Στρατιωτική Ιστορία 193 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria

3 0 % ΕΚΠΤΟΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ+2 ΒΙΒΛΙΑ ΔΙ1Ρ0!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ |

ΙΣΤΟΡΙΑ

2013

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ι ,

· Φε β ρο υάριο ς

Η ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

w w w .g n o m o n p u b lic atio n s.g r

περίοδος

β

’ ·

τεύχος

193

Τα διπϋωμαιικά και στρατιωτικά σφάϋμαια των Αθηναίων

Η ΕΙΕΓΕΡΣΗ (1914) ΤΗΣ ΚΟΡΥΤΣΑΣ Αντάρτικο πόϋεων σιον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα

nciic ο καΠύτερος στρατηγός ίου Β’ ΠΠ νίκησε iouc Ιάπωνες σιη Βιρμανία

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΔΙΑΣΟΣΗΣ ΣΤΟ ΒΙΕΤΗΑΜ - Δεκέμβριος 1969 Ο ΦΡΑΓΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΑΜΑΛΡΙΚ A - Οι εκστρατείες ίου καιά me Αιγύπιου και ίου Σαϋαδίνου ( 1162- 1174) Ο ΒΕΣΤΦΑΛΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΝΥΜΟΥ ΒΟΗΑΠΑΡΤΗ (1807 1813 ) Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΦΟΡΝΤ ΜΠΡΙΤΖ ( 1066) - Το «κύκνειο άσμα» ιης σαξονικης κυριαρχίας σιην Αννϋία

* Άρθρα 10 Η ΕΠΕΛΑΣΗ TON «ΡΙΝΟΚΕΡΠΝ» H Option τω ν κ υ ν η ν ώ ν α ρμ άτω ν H o rn is s e /N tis h o rn

22 Η ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Τα ΰιπΠωυατικύ και οτρατιωτικΰ Οφάίΐμαια ίω ν Α θηνα ίω ν (415

ü . )

32 Η ΕΙΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΚΟΡΥΤΣΑΣ Αντάρτικο π ό λ ε ω ν οτον Β ο ρ ε ιο η η ε ιρ ω τ ικ ό Α ν ώ ν α (1914)

44 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΦΟΡΝΤ ΜΠΡΙΤΖ

Movipec στηϋεΐ! 4 107 108 110 112 113 114

Το « κ ύ κ ν ε ιο άιοιια» m e ο π λ ι κ ή ς K upia pxiac οτον Avvflia (1066)

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

52 Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΔΙΑΣΠΣΗΣ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ Δ ε κ έ μ β ρ η 1969

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ; ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ

62 ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΣΕΡ ΟΥΙΑΙΑΜ ΣΑΙΜ Π ώ ς ο κ α λ ύ τερ ο ι: o ip a m v ü c τοα Β' ΠΠ ν ίκ η α ε το υς Ι ΰ α ω ν ε ς οτπ Βιριιανία

Β ΙΒ Λ ΙΑ

74 ΚΕΡΑΥΝΟΒΟΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ TON KPOATON ΣΤΗ ΛΥΤΙΚΗ ΣΛΑΒΟΝΙΑ Η αρχή του TEflouc m e Σ έ ρ β ικ η ς Κράινα (Μ ά ιο ς 1995)

84 Ο ΦΡΑΓΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΑΜΑΛΡΙΚ Λ Οι εκ σ τρ α τ ε ίε ς του κατά m e Δινύπτου και του Zarlaöivou ( 1 1 6 2 -1 1 7 4 )

96 Ο ΒΕΣΤΦΑΛΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗ Δ ό ξα και αίρα υπό τους α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ ς Δ ε το ύ ς ( 1 8 0 7 -1 8 1 3 )

Κ υ νηγοί α ρμ ά τω ν N ashorn κ α τα σ τρ έφ ο υ ν σ ο β ιετικ ά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ το Α νατολικό Μ έτω π ο (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε τη ν ά δ εια τη ς D ragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- co lour p la te is co u rte sy o f Dragon).

M IV H t

Εκδότης Βασίλειος Στρατός

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

riavvnc Bapoaunc, Κατερίνα ΒαρεΑά, ΠανιεΠηα Καρύκας

ΕΝ Α ΡΙΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΓΙΑ Bf 109

Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης Συνεργάτες-Σύμβουλοι Νικόλαος Κολόμβας, Αντιστράτηγος ε.α. Δημήτρης Γεδεών, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ Βασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (ΤΘ)ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Ανησυνταγματόρχης (ΠΖ)ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Ανάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά · Δημήτρης Χριστοδούλου Δημήτριος Μαρκαντωνάτος · Γεώργιος Θεοδωρίδης Ιάκωβος Χονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λυκούργος Αρεταίος · Ευάγγελος Χαρατσής Σωτήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδη μητρίου «Λάμπρος Ψωμάς Δημήτρης Μπελέζος · Σταύρος Καρκαλέτσης Γιάννης Βαρσαμής "Γιώργος Κουφογιώργος · Αγγελος Μανσόλας · Αθανάσιος Κωνσταντίνου · Γιάννης Παγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς · Κυριάκος Γρηγορόπουλος · Φαίδων Κόχιλας · Βαγγέλης Παππάς

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης Επιμέλεια κειμένων Χρήστος Ζηκούλης Γιώργος Παπαγεωργίου Γραφεία Λέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: [email protected] www.gnomonpublications.gr Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 60 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 30 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 100 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 50 Ευρώ

Μετά τη συμπλήρωση 22 ετών από την ανέλκυσή του από τα παγωμένα νερά μιας λίμνης, ξεκίνησε η διαδικασία αποκατάστασης ενός σπάνιου Messerschmitt Bf 109G-6. To αεροσκάφος ανελκύστηκε το καλοκαίρι του 1990 από την εταιρεία Retrotechnika. Βρισκόταν στον 6υθό της λίμνης Σουίμπλο, στα σύνορα Εσθονίας και Ρωσίας. Το αεροσκάφος, με σειριακό αριθμό παραγωγής 410077, παραδόθηκε στα τέλη του 1943 στη Σμηναρχία IV/JG 54, που εκείνη τη περίοδο επιχειρούσε από τη 6άση του Ντόρπατ, βόρεια της λίμνης Σουίμπλο. Η μονάδα πραγματοποίησε αρκετές αποστολές εγγύς υποστήριξης. Σε μια από αυτές, την άνοιξη του 1944, το Bf 109 με πιλότο τον υποσμηναγό Γιόζεφ Γκρούνε, καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά πυρά. Ο πιλότος κατάφερε να εκτελέσει με επιτυχία αναγκαστική προσγείωση στην

Η ά τρ α κ το ς του B f 109G στις εγκα τα σ τά σ εις της M idw est Aero. παγωμένη επιφανεια της λίμνης, φθάνοντας σε απόσταση μικρότερη των 200 m από τη δυτική ακτή. Ο Γκρούνε αφαίρεσε το σκοπευτικό και το ρολόι από το πιλοτήριο και επέστρεψε, περπατώντας με ασφάλεια στις γερμανικές γραμμές. Με την αύξηση της θερμοκρασίας, το αεροσκάφος βυθίστηκε στον πυθμένα της λίμνης, όπου και παρέμεινε για τα επόμενα 46 έτη. Μετά την ανέλκυσή του, το αεροσκάφος παρέμεινε για σύντομο χρονικό διάστημα σε

αποθήκη στη Μόσχα, μέχρι την απόκτησή του από έναν Αμερικανό συλλέκτη. Τα επόμενα χρόνια μεταπωλήθηκε μερικές φορές και πλέον βρίσκεται υπό την ιδιοκτησία του Δρ Μπρούς Ουίντερς, πρώην πιλότου F/A18 Hornet του Αμερικανικού Ναυτικού και νυν επικεφαλής μιας προσοδοφόρας οφθαλμολογικής κλινικής. Το Bf 109G-6 βρίσκεται πλέον στις εγκαταστάσεις της Midwest Aero, στο Ντάνβιλ του Ιλλινόις, όπου προβλέπεται να αποκατασταθεί σε πτητική κατάσταση.

