ αργό­ τερ α παρασημοφορήθηκε με τον Σιδηρούν Σταυρό Β' Τάξης. Το 1916 τρ α υμα τί­ στηκε σοβαρά, ενώ το 1917 μία σφαίρα διαπέρασε το ν αριστερό του πνεύμονα. Μ ετά το τέλ ο ς του πολέμου, ο 24χρονος Ες ενεγράφη οτο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και συνεργάστηκε στενά με τον διάσημο καθηγητή Γεωπολιτικής Καρλ Ερνστ Χάουσχόφερ (1869-1946).

Ο Ρούντολφ Ες κατά τη διάρκεια του Α' ΠΠ.

Το αίσθημα τη ς απελπισίας, όμως, η οργή της ή ττα ς και οι κομμουνισ τικές ε ­ ξεγέρσ εις που ταλάνιζαν τη νεοσύστατη γερμανική Δημοκρατία τη ς Βαϊμάρης, τον έστρεψ αν αναπόφευκτα στο μικρό τό τε Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμ­ μα (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei - NSDAP) και στον 31χρονο άσημο ακόμα αλλά μαχητικό αρχηγό του, Αδόλφο Χίτλερ. Η πρώτη το υς συνάντηση πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1920 σε μια απο­ γευματινή ολιγομελή συνάντηση σε ένα δωμάτιο στο Μόναχο κοντά στο ζυθοποι­ είο Sternecker, κατά τη διάρκεια τη ς οποίας ο Ες άκουσε για πρώτη φορά το ν Χ ίτ­ λερ να μιλάει. Οταν αργότερα εκείνο το απόγευμα επ έστρεφ ε σπίτι του, στον μι­ κρό ξενώνα που δ ιέμ ενε, α νέφ ερε εν ­ θουσιασμένος στην κοπέλα που κατοι­ κούσε στο διπλανό δωμάτιο, τη ν Ιλζε Προλ - τη μ ετέπ ειτα σύζυγό του: «Με­ θαύριο πρέπει να έλ θ εις μαζί μου στη συγκέντρωση του Εθνικοσοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος. Κάποιος άγνωστος θα μιλήσει, δεν μπορώ να θυμηθώ το ό­ νομά του. Αλλά, εάν υπάρχει κάποιος που να μπορεί να μας σώσει από τις Βερ­ σαλλίες, τό τε είναι αυτός. Αυτός ο άγνω­ στος άνδρας είναι αυτός που θα αποκατα σ τή σ ει τη ν τιμή μας». Ηταν τόσο ενθουσιασμένος με τις ι­ κανότητες του Χίτλερ, ώστε πάλι ο Ες σε μια επιστολή του προς έναν φίλο, το 1924, περιγράφει τη ν επίδραση των χαρι­

4 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

σμάτων του μέντορά του: «Δεν θα βρεις παρά μόνο μία φορά στη ζωή σου έναν άνθρωπο ικανό ώστε σε κάποια μαζική συγκέντρωση να μπορεί να αιχμαλω τίσει τα ανώτατα σ τελέχη τόσο της ακροδε­ ξιάς όσο και τη ς ακροαριστεράς. Ο άν­ θρωπος αυτός μέσα σε δύο ώρες έκανε χιλιάδες κομμουνισ τές που είχαν έ λ θ ε ι να διαλύσου ν τη συγκέντρωση, να στα­ θούν και να συμμετάσχουν στον εθνικό ύμνο (όπως και στο Μόναχο το 1921). Αυ­ τός ο άνδρας, μέσα σε τρ εις ώρες, απευ­ θυνόμενος σε μ ερικές εκα το ντά δ ες βιομηχάνων και στον έπαρχο, οι οποίοι είχαν έλ θ ε ι με σκοπό τη ν αντιπαράθεση, κατάφ ερε να εξασφαλίσει την πλήρη έγκρισή τους και τη βουβή κατάπληξή του!». Ο Ες ήταν πεπεισμένος ό τι ο Χ ίτλερ αποτελούσε τον ηγέτη τη ς χ ιλ ιετία ς και έτσ ι οι δύο άνδρες οικοδόμησαν μια σ τε­ νή φιλία τα επόμενα χρόνια η οποία επι­ β ραβεύτηκε με το αξίωμα του υπαρχηγού του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος για τον Ες καθώς και τη θέση του ιδιαί­ τερου γραμματέω ς του καγκελαρίου. Από την εποχή (Απρίλιος 1933) που ο Χ ίτλερ είχε δ ιο ρίσ ει το ν Ρούντολφ Ες «αντικαταστάτη του αρχηγού του NSDAP», είχαν αλλάξει πολλά πράγματα. Πάντα, όμως, το ν π εριέβα λλε με αγάπη και εμπιστοσύνη. Ετσι, όταν πληροφορήθηκε πως ο Ες, ως ερ ασ ιτέχνη ς πιλό­ τος, πραγματοποίησε τον γύρο της κο­ ρυφής Τσούγκσπιτσε των Αλπεων, του έ ­ σ τειλ ε το ακόλουθο τηλεγράφημα: « Π α ­ ρ ά τα α ν ά μ ικ τ α α ισ θ ή μ α τ α , ε π ιθ υ μ ώ , α ­ γ α π η τ έ μ ο υ Ε ς, να σ α ς δ ια β ιβ ά σ ω τα σ υ γ χ α ρ η τ ή ρ ιά μ ο υ . Ε λ π ίζ ω ό τ ι τώ ρ α π ο υ ο ι π τ η τ ικ έ ς σ α ς ικ α ν ό τ η τ ε ς α ν α γ ν ω ρ ί­ σ τ η κ α ν , ο π ό θ ο ς σ α ς γ ια π ε ρ α ιτ έ ρ ω π τή σ ε ις - κ α τ ο ρ θ ώ μ α τ α θ α υ π ο χ ω ρ ή σ ε ι. Μ ε α υ τ ή ν τ η ν ή ρ ε μ η κ α ι ε ιλ ικ ρ ιν ή ε λ π ίδ α , σας α π ο σ τ έ λ λ ω κ α ι π ά λ ι τ α π ιο θ ε ρ μ ά μ ο υ σ υ γ χ α ρ η τ ή ρ ια » . Δ ικ ό ς σ α ς Α δ ό λ ψ ο ς Χ ίτ λ ε ρ , 11-3-1934 Τον Σεπτέμβριο του 1939, η Wehrmacht εισ έβαλε στην Πολωνία. Πολ­ λά χρόνια αργότερα, η σύζυγος του Ες, Ιλζε Προλ, σκιαγράφησε τη στάση του συζύγου τη ς σχετικά με το ν πόλεμο: «Θεωρούσε το ν εα υτό του στρατιώ τη τη ς πρώτης γραμμής του μετώπου όλα τα χρόνια από το 1933 και ως τέτο ιο ς σ τρεφ όταν με νοσταλγικές εκκλήσεις προς το υς συστρατιώ τες, Γερμανούς, Γάλλους και Αγγλους, του Α ’ ΠΠ. Θεω­ ρούσε μια νέα στρατιω τική αντιπ αράθε­ ση μεγάλη καταστροφή για όλους τους λαούς τη ς Ευρώπης και γενικά του κό­ σμου. Κι αλήθεια, όταν τα ζάρια ρίχτηκαν

και η πολεμική μηχανή τέ θ η κ ε σε κίνη­ ση, έκανε ό,τι ήταν εφ ικτό γ ι’ αυτόν χω­ ρίς παρέκκλιση, για να εξασ φ αλιστεί μια γερμανική νίκη όσο το δυνατόν συντο­ μότερα και χωρίς αιματοχυσία, μια νίκη που, κατά τη γνώμη του, θα τερ μ ά τιζε ά­ καρπους και καταστρεπ τικούς πολέμους αιώνων μεταξύ των λαών τη ς ευρωπαϊ­ κής ηπείρου και θα εγκαινίαζε μια μακρά περίοδο ειρή νη ς μεταξύ εθνών με ίσα δι­ καιώματα. Από την πρώτη κιόλας ημέρα του πολέμου, οι μύχιες σκέψ εις του στό­ χευαν στη σύντομη πραγμάτωση μιας τέτοιας ειρήνης». Σημαντικό ρόλο σ’ αυτήν τη στάση του Ες διαδραμάτισε η γνωριμία του με τον καθηγητή τη ς Γεωπολιτικής στο Πα­ νεπιστήμιο του Μονάχου, ΚαρλΧάουσχόφερ. Αυτός αλλά και ο γιος του Αλμπρεχτ υπήρξαν υπέρμαχοι της συνεννόησης των ευρωπαϊκών λαών και πίστευαν πως είχε φ θάσ ει ο καιρός να σταματήσουν οι ενδοευρω παϊκές διαμάχες και να δημιο υργη θ εί μια νέα ενωμένη Ευρώπη.

01 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Μ ετά τη νίκη στην Πολωνία, ο Χίτλερ προέβη σε επανειλημμένες προτάσεις ει­ ρήνης στη Δύση. Η προσφορά της 21ης Οκτωβρίου 1939, η οποία περιελάμβανε την επανίδρυση ενός μέρους της Πολω­ νίας, εγγύηση για ουδετερ ότητα των δυ­ τικών γειτονικώ ν κρατών και, επίσης, δι­ ευκρίνιση ό τι δεν έτρ εφ ε καμιά απαίτηση επί της Γαλλίας, απορρίφθηκε. Τον Ιούλιο του 1940, μετά από την πτώση τη ς Γαλ­ λίας, ο Χίτλερ εκδήλωσε ξανά την επιθυ­ μία του για μια ευρεία συνεννόηση με τη Βρετανία. Τότε ακριβώς ο Ες έλαβε την α­ πόφαση να πραγματοποιήσει προσωπικά μια προσπάθεια για την επίτευξη ειρήνης ανάμεσα στις δύο χώρες, αν χρειαζόταν. Ωστόσο, τα σύννεφα του πολέμου συγκε­ ντρώνονταν επάνω από την Ευρώπη πιο απειλητικά από ποτέ. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1940, μετά από μήνες διαπραγματεύσεων, οι κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας υπέγραψαν μια συμφω­ νία βάσει της οποίας, ως αντάλλαγμα για την παραχώρηση 50 πεπαλαιωμένων αντιτορπιλικών, οι ΗΠΑ κέρδιζαν δικαιώματα χρήσης οκτώ βρετανικών βάσεων για τα επόμενα 99 χρόνια. Λίγο αργότερα, ο Τσώρτσιλ δήλωσε με αυταρέσκεια πως, α­ κόμη και αν η Βρετανία υφίστατο στρα­ τιωτική ή ττα από τη Γερμανία, ο ίδιος θα πολεμούσε μέχρις εσχάτων, εν ανάγκη χρησιμοποιώντας ως βάση τον Καναδά. Τρεις ημέρες πριν απ’ αυτήν την κρίσι­ μη για την παγκόσμια Ιστορία τροπή των

Ο Χίτλερ με τον Ες σε φωτογραφία του 1924.

πραγμάτων, ο Ες είχε συναντήσει στις Αλπεις τον παλαιό του σύμβουλο και φί­ λο, καθηγητή Καρλ Χάουσχόφερ. Στο ή­ συχο βαυαρικό σπιτάκι του στοχαστή, ο α­ ντιπρόσωπος του φύρερ διατύπωσε τη μοιραία ερώτηση: «Υπάρχει ακόμη, με κάποια προοπτική επιτυχίας, η δυνατότητα να πραγματοποιήσει κάποιος βολιδοσκο­ πήσεις για την ειρήνη προς την κατεύ­ θυνση της Αγγλίας, μέσω κάποιου Αγγλου μεσάζοντα σε μια ουδέτερη χώρα;». Ο κα­ θηγητής στην αρχή ανέφερε το όνομα «Χάμιλτον», ενώ στη συνέχεια της συζή­ τησης μνημόνευσε τον γιο του, καθηγητή Αλμπρεχτ, ο οποίος επίσης γνώριζε ορι­ σμένες προσωπικότητες στη Βρετανία. Μια εβδομάδα μετά την αγγλοαμερικανική συμφωνία, ο Ρούντολφ Ες συναντή θ η κε με το ν Αλμπρεχτ Χάουσχόφερ στο Μπαντ Γκάλσπαχ και του ζήτησ ε να επικοινωνήσει με τον δούκα του Χάμιλ­ τον. Και μόνο το χρονικό σημείο αυτών των ενεργειώ ν απ οδεικνύει ό τι η πρωτο­ βουλία του Ες είχε υπ οκινηθεί από την επαπειλούμενη είσοδο των ΗΠΑ στον πό­ λεμο. Υπήρχε, όμως, και άλλη αιτία για τη βιασύνη του Ες. Καθώς ο Τσώρτσιλ δή­ λωνε ό τι θα συνέχιζε τον πόλεμο, ο Χ ίτ­ λερ φ οβόταν πως ο Στάλιν θα σ τρεφ ό­ ταν κάποια στιγμή προς τη Δύση. Ετσι, ό­ ταν προς το τέλο ς του καλοκαιριού του 1940 ο Ες άρχισε να προγραμματίζει την ειρ ηνευτική πρωτοβουλία του, είχε κατά νου το ν κίνδυνο ενός διμέτωπου αγώνα. Γιατί, αν δεν συνθηκολογούσε η Β ρετα­ νία (με πολιτικά ή στρατιω τικά μέσα), η Γερμανία θα ήταν αναγκασμένη να πολε­ μήσει τόσο στη Δύση όσο και στην Ανα­ τολή. Κάτι τέτο ιο , βέβαια, θα είχε ως α­ π οτέλεσμα την ή ττα του Γ’ Ράιχ και την πτώση του Χίτλερ.

Η πιθανότητα, λοιπόν, ό τι ο Ρού­ ντολφ Ες α φ έθ η κε να παρασυρθεί από τέ το ιε ς σκέψ εις είναι αρκετά μεγάλη, καθώς ως προς τις επαφές του με τους ειρηνόφ ιλους κύκλους τη ς Β ρετανίας ε ί­ χε επ ηρεασ τεί από το ν Αλμπρεχτ Χάου­ σχόφερ που εκείνη την εποχή ήταν δ ιευ ­ θ υ ντή ς τη ς «Εταιρίας Γεωπληροφορικής» (Gesellschaft fuer Erdkunde) του Β ε­ ρολίνου. Ο νεαρός καθηγητής αλληλο­ γραφούσε από καιρό με τον δούκα του Χάμιλτον και λίγο μετά από τη ν έκρηξη του πολέμου, το 1939, π ρότεινε στον Σκωτσέζο ευγενή ένα «αληθινό σχέδιο ειρήνης, με βάση την πλήρη ισότητα, κα­ θώς και ουσιαστικά μέτρα ασφαλείας για τις δύο πλευρές».

Είναι γνωστό πως ο Χίτλερ δεν επ ιθυ­ μούσε τη διάλυση της Βρετανικής Αυτο­ κρατορίας, επειδή η Γερμανία -δύναμη κατεξοχήν ηπ ειρω τική- ήταν αδύνατο να την κυβερνήσει. Μετά, όμως, από την κα­ τάληψη τη ς Πολωνίας και της Γαλλίας, ο Αλμπρεχτ Χάουσχόφερ πίστευε πως οι Βρετανοί δεν θα αποδέχονταν τον Χίτλερ ως κατάλληλο πρόσωπο για διαπραγμα­ τεύσ εις. Θα προτιμούσαν να παραδώσουν την αυτοκρατορία τους στον Ρούζβελτ παρά να επιτρέψουν στο Γ' Ράιχ να η γη θεί της ηπειρωτικής Ευρώπης. Σε τελική ανά­ λυση ωστόσο, η μόνη λύση, σύμφωνα με τον καθηγητή, ήταν η «συγχώνευση» μ ε­ ταξύ Γερμανίας και Βρετανίας, «με κοινές στρατιω τικές δυνάμεις και κοινή διανομή ιδιοκτησίας», δηλαδή αυτό ακριβώς στο οποίο ο Τσώρτσιλ φαινόταν τό τε πρόθυ­ μος να συμφωνήσει με τον Ρούζβελτ. Πα­ ρόλο που και πάλι εξέφ ραζε κατηγορημα­ τικά τις αμφιβολίες του σχετικά με οποιαδήποτε προσπάθεια για συνεννόηση, ο Χάουσχόφερ ανέφ ερε τελικά τα ονόματα ορισμένων Βρετανών διπλωματών που φαίνονταν πρόθυμοι για μια συνεννόηση ακόμη και εκείνη την περίοδο. Ως «έσχα­ τη πιθανότητα» ανέφερε τη σκέψη μιας προσωπικής συνάντησης σε ουδέτερο έ ­ δαφος με τον στενότερο Βρετανό φίλο του, τον νεαρό δούκα του Χάμιλτον. Ο Ες δέχθηκε αυτό το σχέδιο. Αρχικά σκέφ θηκε να σ τείλει στον Χάμιλτον τον Αλμπρεχτ Χάουσχόφερ, επειδή οι δυο τους γνωρίζονταν από καιρό. Η συνάντη­ σή τους θα μπορούσε να πραγματοποιη­ θ ε ί σε ουδέτερο έδαφος, στην Ισπανία ή στην Πορτογαλία λόγου χάριν. Ομως ξαφ­ νικά οι Χάουσχόφερ, πατέρας και γιος, διατύπωσαν αντιρρήσεις. Θεωρούσαν μια τέτο ια επαφή εξα ιρ ετικά παρακινδυνευ­ μένη. Οποιαδήποτε επαφή με τον εχθρό ήταν απαγορευμένη εκείνο τον καιρό και είναι βέβαιο πως θα παρακολουθούντο στενά και από τις δύο πλευρές της Μάγ­ χης. Αναμφίβολα, αν συνέβαινε κάτι δυσά­ ρεστο, θα υπήρχαν οι ανάλογες συνέπει­ ες. Μ ετά από εβδομάδες άκαρπων διαβουλεύσεων, φ αίνεται πως ο Ες άλλαξε σχέδια. Δεν είχε κανένα νόημα να πραγ­ ματοποιηθεί επαφή ανάμεσα στον δούκα και στον νεαρό Χάουσχόφερ. Ετσι, θα δια­ κινδύνευε ο ίδιος τη ζωή του πετώντας στη Βρετανία!

Η ΠΑΡΑΤΟΛΜΗ ΠΤΗΣΗ ΣΤΗ ΣΚΠΤΙΑ Ο φύρερ και ο αντικαταστάτης του Ρούντολφ Ες σε κομματική συγκέντρωση.

Πριν από τη μοιραία τελ ευ τα ία πτήση του στις 10 Μαΐου 1941, ο Ες είχε ήδη πραγματοποιήσει δύο ανάλογες προσπά­ θ ε ιε ς τη 10η Ιανουαρίου και την 30ή Απρι-

ΙΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 4 9

k

τριβήσει, ο νεαρός αξιωματικός άδραξε τη σκάλα, την τοπ οθέτησε στην γκρίζα ά­ τρακτο του αεροπλάνου και σκαρφάλωσε για να δώσει στον Ες ένα σημείωμα. Πριν από λίγα λεπτά είχε τηλεφω νήσει ο Χ ίτ­ λερ, ο οποίος αδυνατούσε να παρευρεθ ε ί την 1η Μαΐου στο εργοστάσιο. Την προσφώνηση στους ερ γάτες του θα την έκανε ο ίδιος ο Ες, όπως έγινε τελικά. Την επομένη, ο Ες βράβευσε την εταιρία Messerschmitt με τον «Τιμητική Διάκριση Εργασίας» και προσφώνησε το εργατικό δυναμικό, ενώ η ομιλία του μεταδόθηκε ραδιοφωνικά σε όλο το Ράιχ. Αυτή ήταν και η π ροτελευταία δημόσια εμφάνισή του, πριν ξεκινή σ ει για τη Βρετανία, εν­ νέα ημ έρ ες αργότερα. Η ανασταλτική ε ­ κείνη διαταγή του Χ ίτλερ εγ είρ ει το εξής ερώτημα: Γνώριζε ο Χ ίτλερ εκείνη την 30ή Απριλίου ό τι ο Ες επ ρόκειτο να πετάξει στη Βρετανία; Αν όχι, τ ι το ν έκανε να τηλεφω νήσ ει στο Αουγκσμπουργκ, κυ­ ριολεκτικά την τελ ευ τα ία στιγμή πριν από την απογείωση; Και αν η απάντηση είναι ναι, γ ια τί ο Χ ίτλερ σταμάτησε τον Ες; Τι, ουσιαστικά, γνώριζε για την προγραμματιζόμενη ειρηνευτική αποστολή του υπαρχηγού του; Πολλοί ερ ευ νη τές είναι σχεδόν σίγουροι πως ο Χίτλερ γνώ­ ριζε τα πάντα. Αλλοι, ανάμεσα το υς και ο γράφων, είναι βέβαιοι ό τι ο Χ ίτλερ δεν ε ί­ χε καμιά ανάμιξη στο θ έμ α αυτό. Λίγες η­ μέρες αργότερα, πάντως, ο Ες θα κατάφ ερνε να πετάξει.

Ο Ες σε κομματική συνεστίαση τον Φεβρουάριο του 1939.

λίου 1941. Ο υπασπιστής του, Κάρλχαϊντς Πιντς, κατά το τέλο ς τη ς δ εκαετίας του 1950, διηγήθηκε στον Βρετανό δημοσιο­ γράφο Τζαίημς Λήζορ ό τι στις 10 Ιανουαρίου 1941, πριν ο Ες απογειωθεί με ένα Me 110 από το αεροδρόμιο του Αουγκσμπουργκ-Χάουνστετεν, του παρέδω­ σε έναν σφραγισμένο φάκελο. Ο Πιντς θα το ν άνοιγε τέσσερις ώρες μετά την ανα­ χώρηση του αεροπλάνου, εάν ο Ες δεν ε ί­ χε επ ιστρέφ ει μέχρι τό τε. Εντός του υ­ πήρχε ένα σφραγισμένο γράμμα προς τον Χ ίτλερ και ένα σημείωμα προς τον Πιντς στο οποίο αναφερόταν ό τι ο προϊστάμε­ νός του είχε π ετάξει στη Βρετανία για να διαπ ραγματευτεί την ειρήνη. Ως προς το κατά πόσο ο Χ ίτλερ ήταν ενήμερος για την αποστολή του Ες στη Βρετανία, είναι σημαντικό να αναφ ερθεί το παρακάτω περιστατικό: η 30ή Απριλίου 1941 ήταν μια εορταστική ημέρα για το εργοστάσιο Messerschmitt στο Αουγκσμπουργκ-Χάουνστετεν. Ηταν παραμο­

5 0 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UT O PIA

νή Πρωτομαγιάς και το εργοστάσιο είχε σ ημαιοστολιστεί για να υπ οδεχθεί έναν υψηλό καλεσμένο: τη ν επομένη, Πέμπτη 1η Μαΐου, ο ίδιος ο φύρερ θα μιλούσε στο προσωπικό του εργοστασίου. Την πα­ ραμονή, όμως, αυτής τη ς σημαντικής εκ ­ δήλωσης (30 Απριλίου), παρουσιάστηκε ξαφνικά στο αεροδρόμιο του εργοστασί­ ου ο Ρούντολφ Ες και ο συνοδός του. Ενα Me 110 με γ εμ ά τες δ εξαμενές το ν α νέμε­ νε στην πίστα του αεροδρομίου. Ο υπαρχηγός του φύρερ έλαβε το δελτίο καιρού, φόρεσε τη δερμάτινη φόρμα της πτήσης, χαιρέτησε το προσω­ πικό εδάφους, κάθισε στη θέση του πιλό­ του και έδεσε τις ζώνες ασφαλείας. Αφού φωτογραφήθηκε από κάποιον υπασπιστή του, εκκίνησ ε τους κινητήρες. Και τό τε συνέβη κάτι αναπάντεχο. Ενας από τους συνοδούς του Ες έτρ εξε αναστατωμένος στον διάδρομο του αεροδρομίου, κουνώ­ ντας τα χέρια και φωνάζοντας στον αρχη­ γό του να σταματήσει. Χωρίς να χρονο­

ΑΝΤΙΜΕΤΜΙ0Σ ΜΕ ΤΗ ΜΟΙΡΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΖΠΗΣ ΤΟΥ Το βράδυ τη ς 4ης Μαΐου 1941, λίγο με­ τά το τέλο ς της γερμανικής εκστρατείας στα Βαλκάνια, ο Χίτλερ δήλωσε στη συ­ γκέντρωση των βουλευτών του Ράιχσταγκ: «Λυπήθηκα γ ι’ αυτό (δηλαδή για την εισβολή στην Ελλάδα). Για μένα, τον Γερ­ μανό, ο οποίος γεννήθηκα και ανατράφη­ κα έτσ ι ώστε να σέβομαι και να τιμώ την τέχνη και τον πολιτισμό αυτής της χώρας από όπου ξεπήδησαν οι πρώτες ακτίνες ηθικής ομορφιάς και αξιοπρέπειας, αποτέλ εσ ε μια σκληρή και πικρή εμπειρία να βλέπω να συμβαίνουν όλα αυτά και να μη μπορώ να κάνω κάτι για να τα εμποδίσω». Από γαλλικά και βρετανικά έγγραφα που βρέθηκαν στο Λα Σαριτέ της Γαλλίας, φαί­ νεται ό τι ο Χίτλερ είχε συνειδητοποιήσει, όπως είπε, την έκταση στην οποία η ελλη­ νική κυβέρνηση είχε παραδοθεί στον ε ­ ναγκαλισμό τη ς Βρετανίας. Κατά τη διάρ­ κεια αυτής της ομιλίας, ο Ρούντολφ Ες, ο υπαρχηγός του φύρερ, καθόταν ανάμεσα στον Χίτλερ και στον υπουργό Εξωτερι­

κών φον Ρίμπεντροπ. Ο φον Ρίμπεντροπ ανέφερε αργότερα ό τι τα μάτια του Ες έ ­ δειχναν παράξενα όλο το βράδυ. Σύμφω­ να με τον γραμματέα του, μετά το τέλος της ομιλίας στο Ράιχσταγκ, ο Ες μίλησε ι­ διαιτέρω ς με το ν Χ ίτλερ μόνο και μόνο για να τον ρωτήσει αν εξακολουθούσε, σύμφωνα με αυτά που είχε γράψει στο έργο του «Ο Αγών μου», να σ έβ ετα ι τα συμφέροντα της Β ρετανικής Αυτοκρα­ τορίας. Ο Χ ίτλερ κούνησε το κεφ άλι του καταφ ατικά και αργότερα ισχυρίστηκε ό τι δεν είχε δώσει καμιά σημασία στην ε ­ ρώτηση. Αμέσως μετά την ομιλία, στις 20.15 εκ είν η ς τη ς βραδιάς τη ς 4ης Μαΐου 1941, ο Χ ίτλερ αναχώρησε σιδηροδρομικώς από το Βερολίνο για τα ναυπηγεία του Γκότενχάφεν (Γδύνιας) στη Βαλτική, όπου θα επιθεωρούσε τα νέα θω ρηκτά του Γερμανικού Ναυτικού, το «Bismarck» και το «Tirpitz». Το πρωί τη ς 10ης Μαΐου, ο Ες ζήτησε από το ν υπασπιστή του Πιντς να τηλεφ ω ­ νήσει σε έναν μετεωρολόγο για να του α­ ναφ έρει το χαμηλότερο ύψος των νεφών επάνω από τη Σκωτία. Ο υπασπιστής τη ­ λεφώ νησε στο Υπουργείο Αεροπορίας και ζήτησε να του φ έρουν τη συχνότητα από έναν συγκεκριμένο ραδιοφάρο τύ ­ που Elektra. Ο Π ιντς στη συνέχεια παρέ­ δωσε στον Ες χάρτες και έναν φάκελο που π εριείχε μια ομιλία του Χίτλερ. Στις 17.42, το Me 110 απογειώθηκε με κα τεύ ­ θυνση το ν βορρά. Στις 21.45, ο Πιντς αποκάλυψε στους συναδέλφους του: «Δεν έγινε κανένα τη ­ λεφώ νημα και έτσ ι η πτήση του συντρό­ φου Ες φ α ίνεται ότι πέτυχε». Εβγαλε από το ν χαρτοφύλακά του ένα πακέτο που π εριείχε έναν οδικό χάρτη (στον ο­ ποίο ήταν σημειωμένη μια διαδρομή που κατέληγε κάπου στη Σκωτία και συγκε­ κριμένα στο κτήμα του Χάμιλτον όπου ο Ες σκόπευε να π έσει με αλεξίπτω το) και πολλές επιστολές, χειρόγραφες και δα­ κτυλογραφημένες, προς τον φύρερ, τον Χίμλερ, έναν διευθυντή του εργοστασί­ ου Messerschmitt και κάποια μέλη τη ς οικογένειάς του. Το ίδιο βράδυ, στο κέντρο ελέγχου της RAF διαπιστώθηκε η προσέγγιση ε ­ νός άγνωστου αεροσκάφους επάνω από τη Σκωτία. Λίγο αργότερα, κοντά στο Λάνκασιρ, ένας γεωργός, ο Ν τέιβιντ Μακλήν, είδ ε έναν αλεξιπτωτιστή να προσγειώνε­ ται στο κτήμα του. Ο Μακλήν πήρε το δικράνι στο χέρι του και έτρ εξε προς τον ά­ γνωστο πιλότο που προσπαθούσε να απε­ λευθερω θεί από το αλεξίπτωτο. «Είσαι Ναζί, εχθρός ή δικός μας;», ρώτησε ο χω­ ρικός. «Οχι Ναζί εχθρός, Βρετανός φ ί­ λος», απάντησε ο ξένος που έδειχνε να

πονά, καθώς είχε τρα υματισ τεί στον α­ στράγαλο. Ο χωρικός τον βοήθησε να φθάσει ως το σπίτι του. Εκεί ο ξένος του συστήθηκε ως Αλφρεντ Χορν και ζήτησε να τον οδηγήσουν στον δούκα του Χάμιλ­ τον στον οποίο έπρεπε να μετα φ έρ ει ένα σημαντικό μήνυμα. Το αρχοντικό του δούκα, με τον ιδιω­ τικό διάδρομο προσγείωσης όπου σκό­ πευε να προσγειωθεί ο επισκέπτης, βρι­ σκόταν 22,5 χλμ. νοτιοδυτικά από το ση­ μείο όπου έπεσε ο Ες, κοντά στη Γλασκώβη. Ο Χάμιλτον ήταν τό τε βουλευτής του Συντηρητικού Κόμματος στη Βουλή των Λόρδων και αξιωματικός τη ς RAF. Μέσα σε λίγη ώρα ενημερώθηκαν οι μυστικές υ­ πηρεσίες και ο Στρατός, και ανέλαβαν την ανάκριση και τη φρούρηση του Ες. Επει­ δή ο Τσώρτσιλ διατηρούσε αμφιβολίες για την τα υ τό τη τα του «άγνωστου» νυκτερ ι­ νού επισκέπτη, έσ τειλε στον Ες τον Αϊβον

Κερκπάτρικ ο οποίος είχε χρηματίσει αρχιγραμματέας της βρετανικής πρεσβείας στο Βερολίνο μέχρι το τέλο ς του 1939. Ο Κερκπάτρικ είχε γνωρίσει τον Ες προσω­ πικά σε διάφορες περιστάσεις και ήταν ά­ σπονδος εχθρός του Χίτλερ. Ετσι, φαινό­ ταν το καταλληλότερο πρόσωπο για να χειρισ τεί την υπόθεση Ες. Το βράδυ της 12ης Μαΐου 1941 π έταξε προς το Μπιουκάναν Κασλ με ένα μικρό αεροσκάφος Flamingo, με κυβερνήτη τον δούκα του Χάμιλτον. Εκεί, στο στρατιω τικό νοσοκο­ μείο, βρισκόταν ο Ρούντολφ Ες. Οι δύο ε ­ πισκέπτες κάθισαν σε σκληρές ξύλινες καρέκλες και ο Ες έβγαλε ένα δέμα από χαρτιά γραμμένα με το χέρι. Επειτα άρχι­ σε μια διεξοδική ανάλυση σχετικά με τη βρετανική πολιτική προς τη Γερμανία, στο παρελθόν και στο παρόν. Ο Κερκπάτρικ εξήλθε από το δωμάτιο μόνο μία φορά για να τηλεφω νήσει στον Τσώρτσιλ λέγοντάς

Παρά τις φήμες ότι ο Χίτλερ ήταν ενήμερος για την αποστολή του Ες στη Βρετανία, φαίνεται ό τι ο Γερμανός δικτάτορας αιφνιδιάστηκε από την ενέργειά του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 1

Τα συντρίμμια του Messerschmitt Bf 110, μ ε το οποίο ο Ρούντολφ Ες πέταξε ως τη Σκωτία.

του όχι ο άνθρωπος με τον οποίο συνομι­ λούσε ήταν πράγματι ο Ρούντολφ Ες. Στην ανάλυσή του, όσον αφορά τη βρετανική πολιτική προς τη Γερμανία, ο Ες ανέφερε πως η Βρετανία προκάλεσε την κρίση της Πολωνίας, διότι χωρίς την υποστήριξη της Βρετανίας η Πολωνία θα αποδεχόταν τις γερμανικές απαιτήσεις. Σύμφωνα με τον Ες, το Γ’ Ράιχ θα κέρδιζε τον πόλεμο. Η Γερμανία παρήγε τεράσ τι­ ους αριθμούς αεροπλάνων και υποβρυ­ χίων, τους οποίους η Βρετανία δεν μπο­ ρούσε καν να διανοηθεί. Επίσης, τα κατακτη θέντα εδάφη παρείχαν στη Γερμανία πλούσια αποθέματα πρώτων υλών, η Βρε­ τανία πολεμούσε μόνη, ενώ η Γερμανία ε ί­ χε καταστήσει τα περισσότερα κράτη της Ευρώπης δορυφόρους ή συμμάχους της. Οσο για την αντιναζιστική αντίσταση στη

Ο Βρετανός αγρότης που περισυνέλεξε τον Ες.

5 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

Γερμανία, δεν υπήρχε η παραμικρή ελπί­ δα εξέγερσης επειδή, όπως είπε, «ο Χίτλερ είχε την τυφλή εμπιστοσύνη των γερ­ μανικών μαζών». Τέλος, ο Ες προχώρησε στις δικές του προτάσεις ειρήνης. Γι’ αυ­ τόν, η σκέψη της μεγάλης αιματοχυσίας που θα απαιτείτο στη συνέχεια ήταν ανυ­ πόφορη. Είχε έλ θ ε ι χωρίς την άδεια του Χίτλερ για «να πείσει τους υπεύθυνους στην Αγγλία ό τι θα ήταν π ροτιμότερο να συναφθεί ειρήνη τώρα, εφόσον η Αγγλία σίγουρα δεν θα μπορούσε να κερδίσει τον πόλεμο». Λόγω της μακροχρόνιας φιλίας του με τον Χίτλερ, οι Βρετανοί μπορούσαν να βασιστούν στον λόγο της ανδρικής του τ ι­ μής πως ο φύρερ δεν σχεδίαζε τίπ οτε ε ­ ναντίον της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ούτε αγωνιζόταν για την παγκόσμια υπε­ ροχή. Π ίστευε ότι τα συμφέροντα της Γερμανίας ήταν στην Ευρώπη και πως η διασπορά των δυνάμεών της έξω από τον φυσικό της χώρο θα την εξασθενούσε και τελικά θα εμπεριείχε το σπέρμα τη ς κατα­ στροφής. Μάλιστα, ο Χ ίτλερ είχε δηλώσει πρόσφατα ό τι ποτέ δεν θα προέβαλλε α­ ξιώσεις απαράδεκτες για τη Βρετανία. Ως λύση για τη γερμανοβρετανική διαμάχη, ο Ες π ρότεινε τον ήδη γνωστό κατακερμα­ τισμό του κόσμου σε σφαίρες επιρροής. Η Βρετανία θα έπρεπε να αφήσει «ελεύ­ θερα τα χέρια στην Ευρώπη» για τη Γερ­ μανία, ενώ η Γερμανία θα άφηνε στους Βρετανούς «απόλυτη ευχέρεια στην αυ­ τοκρατορία». Μ ερικές εβδομάδες μετά από τη συ­ νάντηση Κερκπάτρικ-Ες, η ανάκριση του δεύτερου συνεχίστηκε από τον λόρδο Σάιμον, μέλος της κυβέρνησης Τσώρτσιλ. Ο Ες επανέλαβε στον Σάιμον τις προτά­ σεις που είχε ήδη υποβάλει στον Κερκπάτρικ, διανθισμένες με κάποια νέα ενδια­ φέροντα στοιχεία. Οι προτάσεις του ήταν

οι εξής: Πρώτον, η Γερμανία και η Βρετα­ νία θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε έναν συμβιβασμό με βάση το υπάρχον status quo, δηλαδή χωρίς πόλεμο τη ς Γερμανίας κατά της Σοβιετικής Ενωσης για «ζωτικό χώρο» (Lebensraum). Δεύτερον, η Γερμα­ νία θα εγκατέλειπ ε τις αποικιακές απαιτή­ σεις της και θα αναγνώριζε τη Βρετανία ως κυρίαρχο των θαλασσών. Σε ανταπό: δοση, η Βρετανία όφ ειλε να αναγνωρίσει την ηπειρωτική Ευρώπη ως σφαίρα επιρ­ ροής της Γερμανίας. Τρίτον, η παρούσα σχέση ισχύος μεταξύ Γερμανίας και Βρε­ τανίας θα έπρεπε να διατηρηθεί, δηλαδή χωρίς ενισχύσεις ή προμήθειες πρόσθε­ του πολεμικού υλικού από την πλευρά των ΗΠΑ. Τέταρτον, η Γερμανία θα εγκατέλειπ ε τη Γαλλία του Βισύ, μετά από πλή­ ρη αφοπλισμό του Γαλλικού Στρατού και του Ναυτικού. Γερμανοί επίτροποι θα πα­ ρέμεναν στη γαλλική βόρεια Αφρική, ενώ γερμανικά στρατεύματα θα παρέμεναν στη Λιβύη για μια περίοδο π έντε ετών από την υπογραφή της ειρήνης. Πέμπτον, η Γερμανία θα αποσυρόταν από τη Νορ­ βηγία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, δύο χρόνια μετά από τη σύναψη της ειρήνης. Οσον αφορά το σχέδιο αυτό είχε ενημερω θεί και ο υπουργός Εσωτε­ ρικών της Βρετανίας Κάντογκαν. Αυτή η εντυπωσιακή και μέχρι σήμε­ ρα άγνωστη πρόταση, εάν γινόταν απο­ δεκτή, θα είχε ως αποτέλεσμα την επι­ κράτηση ειρήνης στον κόσμο από το 1941. Ο Τσώρτσιλ όμως, γνω ρίζοντας πως οι ΗΠΑ θα εισέρχονταν στον πόλεμο, ή­ ταν ανένδοτος. Στις 17 Μαΐου, ο Β ρετα­ νός πρωθυπουργός πληροφόρησε τον

Ο δούκας του Χάμιλτον με στολή πιλότου.

Ο καθηγητής Γεωπολιτικής Καρλ Χάουσχοψερ με τον Ρούντολφ Ες.

Ο αρχηγός των SS Χάινριχ Χίμμλερ, ο αρχηγός των SA Βίκτωρ Λούτσε, ο Αδόλψος Χίτλερ, ο Ρούντολφ Ες και ο υπουργός Εργασίας Ρόμπερτ Λέη.

Ρούζθελτ με ένα μυστικό τηλεγράφημα για τη ν ουσία των συνομιλιών του Κερκπάτρικ με το ν Ες στη Σκωτία: «Αν πρέ­ πει να το ν πιστέψουμε, π εριμένουμε να συναντήσει παράγοντες ενός ειρ η ν ευ τι­ κού κινήματος, το υς οποίους θα βοη­ θούσε ώστε να ρίξουν τη ν παρούσα κυ­ βέρνηση... Δεν θα τον κακο μεταχειρ ι­ στούμε, αλλά υπάρχει η επ ιθυμία να μην τον π εριβάλλουμε και με ρομαντισμούς, αυτόν και την π εριπέτειά του. Δ εν πρέ­ πει να ξεχνούμε ό τι μοιράζεται τη ν ευ θ ύ ­ νη για όλα τα εγκλήματα του Χ ίτλερ και πως είναι ένας πιθανός εγκληματία ς πο­ λέμου, του οποίου η μοίρα τελ ικ ά θα εξα ρ τη θ εί από την απόφαση των συμμαχι­ κών κυβερνήσεων». Μ ετά από αυτά τα λόγια, η μοίρα του Ρούντολφ Ες είχε σφραγιστεί.

Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΣ Η στάση των βρετανικών κυβερνήσε­ ων παραμένει μέχρι σήμερα δηλωτική των προθέσεών τους να συγκαλύψουν την υπόθεση Ες, διατηρώντας σφραγι­ σμένα δεκάδες έγγραφα που αφορούν τη συγκεκριμένη υπόθεση, τα οποία αναμέ­ νετα ι να δοθούν στη δημοσιότητα το 2017. Οι Βρετανοί πολιτικοί αδυνατούσαν ανέκαθεν να αντιληφθούν πως τη βρετα­ νική κυριαρχία στον κόσμο δεν υπονό­ μευε η Γερμανία, αλλά οι ΗΠΑ που θεω ­ ρούσαν τον εαυτό τους κληρονόμο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Είναι, επί­ σης, προφανές πως ο Τσώρτσιλ φοβόταν ό τι η δημοσιοποίηση των γερμανικών προτάσεων για ειρήνευση θα διεύρυνε το

0 Ρούντολφ Ες μ ε τον Μάρτιν Μπόρμαν σε εκδήλωση στην προπολεμική Γερμανία.

φ ιλειρηνικό ρεύμα στη Βρετανία με πιθα­ νή συνέπεια την απώλεια της εξουσίας. Είναι σχεδόν βέβαιο, επίσης, ό τι οι Βρετα­ νοί γνώριζαν για το ταξίδι του Ες. Φαίνε­ τα ι πως οι μυστικές υπηρεσίες είχαν συλλ έξ ει σχετικές πληροφορίες και, σύμφω­ να με ορισμένους ιστορικούς, είχαν πλα­ στογραφήσει τις επιστολές του Χάμιλτον και άλλων Βρετανών ειρηνιστών, παγιδεύοντας τους Γερμανούς. Ετσι εξηγείται η άμεση παρέμβαση των βρετανικών μυ­ στικών υπηρεσιών στη Σκωτία τη νύκτα ε ­ κείνης της μοιραίας πτήσης, καθώς και η φύλαξη του Ες από τον στρατό. Εδώ αξί­ ζει να σημειωθεί ό τι το φ ιλειρηνικό κίνη­ μα στη Βρετανία ήταν αρκετά ισχυρό και πως ο Τσώρτσιλ κυριάρχησε τελ ικ ά βασι­ ζόμενος στην υποστήριξη εβραιόφιλων κύκλων και του Ρούζβελτ. Στον κύκλο των υποστηρικτών της συ­ νεννόησης με τη Γερμανία συμμετείχαν εξέχουσες προσωπικότητες της βρετανι­ κής πολιτικής ζωής, όπως ο πρώην πρω­ θυπουργός Λόυδ Τζωρτζ, ο οποίος επισκέφ θηκε προσωπικά τον Χίτλερ, ο πρώ­ ην διάδοχος του βρετανικού θρόνου πρίγκηπας Εδουάρδος, ο λόρδος Χάλιφαξ, πρώην αντιβασιλέας των Ινδιών και υ­ πουργός Εξωτερικών, ο σερ Νέβιλ Χέντερσον, πρεσβευτής της Βρετανίας στο Βερολίνο (γνωστός στη Βρετανία και ως «ο ναζιστής πρέσβης μας στη Γερμανία», λόγω της δεδηλωμένης συμπάθειάς του προς τον Εθνικοσοσιαλισμό) και ο σερ Σάμιουελ Χόαρι, πρώην υπουργός Εξωτερι­ κών και εμπνευστής (μαζί με τον Γάλλο ο­ μόλογό του Λαβάλ) του σχεδίου παραχώ­ ρησης ενός τμήματος της Αιθιοπίας στην Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι. Ο Τσώρτσιλ αρνήθηκε να δει τον Ες και δεν του επ έτρεψ ε να συναντηθεί με τον βασιλιά Γεώργιο ΣΤ’. Καθώς υπολόγι­ ζε στην αμερικανική υποστήριξη, απέρριψε τις προτάσεις του, θεωρώντας ό τι ή­ ταν αφελής και πως στην πραγματικότητα δεν αντιπροσώπευε τη γερμανική ηγεσία. Αφού έλαβε μέσω του Κερκπάτρικ και του Σάιμον τις πληροφορίες που ή θ ελ ε σχετι-

ΣΤ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A I 5 3

k

Στον Πύργο της βρετανικής πρωτεύουσας φυλακίστηκε ο Ες μέχρι τη λήξη του Β ’ ΠΠ.

κά με τα σχέδια και τις προτάσεις του Χίτλερ, αγνόησε παντελώς τον Ες για το υ­ πόλοιπο του πολέμου. Χρησιμοποίησε, ό­ μως, την αποστολή του για να καταπνίξει την αντίδραση των αντιπάλων του και του φιλειρηνικού λόμπυ (τους οποίους χαρα­ κτήρισε «Πέμπτη Φάλαγγα»), και για να ε ­ δραιώσει την εξουσία του. Τελικά, αυτό το οποίο ο Ες και ο Χίτλερ αδυνατούσαν να αντιληφθούν ήταν πως οι Βρετανοί δεν ε ­ κτιμούσαν την αμεσότητα των γερμανι­ κών προτάσεων. Θεωρώντας ό τι η ισχύς τους το υς παρείχε το δικαίωμα να κυβερ­ νούν την υφήλιο, δεν διανοούντο να το μοιραστούν με την αναγεννημένη Γερ­ μανία.

0 ΧΙΤΛΕΡ ΔΕΝ ΓΝΟΡΙΖΕ Η πλευρά των ιστορικών και όλων ό­ σοι ισχυρίζονται ό τι η αποστολή του Ες ή­ ταν εις γνώση του Χίτλερ έχει τις παρακά­ τω διαθέσιμες ενδείξεις: • Μόλις λίγες ημέρες πριν από την πτή­ ση, ο Ες είχε μια ιδιωτική συνάντηση με τον Χίτλερ που διήρκεσε τέσσερις ώρες. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, οι δύο άνδρες ύψωσαν τις φωνές τους και, όταν τελείωσαν, ο Χίτλερ, αφού συνόδευσε

5 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τον φίλο του μέχρι τον προθάλαμο, του είπε: «Ες, είσαι σ τ’ αλήθεια πεισματά­ ρης...». • Η σχέση ανάμεσα στις δύο αυτές εμβληματικές φυσιογνωμίες υπήρξε πάντα πολύ στενή και οικεία, και λογικά, όπως ι­ σχυρίστηκε και ο γιος του Ρούντολφ Ες, Βολφ Ρούντιγκερ, ο πατέρας του δεν θα μπορούσε εν μέσω του πολέμου να επι­ χειρήσει ένα τέτο ιο τόλμημα χωρίς να ε ­ νημερώσει πρώτα τον Χίτλερ. • Μ ετά τη σύλληψη του Ες στη Σκωτία, ο Χ ίτλερ ανέλαβε να προστατεύσει την οικογένειά του. Απένειμε σύνταξη στη σύ­ ζυγο του Ες και έσ τειλε στη μητέρα του Ες, Κλάρα, προσωπικό συλλυπητήριο τη ­ λεγράφημα όταν αυτή έχασε τον σύζυγό της, τον Οκτώβριο του 1941. • Ανάμεσα στα έγγραφα που κυκλοφό­ ρησαν από τις βρετανικές αρχές τον Ιού­ νιο του 1992 υπάρχουν δύο αποχαιρετι­ στήρια γράμματα του Ρούντολφ Ες που έ ­ γραψε στις 14 Ιουνίου 1941, μία ημέρα πριν από την απόπειρά του να αυτοκτονήσει στο Μ άιτσετ Πλέις της Βρετανίας. Οι επιστολές γράφτηκαν όταν πλέον διαπί­ στωσε ό τι η ειρηνευτική του αποστολή εί­ χε αποτύχει οριστικά. Η μία απευθύνεται στον Χίτλερ και η άλλη στην οικογένειά

του. Και οι δύο επιστολές ξεκάθαρα επι­ βεβαιώνουν ό τι η στενή φιλική σχέση με τον Χίτλερ συνεχίζει να υφίσταται. • Ο γκαουλάιτερ Ερνστ Μπόλε, ένας έ ­ μπιστος και υψηλόβαθμος αξιωματούχος που βοήθησε τον Ες να μεταφράσει κάποια έγγραφα στα αγγλικά, επ έμενε μέχρι και την ημέρα του θανάτου του ότι όλα αυτά έγιναν εις γνώση του Χίτλερ και με την έγκρισή του. Αντίθετα, οι ιστορικοί που είναι σχε­ δόν βέβαιοι ότι ο Χ ίτλερ δεν ήταν γνώ­ στης της ενέργειας του Ες, διαθέτουν ε ­ ξίσου πειστικά επιχειρήματα και αποδεί­ ξεις. Τον Ιανουάριο του 2013, ο γράφων έ ­ λαβε μια αποκλειστική συνέντευξη από τον τελ ευ τα ίο επιζώντα της φρουράς του Χίτλερ στο Βερολίνο, τον επιλοχία Ρόχους Μις. Κατά τη διάρκεια της συνομι­ λίας, ο Μις ρωτήθηκε για τα γεγονότα που προηγήθηκαν της γνωστής και μυστηριώ­ δους πτήσης του Ρούντολφ Ες, τον Μάιο του 1941. Η απάντηση του γηραιού σωμα­ τοφύλακα του Χίτλερ ήταν διαφωτιστική και αποσαφήνισε τον ιστορικό γρίφο που υπάρχει γύρω από το ζήτημα αυτό. «Τον Νοέμβριο του 1940 επισκεφθήκαμε μαζί με τον φύρερ το Μπέργκχοφ. Κατά τη διάρκεια του δείπνου κατέφθασε ένας απεσταλμένος και παρέδωσε έ ­ ναν σφραγισμένο φάκελο στον υπεύθυ­ νο Τύπου Ο ττο Ντήτριχ. Ο τελ ευ τα ίο ς μ ε­ τέ φ ε ρ ε το ν φάκελο στον φύρερ. Ημουν παρών, όταν, διαβάζοντας το π εριεχόμε­ νο τη ς επιστολής, ο Χ ίτλερ έπιασε το κ ε­ φάλι του λέγοντας: "Θεέ μου! Τι πρέπει να κάνω ακόμη... Δεν είναι δυνατόν να πετάξω ο ίδιος και να γονατίσω παρακαλώντας τους". Εκείνη τη στιγμή δεν κα­ τάλαβα τίποτα, αλλά ύστερα από λίγο ε ­ νημερώ θηκα ό τι επ ρόκειτο για μια απο­ τυχημένη συνάντηση του στρατιω τικού ακολούθου Ενο Εμίλ φον Ρ ίντελεν με το ν Σουηδό κόμη Μ π ερναντότε στην Πορτογαλία. Φαίνεται ό τι διαπραγματευ­ όμασταν μυστικά με το υς Αγγλους. Σε κάθε περίπτωση όμως, θυμάμαι ό τι ο Ρούντολφ Ες, που ήταν παρών στη σκη­ νή, απ ευθύνθηκε ψιθυριστά στον υπα­ σπιστή του λέγοντας: "Ο φύρερ μπορεί να μην το κάνει, εγώ όμως θα το επιχει­ ρήσω". Το τ ι εννοούσε, απ οδείχθηκε μ ε­ ρικούς μήνες αργότερα». Στη συνέχεια, ο Μις επιβεβαίωσε ό τι ο Χ ίτλερ ήταν τ ό ­ σο εξοργισ μένος με τη ν απόφαση του Ες, ώστε για τρ εις ολόκληρες ημέρες δεν εξή λ θ ε καθόλου από το διαμέρισμά του στον πρώτο όροφο, ο ύ τε καν για να συζητήσει τη ν κατάσταση. Ηταν έξαλ­ λος, επειδή τη θεω ρούσε ως τη ν πιο ά­ φρονα ενέρ γεια που έγινε ποτέ. Αλλά η μεγαλύτερη και η πιο διαφωτι-

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ Στις 7-9-2013, ο βρετανικός Τύπος («Daily Mail», «The Independent» κ.ά.) δημοσίευσε είδηση σύμφωνα με την οποία η Σκότλαντ Γιάρντ γνώριζε ήδη από το 1989 τα ονόματα των Βρε­ τανών πρακτόρων που δολοφόνησαν τον Ρούντολφ Ες στη φυλα­ κή του Σπαντάου προκειμένου να μη αποκαλύψει τα ένοχα μυστι­ κά του Τσώρτσιλ σχετικά με τον πόλεμο. Η Εισαγγελία τη ς Βρε­ τανίας, ωστόσο, ζήτησε να μη προχωρήσουν οι έρ ευνες και η υ­ πόθεση τέθ η κ ε στο αρχείο. Η έκθεση της υπόθεσης είχε συνταχθεί δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Ες, και σε αυτήν αναφέρεται ότι διεξαγόταν έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς ενός Βρετανού χειρουργού ότι ο Ες είχε δολοφ ονηθεί από Βρετανούς πράκτορες. Π ρόκειται για τον στρατιω τικό χειρουργό Χιού Τόμας, ο οποίος είχε υπηρετήσει στις φυλακές του Σπαντάου και είχε γνωρίσει τον Ες. Οπως προ­ κύπτει από τη ν έκθεση, ο Τόμας γνώριζε τα ονόματα των δύο δο­

στική απόδειξη ό τι το εγχείρημα του Ες ή ­ ταν αποκλειστικά απόφαση δική του και όχι του Χίτλερ, προέρχεται από το προσω­ πικό ημερολόγιο του Γκαίμπελς, ο οποίος σημειώνει με έμφαση στις 13 Μαΐου 1941: «Το βράδυ έρχεται μια φοβερή είδηση: Παρά την α ντίθ ετη διαταγή του φύρερ, ο Ες π έταξε με το αεροπλάνο του και αγνο­ είτα ι από το Σάββατο. Οι υπασπιστές του, οι οποίοι ήταν οι μόνοι που γνώριζαν για το εγχείρημά του, συνελήφθησαν μετά από εντολή του φύρερ. [...] Μου τηλεφώ ­ νησαν από το Μπέργκχοφ. Ο φύρερ είναι πραγματικά συντετριμμένος. Τι εικόνα θα μπορούσε να σχηματίσει ο υπόλοιπος κό­ σμος; Ενας πνευματικά διαταραγμένος άνθρωπος να είναι ο δεύτερ ος στην ιε­ ραρχία του Ράιχ μετά τον φύρερ. Είναι α­ πίστευτο και δεν μπορεί να το κατανοήσει ανθρώπινος νους». Μία ημέρα αργότερα, στις 14 Μαΐου, αφού ε κ θ έ τε ι τις λεπ τομέρειες και τις συνθήκες υπό τις οποίες πραγματοποιήθηκε η παράτολμη πτήση του Ες, περι­ γράφει την άφιξή του στην κατοικία του Χίτλερ στο Ομπερσάλτσμπεργκ: «Με πε­ ριμένει ο φύρερ. Διαβάζω τις επιστολές που άφησε ο Ες στον φύρερ: Ενα α τε λ εί­ ωτο πήγαινε-έλα, μία ακατανόητη στάση που τον οδήγησαν στην Αγγλία για να τους πείσει ότι η θέση τους ήταν απελπι­ στική και με τη βοήθεια του λόρδου Χάμιλτον να ρίξουν την κυβέρνηση Τσώρτσιλ. Στόχος θα ήταν μετά την επίτευξη μιας συμφωνίας η Αγγλία να διατηρήσει τις κτήσεις της. Το ότι ο Τσώρτσιλ θα τον συνελάμβανε αμέσως, αυτό το παρέβλεψε. Είναι απίστευτο! Αυτός ο ηλίθιος ήταν ο δεύτερ ος τη τά ξει άνδρας μετά τον φύ­ ρερ!». Στη συνέχεια, ο Γκαίμπελς επιρρί­ π τει σαφείς ευθύνες και υπαινιγμούς στον καθηγητή Χάουσχόφερ και στη γυ­ ναίκα του Ες, ενώ ανησυχεί εύλογα για τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η ε ­ νέργεια αυτή στις σχέσεις και στις συμμα-

λοφόνων και τα αποκάλυψε στον αξιωματικό της αστυνομίας που τη συνέταξε, Χάουαρντ Τζόουνς. Στο 11 σέλιδο έγγραφο ο τελευ τα ίο ς αναφέρει ό τι τα ονόματα των πρακτόρων εκτελεσ τώ ν τα αποκάλυψε ένας πρώην μέλος τη ς SAS. Σύμφωνα με την κατάθεση του Τόμας, οι δύο ε κ τε λ ε ­ στές εισήλθαν στη φυλακή μεταμφ ιεσμένοι σε Αμερικανούς στρατιώτες. Ο Τζόουνς στην έκθεσή του π ροτείνει να εξετα σ τούν οι δύο φερόμενοι ως δολοφόνοι, καθώς επίσης και άλλοι μάρτυρες, ώ­ στε να διαλευκανθεί πλήρως η υπόθεση. Οι ισχυρισμοί του Τόμας αλλά και η έκθεση του αστυνομικού Τζόουνς ώθησαν τη Σκότλα­ ντ Γιάρντ να αρχίσει, τον Μάιο του 1989, έρευνα για τις συνθήκες θανάτου του Ες. Ωστόσο, έξι μήνες αργότερα, η έρευνα διακόπη­ κε απότομα, αφού η Εισαγγελία θεώρησε ότι δεν υπήρχαν στοι­ χεία και έκλεισ ε την υπόθεση.

