Στρατιωτική Ιστορία 205 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria

30 % ΕΚΠΤΟΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜ ΕΣ-» 2 ΒΙΒΛΙΑ ΔΟΡΟ!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο διπολικός ανταγωνισμοί για ιον έϋεγχο me kevtqikiic και öuiiKiic Μεσογείου

Τα πάντσερ διασπούν ίο ναϋΠικό μέτωαο

SPECIAL OPERATIONS EXECUTIVE (SOE)

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΕΙΜΑΡΡΑΣ

ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΡΑΤ A

Η βρετανική ειδική υπηρεσία που θα «πυρποϋούσε ιην Ευρώπη»

Η εξέγερσ η και η οργάνωση ίου επαναστατικού θύλακα

Η θεμεΑίωση inc Οθωμανικήε

(1912-1913)

A U I O K P O T O P i a c (13 6 2 1389)

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΙΤΑΑΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ - Το άννωσιο θέατρο επιχειρήσεων ( 1 9 4 1 ) Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΛΙΒΝΙΤΣΑΣ - Η προσάρτηση inc ΑνσιοΠικήι; ΡωμυΠίας και η νίκη των Βουϋνόρων επί των ΣέρΒων ( 1 8 8 5 ) ΛΑΟΥΦΕΛΝΤ - Η καταλυτική σύγκρουση του ποϋέμου inc Αυστρισκήι; Διαδοχής ( 1 7 4 7 )

Άρθρα 10

ΣΕΝΤΑΗ 1940 Τα πάντοερ Οιααπούν ίο ναΠΠικΰ μέτωπο

22

SPECIAL OPERATIONS EXECUTIVE Η βρετανική ε ι δ ι κ ή υππρεοία που θα «πυρποΓίούοε την Ευρώπη»

36

ΛΑΟΥΦΕΛΝΤ 1747 Η καταλυτική ο ύνκ ρ ου ο η του ποΠέιτου της Δ υ ο τ ρ ι α κ ή ί Δια δ ο χ ή ς

48

01 ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΡΑΤ A Η Β ε μ ε ί ΐ ί ω α η της Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Αυτοκρατορίας ( 1 3 6 2 - 1 3 8 9 )

62

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΠΣΗ ΤΗΣ ΧΕΙΜΑΡΡΑΣ Η ε ξ έ ν ε ρ ο η και η ο ρ ν ά ν ω ο η του επαναοτατικού θύΠακα (1912-1913)

74

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΛΙΒΝΙΤΣΑΣ Η προοάρτηοπ ine Ανατολικής Ρ ω μ υ λ ί α ς και π π ε ρ ι φ α ν ή ς νίκη των ΒουΠνάρων επί των Σέ ρ β ω ν (188 5 )

84

01 ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ Ι ο ύ ν νωοτο θέατρο ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν ( Μ ά ι ο ς - Ν ο έ υ θ ρ ι ο ς 1941)

96

ΚΑΡΧΗΛΟΝΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΑΛΗΝΟΝ Ο διπο λι κ ός αν τα ν ω ν ι ο μ ό ς via τον έΠ ε ν χ ο της κεντρικής και δυτικής Μ ε ο ο ν ε ί ο υ ( 9 ο ς - 6 ο ς αι. π.Χ.)

Moviiiec oinrlec 4 104 106 110 111 112 113 114

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ; ΦΥΣΙΟΓΝΟΜΙΕΣ ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ ΒΙΒΛΙΑ

Γερμανικό αυτοκινούμενο τετράδυμο αντιαεροπορικό πυροβόλο των 20 mm Flakvierling 38 επί ημιερπυστροφόρου οχήματος Sd.Kfz.7/1 των 8 t βάλλει κατά των βρετανικών αεροσκαφών που προσπαθούν να βομβαρδίσουν τις γέφυρες του Μεύση (δημοσιεύεται με την άδεια της Trumpeter/Plastimodellismo, w w w .pla.gr- colour plate is courtesy of Trumpeter).

ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ Εκδότης Βασίλειος Στράτος

Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης

Συνεργάτες-Σύμβουλοι Νικόλαος Κολόμβας, Α ντισ τρ ά τη γο ς ε.α. Δημήτρης Γεδεών, Υ π οστράτηγος ε.α., τ. κα Θ η γη τή ς Σ τρ α τιω τική ς Ισ το ρ ία ς ΣΣΕ

Βασίλειος Παπαδόπουλος, Σ υντα γμ α τάρ χ η ς (Τβ) ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Α ντισ υνταγμ ατά ρ χη ς (ΠΖ) ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Ανάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά · Δημήτρης Χριστοδούλου Δημήτριος Μαρκαντωνάτος · Ηλίας Μαγκλίνης Ιάκωβος Χονδροματίδης · Ευάγγελος Καρατζής Ιωάννης Κακαβάς · Ευάγγελος Χαρατσής Σωτήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου «Λάμπρος Ψωμάς Δημήτρης Μπελέζος · Σταύρος Καρκαλέτσης Γιάννης Βαρσαμής · Γιώργος Κουφογιώργος Αγγελος Μανσόλας · Αδανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Παγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς Κυριάκος Γρηγοράπουλος · Φαίδων Κόχιλας Βαγγέλης Παππάς · Ευάγγελος Τάρταρης Βησσαρίων Μακρής · Νικόλαος Λαμπαδιάρης Παντελής Καρύκας

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης

Επιμέλεια κειμένων Χρήστος Ζηκούλης

Γραφεία Λέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: [email protected] www.gnomonpublications.gr

Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 33 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 16,50 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια ■12 τεύχη): 97 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 48,50 Ευρώ

Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η έν δ ειξη «Συνδρομή»

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο Βασίλειος Στράτος

Ιδιοκτησία Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196 ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η α να δ η μ ο σ ίευ σ η ή η αναπ αραγω γή μ ε ο π ο ιο νδ ή π ο τε τρ όπ ο, ά ρ θ ρ ω ν ή τμημ άτω ν ά ρ θ ρ ω ν τ ο υ π ερ ιο δ ικο ύ , χ ω ρ ίς τη ν έ γ γ ρ α φ η ά δ ε ια τ ο υ ε κ δ ό τη . Ο ι εκ φ ρ α ζό μ εν ες σ τα ενυ π ό γρ α φ α ά ρ θ ρ α α π ό ψ εις, δ ε ν τα υ τίζ ο ν τα ι κ α τ ' α νάγκη μ ε τ η ν άποψ η το υ π ερ ιο δ ικο ύ . Αόγω σ τε ν ό τη τα ς χ ώ ρου, το π ερ ιο δ ικ ό δ ια τ η ρ ε ί τ ο δικαίω μ α π ερ ικο π ή ς τω ν ε π ισ το λώ ν π ου σ τέλ νο υ ν οι α να γνώ σ τες εφ ό σ ο ν δ ε ν α λ λ ο ιώ ν ετα ι τ ο νόημ ά το υ ς .

t

Γ ι ά ν ν ι κ Bapoa ui ic, Κατε ρίνα Βαρε Πά, Π α ν ι ε Π ι κ K ooukd c

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΘΕ 0ΔΠΡ 0Υ Κ 0Λ 0Κ 0ΤΡΩΝΗ Το 2013 συμπληρώθηκαν 170 χρόνια από τον θάνατο του ήρωα της εθνικής μας παλιγγενεσίας, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος υπήρξε η ψυχή του αγώνα του 1821. Γεννημένος το 1770, καταγόταν από οικογένεια κλεφταρματολών, η οποία πολεμούσε εναντίον των Τούρκων από τα τέλη του 16ου αιώνα. Ο Κολοκοτρώνης καταδιώχθηκε, φυλακίστηκε και ταλαιπωρήθηκε ιδιαίτερα από τους πολιτικούς του αντιπάλους, χάνοντας ακόμα και τον γιο του από ελληνικό βόλι. Τιμώντας τον μεγάλο αυτόν Ελληνα, η Ιερά Μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και

Κονίτσης πραγματοποίησε σειρά εκδηλώσεων στη μνήμη του. Ομιλία για τη δράση του Θ. Κολοκοτρώνη πραγματοποίησε ο φιλόλογος Γεώργιος Κουρκούτας. ο Θεόδωρος Ακολούθησαν μουσικές Κολοκοτρώνης. εκδηλώσεις με τραγούδια της κλεφτουριάς και απαγγελίες από τα απομνημονεύματα του Γέρου του Μωριά.

Ενας από τους σφραγιδόλιθους με συλλαβογράμματα της Γραμμικής Β ’ που βρέθηκαν στη Βαυαρία.

01 ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΣΤΗ ΒΑΥΑΡΙΑ Πριν από 13 χρόνια, στην επιβλητική οχυρή ακρόπολη του Μπέρνζτορφ, όχι μακριά από την πρωτεύουσα της Βαυαρίας Μόναχο, βρέθηκαν δύο σφραγίδες από ήλεκτρο που φέρουν συλλαβογράμματα Γραμμικής Β’ γραφής. Πρόκειται για τη δεύτερη ανακάλυψη που πραγματοποιείται στην πόλη αυτή, η οποία άκμαζε μέχρι το 1300 π.Χ. περίπου, οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά, αφού Γερμανοί αρχαιολόγοι είχαν παλαιότερα ανακαλύψει έναν θησαυρό χρυσών μυκηναϊκών αντικειμένων. Οι ερευνητές δεν έδωσαν αρχικά τη δέουσα σημασία στις εν λόγω σφραγίδες. Πρόσφατα όμως, ο Αμερικανός καθηγητής του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν Ρίτσαρντ Γιάνκο άλλαξε τα δεδομένα. Ο Γιάνκο μελέτησε τις σφραγίδες και κατάληξε στο αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα ότι η Μυκηναίοι είχαν επαφές με τη Βαυαρία κατά τη σκοτεινή εκείνη περίοδο, εμπορευόμενοι, Ο Αμερικανός καθηγητής

ανακοίνωσε την ανακάλυψή του σε διεθνές συνέδριο στη Γερμανία, αναφέροντας ότι «Μια νέα ανάγνωση των συλλαβογραμμάτων υποδεικνύει σύνδεση με ομάδα σκλάβων γυναικών που εμφανίζονται στα αρχεία πινακίδων Γραμμικής Β' γραφής, της Πύλου αλλά και της Κνωσού». Ο Γιάνκο μάλιστα υποστήριξε ότι «...τόσο οι σφραγίδες όσο και ο θησαυρός χρυσών αντικειμένων ήταν σύμβολα εξουσίας μιας μυκηναϊκής πόλης ονόματι Τίνβανθος. [...] Οι ηγεμόνες της Πύλου είχαν πιθανότατα σ τείλει τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα σε μακρινούς εμπορικούς τους εταίρους...», κατέληξε ο Αμερικανός καθηγητής, ρίχνοντας νέο φως στην εμπορική, τουλάχιστον, εξάπλωση των Μυκηναίων προγόνων μας στην κεντρική και δυτική Ευρώπη.

ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ! Έκπτωση

σε Βιβλία-περιοΟικά για

Ε π ισ κεφ θείτε τα γρα φ εία μας (Λέσ6ου 14, πλησίον Μ ετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και π εριοδικά με έκπτωση 50%! Η προσφορά ισχύει

για αγορές αρχικής αξίας άνω των 25 ευρώ και αφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνω ν που βρ ίσ κοντα ι ήδη σε κυκλοφ ορία στα περίπτερα. Ώρες λειτουργίας γραφείων: 9.00- 16.00 καθημερινώς, πλην Σαββάτου και Κυριακής

qyopec

από τα γραφεία uac

ΠΑΥΕΙ Η ΔΙΩΙΗ ΚΑΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Στο αρχείο τέθηκε, «λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων», η δικογραφία σε βάρος του πρώην μέλους των SS, του 92 ετών σήμερα Ζίερτ Μπρούινς, από τη γερμανική δικαιοσύνη. Ο Μπρούινς κατηγορείται για εκτελέσεις μελών της Ολλανδικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη χώρα. Εντύπωση προκάλεσε πάντως το σκεπτικό του γερμανικού ανωτάτου δικαστηρίου για την παύση της δίωξης, σύμφωνα με το οποίο οι δολοφονίες δεν μπορούσαν να αποδειχθούν, λόγω της απουσίας αυτοπτών μαρτύρων εν ζωή. Η εν λόγω απόφαση προκάλεσε οργή στους Ολλανδούς συγγενείς των θυμάτων του Μπρούινς, ο οποίος αποχώρησε από τη δικαστική αίθουσα, χωρίς να προ6εί σε δηλώσεις. Ο Ντέτλεφ Χάρτμαν, δικηγόρος της αδελφής ενός εκ των θυμάτων, δήλωσε: «Η πελάτισσά μου περίμενε 70 ολόκληρα χρόνια να αποδοθεί δικαιοσύνη για τη δολοφονία του αδελφού της. Η απόφαση αυτή υπονομεύει την αξιοπιστία του γερμανικού δικαστικού συστήματος». Μετά την κατάρρευση του Γ Ράιχ, ο Μπρούινς είχε καταδικαστεί σε θάνατο ερήμην από δικαστήριο της Ολλανδίας

τον Απρίλιο του 1949, καθώς κρίθηκε ένοχος για τη συμμετοχή του στις δολοφονίες. Οι ολλανδικές αρχές προχώρησαν σε αίτημα έκδοσής του από τη Γερμανία, το οποίο όμως δεν ικανοποιήθηκε ποτέ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μπρούινς είχε συμμετοχή στη δολοφονία δύο ο Μπρούινς κατά τη διάρκεια της δίκης. Γερμανών εβραϊκής καταγωγής, το 1947, για την οποία δικαστεί το 1980 (!) σε κάθειρξη μόλις επτά ετών, γεγονός που εγείρει πολλά ερωτηματικά για τη γερμανική δικαιοσύνη.

0 ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΙΑΝΔΡΟΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΤΗΚΕ; Μια νέα θεωρία σχετικά με τα αίτια θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, κατόπιν εκτεταμένων ερευνών που πραγματοποίησε ο Νεοζηλανδός τοξικολόγος Λήο Σεπ. Σε πρόσφατη μελέτη του, ο καθηγητής του Εθνικού Κέντρου Δηλητηριάσεων του πανεπιστημίου του Οτάγκο της Νέας Ζηλανδίας, υποστηρίζει ότι ο μέγας Ελληνας στρατηλάτης Το φυτό ελλέβορος, ο πι&ανός πέθανε αργά και επώδυνα, «εκτελεστής» δηλητηριασμένος από το τοξικό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. φυτό ελλέβορος, που κάποιος έριξε στο κρασί του. Ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα. Σύμφωνα με το «βασιλικό ημερολόγιο», που πιστεύεται ότι διατηρείτο στην αυλή του, εμφάνισε σταδιακά αυξανόμενο πυρετό και, ύστερα από ασθένεια 12 ημερών, πέθανε. Μερικά από τα σενάρια για τον θάνατό του ήταν η

σωρευτική επίπτωση από προηγούμενα τραύματά του σε μάχες (με τελική συνέπειά την οριστική κατάρρευσή του), οι επιπλοκές από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (που οδήγησαν σε ηπατίτιδα και οξεία παγκρεατίτιδα), η κατάθλιψη, κάποια οργανική ανωμαλία εκ γενετής, καθώς επίσης και το ανθυγιεινό περιβάλλον της Βαβυλώνας, στο οποίο ήλθε να προστεθεί κάποια λοίμωξη λόγω ελονοσίας, τυφοειδούς πυρετού ή άλλης ασθένειας που οφειλόταν σε ιό ή παράσιτο. Ωστόσο, ο Δρ Σεπ με τη δημοσίευσή του αποδεικνύει, όπως υποστηρίζει, ότι ο θάνατός του επήλθε από το δηλητηριώδες φυτό λευκός ελλέβορος. Το φυτό αυτό χρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα ως δηλητήριο για την εκτέλεση των καταδικασμένων σε θάνατο, με τον ίδιο τρόπο που οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν το κώνειο, ενώ είχε επίσης και φαρμακευτική χρήση. Στη δημοσίευσή του ο Σεπ αναφέρει ότι η δηλητηρίαση από ελλέβορο χαρακτηρίζεται από γαστρικούς πόνους, ναυτία, εμετούς, βραδυκαρδία, υπόταση και σοβαρή μυϊκή αδυναμία, συμπτώματα που ο Μέγας Αλέξανδρος εμφάνισε, σύμφωνα με τις περιγραφές των τελευταίων ημερών της ζωής του. Σε κάθε περίπτωση πάντως, όπως και ο ίδιος ο Σεπ παραδέχεται, η θεωρία του δεν έχει πρακτικό αντίκτυπο, αφού δεν είναι δυνατόν να αποδειχτεί η ορθότητά της.

ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΒΕΛΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΜΕΛΕΤΟΝ «ΚΟΡΥΟΑΝΤΕΣ» Ο Σύλλογος Ιστορικών Μελετών «Κορύβαντες» ανακατασκεύασε επιτυχώς ένα αρχαίο ελληνικό βέλος, όπως αυτό παρουσιάζεται στην αγγειογραφία της Κλασικής περιόδου. Η ανακατασκευή πραγματοποιήθηκε από το μέλος του συλλόγου Αριστόδημο Νικητέα, καθηγητή των πανεπιστημίων Brighton και Falmouth της Βρετανίας, ο οποίος χρησιμοποίησε υλικά που μπορούσαν να βρεθούν κατά την αρχαιότητα και παραδοσιακές στο μέτρο του δυνατού- τεχνικές επεξεργασίας.

Το βέλος φ έρει χάλκινη αιχμή όπως αυτές που ανακαλύφθηκαν στις ανασκαφές της Τροίας, στέλεχος από ξύλο πεύκου και φτερά χήνας. Στην προσπάθειά του να κατανοήσει τις ιδιότητες των βελών της προϊστορικής εποχής, ο φιλομαθής καθηγητής ανακατασκεύασε επίσης ένα βέλος της Νεολιθικής εποχής με υλικά και τεχνικές που διατίθεντο εκείνη την περίοδο. Τα πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά των ανακατασκευών δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα του, http://velopeia.blogspot.co.uk/.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5

ΠΕΘΑΝΕ ΤΟ ((ΓΕΡΑΚΙ)) ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Ο Αριέλ Σαρόν, πρώην στρατηγός, γεννημένος ως Αριέλ Σάινερμαν στις 26 Φεβρουάριου 1928, ήταν ο Ισραηλινός πολιτικός που χρημάτισε 11ος πρωθυπουργός του Ισραήλ, θέση την οποία εγκατέλειψε όταν υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο το οποίο τον έριξε σε κώμα, από τις 4 Ιανουαρίου 2006 έως και τον θάνατό του στις 11 Ιανουαρίου 2014. Υπήρξε αξιωματικός στον Ισραηλινό Στρατό από τη σύστασή του το 1948, και συμμετείχε στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1948, στη σφαγή στην Κίμπια το 1953, στον πόλεμο του Σουέζ το 1956, στον πόλεμο των Εξι Ημερών το 1967 και στον πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ το 1973. Το 1983, επίσημη κρατική έρευνα κατονόμασε τον τότε υπουργό Αμυνας Σαρόν, ως υπεύθυνο της σφαγής στα στρατόπεδα Παλαιστίνιων προσφύγων της Σάμπρα και της Σατίλα στον Λίβανο, με περισσότερους από 2.000 νεκρούς, οδηγώντας τον σε παραίτηση. Μετά τη συνταξιοδότησή του από τον στρατό, εντάχθηκε στο ακροδεξιό κόμμα Λικούντ, υπηρετώντας σε υπουργικές θέσεις στις κυβερνήσεις του κόμματος τις περιόδους 1977-1992 και 1996-1999. Το 2000 έγινε αρχηγός του Λικούντ, και χρημάτισε πρωθυπουργός από το 2001 έως το 2006. Ο Σαρόν άφησε τη σφραγίδα του στην πολιτική σκηνή με την εισβολή στον Λίβανο το 1982, λόγω της άοκνης προώθησης των εποικισμών επί πρωθυπουργίας του, καθώς και της απόφασής του να διατάξει τη μονομερή αποχώρηση του Ισραηλινού Στρατού και

ΕΦΥΓΕ 0 ΓΛΑΥΚΟΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ Πέθανε, σε ηλικία 94 ετών, ο Γλαύκος Κληρίδης, ο πλέον αγαπητός πολιτικός στην Ο Κληρίδης απευθυνόμενος στο κομματικό ακροατήριο. Κύπρο. Γεννημένος στη Λευκωσία στις 24 Απριλίου 1919, σπούδασε νομικά, όπως και ο μεγάλος του αντίπαλος, Ραούφ Ντενκτάς, στη Βρετανία. Ηταν από τους πρώτους που κατατάχθηκε στη RAF με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όμως το αεροσκάφος του καταρρίφθηκε στη Γερμανία, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από τους Γερμανούς, να αποδράσει και να συλληφθεί και πάλι. Μετά τον Β' ΠΠ, ο Γλαύκος Κληρίδης συνέχισε τις σπουδές του στο Kings College στο Λονδίνο, ενώ από το 1951 μέχρι το 1960 άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στην Κύπρο. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59 υπηρέτησε στην ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) με το ψευδώνυμο «Υπερείδης» και υπεράσπισε πολλούς αγωνιστές της που είχαν συλληφθεί από τους Βρετανούς. Επίσης, ετοίμασε φάκελο για πολλές περιπτώσεις παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους Βρετανούς, τις οποίες παρουσίασε η ελληνική κυβέρνηση στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Με την ανεξαρτησία της Κύπρου, πέρασε στο στρατόπεδο του Μακάριου, βρέθηκε αντίπαλος ακόμα και με τον πατέρα του και εξελέγη πρώτος πρόεδρος της Βουλής. Στις 23 Ιουλίου 1974, κάτω από τις γνωστές τραγικές για την Κύπρο και τον Ελληνισμό συνθήκες, ανέλαβε προσωρινά καθήκοντα προέδρου της Δημοκρατίας έως τις 7 Δεκεμβρίου 1974, ημέρα κατά την οποία επανήλθε στην Κύπρο ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, αλλά από τό τε οι δρόμοι τους χώρισαν. Ο Κληρίδης, ως επικεφαλής του Δημοκρατικού Συναγερμού, εξελέγη βουλευτής το 1981, το 1985

6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

των εποικων απο τα κατεχόμενα εδάφη της Λωρίδας της Γάζας το 2005. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2000, η επίσκεψή του στο Ορος του Ναού στην Ο Αριέλ Σαρόν άφησε τη σφραγίδα Ανατολική Ιερουσαλήμ του στην πολιτική ζωή του Ισραήλ. τον τρίτο ιερότερο τόπο για τους μουσουλμάνους- στάθηκε αφορμή για το ξέσπασμα της δεύτερης παλαιστινιακής Ιντιφάντα. Με την υπόσχεση ότι θα καταπνίξει την παλαιστινιακή εξέγερση, εξελέγη πανηγυρικά πρωθυπουργός στις εκλογές του Φεβρουάριου 2001. Ο Σαρόν θεωρείται εθνικός ήρωας για την πλειοψηφία των Ισραηλινών, καθώς διαδραμάτισε ρόλο σχεδόν σε κάθε πολεμική σύρραξη, ωστόσο μετά την εισβολή στον Λίβανο το 1982, στον αραβικό κόσμο έλαβε το προσωνύμιο «Σφαγέας της Βηρυττού». Πάντως, η απόφαση να θέσ ει υπό παλαιστινιακό έλεγχο τη Γάζα και μέρος της Δυτικής Οχθης λήφθηκε επί των ημερών του, αφού είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το Ισραήλ θα έπρεπε να παραιτηθεί από ένα τουλάχιστον μέρος των εδαφών που είχε κατακτήσει στον πόλεμο του 1967, εάν ήθελε να παραμείνει ένα «εβραϊκό και δημοκρατικό» κράτος.

και το 1991, ενώ στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ως πρόεδρος του κόμματος, ηγήθηκε της κοινοβουλευτικής ομάδας του Δημοκρατικού Συναγερμού μέχρι την εκλογή του ως προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 14 Φεβρουάριου 1993. Δ ιετέλεσ ε πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας από το 1993 ως το 2003, όταν τον διαδέχθηκε ο, επίσης εκλιπών, Τάσσος Παπαδόπουλος. Ο Κληρίδης μπορεί να ήταν ο ηγέτης δεξιού κόμματος (ΔΗΣΥ), αλλά συνεργάστηκε στενά με το σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Οι σχέσεις και η συνεργασία τους αποδείχθηκαν άψογες, αφού μαζί κατήρτισαν και εκτέλεσαν το σχέδιο για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. «Δυστυχώς δεν υπάρχουν ψήφοι ευγνωμοσύνης», σχολίασε με αυτοσαρκασμό όταν έχασε τις εκλογές από τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Οσο κι αν προσπάθησε στη συνέχεια να πείσει τους συμπατριώτες του να υπερψηφίσουν το σχέδιο Ανάν, δεν τα κατάφερε. Συνέχισε ως το τέλος να εργάζεται για το «καλόν των Κυπραίων», όπως έλεγε χαρακτηριστικά, μετέχοντας σε συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου, άλλοτε παρέχοντας συμβουλές για τη διεθνή πτυχή του Κυπριακού, και άλλοτε συνομιλώντας με ξένους ηγέτες. Πριν εισαχθεί στο νοσοκομείο, φρόντισε να ξεκαθαρίσει νομικά και μια άλλη παράμετρο που είχε αρχίσει να ταλανίζει την Κύπρο: αυτήν της υπόθεσης των πετρελαίων, καθώς ήθ ελε να προλάβει την εμπλοκή της Βρετανίας στην επερχόμενη εκμετάλλευσή τους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Βρετανία δ ια θ έτει βάσεις στην Κύπρο, οι οποίες θεωρούνται βρετανικό έδαφος σύμφωνα με τη Συνθήκη της Ζυρίχης, και επομένως η Βρετανία θα μπορούσε να αξιώσει πως δ ια θ έτει και χωρικά ύδατα: «τα κοιτάσματα πετρελαίου που έχουν εντοπιστεί στα ανοικτά της Κύπρου δεν έχουν σχέση με τις βρετανικές βάσεις, των οποίων τα δικαιώματα περιορίζονται από τη συνθήκη εγκαθίδρυσης», ξεκαθάρισε ο Κληρίδης. Και για να γίνει ακόμα πειστικός και πιεστικός στην άποψή του σημείωσε ό τι «οι βρετανικές βάσεις στην Κύπρο έχουν στρατιωτική αποστολή. Δεν ήλθαν στο νησί για... μπίζνες»! Ακόμη και όσοι διαφωνούσαν με την πολιτική του, παραδέχονταν ότι δ ιέθ ετε σύνεση και τόλμη, διορατικότητα και αγνό πατριωτισμό και ότι υπηρέτησε τη μαρτυρική Μεγαλόνησο, αλλά και τον Ελληνισμό στο σύνολό του.

ΑΠΕΒΙΟΣΕ Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΠΙΛΟΤΟΣ ΟΥΙΑΙΑΜ ΟΒΕΡΣΤΡΗΤ Ο Ουίλιαμ 06ερστρητ «Μπιλ» (10 Απριλίου 1921 - 29 Δεκεμβρίου 2013) ήταν πιλότος της 357 Σμηναρχίας Μαχητικών της USAAF κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ. Ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του το 1943, και στις αρχές Ιανουαρίου του 1944 μεταφέρθηκε στη Βρετανία, όπου η σμηναρχία του ανέλαβε αποστολές συνοδείας των βομβαρδιστικών. Το πρώτο του αεροσκάφος Ρ-51 Mustang απέκτησε την ονομασία «Southern Belle», αλλά χάθηκε μαζί με τον πιλότο του, τον Φεβρουάριο του 1944. Εξαιτίας των συχνών εξορμήσεων της σμηναρχίας στο Βερολίνο, ο Οβερστριτ αποφάσισε να δώσει στο νέο του αεροσκάφος την ονομασία «Berlin Express», την οποία διατήρησε και στα μεταγενέστερα. Πολεμώντας πάνω από την κατεχόμενη Ευρώπη, υπήρξε πρωταγωνιστής αρκετών παράξενων περιστατικών. Ο ίδιος ανέφερε ότι «λίγο μετά την επιτυχημένη αποστολή μας στις 6 Μαρτίου 1944 πάνω από το Βερολίνο, συμμετείχα σε μια αποστολή πάνω από τη νότια Γαλλία. Ενα πλήγμα από αντιαεροπορικό προκάλεσε ζημιές στο σύστημα παροχής οξυγόνου. Καθώς πετούσα σε ύψος μεγαλύτερο των 7.600 m, πολύ σύντομα λιποθύμησα. Το επόμενο πράγμα που θυμάμαι ήταν η προσπάθειά μου να εξέλθω από περιδίνηση, να θέσω τον κινητήρα και πάλι σε λειτουργία και να αποφύγω τα δένδρα που υψώνονταν απειλητικά μπροστά μου. Ολοκλήρωσα την προσπάθεια μου με επιτυχία και κοίταξα το ρολόι. Είχαν περάσει 90 λεπτά, για τα οποία δεν είχα κάποια ανάμνηση. Δεν είχα ιδέα πού βρισκόμουν, αλλά κατάφερα να εντοπίσω τις γαλλικές ακτές και να προσγειωθώ στο Λάιστον». Την άνοιξη του 1944, ο Οβερστρητ με το P-51C «Berlin Express» του σημείωσε μια αναπάντεχη κατάρριψη. Ο Αμερικανός πιλότος κατεδίωκε ένα Bf 109G που είχε επιτεθεί σε έναν συμμαχικό σχηματισμό βομβαρδιστικών. Ο Γερμανός πιλότος κατευθύνθηκε προς το Παρίσι προσπαθώντας να αποφύγει τον αντίπαλό του και ευελπιστώντας ότι θα αποθαρρυνόταν από την ισχυρή αεράμυνα. Ο Οβερστρητ κατάφερε να προξενήσει πλήγματα στον κινητήρα του Bf 109G και, παρά τα πυκνά αντιαεροπορικά πυρά, παρέμεινε στην ουρά του αντιπάλου του. Σε μια κίνηση απόγνωσης, ο Γερμανός πιλότος πέταξε κάτω από τις αψίδες του πύργου του Α'ίφελ. Απτόητος ο Οβερστρητ τον ακολούθησε κάτω από τον πύργο και σημείωσε και άλλα πλήγματα, καταρρίπτοντας τελικά τον αντίπαλο του. Ηταν ένα κατόρθωμα που εξύψωσε το γαλλικό ηθικό και σύντομα διαδόθηκε σε όλη την πρωτεύουσα, προκαλώντας τριήμερους εορτασμούς. Ο Οβερστρητ πετώντας χαμηλά και με μεγάλη ταχύτητα κατάφερε να αποφύγει τη μήνη των αντιαεροπορικών πυροβόλων. Ο Αμερικανός πιλότος επέστρεψε στις ΗΠΑ τον Οκτώβριο του 1944 και ασχολήθηκε με την εκπαίδευση νέων πιλότων. Ελαβε σημαντικές διακρίσεις, από τις οποίες ξεχωρίζει η απονομή του μεταλλίου της Λεγεώνας της Τιμής από τον Γάλλο πρέσβη στις ΗΠΑ, το 2009.

Ο «Μπιλ» Οβερστρητ σε νεαρή ηλικία ως πιλότος Mustang. Πίνακας που απεικονίζει την πτήση των μαχητικών κάτω από τον πύργο του Αϊψελ.

S S S S S S S S S S S S S S S

S S S S S

Τώρα η ΓΝ Ω Μ Ω Ν Εκδοτική και τα περιοδικά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ προσφέρουν τη δυνατότητα σε όλους τους αναγνώστες, όπου κι αν διαμένουν στην Ελλάδα, να παραγγέλλουν βιβλία και περιοδικά με αντικαταβολή μέσω ΕΛΤΑ, χωρίς χρέωση εξόδων αποστολής και με έκπτωση ίση με το ποσόν της δωροεπιταγής (6 € ). Η προσφορά αυτή ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25 € εντύπων της ΓΝΩΜΩΝ, πλην εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα και των φωτοαντιγράφων. Οσοι αναγνώστες το επιθυμούν, μπορούν να επιλέξουν παραλαβή του δέματος με courier και με χρέωση μόνο 5€ ευρώ για έξοδα αποστολής, ανεξαρτήτου βάρους δέματος. • Αν μια παραγγελία είναι αρχικής αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 50, 75 ή Ι0 0 € (ακέραιο πολλαπλάσιο των 2 5 € ), μπορεί να συνοδεύεται από 2, 3 ή 4 πρωτότυπα δωροεπιταγών αντίστοιχα, οπότε η έκπτωση ισοδυναμεί με 12, 18 ή 24€. • Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝ Ω Μ Ω Ν • Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η : Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν το πρωτότυπο της δωροεπιταγής μαζί με τη φόρμα παραγγελίας. Φωτοαντίγραφα ή αποστολή με fax και e-mail δεν γίνονται δεκτά. Ενημερωθείτε για όλες τις σειρές βιβλίων της ΓΝ Ω Μ Ω Ν και επιλέξτε αυτά που σας ενδιαφέρουν, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα μας www.gnom onpublications.gr (ενότητα ΒΙΒΛΙΑ).

Κόφτε το η μ ισ έ λ ιδ ο , σ υμ π ληρ ώ σ τε κ α ι τα χ υ δ ρ ο μ ή σ τε τη δ ω ρ ο επ ιτα γ ή κ α ι τη φ ό ρ μ α π α ρ α γ γ ελ ία ς π ου θ α β ρ είτε σ το π ίσ ω μ έ ρ ο ς τη ς σ ε λ ίδ α ς στη δ ιεύ θ υ ν σ η :

ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237 Δάφνη

f e

g

Δ Ω Ρ Ο Ε Π ΙΤ Α Γ Η 6 € Η δωροεττιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 2 5 € και άνω

Ο Ν Ο Μ / Μ Ο ....................................................................................... Ο Δ Ο Σ ........................................................................ Α Ρ Ι Θ Μ Ο Σ . . Π Ο Λ Η . ............................................................................. Τ . Κ . ........... Τ Η Λ Ε Φ Ω Ν Ο (απαραιτήτως)......................................................... E - M A I L ............................................................................ .................... Α Φ Μ (αν επιθυμείτε τιμολόγιο).......................................................... Δ Ο Υ ........................................................................................................

ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ ■kJ A I

Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή του δέματος. Από τη αυνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω. Επιλέξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος

EU Αποστολή μέσω ΕΛΤΑ I I Αποστολή με courier

(χωρίς χρέωση ταχυδρομικών)

(πληρώνω μόνο

5€ για

έξοδα αποστολής)

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ / ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

ΤΙΜΗ

I 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S Ν S S S S S S S

13

S 'Λ*

14

S S S S S S S S

15 ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ) ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕ COURIER (5 € ) ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ

Δ Ω Ρ ΕΑ Ν

ΕΝ Τ Ο Π ΙΙΜ Ο Σ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΜΑΧΗΤΙΚΟΥ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2013 ανελκύστηκε από τη θαλάσσια περιοχή του Πόρτο Βενέρε, κοντά στον ναύσταθμο της Λα Σπέτσια στη βορειοδυτική Ιταλία, ένα ιταλικό μαχητικό Reggiane Re.2000. To Reggiane 2000 υπήρξε το τρίτο μέλος της σειράς μαχητικών 0 -τα Το σπάνιο ιταλικό μαχητικό καθώς άλλα δύο ήταν το G.50 και MC.200εξέρχετα ι από τη Θάλασσα πανω που έχασε στον σχετικό στο ειδικά διαμορφωμένο πλαίσιο. διαγωνισμό, αν και θεωρείτο το καλύτερο αεροσκάφος με ευελιξία και προηγμένη τεχνολογία. Το πρώτο πρωτότυπο πέταξε στις 24 Μαΐου 1939. Σε δοκιμές που ακολούθησαν υπερίσχυσε του Bf 109Ε. του καλύτερου μαχητικού του Αξονα στις αρχές του Β’ ΠΠ. Προωθείτο από έναν κινητήρα ΡΧΙ RC40D των 1.040 hp και ο οπλισμός του αποτελείτο από δύο πολυβόλα των 12,7 mm στο κάλυμμα του κινητήρα. Η αξιοποίηση του τύπου από την Ιταλική Αεροπορία κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ υπήρξε πενιχρή, αφού κατασκευάστηκαν μόλις 28 αεροσκάφη διαφόρων εκδόσεων (τρία πρωτότυπα). Ο τύπος αποκτήθηκε επίσης από τη Σουηδία (60 αεροσκάφη) και την Ουγγαρία (70 αεροσκάφη). Το αεροσκάφος που εντοπίστηκε στη θαλάσσια περιοχή του Πόρτο Βενέρε φέρει σειριακό αριθμό ΜΜ8281 και ανήκε στην έκδοση Catapultabile. Κατασκευάστηκαν μόλις οκτώ αεροσκάφη παραγωγής (ΜΜ8281-ΜΜ8288) και δύο πρωτότυπα (ΜΜ471 και ΜΜ485) για τις ανάγκες του Ιταλικού Ναυτικού. Το σχέδιο προέβλεπε ότι το μαχητικό θα απογειωνόταν από τον καταπέλτη του πολεμικού πλοίου (συνήθως θωρηκτών) και αφού βα εκτελούσε την αποστολή του, θα προσγειωνόταν σε κάποια βάση στην ξηρά. Στις 16 Απριλίου του 1943, το αεροσκάφος, με πιλότο τον Λουίτζι Γκεριέρι, εκτέλεσε αναγκαστική προσθαλάσσωση εξαιτίας βλάβης στον κινητήρα. Το σπάνιο αεροσκάφος εντοπίστηκε τον Απρίλιο του 2012 από μια ομάδα δυτών του Ιταλικού Ναυτικού. Η πολυπλοκότητα και το κόστος ανέλκυσης του αεροσκάφους κρίθηκαν απαγορευτικές, όμως η εταιρία Micoperi, που ανέλαβε την ανέλκυση του κρουαζιερόπλοιου «Costa Concordia» ανέλαβε αφιλοκερδώς να καλύψει το κόστος της ανέλκυσης και να εκτελέσει το δύσκολο εγχείρημα. Υστερα από μόλις τρεις ημέρες σχεδιασμού, δύτες της εταιρίας τοποθέτησαν ένα ειδικό πλαίσιο γύρω από το εύθραυστο μαχητικό. Η επιχείρηση ανέλκυσης ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις 4 Δεκεμβρίου του 2013. Το μαχητικό, από το οποίο είχε αποκοπεί το οπίσθιο τμήμα της ατράκτου και το ουραίο πτέρωμα, μεταφέρθηκε σε μια ειδική δεξαμενή αφαλάτωσης για τον περιορισμό της διάβρωσης. Μετά το πέρας της διαδικασίας, το ΜΜ8281 θα μεταφερθεί στο μουσείο της Ιταλικής Αεροπορίας στη Βίνια ντι Βάλε, βόρεια της Ρώμης. Το μουσείο Caproni στο Τρέντο διαθέτει την άτρακτο του ΜΜ8287, που ανήκει στην έκδοση Catapultabile και βρίσκεται σε κατάσταση αποθήκευσης, ενώ το μουσείο της Σουηδικής Αεροπορίας διαθέτει ένα από τα 60 μαχητικά που είχαν παραδοθεί. Το μουσείο της Ιταλικής Αεροπορίας, εκτός από τη διαχείριση του ΜΜ8281, έχει σε εξέλιξη ένα ακόμα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα, που αφορά την αποκατάσταση ενός άλλου αεροσκάφους της ευρύτερης οικογένειας μαχητικών Reggiane. Συγκεκριμένα, μετέφερε στην εταιρία Celin Ανίο στο Μιλάνο ένα Reggiane Re.2002 με σειριακό αριθμό ΜΜ8669 για αποκατάσταση. To Re.2002 αποτελούσε εξέλιξη του Re.2000 με τον ισχυρότερο κινητήρα Piaggio Ρ.ΧΙΧ RC 45 Turbine Β που απέδιδε 1.175 hp και ο οπλισμός είχε αναβαθμιστεί ελαφρώς, με την προσθήκη δύο πολυβόλων των 7,7 mm στην πτέρυγα. Η έκδοση χρησιμοποιήθηκε ως μαχητικό βομβαρδιστικό. Μέχρι την ιταλική συνθηκολόγηση της 8ης Σεπτεμβρίου 1943 είχαν παραδοθεί 148 αεροσκάφη στη Regia Aeronautica (ή 201, σύμφωνα με άλλη εκδοχή). Η παραγωγή συνεχίστηκε για τη Luftwaffe, η οποία παρέλαβε τα 35 από τα 75 αεροσκάφη που κατασκευάστηκαν για τον εξοπλισμό μιας σμηναρχίας εγγύς υποστήριξης (schlachtgruppe). Η άτρακτος του ΜΜ8669, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τη Luftwaffe, μεταφέρθηκε στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια, μαζί με την αριστερή ημιπτέρυγα από άλλο αεροσκάφος, πιθανότατα για τη χρήση ως εκπαιδευτικό βοήθημα. Μεταπολεμικά μεταφέρθηκε στο μουσείο Caproni, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 1980 πραγματοποιήθηκε μια αποτυχημένη προσπάθεια αποκατάστασης.

ΕΦΥΓΕ Ο ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΛΑΣΝΙΚΟΦ Ο νεαρός Καλάσνικοφ επιδεικνύει τα σχεδιαστικά χαρακτηριστικά του ΑΚ-47 σε ανώτερους αξιωματικούς.

Στις 23 Δεκεμβρίου 2013 απεβίωσε ο σχεδιαστής του διάσημου τυφ εκίου ΑΚ-47. Ο Μιχαήλ Τιμοφέγιεβιτς Καλάσνικοφ γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1919 στη μικρή πόλη Κούρια στην ανατολική Σιβηρία. Ο πατέρας του, Τιμοφέι Αλεξάντροδις Καλάσνικοφ (1883-1930) και η μητέρα του Αλεξάντρα Φρολόβνα Καβερίνα (1884-1957) απέκτησαν 19 παιδιά, από τα οποία μόνο οκτώ ενηλικιώθηκαν. Ο Μιχαήλ υπήρξε το 17ο τέκνο της οικογένειας. Το 1930 η οικογένειά του εκτοπίστηκε και έχασε τη μικρή περιουσία της. Από πολύ νωρίς ο Μιχαήλ έδ ειξε την κλίση του στη μηχανολογία. Το 1936 εργάστηκε ως ειδικευόμενος στον σιδηρόδρομο και δύο χρόνια αργότερα κατετάγη στον Ερυθρό Στρατό. Πολύ σύντομα αναδείχθηκε το ταλέντο του, καθώς σχεδίασε μια συσκευή για τη μέτρηση της απόδοσης του κινητήρα ενός άρματος, θυρίδες αρμάτων για φορητό οπλισμό, ειδικό μετρητή βλημάτων κ.ά. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής τον Ιούνιο του 1941, ο Καλάσνικοφ ήταν αρχηγός ενός Τ-34 της 12ης Μεραρχίας Αρμάτων. Τραυματίστηκε σοβαρά τον Οκτώβριο του 1941 κατά τη διάρκεια των μαχών στο Μπριάνσκ και νοσηλεύθηκε μέχρι τον Απρίλιο του 1942. Κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής του άκουσε αρκετά δυσμενή σχόλια για τον φορητό οπλισμό που χρησιμοποιούσαν οι συμπολεμιστές του και έκτο τε ασχολήθηκε με τη σχεδίαση και κατασκευή φορητού οπλισμού. Το 1946 ο Καλάσνικοφ έλαβε μέρος στον διαγωνισμό για το νέο τυφ έκιο που θα εξόπλιζε τον Ερυθρό Στρατό. Η σχεδίασή του ως ΑΚ-46 απερρίφθη δ ιότι δ ιέθ ετε πολλά κινούμενα μέρη, αλλά εκείνος ζήτησε από τον υπεύθυνο δοκιμών μια δεύτερη ευκαιρία ώστε να παραμείνει στον διαγωνισμό. Ο ταγματάρχης Βασίλι Λ ιούτι πρότεινε 18 σχεδιαστικές αλλαγές και έτσ ι ξεκίνησε μια διαδικασία βελτίωσης του όπλου. Σε αυτήν συμμετείχε και η δεύτερη σύζυγος του Καλάσνικοφ, Εκατερίνα Μοϊσέγιεβα (19211977), που πραγματοποίησε αρκετά από τα τεχνικά σχέδια. Στην τελειοποίηση της σχεδίασης συμμετείχαν βετεράνοι του Β' ΠΠ, οι οποίοι έβαλλαν με το όπλο και σχολίαζαν διάφορες παραμέτρους, όπως την ευκολία αποσυναρμολόγησης και καθαρισμού, την αξιοπιστία υπό δυσχερείς συνθήκες και τον αριθμό των εξαρτημάτων. Ο Καλάσνικοφ βελτίωνε κάθε εξάρτημα που αποτύγχανε στις δοκιμές και έδινε τρομερή έμφαση στη λεπτομέρεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι η σκανδάλη επανασχεδιάστηκε δέκα φορές. Η πρόταση του Καλάσνικοφ

ΜΗΠΟΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ;

κατέληξε στο ΚΒΡ-580 «Miktim», από τα αρχικά του ονόματος του. Στις 10 Ιανουαρίου του 1948 η επιτροπή ενέκρινε τα σχέδιά του και ο τύπος εντάχθηκε σε παραγωγή το 1949. Πρόσθετες δοκιμές και άλλες σχεδόν 100 επεμβάσεις ήταν αναγκαίες ώστε να εντα χθεί σε μαζική παραγωγή. Ηταν η αρχή ενός μύθου. Το ΑΚ έχει χρησιμοποιηθεί από τουλάχιστον 80 στρατούς και αναρίθμητους απελευθερωτικούς, τρομοκρατικούς και εγκληματικούς οργανισμούς παγκοσμίως. Η οικογένεια περιλαμβάνει τυφ έκια εφόδου, ελαφρά πολυβόλα, τυφ έκια ελεύθερου σκοπευτή και υποπολυβόλα. Το ΑΚ δεν υπήρξε το τέλειο όπλο, αλλά αποτέλεσε το πρότυπο για τον σχεδίασμά ενός τυφ εκίου εφόδου. Συνολικά έχουν παραχθεί περισσότερα από 100 εκατομμύρια όπλα της οικογένειας, ενώ το δεύτερο πιο δημοφιλές τυφ έκιο είναι το αμερικανικό Μ16 που έχει παραχθεί σε περίπου οκτώ εκατομμύρια τεμάχια. Το ΑΚ έχει κατασκευαστεί σε τουλάχιστον 20 χώρες και η παραγωγή του συνεχίζεται ακόμα. Κατά τη διάρκεια της πολύχρονης σταδιοδρομίας του, ο Καλάσνικοφ παρουσίασε περίπου 150 σχεδιάσεις, όπως το βελτιωμένο ΑΚΜ (από τις αρχές της δεκαετίας του 1960), το οπλοπολυβόλο RPK και πολυβόλο ΡΚ με το φυσίγγιο 7,62x54R και τη σειρά 100 με τα ΑΚ-101 /102/103/104/105. Το 1990 του επετράπη να εγκαταλείψ ει για πρώτη φορά τη Σοβιετική Ενωση και μετέβη στις ΗΠΑ. Στο μουσείο Σμιθσόνιαν συναντήθηκε με τον Γιουτζήν Στόνερ (22 Νοεμβρίου 1922-24 Απριλίου 1997), σχεδιαστή του τυφ εκίου Μ16, και πραγματοποίησε βολή με το τυφ έκιό του. Μέχρι τό τε ο Σοβιετικός σχεδιαστής ζούσε σε συνθήκες λιτότητα ς καθώς δεν κέρδιζε χρήματα από το δημιούργημά του, σε αντίθεση με τον Στόνερ, ο οποίος κέρδιζε σχεδόν ένα δολάριο από κάθε Μ16. Ορισμένα ανέκδοτα περιστατικά από τη ζωή του υπήρξαν χαρακτηριστικά. Ο ίδιος έλεγε: «κατηγορείστε τους Ναζί που με μετέτρεψαν σε σχεδιαστή όπλων. Εγώ απλά ήθελα να σχεδιάζω γεωργικά μηχανήματα», «δημιούργησα ένα όπλο για να υπερασπίσω τα σύνορα της πατρίδας μου. Δεν είναι δικό μου λάθος που χρησιμοποιείται σε άλλες περιστάσεις». Στα 90στά του γενέθλια, ο Καλάσνικοφ έλαβε την τιμητική διάκριση του Ηρωα της Ρωσικής Δημοκρατίας από τον πρόεδρο Ντμίτρι Μ εντβέγιεφ, ο οποίος τον χαρακτήρισε ως «τον δημιουργό ενός διάσημου προϊόντος, για το οποίο κάθε Ρώσος είναι υπερήφανος». Ο Καλάσνικοφ απεβίωσε στις 23 Δεκεμβρίου 2013, ύστερα από μια σύντομη ασθένεια. Νυμφευμένος δύο φορές, είχε αποκτήσει με τη δεύτερη Νεαρός Αφγανός σύζυγό του τρεις κόρες και έναν γιο. με τυφέκιο ΑΚΜ

ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Θ έλετε να συμμετάσχετε στη συντακτική ομάδα του

Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.

κορυφαίου ελληνικού περιοδικού στρατιωτικής ιστορίας; Αν έχετε καλές γνώσεις και πλούσιο αρχείο/βιβλιοθήκη σε θέματα στρατιωτικής ιστορίας, ευχέρεια σύνταξης και επαρκή γνώση μιας ξένης γλώσσας (κατά προτίμηση της αγγλικής), μη διστάσετε να μας στείλετε το βιογραφικό σας σημείωμα μέσω e-mail στο [email protected] ή μέσω fax στο 210 9737070.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9

Το ηάνιοερ διασπούν ιο ναϋΠικό μέιωπο ί

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΑΑΟΥ

■*- I

·■*

*® «1Ι

In c 10 Μαΐου 1940, ίο XIX Μηχανοκίνητο Σώμα Ιιραιού ίου σιραιηγού Xaivic Γκουνιέριαν εΕόρμηοε npoc ίο Σενιάν. Σιην περιοχή αμύνονιαν δ υ ν ά μ ει me ναϋίίικικ 2nc Iipanac. Οι Γερμανοί, σε μια κίνηση ΠεΠονισμένου κινδύνου, έριΕαν σιη μάχη ne μεραρχίεζ πάνισερ iouc υπό ιην κάΠυιμη inc Luftwaffe και καιάιρεραν να αποδιορνανώοουν ιη ναΠΠική άμυνα. Αμέσως δε μειά ιη διάβαση ίου Μεύση ιρρόνιιοαν να καΠύιμουν nc νέιρυρεί επί ίου ποιαμού με δεκάδες ανιιαεροπορικά πυροβόλα και μαχηιικά αεροσκάφη.

Γερμανικό αυτοκινούμενο τ ετράδυμο αντιαεροπορικό πυροβόλο των 20 mm Flakvierling 38 επί ημιερπυστροφόρου οχήματος Sd.Kfz.7/1 των 8 1βάλλει κατά των βρετανικών αεροσκαφών που προσπαθούν να βομβαρδίσουν τις γέφυρες του Μεύση (δημοσιεύεται με την άδεια της Trumpeter/Plas timo dellismo, w w w .pla.gr- colour plate is courtesy of Trumpeter).

55ης ΜΠ, π ερ ιο ρ ίζο ν τα ς το μέτωπο τη ς τ ε λ ε υ τα ία ς . Αυτή η κί­ νηση τη ς τε λ ε υ τ α ία ς σ τιγ μ ή ς δ εν β ο ή θ η σ ε όμως ιδ ια ίτερ α , δ ιό τ ι π ρ ο κά λεο ε α τα ξία σ τις γ α λ λ ικ έ ς γρα μμ ές, η οποία δ ε ν ε ί­ χε ακόμ η α ν τιμ ε τω π ισ τεί ό τα ν ο ι Γερμανοί άρχισ αν να δ ια β α ί­ νουν το ν π οταμό Μ εύση. Από τη ν άλλη π λευρά, βέβα ια , ο Ο υ ντζιζέ μπ ορούσε να α ι­ σ θ ά ν ε τα ι α σ φ αλής για το ν το μ έ α το υ Σ εντά ν, εφ ό σ ο ν είχ ε δ ια ­ θ έ σ ε ι για τη ν κάλυψ η το υ π οταμού, επ ιπ λέον το υ ο ρ γανικού μ ερ α ρ χια κο ύ π υ ροβ ολικο ύ τη ς 55ης ΜΠ, το σύνολο το υ πυρο­ β ο λικού το υ 10ου ΣΣ. Σ υνολικά, π έν τε γ α λ λ ικ ά σ υ ν τά γ μ α τα πυ­ ρ ο β ολικού, με π ερ ισ σ ό τερ α από 150 π υροβόλα, κάλυπ ταν τη ν κοιλάδ α το υ Μ εύση από το ύψ ος το υ χωριού Ν τονσ ερύ, δ υ τικ ά το υ Σ εντά ν, μ έχ ρ ι το χωριό Β α ν τελ ικ ο ύ ρ , ν ο τιο α ν α το λ ικ ά το υ Σ εντά ν, επί μετώπου -π ερ ιλα μ β α νο μ ένω ν και τω ν μαιάνδρω ν το υ π ο τα μ ο ύ - 15 χλμ. περίπου. Αν το γ α λ λ ικ ό π υ ρ οβ ολικό ε κ τε λ ο ύ σ ε τη ν απ οστολή το υ , ό ­ πως το υ είχ ε ο ρ ισ τεί, ο ι Γερμανοί δ ε ν θ α δ ιέβ α ιν α ν π ο τέ το ν Μ εύση κα ι το όλο σ χέδ ιο τη ς επ ίθ εσ η ς διά μέσου τω ν Α ρδ εννών θ α έχ ρ η ζε α ναθεώ ρησης.

PANIERWAFFE - LUFTWAFFE Σ τις 10 Μ άίου 1940, ο ι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις εξό ρ μ η σ α ν από τ ις θ έ σ ε ις σ υ γκέντρ ω σ ή ς το υ ς προς το ν Μ εύση. Ο Γ κο υντέριαν ε ίχ ε τ ά ξ ε ι το XIX Μ η χ α νο κίνη το Σώμα Σ τρ α το ύ (ΜΚΣΣ) σε σ χημα τισ μό τρ ιγώ νου, με κεφ α λή τη ν 1η Μ ερ α ρ χ ία Π άντσ ερ (ΜΠα), τη 2η ΜΠα δ ε ξ ιά και τη 10η ΜΠα α ρ ισ τερ ά . Το βράδυ τη ς 10ης Μ άίου, το XIX ΜΚΣΣ ε ίχ ε κα λύψ ει 60 χλμ. ε ν τ ό ς το υ δασω μένου δ ια κ εκ ο μ μ έν ο υ εδ ά φ ο υ ς. Την επ ο μ ένη σ υνέχ ισ ε τη ν κίνη σ ή το υ κα ι με νέο ά λμα 35 χλμ. έφ θ α σ ε σ τη ν Μπουγιό ν, α φ ού απώ θησε τις 2η και 3η Μ ερ α ρ χ ίες Ιππικού (ΜΙ) τη ς γ α λ λ ικ ή ς 2ης Σ τρ α τιά ς, ο ι οπ οίες είχ α ν δ ια τα γή να μην αγκισ τρω θούν, αλλά να υποχωρήσουν σ τα δια κά . Η δ ια τα γή α υτή α-

Βρετανικά ελαφρά βομβαρδιστικά Fairey Battle στην επίδεση κατά των γεφυρών του Σεντάν, συνοδεύομε να από γαλλικά μαχητικά Hawk-75, λίγο πριν τη μεγάλη σφαγή, στις 14 Μαϊου 1940.

τα μ έ ν ο υ π εδ ίο υ, τ ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς μ ερ α ρ χ ίες. Μ ία ακόμ η σ η μ α ντική έλ λ ε ιψ η που α ντιμ ετώ π ιζε η γα λλική 55η ΜΠ ή τα ν α υτή τω ν ναρκών. Αν και η μ ερ α ρ χία ε ίχ ε α να λά β ει α μ υ ν τικ ή αποστολή, σ τε ρ ε ίτ ο ενό ς από τα π λέον α ξιό λο γα α­ μ υ ν τικ ά όπλα. Σ το ν το μ έ α το υ Μ εύση, το ν οπ οίο φ ρ ο υ ρ ο ύ σ ε η 55η ΜΠ, είχ ε σ τρ ω θ εί μόνο ένα να ρκοπ έδιο με μ ό λις 422 νά ρ ­ κες, κα τά προσωπικού κυρίω ς. Σ υνολικά επί το υ Μ εύση, σ το υ ς τ ο μ ε ίς τη ς 102 Μ ερ α ρ χ ία ς Οχυρών (9η Σ τρ α τιά ), τη ς 55ης ΜΠ κα ι τη ς 71ης ΜΠ είχα ν δ ια τ ε θ ε ί μ ό λις 2.000 νά ρ κες, ενώ σ το δ ε ­ ξιό ά κρο το υ μετώπου τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς το υ , δη λα δή σ το δ υ τ ι­ κό άκρο τη ς γρα μμ ής «Μαζινώ», ο σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ντζιζέ είχ ε δ ια τ ά ξ ε ι τη στρώση 14.000 ναρκών. Ε π ρόκειτο γ ια το ά κρο άω-

π ο τέλ εσ ε ένα ακόμ η μεγά λο λ ά θ ο ς τη ς γ α λ λ ικ ή ς δ ιο ίκη σ η ς. Αν οι μ ε ρ α ρ χ ίες (μ η χ α νο κίνη το υ ) ιππικού τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς και τη ς γ ε ιτ ο ν ικ ή ς τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς είχ α ν δ ια τ α χ θ ε ί να αγκισ τρω θ ο ύ ν σ τις Α ρ δ έν ν ες, ακόμη και αν κ α τα σ τρ έ φ ο ν τα ν , θ α έδ ινα ν χρόνο σ τις γ α λ λ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις που β ρ ίσ κο ντα ν πίσω από α υ τέ ς να εν ισ χ υ θ ο ύ ν , εφ ό σ ο ν π λέο ν θ α είχ ε ε ξα κ ρ ιβ ω θ εί πού β ρ ι­ σ κότα ν το κ έ ν τρ ο βά ρους τη ς γ ε ρ μ α ν ικ ή ς επ ίθ εσ η ς. Εξάλλου, το γα λ λ ικ ό ιππικό α π ο τελο ύ σ ε ε π ίλ εκ το τμ ή μ α το υ ενερ γο ύ σ τρα το ύ, με ά ν δ ρ ες καλά εκ π α ιδ ευ μ έν ο υ ς, ικα νο π ο ιη τικά ε ξ ο ­ π λισ μ ένους και απ όλυτα π ειθ α ρ χ η μ ένο υ ς, ό ,τι ακριβώ ς, δ η λ α ­ δή, δ ε ν α π ο τελο ύ σ α ν ο ι ά ν δ ρ ες τω ν 55ης και 71ης ΜΠ. Το κ έρ δ ο ς χρόνο υ α π ο τελο ύ σ ε μία άκρω ς σ η μ α ν τικ ή πα­ ρ ά μ ετρ ο στη μάχη που επ ρ ό κ ε ιτο να α ρ χίσ ει. Ω στόσο, κα ι α υ ­ τή η ε υ κ α ιρ ία χ ά θ η κ ε κα ι έ τσ ι το γ α λ λ ικ ό ιππικό, εκ τε λ ώ ν τα ς τη ν α π οστολή α ναγνώ ρισ ης που το υ ε ίχ ε α ν α τ ε θ ε ί, υποχώρη­ σε με δ ια δ ο χ ικ ά ά λ μ α τα υπό τη ν π ίεση τω ν π ά ντσ ερ, περνώ ­ ν τα ς τ ε λ ικ ά σ το δ ε ύ τ ε ρ ο κ λ ιμ ά κ ιο τω ν ο ικ είω ν σ τρα τιώ ν, τη γ ε ν ικ ή ε φ ε δ ρ ε ία τω ν οποίων θ α α π ο τελο ύ σ ε. Ε π ρ ό κειτο και πάλι γ ια το «ιερό» γ α λ λ ικ ό δ ό γμ α μά χης επί τη ς κύ ρ ια ς και μό­ νο γρ α μ μ ής ά μυνα ς, σε α ν τιδ ια σ το λ ή με το δ ό γμ α ά μ υνα ς επί δ ια δ ο χ ικώ ν γραμμών. Επίσης, η γα λ λ ικ ή δ ιο ίκη σ η , θ έ τ ο ν τ α ς ως ε φ ε δ ρ ε ία τω ν δ ύ ο α υτώ ν σ τρ α τιώ ν τ ις μ ερ α ρ χ ίε ς ιππικού, π α ρ αγνώ ριζε ένα ακόμ η γεγο νό ς: ό τ ι ο ι γ α λ λ ικ έ ς ΜΙ ή τ α ν από­ λ υ τα κ α τά λ λ η λ ε ς να π ο λεμ ή σ ο υ ν σ το έδ α φ ο ς τω ν Αρδεννώ ν, αλλά απ ολύτω ς α κ α τά λ λ η λ ε ς να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν, επ ί αναπ τε-

Γερμανοί στρατιώτες διασχίζουν τον Μεύση μέσω πρόχειρης γέφυρας που κατασκεύασαν στα ερείπια της ανατιναγμένης γέφυρας της πόλης.

ΙΤΡΑΤΙίΙΤΙΚΗ UTOPIA

113

Εκδοτική 2014 Ευγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Η γερμανική επίθεση στο Σεντάν και η διάβαση του Μεύση.

|

| Γερμανοί

|

| Γάλλοι Ετσι, ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν ε π ιτέ θ η κ ε επί μετώ που 20 χλμ. περίπου, έ ­

ΜΚΣΣ: Μηχανοκίνητο Σώμα Στρατού ΣΣ: Σώμα Στρατού ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΣΠΟ: Σύνταγμα Πεζικού Οχυρών ΜΟ: Μεραρχία Οχυρών

το ν το υ π αραλογισμού! Σ τις 12 Μ αΐου, ο σ τρ α τη γό ς φ ο ν Κλάιστ, δ ιο ικ η τή ς τη ς Ο μά­ δα ς Π ά ντσ ερ Κ λάισ τ - τ η ς πρώ της τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η ς σ τρ α τιά ς τ η ς Ισ το ρ ία ς - δ ε ν είχ ε ακόμ η α π ο φ α σ ίσ ει πού θ α έ σ τ ρ ε φ ε το 6ά ρο ς το υ σ υ ντρ ιπ τικο ύ κριού που είχ ε στη δ ιά θ εσ ή το υ . Ο Κλάιστ επ ιθ υ μ ο ύ σ ε η κύρια επ ίθεσ η, τη ν οποία θ α εξα π έλ υ ε το XIX Μ η χ α νο κίνη το ΣΣ το υ Γ κο υ ντέρ ια ν, να ε κ δ η λ ω θ ε ί δ υ τικ ά το υ Σ εντά ν, ώ σ τε να α π ο φ ε υ χ θ εί η διπλή διάβαση το υ Μ εύση κα ι το υ κα ναλιού τω ν Α ρδ εννώ ν τ ο οπ οίο ενώ νει το ν π οτα μό Α ίν με το ν Μ εύση. Ο Γ κο υ ντέρ ια ν, όμως, δ ια φ ώ νη σ ε με το σ χέ­ διο το υ ε π ικεφ α λή ς το υ και ε π έμ εν ε ό τ ι η κα τά λλη λη το π ο θ ε ­ σία ε κ τό ξ ε υ σ η ς τη ς επ ίθ εσ η ς ή τα ν το Σεντάν. Τελικά, ο Κλάιστ π είσ τη κε, δ ια τά σ σ ο ν τα ς το ν Γ κ ο υ ν τέρ ια ν να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ει τ ις τ ρ ε ις μ ε ρ α ρ χ ίες το υ α ν α το λ ικ ά το υ κα ναλιού τω ν Αρδεννών.

1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χ ο ντα ς α π ένα ντι το υ δύ ο γ α λ λ ικ έ ς μ ε ρ α ρ χ ίες (55η, 71η). Την ίδ ια ε κ ε ίν η ημ έρα , ο Γ κο υ ντέρ ια ν, ο οπ οίος είχ ε εγκα τα σ τή σ ε ι το ν σ τα θ μ ό δ ιο ίκ η σ ή ς το υ σ το μικρό ξεν ο δ ο χ είο «Panorama», λίγο έ λ ε ιψ ε να σ κο τω θ εί, ό τα ν 50 β ο μ β α ρ δ ισ τικά τ η ς Β ρ ε τα ν ικ ή ς Β α σ ιλική ς Α ερ ο π ο ρ ία ς (Royal Air Force - RAF) επ ιχείρ ησ α ν να β ο μ β α ρ δ ίσ ο υ ν το υ ς π ρ ο ελ α ύ ν ο ν τες γ ε ρ μ α ν ι­ κούς σ χη μ α τισ μ ο ύς. Ο Γ κ ο υ ν τέ ρ ια ν κ τυ π ή θ η κε από μια τα ρ ιχ ευ μ έ ν η κεφ α λή αγριόχοιρ ου, η οπ οία κοσ μο ύσ ε το ν το ίχ ο το υ ξεν ο δ ο χ είο υ , αλλά δ ε ν έπ α θ ε κ ά τι το σοβαρό. Α ν τίθ ετα , η RAF θ ρ ή ν η σ ε τη ν απώ λεια 18 α εροσ κα φ ώ ν τη ς, τα οποία έπεσαν όλα θ ύ μ α τα τω ν γερ μ α νικώ ν α ντια ερ ο π ο ρ ικώ ν π υροβόλω ν κ ά θ ε ΜΠα δ ιέ θ ε τ ε ο ρ γα νική α ντια ερ ο π ο ρ ική μοίρα. Το γ εγ ο ­ νός α υ τό α π ο τέλ εσ ε μια π ρόγευσ η γ ια τη σφαγή που θ α α κ ο ­ λο υ θ ο ύ σ ε. Ολη τη ν ύ κ τα τη ς 12ης προς 13η Μ αΐου, ο ι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ­ ν ά μ εις κ ιν ο ύ ν το προς τ ις θ έ σ ε ις εξό ρ μ η σ ή ς το υ ς για τη ν επ ο­ μένη . Η κίνη σ η ελά μ β α νε χώρα με τα φ ώ τα τω ν οχη μά τω ν α­ ναμμένα. « Π ρ ό κ ειτα ι γ ια μια π λημμυρίδα», α ν έ φ ε ρ ε η έκ θ εσ η τη ς Γαλλικής Α ερο π ο ρία ς που ε κ τ έ λ ε σ ε α να γνω ρ ίσ εις σ την π ε­ ριοχή ε κ ε ίν η τη νύκτα . Οι Γάλλοι σ τρ α τιώ τε ς ε υ ρ ισ κ ό μ ε ν ο ι σ τις θ έ σ ε ις μά χης ά κο υ γα ν όλη τη ν ύ κ τα το ν β ρ υ χ η θ μ ό τω ν κ ιν η ­ τή ρω ν τω ν αρμάτων. Η σ υμμαχική α ερ ο π ο ρ ία κα ι πάλι προσπά­ θ η σ ε να π λή ξει τ ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ νά μ εις. Ομως, τα πυκνά γ ε ρ ­ μα νικά α ντια ερ ο π ο ρ ικ ά πυρά και τα π ανταχού π αρόντα

Γερμανικό αντιαρματικό πυροβόλο Pak 36 των 37 mm στη Γαλλία το 1940. Το συγκεκριμένο πυροβόλο αποδείχθηκε παντελώς ανίκανο να διατρήσει τις θωρακίσεις των περισσότερων γαλλικών αρμάτων, με εξαίρεση ορισμένων ελαφρών.

Messerschmitt Bf 109 δ ε ν το επ έτρεψ αν. Την επ ο μ ένη , 13 Μ αΐου, ο ι δ υ ν ά μ εις το υ XIX ΜΚΣΣ κ α τέ λ α ­ βαν τ ις θ έ σ ε ις εξό ρ μ η σ ή ς το υ ς . Οι δ ια τα γ έ ς ή τ α ν σ α φ είς: Η ε ­ π ίθεσ η έπ ρεπ ε να ε κ δ η λ ω θ ε ί μ έ χ ρ ι τ ις 16.00 τ η ς ίδ ια ς η μ έρ α ς. Σε κ ά θ ε περίπτωση, η κα τά σ τα σ η γ ια το ν Γ κ σ υ ν τέρ ια ν δ ε ν θ α μπ ορούσε να χ α ρ α κ τη ρ ισ τε ί ευ χ ά ρ ισ τη , 6 ά σ ει το υ γ α λλικο ύ τρόπ ου σ κέψ ης. Ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν ε π ιτιθ έ μ ε ν ο ς σ το Σ εν τά ν ρι­ ψ ο κ ιν δ ύ ν ευ ε π ρα γμα τικά . Οι τ ρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες π ά ντσ ερ το υ και το π υ ρ οβ ολικό το υ XIX ΜΚΣΣ π α ρέτασ σ αν σ υνολικά μ ό λις 140 π υροβόλα. Α ν τίθ ετα , ο ι Γάλλοι δ ιέ θ ε τ α ν επ τά σ υνολικά συ­ ν τά γ μ α τα -α π ό τη σ τιγμ ή που ε ισ ή λ θ ε ε ν γραμμή κα ι η 71η Μ Π - με σ χεδ όν 220 σ τόμ ια πυρός. Επίσης, η το π ο θ εσ ία ά μυνά ς το υ ς ή τ α ν ορ γανω μένη σε βά θο ς, π ερ ιλα μ β ά νο ντα ς τ ρ ε ις γρ α μ μ ές ά μυνας, σε β ά θ ο ς 8-10 χλμ. Σ το ν το μ έ α τη ς 55ης ΜΠ σ τη ν ό χ θ η το υ π οταμού, φ ρ ο υ ­ ρούσ ε τα π ο λυ β ο λεία και τα π υ ρ ο β ο λεία το 147 Σ ύ ντα γμ α Π ε­ ζικο ύ Ο χυρώ ν - κοινό πεζικό, ουσ ια σ τικά , το οποίο δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε μεταγω γικά. Πίσω το υ, σε δ ε ύ τ ε ρ η γραμμή, είχ ε α ν α π τυ χ θ εί το 213 Σ ύ ντα γμ α Π εζικού (ΣΠ), το οπ οίο όμως α ν τικ α τα σ τά θ η κ ε από το 331 ΣΠ. Πίσω, σ την τρ ίτη γραμμή άμυνας, σ τη ν Μπουλσόν, είχ ε α ν α π τυ χ θ εί το 295 ΣΠ. Ω στόσο, η α τα ξία που επ ικρ α ­ το ύ σ ε στη γα λλική π λευρ ά υπ ήρξε π αροιμιώ δης. Η ανάμιξη των μονάδω ν ή τα ν α π ίσ τευ τη . Για π α ράδειγμα, το 2/295 Τάγμα Π εζικού (ΤΠ) α π ο τε λ ε ίτο από τέ σ σ ε ρ ις λόχο υς που ό λο ι το υ ς α­ ν ή κα ν σε τά γ μ α τα άλλω ν σ υνταγμάτω ν. Κατά σ υνέπ εια , ο ι λ ο ­ χαγοί δ ε ν γνώ ριζα ν καν το υ ς τα γ μ α τά ρ χ ες το υ ς και ο ι τα γ μ α ­ τά ρ χ ες το υ ς σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ ες το υ ς . Επίσης, το σ ύνολο των σ τρα τιω τώ ν τη ς 55ης ΜΠ ή τα ν ε π ισ τρ α τε υ μ έ ν ο ι έ φ ε δ ρ ο ι, άνω των 30 ετώ ν ό λο ι το υ ς , το υ ς οπ οίους σ το διά σ τη μ α το υ Ψ ε υ το ­ π ολέμου η διο ίκη σ η τη ς μ ερ α ρ χία ς (τα ξία ρχο ς Λ α φ ο ντέν), με ε υ θ ύ ν η τη ς δ ιο ίκ η σ η ς τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς , δ ε ν είχ ε φ ρ ο ν τίσ ε ι να μ ε τεκ π α ιδ ε ύ σ ει, χ ρησ ιμ οπ οιώ ντα ς το υ ς ά ν δ ρ ες μόνο ως ε ρ γ ά ­ τε ς . Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά α ν α φ έ ρ ε τα ι η περίπτωση ενό ς α ξιω μ α τι­ κού το υ 147 Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικού Οχυρών, ο οπ οίος τιμω ρήθ η κ ε με δ εκ α π εν θ ή μ ερ η κρά τησ η, δ ιό τ ι επ ιχείρ η σ ε να εκπ α ι­ δ ε ύ σ ε ι το υ ς ά ν δ ρ ες το υ σ το ν χ ειρ ισ μ ό το υ α ν τια ρ μ α τικ ο ύ πυ­ ροβόλου τω ν 25 mm, εκ τελ ώ ν τα ς ε κ π α ιδ ευ τικ ή βολή! Το σ ύνο­ λο, επίσης, τω ν αξιω μ ατικώ ν τη ς 55ης ΜΠ ή τα ν έ φ εδ ρ ο ι, ο ι ο ­ π οίοι ελά χισ τη μ ετεκ π α ίδ ευ σ η είχα ν υπ οσ τεί από τη σ τιγμ ή που είχ α ν α π ο λυ θ εί από τ ις τ ά ξ ε ις το υ σ τρ α ­ τε ύ μ α το ς .

Α π ένα ντι σ το σ υ ν ο ν θ ύ λ ευ μ α α υ τό έ μ ε λ λ ε να β ρ ε θ ε ί η κα­ λύ τερ η , ε κ ε ίν η τη ν εποχή, γερ μ α ν ικ ή ΜΠα, η 1η, εν ισ χ υ μ έν η μά λισ τα από το ε π ίλ ε κ το Σ ύ ντα γμ α - τ ό τ ε - «Grossdeutschland» (Μ εγάλη Γερμανία). Η 1η ΜΠα δ ιέ θ ε τ ε μόνο ένα ο ρ γα νικό μη­ χ α ν ο κ ίν η το σ ύ ντα γμ α π εζικού, το οπ οίο δ ιο ικ ε ίτ ο όμως από έ ­ ναν ε ξ α ίρ ε τ ο α ξιω μ ατικό, το ν σ υ ντα γμ α τά ρ χ η - τ ό τ ε - Χ έρμ α ν Μπαλκ, μ ε τ έ π ε ιτα σ τρ α τη γό με εκπ λη κτική δράση σ το Α να τολι­ κό Μέτωπο. Η 1η ΜΠα, υπό τ ο ν υ π οσ τρά τηγο Φ ρ ίντρ ιχ Κίρχνερ, δ ιέ θ ε τ ε 52 ά ρ μ α τα Pz.Kpfw. II, 98 Pz.Kpfw. Ill, 58 Pz.Kpfw. IV, 40 Pz.Kpfw. 35(t) και οκτώ ά ρ μ α τα δ ιο ίκ η σ η ς Sd.Kfz. 265, δη λα δή σ υνολικά 256 άρματα. Η 2η ΜΠα δ ιέ θ ε τ ε 277 ά ρ μ α τα κα ι η 10η ΜΠα 265. Ομως, το μ εγά λο μ υ σ τικό το υ Γ κ ο υ ν τέρ ια ν δ ε ν ή τα ν τα 798 ά ρ­ μα τα που δ ιέ θ ε τ ε , ο ύ τ ε τα 140 π υροβ όλα που θ α το ν υπ οσ τή­ ριζαν, αλλά ο 3ος Α ερ ο π ο ρ ικό ς Σ τό λο ς τη ς Luftwaffe (Luftflotte

Panzer III Ausf F, Μάιος 1940. To εικονιζόμενο άρμα Panzer III Ausl F (Sd.kfz 141) ανήκε στο 1o Σύνταγμα της 1ης Μεραρχίας Πάντσερ, τμήμα του XIX ΜΚΣΣ του στρατηγού Γκουντέριαν που μαζί με το Σύνταγμα Πεζικού «Grossdeutschland» πέρασε τον ποταμό Μεύση. Ηταν ενταγμένο στις μονάδες που έλαβαν μέρος στην αρματομαχία στη Μουλσόν-Στον, στις 15-17 Μαϊου 1940. Διακρίνεται η σημαία με τη σβάστικα στο πίσω τμήμα του οχήματος (Fliegersichttuch) για αναγνώριση από τις φίλιες αεροπορικές δυνάμεις (υπήρχε αεροπορική υπεροχή των Γερμανών). Πρόκειται για το 2ο άρμα, του 2ου Ουλαμού της 2ης Ιλης και φ έρει μονόχρωμη παραλλαγή panzer grey (dunkelgrau RAL 7021). Προτεινόμενα μοντελιστικά χρώματα: Humbrol No 67 ή Tamiya XF-63 (Εικονογράφηση: Δημήτρης Χαδούλας).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 5

Ο Χάιντς Γκουντέριαν, ο «πατέρας» του πολέμου των αρμάτων. Το πλήγμα που επέφερε κατά των Γάλλων στο Σεντάν, αλλά και ο μετέπ ειτα χειρισμός της επίθεσης, αποκαλύπτουν το μεγάλο στρατηγικό βάθος της σκέψης του.

θ ε τ ή ς εφ ό ρ μ η σ η ς άρχιζα ν να β υ θ ίζο ν τα ι, με τ ις σ ειρ ή ν ες το υ ς

3), υπό το ν π τέρα ρχο Σπέρλε, ο οπ οίος δ ιέ θ ε τ ε 1.470 α ερ ο σ κά ­ φη (620 κα τα δ ιω κτικά , 250 Stuka κα ι 600 β ο μ β α ρ δ ισ τικά Heinkel He 111, Dornier Do 17 κα ι Junkers Ju 88). Για το υ ς Γερμανούς ο π ό λεμο ς ή τα ν α ερ ο χ ερ σ α ίο ς, γ ια το υ ς Γάλλους ή τα ν απλώς έ ­ νας α ναχρ ονισ μό ς, μια απέλπ ιδα π ροσ π άθεια να γυ ρ ίσ ο υ ν το ρο λόι τη ς Ισ τορ ία ς σ το 1914-18. Το γ ερ μ α ν ικ ό σ χέδ ιο π ρ οέβ λεπ ε σ υνεχή βο μ β α ρ δ ισ μ ό των γα λλικώ ν θ έσ εω ν επ ί οκτώ σ υ ν εχ είς ώ ρες, από τ ις 08.00 έως τις 16.00 τη ς 13ης Μ αΐου, οπ ότε ο ι δ υ ν ά μ εις το υ Γ κ ο υ ν τέ ρ ια ν θ α επ ιχειρ ο ύ σ α ν να δια σ χίσ ουν το ν ποταμό. Και π ρά γμα τι, η 13η Μ αΐου ε π ρ ό κ ειτο να μ ε ίν ει α ξέχα σ τη σ το υ ς Γάλλους. Περίπου 250 Stuka γ έμ ισ α ν το ν ουρανό. Το γ ερ μ α ν ικ ό πυ­ ρ ο β ο λικό (οκτώ μ ο ίρ ες) ά ν ο ιξε πυρ επί μετώπου μ ό λις 2,5 χλμ., γ ια να δ ε χ θ ε ί τη ν απάντηση το υ γ α λλικο ύ . Τα Stuka, όμως, κα­ ραδοκούσαν. Μ ό λις εν το π ίσ τη κ α ν ο ι θ έ σ ε ις τω ν γα λλικώ ν πυ­ ροβόλω ν, το ένα μ ετά τ ο άλλο τα γ ερ μ α ν ικ ά β ο μ β α ρ δ ισ τικά κά-

να π αράγουν ένα ν δ α ιμ ο νισ μ ένο θ ό ρ υ β ο , το ένα σ μήνος μ ετά το άλλο. Σ τα 500 μ έτρ α από το έδ α φ ο ς ά φ η να ν το θ α ν α τη φ ό ρ ο το υ ς φ ο ρ τίο και, α φ ού «ξύριζαν» σ χεδόν το έδ α φ ο ς, σ ηκώ νο­ ντα ν και πάλι ψηλά. Την κ ά θ ε β ύθ ισ η α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε μια τρ ο μ α ­ κ τικ ή έκρ η ξη. Κ ύ ρ ιο ι σ τόχ οι τω ν γ ερ μ α νικώ ν α εροσ κα φ ώ ν ή τα ν τα γ α λ λ ι­ κά ο χ υρ ω μ α τικά έργα σ τη ν όχθ η το υ π οταμού, αλλά κα ι η κο­ ρυφ ή το υ δασω μένου λόφ ου Μ α ρφ έ, ν ό τια το υ Σ εντά ν, όπου ε ίχ ε τ α χ θ ε ί τ ο γα λ λ ικ ό π υ ροβ ολικό . Αρχικά, ο ι π υ ρ ο β ο λη τές δ ια τή ρ η σ α ν για λίγο τη ν ψ υχρα ιμία το υ ς. Ο ταν, όμως, α ν τίκ ρ ι­ σαν και ά λλα σμήνη να εφ ο ρ μ ο ύ ν, ο ι Γάλλοι έ φ ε δ ρ ο ι δ ε ν ά ν τε ξαν. Το η θ ικ ό το υ ς κ λ ο ν ίσ τη κ ε. Αν κα ι τα π ερ ισ σ ό τερ α π υροβ ό­ λα το υ ς π α ρ έμ ενα ν ά θ ικ τα , καθώ ς ή τα ν πολύ καλά π α ραλλα γ­ μ ένα γ ια να εντο π ισ το ύ ν, ο ι ίδ ιο ι δ ε ν είχα ν κα μία δ ιά θ εσ η π λέ­ ο ν να τα υπ ηρετήσουν. Το ίδ ιο π α νδ α ιμ ό νιο επ ικ ρ α το ύ σ ε και σ τις ό χ θ ε ς το υ π οταμού. Δ ε κ ά δ ε ς γα λλικά π ο λυ β ο λεία ε ξα ϋ ­ λώ θ ηκα ν κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά . Β όμ βες, σ ειρ ή νες , ο β ίδ ες και, σ το τ έ ­ λος, ο ι Γερμανοί γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ο ι που κ ιν ο ύ ν το ε ν α ν τίο ν το υ ς δ ια ­ σ χίζο ντα ς το ν ποταμό. Σύμφω να με τη μ α ρ τυ ρ ία το υ σ υ ν τα γ ­ μα τά ρχη Μπαλκ, ο γ α λ λ ικ ό ς φ ρ α γμ ό ς π υ ρ ο β ο λικο ύ επί το υ Μ εύση είχ ε σ τα μ α τήσ ει. Η γα λλική 55η ΜΠ ο υ σ ια σ τικά έπαψ ε να υ φ ίσ τα τα ι ως ορ γα ­ νω μ ένη δύναμ η από νωρίς. Π ο λλοί Γάλλοι π υ ρ ο β ο λ η τές εγκα τ έ λ ε ιψ α ν τα ά θ ικ τα , ε ν π ολλοίς, π υροβ όλα το υ ς κα ι τρ άπ ηκα ν σε φ υγή , μ ε τα δ ίδ ο ν τα ς το ν πανικό, ο υ ρ λ ιά ζο ν τα ς ό τ ι «οι Γερμα να ρά δες» είχ α ν φ θ ά σ ε ι σ τη ν Μ πουλσόν, οκτώ χ ιλ ιό μ ε τρ α δ η λα δή πίσω από το μέτω πο επ ί το υ Μ εύση, τη σ τιγμ ή που οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις δ ε ν είχ α ν καν δια σ χίσ ει, ακόμη, το ν πο­ τα μό.

FLAKTAG Η δ ιο ίκη σ η τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς δ ε ν έδω σ ε εξα ρ χ ή ς τη ν προ­ σ ήκουσ α σ ημασ ία σ το γεγο νό ς. Α λλω σ τε, το ίδ ιο έπ ρ αξε κα ι η γ α λλική ανώ τα τη διοίκησ η, π λη ρ ο φ ο ρ ο ύ μ ενη τα γ ε γ ο ν ό τα μ έ­ σα από το φ ίλ τρ ο το υ σ τρ α τη γο ύ Ο υντζιζέ. Μ όνο τη 14η Μ αΐου ά ρχισ ε να κ α θ ίσ τα τα ι α ν τιλ η π τό το μ έ γ ε θ ο ς τη ς κα τα σ τρ ο φ ή ς. Σ το μ ετα ξύ , το Σ ύ ντα γμ α «Grossdeutschland» κα ι ο ι γρ ενα ­ δ ιέ ρ ο ι τη ς 1ης ΜΠα, υπό το ν Μπαλκ, είχ α ν ήδη π ερ ά σ ει το ν Μ εύση και π ερ ί τ ις 17.00 τη ς 13ης Μ αΐου είχ α ν ε γ κ α τα σ τή σ ε ι π ρογεφύρω μα. Το βράδυ τη ς ίδ ια η μ έρ α ς, το γ ε ρ μ α ν ικ ό μηχα­ ν ικ ό ρ ίχ θ η κ ε με τη σ ειρ ά το υ στη μάχη κα ι μ έχ ρ ι τη 01.00 τη ς 14ης Μ α ΐου μία γ έ φ υ ρ α είχ ε κ α τα σ κ ευ α σ τεί επ ί το υ π οταμού. Μέσω α υ τή ς δ ιή λ θ ε η επ ιλα ρ χία α ναγνώ ρισ ης τη ς 1ης ΜΠα, η οπ οία ή τα ν ε φ ο δ ια σ μ έν η με τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α οχήμα τα . Οι Γάλ­ λοι, όμως, μέσα σ το ν π ανικό το υ ς ε ξέλ α β α ν τα ο χ ή μ α τα α υτά γ ια άρμα τα , με α π ο τέλεσ μ α να ε ν τ α θ ε ί η σύγχυση σ τις τά ξ ε ις το υ ς. Σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , το πρώτο γ ε ρ μ α ν ικ ό άρμα δ ιέ σ χ ι­ σε το ν Μ εύση σ τις 07.20 το πρωί τη ς 14ης Μ αΐου. Σ το μ ετα ξύ, και ο ι ά λ λ ες δύ ο μ ερ α ρ χ ίες το υ Γ κ ο υ ν τέρ ια ν κ α τά φ ερ α ν να

Ελαφρά βομβαρδιστικά Fairey Battle της RAF. Τα αργά και ελαφρά αυτά αεροσκάφη δεν είχαν καμία τύχη πάνω από τις γέφυρες του Σεντάν. Δεκάδες από αυτά επλήγησαν από τα γερμανικά αντιαεροπορικά και μαχητικά.

1 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

6 Το γερμανικό σχέδιο προέβλεπε συνεχή βομβαρδισμό των γαλλικών θέσεων επί οκτώ συνεχείς ώρες, από τις 08.00 έως τις 16.00 της 13ης Μαΐου, οπότε οι δυνάμεις του Γκουντέριαν θα επιχειρούσαν να διασχίσουν τον ποταμό, j δια σ χίσ ουν το ν π οταμό κα ι να εγ κ α τα σ τή σ ο υ ν ασφ αλή π ρ ογε­ φυρ ώ μα τα στη ν ό τια ό χθ η του. Ο Γάλλος δ ιο ικ η τή ς τη ς Ο μάδας Σ τρα τιώ ν 1 -τω ν δυνάμ εω ν ελιγμ ο ύ , δηλα δή, τη ς γ α λ λ ικ ή ς δ ιο ίκ η σ η ς -, σ τρ α τη γό ς Μπιγ ιό τ, π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε επ ίσης τη διάσπαση σ το Σεντάν. Οπως και ο σ τρ α τη γό ς Ο υ ντζιζέ και ο α ρ χ ισ τρ ά τη γο ς Γ καμ ελέν, δ εν π α νικο 6 λή θ η κε αρχικά, θ εω ρ ώ ντα ς ως σ η μ α ν τικ ό τερ ο το πλήγμα που ε ίχ ε δ ε χ θ ε ί η 9η Σ τρ α τιά , το μέτωπο τη ς οπ οίας ε ί­ χε δ ια ρ ρ α γ εί σ τη ν Ού και σ το Ναμύρ. Το σ χέδιο που κα τέσ τρ ω ­ σε ο Μ π ιγιότ, σε σ υμφω νία με τη ν ανώ τα τη διοίκησ η, π ρ ο έ β λ ε­ πε τη ν κα τα σ τρ ο φ ή τω ν γερ μ α νικώ ν επί το υ Μ εύση γεφ υρ ώ ν από τη σ υμμαχική α εροπ ορ ία κα ι τη ν π α γίδευσ η και συνεπώς εξο υ δ ετέρ ω σ η τω ν τρ ιώ ν μεραρχιώ ν το υ Γκουντέρ ια ν. «Κατασ τρ έ ψ τε τ ις γ έ φ υ ρ ε ς σ το Σ εντά ν, το σ υ ν το μ ό τε ρ ο δ υ να τό . Η νίκη ή ή τ τ α μας ε ξ α ρ τά τα ι από αυτό!», αναφ ώ νησ ε ο σ τρ α τη ­ γός Μ π ιγιότ. Η ταν φ α νερ ό ό τ ι ο ι Γάλλοι σ τρ α τη γ ο ί δ ε ν είχ α ν ι­ δ έα για τ ις δ υ ν α τό τη τε ς το υ αντιπ ά λου το υς! Ο Λ α φ ο ν τέν , επίσης, α ν τε λ ή φ θ η τη ν π ρ α γμα τική κ α τά σ τα ­ ση τη ς μ ερ α ρ χία ς το υ μ ό λις το πρωί τη ς 14ης Μ άίου, ό τα ν α­ ν τίκ ρ ισ ε φ υ γ ά δ ες σ τρ α τιώ τες το υ να π ερ νούν από το ν σ τα θμ ό δ ιο ίκ η σ ή ς το υ, ο οπ οίος β ρ ισ κό τα ν σε απόσταση 10 χλμ. π ερ ί­ που από τη ν πρώτη γραμμή. Μ ά τα ια προσπάθησε να το υ ς σ τα ­ μ α τή σ ει. Φ υγάδες τη ς 55ης ΜΠ β ρ έθ η κ α ν στη Ρεμς, 120 χλμ. περίπου μα κριά από το π εδίο τη ς μάχης που ό φ ε ιλ α ν να δώ­ σουν ά νευ ιδ έα ς υποχώρησης! Σ το σ η μ είο α υ τό α ξ ίζ ε ι να ανα­ φ ε ρ θ ε ί ό τ ι ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν π έρασ ε από το υ ς π ρώ τους το ν Μ ε ύ ­ ση, αμέσω ς μ ε τά τη ν εγκα τά σ τα σ η το υ π ρ ογεφ υρ ώ μα το ς, ώ­ σ τε να έ χ ε ι ίδ ια α ντίλη ψ η τω ν τεκ τα ιν ο μ έν ω ν , από τη ν πρώτη γραμμή τη ς μάχης. «Αβυσσος χώ ριζε τ ις τ α κ τ ικ έ ς α ν τιλ ή ψ ε ις των δύ ο στρατώ ν», όπως α ν α φ έ ρ ε ι ο Γάλλος ισ το ρ ικ ό ς Ρ εϊμόν Καρτιέ.

Τα Bristol Blenheim θεωρούντο τα καλύτερα ελαφρά βομβαρδιστικά της RAF το 1940. Αποδείχθηκαν στην πράξη ανίκανα να αντεπεξέλθουν στο σφοδρό πυρ των γερμανικών αντιαεροπορικών, αν και είχαν σαφώς ανώτερη επιβιωσιμότητα από τα Battle.

μα α ερ ο σ κά φ η . « Σ υ γκεντρ ώ σ τε τα π ά ντα σ το Σ εντά ν», ή τα ν η δ ια τα γή του. Τις πρώ τες πρω ινές ώ ρες τη ς 14ης Μ άίου, ε π ιτέ θ η κ α ν οι 103 κα ι 150 Μ ο ίρ ες τη ς RAF. Στόχος το υ ς ή τα ν σι γ έ φ υ ρ ε ς που ε ίχ ε εγ κ α τα σ τή σ ε ι το μη χανικό τη ς 1ης ΜΠα σ το ύψος το υ χω­ ριού Γκωλιέ, β ο ρ ε ιο δ υ τικ ά το υ Σεντάν. Την αρχή έκα να ν οκτώ ελα φ ρ ά β ο μ β α ρ δ ισ τικά Fairey Battle τη ς 103 Μ οίρας. Τα β ρ ε τ α ­ ν ικ ά α ερ οσ κά φ η δ ε ν σ υνά ντησ α ν ε χ θ ρ ικ ά μ α χ η τικά και β ο μ ­ βά ρδ ισ αν τ ις γ έ φ υ ρ ε ς π λ ή ττο ν τα ς μία, όπως πίστεψαν. Ω σ τό ­ σο, το γ ερ μ α ν ικ ό α ν τια ερ ο π ο ρ ικ ό πυρ ή τα ν τό σ ο πυκνό ώ στε δ ε ν το υ ς ε π έτρ ε ψ ε να κ α τέ β ο υ ν α ρ κ ετά χαμηλά γ ια να πλήξο υ ν με α κ ρ ίβ ε ια το υ ς σ τόχ ους το υ ς. Ενα α ερ ο σ κά φ ο ς επλήγη σ οβαρά και ε κ τ έ λ ε σ ε σ τη ν επ ισ τροφ ή α να γκα σ τική π ροσγείω ­ ση. Ο χ ε ιρ ισ τή ς το υ, σ μηνίας Τσαρλ Πέρι, απεβίω σε από τα τρ α ύ μ α τά του. Τα χ ειρ ό τε ρ α , όμως, έπονταν. Σ τις 15.30, οκτώ επίσης Fairey Battle τη ς 103 Μ οίρα ς επ ιτέ θ η κ α ν και πάλι σ τις γ έ φ υ ρ ε ς το υ Σεντάν. Α υτό που α κο λο ύ θ η σ ε, όμως, είν α ι δύ σ κο λο να π ερ ι­ γρ ά φ ει. Τα γ ερ μ α ν ικ ά α ντια ερ ο π ο ρ ικ ά π υροβ όλα κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά ξερ νο ύ σ α ν φω τιά. Π υρ οβό λα τω ν 20, τω ν 37 και τω ν 88 mm κά­ λυπ ταν πλήρως τ ις γ έ φ υ ρ ε ς , α π α γο ρ εύ ο ντα ς σ το υ ς Β ρ ετα ­ νούς π ιλό το υ ς να π λησιάσουν σ το υ ς σ τόχ ους το υ ς , και δ η μ ι­ ο υρ γώ ντα ς μια κόλαση από μ έτα λ λ ο και φ ω τιά πάνω από τ ις γ έ ­ φ υ ρ ες. Ενα Battle δ έ χ θ η κ ε α π ε υ θ εία ς πλήγμα σ τις β ό μ β ες που με-

Ο ε π ικεφ α λή ς τω ν συμμαχικώ ν τα κ τικ ώ ν αεροπ ορ ικώ ν δ υ ­ νάμεων, ο Γάλλος π τέρα ρχος Μ α ρ σ έλΤ α το ύ , ε ν η μ ε ρ ώ θ η κ ε για τη διάσπαση τη ς γ ρα μμ ής το υ Μ εύση και αμέσω ς δ ιέ τ α ξ ε με τη σ ειρ ά το υ να ρ ιφ θ ο ύ ν στη μάχη τω ν γεφ υ ρ ώ ν όλα τα δ ια θ έσ ι-

Τα γαλλικά βομβαρδιστικά Amiot 143 ήταν ίσως τα πλέον ακατάλληλα αεροσκάφη για να επιχειρήσουν ημερήσια επίθεση κατά ενός τόσο καλά προστατευμένου στόχου, όπως οι επί του Μεύση γέφυρες. Αργά και καθόλου ευέλικτα, απλώς «σφαγιάστηκαν» από τα γερμανικά αντιαεροπορικό πάνω από το Σεντάν. Από τα 40 αεροσκάφη που συμμετείχαν στην επίθεση επλήγησαν και τα 40, τα 28 από τα γερμανικά αντιαεροπορικά.

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 7

Βρετανικό Fairey Battle με τριμελές πλήρωμα. Στη μάχη των γεφυρών, τα Battle επιχειρούσαν με διμελές πλήρωμα, φορτωμένα με τέσσερις ελαφρές βόμβες. Ακόμη και χωρίς εχθρική αντίδραση, με το συγκεκριμένο φορτίο βομβών ήταν εξαιρετικά δύσκολο να καταστρέψουν τις γερμανικές γέφυρες, πόσο μάλλον όταν κλήθηκαν να επιχειρήσουν αντιμέτωπα με 303 αντιαεροπορικά πυροβόλα.

Ο συνταγματάρχης Μπαλκ επί άρματος Pz.Kpfw. Ill στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941. Ο Μπαλκ διέβη από τους πρώτους τον Μεύση με ελαστική βάρκα, επικεφαλής των γρεναδιέρων του της 1ης ΜΠα. Υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές της γερμανικής επιτυχίας στο Σεντάν.

ί

Συνολικά, ρίχθηκαν στη μάχη 63 Battle και οκτώ Blenheim. Από αυτά καταρρίφθηκαν αμέσως 35 Battle και πέντε Blenheim, ενώ όλα σχεδόν τα υπόλοιπα είχαν πληγεί ελαφρύτερα ή βαρύτερα. J τ έ φ ε ρ ε κα ι α ν α τιν ά χ θ η κ ε σ το ν αέρα, δη μ ιο υ ρ γώ ντα ς προς σ τιγμ ή μια φ ω τειν ή σ φ α ίρα σ το ν α ν έφ ελ ο ουρανό. Π αρόλα α υ ­

που έ ρ ιξ ε στη μάχη. Π αρόλα αυτά , το μόνο α π ο τέλεσ μ α ή τα ν η κα τα σ τρ ο φ ή μίας γ έ φ υ ρ α ς και η π ρόκληση ζημιώ ν σε ά λλες

τά, το α ερ ο σ κά φ ο ς το υ α νθυπ οσ μηναγού φ ιτζέρ α λ ν τ εφ ό ρ μ η σε κα τά το υ στόχου με α υ το θ υ σ ία . Ενα 6λήμα τω ν 20 mm το ν τρ α υ μ ά τισ ε σοβαρά, αλλά α υ τό ς σ υ νέχ ισ ε τη ν επ ίθεσ η κα ι έ ρ ι­ ξε τ ις β ό μ β ες το υ, χω ρίς ω στόσο να κ α τα φ έ ρ ε ι ά μεσ ο πλήγμα σ τις γ έ φ υ ρ ε ς . Το α ερ ο σ κά φ ο ς το υ κα τα σ τρ ά φ η κ ε κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια α ν α γ κ α σ τικ ή ς π ροσγείω σης σ τη ν π ο ρεία τη ς επ ισ τρ ο ­ φής. Τα υπόλοιπα α ερ οσ κά φ η, επίσης, κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ α ν σ το σύ­ νολό το υ ς. Οσα επ έζησαν από τα α ντια ερ ο π ο ρ ικά , έπ εσ αν θ ύ ­ μα τα τω ν γ ερ μ α νικώ ν μαχητικών. Οι Β ρ ε τα ν ο ί χ ε ιρ ισ τέ ς επέδ ε ιξ α ν α π ίσ τευ τη γ ε ν ν α ιό τη τα , αλλά δυστυχώ ς π ρ οδ όθ ηκα ν

τ ρ ε ις , εκ τω ν οποίων ό λ ες - κ α ι η κ α τε σ τ ρ α μ μ έ ν η - ή τα ν έ τ ο ι­ μ ες προς χρήση, ξανά, σε λ ίγ ε ς ώρες. Π α ρό μο ια τύ χ η επ εφ ύ λα ξα ν τα α ντια ερ ο π ο ρ ικ ά τη ς 1ης ΜΠα στα α ερ οσ κά φ η Amiot 143 τω ν 34ης και 38ης Μ οιρώ ν Β ομ­ βα ρδισ μού τη ς Γαλλικής Α εροπ ορία ς. Επλήγη το σύνολο τω ν 40 α εροσ κα φ ώ ν που επ ιτέθ η κ α ν , 28 εκ τω ν οποίων έπ ληξα ν τα γ ε ρ μ α ν ικ ά α ντια ερ ο π ο ρ ικά . Από α υτά , τα π έ ν τε κ α τα ρ ρ ίφ θ η ­ καν επ ιτόπ ου, ενώ όλα τα υπόλοιπα α π ο σ ύρ θηκα ν από τ ις επ ι­

από το υ λικό κα ι τ ις τ α κ τ ικ έ ς το υ ς. Ε χοντας α π ο τύχει σ την αποστολή το υς, τα α εροσ κά φ η τη ς RAF ρίχθηκαν, το ίδ ιο απόγευμα, μαζικά στη μάχη με τη ν ίδ ια α­ ποστολή: τη ν κα τα σ τροφ ή τω ν γεφυρών. Σ τις επ ιθ έσ εις έλα βα ν μέρ ος η 12η Μ οίρα με α εροσ κά φ η Fairey Battle, η 86η Μ οίρα με ί­ δ ια α εροσ κάφ η, ο ι 103, 105, 142, 150, 218 και 226 Μ ο ίρ ες επίσης με Battle, καθώς και ο ι 114 και 139 Μ ο ίρ ες με Bristol Blenheim, οι οπ οίες α νή κα ν σ τις 71η, 75η και 76η Π τέρ υ γες Βομβαρδισμού, οι οπ οίες σ υνισ τούσ α ν τη ν Π ροκεχω ρημένη Α εροπ ορική Δύναμη Κρούσης (Advanced Air Striking Force) τη ς RAF. Σ υνολικά, ρ ίχ θ η κα ν στη μάχη 63 Battle και οκτώ Blenheim. Από α υ τά κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ α ν αμέσ ω ς 35 Battle και π έν τε Blenheim, ενώ όλα σ χεδ όν τα υπόλοιπα είχ α ν π λη γεί ε λ α φ ρ ύ τε ρ α ή β α ρ ύ­ τ ε ρ α - τέ σ σ ε ρ α σ υ νετρ ίβ η σ α ν κα τά τη ν προσγείωση. Η 218 Μ οίρα εξο ν τώ θ η κ ε ολοσχερώ ς, χ ά νο ντα ς 10 από τα 11 Battle

1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

χ ε ιρ ή σ ε ις λόγω ζημιώ ν κα ι χωρίς π ερ α ιτέρ ω δια τυπ ώ σ εις κα τα ­ τά χ θ η κ α ν σ τα π έραν επ ισ κευή ς. Επίσης σ υ ν τρ ιπ τικ ές α π ώ λειες υπ έσ τησαν τα σ υμμα χικά μ α χ η τικά που π ροσπ αθούσαν απεγνω σ μένα να π ρ ο σ τα τεύ ­ σ ουν τα φ ίλ ια β ο μ β α ρ δ ισ τικά . Κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ α ν το υ λ ά χ ισ το ν 21 γ α λ λ ικ ά κα ι 27 β ρ ετα ν ικ ά μ α χ η τικά πάνω από το Σεντάν. Ο ι Σ ύμμ αχοι δ εν δ ιέ θ ε τ α ν το κα τά λλη λο α ερ ο π ο ρ ικό υλικό γ ια π α ρόμοιου τύπ ου ε π ιθ έ σ εις . Και δ ε ν ή τα ν η Luftwaffe που το υ ς εμπ όδ ισ ε, αλλά τ α 303 σ υνο λικά α ν τια ερ ο π ο ρ ικ ά π υροβ ό­ λα τω ν 1ης, 2ης και 10ης ΜΠα τα οποία είχ ε α ν α π τύ ξει ο Γκου­ ν τέ ρ ια ν γ ια να κα λύψ ει τ ις γ έ φ υ ρ ε ς επί το υ Μ εύση, ε υ θ ύ ς α­ μέσω ς μ ε τά τη ν εξα σ φ ά λισ η το υ π ρ ογεφ υρ ώ μα το ς. Ο χι άδικα, ο ι Γερμανοί π υ ρ ο β ο λ η τές τω ν α ντια ερ ο π ο ρ ικώ ν χ α ρ α κτή ρ ισ α ν τη 14η Μάί'ου ως Flagtag («η μέρα τω ν α ντια ερο π ο ρικώ ν» ), ενώ α ν τίσ το ιχ α ο ι π ιλό το ι τη ς Luftwaffe, δ ιεκ δ ικ ώ ν τα ς ο ι ίδ ιο ι τη δ ό ­ ξα τ η ς μ εγά λη ς νίκη ς, τη χ α ρ α κτή ρ ισ α ν με τη σ ειρ ά το υ ς «ημέ­ ρα τω ν μαχητικώ ν».

ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΕΛΑΦΡΕΣ ΜΕΡΑΡΧΙΕΣ ΙΠΠΙΚΟΥ Οι Ελαφρές Μεραρχίες Ιππικού αποτέλεσαν την εξέλιξη των παλαιών μεραρχιών ιππικού. Εξελίχθηκαν, με υπόδειγμα τις με­ ραρχίες «Τσέλερε» του Ιταλικού Στρατού, από τις υπάρχουσες με­ ραρχίες ιππικού. Καθεμία αποτελείτο από δύο ταξιαρχίες. Η πρώ­ τη ήταν η ταξιαρχία ιππικού, με δύο συντάγματα ιππικού, και η δεύτερη η ελαφρά μηχανοκίνητη ταξιαρχία με δύο επιλαρχίες, μία με τεθωρακισμένα οχήματα Panhard 178 και μία με ελαφρά άρματα Hotchkiss Η-35 ή Renault AMC-34 ή 35. Επίσης στη μηχανοκίνητη τα ­ ξιαρχία υπαγόταν και ένα σύνταγμα δραγώνων (πεζικού), με δύο -μειω μένης σύνθεσης-τάγματα, το καθένα με λόχο διοίκησης, λό­ χο πεζικού και λόχο βαρέων όπλων. Οι δραγώνοι μεταφέρονταν επί ημιερπυστριοφόρων οχημάτων Citroen Ρ-19 και επί κοινών φορτη­ γών αυτοκινήτων γενικής χρήσης. Δ ιέθεταν όλμους των 60 και των 81 mm καθώς και αντιαρματικά πυροβόλα των 25 mm. Το σύνταγμα πυροβολικού της μεραρχίας δ ιέθ ετε μία μεραρχιακή αντιαρματική πυροβολαρχία με οκτώ πυροβόλα των 47 mm και δύο μοίρες πυρο­ βολικού, μία με 12 πυροβόλα των 75 mm και μία με 12 οβιδοβόλα

Η ΟΥΣΙΑ ΤΠΝ ΑΕΡΟΠΟΡΟΝ Την κα τα σ τρ ο φ ική α υ τή ν η μ έρ α π ρ α γμ α το π ο ιή θ η κε, πέρα από το ν α π ο δ εκα τισ μ ό τω ν γεννα ίω ν πληρω μάτω ν τω ν β ο μ ­ βα ρδ ισ τικώ ν τ η ς RAF τα οποία ε κ τέ λ ε σ α ν 80 σ υνολικά εξό δ ο υ ς κα τά τω ν γεφ υρώ ν, και η ο ρ ισ τικ ή δ ιέλ ευ σ η το υ Μ εύση από το σύνολο, σχεδόν, τω ν δυνάμ εω ν α ρμάτω ν το υ Γκουντέρ ια ν. Το γα λλικό μέτω πο υ φ ίσ τα το ακόμη. Σ το ν το μ έ α το υ Σ εν τά ν έσ π ευδα ν ισ χ υρ ές γ α λ λ ικ έ ς ε ν ισ χ ύ ­ σ εις. Ετσι, ο Ο υ ντζιζέ θ εώ ρ η σ ε ό τ ι δ ε ν είχ ε π λέον λό γο υ ς να α ­ ν η σ υ χ εί για τη ν κα τά σ τασ η ε κ ε ί. Α λλω στε, το γ ε ν ικ ό σ τρ α τη ­ γ είο το υ έδω σ ε σ α φ είς ε ν τ ο λ έ ς να α γ κ ισ τρ ω θ ε ί στη δ υ τικ ή πα­ ρυφή τη ς γρα μμ ής «Μαζινώ». «Από α υ τό θ α ε ξ α ρ τά το η νίκη», το υ α ν έ φ ε ρ ε ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς τη τά ξε ι, μ ετά το ν Γ καμ ελέν, Γάλλος σ τρ α τιω τικ ό ς η γ έ τη ς , σ τρ α τη γό ς Ζωρζ. Ακόμη και μ ε τά τη δ ιά ­ σπαση το υ μετώ που σε τρ ία σ ημεία, από τη ν Ού το υ Β ελγίου μ έχ ρ ι το Σ εντά ν, η γα λλική διο ίκη σ η εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να α ν η ­ σ υχεί γ ια τη ν α σ φ ά λεια τ η ς γ ρα μμ ής «Μαζινώ». Ομως, όπως χα­ ρ α κ τη ρ ισ τικ ά α ν α φ έρ ει ο Ρ εϊμόν Κ α ρτιέ, « ε κ ε ίν η τη ν ώρα η γραμμή "Μαζινώ" ε ν δ ιέ φ ε ρ ε το υ ς Γερμανούς όσο κα ι η Ρουά­ ντα - Μ π ο υ ρ ο ύ ντι σ την Αφρική»! Φ αινομ ενικά, ίσως ο Ο υ ντζιζέ να ε ίχ ε δίκιο . Αν ο ι Γερμανοί κιν ο ύ ν το β ά σ ει τω ν τα κ τικ ώ ν δο γμ ά τω ν το υ Α ’ ΠΠ, ο ι γ α λ λ ικ έ ς ενισ χ ύ σ εις θ α μπ ορούσαν να το υ ς αναχαιτίσουν. Το ζή τημ α, ό­ μως, για το υ ς Γάλλους ή τα ν ό τ ι α ντιμ ετώ π ιζα ν ένα ν από το υ ς πλέον ε υ φ υ ε ίς Γερμανούς σ τρ α τη γο ύ ς, το ν Γ κο υ ντέρ ια ν, το ν «προφήτη» το υ π ολέμου τω ν αρμάτω ν, ο οπ οίος, ήδη από το 1937, σ το π ερ ίφ η μ ο β ιβ λίο το υ «Achtung-Panzer!», π ρ ο ειδ ο π ο ι­ ούσε: «Ποιο ε ίν α ι το π λ εο ν έκ τη μ α τω ν αρμάτω ν, ό τα ν δ ρ ο υ ν α­

των 105 mm. Συνολικά, η κάθε μεραρχία δ ιέθ ετε 64 τεθωρακισμέ­ να (48 άρματα και 16 οχήματα). Θεωρητικά, οι μεραρχίες αυτές θα αναλάμβαναν αποστολές αναγνώρισης, επιβράδυνσης και λήψης επαφής. Το προσωπικό τους ήταν άριστα εκπαιδευμένο. Το 1940 υ­ πήρχαν σε υπηρεσία πέντε μεραρχίες του τύπου αυτού, τέσσερις εκ των οποίων διατέθηκαν, ανά δύο, στις 9η και 2η Στρατιές. Στη 2η Στρατιά διατέθηκαν οι 2η και 5η Ελαφρές Μεραρχίες Ιππικού. Η 2η δ ιέθ ετε την 3η Ταξιαρχία Ιππικού, με το 5ο Σύνταγ­ μα Θωρακοφόρων και το 18ο Εφίππων Κυνηγών, τη 12η Ελαφρά Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία, με το 2ο Ελαφρύ Μηχανοκίνητο Σύνταγ­ μα και το 3ο Σύνταγμα Δραγώνων, και το 73ο Σύνταγμα Πυροβολι­ κού. Η 5η ΜΙ δ ιέθ ετε την 6η Ταξιαρχία Ιππικού, με το 11ο και το 12ο Σύνταγμα Θωρακοφόρων, τη 15η Ελαφρά Μηχανοκίνητη Τα­ ξιαρχία με το 5ο Ελαφρύ Μηχανοκίνητο Σύνταγμα και το 15ο Σύ­ νταγμα Δραγώνων, και το 78ο Σύνταγμα Πυροβολικού. Η 5η ΜΙ δ ιέ θ ε τε και μία αντιαεροπορική πυροβολαρχία με έξι πυροβόλα των 25 mm.

κα ι ο π ό λεμ ο ς ξανα π οκτά τη μορφή το υ π ολέμου κινήσεων. Οι δ υ ν ά μ εις τω ν α ρμάτω ν δ ε ν θ α κ ερ δ ίσ ο υ ν μόνο μια τοπ ική, τ α ­ κ τικ ή ς σημασίας, επ ιτυ χ ία σ το π εδ ίο τη ς μάχης, αλλά θ α απο­ κτή σ ο υ ν σ τρ α τη γ ικ ή σ ημασία κα ι θ α επ η ρ εά ζο υ ν τ ις ε ξ ε λ ίξ ε ις σε ο λό κλη ρ ο το θ έ α τρ ο επ ιχειρήσ εω ν». Ο ι Γάλλοι σ τρ α τη γο ί το υ 1940 α π ο δ είχ θ η κα ν α ν ε π ίδ ε κ το ι μάθησ ης. Το ζη το ύ μ ε ν ο για το ν Γ κο υ ντέρ ια ν, μ ετά τη ν επ ίτευ ξη τη ς διάσπασης, ή τα ν το προς τα πού έπ ρεπ ε τώ ρα να κ ιν η θ ε ί. Γνώ­ ρ ιζε ό τ ι πίσω από το XIX ΜΚΣΣ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε το XIV ΜΚΣΣ, κα ­ θώ ς και ένα σώμα σ τρ α το ύ π εζικού. Ω στόσο, τ ις π ρώ τες α υ τέ ς ώ ρες μ ε τά τη δ ιά ρ ρ η ξη τη ς το π ο θ εσ ία ς το υ Μ εύση ή τα ν μό­ νος. Η λο γική θ α το υ επ έβ α λλε να π α ρ α μ είν ει σ το π ρ ογεφ ύρ ω ­ μα και να α ν α μ έν ει το XIV ΜΚΣΣ, ώ σ τε έ χ ο ν τα ς εξα σ φ α λισ μ ένα τα νώ τα το υ να ε κ τ ε λ έ σ ε ι ένα νέο άλμα. Κ ά τι τέ τ ο ιο , όμως, θ α α ν τέ β α ιν ε τ ις α ρχές που ο ίδ ιο ς είχ ε θ έ σ ε ι σ το β ιβ λίο το υ κα ι α ­ κο λο ύ θ η σ ε σε όλη το υ τη σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία ως α ξιω μ α τικό ς των τεθω ρακισ μένω ν. Μ ε τά από τη σ υνομ ιλία το υ με το ν α ξιω μ α τι­ κό επ ιχειρήσ εω ν τη ς 1ης ΜΠα, Β ά λ τερ Β εν κ - τ ο ν μ ε τέ π ε ιτα σ τρ α τη γό που σ υ νέδ εσ ε το όνομά το υ με τη μάχη το υ Β ε ρ ο λ ί­ νο υ -, ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν π είσ τη κ ε ό τ ι ό φ ε ιλ ε να ρ ιψ ο κινδ υ νεύ σ ει, γ ια μία ακόμ η φορά. θ α ά φ η ν ε τη 10η ΜΠα να προασπίσει το π ρογεφύρω μα, τη ν ώρα που η 1η ΜΠα κα ι η 2η ΜΠα θ α κιν ο ύ ­ ν το δ υ τικ ά -ν ο τιο δ υ τικ ά , με σκοπό να απ οδια ρ θρώ σ ουν ε ν τ ε ­ λώς το γ α λ λ ικ ό μέτωπο. Σ το μ ετα ξύ , ο Λ α φ ο ν τέν είχ ε λ ά β ει δύ ο σ υ ν τά γ μ α τα π εζι­ κού (το 205 ΣΠ και το 213 ΣΠ, το οποίο το υ ε ίχ ε α φ α ιρ ε θ ε ί

ν ε ξ ά ρ τη τα ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό μ ε ν α τη ν τα χ ύ τη τα κα ι τη μ εγά λη το υ ς α κτίνα δράσης; Μ ια επ ιτυ χ ή ς επ ίθ εσ η θ α φ έ ρ ε ι μια γρήγορη ν ί­ κη σε μ εγά λο β ά θ ο ς και π λάτος σ τη ν εχ θ ρ ικ ή δ ιά τα ξη . Οι ε ­ χ θ ρ ικ έ ς ε φ ε δ ρ ε ίε ς , ακόμη και ο ι θ ω ρ α κισ μ ένες ή ο ι μηχανο κί­ ν η τες , θ α φ θ ά σ ο υ ν στη σ κηνή το υ δ ρ ά μ α το ς πολύ αργά. Εδώ β ρ ίσ κ ετα ι η λύση το υ μό νιμ ου π ρ οβ λήμα τος, το υ πώς να ε κ μ ε ­ τ α λ λ ε υ τ ε ίς τη ν επ ιτυχία . Η διάσπαση το υ εχ θ ρ ικ ο ύ μετώπου και η κα τα δίω ξη το υ η ττη μ έ ν ο υ εχ θ ρ ο ύ α να γεννώ ντα ι και πάλι

Ο Γάλλος διοικητής της 2ης Στρατιάς, στρατηγός Σαρλ Ουντζιζέ, εικονίζεται εδώ να υπογράψει την ανακωχή με τους Γερμανούς. Ο ίδιος φέρει τεράστιο βάρος της ευθύνης για την κατάληξη αυτήν της γαλλικής πολεμικής προσπάθειας του 1940.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 9

β ρ ίσ κ ο ν τα ι σ τα νώ τα τω ν τ ε λ ε υ τα ίω ν και να τα π λ ή ττο υ ν ε κ ε ί που ο θ ώ ρα κάς το υ ς ή τα ν λ ιγ ό τε ρ ο ισχυρός. Η δράση τω ν γα λλικώ ν α ρμάτω ν ενέπ νευ σ ε κα ι ο ρ ισ μ ένο υ ς Γάλλους π υ ρ ο β ο λ η τές που αποφάσισαν τ ε λ ικ ά να πολεμήσουν. Και μά λισ τα π ολέμησα ν καλά, εξο υ δ ε τε ρ ώ ν ο ν τα ς τη ν ίλη των γ ερ μ α νικώ ν αρμάτω ν, πλην ενό ς ά ρ μ α το ς. Ω στόσο, ο ι γ ε ρ μ α ν ι­ κ ές εν ισ χ ύ σ ε ις β ρ ίσ κο ντα ν κοντά. Σε λίγο, ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν έ ­ σ τ ε ιλ ε σ το σ η μ είο και τη 2η Ιλη το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Αρμάτω ν κα ι το υ ς π εζο ύς το υ Σ υ ν τά γ μ α το ς «Grossdeutschland». Σ τα δ ια ­ κά, ο ι δ υ ν ά μ εις α υ τέ ς εξο υ δ ετέ ρ ω σ α ν το υ ς Γάλλους α μ υ ν ό μ ε­ νους. Το γ α λ λ ικ ό 213 ΣΠ δ ια λ ύ θ η κ ε και η 7η Α νεξά ρ τη τη Επιλα ρ χ ία Α ρμάτω ν ε ξ ο υ δ ε τε ρ ώ θ η κ ε , έχ ο ν τα ς α π ο λέσ ει τα δύο τ ρ ίτ α τω ν α ρμάτω ν τη ς (30 από τα 40 που δ ιέ θ ε τ ε αρχικά). Σ ύντομ α , κ ά θ ε μορφή α ν τίσ τα σ η ς κ α τέρ ρ ευ σ ε. Η «γραμμή

Γερμανικό άρμα περνά τον Μεύση μέσω πλωτής γέφυρας. Πρόκειται για άρμα Pz.Kpfw. IV τη ς 1ης ΜΠα. Η φωτογραφία πιθανόν να έχει ληφ θεί τη 15η Μαΐου, όταν η οργανωμένη αντίσταση των Γάλλων στον τομέα του Σεντάν είχε πάψει να υφίσταται.

προηγουμένω ς), καθώ ς κα ι ο ι 4η κα ι 7η Α ν εξά ρ τη τες Επιλαρχ ίε ς Αρμάτων. Απ οστολή το υ ή τ α ν η εξά λ ειψ η το υ γ ερ μ α ν ικ ο ύ π ρ ογεφ υρ ώ μα το ς. Το σ χέδιο π ρ ο έθ λεπ ε τη ν τα υ τό χ ρ ο ν η επ ί­ θ εσ η τω ν δύ ο γα λλικώ ν σ υντα γμά τω ν, το κα θ ένα υπ οσ τηριζόμ ενο από μία επ ιλαρ χία αρμάτων. Ω στόσο, η σύγχυση ή τα ν τ ό ­ σο μεγάλη, ώ στε η επ ίθ εσ η δ ε ν ε κ τ ο ξ ε ύ θ η κ ε παρά ώ ρες α ρ γό ­ τε ρ α κα ι μ ά λισ τα εν τελ ώ ς α σ υ ντό νισ τα , με μόνο το ένα σύ­ ντα γμ α π εζικού να εφ ο ρ μ ά κα ι α υ τό να μην κ α τα φ έ ρ ν ε ι να συ­ ν το ν ίσ ε ι τη ν επ ίθ εσ ή το υ με τα φ ίλ ια ά ρμ α τα μάχης, ό τα ν ήδη το γ ε ρ μ α ν ικ ό π ρογεφ ύρω μα είχ ε α ρ χ ίσ ει να ε ν ισ χ ύ ετα ι. Φ υσικό α π ο τέλεσ μ α ή τα ν η α ν τεπ ίθ εσ η να α π ο τύχ ει εντελώ ς. Αν ο ι Γάλλοι κ α τά φ ερ ν α ν να ε κ το ξ ε ύ σ ο υ ν μια σ υ ν το ν ισ μ έν η α ν τε π ί­ θ εσ η το ίδ ιο βράδυ ή έστω τ ις π ρώ τες πρω ινές ώ ρες, ό τα ν δ εν υπήρχαν γ ερ μ α ν ικ ά ά ρ μ α τα στη ν ό τια όχθ η το υ Μ εύση, ο ι πι­ θ α ν ό τη τε ς επ ιτυ χ ία ς θ α ή τα ν ε ξ α ιρ ε τ ικ έ ς . Κανένας, όμως, συ­ ν το ν ισ μ ό ς δ ε ν ε π ιτε ύ χ θ η κ ε κα ι έ τσ ι η ε υ κ α ιρ ία χ ά θ η κε. Κατόπ ιν το ύ το υ , ο Λ α φ ο ν τέ ν δ ια τά χ θ η κ ε να σ χ η μ α τίσ ει νέο α μ υ ν τικ ό μέτω πο σ το ύψ ος τη ς Μπουλσόν. Δ ε ξ ιά το υ τ ά ­ χ θ η κ ε ό ,τι ε ίχ ε α π ο μ είν ει από τη ν 71η ΜΠ. Θ εω ρητικά , ο Ο υ­ ν τζιζέ ε ίχ ε α να σ χ η μ α τίσ ει το μέτω πο το υ 10ου ΣΣ κα ι ε ίχ ε σχη­ μ α τίσ ει σ υ νεχ ές μέτω πο με τ ις λοιπ ές δ υ ν ά μ εις τη ς 2ης Σ τρ α ­ τιά ς . Β έβα ια , η π ρ α γ μ α τικ ό τη τα ή τ α ν δ ια φ ο ρ ετικ ή . Πρώ τον μεν, πέρα από το α ρ ισ τερ ό π λευρ ό τω ν υ π ολειμ μά τω ν τη ς 55ης ΜΠ δ ε ν υπ ήρχε παρά α π έρ α ντο κενό. Δ ε ύ τ ε ρ ο ν δε, το 10ο ΣΣ, το οπ οίο ο Ο υ ντζιζέ δ ιέ τ α ξ ε να σ χ η μ α τίσ ει α μ υ ν τικ ό μέτωπο, δ ε ν α π ο τελο ύ σ ε π λέον παρά ένα α π ίσ τευ το σ υ ν ο ν θ ύ ­ λ ευ μ α η μ ιδ ια λυ μ ένω ν μονάδω ν με κα τα π το η μ ένο η θ ικ ό . Π αρό­ λα α υτά , ο ι Γάλλοι ά ν τεχ α ν ακόμη. Τότε, ο Γ κ ο υ ν τέ ρ ια ν χ ρ ησ ιμ οπ οίη σ ε τη ν 1η ΜΠα κα τά τη ς ■■γραμμής τη ς Μ πουλσόν», αμέσω ς μ ό λις α υ τό κα τέσ τη ε φ ι­ κτό. Ε κεί έ λ α β ε χώρα μια σ κληρή α ρ μα το μα χία . Τα γ ερ μ α ν ικ ά π υροβόλα τω ν 37 mm τω ν αρμάτω ν Pz.Kpfw. Ill τη ς 1ης Ιλης το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Αρμάτω ν - τ α πρώτα γ ερ μ α ν ικ ά ά ρ μ α τα που πέρασαν το ν Μ ε ύ σ η - α π ο δ είχ θ η κα ν α νίκα να να δ ια τρ ή σ ο υ ν τ ις θ ω ρ α κ ίσ εις τω ν γα λλικώ ν α ρμάτω ν κα ι έ τσ ι η 1η ΜΠα υπέστη α π ώ λειες από τ ις δύ ο γ α λ λ ικ έ ς επ ιλα ρ χίες αρμάτων. Ω σ τό ­ σο, τα γ ερ μ α ν ικ ά ά ρ μ α τα είχ α ν δύ ο ά λλα -σ η μ α ν τ ικ ά - π λ εο ν ε­ κτή μ α τα . Δ ιέ θ ε τ α ν ό λα σ υ σ τή μ α τα επ ικοινω νιώ ν (ασύρματο), ό ν τα ς έ τσ ι ικανά να σ υ ν το ν ίζο υ ν τη δράση το υ ς , ενώ ή τα ν α ρ­ κ ε τά τ α χ ύ τε ρ α τω ν γαλλικώ ν, ό ν τα ς ικα νά να τα ξεπ ερ νο ύν, να

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

τ η ς Μ πουλσόν» α π ο σ υ ν τέθ η κ ε σ τα «εξ ων σ υ ν ετέ θ η » με το υ ς Γάλλους π εζο ύς και π υ ρ ο β ο λ η τές που είχα ν α π ο μ είν ει στα ό ­ πλα να τρ έπ ο ν τα ι σε φ υγή. Μ ά τα ια ο δ ιο ικ η τή ς π υ ροβ ολικο ύ το υ 10ου ΣΣ, σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Π ονσελέ, επ ιχείρ η σ ε να σ τα μα ­ τ ή σ ε ι το υ ς ά ν δ ρ ες το υ. Ε ντελώ ς α π ο γο η τευ μ ένο ς α υ το κ τό ν η σε μ ε ρ ικ έ ς η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α . Ενώ η μάχη το υ Σ εν τά ν έ λ η γ ε με α υ τό ν το ν τρόπο, ο Γκου­ ν τέ ρ ια ν , χω ρίς ά λλο υ ς περισπασμούς, σ υνέχ ισ ε τη ν ε κ τέ λ ε σ η το υ σ χεδ ίου το υ , εφ ο ρ μ ώ ντα ς με τ ις 1η κα ι 2η ΜΠα. Οι δύο γ ε ρ μ α ν ικ έ ς μ ε ρ α ρ χ ίες κα τα δίω ξα ν α ρχικά τ α θ λ ιβ ε ρ ά υπ ο λείμ ­ μα τα το υ 10ου ΣΣ. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η σ φ οδρή μάχη σ το χωριό Σ τον, όπου ο ι Γερ­ μα νοί α ν τιλ ή φ θ η κ α ν - γ ια πρώτη φ ορά τό σ ο έ ν τ ο ν α - τη ν π οιο­ τ ικ ή υπ εροχή τω ν γα λλικώ ν αρμάτων. Η μάχη τη ς Σ το ν δ ό θ η κ ε μ ετα ξύ 15ης και 17ης Μ άίου. Οι Γάλλοι π ολέμη σ α ν ηρω ικά. Ενα άρμα το υ ς Β1 -bis, με δ ιο ικ η τή το ν λοχαγό Π ιέρ Μ π ιγιό τ (γιος το υ σ τρ α τη γο ύ), κ α τέ σ τρ ε ψ ε 13 γ ερ μ α ν ικ ά ά ρ μ α τα (δύο Pz.Kpfw. IV και 11 Pz.Kpfw. Ill) κα ι δύ ο γ ε ρ μ α ν ικ ά α ν τια ρ μ α τικ ά π υροβόλα, δ εχ ό μ ενο 140 πλήγματα, ε κ τω ν οποίων κα νένα δ εν δ ιέ τρ η σ ε το ν ισχυρό το υ θώ ρακα. Στη Σ τον, τ ρ ε ις γ α λ λ ικ έ ς ί­ λ ε ς , ε ν ισ χ υ μ έ ν ε ς με ένα τά γ μ α κα ι ένα ν λόχο π εζικού, π ο λέμ η ­ σαν επί δύ ο η μ έ ρ ε ς με τη 10η ΜΠα και το Σ ύντα γμ α «Grossdeutschland». Για τη ν κα τοχ ή το υ χωριού έλα β α ν χώρα σ υ ν εχ είς επ ιθ έ σ εις και α ν τεπ ιθ έ σ εις . Οι Γερμανοί το κ α τέ λ α ­ βαν 16 φ ο ρ ές, μόνο κα ι μόνο για να το χάσ ουν ξανά από γ α λ λ ι­ κές α ν τε π ιθ έ σ εις . Τελικά, με τη 17η επ ίθ εσ η το κέρ δ ισ α ν ο ρ ι­ σ τικά , με τη ν ενίσ χυσ η δύ ο μεραρχιώ ν π εζικού το υ ς , δ ίν ο ν τα ς τ έ λ ο ς στη μάχη το υ Σ ε ν τά ν κα ι ο υ σ ια σ τικά στη μάχη τη ς Γαλ­ λία ς, η οπ οία από το σ η μ είο ε κ ε ίν ο και μ ετά ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε σε ένα θ α νά σ ιμ ο π α ιχνίδι με το ν χ ρ όνο που όμως λ ε ιτο υ ρ γ ο ύ σ ε υπέρ τω ν Γερμανών.

£ Η διάσπαση του Σεντάν επιτεύχθηκε για τους Γερμανούς χάρη στην εκτεταμένη συνδρομή της Luftwaffe. Η Γερμανική Αεροπορία κατάφερε να συντρίψει το ηθικό των Γάλλων στρατιωτών. J

ΕΠΙΛΟΓΟΙ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η μάχη τη ς Γαλλίας τελ είω σ ε ο ρ ισ τικ ά σ τις 7 Ιουλίου 1940, ό τα ν π α ρ α δ όθ ηκα ν και ο ι τ ε λ ε υ τ α ίε ς φ ρ ο υ ρ έ ς τω ν οχυρώ ν τ η ς γρα μμ ής «Μαζινώ», ο ι οπ οίες εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να α ν τ ισ τ έ κ ο ­ νται, αν και ο ι εχ θ ρ ο π ρ α ξίες είχα ν τ ε ρ μ α τ ισ τ ε ί επισήμω ς σ τις 22 Ιουνίο υ. Είχε σ το ιχ ίσ ε ι στη Γερμανία 27.074 νεκρ ο ύ ς, 18.384 ε ξ α φ α ν ισ θ έ ν τε ς , ο ι οπ οίοι μά λλον π ρέπει να π ερ ιλ η φ θ ο ύ ν σ τους νεκρ ο ύ ς, καθώ ς κα ι 111.034 τρ α υ μ α τίε ς . Οι Γάλλοι θ ρ ή ­ νησ α ν τη ν απώ λεια 92.000 νεκρώ ν κα ι 200.000 τραυματιώ ν. Οι εντυπ ω σ ια κο ί και μόνο α υ το ί α ρ ιθ μ ο ί δ είχ ν ο υ ν κα θα ρά ό τ ι η μάχη τη ς Γαλλίας δ ε ν α π ο τέλ εσ ε μια α σ ή μα ντη σ ύ γκρ ο υ ­ ση αλλά μια ε ξ α ιρ ε τ ικ ά σ φ οδρή μάχη. Α π ο δ εικνύο υν, επίσης, ξεκ ά θ α ρ α ό τ ι ο ι σ τρ α τιώ τε ς τω ν σ υμμαχικώ ν σ τρα τώ ν π ο λέμ η­ σαν ηρω ικά, γ ι’ α υ τό και έχασαν τη ζωή το υ ς. Δ ε ν ή τα ν ο ι σ τρ α ­ τιώ τε ς που έχασ αν τη μάχη. Η ταν ο ι δ ιο ικ η τέ ς το υ ς, η α νώ τατη η γεσ ία το υ ς σ υ γκεκρ ιμ ένα , η οποία δ ε ν το υ ς έδω σ ε π ο τέ τη δ υ ν α τό τη τα να υπ ερασ π ιστούν τη ζωή και τη ν τιμ ή το υ ς . «Στον π όλεμο κ ά θ ε μ εγά λη κα τα σ τρ ο φ ή έ χ ε ι και ένα ν μεγά λο έν ο ­ χο», δια κή ρ υ σ σ ε ο Ναπολέων. Π οιος, α λή θ εια , θ α μπ ορούσε να α μ φ ισ β η τή σ ει τα λ ε γ ό μ ε ν ό το υ σ τη ν περίπτωση α υτήν; Ο υσ ιασ τικά , η μάχη τη ς Γαλλίας είχ ε λ ή ξ ε ι μ ετά τη ν τριπλή διάσπαση το υ γα λ λ ικ ο ύ μετώ που σε Ού, Ναμύρ κα ι Σεντάν. Η διάσπαση το υ Σ ε ν τά ν ε π ιτε ύ χ θ η κ ε για το υ ς Γερμανούς χάρη σ την ε κ τ ε τ α μ έ ν η σ υνδρο μή τη ς Luftwaffe. Η Γερμανική Α ε ρ ο ­ πορία κ α τά φ ε ρ ε να σ υ ν τρ ίψ ε ι το η θ ικ ό τω ν Γάλλων σ τρ α τιω ­ τών, επ ιτρ έπ ο ν τα ς στα χ ερ σ α ία τμ ή μ α τα να δ ια β ο ύ ν το ν π οτα­ μό και να κρ ίνο υν τη ν π ο ρεία τη ς σ ύγκρ ο υ σ η ς α ντιμ ετω π ίζο ­ ντα ς μικρή - σ χ ε τ ικ ά - α ντίσ τα σ η . φυσ ικά, η γα λλική ανώ τα τη διο ίκη σ η φ έ ρ ε ι α κ έρ α ια τη ν ε υ ­ θ ύ ν η τη ς κα τα σ τρ ο φ ή ς. Ω σ τόσ ο δ εν ε υ θ ύ ν ε τ α ι λ ιγ ό τε ρ ο ο δ ι­ ο ικ η τή ς τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς, σ τρ α τη γό ς Ο υντζιζέ, ο ύ τ ε ο δ ιο ικ η ­ τή ς το υ 10ου ΣΣ, σ τρ α τη γό ς Γκρανσάρ. Αν η ανώ τα τη δ ιοίκησ η δ εν γνώ ριζε, α υ το ί ό φ ε ιλ α ν να γνω ρ ίζουν τη ν π ο ιό τη τα τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν σ τα οποία είχα ν α ν α θ έ σ ε ι τη φ ρ ούρη σ η το υ τ ο ­ μέα το υ Σεντάν. Επίσης ό φ ε ιλ α ν να α π α ιτήσ ουν τη χορήγηση τω ν α π α ρα ίτητω ν γ ια τη ν ά μυνα μέσων (νάρκες, α ν τια ρ μ α τικ ά , α ντια ερ ο π ο ρ ικά πυροβόλα) κα ι να φ ρ ο ν τίσ ο υ ν να β ελτιώ σ ο υ ν το επ ίπ εδο εκ π α ίδ ευ σ η ς και, κα τά σ υνέπ εια το η θ ικ ό τω ν ανδρών το υ ς με ε ν τα τικ ή εκπ α ίδευσ η. Τίπ οτα από α υ τά δ ε ν έ γ ιν ε. Α ν τίθ ετα , πριν τη θ ύ ε λ λ α , μια α­ π ίσ τευ τη μ α κ α ρ ιό τη τα β α σ ίλ ευ ε σ τις γ α λ λ ικ έ ς γρα μ μ ές. Ποιος, όμως, σ οβα ρός σ τρ α τη γό ς θ α μπ ορούσε να κ ο ιμ ά τα ι ήσ υχος έ ­ χ ο ντα ς α ν α θ έ σ ε ι σε μία ε π ισ τρ α τε υ ό μ εν η μεραρχία, με π εν ι­ χρά εξο π λισ μ ένο υ ς και κακά ε κ π α ιδ ευ μ έν ο υ ς ά νδ ρ ες , ένα ν ζω­ τικ ό το μ έ α μ ή κους 20 χλμ.; Γ ια τί ο Ο υ ντζιζέ δ ε ν έ τα ξ ε , έστω ως ε φ ε δ ρ ε ία , μία από τ ις ε ν ε ρ γ έ ς το υ μ ερ α ρ χ ίες; Ακόμη και ό τα ν ο το μ έ α ς τη ς 55ης ΜΠ μ ειώ θ η κ ε σε 15 χλμ. με τη ν ανάπ τυξη τη ς 71ης ΜΠ σ το δ ε ξ ιό τη ς π λευρ ό, η ε ν λόγω μερ αρ χία, με τα γνω στά π ρ οβ λήμα τα που π ρ ο α να φ έρ θ η κα ν, για τα οποία -π ρ ο ς τιμ ή τ ο υ - ο Λ α φ ο ν τέ ν είχ ε μ ιλή σ ει και ε ίχ ε δ ια μ α ρ τυ ρ η θ εί, δ ε ν ή τα ν σε θ έσ η , κ λ ιμ α κ ο ύ μ εν η σε βά θο ς, να α ν τιμ ετω π ί­ σ ει τη γ ερ μ α ν ικ ή επ ίθεσ η και κυρίω ς τη ν από α έ ρ ο ς επ ίθεσ η των Stuka. Μ ε τά τη διάσπαση α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μια ακόμη σ ειρ ά ε γ κ λ η μ ά ­ των. Το πρώτο έχ ει να κά νει με τη θ υ σ ία τω ν γεννα ίω ν πληρω­ μάτω ν τω ν σ υμμαχικώ ν βομβαρδιστικώ ν. Τα πληρώ ματα α υτά σ την κ υ ρ ιο λ ε ξ ία θ υ σ ιά σ τη κα ν, εφ ό σ ο ν δ ια τά χ θ η κ α ν να ε π ιτ ε ­ θ ο ύ ν σε μια «σ φηκοφω λιά». Τα ε κ α το ν τ ά δ ε ς γ ε ρ μ α ν ικ ά α ν τ ια ­ ερο π ο ρικά και μ α χ η τικά απλώς το υ ς σφαγίασαν. «Η α π ρονοη­ σία τω ν ιθ υ νό ντω ν από το ν κα ιρό τη ς ε ιρ ή ν η ς ο δ η γ ε ί σ τη ν ά­ σκοπη θ υ σ ία τω ν κα λύτερ ω ν σ το ιχείω ν ενό ς έθ νο υ ς» , όπως

;« II

Γ ερμανικό άρμα Pz.Kpfw. Ill διασχίζει κατεστραμμένο γαλλικό χωριό. Η επίθεση του Γκουντέριαν στον τομέα του Σεντάν με τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες και την υποστήριξη εκατοντάδων βομβαρδιστικών επί μετώπου 20 μόλις χιλιομέτρων, δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει σε διάσπαση των θέσεων των δύο -κακής ποιότητας- γαλλικών μεραρχιών που βρέθηκαν απέναντι του.

χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά α ν α φ έ ρ ε ι ο Ε λ β ετό ς ισ το ρ ικ ό ς Ε ντι Μ πάγιερ σ χο λιά ζο ντα ς τις εν λόγω ε π ιθ έσ εις. Και είν α ι γεγο νό ς ό τ ι η π ο λιτική και σ τρ α τιω τική η γεσ ία τη ς Γαλλίας τη ν π ερ ίοδ ο ε κ ε ίν η δ ε ν σ εβ ά σ τη κε επ ’ ο υ δ ε ν ί το α ίμα τω ν παιδιώ ν τη ς κα ι το α ίμα τω ν συμμάχων τη ς. Η ανώ τατη σ τρ α τιω τική -α λ λ ά και π ο λ ιτ ικ ή - η γεσ ία τη ς Γαλλίας κα ι τη ς Β ρ ε τα ν ία ς είχ α ν α ρ ν η θ ε ί να α ν τικ ρ ύ σ ο υ ν τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα α ρ κ ε τά έ τη πριν α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν τη ν κα τα σ τρ ο φ ή . Η ε ιρ η ν ό φ ι­ λη στάση τω ν π ολιτικώ ν κα ι η απρονοησία, α λλά κα ι η ε π α γ γ ελ ­ μ α τική α νεπ ά ρ κεια τω ν ευ νο ο ύ μ ενω ν από το ε κ ά σ το τε κ α θ ε ­ στώς σ τρ α τιω τικώ ν π ρ οκά λεσ α ν τη συμφορά. Σε κα θα ρά σ τρ α ­ τιω τικ ό επίπεδο, η α δ υ να μ ία τω ν Γάλλων σ τρα τη γώ ν να α ντιλη φ θ ο ύ ν τ ις α λλ α γ ές που είχ α ν σ υ ν τ ε λ ε σ τ ε ί σ τη ν π ο λεμική τ ε ­ χνολο γία , ο ι ο π οίες είχα ν ως σ υνέπ εια τη μ ετα τρ οπ ή τω ν κλα ­ σικών αρχών το υ π ολέμου κα ι τη ν π ροσαρμογή το υ ς σε νέα δ εδ ο μ ένα , α π ο τέλ εσ ε τη ν α ιτία τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς ή ττα ς . Το ά ρ ­ μα μάχης κα ι το α ερ ο σ κά φ ο ς θ α δ ια δ ρ α μ ά τιζα ν σ το εξή ς ένα ν νέο -κ α τ α λ υ τ ικ ό - ρόλο σ τις χ ερ σ α ίες μάχες. Ο π ό λεμο ς σ την ξη ρά είχ ε μ ετα τρ α π εί σε α ερ οχ ερ σ α ίο, έ τσ ι όπως π α ρ εμ έν ει ως και σ ήμερα. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) H. Guderian: ACHTUNG-PANZER!, Brockhampton Press, London, 1999. (2) B. A. Χαρτ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΓΕΣ, 7ο ΕΓ, Αθήνα, 1988. (3) ΡΚαρτιέ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Πάπυρος , Αθήνα, 1964. (4) Σαρλ ντε Γκωλ: Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα, 1999. (5) Ε. Μπάγιερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, Διεύθυνση Συμπληρωματικών Εκδόσεων ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1964. (6) A. Shepperrd: FRANCE 1940, Osprey, London, 1990. (7) M. Windrow: THE PANZER DIVISIONS, Osprey, London 1999.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 1

SPECIAL OPERATIONS EXECUTIVE Η βρειανικη ειδική υπηρεσία

S O I:

r

1 9 4 0 -1 9 4 6

T H IS W A S T H E H Q O F T H E

SPECIAL OPERATIONS EXECUTIVE A S E C R E T S E R V IC E W H IC H S U P P O R T E D R E S IS T A N C E I N A L L 1 , E N E M Y -O C C U P IE D V C O U N T R IE S

που Βπ «πυρπολούσε ιην Ευρώπη» Η αναμνηστική πλακέτα στην είσοδό του αρχηγείου της SOE.

Εκπαίδευση πρακτόρων της SOE και του OSSoi οποίοι συμμετείχαν στην επιχείρηση »Jedburgh».

22 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΠΟΡΙΑ

ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ

^O R T M A ^

Η διάσημη -σ ή μ ερ α - Εκτελεστική Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων (Special Operations Executive - S0E) υπήρξε μια μυστική βρετανική υπηρεσία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Γνωστή με διάιρορεί: προσωνυμίεα onuic ((0 μυστικοί oipaioc του ΤσώρτσιΠ» (Churchill’s Secret Army) ή ((Το υπουργείο του μη ευνενούς πολέμου» (The Ministry of Ungentlemanly Warfare), n SOE σχηματίστηκε με στόχο την ανάπτυξη και υποστήριξη αντιστασιακών κινημάτων για τη διεξαγωγή κατασκοπείας ανορθόδοξου πολέμου και δολιοφθορών one κατεχόμενες από tic δυνάμεις του Αξονα χώρες me Ευρώπης m Acppik0c και της Aoiac. ς επίσημη η μ ερ ο μ η νία δ η μ ιο υ ρ ­ γία ς τη ς SOE α ν α φ έρ ετα ι η 22α Ιουλίου 1940. Είχε π ρ ο η γη θ εί η

η

κα τά ρρευσ η τη ς Γαλλίας και η ε ­ π ιτυχ ημ ένη -α λ λ ά ταπ εινω τική και με μεγάλο κόσ το ς σε π ολεμικά δια φ υγή τη ς Β ρ ετα νική ς Ε κσ τρ α τευ τική ς Δύναμης (British Expeditionary Force - BEF) από τις α κ τέ ς τ η ς Δ ο υνκέρ κης. Οι δ ιερ γ α ­ σίες γ ια το ν σ χηματισμό τη ς SOE ξ ε κ ίν η ­ σαν λίγ ες η μ έ ρ ε ς μ ετά τη γα λλική σ υ ν θ η ­ κολόγηση τη ς 22ας Ιουνίου 1940. Την 1η Ιουλίου 1940 π ρ α γμα τοπ οιήθη κε σ ύσ κε­ ψη στο β ρ ετα ν ικ ό Υπουργείο Εξω τερικώ ν με σκοπό τη δ ιερ εύ ν η σ η τω ν δ υ ν α το τή ­ των για τη σ υγκρότησ η μιας νέα ς οργάνω­ σης που «...θα μπορούσε να σ υντονίσ ει, να εμ π νεύσ ει και να β ο η θ ή σ ει τα κα τα π ιε­ σμένα έ θ ν η τω ν κατεχόμενω ν χωρών». Την επ όμενη η μ έρ α (2 Ιουλίου 1940), ο π ροερχόμενος από το Κόμμα τω ν Ε ργα τι­ κών υπουργός Ο ικονομικού Π ολέμου σερ Χιού Ν τάλτον, ύσ τερα από π ροηγούμενη συνεννόηση με το ν πρωθυπουργό Ο ύίνστον Τσώρτσιλ, α π έσ τειλε επιστολή προς το ν υπουργό Εξω τερικώ ν τη ς Β ρ ε­

τα νία ς, λόρδο Χ άλιφαξ, σ την οποία α νέ­ λ υ ε το ν χαρ α κτήρ α και το υ ς σκοπούς τη ς οργάνωσης. Σ την επιστολή α ναφ έρονταν, μ ετα ξύ άλλων, τα εξής: «...Πρέπει να ορ­ γανώ σουμε κινή μ α τα σ τις κ α τεχ ό μ ενες μαπό έσ α -το ν εχ θ ρ ό χώ ρ ες; παρόμοια με το Σιν Φ έιν τη ς Ιρλανδίας, το υ ς Κ ινέζους α ντά ρ ­ τ ε ς που τώ ρα μά χονται το υ ς Ιάπωνες, το υ ς Ισπανούς α τά κ το υ ς που δ ια δ ρ α μ ά τι­ σαν τό σ ο σ ημ α ντικό ρόλο στη νίκη του Ο υ έλ ιν γ κ το ν ή -α ς το π α ρ α δ εχ θ ο ύ μ ε- α­ νάλογα με τις οργανώ σεις που ο ι Ναζί έ ­ χουν α ναπ τύξει με τό σ ο α ξιοσ ημείω το τρόπο σ χεδόν σε κά θε χώρα το υ κόσμου. Αυτή η “δη μ ο κρ α τική δ ιε θ ν ή ς " π ρέπει να υ ιο θ ε τή σ ε ι π ολλές και δ ια φ ο ρ ε τικ έ ς μ ε­ θ ό δ ο υ ς όπως η δ ο λιο φ θ ο ρ ά σε βάρος βιομηχανικώ ν και σ τρατιω τικώ ν στόχων, η α γκιτά τσ ια (υποκίνηση) και η παρακίνηση σε απ εργία τω ν εργαζομένω ν, η ακατάπαυστη προπαγάνδα, η τρ ομ ο κρ ά τη σ η ή η ε κ τέ λ ε σ η προδοτώ ν και Γερμανών αξιωματούχων, το μπ οϋκοτάζ και η υποκίνηση εξεγέρσεω ν... Π ρέπ ει να εμπ λακούν ά μ ε­ σα ο ι π ληθυσ μοί των κα τεχόμενω ν χωρών το υ ς οπ οίους η οργάνωση θ α υπ οστηρί­

• ■■

Το αρχηγείο της SOE στον αριθμό 64 της Μπέικερ Σ τρ ιτ στο Λονδίνο και η αναμνηστική πλακέτα στην είσοδό του.

ξει, θ α εν θ α ρ ρ ύ ν ε ι και θ α σ υντονίσ ει. Εί­ ναι σ α φ ές σε εμ έν α ό τ ι μια οργάνωση α υ ­ τή ς τη ς κλίμακας και α υτού το υ χα ρ α κτή­ ρα δ εν μπ ορεί να σ χ η μ α τισ τεί στο πλαίσιο τη ς τυπ ική ς δ ιο ικ η τικ ή ς δο μή ς των β ρ ε­ τα νικώ ν πολιτικώ ν υπηρεσιών ή το υ σ τρ α ­ τιω τικο ύ μηχανισμού... Από τα σ τελέχη μιας τέ το ια ς οργάνω σης α π α ιτείτα ι από­ λυτη μ υ σ τικό τη τα , ένα είδ ο ς φ α να τικο ύ ενθο υσ ιασ μο ύ, π ρ οθυμία γ ια σ υνεργασία με ανθρώ πους δ ια φ ο ρ ετικώ ν ε θ ν ικ ο τ ή ­ των και απόλυτη π ο λιτική αξιοπιστία. Αναμφίβολα, α ρ κ ε το ί α ξιω μ α τικοί δ ια θ έ ­ το υ ν τα παραπάνω χ α ρ α κτη ρ ισ τικά και, αν σι άνθρω ποι α υ το ί είν α ι δ ια θέσ ιμ ο ι, είνα ι σκόπιμο να χρησιμοπ οιηθούν. Αλλά, κατά τη ν άποψή μου, η οργάνωση πρέπει να ε ί­ ναι εντελώ ς α νεξά ρ τη τη από το ν μηχανι­ σμό το υ Υπουργείου Πολέμου...». Η παραπάνω πρόταση, α νεξά ρ τη τα από το αν α π οτελούσ ε ορ θή σ τρ α τη γική επιλογή για τη διεξαγω γή ενός πολέμου που εξελ ισ σ ό τα ν τα χ ύ τα τα σε μια γενικ ευ μ έν η και μ έχρις εσχάτω ν σύγκρουση, υποδήλωνε τη δύσκολη θ έσ η σ την οποία είχ ε π ε ρ ιέ λ θ ε ι η β ρ ετα νική π ολιτική και

κερ στο Λ ονδίνο και γ ια το ν λόγο α υ τό ν η SOE α να φ ερ ό τα ν μ ερ ικ ές φ ο ρ ές και ως «Οι ά τα κ το ι τη ς οδού Μ πέικερ» (The Baker street Irregulars). Η δράση τη ς SOE επ εκ τά θ η κ ε σε ό λες τ ις χώρες που κα τέχ ο ντα ν ή είχαν δ ε χ θ ε ί επ ίθεσ η από το ν Αξονα (και σε μ ερ ικές ο υ δ έτε ρ ε ς ), ε κ τό ς από τ ις π ερ ιοχές που είχα ν ε ξ α ιρ ε θ ε ί κατόπ ιν συμφω νίας τη ς Β ρ ετα νία ς με το υ ς κύ ρ ιο υ ς συμμάχους τη ς, τις ΗΠΑ και τη ν ΕΣΣΔ. Κατά τη δ ιά ρ ­ κ εια το υ πολέμου, το προσωπικό που η οργάνωση είχ ε υπό τις ε ν το λ ές τη ς ή ήλεγχε, έ φ θ α σ ε να α ρ ιθ μ ε ί 10.000 ά νδρ ες και 3.200 γυ να ίκες. Από το υ ς ά νδρ ες, οι μισοί και πλέον (και α ρ κ ετά μ ικρ ό τερ ο πο­ σ οστό γυναικώ ν) ή τα ν εν ερ γ ο ί π ρ ά κτορ ες που δρούσ αν πίσω από τις ε χ θ ρ ικ έ ς γραμ­

Το Ειδικό Σχολείο Εκπαίδευσης της SOE στο Αρισάιγκ της δυτικής Σκωτίας, γνωστό με τον κωδικό STS 21.

σ τρα τιω τική ηγεσία. Η γα λλική σ υ νθ η κο ­ λόγηση, οι απ ώ λειες που είχα ν υπ οστεί σ την Ευρώπη και η απειλή μιας εχ θ ρ ικ ή ς εισ βολή ς στη χώρα το υ ς, δ εν άφηναν σ τους Β ρ ετα νο ύς πολλά περιθώ ρια. Β ε­ βαίως, το Β ασιλικό Ν α υτικό (Royal Navy RN) και η Β ασιλική Αεροπ ορία (Royal Air Force - RAF), τη ν οποία π ρ οσ εκτικά διαφ ύλα ξα ν μη εμ π λέκοντά ς τη στη Μάχη τη ς Γαλλίας, μπορούσαν να αναλάβουν τη ν προστασία το υ β ρ ετα νικο ύ εδ ά φ ο υ ς από ενδ εχ ό μ ενη εισβολή. Ομως, ο ύ τε ι­ σχυρές α ερ ο π ο ρ ικές δυ νά μ εις σ τρ α τη γ ι­ κού βομβαρδισμού ή τα ν ακόμη δ ια θ έ σ ι­ μες για να μ ε τ α φ ε ρ θ ε ί ο π όλεμος στο έ ­ δα φ ος το υ εχ θ ρ ο ύ, ο ύ τε τα σ τρ α τεύ μ α τα που απ έμεναν στη νο τιο α να το λική Ευρώ­ πη και στη Μ έση Ανατολή επ αρκούσαν για να σ τη ρ ιχ θ ε ί ένα μέτωπο σε ευρω παϊκό έ ­ δα φ ος α π ένα ντι σε ένα ν εχ θ ρ ό που είχ ε

«Εχθρική» περίπολος συλλαμβάνει πράκτορες της SOE κρυμμένους στην άμαξα. Από εκπαιδευτική άσκηση στο Camp X.

2 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

α π ο δ είξει τη ν υπεροχή το υ σε επίπεδο τα κτικώ ν, διο ίκη σ η ς και υλικού. Το μόνο π λεο νέκτη μ α που δ ιέ θ ε τα ν οι Β ρ ετα νο ί ή ­ τα ν το σ τρ α τη γικό βά θο ς μιας μεγάλης και ά θ ικ τη ς ακόμη α υ το κρ α το ρ ία ς, το ο­ ποίο το υ ς επ έτρ επ ε να εξο ικο νο μ ή σ ο υ ν χρόνο και να α ντλήσ ουν δυ νάμ εις. Η υ ιο ­ θ έτη σ η μιας σ τρ α τη γική ς ανορθ όδ οξο υ πολέμου μέσω τη ς ανάπ τυξης μαζικών κι­ νημάτω ν α ντίσ τα σ η ς θ α είχ ε μικρό κό­ σ τος για τη Β ρ ετα νία, ενώ σε β ά θ ο ς χ ρ ό ­ νου θ α π ροκαλούσε τη ν απώλεια π ολύτι­ μων πόρων και μέσων το υ εχ θ ρ ο ύ, θ α δ η ­ μιουρ γούσ ε σοβαρό πρόβλημα εσ ω τερ ι­ κής α σ φ ά λεια ς και θ α α π ο τελούσ ε π ο λιτι­ κό πλήγμα για το ν Αξονα υπ ονομ εύοντα ς τα κέρδη το υ σ την Ευρώπη. Αλλω στε δ εν επ ρ ό κειτο για επιλογή πρωτόγνωρη ή ξ έ ­ νη σ τους Β ρετα νο ύς. Η ισ το ρία τη ς α υ το ­ κρ α το ρ ία ς π αρείχε ά φ θ ο ν ες εμ π ειρ ίες για το πώς μπ ορεί να δ ιε ξ α χ θ ε ί και πόσο α π ο τελεσ μ α τικό ς μπ ορεί να κ α τα σ τεί ο α­ νο ρ θ ό δ ο ξο ς πόλεμος, ιδίω ς ότα ν σε α υ ­ τό ν σ υ μ μ ετέχ ει μαζικά ο π ληθυσ μός μιας χώρας, ενώ α ρ κ ετά σ τελέχη το υ β ρ ετα ν ι­ κού π ο λιτικού και σ τρ α τιω τικο ύ μηχανι­ σμού είχα ν άμεση γνώση και εμπλοκή σε επ ιχειρήσ εις α υτού το υ ε ίδ ο υ ς ε ίτ ε από τη μία ε ίτ ε από τη ν άλλη πλευρά. Σ τις 16 Ιουλίου 1940, ο Χιού Ν τάλτον ο ρ ίσ τη κε π ο λιτικό ς υπ εύθυνος για τη συ­ γκρ ό τησ η τη ς νέα ς οργάνωσης. Η τυπική εντο λή γ ια το ν σχηματισ μό τη ς SOE δό­ θ η κ ε σ τις 22 Ιουλίου 1940 σ υ νοδ ευό μ ενη από τη ν παραίνεση το υ Τσώρτσιλ προς το ν Ν τά λτον να «πυρπολήσει τη ν Ευρώ­ πη» (now, set Europe ablaze). To αρχηγείο τη ς νέα ς οργάνω σης ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε σε ένα κτίρ ιο σ τον α ρ ιθ μ ό 64 τη ς οδού Μπέι-

μές ή σε ο υ δ έ τε ρ ε ς χώρες. Λ έγ ετα ι (αν και δ εν έ χ ει επ ιβεβα ιω θ εί) ό τ ι το δ ίκτυ ο τω ν επαφών και των συνεργατώ ν που α νέ­ π τυξε και υπ οστήριζε η SOE σ τις κατεχόμ ενες χώρες, ξεπ ερ νούσ ε τα 1.000.000 ά­ τομα.

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ S0E Παρά τη σαφή υπ οστήριξη το υ ίδιου το υ Τσώρτσιλ, η σ υγκρότησ η και η ανά­ πτυξη τη ς SOE δ ε ν α π ο τέλεσ ε μια απρό­ σκοπτη και ομαλή διαδικασία. Η οργάνω­ ση σ χη μ α τίσ τη κε με τη συγχώνευση τριώ ν υπαρχουσών βρ ετα νικώ ν μυστικώ ν υπη­ ρεσιώ ν που είχαν δ η μ ιο υ ρ γ η θ εί το 1938, ότα ν η απειλή ενός γ ε ν ικ ε υ μ έν ο υ π ολέ­ μου σ την Ευρώπη ή τα ν π λέον ορατή. Η πρώτη ή τα ν το Τμήμα EH (Department ΕΗ) το υ β ρ ετα νικο ύ Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο είχ ε σ χη μ α τισ τεί το ν Μ ά ρτιο το υ 1938 λίγο μ ετά τη ν ενσωμάτωση τη ς Αυ­ σ τρία ς στο Γ Ράιχ (Anschluss). Το Τμήμα ΕΗ είχ ε ως βασικό α ν τικ είμ εν ο τη δ ιε ξ α ­ γωγή προπαγάνδας, ενώ επ ικεφ α λής το υ ή τα ν ο Καναδός δ ιε υ θ υ ν τή ς των «Times» σερ Κάμπελ Σ τιο ύαρ τ. Η δ ε ύ τε ρ η ή τα ν ο

Το σχολείο εκπαίδευσης της SOE CampX στο Οντάριο του Καναδά.

διά ρ κεια το υ πολέμου προσπάθησε να α­ κυρώ σει τη ν α υτονο μ ία τη ς οργάνωσης και να τη ν κα τα ργήσ ει. Επιπλέον, εκδηλώ ­ θ η κα ν α ν τιδ ρ ά σ εις από τη ν π λευρά τη ς διοίκησ ης τη ς RAF, η οποία γ ια δ ιά φ ο ­ ρους λόγους α ντιμ ετώ π ιζε με σ κεπ τικι­ σμό τη δέσ μευσ η αεροπ ορικώ ν μέσων για τις ρίψ εις πρακτόρω ν και εφοδίω ν, ή άλ-

(Σχεδιασμός/Ερευνα). Μ έσα σ τους πρώ­ το υ ς λίγο υς μήνες, το S03, το οποίο είχ ε κ α τα σ τεί γρ α φ ειο κ ρ α τικ ό και δυ σ κίνη το , σ υγχω νεύθ ηκε με το S02. Τον Αύγουστο το υ 1941, ύσ τερα από α ν τιδ ρ ά σ εις το υ Υπουργείου Πληροφοριώ ν, το τμ ήμ α S01 (προπαγάνδα) μ ετα τρ ά π η κε σε α ν εξά ρ τη ­ τη υπ ηρεσία με δικό το υ δ ιε υ θ υ ν τή (αν

Εκπαίδευση στα εκρηκτικά πρακτόρων της SOE με τη χρήση RDX, στο Camp X.

Τομέας D (Section D) τη ς SIS (Secret Intelligent Service, α ρ γό τερ α MI6), η οποία υπαγόταν επίσης στο Υπουργείο Ε ξω τερ ι­ κών. Ο Τ ομέας D σ χη μ α τίσ τη κε το ν ίδιο μήνα (Μ ά ρ τιος 1938) με α ν τικ ε ίμ ε ν ο τη δ ιερ εύ νη σ η τω ν δ υ να το τή τω ν διεξα γω ­ γής α νορ θ όδ οξο υ πολέμου μέσω δ ο λ ιο ­ φθορώ ν και υπ ονόμευσης, ενώ δ ιο ικ η τή ς το υ ή τα ν ο τα γμ α τά ρ χ η ς Λώ ρενς Γκραντ. Η τρ ίτη ή τα ν το Τμήμα Ml R (Military Intelligence Research), το οποίο υπαγόταν στο Υπ ουργείο Π ολέμου και δη μιουργή θ η κ ε το φθινόπω ρο το υ 1938, με α ν τ ικ ε ί­ μενο τη ν έρ ευ να τω ν μεθόδω ν το υ α ντα ρ ­ τοπ ολέμ ου και των π αραστρατιω τικώ ν ε ­ πιχειρήσεω ν έχ ο ντα ς δ ιο ικ η τή το ν τα γμ α ­ τάρχη Χ όλαντ. Το τμ ήμ α α υτό είχ ε συντάξ ε ι και τυπ ώ σει φ υλλά δ ια και εγ χ ειρ ίδ ια α­ ν ορ θό δο ξου πολέμου, ενώ είχ ε σ υμβά λει σ τον σ χηματισ μό των Α νεξάρτητω ν Λό­ χων (Independent Companies) το υ Β ρ ετα ν ι­ κού Σ τρα το ύ από το υ ς οπ οίους π ροήλθαν οι μονά δες τω ν Κομμάντο. Το Τμήμα ΜΙ RC το υ Ml R, το οποίο ή τα ν υπ εύθυνο για τη ν ανάπ τυξη όπλων και εξοπ λισμού για

Ο σταθμός τηλεπικοινωνιών Hydra στο Camp X. λ ε ς απ οστολές τη ς SOE. Ωστόσο, η υπο­ σ τήρ ιξη το υ Τσώρτσιλ και ένα ς α ρ ιθ μ ό ς ε ­ ντυπωσιακών επιτυχιώ ν εξα σ φ άλισ α ν τη ν επιβίωση και τη ν ανάπ τυξη τη ς οργάνω­ σης, μ ε τ α θ έ το ν τα ς το ζή τημ α τη ς α υ τό ­ νομης ύπαρξής τη ς μ ετά τη λήξη το υ πο­ λέμ ο υ το 1945. Η οργανω τική δομή τη ς SOE υπέστη α ρ κ ε τέ ς α λλα γές κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ πολέμου. Αρχικά, η οργάνωση π εριελάμβανε τρ ία τμ ήμ ατα : το S01 (Special Operations 1), υπ εύθυνο για τη ν προπα­ γάνδα, το S02 (Επιχειρήσεις) και το S03

και τε χ ν ικ ά εξα κο λο υ θ ο ύ σ ε να ελ έ γ χ ε τα ι από τη SOE) και μ ετο νο μ ά σ τη κε σε Ε κ τε­ λ εσ τικ ή Υπηρεσία Π ο λιτικού Πολέμου (Political Warfare Executive - PWE). Π ρ ακτι­ κά, λοιπόν, α π έμ εινε το τμ ή μ α S02, το ο­ ποίο και τα υ τίσ τη κ ε με τη SOE. To S02 ε ί­ χε τη ν ευ θ ύ ν η τη ς αποστολής και υπο­ σ τή ρ ιξη ς πρακτόρω ν σ τις κα τεχ ό μ ενες χώρες, τη ν επιλογή και τη ν εκπ αίδευση το υ προσωπικού, καθώ ς και το ν έλεγχο και σ υντονισ μ ό τω ν διαφόρω ν τομέω ν που δ η μ ιο υ ρ γή θ η κα ν ανά χώρα. Για τ ις π ερ ισ σ ό τερ ες κα τεχ ό μ ενες χώ­

α νορθ όδ οξο πόλεμο, δ εν υπήχθη στη SOE, αλλά α π ο τέλεσ ε α νεξά ρ τη το τμ ήμ α με τη ν ονομασία MD1 (Ministry of Defense 1) και τη ν προσωνυμία «Churchill’s Toyshop» (Το π αιχνιδά δικο το υ Τσώρτσιλ), λόγω το υ ιδ ια ίτερ ο υ εν δ ια φ έρ ο ν το ς που επ εδ είκ ν υ ε ο Τσώρτσιλ προς αυτό. Βέβαια, η συγχώνευση (κατάργηση σ την π ρ α γμ α τικό τητα ) αυτώ ν τω ν τμ η μ ά ­ των δ εν ικανοπ οίησε το υ ς επ ικεφ α λής των α ντίσ τοιχω ν υπηρεσιών και υπ ουργεί­ ων Τα π ερ ισ σ ότερα π ροβλήματα που α ν τι­ μετώπισε η SOE π ροήλθαν από το Υπουρ­ γ είο Εξω τερικώ ν και πιο σ υγκεκρ ιμ ένα από τη SIS. Ο επ ικεφ α λής τη ς τε λ ε υ τα ία ς , σερ Σ τιο ύ α ρ τ Μ ένζις, συχνά αποκαλούσε « ερ ασ ιτέχνες, π ρω τάρηδες και επ ικίνδ υ ­ νους» το υ ς π ρ ά κτορ ες τη ς SOE και σε τρ εις το υ λά χ ισ το ν περιπτώ σεις κα τά τη

Ο Ουίλιαμ Φέρμπερν επιδεικνύει τεχνικές εγγύς μάχης στο σχολείο εκπαίδευσης της SOE Camp X (STS 103).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 5

Πρώτος δ ιε υ θ υ ν τή ς τη ς SOE ο ρ ίσ τη ­ κε ο σερ Φ ρανκ Νέλσον, παλαιός β ο υ λ ε υ ­ τή ς το υ Σ υ ντη ρ η τικο ύ Κόμματος, πρώην δ ιε υ θ υ ν τή ς μιας μεγά λης β ρ ετα ν ικ ή ς ε ­ μπορικής ε τα ιρ ία ς σ την Ινδία και π ρ όξε­ νος τη ς Β ρ ετα νία ς στη Β α σ ιλεία τη ς Ε λβ ετία ς ότα ν ξέσπασε ο πόλεμος. Τον Φ εβρουάριο το υ 1942, ο υπουργός Ο ικο­ νομικού Π ολέμου Χιού Ν τά λτο ν α ντικα τα σ τά θ η κ ε από το ν λόρδο Σέλμπορν, πρώην β ο υ λευ τή των Σ υντη ρ η τικώ ν και φ ίλο το υ Τσώρτσιλ. Ο Σ έλμπ ορν α ν τικ α τέ σ τη σ ε το ν Ν έλσον σ την ηγεσ ία τη ς SOE με το ν σερ Τσαρλς Χάμπρο, δ ιε υ θ υ ν τή τη ς β ρ ετα ν ι­ Το αρχηγείο του συγκροτήματος των σχολείων εκπαίδευσης της SOE στο Μπωλιέ του Χάμσαϊρ (STS 31).

ρες η SOE δ η μ ιο ύ ρ γη σ ε ξεχω ρισ τούς τ ο ­ μ είς (sections), σ υνήθω ς ένα ν ανά χώρα. Εξαίρεση α π ο τέλεσ ε η Γαλλία για τη ν ο­ ποία δ η μ ιο υ ρ γή θ η κα ν τ ρ ε ις το μ είς . Ο πρώτος, γνω σ τός ως Τ ομέας F (F Section), το π ο θ ετο ύ σ ε π ρ ά κτορ ες και δ η μ ιο υ ρ ­ γούσ ε επ α φ ές και δ ίκ τυ α που δ ε ν σ υ νδ έ­ ο ντα ν με το υ ς Ε λ εύ θ ερ ο υ ς Γάλλους το υ σ τρα τη γού ν τε Γκωλ, και δ ιο ικ ε ίτο από το ν τα γμ α τά ρ χη (α ργότερα σ υ ντα γμ α τά ρ ­ χη) Μωρίς Μ πάκμαστερ. Ο δ ε ύ τε ρ ο ς , ο Τομέας RF (RF Section ή Repubiique Francaise Section, γνω σ τός και ως Free French ή FF Section), ή τα ν σ υ νδ εδ εμ ένο ς με το υ ς Ε λ εύ θ ερ ο υ ς Γάλλους. Ο ίδ ιο ς ο ν τ ε Γκωλ, ο οπ οίος δ εν π λη ρο φ ορ ήθ ηκε παρά πολύ α ρ γό τερ α τη ν ύπαρξη το υ Το­ μέα F, εξέφ ρ α σ ε με έντο νο τρόπο τη δ υ­ σ α ρ έσ κεια το υ για το ν διαχωρισμό αυτόν, π α ρ αμένοντας μ έχ ρ ι το τέ λ ο ς το υ π ολέ­ μου ιδ ια ίτερ α καχύποπτος απ ένα ντι σ τους Β ρετα νο ύς. Ο τρ ίτο ς το μ έ α ς (DF Section) είχ ε τη ν ε υ θ ύ ν η τη ς δ ια φ υ γή ς και επ ισ τροφ ής στη Β ρ ετα νία πρακτόρων, πι­ λότω ν που είχα ν κα τα ρ ρ ιφ θ εί, σ τρα τιω ­ τώ ν που είχα ν αποκοπ εί κλπ. Α λλοι τ ο ­ μείς, υπ εύθ υνοι για ά λ λ ες χώρες, ήταν: ο Τομέας Η γ ια τη ν ΙΘηρική χερσ όνησ ο, ο Τ ομέας Ν για τη ν Ο λλανδία, ο Τ ομέας Τ για το Βέλγιο, ο Τομέας X για τη Γερμανία, ο Τ ομέας Υ γ ια τη Γιουγκοσλαβία. Οι το μ ε ίς δ ιευ θ ύ ν ο ν τα ν ε ίτ ε α π ευ θ εί­ ας από το α ρ χ η γείο τη ς SOE στο Λονδίνο, ε ίτ ε από δύο π ερ ιφ ερ εια κά επ ιτελεία , το SO (Μ) (Special Operations Mediterranean, γνω σ τό και ως Force 133), το οποίο έ δ ρ ε υ ε στο Κάιρο και είχ ε α ναλά βει το ν σ υ ν το ν ι­ σμό των επ ιχειρήσ εω ν σ την α να τολική Μ εσόγειο, το Α ιγα ίο και τα Βαλκάνια, κα­ θώ ς και το επ ιτε λ ε ίο Απω Ανατολής, εγ κ α ­ τε σ τη μ έ ν ο αρχικά σ την Ινδία με τη ν ονο­ μασία India Mission και α ρ γό τερ α σ την Κε­ ϋλάνη με τη ν ονομασία Force 136. Κατά τα τέ λ η το υ 1943, η SOE, σε συνεργασία με

2 6 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

τ ο α μ ερ ικα νικό OSS (Office of Strategic Services), ίδ ρυσ ε ένα ν σ τα θμ ό στο Μπάρι τη ς Ιτα λία ς με τη ν ονομασία Force 266 και αποστολή τη ν υπ οστήριξη τω ν π αρτιζά­ νων τη ς Γιουγκοσλαβίας. Τον Ιούνιο το υ 1944, η Force 266 α π ο ρρο φ ήθ ηκε από τη Force 399 που α νέλα β ε τη ν ε υ θ ύ ν η όλων τω ν ειδ ικώ ν επ ιχειρήσ εω ν σ την Α δρια τική/Γιουγκοσλα βία και σ την Πολωνία. Επί­ σης ιδ ρ ύ θ η κ ε ένα ς σ τα θ μ ό ς σ την Αυ­ στραλία (Force 137), με π εριοχή ε υ θ ύ ν η ς το ν ν ο τιο δ υ τικ ό Ειρηνικό, κα ι ένα γρα­ φ είο στη Ν έα Υόρκη με τη ν ονομασία British Security Coordination, υπ εύθυνο για το ν σ υντονισ μ ό τη ς δράσης τη ς SOE, τη ς SIS και το υ ΜΙ5 με το α μ ερ ικα νικό FBI και τ ο OSS. Τέλος, από το ν Ιούλιο το υ 1941, μια αποστολή τη ς SOE είχ ε ε γ κ α τα σ τα θ εί στη Μόσχα ως σ ύνδεσ μος με το υ ς Σ ο β ιε­ τικούς.

κής τράπ εζας Hambros Bank. Τον Σ επ τέμ ­ βριο το υ 1943, ο Χάμπρο, ο οποίος διαφώ ­ νη σ ε με το ν π εριορισ μό τη ς α υτονο μ ία ς τη ς SOE και τη ν υπαγωγή τη ς στο β ρ ετα ­ νικό Γενικό Ε π ιτελείο, α ν τικ α τα σ τά θ η κ ε από το ν υπ οδιοικητή τη ς SOE, ταξίαρχο Κ όλιν Γκάμπινς, ο οποίος και π α ρ έμ εινε ε ­ π ικεφ α λής τη ς οργάνω σης μ έχρι τη διά ­ λυσή τη ς μ ετά τ ο τέ λ ο ς το υ πολέμου. Κ ατά το μ εγα λύ τερ ο μ έρ ος το υ π ολέ­ μου, η SOE σ υνερ γα ζότα ν σ τενά με το β ρ ετα ν ικ ό Α ρχη γείο Συνδυασμένω ν Επι­ χειρήσεω ν (Combined Operations Headquarters), το οποίο σ υ ντό νιζε τ ις κατα δ ρ ο μ ικ ές επ ιχειρ ήσ εις κα τά τω ν Γερμα­ νών σ την κα τεχ ό μ ενη Ευρώπη. Για τη δ ιε ­ ξαγωγή επ ιχειρήσεω ν τη ς SOE σε ο υ δ έ τ ε ­ ρ ες χώ ρες α π α ιτείτο η σύμφω νη γνώμη το υ Υπουργείου Εξω τερικώ ν, το οποίο ε ί­ χε το δικαίω μα να α σ κή σ ει βέτο . Κατά τη ν τε λ ε υ τα ία φάση το υ πολέμου, ό τα ν οι σ υμμα χικές δ υ νά μ εις προήλαυναν απε­ λευ θ ερ ώ νο ντα ς τ ις κα τεχ ό μ ενες χώρες, η SOE σ υ νερ γά σ τη κε σ τενά με το Ανώ τατο Α ρ χ η γείο τω ν Σ υμμαχικώ ν Ε κ σ τρ α τευ τικών Δ υνάμεω ν σ τη ν Ευρώπη (Supreme Headquarters Allied Expeditionary Forces Europe - SHAEF) και με τη Δ ιο ίκη σ η Νο­ τιο α ν α το λ ικ ή ς Ασίας, ενώ σε ο ρ ισ μ ένες π εριπ τώ σεις τ έ θ η κ ε υπό το ν έλ ε γ χ ο των σ υμμαχικώ ν επ ιτελ είω ν τω ν α ντίσ το ιχ ω ν θ ε ά τρ ω ν επιχειρήσεω ν.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΛΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Λ έ γ ε τα ι ό τ ι γ ια τη δ η μ ιο υ ρ γ ία ενό ς ε ­ ξ α ιρ ε τ ικ ο ύ π ρ ά κτορ α α π α ιτο ύ ν τα ι 10 χ ρ ό ν ια εκπ α ίδ ευ σ η ς. Η SOE ε ίχ ε ζη τή σ ε ι 10 μ ή νες, αλλά σπάνια ε ίχ ε στη δ ιά θ εσ ή τη ς π ε ρ ισ σ ό τερ ες από 10 ε β δ ο μ ά δ ε ς γ ια

Φυλλάδιο της SOE (SOE Resistance Pamphlet) για τις οργανώσεις αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες.

να « ετο ιμ ά σ ει» το υ ς π ρ ά κ το ρ ες τη ς γ ια α π ο σ το λές σ τις κ α τε χ ό μ ε ν ε ς χώ ρες. Το σ ύσ τη μ α που υ ιο θ έ τη σ ε η οργάνω ση ή ­ τα ν η ε ν τ α τ ικ ή εκπ α ίδ ευ σ η τω ν υπ οψ ή­ φ ιω ν π ρ α κτόρ ω ν σε δ ια δ ο χ ικ ά σ χολεία δ ιά ρ κ ε ια ς τρ ιώ ν έω ς π έ ν τε εβδομάδω ν, σ τα οπ οία ο ι υπ οψ ήφ ιοι δ ιδ ά σ κ ο ν τα ν μια μ εγά λη π ο ικιλία α ντικειμ ένω ν. Κ ά θε έ-

Οπλα που χρησιμοποιούσαν οι πράκτορες της SOE: Sten Mkll με και χωρίς σιγαστήρα, Wetrod, μαχαίρι μάχης Fairburn-Sykes, «Smatchet», Colt 0,45, Lee-Enfield No 4 κλπ.

νας από το υ ς π ρ ά κ το ρ ες ε κ π α ιδ ε υ ό τα ν γ ια να ε π ιχ ε ιρ ε ί σε σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο τ ο ­ μέα/χώ ρα, ενώ η δ ια δ ικ α σ ία επ ιλο γή ς και τ α σ χο λεία εκ π α ίδ ευ σ η ς λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ α ν και ως μια σ ειρ ά δ ια δ ο χ ικώ ν φ ίλτρ ω ν που αποσκοπούσαν να α π ο ρρίψ ουν το υ ς α κ α τά λ λ η λ ο υ ς κα ι να κ ρ α τή σ ο υ ν το υ ς π λέον υπ οσ χόμενους. Η επ ιλογή τω ν υπ οψ ήφ ιω ν π ρ α κτό ­ ρων π ρ α γ μ α το π ο ιείτο με βάση τ ις γνώ ­ σ εις ή τ ις δ ε ξ ιό τ η τ έ ς το υ ς ο ι οπ ο ίες θ ε ­

υπ οψ ήφ ιος, ποια ή τ α ν η σχέση το υ με τη χώρα, π οια μέρ η τ η ς γ ν ώ ρ ιζε (κα ι σε π οια το ν γνώ ριζα ν) καλά. Τ α υτόχρο να έπρεπε να σ χ η μ α τίσ ο υ ν ε ικ ό ν α γ ια τα κ ί­ ν η τ ρ α κα ι το ν χ α ρ α κ τή ρ α το υ , ώ σ τε να α π ο ρ ρ ιφ θ ο ύ ν ά νθρω π οι με α φ ύ σ ικα ή π α θ ο λ ο γ ικ ά κ ίν η τρ α κα ι με χ α ρ α κτή ρ α π α ρ ο ρ μ η τικ ό κα ι α σ υ λλό γισ το . Σ τη ν α ρ ­ χ ική α υ τή σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η δ ε ν γ ιν ό τα ν α να ­ φ ο ρ ά στη SOE ή σ τις μ υ σ τικ ές επ ιχ ε ιρ ή ­ σ εις. Αν ο ε λ ε γ κ τ ή ς το υ υπ οψ ηφ ίου θ ε ­ ω ρούσε ό τ ι η σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η π ήγε καλά και πως ο υ π οψ ήφ ιος μπ ορ ούσ ε να γ ίν ε ι κα ­ λό ς π ρ ά κτο ρ α ς, ο ρ ιζό τα ν μια δ ε ύ τ ε ρ η σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς μ ε τά σ το ίδ ιο ξ ε ν ο δ ο χ ε ίο . Στη δ ε ύ τε ρ η σ υ ν έν τευ ξη ο ε λ ε γ κ τή ς ρω τούσε το ν (ή την) υποψήφιο αν ή τα ν δ ια τε θ ε ιμ έ ν ο ς να π ρ ο σ φ ερ θ εί ε θ ε λ ο ν τ ι­ κά για μια αποστολή από τη ν οποία οι πι­ θ α ν ό τη τε ς α σφ αλούς επ ισ τροφ ής ήτα ν μόνο 50%. [Στην π ρ α γμ α τικό τητα , όπως δ ιαπ ισ τώ θηκε μ ετά το ν πόλεμο, ο ι π ιθα­ ν ό τη τε ς επιβίωσης ενός π ράκτορα δ εν ή ­ τα ν τό σ ο λιγο σ τές: από το υ ς 470 π ρά κτο­ ρ ες που ο Τομέας F έ σ τ ε ιλ ε στη Γαλλία, 118 δ εν γύρ ισ α ν π οτέ (117 σ κοτώ θηκα ν

ω ρ ο ύ ντο α π α ρ α ίτη τε ς γ ια τη δράση τη ς οργάνω σης σ τις κ α τε χ ό μ ε ν ε ς χώ ρες. Κα­ τά κανόνα, το α ρ χ ικό κ ρ ιτή ρ ιο επ ιλο γή ς ή τα ν η πολύ καλή γνώση τη ς γλώσσας και τω ν χωρών όπου επ ρ ό κ ε ιτο να δ ρ ά ­ σουν, ενώ π ε ρ ιζ ή τη τ ο ι (ιδίω ς γ ια απο­

και ένα ς εξα φ α νίσ τη κε). Μ ε άλλα λόγια, σι π ιθ α ν ό τη τες θ α νά το υ δ εν ή τα ν μία σ τις δύ ο αλλά μία τέσ σ ερ ις, ποσοστό σ χετικά μεγάλο μεν αλλά όχι α π α ρά δεκτο για τα δ εδ ο μ ένα ενός παγκόσμιου πολέμου. Για σύγκριση, η β ρ ετα νική τα ξια ρ χία μηχανι­

σ το λ έ ς στη Γαλλία) ή τα ν ο ι υ π οψ ήφ ιοι με διπλή υ π η κ ο ό τη τα ή με κατα γω γή από τ ις ε ν λόγω χώρες. Η δ ια δ ικ α σ ία π ερ ιελ ά μ β α ν ε έ ν α ν α ­ ρ ιθ μ ό σ υ ν ε ν τ ε ύ ξ ε ω ν με το υ ς υπ ο ψ ή φ ι­ ο υ ς π ρ ά κ το ρ ες , ο ι ο π ο ίες ελά μ β α να ν σ υνή θ ω ς χώρα σ το επ ιτα γ μ έ ν ο από το Υ π ουργείο Π ο λέμ ο υ ξε ν ο δ ο χ ε ίο «Northumberland» το υ Λ ο νδ ίνο υ . Κ ατά τη ν πρώτη σ υ ν έν τ ε υ ξ η που δ ια ρ κ ο ύ σ ε σ υνή θ ω ς 40-50 λεπ τά, κ α θ ή κ ο ν τω ν ε λ ε ­ γκ τώ ν ή τ α ν να δ ια π ισ τώ σ ουν σε π οιο ε ­ πίπεδο κ α τε ίχ ε τη γλώσσα μ ια ς χώ ρας ο

κού που α π οβιβάσ τηκε πρώτη σ τις α κ τές τη ς Ν ορμανδίας σ τις 6 Ιουνίου 1944 για να α φ α ιρ έ σ ε ι τις νά ρ κες από τα εμπ όδια και να κα τα σ τή σ ει τ ις π α ραλίες α σ φ α λείς για τα αποβατικά, απώλεσε τρ ε ις σ τους τέσ ­ σ ερ ις ά ν δ ρ ες τη ς (ποσοστό 75%)]. Η δ ε ύ τ ε ρ η σ υ ν έν τε υ ξη τε λ ε ίω ν ε με το ν ε λ ε γ κ τή να σ υ σ τή ν ει σ τον υπ οψ ήφ ιο

Εξάρτυση αλεξιπτωτιστή, έγγραφα και άλλα είδη που χρησιμοποιούσαν πράκτορες της SOE στη Γάλλία.

να σ κ ε φ θ ε ί καλά τη ν απάντησή το υ και να το υ επ ισ η μ α ίνει με α υ σ τη ρ ό τη τα ό τ ι η σ υζήτη σ η έπ ρεπ ε να μ ε ίν ε ι απολύτως μυσ τική. Αν σ τη ν τρ ίτη σ υ ν έν τευ ξη που ο ρ ιζό τα ν ο υπ οψ ήφ ιος δήλω νε ό τ ι απο­ δ εχ ό τα ν το ρίσκο, τ ό τ ε το υ ζ η τ ε ίτ ο να π α ρ α κο λο υ θ ή σ ει το πρώτο σ χο λείο ε κ ­ π α ίδ ευσ η ς τη ς SOE. Οι υπ οψ ήφ ιοι που δέχο νταν, σ υμμε­ τε ίχ α ν α ρχικά σε ένα π ροπ αρασκευαστικό σ χολείο δ ιά ρ κεια ς δύ ο ή τριώ ν εβ δ ο μ ά ­ δων τ ο οποίο π ρ α γμα τοπ οιείτο σε κάποια επ ιτα γμ ένη ο ικία στη β ρ ετα ν ικ ή ύπαιθρο. Το σ χολείο ξεκινο ύ σ ε με εκπ αίδευση φ υ­ σ ικής κατάστασης, η οποία π ερ ιελάμβανε α ρ κ ετό τρ έξ ιμ ο σε ανώμαλο δρόμο και ά λ­ λ ε ς σ ω μα τικές ασκήσεις. Αλλα α ν τικ ε ίμ ε ­ να που δ ιδ ά σ κο ντα ν στο σ χολείο ήτα ν σ τοιχεία ανάγνω σης χάρτη και βα σ ικές γνώ σ εις χρήσ ης πιστολιώ ν και υποπολυβόλων. Τ ουλάχιστον 12 προπαρασκευα-

Εκρηκτικοί μηχανισμοί, time pencils, νάρκη κρυμμένη σε κάνιστρο καυσίμων και διάφορα υλικά δολιοφθορών τα οποία ανέπτυξε και χρησιμοποιούσε η SOE.

σ τικά σ χολεία λ ειτο ύ ρ γ η σ α ν στη Β ρ ετα ­ νία, σε κα θένα από τ α οποία φ ο ιτο ύ σ α ν υ­ π οψ ήφ ιοι ίδιας εθ ν ικ ό τη τα ς , ενώ το γνω­ σ τό τερ ο από α υ τά β ρ ισ κότα ν στο Γουάνμπορο Μάνορ, ν ο τιο δ υ τικ ά τη ς πόλης Γκίλφ ο ρντ στο Σάρεϋ τη ς Αγγλίας. Ο σοι ολοκλήρω ναν επιτυχώ ς τη συμ­ μ ετοχή το υ ς σ το προπ αρασκευαστικό σ χολείο σ τέλνοντα ν στο Σ χολείο Εκπαί­ δ ευ σ η ς Κ ομμάντο σ το σ υγκρότημ α το υ Αρισάιγκ, το οποίο σ τεγα ζό τα ν σε ένα ν α­ ριθμ ό οικιώ ν το υ ομώνυμου γρα φ ικού και απομονω μένου χωριού σ τις δ υ τικ έ ς α­ κ τέ ς το υ Ινβερνεσ άιρ τη ς Σκωτίας. Η ε κ ­ παίδευση στο Α ρισάιγκ δια ρκούσ ε αρχικά τρ ε ις και α ρ γό τερ α π έντε εβδ ομά δ ες, ενώ ο μ έγισ το ς α ρ ιθ μ ό ς τω ν εκπ α ιδευομένων ή τα ν 75 άτομα. Ολοι, ά νδ ρ ες και γ υ να ίκες, έπρεπε να π εράσουν τη ν ίδια α­ π α ιτη τική εκπ αίδευση φ υσ ικής κα τά σ τα ­ σης, ενώ τα υ τό χρ ο να δ ιδά σ κοντα ν τ ε χ ν ι­ κές άοπλης μάχης, εκπ α ιδ εύ ο ντα ν σε ποι­ κιλία φ ορητώ ν όπλων -σ υμμα χικώ ν και μη-, απ οκτούσαν βα σ ικές γνώ σ εις εκ ρ η ­ κτικών, χειρισμ ού α συρμά του και κώδικα Μ ορς, και δ ιδ ά σ κο ντα ν ανάγνωση χάρτη, χρήση π υξίδας και τ ε χ ν ικ έ ς επιβίωσης. Δ ιδά σ κοντα ν, επίσης, β α σ ικές τα κ τικ ές πεζικού, με έμφ αση σ το πυρ και κίνηση, στη διεξαγω γή και α ντιμετώ π ιση ενεδρώ ν και σ την εκκα θ ά ρ ισ η οικιών. Η εκπ αίδευ-

Ασύρματος model A M klll σε βαλίτσα της SOE.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 7

μ ένη ς δράσης, δ ια δ ικα σ ίες προσωπικής α σ φ α λεία ς πρακτόρων και τ ε χ ν ικ έ ς χ ε ιρ ι­ σμού πληροφοριώ ν, π εριλαμβανομένω ν μεθόδω ν σ ύντα ξης και κω δικοπ οίησης α­ ναφορών. Το Τμήμα Β ή τα ν υπ εύθυνο για τη ν π ρακτική εφ α ρμ ογή των μαθημάτω ν

Ο Σταθμός XIlb της SOE στεγαζόταν Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Στην φωτογραφία το «Δωμάτιο Επίδειξης» (Demonstration Room )με μηχανισμούς παγίδευσης και άλλα είδη. PR IM ER

, rat is skinned, tho skin being »own f a dead rat. A Standard No. 0 Pr if η short length of safely fuse with

«Explosive Rat». Ο αρουραίος γδερνόταν και το δέρμα γεμιζόταν με πλαστικό εκρηκτικό, ώστε να έχει το σχήμα ψόφιου αρουραίου. Στη συνέχεια τοπ οθετείτο σε σωρό από κάρβουνα δίπλα σε κάποιον λέβητα. Οταν ο αρουραίος ριπτόταν μέσα στον λέβητα, η φωτιά αναλάμβανε τα υπόλοιπα.

SLEEVE GUN Catalogue No. N 254.

ση ατα φ ο ρ η τά όπλα ή τα ν ιδ ια ίτε ρ α ε ν τ α ­ τική. Οι υπ οψ ήφ ιοι έπρεπε να μπορούν να λύνουν, να σ υναρμολογούν και να γ ε μ ί­ ζουν τα όπλα τη ν η μ έρ α αλλά και τη ν ύ ­ κτα, και να γνω ρίζουν καλά τη συντήρησή το υς. Ε κτελούσ α ν βο λές τό σ ο σε τυπ ικά π εδία βολής, όσο και σε ε ιδ ικ έ ς δ ια δ ρ ο ­ μ ές με εμ φ α νιζό μ ενο υ ς στόχους, σ υνή­ θω ς α φ ού είχα ν δια σ χίσ ει το ν σ τίβο μά­ χης. Εξίσου ε ν τα τικ ή ή τα ν η εκπ αίδευση σ την άοπλη μάχη και σε τε χ ν ικ έ ς «silent killing», όπως ο νο μά ζο ντα ν τό τε , καθώς και σ την ε γ γ ύ ς μάχη με πιστόλια, π ερ ί­ σ τροφ α και υποπολυβόλα. Η SOE είχ ε τη ν τύχ η να προσλάβει δύο ε ξ α ιρ ε τικ ά έμ π ει­ ρους εκπ α ιδ ευ τές, το υ ς λοχαγούς φ έρμπερν και Σ άικς (και ο ι δύ ο με π ροϋπ ηρε­ σία σ την Α σ τυνομ ία τη ς Σαγκάης), ο ι οποί­ ο ι επινόησαν και σ υ νέτα ξα ν ένα α π ο τελ ε­ σ μα τικό πρόγραμμα εκπ α ίδ ευσ η ς σ την ε γ γ ύ ς μάχη με και χωρίς όπλα, πολλά από τα σ τοιχεία το υ οποίου εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ ν να δ ιδ ά σ κο ντα ι και σήμερα. Οσοι υπ οψ ήφ ιοι π ερνούσαν τη ν ε κ ­

το υ Τ μήματος Α. Στη διδασ καλία τω ν α ν τι­ κειμ ένω ν τω ν τμ ημ άτω ν αυτώ ν β ο η θ ο ύ ­ σαν με τη ν εμπ ειρία το υ ς α σ τυ νο μ ικο ί τη ς Scotland Yard και π α λα ιό τερ ο ι π ρ ά κτορ ες που είχα ν επ ισ τρ έφ ει από κα τεχ ό μ ενες χώρες. Το Τμήμα C π αρείχε ο δ η γ ίες ανα­ γνώ ρισης εχθρικώ ν δυνάμεω ν (τεθ ω ρ α κι­ σμένα και άλλα οχήματα, σκάφη, α ερ ο ­ σκάφη, μονάδες, δ ια κ ρ ιτικ ά βαθμού κλπ.). Το Τμήμα D δίδα σ κε μ εθ ό δ ο υ ς προπαγάν­ δας με τη β ο ή θ εια πρακτόρω ν το υ PWE, ενώ το Τμήμα Ε δίδα σ κε κώ δικες και μ ε­ θ ό δ ο υ ς κρυπ τογράφησης. Μ έχ ρ ι το τ έ ­ λος το υ πολέμου, η SOE είχ ε ιδ ρ ύ σ ει 11 παρόμοια σ χολεία (γνωστά ως finishing schools), τα π ερ ισ σ ό τερα σε π ερ ιοχές τη ς κεν τρ ικ ή ς και τη ς νό τια ς Αγγλίας, περιλα μβα νομένου α υτού το υ Μπωλιέ. Εκτός από τα παραπάνω, η SOE ίδ ρ υ­ σε μια σ ειρά άλλων σχολείω ν σε δ ιά φ ο ρ ες π ερ ιοχές τη ς Β ρ ετα νία ς για πιο ε ξε ιδ ικ ε υ μένη εκπ αίδευση. Στα σ χολεία α υ τά μι­ κ ρ ό τε ρ ο ι α ρ ιθ μ ο ί πρακτόρω ν ελάμβαναν ε ξ ε ιδ ικ ε υ μ έ ν η εκπ αίδευση σε α ν τικ ε ίμ ε ­ να όπως π ρ οη γμένες τ ε χ ν ικ έ ς κα τα σ τρ ο ­ φών, χ ειρ ισ μ ός ποικίλων τη λεπ ικο ινω νια ­ κών συσκευών, μ έ θ ο δ ο ι υπ οσ τήριξης α­ νταρτώ ν, τρόπ οι σ τρα το λόγησ ης σε α ν τι­ σ τασιακά κινή μ α τα κλπ. Ενα από τα σημα­ ν τικ ό τε ρ α σ χολεία α υ τή ς τη ς κα τηγο ρία ς ή τα ν το σ χολείο καταστροφ ώ ν σ το Μπρικεντό νμ π ο υ ρ ι Μ άνορ (STS 17), στο οποίο

παίδευση σ το σ υγκρότημ α το υ Α ρισάιγκ (γνωστό και ως Group Α) σ τέλνοντα ν στο Group Β, ένα σ υγκρότημ α εξοχικώ ν οικιώ ν στο Μπωλιέ το υ Χάμσαϊρ. Ε κεί χωρίζο­ ντα ν σε ο μ ά δ ες ανάλογα με τη ν ε θ ν ικ ό τ η ­ τά το υ ς και δ ιέμ εν α ν σε ένα ν α ρ ιθ μ ό ο ι­ κιών γύρω από μια κ εν τρ ικ ή ο ικία (Μπωλιέ Μάνορ) σ την οποία έμ ενα ν ο ι εκπ α ιδ ευ ­ τέ ς που επ ισ κέπ τονταν δ ια δοχ ικά τις ο ι­ κίες τω ν υποψηφίων. Σ το Μπωλιέ, ο ι υπο­

To Sleeve gun που ανέπτυξαν οι τεχνικοί της SOE.

2 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Λ * t ·

ψ ή φ ιο ι π λη ρ ο φ ορ ούντο πλέον τ ι ακριβώ ς ή τα ν η SOE και ποιος θ α ή τα ν ο δ ικό ς το υ ς ρόλος. Τα α ν τικ είμ ε ν α α υτού το υ σχολείου δ ιδ ά σ κο ντα ν σε π έν τε τμ ήμ ατα : Το Τμήμα Α δίδα σ κε τ ε χ ν ικ έ ς σ υγκαλυμ-

Τρόποι απόκρυψης κεραίας ασυρμάτου.

δ ιδά σ κοντα ν τ ε χ ν ικ έ ς κα τα σ τρ ο φ ή ς β ιο­ μηχανικών εγκα τα σ τά σ εω ν και σ υγκοινω ­ νιακών έργων, τραίνω ν και σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ι­ κών γραμμών, λιμανιώ ν και ε λ λ ιμ εν ισ μ έ ­ νων εμπορικώ ν και πολεμικώ ν σκαφών, α­ εροδρομίω ν και αεροσκαφώ ν, τη λ ε π ικ ο ι­ νωνιακών σταθμώ ν κλπ. Αλλα γνω στά σχολεία ή τα ν το STS 37a, όπου δ ιδά σ κο­ ντα ν τ ε χ ν ικ έ ς φ ω τογράφισης και μικροφω τογράφισης, το STS 39, όπου επ ιλεγμ ένοι α ξιω μ α τικοί δ ιδά σ κοντα ν α νατρεπ τική προπαγάνδα και τ ε χ ν ικ έ ς α ξιο λόγησ ης τη ς κο ινή ς γνώ μης σε ε χ θ ρ ικ έ ς ή κα τεχ ό ­ μενες χώρες, το STS 40 στο Ο υ ώ τερ εντ το υ Μ π έντφ ορ ντ, όπου διδ α σ κό τα ν η χρήση των ραδιοφ άρω ν Eureka-Rebecca και τω ν ραδιοτηλεφ ώ νω ν UHF (S-phone)

Το πτυσσόμενο Welbike ριπτόταν με αλεξίπτωτο σε κιβώτιο διαστάσεων 130x38x30 cm. Εφοδιαζόταν με δίχρονο κινητήρα Villiers 98 cm3, ανέπτυσσε ταχύτητα 48 km/hr, ενώ τα 3,7 It καυσίμων με τα οποία εφοδιαζόταν, του επέτρεπαν να διανύσει έως και 140 km.

για τη ν επ ικοινω νία και τη ν καθοδήγηση αεροσκαφώ ν σε ζώνες ρίψ ης εφοδίω ν, το STS 47, όπου ελά μβα νε χώρα π ροηγμένη εκπ αίδευση στα εχ θ ρ ικά όπλα, τα STS 54a και 54b στο Χ ένλεϋ ον Τέιμς και στο Ντάνμπαρ, τα οποία ή τα ν σχολεία χ ειρισ τώ ν α­ σ υρμάτου, και άλλα. Συνολικά, η SOE ί­ δρυσε στη Β ρ ετα νία πάνω από 70 ειδ ικ ά σχολεία εκπ α ίδευσης, γνω στά με το ν κω­ δικό STS (Special Training School) α κο λο υ ­ θ ο ύ μ ενο από αρίθμηση με α ρ α β ικο ύς χα­ ρ α κτή ρ ες (για π αράδειγμα το σ χολείο το υ Αρισάιγκ ή τα ν γνω στό ως STS 21 και το σχολείο το υ Μπωλιέ ως STS 31). Το σ η μ α ντικό τερ ο σ χολείο τη ς SOE το οποίο λ ε ιτο ύ ρ γ η σ ε εκ τό ς Β ρ ετα νία ς ή τα ν το STS 103 (ή Camp X) στο Ο ντά ριο το υ Καναδά, στο οποίο εκπ α ιδ εύ ο ντα ν Κανα­ δο ί μέλη τη ς SOE και Α μ ερ ικα νοί π ρά κτο­ ρες το υ FBI, το υ OSS και το υ OWI (Office of War Information). To Camp X, στο οποίο δ ι­ δασ κότα ν το σύνολο σχεδόν τω ν α ν τ ικ ε ι­ μένων που δ ιδ ά σ κο ντα ν σε όλα τα άλλα σχολεία τη ς SOE, σ υνέβ αλε σε πολύ μεγά ­ λο βαθμό σ τη ν ανάπτυξη τω ν α μ ερ ικ α ν ι­ κών υπηρεσιών πληροφοριώ ν και κυρίως τη ς CIA που δ ια δ έ χ θ η κ ε το OSS. Το σχο­ λ ε ίο α υ τό ή τα ν σ ημα ντικό και για ένα ν ά λ­ λο λόγο: α π ο τελούσ ε τη ν έδ ρ α ενός τ η λ ε ­ πικοινω νιακού σ υ γκρ ο τή μ α το ς γνω στού με τη ν κωδική ονομασία «Hydra», μέσω το υ οποίου δ ιεξά γο ντα ν ό λ ες ο ι α σ φ α λείς α ντα λλα γές μηνυμάτω ν ανώ τατου επιπέ­ δου μ ετα ξύ τη ς Ο υά σ ινγκτον και το υ Λ ον­ δίνου. Το σ υ γκρ ότημ α α υτό χρησιμοποιήθ η κ ε και μ ετά το ν π όλεμο ως κ έ ν τρ ο πα­ ρα κολο ύθη σ η ς των σ οβιετικώ ν τη λ επ ι­ κοινωνιών. Η εκπ α ίδ ευσ η τω ν πρακτόρω ν τη ς SOE σ υμπ ληρω νόταν κα τά κανόνα με π έ­ ν τε ά λμ α τα α λεξιπ τω τισ τή (από τα οποία το ένα ν υ κ τερ ιν ό ) στα σ χο λεία STS 51 και 51a σ το Α λ τρ ιν τσ α μ το υ Τσέσαϊρ, με τη ν υπ οσ τήριξη τ η ς Σχολής Εκπ αίδευσ ης Α λεξιπ τω τισ τώ ν τ η ς RAF σ το Ρ ίν γ κ γ ο υ εϊ

To Welbike σε άσκηση Βρετανών αλεξιπτωτιστών. κ ο ν τά σ το Μ ά ντσ εσ τερ , κα ι α ρ γ ό τερ α σε άλλα σ χο λεία α λεξιπ τω τισ τώ ν τα οποία ι­ δ ρ ύ θ η κ α ν σ τα κα τά τό π ο υ ς θ έ α τρ α επ ι­ χειρήσεων.

ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Ε κτός από τα σ χολεία εκπ α ίδευσης, η SOE δ ιέ θ ε τ ε δ εκ ά δ ες π ειρ α μ α τικά κ έ­ ν τρ α και ερ γα σ τήρ ια έρ ευ να ς και ανάπ τυ­ ξης όπλων, ειδικώ ν εκρ η κτικώ ν και ε ­ μπρηστικών μηχανισμών, ασυρμάτω ν και μιας μεγά λης π οικιλίας εξοπ λισμού συγ κα λυ μ μ ένη ς δράσης, από πλαστά έγγρ α ­ φα, ενδ ύ μ α τα και προσωπικά είδ η όμοια με α υτά που χρησ ιμ οπ οιο ύντο σ τις κ α τε ­ χ ό μ ενες χώρες, «αθώα» α ν τικ ε ίμ ε ν α που έκρ υ β α ν έγγραφ α, φ ιλμ ή όπλα και εκ ρ η ­ κτικά, μ έχρι π τυσσόμενα μοτοπ οδήλα τα

που ρ ίχνο ντα ν με αλεξίπ τω το, υποβρύχια κανό, και μ ίνι υποβρύχια επ ίθεσ ης ή μ ε τα ­ φ ο ρά ς πρακτόρων. Επίσης, η οργάνωση δ ιέ θ ε τ ε εγ κ α τα σ τά σ εις κα τα σ κευή ς και απ ο θήκευσ ης τω ν όπλων και το υ εξοπ λι­ σμού, χώρους και εξοπ λισμό δοκιμών, α λ­ λά και εγκα τα σ τά σ εις και γρ α φ εία δ ιο ίκ η ­ σης. Τα π ρ ο α να φ ερ θ έντα κέντρα , ερ γα ­ σ τήρ ια και ε γ κ α τα σ τά σ εις ή τα ν γνω στά ως σ τα θ μ ο ί (stations) και σε διάκρισ η από τα σ χολεία εκπ α ίδ ευσ η ς σ υνο δ εύο ντα ν από λ α τιν ικ ή αρίθμηση. Ενα από τα π λέον «διάσημα» κέντρ α έρ ευ να ς και ανάπ τυξης εξοπ λισμού τη ς SOE ή τα ν ο Σ τα θμ ός IX (Station IX) στο α­ γρ ό κτη μ α Δ ε Φ ράιθ, κο ντά σ το Γουέλγουιν Σ ίτι τη ς Αγγλίας. Ε κεί σ χεδιά σ τηκα ν και αναπ τύχθηκαν, μ ετα ξύ άλλων, το επανα­ ληπ τικό π ισ τόλι με ενσω ματω μένο σιγα­ στήρα Welrod, το υποπολυβόλο Welgun, το Sleeve gun (ένα μικρό μονόσφαιρο όπλο κρυμ μένο στο μα νίκι πανωφοριού), δ ιά ­ φ ο ρ ο ι τύπ οι ναρκών (welmines), πυροσω­ λή νες χ ρ ο νο κα θ υ σ τέρ η σ η ς (time-pencils), η π τυσσ όμενη μ ίνι μ ο το σ ικλέτα Welbike που ριπ τότα ν με αλεξίπ τω το, το μονοθέσιο κα τα δ υό μ ενο η λ ε κ τρ ο κ ίν η το κανό Sleeping beauty, το μο νοθ έσ ιο υποβρύχιο επ ίθεσ ης Welman, το υποβρύχιο τσέπης Welfreighter που μ ε τ έ φ ε ρ ε δύ ο άτομα, κλπ. Ενας από το υ ς ε φ ε υ ρ ε τικ ό τε ρ ο υ ς μηχα­ νικο ύ ς το υ Station IX ή τα ν ο τα γμ α τά ρ χ η ς Ριβς, ο οποίος σχεδίασε το Welrod και το Sleeve gun καθώς και σιγαστήρα για το υ­ ποπολυβόλο Sten και φ θ ο ρ ίζο ντα σ κοπ ευ­ τικ ά νυκτό ς. Ο Ριβς ήταν, επίσης, ο υπ εύ­ θ υ ν ο ς τη ς σ χεδίασης το υ Welbum, μιας σ υσ κευής που λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε με μπαταρία και π ροσαρμοζόταν σ την πλάτη αλεξιπτω -

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA I 2 9

Μαχαίρι Fairbairn-Sykes και εγχειρίδια που χρησιμοποιούσαν οι πράκτορες της SOE.