ο ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ!

Εκπτωση

50% οε βιβϋία-περιοΟικά για αγορές από ία γραφεία μαε

Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Σ τη ν επ ιτα γ ή να α να γ ρ ά φ ο ντα ι α π αρ α π ή τω ς ονομ ατεπώ νυμ ο, π λήρ ης δ ιεύ& υνσ η, τη λ έφ ω ν ο και η έ ν δ ε ιξ η «Σ υ νδ ρ ο μ ή »

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο Βασίλειος Στράτος Ιδιοκτησία Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο, άρθρων ή τμημάτων άρθρων του περιοδικού, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι εκφραζόμενες στα ενυπόγραφα άρθρα απόψεις, δεν ταυτίζονται κα τ' ανάγκη με την άποψη του περιοδικού. Λόγω στενότητας χώρου, το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα περικοπής των επιστολών που στέλνουν οι αναγνώστες εφόσον δεν αλλοιώ νεται το νόημά τους.

F®

Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και περιοδικά με έκπτωση 5 0 % ! Η προσφορά ισχύει

για αγορές αρχικής αξίας άνω των 25 ευρώ και αφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα. Ώρες λειτουργίας γραφείων:

9.00- 16.00 καθημερινώς, πλην Σαββάτου και Κυριακής

Ο■ ΜΕΤΡΟ Αγ. Ιωάννη

%

ι \

\

-

Ό

ΑΠΕΒΙΠΣΕ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΑΣΣΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ Ενας από τους πιο διακεκριμένους άσους του πολέμου της Κορέας πέρασε στο πάνθεον της ιστορίας. Ο 88χρονος σμήναρχος Ραλφ Σέρμαν Παρ απεβίωσε στις 7 Δεκεμβρίου του 2012. Γεννημένος την 1η Ιουλίου του 1924, εντάχθηκε στην USAAF το 1943 Ο Ραλφ Παρ στο πιλοτήριο ενός και ολοκλήρωσε την εκπαίδευση F-86 Sabre λίγο μ ετά το τέλ ο ς του του πιλότου στις 8 Φεβρουάριου πολέμου στην Κορέα. του 1944. Κατά το τελευταίο έτος του Β ’ ΠΠ πολέμησε στο θέατρο των επιχειρήσεων του Ειρηνικού με Ρ-38 Lightning. Μετά το τέλος του πολέμου παρέμεινε στην εφεδρεία της USAAF (Σεπτέμβριος 1946 Φεβρουάριος 1948). Στη συνέχεια, επανήλθε στην ενεργό υπηρεσία και εκπαιδεύτηκε ως πιλότος αεριωθούμενων. Στο αρχικό στάδιο του πολέμου στην Κορέα πολέμησε ως πιλότος F-80 Shooting Star, συμπληρώνοντας 165 πολεμικές αποστολές. Τις τελευταίες επτά εβδομάδες του πολέμου επέστρεψε ως πιλότος της 333 Μοίρας Αναχαίτισης της 4ης Πτέρυγας Αναχαίτισης που ήταν εξοπλισμένη με F-86F Sabre. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατέρριψε δέκα αεροσκάφη σε 30 πολεμικές αποστολές. Τα πρώτα δύο MiG-15 καταρρίφθηκαν στις 7 Ιουνίου, ενώ η τελευταία του κατάρριψη (ένα μεταφορικό Ilyushin 11-12) σημειώθηκε στις 27 Ιουλίου του 1953, δηλαδή την τελευταία ημέρα του πολέμου στην Κορέα. Μέσα σε 11 μόλις ημέρες αναδείχθηκε σε άσσο, καταρρίπτοντας πέντε αεροσκάφη (7 Ιουνίου, 10 Ιουνίου και 18 Ιουνίου). Η κατάρριψη του μεταφορικού, που σημειώθηκε κατά την τελευταία ημέρα του πολέμου, προκάλεσε δριμεία σοβιετική αντίδραση, σύμφωνα με την οποία ο Αμερικανός πιλότος κατέρριψε το αεροσκάφος σε απόσταση 300 km βόρεια του ποταμού Γιαλού και ενώ βρισκόταν σε πολιτικό δρομολόγιο, κατά τη διάρκεια του οποίου μετέφερε μια ομάδα για τη διαπραγμάτευση της ανακωχής. Ο ίδιος ο Παρ ανέφερε τα εξής: «Γνώριζα απόλυτα πού βρισκόταν (το αεροσκάφος), αλλά δεν ήξερα την αιτία για την οποία βρισκόταν εκεί. Ο αρχηγός του σχηματισμού με διέταξε να το καταρρίψω και εγώ εκτέλεσα τη διαταγή. Η κατάρριψή μου βρέθηκε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Το αεροσκάφος απλά βρέθηκε στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή». Μετά τον πόλεμο της Κορέας ο Παρ παρέμεινε στη USAF, όπου συμμετείχε στην εισαγωγή του F-4C Phantom II σε υπηρεσία. Ο Παρ πραγματοποίησε με το αεροσκάφος αυτό δύο θητείες στον πόλεμο του Βιετνάμ, όπου καιπαρασημοφορήθηκε στις 16 Μαρτίου του 1968 με τον Σταυρό της Αεροπορίας για τη δράση του. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κε Σαν, ο Παρ πραγματοποίησε οκτώ διελεύσεις πάνω από τη βάση, εξουδετερώνοντας δύο θέσεις όλμων και έξι θέσεις αντιαεροπορικών πυροβόλων, αν και είχε υποστεί ζημιές από τα αντιαεροπορικά πυρά. Η άφεση των βομβών πραγματοποιείτο σε απόσταση μόλις 200 m από τις φιλίες δυνάμεις. Συνολικά, ο Παρ πραγματοποίησε 427 πολεμικές αποστολές στο Βιετνάμ. Αποστρατεύτηκε από τη USAF το 1976, έχοντας συμπληρώσει περισσότερες από 6.000 ώρες πτήσης και έχοντας τιμηθεί με τουλάχιστον 60 διακρίσεις. Αναλυτικότερα, συμπλήρωσε 641 πολεμικές αποστολές σε πέντε θητείες, τις οποίες υπηρέτησε σε τρεις διαφορετικούς πολέμους με τέσσερα διαφορετικά αεροσκάφη (Ρ-38, F-80, F-86 και F-4C).

Ο Ραλφ Παρ κρατά ένα ενθύμ ιο σε μια σχετικά πρόσφατη φω τογραφία, που τρα βήχτη κε λίγο πριν το ν θ ά ν α τό του.

Τώρα η ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική και τα περιοδικά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ προσφέρουν τη δυνατότητα σε όλους τους αναγνώστες, όπου κι αν διαμένουν στην Ελλάδα, να παραγγέλλουν βιβλία και περιοδικά με αντικαταβολή μέσω ΕΛΤΑ, χωρίς χρέωση εξόδων αποστολής και με έκπτωση ίση με το ποσόν της δωροεπιταγής (6€). Η προσφορά αυτή ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω και αφορά αποκλειστικά τις εκδόσεις της ΓΝΩΜΩΝ. Οσοι αναγνώστες το επιθυμούν, μπορούν να επιλέξουν παραλαβή του δέματος με courier και με χρέωση μόνο 5€ ευρώ για έξοδα αποστολής, ανε?αρτήτως βάρους δέματος. • Αν μια παραγγελία είναι αρχικής αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 50, 75 ή Ι00€ (ακέραιο πολλαπλάσιο των 25€), μπορεί να συνοδεύεται από 2, 3 ή 4 πρωτότυπα δωροεπιταγών αντίστοιχα, οπότε η έκπτωση ισοδυναμεί με 12, 18 ή 24€. • Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ

tV EfffiSo ' ■YYii

• Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η : Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν το πρωτότυπο της δωροεπιταγής μαζί με τη φόρμα παραγγελίας. Φωτοαντίγραφα ή αποστολή με fax και e-mail δεν γίνονται δεκτά. Ενημερωθείτε για όλες τις σειρές βιβλίων της ΓΝΩΜΩΝ και επιλέξτε αυτά που σας ενδιαφέρουν, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα μας www.gnomonpublications.gr (ενότητα ΒΙΒΛΙΑ).