χίες τη ς Γερμανίας με τις υπόλοιπες χώ­ ρες του Αξονα. Ως προς το ζήτημα αν, τελικά, ο Χ ίτ­ λερ ήταν γνώστης της ενέργειας του Ες, ο υπουργός Προπαγάνδας είναι διαφωτιστικός: «Συνομίλησα για αρκετή ώρα με τον φύρερ. Είναι απερίγραπτα πικραμέ­ νος. Δεν ανέμενε ποτέ κάτι τέτο ιο . Θα μπορούσε κάποιος να είναι προετοιμα­ σμένος για όλα, όχι όμως για τις άφρονες ιδέες ενός ηλιθίου. Υποφέρω και εγώ μαζί με τον φύρερ». Με βάση, λοιπόν, τα παραπάνω στοι­ χεία και με το δεδομένο ό τι ο Γκαίμπελς γνώριζε τα ενδόμυχα μυστικά του Χίτλερ, θεω ρείτα ι αδύνατο ο τελ ευ τα ίο ς να είχε συμφωνήσει με τον Ες και να μη γνώριζε τίπ οτε ο υπουργός Προπαγάνδας.

Η ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΣΠΑΝΤΑΟΥ Το 1946, ο Ες δικάστηκε στη Νυρεμ­ βέργη σε ισόβια κάθειρξη. Στην τε λ ε υ ­ ταία του δήλωση ενώπιον του δικαστηρί­ ου τη ς Νυρεμβέργης, στις 31 Αυγούστου 1946, ο Ες αμετανόητος διακήρυξε την πί­ στη του προς τον Χίτλερ. «Για πολλά χρό­ νια της ζωής μου είχα την ευκαιρία να συ­ νεργαστώ με το σπουδαιότερο τέκνο το οποίο ο λαός μου α νέδειξε κατά τη χ ιλιε­ τή ιστορία του. Ακόμη και αν μπορούσα, δεν θα ήθελα να σβήσω αυτήν τη χρονική περίοδο από την ύπαρξή μου... Δεν μετα­ νιώνω για τίποτα». Για τον Στάλιν και τους διαδόχους του

Ο Ρούντολφ Ες κατά τη διάρκεια της δίκης της Νυρεμβέργης. Διακρίνονται επίσης από τα αριστερά οι Γκαίρινγκ (με τα γυαλιά ηλίου), Ρίμπεντροπ, Κάιτελ, Καλτενμπρύνερ, Νταίνιτς (άνω σειρά, αριστερά) κ.ά.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 5

k

Ο Ρούντολφ Ες κατά τη διάρκεια της δίκης της Νυρεμβέργης. Διακρίνονται επίσης από τα αριστερά ο Γκαίρινγκ, Ρίμπεντροπ (δίπλα στον Ες) και ο Κάιτελ να κοιτά τον εισερχόμενο Σπέερ.

επρόκειτο να παραμείνει το ζωντανό και αμετανόητο σύμβολο του Γ’ Ράιχ που είχε κοστίσει στη Σοβιετική Ενωση εκατομμύ­ ρια ζωές. Ηταν επίσης ο άνθρωπος που, στα μάτια τους, είχε επιδιώξει κατά την πτήση του στη Βρετανία το 1941 να συνά­ ψει συμφωνία με την καπιταλιστική Δύση, για να βοηθήσει τη γερμανική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Αυτό ήταν ένα γεγονός που τον καθιστούσε ιδ ια ίτε­ ρα ένοχο για όλα όσα ακολούθησαν. Από την άλλη πλευρά όμως, ο Ες ήταν από τους πολύ λίγους αξιωματούχους του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος που δεν ενεπλάκη στις εσωκομματικές έριδες, αλ­ λά ούτε ποτέ χρησιμοποίησε την εξουσία, την οποία κατείχε, προς ίδιον όφελος, ενώ επιπροσθέτως είχε παρέμβει προσω­ πικά για να βοηθήσει Γερμανούς πολίτες που είχαν κατηγορηθεί άδικα για αντικυβερνητική δράση. Είναι χαρακτηριστικό ότι με τη δική του προσωπική παρέμβαση στον Χ ίτλερ τερματίσ τηκαν οι επιθέσεις των Ταγμάτων Εφόδου (Sturmabteilung SA) κατά των εβραϊκών καταστημάτων κα­ τά τη διάρκεια της περίφημης «Νύκτας των Κρυστάλλων» (9 Νοεμβρίου 1938). Κατά τα πρώτα 20 έτη μετά τη Νυρεμ­ βέργη, ο Ες συγκατοικούσε στο Σπαντάου μαζί με άλλους αξιωματούχους του Γ’ Ράιχ. Σταδιακά, ο ένας μετά τον άλλον, (π.χ. ο φον Νόιρατ, ο Σπέερ και ο ναύαρ­ χος Νταίνιτς) απελευθερώθηκαν και έτσι ο Ρούντολφ Ες μετά το 1966 παρέμεινε ο μόνος κρατούμενος στις φυλακές. Κάποιες προσπάθειες και φωνές που

5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

υποστήριζαν τη μείωση ή και την άρση της ποινής του δεν εισακούστηκαν, κα­ θώς μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 οι Σ οβιετικοί ήταν αμ ετακίνη το ι στο ζήτημα της απελευθέρωσής του. Η έλ ευ ­ ση, όμως, του νέου Σοβιετικού ηγέτη Μι­ χαήλ Γκορμπατσόφ αποτέλεσε το σημείο καμπής στις μετέπ ειτα εξελίξεις. Την εποχή εκείνη ήταν ο τελευ τα ίο ς εν ζωή κρατούμενος από το σύνολο των καταδικασθέντω ν κατά τις δίκες της Νυ­ ρεμβέργης. Ο ηλικιωμένος Ες αντιμετώ ­ πιζε σοβαρά πνευμονολογικά και καρδιο­ λογικά προβλήματα, ενώ η όρασή του είχε μειω θεί σημαντικά. Στο κελί του μοναχι­ κού κρατούμενου στο Σπαντάου κρέμο­ νταν χάρτες της σελήνης, αποκαλύπτο­ ντας το ενδιαφ έρον του για την αστρονο­ μία, και αναμνήσεις από τις επ ιβλητικές παρελάσεις της Νυρεμβέργης. Μ ετά το 1986, όμως, η σοβιετική κυβέρνηση έ δ ει­ ξε εμφανή σημάδια προσέγγισης προς τη Δύση. Ο Γκορμπατσόφ ήταν αποφασισμέ­ νος να διαφοροποιήσει την άκαμπτη στά­ ση και να προβεί στην απελευθέρωση του τελευτα ίο υ φυλακισμένου του Σπαντάου. Για τον Γκορμπατσόφ μια τέτο ια πράξη θα γινόταν παγκόσμια αποδεκτή «ως μια χ ει­ ρονομία ανθρωπισμού», (περιοδικό «Spiegel», 13 Απριλίου 1987). Φαίνεται, όμως, ό τι οι προθέσεις της νέας σ οβιετικής ηγεσίας έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου στη Βρετανία και στην τό τε πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ. Για πολλά χρόνια οι δυτικές κυβερ­ νήσεις υποστήριζαν ότι ήταν έτο ιμ ες να

συμφωνήσουν στην απελευθέρωση του Ες, αλλά το σοβιετικό βέτο ήταν αυτό που την εμπόδιζε. Η πρωτοβουλία, όμως, του Γκορμπατσόφ αποκάλυψε την υποκρισία τους. Οι αρχές τώρα στην Ουάσιγκτον, αλλά κυρίως στο Λονδίνο, έπρεπε να ανακαλύψουν νέους και πιο «μόνιμους» τρό­ πους, ώστε να αρνηθούν στον Ες την ε ­ λευ θ ερία του και να τον εμποδίσουν να μιλήσει απρόσκοπτα.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ Ή ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ; Το απόγευμα της 17ης Αυγούστου 1987, ο γιος του Ες δέχθηκε ένα τηλεφώ ­ νημα από τον Ντάρολντ Κην, τον Αμερικα­ νό διευθυντή του Σπαντάου, ο οποίος ψυ­ χρά και λακωνικά του είπε στα αγγλικά τα εξής: «Είμαι εξουσιοδοτημένος να σας πληροφορήσω ότι ο πατέρας σας εξέ­ πνευσε σήμερα στις 4.10 μ.μ. Δεν είμαι ε ­ ξουσιοδοτημένος να σας δώσω περισσό­ τερ ες λεπ τομέρειες». Η επίσημη έκθεση που δημοσιεύθηκε ακολούθως στον Τύπο ήταν η παρακάτω: «Η αρχική εξέταση έδ ειξε ότι ο Ρούντολφ Ες αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Το α­ πόγευμα της 17ης Αυγούστου 1987, υπό τη συνήθη επίβλεψη του φύλακα, ο Ες μ ετέβη στο σπιτάκι του κήπου, στο προ­ αύλιο, όπου συνήθιζε να κάθεται. Οταν ο φύλακας κοίταξε στο προαύλιο λίγα λ ε­ πτά αργότερα, είδ ε τον Ες με ένα η λε­ κτρικό καλώδιο γύρω από τον λαιμό του.

Εγιναν προσπάθειες για να επ ανελθεί και μεταφ έρθηκε στο Βρετανικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Μ ετά από πολλές προσπά­ θ ειες για τη ζωή του, δηλώθηκε νεκρός στις 4.10 μ.μ. Το ερώτημα εάν αυτή η από­ πειρα αυτοκτονίας ήταν η αιτία του θανά­ του του απ οτελεί το αντικείμενο της έ ­ ρευνας συμπεριλαμβανομένης λεπ τομε­ ρούς νεκροψίας που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη». Ωστόσο, η συμμαχική αυτή έκθεση α­ φήνει αναπάντητα και μετέωρα πολλά ε ­ ρωτήματα. Πώς ήταν δυνατόν ένας 93χρονος αδύναμος και καταβεβλημένος άνδρας, χωρίς καθόλου δύναμη στα χέρια του, να αυτοκτονούσε με αυτόν τον τρό ­ πο; Ο Ες με πολλή δυσκολία μπορούσε να περπατήσει από το κελί του μέχρι τον κή­ πο, και μόνο στηριζόμενος σε ένα μπα­ στούνι από τη μία πλευρά και με τη βοή­ θ εια του φύλακα από την άλλη. Δύο ημ έρες αργότερα, η βρετανική στρατιωτική διοίκηση στο Βερολίνο ε ξ έ ­ δωσε ανακοίνωση στην οποία, μεταξύ άλ­ λων, αναφερόταν ό τι «ο πρώην Ναζί Ες αυτοκτόνησε, χρησιμοποιώντας ένα η λε­ κτρικό καλώδιο για να κρεμαστεί. Η αιτία θανάτου ήταν η ασφυξία». Οταν η Αστυνομία του Βερολίνου ανέλαβε να εξιχνιάσει τα αίτια του θανάτου του, το βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών σταμάτησε την έρευνα και η γερμανική κυβέρνηση συναίνεσε στην αποσιώπηση του θέματος.

0 ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ Τον Φεβρουάριο του 1988, ο γιος του Ες κατάφ ερε να πείσει έναν δικηγόρο από τη Νότια Αφρική, ο οποίος διατηρού­ σε επαφές με τις δυτικές μυστικές υπη­ ρεσίες, να γράψει μια κατάθεση με τη

Ο Ρούντολφ Ες, υπόδικος κατά τη δίκη της Νυρεμβέργης.

μορφή μιας ένορκης βεβαίωσης ώστε να μπορεί να προσαχθεί ενώπιον του δικα­ στηρίου. Ο δικηγόρος ισχυριζόταν ό τι ο Ρούντολφ Ες δολοφονήθηκε από δύο άνδρες της βρετανικής SAS και η κατάθεσή του είναι η εξής: «Ερωτήθηκα σχετικά με τις λεπ το μ έρ ειες του θανάτου του πρώ­ ην υπουργού του Γερμανικού Ράιχ, Ρού­ ντολφ Ες. Ο υπουργός του Ράιχ Ρού­ ντολφ Ες δολοφονήθηκε κα τ’ εντολή της Βρετανίας. Ο φόνος διαπράχθηκε από δύο μέλη της βρετανικής SAS (Special Air Service - Μονάδα Ειδικών Δυνάμεων του Βρετανικού Στρατού). Η μονάδα αυτή μπορεί, εκτό ς από το Υπουργείο Αμύνης, να λαμβάνει διαταγές και από το Υπουρ­ γείο Εσωτερικών. Η δολοφονία σχεδιά­ στηκε και οργανώθηκε από τη ΜΙ-6 (Στρα­ τιω τική Υπηρεσία Πληροφοριών). »Το εγχείρημα τη ς δολοφονίας του Ρούντολφ Ες, το οποίο ανέλαβε η μυστι­ κή υπηρεσία, ήταν τόσο βιαστικά σχεδια­ σμένο, ώστε ούτε καν του δόθηκε κάποια κωδική ονομασία, κάτι το οποίο ήταν ε ­ ντελώς ασυνήθιστο. Αλλες μυστικές υΣ ο βιετικοί φρουροί στον περίβολο των φυλακών Σπαντάου.

πηρεσίες που συμμετείχαν στο σχέδιο αυτό ήταν αυτές των ΗΠΑ, της Γαλλίας και του Ισραήλ. Ο ύτε η σοβιετική KGB, ούτε η GRU (Σοβιετική Στρατιωτική Υπη­ ρεσία Πληροφοριών), ο ύ τε ακόμα οι γερ­ μανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν εν η ­ μερω θεί για το σχέδιο τη ς δολοφονίας. »H δολοφονία του υπουργού του Ράιχ Ρούντολφ Ες κρίθηκε απαραίτητη, διό τι η κυβέρνηση τη ς Σοβιετικής Ενωσης είχε την πρόθεση να απελευθερώ σει τον κρα­ τούμενο τον Ιούλιο του 1987, σε συνδυα­ σμό με την τέτα ρ τη επίσκεψη στη Μόσχα του Γερμανού προέδρου Βαϊτζέκερ, αλλά ο τελ ευ τα ίο ς ζήτησε μια παράταση από τον επικεφαλής της σ οβιετικής κυβέρνη­ σης Γκορμπατσόφ μέχρι το ν Νοέμβριο του 1987, οπότε ήταν η σειρά της ΕΣΣΔ να αναλάβει τη φύλαξη του Ες. »Οι δύο άνδρες της SAS βρίσκονταν μέσα στο Σπαντάου από τη νύκτα του Σαββάτου προς Κυριακή (15-16 Αυγούστου 1987). Η αμερικανική CIA έδωσε τη συγκατάθεσή τη ς για τη δολοφονία τη Δ ευτέρ α (17 Αυγούστου 1987). Κατά τη διάρκεια του απογευματινού περιπάτου του υπουργού Ρούντολφ Ες, οι δύο άν­ δρες τη ς SAS περίμεναν τον κρατούμενο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 7

Αλλαγή φρουράς στις φυλακές του Σπαντάου μεταξύ Βρετανών και Αμερικανών.

στο μικρό σπίτι του κήπου της φυλακής και προσπάθησαν να τον στραγγαλίσουν με ένα καλώδιο μήκους 1,4 μ. Ακολούθη­ σε η ψευδής και παραπλανητική είδηση τη ς "αυτοκτονίας διά απαγχονισμού". Ο υπουργός του Ράιχ, Ρούντολφ Ες, πάλε­ ψε και φώναξε για βοήθεια και αυτό κινη­ τοποίησε τουλάχιστον έναν Αμερικανό φύλακα που έτρ εξε στο σημείο. Τότε η α­ πόπειρα κατά της ζωής του φυλακισμέ­ νου διακόπηκε και ένα ασθενοφόρο του Βρετανικού Στρατιω τικού Νοσοκομείου κλήθηκε. Ο χωρίς αισθήσεις υπουργός Ρούντολφ Ες μ ετα φ έρθ η κε στο βρετανι­ κό νοσοκομείο με το ασθενοφόρο. »Μου δόθηκε η παραπάνω πληροφο­ ρία προσωπικά και προφορικά από έναν αξιωματικό της ισραηλινής υπηρεσίας, την Τρίτη, 18 Αυγούστου 1987, γύρω στις 08.00, ώρα Νοτίου Αφρικής. Γνωρίζω αυτό

Ο γηραιός Ες στη φυλακή του Σπαντάου λίγο πριν τον 9άνατό του.

5 8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡ Ι Α

το μέλος της ισραηλινής υπηρεσίας, τό ­ σο επίσημα όσο και προσωπικά, εδώ και τέσσερα χρόνια. Είμαι απόλυτα ικανοποι­ ημένος μαζί του, διό τι ήταν ειλικρ ινή ς και τίμιο ς και δεν έχω απολύτως καμιά αμφι­ βολία για την αλήθεια των πληροφοριών του. Η απολύτως εμπιστευτική φύση της συνομιλίας του μ' εμένα είναι επίσης πέ­ ραν πάσης αμφιβολίας».

Η ΕΙ0Μ0Λ0ΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΤΟΥ ΕΣ Τον Μάιο του 2009, ο Τυνήσιος νοση­ λευ τή ς του Ες, Αμπντάλα Μελάουχι, έ ­ δωσε μια σ υνέντευξη στη γερμανική ε ­ φημερίδα «National Zeitung» σχετικά με τις συνθήκες υπό τις οποίες επ ήλθε ο θάνατος του Ες. Η άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη, μεταξύ των άλλων, ανέφ ερε και τα εξής: «N ational Zeitung: Οταν αναλάβατε τη θέση του νοσηλευτή στη φυλακή Σπα­ ντάου, γνω ρίζατε ποιος θα ήταν ο ασ θε­ νής που θα φ ροντίζατε; Μ ελάουχι: Μ έχρι την πρώτη ημέρα έναρ­ ξης των υπηρεσιών μου δεν γνώριζα α­ πολύτως τίπ οτε, ο ύτε καν το ν ασθενή του οποίου θα είχα την ευθύνη. Οι πλη­ ροφορίες μόνο που είχα ανέφεραν ό τι η εργασία μου θα ήταν σ' ένα βρετανικό νοσοκομείο. Αυτό τουλάχιστον είχα δια­ βάσει στην αγγελία της "Berliner Zeitung“. Η σ υνέντευξη που έδωσα είχε να κάνει με τη ν εξέταση τη ς προσωπικότητας και του χαρακτήρα μου και όχι με τις ια τρ ι­ κές μου γνώσεις. Η όλη ατμόσφαιρα αρ­ χικά μου φ άνηκε κάπως μυστηριώδης, αλλά αγωνιούσα και ήλπιζα να με προσλάβουν. N ation al Zeitung: Πότε διαπιστώσατε για

πρώτη φορά ό τι ο Ρούντολφ Ες, το όνο­ μα του οποίου δημόσια δεν σας επ ιτρ ε­ πόταν να αναφ έρετε, άρχισε να σας εμπι­ σ τεύεται; Μ ελάουχι: Κατά τη διάρκεια τη ς πρώτης ενημέρω σης από τον κύριο Τσαρλς Γκέιμπελ, ο ασ θενής μου Ρούντολφ Ες παρέμεινε σκεπτικός αλλά συνεργάσιμος. Η αρχική εντύπωση ήταν κάτι ανάμεσα σε απόσταση και συμπάθεια. Υστερα, όμως, από έ ξ ι μήνες άρχισε να λιώνει ο πάγος και αρχίσαμε να λέμ ε και κάποιες λέξεις στα αραβικά. Μ ετά από έναν χρόνο και τη ν καθημερινή επαφή που διατηρούσα με τον Ες, άρχισε να μ’ εμπ ιστεύεται. Οφείλω, επίσης, να προσθέσω ό τι από ένα συγκεκριμένο σημείο και μετά και εφόσον το επέτρεπαν οι συνθήκες, συζη­ τούσαμε και πολιτικά θ έμ α τα ακόμα και προσωπικά. N ation al Zeitung: Προσπαθήσατε την καθημερινότητα του ανθρώπου που χα­ ρακτηρίσ τηκε ως ο πιο "μοναχικός κρα­ το ύμ ενο ς του κόσμου" να τη ν κάνετε πιο ανθρώπινη και πιο υποφερτή; Πόσο μα­ κριά φτάσατε; Μ ελάουχι: Πιθανόν να είχα υπερβεί κάποια όρια, αλλά δεν μπορούσα ανθρώπι­ να να βλέπω πώς του συμπεριφέρονταν μέσα στη φυλακή. Κάθε φορά προσεποιούμην στον επικεφαλής τη ς βάρδιας λ έ­ γοντας λ.χ. χαρακτηριστικά ό τι "αν ο Ες δεν έχ ει στη διάθεσή του ένα τραπεζάκι για την τηλεόραση, θα μπορούσε να του συμβεί κάποιο ατύχημα και εσύ θα χά­ σεις τη δουλειά σου". Κάποιοι μάλιστα από το υ ς φρουρούς είχαν δω ροδοκηθεί -αλλά αυτό είναι ένα άλλο θ έμ α -, ώστε να μπορώ να προσφέρω κάποια μικρά δώρα στον ασθενή μου. Οχι τίπ οτε το ι­ διαίτερο, αλλά μία σοκολάτα ή μία τούρ ­ τα γενεθλίω ν ήταν κάτι που προξενούσε χαρά και ικανοποίηση στον Ες. Συχνά, ε ­ πίσης, του έδινα βιβλία για ανάγνωση ε ­ πειδή ο έντυπος Τύπος δεν επιτρεπόταν στη φυλακή [...]. N ation al Zeitung: Πώς σχολιάζετε την πληροφορία ό τι τον Μάιο του 1986 ο Γκορμπατσόφ αποφάσισε να απ ελευθε­ ρώσει τον Ες; Μ ελάουχι: Το θεωρώ βέβαιο. Οι πηγές μου ήταν δύο πολύ έμπιστοι άνθρωποι. Ο επικεφαλής της ρωσικής φρουράς στο Σπαντάου και ο Ρώσος δ ιευ θ υ ντή ς της φυλακής. Ηταν ένα βράδυ με πολύ αλκο­ όλ, κατά το οποίο η γλώσσα των Σ ο β ιετι­ κών είχε λυθεί. Εκεί ο Ρώσος δ ιευ θ υ ντή ς δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να μου αποκαλύψει ό τι ο Γκορμπατσόφ σχεδίαζε να απ ελευθερώ σει τον Ες. Ο επικεφαλής της φρουράς με διαβεβαίωσε επίσης ότι κάτι τέ το ιο είχε ακούσει νω ρίτερα στο

λές τη ς κεντρικής κυβέρνησης (της Ανγκελας Μέρκελ) ήταν σαφείς: Η εκ τα ­ φή πραγματσποιήθηκε με πλήρη μυστι­ κότητα, κατά τη διάρκεια της νύκτας, και χωρίς να έχουν ενημερ ω θεί τα μέσα εν η ­ μέρωσης. Οπως διευκρίνισ ε ο αντιδήμαρχος της πόλης Ρόλαντ Σίφελ, “ Ελπίζουμε με αυτόν τον τρόπο να παύσει να υπάρχει πάνω από την πόλη μας αυτό το καφέ φά­ ντασμα», αναφερόμενος στο χρώμα πολ­ λών μιλιταριστικώ ν αμφιέσεων των οπα­ δών του Ες, οι οποίοι συγκεντρώνονταν πάνω από τον τάφο του κάθε χρόνο, στην επ έτειο τη ς «αυτοκτονίας» του. Οι κλη­ ρονόμοι του Ες αποδέχθηκαν σιωπηρά την απόφαση να αποτεφρωθούν τα λ ε ί­ ψανά του και οι σ τάχτες του να σκορπι­ στούν στη θάλασσα. Ξ3

Ο οικογενειακός τάφος των Ες στο Βουνσίντελ. Το 2011, με διαταγή της κυβέρνησης Μέρκελ, η σωρός του Ες απομακρύνθηκε από το νεκροταφείο.

Το αποκαλυπτικό για τις συνθήκες του θανάτου του Ρούντολφ Ες βιβλίο του Μελάουχι «Είδα τους δολοφόνους στα μάτια».

ρωσικό ραδιόφωνο. Την είδηση τη μ ε τέ ­ φερα αμέσως στον Ες που παραδόξως, μετά από μερικά δευτερ ό λεπ τα απόλυ­ της σιωπής, μου απάντησε λέγοντας: "Μελάουχι, αυτό θα απ οτελέσει τη θανα­ τική μου καταδίκη". National Zeitung: Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σας, μετά το ν θάνατο του Ρούντολφ Ες τα γερ μανικά μέσα ε ν η μ έ ­ ρωσης αδιαφόρησαν παντελώ ς για τις σ υνθήκες θανάτου του, ενώ α ν τίθ ετα τα δυτικά ΜΜΕ, όπως το β ρετανικό BBC, ζήτησαν επ ανειλημμένα συνε­ ν τε ύ ξ ε ις από εσάς; Μελάουχι: Δυστυχώς ο γερμανικός λαός είναι πολύ καταπιεσμένος στο ζήτημα αυτό. Οποιοσδήποτε διατυπώνει γραπτώς ή προφορικώς μια αντίθεσ η ή αιρ ε­ τική άποψη στα θ έμ α τα του Α' ΠΠ ή του Β’ ΠΠ, είναι βέβαιο ό τι θα αντιμετω π ίσει προβλήματα και νομικές ενοχλήσεις. Κάποιες αρχές από το γερμανικό κράτος προσπάθησαν να με πείσουν να σιωπή­ σω. Υπήρξαν ξένο ι τηλεο π τικο ί σταθμοί, όπως το BBC και το CBS, οι οποίοι επέδειξαν ειλικρ ινές ενδιαφ έρον να πληροφορηθούν τα γεγονότα του 1987. Ανάλο­ γο ενδιαφ έρον επ έδ ειξε και ο γερ μανι­ κός SAT 1, ωστόσο λίγο αργότερα οι αρ­ μόδιοι του σταθμού αναγκάστηκαν να α­ ποσύρουν το ενδιαφ έρον τους, επειδή το επίσημο γερμανικό κράτος το υς απεί­ λησε με μηνύσεις στην περίπτωση που η συνέντευξή μου δινόταν στη δημοσ ιότη­

τα και η γερμανική κοινή γνώμη πληρο­ φ ο ρ είτο τις πραγματικές σ υνθήκες του θανάτου του Ρούντολφ Ες. Προσωπικά μου είναι αδιανόητο ό τι υπάρχουν άν­ θρωποι που αδυνατούν να κατανοήσουν πως πρώτα απ’ όλα έβλεπα το ν ασθενή μου ως άνθρωπο. Είμαι νοσηλευτής και φροντίζω το ν άνθρωπο που αναλαμβά­ νω. Αυτή είνα ι η δουλειά μου. Με προσέλαβαν να φροντίζω το ν Ες στο Σπαντάου και όχι για να τον κρίνω. Εγραψα, λοιπόν, αυτά που είδα στη φυλακή». Φαίνεται, όμως, πως οι αποκαλύψεις του Μελάουχι ενόχλησαν τη γερμανική κυβέρνηση και εκείνο υς που φοβούντο τη ν αλήθεια. Ο Τυνήσιος νοσηλευτής α­ π οκλείστηκε από τον γερμανο-τυνησιακό σύνδεσμο, παρόλο που ανήκε στα ι­ δρυτικά του μέλη, ενώ αναγκάστηκε μ ε­ τά από π ιέσ εις να π αραιτηθεί και από τη συμβουλευτική επιτροπή μεταναστών στον δήμο Βερολίνου-Μπράντενμπουργκ. Παρόλα αυτά, ο Αμπντάλα Μελάουχι συνεχίζει να αγω νίζεται μέχρι σήμερα για ν' απ οδείξει το αυτονόητο: ό τι ο Ρού­ ντολφ Ες δολοφ ονήθηκε και πως ο ίδιος είδ ε το υ ς δολοφόνους του κατάματα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το καλοκαίρι του 2011, οι αρχές της βαυαρικής πόλης Βούνζιντελ, όπου βρι­ σκόταν ο τάφ ος του Ρούντολφ Ες, απο­ φάσισαν να τον καταστρέψουν. Οι εντο-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Allen Peter: THE CROWN AND THE SWASTIKA: HITLER, HESS, AND THE DUKE OF WINDSOR, London: R. Hale, 1983. (2) Wolf Rudiger Hess: ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ: Η ΖΩΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ, εκδ. Edelweiss, Αθήνα, 2012. (3) Ν τέιβιντ Ιρβινγκ: Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ, εκδ. Γκοβόστι), Αθήνα 2004. (4) Ν τέιβιντ Ιρβινγκ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα 2003. (5) W. R. Hess: Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα, 2002. (6) Εφημερίδα «National Zeitung», 29 Μαΐου 2009. (7) Ελευθέριος Η. Καντζίνος: ΡΟΥΝΤΟΛΦ Ε Σ - 0 ΙΔΕΑΛΙΣΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΒΙΟΣ ΤΟΥ, Περιοδικό «Ιστορικές Σελίδες», αρ. τεύχ. 38, Απρίλιος 2009. (8) Γιάννης Παπαθεοδώρου: ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ - ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΣΠΑΝΤΑΟΥ, Περιοδικό «Τότε», αρ. τεύχ. 36, Ιούνιος 2007. (9) Ιάκωβος Περ. Χονδροματίδης: Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΠΤΗΣΗ ΤΟΥ ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ, Περιοδικό «Ιστορικά θέμ α τα », τεύχ. 55, εκδόσεις Περισκόπιο, Οκτώβριος 2006. (10) www.rudolfhess.org (11) Ιάκωβος Περ. Χονδροματίδης: ΕΠΙΛΟΧΙΑΣ ΡΟΧΟΥΣ ΜΙΣ: ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΕΠΙΖΩΝΤΑ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ, Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», τεύχ. 195, ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Απρίλιος 2013. (12) JOSEPH GOEBBELS TAGEBÜCHER, Band 4 : 1940-1942, Piper Verlag, Munchem 2003.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA I 5 9

ΠΟΡΓΟΣ ΑβΑΝΑΣΙΑΔΗΣ - I o io piko c Ο οχυρωματικός περίβολος της Αμιδας, όπως σώζεται σήμερα. Τα τείχη της πόλης ήταν ιδιαίτερα ισχυρά, κτισμένα εν μ έρ ει σε βράχο, ώστε να μη είναι δυνατή η υπονόμευσή τους.

ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΙΔΑ Η βυζανιινο-περσικη σύγκρουση σιη Μεσοποταμία

Εξαιρετική αναπαράσταση Σασσανίδη κατάφρακτου ιππέα, από σύγχρονο αναπαραστάτη. Η ισχύς της 9ωράκισης είναι εμφανής.

6 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΆυιΟα, το σημερινό Ντινιαρμπακίρ me Τουρκίας, αποτεΠούοε από την αρχαιότητα αημαντικό πέρασμα από τη Μεσοποταμία προς τη Μικρό Αοία. Η πρώτη ιστορική αναφορά στην πόλη πραγματοποιείται τον 13ο αιώνα π.Χ., αν και η περιοχή κατοικείτο ήθη από τη 10η χιλιετία π.Χ. Το όνομά inc είναι αοουριακό και σημαίνει ((θήκη üiipouc». Η πόλη υπήρξε επί αιώνες το μήΠο της έριδος μεταξύ Ρωμαίων - κατόπιν Βυζαντινών - και Περοών me Παρθικής και της Σαοοανιδικής δυναστείας.

Αποψη της σύγχρονης πόλης του Ντιγιαρμπακίρ, της βυζαντινής Αμιδας, με τμήμα του άριστα σωζόμενου τείχους.

ο 502 μ.Χ. επικρατούσε ειρήνη στα απέραντα βυζαντινοπερσικά σύνορα. Ο αυτοκράτορας Ανα­ στάσιος από τη μία και ο Σασσανίδης βασιλιάς Καβάδ (Καβάδης για τους Βυζαντινούς) διαβιούσαν χωρίς προβλήματα. Η τε λ ευ τα ία σύγκρουση μεταξύ των δύο γειτονικώ ν αυτοκρα το­ ριών είχε λ ή ξει το 440. Ο Πέρσης βασι­ λιάς ανήλθε στον θρόνο το 488 και τον διατήρησε μέχρι το 496, οπότε εκθ ρ ο νί­ στηκε από επανάσταση των ευγενών, τα προνόμια των οποίων προσπάθησε να περιορίσει. Ο Καβάδ εξορίσ τηκε στο κάστρο της «Λήθης» στη Σογδιανή, κατάφ ερ ε όμως να δραπ ετεύσει και κατέφ υγε στους Ε φ θαλίτες ή «Λευκούς θύννους», ένα ουννικό φύλο που είχε κατακτήσ ει τα ση­ μερινά Τατζικιστάν, Αφγανιστάν και μ έ­ ρος τη ς Ινδίας. Εκεί βρήκε στρατιω τική και οικονομική υποστήριξη, και με τη βοήθεια των Εφθαλιτών ανέκτησε τον θρόνο του το 498. Ο Καβάδ, όμως, είχε δ α νεισ τεί μεγά­ λα ποσά από τους Εφθαλίτες, στους μι­ σθοφόρους των οποίων είχε υποσχεθεί αξιόλογες αμοιβές. Αδυνατώ ντας να τους τις καταβάλει, αποφάσισε να ζητή­ σει ένα δάνειο από το ν αυτοκράτορα Αναστάσιο. Ο Αναστάσιος ήταν το α ν τίθ ε­ το του Καβάδ: γεννημένος στο Δυρρά­ χιο, είχε εξ ελ ιχ θ ε ί σε ανώτατο διοικητικό αξιωματούχο τη ς αυτοκρατορίας. Οταν

Τ

πέθανε ο αυτοκράτορας Ζήνων, η χήρα του Αριάδνη διόρισε στον θρόνο τον Αναστάσιο, το ν λεγόμενο Δίκορο (επειδή τα μάτια του είχαν δ ιαφ ο ρετικό μεταξύ το υς χρώμα). Ο Αναστάσιος υπήρξε άριστος στα δι­ ο ικητικά και οικονομικά πράγματα της αυτοκρατορίας, αλλά απέτυχε παταγω­ δώς στα στρατιω τικά -ό ν τα ς απόλεμος ο ίδ ιο ς - και στα εκκλησιαστικά, στα οποία υποστήριξε τη ν αίρεση του Μ ονοφυσιτι­ σμού. Παρόλα αυτά, είχε κατορθώ σει να κ α τα σ τείλει τη ν εξέγερσ η των Ισαύρων, οπαδών του δ ιεκδ ικη τή του θρόνου Λογγίνου (αδελφού του νεκρού Ζήνωνα) και να δημιουργήσει ένα τερά σ τιο πλεόνα­ σμα στο κρατικό θησαυροφυλάκιο. Σε αυτό ακριβώς το πλεόνασμα βασί­ στηκε ο Καβάδ, φιλοδοξώντας να επ ιτύ­ χ ει δάνειο από τον Αναστάσιο ώστε να ε ­ ξοφλήσει τα χρέη του προς τους Εφθαλί­ τες. Ετσι, μια περσική πρεσβεία αφίχθη στην Κωνσταντινούπολη, μεταφ έροντας επίσημα το αίτημα του Πέρση βασιλιά προς το ν Ελληνα ομόλογό του. Ο Ανα­ στάσιος υποδέχθηκε την πρεσβεία με τ ι­ μές και συγκάλεσε συμβούλιο με τους σ τενούς του σ υνεργάτες προκειμένου να μ ελ ετή σ ει το αίτημα. Στο συμβούλιο ακούστηκαν πολλές απόψεις, αλλά ε κ ε ί­ νη που επικράτησε ήταν πως τα χρήματα δεν έπρεπε να δοθούν, επειδή το να παρα μείνει η συμμαχία Περσών και Εφθαλιτών αδιατάρακτη, εξασφαλίζοντας τα

νώτα των Περσών, δεν ήταν προς ό φ ε­ λος των Βυζαντινών, αφού έτσ ι οι Εφθα­ λ ίτες θα μπορούσαν ανενόχλητοι να στραφούν κατά τη ς αυτοκρατορίας. Τελικά, ο Αναστάσιος αρνήθηκε να χορηγήσει δάνειο στον Καβάδ. Ο τ ε λ ε υ ­ ταίος εξο ργίσ τη κε ιδια ίτερα από τη ν α­ πάντηση του Αναστασίου, καθώς αντιλήφ θηκε το σκεπτικό του. Αμέσως, λοιπόν, αποφάσισε να ε π ιτεθ ε ί κατά του Βυζα­ ντίου και να κερδίσει με τα όπλα -δ η λ α ­ δή με αρπαγές και λ εη λ α σ ίες- τα χρήμα­ τα που είχε ανάγκη.

ΠΟΛΕΜΟΣ Ο Καβάδ συγκέντρωσε τον σασσανιδικό στρατό και εισ έβ αλε στα βυζαντινά εδάφη. Αρχικά λεηλάτησ ε δύο μικρές συνοριακές πόλεις, την Αγγελ και τη Σούφ. Οπως μαρτυρεί το χρονικό του Σύ­ ρου του Στυλίτη, γνωστού και ως «ψευδο-Ιησού», ο Αναστάσιος, στο άκουσμα τη ς είδησης τη ς περσικής εισβολής, απέσ τειλε αμέσως ως πρέσβη τον Ρουφίνο, με πολλά χρήματα, για να π είσει τον Κα­ βάδ να αποχωρήσει. Ο Ρουφίνος, όμως, όταν έφ θασ ε στην Καισάρεια της Καππα­ δοκίας, π ληροφορήθηκε ό τι οι Πέρσες είχαν ήδη λεη λα τή σ ει τις δύο πόλεις. Ετσι, άφησε τα χρήματα στην Καισάρεια και μετέβη ο ίδιος να συναντήσει τον Κα­ βάδ. Ο Πέρσης βασιλιάς δέχθηκε τον Βυ­ ζαντινό πρέσβη, αλλά στο άκουσμα όσων

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 161

Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α ’ όπως εικονίζετα ι σε νόμισμα της εποχής. Ο Αναστάσιος δεν ήταν πολεμιστής αυτοκράτορας και δεν είχε ιδ ια ίτερ ες σχέσεις με τον στρατό. ΓV αυτό άλλωστε δεν ανέθεσε τη διοίκηση του στρατού που απέστειλε κατά των Περσών σε έναν στρατηγό, αλλά σε πολλούς, ώστε να αποφύγει ενδεχόμενο κινδύνο από τη συγκέντρωση υπερβολικής εξουσίας σε ένα πρόσωπο.

ί Ο ΚαΒάδ ήταν περισσότερο πολεμιστής παρά διπλωμάτης, και για τον λόγο αυτόν αντέδρασε με επίθεση στην Αμιδα, όταν ο Αναστάσιος τού αρνήθηκε τα χρήματα που ζητούσε. J του είπε εξοργίστηκε, τον φυλάκισε και κινήθηκε κατά της Αμιδας, της μεγάλης και ισχυρής πόλης της Μεσοποταμίας. Ο στρατός του Καβάδ κινήθηκε πρώ­ τα προς τη Θεοδοσιούπολη (το σημερινό Ερζερούμ της Τουρκίας), πρωτεύουσα της επαρχίας της Εσωτερικής Αρμενίας. Ηταν Σεπτέμβριος του 502 και η πόλη δεν ήταν προετοιμασμένη για πολιορκία, κα­ θώς η εποχή, ειδικά στην περιοχή εκείνη που ο χειμώνας έρχεται νωρίς, δεν θεω ­ ρείτο κατάλληλη για πολεμικές επιχειρή­ σεις. Ετσι, η περσική επίθεση αιφνιδίασε τους κατοίκους και τη μικρή φρουρά και η πόλη κατελήφθη σχεδόν αμαχητί και λεηλατήθηκε άγρια από τους Πέρσες. Μ ετά από τη ν επ ιτυχία του αυτή, ο Καβάδ συνέχισε τη ν πορεία του προς την Αμιδα. Οι Πέρσες προσέγγισαν την πόλη από το ν βορρά, φ θάνοντας ενώ­ πιον των ισχυρών τη ς τειχών στις 5 Οκτωβρίου του 502. Η πόλη δεν δ ιέ θ ε τε καν φρουρά στρατιωτών. Ωστόσο οι πολί­ τε ς τη ς συγκεντρώ θηκαν και ομόφωνα αποφάσισαν να υπερασπιστούν την πόλη τους. Ετσι ξεκίνησ ε μια από τις επ ικές π ολιορκίες του Μεσαίωνα.

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΑΜΙΔΑΣ Οι Πέρσες σταδιακά περικύκλωσαν την πόλη και άρχισαν την τακτική τη ς πο­ λιορκία. Οι πηγές δεν αναφέρουν την α­ ριθμητική δύναμη του στρατού των πο­ λιορκητών, ού τε τον αριθμό των μάχιμων πολιτών στην Αμιδα. Οι τελ ευ τα ίο ι πρέπει να πολέμησαν στο σύνολό τους -άνδρες,

6 2 IITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

γυναίκες και παιδιά- αφού σι πηγές υπο­ στηρίζουν ό τι ακόμα και οι μοναχοί είχαν λάβει τα όπλα και φρουρούσαν τμήμα του τείχους. Ο Καβάδ δ ιέτα ξε τους άνδρες του να κατασκευάσουν ένα κεκλιμένο επίπεδο από χώμα, το οποίο θα έφ θανε στο ύψος των τειχών και θα το υς επ έτρεπ ε να ε ι­ σβάλουν στην πόλη. Οι κάτοικοι απάντη­ σαν υψώνοντας το τείχο ς πάνω από το ύ­ ψος του κεκλιμένου επιπέδου. Τότε ο Κα­ βάδ δ ιέτα ξε το υς άνδρες του να κατα­ σκευάσουν έναν τεράσ τιο π ολιορκητικό κριό, τον οποίο οι Πέρσες θα ανέβαζαν στο κεκλιμένο επίπεδο, με σκοπό να κατακρημνίσουν το νέο τείχο ς που οι Αμιδινοί είχαν αναγείρει, ως προσθήκη στο υπάρχον. Οι Πέρσες ανέβασαν τον κριό και πράγματι άρχισαν να γκρεμίζουν σταδιακά το νέο τείχος. Δεν γνώριζαν, ό­ μως, ό τι οι Αμιδινοί, προφα­ νώς δ ια θ έτο ντα ς ανάμεσά τους κάποιους μηχανικούς, άρχισαν να σκάβουν κρυφά κάτω από το κεκλιμένο επίπε­ δο, έχοντας διατρήσει τη βάση του παλαιού τείχους αφαιρώντας το χώμα και μ εταφ έροντάς το στην πόλη, ώστε να μη γίνει αντιληπτή η ενέργειά τους από το υς Πέρσες. Παράλ­ ληλα, συνέχιζαν να αγωνί­ ζονται επί του τείχους, προ­ σπαθώντας με μακριά δοκά­ ρια να ακινητοποιήσουν την κεφαλή του περσικού κριού, ό­

πως αναφ έρει ο ιστορικός Προκόπιος. Οι Αμιδινοί εργάστηκαν πυρετωδώς στη βάση του τείχο υς και αφαίρεσαν με­ γάλη ποσότητα χώματος, τοπ οθετώ ντας παράλληλα υποστυλώματα, τα οποία ε ί­ χαν εμπ οτίσ ει με εύ φ λ εκ τες ύλες. Ο Κα­ βάδ δ ιέτα ξε 500 επ ίλεκτους ιππείς του, πλήρως θωρακισμένους, να αφιππεύ­ σουν και να ηγηθούν τη ς εφόδου. Οι Αμιδινοί τό τε πυρπόλησαν τα υποστυλώμα­ τα και, ξαφνικά, το κεκλιμένο επίπεδο κατέρρευσ ε, μαζί με τον κριό και εκα το ­ ντά δες Πέρσες στρατιώ τες. Οι 500 επ ίλε­ κτοι Πέρσες είχαν κατα φ έρ ει να αναρριχηθούν στο τείχος, αλλά μετά τη ν κατάρ­ ρευση του κεκλιμένου επιπέδου απομο­ νώθηκαν στο τείχος και υπέκυψαν στη μοίρα τους, ύστερα από έ ξ ι ώρες άγριας μάχης. Επρόκειτο για μια καταστροφή για τον Καβάδ, ο στρατός του οποίου είχε ήδη αρχίσει να νιώ θει τις συνέπειες της σκληρής αντίστασης των Αμιδινών. Η α­ ποτυχία αυτή και οι βαριές απώλειες που υπέστη ο στρατός του έπεισαν το ν Κα­ βάδ να μη επιχειρήσει νέα έφοδο, τουλά­ χιστον άμεσα. Αντί αυτού, αποφάσισε να εκ τε λ έσ ε ι επιδρομές στη γύρω περιοχή. Ετσι, δ ιέτα ξ ε το ν σύμμαχό του βασιλιά των Αράβων Ναμάν να κ ιν η θ εί νότια και να κατασ τρέψ ει οτιδήπ οτε βυζαντινό. Παράλληλα έδωσε εντολή σε άλλο περ­ σικό τμήμα να κ ινη θ εί προς την πόλη Κωνσταντίνη (σημερινό Βιράνσεχιρ της Τουρκίας) και τη Μ ελιτινή (σημερινή Μαλάτια τη ς Τουρκίας). Οι πόλεις α υ τές ε ί­ χαν φρουρές με δ ιο ικη τές το υς Ολύμπιο και Ευγένιο, αντίστοιχα. Οι δυνάμεις του Ολύμπιου επ ιτέθηκαν σε τμ ή ματα Περ­ σών που λεηλατούσαν τα χωριά γύρω από τη ν Κωνσταντίνη και κυριολεκτικά τα αφάνισαν. Ωστόσο, τα βυζαντινά σ τρατεύματα, όπως κατα­ γράφει το χρονικό του ψευδο-Ιησού του Στυλίτη, Αργυρό νόμισμα με παράσταση του Σασσανίδη βασιλιά Καβάδ. Αντίθετα με τον Αναστάσιο, ο Καβάδ ήταν περισσότερο πολεμιστής παρά διπλωμάτης, και για τον λόγο αυτόν αντέδρασε με επίθεση στην Αμιδα, όταν ο Αναστάσιος τού αρνήθηκε τα χρήματα που ζητούσε. Ωστόσο, οι καταστροφές που υπέστη η χώρα του ήταν πολύ μεγαλύτερες από όσες προκάλεσε, και το χρυσάφι που τελικά εξασφάλισε από τον Αναστάσιο, δεν ήταν αρκετό για να επουλώσει τις πληγές.

Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΜΙΔΑΣ Ενώ συνέβαιναν αυτά, ο Καβάδ συνέ­ χισε να πολιορκεί την Αμιδα, με τον στρατό του να υφ ίσταται τερ ά σ τιες απώ­ λ ειες, λόγω του ψύχους αλλά και τη ς α­ ντίστασης των Αμιδινών. Αποφάσισε έτσι να ανακατασκευάσει το κεκλιμένο επίπε­ δο που είχε καταρρεύσει από τις ενέρ ­ γ ειες των Αμιδινών. Για το ν σκοπό αυτόν δ ιέτα ξε το υ ς άνδρες του να συγκεντρώ ­

ΕΥΞΕΙΝΟΣ Π Ο Ν ΤΟ Σ

___ ----------~Ν

\

____ Μελιτινη ·

Καισάρεια»

' ι

Α Ρ Μ Ε Ν ΙΑ

Λίμνη Ά ρσησσα

1

s'

• Άμιδα *< % * Κωνσταντίνη ·

"y '

· Δοράς ^° ·? ς

Έδεσσαβ

· Νίσιβη

~\

ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ • Αντιόχεια

Το θέατρο επιχειρήσεων του Αναστασίανού πολέμου. Οι μάχες διεξήχ&ησαν σε μια ευρεία περιοχή στα σύνορα της σημερινής Τουρκίας, του Ιράκ και της Συρίας.

σουν κάθε είδους υλικό, κατασκευάζο­ ντας επιπλέον καλύμματα από δέρμα και στρώσεις βάμβακα, πίσω από τα οποία θα εργάζονταν π ροστατευμένοι από τα βέλη των Αμιδινών. Οι κάτοικοι, όμως, δεν είχαν πει την τε λ ευ τα ία το υς λέξη. Κατασκεύασαν μια τερά σ τια λιθοβόλο μηχανή, την οποία σι Πέρσες ονόμασαν «καταστροφέα», που, σύμφωνα με τον ψευδο-Ιησού, έριχνε βλήματα βάρους 150 περίπου κιλών, συντρίβο ντας οτιδήπ οτε έπ ληττε. Μάλιστα κατέσ τρεψ ε ακόμη και έναν τεραστίω ν διαστάσεων περσικό κριό και σκότωσε ό­ λους το υς Πέρσες στρατιώ τες που τον χειρίζονταν. Η μηχανή αυτή, ήταν προφα­ νώς, προϊόν τη ς σκέψης κάποιου, άγνω­ στου δυστυχώς, Αμιδινού μηχανικού και απ οτέλεσ ε το μόνο απ οτελεσματικό ό­ πλο των πολιορκημένων, αφού τα επενδεδυμένα με βαμβάκι π ροστατευτικά των Περσών, τα οποία έβρεχαν ώστε να μη καίγονται, δεν μπορούσαν να διατρηθούν από βέλη, ο ύτε καν από ο ξυβ ελείς καταπέλτες. Η πολιορκία συνεχιζόταν για τρ ίτο μήνα -ή τα ν ήδη Ιανουάριος του 503- και

ο Καβάδ το μόνο που είχε να επ ιδ είξει ή­ ταν 50.000 απώλειες του στρατού του! Σύμφωνα με τον Προκόπιο και το χρονι­ κό του ψευδο-Ζαχαρία, πριν ακόμη από τη ν κατασκευή του καταστροφέα, ο Κα­ βάδ, απ ογοητευμένος από τη ν αποτυχία, είχε αποφασίσει να εγκα τα λείψ ει τη ν πο­ λιορκία και να αποχωρήσει. Προσθέτουν, μάλιστα, ό τι οι Αμιδινοί ανέβηκαν όλοι στα τείχη -ακόμη και οι πόρνες, όπως α­ ναφέρουν χαρακτηριστικά- και τον λοι­ δορούσαν. Α ντίθετα, το χρονικό του ψευδο-Ιησού δεν αναφ έρει κάτι τέτο ιο . Ο ψευδο-Ζαχαρίας υποστηρίζει ό τι οι Πέρ­ σες ζήτησαν από το υς Αμιδινούς να τους καταβάλουν φόρο υπ οτέλειας, αλλά οι κάτοικοι αρνήθηκαν. Τότε ο Καβάδ απο­ φάσισε να παραμείνει και να καταλάβει τη ν πόλη πάσει θυσία. Οι πηγές πάντως είναι σαφ έσ τερες ό­ σον αφορά τον τρόπο που τελ ικ ά έπεσε η πόλη, με μικρές μεταξύ το υ ς διαφορο­ ποιήσεις. Ενας κάτοικος της Αμιδας, ο Κούτριγος, εκτελο ύσ ε συχνά εξόδους μέσω ενός μικρού υπονόμου, κάτω από το λεγόμενο Τριπύργιο, στο δυτικό τμ ή ­ μα τω ν τειχών. Από ε κ ε ί εκτελο ύ σ ε μι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 3

Εκδοτική 2 0 1 3

ν

ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

Θεοδοσιοιίπολη ·

Σχεδίαση χά ρ τη: ΓΝΩΜΩΝ

δεν κατάφεραν να επ ιστρέφουν στη βά­ ση το υ ς και η νύκτα τα βρήκε σε αναπτεταμένο πεδίο. Εκεί ο Ολύμπιος έκανε το λάθος να επ ιτρέψ ει στους στρατιώ τες να ανάψουν φω τιές, καθώς ήταν Νοέμβριος και το κρύο ισχυρό. Οι Πέρσες, βλέπο­ ντας τις φ ω τιές κινήθηκαν ενα ντίο ν των Βυζαντινών, οι οποίοι αιφνιδιάστηκαν, α­ φού νόμιζαν ό τι είχαν εξοντώ σ ει όλους τους εχθρούς, ενώ στην π ραγματικότη­ τα είχαν εξοντώ σει μόνο ένα περσικό τμήμα. Το ιππικό τους πρόλαβε να σωθεί, τρεπόμενο σε φυγή. Το πεζικό όμως, α­ δυνατώντας να διαφύγει, σχημάτισε χελώνη και πολέμησε απελπισμένα για πολ­ λή ώρα. Η τύχη του, όμως, ήταν προδιαγε­ γραμμένη, καθώς βρισκόταν περικυκλωμένο από χ ιλιά δες εχθρούς και οι Αρα­ βες ελα φ ρ οί ιππείς τού είχαν ανακόψ ει κάθε οδό υποχώρησης. Υστερα από ηρω­ ικό αγώνα, βαλλόμενοι από χ ιλιά δ ες β έ­ λη, οι Β υζαντινοί πεζοί λύγισαν. Λόγω των απωλειών, η χελώνη άνοιξε και οι ε ­ χ θ ρ ικές δυνάμεις ξεχύθηκαν ενα ντίο ν τους με τις λόγχες. Λίγοι επέζησαν και αιχμαλω τίστηκαν, οι περισσότεροι τρ α υ­ ματίες. Την ίδια ώρα, οι Αραβες σύμμαχοι των Περσών είχαν καταφ θάσει καίγο­ ντας, σφάζοντας και λεηλατώ ντας μέχρι την Εδεσσα της Μεσοποταμίας. Μόνο οι αιχμάλωτοι, το υς οποίους οι Αραβες έ ­ συραν πίσω τους δεμένους, ανήλθαν σε 18.500, κυρίως γυναίκες και παιδιά, κα­ θώς οι άνδρες συνήθως σφάζονταν. Επί­ σης, τα βάρβαρα αραβικά στίφη άρπαξαν τεράσ τιο αριθμό ζώων και ό,τι άλλο συ­ ναντούσαν στον δρόμο τους. Μόνο η κα­ λά οχυρωμένη και φρουρούμενη μεσοποταμιακή μητρόπολη τη ς Εδεσσας γ λ ί­ τωσε από τη ν καταστροφή. Στο μεταξύ, ο δούκας της Μ ελιτινή ς Ευγένιος, αδυνατώντας να αντιμετω π ί­ σει τους Αραβες με τις π εριορισμένες του δυνάμεις, αποφάσισε να εκ τελ έσ ει αντιπερισπασμό. Ετσι, κινή θ η κε ταχύτα ­ τα και επ ιτέθ η κ ε αιφ νιδιαστικά στην περσική φρουρά της Θεοδοσιούπολης, ανακαταλαμβάνοντας την πόλη.

Σύγχρονοι Πέρσες παρελαύνουν με στολές Σασσανιδών κλιβανοφόρων ιππέων, κατά τη διάρκεια εορτής στην Τεχεράνη. Το ισχυρότερο τμήμα του σασσανιδικού στρατού ήταν το ιππικό του, στο οποίο πολεμούσαν συνήθως οι ευγενείς. Οι Πέρσες ιππείς ήταν βαριά θωρακισμένοι και εξοπλισμένοι.