τισ τώ ν που έπ εφ τα ν στη θάλασσα επ ιτρέπ οντάς το υ ς να δ ια νύσ ο υν χωρίς θ ό ρ υ β ο απόσταση 3,2 χλμ. με τα χ ύ τη τα 2 κόμβων. Ολα τα όπλα και ο ι σ υσ κευές που αναπ τύ­ χ θ η κα ν σ τον Station IX έφ ερ α ν το π ρ ό θ ε­ μα Wei από το Welwyn, το όνομα τη ς πό­ λη ς κο ντά σ την οποία β ρ ισ κότα ν η ε γ κ α ­ τάσταση. Ενα άλλο διάσημο κέντρ ο σχεδίασης και κα τα σ κευή ς εξοπ λισμού ή τα ν ο Σ τα θ ­ μός XV (Station XV), εγ κ α τεσ τη μ έ ν ο ς στο επ ιτα γμένο ξενο δ ο χ είο «Thatched Barn» στο Μ πόρχαμγουντ το υ Χ έρτφ ορ ντσ α ϊρ , όπου κα τα σ κευά ζο ντα ν μηχανισμοί παγί­ δευσ ης, σ υ σ κευ ές κω δικοποίησης και ε ­ ξοπλισμός παραλλαγής και απόκρυψης. Μ ετα ξύ αυτώ ν π ερ ιλα μβά νο ντα ν ε κ ρ η κ τι­ κά που έμ ο ια ζα ν με κοπ ριές ζώων γ ια τη ν κα τα σ τροφ ή των τροχώ ν οχημάτω ν, τρ ό ­ μπες ποδηλάτου π α γιδ ευ μ ένες με ε κ ρ η ­ κτικά, κονσ έρβ ες φ ρούτω ν ή τρ οφ ίμω ν π α γιδ ευ μ ένες με χ ειρ ο β ο μ β ίδ ες που εκρ ή γνυ ντο ό τα ν ο χ ρ ήσ τη ς ά νοιγε το κα-

πάκι, ε κ ρ η κ τικ ά με τη μορφή α νθ ρ α κίτη , π α γιδευμένα τσιγάρα, ξυ ρ ισ τικά είδ η και σαπούνια κλπ. Ο σ τα θ μ ό ς έ γ ιν ε διάσημος γ ια τα γα λλικά ενδύμ α τα , τις τσ ά ντες, τις β α λίτσ ες και τα άλλα προσωπικά είδ η που αναπ αράγονταν μ έχρι τη ν τε λ ε υ τ α ία λ ε ­ π το μ έρ εια για το ν εφ ο δια σ μό τω ν πρα­ κτόρω ν στη Γαλλία, τη ν εκτύπωση χαρτών σε μετα ξω τό ύφασμα που ρά β ο ντα ν στη σ υνέχεια σε φ ό δ ρ ες ρούχων ή σε εσώ­ ρουχα, τη ν κα τα σ κευή χαρτώ ν από φαγώ­ σιμο ριζόχαρτο, τη ν παρασκευή μιας κρ έ­ μας ό μ οια ς με γνω στή γερ μ α νική α ντιη λια κή κρέμ α η οποία θόλω νε το γυ α λί και χ ρ ησ ιμ οπ οιείτο για τη ν κα τα σ τροφ ή οπ τι­ κού εξοπ λισμού, τη σχεδίαση βαμμένω ν γύψινω ν ομοιω μάτω ν διαφόρω ν α ν τ ικ ε ι­ μένων για τη ν απόκρυψη όπλων ή εκ ρ η ­ κτικών, τη ν απόκρυψη συσκευώ ν α συρμά­ το υ σε π οικιλία ειδώ ν από ο ικ ια κ έ ς συ­ σ κευ ές μ έχ ρ ι κά νισ τρα β ενζίνη ς και μπα­ τα ρ ίε ς α υ το κ ιν ή το υ , τη ν κα τα σ κευή ε ι­ δών μ ετα μ φ ίεσ η ς που αλλοίω ναν τα χα­ ρ α κτη ρ ισ τικά ή παραμόρφωναν το σώμα πρακτόρω ν ώ στε να μοιά ζουν η λικιω μ ένο ι ή ανάπηροι, και άλλα παρόμοια είδη. Τα ε ιδ ικ ά όπλα και ο εξοπ λισ μός που αναπ τύχθηκα ν από τα ε ρ ε υ ν η τικ ά κ έντρ α τη ς SOE δ ε ν χρησ ιμ οπ οιή θη καν μόνον

σ τρα τη γικώ ν υλών, και α ρ γό τερ α ο ι εγ κ α ­

από το υ ς π ρ ά κτορ ές τη ς αλλά και από τις δ υ νά μ εις κομμάντο, τη SAS, το υ ς α λ ε ξ ι­ π τω τισ τές και ά λ λ ες μονά δες τω ν Β ρ ετα ­ νών και τω ν συμμάχων το υ ς. Ωστόσο, τα όπλα με τα οποία η οργάνωση εφ ό δ ια ζε τα α ντισ τα σ ια κά κινή μ α τα α π ο τελο ύ ντο

τα σ τά σ εις παραγωγής των γερμ ανικώ ν Uboot που έ θ ε τα ν υπό α μφ ισβ ήτηση τη ν κυριαρ χία το υ Β ρ ετα νικο ύ Ν αυτικού, δ εν απέδωσαν. Π ερ ισ σ ότερο α π ο δ ο τικές ήτα ν σι επ ιχειρ ήσ εις τη ς SOE κα τά των υποδο­ μών μεταφ ορώ ν και α νεφ οδ ια σ μ ού των

από τα τυπ ικά σ υμμαχικά όπλα τη ς επο­ χής και μ ε ρ ικ ές φ ο ρ ές από λά φ υρα το υ ε ­ χθρού. Τα υπάρχοντα σ τρ α τιω τικά αρχεία δ εν παρέχουν πλήρη σ το ιχεία γ ια το ν α­ κριβή α ρ ιθ μ ό και το είδ ο ς τω ν όπλων που δ ιέ θ ε σ ε η SOE σε ό λ ες τ ις κ α τεχ ό μ ενες χώρες. Για τη Γαλλία, πάντως, έ χ ει γ ίν ε ι γνω στό ό τ ι από ένα σύνολο 418.083 όπλων που π α ραδόθηκα ν στη γα λλική Α ντίσ τα ­ ση, το 47% ή τα ν υποπολυβόλα (κυρίως

γερμ ανικώ ν δυνάμεω ν τη ς β ό ρ εια ς Α φ ρι­ κής, ότα ν ο ι ν ίκ ες το υ Ρόμμελ απείλησαν τη β ρ ετα νική παρουσία στη Μ έση Ανατο­ λή. Η σ υνεισ φ ορά τη ς οργάνω σης κ α τέ ­ στη π ερ ισ σ ό τερο ορατή ό τα ν ο π όλεμος μ ε τα φ έρ θ η κ ε σ την Ευρώπη. Την π ερίοδο αυτήν, η SOE δ ιεξή γα γε τ ις π ερ ισ σ ό τερ ες επ ιχειρ ήσ εις τη ς πραγματοπ οιώ ντας -σ ε σ υνεργασία με τις το π ικές α ντισ τα σ ια κές δ υ ν ά μ ε ις - πλήθος δ ο λιο φ θο ρ ώ ν το υ σι­ δη ρ ο δρ ο μ ικού και οδ ικο ύ δ ικτύ ο υ , ε π ιθ έ ­ σ εις, εν έ δ ρ ες και επ ιδρομές, για τη ν υπο­ σ τήρ ιξη των Συμμάχων σ την Ιταλία και

Sten), το 30% τυ φ έ κ ια (κυρίως Lee-Enfield) το 15% όπλα χ ειρ ό ς (κυρίω ς π ερίσ τροφ α Enfield, Webley ή Smith&Wesson) το 5% ο ­ πλοπολυβόλα (κυρίω ς Bren), το 2% αραβίδ ες και το 1% α ντια ρ μ α τικά (κυρίως ΡΙΑΤ). Στα παραπάνω π ρέπει να π ρ ο σ τεθ ο ύ ν α ρ­ κ ε τέ ς χ ιλ ιά δ ες χειροβομ βίδω ν και δ ε κ ά ­ δ ες τό ν ν ο ι εκρηκτικώ ν.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Χιτώνιο παραλλαγής και υπόλοιπα είδη που έφεραν οι πράκτορες της SOE οι οποίοι έπεφταν με αλεξίπτωτο.

3 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χάρτες, έγγραφα (πλαστά) και άλλα είδη με τα οποία εφοδιάζονταν οι πράκτορες της SOE.

Η SOE έ θ ε σ ε σ το στόχαστρό τη ς δ ια ­ φ ο ρ ετικ ο ύ ς σ τόχους σε δ ια φ ο ρ ετικ έ ς φ ά ­ σ εις το υ πολέμου ανάλογα με τις α π αιτή­ σ εις τη ς σ τρ α τη γική ς σ υγκυρίας. Ω σ τό ­ σο, ο ι α ρ χ ικές ιδ έ ε ς να π ληγούν τα γερ μ α ­ ν ικά α π ο θέμ α τα π ετρ ελα ίο υ και άλλων

Πλαστό διαβατήριο στο όνομα του Χίτλερ, κατασκευασμένο από τεχνικούς της SOE.

στη Γαλλία. Μ ερ ικ ές από τ ις θ ε α μ α τικ ό τε ­ ρες ε π ιτυ χ ίες τη ς SOE α φ ορ ούσ αν επ ιχει­ ρ ή σ εις κα τά επ ιλεγμένω ν βιομηχανικώ ν στόχων (όπως το εργοσ τά σ ιο παραγωγής βα ρέο ς ύδ α το ς στη Νορβηγία) αλλά και ε ­ π ιχειρήσ εις κα θα ρά ψ υχολογικού τύπου, όπως η ε κ τέ λ ε σ η το υ Ράινχαρντ Χ ά ιντρ ιχ σ την Τσεχοσλοβακία ή η απαγωγή το υ σ τρα τη γού Κράιπε σ την Κρήτη. Τέλος, σε όλη τη δ ιά ρ κεια το υ πολέμου σ ημαντική υπ ήρξε η σ υνεισφ ορά τη ς SOE σ τον τ ο ­ μέα τη ς σ υλλογής πληροφοριών. Κατά τα έτη 1941 και 1942, ο ι επ ιχειρή­ σ εις τη ς οργάνω σης είχα ν κυρίω ς οργα­

νω τικό και εκπ α ιδ ευ τικό χαρα κτήρα (ανά­ πτυξη τοπικώ ν δικτύω ν α ντίσ τα σ η ς, σχη­ ματισμός και εκπ αίδευση «επιτροπών υ­ ποδοχής» πρακτόρων, συλλογή πληρο­ φοριών, απ οθήκευσ η όπλων και ε κ ρ η κ τι­ κών για μ ετα γ εν έσ τερ η χρήση κλπ.). Η ση­ μ α ν τικ ό τερ η ίσως επ ιτυχία τη ς SOE κατά το 1941 ή τα ν η επ ίθεσ η και κα τα σ τροφ ή έ ξ ι από το υ ς οκτώ μ ετα σ χ η μ α τισ τές το υ η λ εκ τρ ικ ο ύ υπ οσταθμού το υ Πεσάκ κο­ ν τά στο Μπορντώ τη ς Γαλλίας, με κύ ρ ιες σ υνέπ ειες τη ν παύση γ ια π ολλές εβ δ ο μ ά ­ δες των εργασιώ ν στη βάση υποβρυχίων το υ Μπορντώ και σε πολλά εργοστάσ ια τη ς π εριοχής, καθώς και τη ν απόσυρση και α ντικα τά σ τα σ η από α τμ ο μ η χα νές των η λ εκ τρ ο κ ίν η τω ν τραίνω ν όλη ς τη ς ν ο τιο ­ δ υ τικ ή ς Γαλλίας. Το 1942 έλα βα ν χώρα π εριορισ μένου χαρα κτήρα επ ιχειρ ήσ εις σ τις κα τεχόμενες χώ ρες (δ ο λ ιο φ θ ο ρ ές σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ι­ κών γραμμών και τη λεφ ω νικώ ν γραμμών, ε ν έδ ρ ες σε φ ά λα γγες και επ ιθ έσ εις σε α­ π ομα κρυσ μένες φ ρ ουρές). Ω στόσο υπήρ­ ξαν και ο ρ ισ μ ένες θ ε α μ α τικ έ ς επ ιτυχίες, όπως η εκ τέλ εσ η το υ Ράινχαρντ Χ άιντριχ, α ντισ τρ α τή γο υ τω ν SS, αρχηγού τω ν υπη­ ρεσιών α σ φ α λεία ς το υ Γ' Ράιχ και τοπ οτηρητή το υ Χ ίτλερ σ την Τσεχοσλοβακία, το ν Μ άιο το υ 1942 (επιχείρηση «Anthropoid»), αλλά και η ανατίνα ξη τη ς γέφ υ ρ α ς το υ Γοργοπόταμου το ν Ν οέμβρ ιο το υ 1942 από σαμποτέρ τη ς SOE με τη β ο ή θ εια α­ ντα ρτώ ν το υ ΕΛΑΣ και το υ ΕΔΕΣ (επ ιχεί­ ρηση «Harling»), Σ η μ α ντικές επ ιτυ χ ίες τ η ς SOE το 1943 ή τα ν η δ ο λ ιο φ θ ο ρ ά των γαλλικώ ν ερ γο ­ στασίων τη ς Peugeot στο Σοσώ, κοντά στο Μ ονμπεγιάρ, από το δ ίκ τυ ο α ντίσ τα σ η ς Στοκμπ ρόκερ με επ ικεφ α λής το ν λοχαγό τη ς SOE Χάρι Ρη, η επ ίθεσ η το υ δ ικτύ ο υ Τ ίνκερ με επ ικεφ α λή ς το ν τα γμ α τά ρ χη τη ς SOE Μ π έντζαμιν Κάουμπερν στο μ ε­

π ο θέμ α τα π ετρ ελα ίο υ με στόχο να π ερ ιο­ ρισ το ύν ο ι δ υ ν α τό τη τε ς κίνη σ η ς των γ ερ ­ μανικώ ν στρατευμάτω ν. Σ ημ αντική επ ιτυ ­ χία τω ν δικτύω ν τη ς SOE τη ν π ερίοδο αυ­ τή θ ε ω ρ είτα ι η κα θυσ τέρη σ η - μ ε μια σ ει­ ρά διαδοχικώ ν ε ν εδ ρ ώ ν - κα τά 17 η μ έρ ες τη ς ά φ ιξη ς τη ς Μ ερα ρχία ς «Das Reich» σ τις π ερ ιοχές απόβασης των Συμμάχων, ενώ η δράση τω ν δικτύω ν το υ Τομέα Τ στο Β έλγιο ε π έτρ εψ ε στη β ρ ετα νική 11η Τε­ θω ρα κισ μ ένη Μ ερα ρχία να παρακάμψ ει τις γ ερ μ α ν ικ ές οπ ισ θο φ υλα κές και να κα­ τα λ ά β ει ά θ ικ το το λιμ ά ν ι τη ς Αμβέρσας. Παράλληλα, οι π ρ ά κτορ ες και τα δ ίκτυα τη ς SOE παρείχαν μια συνεχή ροή κρίσι­ μων πληροφοριώ ν προς το υ ς Συμμάχους. Σ την Ελλάδα, σ η μ α ντικές επ ιχειρήσ εις τη ς SOE κατά το έ το ς α υ τό ή τα ν η απαγω­ γή το υ σ τρα τη γού Κράιπε σ την Κρήτη το ν Απρίλιο το υ 1944 και η επ ιτυ χ η μ ένη ενέδρα στη γέφ υ ρ α τη ς Δαμάστας, επίσης σ την Κρήτη, κα τά γερ μ α ν ικ ή ς φάλα γγας που κ α τευ θ υ ν ό τα ν στα Ανώγεια. Η μ εγα λύτερ η αποτυχία τη ς SOE κατά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμου ή τα ν η δ ιε ίσ δ υ ­ ση των Γερμανών σ το δ ίκ τυ ο τη ς SOE σ την Ο λλανδία. Οι λ επ το μ έρ ειες , ο ι οποί­ ες δ ό θ η κα ν στη δ η μ ο σ ιό τη τα το 1998, αποκάλυψ αν ό τ ι το ν Μ ά ρτιο το υ 1942 ένας π λη ρ ο φ ο ρ ιο δ ό τη ς που είχ ε δ ιεισ δ ύ σ ει σ τις π ρ ω τοσ χημ ατιζόμενες τ ό τ ε παράνο­ μες ο λ λ α ν δ ικ ές οργανώ σεις, πρόδωσε το ν α σ υρ μα τισ τή τη ς SOE Χ ούμπ ερτ Λάο υ ερ ς που σ υνελήφ θη. Οι γ ερ μ α ν ικ έ ς υ­

π η ρεσ ίες α σ φ α λεία ς υποχρέωσαν το ν Λάο υ ερ ς να σ υνεχίσ ει να α π ο σ τέλλει μηνύ­ ματα στο Λονδίνο. Ο Λ ά ουερ ς συμμορφώ ­ θ η κ ε π ισ τεύ ο ντα ς ό τι η SOE θ α εντό π ιζε μια σκόπιμη παράλειψ η που ο ίδ ιο ς εισήγα γε σ τις δ ια δ ικα σ ίες ελέγχο υ ασ φ αλεία ς επικοινωνιών. Ωστόσο, α υ τό δ ε ν έγ ιν ε και λ ίγ ε ς η μ έρ ες μ ετά το Λ ονδίνο έ σ τ ε ιλ ε μή­ νυμα για τη ν υποδοχή ενό ς νέο υ π ρά κτο­ ρα με τη ν κωδική ονομασία «Watercress», ο οποίος έφ θ α σ ε σ τις 27 Μ α ρτίου και β έ ­ βαια σ υνελή φ θ η. Η δια δικα σ ία επαναλήφ θ η κ ε και με ά λλους π ρ ά κτορ ες και συ­ ν εχ ίσ τη κ ε για 15 περίπου μήνες, ενώ το Λ ονδίνο σ υνέχιζε να α γ ν ο εί τα κενά στον έλεγχο ασφ αλεία ς. Η γερ μ α νική επ ιχείρη­ ση διείσ δυσ ης, για τη ν οποία επ έδ ειξε προσωπικό εν δ ια φ έρ ο ν ο ίδ ιο ς ο Χ ίτλερ, ονο μ ά σ τηκε «Englandspiel» (Αγγλικό Παι­ χνίδι). Κατά το ν Απρίλιο το υ 1943, ο ι Γερ­ μανοί ήλεγχα ν 18 α συρμά τους, ενώ το Λ ονδίνο σ υνέχιζε να σ τέλνει π ληροφ ο­ ρίες, π ρ ά κτορ ες και α εροσ κά φ η φ ο ρτω ­ μένα με εφ όδια , χωρίς να γνω ρίζει ό τ ι το σύνολο τη ς ο λλα νδ ική ς Α ντίστασ ης είχ ε υπ ονομ ευθεί. Μ έχρ ι το ν Ο κτώ βριο το υ 1943, η SOE είχ ε σ τε ίλ ε ι 56 π ρ ά κτορ ες σ την Ο λλανδία. Από α υτούς, μόνο οκτώ επέζησαν. Το φιάσ κο α π ο καλύφ θηκε μ ετά τη ν απόδραση, το ν Α ύγουστο το υ 1943, δύο Ο λλανδών πρακτόρω ν (Π ήτερ Ν τιέπενμπροκ και Γιόχαν Ούμπικ) από το σ τρα τό π εδο σ υγκέντρω σ ης το υ Χάαρεν στη νό τια Ο λλανδία. Μ έχ ρ ι σήμερα, μερι-

roue»« a««!« IM0M3VU

γα λύ τερ ο σ ιδη ρο δρο μικό αμαξοσ τάσ ιο στο Τρουά τη ς β ό ρ εια ς Γαλλίας και, β έ­ βαια, η κα τα σ τροφ ή το υ εργοσ τα σ ίου πα­ ραγωγής βα ρέο ς ύδ α το ς στο Β έμο ρκ τη ς Νορβηγίας, το ν Φ εβρουάριο το υ 1943. Σ την Ελλάδα, η πιο σ ημα ντική επιχείρηση τη ς SOE κα τά το έ το ς α υ τό ή τα ν η κα τα ­ στροφή τη ς γέφ υ ρ α ς το υ Ασωπού π οτα ­ μού το ν Ιούνιο το υ 1943. Το 1944, η SOE έσ τρ εψ ε τη ν προσοχή τη ς σ χεδόν α π ο κλεισ τικά σ την υπ οστήρι­ ξη τη ς σ υμμαχικής απόβασης και κατοπ ι­ νής εκ σ τρ α τεία ς στη Γαλλία. Οι επ ιθ έσ εις τη ς οργάνω σης είχα ν ως α π ο τέλεσ μ α τη ν κα τα σ τροφ ή άνω τω ν 1.800 σ ιδη ρ ο δρ ο μ ι­ κών μηχανών και εκα το ντά δ ω ν βαγονιών, ενώ π ρα γμα τοπ οιήθηκα ν ε κ α το ν τά δ ε ς δ ο λ ιο φ θ ο ρ ές σ τις σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικές γραμ­ μές και στο οδ ικό δίκτυο , αλλά και στα α­

Η καταστροφή του εργοστασίου παραγωγής βαρέος ύδατος στο Βέμορκ της Νορβηγίας, τον Φεβρουάριο του 1943, από 10μεΚή ομάδα Νορβηγών κομμά ντο εκπαιδευμένων από τη SOE ακύρωσε το γερμανικό πρόγραμμα παραγωγής ατομικών όπλων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 3 1

δ υ νά μ εις το υ Αξονα στα Βαλκάνια, ενώ τα υπ οσ τηριζόμενα από α υ τή ν α ντισ τα σ ιακά κ ινή μ α τα έφ θ ειρ α ν και δ έσ μ ευσ α ν σημα­

Αξιωματικοί της SOE με Γάλλους Μακί της Ανω Σαβοΐας.

κά αρχεία για τις επ ιχειρ ήσ εις τη ς SOE σ την Ο λλανδία παραμένουν απόρρητα.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Η αξιολόγηση των ειδικώ ν επ ιχειρήσ ε­ ων τη ς SOE από τη ν άποψη τη ς σ υ νεισ φ ο­ ράς το υ ς σ την έκβαση ενός παγκόσμιου π ολέμου με εύ ρ ο ς και έντα σ η που ξεπ έρασαν και ξεπ ερ νούν κά θ ε άλλο πόλεμο μ έχ ρ ι σήμερα, α π ο τελ εί ένα δύσκολο και α μ φ ιλεγό μ ενο ζήτημα. Η α λ ή θ εια είνα ι ό τι η SOE είχ ε ε ξ έ λ θ ε ι από το ν π όλεμο έχο­ ντα ς σ η μ α ντικές ε π ιτυ χ ίες στο ε ν ε ρ γ η τ ι­ κό τη ς: Είχε επ ιφ έρ ει α ρ κ ετά πλήγματα σ τις υπ οδομές που σ τήρ ιζα ν τη σ τρα τιω ­ τικ ή προσπάθεια το υ Αξονα, είχ ε σ η μ α ντι­ κή σ υνεισ φ ορά σ τον το μ έ α των π ληροφ ο­ ριών, είχ ε α ν α τρ έψ ει το γ ερ μ α νικό χ ρ ονο­ διάγραμμα ανάπ τυξης ατομ ικώ ν όπλων, είχ ε π αρεμπ οδίσει α π ο τελεσ μ α τικά τις ε ­ π ιχειρήσ εις το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ στη Γαλλία, είχ ε π ρ οκα λέσ ει α ρ κετή ζημιά σ τις

ν τικ έ ς δ υ νά μ εις το υ εχ θρ ο ύ. Επιπλέον, στα ερ γα σ τήρ ια και στα κ έν τρ α έρ ευ να ς και ανάπ τυξης που ήλεγχε, κα τα σ κευ ά ­ σ τηκα ν όπλα και εξοπ λισ μός που αξιοποιή θ η κα ν και χρησ ιμ οπ οιή θη καν ευ ρ ύ τερ α ακόμη και μ ετά το ν πόλεμο. Τέλος, κατά τη λήξη το υ πολέμου, η SOE δ ιέ θ ε τ ε π ε­ ρίπου 2.000 ενερ γο ύ ς π ρ ά κτορ ες με ση­ μαντική «τεχνογνω σία» και ένα ε κ τ ε τ α μ έ ­ νο δ ίκ τυ ο επαφών, συνδέσμω ν και υποδο­ μών σ την Ευρώπη και σ την Ασία. Από τη ν άλλη πλευρά, η οργάνωση γνώ ρισε α π ο τυχίες και απώ λειες, αλλά α υτό ή τα ν αναμενόμενο. Ωστόσο, η πλέον ουσιώ δης διαπίστωση αφορά το γεγονό ς ό τ ι τα α ρχικά σχέδια των εμπ νευστώ ν τη ς SOE δ εν πραγματοποιήθηκαν. Η ιδ έα τη ς δη μ ιο υ ρ γία ς ένοπλων μαζικών α ν τισ τα ­ σιακών κινη μά τω ν σ τις κ α τεχ ό μ εν ες χώ­ ρες, όπως π αρουσ ιάστηκε στο αρχικό σ χέδιο το υ Ν τά λτον και εγ κ ρ ίθ η κ ε από τη ν κυβέρ νησ η Τσώρτσιλ, δ εν υλοπ οιήθηκε ποτέ, καθώς η π ρ α γμ α τικό τη τα σ τις κα τεχ ό μ ενες χώ ρες ξεπ έρ ασ ε το υ ς β ρ ε­ τα ν ικ ο ύ ς σ χεδιασμούς. Τα ισ χ υρ ότερ α α­ ντισ τα σ ια κά κινή μ α τα που α ναπ τύχθηκαν σ την Ευρώπη (κυρίω ς σε Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα και λ ιγ ό τερ ο σε Ιταλία και Γαλ­ λία) αλλά και σ την Ασία (Μ αλαισία, Β ιρμα­ νία) είχαν π ο λιτικο ύ ς π ροσανατολισμούς, πολύ δ ια φ ο ρ ετικ ο ύ ς από α υ το ύ ς που προέβλεπ ε ο μ ετα π ο λεμ ικό ς β ρ ετα νικό ς σχεδιασμός. Ταυτόχρονα, οι κυ β ερ νή σ εις αρκετώ ν κα τεχόμενω ν χωρών ο ι οπ οίες είχα ν κ α τα φ ύ γ ε ι στη Β ρετα νία, α ντιλα μβα νόμ ενες το κενό εξουσ ία ς που είχ ε δη ­ μ ιο υ ρ γή σ ει η φ υγή το υς, πίεζαν το υ ς Β ρ ετα νο ύς να ε νερ γο ύ ν μέσα από κ α τε ­ σ τη μ ένο υ ς θ εσ μ ο ύ ς και προσω πικότητες, ενώ δ ια μ α ρ τύ ρ ο ντα ν γ ια τη διεξαγω γή ε ­ πιχειρήσεω ν ε ν α γνοία το υ ς και τη σ υνερ ­ γασία με α ν τισ τα σ ια κ ές οργανώ σεις που δ εν ενέκριναν. Η β ρ ετα νική διοίκησ η ή τα ν υπ οχρεω μένη να ε π ιδ ο θ εί σε μια δύ σ κο­ λη άσκηση ισορροπίας: από τη μία π λευρά έπρεπε να «κρ α τήσ ει μέσα στο παιχνίδι» α υ το ύ ς σ τους οπ οίους π ροσ έβλεπ ε μ ετα ­ π ολεμικά για τη δια τήρ ησ η τη ς β ρ ετα ν ι­ κής επ ιρροής σ τις α ν τίσ το ιχ ες χώρες, κα­ θ ή κ ο ν το οποίο είχ ε α ναλά βει το Υπουρ­ γείο Εξω τερικώ ν, ενώ, από τη ν άλλη, έ ­

Ο Αμερικανός υπολοχαγός Τζων Σίνγκλαουμπ του OSS (και αργότερα αντιστράτηγος και ιδρυτικό μέλος της CIA) είχε λάβει μέρος στην επιχείρηση «Jedburgh». Ο οπλισμός και η εξάρτυσή του είναι τυπικά των αξιωματικών της SOE και του OSS οι οποίοι έλαβαν μέρος την επιχείρηση.

3 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πρεπε να σ υ νερ γα σ τεί και να υπ οσ τηρ ίξει -α λ λ ά χωρίς να ενισ χ ύ σ ει ουσ ιω δώ ς- τις οργανώ σεις που μπορούσαν να προκαλέσουν σ ημα ντική φ θ ο ρ ά σ τις δ υ νά μ εις το υ Αξονα στο εσ ω τερ ικό αυτώ ν τω ν χωρών, αλλά δ εν υπ ηρετούσαν το ν μετα π ολεμ ικό σχεδίασμά των Βρετανών. Για το ν λόγο αυτόν, η ενίσχυση με όπλα και άλλα υλικά

Εκπαίδευση πρακτόρων της SOE και του OSS οι οποίοι συμμετείχαν στην επιχείρηση «Jedburgh».

τω ν α ντισ τασιακώ ν κινη μά τω ν ή τα ν πά­ ντα π ερ ιορ ισ μένη και επ ιλεκτική , ενώ η δράση τη ς SOE π ρ οσ α νατολίσ τηκε τε λ ικ ά προς τη ν κα τεύθυνσ η τη ς υπ οστήριξης τοπικώ ν δικτύω ν α ντίσ τα σ η ς π ερ ιορ ισ μ έ­ νου μ εγ έθ ο υ ς και τη δ ιε ν έ ρ γ ε ια δ ο λιο ­ φ θορώ ν κα τά σ υγκεκρ ιμ ένω ν στόχων που εξυπ η ρ ετο ύσ α ν τις μ ετα β α λλό μ ενες ανά­ γ κ ε ς τη ς σ τρ α τη γική ς σ υγκυρίας. Τέλος, ο π ρ οσ εκτικό ς α να λυτής δ ε ν θ α παραλείψ ει να σ ημειώ σ ει τη σ τενή σχέση που έχ ει

Μέλη των ομάδων που συμμετείχαν στην επιχείρηση « Jedburgh» με αλεξίπτωτα καθώς και ιπτάμενα πληρώματα μπροστά σε αεροσκάφος Β-24. Η επιχείρηση διεξήχθη από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 1944 και αποτελούσε κοινή επιχείρηση της SOE και του αμερικανικού OSS. Η επιχείρηση προέβλεπε τη ρίψη τριμελών ομάδων αποτελούμενων από δύο αξιωματικούς (από τους οποίους ο ένας Βρετανός ή Αμερικανός και ο άλλος Γάλλος) και έναν υπαξιωματικό ασυρματιστή, με βασική αποστολή την αποκατάσταση σύνδεσης μεταξύ οργανώσεων της γαλλικής Αντίστασης και των συμμαχικών διοικήσεων. Οι ομάδες «Jedburgh» παρείχαν συμβουλές και εμπειρία, ενώ κανόνιζαν ρίψεις όπλων και πυρομαχικών στις γαλλικές οργανώσεις με βασικό στόχο τη διεξαγωγή ανοικτών ενεργειών αντίστασης (γι’ αυτό και έφεραν κανονικές στρατιωτικές στολές). Συνολικά, 93 ομάδες «Jedburgh» ερρίφθησαν με αλεξίπτωτο στη Γιλλία. Μια παρόμοια επιχείρηση διεξήχθη και στην Απω Ανατολή, στην κατεχόμενη από τους Ιάπωνες Γιλλική Ινδοκίνα και στη Βιρμανία.

I l r l l a i n ΙΙ ι >ι ι ·,ί Ι« D iv in g l'a n o « . C a lle d th e w o r ld ’s sm allest su bm a rin e, th is

one-man craft Britain built it on shipping in ular subs took

'

SEALED BUOYANCY

SPLASHPROOF COCKPIT COVER

is no bigger than a canoe. secretly tor wartim e attacks enem y harbors. PTs or reg­ it to vicinity of target.

COWLED INSTRUMENT BOARD WITH HIGH PRESSURE AIR GAUGE, COMPASS, TRIM INDICATOR, AND DEPTH GAUGE WATERTIGHT HATCHES -

DECK PROPELLER

TRIM TANK

ELECTRIC MOTOR CONTROL

Το καταδυόμενο ηλεκτροκίνητο κανό Sleeping Beauty που ανέπτυξε η SOE για τη διείσδυση πρακτόρων της.

MOTOR

HIGH-PRESSURE AIR BOTTLE (ONE ON EACH S ID E )

το μ ο ντέλο π ολέμου που εισ ήγα γε και προώθησε η SOE με α ντίσ το ιχ α μ ο ντέλα ανορθόδοξω ν επ ιχειρήσεω ν που διεξήχθησ α ν από τη ν εποχή ε κ ε ίν η σε όλο το ν κόσμο και σ υνεχίζουν να δ ιεξά γ ο ν τα ι μ έ­ χρι σήμερα.

ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ: ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΤΥΧΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ S0E Ε κτός από τις σ υγκα λυμ μ ένες επ ιχει­ ρήσεις σ τις κ α τεχ ό μ ενες χώρες, η SOE παρείχε εκπ α ίδευση και λ ειτο ύ ρ γ η σ ε και ως πυρήνας και δ εξα μ ενή σ τελεχώ ν για τις ελά χισ τα γνω σ τές β ρ ετα ν ικ έ ς Β ο η θ η ­ τικ έ ς Μ ονάδες. Οι Β ο η θ η τικ έ ς Μ ονά δες (Auxiliary Units) α π ο τέλεσ α ν ένα από τα κα λύτερα φ υ λα γμ ένα β ρ ετα νικά μυσ τικά το υ Β’ ΠΠ. Ε π ρόκειτο για τη ν πρώτη και ί­ σως τη μοναδική α ντισ τα σ ιακή οργάνωση το υ ε ίδ ο υ ς τη ς η οποία δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε σε ευρωπαϊκή χώρα πριν α υ τή δ ε χ θ ε ί ε ι­ σβολή. Ο υσιαστικά, ο ι Β ο η θ η τικ ές Μ ονά­ δες α π οτελούσ αν ένα δ ίκ τυ ο επ ιλεγμ ένων και κα τά λληλα εκπ α ιδευμένω ν π ολι­ τών, αποστολή το υ οποίου ή τα ν η προ­ σβολή στόχων στα μ ετό π ισ θ εν των γ ε ρ ­ μανικώ ν δυνάμεω ν που α να μ ενό τα ν να ε ι­ σβάλουν στη Β ρετανία. Τον Ιούλιο το υ 1940, το ν σ χηματισμό και τη διοίκησ η των Β οη θη τικώ ν Μ ονά­ δων α νέλα β ε ο σ υντα γμ α τά ρ χ ης Κόλιν Γκάμπινς, ο οποίος τρ ε ις μή νες α ρ γότερ α προήχθη σε τα ξία ρ χο και ο ρ ίσ τη κ ε Δ ιο ι­ κητής Επιχειρήσεω ν και Εκπ αίδευσης τη ς SOE. Οι Β ο η θ η τικ ές Μ ονά δ ες π εριελάμβαναν δύο κλάδους: το ν Κλάδο Ειδικών Κ αθηκόντω ν (Special Duties Branch - SDB) και τις Ε π ιχειρησιακές Περιπόλους (Operational Patrols - OP). Τα μέλη το υ πρώ­ το υ π ροέρχονταν από το ν τοπ ικό π λη θυ­ σμό και α π ο τελο ύ ντο από 4.000 περίπου ά νδ ρ ες και γ υ ν α ίκ ε ς σ τρ α το λο γη μ ένο υς κατά π ρ ο τερ α ιό τη τα σ τις κ ο μ η τείε ς Κ εντ και Σάσ εξ τη ς νο τιο α να το λική ς Αγγλίας, όπου και θ ε ω ρ ε ίτο π ιθα νότερη η γ ε ρ μ α ν ι­

COLUMN

SWITCH

BATTERIES BUMPER

(ONE ON EACH SIDE)

T h · M S C — M o to rized S u b m e rsib le C a n o · — !s only

12 feet 8 inches long but has a radius o f 30 to 40 s e a m iles at 3'/i knots. C ra ft dives when opened v a lv e s flo o d b a lla s t tan ks. For a tta c k s , a lw a y s m a d e

a t night, p ilo t was strapped in for I0 hours or more.

κή εισβολή. Τα μέλη το υ SDB ή τα ν εκπ αι­ δ ευ μ έν α σ την αναγνώ ριση οχημάτων, σ τρα τιω τικώ ν μονάδων και υψηλόβαθμω ν αξιω ματικώ ν το υ εχθρο ύ, ενώ αποστολή το υ ς ή τα ν η σ υλλογή πληροφοριώ ν και η σ ύντα ξη γραπτών αναφορώ ν τ ις οπ οίες ά­ φ ηναν σε μ υ σ τικές το π ο θ εσ ίες (dead letter drops). Τις α να φ ορές παρελάμβαναν α γ γ ε­ λιο φ ό ρ ο ι που τ ις π α ρ έδ ιδ αν σε ένα δ ί­ κτυ ο 200 περίπου μυστικώ ν ασυρμάτω ν το υ ς οπ οίους χ ειρ ίζο ν τα ν σ τρ α το λογημ ένοι π ολίτες. Οι Επ ιχειρησιακές Περίπολοι, από τη ν άλλη πλευρά, ή τα ν μά χιμες μονά δες αποτε λ ο ύ μ ε ν ε ς από 4-8 ά νδρ ες, συνήθω ς α­ γ ρ ό τε ς ή ιδ ιο κ τή τε ς γης, οι οπ οίοι είχα ν ε ­ ξα ίρ ετη γνώση των περιοχών το υς. Τα μ έ­ λη τω ν Επιχειρησιακών Περιπόλων στρατο λ ο γ ο ύ ν το κα τά κανόνα μ ετα ξύ των πιο ικανών μελών τη ς Ε θνο φ υλα κής (Home Guard), ενώ τη ν εκπ αίδευση και διοίκησή το υ ς είχα ν α ναλά βει επ ιλεγμ ένο ι αξιω μα­ τ ικ ο ί το υ Β ρ ετα νικο ύ Σ τρα τού. Η εκπ αί­ δευσ η που ελάμβαναν α φ ορ ούσ ε ένα ε υ ­ ρύ φάσμα τεχ νικώ ν α ντα ρτο π ο λέμ ου, περ ιλα μ β α νομ ένης τη ς άοπλης μάχης, των επ ιλεκτικώ ν εκ τε λ έσ ε ω ν και των δ ο λ ιο ­ φθορώ ν με τη χρήση εκρηκτικώ ν. Π ερί­ που 3.500 ά τομ α εν τά χ θ η κ α ν σ τις Επιχει­ ρη σ ιακές Π εριπόλους και εκπ α ιδ εύθ η κα ν

γα με έξο δ ο δια φ υγής. Υ π ολογίζεται ό τι κα τα σ κευά σ τη κα ν 400-500 τ έ τ ο ιε ς βά­ σ εις, ενώ γ ια μ ε ρ ικ ές περιπ όλους κα τα ­ σ κευά σ τηκα ν και θ έ σ ε ις παρατήρησης. Οι περίπ ολοι εξοπ λίζο ντα ν με τε λ ε υ τα ίο υ τύπου όπλα περιλαμβανομένω ν π ιστο­ λ ώ ν και υποπολυβόλων Sten με σ ιγα σ τή­ ρα, πλαστικώ ν εκρη κτικώ ν, εμπ ρηστικώ ν μηχανισμών και μαχαιριών μάχης Fairbairn-Sykes. Επίσης, εφ ο δ ιά ζο ντα ν και με β α ρ ύ τερ ο οπλισμό (οπλοπολυβόλα, πολυβόλα), ενώ λ έ γ ε τα ι ό τι μ ε ρ ικ ές δ ιέ ­ θ ε τ α ν μ έχ ρ ι και α ντια ερ ο π ο ρ ικά πυροβό­ λα τω ν 3,7 in. Τέλος, ό λ ε ς ο ι περίπ ολοι ε ­ φ ο δ ιά ζο ντα ν με τρ ό φ ιμ α γ ια δύο εβ δ ομ ά ­ δ ες που απ οτελούσ αν το μ έγισ το α να μ ε­ νόμενο διά στημα επιβίωσής το υ ς σε π ερ ί­ πτωση εισβολής. Οι βα σ ικοί σ τόχοι τω ν Επιχειρησιακών Περιπόλων ή τα ν α εροδρόμια , δ εξα μ εν ές καυσίμων, σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικές γραμμές και αμαξοστάσια, καθώ ς και α νώ τερο ι αξιω ­ μ α τικ ο ί το υ εχθρο ύ. Για τη ν εξο υ δ ετέρ ω ση των τελευ τα ίω ν, ο ι περίπ ολοι είχαν

στο Κόλσχιλ Χάουζ το υ Γουϊλτσάιρ, σε σ ε­ μινάρια που δ ιεξά γο ντα ν τα Σ α β β α τοκύ­ ριακα. Κ ά θε περίπ ολος α π ο τελούσ ε α νεξά ρ ­ τη τη , α υτά ρκη και επ ιχειρησ ιακά α υ τό ν ο ­ μη μονάδα με α κτίνα δράσης 25 περίπου χιλιομέτρω ν. Οι περίπ ολοι δ ιέ θ ε τα ν κρυ­ φ ές υπ όγειες επ ιχειρησ ια κές βά σ εις τις οπ οίες είχ ε κα τα σ κευ ά σ ει το μηχανικό, συνήθω ς μέσα σε τοπ ικά δάση ή σε ά λλες α σ φ α λείς θ έ σ ε ις . Κ άθε βάση δ ιέ θ ε τ ε μία κα μ ο υφ λα ρ ισ μ ένη είσ οδ ο και μία σ ήραγ­

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου στις 25 Νοεμβρίου 1942, από μια 12μελή ομάδα της SOE μ ε την υποστήριξη 150 ανταρτών του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, και 60 ανταρτών του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη μέχρι εκείνη τη στιγμή επιχείρηση της SOE στην Ευρώπη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P I A I 3 3

Το μονοθέσιο υποβρύχιο επίθεσης Welman και το διθέσιο υποβρύχιο μεταφοράς Wei freighter Mklll, τα οποία ανέπτυξαν οι τεχνικοί της SOE.

π ρ ο ετο ιμ α σ τεί αναγνω ρίζοντα ς μυσ τικά τ ις ο ικ ίε ς που θεω ρ ούσ αν ό τι θ α επ ιτάσ ­ σ οντα ν από το υ ς Γερμανούς. Μη επ ιβ ε­ βα ιω μ ένες φ ή μ ες α να φ έρ ο υ ν ό τ ι υπήρ­ χαν ε ν το λ έ ς μέσα σε σ φ ρα γισ μένο υς φ α ­ κέλο υ ς που θ α α νοίγο ντα ν από τ ις Επιχει­ ρη σ ιακές Π εριπόλους μ ετά τη ν εισβολή, σύμφωνα με τ ις οπ οίες έπρεπε να ε κ τε λ έ σουν το υ ς κα τά τόπ ους α σ τυνομ ικούς δ ι­ ο ικ η τέ ς (οι οπ οίοι ή τα ν υπ εύθ υνοι για τη ν επιλογή τω ν μελώ ν τους), π ρ οκειμ ένου να μην απ οκαλυφ θούν ο ι τα υ τ ό τ η τ έ ς το υ ς. Λ έγετα ι, επίσης, ό τ ι σε περίπτωση που κινδ ύ νευ α ν να σ υλληφ θ ούν, τα μέλη των

περιπόλων α ναμ ενότα ν να α υ το κ το ν ή αουν, έ τσ ι ώ στε να απ οφύγουν τα βασανι­ σ τήρια και τ η ν ε κ τ έ λ ε σ η που σίγουρα θα α κολο υθούσ ε. Οι Β ο η θ η τικ έ ς Δ υνά μεις δ ια λύθ η κα ν κατά το 1944 και α ρ κ ετά από τα μέλη το υ ς μεταπ ήδησαν στα σ υ ντά γμ α τα τη ς SAS ή σε ά λλες β ρ ετα ν ικ ές ε ιδ ικ έ ς μονά δες που έδρασ αν σ την Ευρώπη και σ την Ασία. Ωστόσο, η επίσημη διάλυσή το υ ς δ εν ανα­ κοινώ θηκε παρά το ν Ιούλιο το υ 1945, χω­ ρίς να π α ρασ χεθεί καμία π ληροφ ορ ία για το ν χ αρ α κτήρ α και το υ ς σ τόχους το υς. Η πρώτη φ ορά κα τά τη ν οποία η π ραγματική δομή και ο ι σ τόχοι των Β οη θη τικώ ν Μ ονά­ δων έγινα ν α ν τιλη π το ί από το ευρ ύ κοινό ή τα ν το 1968 μ ετά τη δημοσ ίευσ η το υ βι­ βλίου «The Last Ditch» το υ Ν τέιβ ιν τ Λαμπ.

Η SOE ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΠ Β ρ ε τα ν ικ ά α ρ χ εία τα οπ οία αποχα­ ρ α κ τη ρ ίσ τη κ α ν κα ι δ ό θ η κ α ν σ τη δ η μ ο ­ σ ιό τ η τα το ν Α ύ γο υ σ το το υ 2008, αποκάλυψ α ν α ρ κ ε τ έ ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς γ ια το ν μ ε ­ τα π ο λ ε μ ικ ό ρόλο το ν οπ οίο δ ε ν α νέλα Θε π ο τέ η SOE. Τα α ρ χ εία π ε ρ ιλ α μ β ά ­ ν ο υ ν γρ ά μ μ α τα κα ι υπ ο μ νή μ α τα γ ια το μ έ λ λ ο ν τ η ς SOE τα οπ οία σ υ ν έ τα ξ α ν ο ι Ο υ ΐνσ το ν Τσώ ρτσιλ κα ι Α ντο νι Η ν τεν (π ρω θυπ ουργός κα ι υπ ουργός Ε ξ ω τερ ι­ κών τη ς Β ρ ε τα ν ία ς α ν τίσ το ιχ α ) το 1945. Ω σ τόσ ο, τα π λέο ν ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ α από τα σ το ιχ ε ία που δ η μ ο σ ιε ύ θ η κ α ν , β ρ ίσ κ ο ­ ν τ α ι σ τη ν α να φ ο ρ ά το υ τ ό τ ε ε π ικ ε φ α ­ λή ς τ η ς SOE λό ρ δ ο υ Σ έλμ π ορ ν προς το ν Τσώρτσιλ, σ χ ε τικ ά με τ ις α π ο σ το λές που θ α μπ ορ ούσ ε να α ν α λ ά β ει η ο ρ γά ­ νωση μ ε τά τη λήξη το υ π ο λέμο υ. Η α να ­ φ ο ρ ά το υ λό ρ δ ο υ Σ έλμπ ορν, η οπ οία υ­ π εβ λή θ η σ τις 22 Μ α ΐου 1945, ξ ε κ ιν ο ύ σ ε ως εξή ς : «Αγαπ ητέ κ ύ ρ ιε π ρω θυπ ουργέ, Σας υποβάλω ένα επ ίσ ημο υπό­ μ νη μ α γ ια το μ έ λ ­ λο ν τη ς SOE το ο ­ π οίο ελπίζω ό τ ι θ α κ ρ ίν ε τ ε ευ ν ο ϊκ ά . Μ π ροσ τά σ τη ρω σι­ κή απ ειλή, σ τη ν κα ­ τά σ τα σ η σ τη ν Ιτα ­ λία, σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή I 1WJ Ευρώπη κα ι στα Β α λκά νια κα ι σ τα η ­ φ α ίσ τε ια που κα π νίζουν σ τη Μ έση Ανα-

Η προτομή της ηρωίδας της SOE Βιολέτ Ζαμπό και η πλαστή ταυτότητά της. Η Βιολέτ αποφάσισε να καταταγεί στη SOE μετά τον θάνατο του συζύγου της Ετιέν στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, τον Οκτώβριο του 1942. Συνελήφθη τον Ιούνιο του 1944 στα προάστια της Λιμόζ στη Γαλλία, βασανίστηκε και τελικά εκτελέστηκε τον Φεβρουάριο του 1945 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρυκ.

3 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

Υποπολυβόλα Sten και οπλοπολυβόλο Bren μέσα σε κιβώτιο ριπτόμενο με αλεξίπτωτο για τον εφοδιασμό αντιστασιακών οργανώσεων στις κατεχόμενες από τους Γερμανούς χώρες.

το λή , π ισ τεύω ό τ ι σε α υ τή ν τη φάση θα ή τ α ν τρ έ λ α να ε π ιτρ α π εί το "κ λ είσ ιμ ο " τ η ς SOE. Π α ρ α δ ίδ ο ν τα ς τη ν οργάνω ση σ το Υ π ουργείο Ε ξω τερ ικώ ν κα ι ζη τώ ­ ν τα ς από το ν σερ Ο ρμ Σ ά ρ τζ ε ν τ να επ ι­ β λ έπ ει τη SOE ε ίν α ι σαν να ζ η το ύ μ ε από τη ν η γ ο υ μ έ ν η μιας μ ο ν ή ς να επ ιβ λέπ ει ένα π ορνείο...», [σ.σ. Ο Ο ρμ Σ ά ρ τζε ν τ (1884-1962) κ α τε ίχ ε τη θ έσ η το υ μ ό ν ι­ μου υφ υπ ουρ γού Ε ξω τερ ικώ ν (19391946) κα ι υπ ήρξε ε π ικ ε φ α λ ή ς τη ς β ρ ε τ α ­ ν ικ ή ς Δ ιπ λω μ α τική ς Υ π ηρεσ ία ς από το 1946 μ έ χ ρ ι το 1949. Α ντίπ α λος σ τη ν πο­ λ ιτ ικ ή κ α τευ ν α σ μ ο ύ τ η ς Γερ μ α νία ς το υ Ν έ β ιλ Τσάμπ ερλαιν κα τά τη δ ε κ α ε τ ία το υ 1930, αλλά κα ι σ κλη ρ ό ς α ν τισ ο β ιε τικός, ο Ο ρμ Σ ά ρ τζ ε ν τ κ α τη γ ο ρ ή θ η κ ε από π ο λλο ύς σ υ ν α δ έ λ φ ο υ ς το υ ό τ ι δ ε ν μπο­ ρ ο ύ σ ε να δ ια κ ρ ίν ε ι τα π α ρ α δ οσ ια κά ε ­ θ ν ικ ά σ υ μ φ έρ ο ν τα τη ς Ρωσίας κάτω από τη μ α ρ ξ ισ τικ ή -λ ε ν ιν ισ τικ ή ιδ ε ο λ ο ­ γ ία τ η ς ΕΣΣΔ], Κ α τά το ν Σ έλμπ ορν, η υπ ηρεσ ία μπ ορ ούσ ε να δ ια δ ρ α μ α τίσ ε ι σ η μ α ν τικ ό ρ ό λο σε κα ιρ ό ε ιρ ή ν η ς υ π ο σ τη ρ ίζο ντα ς τα β ρ ε τ α ν ικ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τα με «συγκαλ υ μ μ έν ο κα ι μη α να γνω ρ ίσ ιμ ο τρόπο». Το σ χ έδ ιο το υ Σ έλμπ ορν π ρ ο έβ λεπ ε τη μ ετα τρ ο π ή τ η ς SOE σε α ν ε ξ ά ρ τη τ η υπη­ ρ εσ ία που θ α υπ αγότα ν σ το Υ π ουργείο Α μυνας. Π ρ ο έβ λεπ ε, επ ίσης, τη δ η μ ι­ ο υ ρ γ ία εν ό ς κ έ ν τρ ο υ μ υ σ τικ ο ύ π ο λέμο υ

Μαχητές της γαλλικής Αντίστασης (Μακί) εξοπλισμένοι με βρετανικό οπλισμό.

Μέλη της ομάδας Ελλήνων και Βρετανών η οποία απήγαγε τον στρατηγό Κράιπε στην Κρήτη, τον Απρίλιο του 1944. Καθιστοί, από αριστερά: Γοηγόρης Χναράκης, Πάτρικ Λη Φέρμορ και Ουίλιαμ Στάνλεϊ Μος. Ορθιοι: Στρατής Σαβιολάκης, Μανώλης Πατεράκης, Αναστάσιος Παπαλεωνίδας, Γιώργος Τυράκης, Νίκος Κόμης.

σ το οποίο π ρ ά κ το ρ ες τη ς SOE θ α εκ π α ι­ δ ε ύ ο ν τα ν σε ό λ ε ς τ ις μ ο ρ φ ές σ υγκαλ υ μ μ έ ν η ς δρά σ ης, π ερ ιλ α μ β α ν ο μ έν η ς «...της υ π όγεια ς π ροπ αγάνδας κα ι διασποράς φημώ ν, το υ π ρ ο σ ετα ιρ ισ μ ο ύ ε ­ θ ν ικ ώ ν μ ε ιο ν ο τή τω ν κα ι π ο λιτικώ ν προ­ σώπων, κα ι τη ς δ ιεξα γ ω γ ή ς δ ο λ ιο φ θ ο ­ ρών κ α ι σαμποτάζ». Ο ι π ρ ά κ το ρ ες «...θα π α ρ είχα ν μ υ σ τικ ή υ π οσ τήρ ιξη σε ξ έ ν ε ς κ υ β ε ρ ν ή σ εις αν α υ τ έ ς ή τ α ν φ ιλ ικ έ ς προς τη Β ρ ετα ν ία » , ενώ, αν δ ε ν ήτα ν, θ α μπ ορούσ αν «...να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν κα ι να υ π ο σ τη ρ ίξο υ ν μ υ σ τική α ν τιπ ο λ ί­ τευ σ η » . Θα μπ ορούσ αν επ ίσης «...να δ ιεκ π ερ α ιώ ν ο υ ν μ υ σ τικ ές ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς σ υ να λλα γές, α ν α υ τό α π α ιτ ε ίτο από το Υ π ουργείο Ο ικονομικώ ν». Ο ι π ρ ο σ π ά θ ειες το υ Σ έλμ π ορ ν προσ έκρ ο υ σ α ν σ το ν Η ν τεν που α να γνώ ρ ιζε μ εν «...τη χ ρ η σ ιμ ό τη τα μιας μ υ σ τικ ή ς οργάνω σης γ ια τη ν π ροώ θηση τ η ς Β ρε­ τ α ν ικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς σε κα ιρ ό ε ιρ ή ν η ς » , αλλά ε π ιθ υ μ ο ύ σ ε να τη ν ε λ έ γ χ ε ι α υ τό ς . Ε ξάλλου, όπως ο ίδ ιο ς έγ ρ α φ ε, «...ήταν

ήδη ο υ π εύ θ υ ν ο ς υπ ουργός γ ια τ ις ΜΙ6 κα ι ΜΙ5». Ο Τσώρτσιλ, παρά το ό τ ι υπο­ σ τή ρ ιζε σαφώ ς τη SOE, δ ε ν α ν έ λ α θ ε να ε π ιλ ύ σ ει τη δ ια φ ο ρ ά . Σε μια σ ύ ντο μ η σ ημείω σή το υ έγρ α ψ ε ό τ ι «κά π οιος ά λ­ λ ο ς π ρ έπ ει να τα κ το π ο ιή σ ε ι α υ τό το ζή ­ τη μ α », ενώ σε μια ά λλη έγ ρ α ψ ε απλώς « μ ετά τ ις εκ λ ο γ έ ς » . Α να φ ερ ό τα ν, β έ ­ βαια, σ τις ε κ λ ο γ έ ς το υ Ιο υ λίο υ το υ 1945 τ ις ο π ο ίες κα ι έχασ ε. Ο λό ρ δ ο ς Σ έλ ­ μπορν α ν έ λ υ σ ε σ το ν επ ικ εφ α λ ή ς τω ν Ε ρ γα τικώ ν κα ι ν ικ η τή τω ν εκλο γώ ν Κλέμ ε ν τ Α τλη το ν ρόλο που μπ ορ ούσ ε να δ ια δ ρ α μ α τίσ ε ι η SOE σε κα ιρ ό ε ιρ ή ν η ς , επ ισ η μ α ίν ο ν τά ς το υ το ε κ τ ε τ α μ έ ν ο δ ί­ κ τυ ο π ρακτόρω ν, υπ οδομώ ν κα ι συμπαθ ο ύ ν τω ν το οπ οίο δ ιέ θ ε τ ε η οργάνω ση σε π ο λλές χώ ρες. Λ έ γ ε τ α ι πως η απά­ ν τη σ η το υ τ ε λ ε υ τ α ίο υ ή τ α ν ό τ ι δ ε ν είχ ε α νά γκη από μια « β ρ ετα ν ικ ή Κ ο μ ιντέρ ν»

κ α ι έ τ σ ι μέσ α σ τις ε π ό μ εν ες δ ύ ο η μ έ ρ ε ς η απόφαση γ ια τη διά λυ σ η τη ς SOE ε ίχ ε λ η φ θ ε ί. Η επ ίσημη κα τά ρ γη σ η τ η ς ο ρ γά ­ νω σης έ λ α β ε χώρα σ τις 15 Ια νο υα ρίο υ το υ 1946, ενώ από το υ ς εν ε ρ γ ο ύ ς πράκ το ρ έ ς τ η ς ά λ λ ο ι α π ο σ τρ α τε ύ θ η κ α ν κα ι ά λ λ ο ι α π ο ρ ρ ο φ ή θ η κ α ν σε υ π η ρ εσ ίες τ η ς ΜΙ6. Α ν ε ξά ρ τη τα από το αν η SOE μπ ορ ούσ ε ή όχ ι να α π ο τε λ έ σ ε ι χ ρ ήσ ιμ ο ε ρ γ α λ ε ίο ά σ κη σ η ς π ο λ ιτικ ή ς , η κ α τά ρ ­ γησ ή τη ς ως « π λεο να σ μ α τική ς» π ροα­ ν ή γ γ ε ιλ ε τη ν υπ οβά θμ ισ η τη ς θ έσ η ς τ η ς Β ρ ε τα ν ία ς ως μ εγ ά λ η ς δ ύ ν α μ η ς κα ι τ η ς ε π ιρ ρ ο ή ς τ η ς σ το ν μ ετα π ο λ εμ ικ ό κόσμο. Ε9

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) En.wikipedia.org/special operations executive (2) www.bbc.co.uk/soe (3) Ciutch.open.ac.uk/soe devices (4) Discovery.nationaiarchives.co.uk /records of special operations executive (5) Home.earthlink.net/soe (6) soe-stations.blogspot (7) www.thelegendofq.co.uk (8) webot.org/the thatched barn (9) www.auxunit.org.uk (10) Operationjedburghweb.com (11) www.campx.ca (12) M.R.D.Foot: SOE: AN OUTLINE HISTORY OF SPECIAL OPERATIONS EXECUTIVE 1940-1946, BBC, London, 1984.

Τα τραίνα και το σιδηροδρομικό δίκτυο της Γαλλίας αποτέλεσαν τον κύριο στόχο των δικτύων αντίστασης τα οποία οργάνωσε και υποστήριξε η SOE.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 3 5

ΑΑ

7 I

ϊ

Η καταλυτική ούγκρουοη του πολέμου me Αυοτριακής Διαδοχής ΠΑΝΤΕΛΗΣ Α. ΚΑΡΥΚΑΣ

Ο πρίγκιπας Γουλιέλμος, δούκας του Κάμπερλαντ. Ο Κάμπερλαντ κέρδισε την αρχιστρατηγία του Βρετανικού Στρατού επειδή ήταν γιος του Βρετανού βασιλιά Γεωργίου Β ’. Επανειλημμένα ωστόσο απέδειξε ότι δεν δ ιέθ ετε ταλέντο στη στρατιωτική τέχνη, αλλά αντίθετα αλαζονεία και επιπολαιότητα.

Η νίκη οε μια μάχη είναι απόρροια ποΠΠών παρανόνιων. Συνήθως εϋαριάιαι από παραμέτρους όπως ο αριθμός των ανιιμαχομένων, ίο έδαιρος, η ποιόιπια της εκπαίδευσης ίων ανδρών και η ικανόιηια της διοίκησης. Σιο Λάουιρεϋνϊ, όμως, ιον Ιούλιο ίου 1747, η ανοηοία ήιαν που έπαιξε ιον σημαντικότερο ρόΠο, αφήνοντας το δικό της ιδιαίτερο στίγμα one σελίδες της στρατιωτικής ιστορίας.

3 6 1ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ιστ ο ρία

B jk

fr

V - fe .

j

wBr äg

ψ&>

ο 1747 ο π ό λεμ ο ς τ η ς Α υ σ τρ ια κ ή ς Δ ια δ ο χ ή ς δ ιέ ν υ ε τ ο έβ δ ο μ ο έ τ ο ς το υ . Η Ευρώπη ε ίχ ε τ υ λ ιχ τ ε ί κα ι π άλι σ τις φ λ ό γ ες κα ι ο ι Κάτω Χ ώ ρες είχ α ν μετα τρ α π ε ί σε π εδ ίο σ φ οδρώ ν συγκρούσεω ν. Ο λα ξ ε κ ίν η σ α ν ό τ α ν ο Α υ σ τρ ία -

Τ

Α ρ γ ό τερ α , ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς π ροσ π άθησε -κα ι φ α ιν ο μ ε ν ικ ά π έτυ χ ε- το δ ιά τα γ μ α α υ τό (Π ρ α γμ α τική Κύρωση, όπως ο ν ο μ ά σ τη κ ε ) να τ ύ χ ε ι τη ς α να γνώ ρ ισ η ς κα ι τω ν ά λλω ν ευρω παϊκώ ν δ υ νά μ εω ν κα ι ε ιδ ικ ά τη ς Γαλλίας, που υπ ο σ χέθ η κα ν να σ εβ α σ το ύ ν το δ ικα ίω μ α δ ιά ­

κο ς α υ το κ ρ ά τ ο ρ α ς Κ ά ρο λος Σ Τ ’, μη έ χ ο ν τα ς ά ρ ρ εν α απόγονο, επ ιχ είρ η σ ε να ε π ιβ ά λ ε ι τη ν α νά λη ψ η το υ α υ το κ ρ α τ ο ρ ικ ο ύ θ ρ ό ν ο υ από τη ν κόρ η το υ Μ α ρία Θ η ρ εσ ία κα ι το ν σ ύζυγό τη ς , ε π ιδ ιώ κ ο ν τα ς τη σ υ γ κ α τά θ ε σ η κα ι τω ν λοιπώ ν ευρω π αϊκώ ν δυνάμεω ν. Μ ε δ ιά τα γ μ ά το υ , που υπ εγράφ η τ ο 1713, ο α υ το κ ρ ά τ ο ρ α ς ό ρ ιζε ως δ ιά δ ο χ ό το υ τη Μ α ρ ία Θ ηρεσ ία , κα-

δ ο χ ή ς τη ς Μ α ρ ία ς θ η ρ ε σ ία ς κα ι τ ο υ σ υζύγου τη ς Φ ρ α γκίσ κο υ (μ ε τ έ π ε ιτα α υ το κ ρ ά το ρ α ς Φ ρ α γκίσ κο ς Α ’). Ω σ τόσ ο, μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α το το υ Κ αρόλου το 1740, Γάλλοι, Πρώ σοι κα ι Β α υ α ρ ο ί παρασ π όνδησαν, επ ιδ ιώ κ ο ν τα ς ο υ σ ια σ τικ ά το ν δ ια μ ε λ ισ μ ό τ η ς α υ το κ ρ α τ ο ρ ία ς τω ν Α ψ βούργων, ο κ α θ έν α ς μ ε το ν τρ όπ ο το υ . Ο Πρώσος

τα ρ γ ώ ν τα ς έ τ σ ι το ν λ ε γ ό μ ε ν ο Σ α λικό νόμο, β ά σ ει το υ οπ οίου μόνο ο ι ά ρ ρ ε ν ε ς απ όγονοι

β α σ ιλιά ς ε π ιτ έ θ η κ ε ά μ εσ α σ το υ ς Α υσ τρια κο ύ ς, κ υ ρ ιε ύ ο ν τα ς τη ν π λούσ ια α υ σ τρ ια κ ή ε-

είχ α ν δ ικα ίω μ α δ ια δ ο χ ή ς.

π αρχία τη ς Σ ιλ εσ ία ς. Ο Γάλλος β α σ ιλιά ς έ-

Ο στρατηγός Λιγκόνιερ έφιππος (εδώ εικονίζεται ως στρατάρχης, με τη στραταρχική ράβδο). Ο Λιγκόνιερ ήταν ίσως ο καλύτερος στρατηγός του Βρετανικού Στρατού μετά τον περίφημο δούκα το Μάρλμπορο. Αν του είχε α νατεθεί η διοίκηση, η πορεία του πολέμου στη Φλάνδρα θα ήταν πιθανότατα διαφορετική, επιπολαιότητα.

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 7

απ ομονω μένη, η τ τ η μ έ ν η σ το ν π ό λεμ ο το υ 1739 από το υ ς Ο θω μ ανούς, με κα ­ τα ρ ρ α κ ω μ έ ν η ο ικ ο ν ο μ ία κα ι κα τά σ υ ν έ­ π εια χω ρίς ισ χυρό σ τρ α τό , η Α υσ τρία τω ν Α ψ βούργω ν φ α ιν ό τα ν ε ύ κ ο λ η λ ε ία γ ια το υ ς α ντιπ ά λο υ ς τη ς. Ο ι ισ χ υ ρ ό τ ε ­ ρ ες α υ σ τ ρ ια κ έ ς δ υ ν ά μ εις που κα το ρ θ ώ ­ θ η κ ε να σ υ γ κ εν τρ ω θ ο ύ ν η τ τ ή θ η κ α ν από το υ ς Π ρώ σους σ τη Σ ιλεσ ία . Ο Βαυα ρ ό ς δ ιε κ δ ικ η τ ή ς το υ θ ρ ό ν ο υ , με γ α λ λ ι­ κή υπ ο σ τή ρ ιξη , κ α τά φ ε ρ ε να π ρ ο ελά σ ει μ έ χ ρ ι τη Β ο η μ ία κα ι να σ τ ε φ θ ε ί α υ το κ ρ ά το ρ α ς ως Κ ά ρο λος Ζ ’. Την κα τά σ τα σ η α ν έ τρ ε ψ ε η πυγμή κα ι η επ ιμ ο νή τη ς Μ α ρ ία ς Θ η ρ εσ ία ς, η οπ οία σ υμ μ ά χ η σ ε με τη Β ρ ε τα ν ία , που, π ιστή σ τη ν π ο λ ιτικ ή τη ς ευ ρ ω π α ϊκής ι­ σορρ οπ ία ς, δ ε ν μπ ορούσ ε να ε π ιτρ έ ψ ε ι τη ν π ε ρ α ιτέ ρ ω ισ χυροπ οίησ η τ η ς β α σ ι­ κή ς α π ο ικια κή ς α ν τα γ ω ν ίσ τρ ιά ς τη ς, τ η ς Γαλλίας. Ο ι σ τε ρ λ ίν ε ς έ ρ ρ ευ σ α ν ά ­ φ θ ο ν ε ς κα ι χάρη σε α υ τ έ ς ο α υ σ τρ ια κ ό ς σ τρ α τό ς α ν α δ ιο ρ γ α ν ώ θ η κ ε και, ήδη από τ ο ν χειμ ώ να το υ 1741, κ α τά φ ε ρ ε να α ­ ν τ ισ τ ρ έ φ ε ι το υ ς ό ρ ο υ ς, ν ικ ώ ν τα ς το υ ς Γάλλους κ α ι το υ ς Β α υ α ρ ο ύ ς σ υμμά χους τ ο υ ς κα ι α ν α κ α τα λ α μ β ά ν ο ν τα ς τη ν Πρά­

Η μάχη του Λάουφελντ υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη, όσον αφορά τον αριθμό των ανδρών που συμμετείχαν, μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Παρά την έντασή της, οι απώλειες δεν ήταν ιδιαίτερα σημαντικές, φθάνοντας σε ποσοστό το 10% περίπου για τους νικητές Γάλλους και σε ακόμα χαμηλότερο ποσοστό για τους συμμάχους.

δρ ά σ ε πιο έμ μ εσ α , χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ντα ς ως όχ η μ α το ν φ ιλ ό δ ο ξο ε κ λ έ κ το ρ α τη ς Β α υ α ρ ία ς Κάρολο, ο οπ οίος επ εδ ίω κε να α ν α δ ε ιχ θ ε ί ο ίδ ιο ς σε α υ το κ ρ ά το ρ α τ η ς Α γίας Ρω μαϊκής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , μια θ έ σ η που π α ρ α δ οσ ια κά κ α τε ίχ ε κάποιο μ έλ ο ς τη ς ο ικ ο γ έ ν ε ια ς τω ν Αψβούργων. Ο ν έ ο ς π ό λεμ ο ς που μ ο ιρ α ία ξέσ π α ­ σε, ε ίδ ε τ η ν Ευρώπη να χ ω ρ ίζε τα ι σε δ ύ ο σ τρ α τό π εδ α . Από τη μία π λευ ρ ά β ρ ισ κ ό τα ν η Α υ σ τρ ία , με σ υμμά χους τη Β ρ ε τα ν ία , τ η ν Ο λλα νδ ία (Η νω μ ένες Ε π αρχίες), το Π ε δ ε μ ό ν τιο , το Ανόβερο, τ η ν Ε σ σ η -Κ έσ ελ κα ι μ ε ρ ικ ά α κό μ α μ ικρά γ ε ρ μ α ν ικ ά κρ ά τη , κα ι από τ η ν ά λλη η Γαλλία, η Πρωσία (π ερ ιο δ ικά , α φ ού το μόνο που ε ν δ ιέ φ ε ρ ε το ν β α σ ιλιά τη ς Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο Β ’ ή τ α ν η κ α το χ ή τη ς Σ ιλ εσίας), η Ισπανία, η Β α υ α ρ ία κα ι ο ρ ισ μ ένα α κό μ α γ ε ρ μ α ν ικ ά κρ ά τη . Το 1745 η Β α υ ­ α ρ ία ά λ λ α ξ ε σ τρ α τό π εδ ο κα ι τ ά χ θ η κ ε υ­ πέρ τη ς Α υ σ τρ ία ς. Σ ύ ν το μ α ο π ό λεμ ο ς έ λ α β ε π α γκό ­ σ μ ιε ς δ ια σ τά σ εις . Σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ις Β ρ ε τα ­ νών με το υ ς Γάλλους κα ι το υ ς Ισπανούς σ η μ ειώ θ η κ α ν από τη ν Α μ ερ ικ ή ως τη ν Ινδία, αλλά τα β α σ ικά θ έ α τ ρ ά το υ ή τα ν τα ευρω π αϊκά: Το γ ε ρ μ α ν ικ ό -β ο η μ ικ ό σ ιλεσ ια κό , το ιτ α λ ικ ό κα ι α υ τό τ η ς Φ λάν­

3 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δρας, π α ρ α δ οσ ια κό π εδ ίο μαχών μ ετα ξύ Γάλλων κ α ι τω ν α ντίπ α λώ ν τ ο υ ς σ υνα ­ σπισμών από τη ν εποχή το υ Λ ο υ δ ο β ί­ κου ΙΔ'. Η Φ λάνδρα ή τ α ν α ν έ κ α θ ε ν ένα σ η­ μ α ν τικ ό π ο λ εμ ικ ό θ έ α τ ρ ο σ τη ν ευ ρ ω ­ παϊκή ήπ ειρ ο , το υ λ ά χ ισ το ν από το ν Υστερο Μ εσαίω να. Η κ α το χ ή τ η ς π ροσέδ ιδ ε σ η μ α ν τικ ά ο ικ ο ν ο μ ικ ά κα ι σ τρ α τη ­ γ ικ ά π λ ε ο ν ε κ τή μ α τα , κα ι έ τσ ι α π ο τελο ύ σε το μήλο τ η ς έ ρ ιδ ο ς , ε ιδ ικ ά μ ετα ξύ Γαλλίας κα ι Ο λλα νδ ία ς, Α υ σ τρ ία ς και Β ρ ε τα ν ία ς . Για το υ ς Ο λλα νδ ο ύ ς , η Φ λάνδρα θ ε ω ρ ε ίτ ο ζω τικό έ δ α φ ο ς , η κα ­ το χ ή το υ οπ οίου από τη ν Α υ σ τρ ία - ε κ ε ί­ νη τη ν ε π ο χ ή - το υ ς ε ξ α σ φ ά λ ιζε από γ α λ λ ικ ή επ ίθ εσ η , ενώ γ ια το υ ς Α υ σ τρ ια ­ κούς α π ο τε λ ο ύ σ ε προμαχώ να κα τά τη ς Γαλλίας. Για το υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς , τέ λ ο ς , ε ί­ χ ε επ ίσης ιδ ια ίτ ε ρ η σ ημασία, α φ ού ο ι α ­ κ τ έ ς τ η ς μπ ορούσ αν να α π ο τελ έσ ο υ ν ε ­ φ α λ τή ρ ιο κ α τά τω ν β ρ ετα ν ικ ώ ν νήσων.

0 ΠΟΛΕΜΟΣ Ο τα ν ξέσ π α σε ο π ό λ εμ ο ς τ η ς Α υ­ σ τρ ια κ ή ς Δ ια δ ο χ ή ς το 1740, κ α ν ε ίς σ τη ν Ευρώπη δ ε ν μπ ορούσ ε να π ρ ο σ β λέπ ει σε μια ν ίκ η τ η ς Α υ σ τρ ία ς. Δ ιπ λω μ α τικά

γα, μ έ χ ρ ι τη ν οπ οία είχ α ν φ θ ά σ ε ι ο ι τ ε ­ λ ε υ τ α ίο ι. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μια σ ειρ ά σ υ­ γ κ ρ ο ύ σ εω ν σε όλα τα ευρω π α ϊκά μ έτω ­ πα. Η Πρωσία ε ξ ή λ θ ε το υ π ο λέμ ο υ, το 1745, μ ε τ ά τ η ν ο ρ ισ τικ ή ν ίκ η τ η ς επ ί τω ν Α υσ τρ ια κώ ν σ τη Σ ιλ εσ ία (Β ’ Σ ιλ εσ ια κ ό ς π ό λεμ ο ς), κ ε ρ δ ίζ ο ν τα ς τη ν π λούσ ια α υ ­ τή επ αρχία. Σ η μ α ν τ ικ έ ς ή τ τ ε ς υπ έσ τη σ α ν επ ίσης Γάλλοι κα ι Ισπανοί σ τη ν Ιτα λία , α π έν α ν τι σ το υ ς Α υ σ τρ ια κ ο ύ ς κα ι σ το υ ς Π εδ εμ ό ν τιο υ ς . Ω σ τόσ ο, σ τη Φ λάνδρα τα π ράγ­ μ α τα ε ξ ε λ ίχ θ η κ α ν ε υ ν ο ϊκ ά γ ια το ν Γάλλο β α σ ιλιά Λ ο υ δ ο β ίκ ο ΙΕ’, όχ ι φ υ σ ικά εξα ιτ ία ς τη ς -α νύ π α ρ κτη ς- σ τρ α τιω τικ ή ς α ­ ξία ς το υ , α λλά χάρη σε ένα ν ν έο α σ τέρ α τ η ς π ο λ ε μ ικ ή ς τέ χ ν η ς , τ ο ν οπ οίο α νέδ ε ιξ ε ο π ό λεμ ο ς α υ τό ς : τ ο ν μ εγά λο Μ α υ ρ ίκ ιο τ η ς Σ α ξο νία ς, ή Μ ω ρίς ν τ ε Σαξ, όπως έ μ ε ιν ε γνω σ τό ς στη ν έ α το υ π α τρ ίδ α , τη Γαλλία. Σ τη ν α ντίπ α λη π λευρ ά , επ ικ εφ α λ ή ς τη ς σ υ μ μ α χ ική ς σ τρ α τιά ς στη Φ λάνδρα, το υ λ ε γ ά μ ε ν ο υ Σ τρ α το ύ τ η ς Π ρ α γ μ α τι­ κής Επικύρω σης, ή τ α ν ο π ρίγκιπ α ς Γουλ ιέ λ μ ο ς , δ ο ύ κ α ς το υ Κ ά μπ ερλα ντ, ο νεώ τερ ο ς γ ιο ς το υ β α σ ιλιά τη ς Β ρ ε τα ν ία ς Γεω ργίου Β ’, ο οπ οίος έ μ ε ιν ε γνω σ τός σ τη ν ισ το ρ ία με το π ροσ ω νύμιο «ο σ φ α ­ γ έα ς» , μ ε τά τη ν κ α τα σ το λ ή τ η ς επ α νά ­ σ τα σ η ς τω ν Σκώ τω ν ια κω βιτώ ν επ α να ­ σ τα τώ ν το 1745-46. Ο Κ ά μ π ερ λα ντ απο­ τ ε λ ο ύ σ ε π ο λ ιτικ ή επ ιλογή , κα ι ως τ έ τ ο ια έ γ ιν ε α π ο δ ε κ τό ς από το υ ς ε π ικ εφ α λ ή ς τω ν ά λλω ν σ υμμα χικώ ν αποσπασμάτω ν

που σ υ γ κ ρ ο το ύ σ α ν τη σ υμ μ α χ ική Σ τρ α ­ τ ιά τ η ς Φ λάνδρας.

που θ α ξε κ ιν ο ύ σ α ν από τ η ν ά νο ιξη . Παρ ό ν τε ς , π έρ αν το υ Κ ά μ π ερ λα ντ κα ι το υ Λ ιγ κ ό ν ιε ρ , ή τα ν ο Ο λλα νδ ό ς π ρίγκιπ ας το υ Β ά λ ν τεκ κ α ι ο Α υ σ τρ ια κ ό ς (ο υ γ γ ρ ι­ κή ς κα τα γω γή ς) σ τρ α τά ρ χ η ς Μ π ατιάνι. Σ υ ν ο λ ικ ά είχ α ν στη δ ιά θ ε σ ή το υ ς 90.000 ά ν δ ρ ες κα ι 200 π υροβόλα, που ό φ ε ιλ α ν

Η σ κληρή κ α τα σ το λή τη ς ε ν λόγω ε ­ π α νά σ τασ ης έ μ ε λ λ ε να ε ίν α ι η μ ο να δ ική σ τρ α τιω τικ ή ε π ιτυ χ ία το υ Κ ά μπ ερλα ντ, ο οπ οίος, μά λλο ν επ άξια, κ έ ρ δ ισ ε α ρ γ ό ­ τ ε ρ α κα ι το π ροσ ω νύμιο «ο γκα φ α τζή ς» . Το μόνο π λ ε ο ν έ κ τη μ α που δ ιέ θ ε τ ε ο Κά­ μ π ερ λα ντ έ ν α ν τ ι το υ ν τ ε Σ αξ ή τ α ν η π ο ι­ ό τ η τα το υ σ τρ α το ύ το υ.

01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Σ το μέτω πο τ η ς Φ λάνδρας, ήδη από το 1744-45 ε ίχ α ν α ρ χ ίσ ει να σ υ γ κ εν τρ ώ ­ ν ο ν τ α ι ε κ α τ έ ρ ω θ ε ν ισ χ υ ρ ές δ υ ν ά μ ε ις . Η γ α λ λ ικ ή σ τρ α τιά που ε ίχ ε στη δ ιά θ εσ ή το υ ο σ τρ α τά ρ χ η ς ν τ ε Σαξ α ρ ιθ μ ο ύ σ ε λίγο π ερ ισ σ ό τε ρ ο υ ς από 50.000 ά ν δ ρ ες το 1745, κα τά τη μάχη το υ Φ ο ντενο υ ά , γ ια να ε ν ισ χ υ θ ε ί δ ρ α μ α τικ ά α ρ γ ό τερ α , φ θ ά ν ο ν τα ς το υ ς 120.000 σ τη μάχη το υ Ροκού, ένα έ τ ο ς α ρ γ ό τερ α . Λ ίγο λ ιγ ό τε ρ ο υ ς από 120.000 ά ν δ ρ ες δ ιέ θ ε τ ε ο ν τ ε Σαξ κα ι σ το Λ ά ο υ φ ελντ. Οι δ υ ν ά μ ε ις το υ Κ ά μ π ερ λα ντ είχ α ν επ ίσης ε ν ισ χ υ θ ε ί μ ετά τ η ν ή τ τ α το υ σ το Φ ο ντενο υ ά , σ τη ν οπ οία δ ιέ θ ε τ ε 52.000 ά ν δ ρ ες . Ετσι, π α ρ έτα ξ ε μ ε τα ξ ύ 80.000 κα ι 100.000 α νδρώ ν σ το Ροκού κα ι 90.000 σ το Λ ά ο υ φ ελντ. Σε α ν τίθ ε σ η με το ν αμιγώ ς ε θ ν ικ ό Γαλλικό Σ τρ α τό - μ ε ε ξα ίρ ε σ η τ η ν Ε λ β ε τικ ή Φ ρουρά κα ι τα ιρ λ α ν δ ικ ά σ υ ν τά γ μ α τά τ ο υ -, ο σ τρ α τό ς το υ Κ ά μ π ερ λα ντ α π ο τελ ο ύ σ ε μια π ρ α γ­ μ α τικ ά π ο λ υ εθ ν ικ ή δύ ναμ η. Το βα σ ικό το υ σ υ σ τα τικ ό ή τ α ν ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ κ ρ α τιδ ίο υ το υ Α νόβερου, δ ο ύ κ α ς το υ ο ­ ποίου ή τ α ν ο Β ρ ετα ν ό ς β α σ ιλιά ς, ενώ α­ ρ ιθ μ η τικ ά α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν ο ι αμιγώ ς β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις . Σ τη σ τρ α τιά υ­ πήρχε ένα ισ χυρό α υ σ τρ ια κ ό απόσπασμα, ένα α κό μ α ισ χ υ ρ ό τε ρ ο ο λ λ α ν δ ικ ό κα ι μ ικρ ά αποσπ άσματα από το κ ρ α τίδ ιο τη ς Ε σ σ ης-Κ έσ ελ. Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ειω θ εί, πάντω ς, ό τ ι ο ι Γερ μα νοί σ τρ α τιώ τε ς από το Α νόβ ερο κα ι τη ν Ε σ σ η -Κ έσ ελ ή τα ν από το υ ς κ α λ ύ τε ρ ο υ ς , π ο ιο τικ ά , τη ς σ τρ α τιά ς , εφ ά μ ιλ λ ο ι, σ χ εδ ό ν τω ν Β ρ ε ­ τανώ ν σ υ να δ έλφ ω ν το υ ς . Α ντίσ το ιχ α κα ­ λά ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ο ι ή τ α ν κα ι ο ι Α υ σ τρ ια ­ κ ο ί σ τρ α τιώ τε ς . Ο α δ ύ ν α μ ο ς κ ρ ίκ ο ς τη ς σ τρ α τιά ς ή τ α ν ο ι Ο λλα νδ ο ί, ο ι δ υ ν ά μ εις τω ν οποίω ν σ τε ρ ο ύ ν τ ο ε μ π ε ιρ ία ς κα ι ε ­ π α ρ κούς εκ π α ίδ ευ σ η ς. Το ίδ ιο ίσ χυε και γ ια το μ ικρ ό β α υ α ρ ικό απόσπασμα που σ τά λ θ η κ ε γ ια ενίσ χυσ η. Από τη ν π λευ ρ ά το υ , ο ν τ ε Σ αξ μπο­ ρ ο ύσ ε να β α σ ίζ ε τα ι α π ό λυ τα σ το υ ς σ κ λ η ρ ο τρ ά χ η λ ο υ ς Ιρ λα νδ ο ύ ς το υ κα ι σε ο ρ ισ μ ένα σ υ ν τά γ μ α τά το υ . Α ρ κ ε τά ό ­ μως από τα υπ όλοιπα σ υ ν τά γ μ α τα πεζι-

Ο Γάλλος βασιλιάς (δεξιά) με τον ντε Σαξ (αριστερά) παρακολουθούν την εξέλιξη της μάχης από τα υψώματα Χέερντερεν. Η μάχη του Λάουφελντ αποτέλεσε την τελευταία μεγάλη μάχη που έδωσε και κέρδισε ο μεγάλος Μαυρίκιος της Σαξονίας.

κού κα ι ιππικού το υ δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν επαρκώς ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ο υ ς ά ν δ ρ ες .

ΤΟ ΜΕΝ0ΥΕΤ0 ΤΗΣ ΦΛΑΝΔΡΑΣ Ο Κ ά μ π ερ λα ντ ε ίχ ε ή δ η η τ τ η θ ε ί από το ν ν τ ε Σαξ σ το Φ ο ντενο υ ά , όπου μόνο η γ ε ν ν α ιό τ η τ α το υ π εζικο ύ το υ κα ι ο ι ι­ κ α ν ό τη τε ς το υ σ τρ α τη γ ο ύ Λ ιγ κ ό ν ιε ρ , δ ε ύ τ ε ρ ο υ στη δ ιο ίκη σ η , είχ α ν σώ σει τη σ τρ α τιά κ α ι τ ό τ ε από τη ν α π ό λυτη κ α τα ­ σ τρ ο φ ή , όπως κα ι σ το Ροκού. Και σ τις δ ύ ο π ερ ιπ τώ σ εις, ο Κ ά μ π ερ λα ντ επ έδ ειξε μ η δ α μ ιν έ ς δ ιο ικ η τ ικ έ ς ικ α ν ό τ η τε ς π ρ ο σ ε γ γ ίζο υ σ ες τη ν α π ό λυτη α ν ικ α ν ό ­ τη τα , γ ε γ ο ν ό ς που επ ιβ ά ρ υ ν ε τ ις σ χέ­ σ εις το υ με το υ ς σ υμ μ ά χ ους δ ιο ικ η τ έ ς , ο ι οπ οίοι, δικα ίω ς, τ ο ν θ εω ρ ο ύ σ α ν ε π ιε ι­ κώς α κ α τά λ λ η λ ο . Π α ρόλα α υτά , μη έ χ ο ν τα ς άλλη επ ι­ λογή , κα θώ ς η Β ρ ε τα ν ία ή τ α ν ο ο ικ ο ν ο ­ μ ικ ό ς κ ιν η τ ή ρ ιο ς μοχλός τη ς συμμαχία ς, υπ ο χ ρ εώ θ η κα ν α κό μ α μια φ ο ρ ά να τ ε θ ο ύ ν υπό τ ις δ ια τα γ έ ς το υ . Τον Ια νο υ­ ά ρ ιο το υ 1747 δ ιε ξ ή χ θ η σ τη Χάγη τη ς Ο λ λ α ν δ ία ς σ ύσ κεψ η όλω ν τω ν η γ ετώ ν τω ν σ υμ μ α χικώ ν δ υ νά μ εω ν γ ια να αποφ α σ ισ τ ε ί η π ο ρ εία τω ν επ ιχειρ ή σ εω ν

να κ α τε υ θ ύ ν ο υ ν με τρ όπ ο ώ σ τε να προκ α λ έσ ο υ ν τη μ έ γ ισ τη δ υ ν α τή βλάβη σ το ν εχ θ ρ ό . Ω σ τόσ ο, η σ ύσ κεψ η απέβη άκαρπη, κα θώ ς δ ε ν κ α το ρ θ ώ θ η κ ε να ε κ π ο ν η θ ε ί ένα κο ινά α π ο δ ε κ τό σ χέδ ιο. Τ ελικά, το ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο το υ 1747 ο Κά­ μ π ερ λα ντ α π ο φ ά σ ισ ε να κ ιν ή σ ε ι τ ις δ υ ­ ν ά μ ε ις το υ προς τ η ν Α μβ έρσ α, α π ειλώ ­ ν τα ς το μ εγά λο β ελγικό λ ιμ ά ν ι που κα ­ τε ίχ α ν ο ι Γάλλοι. Ο Κ ά μ π ερ λα ντ προχώ­ ρη σ ε σ τη ν εφ α ρ μ ο γ ή ε ν ό ς σ χεδ ίο υ που ο ίδ ιο ς θ ε ω ρ ο ύ σ ε άψ ογο, χω ρίς να λ ά β ε ι υπόψη το υ -ω ς σ υ ν ή θ ω ς - τα π ρ α γ μ α τι­ κά δ εδ ο μ έ ν α . Η εποχή ή τ α ν α κ α τά λ λ η λ η γ ια τη ν κίνη σ η μεγά λω ν σ τρ α τιω τικ ώ ν σ χημα τισ μώ ν, α φ ού ο ι χ ε ιμ ε ρ ιν έ ς β ρ ο ­ χ οπ τώ σ εις είχ α ν μ ε τ α τ ρ έ ψ ε ι το υ ς , ο ύ ­ τω ς ή άλλω ς, λ ιγ ο σ το ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς που υ­ πήρχαν σε π ο τα μ ο ύ ς λάσπης. Επίσης, η σ τρ α τιά το υ δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε ικα νό α ρ ιθ μ ό μ ετα γω γικώ ν ώ σ τε να μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν τα α π α ρ α ίτη τα ε φ ό δ ια κα ι π υρομ αχικά . Μ όνο έν α ς δ ιο ικ η τ ή ς όπως ο Κά­ μ π ερ λα ντ, ο οπ οίος α ν τιμ ε τώ π ιζε μ ά λ ι­ σ τα ένα ν σ τρ α τιώ τη όπως ο ν τ ε Σαξ, θ α α π ο το λμ ο ύ σ ε να ξ ε κ ιν ή σ ε ι ε κ σ τ ρ α τε ία υπό α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς . Μ οιρα ία , η σ υμ μ α χ ική σ τρ α τιά π ερ ιπ λ α ν ή θ η κ ε ά ­ σκοπα γ ια το υ ς ε π ό μ εν ο υ ς δύ ο μή νες σ το υ ς λα σ π ω μένο υς δ ρ ό μ ο υ ς το υ Β ε λ ­ γ ίο υ κα ι τη ς Ο λλα νδ ία ς, με τ ο υ ς ά ν δ ρ ες π α γω μ ένους κα ι π εινα σ μ ένο υ ς, α φ ού α ­ κόμ α κα ι αν έφ θ α ν α ν σ τη ν Α μβ έρσ α, δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν επ αρκή π υ ρ ομ α χ ικά κα ι ε ­ φ ό δ ια γ ια να τη ν π ο λιο ρκήσ ουν. Τελικά, η τα λα ιπ ω ρ η μ ένη σ τρ α τιά α να δ ιπ λώ θη­ κε σ τη ν π ερ ιο χ ή τη ς Μ π ρ έντα . Από τ η ν άλλη π λευρ ά, ο ν τ ε Σ αξ πα­ ρ έ τα σ σ ε 120.000 ά ν δ ρ ες , υπ ο σ τη ρ ιζό μ εν ο υ ς από 300 π υροβ όλα , α ν ε π τυ γ μ έ ­ ν ο υ ς μ ε τα ξ ύ Λ ιέ γ η ς κα ι Μπριζ, σ το σ η­ μ ερ ιν ό Β έλγιο. Ο ν τ ε Σ αξ ε ίχ ε α ν α π τύ ξει αποσπ άσματα ουσάρω ν, τα οπ οία το ν ε ­ ν η μ έρ ω να ν γ ια τ ις κ ιν ή σ ε ις το υ εχ θ ρ ο ύ . Σ ύ ντο μ α , ο ικ α ν ό τ α τ ο ς α υ τό ς σ τρ α τιώ ­ τ η ς α ν τ ιλ ή φ θ η κ ε ό τ ι ο α ντίπ α λό ς το υ , σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , δ ε ν εφ ά ρ μ ο ζε

Ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΕ’ συγχαίρει τον ντε Σαξ για τη νίκη, μετά το πέρας της σύγκρουσης. Ο Λουδοβίκος ήταν ο τελευταίος Γάλλος βασιλιάς που ήταν παρών σε πολεμική σύγκρουση, με εξαίρεση τους μετέπ ειτα σ φετεριστές της οικογένειας Βοναπάρτη, και ταράχθηκε ιδιαίτερα στη θέα τόσων νεκρών ανδρών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 9

Χάγη

• Μπρέντα

χχχχ

Κάμπερλαντ

• Αμβέρσα

\ Λάουφελντ

Ουντενάαρντ • Λουβαίν Βρυξέλλες

Μάαστριχ Ροκού

Ραμιγί • Φοντενούα

χάρτη: Παρασκευή

Ευγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

Εκδοτική

2014

• Μπριζ

• Α ίξ λα Σαπέλ

# · Λιέγη

ΧΧΧΧ

τ η ς Φ λάνδρας. Απέσπασε από τη σ τρ α ­ τ ιά το υ δύ ο τ α χ υ κ ίν η τ ε ς φ ά λ α γ γ ε ς αποτ ε λ ο ύ μ ε ν ε ς κυρίω ς από μ ο ν ά δ ες ιππι­ κού κα ι δραγώνων, τ ις οπ ο ίες έ σ τ ε ιλ ε β ό ρ ε ια τη ς Α μ β έρσ α ς, κ α τα λ α μ β ά ν ο ­

O'

Σχεδίαοη

£

Χάρτης του θεά τρ ου επιχειρήσεων της Φλάνδρας και των Κάτω Χωρών.

κα νένα σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο σ χέδιο, α λλά απλά τα λα ιπ ω ρ ο ύ σ ε το ν σ τρ α τό το υ . Ετσι, α­ π οφ ά σ ισ ε να μην κ ιν η θ ε ί α κό μ α από τα χ ε ιμ ε ρ ιν ά το υ κα τα λύ μ α τα , αλλά να ξ ε ­ κ ο υ ρ ά σ ε ι τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ , δ ια τη ρ ώ ­ ν τα ς το υ ς έ τ σ ι ε το ιμ ο π ό λ ε μ ο υ ς ό τα ν θ α π α ρ ο υ σ ια ζό τα ν π ρ α γμ α τική α νά γκη . Ο ν τ ε Σαξ, όπως ό λ ο ι ο ι μ εγ ά λ ο ι σ τρ α τιω ­ τ ικ ο ί η γ έ τ ε ς , ε κ τ ιμ ο ύ σ ε το ν ιδ ρ ώ τα και το α ίμ α τω ν α νδρ ώ ν το υ . Οπως ο ίδ ιο ς έ ­ γρα ψ ε, «Ο ταν ο δ ο ύ κ α ς το υ Κ ά μπ ερλα ­ ν τ θ α έ χ ε ι τα λα ιπ ω ρ ή σ ει α ρ κ ε τ ά το ν σ τρ α τό το υ , θ α το υ δ ιδά ξω ό τ ι π ρω ταρ­ χ ικ ό μ έλ η μ α ε ν ό ς μ εγά λου σ τρ α τη γ ο ύ ε ίν α ι η μ έρ ιμ να γ ια το υ ς ά ν δ ρ ες το υ». Σ το μ ε τα ξύ , ο Κ ά μ π ερ λα ντ ά ρ χ ισ ε να α ν τιμ ε τω π ίζ ε ι π ρ ο β λή μ α τα σ υνοχ ής τη ς

π ο λ υ ε θ ν ικ ή ς σ τρ α τιά ς το υ , κα θώ ς κα ­ νείς, ο ύ τ ε ο ι σ ύμ μ α χοι δ ιο ικ η τ έ ς , ο ύ τ ε ο ι σ τρ α τιώ τε ς το υ , ή τα ν σε θ έ σ η να κα ­ τα λ ά β ο υ ν τ ι α κρ ιβ ώ ς είχ ε σ το μυα λό το υ ο α ρ χ η γό ς το υ ς κα ι σε τ ι α κρ ιβ ώ ς ω φ ε­ λο ύ σ ε η α π ίσ τευ τη τα λα ιπ ω ρ ία τ η ν ο ­ ποία υ φ ίσ τα ν το . Ε ιδ ικά ο ι λ ιγ ό τ ε ρ ο ε κ ­ π α ιδ ε υ μ έ ν ο ι Ο λ λ α ν δ ο ί σ τρ α τιώ τε ς σ χε­ δό ν σ τα σ ία σ αν, ρ ίχ ν ο ν τα ς τα βάρη τη ς τα λα ιπ ω ρ ία ς το υ ς σ το ν δ ικ ό το υ ς ε π ικ ε ­ φ α λής, τ ο ν π ρίγκιπ α το υ Β ά λντεκ. Η κα τά σ τα σ η α υ τή έ φ ε ρ ε δ υ σ α ρ έ ­

Λ*

ν τα ς τα φ ρ ο ύ ρ ια που κ α τε ίχ α ν ο ι Ο λ λ α ν ­ δ ο ί γύρω από τη ν πόλη, κα θώ ς κα ι ο ρ ι­ σ μένα φ ρ ο ύ ρ ια ε ν τ ό ς ο λ λ α ν δ ικ ο ύ ε δ ά ­ φ ο υ ς, π ρ οκα λώ ντα ς π α νικό σ τη ν κ υ β έ ρ ­ νησ η τ η ς χώρας. Μ ε τη ν κ ίνη σ η α υ τή , ο ν τ ε Σ αξ π έ τ υ ­ χε να α ν α τ ρ έ ψ ε ι εν τε λ ώ ς τ ο σ χέδ ιο το υ Κ ά μπ ερλα ντ, να κα λύ ψ ει τη ν Α μ β έρ σ α από κ ά θ ε α π ειλή και, το κ υ ρ ιό τε ρ ο , να α π ε ιλ ή σ ει τ ις σ υ γ κ ο ιν ω ν ίες το υ Κάμπ ερ­ λ α ν τ με τη ν Ο λλα νδ ία . Από τη ν άλλη π λευρ ά, β έβ α ια , η εισ β ο λή τω ν Γάλλων σ το ε θ ν ικ ό το υ ς έδ α φ ο ς, έδω σ ε σ το υ ς Ο λ λ α ν δ ο ύ ς σ τρ α τιώ τε ς ν έα ορμή και π ερ ιό ρ ισ ε τ ις δ ια μ α ρ τυ ρ ίε ς το υ ς . Ο Κ ά μ π ερ λα ντ α π ο φ ά σ ισ ε να ε κ μ ε ­ τ α λ λ ε υ τ ε ί τη ν α ν α γ ε ν ν η μ έ ν η α π ο φ α σ ι­

σ κ εια σ το σ υ μ μ α χ ικό σ τρ α τό π εδ ο , σε β α θ μ ό να «παγώσει» κ ά θ ε δ ρ α σ τη ρ ιό ­ τη τα . Ε υτυχώ ς, σ τα τ έ λ η Α π ριλίου ο κ α ι­ ρός ε ίχ ε β ε λ τ ιω θ ε ί ελα φ ρ ώ ς κα ι η τ α λ α ι­ πωρία τω ν α νδρ ώ ν ε ίχ ε σ χ ετικ ά π ε ρ ιο ρ ι­ σ τε ί. Την ώρα όμω ς που ο ι σ ύμ μ α χοι δ ι­ ο ικ η τ έ ς ε π ιδ ίδ ο ν τ α ν σε έ ρ ιδ ε ς μ ετα ξύ το υ ς , ο ν τ ε Σ αξ α π οφ ά σ ισ ε να κ ά ν ε ι τη ν

σ τ ικ ό τ η τ α τω ν Ο λλανδώ ν κα ι να προχω­ ρ ή σ ει προς τη ν Α μβ έρσ α, ε κ ε ί όπου, π λέον, π ίσ τε υ ε ό τ ι ο α ντίπ α λο ς δ ε ν θ α το ν ανέμενε. Ο ν τ ε Σαξ, κα ι πάλι, δ ε ν π α ρ α σ ύ ρ θ η ­ κε σε κάπ οια β ια σ τικ ή κίνη σ η . Π ε ρ ιο ρ ί­

πρώτη κίνη σ ή το υ σ τη μ εγά λη σ κ α κ ιέρ α

Μ α λίν κα ι Λ ο υ β α ίν, ε ν ισ χ ύ ο ν τα ς π αράλ­ λ η λ α τη φ ρ ο υ ρ ά τη ς Α μ β έρσ α ς. Αν ο Κά­ μ π ερ λ α ν τ το λ μ ο ύ σ ε να ε π ιτ ε θ ε ί σ τη ν πόλη, θ α το ν ά φ η ν ε να ξ ε κ ιν ή σ ε ι τη ν Γ Γ '.ιο ρ κ ία τ η ς κα ι θ α το υ ε π ιτ ίθ ε τ ο στη σ υ νέχ εια , π α γ ιδ ε ύ ο ν τά ς το ν α νά μ εσ α σ τα τ ε ίχ η τη ς κα ι σ τις δ υ ν ά μ ε ις το υ . Ο π ρ α γμ α τικό ς, πάντω ς, σ τό χ ο ς το υ

Βρετανός αναβιωτής με την τυπική στολή και τον εξοπλισμό του βρετανικού πεζικού της εποχής. Διακρίνεται η ξιφολόγχη και η κάννη του περίφημου μουσκέτου Brown Bess, το οποίο ήταν σε υπηρεσία στον Βρετανικό Στρατό από το 1727 μέχρι το 1838.

4 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο στρατάρχης Μαυρίκιος της Σαξονίας σε πίνακα του Γάλλου ζωγράφου ντε λα Τούρ. Ο Μαυρίκιος υπήρξε ο καλύτερος στρατιώτης της εποχής του, αναδεικνυόμενος μέσα από τη φωτιά του πολέμου και όχι μέσω ανακτορικών ιντρίγκων.

σ τη κ ε σ το να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ε ι τ ις δ υ ν ά ­ μ ε ις το υ μ ε τα ξύ τω ν βελγικώ ν π όλεω ν

ΜΑΥΡΙΚΙΟΣ ΤΗΣ ΣΑΞΟΝΙΑΣ Ο Μαυρίκιος, ένα από τα 354 νόθα τ έ ­ κνα του διαβόητου εκλέκτορα της Σαξο­ νίας και παράλληλα βασιλιά της Πολωνίας, Αυγούστου του Ισχυρού, από νωρίς ακο­ λούθησε την σταδιοδρομία του ξίφους. Σε ηλικία 12 μόλις ετών εντάχθηκε στον Αυτοκρατορικό Στρατό και διδάχθηκε την τέχνη του πολέμου από τον επίσης μεγά­ λο πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ισπανικής Δια­ δοχής (1700-15). Αναζητώντας την περιπέ­ τεια και τη φήμη, υπηρέτησε κατόπιν στον Ρωσικό Στρατό υπό τον Μεγάλο Πέτρο κα­ τά των Σουηδών. Κατόπιν βρέθηκε και πά­ λι στο πλευρό του Ευγένιου, πολεμώντας, αυτή τη φορά, τους Τούρκους, στην περί­ φημη εκστρατεία του 1717. Στη συνέχεια κατατάχθηκε στον Γαλ­ λικό Στρατό πολεμώντας κατά των Αυ­ στριακών στον πόλεμο της Πολωνικής Διαδοχής (1733-38). Με την έναρξη του πολέμου της Αυστριακής Διαδοχής ήταν αυτός που κατέλαβε την Πράγα, το 1741. Κατόπιν αποσύρθηκε για ένα διάστημα, αλλά επανήλθε το 1743 στην υπηρεσία. Ηταν ο μόνος στρατηγός της Γαλλίας που διασώθηκε από την καταστροφική εκ­

ν τ ε Σ α ξ ή τ α ν η κα τά λη ψ η το υ Μ ά ασ τρ ιχ, τη ς σ τρ α τη γ ικ ή ς σ ημ α σ ία ς ο λ λ α ν δ ικ ή ς ο χ υ ρ ω μ ένη ς π ό λης επ ί το υ π ο τα μ ο ύ Μ εύσ η, η οπ οία α π ο τε λ ο ύ σ ε π α ρ αδ ο­ σ ια κά το κ λ ε ιδ ί τ η ς α ν α τ ο λ ικ ή ς Ο λ λ α ν ­ δία ς. Ετσι, απέσπασε ένα απόσπασμα υπό το ν σ τρ α τά ρ χ η Κ λερ μ ό ν, τ ο οπ οίο α π έ σ τε ιλ ε σ το ν Μ εύσ η, ν ό τια το υ Μάασ τριχ. Ο ν τ ε Σ αξ γνώ ρ ιζε ό τ ι ο Κ άμπ ερ­ λ α ν τ ή τα ν υπ ο χ ρ εω μ ένο ς να π ο λ εμ ή σ ε ι γ ια το Μ ά α σ τρ ιχ, α λλιώ ς σι Ο λ λ α ν δ ο ί σ ύμ μ α χοί το υ θ α το ν εγ κ α τέλ ειπ α ν . Α φ ού λοιπ ό ν κ ά λυ ψ ε τη ν α ρ ισ τε ρ ή σ τρ α τη γ ικ ή το υ π τέρ υ γα , κ ιν ή θ η κ ε επ ι­ θ ε τ ικ ά στη δ ε ξ ιά , α π α ντώ ντα ς σ τη ν επ ί­ π λασ τη α π ειλή το υ Κ ά μ π ερ λα ντ με μια π ρ α γμ α τική . Ο Κ ά μ π ερ λα ντ σ το μ ε τα ξύ π λη ρο φ ορ ή θ η κ ε τη ν ά φ ιξη το υ γ α λ λ ικ ο ύ σώμα­ το ς το υ σ τρ α τά ρ χ η Κ λερ μ ό ν ν ό τια το υ Μ ά α σ τρ ιχ κ α ι κ ιν ή θ η κ ε ε ν α ν τίο ν το υ , με τ ο σ ύνολο τω ν δ υ νά μ εώ ν το υ , ε γ κ α τα λ ε ίπ ο ν τα ς τα σ χέδ ιά το υ γ ια κα τά λη ψ η τ η ς Α μ β έρσ α ς. Ο ν τ ε Σ αξ α π ά ντη σ ε κ ι­ νώ ντα ς τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ προς ενίσ χ υ σ η το υ Κ λερμόν. Ο Κ ά μ π ερ λα ντ μόνο τ ό τ ε

στρατεία του έτους εκείνου, που ειχε ως κατακλείδα την επαίσχυντη ήττα στο Ντέτινγκεν. Τότε προήχθη σε στρατάρχη και ανέλαβε τη διοίκηση των γαλλικών δυνάμεων στη φλάνδρα, σημειώνοντας μια σειρά ε­ ντυπωσιακών νικών, όπως του Φοντενουά και του Ροκού και την πύρρειο νίκη στο Λάουφελντ. Τέλος, κατέλαβε τις Βρυξέλ­ λες και το Μάαστριχ, το 1748. Πέθανε δύο χρόνια αργότερα, το 1750, αφήνοντας πί­ σω του ένα εξαιρετικό στρατιωτικό σύγ­ γραμμα με τον παράξενο τίτλο «Οι ονειρο­ πολήσεις μου», το οποίο τον αναγορεύει ως έναν από τους πραγματικούς «προφή­ τες» της στρατιωτικής τέχνης. Πολλές από τις ιδέες τους αποτέλεσαν τη βάση του ναπολεόντειου τρόπου μάχης, με ση­ μαντικότερη τη χρήση φαλαγγών εφόδου - τις οποίες άλλωστε αξιοποίησε, για πρώ­ τη φορά, στη μάχη του Λάουφελντ. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο εν λόγω σύγγραμμα ο Μαυρίκιος έκανε λόγο για επαναφορά της σάρισσας ως όπλο εφόδου του πεζι­ κού. Τις φάλαγγες των σαρισσοφόρων του θα υποστήριζαν ακροβολιστές και πυρο­ βολικό.