ι

s S S S

Κόψτε το ημισέλιδο, συμπληρώστε και ταχυδρομήστε τη δωροεπιταγή και τη φόρμα παραγγελίας που θα βρείτε στο πίσω μέρος της σελίδας ατη διεύθυνση:

ΓΝ Ω Μ Ω Ν Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237 Δ άφνη

\\\’ ^

ΔΟΡΟΕΠΙΤΑΓΗ 6€ Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω

ΟΝΟΜ/ΜΟ................................................ ΟΔΟΣ....................................... ΑΡΙΘΜΟΣ. ΠΟΛΗ...........................................Τ.Κ....... ΤΗΛΕΦΩΝΟ (απαραιτήτως)............................................................ E-MAIL....................................... .............. ΑΦΜ

(αν επιθυμείτε τιμολ όγιο ).............................................................

ΔΟΥ.........................................................

ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ ΚΙ Δ I

Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή Ι Ν Μ Ι τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή του δέματος. Από τη ουνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεππαγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω. Εττιλέξτε το ν τρ ό π ο αποστολής του δέματος

□

Αποστολή μέσω ΕΛΤΑ

I I Αποστολή με courier

(χω ρίς χρέω οη τα χυδρομικώ ν)

(πληρώ νω μό νο

5€ για

έξοδα αποστολής)

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ /ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

ΤΙΜΗ

I 2 3 4 5 6 7 8 9 ΙΟ II 12 13

S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S 'ί λ

14 15 ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ) ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ME COURIER (5€) ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ

ΔΩΡΕΑΝ

S : S : S ί S S S

S S

ΜΗΠΩΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ; Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικά από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.

ΑΥΛΑΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΟΥΝΤΥ ΚΡΟΚΕΤ Εφυγε από τη ζωή σε ηλικία 94 ετών ο απόστρατος μαύρος αντισμήναρχος Γούντροου Ουίλσον Κρόκετ. Γεννημένος στις 31 Αυγούστου 1918 στο Αρκάνσας, εντάχθηκε στον Αμερικανικό Στρατό τον Αύγουστο του 1940 ως στρατιώτης. Σύντομα αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του ως πιλότος, όταν την προσοχή του τράβηξε μια αφίσα για τη στρατολόγηση αεροπόρων με μισθό υπερδεκαπλάσιο από τον μισθό του στρατιώτη. Ο Κρόκετ κατάφερε να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του ως πιλότος τον Μάρτιο του 1943 και αποτέλεσε τον 79ο μαύρο που αποφοίτησε από το κέντρο εκπαίδευσης στο Τασκίγκι της Αλαμπάμα, με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Από τον Ιανουάριο του 1944 πολέμησε με την 100ή Μοίρα Μαχητικών της 332 Σμηναρχίας Μαχητικών, στην οποία και συμπλήρωσε 149 αποστολές, κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ. Επίσης, συμμετείχε στον πόλεμο της Κορέας, όπου πραγματοποίησε άλλες 45 αποστολές. Κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ, αντιμετώπισε τον ρατσισμό. Ο ίδιος αναφέρει: «Σε αρκετές περιπτώσεις οι λευκοί συμπολεμιστές μας έδειχναν περισσότερο σεβασμό τους Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου. Οι Γερμανοί αιχμάλωτοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν ταινίες μέσα στην αίθουσα προβολής, ενώ οι μαύροι έπρεπε να στριμωχτούν στον εξώστη». Μετά τη λήξη του Β' ΠΠ παρέμεινε στην Αεροπορία, αναλαμβάνοντας υψηλές διοικητικές θέσεις. Την περίοδο Ιανουαρίου 1954-Σεπτεμβρίου 1957 υπήρξε διοικητής της 332 Μοίρας Αναχαίτισης της USAF, που χρησιμοποίησε F-94 Starfire και F86D. Στη συνέχεια, ενεπλάκη στο πρόγραμμα δοκιμών του F-106 Delta Dart. Αποστρατεύθηκε από την Αεροπορία το 1970, έχοντας συμπληρώσει 5.000 ώρες πτήσης σε διάφορους τύπους αεροσκαφών.

Ο Γούντροου Κ ρ όκετ (αριστερά) με συμπολεμιστές του σε μια ιταλική βάση, τον Μ άρτιο του 1945.

ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ No 39 ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΜΗ ΤΟΝ ΧΑΣΕΤΕ! Κυκλοφορεί στα περίπτερα ο τόμος No 39 με τα συλλεκτικά τεύχη 178 και 179 του περιοδικού. Οσοι αναγνώστες δεν έχουν στη βιβλιοθήκη τους τα δύο αυτά τεύχη, μπορούν να τα προμηθευτούν στην ειδική τιμή των 5 ευρώ, αντί της κανονικής των 8 ευρώ.

ΠΡΩΤΗ ΠΤΗΣΗ ΓΙΑ GRUMMAN F3F To Grumman F3F-2 κατά τη διάρκεια πτήσης.

Το Grumman F3F υπήρξε το τελευταίο διπλάνο μαχητικό που εντάχθηκε στην υπηρεσία του Αμερικανικού Ναυτικού. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής παραδόθηκαν τον Ιανουάριο του 1936 και αποσύρθηκαν από την υπηρεσία πρώτης γραμμής, μέχρι τον Δεκέμβριο του 1941. Αρκετά παρέμειναν σε υπηρεσία για εκπαίδευση και γενική χρήση, μέχρι τον Δεκέμβριο του 1943. Πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε η πρώτη πτήση ενός F3F-2 στην Καλιφόρνια. Το F3F2 προωθείτο από τον αστεροειδή Wright R-1820-22 Cyclone των 950 hp και ο οπλισμός του ήταν ένα πολυβόλο των 0,30 in και ένα των 0,50 in. Το μαχητικό, με σειριακό αριθμό 0972 και κωδικό N20RW, βρισκόταν μέχρι πρόσφατα στο μουσείο Lone Star Flight, στο Γκάλβεστον του Τέξας, όπου και υπέστη ζημιές από έναν τυφώνα. Στο πλευρό της ατράκτου φέρει το κωδικό 2-MF-3, ο οποίος αναπαριστά ένα αεροσκάφος της Μοίρας VMF-2 των Αμερικανών Πεζοναυτών. Το 0972 ήταν ένα από τα τρία αεροσκάφη που συνετρίβησαν στο όρος Χαλεακάλα της Χαβάης, στις 24 Ιουνίου 1941. Το αεροσκάφος ανακατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με αρκετά αυθεντικά υποσυστήματα.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ DAKOTA ΣΤΗ ΣΙΒΗΡΙΑ Πρόσφατα εντοπίστηκαν τα απομεινάρια ενός C-47 στη χερσόνησο Ταϊμίρ στη Σιβηρία, στον Αρκτικό Βορρά, που αποτελεί το βορειότερο μέρος της ασιατικής ηπείρου. Πιο συγκεκριμένα, το αεροσκάφος ήταν ένα C-47-DL με σειριακό αριθμό 42-32892, που παραδόθηκε στη Σοβιετική Ενωση τον Μάρτιο του 1943 στο πλαίσιο του Προγράμματος Δανεισμού και Εκμίσθωσης. Το αεροσκάφος έφερε τον κωδικό CCCP Η-328 και βρισκόταν στο δυναμικό του 7ου Αρκτικού Αεροπορικού Συντάγματος. Χρησιμοποιήθηκε σε αποστολές πάνω από τη Θάλασσα Κάρα. Στις 13 Απριλίου του 1947 ο αριστερός κινητήρας υπέστη βλάβη και το αεροσκάφος εκτέλεσε αναγκαστική προσγείωση στην τούνδρα. Μετά από 20 ημέρες ερευνών, διασώθηκαν 28 επιβαίνοντες, ενώ επτά άνθρωποι χάθηκαν στην τούνδρα, στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν, περπατώντας, τις δυνάμεις διάσωσης.

Τα απομεινάρια του C-47 στη χερσόνησο Ταϊμίρ στη Σιβηρία.