κροεπ ιθέσ εις κατά του περσικού στρα­ τοπέδου και επ έσ τρεφ ε με το υς συ­ ντρόφ ους του. Ενας Πέρσης, όμως, τον α ντιλήφ θηκε και, παρακολουθώντας τον, σύμφωνα με το ν Προκόπιο, εισ ή λθ ε στην πόλη. Κατόπιν, έσπευσε να ε ν η μ ε­ ρώσει το ν Καβάδ, ο οποίος ετο ίμ ασ ε α­ μέσως το υ ς άνδρες του και το υ ς εφ ό ­ διασε με κλίμακες. Το βράδυ τη ς 10ης προς 11η Ιανουαρίου του 503 οι Πέρσες εφόρμησαν. Το συγκεκριμένο τμήμα του τείχους φρουρούσαν μοναχοί, οι οποίοι, για ά­ γνωστο λόγο, είχαν μάλλον αποκοιμηθεί. Οι πηγές αναφέρουν ό τι είχε π ροηγηθεί κάποια θρησ κευτική πανήγυρη και οι α­ μυνόμενοι είχαν καταναλώσει πολύ κρα­ σί. Ισως να είχαν πιεί για να αντιμετωπί-

Αναπαράσταση κατάψρακτων Σασσανιδών ιππέων. Οι κατάφρακτοι ήταν θωρακισμένοι, όπως και τα άλογά τους, από κεφαλής μέχρι ονύχων, αποτελούσαν δε το πλέον επίλεκτο τμήμα του σασσανιδικού στρατού.

6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σουν το ισχυρό ψύχος, ενώ είναι επίσης πιθανό η αβλεψία να οφ ειλόταν στην αί­ σθηση τη ς νίκης που είχε κυριεύσ ει τους Αμιδινούς. Ο ψευδο-Ιησούς αναφ έρει ότι πολλοί αμυνόμενοι είχαν επ ισ τρέφ ει στα σπίτια το υ ς για να π ροστατευθούν από το ψύχος. Αργότερα κυκλοφόρησε και η φήμη ό τι κάποιος προδότης είχε οδηγή­ σει το υς Πέρσες εντό ς τη ς πόλης. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο: οι μοναχοί κατεσφάγησαν από το υς Πέρσες, οι οποίοι, σε μικρές ο­ μάδες διείσδυσαν μέσα από τον υπόνο­ μο και κυρίευσαν έναν πύργο. Ωστόσο οι Αμιδινοί, μόλις το υς αντιλήφ θηκαν, αντεπ ιτέθ η κα ν άμεσα και πίεσαν τους Πέρσες. Ο Καβάδ αμέσως δ ιέτα ξε τα υ­ πόλοιπα τμ ή ματά του να ανέβουν στα τείχη με τις κλίμακες. Ακολούθησε άγρια τειχομαχία, καθώς οι αμυνόμενοι πάλευ­ αν για τη ν επιβίωσή τους. Ο Καβάδ παρα­ κολουθούσε ανήσυχος τη ν εξέλ ιξη της μάχης, σφάζοντας ο ίδιος κάθε στρατιώ ­ τη του που υποχωρούσε. Τελικά επ ικράτησε η αριθμητική υπε­ ροχή των Περσών και, ύστερα από άγρια τειχομαχία πολλών ωρών, οι Πέρσες εισήλθαν στην πόλη το μεσ ημέρι της 11ης Ιανουαρίου του 503, 80 η μ έρ ες από την έναρξη τη ς συστηματικής τη ς πολιορ­ κίας. Ακολούθησε ένα απ ίστευτο όργιο αίματος και καταστροφής. «Κ ατέσ τρε­ ψαν την πόλη, καταπάτησαν τα ιερά σκεύη και τις αγίες τράπεζες, άρπαξαν τα πάντα από τις εκκλησ ίες και αιχμαλώ­

τισαν τους επιζώντες, εκτό ς από μερι­ κούς γέρους και μερικούς που είχαν κα­ τα φ έρ ει να κρυφτούν», θρ η νεί ο ψευδοΙησούς ο Σ τυλίτης στο χρονικό του, διή­ γηση που επιβεβαιώ νει και ο επίσκοπος Συρίας του 13ου αιώνα, Γρηγόριος Μπαρ Εμπραούς. Ο Προκόπιος αναφ έρει ό τι η σφαγή των κατοίκων σταμάτησε μόνο όταν ένας γέρ οντας ιερέας εμφ ανίσ τηκε ενώπιον του Καβάδ και του είπε πως δεν αρμόζει σε βασιλιά να σφαγιάζει αιχμαλώτους. Εκείνος δ ιέτα ξε τό τε να παύσει η σφαγή, αλλά επ έτρεψ ε στους άνδρες του να πά­ ρουν ως σκλάβους το υς επιζώντες κατοί­ κους. Κατόπιν άφησε φρουρά 3.000 ανδρών, υπό τον στρατηγό Γλώνη, στην πό­ λη. Ο ψευδο-Ιησούς, μάλλον υπερβάλλο­ ντας, υπολογίζει τον αριθμό των νεκρών σε 80.000. Αυτό πάντως που προκαλεί ε ­ ντύπωση είναι η αναφορά του στους τρ ό ­ πους θανάτωσης των κατοίκων από τους Πέρσες, οι οποίοι, άλλους το υς λιθοβό­ λησαν έξω από την πόλη, άλλους τους έ ­ πνιξαν στον ποταμό Τίγρη και άλλους που ανασκολόπισαν.

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ Ο Καβάδ, μ ετά τη νίκη του στην Αμιδα, απ ελευθέρω σε το ν Ρουφίνο και τον δ ιέτα ξ ε να μ ετα φ έ ρ ει στον αυτοκράτορα όσα είχαν συμβεί. Πράγματι, τα νέα για τις π ερσικές σφαγές διαδόθηκαν στις γύρω πόλεις και ένα κύμα πανικού απλώθηκε στους βυζαντινούς πληθυ­ σμούς τη ς περιοχής. Οταν και ο Αναστά­ σιος π ληροφ ορήθηκε τη ν είδηση, δ ιέ τα ­ ξε τη ν ενίσχυση των φρουρών στις συ­ νο ριακές πόλεις. Ο Καβάδ από τη ν πλευρά του, όπως αναφ έρ ει ο ψευδο-Ιησούς, δεν αρκέσ τηκε στη μέχρ ι τό τ ε λ εία του, αλλά με νέα επιστολή του στον Αναστάσιο το ν Απρίλιο του 503, απαίτησε τη ν καταβο­ λή φόρου υπ ο τέλειας από τη ν α υτοκρα ­ τορία. Σε απάντηση ο Αναστάσιος δ ιέ τα ­ ξε τη συγκέντρωση ισχυρών δυνάμεων και τη ν αποστολή το υ ς σε όλη τη ν επι­ κράτεια. Ωστόσο, όντας απόλεμος και φ οβούμενος το υς σ τρα τιω τικούς, α νέ­ θ εσ ε τη διοίκηση τη ς σ τρα τιά ς όχι σε έ ­ ναν στρατηγό, αλλά σε πολλούς, ώστε κανένας να μη κερδ ίσ ει υπερβολική δό­ ξα ή φήμη και απ ειλήσει το ν ίδιο και το ν θρόνο του. Ετσι, η σ τρατιά δ ιο ικ είτο από τον γο τθ ικ ή ς καταγωγής Α ρεόβινδο, το ν ε ­ πίσης Γερμανό διο ικη τή των Βασιλικών Ταγμάτων τη ς Κωνσταντινούπολης Κέλερ, το ν ευ γενή Π ατρίκιο από τη Φρυγία

και το ν ανιψιό του αυτοκρά τορα Υπάτιο, μοιραίο πρωταγωνιστή στη Στάση του Νίκα, λίγο αργότερα. Α υτοί ή τα ν οι στρατηγοί, συνοδεύονταν όμως επίσης από το υ ς Ιουστίνο (τον μ ετέπ ειτα α υ το ­ κράτορα, θ είο του Ιουστινιανού), Πατρικιόλο, Βιταλιανό, Φαρεσμάνη από τη Λαζική, και το υ ς Γότθους Γοδίδισκλο και Βέσσα. Η στρα τιά δεν κ ινή θ η κ ε ως ενιαία δύναμη, αλλά ο κάθε αρχηγός Βάδιζε με ένα τμ ήμα της, α νεξά ρ τη τα από το υ ς άλλους. Ο Α ρεόβινδος, με 12.000 άν­ δρες, έφ θασ ε στην περιοχή τη ς πόλης Δάρας και στρατοπ έδευσ ε εκεί. Οι δυ­ νάμεις του Π ατρικίου και του Υπατίου -40.000 άνδρες συνολικά- κινήθηκαν κατά τη ς Αμιδας, με σκοπό να τη ν ανακαταλάβουν, και σ τάθμευσ αν στην Εδεσσα, γ ια τί μόνο μια μεγάλη πόλη μπορούσε να εξασφ αλίσ ει το ν ανεφ ο ­ διασμό το υ ς με τρόφ ιμα. Ο Καβάδ, π ληροφορούμενος τις κι­ νή σ εις τω ν αντιπάλων του, α π έσ τειλε μια δύναμη 20.000 ανδρών κατά του Αρεόβινδου. Ωστόσο στη μάχη που ακο­ λούθησε, ο Α ρεόβινδος νίκησε το υς Π έρσες και το υ ς καταδίω ξε μέχρι τη Νίσι6η, όπου σε νέα μάχη το υ ς συνέτριψ ε και πάλι. Τον Ιούλιο, ο Καβάδ ενίσχυσε τον στρατό του με νέα τμ ή μ α τα Αράβων και Ε φθαλιτώ ν θύννω ν και α ν τεπ ιτέθ η κε. Ο Α ρεόβινδος ζήτησ ε ενισ χύσ εις από το υ ς συστρατηγούς του, αλλά δεν τις έλα β ε και, ενώπιον τη ς τερ ά σ τια ς α­ ριθ μ η τική ς υπεροχής του στρατού του Καβάδ, υποχρεώ θηκε να υποχωρήσει προς τη ν Κωνσταντίνη, φ θάνοντας τ ε λ ι­ κά στην Εδεσσα. Στην π ραγματικότητα, οι Π ατρίκιος και Υπάτιος είχαν ξεκιν ή σ ει με το μεγα­ λύτερο μέρος των δυνάμεώ ν το υ ς προς συνάντηση του Α ρεόβινδου, αλλά προ­ χωρούσαν εξα ιρ ετικ ά αργά. Το δε τμήμα του στρατηγού Κέλερ, καθυσ τερώ ντας ακόμη περισσότερο, δεν είχε καν φθάσει ακόμα στην ευ ρ ύ τερ η περιοχή. Τα τμ ή μ α τα που π αρέμειναν πολιορ­ κώντας -ήπ ια π λέο ν- τη ν Αμιδα, υπό το ν Φαρεσμάνη, κατάφ εραν να εξ ο υ δ ε­ τερώ σουν ένα περσικό τμήμα με ενέδρα, με δέλεα ρ ένα κοπάδι πρόβατα! Οι Πέρσες, μη βλέποντας πλέον πολιορκη­ τές, εξή λθ α ν από τη ν πόλη για να αρπά­ ξουν το κοπάδι, και οι εν εδ ρ εύ ο ν τες Β υζαντινοί το υ ς κατέσφαξαν. Στο μεταξύ, ο Καβάδ είχ ε πλησιάσει με το ν στρατό του, χωρίς να γ ίν ει α ν τι­ ληπτός, στις δυνάμεις του Π ατρικίου και του Υπατίου. Ο Υπάτιος, ως ανιψιός του αυτοκράτορα, ανέλαβε τη διοίκηση. Μη έχοντας καμία π ολεμική εμπ ειρία

ΣΤΡΑΤΟΣ TflN ΣΑΣΣΑΝΝΙΔΩΝ Ο σασσανιδικός στρατός ήταν μοναδικός στην περσική ιστορία, για διάφορους λό­ γους. Η αιχμή του δόρατός του ήταν το ιππικό του, το οποίο διακρινόταν σε τρ εις κατη­ γορίες - των καταφράκτων, των κλιβανοφόρων και των ελαφρών ιππέων. Οι κατάφρακτοι ήταν -τόσο οι ίδιοι, όσο και τα άλογά τους- Βαρύτατα θωρακισμένοι. Εφεραν αλυσιδωτή θωράκιση που κάλυπτε ολόκληρο το σώμα και το πρόσωπο, αφήνοντας μόνο δύο μικρές τρύπες για τα μάτια. Επιπλέον, έφεραν 6αρύ κράνος και ενίο τε επ ενδύτες με στρώσεις βαμβακερού υφάσματος. Με παρόμοιους επ ενδύτες ή με φολιδωτή θωράκιση προστά­ τευαν και τα άλογά τους. Οι κλιβανοφόροι έφεραν ελαφρύτερη θωράκιση, που συνήθως κάλυπτε το άνω μέ­ ρος του σώματος, ενώ τα άλογά τους μερικές φορές έφεραν θωράκιση που στο εμπρό­ σθιο μισό τμήμα του ζώου - συνήθως, όμως, ήταν εντελώς αθωράκιστα. Οι ελαφροί ιπ­ πείς δεν έφεραν θωράκιση. Ολοι οι Πέρσες ιππείς ήταν οπλισμένοι με ασπίδα, συνήθως διαμετρήματος όχι μεγαλύτερου των 30-60 εκ. Εφεραν επίσης μακριά ίσια σπάθη και, οι μεν κατάφρακτοι και κλιβανοφόροι λόγχη, οι δε ελαφροί ιππείς ακόντια. Οι κλιβανοφόροι έφεραν επίσης τόξα. Ολοι οι Πέρσες ιππείς μπορούσαν να αφιππεύσουν και πολεμή­ σουν ως πεζικό. Σε αντίθεση με το ιππικό, το πεζικό αποτελούσε την αχίλλειο πτέρνα του σασσανιδικού στρατού. Αποτελείτο από δορυφόρους και τοξότες, που προέρχονταν από τις κα­ τώ τερες τά ξεις και ήταν πενιχρά οπλισμένοι και ακόμα χειρότερα εκπαιδευμένοι. Οι μεν δορυφόροι έφεραν ξύλινη ευμεγέθη ασπίδα και δόρυ, οι δε το ξό τες το τόξο τους και ένα εγχειρίδιο. Υπήρχαν επίσης μερικά τμήματα μισθοφόρων ελαφρών πεζών, κυρίως από την περιοχή του σημερινού Αφγανιστάν ή Αρμενίων, οπλισμένα με ακόντιο και α­ σπίδα, που πολεμούσαν όπως οι αρχαίοι πελταστές. Τέλος, ο σασσανιδικός στρατός χρησιμοποίησε, σε περιορισμένο αριθμό, πολεμι­ κούς ελέφ αντες. Στον Αναστασιανό πόλεμο δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη χρήση τους. Σε γενικές γραμμές, ο σασσανιδικός στρατός ήταν ισχυρός, κυρίως λόγω του πο­ λυάριθμου και εκλεκτού ιππικού του, αλλά και λόγω του γενικότερου όγκου του. Η α­ ριθμητική δύναμη του στρατού ποίκιλλε από εποχή σε εποχή, αλλά μπορεί με ασφάλεια να ειπωθεί ότι σε ανά πάσα στιγμή ο εκάστοτε Σασσανίδης βασιλιάς μπορούσε να παρα­ τά ξει τουλάχιστον 100.000 άνδρες.

και ο φ είλο ντα ς το αξίωμά του στην ε ύ ­ νοια του θ είο υ του, κ α τά φ ερ ε να εξο υ ­ δετερ ώ σ ει ένα τμ ή μα 800 θύννω ν ιππέ­ ων που απ οτελούσε τη ν εμπροσθοφυ­ λακή του Καβάδ. Μ ετά τη «μεγάλη» του νίκη, αποφάσισε να σ τρα τοπ εδεύσ ει στο σημείο, χωρίς να λάβ ει τα απαραίτη­ τα μέτρ α ασφ αλείας ή να απ ο σ τείλει πε­ ριπόλους για να διαπιστώ σει τη ν ύπαρξη ή όχι του εχθρού. Το απ οτέλεσμα ή ταν προδιαγεγραμ­ μένο. Ηταν Αύγουστος και οι Β υζαντινοί στρατοπ έδευσ αν κοντά σε ένα ρυάκι για να π ρο μη θ εύο νται νερό, στο οποίο άρχισαν να πλένουν το κρέας που επρόκ ειτο να μαγειρέψουν. Από το ματωμένο νερό, ο Καβάδ α ν τιλ ή φ θ η κε ό τι οι α ν τί­ παλοί του ή ταν α ν έτο ιμ ο ι και επ ιτέθ η κ ε τη ν ώρα που οι Β υζαντινοί γευ μάτιζα ν άοπλοι, με τα άλογα χωρίς σ έλες. Στη θ έα τη ς περσικής σ τρα τιά ς π ροκλήθηκε πανικός. Ο Π ατρίκιος και ο Υπάτιος σώ­ θηκαν, όχι όμως και οι π ερισσ ότεροι άν­ δρες τους. Η υπερήφανη σ τρα τιά των 40.000 ανδρών δεν υπήρχε πια. Λίγο αρ γότερα έφ θ ασ ε στην π εριο­ χή και ο Κέλερ, ο οποίος π εριορίσ τηκε σε μ ικρ ο επ ιθ έσ εις εν τό ς του περσικού εδάφ ους, χωρίς να κατορθώ σ ει κάτι α­ ξιόλογο, αν και διο ικο ύσ ε τα πλέον επ ί­ λ εκ τα τμ ή μ α τα του στρατού. Ο Α ρεόβ ιν­

δος επ έσ τρεψ ε στην Κωνσταντινούπο­ λη και ανέφ ερ ε τα γεγονότα στον α υ το ­ κράτορα. Ο Αναστάσιος α ντέδρασ ε αποσ τέλλο ντα ς ν έες δυνάμεις με τη δ ια τα ­ γή να καταλάβουν τη ν Αμιδα. Ωστόσο, πλησίαζε ήδη ο χειμώ νας και μια τέ το ια επιχείρηση ή ταν δύσκολη. Ο Καβάδ, π ληροφορούμενος τη ν α­ ποστολή του νέου βυζαντινού στρατού και τη ν απειλή κατά τη ς Αμιδας, σχημά­ τισ ε μια σ τρατιά για τη ν υπεράσπιση τη ς πόλης και έσ τειλ ε μια ισχυρή δύνα­ μη π ροκειμένου να καλύψ ει μια εφ ο δ ιο ­ πομπή που προοριζόταν για τη φρουρά

Ανάγλυφη παράσταση Σασσανίδη κλιβανοφόρου ιππέα. Ο Πέρσης ιππέας εικονίζετα ι με τη λόγχη σε υψηλή λαβή, να εφορμά καλυπτόμενος από την ασπίδα του. Παράσταση από το Τακ ε Μποστάν στο όρος Ζάγρος του κεντρικού Ιράν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA I 6 5

της. Η εφοδιοπομπή και η συνοδεία της, όμως, έπεσαν σε βυζαντινή ενέδρα και καταστράφηκαν. Στο μεταξύ, η σ τρατιά σω τηρίας που είχ ε σ τε ίλ ε ι ο Καβάδ πλησίασε στην πολιορκη μένη Αμιδα. Ο σ τρατηγός Π ατρί­ κιος σ τάλθηκε να α ντιμετω π ίσ ει την περσική αυτή δύναμη, για τη ν οποία οι πηγές δεν αναφ έρουν ο ύ τε ποιος ήταν ο δ ιο ικη τής της, ο ύ τε τη ν αρ ιθ μ η τική τη ς ισχύ. Η κρίσιμη μάχη δ ό θ η κε στις ό ­ χ θ ες του ποταμού Νυμφίου (σημερινός Μπατμάν, νο τιο δ υ τικά τη ς λίμνης Αρσησσας-Βαν). Οι Β υζαντινοί διέσ χ ι­ σαν το ν ποταμό και βρέθηκαν στην ανα­ τολική του όχθη, έχοντας το ν Νυμφίο στα νώτα τους. Ο ψευδο-Ιησούς αναφ έρει ότι, στη θ έα της μεγαλύτερης αριθμητικά περσι­ κής στρατιάς, οι Βυζαντινοί αποφάσισαν να υποχωρήσουν. Στο μεταξύ, όμως, είχε βρ έξει και ο ποταμός πίσω το υς είχε γ ί­ νει αδιάβατος. Οσοι επιχείρησαν να περάσουν -ακόμα και έφιπποι- πνίγηκαν. Τό­ τ ε ο Πατρίκιος βγήκε μπροστά και μίλη­ σε στους άνδρες του. Ο ψευδο-Ιησούς μ ετα φ έρ ει το ν λόγο του ως εξής: «Ω άν­ δρες της Ελλάδας, ας μη ντροπιάσουμε τη φυλή μας και το στρατιω τικό μας α­ ξίωμα, τρεπ όμενοι σε φυγή ενώπιον των εχθρών. Αλλά ας επ ιτεθ ο ύμ ε εμ είς σε αυτούς και ίσως απ οδειχθούμε καλύτε­ ροί τους. Και αν είναι ισχυρότεροι από ε ­ μάς, είναι καλύτερα να πεθάνουμε από το σπαθί, αφήνοντας πίσω τη φήμη της γεννα ιό τητά ς μας, παρά να χαθούμε σαν δειλοί, πνιγμένοι στον ποταμό». Τα λόγια αυτά ξεσήκωσαν κύμα ε ν ­

r

θουσιασμού ανάμεσα σ τους αξιω μ ατι­ κούς και σ τους σ τρα τιώ τες, οι οποίοι με θάρρος και πίστη στη νίκη όρμησαν και πραγματικά διέλυσαν τη ν περσική στρα­ τιά, σ υλλαμβάνοντας αιχμάλω το το ν δ ι­ οικητή της. Μ ετά τη νίκη, ο Π ατρίκιος επ έσ τρ ε­ ψε στην πολιορκία με τις δυνάμεις του, συγκεντρώ νοντας ερ γά τες από τις γ ύ ­ ρω π όλεις. Σκοπός του ή τα ν να υπονο­ μεύσ ει τα τείχ η τη ς πόλης. Παράλληλα, άλλες βυζαντινές δυνάμεις είχαν εισ βά­ λ ε ι στο περσικό έδαφ ος απαντώντας με σπαθί και φωτιά στις π ερσικές σφαγές. Κοντά στη Νίσιβη, ο στρατηγός Τιμόστρατος, με 6.000 άνδρες, δ ιέλυσ ε ένα περσικό τμ ή μα 10.000 ανδρών.

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΑΜΙΔΑΣ Επιστρέφοντας στο βυζαντινό στρα­ τόπεδο έξω από την Αμιδα, ο Πατρίκιος δ ιέτα ξε την κατασκευή υπονόμου κάτω από τα τείχη. Οταν όλα ήταν έτοιμα, οι Βυζαντινοί πυρπόλησαν τα υποστυλώμα­ τα, και ένα μέρος του εξω τερικού τ ε ί­ χους κατέρρευσε. Σύμφωνα με τον ψευδο-Ιησού, υπήρχε και δεύτερο, εσ ω τερι­ κό τείχος, το οποίο εμπόδισε το υς Βυζα­ ντινούς να εισέλθουν. Το πιθανότερο ε ί­ ναι οι Πέρσες να κατασκεύασαν νέο τ ε ί­ χος εκεί, έχοντας α ν τιλ η φ θ εί τη δημιουργία του υπονόμου. Δ ιαφ ορετικά είναι αδύνατο να εξη γ η θ εί τέτο ιο υ μ εγ έ­ θους άγνοια από τους Βυζαντινούς στρατηγούς για τη ν οχύρωση μιας δικής

τους πόλης. Ο Πατρίκιος προσπάθησε εκ νέου, με νέο υπόνομο, αλλά αυτή τη φο­ ρά οι Πέρσες εξέτρ εψ α ν το νερό ενός πηγαδιού και το ν πλημμύρισαν. Ο Πατρί­ κιος π ληροφορήθηκε το γεγονός από έ ­ ναν λιποτάκτη και δεν συνέχισε το ν πό­ λεμ ο των υπονόμων. Μια άλλη επίθεση των Βυζαντινών κατά του τείχο υς είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 40 Βυζαντινών και των τρα υ­ ματισμό 150 περίπου. Οι Π έρσες είχαν εννέα νεκρούς. Αδυνατώ ντας να κατα­ λάβουν τη ν καλά οχυρωμένη πόλη, οι Β υζαντινοί σ τρατηγοί συγκάλεσαν πολε­ μικό συμβούλιο για να μ ελετήσ ουν τις ε ­ π όμενες κινήσ εις τους. Αποφάσισαν τό ­ τε να συνεχίσουν τη ν πολιορκία ηπ ιότε­ ρα, χωρίς εφόδους, με μικρό μέρος της στρατιάς, ενώ το μεγαλύτερο θα εισ έ­ βαλλε στο περσικό έδαφ ος για να προκαλέσει τη μεγαλύτερη δυνατή ζημιά στον εχθρό. Ετσι, ο Πατρίκιος π αρέμεινε στην Αμιδα, ενώ ο Αρεόβινδος, που είχε επι­ στρέφ ει, εισ έβαλε στο περσικό έδαφος. Ο Καβάδ έσ τειλ ε ένα τμήμα 10.000 περί­ που ανδρών προκειμένου να το ν αναχαι­ τίσ ει ή έστω να περιορίσει τη δράση του, αλλά το τμήμα αυτό, παρά τις διαταγές που είχε, ενεπλάκη σε μάχη με τις βυζα­ ν τιν ές δυνάμεις και διαλύθηκε. Οι Βυζαντινοί συνέλαβαν 30.000 αιχ­ μαλώτους και άρπαξαν 120.000 πρόβατα, αγελάδες και άλογα. Ο Α ρεόβινδος επισ τρέφ οντας απ έσ τειλε κοντά στη Νίσιβη ένα μικρό απόσπασμα για να κατοπ τεύ­ σει τον εχθρό, στη θ έα του οποίου οι Πέρσες εξήλθαν από την πόλη με σκοπό

'S

Πολιορκία πόλης σε παράσταση του «Χρονικού» του Σκυλίτζη. Αν και αναψέρεται σε μ ετα γενέσ τερ ες επιχειρήσεις, από την εικόνα μπορούν να εξαχθούν κάποια συμπεράσματα για τις πολιορκητικές επιχειρήσεις.

6 6 I ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Αναπαράσταση Βυζαντινών στρατιωτών του 6ου αιώνα, από σύγχρονους αναπαραστάτες. Ο βυζαντινός στρατός ήταν καλά εξοπλισμένος και εφοδιασμένος. Υπό άξια διοίκηση, μπορούσε κυριολεκτικά να επ ιτελέσ ει θαύματα.

να το καταδιώξουν. Τότε, όμως, συνάντη­ σαν το ν όγκο του στρατού του Αρεόβινδου και κατακόπηκαν όλοι, μέχρις ενός 7.000 νεκροί. Μ ετά τη νίκη αυτή, ο Α ρμέ­ νιος τοπάρχης Μουσλέκ, ο οποίος συμπολεμούσε με τους Πέρσες, το υ ς εγκατέλ ειψ ε και προσχώρησε στους Β υζαντι­ νούς, ενώ το παράδειγμά του ακολούθη­ σε και ένας Αραβας τοπάρχης. Πίσω στην Αμιδα, οι Βυζαντινοί ση­ μείωσαν άλλη μια επιτυχία, αφού κατάφεραν να σκοτώσουν τον Πέρση διοικη­ τή της πόλης Γλώνη, μαζί με 200 ιππείς του. Οι Πέρσες, οδηγούμενοι από την πείνα και ακολουθώ ντας τις οδηγίες ε ­ νός γέροντα, ο οποίος όμως ήταν πρά­ κτορας του Πατρικίου, εξήλθαν από την πόλη προς αναζήτηση τροφίμων. Εκεί έ ­ πεσαν στη βυζαντινή ενέδρα και αφ ανί­ στηκαν όλοι. Παρόλα αυτά, και παρά τη ν άγρια πεί­ να που οδήγησε σε φαινόμενα κανιβαλι­ σμού πολλούς από τους επιζώντες πολί­ τε ς -οι οποίοι είχαν καταφ έρ ει να επιβιώ­ σουν από την περσική πολιορκία-, η πόλη δεν υπέκυπτε. Οι Βυζαντινοί, για να πιέ­ σουν σε συνθηκολόγηση τον Καβάδ -ο ο­ ποίος ήταν επίσης απασχολημένος με τους Ε φθαλίτες, αφού δεν κατόρθωσε να καταβάλει τις αμοιβές που το υς είχε υποσχεθεί- εκτέλεσ α ν νέα επιδρομή στα περσικά εδάφη. Ο Α ρεόβινδος πέρασε τον ποταμό Τίγρη και κινή θ η κε βαθιά στην περσική επικράτεια, σκορπώντας τον τρόμο και τον πανικό. Ο Καβάδ έ ­ σ τειλε ενα ντίον του ένα σώμα 10.000 επί­

λεκτω ν ιππέων, αλλά στη μάχη που ακο­ λούθησε οι Πέρσες και πάλι ηττήθηκαν, με βαριές απώλειες. Κατόπιν συνέχιζαν να λεηλατούν, να σκοτώνουν και να καταστρέφουν. Ο Αρεό­ βινδος, κατά τον ψευδο-Ιησού, έδωσε ε ­ ντολή να θανατώνονται όλοι οι Πέρσες άνω των 12 ετών και μόνο οι γυναίκες και τα μικρά παιδιά να αιχμαλωτίζονται. Δ ιέ­ τα ξε επίσης να μη μ είνει όρθιο ούτε ένα σπίτι στα χωριά που καταλαμβάνονταν. Στην πραγματικότητα, οι σφαγές αυτές ή ­ ταν έργο των Αράβων, που είχαν συμμα­ χήσει πλέον με τους Βυζαντινούς, στην προσπάθειά τους να αποδείξουν τη νομι­ μοφροσύνη τους, αλλά και να συγκεντρώ­ σουν τα περισσότερα δυνατά λάφυρα. Υστερα από όλα αυτά, ο Καβάδ ανα­ γκάσ τηκε να ζητήσ ει ειρήνη. Ε σ τειλε τον στρατηγό του Ασταμπίντ, επικεφαλής σώματος 20.000 ανδρών, με τη ν εντολή να διαπ ραγματευθεί και όχι να π ολεμή­ σει. Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν αρ­ κετά, αλλά τελ ικ ά υπεγράφη συνθήκη ε ι­ ρήνης, βάσει τη ς οποίας η περσική φρουρά τη ς Αμιδας θα αποχωρούσε από τη ν πόλη. Τα σύνορα θα παρέμεναν α μ ε­ τάβλητα. Ο Αναστάσιος, μάλιστα, έσ τειλ ε ως δώρο στον Καβάδ 1.000 λ ίτρ ες χρυ­ σού (περίπου 32 κιλά). Με τον τρόπο αυτό έλ η ξε ο λεγό μ ε­ νος Αναστασιανός πόλεμος, και στην Αμιδα υψώθηκε και πάλι η βυζαντινή σημαία ύστερα από δύο χρόνια εχθρικής κατο­ χής, το 505.

Ο Αναστασιανός πόλεμος ήταν ένας από το υς μικρότερους σε διάρκεια πολέ­ μους μεταξύ του Βυζαντίου και τη ς σασσανιδικής Περσικής Αυτοκρατορίας. Επί­ κεντρό του ήταν η Αμιδα, η οποία πολιορκήθηκε πρώτα από το υς Πέρσες και κατόπιν από το υς Βυζαντινούς. Συ­ γκρούσ εις πάντως διεξήχθησαν σε όλη την περιοχή τη ς σημερινής ανατολικής Τουρκίας, του δυτικού Ιράκ και τη ς βό­ ρειας Συρίας. Με εξαίρεση τη μάχη κατά τη ν οποία η ττή θ η κ ε ο Υπάτιος, σε γ εν ι­ κές γραμμές οι Β υζαντινοί αναδεικνύονταν ν ικη τές στις συγκρούσεις, γεγονός που απ οδεικνύει την ποιοτική αναβάθμι­ ση των δυνάμεών τους. Οι Σασσανίδες εξακολούθησαν να α­ πασχολούν τη Βυζαντινή Α υτοκρατορία μέχρι τη ν εποχή του Ηρακλείου, το ν 7ο αιώνα, οπότε υπέστησαν τη μεγαλύτερη ή ττα της ιστορίας τους. Ωστόσο, από τον Αναστασιανό πόλεμο και έπ ειτα οι Βυζα­ ν τινο ί είχαν πλέον τη ν υπεροχή. Εντύπωση θα μπορούσε να προκαλέσει επίσης η αλλαγή στάσης των Αράβων. Στην πραγματικότητα, οι Αραβες μ ε τέ ­ βαλλαν τη ν πολιτική το υς συνεχώς, συμ­ μαχώντας πότε με το υς Πέρσες και πότε με το υ ς Βυζαντινούς, μέχρι τον 7ο αιώνα που ασπάστηκαν το Ισλάμ και άρχισαν το υς μεγάλους κατακτη τικο ύς το υς πο­ λέμους, θύμα των οποίων ήταν και η σασσανιδική Περσία. Στο πολεμικό πεδίο, πρέπει να το ν ι­ σ τεί η πρακτική του Αναστασίου να επι­ βάλλει την πολυαρχία στον στρατό του, με καταστροφικά αρχικά αποτελέσματα. Μόνο όταν την ηγεσία ανέλαβαν δύο στρατηγοί, με διακριτούς μεταξύ τους ρόλους, κατορθώ θηκε το επ ιθυμητό α­ ποτέλεσμα. Ξ]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) THE CRONICLE OF PSEUDO­ JOSHUA THE STYLITE, Liverpool University Press, Liverpool, 2000. (2) Προκόπιος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ, ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Τόμος Α’, εκδ. Νέα Σύνορα, Αθήνα, 1996. (3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών. (4) ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, Εκδ. Χάρη Πάτση, Αθήνα, 1966.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA I 67

ΙΓΙΛΗΣ ΣΙΤΑΡΑϊ ΣίΟΟίπνικώ ν Σπουδώ ν

;

J ·;

k

Ο πρόδρομος του «Ατλαντα» ήταν το μικρότερο βαλλιστικό βλήμα Convair ΜΧ-774 (1947).

ε προηγούμενο άρθρο της Στρα­ τιω τικής Ιστορίας (τεύχος 198) ε ­ ξετάσαμε την πρώτη μεγάλη σύ­ γκρουση εντό ς του Πενταγώνου μεταξύ της Αμερικανικής Αεροπο­ ρίας (United States Air Force - USAF) και, ει­ δικότερα, της πανίσχυρης Στρατηγικής Αεροπορικής Διοίκησης (Strategie Air Command - SAC) και του Αμερικανικού Ναυτικού (United States Navy - USN). Αφο­ ρούσε δύο στρατηγικής φύσης οπλικά συστήματα: το διηπειρωτικό βομβαρδι­ στικό Β-36 και το τεράστιο αεροπλανοφό­ ρο «United States». Ξεκίνησε το 1947 - ό ­ ταν η Αεροπορία αυτονομήθηκε πλήρως από τον Σ τρ α τό - και κορυφώθηκε το φ θ ι­ νόπωρο του 1949. Στη σύγκρουση εκείνη επικράτησε η USAF: πέτυχε όχι μόνο τη συνέχιση του ξεπερασμένου τεχνολογικά βομβαρδιστικού της, αλλά και την ακύρω­ ση του ανταγωνιστικού αεροπλανοφό­ Ο ταξίαρχος -αργότερα πτέραρχος- Σρόιβερ ήταν ο άνθρωπος που από το καλοκαίρι του 1954 «απογείωσε» τον ICBM. Τελικά επέβλεψε την ανάπτυξη πολλών ακόμη βαλλιστικών ρου. Η περίφημη «εξέγερση των ναυάρ­ βλημάτων. χων» η οποία επακολούθησε δεν είχε το παραμικρό αποτέλεσμα. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο κα­ θα επιχειρούσαν από βάσεις ξηράς ή από cruise, με υποηχητική ή, έστω, ελαφρώς υ­ τά τη δεκαετία του 1950 πολλοί αξιωματι­ αεροπλανοφόρα), η εμφάνιση των πρώ­ περηχητική ταχύτητα και κινητήρες συ­ νήθως τουρμπ οτζέτ (ουσιαστικά, δηλαδή, κοί του USN δεν επιθυμούσαν να «ανοί­ των κατευθυνόμενων βλημάτων εδάεπρόκειτο για μη επανδρωμένα αεροσκά­ ξουν» εκ νέου το ίδιο «μέτωπο»: η ανά­ φους-εδάφους δημιούργησε το σκηνικό φη σταθερών πτερύγων), ενώ οι απόγονοι μνηση της βαριάς γραφειοκρατικής ή τ­ για νέες συγκρούσεις και, μάλιστα, ακόμη του V-2 δεν είχαν πτέρυγα, ακολουθού­ και μεταξύ αξιωματικών του ίδιου κλάδου! τας του 1949 ήταν ακόμη πολύ νωπή για σαν βαλλιστική τροχιά πτήσης, δ ιέθ εταν να έχει ξεπεραστεί. Εξάλλου, από το 1956 απίστευτα ισχυρούς πυραυλοκινητήρες και το USN δ ιέθ ε τε μια μικρή μεν, αξιόλο­ -αρχικά υγρών και λίγο αργότερα σ τερ ε­ γη δε, δύναμη πυρηνικής κρούσης, χάρη ών προωθητικών- και ανέπτυσσαν πολύ στα τέσσερα νέα αεροπλανοφόρα κλάσης υψηλή υπερηχητική ταχύτητα, η οποία «Forrestal» και στη νέα γενιά αεριω θούμε­ Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από τους καθιστούσε ουσιαστικά μη ανασχένων βομβαρδιστικών (Douglas Α-3). Ο στό­ σιμους. λος των Α-3 αντικατέστησ ε την αρχική δύ­ την αρχή. Ολα τα μεταπολεμικά βλήματα Μ ετά τη λήξη του πολέμου, οι ΗΠΑ, ε ­ αυτού του είδους προήλθαν εξελικτικά ναμη των ελικοφόρων Α-2 Savage επί της κλάσης «Midway». Ενώ η πρώτη σύγκρου­ από τους γερμανικούς V-1 (Fi 103) και V-2 ντυπωσιασμένες από τη γερμανική τεχνο­ λογία, δρομολόγησαν τρία διαφορετικά ση αφορούσε τα επανδρωμένα βομβαρδι­ (A4) του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ ΠΠ). προγράμματα διηπειρωτικών στρατηγι­ Οι απόγονοι του πρώτου ήταν τύπου στικά (και ειδικότερα το ζήτημα του εάν

Σ

Η USAF ΚΑΙ 0 «ΛΤΛΛΝΤΛΣ» ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ

7 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κών βλημάτων. Στις αρχές του 1946, η ε ­ ταιρία Northrop ανέλαβε να εξελ ίξει ένα Βλήμα cruise με υποηχητική ταχύτητα, γνωστό αρχικά ως ΜΧ-775Α και κατόπιν ως ΧΒ-62 ή SM-62 Snark. Ας σημειωθεί πως η σχετική απαίτηση είχε εκ δ ο θ εί ήδη από το καλοκαίρι του 1945. Μ ετά από μια τεράστια περίοδο κυοφορίας και πολλά προβλήματα ανάπτυξης, το βλήμα εισήλθ ε σε υπηρεσία (σε μία μόνο αεροπορική βάση, την Presque Isle AFB του Μαίην), τον Μάρτιο του 1960, αλλά αποσύρθηκε γρήγορα, τον Ιούνιο του 1961 (η USAF είχε εισηγηθεί την ακύρωσή του ήδη από το 1959!). Λίγο αργότερα, το 1947, η North American ξεκίνησε τη μελέτη ενός μεγα­ λύτερου βλήματος cruise δύο σταδίων με υπερηχητική ταχύτητα, γνωστού αρχικά ως Χ-10 και κατόπιν ως ΧΒ-64 ή SM-64 Navajo. Αυτό δεν εισήλθε ποτέ σε παρα­

γωγή και υπηρεσία, καθώς ακυρώθηκε μετά από μία δεκαετία ανάπτυξης, τον Ιούλιο του 1957. Τέλος, η μεγαλύτερη τ ε ­ χνολογικά πρόκληση, το βαλλιστικό διη­ πειρωτικό βλήμα (Intercontinental Ballistic Missile - ICBM), ανατέθηκε τον Απρίλιο του 1946 στην Convair, με τους διαδοχι­ κούς κωδικούς ΜΧ-774, ΜΧ-1593, ΧΒ-65, SM-65 και CGM-16 Atlas. Αυτός ήταν μα­ κράν ο πλέον επιτυχής, αλλά και πάλι το διάστημα που μεσολάβησε μέχρι την εί­ σοδό του σε υπηρεσία (31 Οκτωβρίου 1959) έφθασ ε τα 13,5 χρόνια. Στο κλασικό και αξεπέραστο ακόμη έργο του «Αναπτύσσοντας τον ICBM» (1976), ο Αμερικανός ιστορικός Εντμουντ Μπερντ έχει υποστηρίξει πολύ πειστικά την εξής υπόθεση: Ειδικά ο Atlas θα μπο­ ρούσε να έχει εισ έλθ ει σε αμερικανική υ­ πηρεσία νωρίτερα, εάν η ανάπτυξή του δεν είχε καθυστερήσει αδικαιολόγητα εξαιτίας συγκεκριμένων δομών και πεποι­ θήσεων τη ς ίδιας της Αεροπορίας. Ας ση­ μειω θεί ό τι η Αεροπορία ήταν ο κλάδος που είχε αναλάβει, από τον Ιούλιο του 1948 και εξής, την αρμοδιότητα έρευνας και εξέλιξη ς των στρατηγικών βλημάτων. Παρά τις τρ εις π τητικές δοκιμές του πρω­ τοτύπου ΜΧ-774, εκ των οποίων η τρίτη έ ­ φθασε σε ύψος 48 km, το πρόγραμμα ακυ­ ρώθηκε από την ίδια την Αεροπορία στις αρχές του 1949 -κ α ι αφού προηγουμένως είχε επιβραδυνθεί σημαντικά, ήδη από τον Ιούλιο του 1947- με το αιτιολογικό ότι οι φ ιλοδοξίες του ξεπερνούσαν κατά πο­ λύ τις τεχνολογικές δ υνατότητες της ε ­ ποχής. Επιπλέον, η άποψη του αρμόδιου για τα βλήματα εδάφους-εδάφους αξιω­ ματικού, ταξιάρχου Ρίτσαρντσον, ο οποί­ ος εισ ηγήθηκε την ακύρωση του προ­ γράμματος στις 28 Φεβρουαρίου1949, ή­ ταν ό τι τέτο ιο υ είδους βλήματα δεν χρει­ άζονταν ακόμη. Από την άλλη, όμως, τα προγράμματα Snark και Navajo διατηρήθηκαν, προφανώς επειδή αυτά ομοίαζαν τεχνολογικά με αεροσκάφη και, ως εκ τούτου, δεν ήταν τόσο ξένα με τις εδραι­ ω μένες παραστάσεις της USAF. Εξάλλου, ειδικά ο Snark (διότι για τον πιο προηγμέ­ νο Navajo υπήρχαν ακόμη πολλά ερωτη­ ματικά) έμοιαζε ένα φθηνό υποκατάστα­ το των αεροσκαφών: το κόστος έκαστης μονάδας παραγωγής υπολογιζόταν μόλις στις 150.000 δολάρια τον Μάρτιο του 1949, ένα ντι 3 εκατομμυρίων δολαρίων του υπό εξέλιξη βομβαρδιστικού Β-52 με τις ίδιες ακριβώς επιδόσεις. Μ ετά την έναρξη του Πολέμου της Κορέας το καλοκαίρι του 1950 και αφού η κυβέρνηση Τρούμαν δέχθηκε έντονη κρι­ τική για παραμέληση των στρατηγικών βλημάτων, στις 16 Ιανουαρίου 1951 το

«παγωμένο» πρόγραμμα του ICBM της Convair ξανάρχισε, αυτήν τη φορά με τον κωδικό ΜΧ-1593. Εντός του έτους, υιοθ ετή θ η κ ε και επίσημα η ονομασία «Project Atlas». Η επιτυχής δοκιμή από τις ΗΠΑ της πρώτης υδρογονοβόμβας -τ ο φθινόπωρο του 1952- απ οτέλεσε ένα ση­ μαντικό τεχνολογικό γεγονός: επ έτρεψ ε να χαλαρώσουν οι απαιτήσεις και ως προς το μέγεθος τη ς πυρηνικής κεφ α­ λής (καθώς μέχρι τ ό τε αυτή συνεπαγό­ ταν ένα σχεδόν ανέφ ικτο υπερ-βλήμα μήκους 42 m με επτά κύριους πυραυλοκινη τή ρες) και ως προς τη ν ακρίβεια πλήγ­ ματος, η οποία φ αινόταν πολύ δύσκολο να επ ιτευχθεί. Ετσι, στις αρχές του 1953 -ακριβώ ς τη στιγμή κατά τη ν οποία ο στρατηγός Αϊζενχάουερ αναλάμβανε νέ­ ος πρόεδρος των ΗΠΑ- η διορισμένη από τον Τρούμαν «Επιτροπή Μίλικαν» εισηγήθηκε τον επανασχεδιασμό του βλή­ ματος γύρω από μια μικρή θερμοπ υρηνι­ κή κεφαλή βάρους 3.000 lb/1.360 kg, ένα­ ν τι 8.000 lb/3.630 kg που απαιτούσε η Α ε­ ροπορία από το πρόγραμμα ΜΧ-1593 (ενώ η αρχική απαίτηση ΜΧ-774 ομιλούσε για 10.000 lb/4.540 kg). Αυτόματα, το μή­ κος του ICBM μειώ θηκε κατά 20 ml Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς σε ποιον βαθμό οι εξωπραγματικές -όπως τελικά απ οδείχθηκε- εκτιμήσ εις της Α ε­ ροπορίας ως προς τις προδιαγραφές ήταν

Τον Ιούνιο του 1957, ο Atlas Α (γνωστός και ως Χ-11) ήταν έτοιμος για την πρώτη του εκτόξευση. Η δοκιμή απέτυχε.

Ι Τ Ρ Α Τ Ι ί Ι Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α 171

Ο βελτιωμένος Atlas F (εδώ σε μακέτα) ήταν η μόνη έκδοση του τύπου που αναπτύχθηκε μέσα σε σιλό, ώστε να δ ια θ έτει ικανότητα δεύτερου πλήγματος (ψωτ: Β.Σ.).

Το χαρακτηριστικό έμβλημα το οποίο έφεραν όλα τα επίγεια πληρώματα των αμερικανικών βαλλιστικών βλημάτων. Το εικονιζόμενο βρίσκεται στο Μουσείο του ICBM Titan στην Αριζόνα (φωτ: Β.Σ.)

όντως ειλικρινείς, με βάση τα όσα γνώρι­ ζε μέχρι τό τε, και σε ποιον βαθμό ήταν σκοπίμως παραποιημένες προς την κα­ τεύθυνση του ανέφικτου, υπό το πρίσμα της πάγιας προτίμησής της στα βομβαρ­ διστικά. Η αλήθεια βρίσκεται πιθανόν κά­ που στη μέση, σύμφωνα και με τον Μπερντ: «Η πολιτισμική αντίδραση εντός της USAF στην ιδέα των βαλλιστικών βλημά­ των μεγάλου βεληνεκούς ήταν τουλάχι­ στον εξίσου σημαντική με το επίπεδο της τεχνολογίας για την υπαγόρευση των επι­ λογών που έλαβαν χώρα έως το 1953». Επίσης, η Επιτροπή Μίλικαν εξέφρασε την αισιόδοξη πρόβλεψη ό τι ο ICBM θα

7 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μπορούσε να καταστεί επιχειρησιακός ε ­ ντός δ εκαετίας από τό τε, δηλαδή το 1963, κάτι που μέχρι τό τε απέκλειε η Αεροπο­ ρία. Και πάλι, όμως, η κυρίαρχη αντίληψη μεταξύ των πτεράρχων ήταν πως τα βαλ­ λιστικά βλήματα, ακόμη και αν ήταν εφ ι­ κτά εντός εύλογου χρόνου, παρέμεναν ά­ χρηστα, με αποτέλεσμα η επένδυση σε αυτά να συνιστά σπατάλη χρημάτων. Πραγματικά, από το 1951 μέχρι το 1954, η χρηματοδότηση και η πρόοδος του προ­ γράμματος του ICBM κυμάνθηκαν σε χα­ μηλά επίπεδα: είναι ενδ εικτικό ότι απορ­ ρόφησε μόλις 26 εκ. δολάρια, ένα ντι 450 εκ. των προγραμμάτων cruise (Snark και Navajo) και πολλών δισεκατομμυρίων των τζε τ βομβαρδιστικών Β-47, Β-52 και Β-58. Τελικά, τον καταλύτη για εξελ ίξεις αποτέλεσε το πόρισμα μιας νέας επιτρο­ πής κορυφαίων ειδικών που είχε συσταθ ε ί σχετικά με το «Project Atlas» το φ θινό­ πωρο του 1953 με επικεφαλής τον διαπρε­ πή Ουγγροαμερικανό μαθηματικό Γιάνος φον Νόιμαν, έναν από τους σπουδαιότε­ ρους του 20ού αιώνα. Η 11 μελής «Επιτρο­ πή της Τσαγιέρας» (Teapot Committee), ό­ πως έμ εινε ανεπίσημα γνωστή, κατέληξε στις 10 Φεβρουάριου 1954 σε δύο συστά­ σεις προς την πολιτική ηγεσία υπό τον Αϊζενχάουερ: πρώτον, εισηγήθηκε π εραιτέ­ ρω χαλάρωση των απαιτήσεων και επιτά­ χυνση του προγράμματος, προκειμένου να εισ έλθ ει σε υπηρεσία μέσα σε έξι μό­ λις χρόνια από τό τε (1960) και, δεύτερον, τόνισε την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας ενιαίας αρχής λήψης αποφάσεων η

οποία θα διαχειριζόταν το πρόγραμμα του ICBM. Εν ολίγοις, όπως αναφέρει ο Μπερντ, η επιτροπή «δεν ήταν βέβαιη ό τι οι υ­ φ ιστάμενες δομές της Αεροπορίας μπο­ ρούσαν να επιτελέσουν το έργο». Αρα, το πρόβλημα σχετιζόταν πρωτίστως με την οργάνωση και δεν μπορούσε να επ ιλυθεί παρά μόνο με διάρρηξη των δομών, όπερ και εγένετο . Η εν λόγω αυ­ το τελ ή ς υπηρεσία ονομάστηκε WDD (Western Development Division) και ξεκ ίν η ­ σε τη λειτο υρ γία της στην Καλιφόρνια τη ν 1η Ιουλίου 1954. Επικεφαλής της τοπ ο θετή θ η κε ο ταξίαρχος της USAF Μπέρναρντ Σράιβερ. Ηταν ένας εμπνευ­ σμένος και διορατικός αξιω ματικός που αποτελούσε φανατικό υπέρμαχο του βλήματος (επρόκειτο, άλλωστε, για το μοναδικό μέλος της «Επιτροπής τη ς Τσα­ γιέρας» το οποίο προερχόταν από τις Α μερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις). Σύμ­ φωνα με τις επίσημες άνωθεν οδηγίες, ο Σράιβερ ανέλαβε «τον πλήρη έλεγχο και εξουσία πάνω σε όλες τις πτυχές του προγράμματος». Εξάλλου, το είχε απαι­ τή σ ει και ο ίδιος στη συνάντησή του με το ν αρμόδιο υφυπουργό Αμυνας (Μάιος 1954), κατά την οποία του προτάθηκε η συγκεκριμένη θέση: «Θα την αναλάβω τη δουλειά, υπό τον όρο ό τι θα μπορώ να την “τρέξω" χωρίς την παραμικρή ανάμι­ ξη εκείνω ν των μυγιάγγιχτω ν καθαρμά­ των στο Πεντάγωνο»! Πραγματικά, ως μάνατζερ ο Σράιβερ αποδείχθηκε αξεπέραστος. Ολόκληρη η λαμπρή ομάδα των 18.000 επιστημόνων

Ανταγωνιστικό του «Ατλαντα» ήταν το βλήμα cruise Snark, που εικονίζεται εδώ στο Εθνικό Μουσείο της USAF στο Οχαιο (φωτ: Β.Σ.)

O LD

W AR

; A L L Ε R γ

-πολλούς από τους οποίους επ έλεξε ο ί­ διος προσωπικά- τον υπάκουε πιστά. Εφεξής, το πρόγραμμα προχώρησε με συ­ νοπτικές διαδικασίες, κατά το πρότυπο του «Σχεδίου Μανχάταν» στον Β' ΠΠ. Χά­ ρη στην απ οτελεσματικότητα που επέδειξε η WDD υπό τον Σράιβερ, παρακάμφθη­ καν οι αντιδράσεις του πανίσχυρου πτε­ ράρχου Κέρτις Λε Μαίη. Στην αρχή, ο δι­ οικητής της SAC και κατόπιν αρχηγός ο­ λόκληρης της USAF, ως μέγας οπαδός των βομβαρδιστικών, θεωρούσε τον Atlas «ένα γαμ.,.νο πυροτέχνημα» («a fucking firecracker»)! Η επιτάχυνση του «Ατλαντα» ο φ είλετα ι και στο γεγονός ότι, τον Νοέμ­ βριο του 1955, ο Στρατός και το Ναυτικό ένωσαν τις δυνάμεις τους για τη δημιουρ­ γία ενός δικού τους βαλλιστικού βλήμα­ τος μέσου βεληνεκούς. Αυτή η εξέλιξη θορύβησε πάρα πολύ τη μέχρι τό τε αρνη­ τική USAF, καθώς θεωρούσε ως αποκλει­ στικό της προνόμιο τη στρατηγική πυρη­ νική κρούση. Γράφει σχετικά ο Μπερντ: «Εάν τα βλήματα επρόκειτο κάποτε να α­ ντικαταστήσουν τα επανδρωμένα βομ­ βαρδιστικά, ήταν ζωτικό η USAF να διατη­ ρήσει τον έλεγχό τους». Και προσθέτει: «Οι απειλές από τον Στρατό και το Ναυτι­ κό φ αίνεται να την κινητοποίησαν περισ-

Αριστερά: Ο πτέραρχος Γόμας Γουάιτ, υπαρχηγός της USAF την περίοδο 19535 7 και αρχηγός την περίοδο 1957-1961, δ ιέκειτο ευμενώς έναντι των βαλλιστικών βλημάτων. Η υποστήριξη

προς τον Σράιβερ, όμως, αποτελούσε την εξαίρεση εντός της USAF. Κέντρο: Ο Σράιβερ στο εξώφυλλο του «Time». Δ εξιά: «Πατέρας» του Polaris ήταν ο ναύαρχος

σότερο ακόμη και από τον εχθρό». Τελικά, στις 31 Οκτωβρίου 1959, δηλα­ δή π έντε χρόνια και τέσσερις μήνες από την ενεργοποίηση της WDD, οι πρώτοι τρ εις Atlas D ήταν πλήρως επιχειρησιακοί και σε καθεστώς επιφυλακής στη Vandenberg AFB (576 Strategie Missile Squadron). Λίγο νωρίτερα, στις 9 Σεπτεμ­ βρίου 1959, η 576 Μοίρα Στρατηγικών Πυ­ ραύλων είχε εκτο ξεύσ ει έναν «Ατλαντα» προς τη νήσο Γουέηκ, σχεδόν 8.300 km μακρύτερα, για επίδειξη δυνατοτήτων. Ο

Μπερκ, αρχηγός του Ναυτικού (ΟΝΟ)την περίοδο 1955-1961. Εδώ στο εξώφυλλο του «Time» το 1956, το οποίο κάνει λόγο για «Ατομικό Ναυτικό».

«Ατλαντας» προηγήθηκε κατά δύο μήνες ως προς την είσοδο σε υπηρεσία του σο­ βιετικού R-7, ο οποίος τον Οκτώβριο του 1957 είχε θορυβήσ ει τόσο πολύ τη Δύση με την επιτυχή εκτόξευση του πρώτου τ ε ­ χνητού δορυφόρου στον κόσμο, του πε­ ρίφημου Sputnik. Η πρώτη -α ν και αποτυ­ χ η μ έν η - δοκιμαστική εκτόξευση του πει­ ραματικού μοντέλου Atlas Α είχε λάβει χώ­ ρα στις 11 Ιουνίου 1957 και η πρώτη επ ιτυ­ χής εκτόξευσή του -η οποία ήταν η τρίτη κατά σειρά δο κιμή- στις 17 Δεκεμβρίου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 3

Αλλαγή σκυτάλης στη Vandenberg AFB το φθινόπωρο του 1959: το αεροσκάφος Β-52 (ψηλά) και ο Atlas (στο έδαφος).