ν ε ς το υ ν τ ε Σαξ. Β α δ ίζο ν τα ς με τ ις μ ε γ α λ ύ τε ρ ε ς δ υ ­ ν α τέ ς π ρ ο φ υ λ ά ξεις, ο Κ ά μ π ερ λα ντ ο δ ή ­ γη σ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ ν ο τιο α ν α το λ ικ ά , ε ν α ν τίο ν το υ Κλερμόν. Η κίνη σ ή το υ ό ­ μως έ γ ιν ε α ν τιλ η π τή από τα α ν ιχ ν ε υ τικ ά αποσπάσματα το υ τε λ ε υ τ α ίο υ , ο οπ οίος ειδ ο π ο ίη σ ε αμέσ ω ς το ν ν τ ε Σαξ κα ι ζή ­ τη σ ε τη ν έγ κ ρ ισ ή το υ γ ια το ν υποχωρη­ τ ικ ό ελ ιγ μ ό που σ κό π ευε να π ρ α γμ α το ­ π οιήσ ει, α φ ού ή τ α ν α δ ύ ν α το με τ ις λ ιγ ο ­ σ τέ ς δ υ ν ά μ εις που δ ιέ θ ε τ ε να α ν τιμ ε τω ­ π ίσ ει ο λό κλη ρ η τη σ υμ μ α χική σ τρ α τιά . Σ τα αγω νιώ δη μ η ν ύ μ α τα το υ Κ λ ε ρ ­ μόν, ο ν τ ε Σ αξ α π ά ντη σ ε με το ν δ ικό το υ ιδ ιό ρ ρ υ θ μ ο τρόπ ο: α ν τ ί να σ τ ε ίλ ε ι ε ν ισ χ ύ σ εις , ε π ισ κ έ φ θ η κ ε ο ίδ ιο ς το ν Κ λερ μ ό ν, τ ο ν κα θ η σ ύ χ α σ ε κα ι το ν δ ιέ ­ τ α ξ ε να μην υπ οχω ρήσει, α λλά να δ ιε κ δ ικ ή σ ε ι κ ά θ ε σ π ιθαμή ε δ ά φ ο υ ς με π ε ί­ σμα, υπ οσ χό μενος ό τ ι πολύ σ ύ ν το μ α θ α τ ο ν ε ν ίσ χ υ ε ο ίδ ιο ς με ο λ ό κλη ρ η τη σ τρ α τιά το υ . Α μέσ ω ς μ ετά , ε π έ σ τρ ε ψ ε σ τη ν επι-

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΜΙΑΣ ΣΦΑΓΗΣ Ο Κ ά μ π ερ λα ντ έ φ θ α σ ε α π έν α ν τι από τη γ α λ λ ικ ή σ τρ α τιά κα ι φ υ σ ικά α ν τιλ ή φ θ η κ ε ό τ ι είχ ε ο δ η γ η θ ε ί σε παγίδα, α­ ν τικ ρ ίζ ο ν τα ς με θ υ μ ό μια τε ρ ά σ τ ια μάζα ανδρώ ν α π ένα ντι το υ . Σ το υ ς χ θ α μ α λ ο ύ ς λ ό φ ο υ ς το υ Χ έ ε ρ ν τ ε ρ ε ν που δέσ π οζαν τ η ς π εδ ιά δ α ς το υ Ρ όσμεερ, β ο ρ ε ιο δ υ τ ι­ κά το υ Μ ά ασ τρ ιχ, ο ν τ ε Σαξ ε ίχ ε σ τή σ ει τ ο ν σ τα θ μ ό δ ιο ίκ η σ ή ς το υ , έ χ ο ν τα ς πλή­ ρη κα ι α π ερ ιό ρ ισ τη θ έ α τω ν εχ θ ρ ικώ ν φαλαγγών. Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ ιγ κ ό ν ιε ρ , β λέπ ο ντα ς τ ο υ ς α ντιπ ά λο υ ς α π ένα ντι το υ , π ρ ό τειν ε σ το ν Κ ά μ π ερ λα ντ να κ ιν η θ ε ί με το ιππι­ κό μπροστά, κα λύ π το ντα ς το φ ίλ ιο π εζι­ κό κα ι π υ ροβ ολικό , δ ίν ο ν τά ς το υ ς έ τσ ι χρ όνο να μ ετα π έσ ο υ ν από το ν σ χ η μ α τι­ σμό π ο ρ εία ς σε σ χη μ α τισ μ ό μά χης και να α να π τυ χ θ ο ύ ν α μ υ ν τικ ά στη μόνη γραμμή ά μ υνα ς που π α ρ είχε ε λ π ίδ ε ς ε ­ π ιτυ χ ο ύ ς α ντιμ ετώ π ισ η ς τη ς ε π ικ ε ίμ ε ­ ν η ς γ α λ λ ικ ή ς επ ίθ εσ η ς, μ ετα ξύ μιας α ­ π ό το μ η ς ρ εμ α τιά ς, δ υ τικ ά κα ι το υ χω ρι­ ού Β ίλρ ε, α να το λικά . Τα δύο α υ τά σ ημ εία θ α μ ετα β ά λ λ ο ν τα ν σε σ τη ρ ίγ μ α τα το υ δ ε ξ ιο ύ κα ι α ρ ισ τε ρ ο ύ π λευρ ο ύ το υ ς , α ­ ντίσ το ιχ α . Το σ χέδ ιο έ γ ιν ε α π ο δ εκ τό κα ι η σ υμ­ μα χική σ τρ α τιά α να π τύ χ θ η κε έτσ ι, σ τη ­ ρ ίζο ν τα ς το α ρ ισ τε ρ ό τη ς σ το χω ριό Β ίλ ­ ρε, το οπ οίο β ρ ισ κό τα ν ε λ ά χ ισ τα χ ιλ ιό ­ μ ετρ α από τα π ρ οά σ τια το υ Μ άασ τριχ, σ τη ν ό χ θ η το υ π ο τα μο ύ Γιάρ. Δ υ τικ ά το υ Β ίλ ρ ε β ρ ισ κ ό τα ν το, μ εγ α λ ύ τερ ο , χωριό Λ ά ο υ φ ελντ, έ χ ο ν τα ς δ υ τικ ά το υ το χω­ ριό Β ίλ τιν γ κ ε ν . Α κόμ α δ υ τ ικ ό τ ε ρ α β ρ ί­ σ κ ο ν τα ν τα χω ριά Μ εγά λο Σ π άουβε κα ι Μ ικρ ό Σπάουβε. Δ υ τικ ά το υ Μ ικρ ού Σπά­ ο υ β ε ε κ τ ε ιν ό τ α ν η α π ό τομ η ρ εμ α τιά , η οπ οία κά λυπ τε ισχυρά το σ υμ μ α χ ικό μ έ ­ τωπο. Κ α τόπ ιν το υ τ α κ τικ ο ύ κα ι σ τρ α τη γ ι­ κού α ιφ ν ιδ ια σ μ ο ύ το ν οπ οίο υπ έστη, ο Κ ά μ π ερ λα ντ α ν α γ κ ά σ τη κ ε να α λ λ ά ξ ει τα σ χέδ ιά το υ , δ εχ ό μ εν ο ς φ υ σ ικά τη μάχη, μη έχ ο ν τα ς ά λλη επ ιλογή. Θα ή τα ν όμως α υ τό ς ο α μ υ νό μ ενο ς, σε μια ισχυρή π ρ α γμ α τικά το π ο θ εσ ία , α να π τύ γμ α το ς μ ό λις 6 χλμ.

κα τά λ α β ε ό τ ι ο α ντίπ α λό ς το υ το ν ε ίχ ε ο δ η γ ή σ ε ι σε παγίδα, υ π οχ ρ εώ νοντά ς το ν να π ο λ εμ ή σ ε ι σε έ δ α φ ο ς τ η ς επ ιλ ο ­ γ ή ς το υ , α λλά δ ε ν ε ίχ ε ά λλη επ ιλογή από το να δ ε χ θ ε ί τ η ν π ρόκληση. ΓΓ α υ τό κ ιν ή θ η κ ε προς το Μ ά ασ τρ ιχ, φ ιλ ο δ ο ξώ ­

σ υ μ μ α χ ικ έ ς φ ά λ α γ γ ε ς από μα κριά . Η π α γίδα ε ίχ ε κ λ ε ίσ ε ι κα ι ο Κ ά μ π ερ λα ντ

Η σ υμ μ α χική σ τρ α τιά τ ά χ θ η κ ε κα τά ε θ ν ικ ά αποσπάσματα. Σ το ά κρ ο δ ε ξ ιό τ ά χ θ η κ α ν ο ι Α υ σ τρ ια κο ί, υπό το ν σ τρ α ­ τά ρ χ η Μ π ατιάνι, από τη ρ ε μ α τιά μ έχ ρ ι τ ο χω ριό Μ ικρ ό Σπάουβε. Ο Μ π α τιά νι έ ­ τ α ξ ε σ ε πρώτη γραμμή το π εζικό και σε δ ε ύ τ ε ρ η το ιππικό το υ . Σ το χω ριό Μ εγ ά ­ λο Σ π άουβε τά χ θ η κ α ν ο ι Ο λ λ α ν δ ο ί το υ

ν τα ς να σ υ ν τρ ίψ ε ι τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ Κ λερ μ ό ν πριν α υ τ έ ς εν ω θ ο ύ ν με ε κ ε ί­

β ρ ισ κ ό τα ν ή δ η σ το δόκα νο.

π ρίγκιπ α Β ά λντεκ. Ο Β ά λντεκ α ν έπ τυ ξε σ το χω ριό το κύ ρ ιο σώμα το υ π εζικού

4 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

σ τα θ μ ία τ η ς σ τρ α τιά ς κα ι τ η ν ο δ ή γ η σ ε π ρος σ υ νά ντη σ η τω ν δ υ νά μ εω ν το υ Κλερμόν. Κ αι π ρ ά γμ α τι, τη ρ ώ ν τα ς τη ν υ­ πόσχεσή το υ , έ φ θ α σ ε σ τη ν π ερ ιο χ ή το α π ό γευ μ α τ η ς 1ης Ιο υ λίο υ . Το επ ό μ ενο πρωί φ ά ν η κ α ν να π λη σ ιά ζο υ ν κα ι οι

β α θ ιά α γ κ ισ τρ ω μ έ ν ο ς

το υ , τά σ σ ο ν τα ς σε δ ε ύ τ ε ρ η γρα μμ ή το ιππικό το υ κα ι σε τ ρ ίτ η γραμμή δ ύ ο α κ ό ­ μα σ υ ν τά γ μ α τα π εζικού. Τέλος, μ ετα ξύ Λ ά ο υ φ ελ ν τ και Β ίλ τιν γ κ ε ν τά χ θ η κ α ν ο ι Α νο β ερ ια νο ί και οι Β ρ ετα νο ί, μαζί με δύ ο σ υ ν τά γ μ α τα από τη ν Ε σση-Κέσελ, υπό το ν ίδ ιο το ν Κάμπ ερ λα ντ κα ι το ν ε κ λ έ κ το ρ α τ η ς ΕσσηςΚ έσ ελ Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο Β'. Σ το Β ίλ τ ιν γ κ ε ν τ ά ­ χ θ η κ ε το β ρ ε τα ν ικ ό 1ο Σ ύ ν τα γ μ α Φ ρου­ ρών, υπ ο σ τη ρ ιζό μ ενο από τρ ία τά γ μ α τα Ανοβεριανών. Σ το Λ ά ο υ φ ελ ν τ τά χ θ η κ α ν τρ ία β ρ ε τ α ν ικ ά τά γ μ α τα , υ π ο σ τηρ ιζόμ ενα από τα δ ύ ο μ ικρ ά σ υ ν τά γ μ α τα τη ς Εσσης. Πίσω από τα δύο χωριά, ο Κάμ π ερ λα ντ σ υ γκέντρ ω σ ε οκτώ τά γ μ α τα , επ τά β ρ ε τα ν ικ ά κα ι ένα από το Ανόβερο. Π ρ έπ ει να σ η μ ε ιω θ εί ό τ ι τα β ρ ετα ν ικ ά σ υ ν τά γ μ α τα τη ς επ οχής, με ελ ά χ ισ τε ς ε ­ ξ α ιρ έσ εις , δ ιέ θ ε τ α ν το κ α θ έν α ένα μόνο μάχιμο τά γ μ α (κα ι ένα έμ π εδ ο σ τη Β ρ ε ­ τα νία ). Το ίδ ιο ίσ χυε κα ι γ ια τα σ υ ν τά γ ­ μα τα από το Α νόβερο κα ι ο υ σ ια σ τικ ά και γ ια α υ τά τη ς Εσ σης-Κ έσελ, τα οπ οία πα­ ρ έτα σ σ α ν κα νο νικά δύο, μ ειω μ έν η ς σ ύ ν­ θ ε σ η ς , τά γ μ α τα ανά σ ύ ντα γμ α - κα ι τα δυ ο μαζί, ισ ο δ υνα μ ο ύσ α ν με ένα π λήρες τά γμ α . Π α ρό μ ο ια ορ γανω μένο ή τ α ν και το ο λ λ α ν δ ικ ό π εζικό. Μ όνο τα α υ σ τρ ια ­ κά κα ι β α υ α ρ ικά σ υ ν τά γ μ α τα δ ιέ θ ε τ α ν δύ ο τά γ μ α τα έκα σ το . Σ το ά κρο α ρ ισ τερ ό τη ς σ υ μ μ α χ ική ς π α ρ άταξη ς, β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ά το υ Λ ά ο υ ­ φ ελντ, μ ετα ξύ το υ π ο τα μο ύ Γιάρ κα ι το υ μικρο ύ χω ριού Κ ίσ ελτ, είχ α ν α ν α π τυ χ θ εί τέ σ σ ε ρ α β ρ ετα ν ικ ά σ υ ν τά γ μ α τα ιππι­ κού, μ ετα ξύ τω ν οποίων κα ι ο ι π ερ ίφ η μ ο ι Scots Grey’s, ένα β ρ ε τα ν ικ ό σ ύ ντα γμ α ουσάρω ν κα ι τρ ία α υ σ τρ ια κ ά κα ι γ ε ρ μ α ­ νικ ά (από τη ν Εσ ση-Κ έσ ελ) σ υ ν τά γ μ α τα ιππικού, υπό το ν Λ ιγκό νιερ . Ο ν τ ε Σ αξ δ ε ν π α ρ ενό χ λησ ε ιδ ια ίτ ε ­ ρα τ ις κ ιν ή σ ε ις το υ α ντιπ ά λου το υ, με ε ­ ξα ίρ εσ η μ ε ρ ικ ο ύ ς « χ α ιρ ετισ μ ο ύ ς» που έ σ τ ε ιλ ε το γ α λ λ ικ ό π υ ρ ο β ο λικό . Δ ε ν β ιά ­ σ τη κ ε να ε π ιτ ε θ ε ί, γ ια τ ί η π εδ ιά δ α το υ Ρ όμσεερ ή τα ν γ ε μ ά τη οπωρώνες κα ι α ρ ­ δ ε υ τ ικ ά χα ντά κια , που θ α απ οδιοργάνω ναν τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ. Ετσι π ρ ο τίμ η σ ε να κ ιν η θ ε ί ορ γανω μένα κα ι με τη μ ε γ α λ ύ τε ­ ρη δ υ να τή τά ξη κα τά το υ αντιπ ά λου. Η δ ιά τα ξη το υ Κ ά μ π ερ λα ντ φ α ιν ό ­ τα ν, κα ι ή τα ν , ισχυρή. Αν ο Κ ά μ π ερλα ντ όμως α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ ις σ υ μ β ο υ λ ές το υ Λ ιγ κ ό ν ιε ρ κα ι το υ ε κ λ έ κ το ρ α τη ς ΕσσηςΚ έσ ελ Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο υ Β ’, ο οπ οίος ε ίχ ε έ λ ­ θ ε ι γ ια να α ν α λ ά β ε ι προσωπικά τη δ ιο ί­ κηση τω ν α νδρώ ν το υ , θ α μπ ορούσ ε να έ χ ε ι ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί α κόμ α κ α λ ύ τε ρ α τη διαμόρφ ω σ η το υ εδ ά φ ο υ ς, α ναπ τύσ σ ο­ ν τα ς δ υ ν ά μ ε ις σε δ ια δ ο χ ικ ές το π ο θ ε ­ σ ίες ά μ υνα ς σ τη ν π εδιά δα . Μ ε το ν τ ρ ό ­

πο α υ τό , θ α μπ ορούσ ε να π ρ ο κα λέσ ει σ ο β α ρ ές α π ώ λειες σ το υ ς Γάλλους στη φάση τη ς π ρ οέλα σ ή ς το υ ς , αποσύρον τα ς τ ις π ρ ο κα λυ π τικές το υ δ υ ν ά μ εις σ τη ν κύ ρ ια το π ο θ εσ ία α ν τίσ τα σ η ς, ό τα ν η ε ν α ν τίο ν το υ ς πίεση θ α κ α θ ίσ τα το α­ σ φ υ κ τικ ή .

στο Β ίλ τ ιν γ κ ε ν κα ι το Λ ά ο υ φ ελ ν τ να π υ ρ π ο ληθ ούν τε λ ικ ά , δ υ σ κ ο λ εύ ο ν τα ς α­ κόμα π ερ ισ σ ό τερ ο το υ ς α μ υ νό μ ενο υ ς, που π νίγο ντα ν από το υ ς καπνούς. Ο ν τ ε Σαξ, ο οπ οίος δ έ χ θ η κ ε κα ι τη ν επ ίσ κεψ η το υ Γάλλου β α σ ιλιά Λ ο υ δ ο β ί­ κου ΙΕ' που ε π έμ εν ε να π α ρ α κο λο υ θ ή σ ει

Ο Κ ά μπ ερλα ντ, ω στόσο, α ρ ν ή θ η κ ε τ ις υ π ο δ ε ίξε ις , α ντα π α ντώ ντα ς ό τ ι μια τ έ τ ο ια κίνη σ η θ α έ φ θ ε ιρ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ σε άσκοπ ους α κρ ο β ο λισ μ ο ύ ς. Α λλω ­ σ τε, π ίσ τευ ε ό τ ι θ α μπ ορούσ ε να ν ικ ή σ ε ι ε π ιτέ λ ο υ ς το ν ν τ ε Σαξ, χάρη σ τη ν ισχυ­

τη μάχη, κ α τό π τευ ε με το κ ιά λ ι το υ τη ν α ντίπ α λη δ ιά τα ξη , α δ υ ν α τώ ν τα ς να κα­ τα λ ά β ε ι πού ο φ ε ίλ ο ν τ α ν ο ι σ υ ν εχ ε ίς μ ε ­ τα κ ιν ή σ ε ις σ τρ α τε υ μ ά τω ν ε ν τ ό ς και ε ­ κτό ς τω ν χωριών Λ ά ο υ φ ελ ν τ κα ι Β ίλ τιν γκεν. Γύρω σ τις 06.30 τη ς 2ας Ιο υλίο υ ε ί­ χ ε α ρ χ ίσ ει να β ρ έ χ ε ι δυ να τά . Η βροχή έ ­ σ βησ ε τ ις φ ω τιές σ τα χωριά, αλλά γ έμ ισ ε όλη τη ν π εδ ιά δ α με π υ κνούς λ ε υ κ ο ύ ς

ρή το π ο θ εσ ία που όντω ς είχ ε κα τα λά β ει. Π αρόλα α υτά , ο σ τρ α τη γ ό ς δ ε ν ή τ α ν συ­ νεπ ή ς ο ύ τ ε καν με το ν ε α υ τό το υ . Κάποια σ τιγμ ή έδω σ ε εν το λ ή να εκ κ εν ω ­ θ ο ύ ν τα δύ ο χω ριά από σ τρ α τεύ μ α τα , λ έ γ ο ν τα ς σ το υ ς ε μ β ρ ό ν τ η το υ ς υ φ ισ τα ­ μ ένο υ ς το υ ό τ ι σ κό π ευε να π λ ή ξει το ν ε ­ χ θ ρ ό ό τα ν θ α κ ιν ε ίτο α νά μ εσ α από τα χωριά, τα οπ οία θ α πυρπ ολούσε. Υπό τ ις δ ια μ α ρ τυ ρ ίε ς τω ν τε λ ε υ τα ίω ν , έδω σ ε δ ια τα γ ή να α να π τυ χ θ ο ύ ν ξανά σ τ ρ α τ ε ύ ­ μα τα σ τα δ ύ ο χωριά. Σε μισή περίπ ου ώρα ά λ λ α ξ ε ξανά γνώ μη κα ι δ ιέ τ α ξ ε , για δ ε ύ τ ε ρ η φ ορά, τη ν εκκένω σ η τω ν χω­ ριών. Μ όνο ο ι α π ειλ ές τω ν συμμάχω ν δ ι­ ο ικη τώ ν α κό μ α και γ ια αποχώρησή το υ ς , το ν υπ οχρέω σε να δώ σ ει δ ια τα γ ή για τη ν ε κ νέο υ ανάπ τυξη σ τρ α τευ μ ά τω ν σ τα χωριά, 45 μ ό λις λεπ τά πριν εκδ η λω ­ θ ε ί η γ α λ λ ικ ή επ ίθεσ η. Ετσι, ο ι α π ίσ τε υ τ ε ς π α λινω δ ίες το υ Κ ά μ π ερλα ντ σ τέρ η σ α ν π ο λύτιμ ο χρόνο οργάνω σης τη ς ά μυνας. Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ε ι­ ω θ εί ό τ ι η δ ια τα γ ή γ ια τη μη πυρπόληση τω ν χωριών δ ε ν έφ θ α σ ε έγ κ α ιρ α σε ό λ ε ς τ ις μ ο νά δ ες, με α π ο τέλεσ μ α ο ικ ή μ α τα

καπνούς. Ο ν τ ε Σ αξ δ έ χ θ η κ ε το ν Γάλλο β α σ ιλιά σ τα υψ ώ ματα Χ έ ε ρ ν τε ρ εν . Ο Λ ο υ δ ο β ίκο ς, εξίσ ο υ α π ό λεμ ο ς με το ν Κ ά μπ ερλα ντ, αλλά το υ λ ά χ ισ το ν όχ ι δ ιο ι­ κη τή ς, σ κ έ φ θ η κ ε ό τ ι ο Κ ά μ π ερλα ντ εκ τε λ ο ύ σ ε το υ ς ε ν λόγω « ελιγμ ο ύ ς» για να το υ ς π α ρ απ λανή σ ει σ χ ε τικ ά με τ ις π ρ ο θ έ σ ε ις το υ κα ι θ εώ ρ η σ ε ό τ ι η συμ­ μαχική σ τρ α τιά θ α υπ οχω ρούσε κα ι θ α κ ιν ε ίτ ο προς τ ο Μ άασ τριχ. Ο τα ν ο ν τ ε Σ αξ ε ίδ ε τα πρώτα σ π ίτια το υ Λ ά ο υ φ ελντ να κα ίγο ντα ι, έ τ ε ιν ε να σ υ μ φ ω νή σ ει με το ν μονάρχη το υ. Βάσει, λοιπ όν, α υτώ ν τω ν δ ε δ ο μ έ ­ νων έ τ α ξ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ με σ τόχο τη διάσπαση το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ κ έ ν τρ ο υ , μ ε τ α ­ ξύ τω ν χωριών Λ ά ο υ φ ελ ν τ κα ι Β ίλ τιν γκεν. Για να ε π ιτύ χ ε ι το ν σκοπό α υ τό , ο ν τ ε Σαξ έ τ α ξ ε το σ ύνολο σ χεδ ό ν το υ π ε­ ζικο ύ το υ (45 από τα 49 τά γ μ α τα που δ ιέ ­ θ ε τ ε ) α π ένα ντι από τα δύ ο α υ τά χωριά. Α π ένα ντι από το υ ς Α υ σ τρ ια κ ο ύ ς τ ά χ θ η ­ καν ο ι δ υ ν ά μ εις το υ Κ λερ μ ό ν (ο οπ οίος

Σύγκρουση μεταξύ Βρετανών γρεναδιέρων και Γάλλων πεζών. Η εικόνα, αν και αναφέρεται στη μάχη του Φοντενουά, δίνει μια ασφαλή εικόνα για την ένταση των εκ του συστάδην συμπλοκών της εποχής. Οι Βρετανοί εικονίζονται να κάνουν ευρεία χρήση χειροβομβίδων, όπως έπραξαν και στο Λάουφελντ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 3

α ρ γ ό τε ρ α α ν έ λ α β ε τη δ ιο ίκ η σ η μιας φ ά ­ λ α γ γ α ς ε φ ό δ ο υ π εζικο ύ), με τέ σ σ ε ρ α μόνο τά γ μ α τα π εζικο ύ κα ι δ έ κ α σ υ ν τά γ ­ μ α τα ιππικού. Σ το σ η μ είο α υ τό το υ μ ε ­ τώ που ο ν τ ε Σ αξ δ ε ν μπ ορούσ ε να ελ π ί­ ζ ε ι σε τίπ ο τα , κα θώ ς η το π ο θ ε σ ία που ε ίχ ε κ α τα λ ά β ε ι ο Α υ σ τρ ια κ ό ς σ τρ α τά ρ ­ χ η ς ή τ α ν α δ ύ ν α το να κ υ ρ ιε υ τ ε ί με κα τά μέτω π ο επ ίθ εσ η κα ι ή τ α ν επ ίσ η ς δ ύ σ κ ο ­ λο να υ π ερ κ ερ α σ τεί. Σ το δ ε ξ ιό το υ ά κρ ο ο ν τ ε Σαξ έ τ α ξ ε 14 σ υ ν τά γ μ α τα ιππικού. Τα ε ν ν έ α από α υ τά τε λ ο ύ σ α ν υπό τη δ ιο ίκ η σ η το υ σ τρ α τη γ ο ύ Σ εγκίρ , ο οπ οίος τ α α ν έπ τυ ­ ξε σε τρ ιπ λή γραμμή, με τη ν κ ά θ ε γρ α μ ­ μή να α π α ρ τίζε τα ι από τρ ία σ υ ν τά γ μ α τα . Πίσω από α υ τά , σε διπλή γραμμή, τ ά χ θ η ­ κα ν ά λλα π έ ν τε σ υ ν τά γ μ α τα ιππικού, ορ γα νω μ ένα σε δ ύ ο τα ξ ια ρ χ ίε ς , υπό το υ ς Μ π ρολί κα ι ν τ ’ Ε σ τρέ. Τέλος, ά λλα τρ ία ε π ίλ ε κ τα σ υ ν τά γ μ α τα ιππικού τη ρ ή θ η κ α ν από τ ο ν ν τ ε Σαξ, ως γ ε ν ικ ή ε ­ φ ε δ ρ ε ία , πίσω από το π εζικό το υ. Ο ν τ ε Σ αξ α ν έπ τυ ξ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ κα ι κ α τέσ τρ ω σ ε το σ χέδ ιό το υ με το ν τρ όπ ο α υ τό , υ π ο λ ο γ ίζο ν τα ς ως λ ο γ ικ έ ς κ ιν ή σ ε ις τ ις α ν ο η σ ίες το υ Κ ά μπ ερλα ντ. Η τα ν ένα σ φ ά λμα που π α ραλίγο να το υ σ το ιχ ίσ ε ι τη νίκη . Δ ε ν ε ίν α ι ά λλω σ τε τ υ ­ χαία η ρήση ό τ ι «ο α ν ό η το ς ε ίν α ι α ν ίκ η ­ το ς» ! Ε τσ ι ά ρ χ ισ ε η μάχη, μια μάχη όπου κ υ ρ ιά ρ χ η σ ε α ρ χ ικά η σ ύγχυσ η, α λλά ε ­ π ικρ ά τη σ ε τ ε λ ικ ά το θ ά ρ ρ ο ς κα ι η κρ υ ­ σ τά λ λ ιν η λο γική .

ΑΙΜΑ ΣΤΟ ΒΡΟΧΕΡΟ ΠΡΩΙΝΟ Λίγο μ ε τά τ ις 08.00 ο ν τ ε Σ αξ δ ιέ τ α ξ ε τ ο π εζικό το υ να κ ιν η θ ε ί κα τά τω ν χω­ ριών Λ ά ο υ φ ελ ν τ κα ι Β ίλ τιν γ κ εν . Οι γ α λ λ ι­

κ ές δ υ ν ά μ εις σ χη μ ά τισ α ν τ ρ ε ις τ ε ρ ά ­ σ τιε ς φ ά λ α γ γ ε ς μάχης. Η μ εν πρώτη, με 12 τά γμ α τα , π α ρ α τετα γ μ έν α σε β ά θ ο ς

το υ ς . Μ ε α π ό λυτη τά ξη , η «λεπ τή κ ό κ κ ι­ νη γρα μμ ή» το υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ κα ι α νο β εριανο ύ π εζικο ύ εξα π έ λ υ ε φ ο ν ικ έ ς ο μ ο ­

τεσ σ ά ρω ν γραμμώ ν (τρ ία τά γ μ α τα ανά γραμμή) ε φ ό ρ μ η σ ε κα τά το υ Β ίλτινγκεν. Η δ ε ύ τ ε ρ η φ ά λα γγα , με το ν ίδ ιο α ρ ιθ μ ό τα γμ ά τω ν κα ι τη ν ίδ ια δ ιά τα ξη , ε φ ό ρ μ η ­ σε κα τά το υ Λ ά ο υ φ ελντ. Πίσω το υ ς β ρ ι­ σ κό τα ν μια α κόμ α ισ χ υ ρ ό τερ η φ ά λα γγα τα γμ ά τω ν, με μέτω πο τέ σ σ ε ρ α κα ι βά­ θ ο ς π έ ν τε τα γμ ά τω ν, πλην τη ς π έμπ της γρα μμ ής, όπου υπήρχαν μόνο δ ύ ο τ ά γ ­ μ α τα (18 τά γ μ α τα σ υνολικά ). Α λλα τρ ία

β ρ ο ν τ ίε ς ανά δ ιμ ο ιρ ία , σ κορπ ώ ντα ς το ν θ ά ν α το σ τις π υ κνές γ α λ λ ικ έ ς μά ζες, σε μια π ρ όγευσ η τη ς μά χης το υ Βατερλώ . Ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ κα ι ο ε κ λ έ κ το ρ α ς τη ς Ε σ σ η ς-Κ έσ ελ Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο ς α ν έλ α β α ν τη δ ιε ύ θ υ ν σ η το υ αγώνα κα ι π ροώ θησ αν α ­ νά μ εσ α σ τα δύ ο χω ριά κα ι π ολλά π υρο­ βόλα, τα οπ οία με β ο λ ιδ ο φ ό ρ α β λή μ α τα θ έ ρ ιζ α ν ο λ ό κ λ η ρ ες γ ρ α μ μ ές Γάλλων σε

τά γ μ α τα κά λυπ τα ν το δ ε ξ ιό π λευ ρ ό τη ς φ ά λα γγα ς α υ τή ς . Η ταν η πρώτη φ ορά στη νεώ τερ η σ τρ α τιω τικ ή ισ το ρ ία που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτο σε τ έ τ ο ια έκ τα σ η -ν α π ο ­ λ ε ό ν τ ε ια ς κλίμ α κα ς, θ α λ έ γ α μ ε - ο σ χη­ μ α τισ μ ό ς τ η ς φ ά λα γγα ς μάχης. Ο ι δ ύ ο π ρ ώ τες φ ά λ α γ γ ε ς π ερ ιελά μ βαναν μόνο τά γ μ α τα γ ρ ε ν α δ ιέ ρ ω ν και άλλω ν ε π ιλ έκ τω ν μονάδων. Ο ι π ρώ τοι ε ί­ χαν απ οσ π ασ τεί από τα ο ικ ε ία σ υ γ κ ρ ο ­ τ ή μ α τα κ α ι σ χ η μ ά τιζα ν προσω ρινά τ ά γ ­ μ α τα γρενα διέρω ν. Οι Γάλλοι α ξιω μ α τι­ κ ο ί ε ίχ α ν ε ν η μ ε ρ ώ σ ε ι τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ ς ό τ ι δ ε ν θ α α ν τιμ ετώ π ιζα ν σ οβα ρή α ν τ ί­ σταση, παρά μόνο τ ις ε χ θ ρ ικ έ ς ο π ισ θ ο ­ φ υ λ α κ ές , α φ ο ύ ο ε χ θ ρ ό ς υπ οχω ρούσε. Τα γ α λ λ ικ ά σ τρ α τε ύ μ α τα κ ιν ή θ η κ α ν σ τα θ ε ρ ά , σε τ έ λ ε ια τά ξη , με τα τύμ π α να να δ ίν ο υ ν το ν ρ υ θ μ ό κα ι τ ις σ η μ α ίες να κ υ μ α τίζο υ ν σ το ν υγρό πρωινό α έρ α . Η βροχή ε ίχ ε κοπ άσει, αλλά η π ρ οσ π έλα ­ ση ή τ α ν δ ύ σ κο λη , λόγω το υ λασπ ω μέ­ νου ε δ ά φ ο υ ς . Α ν τ ίθ ε τ α από τα α να μ ενό μ ενα , ό ­ μως, τα γ α λ λ ικ ά τμ ή μ α τα έ τυ χ α ν ιδ ια ίτ ε ­ ρα θ ε ρ μ ή ς υπ οδο χής από το υ ς έ μ π ε ι­ ρ ο υς Β ρ ε τα ν ο ύ ς π εζο ύς κα ι το υ ς π ε ι­ σ μ α τά ρ η δ ες Γερ μ α νούς σ υμ μ ά χ ους

απ όστασ η 300-400 μέτρων. Ο ν τ ε Σ αξ π α ρ α τη ρ ο ύ σ ε έ κ π λ η κ το ς τ α τ ε κ τα ιν ό μ ε ν α . Κ α τά λ α β ε ό τ ι ε ίχ ε παρ α π λ α ν η θ ε ί σ χ ετικ ά με τ ις π ρ ο θ έσ εις το υ α ντιπ ά λο υ το υ , χω ρίς φ υ σ ικ ά να γ ν ω ρ ίζει ό τ ι κα ι ο ίδ ιο ς ο α ντίπ α λό ς το υ δ ε ν ε ίχ ε π ο τέ ξ ε κ α θ α ρ ίσ ε ι τ ις π ρ ο σ θ έ­ σ εις το υ , ο ύ τ ε σ το ν ίδ ιο το υ το ν εα υ τό ! Ενας από το υ ς ε π ιτ ε λ ε ίς το υ , ο σ τρ α τη ­ γ ό ς Β α λφ ρό ν, β λέπ ο ντα ς τη ν π ίκρα στο β λ έμ μ α το υ ν τ ε Σαξ, τ ο ν π λη σ ία σ ε και το υ είπ ε: «Σ τρ ατάρ χα , το υ ς ν ίκ η σ ε ς στο Φ ο ντενο υ ά , αν κα ι ή σ ο υ ν σ χ εδ ό ν ε τ ο ι­ μ ο θ ά ν α το ς (ο ν τ ε Σ αξ ή τ α ν βα ριά άρρω ­ σ το ς τη ν η μ έ ρ α τη ς μάχης). Τ ους ν ίκ η ­ σ ες σ το Ροκού αν κα ι ή σ ο υ ν α κόμ α α ­ σ θ ε ν ή ς . Σ ή μ ερ α θ α το υ ς σ φ α γιά σ εις » ! Ο ν τ ε Σ αξ τ ό τ ε σ υμ φ ώ νη σ ε κα ι αμέσω ς δ ιέ τ α ξ ε τ ο ν α κ α τα π ό ν η το σ τρ α τά ρ χ η Κ λ ερ μ ό ν να α να δ ιο ρ γα νώ σ ει τα πληγω ­ μ ένα από τη ν επ ίθ εσ η σ το Λ ά ο υ φ ε λ ν τ τά γ μ α τα κ α ι τ ο ν σ τρ α τη γ ό ν τ ε Σ α λ ιέρ να ε π ιτ ε θ ε ί σ το Β ίλ τ ιν γ κ ε ν , με τη δ ε ύ τ ε ρ η φ άλαγγα εφ όδου. Η ν έα επ ίθ εσ η τω ν Γάλλων δ ιε ξ ή χ θ η με α κό μ α μ ε γ α λ ύ τερ η α π ο φ α σ ισ τικ ό τη ­ τ α κ α ι τη χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή γ α λ λ ικ ή ορμή. Το ίδ ιο α π ο φ α σ ισ μ ένο ι όμω ς α π ο δ ε ίχ θ η ­ κα ν κα ι ο ι α μ υ νό μ ενο ι, ο ι οπ οίοι, με το ν ε κ λ έ κ τ ο ρ α Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο επ ικ εφ α λ ή ς , πο­ λ εμ ο ύ σ α ν μα νια σ μένα . Ο ι Γάλλοι, χάρη σ τη ν ορμή κα ι σ τη ν α ρ ιθ μ η τικ ή το υ ς υ­ π ερ οχή, κ α τά φ ε ρ α ν να κ υ ρ ιε ύ σ ο υ ν τα δ ύ ο χωριά. Αμέσ ω ς όμως, με σ υ γ χ ρ ο ν ι­ σ μ έ ν ε ς κα ι καλά ο ρ γ α ν ω μ έν ες α ν τε π ι­ θ έ σ ε ις , ο Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο ς το υ ς εκ δ ίω ξε κα ι τ α α ν α κ α τέ λ α β ε . Ο Κ ά μπ ερλα ντ, γ ια πρώτη φ ο ρ ά στη δ ιά ρ κ ε ια ό λ η ς τη ς ε κ σ τ ρ α τε ία ς , ε π έδ ε ιξ ε π ρ ω το βουλία, φ ρ ο ν τίζ ο ν τα ς να ε ν ι­ σ χ ύ ει το ν

ε κ λ έ κ το ρ α

Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο

με

Γάλλοι αναβιωτές με αυθεντικό αντίγραφα στολών και εξοπλισμού του γαλλικού πεζικού της εποχής. Στο Λάουφελντ το γαλλικό πεζικό πολέμησε γενναία, επιτιθέμενο συνεχώς στα κατεχόμενα από τους αντιπάλους του χωριά, αδιαφορώντας για τις απώλειες. Κατάφερε μάλιστα τελικά να διασπάσει το εχθρικό μέτωπο, επιτιθέμενο με την ξιφολόγχη.

4 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

.V

Λιγκόνιερ

000 Μπατιάνι

0

0

0 0 0 0 0 0 0 0

Βάλντεκ

00

0

Κάμπερλαντ

0000 Φ ρειδερίκος Εσσης-Κέσελ

0 0 000

0 0 0

Μίκρό Σπάουβε

gW

β ί λ ΐ ΐν , Κ Ε , LJ r

αο Ο α

Ρεματιά

Κίσελτ ’

00 0 0 00

Μεγάλο Σπάουβε

/

··

□ Λάουφελντ /

00

Ζ /4

0 0

//

// 0

0

0

0 Σ ε Υκίρ

0 0 L H

Γάλλοι

[ X I Πεζικό

I

| χ ]

I Σύμμαχοι

^ Σ α ξ

0

0

η Α

0

ντε Εστρε'

Ιππικό Υ ψώματ α Χ έ ε ρ ν τ ε ρ ε ν

Σχεδιάγραμμα της μάχης του Λάουφελντ. Εικονίζεται η φάση της πέμπτης και τελικής εφόδου του γαλλικού πεζικού.

σ τρ α τε ύ μ α τα από τη ν ίδ ια ε φ ε δ ρ ε ία , ενώ π α ρ ά λλη λα δ ιέ τ α ξ ε ε ν ν έ α α υ σ τρ ια ­ κά τά γ μ α τα το υ Μ π α τιά νι να σ π εύσ ουν ό π ισ θ εν το υ Λ ά ο υ φ ελντ. Ε π ιθ έσ εις κα ι α ν τ ε π ιθ έ σ ε ις π ρ α γμ α ­ το π ο ιο ύ ν το ε κ α τέ ρ ω θ ε ν με μανία. Μ ο υ ­ σ κέτα , σπ αθιά κα ι ξιφ ο λ ό γ χ ε ς σ κορ π ού­ σαν το ν θ ά ν α το . Μ έσα σ τα δ ύ ο χω ριά η μάχη ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε σε μια σ ύ γκρ ο υ σ η σώ­ μα με σώμα. Τ έσ σ ερις φ ο ρ έ ς η κα το χ ή τω ν δ ύ ο χωριών ά λ λ α ξ ε χ έρ ια , με το

σ υ μ μ α χ ικό π εζικό, υπό τη δ ιο ίκ η σ η το υ γ ε ν ν α ίο υ ε κ λ έ κ τ ο ρ α τη ς Εσ σης-Κ έσελ, να π α ρ α μ έ ν ει ο τ ε λ ικ ό ς κυρία ρ χο ς. Ο ν τ ε Σ αξ έ ρ ιξ ε τ ό τ ε σ τη μάχη κα ι τα υπόλοιπα 45 τά γ μ α τά το υ , μ ε τα ξ ύ τω ν ο ­ ποίων κα ι τα τέ σ σ ε ρ α ιρ λ α ν δ ικ ά το υ τά γ μ α τα (τη ν π ερ ίφ η μ η τα ξ ια ρ χ ία των Αγριων Χηνών), υ π ο σ τη ρ ίζο μ ε να κα ι από τρ ία σ υ ν τά γ μ α τα ιππικού. Και τα τά γ μ α ­ τα α υ τά έ τυ χ α ν τη ς ίδ ια ς υπ οδο χής, και σ ύ ν το μ α μ εγά λα κενά ά ρ χ ισ α ν να σ χη­

μ α τίζ ο ν τ α ι σ τις γ ρ α μ μ ές το υ ς . Ο Φ ρ ει­ δ ε ρ ίκ ο ς τη ς Ε σ σ η ς-Κ έσ ελ ε ίχ ε τ ά ξ ε ι 30 π υ ρ ο β ό λα α νά μ εσ α σ τα χωριά, τα οπ οία π ρ ο κά λεσ α ν τ ε ρ ά σ τ ιε ς α π ώ λειες σ το υ ς π ρ ο ε λ α ύ ν ο ν τες Γάλλους. Το Σ ύ ν τα γ μ α Ιππικού το υ Β α σ ιλέω ς κ υ ρ ιο λ ε κ τ ικ ά απ ο δ ε κ α τίσ τη κ ε από το σ υ μ μ α χ ικό π υ ρο­ β ο λικό . Την ίδ ια τύ χ η ε ίχ ε κα ι η Ιρ λ α ν δ ι­ κή Τ αξιαρχία, η οπ οία έχ α σ ε μ ά λισ τα το ν δ ιο ικ η τή τη ς , σ τρ α τη γ ό Ντίλον. Π α ρόλα α υτά , ο ν τ ε Σ αξ κ α τά λ α β ε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 5

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή

Κ λ ιΡ μ ά η

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

Εκδοτική 2014

Κλ,εΡ ^0 νχ

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ TZdN ΛΙΓΚΟΝΙΕΡ Ο Τζων Λιγκόνιερ αποτελεί μια ακόμη περίπτωση τραγικής ειρωνείας της επο­ χής του. Γεννήθηκε στη Γαλλία ως Ζαν ντε Λιγκονιέ. Ηταν ουγενότος και κατέφυγε στην Αγγλία το 1697 για να γλιτώσει από τις θρησκευτικές διώξεις του Γάλλου βα­ σιλιά Λουδοβίκου ΙΔ'. Κατάχθηκε στον Αγγλικό -και κατόπιν Βρετανικό- Στρατό και πολέμησε κατά των πατριωτών του στη Φλάνδρα, κατά τον πόλεμο της Ισπανι­ κής Διαδοχής. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στην αιματοβαμμένη πολιορκία της Λιέγης και προήχθη σε λοχαγό επ' ανδραγαθία, τοπο­ θετούμενος στο 10ο Σύνταγμα Πεζικού. Πολέμησε υπό τις διαταγές του μεγάλου δούκα του Μάρλμπορο στο Σέλενμπεργκ και στο Μπλενχάιμ, στο Ραμιγί και στο Ουντενάαρντ. Στη μάχη αυτή το χιτώνιό του διατρήθηκε από 23 εχθρικές βολίδες, χω­ ρίς ο ίδιος να πάθει το παραμικρό! Μέχρι το 1719 είχε φθάσει στον βαθ­ μό του συνταγματάρχη, διοικώντας αποι­ κιακά στρατεύματα. Το 1735 έγινε ταξίαρχος και το 1739 υποστράτηγος. Διακρίθηκε στη μάχη του Ν τέτινγκεν κατά των Γάλ­ λων και προήχθη σε αντιστράτηγο, λαμβάνοντας και τον τίτλο του Ιππότη του Λου­

ό τ ι αν ή θ ε λ ε να κ ε ρ δ ίσ ε ι τη μάχη ό φ ε ιλ ε να κ α τα λ ά β ε ι το Λ ά ο υ φ ελ ν τ με κ ά θ ε κό σ το ς. Ο σ τρ α τά ρ χ η ς έσ υ ρ ε τ ο ξίφ ο ς το υ κα ι ό ρ μ η σ ε ο ίδ ιο ς μπροστά, φ θ ά νο ν τα ς σ το σ η μ είο όπου β ρ ισ κ ό τα ν ο σ τρ α τη γ ό ς Σ α λιέρ , ο ο π οίος προσπα­ θ ο ύ σ ε να α να δ ιο ρ γα νώ σ ει τ ις η μ ιδ ια λ υ μ έ ν ε ς μ ο ν ά δ ες το υ . Ο ν τ ε Σ αξ εμψ ύχω ­ σε το υ ς ά ν δ ρ ε ς κα ι δ ιέ τ α ξ ε το ν σ τρ α τη ­ γό να κ α τα λ ά β ε ι τ ο Λ ά ο υ φ ε λ ν τ πάση θ υ ­ σία. Π α ρά λλη λα, δ ιέ τ α ξ ε κα ι τη ν κ α τά ­ ληψ η το υ Β ίλ τιν γ κ ε ν . Α π οφ ά σ ισε μ ά λ ι­ σ τα να ρ ίξ ε ι μ έ ρ ο ς το υ ιππικού το υ α νά μ εσ α σ τα δ ύ ο χωριά, με σ τόχο να ε ­ ξ ο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι τα ε χ θ ρ ικ ά π υ ροβ όλα που το υ είχ α ν σ το ιχ ίσ ε ι τό σ ο αίμα. Π ρ ά γμ α τι, με ν έα ορμή, υπό τη ν κα ­ θ ο δ ή γ η σ η το υ ν τ ε Σαξ, το ν οπ οίο ο ι ά ν ­ δ ρ ε ς λ ά τρ ε υ α ν , ο ι Γάλλοι σ τρ α τιώ τε ς εφ ό ρ μ η σ α ν μπ ροστά και, α δ ια φ ο ρ ώ ν τα ς γ ια τ ις α π ώ λειες, κ α τά φ ε ρ α ν να κα τα λ ά ­ β ο υ ν ο ρ ισ τικ ά τα δ ύ ο χωριά. Την ίδ ια ώ ρα το γ α λ λ ικ ό ιππικό ε φ ο ρ μ ο ύ σ ε σ το δ ιά σ τη μ α μ ε τα ξύ τω ν χωριών. Ο Κ άμπ ερ­ λ α ν τ κ ά λ εσ ε το ο λ λ α ν δ ικ ό ιππικό να κα ­ λ ύ ψ ε ι α υ τό ν τ ο ν τ ο μ έ α το υ μετώ που. Οι α ν ε κ π α ίδ ε υ το ι όμω ς Ο λ λ α ν δ ο ί ιππείς δ ε ν σ τά θ η κ α ν να α ν τιμ ετω π ίσ ο υ ν το υ ς Γάλλους, α λλά τρ ά π η κα ν α υ τό μ α τα σε φ υγή , κα ι μ ά λ ισ τα π ρος τη ν κ α τεύ θ υ ν σ η το υ ο λ λ α ν δ ικ ο ύ π εζικο ύ . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε π λήρης διά λυ σ η τω ν ο λ λ α ν δ ικ ώ ν τμ η μ ά ­ τω ν, με π εζο ύ ς κα ι ιπ πείς α ν α μ εμ ιγ μ έ νο υ ς σε α π ό λυ το χάος. Το μέτω πο σ το ν

4 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O PIA

τρού. Πολέμησε άριστα στο Φοντενουά, διοικώντας το συμμαχικό πεζικό (αποτελούμενο από στρατιώτες της Βρετανίας, της Εσσης-Κέσελ και του Ανόβερου). Το 1745 κλήθηκε στη Βρετανία, όπου αντιμετώπισε με επιτυχία τους ιακωβίτες επαναστάτες, επιτυχία για την οποία προήχθη σε στρατηγό. Το 1746 επέστρεψε στη Φλάνδρα και πολέμησε στη μάχη του Ροκού. Στο Λάουφελντ οδήγησε προσωπι­ κά με απίστευτο θάρρος το συμμαχικό ιπ­ πικό, συντρίβοντας τις γαλλικές γραμμές. Ομως στη συμπλοκή σκοτώθηκε το άλογό του και ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε. Απελευ­ θερώθηκε από τον Γάλλο βασιλιά, ο οποί­ ος θαύμασε την ανδρεία του. Μετά τον πόλεμο της Αυστριακής Δια­ δοχής, ανέλαβε τιμητικά τη θέση του συ­ νταγματάρχη του 2ου Συντάγματος Δραγώνων Φρουρών και εξελέγη μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου. Το 1757 επα­ νήλθε στην υπηρεσία και ανέλαβε τη διοί­ κηση των βρετανικών δυνάμεων στη Γερ­ μανία. Για την επιτυχή δράση του προή­ χθη στον βαθμό του στρατάρχη. Μετά τον Επταετή Πόλεμο ιδιώτευσε, ενώ πέθανε το 1770.

Ο Λιγκόνιερ με τη στολή του στρατηγού του ιππικού και τη διακριτική ζώνη του ιππότη του Λουτρού. Η εν λόγω διάκριση, μαζί με τη γνώση της γαλλικής γλώσσας, του έσωσαν τη ζωή όταν αιχμαλωτίστηκε στο Λάουφελντ.

ο λ λ α ν δ ικ ό τ ο μ έ α κ α τέ ρ ρ ε υ σ ε ε ν τε λ ώ ς και ο ν τ ε Σαξ ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε τ η ν ε υ ­ κα ιρία, σ τρ έ φ ο ν τα ς μ έρ ο ς τω ν τμ η μ ά ­ τω ν π εζικο ύ το υ που είχ α ν κ α τα λ ά β ε ι το Β ίλ τ ιν γ κ ε ν π ρος δυ σ μ ά ς κα ι ά λλο προς α να το λά ς, ε π ιδ ιώ κ ο ν τα ς να κυ κλώ σ ει τα μα χόμ ενα σ υ μ μ α χ ικά τμ ή μ α τα . Π α ρά λλη λα, γ α λ λ ικ ά τμ ή μ α τα κ α τ έ ­ λα β α ν το χω ριό Β ίλ ρ ε σ το ά κρ ο α ρ ισ τ ε ­ ρό κ έ ρ α ς τ η ς σ υ μ μ α χ ική ς π α ρ ά τα ξη ς α ­ μ α χ ητί, α φ ού ε κ ε ί δ ε ν υπ ήρχε σ υ μ μ α χ ι­ κό π εζικό. Το γ α λ λ ικ ό ιππικό σ το ν το μ έ α α υ τό ν α ν α σ χ η μ α τίσ τη κ ε με μέτω πο προς δυσ μ άς, με σκοπό να π λ ή ξει τ ο π ε­ ζικό το υ Κ ά μ π ερ λα ντ από τ ο α ρ ισ τε ρ ό π λευρ ό. Ε ίχε έ λ θ ε ι η ώρα το υ Λ ιγ κ ό ν ιε ρ .

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΕΛΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Ο έμ π ε ιρ ο ς Λ ιγ κ ό ν ιε ρ ε ίχ ε τ ά ξ ε ι ιππικό το υ λοξώ ς α ρ ισ τε ρ ά σε σχέση το π εζικό το υ Κ ά μπ ερλα ντ. Ο τα ν ε ίδ ε γ α λ λ ικ ό ιππικό να ανασχη μ α τ ίζ ε τ α ι

το με το με

μέτω πο π ρος δυσ μ άς, α φ ή ν ο ν τα ς ε κ τ ε ­ θ ε ιμ έ ν ο το δ ε ξ ιό το υ π λευρ ό, ά δ ρ α ξε τη ε υ κ α ιρ ία κα ι με το ξίφ ο ς σ το χ έ ρ ι ο δ ή ­ γ η σ ε το υ ς ιππείς το υ σ τη ν επ ίθ εσ η , αν κα ι δ ε ν γνώ ρ ιζε τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή που ε ί­ χ ε ε π έ λ θ ε ι σ το ν ο λ λ α ν δ ικ ό το μ έα . Μ ε το ν Λ ιγ κ ό ν ιε ρ επ ικ ε φ α λ ή ς , 60 ί­ λ ε ς β ρ ετ α ν ικ ο ύ κα ι α υ σ τρ ια κ ο ύ ιππικού, ο ι κ α λ ύ τε ρ ο ι ιπ πείς τη ς Ευρώ πης ε κ ε ίν η

τ η ν επ οχή, ε π ιτέ θ η κ α ν σ τις 140 ίλ ε ς το υ γ α λ λ ικ ο ύ ιππικού. Η ορμή το υ σ υ μ μ α χ ι­ κού ιππικού ή τ α ν τό σ ο μ εγά λη , ώ σ τε πα­ ρ έ σ υ ρ ε το υ ς δ ιπ λά σ ιους Γάλλους ιπ­ π είς, τρ έπ ο ν τά ς το υ ς σε φ υ γή κα ι α να ­ κ α τα λ α μ β ά ν ο ν τα ς το Β ίλρ ε, κ υ ρ ιε ύ ο ­ ν τ α ς κα ι π έ ν τε γ α λ λ ικ έ ς σ η μ α ίες . Η ε π έ­ λαση το υ Λ ιγ κ ό ν ιε ρ έσω σε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά τ ο σ υ μ μ α χ ικό π εζικό που επ ιχ ειρ ο ύ σ ε να α ν α σ υ γ κ ρ ο τη θ ε ί πίσω από τ ο Λ ά ο υ ­ φ ελντ, κα θώ ς η π αρουσ ία μιας τ έ τ ο ιο υ μ ε γ έ θ ο υ ς μάζας ιππικού α π έ τρ εψ ε το γ α λ λ ικ ό π εζικό από το να κ α τα δ ιώ ξ ε ι το α ν τίσ το ιχ ο σ υμμα χικό . Ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ , μ ε τά τη ν α ρ χ ική το υ ε ­ π ιτυχ ία , ά ρ χ ισ ε να α να δ ιο ρ γα νώ νει τα σ υ ν τά γ μ α τά το υ , ε το ιμ ά ζ ο ν τα ς τα για ν έ α επ έλα σ η. Τότε όμω ς έ φ θ α σ ε ένα ς α γ γ ε λ ιο φ ό ρ ο ς από τ ο ν Κ ά μ π ερ λα ντ, μετ α φ έ ρ ο ν τ α ς μήνυμα το υ α ρ χ ισ τρ α τή ­ γου, με το οπ οίο το ν ε ν η μ έ ρ ω ν ε ό τ ι το Λ ά ο υ φ ε λ ν τ ε ίχ ε π έσ ει σ τα χ έ ρ ια το υ ε ­ χ θ ρ ο ύ κα ι το υ α π α γό ρ ευ ε κ ά θ ε π ερ α ι­ τέ ρ ω ε π ιθ ε τ ικ ή ε ν έ ρ γ ε ια , α π ειλώ ντα ς το ν με παραπομπή σε σ τ ρ α τ ο δ ικ ε ίο αν δ ε ν π ειθ α ρ χ ο ύ σ ε. Ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ α π ά ντη σ ε ό τ ι μια νέα ε ­ π έλασ η, αν ή τ α ν ε π ιτυ χ η μ έν η , θ α μπο­ ρ ο ύ σ ε να α ν α τ ρ έ ψ ε ι τη ν κα τά σ τα σ η υ ­ π έρ τω ν συμμάχων, κα θώ ς το γ α λ λ ικ ό π εζικό σ τα δ ύ ο χω ριά θ α α π ο κο β ό τα ν από τ ις γ ρ α μ μ έ ς το υ , αν το σ υμ μ α χ ικό ιππικό ν ικ ο ύ σ ε κα ι έ τρ ε π ε ε κ τ ό ς π εδ ίο υ τ ο γ α λ λ ικ ό . Ο Κ ά μπ ερλα ντ, αναπ οφ άσ ι-

σ το ς όπως π άντα, α ρ γο ύ σ ε να α π α ντή ­ σει, α φ ή ν ο ν τα ς να χ α θ ε ί π ο λ ύ τιμ ο ς χ ρ ό ­

ν έ ς ώ ρ ες τ η ς 2ας Ιο υ λίο υ , α φ ή ν ο ν τα ς πίσω τ η ς χ ιλ ιά δ ε ς ν ε κ ρ ο ύ ς κα ι ακόμ α

νος, χ ρ ό νο το ν οπ οίο ο ν τ ε Σ αξ ε κ μ ε ­ τ α λ λ ε ύ τ η κ ε με το ν κ α λ ύ τερ ο δ υ ν α τό

π ερ ισ σ ό τε ρ ο υ ς τ ρ α υ μ α τ ίε ς . Ο ι α π ώ λει­ ε ς τω ν συμμάχω ν έ φ τα σ α ν το υ ς 6.500 ά ν δ ρ ες , ε κ τω ν οποίω ν 2.000 Β ρ ετα ν ο ί, 2.500 Α νο β ερ ια νο ί κα ι ο ι υπ όλοιπ οι από τα ά λλα σ υ μ μ α χ ικά απ οσπ άσματα - κυ ­ ρίω ς από α υ τό τη ς Εσσης. Οι α π ώ λειες τω ν Γάλλων ξεπ έρ α σ α ν τ ο υ ς 14.000 ά ν ­ δ ρ ε ς , ε ν δ ε ικ τ ικ έ ς τ η ς η ρ ω ική ς ά μυνα ς

τρόπ ο, α να δ ιο ρ γα νώ νο ντα ς με τη σ ειρ ά το υ το ιππικό το υ κα ι δ ια τά σ σ ο ν τά ς το να κα λύ ψ ει τα νώ τα το υ π εζικο ύ το υ . Β λέπ ο ντα ς το ν χ ρ όνο να κυλά ε ις βά­ ρο ς τω ν συμμάχω ν κα ι να α ν α τρ έ π ε ι το σ χέδ ιο το υ γ ια ν έα μαζική επ έλα σ η, απο­ φ ά σ ισε, τε λ ικ ά , να α γ ν ο ή σ ει τ ις α π ειλές το υ Κ ά μ π ερ λα ντ και να ε ν ε ρ γ ή σ ε ι πριν λ ά β ε ι απ άντηση σ το μήνυμα που το υ ε ί­ χε σ τε ίλ ε ι. Ετσι, τ έ θ η κ ε επ ικ εφ α λ ή ς τρ ιώ ν σ υ ντα γμ ά τω ν το υ κα ι όρ μ η σ ε μπροστά. Και πάλι η ορμή τω ν Β ρ ετα νώ ν ιππέων ή τα ν τό σ ο μ εγά λη ώ σ τε κα τά φ εραν να διασπ άσ ουν το μέτω πο το υ γ α λ ­ λ ικ ο ύ ιππικού, δ η μ ιο υ ρ γώ ντα ς ρήγμα. Σ ύ ντο μ α όμω ς ο ι α ρ ιθ μ ο ί ά ρχισ αν να βα­ ραίνουν. Ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ γνώ ρ ιζε ό τ ι δ ε ν ε ί­ χε ελπ ίδα να κ α τα ν ικ ή σ ε ι το γ α λ λ ικ ό ιπ­ πικό κα ι έ τσ ι έ ρ ιξ ε στη μάχη μόνο τρ ία σ υ ντά γμ α τα . Το μόνο που φ ιλ ο δ ο ξο ύ σ ε π λέο ν να ε π ιτύ χ ε ι ή τ α ν να κ ε ρ δ ίσ ε ι χ ρ ό ­ νο για το φ ίλ ιο π εζικό, ώ στε να κα το ρ θ ώ ­ σ ει να υπ οχω ρήσει με τά ξη . Οι Β ρ ε τα ν ο ί ιπ πείς π ο λέμ η σ α ν η ρ ω ι­ κά, μαζί με το ν σ τρ α τη γ ό το υ ς , α λλά ά ρ ­ χ ισ α ν να π έ φ το υ ν ο έν α ς μ ε τά τ ο ν άλλο. Ο ίδ ιο ς ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ β ρ έ θ η κ ε ξα φ ν ικ ά στο έ δ α φ ο ς , ό τα ν το ά λογό το υ πληγώ ­ θ η κ ε θ α νά σ ιμ α , κα ι α ιχ μ α λ ω τίσ τη κ ε από Γάλλους ιππείς, σ ώ ζοντας τη ζωή το υ χάρη στη γ α λ λ ικ ή το υ κα τα γω γή, α φ ού μ ίλη σ ε σ τα γ α λ λ ικ ά σ το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ εχ θ ρ ο ύ , ο ι οπ ο ίο ι κ α τά λ α β α ν ό τ ι ή ­ τα ν υ ψ η λό β α θ μ ο ς α ξιω μ α τικό ς . Σε λίγο ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ β ρ ισ κ ό τα ν ενώ π ιον το υ Γάλ­ λου βα σ ιλιά , ο οπ οίος το ν υ π ο δ έχ θ η κ ε με τιμ έ ς . Η θ υ σ ία το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ ιππικού, ω­ σ τόσο, ε ίχ ε ε π ιτύ χ ε ι το ν σκοπό τη ς. Ηδη ο έμ π ειρ ο ς σ τρ α τά ρ χ η ς Μ π α τιά νι ε ίχ ε ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ε ί τ ο ν χ ρ ό νο που το υ δ ό ­ θ η κ ε κα ι ε ίχ ε μ ε τ α φ έ ρ ε ι δ υ ν ά μ ε ις από τη ν π τέρ υ γ α που δ ιο ικ ο ύ σ ε προς το σ υ μ μ α χ ικό κ έ ν τρ ο κα ι το α ρ ισ τε ρ ό , σ χη­ μ α τίζο ν τα ς μια νέα γρα μμ ή μά χης πίσω από τα χωριά, α ν α γ κ ά ζο ν τα ς το γ α λ λ ικ ό π εζικό να σ τα μ α τή σ ε ι κ ά θ ε σ κέψ η π ερ ί κ α τα δ ίω ξη ς τω ν Β ρ ετα νώ ν κα ι τω ν Γερ­ μανών πεζών. Ετσι, ο ν τ ε Σ αξ υ π ο χ ρ εώ θ η κε να δ ια ­ τ ά ξ ε ι τα σ τρ α τε ύ μ α τά το υ να σ τα μ α τή ­ σουν κα ι να μην επ ιχ ειρ ή σ ο υ ν να κ α τα ­ δ ιώ ξο υ ν τ ο ν υπ οχω ρούντα α ντίπ α λο, μη ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ς τη ν ίκ η το υ . Ηδη ά λ ­ λω σ τε είχ α ν π ερ ά σ ει έ ξ ι ώ ρες από τη ν έ ­ ναρξη τη ς μά χης κα ι ο ι ά ν δ ρ ε ς το υ ή τ α ν κα τά κοπ οι. Η μάχη έ λ η ξ ε τ ε λ ικ ά τ ις α π ο γ ε υ μ α τι­

που α ν τ έ τ α ξ α ν ο ι σ τρ α τιώ τε ς τη ς σ υμ­ μ α χ ική ς σ τρ α τιά ς , αν κα ι σ τ ε ρ ο ύ ν τ ο κα ­ θ ο δ ή γ η σ η ς από το ν α ρ χ ισ τρ ά τη γ ό το υ ς .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η μάχη το υ Λ ά ο υ φ ε λ ν τ ή τ α ν μια μά­ χη που σ η μ α δ ε ύ θ η κ ε από μ ια σ ειρ ά πα­ ρ ε ξη γ ή σ εω ν κα ι σ ύγχυσ ης. Σ η μ α ν τικ ό σ το ιχ ε ίο ή τ α ν η π α ν τε λ ή ς έ λ λ ε ιψ η κα­ θ ο δ ή γ η σ η ς τω ν σ τρ α τε υ μ ά τω ν από το ν Κ ά μπ ερλα ντ, σε όλη σ χ εδ ό ν τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς μάχης, κα ι φ υ σ ικά ο ι α π ίσ τε υ τ ες πα­ λ ιν ω δ ίε ς το υ , ο ι οπ ο ίες όμω ς λ ε ιτ ο ύ ρ ­ γ η σ α ν ε ν μ έ ρ ε ι θ ε τ ικ ά , α φ ού ο ι σ υ ν ε­ χ ε ίς α ν ο η σ ίες το υ κ α τά φ ε ρ α ν να παρα­ π λα νή σ ο υ ν τ ο ν ν τ ε Σ αξ σ χ ετικ ά με τις π ρ ο θ έ σ ε ις το υ . Σ η μ α ν τικ ό ρόλο στη μάχη δ ια δ ρ α μ ά ­ τισ ε κα ι ο γ ε ν ν α ίο ς ε κ λ έ κ το ρ α ς τη ς Ε σ σ η ς-Κ έσ ελ Φ ρ ε ιδ ε ρ ίκ ο ς Β ’, ο μόνος ε ­ σ τε μ μ έν ο ς που π ο λέμ η σ ε π ρα γμα τικά , με το σπαθί σ το χ έρ ι, α νά μ εσ α σ το υ ς ά ν­ δ ρ ες το υ , εμ ψ υχ ώ νο ντά ς το υ ς με το πα­ ρ ά δ ειγ μ ά το υ . Ο Λ ιγ κ ό ν ιε ρ όμως υπ ήρξε ο α δ ια μ φ ισ β ή τη το ς π ρω τα γω νισ τής τη ς μάχης, ο άνθρω π ος που π αραλίγο να μ ε­ τ α τ ρ έ ψ ε ι τη ν ή τ τ α σε μ εγά λη ν ίκ η τη ν τε λ ε υ τ α ία , κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά , σ τιγμ ή . Α κόμα π ρ έπ ει να σ η μ ε ιω θ ε ί η έ γ κ α ιρ η επ έμ β α ­ ση το υ έμ π ειρ ο υ Α υ σ τρ ια κο ύ σ τρ α τά ρ χ η Μ π α τιάνι, ο οπ οίος ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε στο έπ α κρο το ν χ ρ ό νο που κ έρ δ ισ ε γ ια το υ ς σ υμμά χους η θ υ σ ία τω ν τρ ιώ ν β ρ ε τ α ν ι­ κών σ υ ντα γμ ά τω ν ιππικού.

Ο γενναίος εκλέκτορας της Εσσης-Κέσελ Φρειδερίκος Β ’ αποδείχθηκε η ψυχή της άμυνας στο Λάουφελντ, συγκροτώντας τους Γάλλους, επικεφαλής των ανδρών του με το ξίφος στο χέρι.

Η μάχη το υ Λ ά ο υ φ ε λ ν τ υπ ήρξε η τ ε ­ λ ε υ τ α ία μ εγά λη μάχη το υ π ο λέμ ο υ τη ς Α υ σ τρ ια κ ή ς Δ ια δ ο χ ή ς , ο οπ οίος έ λ η ξ ε επ ίσ ημα ένα έ τ ο ς α ρ γ ό τε ρ α (σ υ νθ ή κη Α ίξ λα Σαπέλ), με τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή νίκη τ η ς Α υ σ τρ ία ς, η οπ οία ε ίχ ε μ εν ε δ α φ ι­ κ έ ς α π ώ λειες -μ ε β α σ ικ ό τερ η τη Σ ιλ εσία-, α λλά ε ξ ή λ θ ε ιδ ια ίτ ε ρ α ισ χ υ ρ ο π ο ιη ­ μ έ ν η μ ε τά τη σ ύγκρ ο υ σ η α υ τή , α να δ εικν υ ό μ ε ν η σε η γ έ τ ιδ α δύ ναμ η σ τη ν η π ε ι­ ρω τική Ευρώπη, α κό μ α κα ι μ ετά το ν Ε π τα ετή Π ό λεμο, μ έ χ ρ ι κα ι το υ ς ναπο­ λ ε ό ν τ ε ιο υ ς χ ρ ό νο υ ς. Η Γαλλία, μ ετά το Λ ά ο υ φ ε λ ν τ κ α τ έ κ τ η σ ε τ ις Α υ σ τρ ια κ έ ς Κάτω Χ ώ ρες (σ η μ ερ ινό Β έλγιο), αλλά υ­ π ο χ ρ εώ θ η κ ε να τ ις ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι με τη ν υπ ογραφή τ η ς σ υ ν θ ή κ η ς ε ιρ ή ν η ς , για να α ν α κ τ ή σ ε ι τ ις α π ο ικ ίε ς τη ς που είχ ε χ ά σ ει από το υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς . Ξ3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) M. de Saxe: REVERIES OR MEMOIRS CONCERNING THE ART OF WAR, Alexander Donaldson Publishing, Edinburgh, 1859. (2) R. Browning: THE WAR OF THE AUSTRIAN SUCCESSION, Alan Suton Publishing, London, 1994. (3) J. Black: EUROPEAN WARFARE 1660-1815, UCL Press, Durham, 1994. (4) R. Weigley: THE AGE OF BATTLES, Indiana University Press, Indianapolis, 1991. (5) S. Ross: FROM FLINTLOCK TO RIFLE, Frank Cass Publishing, London, 1996. (6) C. Duffy: THE MILITARY EXPERIENCE IN THE AGE OF REASON, Wordworth Editions, London, 1998. (7) B. Nosworthy: THE ANATOMY OF VICTORY. BATTLE TACTICS 1689-1763, Hippocrene Books, New York, 1992.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P I A I 4 7

Πορτραιτο άγνωστου καλλιτέχνη, του σουλτάνου Μ ουράτ Α ’ (1362-1389), τρίτου ηγέτη των Οθωμανών και θεμελιω τή της αυτοκρατορίας.

48 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Σ. ΚΑΡΑΤΖΗΣ

Oviac αρχικά ένα άσημο μουσουλμανικό εμιράτο me Μικράς Ασίας καιά ίο τέλος ίου 13ου αι., οι Οθωμανοί Τούρκοι κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μία από τις μακροβιότερες και αχανέστερες αυτοκρατορίες που εμιρανίατηκαν στην παγκόσμια ιστορία. Καθοριατικής σημασίας για τη μετατροπή του πρώιμου οθωμανικού κράτους οε διεθνή υπερδύναμη, υπήρξε η άνοδος στον θρόνο του Μουράτ Α \ στα χρόνια του οποίου οι επίγονοι του Οομάν ισχυροποίησαν τη θέση τους στην Ανατολία και, κυρίως, επέκτειναν την κυριαρχία τους στην Ευρώπη διερχόμενοι μέσα από ιστορικές συγκρούσεις με τους ηγεμόνες των Βαλκανίων.

1362-1389

01 ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ

ΜΟΥΡΑΤ Α’ Η θεμελίωαη inc ΟΒωμανικικ Auioxpaiopiac

μάχη το υ Μ α ν τζικ έ ρ τ (1071) σ υνισ τά ένα από τα ορόσ ημα τη ς π ο λιτικο -σ τρ α τιω τική ς ισ το ­ ρίας, καθώ ς σ η μ α το δ ό τη σ ε τη ν ένα ρξη δρ α ­ ματικώ ν μεταβ ολώ ν σ το γεω σ τρ α τη γικό π ε­ ριβ ά λλον τη ς Α νατολίας. Η μ εγά λη ή τ τα των Β υζαντινώ ν από τ ο υ ς Σ ελ τζο ύ κ ο υ ς Τούρκους το υ Αλπ Αρσλάν κα ι η σύλληψ η το υ α υ το κ ρ ά το ρ α Ρωμανού Δ' Δ ιο γένη , δ εν α π ο δ είχ θ η κα ν απλώς μια πρόσκαιρη α ­ π οτυχία σε σ τρ α τιω τικό επίπεδο. Μ ετά το Μ α ντζικέρ τ, ο ρ δ ές το υ ρ κικώ ν φυλώ ν (Τουρκομάνοι) εισ έβ α λα ν μα­ ζικά κα ι ο υσ ια σ τικά ανεμπ όδισ τα στα εδά φ η τη ς Μ ι­ κρός Ασίας, κα τα κλύ ζο ντα ς ζω τικές επ α ρχίες τη ς ά λ­ λ ο τ ε Β υ ζα ντινή ς Ανατολίας. Οι ε μ φ ύ λ ιε ς σ υρ ρ ά ξεις που α κο λο ύ θ η σ α ν στο Β υζά ντιο δ η μ ιο ύ ρ γη σ α ν έ ν τ ο ­ νη κοινω νική και π ο λιτική α σ τά θ εια , που είχ ε δ ρ α μ α τι­ κ ές σ υνέπ ειες σ την κυρια ρ χία τη ς α υ το κρ α το ρ ία ς, κα­ θώ ς δ ε ν μπ όρεσε να υπ ερασ π ιστεί α π ο τελεσ μ α τικά τα π ολύτιμα εδ ά φ η τη ς σ την Ανατολία. Δύο ακόμη γ εγο νό τα κα θ ο ρ ισ τικ ή ς σημασίας για τη ν ισ το ρ ία τ η ς Μ ικράς Ασίας έλα β α ν χώρα σ την α υγή

Η

το υ 13ου αιώνα. Η άλωση τη ς Κω νσ ταντινούπ ολης από τ ο υ ς σ τα υ ρ ο φ ό ρ ο υ ς κα ι η ένα ρξη τη ς μ νη μ ειώ δο υς ε ­ π έλασ ης τω ν Μ ογγόλω ν το υ Τ σ ενγκίς Χαν επ έφ ερ α ν ν έ ε ς α ν α κ α τα τά ξεις σ τους ισ χ ύ ο ν τες γεω π ο λιτικο ύ ς σ υσ χετισ μο ύς. Η κα τά ληψ η τη ς Π όλης σ ήμανε τη ν προσωρινή πτώση το υ Β υζα ντίου και τη ν επιβίωσή το υ μέσω τω ν διάδοχω ν κρατώ ν με έδ ρ α τη Νίκαια κα ι τη ν Τραπεζούντα, καθώς και το Δ εσ π ο τά ­ το τη ς Ηπείρου στα ευρω π αϊκά εδά φ η. Π αράλληλα, με τη ν επ έκτα σ η των Μ ογγόλω ν σ την Περσία, πλήθος το υ ρ κικώ ν νομαδικώ ν φ υ ­ λών κ ιν ή θ η κ ε εκ νέου προς τη ν Ανατολία. Εκεί, τ ο ά λ λ ο τε ισχυρό Σ ο υ λ­ τα ν ά το το υ Ρούμ (Ικονίου) των Σ ελτζο ύ κω ν, βρ ισ κότα ν σε δυσχερή θ έ -

0 τάφος του σουλτάνου Μουράτ Α’ στο Κοσσυφοπέδιο. Ανεγέρθη από τον Βαγιαζήτ Α ’ προς τιμήν του πατέρα του, στο σημείο όπου υποτίθεται ότι δολοφονήθηκε από τον Μίλος Ομπιλιτς. Τα όργανα του νεκρού Μουράτ τάφηκαν εδώ, ενώ τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Προύσα. Ο τάφος του Μ ουράτ αποτελεί το αρχαιότερο οθωμανικό μνημείο και σύμβολο του ισλαμισμού στην περιοχή.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Ο Ο σμάν γαζή α ν ή λ θ ε σ τη ν εξο υ σ ία τη ς φ υ λή ς το υ Καγί (πιθανό π αρακλάδι τη ς το υ ρ κ ο μ α ν ικ ή ς φ υ λή ς τω ν Ογούζων) π ιθ α ν ό τα τα κα τά το 1281. Η φ υλή το υ Οσμάν ε ίχ ε ε γ κ α τα σ τα θ ε ί στη μ εθ ό ρ ιο το υ σ ελ τζο υ κ ικ ο ύ Σ ο υ λτα νά το υ το υ Ρούμ με το Β υζά ντιο, σ τη ν π εριοχή Σογ κ ο ύ τ π λησίον τη ς Προύσας, ό ν τα ς α ρ χ ι­ κά υ π ο τελή ς τω ν Σ ελτζο ύ κω ν κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς η γεσ ία ς το υ π α τέρ α το υ Ε ρτογρούλ. Μ ε τη ν ανάρρηση σ τη ν α ρ­

Το ιμαρέτ (πτωχοκομείο) της Κομοτηνής, ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα οθωμανικά μνημεία της Ευρώπης. Κτίστηκε από τον γαζή Εβρενός κατά τη διάρκεια της δραστηριοποίησής του στη Θράκη (1360-1380). Σήμερα αποτελεί εκκλησιαστικό μουσείο.

ση λόγω τω ν εσ ω τερ ικώ ν αναταρ αχώ ν κα ι τη ς α δ υ ν α μ ία ς να α σ κ η θ ε ί α π ο φ α σ ι­ σ τικ ό ς έ λ ε γ χ ο ς σ τα φ ιλ ο π ό λ εμ α π λήθη τω ν το υ ρ κ ο μ α ν ικ ώ ν φ υλώ ν που είχ α ν ε ισ ρ ε ύ σ ε ι μ ε τά τ ο Μ α ν τζικ έ ρ τ. Το δ ε ύ ­ τ ε ρ ο α υ τό ο ρ μ η τικ ό κύμα Τουρκομά νω ν κα ι η ή τ τ α τω ν Σ ελ τζο ύ κ ω ν από το υ Μ ο γ γ ό λ ο υ ς (1243), επ ισ φ ρ ά γισ α ν τη ν παρακμή το υ Σ ο υ λ τα ν ά το υ το υ Ρούμ. Λ ίγο α ρ γ ό τερ α , η α νά κτη σ η τη ς Κω νστα­ ν τιν ο ύ π ο λ η ς από τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ Μ ι­ χ α ή λ Η ’ Π α λα ιο λό γο υ (1261) σ ήμ α νε τη ν επ ά νοδο τω ν Β υ ζα ντινώ ν σ τη φ υ σ ική το υ ς έδ ρ α , ω στόσο η σ υ ρ ρ ικνω μ ένη βά ­ ση ισ χύος κα ι σι λ α ν θ α σ μ έ ν ο ι π ο λ ιτικ ο ί χ ε ιρ ισ μ ο ί το υ α υ το κ ρ ά τ ο ρ α δ ε ν ε π έ τ ρ ε ­ παν τη δ ιε κ δ ίκ η σ η τ η ς χ α μ έ ν η ς κ υ ρ ια ρ ­ χ ία ς στη Μ ικρ ά Ασία. Η α π ο σ ύνθ εσ η τ η ς β υ ζ α ν τιν ή ς ά μ υ ­ να ς σ τη ν Α να τολία, σε σ υνδ υα σ μ ό με τη ν παρακμή το υ Σ ο υ λ τα ν ά το υ το υ Ρούμ κα ι τ η ν π α ρ ουσ ία π ο λυά ρ ιθ μ ω ν το υ ρ κ ο μ α ν ικ ώ ν φ υλώ ν σ τη ν π ερ ιοχή , ευ νό η σ α ν τη δ η μ ιο υ ρ γ ία μιας σ ειρ ά ς ν έ ­ ων μ ο υ σ ο υ λμ α νικώ ν κ ρ α τιδ ίω ν (ε μ ιρ ά ­ τω ν). Κ ομ β ικό ρό λο σ τη σ υ γκρ ό τη σ η α υ ­ τ ή ς τη ς π λ ειά δ α ς ε μ ιρ ά τω ν που ε μ φ α ν ί­ σ τη κ α ν στη Μ ικρ ά Ασία κα τά το δ ε ύ τ ε ­ ρο ήμ ισ υ το υ 13ου αιώ να δ ια δ ρ α μ ά τισ α ν ο ι ο ρ γα νώ σ εις τω ν γαζήδω ν, που δρ ού-

5 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UT OPIA

σαν σ τα σ ύνορα το υ Β υ ζα ν τίο υ με το Ισλάμ ή δ η από τ ο ν 11ο αιώνα. Οι γαζήδ ε ς θ ε ω ρ ο ύ ν το ιε ρ ο ί π ο λ ε μ ισ τέ ς τη ς ισ λ α μ ικ ή ς π ίσ της, που ως σ τόχο ε ίχ α ν τ ις ε π ιδ ρ ο μ ές γ ια τ η ν ε ξ ε ύ ρ ε σ η λα φ ύρω ν κα ι το ν δ ια ρ κή π ό λεμ ο κ α τά τω ν «απί­ στων», δ η λα δ ή τω ν χριστιανώ ν. Ε ιδ ικ ό τε ρ α μ ετά τη μάχη το υ Μ α­ ν τ ζ ικ έ ρ τ κα ι τη ν κα τα β α ρ ά θ ρ ω σ η τω ν α ­ μ υ ν τικ ώ ν μηχανισμώ ν το υ Β υ ζα ν τίο υ σ τη ν Α να τολία, ο ι γ α ζή δ ε ς ισ χ υ ρ ο π ο ίη ­ σαν τό σ ο τη θ έ σ η το υ ς ώ σ τε, ό τα ν παρ ή κμ α σ ε το Σ ο υ λ τα ν ά το το υ Ρούμ, να ηγ η θ ο ύ ν τ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς τω ν τ ο υ ρ κ ο μ α ­ νικώ ν εμιράτω ν. Μ ε ε ξα ίρ ε σ η , λοιπ όν, τ ις π ε ρ ιο ρ ισ μ έ ν ε ς κ τή σ ε ις το υ Β υ ζ α ν τί­ ου κα ι τη ς Τ ρ α π εζο ύντα ς σ τις β ό ρ ε ιε ς π ερ ιο χ ές τη ς χ ερ σ ο νή σ ο υ , η υπόλοιπη Μ ικρ ά Ασία δ ια μ ο ιρ ά σ τη κ ε α νά μ εσ α σ τα μ ο υ σ ο υ λ μ α ν ικ ά χ ανά τα . Σ τη ν π ερ ιοχ ή τ η ς Κ ιλ ικ ία ς ιδ ρ ύ θ η κ ε το ισ χυρό Ε μ ιρ ά ­ τ ο το υ Κ αραμάν, που φ ιλ ο δ ο ξ ο ύ σ ε να κ λ η ρ ο ν ο μ ή σ ε ι τη ν π α λα ιά δ ό ξα το υ Σ ο υ λ τα ν ά το υ το υ Ρούμ. Σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή κα ι δ υ τικ ή Μ ικρ ά Ασία α ν α δ ε ίχ θ η κ α ν ε ­ πίσης μ ετα ξύ ά λλω ν τα Ε μ ιρ ά τα το υ Γκερ μ ιά ν, το υ Α ϊδ ιν ίο υ , το υ Σαρσυχάν κα ι το υ Καρασί, ενώ σ τα β ό ρ ε ια ε κ τ ε ίν ο ­ ν τα ν τα μ π εϊλίκια τη ς Κ α σ τα μ ο νή ς και το υ Οσμάν.

χ η γ ία το υ Ο σμάν (ή Ο θομά ν) ξε κ ιν ά ο υ ­ σ ια σ τικά η ισ το ρ ία τω ν Οθωμανών, που έλα β α ν μ ε τ έπ ε ιτα το όνομά το υ ς από το ν ίδιο. Τα πρώτα χ ρ ό ν ια τη ς η γεσ ία ς το υ Ο σμάν κα λύ π το ντα ι από ένα ν μυθολ ο γ ικ ο -θ ρ η σ κ ε υ τικ ό μανδύα, α π ο τέ λ ε ­ σμα τη ς απώ λειας εγγενώ ν ισ τορικώ ν πηγών κα ι τω ν προσπαθειώ ν μ ε τ α γ ε ν έ ­ σ τερω ν Τούρκω ν ισ το ρικώ ν να προσδώσουν δό ξα σ το ν ιδ ρ υ τή τη ς ο θ ω μ α νική ς δ υ να σ τεία ς. Το σ ίγουρ ο είν α ι ό τ ι σ ύ ν το ­ μα ο φ ύλα ρ χο ς τη ς ά σ ημης α υ τή ς φ υλής εξα π λώ θ ηκε σ τις κ ο ν τιν έ ς π ερ ιο χ ές τη ς α ρ χ ική ς το υ βάσης και δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε ένα κ ρ ά το ς το οπ οίο το 1299 δ ια κ ή ρ υ ξε τη ν α ν εξα ρ τη σ ία το υ από το υ ς αποδυναμω ­ μ ένο υ ς Σ ελτζο ύ κο υ ς. Η γεω γρα φ ική θ έσ η α π ο δ είχ θ η κ ε κα ­ θ ο ρ ισ τικ ή ς σημασ ίας γ ια τη ν επιβίωση και επ έκτα σ η το υ οθ ω μα νικο ύ κ ρ α τιδ ί­ ου. Τα το υ ρ κ ο μ α ν ικ ά ε μ ιρ ά τα τω ν γα ζή ­ δων ή τα ν κ ρ α τικ ές ο ν τ ό τ η τ ε ς κ α θ ο δ η ­ γ ο ύ μ ε ν ε ς από π ο λ εμ ισ τές με στόχο τ ις ε ­ π ιδ ρ ο μ ές κα ι τη ν κ α τά κτη σ η προς απο­ κόμισ η λαφύρων. Ο ταν α ρ γ ό τερ α β ρ έ θ η ­ καν στη δυσχερή θ έσ η τη ς α δυνα μίας σ υ γκρ ό τη σ η ς κοινω νική ς δο μ ή ς κα ι δ ιε ­ ξαγω γής επιδρομώ ν, η ε υ η μ ε ρ ία το υ ς ε ­ ξα τμ ίσ τη κ ε. Το εφ α π τό μ ενο με τα βυζα ­ ν τιν ά σ ύνορα Ε μιρά το το υ Ο σμάν γ λ ίτω ­ σε από π α ρ όμοια μοίρα, δ ιό τ ι κα τόρ θω σ ε να δ ια τη ρ ή σ ει το ν χα ρ α κτή ρ α το υ «ιερού π ολέμου» β ρ ίσ κο ντα ς σ το Β υ ζά ντιο το ν ιδ α ν ικ ό (χ ρ ισ τια νικό ) αντίπ αλο. Σ το π λευρ ό το υ Οσμάν κ α τέ φ υ γ α ν σ τα δια κά ό λα τα δ υ σ α ρ εσ τη μ ένα από τη ν απραξία π ο λεμ ικά σ το ιχ εία τω ν το υ ρ κο μ α νικώ ν ε ­ μιράτω ν, όπως και α ρ κ ε το ί Β υ ζα ντινο ί το υ π αρηκμασ μένου θ εσ μ ο ύ τω ν α κ ρ ι­ τών, τη ς ά λ λ ο τε ισ χ υ ρ ό τερ η ς β υ ζα ν τι­ ν ή ς γρ α μ μ ής άμυνας, ο ι οπ οίοι δυσφ ορούσα ν με το ν παραγκω νισμό το υ ς από το υ ς α υ το κ ρ ά το ρ ε ς . Επίσης, ο Οσμάν ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε τη γ ε ν ικ ό τε ρ η κα χεξία το υ β υ ζα ντινο ύ κρ ά το υ ς, π α ρ έχο ντα ς στα μ ικ ρ α σ ια τικ ά λ α ϊκ ά σ τρώ μ ατα ασφ ά­ λ ε ια και χ α μ η λό τερ η φ ο ρ ολο γία , σε α ν τ ί­ θ εσ η με τη ν π αραμέλησ η και το υ ς ε μ φ υ ­

λ ίο υ ς π ο λέμ ο υς το υ Β υζα ντίου. Σε σ υν­ δυασ μό με τη ν ικ α ν ό τη τα τω ν γαζήδω ν να π ρ οσ α ρμό ζονται στα κ α τα κ τη μ έ ν α ε ­ δάφη, ο ι Ο θω μανοί μπ ορούσαν να απο­ μυζούν σ υ σ τη μ α τικ ά εδ ά φ η κα ι π λη θ υ ­ σ μούς από το Β υζά ντιο, ό ν τα ς ο υ σ ια σ τι­ κά α ν τικ α τα σ τά τε ς τη ς άρχουσας τά ξη ς κα ι α φ ή ν ο ν τα ς το ίδ ιο κοινω νικό υπό­ στρωμα. Μ ε τη ν π ρ ω τεύουσ α π λέο ν σ το Γενι-

λ ε μ ο Ο θω μανούς α κ ιν τζ ίδ ε ς (ελα φ ρ ύ ιπ­ πικό). Η άδο ξη όσο και κα τα δ ικ α σ μ έν η προ­ σ π ά θεια το υ Α νδ ρόνικου Γ' ή τα ν η τ ε ­ λ ε υ τα ία ε κ σ τ ρ α τε υ τικ ή επ ιχείρησ η το υ Β υ ζα ντίο υ στη Μ ικρ ά Ασία πριν π αραδο­ θ ε ί ο λο κλη ρ ω τικά σε το υ ρ κ ικ ά χέρια . Το 1331 ο Ο ρχάν κ α τέ λ α β ε και τη Νίκαια, τη ν πρώην α υ το κ ρ α το ρ ικ ή π ρω τεύουσα μ ε τά τη ν άλωση τη ς Π όλης από το υ ς

σ τα υ ρ ο φ ό ρ ο υ ς. Εξι χ ρ ό νια α ρ γότερ α , η Ν ικο μ ή δ εια έ π ε φ τε κι α υ τή με τη σ ειρ ά τη ς σε ο θ ω μ α νικά χ έ ρ ια μ ετά από μακρά π ολιορκία . Η κ α τά κτη σ η ολό κλη ρ η ς τη ς Β ιθ υ ν ία ς ή τα ν π λέον γεγο νό ς, όπως είχ ε σ χ εδ ιά σ ει χ ρ ό νια πριν ο Οσμάν. Την ίδια π ερ ίο δ ο σι Ο θω μανοί π ροσ ά ρτησα ν το Ε μιρά το το υ Καρασί στα δ υ τικά , εδ ρ α ιώ ­ νο ντα ς τη ν κυρ ια ρ χία το υ ς σ τα β ο ρ ε ιο ­ δ υ τικ ά π αράλια τη ς Μ ικρ άς Ασίας.

σεχίρ, πόλη υ ψ ίσ τη ς σ τρ α τη γ ικ ή ς σ ημα ­ σίας α νάμ εσ α σε Προύσα και Νίκαια, οι Ο θω μανοί ε ισ ή λ θ α ν δ υ να μ ικά σ το ν 14ο αιώνα εξα π λώ νοντα ς τη ν κυρ ια ρ χία το υ ς στη Β ιθ υ νία . Π αράλληλα, τα π αραλιακά μ ο υ σ ο υ λμ α νικά ε μ ιρ ά τα επ έφ ερ α ν α νυ ­ π ο λό γισ τες ζη μ ιέ ς σ τη ν κυρ ια ρ χία τω ν Β υζα ντινώ ν σ το ν χώρο το υ Α ιγα ίο υ. Λίγο πριν η Προύσα π α ρ α δ ο θ εί σ το υ ς Ο θω μα­ νούς το 1326, ο Οσμάν π έθ α νε, α φ ή νο ­ ν τα ς σ το ν γ ιο το υ Ορχάν, το μα ραθώ νιο έργο τη ς σ τα θ ερ ο π ο ίη σ η ς και ισ χυρο­ π οίησης το υ Ο θω μ ανικού Ε μ ιρά το υ μ έ­ σω τη ς ε δ α φ ικ ή ς διεύ ρ υ νσ η ς. Ο δ ιά δοχο ς το υ Ο σμάν κληρ ονό μ ησ ε το ν δυ ναμ ισ μό εν ό ς νεο φ ώ τισ το υ έ ­ θ ν ο υ ς που β ρ ισ κό τα ν α κόμ α υπό τη μ έ­ θ η τω ν σ υνεχόμενω ν κα τα κτήσ εω ν, αλλά και το χ ρ έ ο ς να θ εσ π ισ το ύ ν νόμοι, εδ α ­ φ ικά σ ύνορα κα ι ά λ λ ες δ ια ρ θ ρ ω τικ έ ς δ ο ­ μ ές ενό ς ν εο σ ύ σ τα το υ κρ ά το υς. Η Π ρ ού­ σα ή τα ν σ η μ α ντικό εμπ ορ ικό κ έ ν τρ ο και η πρώτη μεγά λη πόλη που κα τα λάμ βα να ν ο ι Ο θω μανοί, τη ν οπ οία ο Ο ρχάν ο νό μ α ­ σε π ρω τεύουσα. Μ άλιστα, ο δ ιο ικ η τή ς τη ς πόλης, Ε βρενός, νιώ θ ο ν τα ς π ρ οδο­ μένος από τη ν απ ραξία τη ς Κ ω νσ τα ντι­ νούπ ολης, τά χ θ η κ ε με το μ έρ ο ς τω ν Οθωμανών, όπως κα ι α ρ κ ε το ί ά λλο ι Ε λληνες. Την ίδ ια π ερ ίοδο, το ραγδαίω ς α ναπ τυσ σόμενο Ο θω μανικό Ε μιρά το γ ι­ νό τα ν πόλος έ λ ξ η ς για π λήθος μ ο υ σ ο υ λ­ μάνων από τα γ ε ιτ ο ν ικ ά κ ρ α τίδ ια που φ ι­ λ ο δ ο ξο ύ σ α ν να λά β ο υ ν μ έρ ο ς σ τον πό­ λ ε μ ο κα τά το υ χ ρ ισ τια ν ικ ο ύ Β υ ζα ντίο υ . Ο ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λεμο ς α νάμ εσ α σ τον Α νδ ρόνικο Β' και σ τον εγγο νό το υ Ανδρό­ νικ ο Γ' β ρ ή κε ν ικ η τή το ν τ ε λ ε υ τ α ίο , ο ο ­ ποίος α π οφάσισε να ε κ σ τ ρ α τε ύ σ ε ι ε ν α ­ ν τίο ν τω ν Ο θω μανώ ν στη Β ιθ υ ν ία με μό­ λ ις 4.000 ά νδ ρ ες. Ο σ τρ α τό ς το υ Α νδρό­ νικο υ π έτυ χε αρχικά μια μικρή ς ε μ β έ λ ε ι­ ας νίκη ε ξο υ δ ε τε ρ ώ ν ο ν τα ς τη ν εμπ ρο­ σ θ ο φ υ λα κή το υ Ορχάν, όμως ή τα ν πολύ μικρό ς α ρ ιθ μ η τικ ά γ ια να σ υ ν εχ ίσ ει τη ν ε κ σ τρ α τε ία το υ , και έ τσ ι ο ι Β υ ζα ν τιν ο ί α­ ποφάσισαν υποχώρηση. Ο Ορχάν, όμως, δ ε ν τ ο υ ς ά φ ησ ε π ερ ιθώ ριο α β ία σ τη ς επ ι­ σ τρ ο φ ής: κο ντά σ το ν Π ελεκά νο ο σ τρ α ­ τό ς το υ Α νδ ρόνικου υπ έστη σ ο β α ρ ές α­ π ώ λειες, ενώ στη σ υ νέχ εια έ γ ιν ε βορά γ ια το υ ς ε ιδ ικ ε υ μ έ ν ο υ ς σ το ν κ λ ε φ το π ό ­

Γκραβούρα που απεικονίζει τον γαζή Οσμάν κρατώντας μια κορανική περγαμηνή η οποία παρακινεί τους συντρόφους του στον ιερό πόλεμο κατά των χριστιανών. Ο ίδιος θεμελίωσε το οθωμανικό κράτος που αργότερα μ ετεξελίχθη κε σε μια αυτοκρατορία σχεδόν έξι αιώνων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 151

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΟΥΡΑΤ Α Η δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα των Ο θωμανών δ εν έ μ ε λ λ ε να π α ρ α μ είνει μόνο επί α σ ια τικού ε δ ά φ ο υ ς, και μεγά λη ε υ θ ύ ν η γ ι’ α υ τό έ ­ φ ερ α ν ο ι Β υ ζα ντινο ί α υ το κ ρ ά το ρ ες . Ηδη από το 1337 ισ χυρές το υ ρ κ ικ έ ς μ ισ θ ο φ ο ­ ρ ικ ές δ υ ν ά μ εις από τα μ ικρ α σ ια τικά ε μ ι­ ράτα είχ α ν π ερ ά σ ει σε ευρω π αϊκό έ δ α ­ φ ο ς γ ια να σ τη ρ ίξο υ ν τ ις β υ ζα ν τιν ές επ ι­ χ ειρ ή σ εις ε ν α ν τίο ν Β αλκάνιω ν ηγεμόνων. Μ ετά το ν θ ά ν α το το υ Α νδρόνικου Γ ’ (1347), νέα εμ φ ύ λ ια σ ύρραξη ξέσπασε σ την Πόλη, καθώ ς ο αποθανώ ν α υτοκ ρ ά το ρ α ς δ ε ν είχ ε ο ρ ίσ ει διάδοχο. Οι δ ιε κ δ ικ η τ έ ς αποφάσισαν να προσφύγο υ ν ξανά στη β ο ή θ εια μ ισ θ ο φ ο ρ ι­ κών δυνάμ εω ν ώ στε να εξα σ φ α λί­ σουν το ν θρόνο, και ιδ ια ίτε ρ α ο Ιω άννης Κ α ντα κουζηνός, κύ ­ ριος εκφ ρ α σ τή ς τη ς βυ­ ζα ν τιν ή ς α ρ ισ το κρ α ­ τία ς, ο οπ οίος βρ ήκε σ το πρόσωπο το υ Ορχάν ένα ν ισχυρό σύμ­ μαχο. Το πέρασμα όμως τω ν το υ ρ κικώ ν σ τρ α τε υ ­ μάτων στη Ο ράκη είχ ε κ α τα σ τρ ο φ ικ έ ς σ υ νέπ ει­ ε ς γ ια τη ν π εριοχή, α­ φ ού ο ι Τ ούρκοι γα ζή δ ες δ ιεξή γα γα ν επ ιδρ ομ ές χωρίς να ξεχω ρίζουν σύμμαχο ή αντίπαλο. Το κόσ το ς γ ια τη ν ι­ κανοποίηση τω ν προσωπι­ κών φ ιλοδ οξιώ ν το υ Καντακουζηνού ή τα ν δυ σ βά σ τα ­ κτο. Η δ ρ α μ α τική μείωση το υ π ληθυσ μού κα ι τη ς α­ γρ ο τικ ή ς παραγω γής ουσ ια ­ σ τικά εκ μ η δ έν ισ α ν τη ν ά­ μυνα το υ Β υζα ντίου σ την περιοχή, γεγο νό ς που θα ε ίχ ε κ α θ ο ρ ισ τικ έ ς επιπτώ­ σ εις στα αμέσω ς επόμενα χρόνια . Η παρουσία οθω ­ μανικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν σ την άλλη άκρη το υ Ε λλη­ 0 Πύργος της Δικαιοσύνης στην Αδριανούπολη, το μόνο σωζόμενο ακέραιο κτίσμα από τα οθωμανικά ανάκτορα. Η πόλη κατακτήθηκε από τον Μ ουράτ και έγινε πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους μέχρι την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453.