S S S S S S S S S S S S S S

30% ΕΚΠΤΟΙΗΣΤΙΙ

ΤΣ Τ Ρ Αι

1ςτο±^ι/ Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ

«I0 IG 0 RE»

X—

β ι Ιια Α ο ί α ϋ ε β η τω τια ιε ξ α ιιυ νο ν ια ι ηρω ικ ά αιο Εά Α Α α μ ε ιν (1847)

S

S S S S S S S S S S S S S S

S S S S

Δωρίσιε μ ια

σ υ ν δ ρ ο μ ή ..

...στο κορυιραίο ελληνικό περιοδικό στρατιωτικής ιστορίας. θα ooc θυμούνται κάθε μιίνα γιο έναν οΠόκΠηρο χρόνο!

Συμπϋηρώσιε ίο κουπόνι m e συνδρομικ-δώρου στο πίσω uepoc m c osüiOflc, και

κερδιοιε έκπιωση 30%!

I

ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ-ΔΟΡΟΥ ΝΑΙ I I

· Θελω να δωρίσω μια συνδρομή

στη Στρατιωτική Ιστορία για 1 έτος (12 τεύχη) μόνο με 33 € - έκπτωση 30% επί της κανονικής τιμής. □ Σας αποστέλλω ταχυδρομική επιταγή 33 € στη διεύθυνση: ΓΝ Ω Μ Ω Ν Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237, Δάφνη, για την πληρωμή της συνδρομής που δωρίζω.

ΔΩΡΟ ΑΠΟ (Συμπληρώστε τα στοιχεία σας) ΟΝΟΜ/ΜΟ............................................. ΟΔΟΣ/ΑΡΙΘΜΟΣ.................................... ΠΟΛΗ..............................................Τ.Κ., ΤΗ ΛΕΦΩ Ν Ο ....................... .................. E-MAIL...................................................

ΔΠΡΟ ΠΡΟΣ (Συμπληρώστε τα στοιχεία του αποδέκτη της συνδρομής) ΟΝΟΜ/ΜΟ.......................................................... ΟΔΟΣ/ΑΡΙΘΜΟΣ................................................. ΠΟΛΗ..............................................Τ.Κ............... ΤΗ ΛΕΦΩ Ν Ο ........................................................

S S S S S S S S S S S S Η S S S S S S S S S S S S S S S S S S S ,

E-MAIL.................................................................

Ταχυδρομήστε το κουπόνι της συνδρομής-δώρου (ή φωτοαντίγραφο) στη διεύθυνση:

Γ Ν Ω Μ Ω Ν Ε κ δ ο τικ ή , Λ έσ βου 1 4 ,1 7 2 3 7 , Δ άφ νη. Για πιο άμεση επικοινωνία, στείλτε το κουπόνι με fa x στο 2 1 0 9 7 3 7 0 7 0 ή τηλεφωνήστε στο 2 10 97 58 09 0.

S S S S

ΕΦΥΓΕ ΤΟ «ΙΙΦΟΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΙ» Οι τελευταίες ημέρες του 2012 έκρυβαν μια δυσάρεστη έκπληξη, καθώς έφεραν τον θάνατο του στρατηγού Νόρμαν Σβάρτσκοπφ, ο οποίος απεβίωσε λόγω επιπλοκών από πνευμονία στις 27 Δεκεμβρίου του 2012. Ο στρατηγός γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου του 1934 στο Τρέντον του Νιου Τζέρσεϊ. Οταν ο Σβάρτσκοπφ ήταν σε ηλικία δώδεκα ετών, η οικογένειά του μετακόμισε στην Τεχεράνη, όπου ο πατέρας του, Χέρμπερτ Νόρμαν Σβάρτσκοπφ ο πρεσβύτερος, συμμετείχε στην οργάνωση της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας SAVAK του σάχη του Ιράν. Το 1956 αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία του Ουέστ Πόιντ και το 1964 ολοκλήρωσε με επιτυχία τις σπουδές του ως μηχανολόγος μηχανικός στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια. Το επόμενο έτος ανέλαβε τα καθήκοντα του εκπαιδευτή των δυνάμεων του Νοτίου Βιετνάμ. Κατά τον Μάρτιο του 1970 μια περίπολος του 1ου Τάγματος του 6ου Συντάγματος Πεζικού της 198 Ταξιαρχίας Πεζικού έπεσε σε ναρκοπέδιο στη χερσόνησο Μπατάνγκαν. Ως διοικητής του τάγματος, ο Σβάρτσκοπφ έσπευσε να διασώσει τους άνδρες του από το ναρκοπέδιο. Αργότερα, στην αυτοβιογραφία του με τίτλο «It Doesn’t Take a Hero», που εκδόθηκε το 1992, ο ίδιος ανέφερε ότι αυτό το περιστατικό επιβεβαίωσε τη φήμη του ως αξιωματικού που θα διακινδύνευε τη ζωή του για την ασφάλεια των ανδρών του. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1970 και 1980 αναρριχήθηκε στη στρατιωτική ιεραρχία, αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της 1ης Ταξιαρχίας της 9ης Μεραρχίας Πεζικού και, στη συνέχεια, τη διοίκηση της 24ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας Πεζικού. Το 1986 ανέλαβε τη διοίκηση του 1ου Σώματος Στρατού στο Φορτ Λιούις. Δύο χρόνια αργότερα τέθηκε επικεφαλής της Κεντρικής Διοίκησης που ήταν υπεύθυνη για επιχειρήσεις στο Κέρας της Αφρικής, τη Μέση Ανατολή και τη νότια Ασία. Ως επικεφαλής της διοίκησης, ανέπτυξε μια σειρά πολεμικών παιγνίων με κύριο γνώμονα την υπεράσπιση των εγκαταστάσεων πετρελαίου στον Περσικό κόλπο από μια υποθετική εισβολή του Ιράκ. Τα πολεμικά παίγνια αποτέλεσαν τη βάση για την επιχείρηση «Desert Shield», που τέθηκε σε εφαρμογή μετά την ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ τον Αύγουστο του 1990. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Desert Storm» υπήρξε ο εμπνευστής του σχεδίου της προσβολής των ιρακινών δυνάμεων που είχαν αναπτυχθεί στο Κουβέιτ από την πλευρά της ερήμου. Μετά την επιτυχημένη λήξη της επιχείρησης και την κατατρόπωση των ιρακινών δυνάμεων στις χερσαίες μάχες μέσα σε τέσσερις ημέρες, προσφέρθηκε στον Σβάρτσκοπφ η θέση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου του Αμερικανικού Στρατού. Μετά την άρνησή του να αναλάβει τη θέση αυτή, ο Σβάρτσκοπφ αποστρατεύθηκε τον Αύγουστο του 1991 και ξεκίνησε τη συγγραφή της αυτοβιογραφίας του. Υπήρχαν διάφορες προτάσεις για κάθοδό του στην πολιτική σκηνή, αλλά αυτές δεν υλοποιήθηκαν τελικά. Για αυτόν τον λόγο ασχολήθηκε με φιλανθρωπικές και άλλες κοινωνικές δραστηριότητες και εργάστηκε ως στρατιωτικός αναλυτής για το τηλεοπτικό κανάλι NBC. Υπήρξε, αρχικά, υποστηρικτής του προέδρου Μπούς κατά την προεκλογική εκστρατεία του 2000. Ωστόσο, στη συνέχεια εξελίχθηκε σε επικριτή του για τον πόλεμο στο Ιράκ. Ηταν νυμφευμένος με την Μπρέντα Χόλσινγκερ, με την οποία απέκτησαν δύο κόρες και έναν γιο.

S

S S S S S

Ο Νόρμαν Σβάρτσκοπφ σε φω τογραφία του Ν οεμβρίου του 1988.