1957. Πάντως, η πρώτη απολύτως επιτυ­ χής εκτόξευση του υποηχητικού Snark εί­ χε λάβει χώρα ενάμιση μήνα νωρίτερα, στις 31 Οκτωβρίου 1957, άρα σε εκείνον α­ νήκει ο τίτλο ς του πρώτου αμερικανικού βλήματος με διηπειρωτική εμβέλεια (μο­ λονότι ο πρώτος επιχειρησιακός Snark τ έ ­ θηκε σε καθεστώς επιφυλακής αρκετούς μήνες μετά τον «Ατλαντα», τον Μάρτιο του 1960). Ο Atlas D, η αρχική έκδοση πα­ ραγωγής του ICBM, δοκιμάστηκε μόλις στις 14 Απριλίου 1959. Με μήκος 22,89 m, διάμετρο 3,05 m, πλήρες βάρος κατά την εκτόξευση σχε­ δόν 118.000 kg, πανίσχυρους πυραυλοκινητήρες συνολικής ώσης 360.000 lb ή 163.300 kg, μία πανίσχυρη θερμοπυρηνική κεφαλή ισχύος από 1,45 ΜΤ έως 3,75 ΜΤ, βεληνεκές που προοδευτικά αυξήθηκε στα 14.500 km και μέγιστη ταχύτητα πάνω από 20.000 km/h, ο πρώτος επιχειρησιακός ICBM προκαλούσε δέος σε εχθρούς και φίλους. Πάντως, χωρίς τον κώνο με το ο­ πλικό φορτίο (δηλαδή την κεφαλή), το

95,35% του βάρους εκτόξευσης ήταν... καύσιμο και το 4,65% ή 5.395 kg «νεκρό» βάρος (εκ των οποίων 3.050 kg ζύγιζαν οι κινητήρες με τα παρελκόμενά τους και μόλις 2.345 kg ή 2% του συνολικού βά­ ρους -χωρίς την κεφ αλή- το εξαιρετικά λεπτό κέλυφος του ίδιου του βλήματος, το οποίο είχε πολύ εύστοχα παρομοιαστεί με μπαλόνι)! Ως όπλο, ο Atlas αποσύρθηκε μεν από την πρώτη γραμμή εντός του 1965, αλλά οι εκτοξεύσ εις συνεχίστηκαν για σχεδόν 40 χρόνια ακόμη: μέχρι το καλοκαίρι του 2004, οπότε το βλήμα πέρασε οριστικά στην Ιστορία, εκτοξεύθηκαν συνολικά 576 «Ατλαντες» (οι περισσότεροι για διαστη­ μικούς σκοπούς), εκ των οποίων οι 477 επιτυχώς. Το 1962, ένας Atlas-Mercury έ θ ε ­ σε για πρώτη φορά σε τροχιά έναν αστρο­ ναύτη της Δύσης, τον θρυλικό πεζοναύτη Τζων Γκλεν. Στην πλήρη εξέλιξή του, το πρόγραμμα κατασκευής του πρώτου ICBM έφθασε να απασχολεί σχεδόν 100.000 άτομα, ενώ σύντομα το ακολού­ θησαν και άλλα δύο προγράμματα: ο Martin SM-68 Titan (1955-) και ο στερεών καυσίμων Boeing SM-80 Minuteman (1958-). Τελικά, πριν τα μέσα της δεκαετίας του 1960, η SAC βρέθηκε να δ ια θ έτει στο ο­ πλοστάσιό της τρ εις τύπους ICBM (!), ένα­ ντι ενός μόνο διηπειρωτικού βομβαρδι­ στικού, του Boeing Β-52!

Η ((ΑΠΑΝΤΗΣΗ)) TOY USN: UGM-27 POLARIS Στις 6 Σεπτεμβρίου 1947 εκτο ξεύθ η κε για πρώτη φορά, σε δοκιμές αξιολόγησης, ένα βαλλιστικό βλήμα V-2 από το κατά­ στρωμα του αεροπλανοφόρου «Midway». Ολοι οι παρατηρητές υποψιάστηκαν τό τε πως οι ναύαρχοι ενδιαφ έρονταν να απο­

Ο φόβος του Λε Μαίη ήταν μήπως η έλευση των βαλλιστικών βλημάτων (πίσω) οδηγούσε στην ακύρωση του αγαπημένου του αεροσκάφους Β-70 «Βαλκυρία» (εμπρός). Τελικά αποδείχθηκε πως είχε απόλυτο δίκιο.

7 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κτήσουν, αργά ή γρήγορα, ένα βαλλιστικό βλή μα για τον στόλο (Fleet Ballistic Missile FBM, όπως ήταν η αρχική ονομασία του προγράμματος). Και εδώ, όμως, προκλήθηκαν σοβαρές εσω τερικές αντιδράσεις, πέραν εκείνων της USAF, οι οποίες έπρεπε να θεω ρούνται δεδομένες: αν οι πτέ­ ραρχοι δεν ανέχονταν ούτε την ύπαρξη του αεροπλανοφόρου «United States», θα ανέχονταν μια αρμάδα πυραυλοφόρων πλοίων; Εντός του Ναυτικού, ο FBM είχε να α­ ντιμετωπίσει ανταγωνισμό για απαιτήσεις που σχετίζονταν με τις καθημερινές του επιχειρησιακές ανάγκες, ιδίως δε τον αν­ θυποβρυχιακό αγώνα (Anti Submarine Warfare - ASW). Υπενθυμίζουμε ότι η ΕΣΣΔ μεταπολεμικά, αδυνατώντας να α­ ναπτύξει έναν πολύ μεγάλο στόλο επιφανείας, έδωσε έμφαση στα επ ιθετικά υπο­ βρύχια, ακολουθώντας το παράδειγμα των U-boots. Ακόμη και για τις στρατηγι­ κές αποστολές του Ναυτικού, στον βαθ­ μό που επιτρέπονταν από τη «Συμφωνία του Κη Γουέστ» (Απρίλιος 1948, βλ. τε ύ ­ χος 198), βρίσκονταν υπό ανάπτυξη μετά το 1950 έξι οπλοσυστήματα (τρία επαν­ δρωμένα αεροσκάφη και τρία πυραυλικά τύπου cruise), τα οποία θα εκτοξεύονταν ιδίως από υποβρύχια. Ειδικότερα, τα αε­ ροσκάφη αυτά ήταν τα βομβαρδιστικά α ε­ ροπλανοφόρων Douglas A3D ή Α-3 Skywarrior και North American A3J ή Α-5 Vigilante (ουσιαστικά ο υπερηχητικός διά­ δοχος του Α-3) και το τεράστιο τετρ α κ ινη ­ τήριο υδροπλάνο Martin Ρ6Μ Sea Master. Τα μη επανδρωμένα βλήματα ήταν το Vought Regulus, το Vought Regulus II (ο υπε­ ρηχητικός διάδοχος του Regulus) και το α­ π ίστευτο Triton, το οποίο με βεληνεκές 23.000 km. θα μπορούσε να πλήξει, ευρι­ σκόμενο οπουδήποτε, οποιοδήποτε ση­ μείο στον κόσμο. Δεδομένης της πληθώ­ ρας στρατηγικών οπλοσυστημάτων, ένα έβδομο για λογαριασμό του USN (ο FBM) έμοιαζε πλεονάζον. Σε επίπεδο γραφείων αρμόδιων για την έρευνα και την ανάπτυξη (R&D) νέων όπλων, και οι τρ εις υφιστάμενες διέκειντο εχθρικά έναντι του FBM, η καθεμία για τους δικούς της γραφειοκρατικούς λόγους: το Bureau of Ordnance επειδή ή­ ταν γενικά υπέρ των πυροβόλων-τορπιλών και εναντίον των βλημάτων (ενώ, ό­ ταν αντελήφθη την αξία τους, προώθησε το Triton), το Bureau of Aeronautics επειδή ήταν υπέρ των αεροσκαφών (και της οικο­ γένειας Regulus) και, τέλος, το Naval Research Laboratory επειδή πίστευε ότι οι βαλλιστικοί πύραυλοι έπρεπε να χρησιμο­ ποιηθούν καταρχάς για την εκτόξευση του τεχνητού δορυφόρου του, γνωστού

ως Vanguard, ανταγωνιστή του Sputnik. Μάλιστα, δύο διαδοχικές προσπάθειες, το 1949 και ξανά το 1953, να π ειστεί το Naval Research Laboratory να μετατρ έψ ει τα ερ ευνη τικά του βλήματα σε στρατιω τι­ κά, είχαν απορριφθεί. Οταν, επιτέλους, δρομολογήθηκε το ανεξάρτητο πρόγραμ­ μα του USN για έναν FBM στερεών καυσί­ μων, δηλαδή τον Polaris, οι εν λόγω αντα­ γωνιστικές οργανώσεις έσπευσαν να εκφράσουν αμφιβολίες για το κατά πόσο ή­ ταν εφ ικτός, καθώς είχαν διαισθανθεί την τεράστια δυνητική απειλή που α ντι­ προσώπευε το βαλλιστικό βλήμα για τα δικά τους προγράμματα. Πράγματι, η ανά­ γκη επιτάχυνσης και κατόπιν η επιτυχία του Polaris είχαν ως αποτέλεσμα, από το τέλος του 1957 έως το 1962, την ακύρωση ή πρόωρη απόσυρση των προαναφερθέντων οπλοσυστημάτων. Ολα άρχισαν τον Αύγουστο του 1955, όταν ο 54χρονος ναύαρχος Αρλη Μπερκ -ένα ς αξιωματικός ευμενώς διακείμενος έναντι των βαλλιστικών βλημάτω ν- ανέλαβε αρχηγός του Ναυτικού (μια θέση που στις ΗΠΑ ονομάζεται Chief of Naval Operations - CNO). Ο Μπερκ επρόκειτο να παραμείνει στη θέση αυτήν επί έξι ολό­ κληρα έτη, δηλαδή τρ εις ολόκληρες θ η ­ τείες, διάστημα μεγαλύτερο από οποιονδήποτε προκάτοχό του, και να καθορίσει όσο κανείς άλλος αξιωματικός τις εξελ ί­ ξεις όχι μόνο στο θέμα του Polaris αλλά και, γενικότερα, σχετικά με τη θεωρία της αποτροπής. Πέραν όλων των άλλων αρε­ τών του, ο Μπερκ ήταν και βετεράνος των γραφειοκρατικών συγκρούσεων με την Αεροπορία, καθώς την εποχή της «εξέ­ γερσης των ναυάρχων» είχε δ ιατελέσ ει ε ­ πικεφαλής της επιτροπής ΟΡ-23, η οποία είχε ως στόχο την απαξίωση του βομβαρ­ διστικού Β-36. Ο Μπερκ επιχείρησε να προωθήσει το πρόγραμμα FBM, για να διαπιστώσει, μετά λύπης του, ό τι η κυβέρνηση δεν ε ­ πιθυμούσε, για καθαρά οικονομικούς λό­ γους, τη χρηματοδότηση ενός ακόμη βαλλιστικού βλήματος. Εφόσον το USN επιθυμούσε να αποκτήσει ένα τέτο ιο βλήμα, θα έπρεπε, όπως του γνωστοποιήθηκε, να συνενώσει τις δυνάμεις του ε ί­ τε με την Αεροπορία ε ίτε με το ν Στρατό, εν ολίγοις να α ρ κεσ τεί σε μια τροποποιη­ μένη για θαλάσσια εκτόξευσ η εκδοχή του Thor ή του Jupiter, αντίστοιχα. Σημει­ ώ νεται ό τι ο Thor και ο Jupiter ήταν δύο βαλλιστικά βλήματα μέσου βεληνεκούς (Intermediate Range Ballistic Missile IRBM), τα οποία είχαν αρχίσει να ανα­ πτύσσονται παράλληλα στα μέσα του 1955, μόνο και μόνο ως εγγύηση για την περίπτωση τεχνολογικής αποτυχίας του

ΓΟΥΟΑΣΤΕΤΕΡ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΛΗΓΜΑ Τον Σεπτέμβριο του 1956, ο 43χρονος Αλμπερτ Γουολστέτερ, στρατιωτικός ανα­ λυτής στο «think tank» της Αεροπορίας Rand, ολοκλήρωσε την απόρρητη μελέτη «Protecting US Power to Strike Back in the 1950s and 1960s» (R-290). To ζητούμενο ή­ ταν η αξιολόγηση της προστασίας που απο­ λάμβαναν ως τό τε τα βομβαρδιστικά της SAC από ένα πιθανό «πρώτο πλήγμα» των Σοβιετικών. Μέχρι τότε, οι Αμερικανοί επι­ τελ είς φοβούντο ότι ένα τέτο ιο πλήγμα θα αφορούσε πρωτίστως οικονομικά και βιο­ μηχανικά κέντρα και όχι τις βάσεις της SAC. Αντίθετα, ο Γουολστέτερ προέβη στην «υπόθεση εργασίας» ότι οι Σοβιετικοί θα ε ­ πιχειρούσαν ένα αποφασιστικής σημασίας προληπτικό πλήγμα εναντίον των ίδιων των αποτρεπτικών δυνάμεων της χώρας, όπως Ο Α.Γουολστέτερ του Rand, την εποχή ακριβώς είχε πράξει το Ιαπωνικό Ναυτικό επου συνέ γράψε την περίφημη «Λεπτή ναντίον του αμερικανικού Στόλου του Ειισορροπία του τρόμου». ρηνικού στο Περλ Χάρμπορ, τον Δεκέμβριο του 1941. Η μελέτη κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι βάσεις στις ηπειρωτικές ΗΠΑ ήταν ευά­ λωτες και πως δεν νοείται αληθινή αποτροπή χωρίς «ικανότητα για δεύτερο πλήγμα» (ι­ κανότητα απορρόφησης και ανταπόδοσης του εχθρικού πλήγματος). Πράγματι, τα 50 ε ­ πιχειρησιακά μέτρα που εισηγήθηκε ο Γουολστέτερ για την καλύτερη προστασία του α­ ποτρεπτικού μέσου έγιναν, σε μεγάλο βαθμό, αποδεκτά από τη SAC. Τον Ιανουάριο του 1959, ο Γουολστέτερ κατέστη παγκόσμια γνωστός με τη δημοσίευση, στο περιοδικό «Foreign Affairs», του άρθρου του «Η λεπτή ισορροπία του τρόμου». Ο χαρακτηρισμός ότι επρόκειτο για «το σημαντικότερο ίσως άρθρο στην Ιστορία της αμερικανικής στρα­ τηγικής σκέψης» δεν θα πρέπει να θεω ρηθεί υπερβολικός. Εκεί συμπυκνωνόταν και ε ­ κλαϊκευόταν η θεωρία που είχε επεξεργαστεί στο παλαιότερο R-290, καθιστώντας έτσι την ικανότητα δεύτερου πλήγματος πεμπτουσία της αποτροπής.

Μ έγας «εσω τερικός» πολέμιος του ICBM, τουλάχιστον στα πρώτα του βήματα, ήταν ο πτέραρχος Κέρτις Λε Μαίη, ο οποίος από το 1961 ως το 1965 δ ιετέλεσ ε αρχηγός της USAF.

Atlas. Αν και ο Atlas απ οδείχθηκε απολύ­ τως επιτυχής, τελ ικ ά μικρός αριθμός Thor -60 β λήματα- αναπτύχθηκε στη Β ρετανία και, κατόπιν, ακόμη μ ικ ρ ό τε­ ρος αριθμός Jupiter αναπτύχθηκαν στην Τουρκία και στην Ιταλία. Η ειρω νεία της τύχης είναι ό τι το USN αρχικά προσέγγι­ σε τον στρατηγικό του αντίπαλο (τη USAF), όμως η Αεροπορία απέρριψε την πρόταση συνεργασίας, με το αιτιολογικό ό τι μια ναυτική παραλλαγή του Thor θα α­ παιτούσε εκ τε ν είς τροποποιήσεις. Ο Στρατός, αντίθ ετα , την αποδέχθηκε. Στις 8 Νοεμβρίου 1955 αποφασίστηκε η έναρξη του κοινού, πλέον, προγράμμα­ τος US Army-USN για την ανάπτυξη του Jupiter σε δύο εκδόσεις: η μία θα εκ το ­ ξευό τα ν από βάσεις ξηράς και η άλλη από τη θάλασσα (τόσο από πλοία επιφανείας όσο και από υποβρύχια). Επειδή ο Μπερκ γνώριζε την αρνητική στάση και των τριών ερευνητικώ ν γραφεί­ ων του Ναυτικού απέναντι στην ιδέα του FBM, εισ ηγήθηκε στον υφυπουργό Αμυ­ νας υπεύθυνο για το USN (Secretary of the Navy) τη δημιουργία ενός νέου γραφείου που θα ασχολείτο ειδικά με το συγκεκρι­ μένο πρόγραμμα: αυτό ήταν το θρυλικό SPO (Special Projects Office), το οποίο συ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA I 7 5

Καλλιτεχνική απεικόνιση εκτόξευσης Polaris.

στάθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1955 και λο­ γοδοτούσε απ ευθείας στον αρμόδιο για το Ναυτικό υφυπουργό, παρακάμπτο­ ντας, θεω ρητικά, ακόμη και τον ίδιο τον Μπερκ! Οι καλύτεροι ανθρώπινοι πόροι του Ναυτικού, τόσο ένσ το λ ο ι-σ τη ν αρχή ήταν 40 και κατόπιν 80 α ξιω μ α τικο ί- όσο και π ολιτικοί υπάλληλοι, δ ιατέθ η καν με εντολή του Μπερκ στο Special Projects Office, προς μεγάλη απογοήτευση όλων των ναυάρχων που διαμόρφωσαν μια αί­ σθηση «αφαίμαξης». Πάνω από όλα, το SPO ευτύχησε να έχ ει ως επικεφαλής κα­ τά τα πρώτα έ ξ ι έτη τη ς λειτο υρ γία ς του -από τα τέλη του 1955 ως τις αρχές του 1962- τον ικανότατο αντιναύαρχο Γουίλιαμ Ράμπορν. Το έργο του τελ ευ τα ίο υ δεν ήταν εύκολο, καθώς έπρεπε, πρώ­ τον, να υπερνικήσει τις τεχ ν ικ ές δυσκο­ λ ίες και, δεύτερον, να αντιπαλέψ ει με το αεροπορικό κατεστημένο τη ς εποχής. Οπως και ο επικεφαλής της ανταγω νιστι­ κής WDD, ΣράιΘερ, έτσ ι και ο Ράμπορν α­ π οδείχθηκε σπουδαίος μάνατζερ, με ικα­ νότητα κινητοποίησης των υφισταμένων του. «Η θρησκεία μας είναι να κατασκευ­ άσουμε τον Polaris», είναι το σύνθημα που του αποδίδεται. Επιπλέον, προερχό­ μενος ο ίδιος από τη ναυτική αεροπορία, ο Ράμπορν ήταν σε θέση να μ ετριάζει τις ενστάσεις του «brown shoe Navy» (των στελεχών των αεροπλανοφόρων) ένα ντι του FBM. Η ηγεσία του Ναυτικού είχε συστήσει σε όλα τα στελέχη του SPO να συμπεριφ έρονται με μετριοπάθεια, η οποία ανα­ λύεται, μεταξύ άλλων, σε ένα «εσωτερι­ κό» σημείωμα του CNO προς τους αξιω­ ματικούς του με ημερομηνία 1958: «Το Ναυτικό δεν θα πρέπει να μεγαλοποιεί το τι μπορεί να κάνει ο Polaris (...). Ο ύτε πι­ σ τεύει πως πρέπει να βάλουμε όλα τα αυ­ γά του έθνους σε ένα καλάθι για την απο­ τροπή». Με άλλα λόγια, ο Μπερκ γνώριζε καλά πως υπήρχε ο μέγας κίνδυνος η USAF να κινητοπ οιηθεί με όλες τις δυνά­ μεις της εναντίον της ανάπτυξης του Polaris, εάν υποψιαζόταν πως αυτός δεν ήταν ένα συμπληρωματικό αποτρεπτικό μέσο (complementary deterrent) -κ ά τ ι που, ούτως ή άλλως, αποτελούσε την πρωταρ­

7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χική επιδίωξη των ναυάρχων-, αλλά ένα πιο συμφέρον υποκατάστατο ολόκληρης της τεράστιας αρμάδας από επανδρωμέ­ να αεροσκάφη και ICBM της SAC. Στην πραγματικότητα, όπως σχολιάζει η επίση­ μη στρατιωτική Ιστορία της εποχής, την οποία έγραψε το 1997 ο Ρόμπερτ Γουότσον, «ένας σχετικά μικρός αριθμός υπο­ βρυχίων εφοδιασμένων με Polaris θα μπο­ ρούσε να αντικαταστήσει εντελώ ς το χερ­ σαίο αποτρεπτικό μέσο», και προσθέτει: «Η Αεροπορία έβλεπε τον Polaris με κακό μάτι». Και ενώ η τήρηση «χαμηλών τό ­ νων» έναντι της USAF αποτελούσε τον κανόνα, υπήρχαν μεμονωμένες εξα ιρ έ­ σεις που αντιστρατεύονταν την εντολή του Μπερκ: το 1958, λ.χ, ένας αξιωματι­ κός του USN φ έρ ετα ι να είπε επί λ έξ ει σε έναν φίλο του αξιωματικό της USAF το ε ­ ξής σοκαριστικό: «Εχουμε κάτι που θα σας π ετάξει εσάς τους μάγκες εκτός παι­ χνιδιού!». Δεν είναι τυχαίο ότι, σε ένα άρ­ θρο του που δημοσιεύθηκε το 1959, ο έ ­ γκυρος στρατιω τικός αναλυτής των «New York Times» Χάνσον Μπόλντγουιν είχε συ­ νοψίσει τέλ εια τον ανταγωνισμό των δύο κλάδων ως προς την αρμοδιότητα της α­ ποτροπής: «Η Αεροπορία π ιστεύει πως παλεύει για τη ζωή της χώρας, όμως πα­ λ εύ ει επίσης για τη δική της». Οχι πως οι σχέσεις του USN με τον Στρατό ήταν καλύτερες. Οπως ομολόγη­ σε ο λαμπρός υποστράτηγος Τζων Μεντάρις, ο επικεφαλής του κοινού προγράμμα­ τος Jupiter, το κοινό πρόγραμμα «δεν ήταν παρά ένας λεπτός γάμος συμφέροντος», ο οποίος, τελικά, διήρκεσε μόλις 13 μή­

νες. Ευθύς εξαρχής, το Special Projects Office είχε διαμηνύσει στον Στρατό πως θεωρούσε τον τεράστιο σε μέγεθος - 5 0 1 βάρος- και καθόλου πρακτικό για χρήση από πλοία (καθώς χρησιμοποιούσε υγρά προωθητικά) Jupiter ως «ενδιάμεση» λύση και ότι το ίδιο προσανατολιζόταν σε ένα πιο προηγμένο βλήμα στερεών προωθητικών. Συγκεκριμένα, ο Jupiter ήταν τόσο με­ γάλος, ώστε ακόμη και ένα τεράστιο υπο­ βρύχιο των 8.500 t δεν θα μπορούσε να μετα φ έρ ει πάνω από τέσσερα βλήματα. Ως εκ τούτου, η αρχική έκδοση του FBM, η οποία αναμενόταν σε υπηρεσία περί το 1960, θα αναπτυσσόταν έχοντας ως βά­ σεις υφιστάμενα πλοία επιφανείας (τα ο­ ποία, όμως, θα ήταν αρκετά ευάλωτα από τα εχθρικά αεροσκάφη ναυτικής συνερ­ γασίας), ενώ μόλις το 1963 θα ακολουθού­ σε μικρός αριθμός πάνω σε υποβρύχια. Με την πρώτη ευκαιρία, το Ναυτικό ήταν αποφασισμένο να «αυτομολήσει» προς την κατεύθυνση του πυραυλοκινητήρα στερεών προωθητικών, πορευόμενο μόνο του. Πράγματι, το φθινόπωρο του 1956, η προοπτική της κατασκευής ενός μικρού -8,69 m μήκος και 13 t βάρος- τέτοιο υ βλήματος από τη Lockheed ήταν πλέον ο­ ρατή. Εξίσου σημαντική ήταν η εκτίμηση της Atomic Energy Commission, τον Οκτώ­ βριο του 1956, ό τι υπήρχαν 50% πιθανότη­ τες να έχει αναπτυχθεί πλήρως πριν το 1963 μια θερμοπυρηνική κεφαλή-νάνος, με ισχύ έως 600 ΚΤ και βάρος μόλις 270 kg. Ο πρώτος γραφειοκρατικός ελιγμός του USN ήταν, σύμφωνα με τη μαρτυρία

Ο πύργος του υποβρυχίου «George Washington», το οποίο το 1960 ξεκίνησε για την πρώτη επιχειρησιακή περιπολία μ ε 16 βλήματα Polaris, διασώζεται σήμερα στο Μουσείο Υποβρυχίων των ΗΠΑ στο Νέο Λονδίνο του Κονέκτικατ (φωτ: Β.Σ.).

FÖRTY - ONE FOP

FREEDOM ISSSAlHANItl CREENt 1SSBM63fe> «SSEH640'

USS BENJAMIN FRANKLIN

Στο Μουσείο Υποβρυχίων υπάρχει αυτή η τιμητική πλάκα για τα 41 υποβρύχια που μετέφ εραν Polaris και τέθηκαν σε υπηρεσία μεταξύ 1960 και 1967 (φωτ: Β.Σ.). Ο αντιναύαρχος Γουίλιαμ Ράμπορν, επικεφαλής του SPO.

του Μεντάρις, «να μαχαιρώσει πισώπλατα τον Στρατό», συμμαχώντας ενα­ ντίον του ...Jupiter με τον μεγάλο του εχθρό, την USAF. Τον Νοέμβριο του 1956, η πλειοψηφία των αρχηγών εντός του Μικτού Επιτελείου Αρχηγών Επιτε­ λείω ν (δηλαδή οι αρχηγοί της USAF και του USN) εισηγήθηκε στο Πεντάγωνο ό­ πως αναλάβει η SAC τον επιχειρησιακό έ ­ λεγχο όλων των MRBM (Medium Range Ballistic Missile) και IRBM με εμ β έλεια άνω των 200 sm (330 km), όπερ και εγένετο. Επομένως, ο Jupiter κατέστη εφ εξή ς ένα όπλο που θα ανέπτυσσε ο Στρατός για λογαριασμό ...της Αεροπορίας! Επιπλέ­ ον, με ένα απόρρητο υπόμνημα τη ς 8ης Δ εκεμβρίου 1956, το SPO έλαβε το «πρά­ σινο φως» για ένα αυτόνομο πρόγραμμα ανάπτυξης ενός νέου FBM που θα χρησι­ μοποιούσε σ τερεά καύσιμα. Αυτή η η μ ε­ ρομηνία σηματοδοτεί την ουσιαστική έ ­ ναρξη του προγράμματος Polaris στις ΗΠΑ, γνωστού επισήμως ως UGM-27. Μ ε­ τά από πολλές σκέψεις, το Ναυτικό απο­ φάσισε τελικ ά τη ν κατασκευή υποβρυ­ χίων μεσαίου μ εγέθους (εκτοπίσματος 5.900 t), εφοδιασμένων με 16 βλήματα Polaris έκαστο. Ούτως ή άλλως, η δύναμη πυρός του κάθε υποβρυχίου (πάνω από 9 ΜΤ) ήταν μεγαλύτερη από το σύνολο των βομβών που ερρίφθησαν στον Β’ ΠΠ. Τον Νοέμβριο του 1957 -μ ε τά το «σοκ» του Sputnik- το πρόγραμμα Polaris επ ιταχύνθηκε και αποφασίστηκε να υιο­ θ ε τη θ ε ί μια πλήρως επιχειρησιακή έκδο­

ση του υποβρύχιου βλήματος εντός τρ ιε­ τίας, δηλαδή στο χρονοδιάγραμμα που αρχικά προβλεπόταν για το βλήμα επιφανείας. Η μοναδική λύση για να καταστεί ε ­ φ ικτό κάτι τέτο ιο , όμως, ήταν η υποβάθμιση από το SPO των αρχικών προδιαγρα­ φών, δηλαδή η ανάπτυξη ενός «ενδιάμε­ σου» μοντέλου, του Α-1, στο οποίο η θεω ­ ρητική εμ βέλεια -δ ιό τι η πρακτική απο­ δείχθηκε λίγο μ ικρό τερη - θα ήταν μειωμένη από τα 1.500 nm (2.780 km) στα 1.200 nm (2.226 km). Και πάλι, όμως, δεν δημιουργείτο πρόβλημα ως προς το «κρι­ τήριο της Μόσχας», η οποία απέχει μόλις 1.670 km από τις κοντινές της θάλασσες. Το μέχρι τό τε υπό ανάπτυξη μοντέλο (εμ­ βέλειας 2.780 km) μετονομάστηκε σε Α-2 και θα ήταν διαθέσιμο σε υποβρύχια ε ­ ντός του 1962, και πάλι πριν από το αρχικό χρονοδιάγραμμα. Το 1957, επίσης, παραγγέλθηκαν και τα τρία πρώτα πυρηνοκίνητα υποβρύχια, με πιστώσεις του δημοσιο­ νομικού έτο υς (FY) 1959. Για λόγους ταχύ­ τητας, προήλθαν από τροποποίηση επι­ θετικώ ν υποβρυχίων. Ο πατριάρχης ήταν

το «George Washington», το οποίο παραγγέλθ η κε στις 30 Δεκεμβρίου 1957 από την Electric Boat (General Dynamics) και καθελκύστηκε στις 9 Ιουνίου 1959. Μέχρι τις ε ­ κλογές του Νοεμβρίου του 1960, η απερ­ χόμενη κυβέρνηση των Ρεπουμπλικανών είχε παραγγείλει τα 19 από τα 41 σκάφη. Εν τω μεταξύ, όμως, ήδη από τον Φε­ βρουάριο του 1958, η USAF είχε επιτύχει την έναρξη ανάπτυξης ενός τριώροφου (3 stage) ICBM στερεών καυσίμων -επομένως άμεσης αντίδρασης-, του Boeing SM80 Minuteman. Επιθυμία της USAF ήταν να «σπείρει» 8.000 τέτο ια σιλό (!) στην αμερι­ κανική επικράτεια. Ο Minuteman, ο οποίος θα ήταν φθηνότερος (ανά βλήμα) από τον Polaris, καθώς δεν απαιτούσε τη ναυπήγη­ ση στόλου από υποβρύχια, επρόκειτο να αποτελέσει εφ εξής το «αντίπαλο δέος» του SLBM (Submarine Launched Ballistic Missile) σε μια σειρά επικών γραφειοκρατι­ κών διενέξεω ν που συγκλόνισαν το Πε­ ντάγωνο. Τον Απρίλιο του 1958, ο CNO Μπερκ επεσήμαινε προφητικά προς τους υφισταμένους του: «Φαίνεται ό τι με τον

Πρώην ναυτικός αεροπόρος ο ίδιος, ο Ράμπορν είχε να αντιμετωπίσει τους οπαδούς του επανδρωμένου αεροσκάφους A3Jή Α-5 Vigilante, που τελικά μετατράπηκε (λόγω Polaris...) σε φωτοαναγνωριστικό.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 7

Minuteman η Αεροπορία ελπίζει να σκοτώ­ σει τον δικό μας Polaris». Πράγματι, τον Οκτώβριο του 1958, αμέσως μόλις ολο­ κληρώθηκε για λογαριασμό της USAF η μελέτη του κέντρου αναλύσεων Rand «Polaris Weapon System», η οποία καταδεί­ κνυε τα στρατηγικά π λεονεκτήματα του Polaris, επισημαίνοντας ότι δ ια θ έτει «τον ταχύτερο χρόνο αντίδρασης από οποιοδήποτε σύστημα υπό ανάπτυξη», η Αερο­ πορία, θορυβημένη, πέρασε στην αντεπί­ θεση και αμφισβήτησε ενώπιον βουλευ­ τών και γερουσιαστών το κατά πόσο ήταν εφ ικτό τεχνικά το οπλοσύστημα Polaris. Κύρια σημεία κριτικής αποτελούσε η μι­ κρής ισχύος θερμοπυρηνική κεφαλή του Polaris (600 ΚΤ στο Α-1 έναντι 1,2 ΜΤ του Minuteman), τα χαμηλής απόδοσης στερεά προωθητικά (έστω και αν τα ίδια προωθητικά χρησιμοποιούσε ο Minuteman), η σχε­ τικά μικρή ακρίβεια καθοδήγησης -άρα και πλήγματος (CEP)- και τέλος η δυσκο­ λία επικοινωνιών και ελέγχου του σκάφους-φορέα σε κατάδυση. Είναι γεγονός ότι οι αρχικές δοκιμαστικές εκτοξεύσ εις -κ α ι μάλιστα από βάσεις ξηράς, όχι ακόμη από κινούμενα και σε κατάδυση υποβρύ­ χ ια - των διώροφων (2 stage) βλημάτων Polaris ΑΧ, οι οποίες ξεκίνησαν τον Σε­ πτέμβριο του 1958, υπήρξαν αποτυχημέ­ νες σε ποσοστό 70%: 12 αποτυχίες επί συ­ νόλου 17 δοκιμαστικών εκτοξεύσεων. Το SPO, όμως, είχε απόλυτη πίστη στις δυνα­ τό τη τε ς του βλήματος. Πράγματι, στις 20 Απριλίου 1959 πραγματοποιήθηκε η πρώ­ τη 100% επιτυχής (η έκτη στη σειρά) ε ­

κτόξευση, κατά την οποία το βλήμα έφθασε σε ύψος 500 km. Ακολούθησε, στις 27 Αυγούστου 1959, η πρώτη επιτυχής εκ τό ­ ξευση από πλοίο επιφανείας. Λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα, και οι πλέον αυστηροί επ ικριτές του Polaris αποστομώθηκαν πλήρως: Στις 20 Ιουλίου 1960, μια ημερομηνία-σταθμό στην εξέλιξη των αμερικανικώ ν στρατη­ γικών δυνάμεων, το πυρηνοκίνητο υπο­ βρύχιο «George Washington», ευρισ κόμε­ νο σε κατάδυση, εκτό ξευσ ε επιτυχώς δύο Polaris σε ισάριθμους στόχους 2.133 km μακρύτερα. Οταν στις 15 Νοεμβρίου 1960 το ίδιο σκάφος αναχώρησε για την πρώτη επιχειρησιακή περιπολία (combat patrol) με το νέο όπλο, διάρκειας 66 η μ ε­ ρών, ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντ. Αϊζενχάρουερ δήλωσε υπερήφανος: «Η ισχύς των 16 θερμοπυρηνικών κεφ α­ λών και η μη τρω τότητα καθιστούν οποιαδήποτε προσπάθεια ξαφνικής επίθεσης στον ελεύ θ ερ ο κόσμο αυτοκτονική». Ικα­ νοποιημένος, ο Μπερκ επιχειρηματολο­ γούσε σε ένα εσωτερικό έγγραφο προς τους υφισταμένους του (23 Δεκεμβρίου 1960): «Η επιβιω σιμότητα του Minuteman σταδιακά θα μειώνεται, καθώς θα αυξά­ νει η ακρίβεια των σοβιετικώ ν ICBM. Επι­ πλέον, ένας μεγάλος αριθμός τέτοιω ν βλημάτων θα "τραβήξει" περισσότερους ICBM εναντίον των ΗΠΑ. Ο Polaris είναι εδώ, είναι δοκιμασμένος, είναι αξιόπι­ στος, είναι ακριβής, είναι σε επιφυλακή. ΔΕΝ ΤΟΝ ΣΗΜΑΔΕΥΟΥΝ ΟΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ» (τα κεφαλαία γράμματα δικά του).

Τρίτο «θύμο» του Polaris εντός του USN υπήρξε το υπερηχητικό βλήμα cruise Vought Regulus II (1958).

7 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA

ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΗ ΑΠΟΤΡΟΠΗ - ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΑΝΤΑΠ0Λ0ΣΗ Εν τω μεταξύ όμως, ήδη από τον Μάρ­ τιο του 1959, το Ναυτικό φρόντισε να α­ παντήσει δημόσια στους επ ικριτές του Polaris με το μνημειώ δες άρθρο αποτρε­ πτικής θεωρίας «Finite Deterrence, Controlled Retaliation», το οποίο δημοσίευ­ σε στο επίσημο περιοδικό του, το «U.S. Naval Institute Proceedings», ο πλωτάρχης τό τε Πωλ Μπάκους. Κατά βάση, απηχούσε απόψεις του ίδιου του Μπερκ, στο επι­ τε λ είο του οποίου υπηρετούσε τό τε ο Μπάκους. Το άρθρο αυτό, ένα από τα ση­ μαντικότερα στην εξέλιξη της σύγχρονης στρατηγικής σκέψης παγκοσμίως, επρόκειτο να φ έρ ει στο προσκήνιο δύο κομβικές έννοιες, την «πεπερασμένη αποτρο­ πή» («finite deterrence») και την «ελεγχόμε­ νη ανταπόδοση» («controlled retaliation»), οι οποίες, μαζί με την «ικανότητα δ ε ύ τε­ ρου πλήγματος» την οποία είχε αναδείξει πρώτο το Rand (βλ. ένθετο), αποτελούσαν τα κύρια συγκριτικά πλεονεκτήματα του Polaris έναντι οποιουδήποτε ανταγωνιστι­ κού όπλου. Ο Μπάκους -β ετερ ά νο ς ο ίδιος της ε ­ πίθεσης στο Περλ Χάρμπορ το 1941-ανα­ γνώρισε την αξία της λογικής του «δεύτε­ ρου πλήγματος» γράφοντας ότι, πάνω από όλα, οι Σοβιετικοί οφείλουν να κατα­ νοήσουν το εξής: όσο ισχυρό και αν είναι ένα «πρώτο πλήγμα» το υς εναντίον των αμερικανικών στρατηγικών πυρηνικών

Το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο «Patrick Henry» αυεφοδιάζεται με πύραυλο Polaris από πλοίο μεταφοράς πυρομαχικών.

δυνάμεων, οι τελ ευ τα ίες θα πρέπει να μπορούν, με ό,τι τους έχει απομείνει, να ανταποδώσουν την επίθεση και να κατα­ στρέφουν τις κύριες αστικές και βιομηχα­ νικές εγκαταστάσεις. Για να επ ιτευχθ εί αυτό υπάρχουν δύο τρόποι: Πρώτον, η α­ διέξοδη αντίληψη της USAF περί φρουρί­ ου («the fortress concept»), λ.χ. η τοπ οθέ­ τηση στο έδαφος -μέσ α σε υπόγεια σιλόπολύ μεγάλου αριθμού ICBM, σύμφωνα με τη φιλοσοφία που ονομάζεται «hardening». Κάτι τέτο ιο, όμως, είναι δα­ πανηρό, οδηγώντας τελικά σε μια παρά­ λογη κούρσα εξοπλισμών. Διάφορες μ έ­ θοδοι της SAC να αντιμετωπίσει το πρό­ βλημα, ιδίως για τα επανδρωμένα αερο­ σκάφη της, όπως η διασπορά, η εναλλαγή τους από βάση σε βάση και η -πανάκριβησυνεχής παρουσία κάποιων στον αέρα, δεν αποτελούσαν παρά ημίμετρα. Αλλά και οι ICBM, κατά τον Μπάκους, δεν είναι πολύ καλύτεροι, όντας σφηνωμένοι στις βάσεις τους και δρώντας στην ουσία σαν ...αλεξικέραυνα απέναντι σε πιθανές σο­ β ιετικές πυρηνικές επιθέσεις. Αντίθετα, ο Polaris όχι μόνο είναι ά­ τρωτος, καθώς δ ια θ έτει κινητικότητα διότι «η βάση» -δηλαδή το υποβρύχιο«ταξιδεύει μαζί με το σύστημα» (τόσο προληπτικά όσο και μετά την έναρξη ενός καθολικού πολέμου), αλλά επιτρέπει τη

διαμόρφωση μιας εθνικής πολιτικής α­ σφάλειας στην οποία, σε αντίθεση με τη φιλοσοφία περί φρουρίου, μπορεί να τ ε ­ θ ε ί ένα προκαθορισμένο και υπολογίσιμο

Το υποβρύχιο «PatrickHenry» (SSBN-599) κατά τιι δοκιμή πυροδότησης του συστήματος εκτόξευσης του Polaris τον Ιούλιο του 1960.

ανώτατο όριο στο μέγεθος των αποτρε­ πτικών δυνάμεων. Αυτό προϋποθέτει αλ­ λαγή στοχοθεσίας από το υφιστάμενο μίγμα counter-force (κατά στρατιωτικών στόχων) και counter-city (κατά αστικών κέ­ ντρων) σε αμιγώς counter-city, δηλαδή σε 200, το πολύ, αστικές και βιομηχανικές ε ­ γκαταστάσεις της ΕΣΣΔ. Η προτεινόμενη στοχοθεσία πόλεων ταίριαζε απόλυτα με τη σχετικά μικρή ακρίβεια πλήγματος του Polaris σε σχέση με εκείνη του Minuteman, άρα το μοναδικό τεχνικό μειονέκτημα ε ­ ξανεμίστηκε από τη θεωρία. Αυτή, λοιπόν, ήταν εν ολίγοις η νέα αποτρεπτική λογική της αμοιβαίας εξασφαλισμένης κατα­ στροφής ή MAD (Mutual Assured Destruction). Επιπλέον, ο Μπάκους δεν μπορούσε να μη προσθέσει ό τι οι σημα­ ντικό τα τες οικονομικές περικοπές που θα επ ιτευχθούν χάρη στην πεπερασμένη έκταση του αποτρεπτικού οπλοστασίου «θα απελευθερώσουν υλικά, ανθρώπους και χρήματα για περιορισμένους πολέ­ μους», δηλαδή θα ενισχυθούν οι συμβα­ τικ ές δυνάμεις. Ομως η συνεισφορά του USN στη σύγ­ χρονη θεωρία της πυρηνικής αποτροπής δεν περιοριζόταν μόνο στην «πεπερασμέ­ νη αποτροπή». Πολύ σημαντική ήταν και η νεοεισαχθείσα από τον Μπάκους έν­ νοια της «ελεγχόμενης ανταπόδοσης»,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA I 79

τική της ελεγχόμενης ανταπόδοσης είναι η μόνη που δίνει μια ελπίδα ο πολιτισμός μας -όπως τον ξέρ ο υ μ ε- να γλυτώσει το ολοκαύτωμα». Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Μπάκους, ο SLBM δεν ήταν απλώς ένα θαυμάσιο, στρατηγικά, όπλο «δεύτερου πλήγματος» και επίσης μια συμφέρουσα, οικονομικά, λύση, αλλά ήταν και πολύ πιο ασφαλής για τον ίδιο τον χρήστη του από όλους τους ICBM της εποχής, συμπεριλαμβανομένου του υπερσύγχρονου Minuteman: χάρη στη συνεχή κίνηση του υποβρυχίου-φορέα, η εχθρική στοχοθεσία ενός πρώτου ή ακό­ μη και προληπτικού πλήγματος θα απομα­ κρυνόταν από την κατοικημένη αμερικα­ νική ενδοχώρα. Με τον τρόπο αυτόν ελα­ χιστοποιείται η «παράπλευρη ζημία» σε ά­ μαχο πληθυσμό. Αντίθετα, στην περίπτω­ ση ενός συστήματος σταθερής θέσης, π.χ ICBM, η γεωγραφική του θέση αργά ή γρήγορα θα καταστεί γνωστή στον εχθρό και η λογική της αποτροπής κινδυνεύει να καταρρεύσει: οι Σοβιετικοί είναι πιθανό -έστω και λανθασμένα- να πιστέψουν ότι μπορούν να καταστρέψουν, με ένα καται­ γιστικό πρώτο πλήγμα, όλα τα αμερικανι­ κά στρατηγικά βλήματα πριν αυτά εκ το ­ ξευτούν. Ακόμη και αν τελικά κάποια επι­ βιώσουν και ανταποδώσουν την επίθεση σε ένα δεύτερ ο πλήγμα, οι «παράπλευρες ζημίες» θα είναι τόσο μεγάλες, ώστε θα ξεκινήσ ει καθολικός πόλεμος! δηλαδή η θεώρηση του πολέμου ως συνέ­ χειας της πολιτικής με άλλα μέσα, όπως ακριβώς επέτασσε η παραδοσιακή λογική του Κλαούζεβιτς και η αρχή της αναλογικότητας. Στην πράξη, ελεγχόμενη αντα­ πόδοση σήμαινε διατήρηση στο περιθώ­ ριο, ακόμη και μετά το «δεύτερο πλήγμα» εναντίον του εχθρού, ικανού αριθμού ε ­ φεδρικών δυνάμεων, οι οποίες δεν θα χρησιμοποιούντο παρά μόνο ως έσχατη λύση. Η τεράστια επιβιωσιμότητα των SLBM επέτρεπε, για πρώτη φορά μετά τον Β' ΠΠ, τέ το ιε ς σκέψεις, ενώ, α ν τίθ ε­ τα, στους ICBM υπήρχε μια αφόρητη πίε­ ση να εκτοξευθούν όλοι και μάλιστα «εν θερμώ», από τον φόβο μήπως απολεσθούν (η λογική του «use it or lose it»). Ακόμη και σε μια περίοδο απλής κρίσης, οπλικά συστήματα που σ τερούνται επιβιωσιμότητας μπορούν να δράσουν απο­ σταθεροποιητικά και να προκαλέσουν πό­ λεμο, καθώς ο χρήστης τους γνωρίζει πως έχει πλεονέκτημα μόνο αν κτυπήσει πρώτος, ενώ απ οτελεί μέγα μειονέκτημα αν δεν το πράξει. Αντίθετα, χάρη στον Polaris οι αποφά­ σεις μπορούσαν να ληφθούν ψύχραιμα και με αναλογικότητα: «Με τη διαβεβαίω­

8 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ση ότι η συντριπτική πλειοψηφία των δυνάμεών μας θα επιβίωνε, ούτε θα χρεια­ ζόταν, αλλά ο ύ τε και θα έπρεπε να αντα­ ποδώσουμε αμέσως και με το μεγαλύτερο μέρος αυτών», ήταν η συλλογιστική του άρθρου. Τα επονομαζόμενα «μαζικά α ντί­ ποινα» (το επίσημο αποτρεπτικό δόγμα της εποχής), ως απάντηση σε ένα σ οβιετι­ κό «πρώτο πλήγμα» με πυρηνικά όπλα, δεν είχαν σχέση με τη νέα στρατηγική, κάτι που είχε φ ροντίσει να διακηρύξει ο μέντοράς του, Μπερκ, ήδη από τον Ιούλιο του 1958: «Ο ολοκληρωτικός πόλεμος ε ί­ ναι ξεπερασμένος ως εργαλείο εθνικής πολιτικής». Τουναντίον, τόνιζε ο Μπά­ κους, το αρχικό τουλάχιστον «δεύτερο πλήγμα» των ΗΠΑ θα ήταν μεν αποφασι­ στικό, αλλά όχι και ισοπεδωτικό μιας ολό­ κληρης χώρας, καθώς θα περιελάμβανε την προσβολή μόνο 2-3 πόλεων της ΕΣΣΔ (όχι ακόμη της ίδιας της Μόσχας). Μόνο εφόσον οι Σοβιετικοί και πάλι δεν συμμορ­ φώνονταν, τό τε θα ακολουθούσε ο Αρμαγεδδών τον οποίο ονειρευόταν η USAF. Οπως σημείωνε και ο ίδιος ο Μπάκους «στην πραγματικότητα, αυτή η πολιτική ε ­ πιτρέπει μια κλιμακούμενη και ελεγχόμε­ νη ανταπόδοση (...). Η προτεινόμενη πολι­

ΕϊΕΛΙΙΕΙΣ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ Αναφορικά με τη στάση τη ς USAF έ ­ ναντι του ICBM, ο Μπερντ συνόψισε το θ έμ α ως εξής: «Οι άνθρωποι που ανέκα­ θ εν πετούσαν με βομβαρδιστικά το έβ ρ ι­ σκαν πολύ δύσκολο, σχεδόν αδύνατο, να διαισθανθούν τις επ αναστατικές συνέ­ π ειες των βαλλιστικών βλημάτων». Θα συμφωνήσουμε πλήρως μαζί του. Για το υς βετεράνους πιλότους του Β’ ΠΠ, ό­ πως ο Κ έρτις Λε Μαίη, οι οποίοι είχαν εν τω μεταξύ α νέλθ ει ιεραρχικά και συμμε­ τείχαν στα όργανα λήψης αποφάσεων, η γο η τεία τη ς πτήσης δεν συγκρινόταν με το απλό πάτημα ενός κουμπιού. Αν δεν είχε συσταθεί η WDD και αν δεν είχε στην ηγεσία της τον Σράιβερ, ο Atlas είτε θα είχε ακολουθήσει τον Navajo στην α­ κύρωση, ε ίτ ε θα εισερχόταν σε υπηρεσία πολύ αργότερα, περί το 1965, δηλαδή ταυτόχρονα με το μεγαλειώ δες βομβαρ­ δισ τικό Β-70 Valkyrie (τον υπερηχητικό διάδοχο του Β-52), το οποίο αποτελούσε το ν «ευσεβή πόθο» όχι μόνο του Λε Μαίη, αλλά ολόκληρης της USAF. Η επι­ τάχυνση των τριών ICBM (Atlas, Titan,

Το πρώτο υποβρύχιο βαλλιστικών πυραύλων «George Washington».

Minuteman) οδήγησε στην ακύρωση του Β-70 τη ν άνοιξη του 1961. Οσο για το ν Polaris, χάρη στο SPO και στον Ράμπορν προχώρησε πολύ γρήγορα και κατάφ ερε να α ναδ ειχθεί σε «αντίπα­ λο δ έ ο ς - του SM-80 Minuteman που απο­ τελούσε τη δεύτερ η γενιά αμερικανικώ ν ICBM. Το πρόγραμμα UGM-27 όχι μόνο ε ­ πιβίωσε τη ς έντο νη ς αμφισβήτησης που δέχθηκε, αλλά κατέστη και το πιο ακριβό μέχρι τό τε στην παγκόσμια Ιστορία των εξοπλισμών, απορροφώντας πιστώσεις ύψους άνω των 10 δις δολαρίων σε τιμ ές έτο υ ς 1960 (έναντι σχεδόν 8 δις δολα­ ρίων του Atlas): 2,39 δις στοίχισε μόνο η έρευνα και η ανάπτυξη, 4,60 δις η κατα­ σκευή των 41 πυρηνοκίνητων υποβρυ­ χίων, 1,76 δις η παραγωγή των βλημάτων και 1,33 δις τα λοιπά συστατικά του προγράμματος-μαμούθ. Σε επίπεδο δόγματος, το USN αγωνί­ στηκε με πάθος εντός του Πενταγώνου για τις ιδέες του, χωρίς, τελικά, να κατα­ φ έρ ει να τις επιβάλει πλήρως: για λόγους τήρησης των ισορροπιών και μόνο, επήλθ ε από την κυβέρνηση Κέννεντυ ένας ι­ στορικός συμβιβασμός ανάμεσα στις αντικρουόμενες αποτρεπτικές φιλοσοφίες της ποσοτικής υπεροχής (Αεροπορία) και της πεπερασμένης αποτροπής (Ναυτικό). Ετσι, μέχρι την άνοιξη του 1967 αναπτύ­ χθηκαν επιχειρησιακά 41 υποβρύχια με

Ακόμη πιο άτυχο από το Α-5 υπήρξε το στρατηγικό υδροπλάνο Ρ6Μ Sea Master του 1955. Αυτό ακυρώθηκε εντελώς λόγω του Polaris το 1959.

656 Polaris, έναντι 1.054 ICBM και περίπου 600 βαρέων βομβαρδιστικών Β-52. Εάν ε ­ ξαιρέσει κανείς την προοδευτική μείωση του στόλου των Β-52 (τα οποία στη δ εκαε­ τία του 1980 πλαισιώθηκαν από 100 Β-1), στο ύψος αυτό παρέμειναν οι στρατηγι­

κές δυνάμεις των ΗΠΑ για πολλά χρόνια. Οι συγκεκριμένοι αριθμοί ήταν υπερβολι­ κοί. Συνιστούσαν ένα άσκοπο «overkill», ό­ πως, άλλωστε, και το πρώτο ολοκληρωμέ­ νο (με τη συμμετοχή και της USAF και του USN) πυρηνικό επ ιθετικό σχέδιο των ΗΠΑ, το άκρως απόρρητο SIOP-62. Εγκρίθη κε από τον απερχόμενο πρόεδρο Αϊζενχάουερ στις 14 Δεκεμβρίου 1960 και τέθ η κε επίσημα σε ισχύ επί Κέννεντυ, την 1η Απριλίου 1961. Αυτό προέβλεπε ένα «πρώτο κύμα» επίθεσης στα κομμουνιστι­ κά κράτη από συνδυασμό 880 βομβαρδιστικών-ICBM-SLBM, τα οποία θα εξαπέ­ λυαν 1.459 θερμοπυρηνικές κεφαλές με ι­ σχύ 2.164 συνολικά μεγατόννους ενα­ ντίον 654 στρατιωτικών αλλά και αστικών στόχων (επί συνόλου 1.050 πιθανών στό­ χων που υπήρχαν στον σχετικό κατάλο­ γο)! Εάν αυτό δεν ήταν Αρμαγεδδών, τό τε τι ήταν; Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι ICBM πρώτης γραμμής ήταν πολύ λιγότεροι από τα αρχικά σχέδια της USAF, τα ο­ ποία έκαναν λόγο για την απόκτηση 8.000 βλημάτων... ΞΙ

(1) Brodie Bernard: STRATEGY IN THE MISSILE AGE, Rand, 1959. (2) Schilling Warner: STRATEGY, POLITICS AND DEFENSE BUDGETS, Columbia University Press, 1962. (3) Peck M. - Scherer F.: THE WEAPONS INNOVATION PROCESS, Harvard University Press, 1962. (4) David Vincent: THE POLITICS OF INNOVATION: PATTERNS IN NAVY CASES, University o f Denver Press, 1967. (5) Lapp Ralph: ARMS BEYOND DOUBT - THE TYRANNY OF WEAPONS TECHNOLOGY, Cowles Book Co, 1970. (6) Enthoven Alain - Smith Wayne: HOW MUCH IS ENOUGH? SHAPING THE DEFENSE PROGRAM 1961-1969, Rand, 1971. (7) Sapolsky Harvey: THE POLARIS SYSTEM DEVELOPMENT, Harvard University Press, 1972. (8) Beard Edmund: DEVELOPING THE ICBM: A STUDY IN BUREAUCRATIC POLITICS, Columbia University. (9) Kaplan Fred: THE WIZARDS OF ARMAGEDDON, Stanford University Press, 1983. (10) Paret Peter (ed.): MAKERS OF MODERN STRATEGY - FROM MACHIAVELLI TO THE NUCLEAR AGE, Princeton Univ. Press 1986, ελληνική μετάφραση μ ε επιμέλεια Θάνου Ντόκου, Εκδόσεις Κ. Τουρίκη, 2004. (11) Ball D. - Richelson J.: STRATEGIC NUCLEAR TARGETING, Cornell University Press, 1986. (12) Thee Marek: MILITARY TECHNOLOGY, MILITARY STRATEGY AND THE ARMS RACE, CroomHelm, 1986. (13) Bundy McGeorge: DANGER AND SURVIVAL, Random House, 1988. (14) Evangelista Mathew: INNOVATION AND THE ARMS RACE: HOW THE U.S. AND THE SOVIET UNION DEVELOP NEW MILITARY TECHNOLOGIES, Cornell University Press, 1988. (15) Spinardi Graham: FROM POLARIS TO TRIDENT, Cambridge University Press, 1994. (16) Watson Robert: HISTORY OF THE OFFICE OF THE SECRETARY OF DEFENSE, VOLUME 4, INTO THE MISSILE AGE (1956-1960), U.S. Government Printing Office, 1997. (17) Boyne Walter: THE MAN WHO BUILT THE MISSILES, Air Force Magazine, October, 2000. (18) Sokolski H. (ed.): GETTING MAD: NUCLEAR MUTUAL ASSURED DESTRUCTION, ITS ORIGINS AND PRACTICE, US Army War College (Carlisle Barracks), 2004. (19) Correll John: HOW THE AIR FORCE GOT THE ICBM, Air Force Magazine, July, 2005. (20) Cowley Robert (ed.): THE COLD WAR - A MILITARY HISTORY, Random House, 2006. (21) Zarate R. - Sokolski H. (ed.): NUCLEAR HEURISTICS: SELECTED WRITINGS OF ALBERT AND ROBERTA WOHLSTETTER, Strategic Studies Institute, 2009. (22) Powell Stewart: THE DAY OF THE ATLAS, Air Force Magazine, October, 2009.