5 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ * *

σπόντου ή τα ν πια κ ά τι σ υ νη θ ισ μ ένο και, σε σ υνδυα σ μ ό με τη σ τρ α τιω τική α ν ε­ π ά ρ κεια το υ Β υζα ντίου, ο ι ο ρ δ ές το υ Ορχάν δ ε ν ά ργησ αν να δρ ά σ ο υν α υ τό ν ο ­ μα. Η κα τά ληψ η το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ τη ς Τζύμπης σ υ ν ο δ εύ θ η κ ε από τη ν κα τά κτησ η τη ς γ ε ιτο ν ικ ή ς Κ αλλίπ ολης (1354), σ τρα ­ τη γ ικ ή ς σημασίας πόλης σ την ομώνυμη χερσ όνησ ο. Ο γ ιο ς το υ Ο ρχάν κα ι ικα νό­ τα το ς σ τρ α τη γό ς Σ ουλεϊμ ά ν, α νο ικο δ ό ­ μησε τη ν πόλη που είχ ε π λη γεί από το ν σ εισ μ ό και μ ετο ίκ η σ ε π λήθος Οθωμανών από τη Μ ικρ ά Ασία, θ έ τ ο ν τ α ς τα Δαρδαν έλ λ ια υπό το υ ρ κ ικ ή κυριαρχία. Ο π ανικός που επ ή λθ ε σ την Πόλη ο ­ δή γη σ ε σ την απομάκρυνση το υ Καντακουζηνού και στη μονιμοπ οίηση το υ Ιω­ άννη Ε' Π αλαιολόγου (1354-1391). Ο θ ά ­ να το ς το υ ΣέρΘου κράλη Σ τέφ α νου Ν τουσ άν (1355) και ο κα τα κερ μ α τισ μ ό ς τ η ς Σ έρ β ικη ς Η γεμ ονία ς σ ήμανε τη ν α­ πώ λεια ενό ς ισχυρού υπ οψήφιου α ντιπ ά ­ λου τω ν Οθωμανών, ωστόσο ένα απρό­ βλεπ το γεγο νό ς θ α έδ ιν ε νέα τροπή στα πράγματα. Η απαγωγή το υ γ ιο ύ το υ Ορχάν, Χαλίλ, από π ε ιρ α τέ ς έ θ ε σ ε το ν Ο θω μανό η γ έ τη σ το « έλεο ς» το υ Βυζα­ ν τίο υ για β ο ή θ εια , α φ ού δ ε ν είχ ε ακόμα στη δ ιά θ εσ ή το υ στόλο. Π ρ ά γμ α τι ο Ιωάν­ ν η ς Ε’ μεσ ολάβησε για τη ν ασφαλή επ ι­ σ τρο φ ή το υ Χαλίλ σε α ντά λλα γμ α με το ν τε ρ μ α τισ μ ό τη ς ο θ ω μ α νική ς ε π ιθ ε τικ ό ­ τη τα ς σ τα β υζα ντινά εδά φ η. Ω στόσο, η σ υμφω νία α υ τή απ ο δεί­ χ θ η κ ε βραχύβια. Ο θ ά ν α το ς το υ Ορχάν το 1362 δ ε ν έ φ ε ρ ε σ την η γεσ ία το υ δυνα ­ μικού οθω μα νικού κ ρ ά το υ ς το ν Χαλίλ, ό ­ πως π ρ οέβλεπ ε η συμφω νία με το Βυζά­ ν τιο μ ετά και το ν αρραβώνα το υ με τη δ ε ­ κά χρονη κόρη το υ α υ το κ ρ ά το ρ α Ιωάννη Ε’. Τα σκήπτρα πέρασαν σ τον μ εγ α λ ύ τε ­ ρο Μ ουράτ, γιο το υ Ο ρχάν και τη ς Ελληνίδ α ς πριγκίπισσας το υ Β υζα ντίου Ε λέ­ ν η ς και, έπ ειτα από μια σ ύντομ η δ υ να σ τι­ κή διαμάχη, ο Χ αλίλ ε κ τε λ έ σ τ η κ ε . Ο Μ ου­ ράτ δ ε ν π ρ οοριζότα ν εξα ρ χ ή ς να αναλάβ ε ι τα η νία τω ν Οθωμανών. Ο ε κ λ ε κ τό ς το υ Ο ρχάν (και το υ σ τρ α το ύ) και δ ε ξ ί το υ χ έ ρ ι σ τις σ τρ α τιω τικ έ ς επ ιχειρ ή σ εις ή τα ν ο π ρ ω τό τοκο ς Σ ουλεϊμ ά ν, που είχ ε επιδ ε ίξ ε ι ε ξ α ιρ ε τ ικ έ ς ικ α ν ό τη τες κα τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ έκτα σ η ς στη Ο ράκη, αλλά μια πτώση από το άλογο σ το ν Πολεμώ να απέβη θανάσιμο. Ε ρχόμενος σ την εξουσ ία , ο Μ ουρ άτ έπρεπε να δ ε ίξ ε ι άμεση π ρ οσ α ρμοσ τικό­ τη τ α σ τον ρόλο το υ η γ έτη . Η π αρακατα­ θ ή κ η από το ν π α τέρα το υ ή τα ν σπουδαία καθώ ς μέσα σε λίγο π ερ ισ σ ό τερ ο από τ ρ ε ις δ ε κ α ε τ ίε ς ο Ορχάν ε γ κ α θ ίδ ρ υ σ ε σε σ τέ ρ ε ο έδ α φ ο ς τα θ ε μ έ λ ια το υ οθ ω μ α νι­ κού κρ ά το υ ς στη Μ ικρ ά Ασία και είχ ε θ έ -

·*

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική 2014

σ ει τις β ά σ εις για τη ν επ έκτασ η σ την Ευ­ ρώπη. Την ίδ ια π ερ ίοδ ο που κ α τα κ τή θ η κ ε η Καλλίπολη, ο ι Ο θω μανοί ε κ μ ε τα λ λ ε ύ θ η κ α ν τη ν παρακμή τω ν γ ειτο ν ικ ώ ν το υ ρ ­ κικών εμ ιρ ά τω ν και απ ορρόφησαν σχε­ δόν ολόκληρ η τη ν π εριοχή το υ Καρασί, μεγάλο μ έρ ος τη ς Π αφ λαγονίας, ενώ κυ ­ ρ ίευσ α ν επίσης τη ν Αγκυρα. Επιπλέον ε ί­ χαν ε ξ ε λ ιχ θ ε ί σε καίριο π ο λιτικό παράγο­ ντα στη δ ιε θ ν ή σκηνή. Η κάπ οτε άσημη φυλή το υ Ο σμάν μπορούσε π λέον να ανα­ μ ιγ ν ύ ε τα ι στα εσ ω τερ ικά το υ Β υζα ντίου, ενώ τα υ τό χ ρ ο ν α είχ ε α π ο κτήσ ει σ η μ α ν τι­ κό έρ εισ μ α σ το δ ιε θ ν έ ς εμπ όριο ε λ έ γ χ ο ­ ν τα ς π λέον τα σ τενά των Δαρδανελλίων. Η αποστολή το υ Μ ο υ ρ ά τ ή τα ν να αξιο π ο ιή σ ει τα κα το ρ θ ώ μ α τα τω ν π ρογό­ νων το υ, ε π ε κ τε ίν ο ν τα ς τη ν το υ ρ κ ικ ή κυ ­ ριαρχία ε κ ε ί όπου υπήρχαν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά ε υ ν ο ϊκ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς κα ι ο π α τέρ α ς το υ ε ί­ χε ήδη α ν ο ίξ ε ι το ν δρόμο: σ τη ν ευρω π αϊ­ κή ήπειρο.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ - Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΝ ΕΥΡΟΠΑΙΠΝ Οι κ υ κ λ ο θ υ μ ικ ές σ χέσ εις το υ Βυζα­ ντίο υ με Σ έρβ ο υς και Βουλγάρους εμπ ό­ διζε μια ουσ ια σ τική βα λκανική συμμαχία κα τά το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κινδύνου. Εξάλλου, το ά λλο τε ισχυρό κρά το ς το υ Σ τέφ α νου Ν τουσάν διασπ άστηκε σε μ ικ ρ ό τερ ες η ­ γ ε μ ο ν ίε ς και το βουλγαρικό βα σ ίλειο μασ τιζό τα ν από εσ ω τερ ικές έ ρ ιδ ε ς και σο­ βαρά οικονο μ ικά προβλήματα. Ο Μ ουρ άτ δ ιόρ ισ ε αρχηγούς των πο­ λεμικώ ν επ ιχειρήσ εω ν στη Θράκη το υ ς δύο π ιστούς και ικα νό τα το υ ς σ τρ α τη γούς το υ π α τέρ α το υ, το ν Λαλά Σαχίν και το ν γαζή Εβρενός. Κ ύριος στόχος ή τα ν η κα­ τάληψ η τη ς Α δριανούπ ολης, το υ πιο ση­ μ α ντικού σ τρα τιω τικο ύ, δ ιο ικ η τικ ο ύ και ο ικονο μικο ύ κέντρ ο υ το υ Β υζα ντίου στη Θράκη. Το σ χέδιο προέβλεπ ε αρχικά τη ν κατάληψ η το υ φ ρ ουρίου Τσουρλού, που απείχε περίπου 75 χλμ, από τη ν Κωνστα­ ντινούπ ολη, ώστε να κα λυφ θο ύν τα νώτα των δυνάμεω ν το υ Λαλά Σαχίν πριν πο­ λιο ρ κ ή σ ει τη ν Αδριανούπ ολη. Ιδιο στόχο θ α είχ ε και η κίνηση προς τα δ υ τικ ά μιας δ ε ύ τ ε ρ η ς σ τρ α τιά ς υπό τη ν ηγεσ ία το υ

Ο πρίγκιπας Λάζαρος, ηγέτης των Σέρβων (1373-1389), που αντιστάθηκε στην οθωμανική λαίλαπα κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Ο Λάζαρος παραμένει ένα κορυφαίο σύμβολο του σέρβικού πατριωτισμού και τιμάται ως άγιος από τη σέρβική Ορθόδοξη Εκκλησία (ελαιογραφία του Ντούρα Τζάκσις, 1857-58, Εθνικό Μουσείο, Βελιγράδι).

Χάρτης με τις κατακτήσεις του Μ ουράτ κατά την περίοδο 1362-1389

Το μαυσωλείο του γαζή Εβρενός στα Γιαννιτσά μετά την αναπαλαίωση. Ο Εβρενός θεω ρείται ελληνικής καταγωγής, που ασπάστηκε το Ισλάμ μετά την κατάληψη της Προύσας (1326). Οι πληροφορίες που παραδίδονται από τους πρώτους Οθωμανούς ιστορικούς για τη ζωή του είναι μάλλον ανακριβείς, καθώς παρουσιάζεται στο πλευρό πέντε Οθωμανών σουλτάνων, μέχρι το 1417, οπότε θεω ρείται ότι πέθανε. Ισως ήταν γιος του κυβερνήτη της Προύσας, ενώ άλλη θεωρία τον θ έλ ει μπέη από το Εμιράτο του Καρασί που ενώθηκε με τους Οθωμανούς όταν κατέκτησαν το προαναφερθέν κρατίδιο.

Εβρενός, με σκοπό να α να χ α ιτίσ ει π ιθανή επέμβαση των Σέρβων ή τω ν Βουλγάρων. Πράγματι, οι οθ ω μ α νικές δυ νά μ εις κα τέλα β α ν με έφ ο δ ο το Τσουρλού, σφα­ γ ιά ζο ντα ς το υ ς υπ ερασπ ιστές και απ οκε­ φ α λίζο ντα ς το ν δ ιο ικη τή , σ τέλνοντα ς τα υ ­ τό χρ ονα ένα ηχηρό μήνυμα σ τους Βυζα­ ντινούς. Παράλληλα, ο Ε βρενός κα τέλα β ε το Δ ιδ υμ ό τειχ ο , τη ν Κ ομ οτηνή και τις Σα­ ρά ντα Ε κκλησίες, απ οκτώ ντας το ν έ λ ε γ ­ χο τη ς κοιλάδας το υ Εβρου (Μ αρίτσα) και το υ Εργίνη. Στη σ υνέχεια, ο Μ ουρ άτ κατ ε υ θ ύ ν θ η κ ε σ την Αρκαδιούπ ολη (Λουλέ Μπουργκάς), όπου ένω σε τ ις δυ νά μ εις το υ με το ν Σαχίν και το ν Εβρενός. Στο Βουλγαρόφυγο (Εσκί Μπαμπά) ο ι Ο θω μα­ νοί π έτυχαν αποφασιστική νίκη επί των Βυζαντινώ ν και το υ ς Βουλγάρων συμμά­ χων το υς, και η Α δριανούπ ολη π α ρ αδόθη­ κε σ τον Μ ο υρ ά τ (1). Κατόπιν, ο Λαλά Σα­ χ ίν πραγματοπ οίησε μια σ ημαντική σ τρα ­ τη γ ικ ή κίνηση, κ υ ρ ιεύ ο ν τα ς τη Φιλιππούπολη. Το γεγο νό ς α υ τό π αρείχε σ τους Ο θω μανούς μια σ ημ α ντική σ τρ α τιω τική βάση καθώ ς κα ι το ν έλ εγ χ ο τη ς παραγω­ γ ή ς ρυζιού τη ς π εριοχής, από τη ν οποία εξα ρ τώ ντο τό σ ο ο ι Σ έρ β ο ι και ο ι Βούλγα­ ροι, όσο και η Κω νσταντινούπολη. Ο Μ ουρ άτ α ν έλα β ε τις π ρώ τες δ ιο ι­ κ η τικ έ ς π ρ ω το βουλίες με το να κ α τα σ τή ­ σ ει τη ν Α δριανούπ ολη έδ ρ α τη ς Ρούμε-

5 4 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

JC

λης, δ η λα ­ δή τω ν ευρω ­ παϊκών εδαφώ ν το υ οθω μανικού κρά το υς (Ρούμ+ιλή=χώρα των Ρωμαίων), δ είχ νο ντα ς εύ γλω ττα τις π ρ ο θ έσ εις το υ γ ια το μέλλον. Επίσης εγ κ α τέσ τη σ ε το ν Σαχίν στη Φιλιππούπολη και το ν δ ιόρ ισ ε πρώτο κυ β ερ ν ή τη τη ς

Ρούμελης. Η τρ α γική κατάστασ η το υ Βυ­ ζα ντίο υ αποτυπώ θηκε στη συμφωνία (1363) ανάμεσα σ τον Ιωάννη Ε’ και το ν Μ ουράτ, με τη ν οποία ο α υ το κρ ά το ρ α ς δ ε σ μ ε ύ θ η κ ε να μη δ ιε ν ε ρ γ ή σ ει καμιά α­ πόπειρα α νάκτησ ης των χαμένων εδαφώ ν στη Θράκη και τα υ τό χ ρ ο να να Β οηθήσει το ν Οθωμανό η γέτη σε τυχόν προβλήμα­ τα που θ α προέκυπ ταν σ την Ανατολία με το υ ς υπόλοιπους Τούρκους εμ ίρ η δ ες. Εως τό τε , ο ι α υξα νό μ ενες κ α τα κ τη τι­ κές επ ιχειρ ή σ εις των Οθωμανών δ εν ε ί­ χαν λ η φ θ ε ί σοβαρά υπόψη από το υ ς Δ υτικοευρω παίους, ο ι οπ οίοι ενέτα σ σ α ν τη ν το υ ρ κ ικ ή δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα στη γ εν ικ ό τερ η ρ ευσ τή κατάστασ η που κυριαρχούσε στη χ ερσ όνησ ο το υ Αίμου και σ την Ανατολία. Ωστόσο, οι ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Μ ουρ άτ έ δ ε ι­ χναν ξεκά θ α ρ α ό τ ι ο ι Ο θω μανοί είχα ν έ λ ­ θ ε ι στη Θράκη όχι απλώς για

Αργυρό νόμισμα με τη φιγούρα του Βούλγαρου τσάρου Ιβάν Σισμάν. Η ασυνεπής και αναιμική του πολιτική αποδείχθηκε ζημιογόνα για την ενότητα και τη μοίρα της Βουλγαρίας, που υπέκυψε στους Οθωμανούς του Μ ουράτ ως υποτελής και αργότερα έπεσε στο μένος του διαδόχου του, Βαγιαζήτ.

να μείνουν, αλλά για να α π οκτήσ ουν τη βάση γ ια τις μ ελ λ ο ν τικ έ ς επ ιχειρήσ εις στα Βαλκάνια. Ο πάπας Ο υρβανός Ε’ ενθ ά ρ ρ υ νε το ν Λ ο υδο βίκο τη ς Ο υγγαρίας και το υ ς η γ εμ ό ν ες τη ς Βοσνίας, τη ς Βουλγαρίας και τη ς Β λαχίας να συμμαχή­ σουν με το υ ς Σ έρβους ώστε να σ τα μ α τή ­ σουν τη ραγδαία οθω μανική εξάπλωση στη Θράκη και στη νό τια Βουλγαρία. Η π ληροφόρηση που είχαν από το ν Ελληνα φ υγά δ ιο ικ η τή τη ς Φιλιππούπολης υπο­ δ ε ίκ ν υ ε άμεση δράση, ώστε να μη δ ο θ ε ί χρόνο ς για τη ν οθω μανική εδραίωση. Π λη ροφ ορ ούμενο ς τις ε ξε λ ίξ ε ις , ο Μ ουρ άτ αποφάσισε να ε γ κ α τα λ είψ ε ι τη ν Προύσα και να σ π εύσει στη Θ ράκη, όμως κα θ υ σ τέρ η σ ε λόγω τη ς α να γκα σ τική ς κα­ Σύγχρονη αναπαράσταση μεσαιωνικών Σέρβων ιπποτών.

τά λη ψ η ς ενό ς φ ρ ουρίου κο ντά σ την Κύζικο. Η συμμαχική χ ρ ισ τια νική σ τρ α τιά των

20.000

και

πλέον

ανδρών

π ροήλαυνε νο τιο α να το λικά με κα τεύ θ υ νσ η τη ν Αδριανούπολη, και ο Σαχίν δ ιέ θ ε τ ε σαφώς λ ιγ ό τε ρ ε ς δυνάμ εις, μέρ ος ε ξ ’ αυτώ ν μάλιστα δ ια ­ σκορπισμένο σ τις γ ε ιτο ν ικ έ ς π όλεις. Ο Ο θω μανός σ τρ α τη ­ γός κ α τά φ ερ ε να σ υγκεντρώ ­ σ ει μια δύναμη περίπου 10.000 πολεμιστώ ν, α ν α θ έ το ­ ντα ς τη ν αρχηγία τη ς σ τον Χατζή Ιλμπεή. Το σ χέδιο προέβλεπ ε ο Χατζή να α νακόψ ει τη ν π ορεία τω ν χριστιανώ ν πριν α υ το ί διασχίσ ουν το ν Εβρο, ώστε ο Σαχίν να ανα­ διοργανώ σει τη ν άμυνα και να κερ δ ίσ ουν έ τσ ι χρόνο πριν έ λ θ ε ι ο Μ ουρ ά τ από τη ν Ασία με το σύνολο το υ οθ ω μα νι­ κού σ τρα τού. Δ ρώ ντας έ ξ υ ­ πνα, ο Χατζή ά φ ησ ε το ν χ ρ ι­ σ τια νικό σ τρ α τό να περάσ ει α βίασ τα το ν Εβρο και να σ τρ α το π εδ εύ σ ει α μέριμνος. Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς νύκτα ς, ο ι Ο θω μανοί α κ ιν τζίδ ες επ ιτέ ­ θ η κα ν σ τις δ υ νά μ εις τω ν συμ­ μάχων κο ντά στο χωριό Σαραγιαμπινάρ, σ φ α γιά ζοντα ς χ ι­ λιά δ ες κι α ναγκά ζο ντα ς το υ ς υπόλοιπους να υποχωρήσουν ή να π νιγούν στα νερά το υ Εβρου. Αν και είχ ε π ρ ο σ τα τέψ ει το υ ς Ο θω μανούς από κα τα ­ στροφή, ο Χατζή Ιλμπεή δ εν έζησ ε πολύ για να χ α ρ εί το ν θ ρ ία μ β ό του, καθώς λίγο α ρ­ γ ό τερ α π έθανε. Η το υ ρ κική παράδοση α π ο δίδ ει το ν θ ά ν α ­ τό το υ σε δη λητηρία σ η από ά­ το μ α το υ Λαλά Σαχίν, π ιθα ­ νώς λόγω το υ φ θ όνο υ και το υ ανταγω νισμού που είχ ε προκα λέσ ει η μεγάλη το υ νίκη. Παρά τη σ ημα ντική επ ιτυχία το υ σ τρα τού του, ο Μ ουρ άτ γνώ ριζε πως δ εν μπορούσε να εφησυχάσει. Σ το παραλυ­ μένο Β υζάντιο, ο α υ το κρ ά το ρας Ιωάννης Ε’ έ ρ ιξε γ έ φ υ ­ ρες επ ικοινω νίας με τη δ υ τι­ κή Ευρώπη και τη ν Παπική Εκκλησία, βλέπ οντα ς ό τι μια βα λκα νική συμμαχία ή τα ν δ ύ ­ σ κολο να έ χ ει λυσ ιτελή έκβ α ­ ση. Επίσης μ ετέβ η α υτοπ ρο­ σώπως στο ισχυρό κα θο λικό Β α σ ίλειο τη ς Ο υγγαρίας (1366), ό ντα ς ο πρώτος Βυζα-

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΡΑΤ Η η γεσ ία το υ Μ ο υ ρ ά τ σ η μ α το δ ό τη σ ε ρα­ γδ α ία εδ α φ ική εξάπλωση και κα τα κό ρ υ φ η ά­ νοδο τη ς ισ χύος το υ οθ ω μα νικο ύ κρά τους, που έ θ ε σ ε τ ις β ά σ εις για τη μ ε τε ξ έ λ ιξ ή το υ σε α υ το κρ α το ρ ία . Ταυτόχρονα όμως σ υντελ έσ τη κ α ν και πολύ σ η μ α ν τικ ές μ ε τα ρ ρ υ θ μ ί­ σ εις στη δ ιοίκησ η και σ τις ένοπ λες δ υ νά ­ μεις, ο ι οπ οίες σ υνέβ αλα ν στη διαμόρφω ση τη ς μ ε τέπ ειτα οθ ω μ α νική ς κ ρ α τικ ή ς ορ γά ­ νωσης και τη ς ρα χοκο καλιάς το υ κρά τους, το υ σ τρατού. Ο Ο θω μανός εμ ίρ η ς ή τα ν ο πρώτος που υ ιο θ έ τη σ ε το ν τίτλ ο το υ σ ουλτά νου και επ ι­ σ ημοποίησε τη σ η μ α ν τικ ό τα τη για τη δ ιο ίκ η ­ ση το υ κρ ά το υ ς θ έσ η το υ μεγά λου βεζύρη, σ τη ν οποία το π ο θ έτη σ ε το ν σ τρ α τιω τικό Χ α ϊρ ε ν τίν πασά. Επίσης, στα χ ρ ό ν ια το υ Μ ο υρ ά τ κ α θ ιερ ώ θ η κ ε το ντιβ ά νι, (το συμ­ β ο ύ λιο ανάμεσα σ τον σ ουλτά νο και σ τους υ­ ψ η λό τερ ο υ ς α ξιω ματούχους), όπως και ο ρό­ λος το υ καζασκέρη που είχ ε α ρ μ ο δ ιό τη τε ς ανώ τατου σ τρ α το δ ίκη . Π αράλληλα, χώρισε τη ν εκκο λα π τό μ ενη α υ το κ ρ α το ρ ία το υ σε δύ ο τμ ήμ α τα /επ α ρ χ ίες: τα εδά φ η τη ς Ανατο­ λ ία ς (Anadolu) και τα εδά φ η σ την Ευρώπη (Rumeli) με κ έν τρ α τις Προύσα και Α δριανούπολη αντίσ τοιχα. Π έραν αυτώ ν, ο θ εσ μ ό ς το υ παιδομαζώ­ μα το ς κα ι η δ η μ ιο υ ρ γία το υ σώ ματος τω ν Γε­ νίτσαρω ν (yeniceri =νέος σ τρ α τιώ τη ς) θ ε ω ­ ρ ε ίτα ι επίσης ό τ ι ή τα ν έργο το υ Μ ο υρ ά τ Α ’ και το υ ικανού επ ιτε λ ε ίο υ α ξιω ματικώ ν του. Το παιδομάζω μα α φ ο ρ ο ύσ ε τη βίαιη αρπαγή παιδιών από χ ρ ισ τια ν ικ ές ο ικ ο γ έν ειες , τα ο ­ ποία ο ι Ο θω μανοί εξισ λά μιζαν (devsirme) και μ ε τέτρ επ α ν σε ε π ίλ ε κ το υ ς π ο λεμ ισ τές το υ το υ ρ κ ικ ο ύ σ τρα το ύ. Υπάρχουν α να φ ο ρ ές ό τ ι οι ρ ίζες τη ς δ ια δ ικα σ ία ς εν το π ίζο ν τα ι στα χ ρ ό νια το υ Ορχάν ή ακόμ α και το υ Οσμάν, ω­ στόσο α υ τή η υπ όθεση ε σ τιά ζ ε τα ι κυρίω ς στη σ τρα το λόγησ η επ ίλεκτω ν αιχμαλώ τω ν με σκοπό τη σ υγκρότησ η σ ω ματοφ υλακής. Συν το ις άλλοις, ο Ορχάν και ο Οσμάν δ εν μπορούσαν να δη μ ιο υ ρ γή σ ο υ ν ένα ν θ εσ μ ό ό τα ν δ εν υπήρχε η ανάγκη για τη ν εφ α ρ μ ο ­ γή του. Μ ε ά λλα λόγια, ο ι Ο θω μανοί έπρεπε να βρουν ένα ν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τρόπ ο ώστε να ενισ χ ύσ ο υν τη ν εξο υ σ ία το υ ς σ τις ευρω ­ π α ϊκές κ τή σ εις που κα τέλα β α ν το δ ε ύ τε ρ ο μισό το υ 14ου αι. και παράλληλα να θ ε μ ε λ ιώ ­ σουν συνοχή σ το πολύγλωσσο κρ ά το ς των δυο ηπείρω ν που δη μ ιο ύ ρ γη σ ε ο Μ ουράτ. Η ανάγκη γ ια ενίσ χυση το υ οθω μα νικού σ τρ α το ύ μέσω τη ς αποδυνάμωσης το υ χ ρ ι­ σ τια νικο ύ σ το ιχ είο υ ε μ φ α ν ίσ τη κ ε έν το ν α στα χ ρ ό νια το υ Μ ουράτ, ό τα ν τ ε ρ ά σ τιε ς μά­ ζες χρισ τιανώ ν β ρ έθ η κ α ν υπό τη ν το υ ρ κ ικ ή εξουσ ία . Εξάλλου, ο ι μ α ζικές σ φ α γές χ ρ ι­ στιανώ ν δ εν θ α είχα ν κανένα α π οτέλεσ μ α, α­

φού ο ι Ο θω μανοί δ εν δ ιέ θ ε τ α ν τό σ ο μεγάλο π ληθυσ μό ώ στε να επ ο ικίσ ουν τ ις κα τα κτηθ ε ίσ ε ς π ερ ιοχές. Η σ υσ τη μ α τική, λοιπόν, α ρ­ παγή παιδιών από χ ρ ισ τια ν ικ ές ο ικ ο γ έ ν ε ιε ς στα ευρω π αϊκά εδ ά φ η και η ο υ σ ια σ τική ο ρ ­ γάνωση το υ θ εσ μ ο ύ τω ν Γενίτσαρω ν έλ κ ο υ ν τη ν καταγω γή το υ ς σ το διά σ τη μ α τη ς η γ ε ­ σίας το υ τρ ίτο υ Οθωμανού η γ έτη , όπως υπο­ δ ε ικ ν ύ ο υ ν -Τ ούρκοι και μη- ισ το ρ ικο ί. Ταυτό­ χρονα βέβα ια , θ α λειτο υ ρ γ ο ύ σ α ν και ως σω­ μ α το φ υλα κή το υ σ ουλτά νου π ρ οσ τα τεύον τά ς το ν από δ υ ν α σ τικ ές ε ξ ε γ έ ρ σ ε ις . Παρό­ λα αυτά, ο Μ ο υρ ά τ δ ε ν π ρέπει να είχ ε στη δ ιά θ εσ ή το υ π ο λυπ λη θείς δ υ νά μ εις Γενίτσ α­ ρων κα τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν κα τα κτή σ εώ ν του, αφού ο θ ε σ μ ό ς χ ρ ειά σ τη κ ε χ ρ ό νια γ ια να απ ο φ έρ ει τα α να μ ενό μ ενα α π ο τελέσ μ α τα . Πιο σ υ γκεκρ ιμ ένα , θ ε ω ρ ε ίτα ι ό τ ι στη μάχη το υ Κ οσσυφοπ εδίου δ ε ν υπήρχαν π ερ ισ σ ό τερ ο ι από 2.000 Γενίτσαροι. Ο οθ ω μ α νικό ς σ τρ α τό ς β α σ ιζότα ν ακόμα στο τα κ τικ ό και ά τα κ το π εζικό (για γιά δ ες και αζάπηδες), σ το τα κ τικ ό κα ι ά τα κ το ιππικό (σπαχήδες και α κιντζίδ ες), όπως φ υσ ικά και σ τις δ υ νά μ εις τω ν υπ οτελώ ν κρατών. Οι σπα­ χ ή δ ε ς ή τα ν το ισ χ υ ρ ό τερ ο τμ ή μ α το υ ιππι­ κού και γ ε ν ικ ό τε ρ α των το υ ρ κικώ ν όπλων και ορ γανώ θηκα ν κα τά τη ν η γεσ ία το υ π α τέ­ ρα το υ Μ ουράτ, Ορχάν, σ το π λαίσιο ενός συ­ σ τή μ α το ς παραχώρησης εδα φ ώ ν με α ν τά λ ­ λα γμα τη σ τρ α τιω τική το υ ς υπηρεσία. Ω σ τό­ σο, η εφ α ρ μ ο γή το υ λεγά μ ενο υ τιμ α ρ ιω τι­ κού α υ το ύ σ υσ τή μ α το ς έλα β ε σ οβα ρές δ ια ­ σ τά σ εις στα χ ρ ό νια το υ Μ ο υρ ά τ λόγω των μαζικών εδ α φ ικώ ν κα τα κτήσ εώ ν, ενώ ο ίδ ιο ς παραχώρησε επίσης α να π α λλοτρ ίω τες γα ίες (βακούφ ια) σε οθ ω μα νικά θ ρ η σ κ ε υ τικ ά ι­ δρύμα τα . Υπάρχει επίσης η θ εω ρ ία ό τ ι επί Μ ουρ άτ ο ι Ο θω μανοί χρησ ιμοπ οίησαν για πρώτη φ ο ρ ά π υροβόλα όπλα - πιο σ υ γ κ εκ ρ ι­ μένα στη μάχη εν α ν τίο ν το υ Ε μιρά του τη ς Καραμανίας (1387-88) και στη μάχη το υ Κοσ­ σ υφ οπ εδίου (1389). Τ ροφ οδ ότη ς το υ Μ ου­ ρ ά τ ή τα ν π ιθ α νό τα τα η να υ τική Δ η μ ο κρ α τία τη ς Ραγκούζας, όπου κα τα σ κευ ά σ τη κα ν και χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κα ν π υροβόλα για πρώτη φ ο ­ ρά στα Β α λκάνια (1378). Εξάλλου, η η γεσ ία τη ς Ραγκούζας ή τα ν η πρώτη ευρω παϊκή δ ύ ­ ναμη που είχ ε αναγνω ρίσ ει τη ν εξο υ σ ία το υ Μ ο υρ ά τ και δ ια τη ρ ο ύ σ ε κα λές σ χέσ εις με το υ ς Ο θω μανούς. Ενδεχομένω ς πάλι τα πυ­ ροβόλα να χ ρ ησ ιμ οπ οιή θη κα ν από τα σ έρ β ι­ κά σώματα που υπ ηρετο ύσ α ν σ το ν το υ ρ κ ικ ό σ τρα τό, καθώ ς ο ι Σ έρ β ο ι και ο ι Β ό σ νιο ι είχαν υ ιο θ ε τή σ ε ι πρώ τοι τη σ τρ α τιω τική κ α ιν ο το ­ μία λόγω τη ς γεω γρα φ ικής ε γ γ ύ τη τα ς στη Ραγκούζα (άλλω στε π α ρ α δ ίδ ετα ι ό τ ι ο σ τρ α ­ τό ς το υ Λαζάρου έκα νε χρήση πυροβόλω ν στο Κοσσυφοπ έδιο).

με α π ο τέλεσ μ α να δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί μια σ ει­ ρά από μ ικρ ές η γεμ ο νίες , ισ χυρότερη των οποίων σ τον νότο ή τα ν το Δ εσ π ο τά το των Σ ερρώ ν το υ Ιωάννη Ο υγκλιέσα. Το Πα­ τρ ια ρ χ είο Κ ω νσταντινούπολης π ροσέβλεπε στη συμμαχία με το υ ς ο ρ θ ό δ ο ξο υ ς Σ έρβους, α ν τί τη ς φ ιλ ο δ υ τικ ή ς π ο λιτικής το υ α υ το κρ ά το ρ α Ιωάννη Ε’, γ ι’ α υ τό και είχ ε ρ ίξει το βάρος τω ν προσπαθειών του στη συμφιλίωση με τη ν α υ το κ έφ α λ η Σ έρ ­ βική Ε κκλησία που είχ ε ιδ ρ ύ σ ει ο Σ τέφ α ­ νος Ντουσάν.

Η ιστορική μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389) ανάμεσα στους Οθωμανούς του Μ ουράτ Α ’ και στους Σέρβους του πρίγκιπα Λαζάρου (πίνακας του Σέρβου καλλιτέχνη Ανταμ Στεφάνοβιτς, 1870, Εθνικό Μουσείο, Βελιγράδι).

ντινό ς α υ το κρ ά το ρ α ς που τα ξ ίδ ε υ ε σε ξ έ ­ νο κρά το ς προς αναζήτηση β ο ήθ εια ς. Οι εκκλή σ εις προς τη ν κα θο λική κο ι­ νό τη τα βρ ήκα ν ανταπόκριση, καθώ ς ένα σ τα υ ρ ο φ ο ρ ικό σώμα με αρχηγό το ν κόμη τη ς Σ αβοΐας Α μ εδ α ίο ΣΤ’, σ υ γγενή το υ α υ το κρ ά το ρ α Ιωάννη Ε', κα τέπ λευσ ε προς τη ν Πόλη. Επ ειτα από σκληρή πο­ λιο ρκία , ο ι δ υ νά μ εις το υ Α μεδ α ίου απε­ λευθέρ ω σ α ν αρχικά τη ν Καλλίπολη, επανα φ έρ ο ντα ς ένα ν σ ημ α ντικό γεω σ τρατηγ ικ ό κόμβο σ τον έλεγχο το υ Β υζαντίου. Ωστόσο, στη σ υνέχεια, ο ι Δ υ τικ ο ί σ τρ ά φ η ­ καν προς τη Μ αύρη Θάλασσα και τη ν ανα­ το λ ικ ή Βουλγαρία, δ ιό τι ο Β υζα ντινός α υ ­ το κρ ά το ρ α ς είχ ε κ α τα σ τεί όμ ηρ ος το υ Βούλγαρου ηγεμ όνα Ιωάννη Σισμάν κα τά τη ν επ ιστροφ ή το υ από τη ν Ο υγγαρία. Ο Α μ εδ α ίο ς α π ελευθέρ ω σ ε το ν Ιωάννη Ε’ ό­ πως και μ ερ ικ έ ς π ό λεις το υ Ε ύξεινου Πό­ ντο υ που είχα ν κα τα λά β ει ο ι Βούλγαροι. Αφού ο δ ήγη σ ε το ν α υ το κρ ά το ρ α σώο σ την Κω νσταντινούπολη, σημείω σε κάπ οιες ε π ιτυ χ ίες ε ν α ν τίο ν τω ν Τούρκων σ την Π ροπ οντίδα και, το ν Ιούνιο το υ 1367, αναχώρησε γ ια τη Β ενετία . Μ αζί με το ν Α μ εδ α ίο αναχώρησε και μία ο κτα μ ελή ς π ρεσβεία των Β υζαντινώ ν με σκοπό να σ υ να ντή σ ει το ν πάπα και να διαπραγμα­ τ ε υ τ ε ί το ενδ εχ ό μ ενο νέας σ τρ α τιω τική ς β ο ή θ εια ς. Εξάλλου και ο Λ ο υδ ο β ίκο ς τη ς Ο υγγαρ ία ς είχ ε π ρ ο τά ξει προηγουμένω ς τη συμφω νία με τη ν Κ αθολική Εκκλησία ως προϋπ όθεση για τη ν αρωγή τω ν Ο ύγ­ γρων. Το κα λοκα ίρ ι το υ 1369, ο Ιωάννης Ε’ μ ετέβ η στη Ρώμη και, σ την προσπάθειά το υ να π είσ ει το ν Ο υρβανό να σ υμβά λει στον αγώνα κα τά των Οθωμανών, αποφά­ σισε να ε ν σ τε ρ ν ισ τε ί το κα θο λικό δόγμα.

5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Ο υρβανός δ εν σ υ γ κ ιν ή θ η κ ε από τη ν ε ­ ν έρ γεια το υ α υτοκρ ά τορ α , καθώ ς η προ­ σχώρηση σ την Κ α θολική Ε κκλησία α φ ο ­ ρούσε προσωπικά το ν ίδιο και ό χι το ν λαό και το Π ατριαρχείο, το οποίο μόνο θ ε τ ικ ά δ εν έ κ ρ ιν ε τις κιν ή σ εις του. Ο Ιωάννης έ ­ φ ευ γ ε γ ια άλλη μια φ ορά άπραγος από ξ έ ­ νη χώρα, ενώ φ θ ά νο ντα ς στη Β εν ετία το ύ α π α γορ εύτηκε ο απόπλους, λόγω μεγά ­ λων χρεώ ν που είχ ε το Β υζά ντιο προς τη Γαληνοτάτη Δ η μοκρ α τία . Ο νεώ τερ ο ς γ ιο ς το υ Ιωάννη Ε’, Μ ανουήλ, έ φ ε ρ ε τ ε λ ι­ κά τα α π α ιτούμενα λύτρα, δ ίνο ντα ς τέλ ο ς σε μία ακόμα ντρ οπ ια σ τική σ τιγμή τη ς παραπαίουσας α υ το κρ α το ρ ία ς.

01 ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΙΕΡΒΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ Την π ερ ίοδ ο των χρισ τια νικώ ν διαβουλεύσ εω ν ανάμεσα στο Β υζά ντιο και στη Δύση γ ια το τ ι μ έ λ λ ε ι γ ε ν έ σ θ α ι α π έναντι σ την το υ ρ κ ικ ή απειλή, ο ι Ο θω μανοί ενέτειν α ν τις σ φ ο δ ρ ές επ ιδρ ομ ές το υ ς στη χερσ όνησ ο το υ Αίμου. Οι Γενοβέζοι (των οποίων τα πλοία είχα ν πρόσβαση σ τον Πό­ ν το β ά σ ει παλιάς συμφω νίας με το ν Ορχάν) π ληροφ όρησ αν το ν νεόκοπ ο πά­ πα, Γρηγόριο ΙΑ’, ό τ ι η το υ ρ κ ικ ή δρ α σ τη­ ρ ιό τη τα είχ ε α υ ξη θ εί κα τα κόρ υφ α στη Θράκη και η κατάσταση έβ α ινε δρ α μ α τικά εκ τό ς ελέγχου. Ε κείνος με τη σ ειρά το υ ε ­ νημ έρω σ ε το υ ς κ α θ ο λικο ύ ς η γ ε μ ό ν ε ς και ιδ ια ίτερ α το ν Λ ο υδο β ίκο τη ς Ο υγγαρίας προς ανάληψη πρωτοβουλιών. Π έραν τ ο ύ ­ των, ο ι η γεμ ό νες τη ς Σ ερβίας έβλεπ αν τ ις το υ ρ κ ικ ές ο ρ δ ές προ των πυλών τη ς Μ α­ κεδο νία ς. Η Σ έρβική Α υ το κρ α το ρ ία δια λύ­ θ η κ ε με το ν θ ά ν α το το υ Σ τέφ α νου Ντουσάν (1355) λόγω εμφ ύλιω ν συγκρούσεω ν,

Ενώ ο ι δύο π λευ ρ ές βρ ίσ κοντα ν μια α­ νάσα πριν τη ν ένωση, ο Ο υγκλιέσ α και οι α δ ελφ ο ί το υ η γ έ τ ε ς Β ουκασ ίν και Γκόικο, σ υγκέντρω σ αν μια ογκώ δη δύναμη 70.000 ανδρώ ν π λη ρο φ ορ ούμ ενο ι ό τ ι ο ι Οθωμα­ νοί α νέμ ενα ν σ την Α δριανούπ ολη τη ν επι­ σ τροφ ή το υ Μ ουρ άτ από τη Βουλγαρία με σκοπό να εκ σ τρ α τεύ σ ο υ ν στη Μ α κεδ ο ­ νία. Οι δ υ νά μ εις το υ Ο υγκλιέσ α και των α­ δελφ ώ ν το υ κ α τε υ θ ύ ν θ η κ α ν στη Θράκη και έφ θ α σ α ν σ τον ποταμό Εβρο στο ύψος το υ χωριού Τζερνομιάνου (σημερινό Ο ρμένιο), κο ντά σ την Αδριανούπ ολη. Οι π λη ρ ο φ ο ρ ίες που σώ ζονται από τ ις πηγές για τη μάχη που α κο λο ύθ η σ ε ε ίν α ι α ν τι­ φ α τικ ές και σ υ γχέο ντα ι με τη ν προηγού­ μενη σύγκρουσ η (1364) ανάμεσα σ τους Ο θω μανούς και στο σ τα υ ρ ο φ ο ρ ικό σώμα το υ Λ ο υδο β ίκο υ τη ς Ο υγγαρ ία ς σε παρα­ πλήσιο σ ημείο. Η ο υο ία ε ίν α ι ό τ ι μια ο λι­ γά ριθ μη οθω μανική δύναμη υπό τη ν η γ ε ­ σία το υ μπ εηλέρμπεη τη ς Ρ ούμελης Λαλά Σαχίν ε κ μ ε τα λ λ ε ύ τη κ ε το ν παράγοντα το υ α ιφ νιδια σ μο ύ και σ υ νέτρ ιψ ε το ν σ έρ­ βικο σ τρ α τό στη μάχη το υ Τζερνομιάνου (ή το υ Μαρίτσα). Στη σύγκρουσ η σκοτώ ­ θ η κ ε ο Ο υ γκλιέο α αλλά και ο Γκόικο με το ν Βουκάσιν, γεγονό ς που οδ ήγη σ ε το υ ς Ο θω μανούς να χ α ρ α κτηρ ίσ ο υν τη ν ημ έρα α υτή ως «Καταστροφή τω ν Σέρβων» (2). Ο ι επιπτώ σεις τη ς σ ερ β ική ς ή ττα ς σ τον Εβρο ή τα ν κ α θ ο ρ ισ τικ ές γ ια τη μοί­ ρα τω ν Βαλκανίων. Οπως εύσ τοχα σκια­ γ ρ α φ εί τη ν κατάσταση η «Ιστορία το υ Ε λληνικού Εθνους», «Η σ υντριπ τική νίκη που κέρδ ισ α ν τη ν η μ έρ α ε κ ε ίν η ο ι Τούρ­ κοι ε ν α ν τίο ν τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν τω ν Σλά­ βων το υ νότου α π ο τελεί γεγονό ς με ξεχω­ ριστή σημασία για τη ν ισ το ρ ία των Β αλκα­ νίων. Σ η μ α ίνει τη ν ένα ρξη τη ς π ραγματι­ κής υποδούλω σης τω ν Νότιω ν Σέρβων, των Αλβανών και των Ελλήνων σ τους Ο θω μανούς Τούρκους. Υστερα από τη μά­ χη το υ Μ αρίτσα, τα το υ ρ κ ικ ά σ τρ α τεύ μ α ­ τα ξεχ ύ θ η κα ν σ την ύπ αιθρο τη ς Μ α κεδ ο ­ νίας. Μόνο ο ι οχυρω μένες π ό λεις μπο­ ρούσαν να α ν τισ τα θ ο ύ ν σ την ορμή το υς, και κυρίω ς ο ι παραθαλάσσιες, που είχαν τη δ υ ν α τό τη τα να α νεφ ο δ ιά ζο ντα ι με πλοία και να επικοινω νούν με τη ν Κωνστα­

ντινούπ ολη. Σε λίγο υς μήνες ο ι το υ ρ κ ικ έ ς επ ιδρ ομ ές άρχισαν να φ θ ά νο υν ως τη ση­ μερ ινή Σερβία, τη ν Α λβα νία και τα π ερί­ χωρα τη ς Α θήνας». Ο Μ ουρ ά τ μάλισ τα ε ­ πέβαλε υ π ο τέλεια σ τους ενα π ο μ είνα ντες η γ εμ ό νες τη ς Σ ερ β ία ς και τη ν υποχρέωση να σ υ μ μ ετέχ ο υ ν σ τις ε κ σ τρ α τε ίε ς του. Φυσικά, οπ οιοδήπ οτε όραμα π ερ ί ι­ σχυρής β α λκα νική ς συμμαχίας δ ια λ ύ θ η ­ κε. Επιπλέον, τη ν ίδ ια π ερίοδο, ο θ ά ν α ­ το ς το υ τσ ά ρου Α λέξα νδ ρ ο υ (1371) ά φ η ­ σε ο υ σ ια σ τικά στα χ έρ ια τριώ ν κλη ρ ο νό ­ μων τη ν κυβ έρ νησ η τη ς Βουλγαρίας, ο ι ο­ π οίοι δ ιο ικο ύ σ α ν ισ ά ριθ μα κράτη. Σε μια εποχή που η ε ν ό τη τα ή τα ν το βασικό ζη­ το ύ μ ε ν ο για τη ν αντιμ ετώ π ισ η τη ς μ ο υ­ σ ο υλμ α νική ς απ ειλής, ο ι δ ιά δ ο χ ο ι το υ Α λεξά νδ ρ ο υ αναλώ νονταν σε ε μ φ ύ λ ιε ς έ ρ ιδ ε ς και κ ο ν τό φ θ α λ μ ες π ο λ ιτικ έ ς που σ ύντο μ α θ α είχα ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ υ σ μ εν είς σ υ νέπ ειες για τη ν α νεξα ρ τη σ ία τη ς Β ου λ­ γαρίας. Π έραν το ύτω ν, ο Λ ο υ δ ο β ίκο ς τη ς Ο υγγαρ ία ς ε κ μ ε τα λ λ ε ύ τη κ ε τ ις σ υ ν θ ή ­ κες και ε ισ έ β α λ ε στη δ υ τικ ή Βουλγαρία που κυβ ερ νο ύσ ε ο Σ τρασ ιμίρ, με πρόφα­ ση τη ν ενθά ρ ρ υνσ η τη ς παπικής ε κ κ λ η ­ σίας για ανάληψ η δράσης κα τά τω ν α λλο­ θρήσ κω ν (υ π ο τίθ ετα ι κα τά τω ν μο υσ ο υλ­ μάνων Οθωμανών). Περίπου 200.000 Βούλγαροι α να γκά σ τηκα ν να αποκηρύξουν το ο ρ θ ό δ ο ξο δόγμα και να προσχω­ ρήσουν σ τη ν Κ α θο λική Εκκλησία. Από τη ν π λευρά του, ο Μ ουρ άτ άδραξε τη ν ευ κα ιρ ία να α ν α μ ιχ θ εί (και) στα ε ­ σ ω τερικά τω ν Βουλγάρων. Εχοντας κα τα ­ λά β ει τις βουλγαρ ικές κτή σ εις στη Θράκη καθώς και τ ις π ό λεις Σωζόπολη και Ιάμπολη, υποχρέωσε το ν α δελφ ό το υ Στρασι-

μίρ, Σισμάν, να δηλώ σει υπ οτέλεια . Κ α τό­ πιν, το ύ π αρείχε μια σ ημα ντική σ τρ α τιω τι­ κή δύναμη ώ στε να ε κ σ τρ α τε ύ σ ε ι κατά τω ν Ο ύγγρων στο Β ιδίνιο, τη ν π ρ ω τεύου­ σα το υ κρά το υς το υ Στρασιμίρ, και να ενισ χύσει το ν αγώνα για τη ν εκδίω ξη των κα­ θο λικώ ν από τα βουλγαρικά εδάφη. Ο ταν όμως ο Βούλγαρος η γ έ τη ς πληροφορήθ η κ ε ότι, μ ετά τη μάχη το υ Μ αρίτσα, ο Λαλά Σαχίν ετο ίμ α ζε ε κ σ τρ α τε ία στη δ υ τι­ κή Βουλγαρία που ίσως έ φ θ α ν ε μ έχ ρ ι τη Σόφια, α ν τιλ ή φ θ η κ ε το ν κίνδ υνο που ε λ ­ λόχευε. Οι Ο θω μανοί προήλασαν μέχρι τη ν κοιλάδα το υ ποταμού Ισκου (Ισκέρ), κα τα λα μ β ά νοντα ς α ρ κ ε τέ ς π ό λεις πριν α­ ντιμ ετω π ίσ ουν ένα ν ενω μένο βουλγαροσ ερ β ικό σ τρ α τό σ την κοιλάδα το υ Σαμοκόφ. Οι δ υ νά μ εις το υ Σαχίν νίκησ α ν κατά κρ ά το ς το υ ς Βουλγάρους, με α π ο τέλε­ σμα να α ν ο ίξ ε ι διάπ λατα ο δρ όμ ος προς τη Σόφια. Ωστόσο, ο Μ ουρ άτ δ ε ν σ υ ν ή θ ι­ ζε να π ρα γμα τοπ οιεί β ια σ τικ ές κινήσ εις, και έ τσ ι δ ιέ τα ξ ε το ν σ τρ α τη γό το υ να ενω­ θ ε ί με τη σ τρ α τιά το υ Ε βρενός που επι­ χ ειρ ο ύ σ ε στη Μ α κεδονία . Εξάλλου, είχε ε ξα σ φ α λίσ ει τη ν υ π ο τέλεια το ν τοπικών ηγεμόνω ν και η διασπ ασμένη Βουλγαρία ή τα ν θ έ μ α χρόνου να κ α τα λ η φ θ ε ί ολο­ κληρω τικά. Η οθ ω μ α νική π λη μμ υρίδ α κα τέκ λ υ σ ε τη β ό ρ εια Ελλάδα, έχ ο ν τα ς α φ ή σ ει στο α σ θ μ α ίνο ν Β υ ζά ντιο ελ ά χ ισ τε ς «νη σ ί­ δες» σ τα Β αλκάνια, και α υ τέ ς με μεγάλη δ υ σ κο λία μπ ορούσαν να επ ικοινω νή­ σ ουν με τη ν Κ ω νσ ταντινούπ ολη. Εως το 1373, τό σ ο η σ υ ντρ ιπ τική π λειο ψ η φ ία τω ν Β αλκάνιω ν ηγετώ ν όσο κα ι ο Βυζα­ ν τιν ό ς α υ το κ ρ ά το ρ α ς ή τα ν υπ οχρεω μέ­ νοι να δηλώ νουν υ π ο τέ λ ε ια σ το ν Μ ου­ ρά τ π ρ ο σ φ έρ ο ντά ς το υ χ ρ ή μ α τα και σ τρ α τιω τικ ές δ υ νά μ εις.

ΣΤΡΟΦΗ ΣΕ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Εικονογράφηση από άγνωστη πηγή, που απεικονίζει παιδιά χριστιανικών οικογενειών να στρατολογούνται στην υπηρεσία του σουλτάνου. Οι γενίτσαροι αποτέλεσαν ένα πανίσχυρο όπλο του στρατού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Οι επ ιχειρ ή σ εις στη χερσ όνησ ο του Αίμου απορρόφησαν τη ν πρώτη δ ε κ α ετία τη ς η γεσ ία ς το υ Μ ουράτ. Οι Ο θω μανοί ε ί­ χαν κα τα λά β ει ζω τικό χώρο στα Βαλκάνια, αλλά και σ η μ α ν τικές π όλεις όπως η Α δριανούπ ολη και η Φιλιππούπολη. Ο «εξοθω μανισμός» τη ς Θ ράκης και τη ς Μα­ κεδ ο ν ία ς προχωρούσε με γορ γούς ρ υ θ ­ μούς. Επίσης, κα τα νίκησ α ν τη μόνη δύνα­ μη που θ α μπορούσε να σ τα μ α τή σ ει τη ν π ροέλασή το υ ς, το υ ς Σ έρβους, και εξα ­ σφάλισαν τη ν υ π ο τέλειά το υς. Ωστόσο, η φ α ινο μ ενική τά ξη που είχε κα τορ θώ σ ει να επ ιβ ά λει ο Ο θω μανός η γ έ ­ τη ς προς ό φ ελο ς του, δ ια τα ρ ά χ θ η κ ε από ένα α π ροσ δόκητο γεγονός. Ο Ιωάννης Π αλαιολόγος έχ ρ ισ ε σ υναυτοκρά το ρα

Ο Μίλος Ομπιλιτς, ημι-μυθική προσωπικότητα της Σερβίας. Θεωρείται ήρωας του σερβικού έθνους ακόμα και σήμερα (πίνακας του Αλεξάντερ Ντόμπριτς, 1861, Εθνικό Μουσείο, Βελιγράδι). το ν Μ ανουήλ, παραγκω νίζοντας το ν μ ε­ γα λ ύ τερ ο γιο το υ Ανδρόνικο, λόγω τη ς άρ­ νησ ης το υ τε λ ε υ τα ίο υ να ικανοπ οιήσ ει τις απ α ιτήσ εις το ν Β ενετώ ν ό τα ν κρατούσαν αιχμάλω το το ν π ατέρα του. Ο δυσαρεσ τημένος Α νδρόνικος συμμάχησε με το ν μι­ κ ρ ό τερ ο γιο το υ Μ ουράτ, Σαβτζή, και οι δύ ο ν εα ρ ο ί πρίγκιπ ες επ αναστάτησ αν α­ ν ο ικτά ε ν α ν τίο ν τω ν π ατέρω ν το υς. Τα κί­ ν η τρ α τη ς απ ρόσμενης α υ τή ς συμμαχίας ε ντο π ίζο ντα ι σ την κοινή φ ιλοδ οξία το υ ς να αναλάβουν τα η νία τη ς εξουσ ία ς. Ο Σαβτζή, εξάλλου, έχ ο ντα ς δύ ο ακόμη α­ δελφ ούς, α ντιμ ετώ π ιζε ισχυρό α ντα γω νι­ σμό για το ν θρ όνο και, σε περίπτωση που δ ε ν σ τεφ ό τα ν νέο ς εμ ίρ η ς τω ν Οθωμα­ νών, σ χεδόν σίγουρα θ α γιν ό τα ν ένα από τα θ ύ μ α τα δ ο λο φ ο νία ς το υ επ ικρατούν το ς διαδόχου. Εν σ υνεχεία βέβαια, ο Ιω­ ά ννη ς σ υμμάχησ ε με το ν Μ ουρ άτ ώστε να κ α τα σ τα λ εί η εξέγερ σ η ε ν τη γ εν έσ ε ι τη ς, βο ηθ ώ ντα ς τα οθω μανικά σ τρ α τε ύ ­ ματα να δ ια β ούν από τη Μ ικρά Ασία στη Θράκη. Ο Α νδ ρόνικος π α ρ α δ ό θ η κε σ τον πα­ τέ ρ α το υ μ ετά από σ φ οδρή μάχη κο ντά σ τη ν Πόλη, ενώ ο Σ αβτζή κ α τέ φ υ γ ε στο Δ ιδ υ μ ό τειχ ο . Δ ε ν ε ίν α ι σ ίγουρ ο αν ο ι σ τα σ ια σ τές π α ρ α δ ό θ η κα ν αμέσω ς ή π ρ ο η γή θ η κε μάχη εκ παρατάξεω ς, πά­ ντω ς η εκδ ίκη σ η το υ Μ ο υ ρ ά τ ή τα ν α μ ε ί­ λικ τη . Οι υ π ο σ τη ρ ικτές το υ Σ αβτζή εξολ ο θ ρ ε ύ θ η κ α ν ένα ς προς έναν, με π α τέ­ ρ ες να σ φ ά ζουν α κόμ α και το υ ς γ ιο ύ ς τ ο υ ς που σ τή ρ ιξα ν το κίνη μα . Το λο υ τρ ό

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P I A I 5 7

άννης, και να καταλάβει κατόπιν τον θρό­ νο. Αμέσως ο νέος αυτοκράτορας παρα­ χώρησε την Τένεδο στους Γενοβέζους και την Καλλίπολη στους Οθωμανούς, δείγμα των στρατηγικών σκοπών που είχαν εξαρ­ χής οι δύο δυνάμεις. Το Βυζάντιο βυθίστηκε ακόμα περισ­ σότερα στην εξαθλίωση, όντας ουσιαστι­ κά υποτελές στους υποστηρικτές του Ανδρόνικου. Σε συνδυασμό με τον πόλε­ μο που ξέσπασε στην Αδριατική με Γενο­ βέζους και Ούγγρους εναντίον των Βενετών, ο Μουράτ μπορούσε πλέον να ασχο­ λη θ εί απρόσκοπτα -μετά από πολλά χρό­ νια· με τα γειτονικά εμιράτα στην Ανατο­ λία, στηριζόμενος στη φήμη και στη χρη­ ματική και στρατιωτική ισχύ που απέκτησε με τις κατακτήσεις του στην Ευρώπη. Ο γάμος του γιού και πιθανότε­ ρου διαδόχου του, Βαγιαζήτ, με την κόρη του εμίρη του Γκερμιάν, απέφερε στους Οθωμανούς το βορειοδυτικό τμήμα του γειτονικού κράτους και τη στρατηγικής σημασίας πόλη Κιουτάχεια. Το γεγονός αυτό ενέτεινε την επισφαλή θέση των γ ει­ τονικών εμιράτων του Χαμίτ και του Τεκέ. Ο Μουράτ αγόρασε μέρος των εδαφών του Χαμίτ και εν συνεχεία πραγματοποίη­ σε εκσ τρατεία εναντίον του Εμιράτου του Τεκέ (πρώτη στρατιωτική επιχείρηση εναντίον Τούρκων), καταλαμβάνοντας ένα σημαντικό μέρος του κρατιδίου, αλ­ λά επιτρέποντας την ανεξαρτησία του. Ωστόσο, οι Οθωμανοί δεν είχαν ακό­ μα εξασφαλίσει ηγεμονική θέση στη Μι­ κρά Ασία, καθώς τα εμιράτα του Μ εντεσέ, του Σαρουχάν, του Αϊδινίου και κυ­ ρίως του Καραμιάν ήταν ακόμα υπολογί­ σιμες δυνάμεις. Γι’ αυτό ο Μουράτ έσ τρε­ ψε ξανά την προσοχή του στα Βαλκάνια, πριν συγκεντρώσει τις δυνάμεις και επι­ σ τρέφ ει στην Ανατολία.

Μεσαιω νικός οπλισμός Βαλκάνιων πολεμιστώ ν (Σ τρ α τιω τικ ό Μ ο υ σ είο , Β ελιγρ άδι).

αίματος ολοκληρώ θηκε με τον θάνατο του Οθωμανού πρίγκιπα, αφού πρώτα ο ί­ διος ο Μουράτ τού έβγαλε τα μάτια. Ο Ανδρόνικος, α ντίθετα, υπέστη μερική τύ ­ φλωση, και ο Μουράτ δεν επεδίωξε τον θάνατό του. Υπάρχουν βάσιμες υποψίες ό τι πίσω από αυτήν τη ν ενέργεια κρυβό­ ταν κάπσια σκοπιμότητα. Ο Οθωμανός η ­ γέτης δολοφόνησε τον γιο του, καθώς σίγουρα φοβόταν των ανταγωνισμό, ω­ στόσο, αφήνοντας στη ζωή τον Ανδρόνι­ κο επ έτρεψε την εν ευθέτω χρόνω συνέ­ χεια των δυναστικών διαμαχών στην Κωνσταντίνο ύπολη. Το 1375, ο Ιωάννης παραχώρησε την Τένεδο στους Βενετούς ώστε να εξοφλή­

5 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σει το παλαιότερο χρέος του, όμως η επι­ λογή του αυτή θα προκαλούσε αλυσιδω­ τές αντιδράσεις στο πολιτικό σκηνικό. Οι Γενοβέζοι αποφάσισαν να αντιδράσουν ά­ μεσα, διότι η Τένεδος αποτελούσε ζωτικό στρατηγικό σημείο για τον έλεγχο του Ελλησπόντου και πλέον θα βρισκόταν υπό την κατοχή των μεγάλων αντιπάλων τους. Την ώρα που ετοιμαζόταν μεγάλος στόλος από την Ιταλία με κατεύθυνση την Πόλη, οι Γενοβέζοι από την αποικία του Γαλατά εξασφάλισαν τη συνδρομή των Οθωμανών υπό τον γιο του Μουράτ, Βαγιαζήτ, και βοήθησαν τον Ανδρόνικο να αποδράσει από την απομόνωση του πύρ­ γου Ανεμά όπου τον είχε φυλακίσει ο Ιω­

ΝΕΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Η επάνοδος του Ιωάννη Παλαιολόγου στον θρόνο (1379) με τη βοήθεια Βενετών και Οθωμανών σηματοδότησε αυτόματα την αλλαγή της βυζαντινής εξωτερικής πολιτικής και την έναρξη εχθροπραξιών με τη γενοβέζικη αποικία του Γαλατά. Ομως, με το τέλος του πολέμου στην Αδριατική μεταξύ Βενετών και Γενοβέ­ ζων, όλες οι εμπλεκόμενες δυνάμεις κα­ τέληξαν σε συμβιβασμό. Ο Ιωάννης δια­ τήρησε τον θρόνο αλλά υποχρεώθηκε να ορίσει διάδοχό του τον φίλα προσκείμενο στη Γένοβα Αδρόνικο, κάτι που επισημοποιήθηκε με τη συνθήκη του Τορίνο (1381). Επιπλέον, οι μετέπειτα διακρατι­ κές συμφωνίες μεταξύ Γένοβας και Βυζα­

:s ντίου ρύθμισαν τις μεταξύ τους σχέσεις και προέβλεπαν αλληλοϋποστήριξη σε περίπτωση που κάποιο από τα δύο κράτη δεχόταν επίθεση, με έναν όμως όρο: αυ­ τός να μην ήταν ο Μουράτ. Δεδομένου, επίσης, ότι η Γένοβα έ ­ πνεε τα λοίσθια μετά τον πόλεμο με τη Βενετία, το Βυζάντιο ήταν συλλήβδην σε τραγική κατάσταση και οι Οθωμανοί είχαν βελτιώσει τις σχέσεις τους με τους Βενετούς, εύλογα γίνετα ι αντιληπτό ότι ο κερ­ δισμένος από όλες αυτές τις εξελίξεις ή­ ταν και πάλι ο Μουράτ. Την ίδια περίοδο, οι τουρκικές ορδές ετοιμάζονταν να επιχειρήσουν εκ νέου στα Βαλκάνια. Στόχος ήταν να ολοκληρω­ θ ε ί η κατάκτηση των στρατηγικών σημεί­ ων σε Μακεδονία, Βουλγαρία και Σερβία (Μοναστήρι, Σόφια, Βουλγαρία) που θα έ­ φερναν τους Οθωμανούς σε εξαιρετικά πλεονεκτική θέση αναφορικά με την ορι­ στική υποδούλωση των κεντρικών περιο­ χών της χερσονήσου του Αίμου. Το διάστημα που ο Μουράτ ασχολείτσ με τον βυζαντινό εμφύλιο και τις υποθέ­ σεις στην Ανατολία, ο Σέρβος ηγεμόνας Λάζαρος προσπαθούσε να κρατήσει ζω­ ντανή την τελευταία, ίσως, ελπίδα για την ανακοπή της οθωμανικής λαίλαπας, έχο­ ντας και τη συμπαράσταση του πανίσχυ­ ρου Σερβικού Πατριαρχείου. Το κράτος του Λαζάρου ήταν μεγαλύτερο σε έκταση από τις υπόλοιπες ηγεμονίες της κατα­ κερματισμένης αυτοκρατορίας του Ντουσάν και δ ιέθ ετε ισχυρό στρατό, ικανό να προβληματίσει τους Οθωμανούς. Αυτό έγινε σαφές στην Ντουμπράβνιτσα, όπου οι Σέρβοι σταμάτησαν την προέλαση μιας ισχυρής τουρκικής δύναμης, γεγονός που τιθάσευσε μέχρι το 1386 την οθωμανική ορμή προς τον βορρά. Περί το 1382, ο γιος του αυτοκράτορα Ιωάννη, Μανουήλ, μετέβη στη Θεσσαλο­ νίκη ώστε να αναλάβει τη διοίκηση του ύ­ στατου βυζαντινού προπυργίου στη βό­ ρεια Ελλάδα. Ο Βυζαντινός πρίγκιπας α­ ναδιοργάνωσε την αμυντική θωράκιση της πόλης και εξασφάλισε το ν έλεγχο των κύριων οχυρών στα πέριξ καθώς και την υποστήριξη των Σερρών. Μάλιστα, ο Μα­ νουήλ κέρδισε την εύνοια του Δεσποτά­ του της Ηπείρου και του καίσαρα της Θεσσαλίας Αγγέλου, συγκροτώντας έναν εν δυνάμει ισχυρό πυρήνα αντίστασης στη Μακεδονία. Θορυβημένος από τις αντι-οθωμανικές δραστηριότητες, ο Μουράτ διέταξε άμεσα τον Χαϊρεντίν πασά να οργανώσει εκστρατεία με κατεύθυνση τη δυτική Μα­ κεδονία. Ο Οθωμανός στρατηγός κατέλα­ βε τις Σέρρες μέχρι το τέλος του 1383 και, εξουδετερώ νοντας τη βυζαντινή άμυνα

στα περίχωρα, προχώρησε στη Θεσσαλο­ νίκη, όπου έθ εσ ε υπό καθεστώς πολιορ­ κίας την πόλη. Μια δεύτερη στρατιά υπό τον Τιμουρτάς κατέλαβε το Μοναστήρι και την Πρίλαπο το 1385. Μέσα σε δύο έτη, οι Οθωμανοί έδρασαν αποφασιστικά και ολοκλήρωσαν την κατάκτηση τη ς Μα­ κεδονίας. Την ίδια περίοδο ο Χαϊρεντίν δέχθηκε την πρόταση για βοήθεια του Αλβανού ηγεμόνα του Δυρραχίου Καρό­ λου Θώπια εναντίον των Σέρβων. Στη μά­ χη που έλαβε χώρα στις αλυκές Σάβρα, Αλβανοί και Τούρκοι νίκησαν τις δυνάμεις των Μπάλσα και Ιβάνιτς (γιος του Βουκασίν). Οι Οθωμανοί παρέμειναν στην Αλβα­ νία ενσωματώνοντας ντόπιους στον στρα­ τό τους και καταλαμβάνοντας και άλλες πόλεις στον δρόμο τους, φθάνοντας μέ­ χρι την Αδριατική. Πλέον ο Μουράτ είχε βάλει στο στό­ χαστρο τη Σόφια, η οποία ωστόσο παρέμεινε υπό τον έλεγχο του Σισμάν και μετά τη μάχη του Σαμόκοφ το 1371. Η Σόφια ή ­ ταν σημείο-κλειδί για την εξέλιξη του πο­ λέμου κατά των Σέρβων στον βορρά και των Βουλγάρων, αφού θα συνιστούσε ι­ σχυρή στρατιωτική βάση για τις περαιτέ­ ρω επιχειρήσεις. Οι διασωθείσες πηγές δεν είναι αναλυτικές όσον αφορά τα γεγο­ νότα που οδήγησαν στην πτώση της πό­ λης, ωστόσο η Σόφια πρέπει να έπεσε σε οθωμανικά χέρια περί το 1385-1386, την περίοδο που ο Βούλγαρος ηγεμόνας Σισμάν ήταν απασχολημένος στον πόλεμο με τη Βλαχία. Η πτώση του τελευταίου βουλγαρικού αναχώματος στα νότια της οροσειράς του Αίμου άνοιξε τον δρόμο για τη Ναϊσσό, η οποία κυριεύθηκε το καλοκαίρι του 1386. Ο Λάζαρος αναγκάστηκε να δηλώσει υποτέλ εια στον Μουράτ για να σταματήσει τη ν προέλαση των Τούρκων. Με την υπο­ ταγή της Ναϊσσού, οι Οθωμανοί ήλεγχαν σχεδόν όλους τους στρατηγικούς κόμ­ βους και τους κύριους οδικούς άξονες στα κεντρικά Βαλκάνια. Η Θεσσαλονίκη έ­ πεσε το 1387, όπως μάλλον και η Βέροια. Ωστόσο, περί το 1387 ο Μουράτ μ ετέ­ βη στην Ανατολία λόγω προβλημάτων που είχαν ανακύψει με το ισχυρό Εμιράτο του Καραμιάν, αφού στο διάστημα που βρι­ σκόταν στην Ευρώπη, ο γαμπρός του εμί­ ρης Α λαετίν κατέλαβε την -υπό οθωμανι­ κή κυριαρχία- πόλη Μπεϊσεχίρ (πρώην Μίσθεια). Λόγω των επιχειρήσεων στα Βαλ­ κάνια, ο στρατός που συγκέντρωσε ο Μουράτ στην Κιουτάχεια αποτελείτο κυ­ ρίως από σώματα Σέρβων και Βυζαντινών που είχαν σ τείλει οι υποτελείς Λάζαρος και Ιωάννης Παλαιολόγος. Πράγματι, ο Μουράτ κατευθύνθηκε νοτιοανατολικά με προορισμό να κτυπήσει απευθείας το

Ικόνιο, την πρωτεύουσα των Καραμανιδών. Ακολούθησε μεγάλη μάχη στην πε­ διάδα έξω από την πόλη, με τους Οθωμα­ νούς ιστορικούς να αναφέρουν θρίαμβο των δυνάμεων του Μουράτ. Παρόλα αυ­ τά, ίσως οι μαρτυρίες να μην είναι απόλυ­ τα ακριβείς, διότι ο Μουράτ επέστρεψε κατόπιν στην Κιουτάχεια δίχως να έχει ε ­ πιβάλει κάποια μορφή τιμωρίας ή υποτέλειας. Πιθανότατα οι Οθωμανοί όντως ε ­ πικράτησαν, αλλά η νίκη τους δεν είχε, ενδεχομένως, τόσο αποφασιστικό χαρα­ κτήρα. Οι δύο η γέτες πάντως συμφώνη­ σαν εκ νέου ειρήνη. Εκτός αυτού, το γ ε ­ γονός ότι ο Μουράτ εκστράτευσε χωρίς δεύτερη σκέψη εναντίον του παλαιότερου και ενός εκ των ισχυρότερων τουρκι­ κών εμιράτων στην Ανατολία, αποδεικνύει την αίγλη και την ισχύ και που είχε απο­ κτήσει πλέον από τα κατορθώματά του στην Ευρώπη. Την περίοδο που οι Οθωμανοί επ ιβε­ βαίωναν στην Ανατολία τη ν αύρα του ι­ σχυρού, στα Βαλκάνια ετο ιμα ζό τα ν ο τε λ ευ τα ίο ς γη γενή ς συνασπισμός ενα­ ντίο ν τη ς το υ ρ κική ς απειλής. Το αντιοθω μανικό μένος ενίσχυσε το γεγονός ό τι πολλοί Σέρβοι σ τρατιώ τες που τα ξί­ δεψ αν με το ν Μ ουράτ στην Ανατολία, ε-

O ^ C ö l^ e c

Μ

Vm n

« L rn s ' Απεικόνιση το υ Ιωάννη £' Πα λαιολόγου (1354-1376, 1379-1391) σε βυζαντινά χειρ ό γρ α φ α . Η ηγεσία το υ Ιωάννη (επίσημα από το 1341, αλλά ουσ ιασ τικά από το 1354 ό τα ν αποχώρησε ο Ιω άννης Σ Τ ’ Κ αντα κο υζη νός) σ η μ α δ εύ τη κ ε από την ορισ τική παρακμή το υ Β υ ζαντίου , που συρρικνώ θηκε εδ αφ ικά , σ τρ α τιω τικά και οικονομικά. Π α ρ ό τι δεν ε υ ρ ύ ν ε τα ι για τα γεγο ν ό τα που συνέβησαν πριν αναλάβει την εξου σ ία , οι μ ε τέ π ε ιτα π ολιτικές και διπ λω ματικές επ ιλο γές το υ ήταν κ α τα σ τρ επ τικ ές και σίγουρα αποδεικνύουν ό τι δεν ή τα ν ικανός να διοικήσ ει το Β υζάντιο σε μια τόσο δύσκολη περίοδο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 9

Γενίτσαροι εν ώρα δράσης (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε την ά δ εια τη ς Z v ezda/P lastim o dellism o).

κτελέσ τη καν δ ιό τι παράκουσαν τις ε ­ ντο λές του Τούρκου σουλτάνου που δ ιέτα ξε την απαγόρευση της λεηλασίας στα καραμανικά εδάφη. Π ροεξέχοντος του Σέρδου κράλη Λάζαρου, α ρ κετο ί ευ γενείς της Σερβίας και της Αλβανίας σταμάτησαν την υπ οτέλεια στον Μ ου­ ράτ. Τη σέρβική συμμαχία υποστήριξε ε ­ πίσης ο Βόσνιος Τβρίτκο, ηγεμόνας του ισχυρότερου σλαβικού βασιλείου στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο Μ ουράτ ειδοπ οιήθηκε για τα τεκτα ινό μ ενα στην Ευρώπη και διεμήνυσ ε στον Κουλά Σα­ χίν να ετο ιμ ά σ ει το ν σ τρατό του ενα­ ντίο ν των Σέρβων. Περίπου 20.000 Οθω­ μανοί προέλασαν μέχρι το Πλότσνικ δυ­ τικά της Ναϊσσού χωρίς να εντοπίσουν τον αντίπαλο στρατό, γεγονός που προ­ κάλεσε εκνευρισμό και οδήγησε μεγάλο μέρων των τουρκικώ ν δυνάμεων να σ τραφ εί στη λαφυραγώγηση τη ς γύρω περιοχής. Τότε ενεργοποίησαν τη ν παγί­ δα τους οι 30.000 ιππείς υπό τη ν ηγεσία του Λαζάρου, οι οποίοι επ ιτέθ η καν στις

6 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

ανοργάνω τες δυνάμεις του Σαχίν και έ ­ σπειραν το ν όλεθρο.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ (1389) Ο Μουράτ δεν αντέδρασε άμεσα, πι­ θανώς για να βολιδοσκοπήσει πρώτα κα­ τά πόσον ήταν σοβαρή η νέα σλαβική συμμαχία ή διαπνεόταν από τη διχόνοια των παλαιότερων προσπαθειών. Ωστόσο, ο σέρβικός θρίαμβος στο Πλότσνικ ενέ­ πνευσε την εξέγερση κι άλλων Βαλκά­ νιων ηγεμόνων, μεταξύ αυτών και του Βουλγάρου τσάρου Σισμάν. Σε συνδυα­ σμό όμως με μια νέα ήττα του οθωμανι­ κού στρατεύματος, αυτή τη φορά στην Μπίλετσα από τους Βόσνιους, η ανάληψη πρωτοβουλιών κρίθηκε επιτακτική. Ο Μουράτ είχε ήδη δ ιατά ξει την άνοι­ ξη του 1388 τον Αλή πασά να εκσ τρα τεύ­ σει με 30.000 άνδρες για τη Βουλγαρία και το κράτος του Σισμάν. Ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στα βουλγαρικά εδάφη

καταλαμβάνοντας εύκολα τη ν πρωτεύ­ ουσα Τίρνοβο και αναγκάζοντας τον Σισμάν να συνθηκολογήσει. Ο Στρασιμίρ δήλωσε κι αυτός την υποτέλειά του στον Μουράτ. Με την καταστολή του βουλγα­ ρικού κινήματος, ο Οθωμανός σουλτά­ νος ήταν έτοιμος να ασχοληθεί με Σέρβους και Βόσνιους, προκειμένου να πά­ ρει εκδίκηση για το Πλότσνικ και φυσικά να εξαλείψ ει την εξέγερση. Στο πλευρό του τάχθηκαν και α ρκετοί Σλάβοι ηγεμό­ νες της νότιας Σερβίας και της Αλβανίας (μεταξύ αυτών και συγγενείς του Βουκασίν που είχε πεθάνει στη μάχη του Μαρίτσα το 1371), προδίδοντας την ενωτική κίνηση του Λαζάρου. Η αποφασιστική μάχη δόθηκε τον Ιούνιο του 1389, στο Κοσσυφοπέδιο. Κα­ τά την προέλαση των Οθωμανών, ο Μου­ ράτ δ ιέτα ξε να μη λεηλατήσουν τη σέρβι­ κή ύπαιθρο, με το σκεπτικό ό τι σύντομα θα γινόταν δική τους. Ο ογκώδης στρα­ τό ς του απαριθμούσε σχεδόν 40.000 άν­ δρες, οι 8.000 εκ των οποίων προέρχο­

νταν από τους υποτελείς ηγεμόνες. Στον αντίποδα, οι χριστιανικές δυνάμεις αποτελούντο από περίπου 15.000 πολεμιστές του Λαζάρου, όχι πάνω από 10.000 του υ­ ποτελούς του Βούκ Μπράνκοβιτς, και άλ­ λο ένα σώμα σταλμένο από τον Βόσνιο βασιλιά Τβρίτκο - συνολικά δεν ξεπερνούσαν τους 30.000 άνδρες (3). Αν και οι πηγές αντιφάσκουν σχετικά με τις λεπ τομέρειες της σύγκρουσης, θ ε ­ ωρείται ότι η μάχη ξεκίνησε με πρωτο­ βουλία των Οθωμανών, όταν ο Μουράτ έ­ σ τειλε μια εμπροσθοφυλακή 2.000 το ξο ­ τών κατά των Σέρβων. Αμέσως το σέρβι­ κο ιππικό του Βούκ Μπράνκοβιτς επ ιτέ­ θηκε στην αριστερή πλευρά της οθωμα­ νικής παράταξης της οποίας ηγείτο ο γιος του Μουράτ, Γιακούμπ, προκαλώντας ρήγμα. Στο κέντρο, που ηγούντο ο Λάζαρος και ο Μουράτ αντίστοιχα, η μά­ χη ήταν αμφίρροπη, ενώ ο έτερ ος γιος του Οθωμανού σουλτάνου, Βαγιαζήτ, α­ ντιμετώπισε με επιτυχία την ορμητική ε­ πίθεση των Βόσνιων στη δεξιά πλευρά. Μάλιστα, ο μεγαλύτερος γιος του Μου­ ράτ εξαπέλυσε αντεπίθεση κατά των δυ­ νάμεων του Βούκοβιτς, προκαλώντας του τεράσ τιες απώλειες, και εν συνεχεία προωθήθηκε στο κέντρο προς ενίσχυση του Μουράτ, συντρίβοντας το σερβικό πεζικό του Λαζάρου. Καθοριστικός παράγοντας για την τελική έκβαση της μάχης στάθηκε η κί­ νηση του Μπράνκοβιτς να αποσύρει τις δυνάμεις τουμ θεωρώντας ό τι η ή ττα ή­ ταν αναπόφευκτη, αν και οι Σέρβοι δ ιέ­ δωσαν αργότερα ό τι το είχε προσυμφωνήσει με τον Μουράτ. Η σύγκρουση κα­ τέλ η ξε σε αποφασιστική νίκη των Οθω­ μανών με πρωταγωνιστή τον Βαγιαζήτ, που θ ρ υ λείτα ι ότι σκότωσε ο ίδιος τον Λάζαρο. Χ ιλιάδες Σέρβοι στρατιώ τες κα­ θώς και οι περισσότερο ευ γενείς βρήκαν το ν θάνατο από το οθωμανικό ξίφος ή αιχμαλωτίστηκαν από τους άνδρες του Μουράτ. Ωστόσο, η μάχη του Κοσσυφο­ πεδίου ήταν η τελευ τα ία και για το ν ίδιο τον σουλτάνο. Ο θάνατος του Μουράτ έγινε κι α υτός μέρος του θρύλου της ι­ στορικής σύγκρουσης, αφού έχουν καταγραφ εί δ ια φ ορετικές εκδοχές. Οι Οθωμανοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι πέθανε στο πεδίο της μάχης από έναν μι­ σοπεθαμένο Σέρβο στρατιώτη, όμως η σέρβική παράδοση και οι Β υζαντινοί ι­ στορικοί ισχυρίζονται ό τι δολοφ ονήθηκε από τον Μίλος Ομπιλιτς, έναν Σέρβο πα­ τριώτη που εισχώρησε ως λιποτάκτης στο τουρκικό στρατόπεδο και σκότωσε το ν Μουράτ στη σκηνή του. Οι Οθωμανοί υπέστησαν κι αυτοί βα­ ριές απώλειες, αλλά σε αντίθεση με τους

αποδεκατισμένους Σέρβους, μπορούσαν να αναπληρώσουν το κενό από τη μεγάλη βάση ισχύος τους. Η αποφασιστική νίκη των Τούρκων στο Κοσσυφοπέδιο άνοιξε τον δρόμο για την υποταγή ολόκληρης τη ς Σερβίας, εξουδετερώ νοντας τη ν τ ε ­ λευτα ία μεγάλη αντίσταση στα Βαλκάνια νότια του Δούναβη. Η εδραίωση της κά­ ποτε άσημης φυλής του Οσμάν στη δ ιε­ θνή σκηνή είχε πλέον σταθερά θεμέλια.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Αμέσως μετά τη μάχη του Κοσσυφο­ πεδίου, ο Βαγιαζήτ σκότωσε με δόλο τον αδελφό του Γιακούμπ και ανακηρύχθηκε σουλτάνος. Υπό τον Βαγιαζήτ οι Οθωμα­ νοί συνέχισαν τη ν εδαφική το υ ς εξάπλωση, ενώ αποπειράθηκαν να κατακτήσουν για πρώτη φορά την Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, η δραστηριότητα του ΤουρκοΜογγόλου πολέμαρχου Ταμερλάνου και οι εμ φ ύ λιες συρράξεις για τη διαδοχή του Βαγιαζήτ κλόνισαν για μια περίοδο (1402-1413) το Οθωμανικό κράτος απει­ λώντας τη ν ίδια του τη ν ύπαρξη, πριν αν έλ θ ε ι στην εξουσία ο Μ εχμέτ Α’ και ε ­ π ιβάλει τη ν τάξη. Με το ν θάνατο του Μ ουράτ έκλεισ ε ένα πολύ σημαντικό κεφ άλαιο στην πρώιμη οθω μανική ιστορία. Ο Οθωμα­ νός σουλτάνος παρέλαβε ένα ανερχόμενο εμιράτο στη βόρεια Μικρά Ασία που μόλις είχε αρχίσει να εκδηλώ νει την παρουσία του επί ευρωπαϊκού εδάφους, μετατρ έπ οντά ς το σε υπερδύναμη. Στα 27 χρόνια τη ς ηγεσίας του, ο Μουράτ και οι σ τρατηγοί του κα τέκτησ αν το με­ γα λύτερο μέρος των κεντρικώ ν Βαλκα­ νίων και τη θέσ η το υ ς στην Ανατολία, ό­ που αναγνω ρίζονταν ως η ισχυρότερη δύναμη στην περιοχή. Ολα αυτά μέσα από αλλεπ άλληλες εκ σ τρ α τείες, άγριες μάχες και οξυδερκή διπλωματία, εκ μ ε­ τα λ λ ευ ό μ εν ο ι παράλληλα τη ν αυτοκτονική ανικα νότητα των Ευρωπαίων να συ­ γκροτήσ ουν μια συμμαχία με αξιώσεις που θα α ν τισ τεκό τα ν στην αυξανόμενη το υ ρ κική απειλή. Μ έχρι και το 1389, ο Β υζαντινός αυτοκρά τορας και οι σπου­ δ α ιό τερ ο ι η γεμ όνες κάτω από το ν Δού­ ναβη ε ίτ ε ήτα ν υπ οτελείς στον Οθωμα­ νό σουλτάνο, ε ίτ ε υπέκυψαν στο πεδίο τη ς μάχης, ενώ οι παρεμβάσεις των Δυ­ τικώ ν φ α ίνετα ι εκ των υστέρω ν ό τι βοή­ θησαν π ερισσότερο το υ ς Τούρκους πα­ ρά το Βυζάντιο. Συνοπτικά, όπως εύ σ το ­ χα έχ ει γράψ ει ο Χέρμπερτ Γκίμπονς, «Ο Οσμάν συγκέντρω σε γύρω του μια φ υ­ λή, ο Ορχάν δημιούργησε ένα κράτος, αλλά ο Μ ουράτ ή ταν α υτός που ίδρυσε τη ν αυτοκρατορία». ΞΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η χρονική εξακρίβωση της κατάληψης της Αδριανούπολης αποτελεί αμφιλεγόμενο ζήτημα, όπως και άλλων γεγονότων της περιόδου. Η επικρατέστερη εκδοχή θ έλει τους Οθωμανούς να κυριεύουν την πόλη λίγο μετά την ανάρρηση του Μουράτ και, δεδομένου ότι ο Οθωμανός σουλτάνος ανέλαβε την ηγεσία το 1362, υπολογίζεται ότι η πτώση της Αδριανούπολης έλαβε χώρα το ίδιο έτος ή στις αρχές του 1363. Υπάρχει επίσης η θεωρία ότι η πόλη έπεσε το 1361 πάλι από τον Μουράτ, αλλά πριν αυτός ανέλθει στην εξουσία. Αλλες ημερομηνίες που έχουν προταθεί είναι το 1365 και το 1369. 2. Λόγω της ομοιότητας των στοιχείων και της σύγχυσης ορισμένων χρονικογράφων σχετικά μ ε τις μάχες του Μαρίτσα, υπάρχουν διαφ ορετικές θεω ρίες με κυριότερες τις εξής: α) Διεξήχθη μία μάχη του Μαρίτσα, αν και παρουσιάζονται διαφωνίες για τον αν έγινε το 1364 ή το 1371 β) Δ ιεξήχθησαν όντως δύο μάχες κοντά στον ποταμό, με την πρώτη να είναι η περιβόητη Σφαγή των Σέρβων και η δεύτερη το 1371 να είναι απότοκο της σερβικής δίψας για εκδίκηση γ) Οντως έγιναν δύο μάχες, αλλά η Σφαγή των Σέρβων είναι αυτή του 1371, όπου εξολοθρεύτηκε ο σέρβικός στρατός και σκοτώθηκαν οι Σέρβοι ηγεμόνες, και όχι η ήττα της συμμαχικής σταυροφορικής στρατιάς του Λουδοβίκου το 1363-64. Η τελευτα ία θεωρία υποστηρίζεται στο παρόν κείμενο, βάσει των Γκίμπονς και Σταυριανού. 3. Αλλο ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα της περιόδου, εν μ έρει λόγω και της τάσης της κάθε πλευράς να παραδίδει διογκωμένο τον αριθμό των αντιπάλων για ευνόητους λόγους. Γενικότερα πάντως θεω ρείται ότι ο στρατός του Μουράτ ήταν όντως μεγαλύτερος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) P. W ittek: Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, εκδ. Π ο ρ εία , Α θήνα, 1991. (2) S.R. Turnbull: THE OTTOMAN EMPIRE 1326-1699, O sprey Publishing, Oxford, 2003. (3) H. Inalcik: THE OTTOMAN EMPIRE, CONQUEST -ORGANIZATION AND ECONOMY, Variorum Reprints, London, 1978. (4) H.A. Gibbons: Η Θ Ε Μ Ε Λ ΙΩ Σ Η ΤΗΣ Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, εκδ. Α ρ χιπ έλα γο ς , Α θήνα, 2008. (5) X. Κ ονταρ ίδ ης: Ο Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ (1299-1922), εκδ. Ευρασία, Α θήνα, 2012. (6) J. V.A. Fine Jr: THE LATE MEDIEVAL BALKANS, U niversity o f Michigan Press, 1994. (7) L.S. S tavrianos: THE BALKANS SINCE 1453, R inehart & Company, N ew York, 1985. (8) ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ TOY Ε ΛΛ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Ε κδοτική Αθηνών, Α θήνα, 1971. (9) D. Nie olle: ARMIES O F THE OTTOMAN TURKS 1300-1774, Osprey Publishing, Oxford, 1983.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 1

Η εξένεροη και

ίιίζ ω ν ο / έτΌΊμοι%να αντιμετω π ίσουν το υ ρ κ ική δύναμη. ν

6 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ II

ΛΑΜΠΡΟΣ ΤΑΓΚΑΣ Κατά ιη διάρκεια ίου Α’ Βαλκανικού ΠοΠέμου και αυέσωα μετά ιην απελευθέρωση me Θεσσαλονίκης otic

26 Οκτωβρίου 1912, η εθνική προσπάθεια

επικεντρώθηκε οτο Μέτωπο Ηπείρου το οποίο κατείχε δευτερεύοντα ρόλο μέχρι τη στιγμή εκείνη. Οι ελληνικές δυνάμεις θα έπρεπε να προελάσουν ταχύτατα μέχρι τη γραμμή που είχ ε οριστεί üjc βόρειο όριο των εθνικώ ν διεκδικήσεων: από τα Ακροκεραύνια όρη μέχρι και την Κορυτοά. Κατά συνέπεια, otic αρχές Νοεμβρίου, δόθηκε η εντολή για απόβαση μικρής εθελοντικής δύναμης πίσω από τις τουρκικές γραμμές άμυνας, στην παράκτια ζώνη της Χειμάρρας. Την ευκαιρία αυτή δεν άιρηοαν ανεκμετάλλευτη οι υπερήφανοι Χειμαρριώτες που με επικεφαλής τον Σπυρίδωνα Σπυρομήλιο ενεπλάκηοαν οε έναν επίμονο πατριωτικό αγώνα,

Ο τα γμ α τά ρ χ η ς Χω ροφυλακής Σπυρίδω ν Σπ υρ ομ ήλιος μπροστά από την π ατρογονική το υ οικεία.

αγνοώντας τις συνεχείς εχθρικές πιέσεις. τις 5 Οκτωβρίου 1912 κηρύχθη­ να σημειωθεί ότι τα στρατηγικά σχέδια κε ο πόλεμος κατά της Οθωμα­ του Επιτελείου για τη διεξαγωγή των νικής Αυτοκρατορίας, ο οποίος πολεμικών επιχειρήσεων στο Μέτωπο έμεινε γνωστός ως Α' Βαλκανι­ Ηπείρου προκάλεσαν σοβαρή διάσταση κός. Ενώ η προέλαση του Ελλη­ μεταξύ του Βενιζέλου και ορισμένων δι­ νικού Στρατού υπήρξε ραγδαία στοπλωματών κύ­ του, κυρίως του Ιωνα Δραριο μέτωπο των επιχειρήσεων -στη γούμη και του Αντώνιου Σαχτούρη. Ο Θεσσαλία και εν συνεχεία στη Μ ακεδο­ τελευτα ίο ς υπήρξε και πολιτικός σύμ­ νία-, από την άλλη πλευρά, στην Ηπει­ βουλος του αρχηγού του Στρατού Ηπεί­ ρο, η ελληνική κυβέρνηση διέθεσ ε μό­ ρου. Από την έναρξη των επιχειρήσεων νο μικρό τμήμα των ενόπλων δυνάμεων. ο Σαχτούρης είχε υποστηρίξει ότι τα Ακολούθως, οι εντολές που είχε λάβει ο πολεμικά σχέδια θα έπρεπε να τροπο­ αρχηγός του Στρατού Ηπείρου, αντι­ ποιηθούν. Το ενδιαφέρον του εστιαζό­ στράτηγος Κωνσταντίνος Σαπουντζά- ταν πάντα στην Ηπειρο και ακολούθως κης, περιελάμβαναν την εξασφάλιση το σχέδιό του προέβλεπε ότι η κύρια ε­ της μεθορίου με ταυτόχρονη ανάληψη πίθεση θα έπρεπε να εκδηλω θεί με κε­ περιορισμένης επ ιθετικής δραστηριό­ ραυνοβόλο κατάκτηση της Ηπείρου, τητας. Ομως, παρόλη τη ν εκ εί αριθμητι­ ενώ αμέσως μετά οι κυριότερες δυνά­ κή υπεροχή των Τούρκων, οι ελληνικές μεις θα έπρεπε να κατευθυνθούν προς δυνάμεις κατάφεραν να απελευθερώ­ Μακεδονία. σουν την περιοχή της Πρέβεζας και να Πάντως, μετά την απελευθέρωση περιορίσουν τα εχθρικά τμήματα γύρω τη ς Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου) και από τα Ιωάννινα. καθώς στο Μέτωπο Ηπείρου ο αγώνας Σε αυτό το σημείο κρίνεται σκόπιμο εξελισσόταν σταδιακά σε επ ιθετικός, η

Σ

οθωμανική πλευρά δήλωσε εσπευσμέ­ να ό τι δέχεται τη ν έναρξη διαπραγμα­ τεύσεω ν με σκοπό την κατάπαυση των εχθροπραξιών. Η ελληνική κυβέρνηση αντιλήφ θηκε τους κινδύνους των τουρκικών προθέσεων σχετικά με τη σύναψη ανακωχής, οι οποίες προκάλε­ σαν αλυσιδωτές αντιδράσεις στην ελ­ ληνική ηγεσία. Το Μέτωπο Ηπείρου χρειαζόταν επειγόντως ενισχύσεις, αλ­ λά και γενικότερα δυναμικές πρωτο­ βουλίες. Φυοικά, η σκέψη και μόνο για ανακωχή θα ήταν δυνατή, μόνο εφόσον προηγουμένως ο Ελληνικός Στρατός είχε προωθηθεί αρκετά και καταλάβει ολόκληρη την περιοχή μέχρι τα βόρεια όρια των εθνικών διεκδικήσεων. Η εν λόγω ζώνη ενσωμάτωνε τις περιοχές που κατοικούντο από συμπαγείς ομο­ γενείς πληθυσμούς, και εκτεινόταν από τα Ακροκεραύνια όρη, στις ακτές του Ιονίου, βόρεια τη ς Κέρκυρας, μέχρι και το οροπέδιο της Κορυτσάς, στην ενδοχώρα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 3

Ο «Α ρχηγός Χ εψ ά ρ ρ α ς» , Σπυρίδων Σ π υρομήλιος, σ την είσ οδο του κάσ τρο υ τη ς πόλης μ α ζί μ ε ομάδα Χειμαρριω τώ ν, κατά την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων.

Υπό αυτό το πρίσμα και προ του κίν­ δυνου να υπογράφει η ανακωχή χωρίς να έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο Μέτωπο της Ηπείρου, ο Βενιζέλος ήταν πρόθυμος να εγκρίνει μεμονωμένες επι­ θ ετικ ές ενέργειες που θα είχαν ως σκοπό τη διείσδυση ελληνικών δυνάμεων στην αποκομμένη από τα οθωμανικά κέντρα -όμως ακόμη υπό οθωμανικό έλεγχ ο - πε­ ριοχή πέριξ και βόρεια των Ιωαννίνων. Το σκεπτικό αυτών των ενεργειών ήταν να υποστηριχθεί, κατά κύριο λόγο, η ίδια η πολιορκία της πόλης, αλλά και η μετέπειτα προέλαση του κύριου σώματος του Ελληνικού Στρατού βορειότερα. Ηδη, από τις 21 Οκτωβρίου, το Αρχη­ γείο Στρατού Ηπείρου είχε π ροτείνει την κατάληψη των περιφερειών Δελβίνου και Αργυροκάστρου, ώστε να ολοκληρωθεί από ξηρά και θάλασσα ο αποκλεισμός των Ιωαννίνων. Ο Βενιζέλος ενέκρινε αρ­ χικά την επιχείρηση για την κατάληψη του Αργυροκάστρου. Ομως, κατά τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου, όταν η Τουρκία ζήτησε ανακωχή, αποφάσισε, α­ ν τί του Αργυροκάστρου, να καταληφ θεί το συντομότερο δυνατό η Χειμάρρα (1) που βρισκόταν στο απώτατο βορειοδυτι­ κό σημείο των ελληνικών διεκδικήσεων.

χης Χωροφυλακής Σπυρίδων Σπυρομή­ λιος, βετεράνος μακεδονομάχος και γό­ νος επιφανούς χειμαρριώ τικης οικογένει­ ας με σημαντική προσφορά στους εθ ν ι­ κούς αγώνες. Αμέσως μετά την έναρξη των πολεμι­ κών επιχειρήσεων, από τις 8 Οκτωβρίου, είχε επιβληθεί ναυτικός αποκλεισμός των παραλίων της Ηπείρου, από την Πρέβεζα μέχρι και το Βουθρωτό, με σκοπό την παρεμπόδιση του ανεφοδιασμού των εχθρι­ κών τμημάτων στην περιοχή. Μέχρι εκ ε ί­ νη τη στιγμή, η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε επιχειρήσει να επ εκτείνει τον θαλάσ­ σιο αποκλεισμό βορειότερα του Βουθρωτού, ενώ σκέψεις για επέκτασή του μέχρι και τον Αυλώνα, στο νότιο άκρο των α­ κτών της Αδριατικής, θα έπρεπε να συνυ­ πολογίσουν και πιθανές ιταλικές και αυ­ στριακές αντιδράσεις. Πάντως, κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού πραγματοποιήθηκαν διάφορες προσπάθειες από αυστροουγγαρικά και ιταλικά εμπορικά πλοία προκειμένου να «σπάσει» ο κλοιός προς άτυπη υποστήριξη των τουρκαλβανικών ομάδων. Ηδη από τις αρχές Οκτωβρίου του 1912, ο Σπυρομήλιος είχε μεταβεί στην Κέρκυρα. Στα καθήκοντα που είχε επι­ φ ορτιστεί περιλαμβάνονταν, κατά κύριο λόγο, ο σταδιακός εξοπλισμός των κατοί­ κων των βόρειων περιοχών της Ηπείρου και η οργάνωση εθελοντικώ ν σωμάτων. Επιπρόσθετα, είχε λάβει εντολή να έλ θ ει σε επαφή και με μουσουλμάνους Αλβα­ νούς προκρίτους (μπέηδες και αγάδες) από την ευρύτερη περιοχή με σκοπό την, κατά το δυνατόν, εκούσια υποταγή τους

στις ελληνικές δυνάμεις και την «από κοι­ νού» εξέγερση κατά των Τούρκων. Παράλ­ ληλα, δόθηκε εντολή στον αρχηγό του Στρατού Ηπείρου να παράσχει στον Σπυρομήλιο κάθε δυνατή βοήθεια για την εκ­ πλήρωση των αποστολών αυτών. Ο Σπυρομήλιος γνώριζε το αλβανικό ζήτημα κατά τη διάρκεια των διαπραγμα­ τεύσεων: αποσχιστικές τάσεις κατά της Πύλης και τάσεις ανεξαρτησίας δεν έβρι­ σκαν καμία σοβαρή απήχηση μεταξύ των Αλβανών. Αυτό οφειλόταν, βέβαια, στο γε­ γονός ότι ακόμη δεν βρίσκονταν υπό την επήρεια της ιταλικής και αυστριακής προ­ παγάνδας. Από την άλλη πλευρά, υπήρ­ ξαν πιστά αφοσιωμένοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ η πλειονότητά τους στην περιοχή και ιδιαίτερα ομάδες Λιάπηδων και Τσάμηδων έτρεφ αν ανθελληνικά αισθήματα, ενώ είχαν ήδη σχηματίσει ά­ τα κτες ομάδες που πολεμούσαν εναντίον του Ελληνικού Στρατού και των ελληνι­ κών εθελοντικώ ν σωμάτων, καίγοντας και καταστρέφοντας επίσης χωριά στις πε­ ριοχές Παραμυθιάς και Φαναριού Θε­ σπρωτίας. Παρόλα αυτά, ύστερα από συ­ νεννοήσεις του Σπυρομήλιου, οι οποίες ξεκίνησαν από τις 17 Οκτωβρίου, ορισμέ­ νοι Τουρκαλβανοί μπέηδες στις επαρχίες Δελβίνου, Αργυροκάστρου, Χειμάρρας και Μαργαριτίου φαίνονταν έτο ιμ ο ι να α­ ποδεχθούν τη ν ελληνική επικυριαρχία, για να απαλλαγούν και από την αναρχία τη ν ρποία συνεπαγόταν η σκιώδης οθω­ μανική εξουσία. Μόνος όρος που έ θ ε ­ σαν ήταν να π ραγματοποιηθεί η κατάλη­ ψη και να δ ια τη ρ η θ εί, εν συνεχεία, ο έ ­ λεγχος τη ς περιοχής από τα κτικά τμ ή ­

ΠΡΟΠΑΡΛΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Στην Ηπειρο είχε οργανωθεί αξιόλο­ γος προαπελευθερωτικός αγώνας που επισήμως είχε ξεκινήσει το 1906, με την ί­ δρυση του Ηπειρωτικού Κομιτάτου. Η δραστηριότητα του τελευταίο υ περιελάμβανε τη διανομή οπλισμού σε ολόκλη­ ρη την περιοχή που εκτεινό ταν από την Πρέβεζα ως τη Χειμάρρα, καθώς και την οργάνωση ενόπλων τμημάτων με κύριο σκοπό την ασφάλεια του άμαχου πληθυ­ σμού και την αποτροπή των θηριωδιών από μουσουλμανικές ομάδες ατάκτων. Από τα σημαντικότερα οργανωτικά σ τε­ λέχη της οργάνωσης υπήρξε ο ταγματάρ­

6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 όρμ ος τη ς Σπ ηλιάς, το 1940, επ ίνειο τη ς Χ ειμά ρ ρα ς, όπου αποβιβάστηκε ε θ ελ ο ν τικ ή δύναμη υπό το ν Σ π υρομήλιο, το πρωί τη ς 5ης Ν ο εμ β ρ ίο υ 1912. Σύμφω να μ ε τις εκ τιμ ή σ εις το υ τε λ ε υ τα ίο υ , η α π ελ ευ θέρ ω σ η τη ς Χ ειμά ρ ρα ς 9 α α π ο τελο ύσ ε μια εύ κ ο λη υπ όθεση. Π ρ ά γμ α τι, η γαλανόλευκη κ υ μ ά τιζ ε σ το διο ικ ητή ριο το μ ε σ η μ έρ ι εκ είνη ς τη ς η μ έρ ας.

.ν

ματα του Ελληνικού Στρατού. Επιπρόσθετα, η ελληνική κυβέρνηση επιθυμούσε να συνεχιστούν οι εν λόγω προσεγγίσεις με σκοπό να ενθαρρυνθούν και μαζικές λιποταξίες Αλβανών στρατιωτών του Οθωμανικού Στρατού πέριξ των Ιωαννίνων, προκειμένου ακολού­ θως να εξασθενήσει η εκεί άμυνα. Παράλ­ ληλα, όμως, η κυβέρνηση ήταν τό τε ενή ­ μερη ότι ο Αλβανός μπέης του Αυλώνα, Ισμαήλ Κεμάλ, σκεπτόταν να κηρύξει την αλβανική ανεξαρτησία σε συνεννόηση με αυστριακούς και ιταλικούς παράγοντες. Υπό αυτές τις συνθήκες, στις 2 Νοεμ­ βρίου, διαβιβάστηκε διαταγή με την ο­ ποία ο Ελληνας πρωθυπουργός έκρινε «πολιτικώς σκόπιμον να καταληφθή το ταχύτερον Χιμάρα και να υψωθή εκεί Ελληνική Σημαία. Προς τον σκοπόν το ύ ­ τον δύνασθε να διαθέσητε εθελοντικόν τι Σώμα αποβιβαζόμενον διά θαλάσσης εις Χιμάραν υπό την ηγεσίαν αυτού του Σπυρομήλιου. Το πράγμα ευκταίον, αν εί­ ναι δυνατόν να γίνη μέχρις της Κυριακής (3 Νοεμβρίου), λαμβανομένου υπ’ όψιν ό τι η Πύλη εζήτησε απ’ ευθείας ανακω­ χήν, διά να διαπραγματευθή τους προκα­ ταρκτικούς όρους της ειρήνης, συμφέ­ ρον δε έχομεν κατά την ανακωχήν ταύτην η δράσις μας να είναι γνωστόν να έχη επεκταθή μέχρι του βορείου μέρους της διεκδικήσεως μας. Μόλις αναχωρήση διά θαλάσσης διά Χιμάραν Σώμα, δύνασθε να μοι αναγγείλητε την κατάληψιν ως γενομένην ήδη, ίνα γνωσθή δημοσία διά του Τύπου». Η εντολή έφθασε αστραπιαία στον Σπυρομήλιο που βρισκόταν στην Κέρκυρα οργανώνοντας εθελοντικά τμή­ ματα. Μάλιστα, στις 3 Νοεμβρίου, τα τμή­ ματά του ενισχύθηκαν περαιτέρω με 200 εθ ελοντές από την Κρήτη που μεταφ έρ­ θηκαν με τον ατμομυοδρόμωνα (2) «Αχε­ λώο» από την Κόπραινα της Αρτας. Σε διαβουλεύσεις της τελευταίας στιγμής και σε αντίθεση με το Υπουργείο Στρατιωτικών, το Αρχηγείο Στρατού Ηπεί­ ρου έτρεφ ε μεγαλεπήβολα σχέδια και μά­ λιστα θεωρούσε δυνατή την προώθηση των σωμάτων της Κέρκυρας, μετά την α­ πόβαση στη Χειμάρρα, προς το Δέλβινο και το Αργυρόκαστρο. Πάντως, κατά την ανταλλαγή απόψεων και ενώ όλα ήταν έ­ τοιμα για την έναρξη της αποβατικής ε­ νέργειας, ο νομάρχης της Κέρκυρας «τορπίλισε» την όλη προσπάθεια, αναφέροντας τηλεγραφικώς στο Υπουργείο ότι οιαδήποτε επιχείρηση στην παράκτια πε­ ριοχή της Χειμάρρας θα προκαλούσε μα­ ζικές επιδρομές και βαρβαρότητες των μουσουλμάνων κατά των ελληνικών χω­ ριών τη ς ευρύτερης περιοχής, σε περί­ πτωση που αυτά δεν απελευθερώνονταν

Ε Λ ^ Α Ζ - Ό ά τμο μ υο 0 ρ ό μ ω ν''Ά χ ελλώ ο ς„

GRECE - La CorveHe ä vapeur "Achef/oos:

Ο ατμο μυ οδ ρό μω ν «Α χελώ ος» που υ π ο σ τή ριξε τις επ ιχειρ ήσ εις στη Χ ειμά ρ ρα και στην ευ ρ ύ τε ρ η περιοχή το υ Ιονίου.