ΑΝΕΛΚΥΣΗ ΙΑΙΜΝΙΚΟΥ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΒΥΘΟ ΛΙΜΝΗΣ

Τμήμα της α τρ άκτου του Κί-54, όπου δ ια τη ρ είτα ι σε μ εγά λο βαθμό η α υθεντική βαφή παραλλαγής από τον Β ’ ΠΠ. Ο εντοπισμός, πριν από μερικούς μήνες, ενός εκπαιδευτικού αεροσκάφους Tachikawa Ki-54 σε βάθος μεγαλύτερο των 300 m στη

λίμνη γλυκού νερού Τοβάντα, που βρίσκεται 530 km βόρεια του Τόκυο, κατέληξε σε μια επιτυχημένη επιχείρηση ανέλκυσης. Ειδικότερα, το αεροσκάφος κατέπεσε στις 27 Σεπτεμβρίου 1943 στη λίμνη αυτή, στης οποίας το βυθό παρέμεινε για 69 χρόνια. Στις 5 Σεπτεμβρίου 2012 και αφού πρώτα έγινε μια αποτυχημένη προσπάθεια, ολοκληρώθηκε με επιτυχία η επιχείρηση ανέλκυσης του εν λόγω αεροσκάφους. Για τη διευκόλυνση των εργασιών, το αεροσκάφος χωρίστηκε σε τρία τμήματα. Βέβαια, το προσωπικό δεν κατάφερε να εντοπίσει τις σορούς από το πλήρωμα, που παρέμεινε εγκλωβισμένο στο αεροσκάφος κατά την πτώση. Ο οργανισμός Aomori-ken Koku Kyokai (Αεροναυτικός Οργανισμός της επαρχίας Αομόρι) φιλοδοξεί στο μέλλον να καταφέρει να επαναφέρει το αεροσκάφος σε πτητική κατάσταση.

Χαρακτηριστικό τμήμα του κά θ ετο υ σ τα θ ερ ο ύ του Ki-54. Η καλή κατάσταση του αεροσκάφους π ροβλέπεται να α π οτελέσει μια ιδανική βάση για τις μ ελλοντικές εργασίες αποκατάστασης.

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΠΠΙΝΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ ΣΤΟ ΒΑΤΕΡΛΟ

Τα ανθρώπινα οστά που εντοπίστηκαν πρόσφατα στην περιοχή του Βατερλώ . Βέλγοι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν πρόσφατα έναν σχεδόν ολοκληρωμένο ανθρώπινο σκελετό στην περιοχή του Μον Σαιν Ζαν, πολύ κοντά στο πεδίο της μάχης του Βατερλώ. Ο σκελετός εντοπίστηκε κατά την εξέλιξη χωματουργικών εργασιών για την κατασκευή ενός χώρου

στάθμευσης αυτοκινήτων. Οι Βέλγοι αρχαιολόγοι αναφέρουν ότι πρόκειται για έναν από τους καλύτερα διατηρημένους σκελετούς που έχουν πότε εντοπιστεί σε πεδίο μάχης και ευελπιστούν να ανακαλύψουν στη συνέχεια περισσότερα στοιχεία που θα διαλευκάνουν τις συνθήκες θανάτου του αποθανόντος στρατιώτη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, πάντως, είναι πιθανό ότι ο σκελετός ανήκει σε Βρετανό στρατιώτη ηλικίας 20 περίπου ετών και ύψους μόλις 1,55 m. Εντοπίστηκε σε βάθος μόλις 38 cm, γεγονός που αποτελεί ένδειξη ότι το πτώμα τάφηκε εσπευσμένα από τους συμπολεμιστές του. Από την επεξεργασία των πρώτων στοιχείων φαίνεται ότι ο στρατιώτης δέχθηκε βολίδα στο στήθος και

οπισθοχώρησε περίπου 100 m στα μετόπισθεν, όπου και απεβίωσε. Ο διευθυντής του Οργανισμού για τη Μάχης του Βατερλώ δήλωσε: «Ο εντοπισμός του σκελετού αποτελεί μια μεγάλη ανακάλυψη, Είναι η πρώτη φορά μετά την παρέλευση περισσότερων από 100 ετών που ανακαλύφθηκε ένας ολοκληρωμένος σκελετός σε πολύ καλή κατάσταση. Η σορός του στρατιώτη έχει παραμείνει άθικτη. Εντοπίσαμε ένα νόμισμα μισού φράγκου καθώς και ένα κομμάτι ξύλου με τα γράμματα CB. Εκτιμώ ότι, όταν εντοπίσουμε το σύνταγμα στο οποίο ανήκε, θα καταλήξουμε και στην ταυτότητα του στρατιώτη και θα μπορέσουμε να αφηγηθούμε την ιστορία του με περισσότερες λεπτομέρειες».

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΕΤΕΡΑΝΟΥ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η εταιρία Meier Motors έχει αναλάβει την επαναφορά σε πτητική κατάσταση ενός Bf 109Ε-3 της Ισπανικής Αεροπορίας για λογαριασμό ενός μη κατονομαζόμενου συλλέκτη. Το αεροσκάφος με σειριακό αριθμό 6-88 ανήκει σε μια παρτίδα 45 αεροσκαφών Emil (6-87 ως 6-131) που παραδόθηκαν στην παράταξη των Εθνικιστών στο τελευταίο στάδιο του Εμφυλίου πολέμου στην Ισπανία. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το αεροσκάφος συμμετείχε στις μάχες με τη Λεγεώνα του Κόνδορα.

Από τον Νοέμβριο του 1945, τα Emil χαρακτηρίζονταν ως C5 (Caza: μαχητικό) σε ισπανική υπηρεσία και από το 1951 οι σειριακοί αριθμοί τροποποιήθηκαν και πάλι. Τα Bf 109Ε χαρακτηρίζονταν πλέον ως C4E, ενώ εκτιμάται ότι το 6-88 απέκτησε τον σειριακό αριθμό C4E-66. Το αεροσκάφος αποσύρθηκε από την υπηρεσία το 1957 και το 1983 διασώθηκε από έναν χώρο παλιοσίδερων από τον Βρετανό συλλέκτη Ρομπς Λάμπλοου.

Η άτρ ακτος του B f 109Ε-3 (6-88) στις εγ κα τα σ τάσ εις της M eier Motors.

Ο Γερμανικοί: Στρατός, από ίο πρώιμο στάδιο ίου Β Παγκοομίου ΠοΠέμου, διέκρινε ιην ανάγκη για την

Ενα N ashorn π ρ ο ε το ιμ ά ζ ετα ι να λ ά β ει & έσ η μ άχ ης για να α ν τιμ ετω π ίσ ει τα σ υμμαχικά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α στη Ν ορ μ α νδ ία (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε τη ν ά δ εια τη ς D ragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- co lour p la te is co u rte s y o f Dragon).

κυνηνοί αρμάτων εφοδιασμένα με πυροβόλα μενάΠου διαμειρηματοι:. Η ανάγκη για ιη χρησιμοποίηση καλά εξοπλισμένων κυνηγών αρμάτων επιταχύνθηκε μετά τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ενωση. Η πλειοιμητρία των οχημάτων ήταν εφοδιασμένη με πυροβόλα των 7,5 cm και 7,62 cm επί σκαφών πεπαλαιωμένων αρμάτων, αλλά ήταν φανερό ότι απαιτείτο ένας ισχυρότερος κυνηγός αρμάτων. Το Nashorn αΰοποιούσε το σκάφος από τα PzKpfw III/IV με το πανίσχυρο πυροβόλο των 8,8 cm. Κατασκευάστηκαν σχεδόν 500 τέτοια οχήματα κατά την

ον Ιούνιο του 1942, το Waffenamt (Γραφείο Οπλων) ξεκίνησε την ανάπτυξη ενός σχεδίου για τη δημιουργία ενός κυνηγού αρμάτων ο οποίος θα υιοθετούσε το πυροβόλο των 8,8 cm και θα μπορούσε να διατρήσει θωράκιση πάχους 160 mm υπό κλίση 30 μοιρών σε απόσταση 1.000 m. Η Alkett σχεδίασε ένα σκάφος για τον αυτοκινούμενο φορέα, υιοθετώντας χαρακτηριστικά από το PzKpfw III και PzKpfw IV. Για λόγους τυποποίησης ο νέος κυνηγός αρμάτων με το πυροβόλο των 8,8 cm θα μοιραζόταν το ίδιο σκάφος με το αυτοκινούμεaSoju« , „’ ■■as**" .