Σ ΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙ Κ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ I 81

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΕΑΕΟΝ W * Ynooipainvoc ε .α . ι. unoöιευθυvine Α ΙΣ , ι. καθπνηιήπ αιραι. loiooiac ΣΣΕ

•3

Οιαν κάποιος μεϋειά iouc Βαλκανικούς Πολέμους,η προσοχή ίου επικενιρώνειαι κυρίως οιις επιχειρήσεις για την απελευθέρωση πόλεων που αποιελούσαν ιο όνειρο πολλών γενεών: Θεσσαλονίκη και Ιωάννινα. Ομως κατά τη διάρκεια των πολέμων αυτών πραγματοποιήθηκαν και άλλες ενδιαφέρουσες επιχειρήσεις που οδήγησαν στην απελευθέρωση και άλλων ελληνικών πόλεων, όπως εκείνω ν στην πανέμορφη Αυτική Μακεδονία. , Η Ελλάς απελευθερώνει τη Μακεδονία από τη σκλαβιά και εκείνη ευγνωμονεί την ελληνική ηγεσία, Κων&ταντίνο και Βενιζέλο. Στο κάτω μέρος της λαϊκής λιθογραφίας αποτυπώνονται όλοι οι συντελεστές ενός S · μεγαλειώ δους έπους.

Η ΕΛΛΑΣ

■k.

t Bü

·

® ^ % Ε Λ Ε Τ Θ Ε Ρ Ω Ν Ο Τ ΙΑ ΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΝ

y.

.

***.

ΑΑΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΠΕΑΕΥΘΕΡΟΝΕΙ ΠΡΔΥΤΙΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Ηmολοκλήρωση me πρώτης m ίων Βαλκανικών πολέμων / 1 g 1 2 ) 8 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

'fr?.

Λαϊκή λιθογραφία που αναπαριστά την απελευθέρωση της Φλώρινας στις 7-11-1912.

συνταγματάρχη μηχανικού Δημητρίο Ματθαιόπουλο. Η μεραρχία δ ιέθ ε τε τρία συντάγματα πεζικού (ΣΠ) (16ο, 22ο και 23ο), μία μοίρα πεδινού και μία ορειβατικού πυροΘολικού και λόχο μηχανικού. Αποστολή της μεραρχίας, όπως καθορίστηκε κατά τη 15η προς 16η Οκτωβρίου 1912, ήταν να καλύψει το αριστερό του υπόλοιπου στρατού που ενεργούσε προς Θεσσαλονίκη, να προωθηθεί προς Σόροβιτς (Αμύνταιο) και τα βόρεια αυτού στενά Κιρλί Δερβέν (Κλειδί), και σε περίπτωση κατά την οποία οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές να κινη θ εί προς Μοναστήρι.

οε περιπτωοη αποτυχίας οεν υπήρχε μεγάλη δυνατότητα ενίσχυσής της. Παράλληλα, η περιοχή Καϊλαρίων (Πτολεμαίδας) - Σόροβιτς (Αμυνταίου) κατοικείτο και από πολλούς Τούρκους κονιάρους (μέτοικους από το Ικόνιο), τους οποίους είχε μεταφέρει εκεί ο σουλτάνος Μουράτ Α'. Οι Τούρκοι αυτοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη των επιχειρήσεων κατά το διάστημα των 10 ημερών που ακολούθησαν, όταν ο υπόλοιπος στρατός έδωσε τη νικηφόρο μάχη των Γιαννιτσών και απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη, Παράλληλα, την ίδια περίοδο, ο Σέρβικός Στρατός από τις 20 έως τις

ναστηρι οπου απο την ιγ] ειος την οη Νοεμβρίου διεξήχθη η μάχη του Μο­ ναστηριού, η οποία έληξε με την πα­ ράδοση των εκεί τουρκικών δυνάμε­ ων, αν και μεγάλο μέρος τους διέφυ­ γε προς Κορυτσά και Ιωάννινα. Δυτικότερα από την Κοζάνη ε ­ νεργούσε το Απόσπασμα Γεννάδη με δύο τάγματα ευζώνων (1ο και 4ο), το οποίο έλαβε το όνομά του από τον διοικητή του, αντισυνταγματάρχη μηχανικού Στέφανο Γεννάδη (προήχθη σε συνταγματάρχη κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων). Το από­ σπασμα στις 18 Οκτωβρίου στάθμευσε στα Γρεβενά, στις 19 έστειλε διλοχία στη Σιάτιστα, ενώ το 1ο Τάγμα Ευ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 3

Οι κινήσεις του Ελληνικού Στρατού προς τη δυτική Μακεδονία (ΔΙΣ/ΓΕΣ).

ζώνων (ΤΕ) του κινήθηκε προς Νεάπολη στην οποία ήδη είχε προωθηθεί τμήμα προ­ σκόπων που είχαν εμπλακεί σε μάχη με τους Τούρκους έχοντας καθηλωθεί εκεί. Το τάγ­ μα ευζώνων ενεπλάκη και αυτό στη μάχη, χωρίς όμως να επιτευχθεί η κατάληψη των εχθρικών θέσεων, παρά τις σημαντικές α­ πώλειες των ελληνικών τμημάτων. Το βρά­ δυ, το Γενικό Στρατηγείο διέταξε και τη με­ τακίνηση του 4ου ΤΕ προς τη Νεάπολη. Τη νύκτα, οι Τούρκοι εγκατέλειψαν τη Νεάπολη και οι ελληνικές δυνάμεις εισήλθαν σε αυ­ τήν όπου και συγκεντρώθηκε ολόκληρο το απόσπασμα παραμένοντας μέχρι τις 24 Οκτωβρίου. Η V Μεραρχία στις 18 Οκτωβρίου προωθήθηκε στην περιοχή Σόροβιτς και στις 19 στην Μπάνιτσα (Βεύη) όπου εγκαταστάθη­ κε, αφού απώθησε εχθρικές δυνάμεις που αμύνονταν στην περιοχή Κιρλί Δερβέν. Στο μεταξύ, οι Τούρκοι φοβήθηκαν ότι θα περικυκλωθούν οι δυνάμεις τους οι οποίες μά­ χονταν εναντίον των Σέρβων και έτσι προ­ ώθησαν προς Σόροβιτς τμήματα από την περιοχή Μοναστηριού υπό τον στρατηγό Τζαβίτ πασά. Ως αποτέλεσμα, στις 21 Οκτω­ βρίου (όταν τελείωσε νικηφόρα για τους Ελληνες η μάχη των Γιαννιτσών) η προέλα­

8 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ση που είχε διατάξει η μεραρχία προς βορ­ ρά ανακόπηκε από τα τουρκικά τμήματα και έτσι η μεραρχία αναγκάστηκε να εγκα­ τασταθεί αμυντικά γύρω από την Μπάνι­ τσα, ενώ στη μάχη που ακολούθησε κάτω από ισχυρή πίεση αναγκάστηκε να συμπτυχθεί προς Σόροβιτς. Στις 22 Οκτωβρίου, ο πρωθυπουργός ε ­ νημέρωσε τον αρχιστράτηγο ότι προωθού­ ντο προς την περιοχή Σέρβια - Κοζάνη από τη Λάρισα τρεις πεδινές πυροβολαρχίες με τους ανάλογους ίππους, ενώ από την Αθήνα θα αναχωρούσαν από 1.000 άνδρες την 23η και την 24η Οκτωβρίου. Οι δυνάμεις αυτές θα διατίθεντο κατά την κρίση του αρχιστρα­ τήγου στην V Μεραρχία η προέλαση της οποίας είχε ανακοπεί. Στις 23 Οκτωβρίου, η μεραρχία έδωσε τη μάχη του Σόροβιτς αποκρούοντας τουρ­ κικές επιθέσεις αλλά και εκτοξεύοντας με επιτυχία αντεπιθέσεις. Ομως, τη νύκτα της 23ης προς 24η Οκτωβρίου, ένας Τουρκαλβανός υπολοχαγός από τα Ιωάννινα, ο Εσσάτ, ζήτησε την άδεια από τον αρχηγό των τουρ­ κικών δυνάμεων Τζαβίτ πασά να προσβάλει τα νώτα της V Μεραρχίας με μια δύναμη 60 ανδρών και τέσσερα πολυβόλα. Ο Τζαβίτ πα­ σάς με μεγάλη δυσκολία έδωσε την άδειά

του, απειλώντας ωστόσο τον τολμηρό αξιω­ ματικό ότι, αν έχανε τους άνδρες και τα πο­ λυβόλα, θα διέταζε τον τυφεκισμό του. Οδηγός του μικρού τουρκικού τμήματος προσφέρθηκε εθελοντικά ένας Βούλγαρος πρώην κομιτατζής, φανατικός πολέμιος των Ελλήνων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, γνω­ στός στους Τούρκους ως «Καρά Κομίτ» (Μαύρος Κομιτατζής). Εκείνη τη νύκτα ό­ μως ο Εσσάτ πέτυχε ό,τι δεν είχαν πετύχει με σκληρό αγώνα οι μονάδες του Τζαβίτ τις προηγούμενες ημέρες. Τα ξημερώματα της 24ης Οκτωβρίου, ο Εσσάτ προσέβαλε και αιφνιδίασε τον λόχο μηχανικού της μεραρ­ χίας. Δημιουργήθηκε πανικός με αποτέλε­ σμα τη διάλυση και την άτακτη φυγή ολό­ κληρης της μεραρχίας. Δύο πυροβολαρχίες κυριεύθηκαν, αφού έχασαν όλους σχεδόν τους αξιωματικούς τους. Θα πρέπει να τονι­ στεί ότι τη μεγαλύτερη σύγχυση και τις πε­ ρισσότερες απώλειες προκάλεσαν οι Τούρ­ κοι κάτοικοι στην περιοχή διαπράττοντας α­ πίστευτες αγριότητες και κατά των Ελλήνων κατοίκων, γεγονός που ανάγκασε τον αρχι­ στράτηγο να προβεί σε αντίποινα, όταν επα­ νήλθαν οι ελληνικές δυνάμεις στην περιοχή μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και την προώθησή τους προς τη Δυτική Μακε­

δονία. Το πρωί της 24ης Οκτωβρίου, η με­ ραρχία υποχωρούσε άτακτα, αλλά ευτυχώς η καταδίωξη των Τούρκων διήρκεσε μικρό χρονικό διάστημα. Το ατύχημα της V Μεραρχίας συνέβη σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή για την ευτυχή κατάληξη του «αγώνα δρόμου» με τους Βουλγάρους για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Επιβεβαίωσε τους χειρότε­ ρους φόβους του αρχιστρατήγου για την α­ σφάλεια του όγκου της Στρατιάς και θορύ­ βησε την κυβέρνηση σε τέτο ιο σημείο, ώ­ στε αρχικά υπήρξε σκέψη μεταφοράς της I Μεραρχίας μέσω Βόλου στη ζώνη επιχειρή­ σεων της V Μεραρχίας. Ομως, το Γενικό Στρατηγείο εκτίμησε ότι ένα τέτοιο μέτρο δεν ήταν απαραίτητο και πως η κατάσταση μπορούσε να αντιμετωπιστεί από τις εκεί δυνάμεις, ενώ παράλληλα θα ανασυγκρο­ τείτο η V Μεραρχία. Ετσι προέβη στις πα­ ρακάτω ενέργειες: • Προώθησε προς τη μεραρχία ένα τάγμα πεζικού και τρεις πεδινές πυροβολαρχίες από τη Λάρισα και 1.000 άνδρες από την Ελασσόνα. • Διέταξε τον διοικητή του Αποσπάσματος Γεννάδη να κινηθεί με τα δύο τάγματα ευζώνων προς Κοζάνη και να αναλάβει τη δι­ οίκηση του υπό συγκρότηση Τμήματος

Στρατιάς Κοζάνης το οποίο θα περιελάμβανε τη μεραρχία και τις ενισχύσεις που θα αποστέλλονταν εκεί. Στο μεταξύ, το πρωί της 26ης Οκτωβρί­ ου προκλήθηκε νέος πανικός των με χαμηλό ηθικό τμημάτων που βρίσκονταν στην Κοζά­ νη. Συγκεκριμένα, Τούρκοι ένοπλοι χωρικοί προσέβαλαν τα τμήματα προφυλακών που κρατούσαν τα υψώματα βορειοδυτικά της Κοζάνης. Με ενέργειες του 16ου ΣΠ η κατά­ σταση αποκαταστάθηκε, αλλά το τάγμα μη­ χανικού που βρισκόταν στο χωριό Κοίλα εγκατέλειψε αδικαιολόγητα τις θέσεις του και συμπτύχθηκε προς Κοζάνη. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε μεγάλη αταξία στα τμήμα­ τα των άλλων δύο συνταγμάτων της μεραρ­ χίας τα οποία βρίσκονταν στην Κοζάνη, με αποτέλεσμα την άτακτη φυγή πολλών στρα­ τιωτών που κατευθύνθηκαν προς Σέρβια. Τμήματα μηχανικού της III Μεραρχίας τα ο­ ποία φρουρούσαν τη γέφυρα του Αλιάκμο­ να, σταμάτησαν τους φυγάδες που επέ­ στρεψαν στις μονάδες τους. Στις 27 Οκτωβρίου, ο συνταγματάρχης Στέφανος Γεννάδης ανέλαβε τη διοίκηση του Τμήματος Στρατιάς Κοζάνης. Από τον συνταγματάρχη Ματθαιόπουλο αφαιρέθηκε η διοίκηση, αλλά δεν παραπέμφθηκε σε στρατοδικείο, πιθανόν επειδή είχε χρηματί­

σει καθηγητής του διαδόχου Κωνσταντίνου. Ο Γεννάδης αντικατάστησε όλα τα τμήματα της V Μεραρχίας που ήταν σε προκάλυψη με τάγματα ευζώνων και τα έστειλε στα με­ τόπισθεν με εντολή να αναδιοργανωθεί η μεραρχία το ταχύτερο. Με γνώμονα την κατάσταση που επικρα­ τούσε στη Δυτική Μακεδονία, το Γενικό Στρατηγείο με διαταγή που εκδόθηκε στις 29 Οκτωβρίου, χώρισε τις δυνάμεις του σε τρεις ομάδες: αριστερή, κέντρου και δεξιά. Στην πρώτη ομάδα διατέθηκε το Τμήμα Στρατιάς Κοζάνης το οποίο θα συνέχιζε την αναδιοργάνωση της V Μεραρχίας, αναμένο­ ντας και την ενίσχυσή της με έξι τάγματα και τέσσερις πυροβολαρχίες πεδινού πυρο­ βολικού. Στην Ομάδα Κέντρου διατέθηκαν οι I, III, IV και VI Μεραρχίες καθώς και η Ταξιαρχία Ιππικού μείον σύνταγμα. Αποστολή της ήταν η συγκέντρωσή της μέχρι το βράδυ της 1ης Νοεμβρίου στην περιοχή μεταξύ Γιαννιτσών και Εδεσσας, η προώθησή της προς τη Φλώ­ ρινα και η επίθεσή της κατά των τουρκικών τμημάτων στην περιοχή Μοναστηριού σε συντονισμό με τις ενέργειες του Σερβικού Στρατού. Στη Δεξιά Ομάδα διατέθηκαν οι II και VII Μεραρχίες, το Απόσπασμα Κωνσταντινο-

ΙΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ U TO P IA I 8 5

πούλου και το ένα σύνταγμα ιππικού της Τα­ ξιαρχίας Ιππικού. Διοικητής της ομάδας ανέλαβε ο διοικητής της II Μεραρχίας υποστρά­ τηγος Κωνσταντίνος Καλλάρης και ως απο­ στολή της καθορίστηκε η παραμονή της στην περιοχή Θεσσαλονίκης και η απελευ­ θέρωση της ενδοχώρας της πόλης αυτής. Στις 2 Νοεμβρίου, το Γενικό Στρατηγείο εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων και όρισε α­ ποστολές των μεραρχιών: • Η V Μεραρχία να προελάσει προς Πτολεμα'ίδα. • Η IV Μεραρχία να προελάσει προς το χωριό Κάτω Γραμματικό. • Η VI Μεραρχία, ενισχυμένη με το πυρο­ βολικό της III Μεραρχίας, ναπαραμείνει στο χωριό Αγρας με ετοιμότητα προέλασης προς Αρνισσα. • Η III Μεραρχία να παραμείνει περί τον σι­ δηροδρομικό σταθμό Εδεσσας με ετοιμότη­ τα προέλασης προς Καρυδιά - Παναγίτσα. • Η I Μεραρχία να παραμείνει στη Σκύδρα και να αποσπάσει διλοχία στην Αριδαία. • Η Ταξιαρχία Ιππικού (μείον σύνταγμα) να παραμείνει στο χωριό Σενδέλ (Σανδάλι). Ο διάδοχος, στις 26 Οκτωβρίου, σε ημερησία διαταγή του τόνισε μεταξύ άλλων και τα παρακάτω: «Γνωρίζω ότι απαιτώ από τον Στρατόν Μου νέους κόπους και νέας θυ­ σίας. Αλλά βέβαιος ων ότι δεν υπάρχει Ελλην όστις να μην αισθάνηται την ιεράν υποχρέωσιν να συνδράμωμεν τους συναδέλ­ φους μας, έχω την πεποίθησιν ότι και οι Αξιωματικοί, οι Υπαξιωματικοί και οι Στρατιώται αισθάνονται χρέος τιμής να επιβάλωμεν και εις το Αμύνταιον την υπεροχήν των όπλων μας όπως την επιβάλαμε παντού μέ­ χρι τούδε και να κρατήσωμεν παντού υψηλά το γόητρον του Ελληνισμού και ακεραίαν την δόξαν του στρατού μας». Την 1η Νοεμβρίου, τουρκικά τμήματα κατόρθωσαν να απωθήσουν τα ελληνικά τμήματα, τα οποία συμπτύχθηκαν προς Σιά­ τιστα, και να καταλάβουν πάλι τη Νεάπολη. Στις 2 Νοεμβρίου, ο διοικητής των τουρκι­ κών δυνάμεων στην περιοχή Νεάπολης Καστοριάς έστειλε απεσταλμένους στη Σιά­ τιστα και ζήτησε την παράδοση της πόλης ε­ ντός 24 ωρών. Με την προτροπή του στρα­ τιωτικού διοικητή η απάντηση προς τους Τούρκους καθυστέρησε να δοθεί για να κερδίσουν χρόνο. Ετσι, το Τμήμα Στρατιάς Κοζάνης πρόλαβε και ενίσχυσε τα τμήματα της Σιάτιστας τα οποία οργανώθηκαν στο Απόσπασμα Σιάτιστας με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη πυροβολικού Αντώνιο Ηπίτη. Στις 4 Νοεμβρίου, το απόσπασμα απέκρουσε με επιτυχία σφοδρή επίθεση των Τούρκων που διήρκεσε από το απόγευμα μέχρι το βράδυ. Οι απώλειες του αποσπάσματος ήταν σημαντικές και ανήλθαν σε 60 νεκρούς και τραυματίες.

8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, διοικητής της IV Μεραρχίας.

Οι Τούρκοι στην περιοχή Πτολεμαίδας, στενών Κιρλί Δερβέν και στη στενωπό Οστρόβου (Αρνισσας) είχαν προωθήσει τμή­ ματα των 16ης, 17ης και 18ης Μεραρχιών. Η προέλαση των ελληνικών μεραρχιών άρχισε στις 3 Νοεμβρίου. Στις 4 Νοεμβρίου, η V Με­ ραρχία έδωσε και κέρδισε τη μάχη του Κόμανου. Οι Τούρκοι προέβαλαν σκληρή αντί­ σταση και οι απώλειες της μεραρχίας υπήρ­ ξαν μεγάλες. Στους τραυματίες περιλαμβανόταν και ο διοικητής του 23ου Συντάγμα­ τος Πεζικού (ΣΠ). Ο αρχιστράτηγος, για να τονώσει το ηθικό των ανδρών της μεραρ­ χίας, έστειλε το παρακάτω σήμα: «Συγχαίρω V Μεραρχία διά την επιτυχή μάχην και το θάρρος το οποίο επέδειξε. Χαίρω, ότι ήρχισεν η απόπλυσις της κηλίδος και προσδοκώ τελείαν ταύτην».

Ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Καλλάρης, διοικητής της II Μεραρχίας.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από ένα σύ­ νολο 3.379 απωλειών όλων των μεραρχιών κατά τον Ελληνοτουρκικό (Α’ Βαλκανικό) πόλεμο (σε νεκρούς και τραυματίες αξιω­ ματικούς και οπλίτες), η V Μεραρχία είχε τις 1.211, δηλαδή το 35% του συνόλου των απωλειών. Η VI Μεραρχία άρχισε την προέλαση στις 4 Νοεμβρίου. Οταν η εμπροσθοφυλακή της μεραρχίας έφθασε στα υψώματα προ της Αρνισσας και σε απόσταση πέντε περί­ που χιλιομέτρων από αυτή δέχθηκε αιφνι­ διαστικά πυκνά πυρά από τους αμυνόμε­ νους εκεί Τούρκους. Από τα πυρά επήλθε σύγχυση στην εμπροσθοφυλακή, επειδή τραυματίστηκαν ταυτόχρονα και ο διοικη­ τής της αλλά και ο διοικητής της κεφαλής της εμπροσθοφυλακής. Ο διοικητής της με­ ραρχίας διέταξε το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων (ΣΕ) του αντισυνταγματάρχη πεζικού Διονύ­ σιου Παπαδόπουλου να διαθέσει ένα τάγμα για υποστήριξη του πεδινού πυροβολικού της μεραρχίας, το οποίο βρισκόταν στη δη­ μόσια οδό Αγρας-Αρνισσα και δεν είχε ανα­ πτυχθεί, και με το υπόλοιπο σύνταγμα να ε­ π ιτεθεί κατά του εχθρού. Η κατάσταση αποκαταστάθηκε γρήγορα. Σχεδιάστηκε μια νυ­ κτερινή ενέργεια από το 1ο ΣΕ σε συνεργα­ σία με το 17ο ΣΠ, αλλά απέτυχε, επειδή δεν μπόρεσε να επιτευχθεί αιφνιδιασμός. Το πρωί της 5ης Νοεμβρίου, η επίθεση επαναλήφθηκε με επιτυχία από το 1ο ΣΕ που εισήλθε στην Αρνισσα την ίδια ημέρα για να α­ κολουθήσει η είσοδος της VI Μεραρχίας. Στις 4 Νοεμβρίου, η IV Μεραρχία προωθήθηκε στα χωριά Περαία και Πύργος με προωθημένα τμήματα στα υψώματα νοτιο­ ανατολικά της Αρνισσας σε επαφή με τους Τούρκους. Οι άνδρες της μεραρχίας, εξα­ γριωμένοι από τις θηριωδίες των Τούρκων κατοίκων προς τους άνδρες της V Μεραρ­ χίας, είχαν σκοπό να μετατρέψουν την πε­ ριοχή -κατά έκφραση των ιδίων- σε ...Σόδομα και Γόμορρα. Ομως, όταν έφθασαν στο χωριό Πύργος (Κατράνιτσα), τους υπο­ δέχθηκε επιτροπή με επικεφαλής τον χό­ τζα και τον μουχτάρη, οι οποίοι ζητωκραύ­ γασαν τον βασιλιά Γεώργιο και τον διάδοχο, έδωσαν τη διαβεβαίωση πως θα παραχω­ ρούσαν ό,τι ήθελε ο στρατός και τόνισαν ότι θα ήταν κρίμα να καταστραφεί το ωραίο χωριό τους που θα αποτελούσε εύφορη πε­ ριοχή της χώρας! Τελικά κατόρθωσαν να σώσουν το χωριό τους και τήρησαν την υ­ πόσχεσή τους για την παροχή τροφής και καταλυμάτων οτα τμήματα. Η III Μεραρχία κινήθηκε βόρεια της VI και έτσι το βράδυ βρέθηκε στην περιοχή των χωριών Νησί και Καρυδιά. Η I Μεραρχία μετακινήθηκε από τη Σκύδρα στον Αγρα. Στις 6 Νοεμβρίου, το Γενικό Στρατηγείο μετακινήθηκε στην Αρνισσα και την ίδια η­

μέρα εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων. Με τη διαταγή αυτή δημιουργήθηκε τμήμα στρα­ τιάς από τις IV και V Μεραρχίες υπό τον δι­ οικητή της IV Μεραρχίας υποστράτηγο Κων­ σταντίνο Μοσχόπουλο. Αποστολή του τμή­ ματος ήταν να προελάσει προς τα στενά Κλειδιού. Με την ίδια διαταγή η VI Μεραρχία θα κινείτο προς Κέλλη και θα εξασφάλιζε την έξοδο της ομώνυμης στενωπού. Το Απόσπασμα Σιάτιστας διατάχθηκε να ενεργήσει προς την άνω κοιλάδα του Αλιάκμονα και να εκκαθαρίσει την περιοχή. Τέλος το 1ο Σύ­ νταγμα Ιππικού (ΣΙ) διατάχθηκε να κινηθεί προς Κέλλη και να ενεργήσει αναγνωρίσεις προς Βεύη, Αμύνταιο, Ξινό Νερό. Στο πλαίσιο αυτής της διαταγής, το α­ πόγευμα της ίδιας ημέρας (6 Νοεμβρίου), η εμπροσθοφυλακή της VI Μεραρχίας, αποτελούμενη από το 1ο ΣΕ και μία πυροβο­ λαρχία ορειβατικού πυροβολικού, έδωσε το απόγευμα νικηφόρο μάχη κατά των Τούρκων που διατηρούσαν υπό την κατοχή τους τη στενωπό, και εισήλθε στην Κέλλη. Στη μάχη το σύνταγμα βοηθήθηκε από κα­ τοίκους της περιοχής υπό τον ιερέα Πέτρο Παπαναστασίου. Ηταν τέτοια η φθορά που προκλήθηκε στους Τούρκους, ώστε, όταν επισκέφθηκε την περιοχή ο διάδοχος, είπε στον διοικητή του συντάγματος ευζώνων: «Πώς τους τύλιξες τους καημένους τους Τούρκους και έκανες τέτοιο μακελειό μω­ ρέ Παπαδόπουλε;». Στις 5 Νοεμβρίου έληξε νικηφόρα για τους Σέρβους η μάχη του Μοναστηριού. Η κυβέρνηση πληροφορήθηκε την αιχμαλω­ σία των εκεί τουρκικών δυνάμεων και ενη­ μέρωσε σχετικά τον αρχιστράτηγο. Τόνισε ότι δεν είχε νόημα η προέλαση προς Μονα­ στήρι εκτός από τη συμβολική αποστολή ε­ νός μικρού τμήματος. Ζητούσε, επίσης, από τον αρχιστράτηγο να αποστείλει τρεις με­ ραρχίες στη Θεσσαλονίκη. Στις 6 Νοεμβρίου, ο μουφτής της Φλώ­ ρινας, Χουλουσή εφέντης, ο οποίος έχαιρε εκτίμησης και από τους ομοεθνείς του και από τους Ελληνες κατοίκους της Φλώρινας, κάλεσε τον μητροπολίτη Φλώρινας Πολύ­ καρπο, τον ενημέρωσε ότι σύμφωνα με πληροφορίες οι Σέρβοι βρίσκονταν πιο κο­ ντά στη Φλώρινα από τους Ελληνες και εξέφρασε την επιθυμία να παραδοθεί η πόλη στον Ελληνικό Στρατό. Ο μητροπολίτης έ­ στειλε το παρακάτω μήνυμα στον διοικητή της V Μεραρχίας, συνταγματάρχη Στέφανο Γεννάδη: «Κύριε Διοικητά των Ελληνικών Στρατευμάτων, σας γνωστοποιώ ότι οι φίλοι και σύμμαχοι Σέρβοι κατέλαβον το Μονα­ στήρι και προχωρούν προς την Φλώρινα. Οι Τούρκοι της Φλωρίνης παρακαλούν να σπεύσει ο Ελληνικός Στρατός να καταλάβει την πόλιν και δεν θα φέρουν ουδεμίαν αντίστασιν, ούτε τον υποχωρούντα Τουρκι-

κόν Στρατόν θα αφήσουν να αντισταθεί». Την εποχή εκείνη υπήρχαν στη Φλώρι­ να 6.500 Τούρκοι και 3.000 Ελληνες. Στους κατοίκους περιλαμβάνονταν πολλοί πρό­ σφυγες από τα γύρω χωριά στα οποία είχαν πραγματοποιηθεί μάχες. Την ίδια ημέρα, το Γενικό Στρατηγείο από την Αρνισσα εξέδω­ σε διαταγή κινήσεων προς τις μεραρχίες για την 7η Νοεμβρίου. Το 1ο ΣΙ διατάχθηκε να προελάσει προς Φλώρινα. Στις 11.00 της 7ης Νοεμβρίου, η εμπροσθοφυλακή του συντάγματος κατέλαβε τον σιδηροδρομικό σταθμό Φλώρινας όπου αιχμαλώτισε 100 Τούρκους στρατιώτες και κυρίευσε ατμο­ μηχανές και άλλο σιδηροδρομικό υλικό. Μετά από μία ώρα περίπου έφθασε στον σι­ δηροδρομικό σταθμό ολόκληρο το σύνταγ­ μα. Στη συνέχεια, η εμπροσθοφυλακή κινήθηκε προς τη Φλώρινα και εντόπισε φάλαγ­ γα Τούρκων που συμπτύσσονταν προς Πισοδέρι. Μεταξύ των τμημάτων δεν ανταλ­ λάχθηκε ούτε ένας πυροβολισμός. Στις 13.30, η εμπροσθοφυλακή του ιππικού εισήλθε στην πόλη όπου αντιπροσωπεία υπό τον μητροπολίτη και τον μουφτή παρέδω­ σαν την πόλη στον Ελληνικό Στρατό. Μετά από μία ώρα εισήλθε στην πόλη ολόκληρο το σύνταγμα ιππικού. Τα ελληνικά τμήματα αιχμαλώτισαν πάνω από 1,000 Τούρκους στρατιώτες και αξιωματικούς στους οποί­ ους συμπεριλαμβανόταν και ένας αντισυνταγματάρχης. Το ίδιο απόγευμα επιτράπηκε η είσοδος και η διαμονή στην πόλη μίας ίλης σερβικού ιππικού, ενώ αργότερα ήλ­ θαν και άλλα σέρβικά τμήματα και ο πρίγκηπας της Σερβίας Αρσένιος. Το βράδυ της 7ης Νοεμβρίου, η διάταξη των ελληνικών τμημάτων στην περιοχή είχε ως εξής: • Η III Μεραρχία στην περιοχή του χωριού Λόφοι. • Η VI Μεραρχία στην περιοχή ΣΣ Βεύης. • Η IV Μεραρχία στην περιοχή του χωριού Σιταριά. Με διαταγή του Γενικού Στρατηγεί­ ου έστειλε το 8ο ΣΠ στη Φλώρινα για την α­ σφάλεια της πόλης. Το σύνταγμα έφθασε ε­ κεί το ίδιο βράδυ. • Η V Μεραρχία στην περιοχή του χωριού Αγιος Βαρθολομαίος. • Η I Μεραρχία στην Κέλλη. • Το Απόσπασμα Σιάτιστας το ίδιο από­ γευμα ανακατέλαβε τη Νεάπολη. • Το 24ο ΣΠ στην περιοχή Αγιόφυλλο Γρεβενά. Την ίδια ημέρα, ο Ελληνας αξιωματικόςσύνδεσμος στον Σερβικό Στρατό ενημέρω­ σε το Γενικό Στρατηγείο, το οποίο είχε μετασταθμεύσει στη Βεύη, ότι σημαντικά τουρ­ κικά τμήματα συμπτύσσονταν από Μονα­ στήρι προς Κορυτσά μέσω Φλώρινας και πε­ ριοχής βόρεια της λίμνης Πρέσπας. Η κατά­ ληψη της Φλώρινας στέρησε από τους

Τούρκοι στρατιώ τες με τη σημαία τους.

Τούρκους μία από τις οδούς σύμπτυξης. Ο αρχιστράτηγος ενημέρωσε σχετικά την κυ­ βέρνηση τονίζοντας ότι ναι μεν οι Τούρκοι στρατιώτες είχαν μειωμένο ηθικό και ο εφο­ διασμός τους ήταν δυσχερέστατος, αλλά δεν έπαυαν να αποτελούν μια υπολογίσιμη απειλητική δύναμη. Για την αντιμετώπισή τους απαιτούντο όλες οι δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του και δεν ήταν δυνατή η α­ ποστολή των τριών μεραρχιών στη Θεσσα­ λονίκη. Επίσης επεσήμανε ότι τα τμήματα χρειάζονταν ανάπαυση λόγω των εξαντλητι­ κών επιχειρήσεων και των δυσμενών καιρι­ κών συνθηκών. Πραγματικά από την έναρξη των επιχειρήσεων οι άνδρες της Στρατιάς είχαν καλύψει απόσταση 500 χλμ. υπό δυ­ σμενείς συνθήκες εδάφους, οδικού δικτύ­ ου και καιρικών συνθηκών και για τον λόγο αυτόν ήταν απαραίτητος ο ανεφοδιασμός και η ανάπαυσή τους. Ηδη στα ορεινά είχαν αρχίσει οι πρώτες χιονοπτώσεις. Με αναφο­ ρά του προς την κυβέρνηση ο διάδοχος ζή­ τησε αντικατάσταση φθαρμένων ειδών ιμα­ τισμού και υπόδησης, την αποστολή επιπλέ­ ον κουβερτών και κτηνών, καθώς και σκη­ νών. Ειδικά στην V Μεραρχία οι άνδρες στε­ ρούντο αντίσκηνων. Στις 9 Νοεμβρίου, το Γενικό Στρατηγείο από τη Φλώρινα όπου είχε μετασταθμεύσει απέστειλε με Οθωμανό πολίτη επιστολή προς τον Τούρκο στρατηγό των δυνάμεων που υποχωρούσαν, Αλή Ριζά. Την επιστολή υπέγραφε ο υπαρχηγός του επιτελείου, αντισυνταγματάρχης Βίκτωρ Δούσμανης, ζη­ τώντας την παράδοση των δυνάμεών του στις οποίες θα αποδίδονταν οι δέουσες τι­ μές και θα μεταφέρονταν ατμοπλοϊκώς στη Μικρά Ασία. Ο απεσταλμένος αντί απάντη­ σης κακοποιήθηκε από δύο Τούρκους αξιω­ ματικούς και φυλακίστηκε, αλλά κατόρθωσε να δραπετεύσει και να επανελθεί στο Ελλη­ νικό Στρατηγείο μεταφέροντας μήνυμα του μητροπολίτη Κορυτσάς, ο οποίος θεωρούσε εθνική ανάγκη την απελευθέρωση της Κο­ ρυτσάς από τον Ελληνικό Στρατό. Στο μεταξύ το Υπουργείο Στρατιωτικών προήγαγε τον διάδοχο σε στρατηγό «διά τας έξοχους προς την πατρίδα υπηρεσίας» και εξέφρασε την άποψη ότι δύο μεραρχίες

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA I 8 7

Οι επιχειρήσεις του ΕΣ προς την Κορυτσά (ΔΙΣ/ΓΕΣ).

αρκούσαν για την κατάληψη της Κορυτσάς και την εξασφάλιση της τάξης στη Δυτική Μακεδονία. Τρεις μεραρχίες θα αποστέλλονταν στη Θεσσαλονίκη και μία από αυτές στη συνέχεια διά θαλάσσης στην Ηπειρο. Στις 12 Νοεμβρίου απελευθερώθηκε η Κα­ στοριά χωρίς αντίσταση από τους Τούρκους και την ίδια ημέρα ο διάδοχος μετέβη σιδη­ ροδρομικά στο Μοναστήρι για να επισκεφθεί τον διάδοχο της Σερβίας. Επέστρεψε την επομένη και στη συνέχεια μετέβη στη Θεσσαλονίκη. Στο διάστημα από 13 έως 18 Νοεμβρίου δεν διεξήχθησαν μεγάλης κλίμακας επιχει­ ρήσεις και οι μεραρχίες ασχολήθηκαν με α­ νασυγκρότηση και ανεφοδιασμό. Στις 16 Νο­ εμβρίου, το 1ο ΣΙ μετακινήθηκε από την Κα­ στοριά στην Μπίγλιστα και το Απόσπασμα Δυτικής Μακεδονίας στο Μέτσοβο. Το Γενι­ κό Στρατηγείο ανέλυσε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες που είχε συγκεντρώσει και κα­ τέληξε στην εκτίμηση ότι το μεγαλύτερο μέ­

8 8 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρος των τουρκικών δυνάμεων από το Μονα­ στήρι είχε κατευθυνθεί προς Ιωάννινα, ενώ οι υπόλοιπες δυνάμεις οργανώνονταν αμυ­ ντικά στην περιοχή του χωριού Πλιάσι, βο­ ρειοδυτικά της Κορυτσάς. Για την επιτήρη­ ση της περιοχής διατάχθηκε η προώθηση στο Βατοχώρι ενός συντάγματος πεζικού και μίας ορειβατικής πυροβολαρχίας της IV Μεραρχίας. Η μεραρχία διέθεσε το 9ο ΣΠ που έφθασε στο Βατοχώρι στις 18 Νοεμβρί­ ου και συνδέθηκε με το 1ο ΣΙ. Στις 18 Νοεμβρίου, ο επιτελάρχης του Γενικού Στρατηγείου, υποστράτηγος Πανα­ γιώτης Δαγκλής, υπέβαλε στον αρχιστράτη­ γο εκτίμηση για τη συνέχιση των επιχειρή­ σεων. Σε ό,τι αφορούσε τη συνέχιση των επι­ χειρήσεων στη Δυτική Μακεδονία εκτιμού­ σε ότι για τις επιχειρήσεις προς Κορυτσά αρκούσαν τρεις μεραρχίες και το σύνταγμα ιππικού. Συγκεκριμένα πρότεινε τη δημι­ ουργία τμήματος στρατιάς από τις VI, III και V Μεραρχίες, το 1ο ΣΙ και δύο μοίρες ορει­

βατικού πυροβολικού και το πεδινό πυροβο­ λικό των IV και V Μεραρχιών. Λόγω απωλει­ ών στελεχών και οπλιτών πρότεινε να ανα­ τεθούν στην V Μεραρχία επιχειρήσεις κάλυ­ ψης πλευρών και επιτήρησης. Παράλληλα πρότεινε την επισκευή των οδών από Κα­ στοριά και Φλώρινα προς Μπίγλιστα για τη διευκόλυνση της κίνησης του πεδινού πυ­ ροβολικού. Ο αρχιστράτηγος ενέκρινε τις προτάσεις και στις 19 Νοεμβρίου εξέδωσε διαταγή για τη συγκρότηση του τμήματος στρατιάς υπό τον διοικητή της III Μεραρ­ χίας, υποστράτηγο Κωνσταντίνο Δαμιανό. Ως αποστολή καθορίστηκε η προστασία των περιοχών Φλώρινας - Καστοριάς από απειλή προερχόμενη από την περιοχή Κορυτσάς, η οποία την ίδια ημέρα κηρύχθηκε σε απο­ κλεισμό. Στις 21 Νοεμβρίου, ο αρχιστράτη­ γος μετακίνησε το στρατηγείο του και τις υ­ πόλοιπες δυνάμεις στη Θεσσαλονίκη. Ηδη οι επιχειρήσεις στην περιοχή Φλώρινας Καστοριάς αποτελούσαν δευτερεύον θέμα,

ενώ η εν γένει στάση των συμμάχων Βουλ­ γάρων απαιτούσε την παρουσία της ανώτα­ της ελληνικής διοίκησης στη Θεσσαλονίκη. Οι Βούλγαροι δεν σταμάτησαν τις προκλή­ σεις και στη Δυτική Μακεδονία. Στις 27 Νο­ εμβρίου, ο αρχιστράτηγος έστειλε σήμα στον πρωθυπουργό αναφέροντας τις ακρό­ τητες συμμοριών Βούλγαρων κομιτατζήδων στην περιοχή Καστοριάς - Αργους Ορεστικού. Τον ενημέρωσε ότι για την αντιμετώπι­ σή τους διέθεσε στρατιωτικά τμήματα με ε ­ ντολή να τους αντιμετωπίσουν σαν ληστρι­ κές συμμορίες. Τόνιζε ότι το μέτρο αυτό μπορούσε να φέρει σε σύγκρουση την Ελλάδα με τη Βουλγαρία, αλλά δεν ήταν δυνατόν να ανεχθεί τέτοια εγκλήματα και ε­ κβιασμούς συνειδήσεων σε περιοχές που κατέχονταν από τον Ελληνικό Στρατό. Το τμήμα στρατιάς για την απελευθέρω­ ση της Κορυτσάς διεξήγαγε επιχειρήσεις στην περιοχή Μπίγλιστας (1-5 Δεκεμβρίου) και Τσαγκόνι (7 Δεκεμβρίου). Στο διάστημα από 1 έως 4 Δεκεμβρίου, οι Τούρκοι εκδή­ λωσαν επιθετικές επιχειρήσεις σε διάφορες θέσεις των ελληνικών μεραρχιών. Στις 3 Δε­ κεμβρίου, ο διοικητής του τμήματος στρα­ τιάς καθόρισε τις αποστολές των τμημάτων του για την παραπέρα προέλαση: • Η VI Μεραρχία να συγκεντρωθεί στη διάβαση Σμαρδέσι (Κρυσταλλοπηγή) μέχρι το βράδυ της 4ης Δεκεμβρίου και την επο­

μένη να προελάσει μέσω Βέρνικ προς τη γέ­ φυρα του ποταμού Δεβόλη. • Το τμήμα V Μεραρχίας να κινηθεί στον ί­ διο χρόνο προς Κοστενέτσι (Ιεροπηγή) και την επομένη να προελάσει προς Καπεστίτσα - Μπίγλιστα. • Η III Μεραρχία να ενεργήσει την 5η Νο­ εμβρίου επίθεση προς Πολόσκα. • Το 1ο ΣΙ να ενεργήσει αναγνωρίσεις στη γραμμή Μποζιγκράντ - Πολόσκα. Οταν οι μεραρχίες άρχισαν τις μετακι­ νήσεις για την κατάληψη των καθοριζόμε­ νων θέσεών τους, οι Τούρκοι νόμισαν ότι συμπτύσσονταν και εξαπέλυσαν σειρά επι­ θέσεων που αποκρούστηκαν. Στις 4 Δεκεμ­ βρίου το βράδυ, η VI Μεραρχία εξέδωσε δια­ ταγή επίθεσης, ενώ το πρωί της 5ης Δεκεμ­ βρίου το 18ο ΣΠ της επιτέθηκε νότια του χωριού Βέρνικ, αλλά η προέλασή του βράδυνε. Τότε, η μεραρχία διέταξε το 1ο ΣΕ να ενεργήσει επιθετικά προς Μπίγλιστα. Το σύ­ νταγμα έστειλε το 9ο ΤΕ που κινήθηκε προς την περιοχή Βέρνικ. Οταν έφθασε σε από­ σταση 1.000 μ. από τις εχθρικές θέσεις, δέ­ χθηκε αραιά πυρά. Το σύνταγμα του διέθε­ σε έναν λόχο του 8ου ΤΕ και έτσι το 9ο ΤΕ α­ κολουθώντας βαθιά γραμμή έφθασε στο χωριό Βέρνικ και από εκεί επιτέθηκε κατά του εχθρού που υποχωρούσε προς Μπίγλιστα και Μπιτίνσκα, μετατρέποντας την υπο­ χώρηση σε άτακτη φυγή και καταλαμβάνο­

ντας τα δύο χωριά σε ελάχιστο χρονικό διά­ στημα με μικρές απώλειες. Επίσης, ύστερα από αγώνα, το απόσπασμα της V Μεραρχίας κατέλαβε τα χωριά Βισοστίτσα και Καπεστίτσα, ενώ η III Μεραρχία διέβη τον ποταμό Δεβόλη από τρεις γέφυρες που κατασκεύα­ σε ο λόχος μηχανικού της. Το 1ο ΣΙ προωθήθηκε προς Μποζιγκράντ, αλλά αντιμετώπισε υπέρτερες δυνάμεις, αναγκάστηκε να πεζομαχήσει και τελικά να ανακόψει την κίνησή του. Το Τμήμα Στρατιάς διέθεσε το 9ο ΣΠ και μία πυροβολαρχία της III Μεραρχίας για την ασφάλεια του πλευρού του και διέταξε: • Την VI Μεραρχία, στην οποία διέθεσε και το απόσπασμα της V Μεραρχίας, να επι­ τεθ εί στην κατεύθυνση Τσαγκόνι - Ζέμπλακ. • Την III Μεραρχία να προσβάλει από τα νώτα τα εχθρικά τμήματα που αμύνονταν στη στενωπό Τσαγκόνι. • Το 1ο ΣΙ να διατηρήσει επαφή με τα ε­ χθρικά τμήματα στην περιοχή Μποζιγκράντ σε σύνδεσμο με το τμήμα πλαγιοφυλακής. Οι μεραρχίες κινήθηκαν σύμφωνα με το σχέδιο, έλαβαν επαφή με σέρβικά τμήματα όταν πλησίαζαν την Κορυτσά και αντιμετώ­ πισαν χαλαρή αντίσταση από τους Τούρ­ κους που διεξήγαν ένα είδος αγώνα οπισθο­ φυλακών για να υποστηρίξουν τη σύμπτυξη της κύριας δύναμης προς τα Ιωάννινα. Οπως αναφέρει ο διοικητής του 1ου ΣΕ, το

Τούρκοι π ολίτες και στρατιώτες από τα Καϊλάρια (Πτολεμαϊδα), αιχμάλωτοι του Ελληνικού Στρατού.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 9

έδαφος στο οποίο κινήθηκαν τάγματά του ήταν βαλτώδες με τους άνδρες να βουλιά­ ζουν σε πολλά σημεία «μέχρι της οσφύος». Βέβαια το ίδιο ίσχυε και για τους Τούρκους - ο Παπαδόπουλος αναφέρει ότι οι εύζωνές του κυρίευσαν δύο πεδινά πυροβόλα του ε­ χθρού τα οποία είχαν εγκαταλειφθεί επειδή είχαν κολλήσει στις λάσπες! Στις 7 Δεκεμβρίου εισήλθε πρώτη στην Κορυτσά η ημιλαρχία της III Μεραρχίας και διαπίστωσε ότι η πόλη είχε εκκενωθεί από τους Τούρκους. Το μεσημέρι εισήλθε στην πόλη και ο Δαμιανός μέσα σε αποθεωτικές εκδηλώσεις των Ελλήνων κατοίκων. Στην Κορυτσά συνέβη το αντίθετο με εκείνο που συνέβη στη φλώρινα πριν την κατάληψή της από τον Ελληνικό Στρατό: σε συλληφθέντα Τούρκο βρέθηκε μήνυμα του Τούρκου διοι­ κητή Κορυτσάς προς τους Σέρβους, τους ο­ ποίους προέτρεπε να καταλάβουν την Κο­ ρυτσά πριν από τους Ελληνες! Την 8η Δεκεμβρίου συνεχίστηκε ο αγώ­ νας κατά των εχθρικών οπισθοφυλακών. Στις 9 Δεκεμβρίου, το Γενικό Στρατηγείο διέταξε την αποστολή σιδηροδρομικώς στη Θεσσαλονίκη της VI Μεραρχίας και του 1ου ΣΠ και, στη συνέχεια, την αποστολή της VI Μεραρχίας στην Ηπειρο διά θαλάσσης. Στις 10 Δεκεμβρίου, το Γενικό Στρατηγείο γνωστοποίησε στο Τμήμα Στρατιάς ότι με­ τά την επιτυχή κατάληξη των επιχειρήσεων στη Δυτική Μακεδονία δεν υπήρχε λόγος ύπαρξής του και έτσι από τις 14 Δεκεμβρί­ ου το τμήμα διαλύθηκε. Στην Κορυτσά παρέμεινε μόνο η III Μεραρχία που οργάνωσε τρία συγκροτήματα συνταγμάτων με πυρο­ βολικό και τα κλιμάκωσε από την Κορυτσά μέχρι το χωριό Χελμέσι με αποστολή την κάλυψη του υψιπέδου Κορυτσάς από τα νό­ τια και δυτικά.

Στο μεταξύ, στις 31 Οκτωβρίου 1912 είχε πραγματοποιηθεί και η απελευθέρωση του Μετσόβου κάτω από τις εξής συνθήκες: Στις 16 Οκτωβρίου, οι διοικητές των Στρα­ τών Ηπείρου και Θεσσαλίας πληροφορήθηκαν ότι συμμορία Τουρκαλβανών κινείτο κα­ τά του Μετσόβου έχοντας ήδη προβεί σε α­ κρότητες σε ελληνικά χωριά. Ο διάδοχος διέταξε την αποστολή από τη Λάρισα ενός τμήματος υπό τον αντισυνταγματάρχη πυ­ ροβολικού Σταμάτιο Μήτσα, δύναμης 11 α­ ξιωματικών, 332 οπλιτών και 40 κτηνών. Πα­ ράλληλα, το Υπουργείο Στρατιωτικών μετά από τρεις ημέρες απέστειλε στην Καλαμπά­ κα ένα τμήμα εθελοντών Κρητών προσκό­ πων δύναμης περίπου 250 ανδρών. Το Απόσπασμα Μήτσα έφθασε στις 29 Οκτωβρίου στο χωριό Μαλακάσι, αφού κινήθηκε μέσω Καλαμπάκας. Εχοντας στη διάθεσή του, ε­ κτός από τη δική του δύναμη, τους Κρήτες εθελοντές και τμήμα Ηπειρωτών προσκό­ πων στο χωριό Μηλιά, ο αντισυνταγματάρχης Μήτσας οργάνωσε την επίθεση κατά της κωμόπολης την οποία υπερασπιζόταν μια δύναμη 250 οπλιτών. Στις 31 Οκτωβρίου το πρωί, τα ελληνικά τμήματα κινήθηκαν προς Μέτσοβο και συγκρούστηκαν με τα τουρκικά. Μέχρι το απόγευμα, οι Τούρκοι εί­ χαν αποχωρήσει προς Ιωάννινα και στην κω­ μόπολη εισήλθαν οι Ελληνες. Οι απώλειες του αποσπάσματος και των εθελοντών ήταν ένας νεκρός και πέντε τραυματίες, ενώ οι Τούρκοι είχαν περίπου 40 νεκρούς και τραυ­ ματίες και 95 αιχμαλώτους. Κυριεύθηκαν δύο πυροβόλα και άλλο πολεμικό υλικό. Ο αντισυνταγματάρχης Μήτσας ανέλαβε κα­ θήκοντα στρατιωτικού διοικητή της περιο­ χής και φρουράρχου Μετσόβου με υπαγωγή στο Αρχηγείο Ηπείρου. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να ανακατα-

Ελληνες αξιωματικοί του ιππικού, κατά τη διάρκεια αναγνώρισης.