εγκαίρως. Κατόπιν τούτου, το Υπουργείο αναγκάστηκε να αναβάλει, μέχρι νεωτέρας διαταγής, το εν λόγω εγχείρημα. Ο Σπυρομήλιος, όμως, εκνευρισμένος από την απρόβλεπτη αυτήν τροπή των γε­ γονότων, έκρινε σκόπιμο να παρέμβει α­ ποφασιστικά. Με αναφορά που απέστειλε απευθείας προς το Υπουργείο, διασαφή­ νισε ότι, σύμφωνα με έγκυρες πληροφο­ ρίες που δ ιέθ ετε, η Χειμάρρα θα παραδιδόταν αμέσως και αμαχητί στα τμήματά του. Η έγκριση προς το αίτημα του Σπυ­ ρομήλιου ήλθε αμέσως, ενώ ακολούθως έλαβε σαφή εντολή, στις 4 Νοεμβρίου, να αποβιβαστεί με όλες τις διατιθέμενες δυ­ νάμεις το επόμενο πρωί.

ΑΠΟΒΑΣΗ ΚΑΙ ΑΠΕΑΕΥΘΕΡΟΣΗ Το πρωί τη ς 5ης Νοεμβρίου, τα ένο­ πλα τμήματα επιβιβάστηκαν στους ατμομυοδρόμωνες «Ευρώτα», «Αχελώο» και «Πηνειό» και κατευθύνθηκαν στον όρμο της Σπηλιάς, το επίνειο της Χειμάρρας. Παράλληλα, τα σκάφη της Μοίρας Ιονίου παρείχαν συνεχή υποστήριξη περιπολώντας στην ευρύτερη περιοχή των ηπειρω­ τικών παραλίων μέχρι και τον Αυλώνα. Η αποβίβαση των τμημάτων ξεκίνησε στις 07.30 δίχως να παρουσιαστεί η παραμικρή δυσκολία, ενώ δεν παρατηρήθηκε η οποιαδήποτε εχθρική παρουσία. Χωρίς αναμο­ νή, τα ένοπλα τμήματα υπό τον Σπυρομή­ λιο κατευθύνθηκαν με στόχο την κύκλω­ ση της κωμόπολης και ιδιαίτερα του διοι­ κητηρίου όπου έδρευε η οθωμανική φρουρά. Γι’ αυτόν τον σκοπό το αποβατικό απόσπασμα χωρίστηκε σε δύο τμήμα­

τα: το 1ο, υπό τον ανθυπομοίραρχο Ιωάν­ νη Γκισερλή και τον προερχόμενο από την Κρήτη οπλαρχηγό Παπαγιαννάκη, αποτελούμενο από πεζοναύτες του Βασιλικού Ναυτικού καθώς και από εθ ελο ντές -κ υ ­ ρίως Κρητικούς-, βάδισε προς την πόλη της Χειμάρρας προκειμένου να την προ­ σεγγίσει από τα νότια. Το 2ο τμήμα, υπό τον ενωμοτάρχη Μαρκόπουλο, το οποίο αποτελείτο από ντόπιους Χειμαρριώτες εθελοντές, κινήθηκε προκειμένου να εισ έλθει από τα βόρεια. Βάσει του σχεδίου, το 2ο τμήμα ακο­ λούθησε σχετικά συντομότερη διαδρομή έχοντας ως αντικειμενικό σκοπό να κατα­ λάβει το διοικητήριο της πόλης. Μόλις, ό­ μως, προσέγγισε το κτίριο, δέχθηκε πυρά από την ολιγάριθμη οθωμανική φρουρά και τους Τούρκους υπαλλήλους οι οποίοι είχαν καταφύγει στον μικρό στρατώνα που βρισκόταν ακριβώς δίπλα από το διοι­ κητήριο. Αυτό, όμως, δεν ήταν αρκετό για να ανακόψει τους ένοπλους Χειμαρριώτες που έλαβαν αμέσως επιπρόσθετες ε­ νισχύσεις από τους συμπατριώτες τους, οι οποίοι, παρόλο που δεν ανήκαν στο αποβατικό σώμα, ενεργοποιήθηκαν ταχέ­ ως υπό τον Ιωάννη Σπυρομήλιο. Η τουρκι­ κή φρουρά, αποκλεισμένη πλέον από ό­ λες τις κατευθύνσεις, δεν δ ιέθ ετε εναλ­ λακτικές επιλογές, πέραν της παράδο­ σης. Υστερα από συμπλοκή συνολικής διάρκειας μισής ώρας, οι Τούρκοι δήλω­ σαν ό τι θα παραδίδονταν παρουσία Ελλη­ να αξιωματικού. Για τον σκοπό αυτόν προσ έτρεξε ο Γκισερλής. Ετσι, ύστερα από αυτήν τη σύντομη αψιμαχία, από την ο­ ποία σκοτώθηκαν τρ εις Τούρκοι, ενώ από την ελληνική πλευρά σημειώθηκε μόνο ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 5

κηρύσσω αυτήν ελευθέραν ως αναπόσπαστον τμήμα της μίας και αδιαιρέτου μεγάλης Ελληνικής Πατρίδος. Πληρούται ούτω ο πόθος πολλών γενεών αίτινες επότισαν την γην ταύτην με το αίμα των και προσέφερον εις την πατρίδα τας μεγαλυτέρας των θυσιών...». Επιπρόσθετα, καλούσε όλους τους συμπατριώτες του στα όπλα για να αποτελέσουν αντάξιους απόγονους των ηρωικών προγόνων τους. Μόλις έγινε γνωστή η απελευθέρωση της Χειμάρρας από τις δυνάμεις του Σπυρομήλιου, οι πρόκριτοι των γειτονικών χωριών που συναποτελούσαν την επαρχία της Χειμάρρας (Παλιάσσα, Δρυμάδες, Κούδεσι, Βούνο και Κηπαρό), μαζί με ένο­ πλα τμήματά τους, έσπευσαν στη ΧειμάρΑποψη των Αγίων Σ α ρ ά ντα κατά την εποχή των επιχειρήσεων.

τραυματισμός ενός Χειμαρριώτη, κατελήφθη το διοικητήριο τη ς Χειμάρρας. Οι παραδοθέντες Τούρκοι (19 στρατιώ τες και 13 πολιτικοί υπάλληλοι) εστάλησαν αιχμά­ λωτοι στην Κέρκυρα. Κατά συνέπεια ήδη από τις 16.30, ύ­ στερα από την προαναφερθείσα σύντομη συμπλοκή, είχε αποτιναχθεί κάθε ίχνος τουρκικού ζυγού στη Χειμάρρα. Πολύ σύ­ ντομα, ο επικεφαλής της επιχείρησης, Σπύρος Σπυρομήλιος, εισήλθε στο διοι­ κητήριο όπου ύψωσε την ελληνική ση­ μαία εν μέσω απερίγραπτου παραληρήμα­ τος χαράς και εθνικού ενθουσιασμού των κατοίκων. Εντός τη ς ημέρας εξέδωσε προκήρυξη προς τους Χειμαρριώτες, με την οποία τους γνώριζε ότι: «Καταλαμβά­ νουν εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλή­ νων Γεωργίου του Α’ και της Ελληνικής Κυβερνήσεως την Επαρχίαν Χειμάρρας, Εικόνα από την κ α τεσ τρ α μ μ έν η , από το υρ καλβα νικές ο μ ά δ ες, Μονή Αγίων Σαρ ά ντα , πλησίον το υ ομώνυμου οικισμού. Υστερα από τη ν απ οτυχημένη προώθηση το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικο ύ από το υ ς Αγίους Σ αρ ά ντα προς το Δ έλ β ινο , η περιοχή π αρ αδ όθηκε σ την κ α τα σ τρ ο φ ικ ή μανία των ά τακτω ν ομάδων. Παρόλα α υ τά , ο Σπ υρ ομ ήλιος και οι δ υ νάμ εις στη Χειμά ρρα α ρνήθηκαν να ακο λου θήσ ο υ ν τη δ ια τα γή αποχώρησης και συνέχισαν τον αγώνα.

k

6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ρα και δήλωσαν ότι τάσσονταν στο πλευ-

ΧΕΙΜΑΡΡΑ - ΣΥΝΕΧΗΣ ΕΣΤΙΑ ΕΙΕΓΕΡΣΕΠΝ Η ιστορία της περιοχής κατά την Τουρκοκρατία δεν διαφέρει σημαντικά από αυτήν των κύριων κέντρων αντίστασης του Ελληνισμού, και ιδιαίτερα της Μάνης, του Ιουλίου και των Σφακιών. Οι Χειμαρριώτες τελούσαν υπό καθεστώς αυτονομίας και ουσιαστικά δεν υποτάχθηκαν ποτέ πλήρως στον οθωμανικό ζυγό. Παρόλο που η Υψηλή Πύλη τους είχε προσφέρει σειρά προνομίων, αυτά δεν αποδείχθηκαν αρκετά ώστε να κατευνάσουν την αγωνιστική τους ορμή. Πολεμικές προσπάθειες κατά του σουλτάνου σημειώθηκαν με κάθε ευκαιρία, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκό­ ταν σε πολεμικές περιπέτειες με διάφορες ευρωπαϊκές δυνάμεις (1537-1540,1571,16841699,1715-1718 και κατά τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους του 18ου αιώνα). Τα τουρκικά αντίποινα υπήρξαν σκληρά και ερήμωσαν σε μεγάλο βαθμό τον τόπο, ενώ στον επιχειρούμενο εξισλαμισμό τελικά αντιστάθηκε ο κύριος πυρήνας της περιοχής ο οποίος αποτελείτο από την ίδια τη Χειμάρρα και επτά ακόμη χωριά. Μεγάλος αριθμός Χειμαρριωτών είχε ενισχύσει τους ευρωπαϊκούς στρατούς εκεί­ νης της εποχής, ενώ φυσικά δεν ήταν λίγοι οι μυημένοι στη Φιλική Εταιρία. Τμήμα της περιοχής υπέστη σημαντικές καταστροφές από την πολιτική του Αλή πασά, ο οποίος ό­ μως δεν κατάφερε τελικά να κυριαρχήσει στο μεγαλύτερο μέρος της. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, οι Χειμαρριώτες έσπευσαν να συνδρά­ μουν τους εθνικούς αγώνες με κάθε μέσο, ιδιαίτερα τις επιχειρήσεις στις Παραδουνά­ βιες Ηγεμονίες και αργότερα στη Στερεά Ελλάδα. Χαρακτηριστική υπήρξε η συνεισφο­ ρά τμήματος Χειμαρριωτών με επικεφαλής τους αδελφούς Ζάχο, Νίκο και Σπύρο Μήλιο κατά την τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου. Επιπλέον, ο Σπύρος Μήλιος αναδείχθηκε σε εξέχουσα στρατιωτική και πολιτική προσωπικότητα της Ελλάδας του 19ου αι­ ώνα, ενώ και πολλοί ακόμη Χειμαρριώτες κατέλαβαν υψηλά αξιώματα στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού. Η Χειμάρρα ύψωσε και πάλι τη σημαία της επανάστασης κατά την εξέγερση του 1854 στον ηπειρωτικό χώρο. Υπήρξε η πρώτη περιοχή στη Βόρειο Ηπειρο που απελευθερώ­ θηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, και ακολούθως η πρώτη περιοχή που ανακήρυξε την αυτονομία της ενάντια στην επιδίκαση της περιοχής στη νεοσύστατη Αλβανία. Οι αντιπρόσωποι της Χειμάρρας υπήρξαν οι μόνοι Βορειοηπειρώτες που αντέδρασαν επί­ μονα ενάντια στο «Πρωτόκολλο της Κέρκυρας», το οποίο αναγνώριζε τη Βόρειο Ηπειρο ως καθόλα αυτόνομο τμήμα εντός της Αλβανίας, θεωρώντας το μη βιώσιμο και ζητω­ κραυγάζοντας υπέρ της Ενωσης με την Ελλάδα ως της μόνης ουσιαστικά λύσης. Οι αγώνες συνεχίστηκαν με κάθε ευκαιρία και τρόπο: διαμαρτυρίες για την επίτευ­ ξη της διατήρησης των παλαιών προνομίων της οθωμανικής εποχής, για την επαναλει­ τουργία της τοπικής ελληνικής εκπαίδευσης (δεκαετία 1930), κατά της εγκαθίδρυσης του καθεστώτος της σοσιαλιστικής δημοκρατίας (1945). Το 1940, όπως και η υπόλοιπη Βόρειος Ηπειρος, απελευθερώθηκε για μία ακόμη φορά. Ορισμένες από τις διαμαρτυρίες των τοπικών παραγόντων σε πιο πρόσφατες επο­ χές περιελάμβαναν την επαναλειτουργία ελληνικού σχολείου, της λεγάμενης Ακροκεραυνείου Σχολής, την οποία είχε ιδρύσει ο Κοσμάς ο Αιτωλός, στόχος που επιτεύχθηκε τελικά το 2006, καθώς και μαζικές διαμαρτυρίες για τον σεβασμό θεμελιωδών ανθρωπί­ νων και εθνικών δικαιωμάτων, οι οποίες κορυφώθηκαν το 2008 και το 2010.

ρό του με σκοπό να συνδράμουν στην α­ πελευθέρωση και των υπόλοιπων υπό­ δουλων Ηπειρωτών αδελφών τους. Παράλληλα, ο Σπυρομήλιος εξέδωσε και προκήρυξη προς τους μουσουλμά­ νους της ευρύτερης περιοχής, με την ο­ ποία τους παρότρυνε να ταχθούν στο πλευρό του, ώστε ακολούθως ο Ελληνι­ κός Στρατός να τους παράσχει ευνομία και πλήρη ισοπολιτεία σύμφωνα με τους νόμους της Ελλάδας. Ο Σπυρομήλιος είχε μεταβιβάσει στους άνδρες του εντολές για τη ν αποφυγή, κατά το δυνατόν, αψι­ μαχιών και αντεκδικήσεων σε βάρος των γειτονικώ ν μουσουλμανικών χωριών, προκειμένου να προσεταιριστούν τους κατοί­ κους τους ευκολότερα και με ειρηνικό τρόπο.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΟΥ ΘΥΛΑΚΑ Με τη δημιουργία ελληνικής διο ίκη ­ σης στα χωριά της περιοχής, ο Σπυρομή­ λιος συγκέντρωσε στα χέρια του όλες τις εξουσίες, στρατιωτικού και πολιτικού χα­ ρακτήρα, ως «Αρχηγός Χειμάρρας», ενώ στην ελληνική διοίκηση υποτάχθηκαν εκουσίως και ορισμένα γειτο νικά μου­ σουλμανικά χωριά της περιοχής. Ετσι, ο Σπυρομήλιος επιδόθηκε στην οργάνωση και γενικότερα στη διοικητική μέριμνα της απελευθερωθείσας περιο­ χής. Εδωσε εντολή στα σώματα των Κρητών οπλαρχηγών Παπαγιαννάκη και Γαλερού, δύναμης συνολικά 100 ανδρών, να κατευθυνθούν προς την Παλιάσσα και να καταλάβουν τη στρατηγική τοποθεσία στον αυχένα του Λογαρά, δηλαδή το βό­ ρειο σημείο της επαρχίας Χειμάρρας. Το συγκεκριμένο πέρασμα αποτελούσε και τη μοναδική χερσαία δίοδο μεταξύ της Χειμάρρας και του Αυλώνα, από τη ν οποία αναμενόταν πιθανή εισβολή τουρκαλβανικών ομάδων. Ενα δεύτερο ένοπλο τμ ή ­ μα κα τευθύνθηκε κοντά στο χωριό Πύλιουρι (3) και πλησίον του Πανόρμου με σκοπό να περιφρουρήσει τα νότια περά­ σματα της επαρχίας. Επιπλέον, για τις α­ νάγκες του αποβατικού αποσπάσματος οργανώθηκε σταθμός εφοδιασμού στην Κέρκυρα. Η εχθρική αντίδραση δεν άργησε να εκδηλωθεί. Προς έκπληξη του αποσπά­ σματος που ανέλαβε τη φύλαξη του βό­ ρειου ορίου της περιοχής, ο αυχένας του Λογαρά είχε ήδη καταληφ θεί από ομάδες Τουρκαλβανών που ελάμβαναν διαταγές από τους Αλβανούς μπέηδες του Αυλώνα. Οι τελευ τα ίο ι δεν ήταν πλέον δ ια τεθ ειμ έ­ νοι να υποστηρίξουν τα συμφέροντα της

Χ ά ρ τη ς τη ς π ροέλασης το υ Ελληνικού Σ τρ α το ύ σ την Η π ειρο. Η απόβαση μικρών εθ ελο ντικ ώ ν τμ ημά τω ν σ τη Χ ειμά ρ ρα σ κόπ ευε σ τη δη μιο υ ργία ελληνικο ύ θύ λ α κ α στα μ ε τό π ισ θ εν των οθωμανικώ ν γραμμών (ΓΕΣ/ΔΙΣ).

καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατο­ ρίας. Αντιθέτως επικρατούσαν δειλές φω­ νές μεταξύ τους ότι έπρεπε τελικά να δημιουργηθεί μια αυτόνομη αλβανική οντό­ τητα, κατεύθυνση που υποστήριζε εντο ­ νότατα η ιταλική και αυστριακή εξωτερική πολιτική. Παρόλα αυτά, οι συγκεκριμένοι Αλβα­ νοί μπέηδες επέμεναν ακόμη στις αρχι­ κές υποσχέσεις προς τον Σπυρομήλιο, ότι δηλαδή θα παραδίδονταν μόνο σε περί­ πτωση κατά την οποία τα κτικά ελληνικά στρατεύματα θα έλεγχαν την περιοχή του Αυλώνα. Ο εν λόγω όρος υπήρξε κατά τα φαινόμενα λογικός, εφόσον, όπως υπο­ στήριζαν, υπήρχε ο φόβος επιθέσεων από συμπατριώτες τους όμορων περιοχών, ό­ πως και Αλβανών λιποτακτών του Οθωμα­ νικού Στρατού, καθώς θα εκλάμβαναν τ έ ­ τοιου είδους συμμαχία ως «προδοσία».

Πάντως, ο Σπυρομήλιος διέβλεπε ότι οι μουσουλμάνοι τη ς περιοχής του μέχρι και τον Αυλώνα, οι οποίοι έδειχναν εκείνη τη στιγμή πρόθυμοι να παραδοθούν, θα άλλαζαν σύντομα διαθέσεις και θα επιχει­ ρούσαν να καταλάβουν τη Χειμάρρα, η ο­ ποία πλέον αποτελούσε και κατάλληλη βάση για την προέλαση των ελληνικών δυνάμεων προς τις π εριφ έρειες Αυλώνα και Αργυροκάστρου. Οι πρώτες κινήσεις για την ανακήρυξη της αλβανικής ανεξαρ­ τησίας, καθώς και οι αναμενόμενες εξελί­ ξεις από την επικείμενη τουρκική συνθη­ κολόγηση, έπεισαν την ελληνική κυβέρ­ νηση ότι ήταν πλέον αναγκαία και η κατά­ ληψη του Αυλώνα. Προς διασφάλιση του θύλακα της Χει­ μάρρας αλλά και την κατάληψη του Αυλώ­ να, σύμφωνα με αντίστοιχα σχέδια που εί­ χαν υποβληθεί και παλαιότερα, ο Σπυρο-

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA I 6 7

Χ άρ τη ς των κινήσεων των ελληνικώ ν τμημά τω ν στις 5-6 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1912. Αμέσω ς μ ε τά την α π ελ ευ θέρ ω σ η το υ κύρ ιο υ οικισμού τη ς π εριοχής, εσ τάλησ α ν ένοπ λες φ ρ ο υ ρ ές στις κ εν τρ ικ ές διόδους (Λ ογαράς και Π ύ λιο υ ρ ι) που οδηγούσαν στη Χ ειμά ρ ρα (ΓΕΣ/ΔΙΣ).

μήλιος αιτήθηκε προς το Αρχηγείο του Στρατού Ηπείρου ενισχύσεις τακτικού στρατού. Συγκεκριμένα, ζήτησε τη συν­ δρομή δύο έως τριών λόχων ευζώνων, κα­ θώς και 100 χωροφυλάκων. Το συγκεκρι­ μένο αίτημα μεταβιβάστηκε, στις 10 Νο­ εμβρίου, από τον αρχηγό του Στρατού Ηπείρου προς το Υπουργείο, τονίζοντας ό τι ο ίδιος αδυνατεί να διαθέσει δικές του δυνάμεις. Τελικά, οι δυνάμεις της Χειμάρρας ενισχύθηκαν μόνο με έναν λόχο πεζικού αποτελούμενο από 100 στρατιώτες που προέρχονταν από τη φρουρά της Κέρκυ­ ρας. Ο τελευτα ίος αποβιβάστηκε στον όρμο της Σπηλιάς στις 13 Νοεμβρίου. Επι­ πρόσθετα και προκειμένου διασφαλιστεί ο έλεγχος του προγεφυρώματος που είχε δημιουργηθεί στην επαρχία Χειμάρρας, εστάλησαν 500 όπλα και 150.000 φυσίγγια για τον εξοπλισμό του τοπικού πληθυ­ σμού που ήταν πρόθυμος να συνδράμει ενεργά.

6 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΠΟΚΡΟΥΣΗ ΤΟΝ ΠΡΠΤΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ ΕΠΙΘΕΣΕΩΝ Οι ενισχύσεις προς τον Σπυρομήλιο δεν επαρκούσαν για την πραγματοποίηση των σχεδίων κατάληψης του Αυλώνα. Ο Σαπουντζάκης, λαμβάνοντας υπόψη ό τι η II Μεραρχία, ύστερα από την απελευθέ­ ρωση της Θεσσαλονίκης, προοριζόταν να μεταφ ερθεί στην Ηπειρο, ζήτησε έγκριση από το Υπουργείο προκειμένου αυτή να δ ια τεθ εί για την κατάληψη του Αυλώνα. Τελικά, στις 12 Νοεμβρίου, η πρόταση για την κατάληψη του Αυλώνα εγκρίθηκε. Η αποβατική επιχείρηση θα πραγματοποιεί­ το αμέσως μετά την άφιξη της II Μεραρ­ χίας. Επιπρόσθετα, εγκρίθηκε και η πε­ ραιτέρω ενίσχυση των δυνάμεων του Σπυρομήλιου. Παράλληλα, οι αλβανικές ομάδες ενισχύονταν από λιπ οτάκτες που αποχω­ ρούσαν καθημερινά από το ν Οθωμανικό Στρατό. Εκείνες τις η μέρες παρατηρή-

θηκαν αλβανικές συγκεντρώ σεις στα μουσουλμανικά χωριά Μπόρσι, Κούτσι και Ζουλιάτες, πλησίον της περιοχής τη ς Χειμάρρας. Ετσι, αναπόφευκτα, δεν άργησαν να σημειω θούν και οι πρώτες μικροσυμπλοκές. Οι εχ θ ρ ικές σ υγκε­ ντρώ σεις ανησύχησαν το ν Σπυρομήλιο, ο οποίος ανέφ ερε στον Σαπουντζάκη τη ν ανάγκη εφοδιασμού των ανδρών του με επιπρόσθετα πυρομαχικά, καθώς και τη ς συνεχούς παρουσίας του Στόλου στην περιοχή. Στις 15 του ίδιου μήνα, ο Ισμαήλ Κεμάλ αποβιβάστηκε στον Αυλώνα, με αυ­ στριακό ατμόπλοιο, και ανακήρυξε την αλβανική ανεξαρτησία. Η συγκεκριμένη ενέργεια, εκτός του ό τι φανέρωνε την ε­ μπλοκή των δυνάμεων της Αδριατικής, ευνοούσε και τον αγώνα του Οθωμανικού Στρατού στην Ηπειρο. Ο Κεμάλ δήλωσε ό τι θα «σεβόταν» την ουδ ετερότητα με­ ταξύ των εμπόλεμων πλευρών των Βαλ­ κανικών Πολέμων, αλλά, παραδόξως, ταυ­ τόχρονα απαιτούσε την υποταγή της Χει­ μάρρας και την απομάκρυνση του Σπυρο­ μήλιου. Είχε παρέλθει πλέον η περίοδος κατά την οποία οι μπέηδες και οι αγάδες αποδέχονταν την υποταγή τους, παρου­ σία τμημάτων του Ελληνικού Στρατού, καθώς επηρεάζονταν πια από την ξένη προπαγάνδα. Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες που δ ιέθ ετε ο Σπυρομήλιος, άτακτες ε ­ χθρικές ομάδες είχαν συγκεντρω θεί στα βόρεια και στα νότια της Χειμάρρας και ε ­ τοιμάζονταν να εισβάλουν στην περιοχή. Στις 16 Νοεμβρίου, στα βόρεια όρια της Χειμάρρας σημειώθηκε μικρής κλίμακας συμπλοκή με Τουρκαλβανούς που προέρ­ χονταν από το χωριό Δουκάτες. Ακολού­ θως, στις 17 Νοεμβρίου, σημειώθηκε στον Λογαρά έντονη εχθρική κινητικότη­ τα, με τα αλβανικά τμήματα να φέρουν ε­ ρυθρές σημαίες, όχι πλέον με ημισέληνο, αλλά με «μέλανας αετούς». Πάντως, οι πληροφορίες του Σπυρομήλιου αποδεί­ χθηκαν απολύτως αληθείς: την ίδια ημέ­ ρα πραγματοποιήθηκαν συνδυασμένες προσπάθειες διάρρηξης του αμυντικού θύλακα κατά των χωριών Κούδεσι, Νομιά και Βούνο. Νοτιότερα, πραγματοποιήθηκε επίθεση κατά του Λούκοβου. Μάλιστα, οι αλβανικές ομάδες κατάφεραν να δολο­ φονήσουν τον ιερέα, τον δάσκαλο και έ­ ναν από τους προκρίτους του χωριού. Πα­ ρόλα αυτά, οι κάτοικοί του αντιστάθηκαν και κατάφεραν να τους τρέψουν σε φυγή, σκοτώνοντας 15 Αλβανούς. Την ίδια ημέ­ ρα, ο κύριος όγκος των άτακτων αλβανι­ κών στιφών προσπάθησε να προωθηθεί από το Κούτσι προς το Πύλιουρι, όπου εί­ χε τοπ οθετηθεί ολιγάριθμη φρουρά. Η

μάχη διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα. Τελι­ κά, τα ελληνικά τμήματα κατάφεραν να τους απωθήσουν, με συνολικές απώλειες επτά νεκρούς και εννέα τραυματίες. Παράλληλα, στις 17 Νοεμβρίου, το Αρχηγείο του Στρατού Ηπείρου έλαβε γνώση της μειωμένης δύναμης της II Μ ε­ ραρχίας, η οποία δεν ξεπερνούσε τα δύο συντάγματα, δηλαδή 6.000 άνδρες. Ως α­ πόρροια αυτού, η απόβαση στον Αυλώνα ματαιώθηκε προσωρινά. Αντ' αυτής αποφασίστηκε η ενίσχυση των Χειμαρριωτών με διλοχία πεζικού και ουλαμό πολυβό­ λων, καθώς κρίθηκε απαραίτητη η διατή­ ρηση -πάση θυσ ία - του συγκεκριμένου θύλακα. Παράλληλα, η Μοίρα των Ατμομυοδρομώνων συνέχιζε τον αποκλεισμό των ηπειρωτικών ακτών, όσο το επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες. Κατά συνέπεια, καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής των ελλη­ νικών τμημάτων στη Χειμάρρα, πλοία του Στόλου παρείχαν γενική υποστήριξη περιπολώντας στα παράλια, ενισχύοντας έτσι το αίσθημα ασφάλειας των στρατιωτικών τμημάτων και φυσικά του άμαχου πληθυ­ σμού. Σε μία περίπτωση, στις 18 Νοεμβρί­ ου, κατόπιν υπόδειξης του Σπυρομήλιου, εκτελέσ τηκε βομβαρδισμός από τη Μοί­ ρα Ατμομυοδρομώνων του Ιονίου κατά θέσεων στο χωριό Μπόρσι και της ακτής Νεραντζές, προς εκφοβισμό των εκ εί ε­ χθρικών συγκεντρώσεων.

Τμήμα το υ α υτονο μια κο ύ σ τρ α το ύ Χ ειμ ά ρ ρ α ς ο οποίος ε ν τά χ θ η κ ε σ τις τά ξεις των ενόπλων δυνάμεω ν τη ς Α υτόνομη ς Β ο ρ είο υ Η π είρου το 1914. Ο επ ιτυ χημ ένο ς αγώνας κατά τη διά ρ κεια των Βαλκανικών Πολέμω ν σ υ νεχίσ τη κε και λίγ ο υ ς μ ή νες α ρ γ ό τερ α μ ε τ ά το π έρας το υ π ολέμου, καθώ ς, σύμφωνα μ ε σειρά διεθνώ ν συνθηκών, η Χ ειμά ρ ρα έπ ρεπ ε να επ ιδ ικ α σ τεί σ την Αλβανία. Η τοπική α ντίδραση υπ ή ρ ξε αστραπ ιαία μ ε τη Χ ειμά ρ ρα να υψώνει πρώτη τη σημαία τη ς α υτονο μία ς. Το π αράδειγμά τη ς α κο λο ύ θ η σ ε και η υπόλοιπη Β ό ρ ειο ς Η πειρος.

επιχειρήσουν απόβαση στους Αγίους Σα­ ράντα και να προωθηθούν στη συνέχεια προς Δέλβινο. Σύμφωνα με τον ίδιο, η δύ­ ναμη των Τουρκαλβανών ατάκτων σε αυ­ τήν την περιοχή ανερχόταν σε 500 άν­ δρες. Επιπρόσθετα, όσον αφορά την επι­ χείρηση κατά του Αυλώνα, αρκούσε παρό­ μοια δύναμη, με την επιπρόσθετη υπο­ στήριξη δύο μικρών πυροβόλων. Η εκτίμη­ ση του Σπυρομήλιου για το σύνολο της

δύναμης που ήταν δυνατό να αντιτάξουν οι Αλβανοί εκεί ήταν 1.000 ένοπλοι, λαμβάνοντας υπόψη ότι ήδη στον αυχένα του Λογαρά είχαν λάβει θέσ εις περίπου 500 από αυτούς. Πάντως, στις 20 Νοεμβρίου, καθώς ο Β ενιζέλος π ίστευε ό τι η ανακωχή θα υ­ πογραφόταν πριν από τη ν πτώση των Ιω­ αννίνων, έθ εσ ε και πάλι το ζήτημα του Αυλώνα, τηλεγραφώ ντας στον Σαπουντζάκη ό τι το υπέρτατο π ολιτικό συμφέ­ ρον τη ς χώρας επ έβαλλε τελ ικ ά την ά­ μεση κατάληψή του. Εναλλακτικά, σε περίπτωση που εμφ ανίζονταν στον Αυ­ λώνα ισχυρές εχ θ ρ ικές δυνάμεις, η ελ­ ληνική απόβαση θα πραγματοποιείτο στους Αγίους Σαράντα. Στις 22 Νοεμβρίου, οι τρεις ατμομυοδρόμωνες της Μοίρας Ιονίου εκτέλεσαν επιθετική περιπολία αναγνώρισης στον κόλπο του Αυλώνα, με σκοπό την εξακρί­ βωση ύπαρξης εχθρικών τμημάτων, ώστε να λη φ θ εί η τελική απόφαση πραγματο­ ποίησης ή μη της επιχείρησης. Στο πλαί­ σιο της ίδιας επιχείρησης αποβιβάστηκε και μικρό ναυτικό άγημα στη νήσο Σάσωνα (η οποία ήταν ελληνικό έδαφος συνυπολογιζόμενο στα Επτάνησα), στον κόλπο του Αυλώνα, ενώ ειδοποιήθηκαν και οι Τουρκαλβανοί ότι, αν πραγματοποιηθεί ε­ νέργεια εναντίον του αγήματος, θα βομ­ βαρδιστεί η πόλη. Η φρουρά στη Σάσωνα παρέμεινε εκεί μέχρι και το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Οι προκαταρτικές

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΘΥΛΑΚΑ ΧΕΙΜΑΡΡΑΣ ΣΕ ΑΥΛΠΝΑ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥΣ ΣΑΡΑΝΤΑ Στις 18 και 21 Νοεμβρίου, ο Σπυρομή­ λιος, με τηλεγραφικές αναφορές του προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, επέμεινε ότι η χρονική στιγμή ήταν κατάλληλη για την πραγματοποίηση αποβατικών ε­ νεργειών ταυτόχρονα σε Αυλώνα αλλά και σε Αγίους Σαράντα, δηλαδή στις παρά­ κτιες περιοχές βόρεια και νότια της Χ ει­ μάρρας, αντίστοιχα. Το σχέδιο του Σπυρο­ μήλιου απέβλεπε, εν συνεχεία, στη συνέ­ νωση των τριών θυλάκων και στη διείσδυ­ ση προς την ενδοχώρα, προκειμένου να μείνουν ακάλυπτα τα νώτα των τουρκικών δυνάμεων πέριξ των Ιωαννίνων και του Μπιζανίου. Η αναφορά ολοκληρώθηκε επισημαίνοντας την ανάγκη η επιχείρηση να πραγματοποιηθεί όσο το δυνατόν α­ στραπιαία, ώστε να παραλύσει κάθε δυνα­ τότητα εχθρικής αντίδρασης. Οσον αφο­ ρά τις ανάγκες σε στρατεύματα, ανέφερε ό τι τρεις λόχοι τακτικού στρατού και 250 εθ ελο ντές Κρητικοί ήταν αρκετοί για να

Λ ιθο γρ α φ ία που εικ ο ν ίζει την παράδοση των Ιωαννίνων τη ν 21η Φ εβρουάριου 1913. Μ ετά τη διάσπαση των τουρκικώ ν γραμμών νότια τη ς πόλης, σ την περιοχή το υ Μπιζανίου, η προέλαση μ έχ ρ ι και το β όρ ειο σύνορο των ελληνικώ ν διεκδικήσεω ν υπ ή ρξε τα χ ύ τα τη . Το κύρ ιο σώμα το υ Σ τρ α το ύ Η πείρου σ υνενώ θηκε μ ε τις δ υ νάμ εις το υ Σ π υρομήλιου κατά τις π ρώ τες η μ έρ ες το υ Μ α ρ τίο υ .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 9

«Βαλκανικό π ροβλήμα τα » είναι η φράση που α να γρ ά φ ετα ι στο καζάνι που β ρά ζει και πάνω στο οποίο κ ά θ ο ν τα ι οι Μ ε γ ά λ ε ς Δ υ ν ά μ εις της επ οχής το υ 1912, οι οπ οίες κινδυνεύουν να τιν α χθ ο ύ ν σ τον α έρ α λόγω το υ βρασμού.

7 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο α ντισ τρ ά τη γ ο ς Κω νσταντίνος Σαπ ουντζάκης, αρχηγός το υ Σ τρ α το ύ Η πείρου μ έ χ ρ ι το ν Ια νουάριο το υ 1912, ήταν σύμφωνος μ ε την ανάληψη αποβατικών εν εργ ειώ ν σ τις ηπ ειρ ω τικές α κ τέ ς , μ ε σκοπό την κύκλωση των Τούρκων.

αυτές κινήσεις στον κόλπο του Αυλώνα προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας με επί­ δοση διαβημάτων διαμαρτυρίας. Οσον α­ φορά τη στάση της ελληνικής κυβέρνη­ σης σχετικά με το αλβανικό κίνημα στον Αυλώνα και ιδιαίτερα με τον Ισμαήλ Κεμάλ, αυτή επεδίωκε πλέον να τον «συμπαρασύρει» σε συνεργασία, με σκοπό να α­ ποδυναμωθούν οι τουρκικές δυνάμεις στα Ιωάννινα με μαζικές λιποταξίες Αλβα­ νών, ώστε να καμφθεί ευκολότερα η α ντί­ σταση των Τούρκων και να προελάσει το κύριο σώμα του Στρατού Ηπείρου. Ως απόρροια αυτής της αλλαγής σχε­ δίων, αποφασίστηκε να εγ κ α τα λ ειφ θ εί από την ελληνική κυβέρνηση η ιδέα της κατάληψης του Αυλώνα και να πραγμα­ τοπ οιηθεί, α ν τ’ αυτής, αποβατική ενέρ ­ γεια στους Αγίους Σαράντα που βρίσκο­ νται νοτιότερα της Χειμάρρας. Μάλιστα, μοίρα του Στόλου η οποία δεν είχε λάβει ακόμη τη συγκεκριμένη διαταγή, ενήργησε επ ιθετική αναγνώριση στον κόλπο του Αυλώνα, προκειμένου να εξακριβω­ θ ε ί η ύπαρξη εχθρικών τμημάτων, ενώ βομβάρδισε τους στρατώνες της πόλης. Το γεγονός αυτό θορύβησε τους Αλβα­ νούς που υποχώρησαν πανικόβλητοι από τον αυχένα του Λογαρά, αφήνοντας το στρατηγικό αυτό σημείο στους άνδρες του Σπυρομήλιου. Βέβαια, την επιχείρηση κατά του Αυ­ λώνα συνιστούσαν επίμονα οι Σπυρομή­ λιος και Σαχτούρης, οι οποίοι απέδωσαν

τη ματαίωσή της στην αδυναμία του Βενιζέλου να ασκήσει τολμηρή πολιτική ένα­ ντι των Αδριατικών Δυνάμεων. Φυσικά, πα­ ρόλο που εγκαταλείφ θηκε, η διατήρηση της Χείμαρρος ήταν ζωτικής σημασίας, και γ ι’ αυτό η κυβέρνηση ήταν θ ετική σε θέματα αποστολής ενισχύσεων στον Σπυ­ ρομήλιο. Στις 24 Νοεμβρίου, το 1ο Σύνταγμα Πεζικού (ΣΠ), υπό τον συνταγματάρχη Γε­ ώργιο Μέξα και με την άμεση υποστήριξη πυρών από τους τρ εις ατμομυοδρόμωνες «Ευρώτα», «Αχελώο» και «Πηνειό», απο­ βιβάστηκε στους Αγίους Σαράντα και απε­ λευθέρω σε την πόλη «εν μέσω απεριγράπτου ενθουσιασμού του πληθυσμού», ό­ πως ανέφερε ο διοικητής των ατμομυοδρομώνων, αντιπλοίαρχος Κωνσταντίνος Γεωργαντάς. Η εν λόγω επιχείρηση είχε και την υποστήριξη των ανδρών του Σπυ­ ρομήλιου οι οποίοι ήλεγχαν το αριστερό πλευρό της αποβατικής ζώνης, ενώ οι δυ­ νάμεις του τελευταίου ορίστηκε ό τι θα υ­ πάγονταν πλέον στον διοικητή του 1ου ΣΠ. Επιπλέον, ένας λόχος της διλοχίας Χειμάρρας έσπευσε στους Αγίους Σαρά­ ντα, αποδυναμώνοντας όμως έτσι την ά­ μυνα της ίδιας της Χειμάρρας. Παρόλο που η μεταφορά των δυνάμε­ ων της II Μεραρχίας εξελισσόταν με αργό ρυθμό, λόγω των δυσχερειών που προκαλούσε η κακοκαιρία καθώς και το κακό ο-

0 τα γμ α τά ρ χ η ς Χω ροφ υλακής Σπυρίδων Σ π υρομήλιος.

δικό δίκτυο, το σχέδιο του Επιτελείου προέβλεπε την ταχεία προέλαση του συ­ ντάγματος προς το Δέλβινο με σκοπό να προσβληθούν από τα νώτα (βόρεια) οι ο­ θωμανικές δυνάμεις πέριξ των Ιωαννίνων και κυρίως της περιοχής μεταξύ των οχυ­ ρών θέσεων στην ευρύτερη περιοχή του Μπιζανίου. Πρέπει να σημειωθεί ό τι ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 171

Ο Κ ρήτης οπλαρχηγός Σ τυ λια νό ς Γαλερός ενίσχυσε μ ε το υ ς άνδρ ες το υ τις επ ιχειρ ήσ εις για την α π ελ ευ θέρ ω σ η τη ς Χ ειμ ά ρ ρ α ς, ήδη από τη ν πρώτη σ τιγμή τη ς αποβίβασης.

Ελληνικός Στρατός δεν δ ιέθ ετε πείρα α­ ποδοτικών επιχειρήσεων, καθώς ακόμη και με τη μορφή απλής αποβίβασης συ­ ντάγματος η επιχείρηση απαιτούσε ιδιαί­ τερα λεπτούς χειρισμούς. Υστερα, όμως, από αδικαιολόγητη κα­ θυστέρηση, το σύνταγμα κινήθηκε τε λ ι­ κά στις 28 Νοεμβρίου δίνοντας έτσι χρόνο στις εχθρικές δυνάμεις να συνταχθούν και να λάβουν θέσ εις στη διαδρομή. Στη συμπλοκή που έλαβε χώρα, το σύνταγμα βρέθηκε απροετοίμαστο και σχεδόν πανι­ κόβλητο υποχώρησε προς τις αρχικές του θέσ εις γύρω από τους Αγίους Σαράντα. Το βράδυ όμως, χωρίς ουσιαστική εχθρι­ κή πίεση, με τον διοικητή του 1ου ΣΠ να έ­ χει υπερεκτιμήσει αυθαίρετα τον αριθμό των εχθρικών δυνάμεων σε μία μεραρχία με τέσσερις πυροβολαρχίες, οι άνδρες του συντάγματος επιβιβάστηκαν στα α­ τμόπλοια και απέπλευσαν για Κέρκυρα και εν συνεχεία για Πρέβεζα. Ως απόρροια των εσφαλμένων χειρι­ σμών του εγχειρήματος στους Αγίους Σα­ ράντα, η διοίκηση του 1ου ΣΠ αφαιρέθηκε από τον συνταγματάρχη Μέξα. Από την άλλη πλευρά, οι Τουρκαλαβανοί αποθρασύνθηκαν πυρπολώντας χριστιανικά χωριά στην περιοχή Αγίων Σαράντα - Δέλβινου, ενώ ήταν έτοιμοι να εντείνουν τις πιέσεις κατά της Χειμάρρας.

7 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Παράλληλα, ο ατμομυοδρόμων «Ευ­ ρώτας», κατόπιν προφορικής διαταγής του διοικητή του 1ου ΣΠ συνταγματάρχη Μέξα, κατέπλευσε τα μεσάνυκτα της 29ης Νοεμβρίου στη Χειμάρρα, με εντολή να παραλάβει τις δυνάμεις του Σπυρομή­ λιου. Την ίδια στιγμή, πλοία του Στόλου έ ­ πλεαν κατά μήκος των ακτών, από τη Χ ει­ μάρρα μέχρι τους Αγίους Σαράντα, καλώντας με τις σειρήνες τους τους τοπικούς πληθυσμούς να επιβιβαστούν αμέσως, ώ­ στε να αποφύγουν την οργή των τουρκαλβανικών στιφών. Ο Σπυρομήλιος εξοργισμένος αρνήθηκε να εκτελέσ ει αυτήν την άστοχη δια­ ταγή. Αντ' αυτού ζήτησε την επάνοδο του λόχου που είχε διαθέσει για τις επιχειρή­ σεις στον τομέα των Αγίων Σαράντα. Ταυ­ τόχρονα, απέστειλε λεπ τομερείς εκ θ έ­ σεις προς το Αρχηγείο του Στρατού Ηπεί­ ρου και το Υπουργείο, αναφέροντας την όλη κατάσταση και τονίζοντας ότι, σύμ­ φωνα με έγκυρες πληροφορίες που δ ιέ­ θ ετε, οι εχθρικές δυνάμεις στο Δέλβινο ανέρχονταν μόλις σε 500 ενόπλους με δύο πυροβόλα. Δεν παρέλειψε να προ­ σθέσει ό τι ο πανικός που δημιουργήθηκε ήταν εντελώς αδικαιολόγητος.

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΥΛΑΚΑ ΧΕΙΜΑΡΡΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Κατά τον Ιανουάριο πραγματοποιήθηκαν και επιπλέον προσπάθειες να διασπασ τεί η περίμετρος του απελευθερωμένου θύλακα, με αιφνιδιαστικές νυκτερινές ε­ πιθέσεις που, όμως, δεν διέθ ετα ν αρκετή συνοχή για να έχουν πιθανότητες έστω και πρόσκαιρης επιτυχίας. Από την άλλη πλευρά, συνεχίζονταν οι λιποταξίες αλβα­ νικών τμημάτων από τις τά ξεις του Οθω­ μανικού Στρατού, ο οποίος ακόμη διατη­ ρούσε τις αμυντικές του θ έσ εις πέριξ των Ιωαννίνων. Ορισμένα από αυτά τα αλβανικά τμ ή ­ ματα οργανώνονταν και σ τρέφ ονταν κα­ τά της Χειμάρρας. Στις 26 Ιανουαρίου παρατηρήθηκαν εχθ ρ ικές συγκεντρώ σεις στο χωριό Κούτσι. Το πρωί τη ς επόμενης ημέρας σημειώθηκαν οι πρώτοι πυροβο­ λισμοί κοντά στο Πύλιουρι και σύντομα οι συμπλοκές γενικεύτηκαν. Η απάντηση των ελληνικώ ν τμημάτων υπήρξε άμεση και οργανωμένη: Ντόπιοι (Χειμαρριώτες και Πυλιουριώ τες) και εθ ελ ο ν τές Κ ρητι­ κοί υπό τον ανθυπομοίραρχο Γκισερλή διατήρησαν τις θ έσ εις τους, παρόλο που το εχθρικό πυρ σταδιακά πύκνωνε. Η σω­ στή διάταξη μάχης δεν επ έτρεψ ε περι­ θώρια ελιγμών στις τουρκαλαβανικές ο­ μάδες, ιδια ίτερα όταν ξεκίνησε να βάλ­

λ ε ι το μοναδικό πυροβόλο που δ ιέθ ετα ν οι Ελληνες εθ ελο ντές. Στη σύγκρουση, φυσικά, ήταν παρών και ο ίδιος ο Σπυρο­ μήλιος που οργάνωνε τη ν κάθε κίνηση. Οι Αλβανοί προσπάθησαν μέχρι και το μεσημέρι να διασπάσουν τις ελληνικές γραμμές α ρ κετές φορές, όμως απωθήθηκαν λόγω τη ς δράσης του πυροβόλου αλλά και των δύο πολυβόλων που είχαν το π ο θ ετη θ εί στα δύο άκρα της ελληνι­ κής παράταξης. Κατά τις 14.00 ξεκίνησε δειλά η υποχώρηση των Αλβανών, η ο­ ποία εξελίχ θ η κε τελικά σε άτακτη φυγή. Το θ ερ ισ τικό πυρ εναντίον τους δεν ά­ φησε περιθώρια επιλογών, ενώ ακολού­ θησε επίμονη καταδίωξη μέχρι τη δύση του ηλίου. Οι άνδρες του Σπυρομήλιου καταμέτρησαν 20 νεκρούς μεταξύ των ε ­ χθρών. Από τη ν άλλη πλευρά, οι ελληνι­ κές απώλειες ανήλθαν σε δύο νεκρούς και οκτώ τραυματίες. Πάντως, οι συνολικές δυνάμεις που δ ιέ θ ε τ ε πλέον ο Σπυρομήλιος, ύστερα από τις σ υνεχείς ενισ χύσ εις που έλαβε, ανέρχονταν σε 1.800 ενόπλους. Φυσικά, η υποστήριξη δεν προερχόταν μόνο από το ν Ελληνικό Στρατό (μία διλοχία πεζι­ κού, δύο ομάδες πολυβόλων, ένας ου­ λαμός ορ ειβ ατικού πυροβολικού), αλλά και από το ν τοπικό πληθυσμό που προ­ σερχόταν μαζικά. Βέβαια, οι η γ ετικ ές ι­ κα νότη τες του Σπυρομήλιου διαδραμά­ τισαν αποφασιστικό ρόλο προς αυτήν τη ν κατεύθυνση. Παράλληλα και καθώς το κύριο σώμα του Στρατού Ηπείρου διασπούσε την ά-

Ο αρχηγός το υ Σ τρ α το ύ Ηπείρου α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Κω νσταντίνος Σαπ ουντζάκης (α ρ ισ τερ ά ) και ο τα γμ α τά ρ χ η ς Ιωάννης Β ελισ σ α ρίο υ, διο ικ ητή ς το υ 9ου Τάγματος Ευζώνων.

μυνα του Μπιζανίου και, εν συνεχεία, προήλαυνε προς 6ορρά (1η Μαρτίου), ο Σπυρομήλιος ζήτησε και πάλι από τον Βενιζέλο να βαδίσει ο Ελληνικός Στρατός ε­ ναντίον του Αυλώνα. Η πρότασή του στηρίχθηκε στο γεγονός ότι η εν λόγω περιο­ χή υπήρξε εστία οργάνωσης άτακτων σω­ μάτων που αποτελούσαν κίνδυνο για την ασφάλεια της Χειμάρρας. Ο Ελληνας πρωθυπουργός, όμως, απαγόρευσε και πάλι ένα τέτο ιο εγχείρημα. Γνωστοποίη­ σε, μάλιστα, στον αρχιστράτηγο, διάδοχο Κωνσταντίνο, ότι δεν έπρεπε σε καμία πε­ ρίπτωση να σημειωθεί προέλαση προς Αυλώνα, καθώς η κατάσταση στη Θεσσα­ λονίκη ήταν έκρυθμη, ενώ η σύγκρουση με τους Βουλγάρους στη Μακεδονία φαι­ νόταν αναπόφευκτη. Οι δυνάμεις της Χειμάρρας διατήρη­ σαν στο ακέραιο τις θέσ εις τους μέχρι και την έλευση του τακτικού στρατού με τον οποίο συνενώθηκαν τελικά τις πρώτες η ­ μέρες του Μαρτίου του 1913. Ετσι ολο­ κληρώθηκαν με απόλυτη επιτυχία οι προ­ σπάθειες του Σπυρομήλιου που υπήρξε ο οργανωτής του απομονωμένου -από ξη­ ρά- ελληνικού θύλακα σε αυτήν την πα­ ράκτια ζώνη της Βορείου Ηπείρου.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ - ΕΝΑΡΙΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΓΟΝΑ Οι επιχειρήσεις στον θύλακα της Χει­ μάρρας έχουν εξετα σ τεί από τους ιστορι­ κούς κύκλους ως ανεξάρτητη ενέργεια, στο γενικότερο πλαίσιο των Βαλκανικών Πολέμων. Η απόβαση και η ταυτόχρονη τοπική εξέγερση εκτελέσ τηκε με σκοπό να αποτελέσει αφετηρία για τη δημιουρ­ γία και άλλων παρόμοιων δευτερευόντω ν μετώπων, ώστε να υποστηριχθεί η προέ­ λαση του Ελληνικού Στρατού μέχρι τη γραμμή που είχε οριστεί ως όριο των ελ ­ ληνικών διεκδικήσεων. Η επιτυχία της επιχείρησης βασίστηκε στην αναμενόμενη αποφασιστική υπο­ στήριξη που παρείχαν οι ανυπότακτοι και εθνικά υπερήφανοι πληθυσμοί της Χει­ μάρρας. Επιπρόσθετος κύριος παράγο­ ντας που συντέλεσε στην επιτυχία του εγχειρήματος υπήρξε η απόλυτη υπερο­ χή του Βασιλικού Ναυτικού στο Ιόνιο πέ­ λαγος, το οποίο παρείχε σε συνεχή βάση την απαραίτητη βοήθεια. Τα γεγονότα στη Χειμάρρα προκάλεσαν και την εμπλοκή του αυστριακού και ιδιαίτερα του ιταλικού παράγοντα, από τη στιγμή που στα σχέδια της ελληνικής κυ­ βέρνησης περιλαμβανόταν και πιθανή αποβατική ενέργεια κατά του Αυλώνα. Από την άλλη πλευρά, σι αλβανικές προσπά­ θ ειες, οι οποίες υποστηρίζονταν από τις

ανωτέρω δυνάμεις της Αδριατικής, προσέκρουσαν στην άρτια οργάνωση της χειμαρριώτικης άμυνας. Οργανωτής της τ ε ­ λευταίας ήταν ο ντόπιος Σπυρίδων Σπυ­ ρομήλιος, ο οποίος με άριστους χειρι­ σμούς στα πεδία των μαχών, αλλά και σε πολιτικό-διπλωματικό επίπεδο, κατάφερε όχι μόνο να διατηρήσει τη Χειμάρρα υπό την ελληνική σημαία, αλλά και να απαιτή­ σει από τον πρωθυπουργό να χαράξει πιο τολμηρή πολιτική σε τοπικά ζητήματα. Η αποφασιστικότητα του Σπυρομήλιου διαφάνηκε και στην αστραπιαία πρωτοβου­ λία που ανέλαβε να μην εκτελέσ ει τη δια­ ταγή εγκατάλειψης της περιοχής, αρνούμενος να παραδώσει τη Χειμάρρα στο έ­ λεος των εχθρικών στιφών. Επιπρόσθετα, οι μάχες που δόθηκαν για την απόκρουση των εχθρικών επ ιθέ­ σεων κατά της Χειμάρρας, από τις 5 Νο­ εμβρίου 1912 μέχρι και την προέλαση του κύριου σώματος του Στρατού Ηπείρου στην περιοχή κατά τις αρχές Μαρτίου 1913, αποτέλεσαν το προανάκρουσμα του μετέπειτα αγώνα που θα ακολουθούσε για να γ εν ικ ευ τεί σε ολόκληρη τη Βόρειο Ηπειρο το επόμενο έτος. Οι Χειμαρριώτες υπήρξαν οι πρώτοι που διαμαρτυρήθηκαν κατά της απόφα­ σης των Μεγάλων Δυνάμεων να επιδικά­ σουν την περιοχή τους στη νεοσυσταθείσα Αλβανία. Στις 10 Φεβρουάριου 1914, η Χειμάρρα ανακηρύχθηκε αυτόνομη, ενώ τις αμέσως επόμενες ημέρες και η υπό­ λοιπη Βόρειος Ηπειρος ανακήρυξε την αυτονομία της ξεκινώντας αγώνα ενάντια σε οποιαδήποτε επιβουλή. Σε αυτό το πνεύμα, ο Σπυρομήλιος, στις 25 Ιανουαρίου 1914, ανέφερε με τη ­ λεγράφημά του προς τον αναπληρωτή δι­ οικητή του Ε’ Σώματος Στρατού ό τι οι Χειμαρριώτες είναι έτοιμοι να αγωνιστούν και πάλι, παρά τις αναληφθείσες υποχρε­ ώσεις των ελληνικών αρχών προς τις Με­ γάλες Δυνάμεις: «Προ 15 μηνών, διαταγή της Κυβερνήσεως επανεστάτησα την ε­ παρχίαν και μέχρι σήμερον έμεινεν υπό τα όπλα εις το πλευρόν του Στρατού. Ακόμη και χθες μετ' αυτού εβάδισε κατά Μπολένας προς εκδίκησιν των φονευθέντων εν ενέδρα στρατιωτών. Αν Ευρώπη δεν κρίνη ενωθώμεν μετά μητρός πατρίδος και αύτη δεν δύναται να μας προστατεύση, τουλάχιστον ας μας αφήση όπλα μας, αμυνθώμεν μόνοι. Ενδε­ χόμενη διαταγή Κυβερνήσεως προς αφο­ πλισμόν ατιμάζει φυλήν. Στρατός δε, παραδίδων αόπλους συστρατιώτας και α­ δελφούς εις εχθρούς σφαγείς γίνετα ι δή­ μιος και παρουσιάζει πρωτοφανές εις την ιστορίαν παράδειγμα. Εν ονόματι Θεού και Ελληνισμού ε-

γκαταλείψ ατέ μας, αλλά μη μας αφαιρήτε μέσα αμύνης. Φονεύσατέ μας αλλά μη δεχ θ ή τε να γίνετε συνεργοί δημίων. Ο Ελλη­ νικός Στρατός, ο δοξασθείς εις δύο πολέ­ μους, ας μη παρουσιάση ηθικόν ίσον και κατώτερον με Αλβανικός ορδάς...... Ε3

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Συχνά συναντάται και η γραφή «Χιμάρα». Θεωρούνται ορθογραφικά σωστά και οι δύο γραφές. 2. Ιστιοφόρο σκάφος που φ έρει ατμομηχανή για βοηθητική πρόωση. 3. Συχνά συναντάται και ως Πήλιουρι ή Πύλιουρη. Από την ετυμολογία της ονομασίας ε ­ ξάγεται και η στρατηγική θέση του χωριού (πύλη των ορέων).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, Εκδοσις Μ εγ ά λ η ς Σ τρ α τιω τικ ή ς και Ν α υ τική ς Ε γκυκλοπ αίδειας, Α θήνα, 1929, Τόμος 6ος. (2) Ο Β Ο Ρ Ε ΙΟ Η Π Ε ΙΡ Ω ΤΙΚ Ο Σ Α ΓΩΝΑΣ, Γενικό Ε π ιτελείο Σ τρ α το ύ , Δ ιε ύ θ υ ν σ ις Ισ το ρ ία ς Σ τρ α το ύ , Α θήνα, 1997. (3) Ε Π ΙΤ Ο Μ Ο Σ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΩΝ Β Α ΛΚΑΝΙΚΩ Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν , Γενικό Ε π ιτελείο Σ τρ α το ύ , Δ ιε ύ θ υ ν σ ις Ισ το ρ ία ς Σ τρ α το ύ , Α θήνα, 1987. (4) Β ακαλόπουλος Κω νσταντίνος: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Η Π Ε ΙΡ Ο Υ : Α ΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑΣ Ω Σ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ Μ Α Σ, εκδ. Αντ. Σ τα μ ο ύ λ η ς, Θ εσσαλονίκη, 2007. (5) Χριστίνα Π ιτο ύ λη -Κ ίτσ ο υ : Ο Ι Ε ΛΛΗ Ν Ο Α Λ ΒΑ Ν ΙΚ Ε Σ Σ Χ Ε ΣΕ ΙΣ ΚΑΙ ΤΟ Β Ο Ρ Ε ΙΟ Η Π Ε ΙΡ Ω ΤΙΚ Ο ΖΗ ΤΗ Μ Α ΚΑΤΑ ΤΗΝ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο 1907-1914, Δ ιδ α κ το ρ ικ ή Δ ια τρ ιβ ή , Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπ ιστήμιο Αθηνών, Α θή να , 1997.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 3

Ο τσάρος Α λέξανδρος Μ π ά τενμπ ερ γκ κατά τη μάχη τη ς Σ λίβ νιτσ ας (πίν. το υ Αντονι Π ιο τρ όβ σ κι,

j j y i i p c j j j ; jüu jUjujuuj: juu£, uj ÜxiüIJ'/iijjijj zü'iimik s y u M iiu u u ijy 112 uujü jjjjufjjüjjjjjuujjj'ii jjjy j l y u j u M j ίΊ υ υ υ Ιϋ υ , üjjjDuujiiyuyju!: ii/ iü jjy jjjy süjuujj jüu jjjy j i p jüjj. iJ’ j p p j y j IziilM z i& liz u JJi jii i S j j i i i ujjj HuiiiJyuijju üuj iijjsjiJuiiu·: jjjy jjjjiü jsjü u ijij jjji; iüijjJü ujuy uj ijuujjyuuuj \\i\u:.'si, • 0 i · U2 uju jjjjnjj/.ij jju u u jju jiju , jjjy mmw jjsjujuuuu jujy r

ujjj 7 4 I ITPATIOTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

iiij/jj

jjjj :

lijiiiy jju u t

*

ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ θ . ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

κ m m

1

8

8

5

IN I ΣλΙΒΝΙΤίΑΙ Η προοάριηση me ΔνατοΠικηι: Ρωμυϋίαι: και η νίκη ίων Βουλγάρων επί ίων Σέρβων

έοα στη γενικότερη ανάπτυξη σπαστικοί αναζητούσαν την απελευθέρωση του ρεύματος του εθνικισμού μέσω της συσπείρωσης-ενεργοποίησης ό­ και των φιλελεύθερων ιδεών λων των εσωτερικών δυνάμεων. Εκφραστής που κυριαρχούσαν κατά τα μέσα της πρώτης άποψης ήταν ο Λιούμπεν Καρατου 19ου αιώνα στην Ευρώπη, έ­ βέλωφ και της δεύτερης ο Βασίλι Λέφσκι, ο κανε την εμφάνισή του και ο αντίστοιχος οποίος θυσιάστηκε προκειμένου να προω­ βουλγαρικός εθνικισμός. Σύντομα, ακολου­ θήσει τις ιδέες του, αφού απαγχονίστηκε θώντας το παράδειγμα των άλλων βαλκανι­ από τους Τούρκους το 1872. κών λαών (η Ελλάδα και η Σερβία είχαν απε­ Στον θρησκευτικό τομέα, ο οποίος έ­ λευθερωθεί το 1830) δημιουργήθηκε και με­ παιζε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ιδιαί­ ταξύ των Βουλγάρων έντονος ο πόθος, κα- τερης εθνικής ταυτότητας, οι Βούλγαροι αταρχήν της πολιτιστικής χειραφέτησης (από ξιοποίησαν τις λίγες ελευθερίες που ανα­ τον Ελληνισμό) και στη συνέχεια, της εθνι­ γνώριζε η οθωμανική εξουσία και, ύστερα κής απελευθέρωσης (από την οθωμανική από προσπάθειες 20 και πλέον ετών, πέτυδεσποτεία). χαν την αναγνώριση από τη σουλτανική κυ­ Το πρώτο το κατάφεραν αφενός με την βέρνηση της αυτονομίας της εκκλησίας ανάπτυξη εθνικής γραμματείας (το 1806 με­ τους, της λεγάμενης «Εξαρχίας». Η πράξη ταφράστηκε στα βουλγαρικά και τυπώθηκε αυτή των οθωμανικών αρχών, στην οποία το πρώτο βιβλίο, το «Κυριακοδρόμιον» του είχαν συμφωνήσει και οι πρέσβεις των Με­ Νικηφόρου Θεοτόκη, και το 1840 λειτούρ­ γάλων Δυνάμεων (Βρετανίας, Γαλ­ γησε το πρώτο βουλγαρικό τυπογραφείο) λίας και Ρωσίας), έφερε άμε­ και αφετέρου με την ίδρυση σχολείων, στα σα σε αντιπαράθεση το οποία διδάσκονταν τα βουλγαρικά (μέχρι Πατριαρχείο (πατριαρχι­ τότε τα μόνα σχολεία που λειτουργούσαν ή­ κοί) με τις βουλγαρι­ ταν ελληνικά). Τη δεκαετία του 1840 ακο­ κές μητροπόλεις (ε­ λούθησαν οι πρώτες εξεγέρσεις, στις οποί­ ξαρχικοί). Στη σύ­ ες πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε ο ονομαζό­ γκρουση αυτή, μενος «πατριάρχης της βουλγαρικής ελευ­ που ουσιαστικά θερίας» Γκεόργκι Ρακόφσκι. εξέφραζε στο Οι αρχικές ανεπιτυχείς προσπάθειες ο­ θ ρ η σ κ ευ τικ ό δήγησαν, όπως ήταν λογικό, στη δημιουρ­ πεδίο τη διά­ γία διιστάμενων αντιλήψεων σχετικά με τη θεση των στρατηγική που έπρεπε να εφαρμοστεί για Βουλγάρων την επίτευξη της εθνικού σκοπού. Από τη να αποτινάμία πλευρά, οι συντηρητικοί ευαγγελίζο­ ξουν την νταν την απελευθέρωση από εξωτερικούς ελληνορπαράγοντες, μέσω μιας γενικής βαλκανικής θ όδοξη εξέγερσης και, από την άλλη, οι πιο ριζοκλ η ρ ο ν ο -

Μ

Ο ρ ειβ α τικό πυροβόλο Μ 1859 των 8 6 /λ σ τ ., το οποίο χρ η σ ιμ ο π ο ιή θη κε από τον Σ έρ β ικ ά Σ τρ α τό .

μιά, υπεισήλθαν γρήγορα και τα ισχυρά αλ­ λά και αντιτιθέμενα συμφέροντα των δυνά­ μεων που έτρεφαν βλέψεις για τα Βαλκά­ νια (Βρετανίας, Ρωσίας, Αυστρίας, Πρω­ σίας, Γαλλίας), δημιουργώντας το πλαίσιο της αντιπαράθεσης που είναι γνωστό ως Ανατολικό Ζήτημα. Στην πιο σημαντική κρίση του προβλή­ ματος, κατά τον πόλεμο Ρωσίας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1877-78), που έληξε με επικράτηση της Ρωσίας, οι βαλκανικοί λαοί, και ιδίως οι Βούλγαροι, είδαν την ευκαιρία της εθνικής τους αποκατάστασης. Η Ρωσία ευνοούσε ιδιαίτερα τη δημιουργία μιας ι­ σχυρής Βουλγαρίας, ενός κράτους-δορυφόρου της στη Βαλκανική, και αρχικά το κατά­ φερε με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878). Η άμεση όσο και απο­ φασιστική παρέμβαση των άλλων δυνάμεων ωστόσο, και ειδικά της Βρετανίας, η οποία απέκλειε το ενδεχόμενο κυριαρχίας των Ρώσων στα στενά του Ελλησπό• ντου, οδήγησαν στην επίτευξη μιας νέας, πιο ρεαλι-

Ο Α λέξανδρος Μ π άτενμπ ερ γκ, πρώτος ηγ εμό να ς το υ ν εώ τερ ο υ βουλγαρικού κ ρ ά το υ ς.

στικής συμφωνίας στο Βερολίνο το καλοκαί­ ρι του ίδιου έτους. Το νέο βουλγαρικό κράτος, με σύνορα μεταξύ του Δούναβη στον βορρά και ό­ ρους Αίμος στον νότο, του υψιπέδου Σό­ φιας στα δυτικά και της θάλασσας του Εύξεινου πόντου στα ανατολικά, αναγνωρί­ στηκε ως αυτόνομη ηγεμονία υπό την επι­ κυριαρχία του σουλτάνου. Επιπλέον, στον χώρο μεταξύ του όρους Αίμος, της οροσει­ ράς της Ροδόπης και του Εύξεινου πόντου αναγνωρίστηκε και άλλη μια ηγεμονία υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου, η οποία ονομάστηκε Ανατολική Ρουμελία (στα ελ­ ληνικά έχει επικρατήσει ως Ρωμυλία), με χριστιανό ηγεμόνα. Με τη Συνθήκη του Βερολίνου (Ιούλιος 1878), μεταξύ των άλλων διευθετήσεων, α­ νατέθηκε στη Ρωσία η ευθύνη της οργάνω­ σης του νεοϊδρυθέντος βουλγαρικού κρά­ τους. Πράγματι, στη χώρα μετέβη πολυμε­ λής αντιπροσωπεία Ρώσων συμβούλων, υπό τον Ντοντουκώφ-Κορσακώφ, οι οποίοι επιδόθηκαν στο έργο της θεσμικής συγκρότη­ σης. Σύντομα έφθασαν στη χώρα Ρώσοι σύμβουλοι που εγκαταστάθηκαν στη Σόφια, την οποία όρισαν ως νέα πρωτεύουσα, και κατέλαβαν τις ανώτερες θέσεις σε όλους τους οργανισμούς της δημόσιας διοίκησης και του στρατού. Οι σύμβουλοι εργάστηκαν με αξιοσημείωτη αποφασιστικότητα και γρή­ γορα παρουσίασαν το σχέδιο συντάγματος, το λεγόμενο σχέδιο οργανωτικού κανονι­ σμού. Οι Βούλγαροι πρόκριτοι συνήλθαν στο Τύρνοβο (την παλαιά πρωτεύουσα, κο­ ντά στον Δούναβη) - στη συνέλευση τα 2/3 των μελών ήταν διορισμένα και το 1/3 ε­ κλεγμένο. Στη συνέλευση πραγματοποιήθη-

7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

καν εκτενείς συζητήσεις μεταξύ συντηρητι­ κών και φιλελεύθερων, ωστόσο οι πρόκριτοι δεν είχαν πραγματικό δικαίωμα επιλογής, και έτσι το σύνταγμα υπερψηφίστηκε από τη συνέλευση, ενώ κατ’ ουσίαν είχε θεσπι­ στεί από τους Ρώσους (Φεβρουάριος 1879). Το Σύνταγμα του βουλγαρικού κράτους φαινόταν αρκετά προοδευτικό σε μια πρώτη ανάγνωση. Το κράτος χαρακτηριζόταν ως η­ γεμονία με επικεφαλής που θα όριζε η προστάτιδα δύναμη (Ρωσία). Παράλληλα, όλοι οι ενήλικες άρρενες Βούλγαροι διέθεταν δι­ καίωμα ψήφου για την εκλογή βουλευτών, οι οποίοι συγκροτούσαν βουλή (σύστημα α­ ντιπροσώπευσης). Η τελευταία, ωστόσο, δεν δέσμευε τον ηγεμόνα με τις πλειοψηφίες της, ο οποίος μπορούσε να ορίζει και να παύει τους υπουργούς του. Δεν καθιερώ­ θηκε δηλαδή πλήρως κοινοβουλευτικό σύ­ στημα, στο οποίο ο ηγεμόνας δεσμεύεται από τη «δεδηλωμένη» πλειοψηφία των κομ­ μάτων στη Βουλή προκειμένου να επιλέξει την κυβέρνηση. Επιπλέον, το σύνταγμα κα­ τοχύρωνε την υποχρεωτική δημοτική εκπαί­ δευση και την ελευθεροτυπία. Παρά τις σημαντικές ρυθμίσεις υπέρ του λαού που περιείχε το σύνταγμα, σε μια πιο αναλυτική ανάγνωση γινόταν φανερή η περίπλοκη οριοθέτηση των κύριων πολιτει­ ακών οργάνων, του ηγεμόνα και του λαού (όπως αυτός εκφραζόταν μέσω της βου­ λής), κατά την οποία ο ένας μπορούσε να ε­ ξουδετερώνει τον άλλο, οπότε καθίστατο εμφανής και ο ρόλος του διαιτητή που επι­ φυλασσόταν στην προστάτιδα δύναμη. Η τελευταία, κατ' αυτόν τον τρόπο, διαιώνιζε την παρουσία της στο νέο κράτος. Την καθιέρωση του συντάγματος συ­ μπλήρωσε η επιλογή νέου ηγεμόνα σύμφω­ να με τη θέληση του τσάρου Αλεξάνδρου Β’, ο οποίος δεν ήταν άλλος από τον ανιψιό του τσάρου, Αλέξανδρο Ιωσήφ Μπάτενμπεργκ. Ο νέος ηγεμόνας, άνδρας με εντυ­ πωσιακό παρουσιαστικό, ηλικίας μόλις 22 ε­ τών, έφθασε στη Βουλγαρία στις 29 Απριλί­ ου 1879 και έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους νέους υπηκόους του. Στις 13 Ιου­ λίου εγκαταστάθηκε επίσημα στη Σόφια -στη νέα πρωτεύουσα του κράτους, που επιλέχθηκε λόγω της εξαιρετικής στρατηγι­ κής της θέσης επί των υψιπέδων ΣόφιαςΣαμακόβου- και ανέλαβε πλήρως τα καθήκοντά του, ενώ την ίδια εποχή αποχώρησαν οι βασικοί Ρώσοι επιτετραμένοι, αφήνοντας ωστόσο πίσω πολλούς συμβούλους. Ο νέος ηγεμόνας αντιμετώπισε εξαρ­ χής προβλήματα διακυβέρνησης. Η έλλει­ ψη σημαντικών προσωπικοτήτων στον πολι­ τικό στίβο και κατάλληλων δημόσιων λει­ τουργών, όπως και η συνακόλουθη δυσλει­ τουργία της κρατικής μηχανής σε συνδυα­ σμό με τις συνεχείς παρεμβάσεις των Ρώ­

σων συμβούλων, δημιουργούσαν συνεχώς τεταμένο κλίμα. Ο Αλέξανδρος με (πραξικο­ πηματική) απόφασή του, ανέστειλε την ισχύ του συντάγματος (1880) και κυβέρνησε προσωπικά με διορισμένο πρωθυπουργό τον Ρώσο στρατηγό Ενροθ. Η αντίδραση που δημιουργήθηκε, τόσο προς την προσω­ πική του εξουσία όσο και προς τη φιλορωσική στάση του, τον ανάγκασαν σύντομα να ε­ παναφέρει σε ισχύ το σύνταγμα και να διο­ ρίσει νέα κυβέρνηση υπό τον Ζάνκωφ. Οπως συνέβη και με τους Ελληνες αμέ­ σως μετά την εθνική τους απελευθέρωση (1830), οι Βούλγαροι διχάζονταν ανάμεσα σε μια πολιτική που προέτασσε την εσωτερική ανόρθωση και σε εκείνη που προέτασσε την εθνική ολοκλήρωση (αλυτρωτισμός). Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της δεύτε­ ρης (αλυτρωτικής), η χώρα δεν μπορούσε να προοδεύσει αν δεν συμπεριελάμβανε στα όριά της όλα τα εδάφη που της ανήκαν κατά το παρελθόν (σε ορισμένες περιό­ δους του Μεσαίωνα) και που πρόσφατα της είχαν αναγνωριστεί από τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (η οποία όριζε γεωγραφικά τη λεγάμενη «Μεγάλη Βουλγαρία»). Για την υλοποίηση της πολιτικής αυτής, συστάθηκαν πολλές νέες οργανώσεις ή ενεργοποιήθηκαν παλαιές, με κυριότερη τη Μυστική Κεντρική Επαναστατική Βουλγαρική Επι­ τροπή (υπό την προεδρία εκείνη την εποχή του συγγραφέα και εκδότη εφημερίδας Ζα­ χαρία Στογιάνωφ), η οποία σε σύμπραξη με την κυβέρνηση έθεσαν ως βασικό στόχο την προσάρτηση της γειτονικής και έντονα

Ο Μίλαν Α ’ Ομπρένοβιτς, βασιλιάς τη ς Σερβίας.

βουλγαροκατοικημένης Ανατολικής Ρωμυ­ λίας (όπως έχει επικρατήσει στην ελληνική βιβλιογραφία). Στην περιοχή αυτή κατοι­ κούσαν από την αρχαιότητα πολλοί Ελλη­ νες, οι οποίοι μάλιστα είχαν αναπτύξει έ­ ντονη οικονομική, κοινωνική και πολιτιστι­ κή δραστηριότητα. Εκείνη την εποχή ο α­ ριθμός τους υπολογιζόταν σε 250.000 άτο­ μα, οι οποίοι (πιστοί πατριαρχικοί) δεν αντι­ μετώπισαν θετικά το ενδεχόμενο προσάρτησής της στο βουλγαρικό κράτος και στη βουλγαρική εξαρχική εκκλησία. Σε αυτήν την περιοχή εστιάστηκε η βουλγαρική προπαγάνδα και συνωμοτική δραστηριότητα. Από την άνοιξη έως το κα­ λοκαίρι του 1885 πραγματοποιήθηκαν πολ­ λές διαδηλώσεις και μικροεπεισόδια σε ό­ λες τις πόλεις της Ρωμυλίας, χωρίς η τοπική εξουσία -δηλαδή ο χριστιανός κυβερνήτης Γαβριήλ υπό την επικυριαρχία του Οθωμα­ νού σουλτάνου- να λάβει αποφασιστικά μέ­ τρα. Η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη και όλοι προέβλεπαν τις εξελίξεις, τα γειτονικά κρά­ τη, ωστόσο, μεταξύ των οποίων και η ενδιαφερόμενη Ελλάδα, παρέμειναν άπραγα, κα­ θώς ανέμεναν τη σθεναρή βρετανική αντί­ δραση σε οποιαδήποτε απομείωση της αυ­ τοκρατορίας των Οθωμανών στη Βαλκανι­ κή. Κάτι τέτοιο θα έφερνε τους Ρώσους πιο κοντά στα στενά του Ελλησπόντου-Βοσπόρου και στην Κωνσταντινούπολη, κάτι που οι Βρετανοί δεν ήθελαν ούτε να ακούσουν...

ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΡΩΜΥΛΙΑΣ Τον Σεπτέμβριο του 1885, η βουλγαρική κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό της. Στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας εκδηλώθηκαν εξεγέρσεις και πραγματοποιήθηκαν πολλές διαδηλώσεις υ­ πέρ της ένωσης της περιοχής με τη Βουλγα­ ρία. Ολες οι ενέργειες οργανώνονταν και συντονίζονταν από τη Μυστική Κεντρική Επαναστατική Βουλγαρική Επιτροπή, τα μέ­ λη της οποίας (που ονομάστηκαν «κομιτα­ τζήδες» από τη λέξη committee, που σημαί­ νει επιτροπή) κινήθηκαν δραστήρια και σύ­ ντομα πέτυχαν αξιόλογα αποτελέσματα. Στις 18 Σεπτεμβρίου (νέο ημερολόγιο), έπειτα από την επίτευξη μυστικής συμφω­ νίας ανάμεσα στα μέλη της επιτροπής και στις τοπικές δυνάμεις της τάξης, ένοπλα τμήματα κομιτατζήδων εισήλθαν στη Φιλιππούπολη (πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρω­ μυλίας) και, μαζί με τμήματα της φρουράς, προχώρησαν και κατέλαβαν την κατοικία του κυβερνήτη, καταλύοντας την εξουσία του. Στη θέση του τοποθέτησαν προσωρινή κυβέρνηση, η πρώτη ενέργεια της οποίας ή­ ταν να στείλει μήνυμα στον πρίγκηπα Αλέ­ ξανδρο, για να του ανακοινώσει την ένωση

της περιοχής με τη Βουλγαρία. Ο νεαρός η­ γεμόνας αποδέχθηκε το τετελεσμένο γεγο­ νός και προχώρησε άμεσα στις απαραίτητες κινήσεις επέκτασης της εξουσίας του κρά­ τους του. Το «πραξικόπημα», όπως χαρακτηρίστη­ κε από πολλούς διπλωματικούς κύκλους, της Βουλγαρίας στην Ανατολική Ρωμυλία προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Καταρχήν, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, τυπικά κά­ τοχος της περιοχής, επέδειξε ιδιαίτερα χλιαρή στάση, που άγγιζε τα όρια της αδια­ φορίας, αφού εκτός από τυπικές διπλωματι­ κές διαμαρτυρίες δεν προέβη σε καμία άλ­ λη κίνηση... Η Ρωσία, αν και αντιμετώπισε θετικά την προσάρτηση -η οποία εξυπηρε­ τούσε την πολιτική της στα Βαλκάνια αφού αναβάθμιζε την ισχύ του βουλγαρικού κρά­ τους και περιόριζε αυτήν των Οθωμανώνδιατήρησε αρνητική στάση απέναντι της. Συγκεκριμένα, απέστειλε έγγραφη διακοίνωση προς την οθωμανική εξουσία, στην ο­ ποία σημείωνε τη διάθεσή της να βοηθήσει στην αποκατάσταση του προηγούμενου κα­ θεστώτος (status quo ante), αν η αυτοκρατο­ ρία απαιτούσε κάτι τέτοιο. Η αιτία της αντι­ φατικής στάσης της Ρωσίας έγκειται στην α­ ντιπάθεια που έτρεφε η αυτοκρατορική Αυ­ λή στο πρόσωπο του ανυπάκουου Βούλγα­ ρου ηγεμόνα, ο οποίος ήταν επίσης ανιψιός του τσάρου. Η Πύλη ωστόσο δεν κινητοποιήθηκε, οπότε η ρωσική διακοίνωση έπεσε στο κενό. Ομοίως, και οι άλλες Μεγάλες Δυ­ νάμεις (Γαλλία, Βρετανία, Αυστρία) δεν προέβησαν σε κάποια κίνηση, αφού οι Οθωμα­ νοί δεν αντιδρούσαν. Μετά την αδράνεια των «μεγάλων», έ­ μεναν οι βαλκανικοί γείτονες (Σερβία, Ελλά­ δα) ως οι βασικοί ενδιαφερόμενοι. Με την πιθανή προσάρτηση, η Βουλγαρία αναβαθ­ μιζόταν σε έκταση, σε πληθυσμό και σε οι­ κονομικούς πόρους (αποκτώντας σημαντι­ κά λιμάνια στον Εύξεινο πόντο), έναντι των άλλων δύο χριστιανικών κρατών της Βαλκα­ νικής. Η Ελλάδα, με κυβέρνηση τότε υπό τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη, έδειξε έντονο εν­ διαφέρον για την τύχη της περιοχής, όπου διαβιούσαν και ευημερούσαν χιλιάδες Ελληνες σε σημαντικές πόλεις (Αγχίαλος, Πύργος, Στενήμαχος, Μεσημβρία κ.ά.). Ωστόσο, αντέδρασε μόνο σε διπλωματικό ε­ πίπεδο, καθώς εκείνη την εποχή δεν υφίσταντο σύνορα Ελλάδας-Βουλγαρίας, αφού παρεμβάλλονταν εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Παρόλα αυτά, επειδή η δι­ πλωματική αντίδραση δεν υπήρξε καρποφό­ ρα, στις 13 Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση κήρυ­ ξε επιστράτευση. Η Βρετανία και η Αυστρία πίεσαν τότε την Ελλάδα να περιορίσει τις α­ ντιδράσεις της, ενώ η Ρωσία και η Γαλλία επέδειξαν ανοχή στις ελληνικές ενέργειες. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α', πιστός εκφραστής

Ο τσάρος Α λέξανδρος Β ’ Ρομανώφ, αν και 9 ε ίο ς το υ Β ούλγαρου ηγεμό να , ή λ θ ε σε ε υ θ ε ία σύγκρουση μ ε τον ανιψιό του.

της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων που τον είχαν αναδείξει στον θρόνο, τον Οκτώ­ βριο που επέστρεψε στη χώρα από το (τα­ κτικό) ταξίδι του στο εξωτερικό, εκφώνησε έναν πολύ πατριωτικά λόγο, αλλά κατόπιν δήλωσε την αντίθεσή του σε οποιαδήποτε στρατιωτική κίνηση. Τρεις υπουργοί, αντιδρώντας στη στάση του βασιλιά, ο οποίος κατά το σύνταγμα δεν μπορούσε να παίρνει δη μόσια πολιτική θέση εκτός από αυτήν της υπεύθυνης κυβέρνησης, παραιτήθηκαν. Η κυβέρνηση, παρά τους πύρινους πατριωτι­ κούς λόγους των μελών της, παρά την επι­ στράτευση 60-70.000 ανδρών, δεν αποφάσι­ ζε να κινηθεί δυναμικά, υιοθετώντας μάλ­ λον τη χειρότερη στάση... Οχι μόνο δαπα­ νούσε οικονομικούς πόρους για τη συντή­ ρηση της στρατιωτικής δύναμης, αλλά δεν έπραττε τίποτα για να την αξιοποιήσει και εκτίθετο στην αντίδραση των Μεγάλων Δυ­ νάμεων που πίεζαν για αποστράτευση.

ΚΗΡΥϊΗ ΠΟΛΕΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΡΒΙΑ Ετσι, απέμεινε η γειτονική με τη Βουλ­ γαρία Σερβία να σταθμίσει και να αποφασί­ σει για τη θέση της. Η ατμόσφαιρα στο Βελι­ γράδι δεν ήταν φιλοπόλεμη. Οταν όμως η κυβέρνηση του βασιλιά Μίλαν Α’ Ομπρένοβιτς (1882-1889), διέγνωσε την ενθάρρυνση της Αυστρίας, προχώρησε αποφασιστικά και κήρυξε τον πόλεμο στη Βουλγαρία, στις 14

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 7 7

Κ αλλιτεχνική απεικόνιση τη ς μάχης στη Σλίβ νιτσ α - σε πρώτο πλάνο ο Β ούλγαρος ηγ εμό να ς μ ε το υ ς επ ιτε λ ε ίς του.

Νοεμβρίου. Η στάση αυτή της Σερβίας είχε σαφώς ιδιοτελή ελατήρια. Οι Σέρβοι ιθύνο­ ντες επιθυμούσαν (και αυτοί) την επέκταση του μικρού κράτους τους. Αυτή, όμως, δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί ούτε προς τα δυτικά (Βοσνία-Ερζεγοβίνη υπό την προ­ στασία της Αυστρίας) ούτε προς τα βόρεια (Αυστρία), ούτε προς τα νότια (Οθωμανική Αυτοκρατορία). Ετσι, μόνο προς τα ανατολι­ κά φαινόταν εφικτή η επέκταση, δηλαδή προς τη Βουλγαρία. Η συγκυρία φαινόταν ευνοϊκή, γιατί το μεγαλύτερο μέρος του Βουλγαρικού Στρατού (20 τάγματα) είχε με­ ταφερθεί στη Ρωμυλία προκειμένου να εξα­ σφαλίσει την προσάρτησή της απέναντι στο ενδεχόμενο εισβολής οθωμανικών στρα­ τευμάτων, που πράγματι είχαν συγκεντρω­ θ εί στη Θράκη. Τα σερβοβουλγαρικά σύνορα στα δυτικά είχαν, έτσι, απομείνει με ασθενή κάλυψη λίγων μονάδων. Η σέρβική κυβέρνηση καλλιέργησε το απαραίτητο κλίμα στην κοινή γνώμη, που δεν φαινόταν ευνοϊκή στην ιδέα μιας σύρ­ ραξης, και προκειμένου να δημιουργήσει ε­ ντυπώσεις δίκαιου πολέμου, χρησιμοποίησε προσχηματικά μια ασήμαντη συνοριακή δια­ φορά. Στα όρια των δύο χωρών, στο σημείο όπου αυτά χωρίζονταν από τον ποταμό Τιμόκ, εκείνη την περίοδο είχε παρατηρηθεί μια μεταβολή του ρεύματος του ποταμού, ο οποίος είχε πλέον ροή πίσω από το σερβικό φυλάκιο του Μπρέγκοβο, με αποτέλεσμα αυτό να βρεθεί στη βουλγαρική όχθη. Οι

7 8 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Βούλγαροι είχαν προβεί σε αρκετά διαβήμα­ τα για να πετύχουν την αποχώρηση των Σέρ­ βων, χωρίς αποτέλεσμα, και τελικά εκδίω­ ξαν τη σέρβική φρουρά δια της βίας. Επικαλούμενη λοιπόν τη «διαφορά του Μπρέγκοβο» και παρακινώντας την κοινή γνώμη, η σέρβική κυβέρνηση εισήλθε στον πόλεμο, κινητοποιώντας όσες δυνάμεις μπορούσε, αλλά διαπράττοντας παράλληλα μια σειρά κρίσιμων σφαλμάτων. Το πλέον ση­ μαντικό εξ αυτών ήταν η αποδοχή ως αρχι­ στρατήγου με απόλυτη εξουσία και υπεύθυ­ νου διοικητή για την εκστρατεία, του βασι­ λιά Μίλαν. Ο Σέρβικός Στρατός στο σύνολό του (πέντε ισχυρές μεραρχίες) μπορούσε να φθάσει τους 120.000 άνδρες (80 τάγματα πεζικού των 700 ανδρών έκαστο, 21 συντάγ­ ματα ιππικού και 46 πυροβολαρχίες), οι πε­ ρισσότεροι εκ των οποίων διέθεταν πολεμι­ κή πείρα λόγω των προηγούμενων συγκρούσεών τους με τους Τούρκους. Περιέργως, ό­ μως, δεν επιστρατεύθηκαν οι μεγαλύτερες κλάσεις που είχαν την εμπειρία, αλλά μόνο νέες κλάσεις που αποτελούντο είτε από απειροπόλεμους εφέδρους είτε από νεοσύλ­ λεκτους. Επιπλέον, η αριθμητική δύναμη του στρατού περιορίστηκε στις 70.000, από τους οποίους τελικά οι 60.000 (49 τάγματα και 23 πυροβολαρχίες) μπορούσαν να χρησι­ μοποιηθούν για τις επιχειρήσεις στα ανατο­ λικά. Αυτή η απόφαση οφειλόταν στις αμφι­ βολίες που διακατείχαν τον βασιλιά, τόσο

για την πίστη των βετεράνων στο πρόσωπό του όσο και για την πειθαρχία τους, εν όψει ενός δύσκολου και αντιδημοτικού πολέμου εν μέσω του χειμώνα. Η εσφαλμένη απόφαση ως προς τη σύν­ θεση του στρατεύματος δεν ήταν το μόνο σφάλμα που διέπραξε ο βασιλιάς-αρχιστράτηγος. Επεκτείνοντας την παραπάνω λογική των αμφιβολιών προς τους οπλίτες σε λογι­ κή αποκλειστικής προσωπικής προβολής, ώ­ στε να καρπωθεί μόνο αυτός τις (αναμενό­ μενες) δάφνες μιας εύκολης νίκης, δεν αξιοποίησε τους ικανότερους αξιωματικούς του, όπως τους στρατηγούς Γιοβάν Μπελιμάρκοβιτς, Ντούρα Χορβάτοβιτς και Μίλος Λεσζάνιν, αλλά ανέθεσε τις διοικήσεις των μεγάλων μονάδων σε άπειρους και λιγότερο ικανούς διοικητές. Οσον αφορά τον εξοπλισμό, ο Σέρβικός Στρατός διέθετε ένα σημαντικό πλεονέκτη­ μα, αφού το πεζικό χρησιμοποιούσε ως βα­ σικό όπλο του το σύγχρονο τυφέκιο MauserMiiovanovich, που παρουσίαζε εξαιρετικά βαλλιστικά χαρακτηριστικά. Πέραν αυτού ό­ μως, η γενικότερη κατάσταση δεν ήταν εξί­ σου καλή. Το πυροβολικό διέθετε απαρχαι­ ωμένα πυροβόλα με προβληματική απόδο­ ση, ενώ και τα άλλα όπλα και ο λοιπός εξο­ πλισμός δεν βρισκόταν σε ικανοποιητικό ε­ πίπεδο. Με αυτές τις δυνάμεις υπό τη διοίκησή του, ο βασιλιάς Μίλαν σχεδίασε με τους α­ ξιωματικούς του την εκστρατεία, η οποία ε-

κτιμούσαν ότι θα αποτελούσε μια εύκολη υ­ πόθεση, υποτιμώντας εμφανώς τις βουλγα­ ρικές δυνατότητες και, προπάντων, την α­ ντίδραση του βουλγαρικού λαού. Την εκ­ στρατεία, κατά το σχέδιό τους, θα διεξήγαγαν δύο μικρές στρατιές (στην ουσία ομά­ δες μεραρχιών), η βόρεια και η νότια. Η δεύ­ τερη και πιο ισχυρή (με 40.000 μαχητές) θα αναλάμβανε την κύρια ενέργεια, προελαύνοντας κατά μήκος της κοιλάδας του ποτα­ μού Νισάβα, υπερνικώντας την αναμενόμε­ νη αντίσταση δυτικά της Σόφιας (κατάληξη του δρόμου που όδευε παράλληλα με τον ποταμό), καταλαμβάνοντας την πάλη και. στη συνέχεια, προετοιμάζοντας την κύρια α­ ναμέτρηση με τον Βουλγαρικό Στρατό που θα κατέφθανε από τη Ρωμυλία για να υπε­ ρασπιστεί την πρωτεύουσά του. Η βόρεια Στρατιά «Τιμόκ» έπρεπε να διασχίσει τον ποταμό και να πολιορκήσει τη σημαντική πόλη Βιδίνιο επί του ποταμού Δούναβη. Οι δύο στρατιές δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν ή να συνδεθούν μετα­ ξύ τους, γιατί ανάμεσά τους παρεμβαλλό­ ταν η οροσειρά Στάρα Πλάνινα ή Δυτικά Βαλκάνια, με υψόμετρο που φθάνει τα 2.186 μέτρα. Ο Στρατός της Βουλγαρίας, που περίμενε στην άλλη πλευρά των συνόρων, βρισκό­ ταν εκείνη την εποχή σε μια περίεργη κατά­ σταση. Επειδή όλοι ανώτεροι αξιωματικοί του ήταν Ρώσοι, οι οποίοι αποχώρησαν με το πραξικόπημα στη Ρωμυλία, όλες οι μονάδες βρέθηκαν μόνο με κατώτερους αξιωματι­ κούς (από τον βαθμό του ταγματάρχη και κάτω). Παρότι έγιναν βιαστικά προαγωγές, αυτό δεν επέλυσε το πρόβλημα της απει­ ρίας των νέων διοικητών στη διαχείριση με­ γάλων μονάδων. Ως προς τον αριθμό των ανδρών, δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία της κινητοποίη­ σης των Βουλγάρων, ωστόσο, συγκρίνοντας τους πληθυσμούς των δύο κρατών, είναι φανερό ότι οι Βούλγαροι μπορούσαν να διαθέσουν αν όχι ισάριθμες, τουλάχι­ στον ανάλογες δυνάμεις. Το κρίσιμο όμως δεδομένο ήταν ότι το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων αυτών, που ήταν ήδη επι­ στρατευμένες (οκτώ τάγματα), είχε σταλεί στα νοτιοανατολικά σύνορα, προκειμένου να αντιμετωπίσει πιθανή οθωμανική εκ­ στρατεία για την αποκατάσταση του παλαι­ ού καθεστώτος. Η μεταφορά τους μαζί με τις τοπικές ενισχύσεις (12 τάγματα τα κτι­ κού στρατού και 23 τάγματα εθελοντών, μεταξύ των οποίων 6.000 μουσουλμάνοι) και τα απαραίτητα εφόδια στην άλλη πλευ­ ρά των συνόρων, εν μέσω του χειμώνα και μέσα από οροσειρές (κεντρικά Βαλκάνια ή Αίμος) θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και θα απαιτούσε 5-10 ημέρες. Ενα πρόσθετο πρόβλημα που αντιμε-

ΣΕΡΒΙΑ

Ρ Ο Υ Μ Α Ν ΙΑ

Κ/

ΧΧΧΧ

Q

· Βιδίνιο

Λ

χχχ χ Σέρβικός Στρατός \ *

^

£

Πο τ . 4 ο ύ ^

Ν

^ 'ς , Πιρότ ·

Β Ο ΥΛΓΑΡΙΑ

i 5 · Τύρνοβο

• Ντιμίτροφγραντ

gS '

• · Σόφια Σλίβνιχσα Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Η Ρ Ω Μ Υ Λ ΙΑ

>Πύργος

· Φιλιπττούπολη

Oq

ΡΑΤΟ

ρ ια

* Αδριανούττολη

Β ουλγαρία , Α νατολική Ρω μυλία και Ο θω μανική Α υ το κ ρ α το ρ ία το 1885.

τώπισαν οι Βούλγαροι διοικητές αφορούσε τη στρατηγική τους. Θα έδιναν προφανώς μια αμυντική μάχη, ωστόσο έπρεπε να απο­ φασίσουν ποια τοποθεσία ήταν η καταλλη­ λότερη για κάτι τέτοιο. Οι γνώμες συνέκλιναν σε δύο δυνατές επιλογές: στην εσωτε­ ρική τοποθεσία των υψωμάτων Ιχτιμάν, α­ νατολικά της Σόφιας στον δρόμο προς το Τύρνοβο (την παλαιά ιστορική πρωτεύουσα της χώρας) ή στην προωθημένη τοποθεσία της Σλίβνιτσας, που βρισκόταν 30 χλμ. δυ­ τικά της Σόφιας. Η πρώτη επιλογή, την οποία υποστήρι­ ξε και ο ηγεμόνας Αλέξανδρος, παρείχε

Ο Ο θω μανός σ ουλτά νος Αβδούλ Χ α μ ίτ S ’. Μ ε τά τη ν ή ττα το υ κατά το ν Ρ ω σοτουρκικό π όλεμο το υ 1877-78 και τη ν πίεση τη ς Β ρ ετα ν ία ς , τή ρ η σ ε αναγκαστικά φ ιλειρηνική τα κτική .

περισσότερες αμυντικές δυνατότητες, η τοποθεσία ήταν πιο ισχυρή αφού στηριζό­ ταν στη μεγάλη κεντρική οροσειρά και διέ­ θ ετε μεγάλο βάθος. Παρουσίαζε όμως το μειονέκτημα της αναγκαστικής εγκατάλει­ ψης της πρωτεύουσας Σόφιας στα χέρια του εχθρού. Επιπλέον, άφηνε ανοικτό το ενδεχόμενο η σέρβική εισβολή να μην επεκταθεί ως εκεί, αλλά να αρκεστεί στην κα­ τάκτηση της εχθρικής πρωτεύουσας, και έτσι να αναζητηθεί λύση μέσω της επέμβα­ σης φιλοσερβικών δυνάμεων. Η εναλλακτι­ κή επιλογή, η τοποθεσία της Σλίβνιτσας, ε­ νείχε τον κίνδυνο της μεγαλύτερης από­ στασης και κατά συνέπεια, της αργοπορημένης άφιξης των αναγκαίων δυνάμεων για την επάνδρωσή της. Την επιλογή καθόρισαν οι νεαροί Βούλγαροι διοικητές, με προεξάρχοντα τον λοχαγό Ολίμπι Πανώφ, οι οποίοι τάχθη­ καν με ενθουσιασμό υπέρ της άμυνας στην προωθημένη Σλίβνιτσα. Αμέσως μετά τη λήψη της απόφασης, όλοι ενεργοποιήθηκαν. Οι συνοριακές μονάδες διατάχθηκαν να αναδιπλωθούν και να οχυρωθούν στη γραμμή που αποφάσισε το επιτελείο και να αμυνθούν εκεί μέχρι να φθάσει η μεγάλη μάζα του στρατού. Ο ίδιος ο Αλέ­ ξανδρος έσπευσε εκεί, για να ενθαρρύνει με την παρουσία του το στράτευμα και να προετοιμάσει την αποτελεσματική άμυνα. Η γενική κινητοποίηση που επακολού­ θησε, προσέδωσε στη βουλγαρική προ­ σπάθεια ηρωικό χαρακτήρα. Ο λαός και οι τοπικοί άρχοντες βοήθησαν όσο μπορού­ σαν προκειμένου να εξασφαλιστεί η τα­ χεία μετακίνηση και ο πληρέστερος ανε­ φοδιασμός των στρατευμάτων. Στην εθ νι­ κή προσπάθεια συμμετείχαν και σι διάφο­ ρες μειονότητες του κράτους (μουσουλ­ μάνοι της Ροδόπης κυρίως), με χαρακτηρι­ στική (όχι αδικαιολόγητα) την απουσία των Ελλήνων της Ρωμυλίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 9

Τούρκοι π ρό σφ υγες εγ κα τα λ είπ ο υ ν την Ανατολική Ρω μυλία μ ε τά την π ροσάρτησή τη ς από το υ ς Β ουλγάρους.

Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΣΛΙΒΝΙΤΣΑ Με αυτά τα δεδομένα, ο Σέρβικός Στρα­ τός εισέβαλε στη βουλγαρική χώρα στα μέ­ σα Νοεμβρίου του 1885. Ο Σέρβος βασιλιάςαρχιστράτηγος, όμως, διέπραξε ένα ακόμα κορυφαίο αυτή τη φορά- λάθος. Για να το­ νώσει το ηθικό των ανδρών του, εξέδωσε προκήρυξη προς τους στρατιώτες, ανακοι­ νώνοντας ότι πορεύονται με σκοπό να υπο­ στηρίξουν τους ομόθρησκους Βούλγαρους και να πολεμήσουν εναντίον των Τούρκων! Το ψέμα ήταν πολύ χονδροειδές για να περάσει απαρατήρητο και σύντομα οι Σέρβοι στρατιώτες διαπίστωσαν με μεγάλη έκπλη­ ξη ποιούς θα αντιμετώπιζαν... Οι πρώτες συγκρούσεις, χρονοτριβής εκ μέρους των βουλγαρικών προφυλακών, έλαβαν χώρα μπροστά στη διάβαση Ντραγκομάν (μεταξύ των ορέων Βισκάρ και Πετρόβσκι, η στενωπός συνδέει το υψίπεδο Σόφιας - Σαμακόβου μέσω της κοιλάδας του Νισάβα ποταμού με το υψίπεδο του Πιρότ).

8 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι αμυνόμενοι συγκρότησαν όσο μπορού­ σαν τους εισβολείς, οι οποίοι υπέστησαν α­ πώλειες μέχρι να εξαναγκάσουν τους Βουλγάρους να αναδιπλωθούν στην κύρια γραμμή αντίστασης. Εκεί, έφθασαν οι τρεις μεραρχίες των Σέρβων, υπό τη διοίκηση του βασιλιά Μίλαν, στις 17 Νοεμβρίου. Καταρχήν, ο Σέρβικός Στρατός (συνολικά 40.000 άνδρες) αναπαύθηκε επί διήμερο για να ανακτήσει δυνάμεις από τις δυσκο­ λίες της χειμερινής εκστρατείας. Σε αυτό το διάστημα, ωστόσο, το ηθικό των ανδρών του Μίλαν κατέπεσε πλήρως, αφού πλέον είχαν αντιληφθεί ποιος ήταν ο πραγματι­ κός αντίπαλος και, βέβαια, την απάτη των αρχηγών τους. Στο βουλγαρικό στρατόπεδο, σύμφωνα με τα βιαστικά συνταχθέντα σχέδια του επι­ τελείου, η διάβαση της Σλίβνιτσας επαν­ δρώθηκε με όσες τοπικές δυνάμεις ήταν διαθέσιμες. Υπό τη διοίκηση δραστήριων δι­ οικητών, οι οπλίτες προέβησαν στην άμεση

οχύρωση της τοποθεσίας με αυτοσχέδια έρ­ γα εκστρατείας. Στις 16 Νοεμβρίου, μετέβη στο σημείο ο ίδιος ο Βούλγαρος ηγεμόνας και ανέλαβε τη διοίκηση των μονάδων που βρίσκονταν ήδη εκεί. Αυτές ήταν 9 τάγματα πεζικού, 8 πυροβολαρχίες (με 32 πυροβόλα) και 2.000 εθελοντές υπό τον ταγματάρχη Γκούσεβ, συνολικά 12.000 άνδρες. Η άφιξη του ηγεμόνα και η δραστήρια όσο και απο­ φασιστική εκ μέρους του προετοιμασία των αμυντικών γραμμών, συνετέλεσε στη σημα­ ντική εξύψωση του ηθικού των Βουλγάρων στρατιωτών. Η αμυντική τοποθεσία έφρασσε την ό­ δευση από τη σέρβική πόλη Νις (Ναϊσσό των Βυζαντινών) προς τη Σόφια. Εκατέρωθεν του δρόμου είχαν ανασκαφεί χαρακώματα συνολικού μήκους τεσσάρων χιλιομέτρων, ενώ σε κάθε πλευρά του είχαν κατασκευα­ στεί ορύγματα πυροβολικού. Επιπλέον πυ­ ροβόλα είχαν ταχθεί επί της στρατηγικής σημασίας κορυφογραμμής, όπου βρισκόταν και το χωριό Σλίβνιτσα. Η τοποθεσία προ­ στατευόταν στα δεξιά της (βόρεια) από την απότομη οροσειρά Τσεπάν, ενώ στα αριστε­ ρά της (νότια) στοιχιζόταν επί των χαμηλών υψωμάτων του όρους Βισκάρ προς την κα­ τεύθυνση της κωμόπολης Μπρέζνικ και της ομώνυμης διάβασης. Η μάχη ξεκίνησε υπό βροχή και ομίχλη το πρωί της 18ης Νοεμβρίου του 1885. Ο Σέρβος βασιλιάς, έχοντας εγκαταστήσει το στρατηγείο του στην έξοδο του στενού Ντραγκομάν, διέταξε την πρώτη προσβολή των θέσεων των αμυνομένων. Οι Σέρβοι στρατιώτες, ωστόσο, έχοντας αντιληφθεί ε­ ναντίον ποιών επιχειρούσαν, δεν επέδειξαν ιδιαίτερο μαχητικό πνεύμα και, έπειτα από λίγη ώρα, η χλιαρή επίθεσή τους αποκρούστηκε από τους Βουλγάρους. Η σέρβική επί­ θεση δεν έτυχε της κατάλληλης υποστήρι­ ξης του φίλιου πυροβολικού, καθότι τα σερ-

Ο Γ. Ρακόψσκι, ο οποίος χ α ρ α κ τη ρ ίσ τη κ ε ως ο «π ατριάρχης τη ς βουλγαρικής ελ ε υ θ ε ρ ία ς » .