vo πυροβόλο των 15 cm Hummel, Η Alkett υιοθέτησε το σκάφος του PzKpfw III, το οποίο ήταν πλατύτερο από το αντίστοιχο του PzKpfw IV, σε συνδυασμό με το σύστημα μετάδοσης της κίνησης ZF SSG 77 Aphon (έξι σχέσεις για την εμπρόσθια κίνηση και μία για την όπισθεν) και τον κινητήριο τροχό από το PzKpfw III. Από το PzKpfw IV Ausf F προήλθαν αυτούσια ο υδρόψυκτος κινητήρας V-12 Maybach HL120TRM, το σύστημα ψύξης, το σύστημα εξαγωγής καυσαερίων, το σύστημα ανάρτησης με τους εδαφικούς τροχούς, η ερπύστρια Kgs 61-400/120 πλάτους 400 mm και ο τροχός ρύθμισης της τάσης της ερπύστριας. Ο κινητήρας μετακινήθηκε προς τα εμπρός και από πάνω τοποθετήθηκε ένα ενισχυμένο δάπεδο για την εγκατάσταση του πυροβόλου των 8,8 cm κοντά στο κέντρο βάρος του οχήματος. Για την ψύξη του κινητήρα τοποθετήθηκαν χαρα-

Κ υνηγός α ρ μ ά τω ν N ashorn κ ιν είτα ι για να λ ά β ει θ έ σ η μ άχ ης για να α ν τιμ ετω π ίσ ει τα σ ο β ιετικ ά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε τη ν ά δεια τη ς D ragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- co lour p la te is c o u rte sy o f Dragon).

κτηριστικές γρίλιες στην αριστερή πλευρά της υπερκατασκευής για την εισαγωγή του αέρα και στη δεξιά για την έξοδό του. Για την τροφοδοσία του κινητήρα σε καύ­ σιμα υπήρχαν δύο δεξαμενές κάτω από το διαμέρισμα μάχης, συνολικής χωρητικότη­ τας 470 It (600 It σύμφωνα με άλλη εκδοχή). Το σύστημα κίνησης σε κάθε πλευρά αποτελείτο από οκτώ δίδυμους εδαφικούς τροχούς διαμέτρου 470 mm, κατανεμημέ­ νους σε τέσσερα συγκροτήματα με ελλει­ πτικά φύλλα σούστας, τον εμπρόσθιο κι­ νητήριο τροχό, τον οπίσθιο τροχό ρύθμι­ σης της τάσης και τέσσερις μικρούς τρο­ χούς υποστήριξης της ερπύστριας. Στο άνω τμήμα του σκάφους τοποθετήθηκε υπερκατασκευή με πάχος μόλις 10 mm, η οποία προσέφερε προστασία μόνο από θραύσματα πυροβολικού και ήταν ευ­ άλωτη ακόμα και σε διατρητικές βολίδες των 7,92 mm. Το πυροβόλο των 8,8 cm μπο­ ρούσε να μετακινηθεί 15 μοίρες αριστερά ή δεξιά, ενώ τα όρια ανύψωσης ήταν από 5 ως +20 μοίρες. Το πυροβόλο Pak 43/1 χρησιμοποιούσε τέσσερα διαφορετικά είδη βλημάτων. Το πρώτο ήταν το διατρητικό θωράκισης 8,8 cm Pzgr.39 (βάρος 10,2 kg και ταχύτητα ε­ ξόδου από την κάννη 1.000 m/sec), το διατρητικό θωράκισης Pzgr.40 (βάρος 7,3 kg

1 2 I ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA

k

και ταχύτητα εξόδου από την κάννη 1.140 m/sec), το εκρηκτικό 8,8 cm Sprgr. (βάρος 9,4 kg με ταχύτητα εξόδου από την κάννη 700 m/sec) και το 8,8 cm Gr.HL (βάρος 7,62 kg με ταχύτητα εξόδου από την κάννη 600 m/sec). To Pzgr.40, λόγω του σημαντικού ποσοστού βολφραμίου, ήταν σχετικά σπά­ νιο, διότι το πολύτιμο μέταλλο ήταν απα­ ραίτητο στην παραγωγή εργαλειομηχανών. Υπήρχαν δύο παραλλαγές του βλήμα­ τος Pzgr.39: η πρώτη ήταν το Pzgr.39-1, το οποίο κυρίως χρησιμοποιείτο από οχήμα­ τα που είχαν βάλει λιγότερο από 500 βο­ λές. To Pzgr.39/43 ήταν παρόμοιο, αλλά διέθετε δύο μεταλλικές ζώνες σφήνωσης πλάτους 16,50 mm έναντι 11,40 mm για το Pzgr.39-1. Παρόμοια ήταν και η αντιστοιχία με τα Sprgr.L/4,7 (δύο ζώνες πλάτους 11,40 mm) και Spgr.Patr.43 (δύο ζώνες πλάτους 17,80 mm). Το βλήμα κοίλου γεμίσματος Gr.Patr.39H1 (δύο ζώνες 11,40 mm) ή Gr.Patr.39/43H1 (δύο ζώνες 17,80 mm) δεν ήταν ευρέως διαδεδομένο στο Horni­ sse/Nashorn και μπορούσε να διατρήσει 90 mm θωράκισης υπό κλίση 30 μοιρών σε α­ πόσταση 1.000 m. Η αναχορηγία του πυρο­ βόλου ήταν 40 βλήματα, τα 16 αποθηκευμένα στις πλευρές της υπερκατασκευής και τα υπόλοιπα στα κιβώτια μεταφοράς στο δάπεδο. Ενα αναπάντεχο πρόβλημα

που αντιμετώπισαν τα πληρώματα ήταν η μεγάλη απόκλιση ανάμεσα σε βλήματα που μεταφέρονταν κοντά στις εξαγωγές καυσαερίων, όπου η θερμοκρασία έφθανε και τους 40 βαθμούς Κελσίου, και σε βλή­ ματα που είχαν σαφώς χαμηλότερη θερ­ μοκρασία. Σε μια σειρά δοκιμών διαπιστώ­ θηκε ότι υπήρχε απόκλιση σχεδόν 250 m ε­ ναντίον του ίδιου στόχου ανάμεσα σε θερ­ μό και ψυχρό βλήμα. Το πλήρωμα ήταν πενταμελές και αποτελείτο από τον οδηγό και τον ασυρματι­ στή στο εμπρόσθιο τμήμα, ενώ στο διαμέ­ ρισμα μάχης βρίσκονταν ο πυροβολητής, ο γεμιστής (δεξιά πλευρά) και ο αρχηγός πληρώματος. Ο πυροβολητής είχε στη διάθεσή του δύο σκοπευτικά συστήματα. Το πρώτο ήταν το Zieleinrichtung 43 SVo, με τηλεσκοπικό σκοπευτικό Zielfernrohr 3x8. το οποίο προσέφερε πεδίο θέας οκτώ μοιρών και μεγέθυνση χ3 και χρησιμοποι­ είτο με τα διατρητικά βλήματα θωράκι­ σης. Το δεύτερο ήταν το Zieleinrichtung 34 mit Rundblickfernohr 32 ή 36 για έμμεση βο­ λή με τα εκρηκτικά βλήματα Spgr.Patr.43 ή L/4,7. Από το 51ο Hornisse παραγωγής το σκοπευτικό τροποποιήθηκε στο Zieleinrichtung 37, με περισκόπιο Sfl.Z F.1a, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για άμεση και έμμεση βολή. Η υιοθέτηση του βελτιωμέ­