90

I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λάβουν την κωμόπολη με αποτέλεσμα μια σειρά μαχών μ έχρ ιτις 11 Νοεμβρίου. Την 1η Νοεμβρίου, ο Μήτσας έστειλε δύο αποσπάοματα Ηπειρωτών στα Ζαγοροχώρια ύστερα από πληροφορίες ότι συμμορίες Τουρκαλ­ βανών ενεργούσαν βιαιοπραγίες στην πε­ ριοχή. Στις 3 του ίδιου μήνα, ύστερα από πληροφορίες ότι ένα τουρκικό τάγμα κινεί­ το από τα Ιωάννινα προς Μέτσοβο, έστειλε ένα σώμα Κρητών προσκόπων προς το χω­ ριό Χρισοβίτσα με εντολή να το αναχαιτίσει. Ομως, επειδή δεν παρατηρήθηκε κίνηση Τούρκων προς Μέτσοβο αλλά αντίθετα υ­ πήρχαν πληροφορίες για ενέργεια τουρκι­ κών τμημάτων από Γρεβενά, ο Μήτσας ανέστειλε την κίνηση των Κρητών και τους έ ­ στειλε μαζί με άλλα τμήματα προσκόπων προς τα χωριά Κρανιά και Μηλιά που βρί­ σκονταν στον δρόμο από τα Γρεβενά προς Μέτσοβο. Εκεί προωθήθηκε και ο ίδιος, αλ­ λά σύντομα έγινε γνωστό ότι οι Τούρκοι εί­ χαν συγκεντρωθεί στα Γρεβενά, ενώ δύο τάγματά τους κατευθύνονταν προς το Μέ­ τσοβο. Τα δύο τάγματα είχαν δύναμη 600 και 800 οπλιτών. Το δεύτερο τάγμα, ενισχυμένο με 400 ατάκτους, συγκρούστηκε στις 6 Νο­ εμβρίου με τμήματα εθελοντών Ηπειρωτών τα οποία μετά από σκληρό αγώνα υποχώρη­ σαν τη νύκτα της 6ης προς 7η Νοεμβρίου. Στις 8 Νοεμβρίου, το πρώτο τάγμα κινήθηκε προς το Μέτσοβο και σταμάτησε ύστερα από σύγκρουση με τμήματα του Αποσπά­ σματος Μετσόβου στην περιοχή Τρία Χάνια - Σαράντα Ράχες. Το πρωί της 9ης Νοεμβρί­ ου, ο φρούραρχος Μετσόβου εκτόξευσε ε­ πίθεση κατά των τμημάτων αυτών και μετά από σκληρό αγώνα κατέλαβε τις θέσεις των Τούρκων που άφησαν στο πεδίο της μάχης 128 νεκρούς. Οι Τούρκοι εκτόξευσαν νέα επίθεση κα­ τά του Μετσόβου με μια δύναμη 1.200 οπλι­ τών και ατάκτων το μεσημέρι της 10ης Νο­ εμβρίου, η οποία αποκρούστηκε και αυτή. Στις 11 Νοεμβρίου, ο φρούραρχος ανέφερε την κατάσταση στο Αρχηγείο Ηπείρου και ζήτησε την ενίσχυσή του, καθώς και τη δη­ μιουργία ενός σταθμού ανεφοδιασμού στο χωριό Μαλακάσι, επειδή οι πόροι της περιο­ χής Μετσόβου ήταν περιορισμένοι. Τελικά, το Μέτσοβο ενισχύθηκε με τρεις λόχους πε­ ζικού και μία ορειβατική πυροβολαρχία από την Αθήνα, το Σώμα Ερυθροχιτώνων με 1.300 άνδρες υπό τον Ριτσιότη Γαριβάλδι από τα Τρίκαλα, τους Ελληνες Ερυθροχίτωνες υπό τον Αλέξανδρο Ρώμα από τα Γρεβε­ νά και το Απόσπασμα Δυτικής Μακεδονίας του αντισυνταγματάρχη Ηπίτη. Πολλά έχουν γραφτεί για τις επιχειρή­ σεις προς τη γενική κατεύθυνση του Μονα­ στηριού. Δυστυχώς, μία από τις λαμπρότε­ ρες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας ενεπλάκη στη δίνη του Εθνικού

Διχασμού και πολλά γεγονότα διαστρεβλώ­ θηκαν σε σημείο που να χρειαστεί να γρα­ φ τεί δύο φορές η Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων από την αρμόδια υπηρεσία του Γενικού Επιτελείου. Η ελληνική στρατιά όφειλε να κινηθεί προς την κατεύθυνση υποχώρησης του κύ­ ριου όγκου του Οθωμανικού Στρατού. Ετσι στράφηκε προς τη Θεσσαλονίκη αρχίζοντας έναν αγώνα δρόμου με τους Βουλγάρους. Πολλοί ξένοι ιστορικοί αναλυτές των Βαλκα­ νικών Πολέμων τονίζουν ότι η στροφή προς Θεσσαλονίκη Ελλήνων και Βουλγάρων -δ η ­ λαδή προς έναν πολιτικό αντικειμενικό σκο­ πό- είχε σημαντικές επιπτώσεις στο στρα­ τιωτικό επίπεδο. Βασικά, η μετακίνηση ελ­ ληνικών και βουλγαρικών τμημάτων προς την πόλη αυτήν είχε ως αποτέλεσμα να ε­ λαττωθεί η πίεση κατά των Τούρκων σε άλ­ λα μέτωπα, γεγονός δυσμενές για τις επιχει­ ρήσεις περισσότερο των Ελλήνων και σε μι­ κρότερο βαθμό των Σέρβων. Ο Ρίτσαρντ Χωλ στο έργο του «Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913: Πρελούδιο στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο» γράφει σχετικά: «Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης είχε μεγάλη πολιτική αξία για Ελληνες και Βουλγάρους, αλλά τα στρατιω­ τικά οφέλη ήταν μικρά και για τις δύο πλευ­ ρές. Με τη στροφή προς Θεσσαλονίκη οι Ελληνες επέτρεψαν στους Τούρκους που υ­ ποχωρούσαν να συγκεντρωθούν στο Μονα­ στήρι. Επίσης, η στροφή της βουλγαρικής 7ης Μεραρχίας "Ρίλα” προς νότο επέτρεψε σε μερικά τουρκικά τμήματα να διαφύγουν από Κουμάνοβο προς Περλεπέ. Λόγω Θεσ­ σαλονίκης, οι Σέρβοι υποχρεώθηκαν να δώ­ σουν περισσότερες μάχες. Οι Ελληνες, επί­ σης, θα πλήρωναν ανάλογο τίμημα: πολλά τουρκικά τμήματα που ηττήθηκαν στο Μο­ ναστήρι κινήθηκαν προς Αλβανία και από ε ­ κεί στην Ηπειρο. Η αδυναμία των Ελλήνων να προχωρήσουν προς Μοναστήρι τους στοίχισε χρόνο και αίμα στην Ηπειρο». Σε ό,τι αφορά την V Μεραρχία, η προέ­ λασή της αποσκοπούσε στην ασφάλεια πλευρού και νώτων του κύριου όγκου της Ελληνικής Στρατιάς που κατευθυνόταν προς τη Βέροια. Τυχόν απειλή από τις τουρ­ κικές δυνάμεις στην περιοχή Περλεπέ - Μο­ ναστηριού δημιουργούσε τον κίνδυνο απο­ κοπής του όγκου της στρατιάς από την κα­ τεύθυνση Σέρβια - Κοζάνη, δηλαδή από τις βάσεις ανεφοδιασμού της με πιθανό αποτέ­ λεσμα την καταστροφή της στην πεδιάδα Βέροιας - Γιαννιτσών. Οπως έγινε, η απο­ στολή τουρκικών δυνάμεων από την περιο­ χή Περλεπέ - Μοναστηριού για να αντιμετω­ πιστεί ο κίνδυνος που δημιουργούσε η προ­ έλαση της V Μεραρχίας προς Μοναστήρι, εί­ χε ως αποτέλεσμα να διευκολυνθούν οι Σέρβοι. Ο αγώνας του Σερβικού Στρατού στο Μοναστήρι ήταν περισσότερο αγώνας

πυροβολικού με λιγότερες απώλειες από ε­ κείνες των Ελλήνων στις μάχες μέχρι την κατάληψη της Φλώρινας. Οι μάχες που έδω­ σαν οι ελληνικές μεραρχίες στις περιοχές Αμυνταίου - Αρνισσας ανάγκασαν τους Τούρκους που είχαν εγκατασταθεί αμυντικά σε θέσεις βόρεια της Φλώρινας, να συμπτυχθούν άτακτα μέσω αυτής της πόλης. Η Φλώρινα καταλήφθηκε τρεις ώρες πριν φθάσουν τα σέρβικά τμήματα και έτσι περιήλθε στους Ελληνες μαζί με την εύφορη γύρω περιοχή της. Γενικά, με τις επιτυχείς ε­ πιχειρήσεις στη Δυτική Μακεδονία τα βό­ ρεια σύνορα της Ελλάδας από τη γραμμή Γρεβενά - Κοζάνη - Νάουσα - Αξιός ποτα­ μός, προωθήθηκαν στις περιοχές Καστο­ ριάς - Φλώρινας. Οι επιχειρήσεις στη Δυτική Μακεδονία - Κορυτσά - Μέτσοβο διήρκεσαν ενάμιση μήνα περίπου χωρίς διακοπή, κάτω από ε ­ ξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες εδάφους και καιρού. Παρά το ατύχημα της V Μεραρ­ χίας, ο Ελληνικός Στρατός κατέστη κύριος της Δυτικής Μακεδονίας και του υψιπέδου Κορυτσάς, απελευθερώνοντας μεγάλες πόλεις της περιοχής μέχρι τις λίμνες Πρέσπες. Η επιτυχία ήταν σημαντική, γιατί ε­ κτός από την απελευθέρωση των περιο­ χών αυτών εξοικονομήθηκαν δυνάμεις, τό ­ σο για την ενίσχυση του Μετώπου Ηπεί­ ρου, όσο και για την εξασφάλιση της ευρύ­ τερης περιοχής Θεσσαλονίκης από τις ο­ ρέξεις της «συμμάχου» Βουλγαρίας. Από το άλλο μέρος, η προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς Δυτική Μακεδονία δεν πρόφθασε να κλείσει έγκαιρα την οδό υποχώ­ ρησης των Τούρκων από Κορυτσά και έτσι ένα μεγάλο μέρος των δυνάμεων που υπο­

χωρούσαν από το Μοναστήρι διέφυγε στην Ηπειρο και ενίσχυσε τις εκεί αμυνόμενες δυνάμεις. Ο Ελληνικός Στρατός αποτέλεσε τον α­ ποφασιστικό παράγοντα στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας Σε ό,τι αφορά τη διοι­ κητική μέριμνα, είναι γεγονός ότι οι επιχει­ ρήσεις αυτές διεξήχθησαν υπό εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες. Ο ανεφοδιασμός κα­ τέστη προβληματικός από τις 15 Οκτωβρί­ ου, ενώ τα προβλήματα κορυφώθηκαν στο διάστημα 25-30 Οκτωβρίου (στο διάστημα αυτό, ενδεικτικά, οι άνδρες της IV Μεραρ­ χίας τρέφονταν με βρασμένο σιτάρι και κα­ λαμπόκι που έπαιρναν από τα χωριά της πε­ ριοχής). Η χρησιμοποίηση της Σκάλας Ελευθεροχωρίου της Πιερίας βοήθησε ση­ μαντικά τον ανεφοδιασμό του στρατού με­ τά την ημερομηνία αυτή, αλλά και πάλι τα προβλήματα ήταν τεράστια και επιτάθηκαν από τις άθλιες καιρικές συνθήκες. Ο διά­ δοχος σε επιστολή του προς τον πρωθυ­ πουργό στις 10 Νοεμβρίου 1912 αναφέρει μεταξύ άλλων «(ο Ελληνικός Στρατός) διεξαγαγών σφοδρούς αγώνας, ενεργήσας συ­ νεχώς άνευ αναπαύσεως πορείας, υπό ρα­ γδαίας βροχάς, διά δυσβάτων ατραπών και ανοίγων διά της σκαπάνης την διάβασιν διά το πεδινόν πυροβολικόν». Ο διάδοχος πο­ λύ επιγραμματικά περιέγραψε με τον τρό­ πο αυτό τον αγώνα που διεξήγαν τα ελληνι­ κά τμήματα για την απελευθέρωση της ελ­ ληνικότατης εκείνης περιοχής της Μακε­ δονίας. Ο αγώνας εκτός από τις ατυχίες και τις κακουχίες στοίχισε και αίμα. Είχε όμως και αυτός ευτυχή κατάληξη. Ε3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΔΙΣ/ΓΕΣ: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1913, Τόμοι Α' και Β ’, Αθήνα, 1988. (2) Ιωάννης Πολιτάκος: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις ΓΕΣ, 1980. (3) Παναγιώτης Παναγάκος: ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1912-1922, Αθήναι, 1960. (4) Διονύσιος Παπαδόπουλος, διοικητής 1ου Τάγματος Ευζώνων: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (ανέκδοτο). (5) Richard Hall: THE BALKAN WARS 1912-1913, Ed Routledge ΛονδίνοΝέα Υόρκη, 2000. (6) http://vaggelisioannidis.blogspot.gr/ 2011/11/blog-post.html (7) Χρήστος Σκούρας: ΕΛΛΗΝΟ­ ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1912-13 (Ντοκιμαντέρ), Παραγωγή Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας, 2012. (8) ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913, ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΔΗ-ΖΕΙΤΖ, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 2000.

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A 191

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Σ. ΚΑΡΑΤΖΗΣ

/ /

i f ^ Λ ψ ϋ \ _______/ Από τον 9ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ., τα βαοίΠεια ? r II Γ ίου ΙοραηΠ και ίου Ιούδα ααοτέΩεοαν διαδοχικά \ ' f T* T * ^ δύο loxupec mufleiiKBc μοναρχίες στην περιοχή ~ψϊ~ J k ,. me κεντρικής Παλαιστίνης. Μέσα από ένα κράμα βασιλικών φιλοδοξιών, αιματηρών συγκρούσεων και θρησκευτικών ιδεολογιών, τα εβραϊκά βασίλεια --, , a / απέκτησαν εξεχοντα ρολο στα πολίτικα και στρατιωτικό , , , πραγματα της Εννυς Ανατολής, ερχόμενα μοιραία οε

Σφραγίδα από την εποχή του βασιλιά Ιεροβοάμ Β ' (8ος αι. π.Χ.). Κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του το Ισραήλ γνώρισε τη σημαντικότερη περίοδο ανάπτυξής του μετά τη δυναστεία των των Αμβριδών. Αμβριδών. δυναστεία

ΣτΤβαο^Τιίρο^7μΧ Β'

σύνκρουοη με τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες της εποχής. Η καταστροφή του Ισραήλ από την Ασσυρία και η μετέπειτα υποταγή του Ιούδα στη Βαβυλώνα, διεδραμάτιοαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της εβραϊκής ιστορίας.

9 θ ζ

-

6 θ ζ

α ι. π .Χ .

Α Μ Μ Ο Σ Κ Α Ι Η Π ΤΟ ΣΗ

ΑΡΧΑΙΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Τα εβραϊκό βασίλεια στη δίνη ίων αυτοκρατοριών 13ος αιώνας π.Χ. αποτέλεσε μια περίοδο κοσμογονικών αλλαγών για τους λαούς και τις χώρες της Εγγύς Ανατολής. Η εμ ­ φάνιση των Λαών της Θάλασσας, ετερ ο γ ε­ νών ληστρικών ομάδων που στόχευαν με επιδρομές κυρίως την ανατολική Μεσόγειο, ανέ­ τρεψ ε το υς μέχρι τ ό τε ισχύοντες κοινωνικοπολιτικο ύς συσχετισμούς. Οι πόλεις-κράτη στα παρά­ λια τη ς Κιλικίας, τη ς δυτικής Συρίας και τη ς Πα­ λαισ τίνης 6ίωσαν αλλεπάλληλες καταστροφές, το δ ιεθ νές εμπόριο υπέστη σοβαρά πλήγματα και η αιγυπτιακή επιρροή στη Χαναάν σημείωσε υποχώ­ ρηση. Την ίδια περίοδο, η κατάρρευση της αυτο ­ κρατορίας των Χετταίω ν σ υνέτεινε στη γ εν ικ ό τε­ ρη εξασθένιση των πρωταγωνιστικών δυνάμεων, που διήρκεσε μέχρι τις αρχές του 10ου αιώνα π.Χ. Ο κόσμος που αναδύθηκε από τις μαζικές ανα­

0

ταραχές, προσέφερε την ευκαιρία για ανάκαμψη στις παραδοσιακές δυνάμεις της Μεσοποταμίας, καθώς και τη δυνατότητα ανάπτυξης μιας σειράς από βασίλεια που έθεσαν νέες γεω στρατηγικές συνιστώσες στην Εύφορη Ημισέληνο (1). Στη Συρία, η εμφάνιση των Αραμαίων, λαού σ ημιτικής καταγωγής, κάλυψε το κενό που είχε δημιουργήσει η πτώση της Χ εττα ϊκής Αυτοκρατο­ ρίας. Το Βασίλειο της Αράμ-Δαμασκού, με έδρα την ομώνυμη πόλη, εξελίχθ η κε κατά τον 9ο αιώνα σε μία από ισχυρότερες ηγεμονίες τη ς Εγγύς Ανα­ τολής που εξούσιαζε τα εδάφη της νότιας Συρίας και ανατολικά του ποταμού Ιορδάνη. Στον χώρο τη ς Παλαιστίνης, οι ο λέθ ρ ιες επιπτώσεις στα κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα των παράκτιων χαναανιτικών πόλεων-κρατών, λόγω εξωγενών (Λαοί της Θάλασσας) κι ενδογενών (κατάρρευση οικο-

Ο σπουδαίος Ασσύριος βασιλιάς Ασουρμπανιπάλ, έφιππος εν ώρα κυνηγιού. Οι άριστα εκπαιδευμένοι Ασσύριοι ιππείς αποτελούσαν ένα θανατηφόρο όπλο στη φαρέτρα των βασιλέων της Ασσούρ.

νομίας) παραγόντων, οδήγησαν στη ρα­ γδαία αναδιαμόρφωση του γεωπολιτικού πεδίου. Οι Φιλισταίοι, ένας από τους Λα­ ούς τη ς Θάλασσας, εγκαταστάθηκαν στις ακτές της νότιας Παλαιστίνης και παγίωσαν την παρουσία τους με τις πό­ λεις Ασκαλών, Εκρών, Γάζα, Ασντόντ και Γκαθ. Βορειότερα, στα παράλια του ση­ μερινού Λιβάνου, ένας άλλος σημιτικός λαός, οι Φοίνικες, ήλεγχαν τους ακμαί­ ους εμπορικούς σταθμούς της Τύρου, της Σιδώνας και της Βύβλου. Επίσης, η ε ­ γκατάσταση μεγάλης μάζας πληθυσμών στα παλαιστινιακά υψίπεδα από τον 13ο αιώνα π.Χ. και έπειτα, αποτέλεσε το πρό­ πλασμα για τον σταδιακό σχηματισμό δύο βασιλείων που θα διαδραμάτιζαν εξέχοντα ρόλο στα πολιτικά τεκτα ινόμενα της Εγγύς Ανατολής κατά τους επόμε­ νους αιώνες: του Ισραήλ και του Ιούδα. Παράλληλα, η δυναμική επανεμφάνι­ ση της Ασσυρίας στη Μεσοποταμία και οι προσπάθειες των ηγετώ ν της για εξάπλωση στις κερδοφόρες εμπορικές ζώ­ νες τη ς Δύσης, θα εισήγαγε τα συρο-παλαιστινιακά βασίλεια σε έναν άγριο κύκλο πολεμικών συγκρούσεων που θα διαρκούσε σχεδόν τριακόσια χρόνια.

ΤΑ ΕΒΡΑΪΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ Η στήλη του φαραώ Μ ερνεφθά αποκάλυψε ό τι ήδη από τον 13ο αιώνα π.Χ. υ­ πήρχε ένας λαός με το όνομα «Ισραήλ» στην περιοχή τη ς Παλαιστίνης. Ε ντού­

9 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

το ις, το θεολογικό πέπλο που καλύπτει τις διηγήσεις τη ς εβραϊκής Βίβλου και η απώλεια τεκμηριω μένω ν ιστορικών πη­ γών, καθιστούν εξα ιρ ετικά δύσκολη την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την προέλευση των αρχαίων Ισραηλιτών και την εγκατάστασή το υς στη Χαναάν. Πι­ θανότατα φ α τρίες αγροτικών και κτηνοτροφικώ ν ομάδων που μετοίκησαν στα παλαιστινιακά υψίπεδα λόγω κοινωνικών αναταραχών στα πεδινά, σ υγκρότη­ σαν το ν αρχικό πυρήνα πρώιμης ισραηλιτικής κ( νωνίας. Βέβαιο είναι πάντως ότι, κατά το τέλο ς του 10ου αιώνα π.Χ., στα ο ρει­ νά της κεντρικής Παλαι­ στίνης υπήρχαν δύο όμο­ ρα φ υλετικά βασίλεια: στα βόρεια υψίπεδα το Βασίλειο του Ισραήλ με έδρα τη Συχέμ και με πιο ισχυρή φατρία αυτή του Εφραίμ, και στον νότο το Βασίλειο Ιούδα με κ έ­ ντρο την Ιερουσαλήμ και τον Οίκο του θρυλικού βασιλιά Δαβίδ. Η εγ κ α θ ί­ δρυση ενιαίας π ολιτεια­ κής οντότητας, όπως μ αρτυρείται στα βιβλικά κείμενα, ήταν αδύνατο να εδραιω θεί σε σ τέρ εες βάσεις, καθώς μεταξύ των βόρειων και των νό­

τιων φατριών υπήρχαν μεν κοινές κατα­ βολές, αλλά εντελώ ς διαφ ορετική ιδιοσιίγκρασία. Στα νότια υψίπεδα, όπου εδραζόταν το Βασίλειο του Ιούδα, οι κλιματικοί και τοπογραφικοί φραγμοί καθιστούσαν μει­ ονεκτική τη λοφώδη περιοχή με την πε­ ριορισμένη παραγωγική δυνατότητα. Αντιθέτως, στο βόρειο τμήμα, ο πληθυ­ σμός του οποίου ήταν σαφώς μεγαλύτε­ ρος απ’ ό τι στον νότο, υπήρχαν τα θ ε μ έ ­ λια για τη συγκρότηση ενός πλήρως ανε­ πτυγμένου κράτους. Το εξαγωγικό εμπό­ ριο προς τους κατοίκους των πεδιάδων και τα λιμάνια τη ς Φοινίκης καθώς και η εύκολη πρόσβαση στους εμπορικούς δρόμους που ένωναν την Αίγυπτο με τη Συρία και τη Μεσοποταμία, εισήγαγαν το Ισραήλ από τις αρχές του 9ου αιώνα π.Χ. σε τροχιά ταχείας ανάπτυξης. Περί το 880 π.Χ., εμ φ ύλιες διαμάχες στις τά ξεις της στρατιω τικής ηγεσίας ανέδειξαν στον θρόνο του Ισραήλ τον α­ ξιωματικό Αμβρί. Υπό την ηγεσία του Αμβρί (880-869 π.Χ) και του γιου του Αχαάβ (869-853 π.Χ.), το βόρειο βασίλειο γνώ­ ρισε τη μεγαλύτερη μέχρι τ ό τε π ολιτιστι­ κή και οικονομική του ανάπτυξη. Σπου­ δαία κτιριακά συγκροτήματα κτίστηκαν στις πόλεις Μεγιδδώ, Γεσέρ και Αθώρ, καλλιεργήθηκαν σ τενές π ολιτικές και ε­ μπορικές σχέσεις με τους Φοίνικες και το κέντρο της βασιλικής εξουσίας μ εταφ έρ­ θ η κε από τη Θίρσα στη Σαμάρεια. Η νέα πρωτεύουσα με τα εντυπωσιακά ανάκτο­ ρα βρισκόταν κοντά στην εμπορική αρτη­ ρία που συνέδεε τη Συρία και την Παιστίνη με την Αίγυπτο. Η α­ ξιοποίηση των εύφορων γαιών στις βόρειες κοιλάδες χάριζε ακόμα ένα πλεονέ­ κτημα στην ορμητικά ανα­ πτυσσόμενη ισραηλιτική οικονομία. Επιπλέον, ο Αμβρί και ο Αχαάβ, εφαρ­ μόζοντας επ εκτατική πο­ λιτική διεξήγαγαν νικηφ ό­ ρες εκσ τρ α τείες εναντίον των πόλεων-κρατών της Φιλισταίας, τη ς γειτο ν ι­ κής Μωάβ αλλά και της Αράμ-Δαμασκού, επ εκτείνοντας τα όρια τη ς ηγε-

0 μονόλιθος του Κούρκ, ο οποίος συνιστά την κύρια πηγή πληροφοριών για τη μάχη του Καρκάρ, όπου ο Σαλμανασάρ αντιμετώπισε τους «δώδεκα βασιλείς» (μεσοποταμιακό σχήμα λόγου που δηλώνει συ μ μα χία).

μονίας νοτιοδυτικά και βόρεια τη ς Παλαι­ στίνης, αλλά και ανατολικά του Ιορδάνη. Το Βασίλειο του Ιούδα στα νότια βρι­ σκόταν στη σκιά του ανερχόμενου κρά­ τους των Αμβριδών. Η ηγεσία της Ιερου­ σαλήμ εξακολουθούσε να επ ιμένει στην τοπικιστική προσήλωση, όντας αρνητικά διακείμενη στην εξάπλωση του Βόρειου βασιλείου, το οποίο κατά τη διάρκεια της διεύρυνσης των συνόρων του είχε ενσω­ ματώσει χαναανικά εδάφη και πληθυ­ σμούς. Η λατρεία του Γιαχ6έ δέσποζε στο νότιο κρατίδιο και το ιερ α τείο της Ιε­ ρουσαλήμ ασκούσε ισχυρή επιρροή στην κοινωνία και στους άρχοντες των Ιουδαί­ ων. Οι ειδω λολατρικές δοξασίες που εμ ­ φανίστηκαν στον βορρά προκαλούσαν τη δυσαρέσκεια των παραδοσιακών ιουδαϊ­ κών φατριών. Παρόλα αυτά, η Ιερουσα­ λήμ δεν είχε τις δυνάμεις να διαχωρίσει την πολιτική της από αυτήν της Σαμάρει­ ας. Οι σχέσεις των δύο μοναρχιών διατη ­ ρούντο σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο, ε ι­ δικότερα στο πλαίσιο συγκρότησης στρατιωτικών συνασπισμών με σκοπό τον έλεγχο τη ς κεντρικής Παλαιστίνης ή την απόκρουση εχθρικών εισβολών.

χ θ εί εύθραυστη αν δεν γινόταν τακτικά επίδειξη της ασσυριακής στρατιω τικής ι­ σχύος. Την αποστολή αυτή ανέλαβε ο γιος και διάδοχός του στην εξουσία Σαλμανασάρ Γ’ (859-824 π.Χ.). Κατά τη διάρ­ κεια των έξι πρώτων χρόνων της ηγεσίας του Σαλμανασάρ, μια αλληλουχία επιδρο­ μών προς τα δυτικά και τις μεσογειακές α κτές έκαναν εμφ ανείς τις διαθέσ εις της ασσυριακής ηγεμονίας. Οι νεο-χετταϊκές μοναρχίες (2) προσπάθησαν πρώτες να αποκρούσουν την ασσυριακή εισβολή, δί­ χως ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αφού νίκη­ σε τον συνασπισμό τεσσάρων συρο-χετταϊκών βασιλείων στο Τιλ Μπαρσίπ και στην Καρχέμιδα (858 π.Χ.), ο Ασσύριος βασιλιάς κατάφ ερε να θ έσ ει ολοκληρωτι­ κά υπό το ν έλεγχό του τη βόρεια Συρία έως το 856 π.Χ. Οι Ασσύριοι αποτελούσαν την ισχυρό­ τερη στρατιω τική μηχανή στην Εγγύς Ανατολή κατά την εποχή τη ς Νεοασσυριακής Αυτοκρατορίας. Επί βασιλείας του Σαλμανασάρ Γ’, η πολυτελής πρωτεύ­ ουσα Νιμρούντ θύμ ιζε στρατόπεδο λόγω των ετήσιων προετοιμασιών για τις στρα­ τιω τικές επιχειρήσεις του Ασσύριου ηγε­

μόνα. Τα βασικά στοιχεία του ασσυριακού στρατού περιελάμβαναν τη ν επίλεκτη βασιλική φρουρά, το πεζικό -που χωριζό­ ταν στο βαρύ πεζικό των λογχοφόρων και το ελαφρύ τμήμα των τοξοτώ ν και σφενδονητών-, το ιππικό και τα άρματα μάχης. Οι ιππείς έφ εραν σύνθετο τόξο ή λόγχη, και επ ιτίθ εντο σε ζεύγη. Το τέθριππο ασσυριακό άρμα μ ετέφ ερ ε τον οδηγό και έως και τρ εις ακόμα πολεμιστές. Η βασι­ λική φρουρά συνίστατο από επ ίλεκτους λόχους με τους καλύτερους Ασσύριους π ολεμιστές και των τριών σωμάτων. Ο βα­ σιλιάς η γείτο συνήθως αυτοπροσώπως της εκστρατείας. Η δυνατότητα παράταξης δυνάμεων δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών, έδινε στους Ασσυρίους το πλεονέκτημα στις μάχες ανοικτού πεδίου. Με την εξάπλω­ ση της αυτοκρατορίας, όμως, η ανάπτυξη πολιορκητικών τακτικώ ν κατέστη απα­ ραίτητη. Το ασσυριακό μηχανικό έδινε ένα καίριο π λεονέκτημα στα χέρια του εκάστοτε ηγεμόνα, έχοντας τη δυνατότη­ τα να κατασκευάζει αναχώματα και τερ ά ­ στιους πολιορκητικούς κριούς που π ετύ­ χαιναν συντριπτικά πλήγματα στα εχθρι-

0 ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΗΣ ΑΣΣΥΡΙΑΣ - Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΑΡ (853 Π.Χ.) Την περίοδο της ισραηλιτικής ανά­ πτυξης και των ακμαίων αραμαϊκών βασι­ λείων, μια παλιά κραταιά δύναμη στην Εγγύς Ανατολή αναγεννιόταν από τις στάχτες της. Εχοντας παραμείνει στην αφάνεια για μια περίοδο δύο και πλέον αι­ ώνων, η Ασσυρία, επί τη ς βασιλείας του Ασουρνασιρπάλ Β’ (883-859 π.Χ.), φιλοδο­ ξούσε να επ ανέλθει δυναμικά στο προ­ σκήνιο. Ο Ασσύριος ηγέτης συνέχισε την πορεία ανόδου που είχαν χαράξει οι προκάτοχοί του, και θεμελίω σε ουσιαστικά τη δημιουργία της Νεο-Ασσυριακής Αυ­ τοκρατορίας. Ο Ασουρνασιρπάλ θω ράκι­ σε πρωτίστως την ασσυριακή ενδοχώρα από τα γειτονικά βασίλεια της Μεσοπο­ ταμίας και εξασφάλισε οικονομική στα­ θ ερ ό τη τα μέσω της απόκτησης του ελ έγ ­ χου των εμπορικών περασμάτων του Ευ­ φράτη και της βόρειας Συρίας. Συν τοις άλλοις, υποχρέωσε τα περισσότερα φοι­ νικικά και αραμαϊκά βασίλεια στην κατα­ βολή φόρων και πρώτων υλών, γεγονός που λειτούργησε ευ ερ γετικά στην πλού­ σια οικοδομική δραστηριότητα του ασσυριακού κράτους. Η υποτέλεια, όμως, που δήλωναν τα κράτη της Συρίας και τη ς Φοινίκης στον Ασουρνασιρπάλ, θα μπορούσε να αποδει-

r o f if o

Οι Ασσύριοι πολιορκούν άγνωστη πόλη. Ο τοξότης προστατεύεται από τον ασπιδοφόρο. Οι δύο στρατιώτες φορούν το κλασικό μεταλλικό κωνικό κράνος ασσυρο-βαβυλωνιακού τύπου και δερμάτινο θώρακα μ ε σιδερένια ελάσματα. Στο ανάγλυφο επίσης διακρίνεται ο ασσυριακός πολιορκητικός κριός πάνω στο τεχνητό ανάχωμα κα&ώς και πτώματα εχ9ρών ανασκολοπημένα έξω από τα τείχη.

ΣΤΡΑΤΙίΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 5

Αναπαράσταση ασσυριακού ανάγλυφου που περιγράφει την πολιορκία της ιουδαϊκής πόλης Λαχίς. Οι Ιουδαίοι αμύνθηκαν μ έχρις εσχάτων εκτο ξεύ οντας βέλη, π έτρες, ξύλινα δοκάρια και πυρσούς από τα τείχη πριν οι Ασσύριοι προκαλέσουν ρήγμα στο τείχος και εισέλθουν στην πόλη.

κά τείχη. Οι Ασσύριοι ήταν ίσως οι πρώτοι που εφάρμοσαν συστηματικά ψυχολογι­ κό πόλεμο στους αντιπάλους τους. Οι φήμες περιστατικών κτηνώδους βίας (ανασκολοπισμός και γδάρσιμο εχθρών, πυρπόληση πόλεων) που ακολουθούσαν την κατάκτηση κάποιας μεγάλης εχθ ρ ι­ κής πόλης, προηγούντο της έλευσης του ασσυριακού στρατού. Επιπλέον, η συνή­ θης τακτική εκτοπισμού κατακτημένων λαών στις ενδ ό τερ ες υπανάπτυκτες πε­ ριοχές της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, προκαλούσε τον τρόμο. Εχοντας πια τον πλήρη έλεγχο των ε ­ μπορικών περασμάτων στη βόρεια Συρία, ο Σαλμανασάρ θεμελίω σε την οικονομική και πολιτική κυριαρχία της Ασσυρίας στην ευρύτερη περιοχή, αλλά η αναμενό­ μενη επέλαση προς τον νότο αναβλήθη­ κε λόγω της εκσ τρ ατείας εναντίον της Ουραρτού, στα αρμενικά υψίπεδα. Η συνεχόμενη επέκταση της Ασσυ­ ρίας σε όλα τα επίπεδα, εξέπ εμψ ε σήμα κινδύνου στα βασίλεια της Παλαιστίνης, καθώς η προέλαση των ορδών του Σαλ­ μανασάρ στην υπόλοιπη Εύφορη Ημισέ­ ληνο φαινόταν να απ οτελεί θ έμα χρόνου. Την περίοδο που οι Ασσύριοι βρίσκονταν απασχολημένοι στον Καύκασο (856-854 π.Χ.), οι πυλώνες ισχύος της Παλαιστίνης και της Συρίας (Ισραήλ, Αράμ-Δαμασκός και Χαμάθ) αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, παραμερίζοντας τις χρό­ νιες τοπικές διαφορές τους. Εκείνη την εποχή, το Βασίλειο του Ισραήλ βρισκόταν στην κορύφωση της κυριαρχίας του. Οι αρμονικές σχέσεις με τις φ οινικικές πόλεις-κράτη και η πρωταγωνιστική συμμε­ τοχή του στο δ ιεθ νές εμπόριο ενίσχυαν τα φιλόδοξα σχέδια του βασιλιά Αχαάβ. Ο Ισραηλίτης ηγεμόνας είχε καταφ έρει με τα όπλα να εξαπλώσει την επιρροή του σε

9 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

όλη την κεντρική και νότια Παλαιστίνη και στα εδάφη ανατολικά του Ιορδάνη, καθιστώντας υποτελές και το νότιο Βασί­ λειο Ιούδα μαζί με τα γειτο νικά της Μωάβ και του Εδώμ. Ο ισραηλιτικός στρατός ακολουθού­ σε τα χαναανικά πρότυπα μάχης της επο­ χής. Η δομή του συνίστατο από τα τρία βασικά στοιχεία που συνέθεταν τους στρατούς των χωρών της Εγγύς Ανατο­ λής. Το πεζικό ήταν η κύρια δύναμη κρού­ σης, αποτελούμενο από βαριά οπλισμέ­ νους λογχοφόρους που έφ εραν σπαθιά και ασπίδες, το ξό τες που συχνά προστα­ τεύο ντα ν από ασπιδοφόρους, και σφενδονήτες. Ο ρόλος του ιππικού παρέμενε περιορισμένος και μόνο υποστηρικτικός, εν α ντιθ έσ ει με τα άρματα, που κατείχαν εξέχοντα ρόλο στις μάχες ανοικτού πεδί­ ου των πεδιάδων του βορρά, όπου μπο­ ρούσαν να πλήξουν και να αποδιοργανώ-

σουν την αντίπαλη άμυνα. Η συνήθης τακτική που τηρούσαν τα χαναανικά κράτη προέβλεπε τη συγκρό­ τηση στρατιωτικών συμμαχιών για την ε ι­ σβολή σε κάποιο γειτο νικό βασίλειο, ή -ακόμα περισσότερο- για την απόκρουση ε ­ χθρικών επιδρομών. Παρόλα αυτά, διπλά τείχη και ψηλοί πύργοι στις οχυρώσεις των μεγάλων πόλεων μαρτυρούσαν τον αμυντικό ρόλο που υιοθετούσαν συχνά τα εβραϊκά βασίλεια απέναντι στους ι­ σχυρούς της εποχής. Στην περίπτωση του Ισραήλ, τον ρόλο των υποστηρικτών αναλάμβανε κυρίως το Βασίλειο του Ιού­ δα, μαζί με τους Φοίνικες και τα υποτελή χαναανικά βασίλεια ανατολικά του Ιορδά­ νη. Τα πολλά πραξικοπήματα κατά τη διάρκεια της ύπαρξης του Βασιλείου του Ισραήλ-Σαμάρειας, αποδεικνύουν τον βα­ ρυσήμαντο ρόλο που δ ιέ θ ε τε ο στρατός στη δομή του κράτους. Εξάλλου, όταν ο Σαργών Β’ διέλυσε το βόρειο εβραϊκό βα­ σίλειο, ενέτα ξε τα εναπομείναντα άρμα­ τα μάχης του Ισραήλ στη στρατιω τική μη­ χανή της Ασσυρίας. Ο στόχος του αντισσυριακού συνα­ σπισμού ήταν διπλός, διό τι αφενός πιθα­ νή αναχαίτιση τη ς επίθεσης θα απομάκρυνε τον άμεσο κίνδυνο και, αφετέρου, θα επ έφ ερε σημαντικά πλήγματα στα οι­ κονομικά κ εκ τη μ έν α τη ς Ασσυρίας. Πράγ­ ματι, οι φόβοι των συμμάχων επιβεβαιώ­ θηκαν. Την άνοιξη του 853 π.Χ., τα πολυά­ ριθμα στρατεύματα του Σαλμανασάρ προχώρησαν στα εδάφη της βόρειας Συ­ ρίας, καταπνίγοντας αρχικά οποιαδήποτε ιδέα αντίστασης των κατακτημένων πλη­ θυσμών. Με εφ αλτήριο τη στρατηγική πε­ ριοχή του κράτους Μπιτ Αντίνι, οι Ασσύριοι επ ιτέθηκαν πρώτα στο Βασίλειο της Χαμάθ, όπου λεηλάτησαν σημαντικές πό­ λεις του βασιλιά Ιρουλενί. Η επέλαση συ­ νεχίστηκε στα νότια: το καλοκαίρι του 853 π.Χ. ο Σαλμανασάρ και 120.000 Ασσύριοι πολεμιστές προσέγγισαν τη ν πόλη του Καρκάρ, τη ν «πύλη» για τις χώρες της νότιας Συρίας και τη ς Παλαιστίνης. Το Καρκάρ αποτέλεσε το ύστατο σημείο της αβασάνιστης μέχρι τό τε πορείας του Ασσύριου βασιλιά, καθώς μια ογκώδης μάζα 60.000 ανδρών είχε ήδη παραταχθεί για να τον αντιμετωπίσει. Ο συρο-παλαιστινιακός στρατός συ­ γκρο τείτο κατά κύριο λόγο από τις δυνά­ μεις της Αράμ-Δαμασκού (20.000 πεζοί, 1.200 ιππείς, 1.200 άρματα), του Ισραήλ (10.000 πεζοί, 2.000 άρματα) και της ΧαΠροσωπογραφία (φανταστική) του Ναβουχοδονόσορος Β ’, του σπουδαιότερου βασιλιά της Νεοβαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας και συνεχιστή του έργου του Ναβοπολάσαρ.

μάθ (10.000 πεζοί, 700 ιππείς, 700 άρματα). Υπό την ηγεσία του Αχαάβ ίσως εντάχθη­ καν ενισχύσεις από το Βασίλειο του Ιού­ δα, όπως και από τα υποτελή κράτη του Εδώμ, της Μωά6 και των συμμαχικών φοι­ νικικών πόλεων. Η συμμαχία συμπληρώ­ θη κε από μια σειρά Βασιλείων της ευρύ­ τερης περιοχής που μοιράζονταν τις ίδιες ανησυχίες και συμφέροντα. Οι κομβικοί εμπορικοί δρόμοι κινδύνευαν να χαθούν ολοκληρωτικά από τον έλεγχο των αραμαϊκών και χαναανικών κρατών. Επίσης, πιθανή ή ττα στο Καρκάρ ίσως οδηγούσε στην πλήρη υποδούλωση της Συρίας και της Παλαιστίνης στην Ασσυρία, με ό,τι αυ­ τό συνεπαγόταν για τους ντόπιους πλη­ θυσμούς και τα κέντρα εξουσίας. Τον αντιασσυριακό συνασπισμό ενίσχυσαν επί­ σης Αραβες πολεμιστές, ενδεχομένως και η Αίγυπτος, η οποία μόνο αδιάφορα δεν παρακολουθούσε την απειλητική εξάπλωση της Ασσυρίας προς τον νότο. Δεν έχουν διασωθεί αναλυτικές πλη­ ροφορίες για τις τα κ τικές των δύο α ν τι­ πάλων και την πορεία τη ς σύγκρουσης, αλλά είναι βέβαιο ότι η μάχη που ακολού­ θησε ήταν αιματηρή, με βαριές απώλειες και για τις δύο πλευρές, και ουσιαστικά χωρίς απόλυτο νικητή. Παρά την προσπά­ θ εια της ασσυριακής προπαγάνδας να στέψ ει θριαμβευτή τον Σαλμανασάρ λόγω των σημαντικών απωλειών που επ έφ ε­ ρε στους συμμάχους (14.000 νεκροί), ο ί­ διος δεν μπόρεσε επ' ουδενί να συνεχί­ σει την πορεία του προς τον νότο. Ο Ασσύριος μονάρχης φρόντισε να αποσύ­ ρει τις δυνάμεις του στη Νιμρούντ, με α­ ποτέλεσμα τη διατήρηση του καθεστώ ­ τος ημικυριαρχίας στη Συρία. Από την άλ­ λη πλευρά, οι δυνάμεις των συμμάχων πέτυχαν τον στόχο της αναχαίτισης της ασσυριακής εισβολής, αλλά δεν κατάφεραν σε καμία περίπτωση να απομακρύνουν πλήρως τον κίνδυνο ούτε να απε­ λευθερώ σουν τα κερδοφόρα εμπορικά περάσματα του βορρά.

ΙΣΡΑΗΛ, ΑΡΑΜ ΚΑΙ ΑΣΣΥΡΙΑ Η π εντηκονταετία (853-803 π.Χ.) που ακολούθησε τη μάχη του Καρκάρ, αποτέλεσε μια περίοδο με πολλαπλές συγκρού­ σεις μεταξύ των εβραϊκών βασιλείων και των γειτονικώ ν κρατών, τόσο σε διπλωμα­ τικό όσο και στρατιωτικό επίπεδο. Η πόλη της Ραμώθ-Γαλαάδ, στρατηγι­ κό σημείο στα σύνορα του Ισραήλ με την Αράμ-Δαμασκό, αποτέλεσε την αφορμή για την αναζωπύρωση της αντιπαλότητας Αραμαίων και Ισραηλιτών. Ο Αχαάβ ζήτησε τη συνδρομή του βασιλιά της Ιερουσα­

λήμ, Ιεροσαφάτ, ώστε να επαναφέρει τη Γαλαάδ υπό τον έλεγχο της Σαμάρειας. Στη μάχη που διεξήχθη μεταξύ των Εβραίων συμμάχων και των Αραμαίων του βασιλιά Μπεν-Χαντάντ, ο ισραηλιτικός στρατός υπέστη βαριά ή ττα και ο Αχαάβ τραυματίσ τηκε θανάσιμα. Ο θάνατος του Αχαάβ πυροδότησε αλυσιδωτές αντιδρά­ σεις στο γεωπολιτικό πεδίο της Συρίας και της Παλαιστίνης. Διάδοχος στον θρό­ νο ορίστηκε ο γιος του Οχοζίας, ο οποίος ήλθ ε σύντομα αντιμέτωπος με τους νέ­ ους κλυδωνισμούς. Ο βασιλιάς τη ς Μωάβ, Μέσα, ορμώμενος από τον θάνατο του Αχαάβ και έχο­ ντας πιθανώς στο πλευρό του τους Αμμωνίτες, ξεσήκωσε το υς υποτελείς Μωαβίτες ώστε να αποστατήσουν από τον έλεγχο του Ισραήλ. Ο Οχοζίας πέθανε τον δεύτερ ο χρόνο της βασιλείας του, και τα ηνία ανέλαβε ο αδελφός του Ιωράμ, που έσπευσε να κατασ τείλει τη μωαβιτική εξέγερση. Μαζί με τους Ιουδαίους συμμάχους υπό τον Ιεροσαφάτ και εν ι­ σχύσεις από τους υπ οτελείς Εδωμίτες, εισ έβαλε στη χώρα του Μέσα. Ο συμμαχι­ κός στρατός πέτυχε κάποια πρώτα πλήγ­ ματα στις περιοχές των Μωαβιτών νότια της Νεκράς θάλασσας, αλλά δεν κατόρ­ θωσε να υποτάξει την πρωτεύουσα Ντιπόν. Την ίδια περίοδο, ο Σαλμανασάρ δεν έμ εινε με σταυρωμένα χέρια. Παρά το α­ μυντικό «τείχος» που συνάντησε στο Καρκάρ, η μεσοποταμιακή υπερδύναμη δεν είχε σταματήσει να σ τοχεύει στα προσοδοφόρα εδάφη της Συρίας και της Παλαιστίνης. Ο δραστήριος η γέτη ς διεξήγαγε τρ εις ακόμα εκ σ τρ α τείες κατά τα επόμενα χρόνια (849, 848, 845 π.Χ.) οδη­ γώντας τα ασσυριακά στρατεύματα ενα­ ντίον των αραμαϊκών χωρών. Ο βασιλιάς Μπεν-Χαντάντ της Αράμ-Δαμασκού και ο ομόλογός του της Χαμάθ, συνέστησαν εκ νέου τον συρο-παλαιστινιακό συνασπι­ σμό που είχε συγκεντρω θεί στο Καρκάρ, χωρίς όμως τη δυναμική παρουσία του Ισραήλ. Οι σχέσεις Δαμασκού και Σαμά­ ρειας ήταν τετα μ έν ες μετά τα τεκταινόμενα στη Γαλαάδ, ενώ και τα εσωτερικά προβλήματα στο Ισραήλ μετά τον θάνατο του Αχαάβ ταλάνιζαν τη ν ηγεσία του βό­ ρειου βασιλείου. Ε ντούτοις, ο ποταμός Ορόντης αποδείχθηκε αδιάβατο όριο για τους Ασσυρίους, αφού ο συμμαχικός στρατός απέκρουσε όλες τις εισβολές τους, αποσοβώντας κατ' αυτόν τον τρό ­ πο την ασσυριακή εξάπλωση στην Παλαι­ στίνη. Οι ισορροπίες ωστόσο, άλλαξαν δρα­ ματικά με την ανάρρηση στον θρόνο της Δαμασκού του Αζαήλ (842 π.Χ ), ενός φι-

Ανάγλυφο της χαναανικής θεότη τας Αστορέθ (Αστάρτης) που βρέθηκε στη Σαμάρεια (10ος-8ος αι. π.Χ.). Η θρησκευτική πολυφωνία του βορείου βασιλείου έγινε αιτία να δαιμονοποιηθεί από τους συγγραφείς της εβραϊκής Βίβλου.

λόδοξου και αδίστακτου ηγεμόνα. Η πολι­ τική αστάθεια του Ισραήλ και η επιτυχής μέχρι τό τε αντιμετώπιση των ασσυριακών εισβολών, προσέφεραν στον Αζαήλ την αφορμή για να ανατρέψ ει τους παρα­ δεδεγμένους π ολιτικούς συσχετισμούς. Πρώτο στόχο αποτέλεσαν οι περιοχές α­ νατολικά του Ιορδάνη στα σύνορα με το Ισρρήλ, τις οποίες λεηλάτησε ο αραμαϊκός στρατός. Ενώ Ισμαηλίτες κι Αραμαίοι συγκρούονταν στις π εδιάδες του Ιορδά­ νη και στο χρόνιο σημείο τριβής της Ρα­ μώθ-Γαλαάδ, οι Ασσύριοι βρήκαν την κα­ τάλληλη ευκαιρία για μια ακόμα απόπει­ ρα εισβολής στη Συρία και στην Παλαιστί­ νη (841 π.Χ.). Από τον συνασπισμό του Καρκάρ είχαν απομείνει πια ελάχιστοι συ­ ν εκ τικο ί δεσμοί, και οι συνεχείς πόλεμοι είχαν εξασθενήσ^ι τα ισχυρότερα συροπαλαιστινιακά κράτη. Χωρίς να συναντή­ σει σοβαρή αντίσταση στην πορεία του, ο Σαλμανασάρ και ο ασσυριακός στρατός προέλασε στην ενδοχώρα της Αράμ-Δαμασκού. Ο Αζαήλ απέσυρε τα στρατεύματά του από τον Ιορδάνη και στρατοπέδευσε στα ορεινά του Λιβάνου, έχοντας 16.000 πεζούς, 1.121 άρματα και 470 ιπ­ πείς για να αναχαιτίσει την ασσυριακή ε ­ πέλαση. Οι ασσυριακές πηγές αναφέ­ ρουν θριαμβευτική επικράτηση του Σαλ­ μανασάρ στη μάχη που ακολούθησε, με τον Αζαήλ να αναγκάζεται να υποχωρήσει στη Δαμασκό. Ενώ οι Ασσύριοι έθ ετα ν υπό καθε­

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 7

στώς πολιορκίας τη Δαμασκό και λεηλατούσαν την αραμαϊκή ενδοχώρα, ένα στρατιω τικό πραξικόπημα στις τά ξεις του Ισραήλ θα έφ ερνε ραγδαίες α­ νακατατάξεις. Στον θρόνο ανήλθε ο αξιωματικός του στρα­ τού Ιηού, με θρησκευτικά κίνη­ τρα ενδεχομένως να λειτο ύρ γη ­ σαν καταλυτικά στην ανατροπή τη ς αμβριδικής δυναστείας, κα­ θώς οι π ολυθεϊστικές δοξασίες που είχαν εισ αχθεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αχαάβ έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τους παραδοσιακούς μονο­ θεϊσ τές. Η δυναστεία των Αμβριδών έληξε με τον τρόπο που γεννήθηκε, βίαια και από­ τομα, με τον Ιηού να εξολο­ θ ρ ε ύ ει κάθε κατάλοιπο από τον οίκο που μ ετέτρ εψ ε το βόρειο βασίλειο σε πρωταγωνιστική δύ­ ναμη της Εγγύς Ανατολής. Με την Ασσυρία να καραδοκεί πάνω από την Παλαιστίνη, ο νεόκοπος βασιλιάς του Ισραήλ έπρεπε να επ ιλέξει ανάμεσα σε δύο πολιτι­ κές κατευθύνσεις: ε ίτε να στηρί­ ξει άμεσα τον Αζαήλ, αναβιώνο­ ντας την παλιά συμμαχία προς όφελος όλων των συρο-παλαιστινιακών κρατών, ε ίτε να ακολουθήσει την πεπατημένη οδό πολλών μοναρχιών, δηλώνο­ ντας υποταγή στο ασσυριακό στέμμα. Η ενίσχυση του Αζαήλ ήταν πρόδηλο ότι θα οδηγούσε το Ισραήλ σε ανοικτή σύ­ γκρουση με την Ασσυρία, υποστηρίζο­ ντας μάλιστα τον βασικό ανταγωνιστή του στην περιοχή της Συρίας και της Πα­ λαιστίνης τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο. Αντιθέτως, η σύ­ μπλευση με τον Σαλμανασάρ θα προσέφ ερε αναίμακτα αποτελέσματα σε μια πε­ ρίοδο που το Ισραήλ ταλανιζόταν από συ­ γκρούσεις εντό ς και εκτό ς των τειχών, α­ φήνοντας ουσιαστικά τον κυριότερο τοπικό αντίπαλο στο έλεος της ασσυριακής ισχύος. Εξάλ­ λου, το ασσυριακό πρότυπο υποτέλειας μπορούσε υπό προϋ­ ποθέσεις να χαρακτηριστεί ελα­ στικό, καθότι ένα υποτελές κρά­ τος κατέβαλλε φόρους στη Νιμρούντ αλλά διατηρούσε την αυ­ τονομία του, αρκεί να μη ύψωνε ποτέ απειλητικά το ανάστημά του στον Ασσύριο βασιλιά. Πράγματι, ο Ιηού επ έλεξε την υποταγή στον Σαλμανασάρ, αλλά οι εξελ ίξεις στον βορρά δεν ήταν ευνοϊκές. Η ή ττα του

9 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ασσυριακό ανάγλυφο που απεικονίζει τον Σαργών Β ’ (δεξιά) να συνομιλεί με Ασσύριο αξιωματούχο.

Αζαήλ το 841 π.Χ. από τον Ασσύριο μο­ νάρχη δεν σήμανε και την πτώση του Αραμαϊκού Βασιλείου, το οποίο δεν κλο­ νίσ τηκε ο ύ τε από τη νέα ασσυριακή εκ ­ στρατεία τρία χρόνια αργότερα. Η έκτη ε ­ κείνη επίθεση (838 π.Χ.) υπό την ηγεσία του Σαλμανασάρ επ ρόκειτο όμως να είναι και η τελευτα ία . Η Ασσυριακή Αυτοκρα­ τορία εισήλθε σε μια περίοδο κάμψης, ε ­ σωτερικών προβλημάτων και εμφύλιων αντιπαραθέσεων για τη διαδοχή του σπουδαίου μονάρχη, που θα την έ θ ε τε στο περιθώριο των διεθνών εξελίξεω ν για περίπου μια τριακονταετία. Στο διάστημα της ασσυριακής κρίσης

(837-811 π.Χ.), ο Αζαήλ βρήκε πρόσφορο έδαφος για να δώσει πνοή στις επ εκτατικές του βλέ­ ψεις. Με αποδυναμωμένο το Ισραήλ, ο Αραμαίος ηγεμόνας ε ι­ σέβαλε στην κεντρική Παλαιστί­ νη, κατορθώ νοντας καίρια πλήγ­ ματα σε σημαντικά οικονομικά κέντρα του βορείου βασιλείου και κτίζοντας σ τρατιω τικές βά­ σεις στις πόλεις Νταν, Ασώρ και Βηθσαϊδά. Ο μαρασμός του Ισραήλ είχε άμεσο αντίκτυπο στον νότο και στο Ιουδαϊκό Βα­ σίλειο. Αν και η φιλο-αμβριδική ηγεσία της Ιερουσαλήμ είχε ανατραπεί από τους φ ορείς της δαβιδικής παράδοσης, το Βασίλειο Ιούδα δεν μπορούσε να ανεξαρ­ τητοπ οιηθεί ακόμα από την εξω­ τερική πολιτική και την πτωτική πορεία του γειτο νικο ύ κράτους. Η Αράμ-Δαμασκός υποσκέλι­ σε βίαια τα εβραϊκά βασίλεια, δι­ ευρύνοντας τα όρια της κυριαρ­ χίας της στην κεντρική και νότια Παλαιστίνη, αλλά και στα ανατο­ λικά του Ιορδάνη. Μ έχρι το 811 π.Χ. ο Αζαήλ είχε κατορθώσει να μ ετα τρ έψ ει το βασίλειό του από μια σημαντική τοπική δύναμη σε μια μικρή αυτοκρατορία που είχε υπό τον έλεγχό τη ς τους κερδοφόρους εμπορικούς δρόμους της Παλαιστί­ νης και της Συρίας, ενώ ήταν σε θέση να δοκιμάζει την κυριαρχία της Ασσυρίας στα περάσματα του βόρειου Ευφράτη.

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ, ΣΥΡΟΕΦΡΑΙΜΙΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ Το κομβικό σημείο για το τέλος της περιόδου παρακμής για τα ε ­ βραϊκά βασίλεια και ευημερίας για την Αράμ-Δαμασκό, ήταν η άνοδος στον ασσυριακό θρόνο του Αντάντ-Νιραρί Γ’ (811-783 π.Χ.), εγγονού του σπουδαίου μονάρχη Σαλμανασάρ Γ’. Ο Αντάντ-Νιραρί παρέλαβε μια Ασσυρία με εσ ω τερικές ανατα­ ραχές και αμφισβήτηση της ε ­ ξουσίας της τόσο στα πέριξ της Ο βασιλιάς του Ισραήλ Ιηού γονατίζει μπροστά στον Σαλμανασάρ αττοτίοντάς του φόρο τιμής (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

το υς καρπούς της ανεξαρτησίας. Ο βασι­ λιάς Αμασίας σημείωσε σ τρατιω τικές επι­ τυ χ ίες κατά των Φιλισταίων, των Αράβων και των Αμμωνιτών, δείχνοντας ενδεχο­ μένως ό τι η ηγεσία τη ς Ιερουσαλήμ δεν ι­ κανοποιείτο πλέον παραμένοντας στη σκιά του Ισραήλ. Οι προστριβές του Αμασία με τον Ιωάς (796-792 π.Χ.) δημιούργη­ σαν προς στιγμήν τετα μ έν η ατμόσφαιρα ανάμεσα στις εβραϊκές μοναρχίες, ε ­ ντο ύτο ις σύντομα επήλθε καταλλαγή και πιθανώς συμπόρευση της εξω τερικής πο­ λιτική ς της Ιερουσαλήμ με τη Σαμάρεια, όπως συνέβαινε παλαιότερα. Η ευρωστία του Ισραήλ έφθασ ε το α­ πόγειό της κατά τη διάρκεια τη ς βασιλεί­ ας του Ιεροβοάμ Β’ (786-746 π.Χ.). Τα αραμαϊκά βασίλεια δεν θύμιζαν σε καμιά πε­ ρίπτωση τις στιβαρές δυνάμεις των προηγούμενων δεκαετιώ ν, ενώ η Αίγυ­ πτος είχε πάνω από έναν αιώνα να διεκδικήσει τη χαμένη της επιρροή στην Παλαι­ στίνη. Ο σημαντικότερος, όμως, παράγο­ ντας ευημερίας ήταν το τέλμ α που βυθί­ στηκε η Ασσυρία μετά το ν θάνατο του Αντάντ-Νιραρί (783 π.Χ.), αφού τα χρόνια εσωτερικά προβλήματα και οι εμφ ύλιες έρ ιδες εμπόδιζαν την εκάσ το τε ασσυρια-

κή ηγεσία να ασχοληθεί επισταμένα με τη διαχείριση των κατακτημένων λαών στη Δύση. Ωστόσο, περί το 750 π.Χ., το ευ μ ετά ­ βλητο γεωπολιτικό πεδίο τη ς Εγγύς Ανα­ τολής έμ ελλε να γνωρίσει καινούργιες α­ νακατατάξεις. Ο νέος άρχοντας της Αράμ, Ρεζίν, αφουγκραζόμενος την αδυ­ ναμία της Ασσυρίας να επιβεβαιώνει την ισχύ τη ς στα υποτελή κράτη της Δύσης, αποπειράθηκε να ανασυστήσει το σπου­ δαίο βασίλειο του Αζαήλ. Ο Ρεζίν επανέ­ φ ερε υπό τον έλεγχο της Δαμασκού τα ε ­ δάφη στα ανατολικά του βασιλείου που βρίσκονταν υπό ασσυριακή κατοχή, κα­ θώς και τις περιοχές στα νότια που είχαν εισχωρήσει οι δυνάμεις του Ιεροβοάμ. Κινήθηκε επίσης προς τον νότο, όπου και αναστάτωσε την κυριαρχία της Ιερουσα­ λήμ επί των Εδωμιτών, με συνέπεια την εισβολή των Φιλισταίων στο Ιούδα. Με τον θάνατο του Ιεροβοάμ (746 π.Χ.) και την αναζωπύρωση της αραμαϊκής δύναμης στη Συρία και στην Παλαιστίνη, το Ισραήλ εισ ήλθε σε μια κρίσιμη περίοδο πολιτικής αστάθειας και αλλεπάλληλων εσωτερικών κι εξωτερικώ ν διενέξεων. Μέ­ χρι και το 738 π.Χ., ο θρόνος της Σαμάρει-

Τα Βασίλεια του Ισραήλ και του Ιούδα κατά τον 9ο αι. π.Χ.