βικά πυροβόλα ήταν παλαιό, με περιορισμέ­ νο βεληνεκές, και δεν μπορούσαν να πλήξσυν τις εχθρικές θέσεις, ιδίως τις ταγμέ­ νες σε βάθος βουλγαρικές πυροβολαρχίες, οι οποίες προκάλεσαν πολλές απώλειες στους επιτιθέμενους. Τόσο στον κεντρικό τομέα, εκατέρωθεν του δρόμου όσο και στα αριστερά (βόρεια), οι Σέρβοι αποκρούστηκαν και υπέστησαν συνολικές απώλειες 1.200 ανδρών - νεκρών και τραυματιών. Στα δεξιά όμως (νότια), η σέρβική μο­ νάδα που επιτέθηκε, η Μεραρχία «Μορά­ βα» υπό τη διοίκηση του Πέταρ Τοπάλοβιτς, συνάντησε λιγότερο σθεναρή αντί­ σταση και κατάφερε ύστερα από αγώνα να επικρατήσει, καταλαμβάνοντας τις βουλ­ γαρικές θέσεις. Πλέον απειλούσε άμεσα το Μπρέζνικ και, μέσω αυτού, τον δρόμο προς την πόλη Πέρνικ, στα νοτιοανατολι­ κά. Στη συνέχεια, μέσω της πεδιάδας που ανοιγόταν ανατολικά, μπορούσε να απει­ λήσει την ίδια τη Σόφια από τα νότια. Αντί­ παλες δυνάμεις δεν υπήρχαν προς το πα­ ρόν σε ολόκληρη τη διαδρομή. Ο επικεφαλής των Βουλγάρων, Αλέξαν­ δρος Μπάτενμπεργκ, θορυβήθηκε έντονα. Από την αρχή δεν πίστευε στη δυνατότητα ανάπτυξης επιτυχούς άμυνας στη Σλίβνιτσα και εκείνη τη στιγμή οι φόβοι του επιβεβαι­ ώνονταν. Στο πολεμικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε, οι νεώτεροι αξιωματι­ κοί, με τον ενθουσιασμό και το πάθος τους, επικράτησαν και πάλι. Ετσι αποφασίστηκε η παράταση της άμυνας στη Σλίβνιτσα, με πε­ ριορισμένη σύμπτυξη του μετώπου ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ, και η χρησιμο­ ποίηση των δυνάμεων που αναμένονταν από τη Ρωμυλία για την άμυνα της Σόφιας, σε περίπτωση που οι Σέρβοι επιχειρούσαν την κύκλωσή της μέσω Πέρνικ από τον νότο. Την 19η Νοεμβρίου, ενώ είχαν ληφθεί οι αποφάσεις για αναδιάταξη στη γραμμή Σλίβνιτσας και άμυνα επ’ αυτής, ο Αλέξανδρος εγκατέλειψε το μέτωπο -γεγονός που βέ­ βαια δημιούργησε άσχημη εντύπωση στο στράτευμα- και μετέβη στη Σόφια, όπου επιδόθηκε στην οργάνωση της άμυνάς της. Στην άστοχη εκείνη απόφασή του, φαίνεται ωστόσο πως έπαιξε ρόλο και η είδηση ότι το φιλορωσικό κόμμα ετοιμαζόταν να απευθύ­ νει έκκληση-ικεσία προς τον τσάρο για να παρέμβει. Στη γραμμή του μετώπου, η 19η Νοεμ­ βρίου ήταν μια ημέρα με εκπλήξεις. Οι Σέρβοι ετοιμάζονταν να επαναλάβουν την επί­ θεσή τους, όταν διαπίστωσαν πως οι Βούλ­ γαροι αναδιπλώνονταν προς τα πίσω. Αιφνιδίως, στον βόρειο τομέα, η τοπική μονάδα των Βουλγάρων υπό τη διοίκηση του λοχα­ γού Ατανάς Μπεντέρεφ, αντί να οπισθοχω­ ρήσει όπως είχε διαταχθεί, επιτέθηκε ενα­ ντίον των έκπληκτων αντιπάλων της. Οι

Βούλγαροι, χρησιμοποιώντας τις λόγχες τους, επικράτησαν των Σέρβων που επεδείκνυαν ανάλογη μαχητική διάθεση. Η βουλ­ γαρική επίθεση έτσι, όχι μόνο συνεχίστηκε, αλλά επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον τομέα, και σύντομα το σύνολο της αριστερής σερβικής πτέρυγας κατέρρευσε! Ο Μπεντέρεφ, επιδεικνύοντας τακτική αντίληψη, αν και μόνο λοχαγός, κατηύθυνε τους άνδρες του προς το χωριό Γκολέμο Μάλοβο (στις δυτικές υπώρειες του όρους Τσεπάν) απειλώντας άμεσα την οδό των συ­ γκοινωνιών τους, στη διάβαση Ντραγκομάν. Ο αυτοσχέδιος βουλγαρικός ελιγμός, ανα­ πάντεχος και απειλητικός, ανησύχησε πολύ το σερβικό στρατηγείο και το ανάγκασε να διατάξει την άμεση αναστολή της προέλα­

σης της Μεραρχίας «Μοράβα» προς τη Σό­ φια και τη στροφή της βορειοδυτικά, ώστε να ενισχύσει τη γενικότερη προσπάθεια στη Σλίβνιτσα. Η Σόφια έτσι σώθηκε, και η άρ­ ση της απειλής εναντίον της επέτρεψε στη βουλγαρική ηγεσία να προωθήσει πλέ­ ον όσες δυνάμεις είχαν συγκεντρωθεί προερχόμενες από τη Ρωμυλία στην τοπο­ θεσία της κύριας σύγκρουσης. Τις ίδιες στιγμές που διεξάγονταν αυτά στον βόρειο τομέα, οι άνδρες μίας οερβικής μεραρχίας αρχικά και στη συνέχεια δύο -με την προσθήκη των ανδρών της Μεραρχίας «Μοράβα»-, στη δεξιά τους πτέρυγα (νότια), συνέχισαν την προέλασή τους και επιχείρη­ σαν να υπερφαλαγγίσουν την ασθενώς αμυ­ νόμενη αριστερή πτέρυγα των Βουλγάρων.

'ijruT'Ä

Λ ιθο γρ α φ ία εποχής που απ εικονίζει την ένωση τη ς Ρω μυλίας μ ε τη ν (α δελφ ή ) Β ουλγαρία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 181

νάδων του. Με αναπτερωμένο το ηθικό από την άφιξη του αγαπημένου ηγέτη τους, οι Βούλγαροι στρατιώτες πραγματοποίησαν μια σειρά επιθέσεων τοπικής σημασίας, που βελτίωσαν όμως τις θέσεις τους. Αυτό συνε­ χίστηκε και την επόμενη ημέρα (21 Νοεμ­ βρίου), οπότε είχε διαφανεί η ραγδαία πτώ­ ση του ηθικού των Σέρβων σε αντίθεση με αυτού των Βουλγάρων που είχε φθάσει στα ύψη. Πραγματοποιήθηκαν μόνο τοπικά εγ­ χειρήματα, στα περισσότερα εκ των οποίων οι Βούλγαροι σημείωσαν επιτυχίες. Στις 22 Νοεμβρίου, από τις βελτιωμένες θέσεις τους, οι Βούλγαροι (ο αριθμός των ο­ ποίων είχε πλέον ανέλθει στους 32.000 άν­ δρες), επιτέθηκαν σε ολόκληρη τη γραμμή του μετώπου. Οι Σέρβοι προέβαλαν περιορι­ σμένη αντίσταση και σύντομα διατάχθηκε γενική υποχώρησή τους. Τα σέρβικά τμήμα­ τα όλων των πτερύγων, με πολλή βιασύνη έ­ σπευσαν να οπισθοχωρήσουν προς τη διά­ βαση Ντραγκομάν, ώστε να μην περικυκλωθούν από τους νικητές. Οι βουλγαρικές δυνάμεις παρέμειναν στο πεδίο, πανηγυρίζοντας για την αναπά­ ντεχη νίκη τους! Οι δύο αντίπαλοι είχαν υποστεί ανάλογες απώλειες, οι νικητές Βούλ­ γαροι 1.800 άνδρες, ενώ οι Σέρβοι 2.100 - νε­ κρούς, τραυματίες και αγνοουμένους. Στις 24 Νοεμβρίου, και ο τελευταίος Σέρβος στρατιώτης είχε εγκαταλείψει τη Βουλγαρία σε αυτό το θέατρο επιχειρήσεων. Ο αγώνας όμως συνεχιζόταν βόρεια, στην περιοχή του Βιδινίου και του ποταμού Δούναβη, οπότε το βουλγαρικό επιτελείο, έχοντας αναδιορ­ γανώσει τις δυνάμεις του σε δύο ισχυρές μεραρχίες υπό τους Γκούσεφ και Νικολάεφ, διέταξε την προέλαση στο σερβικό έδαφος.

ί

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική 2014

\

Βούλγαροι

I

I Σέρβοι

Μττ: Μεραρχία Πεζικού

Η μάχη τη ς Σ λίβ νιτσ ας μ ε τα ξ ύ Βουλγάρων και Σέρβων.

Οι τελευταίοι αντιστάθηκαν απεγνωσμένα στην περιοχή Καρνούλ (σημερινή Ντέλυαν της επαρχίας Σόφιας). Η σέρβική πίεση ήταν μεγάλη και οι βουλγαρικές γραμμές άρχισαν να λυγίζουν. Κάποια τμήματά τους είχαν ήδη υποχωρήσει, όταν δέχθηκαν ενισχύσεις από τρία τάγματα της Ρωμυλίας, υπό τη διοίκηση του ταγματάρχη Ποπώφ. Τα τάγματα αυτά α­ νέκοψαν την προώθηση των Σέρβων και επανέφεραν την ισορροπία στη γραμμή μά­ χης σε αυτήν την πτέρυγα. Ανάλογες σκηνές διαδραματίζονταν και στην αριστερή σέρβική πτέρυγα (βόρεια). Εκεί, νέα μεγάλη σέρβική επίθεση πέτυχε αρχικά να διαταράξει τη βουλγαρική γραμμή άμυνας, ωστόσο οι Βούλγαροι συγκρατήθηκαν από την έγκαιρη άφιξη δύο ταγμάτων του συντάγματος Πρεσλάβ, τα οποία πρόλα­ βαν να ισορροπήσουν την κατάσταση.

8 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στο κέντρο, η μάχη συνεχιζόταν με αμεί­ ωτη ένταση, και τελικά όλες οι σερβικές επι­ θέσεις αποκρούστηκαν με βαριές απώλειες. Την καταρράκωση του ηθικού των Σέρβων στρατιωτών διέγνωσε εγκαίρως ο ανήσυχος Μπεντέρεφ και, με τοπικά εγχειρήματα, μπόρεσε να καταλάβει δύο τακτικής σημα­ σίας υψώματα. Η 19η Νοεμβρίου πέρασε, με τους Βούλγαρους να έχουν επιτύχει πλήρως τους στόχους τους. Αφενός είχαν κρατήσει τις θέσεις τους στη Σλίβνιτσα και αφετέρου είχαν αποσοβήσει κάθε κίνδυνο για την πρωτεύουσά τους. Οι Σέρβοι είχαν αναχαιτι­ στεί στα δεξιά (όπου κατέβαλαν την κύρια προσπάθειά τους εκείνη την ημέρα) και στο κέντρο και είχαν ηττηθεί στα αριστερά. Την επομένη, 20ή Νοεμβρίου, επανήλθε στο μέτωπο ο Βούλγαρος ηγεμόνας Αλέξαν­ δρος και ανέλαβε πάλι τη διοίκηση των μο­

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Οι βουλγαρικές δυνάμεις, υπό τον ίδιο τον ηγεμόνα Αλέξανδρο, εισέβαλαν στις 26 Νοεμβρίου του 1885 στη Σερβία, από την πε­ ριοχή του Ντιμίτροφγραντ. Οι Σέρβοι προ­ σπάθησαν ανεπιτυχώς να τις αποκρούσουν στην τοποθεσία της πόλης Πιρότ, όπου διεξήχθη νέα μάχη (27 Νοεμβρίου). Οι ενθου­ σιασμένοι όμως Βούλγαροι επικράτησαν, αποδεικνύοντας ότι εκτός από αμυντικές διέ­ θεταν και επιθετικές ικανότητες. Η προέλα­ ση των νικητών προς την πρωτεύουσα της Σερβίας, το Βελιγράδι, ανάγκασε την Αυ­ στρία να παρέμβει δυναμικά. Ο πρεσβευτής της, κόμης Κεβενχούλερ-Μετς, μετέβη αυ­ τοπροσώπως στο επιτελείο του προελαύνοντος Βουλγαρικού Στρατού και επέδωσε αυ­ στηρό τελεσίγραφο: Οι Βούλγαροι θα συνα­ ντούσαν μπροστά τους αυστριακά στρατεύ­ ματα σε περίπτωση που συνέχιζαν. Η ανακωχή υπογράφηκε στις 7 Δεκεμ­

βρίου και λίγο αργότερα έπαυσαν πλήρως οι εχθροπραξίες, ενώ η Συνθήκη της Κωνστα­ ντινούπολης, τον Απρίλιο του 1886, έβαλε τέλος στην κρίση με την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία υπό μερικούς περιοριστικούς όρους σχετικά με το πρόσωπο του ηγεμόνα της. Ο σύντομος πόλεμος -διάρκειας μόλις τριών εβδομάδων- μεταξύ των δύο γειτονι­ κών και συνδεόμενων με πολλά κοινά στοι­ χεία λαών έληξε με περιφανή βουλγαρική νί­ κη. Και μπορεί μεν ο Σέρβικός Στρατός να μην ήταν στην καλύτερη δυνατή κατάστα­ ση, ωστόσο η βουλγαρική επιτυχία ήταν πράγματι αξιοθαύμαστη. Ολοι έπραξαν ότι καλύτερο μπορούσαν, στρατιώτες και απλοί πολίτες. Οι μεν στρατιώτες, πριν αντιπαρατεθούν με τους Σέρβους, έδωσαν μια σκλη­ ρή μάχη με τον χρόνο, προκειμένου να φθτάσουν εγκαίρως από τις νοτιοανατολι­ κές επαρχίες στις βορειοδυτικές. Σιδηρο­ δρομική γραμμή που να διευκολύνει πλήρως τις μετακινήσεις δεν υφίστατο, και σε αυτήν που υπήρχε, λειτουργούσαν μόνο πέντε α­ τμομηχανές. Τα στρατεύματα συνεπώς πορεύθηκαν κυρίως πεζή προς τα σημεία της μάχης. Βεβαίως ούτε το οδικό δίκτυο ήταν σε καλή κατάσταση, ενώ πολλές φορές τα τμήματα χρειαζόταν να διασχίσουν τα στενά μονοπάτια των δύσβατων πλαγιών του Αί­ μου. Οι στρατιώτες πεζή και οι αξιωματικοί σε άλογα, κάλυπταν καθημερινά 40-60 χλμ., ενώ μια μονάδα, ο 3ος Λόχος του Χασκόβου, διένυσε 110 χλμ. σε 37 ώρες πεζοπορίας! Επειδή δεν υπήρχαν ανώτεροι αξιωματι­ κοί μετά την αναχώρηση των Ρώσων, ολό-

Το φιρμάνι το υ σου λτά νου μ ε το οποίο α ναγνω ρίσ τηκε η βουλγαρική Εξαρχία.

Το Σ υ νέδ ρ ιο το υ Β ερ ολίνου σ τις 13-7-1878, όπου α να χα ρ ά χτη κ α ν τα σύνορα των Βαλκανίων. Ο ρ θιο ς σ το κ έντρ ο ο κ α γκ ελ ά ρ ιο ς τη ς Γερμανίας Ο ττο φον Βίσμαρκ.

κληρη η επιχείρηση δεν αποτέλεσε αντικεί­ μενο επιτελικού σχεδιασμού, αλλά καθαρού αυτοσχεδιασμού των κατά τόπους διοικη­ τών, με προφανή τα κενά και τις αστοχίες. Στον αντίποδα αυτών των επικών προσπα­ θειών των Βουλγάρων, βρίσκονταν οι χλια­ ρές κινήσεις των Σέρβων. Τόσο η κοινή γνώ­ μη όσο και οι στρατιώτες δεν συγκινήθηκαν από τον σκοπό του πολέμου κατά των γειτό­ νων τους. Οι προσπάθειες που καταβλήθη­ καν, κατά συνέπεια, ήταν μάλλον στο ελάχι­ στο δυνατό των υφιστάμενων δυνατοτήτων. Επιπλέον της περιορισμένης νομιμοποί­ ησης στα μάτια των μαχητών της σκοπιμό­ τητας του πολέμου, τη σέρβική πλευρά βά­ ρυνε και μια σειρά τεχνικών μειονεκτημά­ των. Το κυριότερο ήταν η ακαταλληλότητα του πυροβολικού τους, το οποίο εμφανώς υστερούσε του αντιπάλου του. Ενα άλλο, τελείως απρόβλεπτο πρόβλημα, προκλήθηκε από την υιοθέτηση του σύγχρονου τυφε­ κίου Mauser-Milovanovich. Οι απαιτούμενοι α­ νεφοδιασμοί σε πυρομαχικά είχαν προσδιο­ ριστεί με βάση τις επιδόσεις των παλαιότερων όπλων. Το νέο τυφέκιο, όμως, έβαλλε πολύ ταχύτερα, με αποτέλεσμα να κατανα­ λώνει πολύ περισσότερα φυσίγγια, τα οποία κατά συνέπεια εξαντλήθηκαν σε ορισμένες μονάδες, δημιουργώντας μεγάλο πονοκέ­ φαλο στις υπηρεσίες επιμελητείας. Σύμφω­ να με τις εύστοχες παρατηρήσεις του συγ­ γραφέα Λυκούργου Αρεταίου, «ο χρόνος, ε­ πίσης, της έναρξης των εχθροπραξιών ήταν πολύ δυσμενής για τον Σερβικό Στρατό, διό­ τι βρισκόταν στο μέσο του εξοπλισμού του με τα σύγχρονα όπλα. Το δε χειρότερο ήταν ότι ο στρατός δεν είχε ακόμα εξασκηθεί στη χρήση των νέων τυφεκίων, τα οποία ήταν από τα καλύτερα στην Ευρώπη. Ενα ακόμα σημαντικό μειονέκτημα ήταν ότι οι Σέρβοι αξιωματικοί, παρασυρόμενοι από τις θεωρη­ τικές δυνατότητες των νέων τυφεκίων διέ­ τασσαν βολές από μεγαλύτερες αποστά­ σεις, με συνέπεια τη σπατάλη πολύτιμων πυρομαχικών με μηδαμινά αποτελέσματα..».

Ο πόλεμος αυτός, που δόξασε τον Βουλγαρικό Στρατό και γέμισε με περηφά­ νια τον λαό της Βουλγαρίας, καταγράφηκε στη συλλογική μνήμη του έθνους, τονώνο­ ντας την αυτοσυνειδησία του. Ιδιαίτερα το σώμα των αξιωματικών, το οποίο επωμίστη­ κε τη μείζονα προσπάθεια και αντεπεξήλθε στο καθήκον του με επιτυχία, απέκτησε έ­ ντονα χαρακτηριστικά κυρίαρχης ομάδας και αναβάθμισε τον ρόλο τους στην πολιτι­ κή κονίστρα. Σε αναγνώριση της ιδιαίτερης συμβολής τους, ο πόλεμος ονομάστηκε, εκ των υστέρων, «πόλεμος των λοχαγών». ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Κ. Marx-Fr. Engels: Η ΕΛΛΑ ΔΑ , Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜ Α, εκ δ . Γνώση, Α θήνα, 1985. (2) Κ. Α μα ντο ς: Ο Ι Β Ο Ρ Ε ΙΟ Ι ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΤΗΣ Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ (ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ, Α Λ ΒΑ Ν Ο Ι, Ν Ο ΤΙΟ ΣΛ Α Β Ο Ι), εκδ. Ε λευ θ ερ ο υ δ ά κ η ς, Α θή να , 1993. (3) Θ. Β ερ έμ η ς : ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο Ε Ω Σ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ. Δ Ο Μ Η Σ Η ΚΑΙ Α Π Ο Δ Ο Μ Η Σ Η ΚΡΑΤΩΝ, εκ δ . Π α τά κη ς, Α θήνα, 2005. (4) Λ. Α ρ ετα ίο ς : Η Μ Α ΧΗ ΤΗΣ Σ Λ ΙΒ Ν ΙΤ Σ Α , π εριοδικό Ισ τορ ία No 515, εκδ. Πάπυρος, Α θήνα, 2011. (5) X. Σ α κ έλ λ ιο ς : Η ΓΕΝ ΕΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ Η Γ Ε Μ Ο Ν ΙΑ Σ 1870-1885, π εριοδικό Ισ τορ ικά Θ έμ α τα No 107, Γνώμων Ε κδοτική, Α θή να , 2011. (6) ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε ΛΛ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Ε κδοτική Αθηνών, Α θήνα, 1977. (7) Σπ. Λ ο υ μά κ η ς: ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ, συμπλ. Ε κδόσεις ΔΕΚ /ΓΕΣ, Α θήνα, 1983. (8) Κ. Παπαρρηγόπουλος: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟΥΣ 23, N ational G eographic Society, Α θήνα, 2009-10.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 8 3

Ν οτιοα φ ρ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες π ανηγυρίζουν μ ε το λάφ υρό το υς, μια ιτα λικ ή σημαία.

01 ΒΡΕΤΑΝΟΙ καταααμβανουν την ΙΤΑΛΙΚΗ Μάιος-Νοέμβριος 1941 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ Το άγνωστο θέατρο επιχειρήσεων I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ί mit ■

ΑΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΕΑΕΟΝ

Ynooipoinvoc ε.α., ι. καθηνηιικ Σιρατιωιικη^ loiopiac ΣΣΕ

Η πτώση της Ιταλικής Αυτοκρατορίας στην ανατολική Αφρική άρχισε στις 4 Ιουλίου 1940 -π ριν την εισβολή των Ιταλών στην Ελλάδα- και ολοκληρώθηκε στις 27 Νοεμβρίου 1941. Το παράδοξο είναι ότι η πτώση αυτή ξεκίνησε με επιθετικές επιχειρήσεις των... Ιταλών.

Α ιθίο π ες Π α τρ ιώ τες διασχίζουν τον π οταμό Ομο.

τις 4 Ιουλίου 1940, οι Ιταλοί εισέβαλαν στο Σουδάν και στην Κένυα, και κατέλαβαν συνοριακές πόλεις, εγκαθιστώ ντας μια ισχυρή βάση στην πόλη Κασάλα του Σουδάν. Παράλληλα, ο Ιταλικός Στόλος Ερυθράς Θά­ λασσας προσπάθησε ανεπιτυχώς να παρεμποδίσει το ν ανεφοδιασμό των βρετανικώ ν δυνάμεων και τη μεταφ ο­ ρά τμημάτω ν από τις Ινδίες. Κ υριότερο επίτευγμα, όμως, των Ιταλών υπήρξε η κατάληψη τη ς Β ρετανικής Σομαλίας, η οποία ολοκληρώ θηκε στις 19 Αυγούστου 1940. Οι δυσανάλο­ γες απώλειες των αντιπάλων (140 νεκρ οί και τρ α υμα τίες Β ρετανοί ένα ντι 1.995 Ιταλών) προκάλεσε τη μήνη του Τσώρτσιλ, ο οποίος υποστήριξε ό τι η αποικία δεν είχε καταληφ θεί, αλλά εγκα τα λειφ θ εί. Για τη ν ανακατάληψη τη ς Ιταλικής Ανατολικής Αφρικής οι Β ρετανοί δ ιέθ ετα ν δυνάμεις από όλη τη Β ρετανική Κοινοπο­ λ ιτεία στο Σουδάν και στην Κένυα. Οι δυνάμεις του Σουδάν, υπό το ν αντισ τράτηγο Γουίλιαμ Πλατ, θα ενεργούσαν προς νότο στην κατεύθυνση τη ς Αιθιοπίας μέσω Ερυθραίας, ενώ οι δυνάμεις από τη ν Κένυα, υπό το ν α ντισ τράτηγο Αλαν Κάνινγκαμ, θα ενεργούσαν προς Αιθιοπία μέσω Ιταλικής Σομα­ λίας. Μια τρ ίτη δύναμη θα ενεργούσε αμφίβια επιχείρηση για τη ν απελευθέρωση της Β ρετα νικής Σομαλίας. Παράλληλα, ο αυτοκράτορας τη ς Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ με μια δύναμη Πατριωτών, όπως ονομάστηκαν οι Α ιθίοπες μαχητές, θα συνέπ ραττε στις επιχειρήσεις. Ακολούθησε μια σειρά νικη φ ό ­ ρων μαχών. Στις 6 Απριλίου 1941 -τ η ν ημέρα τη ς γερμανικής εισβολής στην Ε λλάδα- α π ελευθερώ θηκε η πρωτεύουσα τη ς Αιθιοπίας Αντίς Αμπέμπα. .Στις 19 Μαΐου 1941, με την παράδοση στους Βρετανούς του δούκα της Αόστης και των υπολειμμάτων τη ς Βόρειας Ιταλικής Σ τρατιάς του στρατηγού Φρούσκι, τερ μ α τίσ τη κε η πρώτη φάση τη ς κατάκτησης τη ς Ιταλικής Ανατολικής Αφρι­ κής (Αιθιοπία-Σομαλία-Ερυθραία). Ο αυτοκράτορας Χαϊλέ Σελασιέ είχε επ ανέλθει στον θρόνο του, σι β ρ ετανικές ναυ­ τικ ές δυνάμεις κυριαρχούσαν στην Ερυθρά θάλασσα, αλλά στο υπόλοιπο τμήμα τη ς πρώην «αυτοκρατορίας» του Μουσολίνι εξακολουθούσαν να υπάρχουν α­ κόμη σ ημαντικές δυνάμεις σε ι­ σχυρές τοπ οθεσ ίες άμυνας και απ αιτούντο περαιτέρω επ ιχειρή­ σεις για τη ν ολοκλήρωση τη ς εκ ­ καθάρισης τη ς Ιταλικής Ανατολι­ κής Αφρικής. Συγκεκριμένα, υπήρχαν εσ τίες αντίστασης στο μικρό λιμάνι Ασάμπ στην Ερυθραία επί τη ς Ερυθράς θάλασσας -τ ο μόνο λιμάνι που πα­ ρέμ ενε υπό ιταλικό έλ ε γ χ ο - και από μία εσ τία αντίστασης στις περιοχές της Γκάλα - Σιντάμο και Γκοντάρ. Τέ­ λος, ένα ακόμη «αγκάθι» αποτελού­ σε η Γαλλική Σομαλία που βρισκόταν υπό το ν έλεγχο των Γάλλων του Βισύ. Οι ιτα λ ικ ές δυνάμεις στην περιοχή

Σ

Π ροσ π ά θεια από το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς για τη διάνοιξη κανονικών δρόμων σ την ενδοχώ ρα τη ς Α ιθιοπ ίας.

κατανέμονταν ως εξής: • Στην περιοχή Γκάλα - Σιντάμο, υπό τον στρατηγό Π ιέτρο Γκατζέρα, περίπου 38.000 άνδρες και 200 πυροβόλα. Στις δυνάμεις α υτές προστέθηκαν και μερι­ κές χιλιά δες φ υγάδες -ο ι περισσότεροι χωρίς να δ ια θ έτο υ ν μαχητική α ξία - από τη Σομαλία και άλλες περιοχές. • Στην περιοχή Γκοντάρ, υπό το ν στρα­ τηγό Γκουλιέλμο Νάσι, περίπου 41.000 άνδρες και 70 πυροβόλα. • Μία μικρή απομονωμένη φρουρά στο λιμάνι Ασάμπ. • Στη Γαλλική Σομαλία δυνάμεις Γάλ­

λων του Βισύ. Η Γαλλική Σομαλία είχε α­ ποκλειστεί, επειδή αποτελούσε μια προ­ φανή, έμμεση οδό για το ν ανεφοδιασμό των ιταλικώ ν δυνάμεων στην Ανατολική Αφρική. Τον Μάρτιο του 1941, οι Ε λεύ θ ε­ ροι Γάλλοι πρότειναν ένα σχέδιο για την προσχώρηση τη ς αποικίας σε αυτούς χρησιμοποιώντας το ν αποκλεισμό και την προπαγάνδα. Ο στρατηγός Γουέιβελ, για το ν οποίο η Γαλλική Σομαλία αποτε­ λούσε έναν μόνιμο «πονοκέφαλο», επέ­ μενε ό τι μετά τη ν ανακατάληψη του με­ γαλύτερου μέρους τη ς Ιταλικής Ανατολι­ κής Αφρικής η περιοχή αυτή δεν θα α­

σκούσε μεγάλη επίδραση στις επ ιχειρή­ σεις για τη ν ολοκλήρωση τη ς κατάλη­ ψης και του υπόλοιπου τμήματος από τις β ρ ετα νικές δυνάμεις. Από το άλλο μέρος, η βρετανική κυβέρνηση ασκούσε τη ν πολιτική της ένα ντι των Γάλλων του Βισύ σε γενικό και όχι τοπικό πλαίσιο. Ετσι, το πρόβλημα με τη Γαλλική Σομα­ λία δεν ή ταν τόσο σ τρατιω τικής όσο πο­ λ ιτικ ή ς φύσης. Οι Ε λεύθεροι Γάλλοι ε ί­ χαν βλέψ εις στην περιοχή αυτήν, αλλά ο δ ιο ικη τή ς τη ς δεν είχε καμιά πρόθεση να ενω θεί με αυτούς. Α ντίθετα, φαινόταν πρόθυμος να επ ιτρ έψ ει στους Β ρε­ τανούς να χρησιμοποιούν το λιμάνι του Τζιμπουτί και τη σιδηροδρομική γραμμή από αυτό, με αντάλλαγμα τη διακοπή ε­ νός «χαλαρού» αποκλεισμού που είχαν επ ιβάλει οι Β ρετανοί από τη θάλασσα. Τον Ιούνιο του 1941, ο διορισμός ενός α­ ντιπροσώπου του Υπουργείου Εξωτερι­ κών στο Κάιρο απάλλαξε κατά μεγάλο ποσοστό το υ ς σ τρατιω τικούς από το πρόβλημα τη ς Γαλλικής Σομαλίας. Οι δυνάμεις των Ιταλών ήταν δια­ σκορπισμένες σε ό,τι απέμενε από την «αυτοκρατορία» τους. Οι Ιταλοί στρα­ τιώ τες παρουσίαζαν μειωμένο ηθικό, ενώ οι ιθ α γενείς σ τρατιώ τες -που αποτελούσαν τη ν π λειοψ ηφ ία- καθίσταντο καθημερινά ολοένα και πιο αναξιόπιστοι. Παρόλα αυτά, υπήρχαν ακόμη περίπου 80.000 άνδρες με άφθονα εφόδια, οι ο­ ποίοι αποτελούσαν μια υπολογίσιμη δύ­ ναμη, αν όχι για παρατεταμένο πόλεμο, τουλάχιστον για συνέχιση της αντίσ τα ­ σης. Ενας σημαντικός παράγοντας που επηρέαζε σοβαρά τις επ ιχειρήσεις ε κ ε ί­ νη τη ν εποχή του έτο υς ή ταν οι ετή σ ιες βροχές. Οι «μεγάλες βροχές» άρχιζαν το ν Ιούνιο -α ν και στις ν ό τιες περιοχές μπορεί να άρχιζαν ακόμη και από τα τ έ ­ λη Απριλίου-, παρουσίαζαν τη μεγαλύτε­ ρη ένταση κατά το υ ς μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, και δεν σταματούσαν πριν το τέλο ς του Σεπτεμβρίου. Για την ανακατάληψη του μικρού λ ι­ μανιού Ασάμπ, οι Β ρετανοί οργάνωσαν μια μικτή επιχείρηση (επιχείρηση «Chronometer») από το Αντεν. Συγκεκρι­ μένα, ένα ινδικό τάγμα αποβιβάστηκε στο Ασάμπ στις 10 Ιουνίου 1941 και το κατάλαβε τη ν επόμενη ημέρα. Οι Ιταλοί υπερασπιστές του αιφ νιδιάσ τηκαν και δεν προέβαλαν σοβαρή αντίσταση. Στις 13 Ιουνίου, ένα ινδικό πλοιάριο προσέκρουσε σε νάρκη έξω από το λιμάνι. Αυ­ τή υπήρξε η τελ ευ τα ία ναυτική απώλεια των Βρετανών στην Ερυθρά θάλασσα. Ν οτιοα ψ ρ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες σε ένα από τα υψώ ματα τη ς Α ιθιοπ ίας.

8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

I

χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ Σχεδίαση

Σε ό,τι αφορά τις β ρετανικές δυνά­ μεις, μετά τη ν κατάληψη τη ς πρω τεύου­ σας τη ς Αιθιοπίας Αντίς Αμπέμπα και την εκμηδένιση της αεροπορικής και να υτι­ κής απειλής των Ιταλών, ο αρχιστράτη­ γος, στρατηγός Αρτσιμπαλντ Γουέιβελ, θεώ ρησε ό τι η επιχείρηση για τη ν κατά­ ληψη της Ιταλικής Ανατολικής Αφρικής είχε ολοκληρω θεί και έτσ ι απέσπασε ση­ μαντικό μέρος των δυνάμεων που είχαν λάβει μέρος σε αυτή για να καλύψει τις ανάγκες στη βόρεια Αφρική (Αίγυπτος Λιβύη). Ως συνέπεια, ο Γουέιβελ σκέφ θηκε να δια τά ξει τον Βρετανό α ν τι­ στράτηγο Αλαν Κάνινγκαμ, ο οποίος είχε λάβει μέρος στις επ ιχειρήσεις για τη ν α­ νακατάληψη της Ιταλικής Ανατολικής Αφρικής από την Κένυα, να τη ρ ή σ ει αμυ­ ντική στάση. Η ανάγκη, όμως, να επε­ κ τε ίν ει την ασφάλεια των γραμμών συ­ γκοινωνιών είχε ως αποτέλεσμα να επι­ τρ έψ ει στον Κάνινγκαμ να συνεχίσ ει τις ε π ιθ ετικ ές επ ιχειρήσ εις μέχρι το τέλο ς Μαΐου του 1941. Οι επ ιχειρήσεις σ ημεί­ ωσαν επ ιτυχία και έτσι, παρά τις βροχές, συνεχίστηκαν. Σε ό,τι αφορά τις δυνά­ μεις του αντισ τρατήγου Ο υίλιαμ Πλατ, οι οποίες είχαν λά βει μέρος στις επ ιχει­ ρήσεις από το Σουδάν, μία ινδική με­ ραρχία είχε ήδη αποσπαστεί στην Α ίγυ­ πτο και μία ακόμη ήταν έτο ιμη να ανα­ χωρήσει. Πλέον, για τις επ ιχειρήσ εις ε ­ ναντίον των δυνάμεων του στρατηγού Νάσι, δ ιέ θ ε τ ε τη Δύναμη Αμυνας του Σουδάν και λίγες ακόμη δυνάμεις. Το μεγάλο π λεονέκτημα των δύο Β ρ ετα ­ νών διοικητώ ν ήταν οι αεροπορικές δυ­ νάμεις που δ ιέ θ ε τα ν ένα ντι μηδενικής εχθ ρ ικής αεροπορίας. Η τελική επιχείρηση για τη ν ολοκλή­ ρωση της κατάληψης της Ιταλικής Ανα­ το λική ς Αφρικής πραγματοποιήθηκε σε δύο μεγάλες φάσεις: • Από τον Απρίλιο έως τον Ιούλιο, επι­ χειρήσ εις προς κατάληψη τη ς περιοχής Γκάλα - Σιντάμο από τις δυνάμεις του αντισ τρατήγου Κάνινγκαμ με συμμετοχή μικρών τμημάτω ν του αντιστρατήγου Πλατ από το Σουδάν. • Από το ν Οκτώβριο έως το ν Νοέμβριο,

Εκδοτική 2014

λ*

Η Ιτα λικ ή Α νατολική Α φρική και οι β ρ ετα ν ικ ές α π οικίες το 1940-41.

επ ιχειρήσεις για κατάληψη τη ς Γκοντάρ από τις δυνάμεις του αντιστρατήγου Πλατ. Στην περιοχή Γκάλα - Σιντάμο -μ ία από τις έξι επαρχίες τη ς Ιταλικής Ανατο­ λικής Α φ ρική ς- ο στρατηγός Π ιέτρο Γκατζέρα, ο οποίος ήταν κυβ ερ νήτης της, είχε αναλάβει επίσης και καθήκοντα α­ ντιβασ ιλέα και γενικού διοικητή τη ς Ιτα­ λικής Ανατολικής Αφρικής, έχοντας α ν τι­ καταστήσει το ν δούκα τη ς Αόστης. Το κυβερνείο του βρισκόταν στην πόλη Τζίμα. Η περιοχή Γ κά λ α -Σ ιν τά μ ο , με μήκος 800 και πλάτος 500 περίπου χιλιόμετρα, είχε σχεδόν ίση έκταση με ολόκληρη την Ιταλία. Κύριο χαρακτηριστικό τη ς ήταν μια σειρά λιμνών που εκτείν ο ν τα ν σε ένα τόξο 300 περίπου χιλιομέτρω ν από νότια της Αντίς Αμπέμπα προς τα νο τιο ­ δυτικά. Το έδαφος ήταν ορεινό, διακο­ πτόμενο και με φτωχό οδικό δίκτυο. Οι περισσότεροι δρόμοι ήτα ν βατοί μόνο με καλό καιρό. Για τη ν άμυνα τη ς περιο­ χής ο Γκατζέρα δ ιέ θ ε τε επτά μεραρχίες με πολύ μειω μένη επάνδρωση. Δ ιέθ ετε, επίσης, 30 ελαφρά και μέσα άρματα μάΟ Ιτα λ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Γκουλιέλμο Νάσι.

χης. Είχε δ ια θ έσ ει τέσ σ ερις από τις με­ ραρχίες του για να καλύπτουν τις κύριες προσβάσεις από ανατολικά και νότια. Μία μεραρχία κάλυπτε τη ν πρωτεύουσα Τζίμα, ενώ άλλες δύο βρίσκονταν στα δυτικά τη ς επαρχίας. Ο Βρετανός δ ιο ικη τή ς α ντισ τρά τη ­ γος Αλαν Κάνιγκαμ, μετά τη ν απόσπαση σημαντικού μέρους των δυνάμεών του, βρέθ η κε με τις 11η και 12η Α φρικανικές Μεραρχίες. Η πρώτη περιελάμβανε την 22η Ταξιαρχία Πεζικού Ανατολικής Αφρι­ κής και τη ν 23η Ταξιαρχία Πεζικού Νιγη­ ρίας. Η δεύ τερ η περιελάμβανε την 1η Ταξιαρχία Πεζικού Νότιας Αφρικής, την 21η Ταξιαρχία Πεζικού Ανατολικής Αφρι­ κής και τη ν 24η Ταξιαρχία Πεζικού Χρυ­ σής Ακτής. Ετσι ο Κάνινγκαμ, του οποί­ ου το αρχικό σχέδιο προέβλεπε η κύρια επίθεση να εκδηλω θεί προς τη ν πρω­ τεύουσα Τζίμα, αναγκάστηκε να το τρ ο ­ ποποιήσει και δ ιέτα ξε τη ν 11 η Μεραρχία να καταλάβει τη Σασαμάνα, ενώ τη 12η Μ εραρχία την Ντάλε. Οταν οι δύο με­ ραρχίες συνενώθηκαν, ο Κάνινγκαμ α­ ποφάσισε να εκκα θαρίσ ει τη ν περιοχή των λιμνών από εχθρικά τμήματα, ώστε να διανοίξει μια πιο άμεση οδό συγκοι-

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA I 8 7

Σχεδίαση

χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική

2014

Κολίτο

Βρετανοί

Ουανυάρα

ΑπΜ: Αποικιακή Μεραρχία ΑφΜ: Αφρικανική Μεραρχία ΤΞΠ: Ταξιαρχία Πεζικού

Οι επ ιχειρ ήσ εις σ την περιοχή Γκάλα-Σιντάμο τον Α πρίλιο το υ 1941.

νωνιών από την Κένυα. Το πρόβλημα ανεφοδιασμού των δυ­ νάμεων του Κάνινγκαμ ήταν κ υ ρ ιο λ εκ τι­ κά εφ ιαλτικό. Εφόδια υπήρχαν άφθονα καθώς είχαν κ υ ρ ιευ θ εί τερ ά σ τιες ποσό­ τη τες, αλλά η διανομή τους αποτελούσε άλλο ζήτημα. Ας αφήσουμε τη ν επίσημη

βρετανική Ιστορία να τη ν περιγράφει: «Ο πραγματικός εφ ιάλτη ς ήταν η δια­ νομή (των εφοδίων) ειδικά στην περιοχή Γκάλα - Σιντάμο. Οι χωματόδρομοι δια­ λύθηκαν από τη βροχή και τη ν κυκλοφο­ ρία, χείμαρροι και ποτάμια ξεχείλισαν, γέφ υρες και υπερυψωμένοι δρόμοι πα­

ρασύρθηκαν. Οι φ άλαγγες αυτοκινήτω ν προχωρούσαν έρποντας και αντιμετώ πι­ ζαν όλων των ειδών τις δυσκολίες και τα ατυχήματα. Μια φάλαγγα μπορεί να χρ ει­ αζόταν και 15 ημέρες για μια διαδρομή 480 χιλιομέτρω ν και τα φορτηγά καμιά φορά έκαιγαν το γαλόνι στα πέντε χιλιό­ μετρα. Η μία δυσκολία έφ ερνε την άλλη: το κακό οδικό δίκτυο και η βραδύτητα μεταφοράς απαιτούσαν περισσότερα με­ ταφορικά, τα πιο πολλά μεταφορικά έκα ­ ναν χειρότερη την κατάσταση των δρό­ μων, η κακή κατάσταση των δρόμων αύ­ ξανε την κατανάλωση καυσίμων κ.ο.κ.». Ο αντισ τράτηγος Κάνινγκαμ στην έ κ ­ θεσή του σχετικά με τις επ ιχειρήσεις α­ να φ έρει κατηγορηματικά ό τι οι οδοί που ή ταν κατάλληλοι για το ν ανεφοδιασμό των μονάδων του, αποτελούσαν τη βάση του σχεδιασμού των επιχειρήσεών του. Υπό από α υτές τις συνθήκες, το συΟ χήματα ανεφ οδια σ μ ού των Ν οτιοαφ ρικανώ ν στην Α νατολική Αφρική.

k

8 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γκρότημα της 22ης Ταξιαρχίας Ανατολι­ κής Αφρικής, αφού ανέτρεψ ε στον δρό­ μο τις ιτα λικές αντιστάσεις, έφ θασε στη Σασαμάνα στις 14 Μάί'ου. Στην άλλη κα­ τεύθυνση, η 24η Ταξιαρχία Χρυσής Ακτής -τμ ή μ α της 12ης Αφρικανικής Μ ε­ ραρχίας που είχε ως α ντικειμ εν ικ ό σκο­ πό την Ν τά λε- κινήθηκε από Ν εγκέλι και έφθασε στις 21 Απριλίου προ τη ς Ουαντάρα όπου συνάντησε ισχυρή οργάνω­ ση από τρ εις γραμμές άμυνας σε δασω­ μένο και απότομο έδαφος. Επειδή το δύ­ σκολο έδαφος εμπόδιζε τη ν κίνηση ανα­ γνωριστικών περιπόλων για συλλογή πληροφοριών, η επίθεση άρχισε μόλις στις 4 Μάί'ου και εξελίχθ η κε σε μια σειρά συγκρούσεων στα δάση, συχνά υπό κα­ ταρρακτώδη βροχή. Κύρια τοπ οθεσία ά­ μυνας ήταν δύο χαρακτηριστικά υψώμα­ τα επανδρωμένα κυρίως από ιθαγενείς τη ς Ερυθραίας, οι οποίοι αποδείχθηκαν υπολογίσιμοι αντίπαλοι. Η αεροπορία και το πυροβολικό προσέφεραν μικρή βοήθεια λόγω κακής ορατότητας, αλλά ο εχθρός υποχώρησε μετά από μία εβ δο­ μάδα περίπου, όταν βρετανικά τμήματα υπερκέρασαν τα πλευρά του. Στις 25 Μάί'ου, οι βρετα νικές δυνάμεις έφθασαν στην Ουόντο αμέσως νοτιοανατολικά τη ς Ντάλε. Η άλλη ταξιαρχία τη ς μεραρ­ χίας, η 21η Ανατολικής Αφρικής, κινήθηκε από τον δρόμο από Γιαβέλο, στις 6 και 7 Μάί'ου α νέτρεψ ε τα εχθρικά τμήματα στην περιοχή Αλγκε, αλλά πολύ γρήγορα κατέστη αντιληπτό ό τι ήταν αδύνατο να σ υντηρηθεί από εκείνον τον δρόμο. Το πόσο επηρέαζε ο καιρός και το ο­ δικό δίκτυο τις επιχειρήσεις στην περιο­ χή αυτή γ ίνετα ι αντιληπτό από τα παρα­ κάτω γεγονότα. Στις 17 Μάί'ου, ο Κάνινγκαμ δ ιέτα ξε την 11η Αφρικανική Μ ε­ ραρχία να ασκήσει πίεση προς Σοντού όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Επειδή χρειαζόταν τη σχετικά καλή οδό από Αντίς Αμπέμπα προς την πρωτεύουσα Τζίμα, έδωσε εντολή στη 12η Αφρικανική Μεραρχία να κινη θ εί προς Σοντού και να αντικατασ τήσ ει την 11η, ώστε αυτή να κι­ ν η θ εί προς την πρωτεύουσα της επαρ­ χίας. Ο διοικητής της 12ης, η οποία κινεί­ το στον δρόμο από Γιαβέλο, διαπίστωσε ότι ο δρόμος αυτός μόλις που μπορούσε να α ντέξει την κίνηση ενός τάγματος. Για τον λόγο αυτόν μ ετέφ ερ ε τη ν προσπάθειά του στον καλύτερο δρόμο από το Νεγκέλι. Στις 24 Μάί'ου έγινε φανερό ό τι η 12η δεν μπορούσε να κιν η θ εί α ρκε­ τά γρήγορα και έτσι ο Κάνινγκαμ α ν έθ ε­ σε στην 11η τις επιχειρήσεις προς Σο­ ντού και Τζίμα, ενώ στη 12η ανέθεσ ε τις περιοχές που άφηνε πίσω η 11η. Στις 21 Μάί'ου, η 22η Ταξιαρχία Ανατο-

0 Β ρ ετα ν ό ς α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Αλαν Κάνινγκαμ.

λικής Αφρικής, η οποία κινή θ η κε από Σασαμάνα, μετά από σφοδρή μάχη κα τέ­ λαβε τη ν πόλη Κολίτο, βορειοανατολικά τη ς Σοντού. Στη μάχη αυτήν ένας Βρε­ τανός λοχίας επ ιτέθ η κε μόνος του σε έξι ιταλικά άρματα μάχης και τα έτρ εψ ε σε φυγή! Συγκεκριμένα, ο λοχίας πήδηξε σε ένα από τα άρματα, άνοιξε τη θυρίδα και σκότωσε το πλήρωμα με το περί­ στροφό του. Κατά σύμπτωση στο άρμα αυτό επέβαινε και ο δ ιο ικη τή ς τη ς ίλης και έτσ ι τα πληρώματα των άλλων πέντε αρμάτων, χάνοντας την επαφή με τον αρχηγό τους, τράπηκαν σε φυγή. Ο ίδιος ο λοχίας σκοτώ θηκε μετά το κατόρθωμά του. Του απονεμήθηκε ο Σταυρός της Βικτωρίας (Victoria Cross - VC) μετά θ ά ­ νατον. Μ ετά από δύο ημέρες, η τα ξια ρ ­ χία κατέλαβε τη Σοντού και αιχμαλώτισε τους δ ιο ικ η τές και τα επ ιτελεία των δύο

ιταλικώ ν αποικιακών μεραρχιών (25η και 101) που είχαν εκ ε ί τη ν έδρα τους. Ο στρατηγός Γκατζέρα δ ιέτα ξε τό τε τις άλλες δυο μεραρχίες (21η και 24η) να κι­ νη θ ο ύν δυτικά του ποταμού Ομο. Στό­ χος του ή ταν να διασώσει όσο το δυνα­ τό ν περισσότερους από τους Ιταλούς στρατιώ τες. Η κατάσταση, όμως, του ε ­ δάφους ήταν τόσο άθλια, ώστε ο ύτε και αυτό κατέστη δυνατόν να πραγματοποι­ η θεί. Οι μεραρχίες «κόλλησαν» ανατολι­ κά του Ομο και έτσ ι η 21η κυκλώθηκε γρήγορα, ενώ η 24η παραδόθηκε στα μέ­ σα Ιουνίου. Μ ετά από αυτό το γεγονός, ο αριθμός των Ιταλών αιχμαλώτων ανατο­ λικά του ποταμού Ομο έφθασε τους 18.396 άνδρες. Κ υριεύτηκαν, επίσης, 42 πυροβόλα και 23 τεθω ρακισμένα οχήμα­ τα, συμπεριλαμβανομένων και πέντε μέ­ σων αρμάτων. Το επόμενο βήμα των βρετανικών δυνάμεων ήταν η διάβαση του ποταμού Ομο. Ο ποταμός είχε πλάτος περί τα 150 μ. και ή ταν διαβατός το ν υπόλοιπο χρό­ νο εκτό ς από τη ν περίοδο των βροχών, οπότε η τα χύτη τα του νερού και το βά­ θ ος του μεταβάλλονταν α νεξέλεγκτα. Δ εδομένου ό τι οι Ιταλοί είχαν κατασ τρέ­ ψ ει τη ν τσ ιμ εν τέν ια γέφ υρα τη ς οδού που οδηγούσε στην πρωτεύουσα τη ς ε ­ παρχίας, απαιτείτο η γεφύρωση του Ομο στην περιοχή τη ς Σκιόλα. Οι Βρετανοί, όμως, ήδη είχαν κατασκευάσει γέφυρα στην περιοχή Αμπάλτι, στην κύρια οδό Αντίς Αμπέμπα - Τζίμα, καθώς και άλλες 70 γέφ υ ρ ες και κατά συνέπεια το υλικό γεφυροποιίας σπάνιζε. Στην περιοχή Σκιόλα υπήρχε μία πεζογέφυρα την ο­ ποία κάλυπτε ένα τάγμα μελανοχιτώνων με τρ εις πυροβολαρχίες. Μια προσπά­ θ εια διάβασης του ποταμού από τη γ έ ­ φυρα αυτή στις 30 Μάί'ου απέτυχε. Την ί­ δια νύκτα, οι Ιταλοί κατέστρεψ αν την πε­ ζογέφυρα και υποχώρησαν προς τις αμυ­ ν τικ ές τοπ οθεσ ίες πέρα από την όχθη του ποταμού. Οι Β ρετανοί κατόρθωσαν να περάσουν με ό,τι μέσα δ ιέθ ετα ν τα τμήματα τη ς 22ης Ταξιαρχίας και μέχρι τις 5 Ιουνίου ανέτρεψ αν τις εχ θ ρ ικές α­ ντισ τάσ εις, αιχμαλώτισαν περίπου 1.000 Ιταλούς σ τρατιώ τες και κυρίευσαν ε ν ­ νέα πυροβόλα. Παρόμοια επιχείρηση διεξήχθη και στην περιοχή Αμπάλτι. Και εκεί, η ξαφ νι­ κή άνοδος τη ς στάθμης του ποταμού -περίπου δύο μέτρα σε μία ν ύ κ τα - δυσχέρανε τη διάβαση. Ομως η βρετανική

Ο σ τρ α τη γ ό ς Γουέηβελ (α ρ ισ τερ ά ) και ο σ τρ α τη γ ό ς Κ άνινγκαμ (δ εξιά )επ ισ κ έπ το ν τα ι τον διο ικ η τή τη ς 2ης Ν οτιοαψ ρικανικής Ταξιαρχίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 9

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική

2014

Σ τρ α τιώ τε ς των King’s A frican R ifles σ υλλέγο υν τα όπλα που παρέδω σαν οι Ιτα λ ο ί σ το πέρασμα Β ο λ σ εφ ίτ στις 28-9-41.

Οι επ ιχειρ ήσ εις σ την π εριοχή το υ Γκοντάρ.

23η Ταξιαρχία Νιγηρίας κατόρθωσε να δ ιέλ θ ει τον ποταμό τη νύκτα τη ς 4ης προς 5η Ιουνίου και επ ιτέθ η κε κατά των ιταλικών αμυντικώ ν θέσεων. Οι μάχες συνεχίστηκαν όλη τη ν ημέρα, αλλά σε καμία περίπτωση οι Ιταλοί δεν α ν τέτα ­ ξαν σθεναρή άμυνα. Το πρωί της 6ης Ιου­ νίου, οι Ιταλοί βρίσκονταν σε πλήρη υπο­ χώρηση προς την Τζίμα έχοντας αφήσει στα χέρια των Βρετανών 2.850 αιχμαλώ­ τους. Ο Κάνινγκαμ α ντιλή φ θ η κε ότι

9 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

μπορούσε πλέον να καταλάβει τη ν πρω­ τεύουσα τη ς επαρχίας όποτε ή θ ελε, αλ­ λά δεν το ν σ υνέφερε να επ ιβαρυνθεί με τη ν ευθύνη για τη φ ροντίδα ακόμη πε­ ρισσότερων Ιταλών πολιτών. Αποφάσισε να σ τείλ ει τη ν 23η Ταξιαρχία ενα ντίον των ιταλικώ ν 23ης και 26ης Μεραρχιών, και να κ ιν η θ εί προς Τζίμα με τη ν 22η Τα­ ξιαρχία Ανατολικής Αφρικής. Στο μεταξύ, ο στρατηγός Γκατζέρα κήρυξε τη ν Τζίμα «ανοχύρωτη πόλη». Σε

λίγο, οι Β ρετανοί διο ικη τές που κινούντο προς την περιοχή εξέφρασαν σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον της πόλης. Υπήρχαν τμήματα Αιθιόπων Πατριωτών -όπως αναφ έρονται οι Αιθίοπες ά τα κτο ιυπό τον τοπικό αρχηγό Γκεράσου Ντούκε με συμμετοχή Βρετανών αξιωματικών. Οπως συμβαίνει σε τέ το ιε ς περιπτώσεις, ο στρατός των Πατριωτών α υξήθηκε ση­ μαντικά με τη ν προσθήκη κάθε είδους στοιχείων που με επ ικείμενη την κατάλη­ ψη της Τζίμα αναζητούσαν ευκαιρίες λα­ φυραγώγησης. Οταν οι Β ρετανοί αξιωμα­ τικ ο ί διαπίστωσαν ό τι ο Ν τούκε δεν ήταν σε θέση να ελ έγ ξει τα διάφορα κακοποιό στοιχεία, εξέφρασαν την ανησυχία τους στον Κάνινγκαμ για τη ν τύχη των Ιταλών αλλά και της ίδιας τη ς πόλης, αν οι άτα­ κτοι κατόρθωναν να εισ έλθουν σε αυτήν. Ο Κάνινγκαμ ζήτησε τη βοήθεια του αυ­ τοκράτορα που έσ τειλε αντιπροσώπους του για να ελέγξουν τους Πατριώτες, αλ­ λά και αυτοί απέτυχαν. Τότε, ο Κάνινγκαμ αποφάσισε να καταλάβει αμέσως την Τζίμα και το πέτυχε χωρίς επεισόδια με την 22η Ταξιαρχία στις 21 Ιουνίου. Αιχμα­ λω τίστηκαν συνολικά 12.000 Ιταλοί και 3.000 ιθαγενείς στρατιώ τες μαζί με τέσ ­ σερις στρατηγούς και οκτώ δ ιοικητές τα ­ ξιαρχιών. Η μόνη ιταλική δύναμη που απέμενε στην περιοχή ήταν εκείνη του σ τρατη­ γού Γκατζέρα, αποτελούμενη από 2.000 Ιταλούς και περίπου 4.000 ιθαγενείς. Οι τε λ ευ τα ίο ι ή ταν τόσο αναξιόπιστοι, ώ­ στε σι Β ρετανοί δεν το υ ς υπολόγιζαν καν ως μάχιμη δύναμη. Τελικά, στις 3 Ιουλίου, ο Γκατζέρα με ραδιοφωνικό μή­ νυμα α νέφ ερ ε ότι έστελνε απεσταλμέ­ νους για να διαπ ραγματευτεί την παρά­ δοση. Οσο και αν φ α ίνετα ι απίστευτο, η παράδοση πραγματοποιήθηκε σε έναν ...Βέλγο. Συγκεκριμένα, ο Βέλγος υπο­

Λ* στράτηγος Γκιγιέρτ, δ ιοικητή ς του Β ελ­ γικού Κογκό, επ ισ κέφ θηκε ένα τμήμα Βέλγων το οποίο σ υμμετείχε στις επ ιχει­ ρήσεις, και εκμ ετα λλεύ θ η κε τη ν ευ κα ι­ ρία αυτή για να δ εχ θ εί την παράδοση των υπολειμμάτων των Ιταλών στην πε­ ριοχή Γκάλα - Σιντάμο. Ο Γκατζέρα είχε ζητήσει να πραγματοποιηθεί η παράδο­ ση με πλήρεις σ τρατιω τικές τιμ ές και η αίτησή του έγινε δεκτή. Ετσι ολοκληρώ­ θηκαν οι επ ιχειρήσεις στην επαρχία αυ­ τήν, οι οποίες είχαν δ ιεξα χ θ εί από τους Β ρετανούς περισσότερο κατά του και­ ρού και του εδάφους, παρά κατά του α­ ντιπάλου. Ο Κάνινγκαμ στην αναφορά του τόνισε: «Αξίζει να σημειω θεί ό τι πα­ ρά του ς ισχυρισμούς του εχθρού ό τι νικήθηκε από υπέρτερη αριθμητικά δύνα­ μη, σε καμία περίπτωση δεν έλαβαν μέ­ ρος περισσότερα από τρία συγκροτήμα­ τα ταξιαρχίας συν δύο τάγματα εναντίον 40.000 στρατιωτών και εθνοφυλάκω ν στην περιοχή Γκάλα - Σιντάμο με πεντα­ πλάσια πυροβόλα από τα δικά μας. Μ ετά την κατάληψη τη ς Σασαμάνα χρησιμοποιήθηκαν μόνο δύο συγκροτήματα τα ­ ξιαρχίας». Μ ετά την εκκαθάριση της περιοχής Τζίμα απέμεναν στην πρώην Ιταλική Αυ­

τοκρα τορία οι δυνάμεις του στρατηγού Νάσι στην περιοχή Γκοντάρ, τη ν κύρια πόλη τη ς επαρχίας Αμχάρα. Η πόλη βρί­ σ κετα ι βόρεια τη ς λίμνης Τάνα, σε ένα υ­ ψίπεδο με μέσο υψόμετρο περίπου 2.300 μ. Την εποχή εκείνη υπήρχε ένας μόνο δρόμος παντός καιρού, ο οποίος συνέ­ δ εε τη ν Γκοντάρ με τη ν Ασμάρα. Ο δρό­ μος α υτός περνούσε από τη διάβαση Βολσεφίτ που βρίσκεται 115 χλμ. βόρεια τη ς Γκοντάρ. Η διάβαση αυτή στην π ραγματικότητα δεν ήταν διάβαση με τη γεωγραφική έννοια, αλλά μάλλον άλλη μία ανωφέρεια, αν λ η φ θ εί υπόψη ό τι ο δρόμος από τη ν είσοδο μέχρι την έξοδό τη ς είχε υψ ομετρική διαφορά περίπου 1.300 μέτρων. Ενα τμήμα του δρόμου που έκανε απότομη στροφή για να φθάσει στην κορυφή ήταν κομμένο στον γκρεμό: λ έγ ετα ι ό τι για τη ν κατασκευή του είχαν κρεμάσει με σκοινιά το υ ς ερ ­ γ ά τες από τη ν επάνω κορυφή του γ κ ρ ε­ μού. Η μόνη γνωστή πρόσβαση προς αυ­ τή ν ή ταν μία ημιονική οδός που κα τέλη ­ γε στην Μπόσα, νότια τη ς διάβασης. Η ο­ δός, όμως, αυτήν τη ν περίοδο των βρο­ χών δεν ήταν βατή ο ύ τε σε ημίονους! Το υπόλοιπο οδικό δίκτυο τη ς επαρχίας δεν δ ιέφ ερ ε από εκείνο τη ς περιοχής Τζίμα.

Οπως ήταν επόμενο, οι Ιταλοί είχαν ε ­ πανδρώσει τη διάβαση με ισχυρές δυνά­ μεις σε βάθος. Σύμφωνα με τις εκ τιμ ή ­ σεις των Βρετανών, υπήρχαν εκ ε ί 3.000 Ιταλοί και 2.000 ιθ αγενείς σ τρατιώ τες με πολλά πολυβόλα και όλμους. Σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσ εις, τα τμήματα αυτά δ ιέθ ετα ν 30 πυροβόλα, όμως ο αριθμός το υ ς ή ταν μικρότερος. Οι δυνάμεις αυ­ τέ ς ή ταν δ ιατα γμένες σε μια δωδεκάδα προσεκτικά επιλεγμένων αμυντικώ ν θ έ ­ σεων. Μ ικρ ό τερες δυνάμεις υπήρχαν πε­ ριμετρικά τη ς Γκοντάρ. Η πόλη αποτελούσε πάντα το κέντρο των στρατιω τι­ κών δυνάμεων στην περιοχή βόρεια και δυτικά τη ς λίμνης Τάνα. Η περιοχή έχει πολλά ρέματα και άφθονα νερά. Εκτός από τη ν κύρια οδό πρόσβασης από βορ­ ρά η οποία προαναφέρθηκε, υπήρχαν δύο ακόμη προσβάσεις προς την πόλη. Από τα νοτιοανατολικά, από τη ν πόλη Ντέσι, υπήρχε ένας χωματόδρομος με ε ­ τοιμόρροπες γέφ υρες, ενώ από τα δ υ τι­ κά, μέσω Γκαλαμπάτ, ένα μονοπάτι χω­ ρίς γέφ υρες. Τις επ ιχειρήσεις στην περιοχή είχαν αναλάβει οι δυνάμεις του αντιστρατήγου Γουίλιαμ Πλατ, οι οποίες είχαν κινη ­ θ ε ί από το Σουδάν, υποβοηθούμενες

Σ τρ α τό π εδ ο μονάδας τη ς 1ης Ν οτιοα φ ρ ικα νικής Μ ερ α ρ χ ία ς σ την Α ιθιοπ ία το 1941.

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 191

από τμήματα Πατριωτών. Στα τμ ή ­ ματα των Πατριωτών Βρίσκονταν Β ρετανοί αξιω ματικοί και υπαξιωματικοί, επειδή οι αρχηγοί τους ε ί­ χαν έντονα ανεπτυγμένο το πνεύμα της ...ανεξαρτησίας και συχνά ήταν αντίπαλοι μεταξύ τους! Ηδη από τον Μάιο του 1941, οι Β ρετανοί αντιμετώ πιζαν σοβαρά προβλήματα στη βόρεια Αφρική, στην Κρήτη, στη Συρία και στο Ιράκ. Συνεπώς, το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων αποστελλόταν κυ­ ρίως στη δυτική Αίγυπτο. Ο Πλατ, ο οποίος είχε διεξαγάγ ε ι τις επ ιχειρήσεις στην Ερυθραία τον Απρίλιο του 1941, σχεδίαζε να επ ιτεθ εί πρώτα στη διάβαση και με­ τά στην Γκοντάρ. Ομως ο στρατάρ­ χης Γουέιβελ επ ειγόταν να εκκα θ α ­ ρίσει τελείω ς την οδό από την Ασμάρα προς την Ντέσι και έτσ ι α­ νέθ εσ ε το έργο αυτό στις δυνάμεις του Πλατ οι οποίες βασικά περιελάμβαναν μία ινδική μεραρχία και άλλες β ο η θ η τικές δυνάμεις. Ο Πλατ δ ιέθ εσ ε σχεδόν όλες τις δυ­ νάμεις του για το έργο αυτό και έτσ ι αρ­ χικά το βάρος των επιχειρήσεων κατά του Νάσι α νατέθ ηκε στη Β ρετανική Βα­ σιλική Αεροπορία (Royal Air Force - RAF). Στις 20 και 27 Ιουνίου, οι Β ρετανοί έρ ι­ ξαν 1.600 και 2.350 kg βομβών αντίστοιχα από ύψος μικρότερο από 1.000 μ. κατά των ιταλικώ ν δυνάμεων που κατείχαν την περιοχή της Ντέμπρα Ταμπόρ ανατο­ λικά της λίμνης Τάνα. Χωρίς καμία προο­ πτική ενίσχυσης, ο Ιταλός δ ιο ικη τή ς πα­ ραδόθηκε σε μια μικρή δύναμη Β ρετα ­ νών και Πατριωτών στις 6 Ιουλίου. Συνο­ λικά παραδόθηκαν 2.553 Ιταλοί και 2.800 ιθ αγενείς στρατιώ τες. Οι επ ιχειρήσεις για την κατάληψη τη ς διάβασης έ­ λαβαν πλέον άλλη τροπή. Συγκεκριμένα, στις 28 Μαΐου, το τμήμα του δρόμου από Αμπα Γκιόργκις μέχρι την Ντεμπάρ βρισκόταν υπό τον έλεγχο Πατριωτών. Στις 28 Μαΐου, οι δυνάμεις τους επ ιτέθ η ­ καν στην Ντεμπάρ και μέχρι τις 31 του ίδιου μήνα την κατέλαβαν ύ σ τε­ ρα από σφοδρές μάχες κατά τις ο­ ποίες οι Ιταλοί είχαν πάνω από 400 νεκρούς και 150 λιπ οτάκτες. Στις 17 Ιουνίου, μια μικρή δύναμη Πατριω­ τών υπό Βρετανό ταγματάρχη ενήργησε νυκτερινή επίθεση και κα τέλα ­ βε ένα οχυρό της διάβασης Βολσεφίτ. Ομως στις 23 Ιουνίου, οι Ιταλοί α ντεπ ιτέθηκα ν και ανακατέλαβαν την Ντεμπάρ. Τα τμήματα των Πα­ τριωτών διαλύθηκαν και ο Βρετανός

9 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

Ιτα λικ ή π ροπαγανδιστική αφίσα για τον πόλεμο σ την Α ιθιοπ ία.

ταγματάρχης με τους δύο ασυρματιστές του μόλις που διέφ υγαν την αιχμαλωσία. Το επόμενο βήμα ήταν η διάνοιξη της διάβασης. Σύμφωνα με το σχέδιο, την επιχείρηση θα διεξή γε ένα τάγμα Ινδών με συμμετοχή τμημάτω ν Πατριω­ τών. Το τάγμα θα συνοδευόταν από πα­ ρα τηρητές πυροβολικού και θα ενερ ­ γούσε από τη ν κατεύθυνση της Μπόσα. Ο δ ιο ικη τή ς του τάγματος εξουσιοδοτήθ η κ ε να αποφασίσει -ύ σ τερ α από τις α­ ναγνωρίσεις που θα πραγματοποιού­

ν τ ο - αν η επιχείρηση μπορούσε να εκ τε λ ε σ τε ί και να π ετύχει τον α ντι­ κειμ ενικό σκοπό της. Μεγάλο πρό­ βλημα αποτελούσε το γεγονός ότι σε όλη τη ν περιοχή δεν υπήρχε πουθενά παρατηρητήριο προς την κορυφή της διάβασης, ενώ οι Ιταλοί από τις θ έσ εις το υ ς ήλεγχαν ολό­ κληρη τη ν κοιλάδα κάτω από την κορυφή. Ο εφοδιασμός των τμημά­ των και οι επικοινω νίες αποτελού­ σαν βασικό παράγοντα των επιχει­ ρήσεων, δεδομένου ό τι ο ανεφ οδια­ σμός των Ινδών από το υπάρχον ο­ δικό δίκτυο ήταν προβληματικός. Η RAF εγγυ ή θ η κε 30 εξόδους για ρί­ ψη τροφίμω ν και πυρομαχικών, αλ­ λά εκτιμ ή θ η κε ό τι η πλήρης διατρο­ φή των ανδρών δεν θα ήταν δυνατή μέχρι να α νοίξει ο δρόμος. Ενα άλ­ λο πρόβλημα ήταν ο έλεγχος των Πατριωτών. Για παράδειγμα, οι αρ­ χηγοί τους από τη ν περιοχή Αρματσάχο είχαν διαφ ορές με του ς αρ­ χηγούς από το υψίπεδο Βογκέρα, οι οποίοι για φ υλετικο ύ ς λόγους δεν έτρ εφ α ν φ ιλικά αισθήματα προς το ν αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ και διέκειντο μάλλον φ ιλικά προς του ς Ιτα­ λούς. Οι Β ρετανοί αξιω ματικοί χρειαζό­ ταν να καταβάλλουν μεγάλες -διπλωματ ικ έ ς - προσπάθειες για να του ς δια τη ­ ρούν υπό έλεγχο. Το ινδικό τάγμα έφ θα σ ε στην Μπόσα στις 13 Ιουλίου και στις 14 ενήργησε επι­ θ ετικ ή αναγνώριση. Οι Ιταλοί ήταν πλή­ ρως ενή μ ερ ο ι για τη ν επιχείρηση και ε ­ κτόξευσαν άμεση αντεπίθεση κατά των ινδικών τμημάτω ν που προηγούντο. Το παρατηρητήριο πυροβολικού κατελήφθη μέσα σε ένα τέτα ρ το τη ς ώρας από τη στιγμή που εγκαταστάθηκε. Ενα σύν­ νεφο που «κάθισε» στην κορυφή ε ­ μπόδισε την παρατήρηση, ενώ οι Πατριώ τες που υποστήριζαν τους Βρετανούς αναμίχθηκαν με τους ι­ θ α γενείς σ τρατιώ τες των Ιταλών και έτσ ι ήταν αδύνατον να διακρίνει κάποιος εχθρούς και φίλους. Πα­ ράλληλα, «σύμμαχοι» Πατριώ τες πυροβολούσαν τους Βρετανούς α­ ξιωματικούς. Ο δ ιο ικη τής του τά γ­ ματος σκοτώ θηκε, ο αιφνιδιασμός απέτυχε και το ινδικό τάγμα απο­ σύρθηκε. Η πίεση, όμως, τη ν οποία ασκού-

Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Χαϊλέ Σ ελ α σ ιέ (στο κ έ ν τρ ο )μ ε τα ξ ύ το υ Β ρ ετα νο ύ τα ξιά ρ χου Ν τά νιελ Σ άντψ σ ρντ (α ρ ισ τερ ά ) και το υ σ υ νταγμ ατάρ χη Ο ρ ντε Γ ο υ ίνγκεϊτ (δεξιά).

σαν στους Ιταλούς οι Βρετανοί, οι δυνά­ μεις των Πατριωτών και η RAF, μαζί με την εξάντληση των εφοδίων, τους οδή­ γησαν σε παράδοση περί τα τέλη Σε­ πτεμβρίου. Συνολικά παραδόθηκαν στον διοικητή της 25ης Ταξιαρχίας Ανα­ το λική ς Αφρικής 1.631 Ιταλοί και 1.450 ι­ θα γενείς στρατιώ τες. Στο μεταξύ, η κατάσταση στα αιγυπτιο-λυβικά σύνορα απαιτούσε τη ν απο­ δέσμευση του αρχιστρατήγου από την ανατολική Αφρική. Για τον λόγο αυτόν δημιουργήθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1941 η Διοίκηση Ανατολικής Αφρικής με έδρα το Ναϊρόμπι στην Κένυα και ζώ­ νη ευ θ ύνη ς τις: Αιθιοπία, Ερυθραία (για σύντομο χρονικό διάστημα), Ιταλική Σο­ μαλία, Β ρετανική Σομαλία, Κένυα, Ζανζιβάρη, Τανγκανίκα, Ουγκάντα, Νυασαλάνδη και Βόρεια Ροδεσία. Στόχος ήταν να απ οδεσ μευτεί ο αρχιστράτηγος για τις επ ιχειρήσεις στη βόρεια Αφρική. Τον Αύγουστο, ο στρατηγός Κάνινγκαμ με­ τα τέθ η κ ε και το π ο θετήθηκε δ ιοικητής τη ς νεοσύστατης βρετανικής 8ης Στρα­ τιάς στην Αίγυπτο. Στην Αιθιοπία έμ ενε μόνο η αντίσταση στην Γκοντάρ. Η παράδοση των ανδρών που κάλυ­ πταν τη διάβαση Β ολσεφίτ άνοιξε την κύρια οδό προς τη ν Γκοντάρ και, κατά συνέπεια, οι Β ρετανοί τροποποίησαν τα σχέδια για τη ν επίθεση κατά τη ς πόλης, στα οποία αρχικά προβλεπόταν πρώτα η διάνοιξη της στενωπού. Υστερα από ανα­ βολή 15 ημερών λόγω των βροχών που συνεχίζονταν, οι επ ιχειρήσεις άρχισαν τη δεύ τερη εβδομάδα του Νοεμβρίου. Μ ετά την ανατροπή των αντιστάσεω ν πριν από την πόλη, οι Β ρετανοί αποφά­ σισαν να επ ιτεθ ούν στην Γκοντάρ με την 26η Ταξιαρχία Ανατολικής Αφρικής από ανατολικά και την 25η από νότια, με δυ­ νάμεις Πατριωτών στον ενδιάμεσο χώ­ ρο. Η 26η επ ιτέθ η κε στις 05.30 τη ς 27ης Νοεμβρίου. Η κίνησή τη ς πραγματοποιήθη κε σε έδαφος αδιάβατο σε οχήματα, ενώ κάθε τάγμα τη ς είχε επ ιτάξει ημίονους και όνους από την περιοχή για να χρησιμοποιηθούν ως μεταφ ορικά μέσα. Η ταξιαρχία συνάντησε ισχυρή α ντίσ τα ­ ση, αλλά μέχρι τις 14.00 είχε καταλάβει τους α ντικειμ ενικο ύ ς σκοπούς της. Η 25η Ταξιαρχία συνάντησε ασθενή α ν τί­ σταση και μέχρι το μεσημέρι είχε ολο­ κληρώσει την αποστολή της. Στις 15.40, Ιταλοί αντιπρόσωποι παρουσιάστηκαν στο σ τρατηγείο της ταξιαρχίας και ζή τη ­ σαν όρους παράδοσης. Την επόμενη η ­ μέρα, ο στρατηγός Νάσι παρέδωσε με

0 / Β ρ ετα ν ο ί γκ ρ εμίζο υν μια ιτα λική φ ασιστική σ τήλη στο Κ ισμάγιου τη ς Σ ο μ α λία ς σ τις 11-4-1941.

πλήρεις σ τρατιω τικές τιμ ές τις δυνάμεις του: 10.000 Ιταλούς και 12.000 ιθαγενείς. Με την πτώση τη ς Γκοντάρ ολοκλη­ ρώθηκε η κατάληψη τη ς Ιταλικής Ανατο­ λικής Αφρικής. Οι επ ιχειρήσεις επισκιά­ στηκαν από πιο σημαντικά γεγονότα σε άλλα μέτωπα, δεν έπαυαν όμως να αποτελο ύν σημαντικό επ ίτευγμα τμημάτων διάφορων εθνοτήτω ν τα οποία επέδειξαν ικανότητα και αποφασιστικότητα υπό α ντίξο ες καιρικές σ υνθήκες σε ε ­ ξαιρ ετικά δύσβατο έδαφος, με φτωχό ο­ δικό δίκτυο και σε μεγάλα υψόμετρα. Λόγω των γεγονότων στη βόρεια Αφρική κυρίως, οι Β ρετανοί απέστειλαν εκ ε ί ό,τι διέθεταν. Ως αποτέλεσμα, κατά τη ν τε-

λετή παράδοσης τη ς Γκοντάρ υπήρχαν στρατιώ τες από Κένυα, Ουγκάντα, Ταν­ γκανίκα, Σουδάν, Αιθιοπία, Χρυσή Ακτή, Γαλλία, Ινδία, Νότια Αφρική, Βόρεια Ρο­ δεσία και Ηνωμένο Βασίλειο! Τέσσερις Σταυροί Βικτωρίας απονεμήθηκαν σε όλη τη διάρκεια τη ς εκσ τρα τείας - δύο σε Ινδούς και δύο σε Βρετανούς. Οι συ­ νολικές απώλειες των Βρετανών ανήλθαν σε περίπου 4.000 άνδρες, ενώ οι ιτα ­ λ ικ ές απώλειες ήτα ν περίπου 6.000 άν­ δρες, ενώ αιχμαλω τίστηκαν 230.000 Ιτα­ λοί και ιθαγενείς. Μία συνέπεια της κα­ τάληψης τη ς περιοχής ήταν ό τι ο Α μερι­ κανός πρόεδρος Ρούζβελτ -ο ι ΗΠΑ δεν είχαν εισ έλ θ ει ακόμη στον π ό λεμο - θ ε ­ ώρησε μη εμπόλεμη ζώνη τη ν Ερυθρά θάλασσα και έτσ ι επ έτρεψ ε τη ν κίνηση εμπορικών πλοίων ανακουφίζοντας ση­ μαντικά το υ ς Βρετανούς. Απέμεναν δύο προβλήματα ακόμη: η Γαλλική Σομαλία και ο ιταλικός α νταρτο­ πόλεμος. Η Γαλλική Σομαλία β ρέθηκε α­ πομονωμένη όταν καταλήφ θηκε η Ιταλι­ κή Ανατολική Αφρική. Το Β ρετανικό Βα­ σιλικό Ναυτικό (Royal Navy - RN) είχε α-

Η διάβαση Β ο λ σ εφ ίτ και ο δρόμος που τη διασχίζει.

ΙΤΡΑΤΙΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 3

Ο αντιβασ ιλιάς τη ς Ιτα λ ικ ή ς Α νατολικής Α φρικής πρίγκηπας Α μ εν τέο τη ς Σ α β ο ϊα ςΑ όσ τας, 3ος δούκας τη ς Α όστας και εξά δ ελ φ ο ς το υ βασιλιά τη ς Ιτα λία ς Β ίκτω ρα-Εμμανουήλ Γ ’.

π οκλείσει την αποικία, αλλά επέτρεπε τον εφοδιασμό της φρουράς της, τη ν ο­ ποία αποτελούσαν άνδρες πιστοί στην κυβέρνηση του Βισύ. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων καταστρώ θηκαν πολλά σχέδια σχετικά με τη ν τύχη της αποι­ κίας. Οι Ε λεύ θ ερο ι Γάλλοι ή θ ελα ν να αναλάβουν το ν έλεγχο. Οι Γάλλοι του Βι­ σύ οι οποίοι την κατείχαν, ενώ ήταν ελα ­ σ τικοί ως προς του ς Βρετανούς -είχ α ν δ εχ θ ε ί να διαθέσ ουν το λιμάνι του Τζιμπουτί και τη σιδηροδρομική γραμμή με αντάλλαγμα τον εφοδιασμό τη ς αποι­

κ ία ς- δεν δέχονταν κανέναν συμβιβα­ σμό με τους Ε λεύθερους Γάλλους. Μ ετά τη ν κατάρρευση των Ιταλών και ύστερα από αποκλεισμό 101 ημερών, η αποικία παραδόθηκε και κατελήφ θη από τους Β ρετανούς και το υ ς Ε λεύθερους Γάλ­ λους. Ενα τάγμα Ελεύθερω ν Γάλλων από τη ν αποικία έλαβε μέρος στην απελευ­ θέρωση της Γαλλίας το 1944. Ομως τα προβλήματα των Βρετανών δεν τελείω σαν εκεί. Είχαν ακόμη να α­ ντιμετω πίσουν το τεράσ τιο πρόβλημα εκκένωσης τη ς χώρας όχι μόνο από τους αιχμαλώτους πολέμου, αλλά και από το υ ς Ιταλούς πολίτες. Παρά το γεγονός ό τι οι Α ιθίοπες επ έδειξαν γενικά καλή συμπεριφορά ένα ντι των πρώην κατακτητώ ν τους, οι Β ρετανοί εκτίμησ αν ότι έπρεπε να απομακρυνθούν όλοι οι Ιτα­ λοί πολίτες, πριν επιτραπεί στους Α ιθ ίο ­ πες να αναλάβουν το ν πλήρη έλεγχο τη ς χώρας τους. Οι Ιταλοί π ολίτες ανέρχο­ νταν σε 50.000 περίπου, από το υ ς οποί­ ους 18.000 ήταν γυναικόπαιδα. Εκτιμήθ η κ ε ό τι η απομάκρυνσή το υ ς θ α χ ρ εια ­ ζόταν περίπου έξι μήνες για να ολοκλη­ ρωθεί. Επρόκειτο για έναν από το υ ς λό­ γους για το υ ς οποίους οι Β ρετανοί ήλ­ θαν σε συμφωνία με το υ ς Γάλλους της Γαλλικής Σομαλίας για τη διάθεση του λιμανιού του Τζιμπουτί και τη ς σιδηρο­ δρομικής γραμμής προς αυτό. Το θέμα της απομάκρυνσης των πολιτών ήταν βασικά πολιτικό, αλλά δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρω θεί χωρίς τη συμμετοχή στρατιωτικών τμημάτων. Τελικά, η απο­ μάκρυνση των πολιτών πραγματοποιήθ η κε ομαλά. Το δ εύ τερ ο και πιο σημαντικό πρό­ βλημα ήταν η δράση Ιταλών ανταρτώ ν από τη ν παράδοση του στρατηγού Νάσι

μέχρι το φθινόπωρο του 1943, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε με το υ ς Συμμά­ χους. Μ ετά τη ν παράδοση των Ιταλών τον Νοέμβριο του 1941, πολλοί Ιταλοί αρνήθηκαν να παραδοθούν και σχημάτισαν, μαζί με ιθ αγενείς συμπαθούντες, ομά­ δες ανταρτώ ν που έδρασαν στο κατάλ­ ληλο για ανταρτοπόλεμο έδαφος τη ς Αι­ θιοπίας, τη ς Σομαλίας και τη ς Ερυθραί­ ας. Σύμφωνα με το ν Ιταλό ιστορικό Αλμπέρτο Ροσέλι, ο αριθμός των Ιταλών ανταρτών α νήλθ ε σε 7.000 άνδρες. Οι η­ γ έτες των ανταρτώ ν αυτών ήλπιζαν να δημιουργήσουν πάλι τη χαμένη αυτο­ κρατορία το υ ς σε περίπτωση νίκης των δυνάμεων του Αξονα στη βόρεια Αφρι­ κή. Α ρ κετο ί ιθ α γενείς βοήθησαν τους Ιταλούς α ντάρτες, αλλά μετά από τη μά­ χη του Ελ Α λαμέιν οι αριθμοί του ς μειώ­ θηκαν. Οι Ιταλοί σχημάτισαν πολλές ομάδες ανταρτών, αλλά οι κ υ ρ ιό τερ ες από αυ­ τέ ς ήταν οι εξής: • Η ομάδα Μέτωπο Αντίστασης, η ο­ ποία ιδρύθηκε από το ν ταγματάρχη Λ ο υκέτι και έδρασε στις μεγάλες πόλεις της πρώην Ιταλικής Ανατολικής Αφρικής με δο λιοφ θορές και κατασκοπεία εις βά­ ρος των βρετανικώ ν δυνάμεων που θα αποστέλλονταν στην Ιταλία. • Η ομάδα Γιοι τη ς Ιταλίας, η οποία σχηματίστηκε το ν Σεπτέμβριο του 1941, πριν τη ν τελική παράδοση του σ τρατη­ γού Νάσι. Επρόκειτο για φασιστική ορ­ γάνωση που ιδρύθηκε από μελανοχίτωνες. Η ομάδα αυτή πραγματοποιούσε ε­ πιχειρήσεις ανταρτοπολέμου όχι μόνο κατά των Βρετανών, αλλά και κατά των Ιταλών και των Αιθιόπων στρατιωτών που είχε χαρακτηρίσει ως -προδότες», επειδή συνεργάζονταν με τις β ρετανι­ κές και τις αιθιοπ ικές δυνάμεις. Αλλες ομάδες ανταρτώ ν βρίσκονταν στην Ερυθραία από το 1942 με στόχο τη ν απελευθέρωση στρατιωτών και πο­ λιτών που βρίσκονταν σε στρατόπεδα συγκέντρω σης στις πόλεις Ασμάρα και Ν τεκαμερέ. Επίσης, Ιταλοί α ντά ρ τες βρί­ σκονταν από τις αρχές του 1942 στη Β ρετανική Σομαλία. Συνεπώς είχαν ως «ζώνη επιχειρήσεων» μια τεράσ τια έκτα ­ ση από τη βόρεια Ερυθραία μέχρι τη νό­ τια Σομαλία. Ηταν οπλισμένοι με ελαφρά όπλα και λίγα πυροβόλα των 65 χλστ., αλλά αντιμετώπιζαν ελ λ είψ εις πυρομαχικών. Από το ν Ιανουάριο του 1942, οι ο­ μάδες α υτές ενεργούσαν συντονιζόμενες από το ν στρατηγό Μουρατόρι, διοι-

Ενας νέος δρόμ ος στην Ν τέμ π ρ α Ταμπόρ, κοντά στη λίμνη Τάκα.

9 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κητή τη ς φασιστικής Π ολιτοφυλακής. Ο Μ ουρατόρι υπήρξε ο ιθύνων νους για τη μεγαλύτερη ίσως επιτυχία του α ντα ρ το ­ πολέμου, την εξέγερση των Αζεμπό Γκα­ λά, ενός λαού στη βόρεια Αιθιοπία ο ο­ ποίος αντιδρούσε έντονα στη διακυβ έρ ­ νηση τη ς περιοχής του από τους Αιθίοπες. Οι αιθιοπ ικές αρχές χρειάστηκαν τη βοήθεια των Βρετανών και έναν περί­ που χρόνο για να υποτάξουν τους επα­ ναστάτες αυτούς. Μία άλλη «επιτυχία» των Ιταλών α­ νταρτώ ν ήταν ότι την άνοιξη του 1942 ο αυτοκράτορας Χαϊλέ Σελασιέ άνοιξε «δί­ αυλο επικοινωνίας» με του ς α ντάρτες. Λ έγεται ό τι η ενέργειά του ήταν αποτέ­ λεσμα του εντυπωσιασμού του από την κατάληψη του Τομπρούκ από το ν Ρόμμελ. Μ ετά τον πόλεμο, ο ταγματάρχης Λ ο υκέτι υποστήριξε ότι, αν ο Αξονας έ ­ φθανε στην Αιθιοπία, ο Χαϊλέ Σελασιέ ή ­ ταν έτο ιμ ο ς να δ εχ θ ε ί τη δημιουργία ι­ ταλικού προτεκτοράτου υπό όρους. Η δράση των Ιταλών ανταρτώ ν είχε ως α­ ποτέλεσμα να αποσπάσουν οι Β ρετανοί από την Κένυα και το Σουδάν δυνάμεις, αεροπλάνα και άρματα μάχης για την α­ ντιμετώπισή τους. Μ ετά τη ν ή ττα του Αξονα στη μάχη του Ελ Α λαμέιν και την αιχμαλωσία του ταγματάρχη Λ ουκέτι τον Οκτώβριο του 1942, οι Ιταλοί α ντάρτες άρχισαν να χά­ νουν την ορμή τους. Συνέχισαν, όμως, το ν αγώνα μέχρι το καλοκαίρι του 1943, οπότε άρχισαν να καταστρέφουν το ν ο­ πλισμό τους και να παραδίδονται. Σε με­ ρικές περιπτώσεις, κάποιοι από αυτούς κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Ιταλία.

Η περιοχή α νατολικά το υ Γκοντάρ, όπου επ ιχείρ ησ ε η 26η Ταξιαρχία Π εζικ ο ύ Α νατολικής Α φ ρικής των β ρετανικώ ν αποικιακών δυνάμεων.

Ο τε λ ευ τα ίο ς Ιταλός αξιω ματικός που παραδόθηκε στην Ερυθραία ήταν ο συ­ νταγματάρχης Νίνο Τραμόντι. Από τις πιο εντυπω σιακές α τομικές εν έρ γ ειες των Ιταλών ανταρτώ ν ή ταν ε ­ κείνη τη ς γιατρού Ρόζα Νταϊνέλι, τη ς μό­ νης γυναίκας που έλαβε μέρος στον α­ νταρτοπόλεμο αυτόν, η οποία το ν Αύ­ γουστο του 1942 κατόρθωσε να εισ έλ θ ει στην κύρια αποθήκη πυρομαχικών των Βρετανών στην Αντίς Αμπέμπα και να τη ν ανατινάξει. Η Ν ταϊνέλι σώθηκε σαν από θαύμα από την έκρηξη. Μ ετά τον πόλεμο για τη ν πράξη τη ς α υτήν προτάθ η κ ε για το παράσημο του ιταλικού Σι­

δηρού Σταυρού. Στον τομέα τη ς κατα­ σκοπείας δ ιακρίθηκε ο λοχαγός Φραντσέσκο ν τι Μ αρτίνι. Αφού ανατίναξε μια αποθήκη πυρομαχικών στη Μασάουα τη ς Ερυθραίας, οργάνωσε ομάδες ι­ θαγενώ ν με μικρά πλεούμενα οι οποίες παρακολουθούσαν τις κινήσεις των β ρε­ τανικώ ν πλοίων στην Ερυθρά θάλασσα. Στη συνέχεια μεταβίβαζε τις πληροφο­ ρίες στη Ρώμη με ασύρματο. Μ ετά τον πόλεμο, του απονεμήθηκε το ιταλικό Χρυσό Μ ετάλλιο Τιμής. Η δράση των ανταρτώ ν τερ μ α τίσ τη ­ κε οριστικά με τη ν υπογραφή της ανα­ κωχής τη ς Ιταλίας το 1943. Ξ

Η κοιλάδα το υ π οταμού Ομο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) I.S.O. Playfair: THE MEDITERRANEAN AND MIDDLE EAST, Τόμος II, Λονδίνο, 1956. (2) LO ND ON GAZZETTE SUPPLEMENT (9 και 17 Ιο υλ ίο υ 1946). (3) R ob ert B. Asprey: WAR IN THE SHADOWS, Εκδόσεις DOUBLEDAY, Ν έα Υόρκη, 1975. (4) THE ITALIAN A R M Y: THE AFRICAN CAMPAIGN, Osprey M ilitary, Ηνωμένο Β ασ ίλειο, 2001. (5) http://shelf3d.com /iAtalian% 20guerrilla% 20war% 20in% 20Ethiopia (6) http://en.w ikipedia.org/w iki/East_African_ Campaign_ %28Worid_ W ar_ll%29 (7) http://desertw ar.net/italian-guerrillaw ar-in-ethiopia.htm l

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 5

Σε ανιίθεοη με ίο αναιολικό τμήμα me Μεοονείου, όπου ο αντανωνιομός μεγάλων και μικρότερων δυνάμεων καταγράφεται περίπου από τα μέσα me 2ne χιλιετίας π.Χ., κάτι αντίστοιχο δεν παρατηρείται για τη δυτική πλευρά me Μεοονείου παρά μόνο από τον 8ο αιώνα π.Χ. Η παρουοία ιθαγενών λαών προσκολλημένων σε ηπειρωτικές οικονομικές δραστηριότητες αλλά και η απουσία έντονης ναυτικής δραστηριότητας ήταν δύο από τις βασικότερες αιτίες που συνηγόρησαν σε αυτό το γεγονός. Η αλλαγή στην πολιτική και οικονομική ιστορία της περιοχής σημειώ θηκε το διάστημα μεταξύ 9ου και 7ου αιώνα π.Χ. Αυτή η αλλαγή δεν προήλθε από επεκτατικές δραστηριότητες αυτοκρατοριών αλλά από εμπορικές και κοινω νικές μεταναοτεύσεις πληθυσμών από πόλεις-κράτη του ελλαδικού χώρου και πληθυσμούς από πόλειςκράτη των φοινικικώ ν παραλίων του Λιβάνου. Χάλκινο άγα λμα το υ Απόλλωνα από α νασκαφ ές σ την ετρ ο υ σ κικ ή πόλη Πιομπίνο.

9 6 Ll i p a t i o t i k h ι σ τ ο ρ ί α

Ο Ε τρούσκος τύ ρ ρ α νο ς Λ αρς Πορσήνας σ τον θρόνο τη ς Ρώμης (πίνακας των Ρ ούμπ ενς και Βαν Ν τά ικ, 1620).

επέκταση Ασσυριών και Βαβυλωνίων παραλίων της σημερινής βόρειας Τυνησίας. στη δυτική Μέση Ανατολή τον 9ο και Η Καρχηδόνα, εκμεταλλευόμενη τις εύφ ο­ τον 8ο αιώνα π.Χ. αποτέλεσε τον καταρες εκτάσεις και τη γεωστρατηγική της θέση, ε­ λύτη για τα μεταναστευτικά ρεύματα ξελίχθηκε από τον 8ο αιώνα π.Χ. σε μια οικονο­ των φοινικικών πληθυσμών. Οι κύριες μικά αναπτυγμένη πόλη-κράτος και αποτέλεσε φ οινικικές πόλεις (Τύρος, Σιδώνα, Βύβλος) σταδιακά δεν το κέντρο των φοινικικών αποικιών ό­ απώλεσαν την ανεξαρτησία τους, ωστόσο η ισχύ λης της περιοχής. Η δημιουργία ενός μεγάλου τους περιορίστηκε σημαντικά, ενώ αναγκάστη­ εμπορικού στόλου και η εφαρμογή μεθόδων ε ­ καν σε πολλές περιπτώσεις να καταστούν φό­ ντατικής γεωργίας αποτέλεσαν τις κύριες αιτίες ρου υποτελείς των ισχυρότερων εισβολέων εξ' του καρχηδονιακού πλούτου. Εκτός τη ς Καρχηανατολών. Επιπρόσθετα, η επιτυχημένη δημι­ δόνας, δεύτερη σημαντικότερη ζώνη της εμπο­ ουργία ενός φοινικικού δικτύου εμπορικών ρικής «αυτοκρατορίας» των Φοινίκων ήταν οι α­ σταθμών στο ανατολικό τμήμα της Μεσογείου ποικίες που συγκροτούσαν τη ζώνη της νότιας με κέντρο το Κίτιο της Κύπρου έδωσε το έναυΙσπανίας. Τα Γάδειρα (σημ. Κάδιξ - 790 π.Χ.) στα σμα για την πραγματοποίηση ανάλογων δραστη­ στενά του σημερινού Γιβραλτάρ, με τη Μούνδα ριοτήτων στο δυτικό αχαρτογράφητο τμήμα της (σημ. Μ οντίγια - 770 π.Χ.), τη Μάλακα (780 π.Χ.) Μεσογείου. Η πρώτη αποικία των φοινικικών ο­ και τη Σεξ (σημ. Αλμουνεκάρ - 780 π.Χ.) δημιούρ­ μάδων ήταν η Καρχηδόνα, η «Νέα Πόλη» όπως γησαν μια πυκνή εδαφική ζώνη στη νότια Ισπα­ ονομάστηκε, στα μέσα του 9ου αιώνα (η πιθανό­ νία, μονοπωλώντας το εμπόριο με τους ιθαγε­ τερη ημερομηνία ίδρυσής τη ς θεω ρείται το 843 νείς λαούς της πλούσιας Ιβηρικής χερσονήσου, π.Χ.), με το κύριο μέρος των αποίκων να προέρ­ ελέγχοντας παράλληλα την έξοδο προς τον χεται από τη φοινικική μητρόπολη της Τύρου. Η Α τλαντικό ωκεανό. Καρχηδόνα βρισκόταν στο ανατολικό τμήμα των Στη δυτική ακτή τη ς Σικελίας, η ίδρυση της

Η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 7

Μοτύης σηματοδότησε την απαρχή τη ς φοινικικής πα­ ρουσίας στο νησί. Η οχυρή θέση της πόλης αλλά και οι καλές σχέσεις με τους ιθαγενείς λαούς έθεσαν τις βά­ σεις για τη φοινικική εξάπλωση στο δυτικό τμήμα του νησιού. Στο νησί της Σαρδηνίας, οι Φοίνικες δημιούρ­ γησαν γρήγορα παράκτιες βάσεις (Θάρρος, Νόρα) αλλά σύντομα αναζήτησαν και την επέκταση προς το εσωτε­ ρικό, λόγω των μεγάλων κοιτασμάτων πολύτιμων με­ τάλλων που δ ιέθ ετε τό τε το νησί. Στην αρχή της φοινι­ κικής επέκτασης, η κυρίαρχη τάση δεν ήταν η κατάκτηση και η κατοχή μεγάλων εκτάσεων, αλλά η δημι­ ουργία δικτύου ναυτικών βάσεων και η ανεμπόδιστη πρόσβαση σε αγορές. Αυτό διατηρήθηκε στη δυτική Σι­ κελία και στην Ιβηρία για περισσότερο χρονικό διάστη­ μα, σε αντίθεση με τη βόρεια Αφρική και τη Σαρδηνία, όπου οι Φοίνικες προχώρησαν γρηγορότερα σε προ­ σάρτηση του εσωτερικού των περιοχών τους. Στους πρώτες δύο αιώνες της επέκτασής τους, οι φ οινικικές αποικίες λειτουργούσαν σε σύνδεση κυ­ ρίως με τις μητροπόλεις τους. Ο έλεγχος των εμπορι­ κών οδών και η προμήθεια πρώτων υλών ήταν οι κύρι­ οι στόχοι αυτής της σχέσης. Πράγματι, η εμπορική ο­ δός που ένωνε τα παράλια της Ιβηρίας με τα παράλια της Φοινίκης ήταν από τις κυριότερες στη Μεσόγειο ε ­ κείνη την περίοδο. Οι έκτακτες ανάγκες των φ οινικι­ κών μητροπόλεων (διατήρηση στρατιωτικών φρου­ ρών, πληρωμή φόρων υποτέλειας σε Ασσυρίους και Βαβυλωνίους) για περίπου δύο αιώνες καλύφθηκαν από αυτήν την εμπορική υπεραξία. Από τις αρχές του 7ου αιώνα και έπειτα, η σχέση μητροπόλεων-αποικιών άλλαξε. Ενας παράγοντας που συνετέλεσε σε αυτήν την αλλαγή ήταν οι συντριπτικές ή ττες των φοινικικών μητροπόλεων από τους Βαβυλωνίους και η περίοδος μεγάλης παρακμής που άρχισε για αυτές. Αλλά ακόμη περισσότερο, η ίδια της εξέλιξης τη ς Καρχηδόνας εν έτειν ε την αλλαγή. Η Καρχηδόνα, λόγω των πλούσιων εδαφών που την περιέβαλλαν, δεν άργησε να μετατραπεί σε ανεξάρτητο κράτος, συνδεό­ μενο περισσότερο πολιτιστικά πια με τη μη­ τρόπολη της Τύρου. Από την αυτονόμηση αυτή προέκυψαν τα πρώτα ηγεμονικά χαρα­ κτηριστικά. Οι Καρχηδόνιοι στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. προέβησαν σε κατάκτηση του εσωτερικού της περιοχής τους, ενώ εξαπλώ­ θηκαν σύντομα και στα μεσογειακά παράλια της Μαυ­ ριτανίας.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΣΤΗ ΛΥΣΗ Στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. σημειώθηκε ένα δεύ­ τερο μεγάλο κύμα μετανάστευσης από την ανατολική προς τη δυτική Μεσόγειο. Οι άποικοι προέρχονταν από ελληνικές πόλεις-κράτη του ελλαδικού χώρου και των μικρασιατικών παραλίων. Βασικότερη αιτία αυτής της δραστηριότητας ήταν οι οικονομικές και κοινωνι­ κές αναταράξεις εντός των ελληνικών πόλεων-κρατών που είχαν προέλθει από μετακινήσεις πλη­ θυσμών, πολιτικές διαμάχες (η πρώτη μεγάλη αναμέτρηση σλιγαρχικών-δημοκρατικών στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ξεκινά την πε­ ρίοδο από τον 7ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ.) αλ­

9 8 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Εδώλιο Ε τρούσκου σ τρ α τιώ τη στην κ εντρ ικ ή Ιτα λία (Μ ου σ είο Τέχνης W orcester, Μ α σα χουσέτη).

λά και από την οικονομική παρακμή που χαρακτήριζε τον ελλαδικό χώρο κατά τη Γεωμετρική περίοδο. Δευτερευόντως, ομοίως με τους Φοίνικες, η αναζήτηση α­ γορών, προϊόντων και ζωτικού χώρου εκτός ελλαδικού χώρου αποτέλεσε εξαιρετικό κίνητρο για την επέκτα­ ση σε άγνωστες αλλά πολλά υποσχόμενες γεωγραφι­ κές ζώνες. Πρώτο προορισμό αποτέλεσαν τα νότια και ανατο­ λικά παράλια της Σικελίας, όπου άποικοι από διάφορες πόλεις-κράτη δημιούργησαν ένα πυκνό δίκτυο αστι­ κών κέντρων και εμπορικών κόμβων. Οι Συρακούσες (που ιδρύθηκαν από Κορίνθιους το 733 π.Χ.), τα Υβλαία Μέγαρα (από Μ εγαρείτες το 727 π.Χ.), η Ζάγκλη (από Ευβοείς το 730 π.Χ.) και η Νάξος (734 π.Χ.) ή­ ταν τα κύρια αστικά κέντρα του πρώτου μεταναστευτικού ρεύματος προς τη Σικελία. Δ εύτερη ζώνη εγκα­ τάστασης για αποίκους και πρόσφυγες αποτέλεσαν τα νοτιότερα παράλια της Ιταλικής χερσονήσου. Με πρώ­ τη την ίδρυση της Κύμης, το 750 π.Χ. από Σπαρτιάτες πρόσφυγες, ακολούθησαν οι Μεσσήνιοι πρόσφυγες με την ίδρυση του Ρηγίου, οι Αχαιοί πρόσφυγες με την ίδρυση του Κρότωνα (715 π.Χ.) και της Συβάρεως (715 π.Χ.), ενώ Σπαρτιάτες πολιτικοί πρόσφυγες ίδρυσαν το ν Τάραντα το 710 π.Χ. Οι αποικίες των ελληνικών πόλεων κατάφεραν σύ­ ντομα να εδραιωθούν, λόγω της έντονης οικονομικής δραστηριότητας και της πληθυσμιακής άνθησης που ακολούθησε την εγκατάστασή τους. Η ιστορική εξέλι­ ξη των αποικιών τους πρώτους αιώνες, παρότι δ ιέθ ετε αρκετά κοινά χαρακτηριστικά, είχε και σημαντικές δια­ φοροποιήσεις. Ισχυρότερα και οικονομικά πιο ανα­ πτυγμένα κέντρα τον πρώτο αιώνα αναδείχθηκαν ο Τά­ ρας, η Κύμη, οι Συρακούσες και ο Κρότων. Οι αποικίες των ελληνικών πόλεων στη Σικελία και στην Κάτω Ιτα­ λία διατήρησαν και αυτές αρχικά στενές σχέσεις με τις μητροπόλεις τους, αλλά ανέπτυξαν πιο γρήγορα τάσεις αυτονόμησης ή ανεξαρτητοποίησης συμφερόντων σε σχέση με τις φοινικικές. Ειδικότερα, οι Συρακούσες και η Κύμη ανέπτυξαν ηγεμονικά χαρακτηριστικά από τις πρώτες δεκα ετίες της ύπαρξής k τους σε ανατολική Σικελία και Καμπανία αντίστοιχα. Η εδραίωση των φοινικικών και ελ­ ληνικών ζωνών επιρροής στη δυτική Μ εσόγειο πραγματοποιήθηκε για πα­ ρόμοιες αιτίες. Τους πρώτες δύο αιώ­ νες, Φοίνικες και Ελληνες ουσιαστικά μοι­ ράστηκαν γεωγραφικά στα παράλια της κε­ ντρικής και δυτικής Μεσογείου, καταλαμβάνοντας τα πιο αξιόλογα μερίδια στο ναυτικό εμπόριο της Μεσό­ γειου. Παράλληλα πρωταγωνίστησαν στη γεωργία, α­ νέπτυξαν στενές πολιτιστικές σχέσεις ενώ αναδείχθη­ καν η γέτιδ ες δυνάμεις στην τέχνη του πολέμου. Κατά την ίδρυση τους, οι τοποθεσίες των αποικιών επιλέγο­ νταν βάσει ορισμένων προϋποθέσεων που ήταν απα­ ραίτητες για τη ν επιτυχημένη εγκατάσταση και εδραί­ ωση. Η απουσία επικίνδυνων ιθαγενών λαών, η οχυρή τοποθεσία, η γεωστρατηγική θέση αναφορικά με το ε­ μπόριο και η ύπαρξη φυσικών πόρων σε κοντινή από­ σταση χαρακτήρισαν συλλήβδην τις επιλογές Φοινί­ κων και Ελλήνων αποίκων.

ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΑΛΑΛΙΑΣ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Ο πρώτος ανταγωνισμός μεταξύ Καρχηδονίων και ελληνικών αποικιών που κατέληξε σε μεγάλης εμβέ­ λειας στρατιωτική σύγκρουση έλαβε χώρα τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ. Το 600 π.Χ. άποικοι από την ιωνική πόλη Φώκαια της Μικράς Ασίας ίδρυσαν τη Μασσαλία σε γεωστρατηγικό σημείο στα ανατολικά παράλια της Γαλα­ τίας. Την ίδια περίοδο δημιούργησαν ένα δίκτυο μι­ κρών η μεσαίων αποικιών και εμπορικών σταθμών σε όλη τη δυτική Μεσόγειο. Το δίκτυο των φωκαϊκών α­ ποικιών με κέντρο τη Μασσαλία αναδείχθηκε σε ισχυ­ ρό εμπορικό ανταγωνιστή των Καρχηδονίων στη δυ τι­ κή Μεσόγειο καθ’ όλη τη διάρκεια του 6ου αιώνα, αφού διεκδίκησε επιτυχώς σημαντικό μερίδιο στις αγορές της Ιβηρίας και της Γαλατίας, ενώ επίσης συναγωνιζό­ ταν τους Καρχηδόνιους στη ναυτική πολεμική ισχύ. Η δημιουργία μιας άλλης μεγάλης αποικίας Φωκαέων στην Αλαλία της Κορσικής το 562 π.Χ. (η μετανάστευση προκλήθηκε λόγω της εισβολής των Περσών στα ιωνι­ κά παράλια της Μικράς Ασίας μετά την κατάληψη του Βασιλείου τη ς Λυδίας) ενέτεινε ακόμη περισσότερο τον ανταγωνισμό. Επιπρόσθετα, η εδραίωσή της έδω­ σε σοβαρό δικαίωμα συνδιεκδίκησης του Τυρρηνικού πελάγους στους Φωκαείς, απειλώντας τις ζώνες επιρ­ ροής των Ετρούσκων και των Φοινίκων. Η κοινή ανησυχία ώθησε τους δύο πρώην ανταγω­ νιστές στην απόφαση να αντιμετωπίσουν τη δυναμική είσοδο των Φωκαέων στη δυτική Μεσόγειο συνάπτο­ ντας πολιτική και στρατιωτική συμμαχία. Τρεις δεκαε­ τίες αργότερα, ο εντεινόμενος ανταγωνισμός και κάποιες αψιμαχίες οδήγησαν στην τελική σύγκρουση. Ανοικτά της Αλαλίας, 120 πλοία Καρχηδονίων και Ετρούσκων (σύμφωνα με ιστορικές πηγές ο συμμαχι­ κός στόλος αποτελείτο από 60 φοινικικά και 60 ετρουσκικά πλοία) συγκρούστηκαν με 60 πλοία Φωκαέων σε μια ιστορική, πολύνεκρη ναυμαχία. Τα πλήρωματα των Φωκαέων, δύναμης 12.000 ανδρών, αποτελούμενα από κάθε άνδρα της πόλης που ήταν ικανός να φ έρει όπλα, είχαν να αντιμετωπίσουν περισσότερους από 20.000 άνδρες των αντιπάλων. Καμία άλλη ελληνική πόλη της περιοχής δεν απέστειλε βοήθεια στους Φωκαείς, οι ο­ ποίοι βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση. Η εξαιρετική ναυτική φήμη που τους ακολουθού­ σε, όμως, επιβεβαιώθηκε και στην Αλαλία, αφού η ναυ­ μαχία κατέληξε σε νίκη των Φωκαέων στο πεδίο της μάχης και σε προσωρινή υποχώρηση του συμμαχικού στόλου, παρά το σημαντικό αριθμητικό του πλεονέ­ κτημα. Συγκεκριμένα, οι Φωκαείς κατάφεραν με έξυ­ πνους ελιγμούς να υπερφαλαγγίσουν το ετρουσκικό τμήμα του αντίπαλου στόλου, αλλά συνάντησαν σοβα­ ρή αντίσταση από τους επίσης πολύπειρους Φοίνικες. Η νίκη αυτή χαρακτηρίστηκε από τον Ηρόδοτο ως «Κάδμειος», επειδή η ολοκληρωτική καταστροφή των 2/3 των στόλου των Φωκαέων και η μη ύπαρξη άμεσων ενισχύσεων ουσιαστικά τους ανάγκασε σε αποχώρηση από την Κορσική. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία στους δύο συμμάχους να επανέλθουν, ανακτώντας τις θαλάσσιες ζώνες στο Τυρρηνικό πέλαγος, ενώ τις επό­ μενες δεκα ετίες η Μασσαλία και οι υπόλοιποι φωκαϊκοί

Κ αλλιτεχνική αναπαράσταση το υ λιμανιού τη ς Καρχηδόνας από το ν α ρχαιολόγο Λ. Ω κλερ.

σταθμοί της περιοχής οδηγήθηκαν σε σταδιακή πα­ ρακμή. Η απομάκρυνση των Ελλήνων από τη Σαρδηνία και την Κορσική, τις έθεσε υπό τον έλεγχο Καρχηδο­ νίων και Ετρούσκων αντίστοιχα. Επιπρόσθετα, οι Καρχηδόνιοι επανέκτησαν το μονοπώλιο στο εμπόριο στην πλούσια σε πολύτιμα μέταλλα και αγροτικά προϊόντα α­ γορά της Ιβηρικής χερσονήσου. Η ναυμαχία κατέχει ξεχωριστή σημασία για τη διεξα­ γωγή ναυτικών πολεμικών επιχειρήσεων στην αρχαιό­ τητα, καθώς οι Φωκαείς χρησιμοποίησαν για πρώτη φο­ ρά τις πεντηκόντορους και τους κριούς σε αυτές. Ου­ σιαστικά, η χρήση των κριών και σι τα κτικές πολέμου των Φωκαέων άνοιξαν τον δρόμο για την κατασκευή των τριηρών ένα αιώνα αργότερα από τις πόλεις-κράτη του ελληνικού κόσμου, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα οι τριήρεις υιοθετήθηκαν και από τους Φοίνικες.

ΕΤΡ0ΥΣΚ0Ι - 0 ΤΡΙΤΟΣ ΠΟΛΟΣ Οι Ετρούσκοι αποτέλεσαν τον κύριο εξωτερικό πα­ ράγοντα στη διπολική διαμάχη Καρχηδονίων και Ελλή­ νων για τον έλεγχο τη ς κεντρικής και δυτικής Μεσο­ γείου από τον 9ο έως και τον 6ο αιώνα π.Χ. Οι Ετρούσκοι, λαός της κεντρικής Ιταλίας με καταγωγή από την κεντρική Μικρά Ασία, δημιούργησαν τον 8ο αιώνα μια συνομοσπονδία δώδεκα πόλεων στην κεντρική Ιταλία, οι οποίες ήταν αυτόνομες αλλά σε περίπτωση απειλής εφάρμοζαν κοινή εξωτερική πολιτική. Κύριες ετρουσκικές πόλεις ήταν οι Βήιοι, το Αρρέτιον και η Περυσία. Οι Ετρούσκοι ανέπτυξαν έναν αξιοθαύμαστο πολιτι­ σμό (που ακόμη και σήμερα αποτελεί μυστήριο για τη σύγχρονη αρχαιολογία), ενώ, εκμεταλλευόμενοι τις εύ­ φορες εκτάσεις της κεντρικής Ιταλίας, άρχισαν να ξε­ χωρίζουν σε ισχύ από τους υπόλοιπους λαούς της η­ πειρωτικής Ιταλικής χερσονήσου. Από τον 8ο έως και τον 6ο αιώνα π.Χ., οι Ετρούσκοι, διαθέτοντας επίσης μεγαλύτερη στρατιωτική ανάπτυξή συγκριτικά με τους γειτονικούς λαούς, επεκτάθηκαν στη βόρεια Ιταλία, περιορίζοντας τους Λιγούριους και τους Κ έλτες της περιοχής, ενώ επεκτάθηκαν και προς τον νότο, απω­ θώντας επιτυχώς τους Ούμβριους και τους Λατίνους, καταλαμβάνοντας μάλιστα για ένα χρονικό διάστημα τη νεοσύστατη Ρώμη. Κατά τον πρώτο αιώνα του ελληνικού αποικισμού,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 9

Γ Α Λ Α Τ ΙΑ

:

Κορσική ^7 ΙΒ Η Ρ ΙΑ

Χ ι,

V

Σαρδηνία Βαλεαρίδες νήσοι

Ε Λ ΛΑ Δ Α • Φώκαια

β

Σικελία

Ο

Καρχηδόνα

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛ ΑΣΣΑ

Μ

Κύπρος, Κίτιο

· Βύβλος •Σιδώνα •Τ ύ ρ ο ς

Σχεδίαση

χάρτη: Παρασκευή

Ευγενικού / ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική 2014

Μασσαλία

οι Ετρούσκοι ανέπτυξαν στενές εμπορικές και πολιτι­ στικές σχέσεις με τις ελληνικές αποικίες, συμπέρασμα που επιβεβαιώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα της κεντρικής και νότιας Ιταλίας. Από τον 9ο έως τον 7ο αιώνα π.Χ., την περίοδο της φοινικικής επέκτασης, εδραιώθηκε παράλληλα στη βόρεια και κεντρική Μ ε­ σόγειο η ετρουσκική «θαλασσοκρατία». Οι Ετρούσκοι ανέπτυξαν αξιόλογη εμπορική δραστηριότητα, προχώ­ ρησαν στην κατάκτηση της Κορσικής ενώ κάποιες ετρουσκικές πόλεις δεν άργησαν να επιδοθούν στην πειρατεία και στην ένοπλη συνοδεία εμπορικών πλοίων στο Τυρρηνικό πέλαγος. Το γεγονός ό τι καμία αποικία Φοινίκων ή Ελλήνων δεν εγκαθίσταται στη γεωγραφική ζώνη των Ετρούσκων, καταδεικνύει τη δυναμική που είχαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην περιοχή. Κατά την περίοδο της «θαλασσοκρατίας» οι Ετρούσκοι, εκτός από την Κορσική, δημιούργησαν εμπορι­ κούς σταθμούς οτις Βαλεαρίδες, στα παράλια της Ισπανίας και στην Αδριατική, λειτουργώ ντας ανταγωνι­ στικά προς τη φοινικική ναυτική επέκταση. Μία από τις βασικότερες επιδράσεις που δέχθηκαν οι Ετρούσκοι από τις γειτο νικές ελληνικές πόλεις ή ­ ταν η υιοθέτηση της οπλιτικής φάλαγγας, καταλήγοντας τελικά σε μια ελαφρύτερη έκδοσή της ό­ σον αφορά τη θωράκιση του οπλίτη και το μέ­ γεθος της ασπίδας. Οι Ετρούσκοι θεωρού νται υπεύθυνοι για τον δανεισμό πολλών χα­ ρακτηριστικών πολεμικής τακτικής στους Ρωμαίους. Η αύξηση τη ς ναυτικής δραστηριότη­ τας των ελληνικών πόλεων στο νότιο Τυρ­ ρηνικό πέλαγος και η επέκταση της εδα­ φικής κυριαρχίας πόλεων όπως ο Τάραντας και η Κύμη στην περιοχή της Κο­ μπανίας άρχισε σταδιακά να δημιουργεί εμπόδια στη θαλασσοκρατία τους. Επι­ πλέον, οι συμμαχικές σχέσεις που είχαν α­

1 0 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η εξάπλωση Φοινίκων και Ελλήνων στη Μ εσ ό γ ειο .

Κ α τα τε θ ε ιμ έ ν ο ορειχάλκινο κράνος από τον τύρρα νο των Συρακουσώ ν Ιέρω να για τη νίκη κατά των Ετρούσκων στη ναυμαχία τη ς Κύμης.

ναπτύξει με άλλους λαούς της νότιας Ιταλίας (Σαμνίτε ς και ομοσπονδία λατινικών πόλεων) ήταν αρκετές για να ενεργοποιήσουν τα ηγεμονικά αντανακλαστικά των Ετρούσκων. Στα τέλη του βου αιώνα π.Χ. ίδρυσαν την πόλη Καπύη, σε κοντινή απόσταση από την Κύμη, δείχνοντας τις προθέσεις τους όσον αφορά την πε­ ριοχή της Κομπανίας. Οι πρώτες μικρές ναυμαχίες πραγματοποιήθηκαν στα ανοικτά τη ς Σικελίας από τις αρχές του βου αιώνα και έπειτα και αφορούσαν την κα­ τοχύρωση εμπορικών ζωνών επιρροής. Σκληρός ανταγωνιστής για τους Ετρούσκους από τα τέλη του 7ου αιώνα αναδείχθηκε η ροδίτικη αποικία των Λιπάρων στις Αιόλιδες νήσους. Τα Λιπάρα συγκρό­ τησαν γρήγορα ισχυρή ναυτική δύναμη και κατάφεραν να ανασχέσουν τις ετρουσκικές επιδρομές εναντίον τους, εξελισσόμενα σε ανθηρό οικονομικό κέντρο. Αυ­ τές οι εχθροπραξίες αλλά και η σύγκρουση με τους Φωκαείς άλλαξαν το ν χαρακτήρα των σχέσεων με τους Καρχηδόνιους. Οι παλαιότερα ανταγωνιστικές σχέσεις με τους Φοίνικες μετατράπηκαν σταδιακά σε συμμαχικές, λόγω της εξάπλωσης των ελληνικών αποι­ κιών. Η ανάσχεση της τρ ίτη ς αναδυόμενης ηγεμονικής δύναμης (Ελληνες Σικελίας - Κάτω Ιταλίας) στη δυτι­ κή Μεσόγειο αποτέλεσε τον βασικό άξονα αυτής της συμμαχικής σχέσης. Η επέκταση των ελληνικών πόλεων είχε προκαλέσει κινητικότητα σε υποτελείς από τους Ετρούσκους δυνάμεις, όπως η ομο­ σπονδία των λατινικών πόλεων. Το 524 π.Χ. (15 έτη μετά τη ναυμαχία της Αλαλίας) οι Ετρούσκοι, έπειτα από νέα συμφωνία με τους Καρχηδονίους και ενισχυμένοι με στρατεύματα άλλων λαών της κεντρικής Ιταλίας, πραγματοποίησαν μεγάλη εκστρα­ τεία εναντίον της σπαρτιατικής αποικίας Κύμης. Η Κύμη ήταν ο βασικός αντίπαλος των Ετρούσκων στην Κομπανία, καθώς είχε

•0 * *

καταφ έρει να δημιουργήσει μια εκτετα μένη εδαφική περιφέρεια ενώ είχε επίσης συνάψει αντι-ετρουσκική συμμαχία με την ομοσπονδία των λατινικών πόλεων και τον Τάραντα. Η φρουρά της Κύμης, που υπολογίζε­ ται σύμφωνα με τις πηγές στους 10.000 άνδρες, μαζί με δυνάμεις από άλλες ελληνικές πόλεις-κράτη της Κομπανίας, υπό την ηγεσία του Αριστόδημου απέκρουσε την επίθεση επιτυχώς. Η μάχη ήταν αρκετά αμφίρροπη, καθώς η αναλογία επιτιθέμενων-αμυνομένων υπολογίζεται από τις ιστορικές πηγές σε 3 προς 1. Η επιλογή μιας στενής ημιορεινής διάβασης (πλησίον του ηφαιστείου Βεζούβιου) για τη διεξαγωγή της μά­ χης από τον Αριστόδημο ευνόησε τη βαρύτερη οπλιτική φάλαγγα της φρουράς της Κύμης, η οποία κατάφερε να αποκρούσει τις συνεχείς επ ιθέσεις των Ετρούσκων. Η άτακτη υποχώρηση του επ ιτιθέμενου στρατού έδωσε ευκαιρία στη φρουρά της Κύμης να τους κατα­ διώξει και να τους προκαλέσει σημαντικές απώλειες. Επειτα, το 508 π.Χ., μετά από έναν επιτυχημένο πόλεμο και σύναψη ειρήνης με τη Ρώμη, ετρουσκικός στρατός υπό την αρχηγία του τυράννου της ετρουσκικής μητρόπολης Κλύσιου, Λαρς Πορσήνα, επ ιτέθηκε στην πόλη της λατινικής ομοσπονδίας Αρικία και επι­ χείρησε να την καταλάβει. Οι Ετρούσκοι φαινόταν αρ­ χικά ό τι θα επικρατήσουν, αλλά ο στρατός που στάλ­ θ ηκε από την Κύμη προς βοήθεια των Λατίνων άλλαξε άρδην τους συσχετισμούς. Το εκσ τρατευτικό σώμα από την Κύμη, με εντυπωσιακούς ελιγμούς αποσόβη­ σε την καταστροφή της φρουράς της Αρικίας και στη συνέχεια συνέτριψε τον ετρουσκικό στρατό αποτρέποντας την κατάληψη της πόλης. Οι δύο συνεχόμενες νίκες των Λατίνων και των συμμάχων τους αποδυνάμωσαν σημαντικά τους Ετρούσκους της Κομπανίας, δημιουργώντας ρήγμα ε ­ πικοινωνίας μεταξύ αυτών και των βόρειων μητροπόλεών τους. Τρεις δεκα ετίες αργότερα, οι Ετρούσκοι προσπάθησαν να αντιστρέφουν την αρνητική για αυ­ τούς κατάσταση. Το 474 π.Χ. ναυπήγησαν 100 πλοία και, ενισχυμένοι με 20 ακόμη καρχηδονιακά σκάφη, προσέγγισαν την Κύμη με σκοπό τον αποκλεισμό και την πολιορκία της. Ο στόλος της Κύμης και των Λατί­ νων συμμάχων της ήταν μετά βίας 40 πλοία. Λόγω του αρνητικού συσχετισμού δυνάμεων, η πόλη ζήτησε τη βοήθεια των Συρακουσών -που είχαν ήδη συντρίψει τους Καρχηδονίους το 480 π.Χ. στη μάχη της Ιμέραςώστε να αντιμετωπίσει την απειλή. Ο Ιέρωνας τύραν­ νος των Συρακουσών προσέτρεξε σε βοήθεια αποστέλλοντας άλλα 60 πλοία. Η αρωγή των Συρακουσίων ήταν καθοριστική, κα­ θώς ο ελληνικός στόλος καταναυμάχησε τον ετρου­ σκικό. Επιπρόσθετα, η συντριπτική ήττα των Καρχηδονίων στη μάχη τη ς Ιμέρας στέρησε στους Ετρούσκους τον βασικότερο τους σύμμαχο για την αντιμετώπιση της ελληνικής επεκτατικότητας. Τα αποτελέσματα ή­ ταν καταστροφικά για τους Ετρούσκους, καθώς εκδιώχθηκαν σχεδόν από όλη την περιοχή της Κομπα­ νίας, διατηρώντας τις κτήσεις τους μόνο στη βόρεια και κεντρική Ιταλία. Επιπλέον, η ή ττα αυτή αποτέλεσε την τελευτα ία σημαντική εμφάνιση του ετρουσκικού ναυτικού στο Τυρρηνικό πέλαγος και στην κεντρική Μεσόγειο γενικότερα. Η ήττα στη ναυμαχία της Κύμης αποτέλεσε την αρχή του τέλους για την ίδια την ύπαρ­

Το ταφικό μνημείο το υ Ο ήροντα, τυρρά νο υ του Α κράγαντα.

ξη της ομοσπονδίας. Οι επιδρομές των Γαλατών στην κοιλάδα του Πάδου στον βορρά και οι εκσ τρατείες της Ρώμης στην κεντρική ζώνη, επέφεραν την κατάρρευ­ σή των Ετρούσκων τον 4ο αιώνα π.Χ. Η τελική προσάρ­ τηση των ετρουσκικών μητροπόλεων στη Ρώμη πραγματοποιήθηκε σταδιακά τον 3ο αιώνα π.Χ.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Γκραβούρα του 17ου αιώνα, αγνώ στου δ η μιο υ ργού , που α π εικονίζει την ετρ ο υ σ κικ ή πόλη Π ερυσ ία .

Η Σικελία αποτέλεσε από τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. την κύρια ζώνη συνύπαρξης και έπειτα ανταγωνι­ σμού του φοινικικού -και μετέπειτα καρχηδονιακούστοιχείου με τις ελληνικές αποικίες. Η ειρηνική συνύ­ παρξη των δύο ζωνών αποικιακής δραστηριότητας στο νησί διατηρήθηκε έως και τα μέσα του 7ου αιώνα, έ­ ναν περίπου αιώνα μετά την ίδρυση των ελληνικών α­ ποικιών στο νησί. Η Σικελία ήταν μια ιδιαίτερα σημα­ ντική περιοχή, λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης, που συνέδεε την Αφρική και την ιταλική ενδοχώρα με την ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, το νησί κατείχε σημαντικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους, αγροτι­ κούς και ορυκτούς. Οπως προαναφέρθηκε οι ελληνικές αποικίες είχαν καλύψει την ανατολική και νότια ακτή τη ς Σικελίας, ενώ οι φ οινικικές κτήσεις, με κέντρο τη Μοτύη, είχαν επικρατήσει στη δυτική ακτή του νησιού. Οι δύο αποι­ κιακές ζώνες βαθμιαία άρχισαν να επ εκτείνονται προς το εσωτερικό, πραγματοποιώντας σταδιακή αφομοίω­ ση και κατάκτηση εδαφών των ιθαγενών πληθυσμών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 0 1

Κέλτες

Ποτ. Π ά δ ο ς

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

Εκδοτική

2014

Λ ιγούριοι

• Αρρέτιο Ετρούσκοι Περυσία

'T-/y

• * % Κλύσιο - %

Κορσική • Αλαλία

• Βήιοι Ρ ώ μ η .. \ Αρικία

^ ' °;

Σαμνιτες

Κύμη ΚαπύΠ •Τάραντας

Σαρδηνία Θάρρος·

ΤΥΡΡΗΝΙΚ Ο ΠΕΛΑΓΟΣ

•Σύβαρις •Κρότων

>Νόρα

Ζάγκλη Ιμέρα ' »Ρήγιο Μοτύη· ΜΕ Σ ΟΓ ΕΙ Ο Σ Σελινούς· Σικελία •Λεοντίνοι ΘΑΛΑΣΣΑ Ακράγας· · •Συρακούσες Γέλα

(Σικανών, Ελυμιαίων και Σικελών), κυρίως από την πλευρά των ελληνικών αποικιών προς το εσωτερικό, καθώς οι Φοίνικες ακολούθησαν κυρίως στρατηγική συμμαχιών και ενσωμάτωσης. Οι Συρακούσες, η Νάξος, ο Ακράγας, η Κατάνη και οι Λ εοντίνοι αποτέλεσαν τις ακμαιότερες πόλεις-κράτη από πλευράς οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος. Οι Συρακούσες, μέσα σε έναν περίπου αιώνα αναδείχθηκαν στη μεγαλύτερη πόληκράτος μεταξύ των ελληνικών αποικιών, ενώ τον 6ο αι­ ώνα π.Χ. ήταν ήδη το μεγαλύτερο ανεξάρτητο κράτος στη Σικελία. Κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ., η Καρχηδόνα μετατράπηκε από περιφερειακή δύναμη σε αναδυόμενη ηγεμονία. Η προσάρτηση της Σαρδηνίας και των Βα­ λεαριδών ως υπερπόντιων επαρχιών καθώς και η ανά­ ληψη της ευθύνης για την προστασία των φοινικικών

1 0 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

Οι π όλεις της Ιτα λ ία ς και τη ς Σ ικελία ς.

Αναπαράσταση τη ς αρχαίας Μ ασσαλίας.

κτήσεων στη δυτική Σικελία ανέδειξαν την Καρχηδόνα ως μια ηγεμονική δύναμη στη δυτική και κεντρική Μ ε­ σόγειο. Η σύγκρουση με τις ελληνικές αποικίες επήλθ ε αναπόφευκτα, καθώς πόλεις-κράτη όπως οι Συρα­ κούσες, ο Σελινούντας και ο Ακράγαντας απείλησαν τη ν καρχηδονιακή ζώνη της Σικελίας, ενώ η ναυτική παρουσία των Ελλήνων αποίκων διεκδικούσε εμπορι­ κά μερίδια από τους Καρχηδόνιους. Οι πρώτες αψιμαχίες μεταξύ Καρχηδονίων και ελ­ ληνικών πόλεων-κρατών σημειώθηκαν στα τέλη του 6ου αιώνα. Η απόπειρα Ρόδιων αποίκων να εγκαταστήσουν αποικία δίπλα στη Μοτύη το 580 π.Χ., αλλά και οι δραστηριότητες του Ακράγαντα και του Σελινούντα στο κεντρικό τμήμα του νησιού, έφεραν τις ένοπλες α­ ντιδράσεις των Καρχηδονίων. Στρατιωτικό σώμα Ελυμιαίων και Καρχηδονίων απώθησε τους Ρόδιους αποίκους και απέτρεψε την εγκατάστασή τους, ενώ ανάλο­ γες αψιμαχίες πραγματοποιήθηκαν με στρατιωτικά σώματα από τον Ακράγαντα και τον Σελινούντα την περίοδο 580-574 π.Χ. Τις επόμενες τέσσερις δεκαε­ τίες, ο Σελινούντας με τη Μοτύη δέχθηκαν πρόσθε­ τες οχυρώσεις, ενώ απόπειρα κατάληψης της Εγέστας (κέντρο των Ελυμιαίων) από τους Σέλινούντιους αποκρούστηκε επιτυχώς με τη συνδρομή των Καρχηδο­ νίων. Η σύγκρουση με τους Καρχηδόνιους σύντομα ανέδειξε τον Σελινούντα σε ισχυρό οικονομικό και στρατιωτικό κέντρο και σε κύριο ανταγωνιστή της καρχηδονιακής επιρροής στην κεντρική Σικελία έως και το 540 π.Χ. Τον επόμενο μισό αιώνα η κατάσταση στην Σικελία έλα6ε άλλες διαστάσεις. Φ υλετικές και πολιτικές δια­ μάχες μεταξύ των δημοκρατικών, ολιγαρχικών και μο­ ναρχικών στιγμάτισαν την ιστορία όλων των πόλεων της Σικελίας κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. Αυτή η ανα­ ταραχή περιόρισε σε πολλές περιπτώσεις την οικονο­ μική δραστηριότητα και μείωσε την ισχύ των ελληνι­ κών πόλεων-κρατών. Επιπρόσθετα, η εκδήλωση ηγε­ μονικών τάσεων από αποικίες δωρικής καταγωγής ό­ πως οι Συρακούσες, ο Ακράγαντας και ο Γέλας προς α­ ποικίες ιωνικής καταγωγής, διαίρεσε σε δύο στρατό­ πεδα την ελληνική ζώνη της Σικελίας. Η απόπειρα -ιδιαίτερα των Συρακουσών και του Γέ­ λα- να αναδειχθούν σε ηγεμόνες της ελληνικής σικε­ λικής ζώνης οδήγησε πόλεις όπως το Ρήγιο, τον Σελινούντα, την Ιμέρα και τα ΥΘλαία Μέγαρα να συνάψουν αμυντικές συμμαχίες με τους Καρχηδόνιους την πε­ ρίοδο 520-500 π.Χ. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, οι Καρχηδόνιοι, ολοκληρώνοντας την κατάκτηση της Σαρδηνίας και της Λιβύης, επικεντρώθηκαν στον κε­ ντρικό στόχο τους, που ήταν η κατάληψη της Σικελίας. Η σύναψη συμμαχιών με τις ιωνικής καταγωγής πόλεις μετέτρεψ ε την κεντρική Ιταλία σε φίλια ζώνη για τους Καρχηδόνιους, απειλώντας άμεσα την ακεραιότητα των τριών ηγεμονικών δωρικών πόλεων. Η συνένωση του Γέλα με τις Συρακούσες το 493 π.Χ. αποτέλεσε το κεντρικό πολιτικό γεγονός που, μια δεκαετία αργότε­ ρα, οδήγησε στη συγκρότηση ενός μεγάλου πόλου, ο οποίος υπό την ηγεσία του Γέλωνα και έπειτα του Ιέρωνα έμελλε να συντρίψει τους Καρχηδόνιους στη μά­ χη της Ιμέρας, καταλαμβάνοντας τα επόμενα χρόνια το μεγαλύτερο μέρος του νησιού και αποτρέποντας καρχηδονιακή εισβολή για περίπου μισό αιώνα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η διαμάχη φοινικικών και ελληνικών αποικιών για τον έλεγχο της δυτικής και κεντρικής Μεσογείου χα­ ρακτηρίζει την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ι­ στορία της περιοχής το διάστημα μεταξύ 9ου και 6ου αιώνα. Η Καρχηδάνα γρήγορα αναδείχθηκε σε κορυ­ φαία ανάμεσα στις φ οινικικές αποικίες, με μητροπολιτική κτήση τα δυτικά παράλια της βόρειας Αφρικής και π εριφερειακές αποικιακές κτήσεις στα παράλια της Ισπανίας, στη Σαρδηνία και στη δυτική πλευρά της Σι­ κελίας, ενώ από τον 7ο αιώνα άρχιζε να εμφανίζει τις πρώτες ηγεμονικές της τάσεις. Η οικονομική της ισχύς στηρίχθηκε στο δίκτυο εμπορικών σταθμών που ίδρυ­ σε σε όλη τη δυτική Μεσόγειο, στον μεγάλο εμπορικό στόλο που κατείχε και στην εντατική αγροτική παρα­ γωγή. Οσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα, οι Καρχηδόνιοι αντιμετώπισαν με επιτυχία τις επ εκτατικές πιέ­ σεις των ελληνικών πόλεων στις σφαίρες επιρροής τους, χρησιμοποιώντας είτε τη διπλωματία (συμμαχία με Ετρούσκους, ιθαγενείς λαούς, άλλες ελληνικές πό­ λεις) είτε τη στρατιωτική τους δύναμη στη θάλασσα και στην ξηρά. Οι αποικίες των ελληνικών πόλεων-κρατών αποτέ­ λεσαν από την αρχή της ίδρυσής τους μια υπολογίσιμη παρουσία στο δυτικό και κεντρικό τμήμα της Μ εσογεί­ ου. Αν και δεν κυριάρχησαν στην εν λόγω περιοχή (ό­ πως συνέβη στην περίπτωση των Φοινίκων), αρκετές πόλεις-κράτη εξέφρασαν από νωρίς ηγεμονικές τάσεις και διεκδίκησαν γεωπολιτικό χώρο από τις δύο υπερδυνάμεις της περιοχής, την καρχηδονιακή ηγεμονία και την ετρουσκική ομοσπονδία. Το αποικιακό δίκτυο από τη Φώκαια με κέντρο τη Μασσαλία και σι ηγεμονι­ κές τάσεις της Κύμης και των Συρακουσών αποτέλε­ σαν έκφραση αυτού του αναδυόμενου ελληνικού οικο­ νομικού και γεωπολιτικού παράγοντα στην περιοχή. Ο γεωπολιτικός παράγοντας αυτός δεν είχε ενιαία μορφή, αλλά αναπτύχθηκε παράλληλα και έδρασε σε κάποιες περιπτώσεις ενιαία, ενώ σε άλλες με διαφορε­ τική κατεύθυνση. Ο πολυπολισμός αυτός, αλλά και η διαφορετική φ υλετική καταγωγή των αποίκων είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ηγεμονικών τάσεων και ε­ ντός της ελληνικής εδαφικής ζώνης στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία, η οποία είναι γνωστή στη βιβλιογραφία ως Μεγάλη Ελλάδα (Magna Grecia). Οι Φωκαείς άποικοι αποτέλεσαν την πρώτη έκφανση αυτού του γεωπολιτι­ κού παράγοντα για έξι περίπου δεκαετίες, συνιστώντας τον κύριο εμπορικό ανταγωνιστή Καρχηδονίων και Ετρούσκων στη δυτική Μεσόγειο πριν ηττηθούν στρατιωτικά. Η Κύμη αναδείχθηκε για δύο αιώνες σε περιφερειακή δύναμη στην Καμπανία, ενώ είχε καθορι­ στικό ρόλο στην κατάρρευση της ετρουσκικής παρου­ σίας στη νότια Ιταλία, επιτυγχάνοντας τρ εις συντριπτι­ κές νίκες σε διάστημα μισού αιώνα. Οι Συρακούσες, ο Γέλας και ο Ακράγαντας αποτέλεσαν τα τρία ισχυρότε­ ρα ελληνικά κράτη στη Σικελία που άσκησαν κατά κό­ ρον αντικαρχηδονιακή δραστηριότητα. Τα κράτη αυτά αποτέλεσαν ουσιαστικά τα συστατικά στοιχεία για το μετέπειτα κράτος των Συρακουσών, το οποίο, μετά τη μάχη της Ιμέρας, άλλαξε οριστικά τους συσχετισμούς στην κεντρική Μεσόγειο. Στρατιωτικά, η διαμάχη ανάμεσα στις ελληνικές α­

Υ πολείμματα το υ αρχαίου λιμανιού τη ς Μ ασσαλίας.

ποικίες και στους Καρχηδόνιους πραγματοποιήθ ηκε στην πλειοψηφία της στο πεδίο της θάλασ­ σας. Και οι δύο επιδόθηκαν σε έναν ανταγωνισμό αναφορικά με την κατα­ σκευή αποτελεσματικό­ τερων πλοίων και ανάπτυ­ ξης καλύτερων ναυτικών τακτικών. Οι Καρχηδόνιοι, ακολουθώντας τις φ οινικικές παραδόσεις, επένδυαν κατά κόρον στο μέγεθος και στη χωρητικότητα, ενώ οι Ελληνες άποικοι στηρίζονταν κυρίως στη δύναμη κρούσης των πλοίων και την ευελιξία. Οι ναυμαχίες της Αλαλίας και της Κύμης αποτέλεσαν την εντυπωσιακό­ τερη επίδειξη τη ς πολεμικής ναυτικής ισχύος των δύο αντιπάλων. Αναφορικά με τις χερσαίες συγκρούσεις, η περίο­ δος που εξετάζετα ι δεν περιλαμβάνει μεγάλης κλίμα­ κας συγκρούσεις μεταξύ Καρχηδονίων και Ελλήνων, ό­ πως συμβαίνει με την αντιπαράθεση Κύμης-Ετρούσκων. Κατά την περίοδο από τον 8ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ., οι πολεμικές συγκρούσεις αφορούσαν κυρίως την κατάληψη και υπεράσπιση του ανατολικού και δυτικού τμήματος από Φοίνικες και ελληνικές πόλεις αντίστοι­ χα, ή για τον προσεταιρισμό ιθαγενών λαών της κεντρι­ κής Σικελίας. Οι στρατιω τικές αναμετρήσεις μεταξύ Καρχηδονίων και ελληνικών πόλεων χαρακτηρίζονταν από αμφίρροπα αποτελέσματα. Από τον 5ο αιώνα και έπειτα, το σικελικό θέατρο των επιχειρήσεων αποτέλεσε το κέντρο της ελληνοκαρχηδονιακής διαμάχης. Με κέντρο τις Συρακούσες, οι ελληνικές πόλεις τη ς Σικελίας κατάφεραν με δυσκο­ λία να αποκρούσουν τις επιθέσεις των πολυάριθμων καρχηδονιακών στρατευμάτων και να διατηρήσουν το νησί υπό ελληνική επιρροή έως και την εποχή της ρω­ μαϊκής προέλασης. Κορυφαία πολεμικά γεγονότα αναδείχθηκαν η νίκη των ελληνικών πόλεων στη μάχη της Ιμέρας το 480 π.Χ. (Α’ Σικελικός Πόλεμος) και η επιτυ­ χής υπεράσπιση των Συρακουσών κατά την πολιορκία τους το 387 π.Χ. (Β’ Σικελικός Πόλεμος). Ε3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Abulafia, David: THE GREAT S E A -A H U M A N HISTORY O F THE MEDITERRANEAN, O xfo rd U niversity Press, 2011. (2) B oardm an, John, Hammond, N.G.L.: CAMBRIDGE ANCIENT HISTORYPERSIA, GREECE AND THE WESTERN MEDITERRANEAN, 2n d edition, Volume 4, O xfo rd U niversity Press, 2008. (3) M iles, Richard: CARTHAGE M U S T BE DESTROYED-THE RISE AND FALL O F AN ANCIENT CIVILIZATION, Penguin Publications, 2010. (4) Σ υ λλο γικ ό : ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ TOY Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Τόμος Β ’, Εκδοτική Αθηνών, 1971. (5) Frankenstein, M a rg are t Susan: THE IMPACT O F PHOENICIAN AND GREEK EXPANSION ON THE EARLY IR O N AGE SOCIETIES O F SOUTHERN IBERIA AND SOUTHW ESTERN GERMANY, Thesis in the A rcheo log y D ep artm e n t in the U niversity o f London, 1977. (6) W oronoff, John: THE HISTORICAL DICTIONARY O F THE ETRUSCANS, H istorical D ictionaries o f the A ncient Civilizations, N o 24, The Scarecrow Press, 2009. (7) Wood Κ., Andrian: WARSHIPS O F THE ANCIENT WORLD, Osprey Publishing, 2012.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 3

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Avfipsoc ΔιιόΠονΗου

Η Δίκη me Νυρεμβέργικ

Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη μαζική είσοδο των συμμαχικών στρατευμάτων στη Γερμανία, αποκαλύφθηκε στην κοινή γνώμη μια πτυχή της ναζιστικής πραγματικότητας η οποία προκάλεσε αποστροφή και αποτροπιασμό. Επρόκειτο για μια Βιομηχανική υποδομή εκτέλεσης άμαχου πληθυσμού, της οποίας η έκταση και η υψηλή οργανωτική δομή, σε συνδυασμό με τη 6αρ6αράτητά της, άφησαν έκπληκτους τους πάντες. Η σκληρότητα των Γερμανών απέναντι στους λαούς που κατέκτησαν δεν μπορεί να συγκριθεί με τη βαρβαρότητα των ενεργειών τους απέναντι σε κάθε ανθρώπινη οντότητα (ανεξαρτήτως φυλής), την οποία για λόγους

1 0 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρατσιστικούς, ιδεολογικούς, οικονομικούς ή και άλλους θεώρησαν ως κατώτερο είδος που μόλυνε το πρότυπο μιας εξιδανικευμένης κοινωνίας. Για την εκτέλεση των ενεργειών αυτών αναπτύχθηκε στη Γερμανία ένας πολύπλοκος διοικητικός μηχανισμός στον οποίο συμμετείχαν ανώτατα στελέχη της γερμανικής δημόσιας διοίκησης καθώς και του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Οι δίκες της Νυρεμβέργης αποτέλεσαν την κορωνίδα των προσπαθειών της διεθνούς κοινότητας, με πρωτεργάτη των προσπαθειών τις ΗΠΑ, να δικάσουν τους υπευθύνους που συντέλεσαν στην υλοποίηση των γερμανικών θηριωδιών. Δώδεκα δίκες έλαβαν

χώρα και ανάμεσά τους -η τρίτη κατά σειρά- ήταν αυτή των Γερμανών δικαστών, η οποία διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1947 έως τον Δεκέμβριο του 1947. Δεκαέξι δικαστές και δικηγόροι εξετάστηκαν στη δίκη αυτήν. Επρόκειτο για στρατιωτική δίκη, στην οποία όμως προήδρευσαν Αμερικανοί πολιτικοί δικαστές. Η ταινία «Η Δίκη της Νυρεμβέργης» προβάλλει μια δραματοποιημένη εκδοχή της συγκεκριμένης δίκης. Η ταινία διατηρεί τον πυρήνα των πραγματικών γεγονότων αλλά, για παράδειγμα, στη θέση των κατηγορουμένων προβάλλονται μόνο τέσσερις Γερμανοί ανώτατοι δικαστικοί (όσοι και στην πραγματικότητα καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη). Τα ονόματα και η υπόσταση των χαρακτήρων είναι φανταστικά αλλά άμεσα συνδεόμενα με τα πραγματικά πρόσωπα. Ως εκ τούτου, ένας από τους Γερμανούς κατηγορουμένους είναι ο Εμιλ Χαν, τον οποίο υποδύεται ο πρωτοεμφανιζόμενος τότε Γερμανός ηθοποιός Βέρνερ Κλέμπερερ. Ο Εμιλ Χαν παραπέμπει στον περιβόητο φιλοναζιστή δικαστή Οσβαλντ Ροτχάουγκ, ο οποίος έμεινε γνωστός για τη σαδιστική συμπεριφορά του απέναντι στους κατηγορουμένους. Μία από τις δίκες η οποία εδραίωσε τον ρόλο του ως φανατικού κατήγορου των εχθρών του εθνικοσοσιαλισμού, ήταν αυτή στην οποία καταδικάστηκε σε θάνατο ο επιφανής Γερμανοεβραίος επιχειρηματίας Λέο Κάτζμπεργκερ το 1942. Ο

Κάτζμπεργκερ καταδικάστηκε με την κατηγορία της σύναψης ερωτικής σχέσης με τη Γερμανίδα Ιρέν Σέιλερ, παραβαίνοντας έναν από τους κύριους νόμους της Νυρεμβέργης της ναζιστικής περιόδου για την προστασία της φυλής (Rassenschutzgesetz). Ο τρόπος διεξαγωγής της δίκης, οι θεατρινισμοί του Ροτχάουγκ (ο οποίος είχε φροντίσει να έχει προσκεκλημένα στη δίκη ανώτατα στελέχη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος) αλλά και το έωλο των κατηγοριών, προκάλεσαν τη δυσφορία ακόμη και του ίδιου του καθεστώτος. Στη «Δίκη της Νυρεμβέργης», ο Εμιλ Χαν παρουσιάζεται ως άλλος Ροτχάουγκ αντιμέτωπος με την Ιρέν Χόφμαν (την υποδύεται η Τζούλυ Γκάρλαντ), η οποία αντιπροσωπεύει την Ιρέν Σέιλερ, την πραγματική κατηγορούμενη στη δίκη του Κάτζμπεργκερ. Αντίστοιχοι παραλληλισμοί υπάρχουν διάχυτοι στο κινηματογραφικό έργο που σε κάθε περίπτωση είναι εμπνευσμένο από τα πραγματικά γεγονότα και δεν αποτελεί πιστή απόδοσή τους αλλά μια ελεύθερη κινηματογραφική (ή καλύτερα θεατρική) απόδοσή τους. Σκοπός της ταινίας είναι να θέσει βασανιστικά ερωτήματα σχετικά με το τι συνέβη στη ναζιστική Γερμανία. Την εποχή που κινηματογραφήθηκε το παρουσιαζόμενο έργο (1961), είχε ήδη μεσολαβήσει αρκετό χρονικό διάστημα προκειμένου πλέον να μπορούν να προβληθούν ηθικά ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο των Ναζί και των υπόλοιπων

; Γερμανών στο Ολοκαύτωμα. Με όχημα και έμπνευση τη Δίκη των Δικαστών της Νυρεμβέργης, ο σεναριογράφος Αμπυ Μαν δημιούργησε ένα δικαστικό δράμα με καλοδουλεμένους διαλόγους και πλοκή. Η ταινία εντάσσει τον θεατή πλήρως στους προβληματισμούς και στα ηθικά διλήμματα όλων των πρωταγωνιστών, ακόμη και των Αμερικανών που καλούνται να λάβουν μια πολιτική θέση απέναντι στους πρώην εχθρούς τους αλλά πλέον συμμάχους τους απέναντι στην κλιμακούμενη απειλή που εκφραζόταν από τη Σοβιετική Ενωση. Ο πολυβραβευμένος σκηνοθέτης Στάνλεϋ Κράμερ φέρει εις πέρας με μαεστρία το δύσκολο έργο του επιτυγχάνοντας να δημιουργήσει ένα ασπρόμαυρο φιλμ, σε μια εποχή που είχε αρχίσει να κυριαρχεί η έγχρωμη εικόνα, στο οποίο το ενδιαφέρον μετατίθεται από το θέαμα στην ουσία της πλοκής. Και το καταφέρνει απόλυτα, αφού σε πολλά σημεία ο θεατής αιχμαλωτίζεται από την εξέλιξη του έργου και αδημονεί για την επόμενη σκηνή. Ο λόγος που

συμβαίνει αυτό είναι διότι κάθε σκηνή της ταινίας (είτε εξελίσσεται μέσα είτε έξω από τις δικαστικές αίθουσες) αποτελεί ένα επιπλέον δομικό στοιχείο των αντιμαχόμενων επιχειρηματολογιών σχετικά με το αν οι Γερμανοί ήταν στο σύνολό τους συνυπεύθυνοι για τις ακρότητες της ναζιστικής περιόδου ή απλώς θύματα της ναζιστικής προπαγάνδας και των πολεμικών συνθηκών. Το ερώτημα παραμένει βασανιστικό, θεμελιώδες και μέχρι σήμερα αναπάντητο, γι’ αυτό και είναι διαρκές, ελκυστικό και επίκαιρο. Σε αυτό το σημείο αξίζει ειδική μνεία, για άλλη μία φορά, στον Αμπυ Μαν (έλαβε Οσκαρ Διασκευής Σεναρίου), ο οποίος κατάφερε να δημιουργήσει μεστούς διαλόγους και να αντιπαραθέσει επιχειρηματολογίες πυκνές σε νοήματα και λογικούς συνειρμούς. Ανά κινηματογραφικό πεντάλεπτο ο θεατής συλλαμβάνει τον εαυτό του να μεταπείθεται και από υποστηρικτής των κατηγόρων να μετατρέπεται σε συμπαθών τους κατηγορουμένους και το

Η Αίκη inc Νυρεμβέργη Τίτλος ταινίας: Judgment at Nuremberg Παραγωγή: Roxlom Films Inc. Σενάριο: Αμπι Μαν Παραγωγός: Στάνλεϋ Κράμερ Μουσική: Ερνεστ Γκολντ Σκηνοθέτης: Στάνλεϋ Κράμερ Πρωταγωνιστές: Σπένσερ Τρέισι, Μπαρτ Λάνκαστερ,

Μάρλεν Ντίντριχ, Ρίτσαρντ Ουίντμαρκ, Μαξιμίλιαν Σελ, Μοντγκόμερι Κλιφτ, Ουίλιαμ Σάτνερ κ.ά. Διάρκεια: 186 λεπτά Ετος παραγωγής: 1961 Βραβεία: Οσκαρ Σεναρίου, Οσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου (υποψήφιο για εννέα ακόμη όσκαρ), δύο Χρυσές Σφαίρες κ.ά. Σλόγκαν: Ενα γεγονός που ο κόσμος ποτέ δεν θα ξεχάσει (The event the world will never forget) Βασίστηκε: Σε ένα επεισόδιο της σειράς «Playhouse 90: Judgment at Nuremberg» (1959)

αντίθετο. Πραγματικά καταπληκτική δουλειά. Φυσικά, όμως, ένα σενάριο γεμάτο πυκνούς διαλόγους δεν έχει καμία τύχη στη μεγάλη οθόνη αν δεν τύχει υποστήριξης από ένα ταλαντούχο καστ ηθοποιών. Στη συγκεκριμένη ταινία, λοιπόν, συμμετείχε μια πλειάδα από τους πλέον διακεκριμένους ηθοποιούς της εποχής. Το δίδυμο των Μπαρτ Λάνκαστερ και Μοντγκόμερυ Κλιφτ, το οποίο συνεργάστηκε στην κλασική μεγάλη επιτυχία «Οσο Υπάρχουν Ανθρωποι» (1953), δίνει ένα ηχηρό «παρών» και σε αυτήν την ταινία. Ο Γερμανός ηθοποιός Μαξιμίλιαν Σέλ πρωταγωνιστεί με μοναδική μαεστρία ως συνήγορος υπεράσπισης σε έναν ρόλο που τον ανέδειξε στο κινηματογραφικό στερέωμα και για τον οποίο επιβραβεύθηκε με όσκαρ. Ανταγωνιστής του στην απονομή των όσκαρ υπήρξε ο πολύπειρος Αμερικανός ηθοποιός Σπένσερ Τρέισυ που με μαεστρία υποδύεται τον Αμερικανό δικαστή. Η μοναδική Μάρλεν Ντίτριχ υποδύεται μια χήρα Γερμανού αξιωματικού η οποία θέτει βασανιστικά διλήμματα στον Αμερικανό δικαστή, ενώ ο Ρίτσαρντ Ουίντμαρκ διεκπεραιώνει τον ρόλο του (ως κατηγόρου) για άλλη μία φορά με μαεστρία. Σε υποστηρικτικούς ρόλους βρίσκουμε τον (μετέπειτα πασίγνωστο στο κοινό ως κάπτεν Κερκ) Ουίλιαμ Σάτνερ, αλλά και την Τζούλυ Γκάρλαντ, καθώς και άλλους πολλούς πρωτοκλασάτους ηθοποιούς που λέγεται ότι δέχθηκαν να λάβουν ένα κλάσμα της αμοιβής τους προκειμένου να συμμετάσχουν στην ταινία. Το έργο έλαβε ενθουσιώδεις κριτικές, αν και στα ταμεία η πορεία του υπήρξε πιο συγκροτημένη. Καινοτόμησε ως φιλμ για την εποχή του, διότι τόλμησε να προβάλει ολιγόλεπτο πρωτογενές κινηματογραφικό υλικό από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το οποίο σαφώς και σόκαρε τους θεατές, αν και σήμερα δεν προκαλεί τον ίδιο

αντίκτυπο στο εξοικειωμένο με την κινηματογραφική βία κοινό. Επίσης, η ταινία αξίζει ειδικής μνείας γιατί τόλμησε να αναλύσει σε βάθος τα αντίπαλα επιχειρήματα, ακόμη και να στηλιτεύσει τον ρόλο των Συμμάχων, όταν για παράδειγμα προμήθευαν τη ναζιστική Γερμανία με τεχνολογικό εξοπλισμό και εθελοτυφλούσαν μπροστά στα εγκλήματα του Χίτλερ, μέχρι να ανατραπούν οι γεωπολιτικές ισορροπίες και να προκληθεί η πολεμική αναμέτρηση. Ως εκ τούτου, το φιλμ είναι επίκαιρο και διαχρονικό, διότι συμμετέχει σε έναν παγκόσμιο διάλογο περί του ρόλου της ηθικής στις διεθνείς σχέσεις. Σε ποιον βαθμό, άραγε, είναι ηθικά μεμπτό δημοκρατικά πολιτεύματα να συνεργάζονται με δικτατορίες και με ποιο ηθικό έρεισμα μπορούν οι ΗΠΑ, οι οποίες για παράδειγμα το 1945 βομβάρδισαν με πυρηνικά άμαχο πληθυσμό, να κρίνουν το ολοκαύτωμα που προκάλεσαν οι Ναζί; Είναι, άραγε, ο ρεαλισμός και η λογική της επιβίωσης ανώτερη συνιστώσα από την ηθική; Τα λογικά επιχειρήματα μπορούν να εκτοπίσουν το δίκαιο και το σωστό; Είναι επιτρεπτό οι πολιτικές συγκυρίες να επιτρέπουν την προσαρμογή του αξιακού συστήματος για να εξυπηρετήσει τον καιροσκοπισμό της εκάστοτε εποχής; «Η Δίκη της Νυρεμβέργης», λοιπόν, είναι περισσότερο μια βαθιά πολιτική ταινία παρά ένα δικαστικό δράμα. Εν κατακλείδι, αξίζει να αναφερθεί (όπως παρουσιάζει και η ταινία στο τέλος) ότι οι περισσότεροι των κατηγορουμένων αποφυλακίστηκαν μέσα σε λιγότερο από μία δεκαετία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 5

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

A üsüavöpoc Ν. Aveoinc

Academy 1/48 (12294)

F-4C Phantom II «Vietnam War»

Η καλλιτεχνική απεικόνιση του κουτιού παρουσιάζει το αεροσκάφος του σμηνάρχου Ρόμπιν Ολντς την ώρα της κατάρριψης ενός MiG-17.

Επιτέλους, μετά από δύο και πλέον δεκαετίες, ένα ολοκαίνουργιο Phantom II στην κλίμακα 1/48 είναι γεγονός. Το νέο F-4C είναι το δεύτερο κιτ, μετά το F-4B της σειράς των Phantom II της Academy, το οποίο, όπως είναι φυσικό, μοιράζεται πολλά κοινά μέρη με τον προκάτοχό του, αλλά ταυτόχρονα διαθέτει και κομμάτια τα οποία το διαφοροποιούν από αυτό, όπως τα πηδάλια ανόδουκαθόδου, οι παχείς πτέρυγες, οι φαρδύτεροι τροχοί, ο διαφορετικός αισθητήρας υπερύθρων και τα στοιχεία του θαλάμου χειριοτών. Είναι εμφανές από τα παραπάνω ότι η

νοτιοκορεατική εταιρία έχει ως στόχο να κυκλοφορήσει ολόκληρη τη σειρά του διάσημου και πολυαγαπημένου μαχητικού. Στα γενικά χαρακτηριστικά αξίζει να αναφερθεί η εξαιρετική εγχάρακτη γράμμωση και τα επίσης εγχάρακτα πριτσίνια τα οποία, αν και κάνουν ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία τους σε όλες τις επιφάνειες του κιτ, είναι τόσο λεπτοκαμωμένα ώστε βρίσκονται σε πλήρη συμφωνία με το ανάγλυφο του μοντέλου. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι όλα τα κομμάτια είναι καθαρά από περίσσεια πλαστικού, σημάδια καλουπιών ή άλλα ελαττώματα.

rJ iS £ ! · ·;· ™ ■«CUMHSMii

Ε

Σε αντίθεση με προηγούμενα κιτ, η άτρακτος παρέχεται σε ένα ενιαίο κομμάτι, γεγονός που μας απαλλάσσει από το χρονοβόρο στοκάρισμα και την επαναχάραξη της ράχης, ενώ παρέχεται και εναλλακτική τοποθέτηση των δύο συστημάτων ανεφοδιασμού σε πτήση τα οποία χρησιμοποιούσαν η USAF και το Αμερικανικό Ναυτικό αντίστοιχα. Επίσης, οι εξαιρετικές πτέρυγες διαθέτουν ξεχωριστά αερόφρενα, πηδάλια κλίσης και βοηθητικές θυρίδες αέρα οι οποίες βρίσκονται εκατέρωθεν του κεντρικού σταθμού ανάρτησης φορτίων. Οι παραπάνω επιφάνειες είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτες, διότι είναι πάντα εκτεταμένες στα σταθμευμένα αεροσκάφη. Ο θάλαμος των χειριστών αποτελείται από την μπανιέρα, η οποία περιλαμβάνει επιπρόσθετες πλαϊνές κονσόλες και πίνακες οργάνων με ωραιότατη ανάγλυφη λεπτομέρεια, τα διαφορετικά χειριστήρια για την μπροστινή και πίσω θέση, το διαφορετικού τύπου σκιάδιο του κυβερνήτη για το F-4C και τα καλά εκτινασσόμενα καθίσματα, τα οποία, αν και αποτελούνται από οκτώ κομμάτια το καθένα, δεν διαθέτουν ζώνες πρόσδεσης ή τη μεσαία χειρολαβή εκτίναξης του καθίσματος. Την εικόνα του κόκπιτ συμπληρώνουν οι

φιγούρες του διμελούς πληρώματος και το διαυγές διαιρούμενο συγκρότημα του αλεξήνεμου/καλυπτρών, το οποίο μπορούμε να τοποθετήσουμε σε οποιαδήποτε επιθυμητή θέση. Οι πτέρυγες αποδίδονται σωστά, καθώς διαθέτουν το χαρακτηριστικό εξόγκωμα στο οποίο φιλοξενούντο οι φαρδύτεροι τροχοί. Το κύριο τμήμα τους αποτελείται από τρία μέρη και δυο επιπλέον ξεχωριστά ακροπτερύγια, στα οποία έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση ώστε να αναπαρίσταται σωστά η χαρακτηριστική γωνία. Αξιοπρεπείς είναι και οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης, οι οποίες σχηματίζονται από αντίστοιχα κομμάτια που τοποθετούνται περιμετρικά του ενδιάμεσου χώρου των άνω και κάτω τμημάτων των πτερύγων. Τα σκέλη είναι λεπτά και προσεγμένα, όπως επίσης και όλοι οι μοχλοί ανάσυρσης των σκελών και των αντίστοιχων θυρίδων τους. Οι κύριοι τροχοί αποτελούνται από δύο μέρη ο καθένας, ενώ συνοδεύονται από ξεχωριστές, σωστού τύπου ζάντες για κάθε πλευρά τους, γεγονός το οποίο θα βοηθήσει στο εύκολο αλλά απαιτητικό βάψιμό τους. Επίσης, στο κάτω μέρος της ατράκτου, στα σημεία όπου τοποθετούντο τα συρματόσχοινα

;

............r--K lT jn rjn N r» l

Eva από τα δυο ίδια πλαίσια που περιέχονται στο κουτί, με κύριο περιεχόμενο τις εξω τερικές δεξαμενές καυσίμου των 370 gat, τους φορείς TER/MER καθώς και τις βόμβες 500 lbs τύπου Snakeye.

1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

Αλλο ένα από το επίσης διπλό πλαίσιο περιλαμβάνει πυραύλους αέρος-αέρος, από τους οποίους πολλοί θ α εμπλουτίσουν το κουτί των ανταλλακτικών μας.

Τμήματα του θαλάμου χειριστών, των αεραγωγών, των κώνων του ραντάρ και των ακροπτερυγίων.

Ο κορμός ενός ακόμη πλαισίου απαρτίζεται από το εξωτερικό ατρακτίδιο του πυροβόλου SUU-23 και των ηλεκτρονικών αντιμέτρων AN/ALQ-119, την εξωτερική δεξαμενή καυσίμου των 600 gal, το εμπρόσθιο κάτω τμήμα της ατράκτου και το εσωτερικό μέρος των αεραγωγών.

για την εκτίναξη του αεροσκάφους από τον καταπέλτη των αεροπλανοφόρων, δίνονται τα σωστά εναλλακτικά κομμάτια για τις εκδόσεις «ξηράς» όπως το F-4C. Οι αεραγωγοί διαθέτουν αληθοφανές βάθος, που καταλήγει στην πρώτη βαθμίδα του συμπιεστή του κινητήρα. Στο σημείο αυτό η Academy δεν κατάφερε να αποδώσει ιδιαίτερα ικανοποιητικά το σχήμα του εσωτερικού των αεραγωγών, το οποίο δεν είναι επίπεδο αλλά ιδιαίτερα καμπυλωτό. Ο θάλαμος μετάκαυσης είναι εξίσου βαθύς, αλλά το σημείο στο οποίο καταλήγει δεν αποδίδει ευκρινώς το συγκρότημα στρσβίλσυ/στεφάνηςμετάκαυσης, σε αντίθεση με τα πολύ καλά ακροφύσια. Η χαρακτηριστική ανεπαίσθητη καμπύλη στο εμπρόσθιο μέρος των πηδαλίων ανόδου-καθόδου δεν αναπαριστάται σωστά και θα χρειαστεί διόρθωση. Καλύτερο θα περιμέναμε και το αντίστοιχο σημείο ανάρτησης των πηδαλίων στο πίσω μέρος της ατράκτου, τμήμα το οποίο δίνεται επίσης ξεχωριστά για να αναπαρασταθεί πειστικά και το δικό του ανισόπεδο ανάγλυφο, αλλά χωρίς την ανάλογη επιτυχία. Αλλο ένα σημείο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι το F-4C ήταν εφοδιασμένο με πηδάλια ανόδου-καθόδου χωρίς εγκοπές στο χείλος προσβολής (unslotted) και όχι με εγκοπές, όπως λανθασμένα υποδεικνύεται στον οδηγό συναρμολόγησης - παρότι στο κουτί αποτυπώνεται σωστά. Το κάθετο σταθερό αποτελεί ξεχωριστή ενότητα και διαθέτει δικό του πηδάλιο διεύθυνσης και άνω μέρος, ώστε να μπορεί να

Το κάτω μέρος της πτέρυγας και οι ξεχωριστές επιφάνειες των αερόφρενων των πηδαλίων κλίσης, τα σκέλη, οι θυρίδες και τα μέρη που σχηματίζουν τις φωλεές του κυρίως συστήματος προσγείωσης.

αναπαρασταθεί κάθε είδους άνω αεροδυναμικό κάλυμμα που τοποθετήθηκε σε F-4. Το κιτ περιέχει τέσσερα πλαίσια με πληθώρα εξωτερικών φορτίων, τα οποία ωστόσο δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλα και λόγω της μεγάλης τους ποσότητας αλλά και της μη καταλληλότητας ορισμένων. Συγκεκριμένα, παρέχονται τέσσερις πύραυλοι αέρος-αέρος από κάθε είδος των ΑΙΜ-9Β, D, Ε, J/N/P, AIM-7D/E και F, δύο εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου των 370 gal, 12 βόμβες Mk 82 των 500 lbs τύπου Snakeye και οι αντίστοιχοι TER (Triple Ejector Rack) και MER (Multi Ejector Rack) φορείς, ενώ ένα πέμπτο πλαίσιο περιλαμβάνει μια δεξαμενή καυσίμου των 600 gal, ένα ατρακτίδιο ηλεκτρονικών αντιμέτρων AN/ALQ-119 και ένα ατρακτίδιο πυροβόλου SUU-23. Προαιρετικά, παρέχεται μια επιπλέον φιγούρα χειριστή εκτός αεροσκάφους, ο μονός ή διπλός εξωτερικός καθρέπτης για την πίσω καλύπτρα στην ώρα έξι, ο οποίος προστέθηκε μετά τον

Το πλούσιο φύλλο χαλκομανιών το οποίο περιέχει τα προειδοποιητικά του αεροσκάφους και των οπλικών φορτίων, καθώς και το πλαίσιο με τα διαφανή μέρη του F-4C.

πόλεμο του Βιετνάμ σε πολλά αεροσκάφη και η εσωτερική πτυσσόμενη σκάλα του αεροσκάφους. Τα δύο πολύ καλά φύλλα χαλκομανιών είναι της πασίγνωστης ιταλικής εταιρίας Cartograph. Η μεγάλη καρτέλα περιλαμβάνει πολυάριθμα προειδοποιητικά για το σκάφος (για την τοποθέτηση των οποίων η Academy διαθέτει ένα εξαιρετικό έγχρωμο ένθετο) και για τα όπλα, ενώ το κατά πολύ μικρότερο δεύτερο φύλλο περιλαμβάνει μία μόνο διακόσμηση, η οποία αφορά το αεροσκάφος του παραλίγο δεύτερου άσσου του πολέμου του Βιετνάμ σμηνάρχου Ρόμπιν Ολντς, το οποίο έφερε την ανάλογη παραλλαγή. Βέβαια, στο εμπόριο κυκλοφορούν πολλές άλλες καρτέλες για το F-4C, οι οποίες μπορούν να καλύψουν όλα τα γούστα. Συνοψίζοντας, παρά τα λίγα ψεγάδια που προαναφέρθηκαν, το F-4C της Academy είναι το καλύτερο μοντέλο αυτού του

τύπου στην κλίμακα 1/48, ενώ έχουν ήδη κυκλοφορήσει τα πρώτα βελτιωτικά, με τη βοήθεια των οποίων μπορεί να επιτευχθεί μια εξαιρετική αναπαράσταση του θρυλικού αεροσκάφους. Λόγω του περιορισμένου χώρου της μοντελιστικής στήλης, δεν περιλαμβάνονται φωτογραφίες από όλα τα πλαίσια. Επιλέχθηκαν τα σπουδαιότερα, ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει μια όσο το δυνατόν καλύτερη άποψη για τα περιεχόμενα του κιτ. Επίσης, όλες οι φωτογραφίες έχουν ληφθεί μέσα από τα προστατευτικά σακουλάκια των πλαισίων (πλην των μεταλλικών).

Τα μοντέλα της Academy εισάγονται από το Plastimodellismo, Ιπποκράτους 48, Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011.

Τα διαφορετικού τύπου πηδάλια ανόδου-καθόδου, το κάθετο σταθερό και το ξεχωριστό πηδάλιο διεύθυνσης.

Ιδιαίτερα πρωτότυπο είναι το ενιαίο κομμάτι του άνω μέρους της ατράκτου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 7

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ χαλκομανιών είναι μέτριο από πλευράς ποιότητας, αλλά πλούσιο από πλευράς επιλογών, αφού παρέχει τη δυνατότητα αναπαράστασης τριών λευκών αεροσκαφών. To Tu-160 της Zvezda είναι ένα πολύ καλό μοντέλο, το οποίο μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μια εξαιρετική αναπαράσταση του πραγματικού πολύ εντυπωσιακού ρωσικού βομβαρδιστικού.

Tupolev Τυ-160 Blackjack Zvezd ο 1/144 (No 7002) To κιτ της Zvezda αποτελείται από έξι πλαίσια γκρι χρώματος, τα οποία περιέχουν 148 μέρη και ένα πλαίσιο με πέντε επιπλέον διαφανή μέρη. Τα 153 συνολικά κομμάτια όντως ακούγονται πολλά για ένα τέτοιο αεροσκάφος σε αυτήν την κλίμακα, αλλά στην περίπτωση του Tu-160 τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το κιτ διαθέτει λεπτή υπερυψωμένη γράμμωση, η οποία είναι αρμονική με την κλίμακα, ενώ δεν εντοπίστηκαν ελαττώματα στα κομμάτια του κιτ. Αν και δεν μπορούμε να εκφράσουμε σαφή γνώμη για την ακρίβεια και την πιστότητά του στη συγκεκριμένη κλίμακα 6άσει σχεδίων, το γεγονός ότι το κιτ έχει παραχθεί κατόπιν αδείας από την ίδια την εταιρία Tupolev, το πιστοποιεί σε μεγάλο 6αθμό. Το κόκπιτ είναι πολύ ικανοποιητικό για την κλίμακα. Δίνονται τέσσερα συμπαθητικά εκτινασσόμενα καθίσματα, δυο χειριστήρια, ο γυμνός πίνακας οργάνων (ο οποίος δεν διαθέτει καθόλου λεπτομέρεια) και ο χώρος πίσω από το πλήρωμα. Το άνω εμπρόσθιο και το κάτω οπίσθιο μέρος της ατράκτου δίνονται σε ξεχωριστά κομμάτια, προφανώς για να αποτυπώσουν πειστικότερα αυτές τις περιοχές. Τα σκέλη του συστήματος προσγείωσης είναι λεπτοκαμωμένα και οι ανάλογες φωλεές τους βαθιές, ενώ το ίδιο

1 0 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

καλές είναι και οι περιοχές των κινητήρων, οι οποίες διαθέτουν βαθείς αεραγωγούς, πτερύγια συμπιεστών, ικανοποιητικά ακροφύσια και στεφάνες μετάκαυσης. Οι πτέρυγες μεταβλητής γεωμετρίας μπορούν να τοποθετηθούν σε τρεις θέσεις: στην πλήρως ανοικτή/κλειστή ή στην ενδιάμεση, αλλά υπάρχει επίσης η δυνατότητα σε ανάλογη θέση να τοποθετηθεί και το κινητό μέρος του εσωτερικού τους. Ο οπλισμός του κιτ περιλαμβάνει έξι πυραύλους Kh55 (τρεις + τρεις) για κάθε έναν εξαπλό μύλο που περιέχεται σε δύο καταπακτές, οι οποίοι εξομοιώνουν το πλήρες φορτίο του αεροσκάφους. Το φύλλο

Α-90 «Orlyonok» Zvezda 1/144 (No 7016) Η Zvezda κυκλοφόρησε πρόσφατα το γνωστό Ekranoplan στην κλίμακα 1/144, το οποίο αποτελεί επανέκδοση του παλαιότερου κιτ της Revel. Ας ξαναθυμηθούμε, λοιπόν, τα βασικότερα χαρακτηριστικά του. Οι επιφάνειες του κιτ διαθέτουν λεπτή εγχάρακτη γράμμωση, ενώ τα μέρη που το απαρτίζουν δεν έχουν ελαττώματα. Το περιεχόμενο του κουτιού αποτελείται από τρία πλαίσια γκρι χρώματος, τα οποία περιέχουν 38 μέρη, και ένα επιπλέον διαφανές. Σε δοκιμή μεταξύ των κομματιών της ατράκτου και των

πτερύγων διαπιστώθηκε ότι η εφαρμογή είναι καλή. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο το οποίο να τοποθετείται εσωτερικά της ατράκτου, ούτε καν το κόκπιτ. Δίνονται μόνο τα απολύτως απαραίτητα κομμάτια, όπως η υπερμεγέθης άτρακτος, οι πτέρυγες, τα πτερύγια ύψουςβάθους, οι εισαγωγές και εξαγωγές των εμπρόσθιων κινητήρων καθώς και τα πτερύγια και η εξαγωγή του κινητήρα που βρίσκεται στο άνω μέρος του κάθετου σταθερού. Το φύλλο χαλκομανιών περιλαμβάνει δύο επιλογές για αντίστοιχα γκρίζα αεροσκάφη του Ρωσικού Ναυτικού, τα οποία επιχειρούσαν από ναυτική βάση της Κασπίας σε διαφορετικές περιόδους. Συνοψίζοντας, τα λιγοστά κομμάτια του Α-90 το καθιστούν προσιτό σε όλο το φάσμα των μοντελιστών, παρέχοντας τη δυνατότητα κατασκευής ενός ξεχωριστού εξωτικού εκθέματος.

Τα μοντέλα της Zvezda εισάγονται από το Plastimodellismo, Ιπποκράτους 48, Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plas timodellismo.comKai στο τηλ.: 2103613011.

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

A v h ü v io c n a n a ö o K o c

Oüvvpoc ιυφεκιοφόρος 0 « uikpoc ούμμαχοε» ίου Γ’ Ράιχ (1941-45) Η Ουγγαρία υπήρξε σύμμαχος ίου Αξονα καιά ιη διάρκεια ίου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διαΒέιονιας αιην πολεμική μηχανή ίου Χίιλερ πολυάριθμες, αν και όχι ιόοο ιοχυρά οπλισμένες, δυνάμεις. Ούγγρος στρατιώτης με σοβιετικό ημιαυτόματο τυφέκιο STV-40.

Η Ουγγαρία αναγεννήθηκε ως ανεξάρτητο κράτος μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, κερδίζοντας την ανεξαρτησία της από την Αυτοκρατορία των Αψβούργων. Αμέσως μετά το διάλλειμα της κομμουνιστικής διακυβέρνησης του Μπέλα Κούν, η χώρα οδηγήθηκε με σταθερό βήμα προς τον φασισμό και το χιτλερικό άρμα, κερδίζοντας εδάφη εις βάρος της Γιουγκοσλαβίας και της Ρουμανίας. Ο Ούγγρος στρατιώτης είχε αποκτήσει εξαίρετη φήμη από την εποχή της Μαρίας Θηρεσίας, όταν έσωσε, κυριολεκτικά, τον θρόνο των Αψβούργων κατά τον πόλεμο της Αυστριακής Διαδοχής. Οι Ούγγροι ήταν διάσημοι κυρίως ως ιππείς. Παρόλα αυτά, το ουγγρικό πεζικό ήταν επίσης ιδιαίτερα ικανό. Το πεζικό της Ουγγαρίας στις παραμονές του Β' Παγκοσμίου πολέμου ήταν οργανωμένο κατά τα τυπικό υπόδειγμα των στρατών της εποχής. Βασικός σχηματισμός μάχης ήταν το σύνταγμα, το οποίο διέθετε τρία τάγματα και λόχο

βαρέων όπλων. Κάθε τάγμα διέθετε επίσης τρεις λόχους πεζικού και λόχο βαρέων όπλων. Κάθε λόχος παρέτασσε τέσσερις διμοιρίες, καθεμία εκ των οποίων διέθετε συνήθως τρεις ομάδες μάχης, με 13 άνδρες ανά ομάδα (12 στρατιώτες, σε δύο ημιομάδες των έξι και ένας λοχίας ή δεκανέας επικεφαλής). Ο τυπικός τυφεκιοφόρος ήταν οπλισμένος με το τυφέκιο SteyrMannlicher Μ95/31 των 8 mm, βασικό όπλο του Αυστροουγγρικού Στρατού κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σταδιακά εντάχθηκε σε υπηρεσία και ένα βελτιωμένο, ουγγρικής σχεδίασης υπόδειγμα του ίδιου τυφεκίου με την ονομασία 35Μ. Το βασικό όπλο της ομάδας μάχης ήταν το ελαφρύ πολυβόλο Solothurn 31Μ των 8 mm, το οποίο αποτελούσε το ουγγρικό υπόδειγμα του γερμανικού πολυβόλου MG 30. Επίσης χρησιμοποιούντο οπλοπολυβόλα Madsen και γερμανικά ελαφρά πολυβόλα MG 34. Σε επίπεδο λόχου διατίθεντο επίσης δύο

αντιαρματικά τυφέκια Solothurn 36Μ των 20 mm και δύο ελαφροί όλμοι 39Μ των 50 mm. Σε επίπεδο τάγματος ο οπλισμός αποτελείτο από πολυβόλα Schwarzlose 7/31Μ των 8 mm, αντιαρματικά πυροβόλα Pak 36 γερμανικής κατασκευής των 37 mm και όλμοι των 81 mm. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Γερμανοί διέθεσαν στους συμμάχους τους αριθμό αραβίδων 98k, πολυβόλα MG 42, αντιαρματικά Pak 35 των 50 mm και Pak 40 των 75 mm. Επίσης διατέθηκαν και τα ουγγρικής κατασκευής τυφέκια 43Μ, που αποτελούσαν εξελιγμένο υπόδειγμα του τυφεκίου 35Μ. Στην κατηγορία των υποπολυβόλων χρησιμοποιούντο τα Danuvia 39Μ, Danuvia 43Μ και τα γερμανικά ΜΡ38/40 των 9 mm. Οι αμυντικές, επιθετικές και καπνογόνες χειροβομβίδες του στρατού ήταν οι L-28M Goldmann, 31Μ Vesiczky, 36Μ Vecsey, 37Μ Demeter, 42M Vecsey και καπνογόνες 43Μ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ανατολικό Μέτωπο χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα σοβιετικά λάφυρα. Οι Ούγγροι στρατιώτες είχαν ιδιαίτερη προτίμηση στα ημιαυτόματα σοβιετικά τυφέκια Tokarev SVT-40 των 7,62 mm. Στο Ανατολικό Μέτωπο οι Ούγγροι συμμετείχαν στον αγώνα με μία, και αργότερα με δύο στρατιές. Το πεζικό τους, λόγω έλλειψης σε σύγχρονα όπλα,

Ούγγρος στρατιώτης στο Ανατολικό Μέτωπο με αντιαρματικό τυφέκιο Solothurn 36Μ των 20 mm.

διατέθηκε από τους Γερμανούς σε δευτερεύοντες τομείς του μετώπου, ως δύναμη επιτήρησης. Στην καταστροφική για τον Αξονα μάχη του Στάλινγκραντ, η 2η Ουγγρική Στρατιά διαλύθηκε, τον Δεκέμβριο του 1942. Αργότερα, οι Ούγγροι προσέφεραν στον Χίτλερ επιπλέον δυνάμεις, προσπαθώντας να υπερασπίσουν τη χώρα τους από τους Σοβιετικούς. Ο κυβερνήτης της Ουγγαρίας ναύαρχος Χόρτυ προσπάθησε, αντιλαμβανόμενος την τροπή του πολέμου, να αλλάξει στρατόπεδο, αλλά οι Γερμανοί κατάφεραν να κρατήσουν την Ουγγαρία υπό τον έλεγχό τους, μέχρι την κατάληψη της Βουδαπέστης, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 1945. Τα τελευταία γερμανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν το ουγγρικό έδαφος τον Απρίλιο του 1945.

Ούγγροι τυφεκιοφόροι στο Ανατολικό Μέτωπο, μάχονται μ ε την υποστήριξη ελαφρού άρματος 3 8 1.

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

riovvnc Bapoaunc

I TO ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

ΠΟΤΕ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ Η ΠΡΠΤΗ ΕΝΑΕΡΙΑ ΡΙΨΗ ΑΡΜΑΤΟΣ:

Δραματική φωτογραφία ρίψης άρματος Τ· 37Α από βομβαρδιστικό ΤΒ-3 που πε τα σε ύψος μικρότερο των 10 m.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, η Σοβιετική Ενωση υπήρξε πρωτοπόρος στην ανάπτυξη αερομεταφερόμενων δυνάμεων. Εκτός από τη διενέργεια ασκήσεων με τη ρίψη μεγάλου αριθμού αλεξιπτωτιστών, ο Ερυθρός Στρατός πειραματίστηκε και με την εναέρια ρίψη ελαφρών αρμάτων. Το 1931 πραγματοποιήθη καν οι πρώτες ασκήσεις στην περιοχή του Λένινγκραντ, με τη μεταφορά δύο αρματιδίων Τ-27 κάτω από την πτέρυγα ενός βαρέος τετρακινητήριου βομβαρδιστικού ΤΒ-3. Η μεταφορά αρμάτων κάτω από την πτέρυγα των ΤΒ-3 υπήρξε μια σχετικά διαδεδομένη

πρακτική και σε άλλες ασκήσεις, αλλά η σοβιετική ηγεσία είχε θέσει περισσότερο φιλόδοξους στόχους. Το 1937 πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις με την εναέρια ρίψη αμφίβιων αρμάτων Τ37Α απευθείας στο νερό, χωρίς τη χρήση αλεξίπτωτων. Το αμφίβιο άρμα Τ-37Α προωθείτο από έναν βενζινοκινητήρα GAZΑΑ των 40 hp και ο οπλισμός του αποτελείτο από ένα πολυβόλο των 7,62 mm. Με βάρος μάχης 3.200 kg, διέθετε διμελές πλήρωμα και η μέγιστη θωράκιση δεν ξεπερνούσε τα 9-10 mm. Το σχεδιαστικό γραφείο VAMM του Ιωσήφ Κότιν ανέπτυξε το ειδικό πλαίσιο TVD-2 που φιλοξενούσε το άρμα. Το συγκρότημα τοποθετείτο στο κάτω τμήμα της ατράκτου, ανάμεσα στα γιγάντια σκέλη προσγείωσης του ΤΒ-3. Η πλειοψηφία των διαθέσιμων πηγών αναφέρει ότι οι δοκιμές εναέριας ρίψης των Τ-37Α πραγματοποιήθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1937 σε μια λίμνη στην ευρύτερη περιοχή της Μόσχας. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν τρεις ρίψεις Τ-37Α από ΤΒ-3 που πετούσε σε ύψος 5-6 m. Τα άρματα έφεραν μια ειδική συλλογή προστασίας στο κάτω τμήμα του σκάφους, συνήθως από

ξύλο ή καραβόπανο. Το αεροσκάφος πετούσε με ταχύτητα 120 km/h κατά τη διάρκεια της ρίψης. Τα αποτελέσματα των τριών ρίψεων χωρίς αλεξίπτωτο ήταν απογοητευτικά και οι δοκιμές διακόπηκαν λίγο αργότερα. Συνήθως τα άρματα ολίσθαιναν για 25-30 m στην επιφάνεια προτού εισέλθουν στο νερό, αλλά οι δυνάμεις που αναπτύσσονταν κατά την πρόσκρουση ήταν μεγάλες και προκαλούσαν σημαντικές ζημιές στη θωράκιση του άρματος. Μια εκδοχή αναφέρει ότι τα δύο άρματα βυθίστηκαν αμέσως μετά την πρόσκρουση, ενώ το τρίτο μετά από 20 λεπτά. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι όλα τα άρματα υπέστησαν ζημιές αλλά κατάφεραν να εξέλθουν στην ξηρά. Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές εκδοχές, η ρίψη αρμάτων χωρίς αλεξίπτωτο ήταν μια διαδικασία που δεν προσέφερε κάποιο τακτικό πλεονέκτημα.

Ενα Τ-37Α κάτω από ένα ΤΒ-3 με προστατευτικό κάλυμμα στο κάτω τμήμα του σκάφους.

ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΠΤ0 0Α0ΜΕΤΑΑΑΙΚ0 ΜΑΧΗΤΙΚΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ;

Το Junkers J2 διεκδικεί τον τίτλο του πρώτου ολομεταλλικού μαχητικού παραγωγής, βασισμένο στο επιτυχημένο πρωτότυπο τεχνολογικής επίδειξης J1. Η επιτυχία του J1 ώθησε την Idflieg να αναθέσει στην εταιρία ένα συμβόλαιο για έξι αεροσκάφη παραγωγής (Ε.250/1 β-Ε.255/16) που θα διατηρούσαν τον κινητήρα του J1 (Mercedes D.II των 120 hp) και θα ήταν εξοπλισμένα με ένα πολυβόλο IMG 08/15 των 7,92 mm. Σε μια εποχή κατά την οποία τα κύρια δομικά υλικά των αεροσκαφών ήταν το ξύλο και το ύφασμα, η Junkers πρωτοπόρησε, παρουσιάζοντας ένα αεροσκάφος με μεταλλική δομή και ιδιαίτερα προηγμένα αεροδυναμικά χαρακτηριστικά.

To J2 ήταν μονοπλάνο με σταθερά σκέλη προσγείωσης. Βασικό χαρακτηριστικό του ήταν η κατασκευή του εμπρόσθιου τμήματος της ατράκτου ως ενιαίου τμήματος με το πιλοτήριο, τη ρίζα της πτέρυγας και τον χώρο εγκατάστασης του κινητήρα. Κάτω από το πιλοτήριο τοποθετήθηκε η χαρακτηριστική αεροεισαγωγή του συστήματος ψύξης. Η εταιρία έλαβε το σχετικό συμβόλαιο στις 18 Ιανουαρίου 1916. Η πτήση του πρώτου αεροσκάφους (Ε.250/16) πραγματοποιήθηκε στις 11 Ιουλίου 1916 στο Ντόμπεριτζ. Οι πρώτες δοκιμές κατέδειξαν την ανάγκη εφαρμογής βελτιώσεων, με κυριότερη την εγκατάσταση του ισχυρότερου κινητήρα Mercedes D.III των 160 hp. To J2 προσέφερε ανώτερη ταχύτητα από τους ανταγωνιστές του και επέδειξε πολύ καλά χαρακτηριστικά χειρισμού. Η βαριά δομή του, όμως, το καθιστούσε υποδεέστερο ως προς τον ρυθμό ανόδου, και η εταιρία δεν κατάφερε να εξαλείψει αυτό το μειονέκτημα. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1916 το Ε.251/16 συνετρίβη, με αποτέλεσμα τον θάνατο του πιλότου του. Η καταστροφή του δεύτερου αεροσκάφους σφράγισε οριστικά την τύχη του προγράμματος. To J2 παρείχε πολύτιμη εμπειρία στην Junkers και έδωσε το έναυσμα για τη χρήση ελαφρύτερων μετάλλων στη δομική κατασκευή των αεροσκαφών, όπως το ντουραλουμίνιο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 1 1

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

Anunipnc Γεόεώ ν

ϊινιιαιίρχικ

(1989 ■2010)

Αμεηέο ΓκουιΑέι ΟΠόκΠηρη η ζωή και η Θράοη ίου ΙιαΠού ιανμαιάρχη Αμεντέο ΓκουιΠει μπορεί κάΠΠιοτα να αποιεΠέοει ένα αυιούοιο περιπειειώΰει: μυθιοιόρημα: υπήρξε πωΠηιικ νερού, αξιωματικοί: ίου ιππικού, καθηγητής ανθρωποΠονίας, ηγέτης ανταρτών και διπΠωμάιης.

Ο Αμεντέο Γκουιλέτ γεννήθηκε στην πόλη Πιατζέντζα της Ιταλίας το 1909, γόνος οικογένειας ευγενών. Σε ηλικία 18 ετών εισήλθε στη Στρατιωτική Ακαδημία Πεζικού και Ιππικού της Μόντενα, από όπου αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός. Ηταν εξαιρετικός ιππέας και είχε επιλεγεί για την ομάδα ιππασίας της Ιταλίας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936. Όμως, αντί για το Βερολίνο Θρέθηκε στη Λιβύη, όπου τραυματίστηκε σε μια εξέγερση ιθαγενών. Στη συνέχεια, έλαβε μέρος στην κατάκτηση της Αιθιοπίας και στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο με τις δυνάμεις που είχε στείλει εκεί ο Μουσολίνι. Οταν επέστρεψε στην Ιταλία, τοποθετήθηκε στη Λιβύη, αλλά η φασιστική νοοτροπία που επικρατούσε εκεί δεν τον ενθουσίασε και έτσι ζήτησε να μετατεθεί στην Αιθιοπία υπό τον δούκα της Αόσιης, ο οποίος στο παρελθόν υπήρξε μέντοράς του. Με την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο δούκας της Αόσιης τού ανάθεσε τη διοίκηση μιας δύναμης 2.500

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

ανδρών αποτελούμενης από ιθαγενείς στρατιώτες με έξι Ευρωπαίους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς από την Ερυθραία. Βάση της δύναμης αυτής ήταν το ιππικό, ωστόσο διέθετε επίσης πεζικό και τμήμα καμηλών. Ας σημειωθεί ότι ήταν μόνο υπολοχαγός όταν ανέλαβε αυτή τη διοίκηση. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων με τους Βρετανούς, ο Γκουιλέτ ανέλαβε την επιβράδυνση της συμμαχικής προέλασης από τα βορειοδυτικά. Το έργο αυτό εκτελέστηκε με τόλμη, επισύροντας τον θαυμασμό και των Βρετανών, οι οποίοι τον ονόμαζαν στα στρατιωτικά δελτία «ιππότη από άλλους καιρούς» και «Ιταλό Λώρενς της Αραβίας»! Και δεν είχαν άδικο, ειδικά όσον αφορά τον πρώτο χαρακτηρισμό: στο ενεργητικό του νεαρού υπολοχαγού ανήκει και μια από τις τελευταίες επελάσεις ιππικού του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία πραγματοποιήθηκε με σπάθες και μπουκάλια με βενζίνη εναντίον... αρμάτων μάχης. Σε μια περίπτωση οι Βρετανοί αιφνιδιάστηκαν και το

ιππικό πέρασε άθικτο μέσα από τα εχθρικά άρματα, όμως κατά την επιστροφή των ιππέων του για δεύτερη επέλαση, οι Βρετανοί είχαν συνέλθει και τους συνέτριψαν με τα πυροβόλα. Ο Γκουιλέτ στάθηκε πολύ τυχερός, αφού το άλογό του σκοτώθηκε από βλήμα άρματος χωρίς ο ίδιος να τραυματιστεί. Στο διάστημα της ανακατάληψης της Ιταλικής Ανατολικής Αφρικής από τους Βρετανούς, η μονάδα του Γκουιλέτ εξασφάλισε την απομάκρυνση χιλιάδων Ιταλών αμάχων από την επικίνδυνη ζώνη, με τίμημα τη ζωή περίπου 800 από τους άνδρες του. Μετά την παράδοση των Ιταλών στην Ανατολική Αφρική, ο Γκουιλέτ έκρυψε τη στολή του σε ένα ιταλικό αγρόκτημα και μαζί με άλλους στρατιωτικούς οργάνωσε επιχειρήσεις ανταρτοπόλεμου κατά των Βρετανών, που συνεχίστηκαν μέχρι το 1943. Την περίοδο αυτή οι αντίπαλοί του τον βάφτισαν «διοικητή διάβολο». Μετά από πολλές περιπέτειες, στη διάρκεια των οποίων έκανε τον ζητιάνο και τον μεταφορέα νερού, κατόρθωσε να μεταβεί στην Υεμένη, όπου επί δυο χρόνια εκπαίδευε στρατιώτες του τοπικού ιμάμη, με τον γιο του οποίου συνδέθηκε με φιλία. Το 1943 εγκατέλειψε την Υεμένη με πλοίο του Ερυθρού Σταυρού και επέστρεψε στην Ιταλία, όπου ζήτησε χρήματα και μέσα για να επιστρέψει και να συνεχίσει τον ανταρτοπόλεμο στην Ανατολική Αφρική. Ωστόσο, η ανακωχή του Μπαντόλιο ανέτρεψε τα σχέδιά του. Η νέα ιταλική κυβέρνηση τον προήγαγε σε

ταγματάρχη και τον τοποθέτησε στην υπηρεσία πληροφοριών. Εκεί, σε συνεργασία με τους Βρετανούς που προσπαθούσαν να τον αιχμαλωτίσουν στην Αφρική, ανέλαβε πολλές επικίνδυνες αποστολές στο κατεχόμενο ακόμα τμήμα της πατρίδας του. Μετά την αλλαγή πολιτεύματος στην Ιταλία, ο Γκουιλέτ, πιστός στον όρκο του στον βασιλιά, θέλησε να φύγει από την Ιταλία, αλλά ο βασιλιάς Ουμβέρτος τον απέτρεψε, και έτσι ο Γκουιλέτ αποφάσισε να εγκαταλείψει τον στρατό και να διδάξει ανθρωπολογία. Στη συνέχεια εισήλθε στο διπλωματικό σώμα, όπου παρέμεινε μέχρι το 1975. Στο διάστημα αυτό υπηρέτησε διαδοχικά στην Αίγυπτο, στην Υεμένη -όπου βρήκε τον παλιό του φίλο-, στην Ιορδανία και στο Μαρόκο. Τερμάτισε τη διπλωματική του σταδιοδρομία ως πρέσβης της Ιταλίας στην Ινδία το 1975. Στη συνέχεια έζησε αρκετά χρόνια στην Ιρλανδία, περνώντας τους χειμώνες στην Ιταλία. Το 2000 ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας του απένειμε τον Μεγαλόσταυρο των Ιπποτών του Στρατιωτικού Τάγματος της Ιταλίας, το ανώτατο στρατιωτικό παράσημο της χώρας. Το 2001 επισκέφθηκε την Ερυθραία, όπου του επιφυλάχθηκε ένθερμη υποδοχή, αφού είχε αγωνιστεί για την ανεξαρτητοποίηση της χώρας από την Αιθιοπία. Το 2009, στα εκατοστά γενέθλιά του, δόθηκε ένα κονσέρτο προς τιμήν του στη Ρώμη, ενώ στην Αιώνια Πόλη στις 16 Ιουνίου 2010 ο «διοικητής διάβολος» πέθανε πλήρης ημερών.

Anuiiipfic Σ. Mnsrlszoc

I ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Μπεϋβέρ Το β α σ ιΠ ικ ό κά σ τρ ο m e Μ α γ ιό ρ κ α Το Μπεϋβέρ, σιο νησί me Μαγιόρκα σιην ανατολική Ισπανία, αποιεΠεί ένα από τα πιο γνωστό οχυρά me Μεσογείου και ξεχωρίζει όχι μόνο για τον εντυπωσιακό όγκο του αΠΠά και για την ποιότητα me καταοκευικ και ιο ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ιου οχέδιο. Το Μπελβέρ βρίσκεται στην κορυφή ενός υψώματος 112 μέτρων, σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την πόλη της Πάλμα -της πρωτεύουσας του νησιού της Μαγιόρκα- και περιβάλλεται από ένα εντυπωσιακό δάσος. Το κάστρο έχει σχήμα κυκλικό. Σε τέσσερα σημεία του οχυρωματικού περιβόλου, τα οποία αντιστοιχούν περίπου στα σημεία του ορίζοντα, βρίσκονται ισχυροί πύργοι με σταθερά διαστήματα μεταξύ τους. Εκείνος που βρίσκεται στον βορρά, υπερέχει σε ύψος και μέγεθος, και αποτελεί το ισχυρότερο σημείο της οχύρωσης. Σε τέσσερα ενδιάμεσα σημεία βρίσκονται μικρότεροι βοηθητικοί πυργίσκοι, όλοι σε ίση απόσταση από τους υπόλοιπους. Το κάστρο περιβάλλεται από τάφρο, εξωτερικά της οποίας υπάρχει ένας χαμηλότερος οχυρωματικός περίβολος. Το κάστρο κατασκευάστηκε κατά τα πρώτα έτη του 14ου αιώνα, στο διάστημα από το 1300 έως το 1311, με εντολή του Ιακώβου Β', βασιλιά της Μαγιόρκα. Για την ανοικοδόμησή του χρησιμοποιήθηκε πέτρα που εξορύχθηκε από την περιοχή, ενώ σκοπός της κατασκευής του ήταν η προστασία της ευρύτερης περιοχής σε μια περίοδο κατά την οποία επικρατούσε αναστάτωση στη Μεσόγειο λόγω των επιδρομών των μουσουλμάνων πειρατών της βόρειας Αφρικής. Παράλληλα, ωστόσο, η ανέγερση του οχυρού στόχευε και στην προβολή της βασιλικής ισχύος. ΓΓ αυτό επιλέχθηκε το ιδιαίτερο κυκλικό σχήμα των οχυρώσεων και των περιφερειακών πύργων αλλά και το λαμπρό λευκό χρώμα της πέτρας, τα οποία συνεισέφεραν περισσότερο στη δημιουργία μιας εντυπωσιακής εικόνας παρά στην ενίσχυση της αμυντικής λειτουργίας του οχυρού. Ειδικά η λευκή πέτρα αποδείχθηκε ιδιαίτερα ευαίσθητη και με την πάροδο του χρόνου απαιτήθηκε η ενίσχυση των τειχών σε ορισμένα σημεία με υλικά που μεταφέρθηκαν από άλλες περιοχές. Ο ισχυρός βόρειος πύργος.

Η εσωτερική αυλή του κάστρου και η εντυπωσιακή κιονοστοιχία που την περιβάλλει.

Τη μορφή του κτίσματος επηρέασε και η χρήση του ως βασιλική κατοικία, σκοπός για τον οποίο διαμορφώθηκε η εντυπωσιακή εσωτερική αυλή με την κιονοστοιχία που περιτρέχει όλο το μήκος της. Σύμφωνα με την παράδοση, η έμπνευση για το ιδιαίτερο κυκλικό σχήμα του οχυρού προήλθε από το Ηρώδειο, ένα οχυρό του 1ου αιώνα π.Χ. που κατασκευάστηκε στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ με εντολή του τοπικού βασιλιά Ηρώδη. Η μορφή αυτού του οχυρού ήταν γνωστή στη δυτική Ευρώπη λόγω της παρουσίας των σταυροφόρων στους Αγίους Τόπους. Αν και σχεδιάστηκε με σκοπό να αποτελέσει ένα άνετο ανάκτορο, το Μπελβέρ χρησιμοποιήθηκε και ως οχυρό. Το 1343 πολιορκήθηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια ενός πολέμου για την ενσωμάτωση του βασιλείου της Μαγιόρκα στο κράτος της Αραγωνίας. Ακολούθησαν δύο ακόμη πολιορκίες, το 1391 και το 1521, κατά τη διάρκεια τοπικών εξεγέρσεων. Στους αιώνες που ακολούθησαν δεν δέχθηκε άλλη επίθεση, χρησιμοποιήθηκε όμως ως χώρος κράτησης μελών αριστοκρατικών οικογενειών οι οποίες συγκρούστηκαν με τη βασιλική δυναστεία της Ισπανίας. Στις αρχές του 18ου αιώνα, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής φιλοξένησε πλήθος αιχμαλώτων, ενώ ανάλογη χρήση είχε και στις αρχές του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων. Το 1932 το κάστρο μετατράπηκε σε μουσείο. Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, το 1936, χρησιμοποιήθηκε ξανά ως χώρος κράτησης κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου. Την περίοδο αυτή, η περιοχή του Μπελβέρ βρέθηκε υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του στρατηγού Φράνκο, οι οποίες συγκέντρωσαν εκεί 800 πολιτικούς κρατούμενους. Οι κρατούμενοι αυτοί υποχρεώθηκαν να κατασκευάσουν έναν δρόμο για τη βελτίωση της πρόσβασης στο οχυρό, ο οποίος ανέδειξε το Μπελβέρ σε σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο. Κατά τη σύγχρονη εποχή, ο χώρος χρησιμοποιείται εκτός από μουσείο και για τη φιλοξενία καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και εκθέσεων.

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ ΟΡ Ι Α 1 1 1 3

ΒΙΒΛΙΑ

Ειρήνη ΠανέΠη

Μαρίνα Πειράκη

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ Eköoosic Παιάκπ Αθήνα 2011, ΣείΙίδεε 338

Στο κατώφλι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα βρέθηκε να ισορροπεί σε ένα τεντωμένο σκοινί: στρεφόμενη προς τη Βρετανία σε αναζήτηση συμμάχων ενόψει της αυξανόμενης ιταλικής επιθετικότητας, πάσχιζε ταυτόχρονα να διατηρήσει τις καλές εμπορικές της σχέσεις με τη Γερμανία, ενώ παράλληλα δεν μπορούσε να παραβλέψει την ανάγκη τήρησης στάσης ουδετερότητας, δεδομένων των εύθραυστων ισορροπιών που διαμορφώνονταν στον χώρο της Ευρώπης. Η Βρετανία, από την πλευρά της, επιδιώκοντας να προστατεύσει τα συμφέροντά της στην περιοχή των Βαλκανίων, επιδόθηκε σε μια εκστρατεία χειραγώγησης της κοινής γνώμης εναντίον της Γερμανίας και σε μια σειρά υποσχέσεων για παροχή βοήθειας στον ελληνοϊταλικό πόλεμο που μόλις είχε ξεκινήσει. Η Μαρίνα Πετράκη, βασισμένη κυρίως σε ανέκδοτο βρετανικό αρχειακό υλικό, προβαίνει σε μια ενδελεχή μελέτη της πολιτικής που υιοθέτησε η Βρετανία όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στις υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων, αποκαλύπτοντας τα κρυμμένα συμφέροντα, τις επιδιώξεις και το παρασκήνιο πίσω από τις υποσχέσεις, την προπαγάνδα και τις παρεμβάσεις της. Πρόκειται για ένα Ή 'Αγγλία θεωρεί iδικόν τ η ς τ όν αγώ να τή ς 'Ελλάδος A i χβεοιναί δηλώσεις τοϋ κ. Τσώρτσιλ 0 ό πράζυμεν παν ό,τι δυνάμεδα

ΑΡΙΝΛ ΠΕΤΡΑΚΗ

Βρετανική πολιτική καιπροπαγάνδα στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο, το οποίο στοχεύει στην αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας όσον αφορά την ταραγμένη για τη χώρα μας περίοδο του Β’ ΠΠ. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Πατάκη, Παναγή Τσαλδάρη 38,10437, Αθήνα, τηλ.: 2103650000, www.patakis.gr.

70 ΧΡΟΝΙΑ 336 ΜΟΙΡΑ 1943 - 2013

Αθήνα 2013, Σεϋίδες 98

Ένα εντυπωσιακό λεύκωμα κυκλοφόρησε πρόσφατα από την 336 Μοίρα της Πολεμικής Αεροπορίας, αφιερωμένο στα 70 χρόνια από την ίδρυσή της το 1943 στην Αλμάζα της Αιγύπτου. Στις σελίδες του κάθε λάτρης της ΠΑ θα βρει εντυπωσιακές φωτογραφίες των αεροσκαφών, των επιχειρήσεων και του προσωπικού της Μοίρας, ενώ θα έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τη στελέχωσή της, τους διατελέσαντες διοικητές και την ιστορία της από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα. Λαμβάνοντας αρχικά την ονομασία «Βασιλική Ελληνική Μοίρα Διώξεως», υπαγόμενη στη 219 Πτέρυγα Μάχης της RAF, η 336 ήταν εξοπλισμένη με αεροσκάφη Hurricane Mkllc και επιχειρούσε με 26 πιλότους, εκτελώντας περιπολίες προστασίας νηοπομπών, αναχαιτίσεις εχθρικών αεροσκαφών, επιθετικές περιπολίες και επιθέσεις εναντίον επίγειων στόχων. Εκτοτε, ουδέποτε σταμάτησε να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες της στη χώρα. Πλέον, τα στελέχη της Μοίρας παρέχουν επίσης προκεχωρημένη εκπαίδευση στους ιπταμένους στον ρόλο δίωξης-βομβαρδισμού, ανταποκρινόμενη άριστα στις απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας. Η υπεράσπιση της πατρίδας, φυσικά, δεν είναι αναίμακτη. Στο τέλος του λευκώματος παρατίθεται

κατάλογος με τις απώλειες της Μοίρας: όλοι οι αεροπόροι που έχασαν τη ζωή τους υπηρετώντας την 336 Μ αποδεικνύουν ότι η αγάπη για την πατρίδα ξεπερνά ακόμα και την αγάπη για τη ζωή. Το λεύκωμα διατίθεται από το Discount Hobby Zone, www.discounthobbyzone.com, τηλ.: 6973564475.

ArlKnc ΙανΘ άκικ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ & ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Τόμος Α’ Μονάδες προπαγάνδας ίου Γερμανικού Στρατού (1939-1945) Τόμος Β’ Μονάδες προπαγάνδας ίου Γερμανικού Στρατού στην ΕΠΠάδα (1941-1944) Eköooeic Miünioc

Αθήνα 2012, Σεηίδες 202/272 «Η φωτογραφία, αν και υποτίθεται ότι καταγράφει την πραγματικότητα, μπορεί να πει ψέμματα, το ίδιο καλά όπως άλλα μέσα, και τα οποία ψέμματα έχουν τόση αληθοφάνεια και πειθώ [...] ώστε συχνά αποκαλούνται ντοκουμέντα». Το δίτομο έργο του Αλκη Ξανθάκη καλύπτει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο θέμα, για το οποίο ελάχιστα έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα, και μάλιστα τόσο αναλυτικά: μελετά την τέχνη της φωτογραφίας στην υπηρεσία της προπαγάνδας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όχι μόνο από ιστορική σκοπιά, αλλά και από τεχνική. Κάθε ενδιαφερόμενος για την ιστορία της φωτογραφίας θα ανακαλύψει στις σελίδες του πολυτελέστατου αυτού λευκώματος έναν ανεξάντλητο πλούτο πληροφοριών σχετικά με τις μονάδες προπαγάνδας του Γερμανικού Στρατού κατά την περίοδο 19391945 (Α' Τόμος) και ειδικότερα στην Ελλάδα (1941-1944- Β’ Τόμος). Εκτός από το γενικότερο πολιτικο­ κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, το

οποίο είναι απαραίτητο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο έδρασαν σι Μονάδες Προπαγάνδας, ο συγγραφέας παρουσιάζει ενδελεχώς τη στελέχωσή, την οργάνωση, τους σκοπούς και τα μέσα που χρησιμοποίησαν οι εν λόγω μονάδες για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και την επίτευξη των σκοπών του ναζισμού. Οι φωτογραφικές μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν, τα φιλμ και τα χαρτιά εκτύπωσης, τα μέσα μεταφοράς, αναλύονται διεξοδικά, πλαισιώνοντας το μοναδικό φωτογραφικό υλικό. Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το ελληνικό κοινό παρουσιάζει ο Β’ τόμος, ο οποίος είναι αφιερωμένος στη δράση των γερμανικών μονάδων προπαγάνδας στη χώρα μας την περίοδο 1941-44. Επιλέγοντας προσεκτικά μέσα από χιλιάδες φωτογραφίες, ο συγγραφέας εξηγεί με μοναδικό τρόπο το πώς είδαν οι φωτογράφοι της εποχής το θέμα που αποθανάτιζαν, αποτυπώνοντας τις φρικιαστικές εικόνες του πολέμου μέσα από το καλλιτεχνικό πρίσμα, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς της προπαγάνδας. Η τεχνογνωσία του συγγραφέα αλλά και η ενδελεχής έρευνα στην οποία προέβη για τη συγγραφή του συγκεκριμένου δίτομου λευκώματος εγγυώνται ότι θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για οποιονδήποτε ασχολείται με την ιστορία της φωτογραφίας, αλλά και για οποιονδήποτε επιθυμεί να ταξιδέψει στον χρόνο μέσα από τις συγκλονιστικότερες εικόνες του Β’ ΠΠ. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Μίλητος, Ευριπίδου 28,10551, Αθήνα, τηλ.: 2103211170.