νου συστήματος κατέστησε περιττή την οπή στο ασπίδιο του πυροβόλου για το προηγούμενο τηλεσκοπικό σκοπευτικό. Ο Χίτλερ επιθεώρησε ένα μοντέλο του νέου κυνηγού αρμάτων και του οθιδοβόλου των 15 cm (που διέφεραν μόνο στον ο­ πλισμό) τον Οκτώβριο του 1942 και έμεινε ικανοποιημένος. Το αρχικό χρονοδιάγραμ­ μα προέβλεπε την παράδοση 100 Hornisse και ισάριθμων Hummel με το οβιδοβόλο των 15 cm μέχρι τις 12 Μάίου 1943, οπότε θα χρησιμοποιούντο στην εαρινή επίθε­ ση. Το όχημα, αρχικά, θεωρείτο ως μια προσωρινή λύση, αλλά η παραγωγή επιμη­ κύνθηκε. Σε αυτό συνέβαλαν και οι συμ­ μαχικοί βομβαρδισμοί που κατέστρεφαν τις εγκαταστάσεις παραγωγής βασικών υ­ ποσυστημάτων όπως το πυροβόλο. Το Hornisse/Nashorn προβλεπόταν να αντικατασταθεί από νέα οχήματα που συνδύα­ ζαν ισχυρό πυροβόλο αλλά και βαριά θωράκιση όπως το Jagdpanther. Τον Νοέμ­ βριο του 1943, οι εγκαταστάσεις της Alkett δέχθηκαν πλήγμα από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς και έτσι την παραγωγή του τύπου ανέλαβε ολοκληρωτικά η Deutche Eisenwerke στις εγκαταστάσεις της στο Ντούισμπουργκ (Stahlindustrie Werk) και στο κέντρο συναρμολόγησης στο Τεπλίτς-Σενάου. Η εμπλοκή της Alkett με το πρόγραμμα του Hornisse/Nashorn εκτιμάται ότι ολοκληρώθηκε μέχρι τον Απρίλιο του 1944. Κατά τη διάρκεια της παραγωγής παρουσιάστηκαν μικρές βελ­ τιώσεις, αλλά οι αλλαγές δεν ακολούθη­ σαν την εξελικτική πορεία του Hummel. Σε αυτό πρέπει να οφείλεται η ολοκλήρωση της κατασκευής των 494 σκαφών του Nashorn από την Witkowitzer Bergbau und Eisenhuetten μέχρι τα τέλη του 1943. Η αρχική ονομασία του οχήματος ή­ ταν s.Sfl. auf Pz.Kpfw.lll/IV Fahrgestell Hornisse mit 8,8 cm Pak 43, ενώ κατά τη διάρκεια της παραγωγής άλλαξε αρκετές φορές μέχρι την ονομασία 8,8 cm Pak 43/41 (L/71) auf Fgst.Pz.Kpfw.lll u IV (Sf.) Nashorn (Sd.Kfz.164). Για τα πληρώματα το όχημα ήταν γνωστό ως Hornisse (σφήκα). Στις 27 Ιανουαρίου 1944, ο Χίτλερ διέταξε τη μετονομασία του οχήματος από Hornisse σε Nashorn (ρινόκερος). Τα αδύνατα σημεία του Nashorn ήταν, καταρχάς, η μεγάλη υπερκατασκευή που καθιστούσε το όχημα ευδιάκριτο στόχο, σε συνδυασμό με την ασθενή θωράκιση που μπορούσε να διατρηθεί ακόμα και από αντιαρματικά τυφέκια. Πρόσθετα, η υπερκατασκευή ήταν ανοικτή στο άνω τμήμα, καθιστώντας το πλήρωμα ευάλωτο σε πυρά πυροβολικού, όλμων και στη δρά­ ση του πεζικού. Συνολικά κατασκευάστη­ καν 494 οχήματα, αριθμός πολύ μικρός για

την κάλυψη των αναγκών. Είναι χαρακτηρι­ στικό ότι στις 30 Δεκεμβρίου 1944 υπήρ­ χαν ακόμα 165 Nashorn σε υπηρεσία, σχε­ δόν το 30% της διαθέσιμης παραγωγής. Ο ισχυρότερος σχηματισμός ήταν η 525 Επιλαρχία Βαρέων Κυνηγών Αρμάτων (ΕΒΚΑ) με 37 οχήματα, από τα οποία τέσσερα βρί­ σκονταν για επισκευές.

ΠΟΛΕΜΟΝΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ Στις 26 Ιανουαρίου 1943 αποφασίστηκε ο επανεξοπλισμός της 4ης Ιλης της 41ης Επιλαρχίας Κυνηγών Αρμάτων ως της πρώτης μονάδας των νέων κυνηγών αρμάτων. Η δύναμη της ίλης αποτελείτο από 10 οχήματα κατανεμημένα σε ένα ό­ χημα για τον διοικητή της ίλης, έξι οχή­ ματα σε τρεις ουλαμούς και τρία εφεδρι­ κά οχήματα. Στις 6 και 10 Φεβρουάριου 1943 αποφασίστηκε ο επανεξοπλισμός δύο ακόμα ιλών κυνηγών αρμάτων (4η Ιλη της 42ης Επιλαρχίας Αρμάτων και 4η Ιλη της 61ης Επιλαρχίας Αρμάτων αντίστοι­ χα). Το σχέδιο προέβλεπε την προσκόλ­ ληση των ιλών σε ισάριθμες μεραρχίες πάντσερ (1η, 6η και 7η). Μόλις στις 25 Μαρτίου αποφασίστηκε η συνένωση των τριών ιλών και ο σχηματισμός της 560 ΕΒΚΑ. Αρχικά, κάθε ίλη διατηρούσε μόλις 10 οχήματα, αλλά στη συνέχεια ο εξοπλι­ σμός της επιλαρχίας αναβαθμίστηκε σε 45 οχήματα με 14 οχήματα ανά ίλη και τρία Nashorn για την ίλη διοίκησης. Κάθε επιλαρχία ήταν ένας ολοκληρω­ μένος αυτοδύναμος σχηματισμός που α­

ποτελείτο από τρεις ίλες και μία ίλη διοί­ κησης. Κάθε ίλη αποτελείτο από ουλαμό διοίκησης (με δύο οχήματα Nashorn, τρεις μοτοσικλέτες και ένα ελαφρύ όχη­ μα), τρεις ουλαμούς (με τον καθένα να αποτελείται από τέσσερα Nashorn, δύο ο­ χήματα μεταφοράς πυρομαχικών Sd.Kfz.3 Maultier, μία μοτοσυκλέτα και ένα ελαφρύ όχημα), ουλαμό συντήρησης (με δύο ημιερπυστριοφόρα, δύο-τρία φορτηγά και ένα ελαφρύ όχημα), και ουλαμό μεταφο­ ρών (με μία μοτοσυκλέτα, ένα ελαφρύ ό­ χημα και επτά φορτηγά). Η ίλη διοίκησης αποτελείτο από ουλαμό διοίκησης (με τρία Nashorn, μία μοτοσυκλέτα και ένα ε­ λαφρύ όχημα), ουλαμό διαβιβάσεων, ου­ λαμό μηχανικού, αντιαεροπορικό ουλαμό (με μία μοτοσυκλέτα, ένα ελαφρύ όχημα, τρία ημιερπυστριοφόρα Sd.Kfz.7/1 με ένα τετράδυμο πυροβόλο των 20 mm και τρία φορτηγά), ουλαμό συντήρησης/περισυλ­ λογής, ουλαμό υγειονομικού και ουλαμό μεταφορών. Η 560 ΕΒΚΑ εντάχθηκε στο δυναμικό της Ομάδας Στρατιών «Νότος» κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Zitadelle» για την εξάλειψη του θύλακα του Κούρσκ. Οι δύο πρώτες ίλες (1η και 3η) αναπτύχθη­ καν, τον Απρίλιο του 1943, σε έναν χώρο προετοιμασίας της επίθεσης και συνενώ­ θηκαν με τη 2η Ιλη στα τέλη Μάίου του 1943. Η επιλαρχία δεν είχε άμεση συμμε­ τοχή στην επίθεση, αλλά εντάχθηκε στο Απόσπασμα Στρατιάς Kempf. Την «αιχμή του δόρατος» του Αποσπάσματος Στρα­ τιάς Kempf αποτελούσε το III Σώμα Πά­ ντσερ (ΣΠα) (6η, 7η και 19η Μεραρχία Πά­ ντσερ) με την 560 ΕΒΚΑ να αναλαμβάνει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 3

Ενα όχημα τη ς 88ης ΕΒΚΑ σ το Α να τολικό Μ έτω π ο , το κ α λ ο κα ίρ ι το υ 1944, δ ια σ χ ίζει ένα υδά τινο κώ λυμα. Το π υροβόλο το υ N ashorn μ π ο ρούσ ε να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι κ ά θ ε σ ο β ιετικ ό ά ρμα από μ ε γ ά λ η απ όσ τασ η.