1Δαμασκός

ΑΡΑΜ

0)

1Μεγιδδώ

ΡαμώΘ-Γαλαάδ

ΙΣΡΑΗ Λ • Σαμάρια • Συχε])

* Α σ ντόντ ·

£

^

ΑΜΜΩΝ

«Ιερουσ αλήμ

· Αζεκά e • Λαχίς

^

Νεκρά θάλασσα

ΜΩΑΒ

ΙΟ ΥΔ Α

Εκδοτική 20 1 3

Ο

Σχεδίαση χ ά ρ τη : ΓΝΩΜΩΝ

Μεσοποταμίας όσο και στα κατεκτημένα εδάφη της Δύσης, κατάσταση που απείχε παρασάγγας από τη δυναμική αυτοκρα­ τορία 30 χρόνια πριν, υπό την ηγεσία του προγόνου του. Αφού επέβαλε την τάξη στο εσ ω τερι­ κό, κινήθηκε δυτικά και, με ορμητήριο την πόλη Αρπάντ, στη βόρεια Συρία, εξα ­ πέλυσε συνεχόμενες επ ιθέσ εις (805-802 π.Χ.) εναντίον των αραμαϊκών κρατών και ειδικότερα της Αράμ-Δαμασκού. Το ισχυ­ ρό βασίλειο που θεμελίω σε ο Αζαήλ, ε ­ κείνη τη φορά δεν κατόρθωσε να α ν τιμ ε­ τωπίσει τη ν ασσυριακή εισβολή. Οι Αραμαίοι αναγκάστηκαν να παραδοθούν και η Δαμασκός δεσ μεύθηκε στην καταβολή βαριάς φορολογίας, πληρώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο το τίμημα της σπουδαί­ ας ανάπτυξής της κατά τη διάρκεια της ασσυριακής κάμψης. Παράλληλα, η ευκαιρία που παρου­ σιαζόταν στο Ισραήλ και το Ιούδα ώστε να τερμα τίσ ο υν την αραμαϊκή κατοχή στην Παλαιστίνη, ήταν εξα ιρ ετική . Ο διά­ δοχος του Ιηού, Ιωάχαζ (π. 815-801 π.Χ.), εκμ ετα λλευό μενο ς την πίεση τη ς Ασσυ­ ρίας στα συριακά κράτη, προσπάθησε να απωθήσει τις αραμαϊκές δυνάμεις που είχαν εγκα τα σ τα θ εί στη βόρεια Παλαι­ στίνη, αλλά ο γιος του Ιωάς (801-786 π.Χ.) ήταν αυτός που κατόρθωσε να απαγκι­ στρώσει οριστικά το Ισραήλ από τη Δα­ μασκό του βασιλιά Μπεν Χαντάντ Γ’ (διά­ δοχος του Αζαήλ) και να αποκτήσει ξανά τον απ ολεσθέντα έλεγχο ζωτικών π εριο­ χών του βορείου βασιλείου. Ο Ιωάς δεν παρέλειψ ε επίσης να επαναβεβαιώσει την πίστη του στην Ασσυρία (όπως συνέ­ βη και με πολλά άλλα συρο-παλαιστινιακά κράτη), ακολουθώ ντας τα χνάρια του προγόνου του Ιηού. Η ταπείνωση τη ς Αράμ-Δαμασκού α­ π οδείχθηκε ευ εργετική για το Ισραήλ. Η αραμαϊκή ηγεμονία υποτάχθηκε αβοήθη­ τη στις σ τρα τιές του Αντάντ-Νιραρί και το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε ευ ­ νόησε το ισραηλιτικό βασίλειο στην εισα­ γωγή του σε μια δεύτερη περίοδο «χρυ­ σού αιώνα», μετά τη δυναστεία των Αμβριδών. Ο Ιωάς άδραξε τη ν ευκαιρία να εισχωρήσει στα συριακά εδάφη και να δι­ ευρύνει τα όρια του Ισραήλ μέχρι τη γη τη ς Χαμάθ. Η ένταξη στην ασσυριακή σφαίρα επιρροής προκάλεσε τη δυναμική είσοδο του εβραϊκού βασιλείου στον σ τί­ βο της διεθνούς οικονομίας, καθώς οι κερδοφόροι δρόμοι του εμπορίου που διέρχονταν από τα εδάφη τη ς Χαναάν και της νότιας Συρίας, βρίσκονταν πλέον υπό τον έλεγχο της Σαμάρειας. Στο ίδιο διάστημα, το Βασίλειο του Ιούδα, γεύ τη κε και αυτό με τη σειρά του

· Βεερσεβά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 199

Αεροφωτογραφία της Μ εγιδδούς, σημαντικού στρατιωτικού και εμπορικού κέντρου των Αμβριδών. Υπόστυλες εγκαταστάσεις που βρέθηκαν εικά ζεται ότι εξυπηρετούσαν τη συστηματική εκτροφή αλόγων που προορίζονταν για τα πολεμικά άρματα.

ας γνώρισε τέσσερις διαφ ορετικούς κα­ τόχους με μακροβιότερο τον Μεναχέμ (745-738 π.Χ.), και η ισραηλιτική κυριαρχία συρρικνώθηκε στα πέριξ της Σαμάρειας δεχόμενη πιέσεις από τα γειτονικά βασί­ λεια, πιθανώς υπό την επιρροή του Ρεζίν. Ο Αραμαίος ηγεμόνας προσπάθησε να συγκροτήσει έναν αντιασσυριακό συνα­ σπισμό αντίστοιχο των παλαιών χρόνων, ώστε να αποτινάξει δια παντός τον ζυγό της Ασσυρίας από τα συρο-παλαιστινιακά εδάφη. Η φίλα προσκείμενη στην Ασσυ­ ρία εξω τερική πολιτική του Ισραήλ, όμως, όπως είχε διαμορφωθεί από τα χρόνια του Ιηού και έπειτα, ήταν «αγκάθι» στα σχέδια της Δαμασκού. Ο παράγοντας που πυροδότησε την κορύφωση των αναμετρήσεω ν στον χώρο τη ς Εγγύς Ανατολής, ήταν η άνοδος στον ασσυριακό θρόνο του ΤιγλάθΠιλασάρ Γ’, το 745 π.Χ. Νι­ κητής στον εμφ ύλιο πό­ λεμο που ταλάνιζε την Ασσυρία, ο Τιγλάθ-Πιλασάρ ανέλαβε το κα­ θήκον που είχε παλαιότερα ο Αντάντ-Νιραρί Γ’: να επιβάλει τη ν ο­ μόνοια στα πέριξ και στο εσω τερικό της χώ­ ρας και να αποκαταστήσει την κυριαρχία της Ασσυρίας στη Δύ­ ση. Μέσα από μια σ ει­ ρά διαρθρωτικών αλ­ λαγών που περιελάμβαναν το μ ές στον τρόπο διακυβέρ νη­ σης της αυτοκρα το­ ρίας μέχρι και στη δο­ μή του ασσυριακού στρατού, ο δραστή­ ριος βασιλιάς κατόρ­ θωσε να αναμορφώ­

1 0 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA

σει τη μεσοποταμιακή υπερδύναμη σε δ ι­ ο ικητικό και στρατιω τικό επίπεδο. Το γ ε ­ γονός αυτό είχε άμεσο αντίκτυπο στα βασίλεια τη ς Εύφορης Ημισελήνου που π ερισ τρέφ ονταν γύρω από τη ν πολιτική τη ς Ασσυρίας. Το 743 π.Χ. ο Τιγλάθ-Πιλασάρ οδήγησε τα σ τρα τεύματα δυτικά, σ τρατοπ εδεύοντας στην πόλη Αρπάντ. Κατά τη διάρκεια τη ς τετρ α ετο ύ ς εκ ­ σ τρατείας, η οποία είχε κυρίως προειδο­ ποιητικό χαρακτήρα, αρκετά συρο-παλαιστινιακά βασίλεια δήλωσαν τη ν πίστη το υς στο ασσυριακό στέμμα, συμπερι­ λαμβανομένων των φοινικικών πόλεων αλλά και της Αράμ-Δαμασκού. Στο Ισραήλ, ο βασιλιάς Μεναχέμ ακο­ λούθησε τη φιλο-ασσυριακή πολιτική των προκατόχων του, εν μ έρει και για να ενισχύσει την εξουσία του μετά το πραξικό­ πημα που τον είχε αναδείξει ηγέτη του ε ­ βραϊκού κράτους. Ο Τιγλάθ-Πιλασάρ υπέ­ τα ξε εν συνεχεία το άλλοτε ισχυρό Βασί­ λειο τη ς Χαμάθ (738 π.Χ.), θ έτο ν τα ς στα­ διακά υπό τον έλεγχό του τη βόρεια Σύρια, όμως η επέλαση προς τον νότο δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω τη ς εκ σ τρ α τεί­ ας ενα ντίον των Ουραρτιανών στον Καύ­ κασο. Την ίδια ώρα, η φλόγα τη ς αντίσ τα­ σης δυνάμωνε στα συρο-παλαιστινιακά βασίλεια του νότου. Ε κμεταλλευόμενος την απουσία του Ασσύριου μονάρχη στα αρμενικά υψίπεδα, ο βασιλιάς Ραζίν της Αράμ-Δαμασκού συνέστησε τη συμμαχία που θα προσπαθούσε να αναχαιτίσει την πορεία του Τιγλάθ-Πιλασάρ. Μ έχρι αυτό το σημείο, το τοπίο είχε χαρακτηριστικές ο μ ο ιό τη τες με εκείνο πριν τη μάχη του Καρκάρ, έναν και πλέον αιώνα πριν, με μια θεμελιώ δη διαφο­ ρά: την απουσία του Ισραήλ. Ενα νέο αιμα­ τηρό πραξικόπημα, ό­ μως, θα άλλαζε για άλ­ λη μια φορά το ν ρου τη ς ιστορικής εξ έ λ ι­ ξης. Ο στρατηγός Φακ εέ ανέτρεψ ε τον γιο και διάδοχο του Μενα­ χέμ Φακεΐα, και ένωσε τις δυνάμεις του με

Η στήλη του Μέσα (9ος αι. π.Χ.). Η επιγραφή αναφέρει πως ο Μωαβίτης βασιλιάς ξεσηκώθηκε εναντίον του « γιου του Αμβρί» και εκδίωξε τους Ισραηλίτες από τη Μωάβ μετά τον θάνατο του Αχάβ (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

τον αντιασσυριακό συνασπισμό. Η φα­ τρία εντό ς του Ισραήλ που ή θ ελ ε τη συμ­ μαχία με το ν Ραζίν και τη Δαμασκό π ετύ­ χαινε το σκοπό της, πιθανώς με τη σύ­ μπραξη του Αραμαίου ηγεμόνα. Οι αιφ νι­ διασ τικές αλλαγές στο π ολιτικό σκηνικό δεν σταμάτησαν εκεί. Το Βασίλειο του Ιούδα διαχώρισε τη θέση του από τη ν α­ πρόσμενη αντιασσυριακή πολιτική του βορείου βασιλείου. Στα ασσυριακά αρ­ χεία εμφ ανίζεται, για πρώτη φορά στα χρονικά, βασιλιάς του Ιούδα να απ οτίει φόρο τιμ ή ς σε Ασσύριο ηγεμόνα, γεγο­ νός που έδ ειξε την πρόθεση τη ς Ιερου­ σαλήμ να κόψει τον ομφάλιο λώρο με τη Σαμάρεια. Η απάντηση των συμμάχων ήταν άμε­ ση, με τους Αραμαίους και τους Ισραηλί­ τε ς να εκστρατεύουν κατά των Ιουδαίων, με σκοπό να εκθρονίσουν από την Ιερου­ σαλήμ τον αποστάτη βασιλιά Αχαζ και να επαναφέρουν το νότιο βασίλειο σε ρόλο «δορυφόρου» του Ισραήλ. Από την α­ νταρσία του Ιούδα ξεκίνησε ο λεγόμενος Συρο-εφραιμιτικός πόλεμος (734 π.Χ.) (3). Ο Τιγλάθ-Πιλασάρ είχε ήδη πληροφορηθ ε ί τις δραστηριότητες τη ς συμμαχίας. Ο ασσυριακός στρατός αρχικά κινήθηκε πα­ ραλιακά της Παλαιστίνης με κατεύθυνση προς τον νότο, υπέταξε τις πόλεις των Φιλισταίων που είχαν αποστατήσει καθώς και την Τύρο στη Φοινίκη, και εν συνεχεία βάδισε κατά της Δαμασκού (733 π.Χ.). Μέ­ σα σε δύο χρόνια, οι Ασσύριοι ισοπέδω­ σαν το πάλαι ποτέ ισχυρό αραμαϊκό βασί­ λειο, νικώντας το ν στρατό του Ρεζίν και καταστρέφοντας τη Δαμασκό. Ακολούθη­ σε μαζική απέλαση του αραμαϊκού πληθυ­ σμού και μετατροπή πλέον ολόκληρης της Συρίας σε ασσυριακή επαρχία. Οι αναταραχές που ξέσπασαν στο Ισραήλ μετά τις εξελ ίξεις στη Συρία, εί­ χαν ως αποτέλεσμα τη ν άνοδο στον θ ρό ­ νο του Ωσηέ (732 π.Χ.), ο οποίος μάλλον εκπροσωπούσε τη φιλοασσυριακή μερί­ δα. Ο Ωσηέ έσπευσε να δηλώσει τη ν υπο­ ταγή του στον Τιγλάθ-Πιλασάρ όταν εκ ε ί­ νος κατευθυνόταν προς τη Βαβυλώνα. Ο σπουδαίος Ασσύριος ηγέτης, όμως, πέθανε, και την ηγεσία ανέλαβε ο γιος του Σαλμανασάρ Ε’ (726 π.Χ), ο οποίος μετέβη άμεσα στη νευραλγική περιοχή της Παλαιστίνης ώστε να τακτοπ οιήσει τυχόν εξεγέρσ εις. Πράγματι, ορμώμενος από τη ν αποστασία της Τύρου και αναμένο­ ντας βοήθεια από την Αίγυπτο, ο Ωσηέ σταμάτησε τη ν πληρωμή τη ς βαριάς φο­ ρολογίας στην Ασσυρία. Ακολούθησε μια καταστροφική τρ ιετία , με το ν Σαλμανα­ σάρ να εισβάλλει στο Ισραήλ και να κατα­ λαμβάνει τη Σαμάρεια μετά από τρία χρό­ νια. Οπως και ο πατέρας του, αιχμαλώτι-

/

S-

ΟΥΡΑΡΤΟΥ

Κ Α Σ ΠΙ Α ΘΑΛΑΣΣΑ

Καρχέμις

ΜΗΔΙΑ

Τιλ Ο

ΜΠΙΤ ΑΝΤΙΝΙ

Χαμάθ Βύβλος • Δαμασκός ΑΡΑΜ ΙΣΡΑΗΛ

Εκδοτική 2 0 1 3

Γ ΜΩΑΒ

Σχεδίαση χ ά ρ τη : ΓΝΩΜΩΝ

ΕΔΩΜ

Η περιοχή της Εύφορης Ημισελήνου (Εγγύς-Μέση Ανατολή).

σε και μ ετέφ ερ ε στη Μεσοποταμία χιλιά­ δες Ισραηλίτες. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για την τύχη του Ωσηέ (μάλλον δολοφονήθ η κε από τους Ασσυρίους). Δύο χρόνια αργότερα, ο διάδοχος του Σαλμανασάρ, Σαργών Β’, οδήγησε για πολλοστή φορά τα ασσυριακά στρατεύματα δυτικά, έσβη­ σε τις τε λ ευ τα ίες σπίθες αντίστασης στη Συρία και στην Παλαιστίνη, μέτατρέποντάς τις σε ασσυριακές επαρχίες και κα­ τέσ τησ ε τη Σαμάρεια δ ιο ικ η τι­ κό κέντρο της περιοχής. Παράλληλα, με. «

τακίνησ ε περίπου 28.000 Σαμαρίτες στα βάθη της ασσυριακής ενδοχώρας κατά την προσφιλή τακτική των Ασσύριων μο­ ναρχών, και ενσωμάτωσε στην πολεμική μηχανή του τα τελ ευ τα ία άρματα μάχης του ισραηλιτικού στρατού. Υστερα από σχεδόν δύο αιώνες σκλη­ ρών συγκρούσεων με τα γειτο νικά κράτη και την υπερδύναμη της εποχής, το Βασί­ λειο του Ισραήλ γονάτισε τελ ικ ά μπροστά στη θύελλα της Ασσυριακής Αυτοκρατο­ ρίας. Λίγο νοτιότερα, το Βασίλειο του Ιούδα, υπό την ηγεσία του Εζεκία, τηρούσε τη φιλοασσυριακή πολιτική που είχε χα­ ράξει ο Αχαζ, αποφεύγοντας το μοιραίο στρατηγι­ κό σφάλμα τη ς Σαμάρειας.

Ασσυριακό ανάγλυφο που απεικονίζει Ιουδαίους αιχμαλώτους να μεταφέρονται στα βά&η της Μεσοποταμίας. Στο άνω μέρος διακρίνονται Ασσύριοι στρατιώ τες που στοιβάζουν κομμένα κεφάλια (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ Καθ’ όλη τη διάρκεια τη ς συνύπαρξης των δύο μοναρχιών, το Βασίλειο του Ιού­ δα αποτελούσε τον «πτωχό συγγενή» του Ισραήλ. Μέχρι και την άλωση της Σα­ μάρειας, το 722 π.Χ., το Ιούδα παρέμενε ένα απομονωμένο κρατίδιο στα νότια υψί­ πεδα της Χαναάν, με αγροτική κοινωνία, σαφώς μικρότερο πληθυσμό από το σαμαριτικό βασίλειο και περιορισμένη πα­ ραγωγική ικανότητα. Η όποια πολιτική και στρατιω τική ισχύς του περιοριζόταν σε τοπικό επίπεδο και έπαιρνε έκφραση κυ­ ρίως στο πλευρό του Ισραήλ. Με την ολο­ κληρωτική, όμως, διάλυση του βορείου βασιλείου, οι συσχετισμοί άλλαξαν άρδην υπέρ του ταπεινού Βασιλείου τη ς Ιερου­ σαλήμ. Το νότια υψίπεδα γνώρισαν αρχικά πρωτοφανή δημογραφική ανάπτυξη λόγω της μαζικής εισροής πληθυσμών που εγκατέλειψ αν το καταστραμμένο Ισραήλ, με αποτέλεσμα τη ραγδαία αστικοποίηση του μέχρι τό τε αραιοκατοικημένου ο ρει­ νού κρατιδίου. Η πληθυσμιακή αύξηση ο­ δήγησε στην ανάπτυξη σύνθετων κρατι­ κών μηχανισμών και μεγαλύτερης στρα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1101

Ο Δαβίδ δ ένει το κεφάλι του σκοτωμένου Γ3λιά&. Η βιβλική περίοδος του «χρυσού αιώνα» που διένυσε το ενωμένο Βασίλειο του Ισραήλ υπό τη βασιλεία του Δαβίδ δεν αποδεικνύεται μέχρι στιγμής από την αρχαιολογική έρευνα. Παρόλα αυτά, ο βασιλικός οίκος της Ιερουσαλήμ που έφερε το όνομά του παρέμεινε ισχυρός κατά τη διάρκεια της διασπασμένης μοναρχίας (πίνακας του Καραβάτζο, 16ος αι.).

τιω τικής ισχύος. Συν το ις άλλοις, η α­ νταρσία των Συρο-παλαιστινίων βρήκε το Βασίλειο του Ιούδα πιστό στον Σαρ­ γών Β’. Σε μια περιοχή που έβ ρ ιθ ε από φ υγόκεντρ ες δυνάμεις, το Ιούδα απέ­ κτησε τα εχέγγυα για να εξ ελ ιχ θ ε ί στον βραχίονα τη ς Ασσυριακής Α υτοκρατο­ ρίας στην Παλαιστίνη και να εισ έ λ θ ει με ευνοϊκούς όρους στο δ ιεθ ν ές εμπόριο που βρισκόταν εν πολλοίς πλέον υπό ασσυριακό έλεγχο. Την ίδια περίοδο, υπό τη νουβιδική δυναστεία, η Αίγυπτος είχε αρχίσει να α­ ποκτά και πάλι επ εκτα τικές βλέψ εις προς τον βορρά και το Ιουδαϊκό Βασίλειο μπο­ ρούσε κάλλιστα να ενεργήσ ει ως η πρώτη ασπίδα άμυνας της ασσυριακής ηγεμο­ νίας, ελέγχοντας τα εδάφη των εξεγερμένων Φιλισταίων. Σε αυτό το διάστημα οικονομικής ευημερίας και π ολιτικής εξάπλωσης, ο βασιλιάς Εζεκίας προχώρη­ σε στην εφαρμογή καίριων για την ενό τη ­ τα του κράτους θρησκευτικώ ν μεταρ­ ρυθμίσεων. Με κέντρο την Ιερουσαλήμ

1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

και το ν ανακαινισμένο διάσημο ναό της, η επιβολή τη ς παραδοσιακής μονοθεϊσ τι­ κής λατρείας του Γιαχβέ μέσω τη ς συ­ στηματικής αποπομπής των παγανιστικών-ειδωλολατρικών δοξασιών αποτέλεσε τον συνεκτικό δεσμό των, γηγενών και μη, πληθυσμιακών ομάδων. Ε ντούτοις, το 705 π.Χ., ο θάνατος του Σαργών κατά τη διάρκεια εκσ τρατείας, έ ­ δωσε το έναυσμα για μαζικό ξεσηκωμό και στα δύο άκρα τη ς Ασσυριακής Αυτο­ κρατορίας. Εκτός από την αποστασία των Βαβυλωνίων, ο άπειρος βασιλιάς Σεναχερίμπ έπρεπε να αντιμετω π ίσει τη ν ε ξ έ ­ γερση στα δυτικά. Παραδόξως, η ηγεσία του Ιούδα αποφάσισε να επ ιφ έρει ρήξη στις σχέσεις τη ς με τη Νινευή. Με επ ικε­ φαλής τον Εζεκία, σχεδόν σύσσωμη η Πα­ λαιστίνη είχε εισ έλ θ ει στον αντιασσυριακό συνασπισμό τον οποίο υποστήριζε η Αίγυπτος. Τα Βασίλεια τη ς Μωάβ, του Εδώμ και του Αμμών, καθώς και ισχυρές φ οινικικές και φ ιλισ ταϊκές πόλεις όπως η Σιδών και η Ασκαλών, συγκροτούσαν μια

δυναμική συμμαχία, η οποία, ωστόσο, βα­ σιζόταν στη βοήθεια από τον νότο. Η Αίγυπτος επιζητούσε να ανακτήσει τη χαμένη της επιρροή στη Χαναάν και η εξέγερση που η γείτο στην Παλαιστίνη το Βασίλειο του Ιούδα αποτελούσε πρώτης τάξης ευκαιρία για τον Αιθίοπα φαραώ Σεμπίτκου. Το 701 π.Χ. ο Σεναχερίμπ κατευ θ ύ ν θ η κε δυτικά με σκοπό να καταπνί­ ξ ε ι μια επανάσταση που μπορούσε να ε ί­ χε ο λέθ ρ ιες συνέπειες για την ασσυριακή επικυριαρχία στην Εγγύς Ανατολή. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Τιγλάθ-Πιλασάρ, ο Ασσύριος βασιλιάς προέλασε στις α κτές της Μ εσογείου πριν ε ι­ σβάλει στην ενδοχώρα. Ο Σεναχερίμπ υ­ π έταξε αρχικά τους εξεγερμένους Φοίνι­ κες και συνέχισε την πορεία του ν ο τιό τε­ ρα, στη Φιλισταία, όπου κυρίευσε αρκε­ τέ ς πόλεις, με κυριότερ ες τις Ασκαλών και Εκρών. Οι υπερασπιστές τους, μάλι­ στα, ανασκολοπίστηκαν έξω από τα τείχη προς παραδειγματισμό. Πριν, όμως, εισβάλουν στο Ιουδαϊκό Βασίλειο, οι Ασσύριοι ήλθαν αντιμέτωποι με μια δυσάρεστη έκπληξη από την Αφρι­ κή: ο αιγυπτιακός στρατός είχε προχωρή­ σει στα φιλισταϊκά εδάφη με στόχο να αιφνιδιάσει τις ασσυριακές δυνάμεις. Στη σύγκρουση που ακολούθησε οι Ασσύριοι επικράτησαν, αποδεικνύοντας ό τι εκείνη την εποχή αποτελούσαν τη φονικότερη δύναμη στα πεδία των μαχών. Αυτό το γ ε­ γονός ήταν γνωστό και στον Εζεκία αλλά και στη στρατιωτική ηγεσία των Ιουδαίων. Ενώ ο Σεναχερίμπ οργάνωνε τις δυνάμεις του για την επίθεση στην Παλαιστίνη, στο εβραϊκό βασίλειο οι ετοιμασ ίες αποκτού­ σαν πυρετώδεις ρυθμούς. Ο Εζεκίας προ­ ετοίμασε ολόκληρη τη χώρα για πόλεμο διατάζοντας την εκτέλεσ η εντατικώ ν ο­ χυρωματικών έργων στις κυριότερες πό­ λ εις τη ς επικράτειας και τη συγκρότηση μεγάλων αποθηκευτικών χώρων. Στην πρωτεύουσα Ιερουσαλήμ επισκευάστη­ καν τα κατεστραμμένα τμήματα του τ ε ί­ χους, κτίσ τηκε νέο τείχος εξω τερικά του υπάρχοντος, ενώ οχυρώθηκε επίσης η δυτική πλευρά της πόλης. Παράλληλα, οι άντρες του Εζεκία έφραξαν τις πηγές νε­ ρού στην περιοχή γύρω από την Ιερουσα­ λήμ και κατασκεύασαν μια σήραγγα μή­ κους 533 μέτρων που ένωσε την πρωτεύ­

ουσα με την πηγή της Γκιχόν, εξασφαλίζο­ ντας πόσιμο νερό στους Ιουδαίους σε πε­ ρίπτωση πολιορκίας. Μ ετά την απόκρουση της αιγυπτια­ κής επίθεσης και τη συνθηκολόγηση των εναπομεινάντων Βασιλείων, ο Σεναχερί­ μπ οδήγησε τις δυνάμεις του κατά των Ιουδαίων. Οι Ασσύριοι έσπειραν τον ό λε­ θρο στην ύπαιθρο και στις π εδιάδες της Σεφηλά, λεηλατώ ντας α ρ κετές πόλεις με κυριότερ ες τη Βεερσεβά και τη Γεζέρ. Ακολούθησε η πολιορκία της Λαχίς, του πιο ισχυρού περιφερειακού κέντρου του βασιλείου. Οι Ιουδαίοι υπερασπίστηκαν με σθένος τη ν πόλη, με αποτέλεσμα η πολιορκία να τρα βή ξει σε μάκρος. Το ασσυριακό μηχανικό επ ιστρατεύθηκε ώστε να μπορέσουν οι δυνάμεις του Σεναχερί­ μπ να πλήξουν τα ισχυρά τείχη της εβραϊ­ κής πόλης και εν τέ λ ε ι να αλώσουν την καλά προστατευμένη Λαχίς. Η εκσ τρ ατεία του Σεναχερίμπ θα ολο­ κληρωνόταν με την επεισοδιακή πολιορ­ κία της Ιερουσαλήμ. Οι διαπραγματεύ­ σεις που προηγήθηκαν της πολιορκίας δεν απέφεραν κάποιο ουσιαστικό αποτέ­ λεσμα, και έτσ ι οι στρατιές του Ασσύριου μονάρχη περικύκλωσαν την εβραϊκή πρωτεύουσα. Οι Ασσύριοι εφάρμοσαν πά­ λι τις γνωστές πολιορκητικές τα κτικές, δημιουργώντας αναχώματα και φυσικά φράγματα π εριμετρικά της Ιερουσαλήμ, αποκόπτοντας συνάμα τους Ιουδαίους από εξω τερική βοήθεια. Η πίεση που ασκήθηκε στην πόλη ήταν ασφυκτική, με τις ασσυριακές πηγές που αναφέρονται στην εκσ τρ ατεία του Σεναχερίμπ να πα­ ρουσιάζουν τον Εζεκία φυλακισμένο «ό­ πως ένα πουλί στο κλουβί του». Ε ντούτοις, το τ ι ακολούθησε δεν α­ ποσαφηνίζεται στις διασωθείσες πηγές. Τα εβραϊκά κείμενα κάνουν λόγο για θ εία παρέμβαση ή λοιμώδη νόσο που αποδεκάτισε το εχθρικό στρατόπεδο και οδή­ γησε στη λύση της πολιορκίας, ενώ τα ασσυριακά αρχεία αναφέρουν ό τι ο Εζεκίας κατέβαλε βαριά φορολογία στον Σεναχε­ ρίμπ, όταν όμως οι Ασσύριοι επέστρεψαν στη Νινευή. Δύο είναι τα π ιθανότερα εν ­ δεχόμενα της αποχώρησης των Ασσυ­ ριών: η πρώτη εκδοχή σ χετίζεται με κά­ ποιον λοιμό, ο οποίος έπληξε το ασσυριακό στρατόπεδο και αποδυνάμωσε τους πολιορκητές, ενώ η δεύτερ η με αναταρα­ χές στη Μεσοποταμία εξαιτίας των υπο­ ταγμένω ν Βαβυλωνίων, που ανάγκασαν τον Σεναχερίμπ να επ ισ τρέφ ει στην Ασσυρία. Καταληκτικά, η εξέγερση των παλαιστινιακών βασιλείων πνίγηκε στο αίμα και η επιβολή βαριάς φορολογίας στη Νινευή παρέμεινε στην πλάτη του Εζεκία και των υπόλοιπων αποστατών.

Θραύσμα από τη στήλη του Τελ Νταν. Η εν λόγω στήλη πιθανολογείται ότι υψώθηκε από τον Αζαήλ στην πόλη Νταν, όταν οι Αραμαίοι εισέβαλαν στο βόρειο βασίλειο. Στην επιγραφή αναφέρεται ο θρίαμβος του Αζαήλ εναντίον του βασιλιά του Ισραήλ Ιωράμ και του συμμάχου του από τον «Οίκο του Δαβίδ». Πρόκειται για την πρώτη εξωβιβλική αναφορά στο πρόσωπο του θρυλικού Ισραηλίτη ηγέτη.

Επιπλέον, ο Ασσύριος βασιλιάς εγκατέστησε φρουρές σε στρατηγικά σημεία της Χαναάν, όπως και μονάρχες με φιλοασσυριακές διαθέσεις σε πολλές από τις πόλεις που αντιστάθηκαν.

0 ΙΠΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ Στα υψίπεδα της Παλαιστίνης, η η γε­ σία της Ιερουσαλήμ μετρούσε τις πληγές της μετά το πέρασμα του Σεναχερίμπ. Μ εγάλες εκτάσ εις του Ιούδα ερημώ θη­ καν και τα καλλιεργήσιμα εδάφη τη ς Σε­ φηλά παραχωρήθηκαν από τους Ασσυρίους στους Φιλισταίους, ως αντίποινα μ ε­ τά την εξέγερση του Εζεκία. Χιλιάδες

Πέτρινα βλήματα σφενδονητών και αιχμές βελών από την πολιορκία της Λαχίς (701 π.Χ.). Η σφενδόνα είναι σύγχρονο ομοίωμα (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

Ιουδαίοι μεταφ έρθηκαν στην ανατολή κατά τη συνήθη ασσυριακή τακτική, ενώ άγνωστοι λαοί από τα ενδ ό τερα της Μ ε­ σοποταμίας εγκαταστάθηκαν στη θέση τους, όπως και στην περίπτωση των Ισραηλιτών. Ο διάδοχος του Εζεκία, Μανασσής, προσπάθησε να ανασυγκροτήσει το συρρικνωμένο βασίλειο που κληρονόμησε από τον πατέρα του. Κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του (697-642 π.Χ.), η οικονο­ μία αναζωογονήθηκε με την αξιοποίηση των παραμελημένων αγροτικών εκτά σ ε­ ων ανατολικά και νότια του βασιλείου και τις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθη­ καν με τους Αραβες. Παράλληλα, φ ρόντι­ σε να τηρήσ ει την υπ οτέλεια που επ έφ ε­ ρε η εκσ τρ ατεία του Σεναχερίμπ, με σκο­ πό την ένταξη του εξασθενημένου βασι­ λείου στην οικονομική δραστηριότητα της Ασσυρίας. Η φιλοασσυριακή πολιτική του Μανασσή βελτίω σε τις σχέσεις της

Η σήραγγα του Εζεκία (1: Πηγή της Γκιχόν, 2: Ανω δεξαμενή, 3: Δεξαμενή του Σιλωάμ, 4: Κάτω δεξαμενή).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1103

Ο Ιωσίας (δεξιά) κρατά τον γιο του Ιωαχείν. Ο Ιωσίας, βασιλιάς της δαβιδικής δυναστείας, οδήγησε το Ιουδαϊκό Βασίλειο στην πιο σημαντική περίοδο ευημερίας του, εγκα&ιστώντας παράλληλα την απόλυτη κυριαρχία του μονοθεϊσμού στην ιουδαϊκή κοινωνία (λεπτομέρεια από την Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό).

Ιερουσαλήμ με τη Νινευή. Ηδη τον καιρό του βασιλιά Εσαρχαδδών (681-669 π.Χ.), οι Ιουδαίοι πλήρωναν μικρότερο φόρο υπ οτέλειας από τα πτωχότερα κρατίδια των Μωαβιτών και των Εδωμιτών. Επίσης, η πιστή υποτέλεια του Ιούδα και η ανά­ καμψή του στο πλευρό της Ασσυρίας, ε ­ ξυπηρετούσε τον στρατηγικό σχεδίασμά τη ς μεσοποταμιακής αυτοκρατορίας σε σχέση με τα εμπορικά της κεκτημένα και τον κίνδυνο εξάπλωσης της Αιγύπτου στην Παλαιστίνη. Μάλιστα, ο επόμενος βασιλιάς της Ασσυρίας, ο σπουδαίος Ασουρμπανιπάλ, συμπεριέλαβε το όνομα του Μανασσή στους μονάρχες που προσέφεραν δώρα στην αυτοκρατορία και στην επιτυχημένη εκσ τρ ατεία κατά της Αιγύπτου (667-664 π.Χ.).

Παρόλα αυτά, η πραγματιστική πολι­ τική του Μανασσή στιγματίσ τηκε από την επανεμφάνιση των ειδωλολατρικών δο­ ξασιών. Με τον θάνατό του περί το 642 π.Χ., στον θρόνο της Ιερουσαλήμ ανήλθε ο γιος του Αμών, ο οποίος δύο χρόνια αρ­ γότερα δολοφονήθηκε, πιθανότατα από τους παραδοσιακούς μονοθεϊσ τές. Διά­ δοχός του ορίστηκε ο γιος του Ιωσίας. Ο νεαρός μονάρχης φρόντισε να τε ρ μ α τί­ σει τις αποσχιστικές θ εο λο γικές τάσεις και να επιβάλει σε ολόκληρο τον -ιουδαϊ­ κό και μη- πληθυσμό του βασιλείου τη μονοθεϊστική λατρ εία του Γιαχβέ, με κ έ­ ντρο το ν ναό της Ιερουσαλήμ. Βαδίζο­ ντας στα ίχνη του Εζεκία, οι θ ρη σ κευτι­ κές μεταρρυθμίσ εις του Ιωσία που απέ­ βλεπαν στην επικράτηση τη ς μονοθεϊσ τι­ κής θρησκείας και την απομάκρυνση κά­ θ ε ξένου στοιχείου από την ιουδαϊκή πα­ ράδοση, άσκησαν θεμελιώ δη επίδραση στη διαδικασία διαμόρφωσης εθνικής συ­ νείδησης των Εβραίων. Στο διάστημα τη ς βασιλείας του Ιωσία (640-609 π.Χ.), το πολιτικό πεδίο της Εγγύς Ανατολής μετατράπηκε σε θέα τρο κομβικών εξελίξεω ν και εντυπωσιακών α­ νακατατάξεων. Υστερα από σχεδόν δύο αιώνες αδιαφ ιλονίκητης κυριαρχίας, η ε ι­ σβολή νομαδικών λαών από τα βόρεια και οι χρόνιες συγκρούσεις με Βαβυλώνιους και Ελαμίτες, κλόνισαν ανεπανόρθωτα την Ασσυριακή Αυτοκρατορία, η οποία εισήλθε σε τροχιά δραματικής παρακμής

Εξαγωνικό πήλινο πρίσμα μ ε επιγραφές σφηνοειδούς γραφής που εξισ το ρεί τις πολεμικές επιχειρήσεις του Σεναχερίμπ καθώς και την εκστρατεία εναντίον του Εζεκία.

1 0 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

προς το τέλο ς της βασιλείας του Ασουρ­ μπανιπάλ. Στην Αίγυπτο, ο φαραώ Ψαμμήτιχος Α’, κατόρθωσε να απαλλάξει τη χώρα του Νείλου από την ασσυριακή επικυριαρχία και να επ εκ τείν ει την επιρροή του στο με­ γαλύτερο μέρος της ανατολικής Μεσο­ γείου. Ο Ψαμμήτιχος, όμως, επ έλεξε να συμμαχήσει με την εξασ θενημένη Ασσυ­ ρία ώστε να σταματήσει εν τη γενέσ ει της τη βαβυλωνιακή εξάπλωση που ηγείτο ο βασιλιάς Ναβοπολάσσαρ. Ωστόσο, το 612 π.Χ., οι Βαβυλώνιοι και οι σύμμαχοί τους άλωσαν τη Νινευή, πετυχαίνοντας το κα­ θοριστικό πλήγμα στην ετοιμόρροπη Ασσυριακή Αυτοκρατορία. Το 609 π.Χ., ο διάδοχος του Ψαμμήτιχου Νεχώ Β', οδήγησε τον αιγυπτιακό στρατό στα βόρεια ώστε να ισχυροποιή­ σει την παρουσία της Αιγύπτου στην Πα­ λαιστίνη και στη Συρία μπροστά στον κίν­ δυνο τη ς επέλασης του Ναβοπολάσσαρ. Στη Χαναάν, ο Ιωσίας κατόρθωσε να ανα­ κτήσει ένα μεγάλο μέρος των εδαφών που είχε χάσει ο Εζεκίας και να αυξήσει σε σημαντικό βαθμό την οικονομική και πολιτική ισχύ του Ιούδα. Ενδεχομένως ο ιουδαϊκός έλεγχος να είχε επ εκτα θ εί και στις περιοχές του κατεστραμμένου βό­ ρειου βασιλείου, γ ια τί η πορεία του Νεχώ ανακόπηκε απροσδόκητα στη Μεγιδδώ από τον ιουδαϊκό στρατό. Εχουν δοθεί πολλές εκδοχές σχετικά με το τ ι ακολού­ θησε. Τα εβραϊκά κείμενα αναφέρουν μά­ χη ανάμεσα σε Ιουδαίους και Αιγυπτίους και θάνατο του Ιωσία. Η περίπτωση που θ έ λ ε ι τον Ιωσία να συμμαχεί με τους Βα­ βυλώνιους ώστε να αναχαιτίσει τη βοή­ θ εια των Αιγυπτίων στους Ασσυρίους ε ί­ ναι επίσης πολύ πιθανή. Ο,τι κι αν συνέ­ βη, ο Ιωσίας θανατώ θηκε στα χέρια των Αιγυπτίων. Η περίοδος ευημερίας που ε ί­ χε βιώσει το Βασίλειο του Ιούδα υπό την ηγεσία του, λάμβανε τέλος. Το 605 π.Χ., οι Βαβυλώνιοι κατανίκησαν το υς Αιγυπτίους στη μάχη της Καρχέμιδας και η επέλαση του νέου βασιλιά Ναβουχοδονόσωρ Β’ προς τον νότο απο­ κτούσε διαδικαστικό χαρακτήρα. Πράγ­ ματι, μέχρι το 603 π.Χ., ο Βαβυλώνιος η­ γέτη ς εισ έβαλε στην Παλαιστίνη και κα­ τέσ τησ ε υποτελή τα περισσότερα βασί­ λεια τη ς περιοχής. Στην Ιερουσαλήμ, η διαφαινόμενη επίθεση της Βαβυλώνας, οδήγησε τη φιλοαιγυπτιακή παράταξη του βασιλιά Ιωακείμ, γιου του Ιωσία, να ζητήσει τη βοήθεια του φαραώ Νεχώ. Οι εβραϊκές εκκλήσεις όμως δεν είχαν απο­ τέλεσμα. Περί το 597 π.Χ., τα βαβυλωνιακά στρατεύματα έσφιξαν τον κλοιό γύρω από την Ιερουσαλήμ και οι Ιουδαίοι έζησαν μαρτυρικές ώρες. Η πάλη λεηλατή-

θηκε, μεγάλο μέρος του πληθυσμού αιχ­ μαλωτίστηκε και ο Ναβουχοδονόσωρ ε ­ πέβαλε βασιλιά της αρεσκείας του, τον Ζεδεκία. Η πίστη του Ζ εδεκία στη Βαβυλώνα α­ ποδείχθηκε βραχύβια. Η επάνοδος στο προσκήνιο τη ς Αιγύπτου υπό τη ν ηγεσία του φαραώ Ψαμμήτιχου Β’, ώθησε τον Ιουδαίο βασιλιά σε ένα μοιραίο στρατηγι­ κό και πολιτικό σφάλμα. Συμμαχώντας με τα γειτο νικά χαναανικά και φοινικικά βα­ σίλεια, ο Ζ εδεκίας αποφάσισε να προσφύγει στη στρατιωτική βοήθεια τη ς Αι­ γύπτου με σκοπό να αποτινάξει τον βαβυλωνιακό ζυγό. Ο Ναβουχοδονόσωρ χώ­ ρισε τις δυνάμεις του, αποστέλλοντας ένα τμήμα του στρατού να λεηλα τήσ ει τα πεδινά και το υπόλοιπο εναντίον της Ιε­ ρουσαλήμ. Ο βαβυλωνιακός στρατός έ ­ σπειρε τον όλεθρο στην ιουδαϊκή ύπαι­ θρο καταλαμβάνοντας τις πόλεις προ­ πύργια της Ιερουσαλήμ, Λαχίς και Αζεκά. Σειρά είχε η ιουδαϊκή πρωτεύουσα, η οποία για δεύτερ η φορά μέσα σε μια δ ε­ καετία θα βίωνε την οργή του Ναβουχοδονόσορος. Ο Ζ εδεκίας ελευθέρω σε τους σκλάβους, σε μια προσπάθεια να το ­ νώσει το ηθικό των υπερασπιστών, και οι Αιγύπτιοι κατάφεραν να σπάσουν τη ν πο­ λιορκία για ένα μικρό διάστημα, αλλά χω­ ρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ενάμιση χρόνο μετά την έναρξη της πολιορκίας (597 π.Χ.), οι Βαβυλώνιοι κατόρθωσαν να διεισδύσουν στην Ιερουσαλήμ εκ μ ετα λ ­ λευόμενοι ένα άνοιγμα στη βορειοδυτική πλευρά του τείχους. Οι εξαντλημένοι από την ασιτία Ιουδαίοι σφαγιάστηκαν, τα πα­ λάτια πυρπολήθηκαν και τα περίφημα τείχη της Ιερουσαλήμ μετατράπηκαν σε ερείπια. Ο Ζεδεκίας προσπάθησε να αποδράσει αλλά συνελήφθη και μ ετα φ έρ θ η ­ κε στη Βαβυλώνα, ενώ η οικογένειά του εξοντώ θηκε. Η καταστροφή ολοκληρώ­ θ η κε έναν μήνα αργότερα, όταν η φρου­ ρά του Ναβουχοδονόσορος ισοπέδωσε ο­ λόκληρη την πόλη του Δαβίδ, όπως και τον ναό του Γιαχβέ, το λίκνο της ιουδαϊ­ κής μονοθεϊστικής παράδοσης. Η βασιλι­ κή οικογένεια, όπως και ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, αιχμαλωτίστηκαν και μεταφ έρθηκαν στο πολυεθνικό χωνευτήρι της Βαβυλώνας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η αιματηρή άλωση τη ς Ιερουσαλήμ το 586 π.Χ. σηματοδότησε την αποχώρηση των εβραϊκών βασιλείων από το προσκή­ νιο των διεθνών εξελίξεων. Μ εταξύ 9ου και 6ου αιώνα π.Χ., οι δύο «συγγενικές» μοναρχίες γνώρισαν περιόδους σημαντι­ κής ανάπτυξης, συμμετέχοντας με αξιώ-

Εργο άγνωστου καλλιτέχνη του 17ου αιώνα που απεικονίζει τον βασιλιά Εζεκία. Οι θρ ησ κευτικές μεταρρυθμίσεις υπέρ της μονοθεϊστικής φατρίας τού χάρισαν πλήθος εγκωμίων στα εβραϊκά βιβλία των Βασιλέων, παρά το στρατηγικό του λάθος να εναντιω θεί στην Ασσυριακή Αυτοκρατορία.

σεις στο διαρκώς μεταβαλλόμενο γεωπο­ λ ιτικό πεδίο τη ς Εγγύς Ανατολής. Οι δυόμιση και πλέον αιώνες στρατιωτικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων, δεν οδήγη­ σαν μόνο στη διαδοχική καταστροφή των δύο βασιλείων, αλλά είχαν και βαθιές κοι­ νωνικές συνέπειες στον εναπομείναντα ι­ ουδαϊκό πληθυσμό. Σε αντίθεση με το υς χαμένους Ισραηλίτες της Σαμάρειας, που έπεσαν θύματα της ασσυριακής τα κτική ς των α­ πελάσεων και της ανάμιξης των λαών, οι εξόρισ τοι στη Βαβυλώνα ήταν σε θέση να διατηρήσουν την εθνική τους συνείδηση λόγω της χαλαρής διακυβέρνησης που ε ­ φάρμοζαν οι Βαβυλώνιοι βασιλείς. Στο διάστημα τη ς βαβυλωνιακής εξορίας οι συνέπειες αυτές θα προκαλούσαν τον ε ­ παναπροσδιορισμό όρων όπως «Ισραήλ, Ισραηλίτες, Ιουδαίοι» . Με την επάνοδο των εξόριστων από τη Βαβυλώνα το 539 π.Χ., οι Ιουδαίοι μπόρεσαν να οικειοποιηθ ούν πλήρως τη ν ισραηλιτική ταυτότητα, καθώς και να ανασκευάσουν την εβραϊκή ιστορία υπό τη ν οπτική της βασιλικής φα­ τρίας τη ς Ιερουσαλήμ. Στα βιβλία των «Βασιλέων» και των «Χρονικών» τη ς εβραϊκής Βίβλου, όπου και εξ ισ το ρ είτα ι η π ερίοδος τη ς διασπασμένης μοναρχίας που υπ ο τίθ ετα ι ό τι ε ί­ χε εγκα θ ιδ ρ ύσ ει ο Δαβίδ, το βόρειο Βα­ σ ίλειο του Ισραήλ παρουσιάζεται ως μια πηγή αμαρτίας και ανυπακοής στη βού­ ληση του ενός Θεού, λόγω τη ς εισχώρη­ σης χαναανικών θρησ κευτικώ ν δοξα­ σιών και του αυξανόμενου πλούτου των βασιλέων του. Ο Αχαάβ, επί παραδείγματι, θ εω ρ είτα ι από το υς πιο μισητούς βα­ σ ιλείς των εβραϊκών κειμένων, αλλά τα ασσυριακά αρχεία το ν παρουσιάζουν ως έναν από το υς ισχυρότερους άρχοντες τη ς Π αλαιστίνης που αντιμετώ π ισε τον Σαλμανασάρ στην ιστορική μάχη του Καρκάρ. Α ντιθέτω ς, το Ιούδα περιγράφετα ι ως το βασίλειο που είχε πιο αγνό χα­ ρακτήρα και, καθοδηγούμενο από τη βα­ σιλική δυνασ τεία του Δαβίδ, προσπα­ θούσ ε (όχι πάντα με επιτυχία) να ακο­ λουθήσ ει το ν Μωσαϊκό Νόμο αντιτασ σ ό­ μενο στις αλλότριες επ ιρροές που απομάκρυναν το ν εβραϊκό λαό από τη λ α τρ εία του Γιαχβέ. Π ρόκειται, λοιπόν, για μία από τις ιδ ια ίτερ ες περιπτώσεις που τη ν ιστορία έγραψαν όχι οι νικη τές, αλλά οι επιζήσαντες. S3

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ο ρος που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιείτα ι για να δηλώ σει τη γεω γραφ ική ζώνη η οπ οία π εριλαμ βάνει τις ε ύ φ ο ρ ε ς π ερ ιο χ ές τη ς Ε γγύς Α νατολής, από το δ έ λ τα του Ν είλ ο υ μ έχρ ι τη ν Π α λαισ τίνη , τη Σ υρ ία και τη Μ εσοπ οταμία. 2. Κ ρ α τίδ ια που δ ή μ ιο υ ρ γ ή θ η κα ν σ το ν χώρο τη ς β ό ρ εια ς Σ υ ρ ία ς μ ετά τη ν πτώση τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς τω ν Χετταίω ν. 3. Το β ό ρ ειο Β α σ ίλειο το υ Ισ ρ αή λ ή τα ν γνω στό και ως Β α σ ίλειο το υ Εφραίμ, από το όνομα τη ς ισ χ υ ρ ό τερ η ς φ α τρ ία ς του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Israel Finkelstein, Neil Asher Silberman: ΒΙΒΛΟΣ-Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 2003. (2) Brad Ε. Kelly: ANCIENT ISRAEL AT WAR 853-586 BC, Osprey Publishing, 2007. (3) Richard A. Gabriel: THE MILITARY HISTORY OF ANCIENT ISRAEL, Praeger Publishers, 2003. (4) Φλάβιος Ιώσηπος: ΙΟΥΔΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1997. (5) James Β. Pritchard: ANCIENT NEAR EASTERN TEXTS RELATING TO THE OLD TESTAMENT, Princeton University Press, 1969. (6) Samuel Rocca: THE FORTIFICATIONS OF ANCIENT ISRAEL AND JUDAH 1200-586 BC, Osprey Publishing, 2010. (7) Eric H. Cline: A HISTORY OF ANCIENT ISRAEL, Recorded Books, 2006. (8) Jonathan M. Golden: ANCIENT CANAAN AND ISRAEL, Abc-Clio, 2004.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 5

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

A vöpeoc ΔπάΠονΠαυ

Ελα Να Acic

Ο πόλεμος αποτελεί μια φονική περιπέτεια ή μήπως ένα παιχνίδι; Στα μάτια ενός νέου μάλλον προβάλλει ως μια ευκαιρία να ενηλικιωθεί και να ενταχθεί στον κόσμο της δράσης. Την πρόσκληση αυτή απευθύνει και ο Σοβιετικός σκηνοθέτης Ελεμ Κλίμοβ στον ανήλικο πρωταγωνιστή της ιστορίας του. Στην ταινία «Ελα να Δεις», ο Κλίμο6 δημιουργεί έναν εφιάλτη, μια δυστοπία για τον μικρό Φλόρυα, ένα επαρχιωτόπουλο που κάνει τα πάντα προκειμένου να δρει ένα τουφέκι (απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξή του στη σοβιετική Αντίσταση) και να πολεμήσει τον εχθρό. Ο Φλόρυα πρόκειται να βιώσει όλη τη βαρβαρότητα του πολέμου, χωρίς καν να προλάβει να ρίξει μία σφαίρα. Θα στρατολογηθεί και θα ενταχθεί σε μια ομάδα ανταρτών, ενώ εκεί θα γνωρίσει μια όμορφη και μυστηριώδη κοπέλα, αλλά, πριν προλάβει καν να κατανοήσει το νέο περιβάλλον, θα στοχοποιηθεί και θα κυνηγηθεί από τους Γερμανούς ανελέητα. Σε κάθε επόμενο βήμα του ο Φλόρυα οδεύει πιο κοντά στην ψυχική του

1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

απογύμνωση και κατάρρευση. Μπροστά του εξελίσσεται ένα θέατρο παραλόγου με κύριο πρωταγωνιστή τη σαδιστική βαρβαρότητα που επιδεικνύει ο κατακτητής. Και είναι αλήθεια ότι οι Γερμανοί αποδύθηκαν σε έναν ανελέητο εξανδραποδισμό του πληθυσμού στη Λευκορωσία, αλλά και φυσικά σε όλες τις χώρες που κατέκτησαν κατόπιν αντίστασης. Το γεγονός αυτό στηλιτεύει ο Κλίμοβ σε ένα στρατευμένο του φιλμ που αγαπήθηκε από τους Σοβιετικούς -όσο βέβαια και από τη σοβιετική προπαγάνδα- και προβλήθηκε το 1985, 40 χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (Β' ΠΠ). Η ταινία «Ελα να Δεις» επιτυγχάνει να αποδώσει κάτι που αποτελεί τον ευσεβή πόθο όλων των κινηματογραφιστών. Αυτό δεν είναι άλλο από το να δημιουργήσουν μια αντιπολεμική ταινία χωρίς ελκυστικές σκηνές δράσης. Στο έργο του Κλίμοβ, η προσοχή του σκηνοθέτη εστιάζεται στην προβολή της αγριότητας και στη μεθόδευση. Σε πολλά σημεία του έργου η αφήγηση είναι αποσπασματική, ενώ μεταξύ των διαφορετικών σκηνών ο θεατής αφήνεται μετέωρος να προσπαθεί να κατανοήσει την εξέλιξη της ιστορίας. Πρόκειται για μια απόπειρα μεταφοράς προς τον θεατή του συναισθήματος της άγνοιας και της αδυναμίας που νιώθει κάποιος, όταν βρίσκεται εν μέσω μιας σύρραξης. Το συναίσθημα αποδίδεται απόλυτα. Ο Φλόρυα παρατηρεί ανήμπορος φρικιαστικές σκηνές θανάτου να εξελίσσονται. Από την άλλη, η

G O L D PRIZE O F TH E 14TH M O S C O W IN TER N A TIO N A L FILM FE S TIV A L

\irm /S b i

λογική των Γερμανών είναι ισοπεδωτική και κυνική. Σκοτώνουν, βιάζουν, λεηλατούν και επιδίδονται σε σαδιστικές αγριότητες μέσα σε ένα περιβάλλον παρακμιακής μέθης. Και εδώ εντοπίζεται η διαφορά της συγκεκριμένης ταινίας σε σχέση με την κοινοτοπία που παρουσιάζεται στον διεθνή κινηματογράφο (και ιδιαίτερα στο αγγλοσαξονικό): τα γερμανικά στρατεύματα πάντα παρουσιάζονται σε άλλες ταινίες να διαθέτουν σιδηρά πειθαρχία, κυνισμό και αγριότητα, αλλά μέσα στο πλαίσιο ενός πειθαρχημένου και ελεγχόμενου περιβάλλοντος.

Στο «Ελα να Δεις», το φονικό σύνταγμα μοιάζει περισσότερο με έναν παρακμιακό θίασο μέθυσων και υπανθρώπων, ο οποίος επιδίδεται σε κανιβαλισμούς (ίσως μερικά φευγαλέα πλάνα να αφήνουν να εννοηθεί ότι και ανάμεσα στους Γερμανούς υπήρξαν αυτοί που δεν συμφωνούσαν με ό,τι συνέβαινε). Απέναντι στον εχθρό ο γηγενής πληθυσμός στέκει ανίκανος να αντιδράσει, ενώ προσπαθεί μόνο να καλοπιάσει τον κατακτητή. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή κατά την οποία, πριν το ξέσπασμα της βίας σε ένα χωριό, ένας Γερμανός υπαξιωματικός κάθεται με ύφος

•t * *

επιδεικτικής ευγένειας και άνεσης μέσα σε μια αγροικία και φιλεύεται από τους συγκεντρωμένους χωρικούς, ενώ οι στρατιώτες αναζητούν στα σπίτια αντάρτες και Εβραίους. Αργότερα θα δώσει εντολή για τις εκτελέσεις των αμάχων. Απέναντι στους Γερμανούς κατακτητές μόνο οι αντιστασιακές δυνάμεις φαίνονται να διαθέτουν το σθένος να αντιπαρατεθούν. Το μήνυμα σε αυτό το σημείο της ταινίας είναι ξεκάθαρο: ο συλλογικός αγώνας υπό την καθοδήγηση της κεντρικής διοίκησης αποτελεί την απάντηση απέναντι στον Ναζισμό. Σαφώς το μήνυμα αυτό είναι προπαγανδιστικό και μπορεί να καταστεί αντιληπτό μέσα στο χρονικό πλαίσιο προβολής της ταινίας στη Σοβιετική Ενωση της δεκαετίας του 1980. Ωστόσο, μπορεί κάποιος να κατηγορήσει τον Κλίμοβ για υπερβολική σκληρότητα στον τρόπο απεικόνισης των εχθρικών δυνάμεων, προκειμένου με αυτόν τον τρόπο να διδάξει το πρότυπο της ηρωικής σοβιετικής αντίστασης; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Η ταινία κινηματογραφήθηκε σε μια χώρα που υπέστη τεράστιες απώλειες

λόγω της επίθεσης των Γερμανών τον Ιούνιο του 1941 και μάλιστα η παραγωγή του έργου πραγματοποιήθηκε από ανθρώπους που βίωσαν εκ του σύνεγγυς τα γεγονότα (ο Κλίμοβ γεννήθηκε το 1933). Η απεικόνιση των δραματικών γεγονότων στο κινηματογραφικό πανί αποτελεί μια άμεση μεταφορά εικόνων και ιστοριών που έχουν μετατραπεί σε σχεδόν βιωματικές μνήμες στη σοβιετική κουλτούρα. Η καύση ζωντανών ανθρώπων, οι ομαδικοί βιασμοί και οι δολοφονίες, οι εκτελέσεις και ο σαδιστικός τρόπος προβολής τους προς παραδειγματισμό, δεν αποτελούν ξένα γεγονότα για χώρες που βίωσαν στο έδαφος τους τη γερμανική κατοχή. Μάλλον, όμως, για πρώτη φορά σε μια ταινία επιτυγχάνεται η τόσο άμεση και δίχως προσπάθεια κινηματογραφικού εντυπωσιασμού προβολή των γεγονότων αυτών. Ως εκ τούτου, η θέαση της ταινίας δεν είναι εύκολη. Πολλοί παρομοίασαν το συγκεκριμένο κινηματογραφικό έργο με ταινίες όπως το «Αποκάλυψη Τώρα!» ή «Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν» (ταινία στην οποία, μάλιστα, διαπιστώνουμε και μια ενδιαφέρουσα δημιουργική

ΕΠα Να Asic Τίτλος: Come and See - Idi i smotri Εταιρία παραγωγής: Mosfilm-Belarusfilm Παραγωγός: Βίκτορ Πέτροβ Σκηνοθεσία: Ελεμ Γκερμάνοβιτς Κλίμοφ Σενάριο: Αλες Αντάμοβιτς, Ελεμ Κλίμοφ Μουσική: Ολεγκ Γιατσένκο Ε το ς : 1985 Πρωταγωνιστές: Αλεξέι Κραβτσένκο, Ολγα Μιρόνοβα, κ.ά. Διάρκεια: 142 λεπτά Βραβεία: Χρυσό Βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ

Κινηματογράφου Μόσχας

αντιγραφή σκηνών και τεχνικών από το «Ελα να Δεις», όπως για παράδειγμα αυτή κατά την οποία οι πρωταγωνιστές κρύβονται πίσω από μια αγελάδα κατά τη διάρκεια μιας μάχης) λόγω του λυρισμού της πρώτης και της σκληρότητας στην απεικόνιση των μαχών της δεύτερης. Ωστόσο, οι συγκρίσεις μάλλον είναι ατυχείς και αν μπορεί να λεχθεί κάτι και για τις τρεις αυτές ταινίες είναι ότι η καθεμία προσπαθεί να παρουσιάσει κάτι αληθινό με τον δικό της τρόπο. Η ταινία είναι ωμή αλλά καλλιτεχνικά επιμελημένη. Οι ηθοποιοί της (μικροί σε ηλικία) απέδωσαν τους ρόλους τους με αυτήν την ερασιτεχνική αμεσότητα που μπορεί και προσφέρει ρεαλιστικότητα στο φιλμ. Και πράγματι, οι σκηνές των γυρισμάτων ήταν ιδιαίτερα σκληρές και επίπονες, ενώ σε πολλά σημεία είναι φανερό ότι χρησιμοποιούνται πραγματικά πυρά για την αναπαράσταση των μαχών. Ο τρόπος κινηματογράφησης του Κλίμοφ στην ταινία θυμίζει ταινίες του Ταρκόφσκι και ιδιαίτερα τον «Καθρέπτη». Ως προς την κατάληξη της ταινίας, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Οι Σοβιετικοί θα εκδικηθούν γι’ αυτό που βίωσαν. Η εκδίκησή τους θα είναι σκληρή αλλά δίκαιη. Βέβαια, σε αυτό το σημείο αξίζει να λεχθεί ακόμα μία αλήθεια. Ο Νίτσε στο βιβλίο του «Η Ιστορία της Τραγωδίας» υποστηρίζει ότι πίσω από την απολλώνια μορφή (ηθική, πνευματική και φυσική) του ανθρώπου βρίσκονται τα διονυσιακά πάθη που ανά πάσα στιγμή μπορούν να εκδηλωθούν. Ποιος θα περίμενε, λοιπόν, ότι οι μορφωμένοι και πνευματικά καλλιεργημένοι Γερμανοί που παρέδωσαν αριστουργηματικά έργα σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης καλλιτεχνικής και επιστημονικής δραστηριότητας, θα έμεναν γνωστοί στη σύγχρονη Ιστορία για τη σκληρότητα της

συμπεριφοράς τους απέναντι στους συνανθρώπους τους; Παρομοίως, λοιπόν, και οι Σοβιετικοί που δεινοπάθησαν από τη ναζιστική επίθεση, όταν βρέθηκαν ως επιτιθέμενοι στην καταρρέουσα Γερμανία το 1945, φαίνεται ότι δεν συμπεριφέρθηκαν με τον αξιοπρεπή τρόπο που προβάλλεται στο έργο. Μάλιστα, το 2008 για πρώτη φορά οι Γερμανοί αναφέρθηκαν καλλιτεχνικά μέσω μιας μεγάλης κινηματογραφικής παραγωγής σε ένα γεγονός που αποτελούσε θέμα ταμπού των διεθνών σχέσεων και δεν ήταν άλλο από τις θηριωδίες των Συμμάχων κατά του αιχμαλωτισμένου γερμανικού πληθυσμού προς τα τέλη του Β' ΠΠ. Με το γερμανικό φιλμ «Anonyma - Eine Frau in Berlin» παρουσιάζεται η αποτρόπαια πρακτική των ομαδικών βιασμών στον γυναικείο γερμανικό πληθυσμό. Με άλλα λόγια, η βαρβαρότητα δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο ορισμένων μόνο. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι πρωτοστάτης των άνανδρων επιθέσεων στον άμαχο πληθυσμό της Σοβιετικής Ενωσης και ιδιαίτερα της Λευκορωσίας υπήρξε ο διαβόητος αξιωματικός των SS (καταδικασμένος μάλιστα στο παρελθόν ως παιδεραστής) Οσκαρ Πάουλ Ντιρλεβάνγκερ. Οι ενέργειες με τις οποίες επιβαλλόταν σε ολόκληρα χωριά ήταν απλά αποτρόπαιες και αποτυπώνονται με λεπτομέρεια ιστορικής ακρίβειας στο παρόν φιλμ.

Γιατί αξίζει να δεις την ταινία: • Για να νιώσεις τη φρίκη που βιώνει ο άμαχος πληθυσμός στον πόλεμο. • Για τον τρόπο που παίζουν οι δύο μικροί πρωταγωνιστές. • Γιατί είναι από τις λίγες φορές που ο εχθρός παρουσιάζεται να πληρώνει το τίμημα των πράξεών του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA 1 1 0 7

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

A

ü b

E

o v

Opo

c

Ν. A

veoiüc

Model Svit 1/72 (72001)

SU-7BM Πρόσφατα κυκλοφόρησε το κιτ του Su-7BM Fitter. Παρότι το συγκεκριμένο αεροσκάφος αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου, με συμμετοχή σε πολλές συρράξεις κυρίως στην ασιατική και στην αφρικανική ήπειρο, δεν έχει τύχει ανάλογης προσοχής από τις εταιρίες παραγωγής πλαστικών μοντέλων. Την αυλαία αυτής της νέας προσπάθειας, της πρώτης μετά από δύο και πλέον δεκαετίες, ανοίγει η ουκρανική Model Svit, με ένα εντελώς νέο 72άρι Su-7, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με τις προηγούμενες κυκλοφορίες του τύπου, όπως συνηθίζεται από πολλές εταιρίες της ανατολικής Ευρώπης. Το κιτ περιλαμβάνει εννέα πλαίσια, εκ των οποίων τα οκτώ είναι γκρι χρώματος και το ένατο διαφανές, ενώ ο συνολικός αριθμός των κομματιών ανέρχεται σε 130 περίπου. Στα διαφανή μέρη περιλαμβάνεται το (δυστυχώς) ενιαίο συγκρότημα καλύπτραςαλεξήνεμου, το σκοπευτικό και οι προβολείς τροχοδρόμησης και από/προσγείωσης. Το μοντέλο χαρακτηρίζεται από λεπτοκαμωμένη εγχάρακτη γράμμωση στα περισσότερα σημεία του, με εξαίρεση ελάχιστες απροσεξίες στην άτρακτο και στις πτέρυγες. Ο απλός και κατανοητός οδηγός συναρμολόγησης προτείνει η κατασκευή του μοντέλου να αρχίσει από το

εντυπωσιακό μπροστινό συγκρότημα, στο οποίο περιλαμβάνεται το ιδιαίτερα αληθοφανές εσωτερικό του αεραγωγού, η φωλεά, το ριναίο σκέλος, ο τροχός του συστήματος προσγείωσης και ο θάλαμος του χειριστή. Στον εξαιρετικό χώρο του θαλάμου χειριστή ξεχωρίζουν οι κλασικές ανάγλυφες πλαϊνές κονσόλες σοβιετικού τύπου, οι οποίες φθάνουν σχεδόν μέχρι το ύψος της καλύπτρας, το αποδεκτό εκτινασσόμενο κάθισμα που αποτελείται από τέσσερα μέρη, τα ποδωστήρια, το χειριστήριο, το σκιάδιο και ο πίνακας οργάνων. Το κάθισμα δεν διαθέτει ζώνες, το σχήμα του προσκέφαλου δεν είναι το πραγματικό, ενώ ο πίνακας οργάνων αναπαρίσταται με χαλκομανία. Η σχηματιζόμενη φωλεά στο κάτω μέρος του συγκροτήματος είναι βαθιά και διαθέτει ικανοποιητική ανάγλυφη εσωτερική λεπτομέρεια. Αν και η προσεκτική απόδοση του ενιαίου ριναίου σκέλους-τροχού κρίνεται πολύ καλή, θα ήταν προτιμότερο να αποτελείται από δύο ξεχωριστά κομμάτια, καθιστώντας έτσι ευκολότερο το βάψιμο και ενισχύοντας την αληθοφάνεια της περιοχής. Ο θάλαμος εξαγωγής καυσαερίων του κινητήρα είναι πολύ λιτός αλλά δ ιαθέτει πλήρες βάθος, το οποίο καταλήγει στο συγκρότημα στροβίλου/στεφάνης μετάκαυσης. Στα ίδια επίπεδα κινείται και το ακροφύσιο του

Το άνω μέρος και οι φράκτες των πτερύγων και τα δύο μέρη του καθέτου σταθερού. 1 0 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η καλλιτεχνική απεικόνιση του κουτιού του Su-7BM. κινητήρα, το οποίο, αν και δεν είναι ιδιαίτερα ορατό, δεν είναι αρκετά προσεγμένο. Το ίδιο συμβαίνει και με το χείλος του ρύγχους του αεραγωγού, το οποίο, ενώ δίνεται ξεχωριστά για να αναπαραστήσει τη λεπτομέρεια που το διακρίνει, θα χρειαστεί επιπλέον τρίψιμο για την πειστική του απόδοση. Με τη συναρμολόγηση των παραπάνω τμημάτων ολοκληρώνεται η άτρακτος του μοντέλου. Οι διάφοροι σωλήνες λήψης στοιχείων αέρος είναι ιδιαίτερα λεπτοί και αληθοφανείς. Οι πτέρυγες αποτελούνται από δύο τμήματα η καθεμία, το άνω και το κάτω, ενώ ο ενδιάμεσος χώρος στην περιοχή του συστήματος προσγείωσης πλαισιώνεται από μικρά κομμάτια πλαστικού, τα οποία απομονώνουν τα κενά δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο τις βαθιές και μέτριας εσωτερικής ανάγλυφης λεπτομέρειας φωλεές του κυρίως συστήματος προσγείωσης. Το ίδιο συμβαίνει και με το εσωτερικό των θυρίδων του, οι οποίες επίσης διαθέτουν στοιχειώδη ανάγλυφη λεπτομέρεια. Τα σκέλη του κυρίως συστήματος

Τα κομμάτια της κλίνης μεταφοράς του πυρηνικού όπλου.

προσγείωσης είναι καλοφτιαγμένα και υποστηρίζονται από εξαιρετικά λεπτούς συμπληρωματικούς μηχανισμούς, ενώ στους τροχούς αναπαριστώνται ικανοποιητικά οι ζάντες και μέρος του αντιολισθητικού συγκροτήματος τους. Τα πηδάλια ανόδου-καθόδου παρέχονται ξεχωριστά και, λόγω του κυλινδρικού άξονα που διαθέτουν για τη στήριξή τους στην άτρακτο, είναι δυνατόν να τοποθετηθούν εύκολα σε θέση της προτίμησής μας. Το κάθετο σταθερό αποτελείται από δύο μέρη, ενώ πρέπει να τονίσουμε πως -αντίθετα με ό,τι λανθασμένα συμβαίνει συνήθως με πολλές άλλες εταιρίες- η Model Svit ήταν πολύ προσεκτική στο συγκεκριμένο σημείο, αποδίδοντας σωστά τις διαφορετικές θυρίδες πρόσβασης σε κάθε πλευρά. Τα εξωτερικά φορτία συνθέτουν οι τρεις εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου και μια πυρηνική βόμβα, μάλλον των 5 ΜΤ. Η ουκρανική εταιρία μας εξέπληξε θετικά έχοντας συμπεριλάβει στο κιτ την κλίνη μεταφοράς του ατομικού όπλου. Ενα ολόκληρο πλαίσιο το οποίο περιλαμβάνει 20 κομμάτια δίνει τη δυνατότητα στον μοντελιστή να προσδώσει στο ολοκληρωμένο μοντέλο την εικόνα διοράματος. Πρόκειται για μια πρωτότυπη ιδέα, η οποία ευχόμαστε να βρει μιμητές. Το συγκρότημα αλεξήνεμουκαλύπτρας είναι λεπτό και διαυγές. Το φύλλο χαλκομανιών είναι σχετικά μικρό και καλής ποιότητας - εντύπωση μάλιστα

*4

* -

Το πλαίσιο με τα δύο μέρη της ατράκτου και τα χαρακτηριστικά πλαϊνά εξογκώματά της.

Τα συγκροτήματα του ρόγχους και του θαλάμου μετάκαυσης του κινητήρα με τα παρελκόμενά τους.

Τα εξωτερικά φορτία και οι αντίστοιχοι φορείς.

Στοιχεία του θαλάμου χειριστή και του συστήματος προσγείωσης.

Παρελκόμενα του συστήματος προσγείωσης, των σωλήνων λήψης στοιχείων του αέρα και κάποια άλλα συμπληρωματικά κομμάτια του κιτ.

Το κάτω μέρος των πτερύγων, τα πηδάλια ανόδου-καθόδου, οι θυρίδες του συστήματος προσγείωσης και στοιχεία του ενδιάμεσου χώρου των φωλεών του κυρίως συστήματος προσγείωσης.

προκαλεί το γεγονός ότι δεν φαίνεται κάποιο ίχνος από φιλμ. Το κιτ περιλαμβάνει ικανοποιητικό αριθμό προειδοποιητικών, για τα οποία υπάρχει ειδική σελίδα όπου περιγράφονται με ακρίβεια τα σημεία τοποθέτησής τους και έξι επιλογές για αεροσκάφη τριών διαφορετικών χωρών. Οι τέσσερις από αυτές αφορούν μεταλλικά αεροσκάφη της Τσεχοσλοβακικής, της Πολωνικής και (δύο) της πρώην Σοβιετικής Αεροπορίας. Η πέμπτη επιλογή αφορά ένα

αεροσκαφος της Τσεχοσλοβακικής Αεροπορίας το οποίο φέρει τρίχρωμη παραλλαγή αποτελούμενη από σκούρο πράσινο και γαιώδες για τις άνω και ανοικτό γαλάζιο για τις κάτω επιφάνειες αντίστοιχα. Η έκτη και τελευταία επιλογή αφορά ένα ακόμη σοβιετικό Su-7 το οποίο φέρει τετράχρωμη παραλλαγή, παραπλήσια με την τσεχική, με μόνη διαφορά την προσθήκη του σοκολατί χρώματος στις άνω επιφάνειες του αεροσκάφους. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τις παραπάνω επιλογές παρέχονται λίγα ή και καθόλου στοιχεία για το καθένα από τα προτεινόμενα αεροσκάφη, ενώ τα έγχρωμα φύλλα του οδηγού βαψίματος και τοποθέτησης χαλκομανιών είναι ανεξάρτητα από αυτά του οδηγού Λεπτομέρειες από τα σκέλη και τους τροχούς, το εμπρόσθιο συγκρότημα της ατράκτου, τις πτέρυγες και τη διαύγεια της καλύπτρας.

συναρμολόγησης, με αποτέλεσμα να μπορούν να αξιοποιηθούν ποικιλοτρόπως. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η φήμη ότι η παραγωγή του Su-7 της Model Svit είναι περιορισμένη, αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει επιβεβαιωθεί. Είναι προτιμότερο, ωστόσο, όσοι ενδιαφέρονται να αποκτήσουν το κιτ να μη χρονοτριβούν. Παρά τις αδυναμίες του, το κιτ της Model Svit είναι το καλύτερο μοντέλο αυτού του τύπου στην 1/72 και μακάρι η νέα αυτή ουκρανική εταιρία να κυκλοφορήσει περισσότερες παραλλαγές του Su-7, όπως το διθέσιο, αλλά και περισσότερες εξωτικές επιλογές στο φύλλο χαλκομανιών της, όπως τα αιγυπτιακά, τα ινδικά και τα αλγερινά αεροσκάφη.

Μέρος από τον έγχρωμο οδηγό βαψίματος και το φύλλο χαλκομανιών του κιτ.

To Su-7 Model Svit διατίθεται μέσω διαδικτύου ή από τα καταστήματα που εκτελούν διαδικτυακές παραγγελίες.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 9

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

Anuiiipnc ΓεΟεών

Στρατηγοί;

Μπέρναρνι Toapflq Παίζει (1Β87-19Β1) 0 Βρετανοί: oipainvoc Μπέρναρνι Παίζει ποΠέμηοε και διακρίθηκε οε δύο navKoouiouc nofleuouc και ουιιιιετείχε αποφασιστικά αία θλιβερά νενονότα ίων εΠΠηνικών μονάδων Μέοικ Avaioünc ιο 1944.

Ο Μπέρναρντ Πάτζετ γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 1887 στην Οξφόρδη, γόνος οικογένειας με παράδοση στην εκκλησία. Ο πατέρας του ήταν κληρικός και από το 1901 είχε αναλάβει τα καθήκοντα του επισκόπου Οξφόρδης, ενώ ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του ήταν πρωθιερέας του καθεδρικού ναού Αγίου Παύλου στο Λονδίνο. Ο Πάτζετ φοίτησε στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Σάντχερστ, από όπου αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός πεζικού το 1907. Το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου τον Βρήκε με άδεια στην πατρίδα του από τις Ινδίες, όπου είχε σταλεί από το 1907 μαζί με το τάγμα του. Τον Μάιο του 1915, μετέβη ως υπασπιστής με το ίδιο τάγμα στο Δυτικό Μέτωπο. Υστερα από έξι μήνες αποσπάστηκε στο επιτελείο της 14ης Ελαφρός Μεραρχίας και, όταν προήχθη σε λοχαγό, μετατέθηκε αρχικά στο επιτελείο της 62ας Μεραρχίας και στη συνέχεια στο επιτελείο της Βρετανικής Εκστρατευτικής Δύναμης. Στη διάρκεια του πολέμου τραυματίστηκε δυο φορές, με αποτέλεσμα να

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αποκτήσει μόνιμη αναπηρία στο αριστερό χέρι, το όνομά του περιελήφθη τέσσερις φορές σε εύφημες μνείες και τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό και το Παράσημο Διακεκριμένων Υπηρεσιών. Την περίοδο που μεσολάβησε μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων, ο Πάτζετ μετατέθηκε στις Ινδίες, όπου ανάλαβε τη διοίκηση της Σχολής Επιτελών στην Κέτα, και στη συνέχεια τοποθετήθηκε σε διάφορες σχολές και επιτελεία μέχρι τον Νοέμβριο του 1939, οπότε, ως υποστράτηγος, ανέλαβε τη διοίκηση της 18ης Μεραρχίας. Τον Απρίλιο του 1940 ο Πάτζετ διατάχθηκε κυριολεκτικά σε χρόνο μηδέν να σπεύσει στη Νορβηγία προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς εισβολείς. Ο Πάτζετ έφθασε εκεί στις 24 Απριλίου και ανέλαβε τη διοίκηση των βρετανικών και γαλλικών τμημάτων. Στις 30 Απριλίου, μετά από εντολή από το Λονδίνο, επιβίβασε τις δυνάμεις του από δύο νορβηγικά λιμάνια και επέστρεψε στη Βρετανία, όπου τον υποδέχθηκαν ως «ήρωα του Τροντχάιμ». Ταυτόχρονα προήχθη σε

αντιστράτηγο και φεροταν ως ένας από τους βασικότερους υποψηφίους για τη θέση του αρχηγού του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου. Ωστόσο, αντί γΓ αυτό τοποθετήθηκε διοικητής των Δυνάμεων Εσωτερικού τον Δεκέμβριο του 1941. Από τη θέση αυτή ο Πάτζετ, με τον βαθμό του στρατηγού πλέον (και του σερ από το 1942), κατόρθωσε μέσα σε δύο χρόνια να οργανώσει την 21η Βρετανική Ομάδα Στρατιών, η οποία θα συμμετείχε στην απόβαση της Νορμανδίας, και να την εκπαιδεύσει στις μεθόδους του συγχρόνου πολέμου. Για το έργο του χαιρετίστηκε ως μία από τις μεγαλύτερες μορφές εκπαιδευτών στην ιστορία της Βρετανίας. Δυστυχώς, όμως, λόγω σκοπιμοτήτων -και ευνοιώνη διοίκηση της 21ης Ομάδας Στρατιών ανατέθηκε στον στρατηγό Μοντγκόμερυ, ενώ ο Πάτζετ ανέλαβε τον Ιανουάριο του 1944 καθήκοντα αρχιστρατήγου των δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, έχοντας υπό τις διαταγές του και τις εκεί ελληνικές δυνάμεις. Τη νύκτα της 5ης προς 6η Απριλίου 1944, η I Ελληνική Ταξιαρχία, η οποία επρόκειτο να αναχωρήσει την επόμενη νύκτα για το Ιταλικό Μέτωπο, στασίασε. Ο Πάτζετ επισκέφθηκε την ταξιαρχία το επόμενο πρωί και ζήτησε να δει τον διοικητή της. Αντί αυτού, όμως, παρουσιάστηκε

ένας στρατιώτης ως διοικητής συνοδευόμενος από δύο ταγματάρχες ως επιτελείς του. Ο Πάτζετ έδωσε προθεσμία δύο ημερών για αποκατάσταση της τάξης. Οταν έληξε η προθεσμία, διέταξε τον αφοπλισμό της ταξιαρχίας και τον διαχωρισμό των ανδρών της σε νομιμόφρονες και μη. Γενικά φέρθηκε με εξαιρετική επιδεξιότητα και διπλωματικότητα για την αντιμετώπιση της ανώμαλης κατάστασης που επικρατούσε στις Ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις και για την οργάνωση αξιόμαχων μονάδων. Εξίσου αποτελεσματική ήταν και η απόφασή του να ματαιώσει την προσπάθεια των Γάλλων να αυξήσουν και πάλι την επιρροή τους στη Συρία και στον Λίβανο. Ο Πάτζετ αποστρατεύθηκε με αίτησή του τον Οκτώβριο του 1946. Εκτοτε και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1955 ήταν επίτιμος διοικητής του Ελαφρού Πεζικού Κομητειών Οξφόρδης και Μπάκινγχαμ, στο οποίο είχε υπηρετήσει ο ένας από τους δύο γιους του, που τραυματίστηκε στη μάχη του Ράιχσβαλντ και απεβίωσε στις 5 Μαρτίου 1945. Από το 1949 μέχρι το 1956 διετέλεσε επίσης διευθυντής του Βασιλικού Νοσοκομείου Τσέλσι. Το 1956 αποσύρθηκε στο Πήτερσφιλντ του Χάμπσιρ, όπου και πέθανε αιφνίδια στις 16 Φεβρουάριου 1961 σε ηλικία 74

A n w i i o n c L Mnsnezoc

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Πόρισεσιερ To oxupo-ipijilflKflcίων νόιιων ακτών me Αγγλίας To κάοιρο ίου Πόριοεοτερ βρίσκεται οιο βόρειο άκρο ίου κόλπου ίου Πόριομουθ. Υπήρξε για αιώνες φύλακας αυιού ίου σημαντικού νια το θαλάσσιο εμπόριο κόμβου και την επικοινωνία της Αννλίας με τις βόρειες γαλλικές ακτές. Στη σύγχρονη εποχή σώζεται οε καλή καιάαταοη και αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών νια τη μεσαιωνική οχυρωματική τέχνη. Γενική άποψη του κάστρου από τη θάλασσα.

Ο κόλπος του Πόρτσμουθ αναπτύχθηκε ως εμπορικός σταθμός κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και είναι πιθανό εκεί να εδραζόταν η μεγαλύτερη 6άση του ρωμαϊκού ναυτικού στη Βρετανία. Για τον λόγο αυτόν οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν ένα οχυρό στη θέση όπου βρίσκεται το κάστρο. Μέρος των ρωμαϊκών οχυρώσεων σώζεται έως τη σύγχρονη εποχή επειδή κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους αυτές ενσωματώθηκαν στο νέο κάστρο που δημιουργήθηκε. Είναι άγνωστη η ακριβής χρονολογία κατασκευής του οχυρού, ωστόσο το πιθανότερο είναι η δημιουργία του να συνδέεται με μια εντολή του αυτοκράτορα Διοκλητιανού κατά τα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ., που είχε ως στόχο την αντιμετώπιση των συχνών επιθέσεων πειρατών από τις ακτές της Γερμανίας και της Δανίας. Λόγω αυτής της μόνιμης απειλής, η κεντρική διοίκηση της αυτοκρατορίας δημιούργησε ένα δίκτυο οχυρώσεων κατά μήκος των νότιων ακτών της Βρετανίας. Ο οχυρωματικός περίβολος διαθέτει τετράγωνο σχήμα, χαρακτηριστικό των οχυρών και στρατοπέδων των Ρωμαίων. Παρότι οι ρωμαϊκές δυνάμεις αποχώρησαν από τη Βρετανία κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., φαίνεται ότι το οχυρό δεν εγκαταλείφθηκε. Λειτούργησε μάλιστα ως καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής κατά τους ταραγμένους αιώνες που ακολούθησαν την κατάρρευση της ρωμαϊκής εξουσίας στη Βρετανία. Στις αρχές του 10ου αιώνα, ωστόσο, αναφέρεται ότι το κάστρο του Πόρτσεστερ χρησιμοποιείτο από τους Σάξονες ηγεμόνες της νότιας Αγγλίας για την αντιμετώπιση των Βίκινγκς οι οποίοι πραγματοποιούσαν επιδρομές στις ακτές. Το κάστρο αποτελούσε επίσης έδρα της τοπικής διοίκησης. Σημαντικές τροποποιήσεις πραγματοποιήθηκαν στην όψη του κάστρου μετά την εισβολή των Νορμανδών στην Αγγλία κατά τον 11 ο αιώνα. Η περιοχή του Πόρτσμουθ παραχωρήθηκε ως φέουδο σε έναν από τους στενούς συμβούλους του Νορμανδού ηγεμόνα και το Πόρτσεστερ αποτέλεσε έδρα αυτού του φεουδάρχη. Για αυτόν τον λόγο στο βορειοδυτικό τμήμα του τετράγωνου περιβόλου διαμορφώθηκε μια Κάτοψη του οχυρού. Διακρίνεται ο τετράγωνος ρωμαϊκός περίβολος και η νορμανδική προσθήκη με έναν ισχυρό πύργο και τη δημιουργία ενός μικρότερου περιβόλου στο βορειοδυτικό τμήμα_

οχυρωμένη κατοικία για τον άρχοντα της περιοχής. Η ακριβής μορφή αυτής της πρώτης νορμανδικής προσθήκης είναι άγνωστη. Το πιθανότερο, ωστόσο, είναι να αποτελείτο από έναν ξύλινο πύργο, ο οποίος διαχωριζόταν από τον υπόλοιπο εσωτερικό περίβολο με ένα ξύλινο τείχος. Στις αρχές του 12ου αιώνα φαίνεται ότι οι ξύλινες νορμανδικές προσθήκες αντικαταστάθηκαν από λίθινες και στον εξωτερικό περίβολο κατασκευάστηκε μια εκκλησία στην οποία φιλοξενήθηκε μια κοινότητα μοναχών. Οι μοναχοί, εκτός από την εκκλησία κατασκεύασαν και κάποια άλλα κτίρια, από τα οποία δεν σώζονται πλέον ίχνη στη σύγχρονη εποχή. Η έδρα της μονής, εξάλλου, μεταφέρθηκε σε ένα γειτονικό χωριό στα μέσα του 11ου αιώνα, οπότε ο έλεγχος του περιβόλου επέστρεψε στον τοπικό άρχοντα. Την ίδια περίπου περίοδο με την αποχώρηση των μοναχών, το κάστρο πέρασε στον έλεγχο του βασιλιά της Αγγλίας και, σύμφωνα με κάποιες πηγές, στον περίβολό του υπήρχαν κάποια κτίρια που χρησιμοποιούντο ως καταλύματα του ηγεμόνα και της ακολουθίας του. Επειδή όμως οι λογαριασμοί από τα αρχεία του βασιλικού θησαυροφυλακίου δεν αναφέρουν την καταβολή σημαντικών ποσών για τη συντήρηση του κάστρου, πιθανότατα δεν πραγματοποιήθηκαν σε αυτό σημαντικές μεταβολές, αλλά αξιοποιήθηκαν τα κτίσματα που ήδη υπήρχαν. Κατά τον Εκατονταετή πόλεμο (1337 -1453), το κάστρο του Πόρτσεστερ χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τις εισβολές των Αγγλων στη Γαλλία. Παρόμοια χρήση είχε το και στους επόμενους αιώνες, αποτελώντας σημαντικό σημείο της παράκτιας άμυνας του Βασιλείου της Αγγλίας. Στις αρχές του 17ου αιώνα φιλοξενήθηκε εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα η βασιλική αυλή της Ελισάβετ Α', οπότε πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες μετατροπές στα κτίρια του περιβόλου. Στις οχυρώσεις, ωστόσο, πραγματοποιηθήκαν μόνο μικρής κλίμακας επισκευές. Από τον 17ο αιώνα η χρήση του κάστρου περιορίστηκε, κυρίως λόγω της δημιουργίας νέων οχυρώσεων στην περιοχή του κόλπου του Πόρτσμουθ. Ο αμυντικός ρόλος του Πόρτσεστερ εγκαταλείφθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή κυρίως για την κράτηση αιχμαλώτων πολέμου. Η τελευταία περίοδος χρήσης του Πόρτσεστερ ως φυλακής υπήρξε η αρχή του 19ου αιώνα, οπότε κρατήθηκαν εκεί Γάλλοι αιχμάλωτοι των Ναπολεόντειων πολέμων. Στη συνέχεια ο χώρος εγκαταλείφθηκε, χωρίς ωστόσο να υποστούν σημαντική φθορά οι οχυρώσεις του. Στη σύγχρονη εποχή αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και καλύτερα σωζόμενα μεσαιωνικά μνημεία της Αγγλίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P I A 1111

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ 9 I fiDvvnc Bapoopnc ΠΟΤΕ ΕΓΙΝΕ Η ΠΡΠΤΗ ΒΥΘΙΣΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΑΠΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ;

Η αεράκατος Lohner L ηροσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στο Αυστρουγγρικό Ναυτικό κατά τον Α’ ΠΠ.

Κατά τη διάρκεια του Α’ ΠΠ σημειώθηκαν αρκετές πρωτιές που σχετίζονταν με την εμφάνιση του αεροπλάνου στα πεδία των μαχών. Η αεράκατος Lohner L-χρησιμοποιήθηκε από το Ναυτικό της Αυστροουγγαρίας κατά τη διάρκεια του Α’ ΠΠ σε πληθώρα αποστολών. Η αεράκατος διέθετε διμελές πλήρωμα (πιλότο και

παρατηρητή), προωθείτο από έναν κινητήρα 160 hp και μπορούσε να μεταφέρει έως και 200 kg 6ομ6ών, ένα αξιόλογο φορτίο για τα δεδομένα της εποχής. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1916, δύο αεράκατοι, η L132 με πιλότο τον Ντιμίτρι Κόντζο6ιτς και παρατηρητή τον Μαξιμίλιαν Σε6έρα και η L135 με πιλότο τον Βάλτερ Ζελέζνι και παρατηρητή τον Οττο φράιερ φον Κλίμπουργκ, βρίσκονταν σε αναγνωριστική αποστολή στην περιοχή του Κότορ (στο σημερινό Μαυροβούνιο) όταν εντόπισαν το γαλλικό υποβρύχιο «Foucault» Q70 της κλάσης «Brumaire». Το υποβρύχιο είχε καθελκυστεί στις 15 Ιουνίου 1912 στο ναυπηγείο Arsenal de Cherbourg στο Χερβούργο. Οι βόμβες ανάγκασαν το υποβρύχιο να αναδυθεί και τελικά να βυθιστεί από την L135. Οι 27 επιζώντες διασώθηκαν από ένα τορπιλοβόλο. Ηταν το πρώτο υποβρύχιο που βυθίστηκε από αεροσκάφη στη θάλασσα. Ο πατέρας του Ζελέζνι έγραψε ένα γράμμα στον γιο του μετά την επιτυχία του: «Είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος για την επιτυχία σου, ακόμα περισσότερο διότι καμία μάνα δεν θα κλάψει το γιο της αφού διέσωσες όλο το πλήρωμα». Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 9 Αυγούστου 1916, αεροσκάφη του Αυστρουγγρικού Ναυτικού είχαν βυθίσει το βρετανικό υποβρύχιο «Β10» της κλάσης «Β» ενώ αυτό βρισκόταν στον ναύσταθμο της Βενετίας, πιθανότατα στη φάση μετατροπής σε περιπολικό σκάφος επιφανείας.

ΤΙ ΗΤΑΝ TO NAHUEL; To Nahuel («Τίγρης» σε ινδιάνικη διάλεκτο της Παταγονίας στην Αργεντινή) ήταν το πρώτο άρμα μάχης που αναπτύχθηκε στη Λατινική Αμερική κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Η Αργεντινή διατήρησε ουδέτερη στάση κατά την έναρξη του Β’ ΠΠ, χωρίς να κηρύξει τον πόλεμο στη Γερμανία, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως η Βραζιλία. Η τελευταία μαζί με τη Χιλή θεωρούντο δυνητικοί αντίπαλοι της Αργεντινής και, καθώς ενισχύθηκαν με άρματα μάχης και άλλο οπλισμό από τις ΗΠΑ, λόγω της στάσης τους, αποφασίστηκε η ανάπτυξη ενός εξελιγμένου εγχώριου άρματος μάχης. Το 1943 αποφασίστηκε η ανάπτυξη του άρματος Nahuel DL 43, που αποτελούσε ένα τιτάνιο έργο για μια βιομηχανία που διέθετε υποτυπώδεις γνώσεις. Επικεφαλής του σχεδίου τέθηκε ο αντισυνταγματάρχης Αλφρέντο Μπόισι και το πρωτότυπο παρουσιάστηκε τον Μάιο του 1944. Για την προώθηση του άρματος αξιοποιήθηκε ο κινητήρας Lorraine Dietrich 12 Ε.Β, που χρησιμοποιείτο στα μαχητικά Dewoitine D.21C και μεταφορικά FMA Ae Τ.1 της δεκαετίας του 1930, αφού πρώτα τροποποιήθηκε στους 500 hp. Το σκάφος του άρματος αποτελείτο από συγκολλημένες και ηλωμένες επιφάνειες, με μέγιστο πάχος 80 mm στο εμπρόσθιο τμήμα και 25 mm στο δάπεδο. Το πλήρωμα ήταν πενταμελές, με τον οδηγό στην αριστερή πλευρά του σκάφους, τον πολυβολητή του σκάφους και τα υπόλοιπα τρία μέλη στον χυτό πύργο (αρχηγός, γεμιστής/πυροβολητής και ασυρματιστής). Ο πύργος ήταν εξοπλισμένος με το πυροβόλο Krupp L. Modelo 1909 των 75 mm και ένα πολυβόλο Madsen των 12,7 mm. Στο σκάφος τοποθετήθηκαν τρία πολυβόλα Madsen Model 1926 των 7,65 mm (ένα δεξιά και δύο στο κεντρικό τμήμα). Στην τελική μορφή το άρμα διέθετε βάρος μάχης 35.000 kg, μπορούσε να επιτύχει μέγιστη ταχύτητα 40 km/h και είχε εμβέλεια 250 km.

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο σχεδιαστής Αλφρέντο Μπόισι στον πύργο ενός Nahuel κατά τη διάρκεια της παρέλασης της 9ης Ιουλίου 1944, για τον εορτασμό της εθνικής επετείου.

Το 1944 κατασκευάστηκαν δώδεκα τέτοια άρματα, τα οποία τέθηκαν άμεσα σε υπηρεσία. Κατά το αρχικό στάδιο παρουσιάστηκαν αρκετά προβλήματα, που αντιμετωπίζονταν σταδιακά. Τα άρματα εξόπλισαν μια ίλη, τη λεγόμενη Compani a de Tanques Medianos του Κέντρου Εκπαίδευσης Escuela de Tropas Mecanizadas. Η παραμονή του σε υπηρεσία ήταν σύντομη, καθώς από το 1947 αποκτήθηκαν 154 Μ4Α4 Sherman και 206 Sherman Firefly από τα αποθέματα του Βρετανικού Στρατού. Το 1948 τα Nahuel τέθηκαν σε αποθήκευση και αργότερα οδηγήθηκαν στο διαλυτήριο.

Avioivioc IlanaöaKoc

I ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

ΦευδοΠεγεωνάριοι Η ελληνική απάντηση otic ρωμαϊκέΐ Πενεώνεε ΚίευΟολενεωνάριοι ονομάοιηκαν οι άνδρες ίων ελληνιστικών βασιλείων που εξοπλίστηκαν και εκπαιδεύτηκαν ώστε να πολεμούν κατά το ρωμαϊκό πρότυπο, aiQ απάντηση στην τακτική ευελιξία των λεγεώνων επί του πεδίου της μάχης. Ψευδολεγεωνάριος του στρατού των Πτολεμαίων (εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).

Από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μέχρι την υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους, οι ελληνικοί και ελληνιστικοί στρατοί μάχονταν κατά το μακεδονικό πρότυπο. Ωστόσο, σύντομα έγινε φανερό ότι, ελλείψει ενός στρατηγού της κλάσης του Μακεδόνα βασιλιά, αυτό το πρότυπο μάχης δεν εφαρμοζόταν τόσο αποτελεσματικά. Για την επικράτηση στο πεδίο της μάχης, οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου -με ελάχιστες εξαιρέσεις-στηρίζονταν πλέον στην ισχύ της φάλαγγας των σαρισσοφόρων τους και όχι στη στενή συνεργασία των διαφόρων σωμάτων του στρατού μεταξύ τους, ή στην κρούση του ιππικού, όπως παλαιότερα. Η πρώτη επαφή των Ελλήνων με την πολεμική μηχανή των Ρωμαίων είχε τραγικά αποτελέσματα. Η δυσκαμψία της φάλαγγας σε σχετικά δύσβατα εδάφη, σε συνδυασμό με τις περιορισμένες ικανότητες των Ελλήνων στρατηγών της εποχής, οδήγησαν σε καταστροφικές ήττες (Κυνός Κεφαλές, Πύδνα, Μαγνησία Μικράς Ασίας). Ο στρατός του Βασιλείου της Μακεδονίας δεν πρόλαβε να αναδιοργανωθεί προκειμένου να αποκρούσει τη νέα απειλή, οι δε στρατοί των κρατιδίων και συμπολιτειών της κεντρικής και νότιας Ελλάδας δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα και τη διορατικότητα ώστε να αναζητήσουν νέους τρόπους αντιμετώπισης των Ρωμαίων.

Αντίθετα, τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής, αυτό των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων -και αργότερα και του Μιθριδάτη του Πόντου- διέθεταν ακόμα ικανές δυνάμεις ώστε να δοκιμάσουν να εξοπλίσουν και να εκπαιδεύσουν αριθμό των στρατιωτών τους κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα. Οι άνδρες αυτοί έμειναν γνωστοί ως «ψευδολεγεωνάριοι». Πρώτος συγκρότησε σώμα Ελλήνων λεγεωνάριων ο Σελευκίδης βασιλιάς Αντίοχος Δ’ Επιφανής, επηρεασμένος από την ήττα του πατέρα του Αντιόχου Γ' του Μεγάλου στη μάχη της Μαγνησίας το 190 π.Χ. κατά την οποία ο στρατός του, διπλάσιος σε αριθμό, διαλύθηκε από τους Ρωμαίους, αλλά και από την ομηρία του στη Ρώμη, όπου γνώρισε τη στρατιωτική ισχύ της πόλης από κοντά. Η πρώτη επίσημη μαρτυρία για την ύπαρξη των ψευδολεγεωνάριων συναντάται στον Πολύβιο, στην περιγραφή του για τη μεγάλη παρέλαση στη Δάφνη, στρατιωτικό προάστιο της Αντιόχειας, το 166 π.Χ. Οι άνδρες αυτοί ανήκαν στο επίλεκτο σώμα των Αργυράσπιδων. Ηταν συνολικά 5.000, εξοπλισμένοι με αλυσιδωτούς θώρακες, ασπίδες τύπου θυρεού, βαρύ ακόντιο και σπαθί ρωμαϊκού τύπου. Οι μονάδες των λεγεωνάριων ήταν οργανωμένες σε λόχους των 60 ανδρών. Δύο λόχοι σχημάτιζαν την κατώτερη τακτική μονάδα, τη

διλοχία. Δέκα λόχοι σχημάτιζαν μια φαλαγγαρχία, ισοδύναμη με μια ρωμαϊκή λεγεώνα. Οι Σελευκίδες λεγεωνάριοι πολέμησαν για πρώτη φορά κατά των Μακκαβαίων στη μάχη του Μπεθ Ζακάρια, το 162 π.Χ. Σύντομα, το παράδειγμα του Αντιόχου ακολούθησαν και οι Πτολεμαίοι, το 163 π.Χ, Οι λεγεωνάριοι των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων δεν φαίνεται να πολέμησαν μεταξύ τους. Χρησιμοποιήθηκαν όμως στους ατελείωτους εμφυλίους πολέμους και στις εξεγέρσεις που συγκλόνισαν τα δύο ελληνιστικά βασίλεια οδηγώντας τα τελικά στην πτώση. Το τρίτο ελληνιστικό βασίλειο που χρησιμοποίησε στρατεύματα εξοπλισμένα και εκπαιδευμένα κατά το ρωμαϊκό πρότυπο ήταν το Βασίλειο του Πόντου, του περίφημου βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ’ του Ευπάτορα και του γιου του Φαρνάκη. Τα στρατεύματα του Μιθριδάτη ήταν οργανωμένα, αρχικά, κατά το μακεδονικό πρότυπο. Οι ήττες τους όμως από τον Ρωμαίο στρατηγό Σύλλα, στην Ελλάδα, υποχρέωσαν τον Μιθριδάτη να αναδιοργανώσει τον στρατό του, εξοπλίζοντας το ήμισυ των σαρισσοφόρων του ως λεγεωνάριους. Ωστόσο, ο αριθμός τους ήταν πολύ περιορισμένος για να αλλάξουν την πορεία του Γ’ Μιθριδατικού Πολέμου (75-63 π.Χ.), στον οποίο φαίνεται ότι

χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά, αν και πηγές αναφέρουν ότι η αναδιοργάνωση έλαβε χώρα το 86 π.Χ. από τον Ρωμαίο αντίπαλο του Σύλλα, τον Σερτόριο, ο οποίος είχε καταφύγει στην αυλή του Μιθριδάτη. Ρωμαίοι ιστορικοί, σαφώς υπερβάλλοντας, αναφέρουν ότι ο Μιθριδάτης είχε εξοπλίσει 120.000 άνδρες ως λεγωνάριους. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν ισχύει, αφού ο Μιθριδάτης ποτέ δεν παρέταξε τόσο βαρύ πεζικό. Στην καλύτερη περίπτωση, οι ψευδολεγεωνάριοι του βασιλιά του Πόντου δεν πρέπει να υπερέβαιναν τους 8.000 άνδρες, οργανωμένους σε δύο «μακεδονικές μεραρχίες«, με δύο τάξεις των 2.048 ανδρών η καθεμία. Ο γιος του Μιθριδάτη, ο Φαρνάκης, φαίνεται να εξόπλισε το σύνολο των βαριά οπλισμένων πεζών ως λεγεωνάριους, αλλά ο αριθμός τους δεν μπορεί να ξεπερνούσε τους 20.000 άνδρες, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Παρόμοια τμήματα, σύμφωνα με αρχαίες πηγές, συγκρότησαν και οι Νουμίδες βασιλείς. Και πάλι όμως η πληροφορία αυτή δεν ισχύει. Οι Νουμίδες, όπως αργότερα και κάποιοι Γερμανοί ηγεμόνες, κατά τους τελευταίους αιώνες π.Χ. και στους πρώτους μ.Χ. συγκρότησαν ρωμαϊκού τύπου τμήματα πεζικού, αντίστοιχα των θυρεοφόρων και θωρακιτών πελταστών των Ελληνιστικών χρόνων και των Ρωμαίων επίκουρων των Αυτοκρατορικών χρόνων, και όχι τμήματα λεγεωνάριων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 1 3

ΒΙΒΛΙΑ

ΜΙΝΪΤΑ,νΠΝΟί ,VΒΛΑΙϋϋ

Ειρήνη ΠανέΠη

ΟΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Διεύθυνση Οονάνωοηα Τμήιια Μεϋετών Αρχηγείου Β. ΧωροφυΠακής

ΑΡΑΣΙΣ ΤΗΣ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ Κοιά ιην περίοδον 1941-1950 Eköooeic Πεϋαογόΐ Αθήνα 2013, ΣεΠίΰεϋ 322

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 180 ετών από την ίδρυση του Σώματος της Ελληνικής Χωροφυλακής, στις 20 Μαϊου 1833, οι εκδόσεις Πελασγός κυκλοφόρησαν την ακριβή ανατύπωση του εγχειριδίου που εκδόθηκε από το Αρχηγείο της Βασιλικής Χωροφυλακής το 1962, εμπλουτισμένο μάλιστα με σπάνιο και εξαιρετικά ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό. Τα χρόνια που ακολούθησαν τον αγώνα της Εθνεγερσίας αποτέλεσαν μια κρίσιμη περίοδο για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, η οποία χαρακτηριζόταν από έντονες κοινωνικές αντιθέσεις και ένα κλίμα αναρχίας, το οποίο λάμβανε τη μορφή ενόπλων συγκρούσεων που κατασπάρασσαν την εύθραυστη ελληνική κοινωνία, Η τότε κυβέρνηση δεν κατάφερε να κατευνάσει το κλίμα που επικρατούσε, παρά την ισχυρή προσωπικότητα και τις εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες του Ιωάννη Καποδίστρια. Ηταν φανερό ότι η Αστυνομία δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει από μόνη της την κατάσταση, και έτσι ιδρύθηκε το Σώμα της Χωροφυλακής, με κύρια αρμοδιότητά του τη διατήρηση της τάξης και την επιβολή της πειθαρχίας. ΔΡΑΣΙΣ ΤΗ Σ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ Ν ΠΕΡΙΟΔΟΝ 1941 -1950

ΕΚΔΟΙΕ11; ΓΙΕΛΑΟΌΕ laMwrfc Χρ· Γιαννάκιναζ

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TOP IA

Στο παρόν εγχειρίδιο εξετάζεται η περίοδος από το 1941 έως το 1950, μια από τις πλέον κρίσιμες για την Ελλάδα, με τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και τη γερμανική κατοχή να αφήνουν για πάντα τα σημάδια τους στις σελίδες της ιστορίας της. Το πρώτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζει συνοπτικά τη δράση του Σώματος την περίοδο 1941-1945 ανά μήνα, ενώ στη συνέχεια αναφέρονται αναλυτικά οι επιθέσεις που δέχθηκε η Χωροφυλακή την εξεταζόμενη περίοδο και γενικότερα οι ενέργειες των «στασιαστών κομμουνιστών». Τέλος, το τρίτο και τελευταίο μέρος του εγχειριδίου είναι αφιερωμένο στη δράση της Υπηρεσίας από τη λήξη του Β’ ΠΠ, την περίοδο του Εμφυλίου και μέχρι το 1950, και πάλι ανά μήνα. Το βιβλίο δεν αποτελεί, φυσικά, ένα «ελαφρύ» ανάγνωσμα, αλλά σίγουρα θα ικανοποιήσει τον αναγνώστη που επιθυμεί να αποκτήσει πλήρη εικόνα της οργάνωσης και της δράσης του Σώματος της Χωροφυλακής κατά την κρίσιμη περίοδο του Β' ΠΠ και τα χρόνια που τον ακολούθησαν. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Πελασγός, Χαρ. Τρικούπη 14,10679, Αθήνα, τηλ.: 2103628976, www.hellasbooks.gr.

Ktüvoiaviivoc Α. ΒΠάοοηα

01 ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1936-1940) Aoüpsioc Innoc ΑΟηνα 2013, ΣεΠίδεΐ 484 Eköooeic

Ενα από τα πλέον εξειδικευμένα και ενδελεχή έργα όσον αφορά την εξοπλιστική προσπάθεια της χώρας μας κατά την περίοδο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Δούρειος Ιππος, που ειδικεύονται σε παρόμοια θέματα. Πρόκειται για μια εξονυχιστική παρουσίαση όλων των εξοπλιστικών προγραμμάτων που τέθηκαν σε εφαρμογή από την κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά και για τους τρεις κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να μελετήσει την προμήθεια κάθε είδους εξοπλισμού, από τον πιο

1936-1 9 4 0

wem

■DkMMIKLiMIlKAHS. HUMIMUΤ0Ο1tWUtf»II.

απλό έως τον πιο σύνθετο: ασυρμάτων, γυλιών, κρανών και φορητού οπλισμού έως πυροβόλων, οχημάτων, κινητήρων, αεροσκαφών, υποβρυχίων και αντιτορπιλικών. Σαφώς το έργο του πολυγραφότατου Κωνσταντίνου Βλάσση απευθύνεται στον εξειδικευμένο αναγνώστη, ο οποίος ενδιαφέρεται να αποκτήσει μια πλήρη εικόνα για τον οπλισμό και το επίπεδο ετοιμότητας της χώρας μας πριν την ολέθρια αυτή παγκόσμια σύρραξη. Μέσα από τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Αμυνας της περιόδου 1936-1940 αποκαλύπτονται επίσης οι προσπάθειες ενίσχυσης της παράκτιας άμυνας, η ίδρυση ναυπηγείων και άλλες κινήσεις στις οποίες προέβη η κυβέρνηση της εποχής. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Δούρειος Ιππος, Πριγκηποννήσων 17, Νέα Ιωνία, τηλ.: 6937937539, e-mail: [email protected].

Thomas S. Hulchisoa

ΕΝΑΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ (1912-13) Το αποιινηιιονεύμαια ενόι: Φιλέλληνα εθελοντή από ιην πολιορκία ίου Μπιζανίου και την Ελλάδα ίων Βαλκανικών πολέμων ΕκΟόσειι; Eurobooks Αθήνα 2012, Σεϋίβει; 242 Λίγο μετά το ξέσπασμα του Βαλκανικού Πολέμου, ο ταξίαρχος της Εθνοφρουράς του Τενεσύ και ενεργό στέλεχος του κόμματος του Θίοντορ Ρούζβελτ, Τόμας Χάτσισον,

συγκινημένος από τον ενθουσιασμό κάποιων Ελλήνων ομογενών που συνάντησε στη Νέα Υόρκη, αποφασίζει να τους συνοδεύσει στη χώρα μας και να προσφέρει και ο ίδιος εθελοντικά τις υπηρεσίες του στον αγώνα εναντίον της Τουρκίας. Ως ταγματάρχης Πυροβολικού της Λεγεώνας των Γαριβαλδινών, ο Χάτσισον εστάλη με το 15ο Σύνταγμα του Ελληνικού Πεζικού στην Ηπειρο, η οποία την εποχή εκείνη ανήκε ακόμη στην ευρωπαϊκή Τουρκία, και πολέμησε με αυτοθυσία, προσφέροντας ανεκτίμητη βοήθεια χωρίς κανένα προσωπικό όφελος. Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί ότι αρνήθηκε να λάβει οποιαδήποτε οικονομική αποζημίωση από το ελληνικό κράτος. Εχοντας γίνει μάρτυρας των βαρβαροτήτων της τουρκικής πλευράς εις βάρος των ελληνικών πληθυσμών και έχοντας περάσει ένα μεγάλο διάστημα δίπλα στους Ελληνες συμπολεμιστές του, ο Χάτσισον εκφράζεται με ενθουσιασμό για την ελληνική ανδρεία. Με αφήγηση που καθηλώνει και μεταφέρει τον αναγνώστη στα πεδία των μαχών της εποχής, ο συγγραφέας περιγράφει τις περιπέτειές του καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα μας, παρέχοντας πολύτιμες πληροφορίες για την πολιορκία του Μπιζανίου και την Ελλάδα του τότε. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112,11472, Αθήνα, τηλ.: 2103614736, και από τη ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237, Δάφνη, τηλ.: 2109758090, www.gnomonpublications.gr.

1

Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΟ H iip u y jicn ικ ή ισ το ρ ία

,?

UK, χιλιόχρονη«; Αυτοκρατορία«;

4,90 €

ΜΗ ΧΑΣΕΤΕ TON 2 o ΤΟΜΟ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ

ΒΥΖΑΝΤΙΟ

4 7 4 -5 6 5

μ·χ·

Ζήνωνας, Αναστάσιος και Ιουστίνος Ζήνωνας (474-491) - Συγκρούσεις με τους Ισαύρους και πτώση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Αναστάσιος Α’ (491-518) - Η οικονομική ανόρθωση της αυτοκρατορίας Ιουστίνος Α’ - Η μετάβαση στη Βασιλεία του Ιουστινιανού

Η εποχή του Ιουστινιανού Α’ - Σχέσεις με τους γύρω λαούς και εσωτερική πολιτική Ot σχέσεις με λαούς της περιφέρειας - Καύκασος, Κεντρική Ασία, Ερυθρά Θάλασσα Θρησκεία-εκκλησία t Νομοθεσία και κοινωνία · Οι Σλάβοι και οι Άντες · Οι ΆΒαροι

Το Βυζάντιο και η Περσία την εποχή του Ιουστινιανού Οι περσικός στρατός · Οι συγκρούσεις του Ιουστινιανού Α’ με τους Πέρσες Η βυζαντινοπεραική συνθήκη του 562

Οι πόλεμοι στη Δύση και στα Βαλκάνια (Βάνδαλοι, Μαυρούσιοι, Γότθοι και Κουτρίγουροι) Ο Βανδαλικός πόλεμος - Η αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Αφρική Οι συγκρούσεις με τους Μαυρούσιους · Ο Οστρογοτθικός πόλεμος Η επίθεση των Κουτριγούρων του ΖαΒεργάν

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