την προστασία της δεξιάς προφυλακής. Η μονάδα παρέμεινε στο Ανατολικό Μέτωπο μέχρι τα τέλη του 1943. Τον Αύγουστο του 1943, η επιλαρχία είχε διασκορπιστεί στις επιμέρους ίλες για την υποστήριξη ισά­ ριθμων μεραρχιών πεζικού και ανέφερε την απώλεια 14 Nashorn, απόδειξη των σκληρών μαχών που ακολούθησαν τη γερ­ μανική αποτυχία στο Κούρσκ. Μέχρι τα τέ­ λη του 1943, η μονάδα ανέφερε την κατα­ στροφή 251 εχθρικών αρμάτων, έχοντας παραμείνει υπό τον έλεγχο του Αποσπάσματος Στρατιάς Kempf (το οποίο είχε με­ τονομαστεί τον Σεπτέμβριο του 1943 σε 8η Στρατιά). Στις αρχές του 1944, η μονά­ δα εντάχθηκε στον έλεγχο του LVII ΣΠα

και αποσύρθηκε από το Ανατολικό Μέτω­ πο για επανεξοπλισμό στα τέλη Απριλίου 1944. Την περίοδο 30 Σεπτεμβρίου 1943 -3 Φεβρουάριου 1944, η επιλαρχία παρέλαβε συνολικά 19 Nashorn για την αναπλήρωση των απωλειών. Η Επιλαρχία Βαρέων Κυνηγών Αρμά­ των «Stalingrad» αποτέλεσε τη δεύτερη μονάδα που εξοπλίστηκε με το Nashorn και, αρχικά, συγκροτήθηκε από τα υπο­ λείμματα των επιλαρχιών κυνηγών αρμά­ των 521, 611 και 670, οι οποίες καταστράφηκαν στο Στάλινγκραντ. Στις 14 Απριλίου 1943 μετονομάστηκε σε 655 ΕΒΚΑ και πα­ ράλληλα ξεκίνησε ο εξοπλισμός της με τον προβλεπόμενο αριθμό των 45 Nashorn.

Ενα π α ρ α λλα γμ έν ο N ashorn σ το ιτα λ ικ ό θ έ α τ ρ ο επ ιχειρ ήσ εω ν, τη ν ά νοιξη το υ 1944. Η π λέον α π ο δ ο τικ ή τα κ τικ ή α ξιοπ οίησ η ς των κυνηγώ ν α ρ μ ά τω ν ή τα ν η σ υ γκ έν τρ ω σ ή το υ ς , η δ ιά θ εσ ή το υ ς σ το π λέον α π ειλ ο ύ μ ενο τμ ή μ α το υ μ ετώ π ο υ και η χρ ήσ η ε υ κ ίν η τη ς ά μυνας μ ε τα χ εία εν α λ λα γή θέσ εω ν.

1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε αντίθεση με την πάγια τακτική του δια­ χωρισμού της επιλαρχίας σε τρεις ίλες (1η, 2η και 3η), η 655 ΕΒΚΑ αποτελείτσ από τις 521, 611 και 670 Ιλες, βάσει των αρχικών μονάδων που τη συγκρότησαν. Η μονάδα αναπτύχθηκε στο Ανατολικό Μέτωπο, στα τέλη Ιουνίου του 1943, με την Ομάδα Στρατιών «Κέντρο» (2η Στρατιά). Δεν συμμετείχε στην επίθεση στο Κούρσκ, αλλά σύντομα διατέθηκε για την αναχαίτι­ ση των σοβιετικών δυνάμεων που αντεπιτέθηκαν σφοδρά και αναγκάστηκε να ακο­ λουθήσει τη γερμανική υποχώρηση. Στις 27 Αυγούστου 1943, η 521 Ιλη υπέβαλε την αναφορά της ύστερα από τις σκληρές αμυ­ ντικές μάχες κατά την περίοδο 11-27 Ιουλί­ ου 1943 στο Ορέλ. «Η ίλη συμμετείχε στις μάχες ανατολικά του Ορέλ με δύναμη τεσ­ σάρων αξιωματικών, 28 υπαξιωματικών, 188 στρατιωτών, 13 Hornisse και τριών α­ ντιαεροπορικών οχημάτων. Η ίλη κατέ­ στρεψε ένα KV-2, 19 KV-1, 30 Τ-34, ένα M3 Lee, ένα Τ-60, πέντε Τ-70 και τέσσερα άλλα οχήματα. Οι απώλειές μας ήταν δύο Hornisse, ένα όχημα ανεφοδιασμού και ένα αντιαεροπορικό όχημα, δύο νεκροί, ένας αγνοούμενος και 28 τραυματίες. Η ίλη ανα­ πτύχθηκε ως αυτόνομος σχηματισμός προσκολλημένη σε ένα σώμα πεζικού. Πο­ λύ συχνά ουλαμοί διετίθεντο για την υπο­ στήριξη μεμονωμένων μονάδων, αλλά η ίλη πρέπει να δρα ως ενιαίος σχηματισμός. Τόσο η επικοινωνία μεταξύ των οχημάτων όσο και ο ανεφοδιασμός τους υπήρξε εξαι­ ρετικά δυσχερής, όταν τα οχήματα ήταν διασκορπισμένα σε μεγάλη περιοχή. Πολύ συχνά το πεζικό ζητούσε την αποστολή των οχημάτων για την επίθεση στην πρώτη γραμμή, αλλά κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο. Σε μια περίπτωση ζητήθηκε η αποστολή οχη­ μάτων που θα έπρεπε να διανύσουν μια πλαγιά μήκους 2 χλμ., η οποία κατέληγε σε ισχυρές εχθρικές θέσεις. Μια τέτοια προ­ ώθηση θα είχε ως αποτέλεσμα την κατα­ στροφή των κυνηγών αρμάτων που δεν διέθεταν την απαιτούμενη θωράκιση και έτσι αρνηθήκαμε να την εκτελέσουμε. Για επιτυχή αποτελέσματα τα οχήματα θα πρέπει να βάλλουν από καλά προετοιμα­ σμένες θέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγ­ μα η δράση ενός ουλαμού στις 13 Ιουλίου, οπότε κατάφερε να καταστρέψει 12 KV-1 και τέσσερα Τ-34, τα οποία προέλαυναν υπό την κάλυψη πυροβολικού και την υπο­ στήριξη αεροσκαφών, χωρίς δικές μας α­ πώλειες. Ο βασικός κανόνας είναι η απο­ φυγή ανάπτυξης των Hornisse στην πρώτη γραμμή, διότι σε περίπτωση διάσπασης τα οχήματα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα λόγω της μικρής ταχύτητας κίνησης με την όπισθεν και του μικρού μεταφερόμενου αριθμού βλημάτων. Μόνο κάτω από εξαιρετικές

συνθήκες και υπό στενά χρονικά όρια εί­ ναι δυνατή η ανάπτυξη των οχημάτων στην πρώτη γραμμή. Κατά τη διάρκεια της ανά­ πτυξης αντιμετωπίσαμε δυσκολίες με την επικοινωνία με άλλα άρματα, διότι αυτά ή­ ταν εφοδιασμένα με συστήματα επικοινω­ νιών UKW που λειτουργούσαν σε διαφορε­ τική συχνότητα από τα Fu.Spr.Ger.f των κυ­ νηγών αρμάτων. Ενα άλλο μειονέκτημα ή­ ταν η έλλειψη ασυρμάτου στα οχήματα με­ ταφοράς πυρομαχικών Maultier, τα οποία θα έπρεπε να ακολουθούν κάθε μας κίνη­ ση. Το πυροβόλο Pak 43/41 των 8,8 cm απο­ δείχθηκε εξαιρετικό στη μάχη και διέθετε επαρκή διατρητική ικανότητα για κάθε ε­ χθρικό άρμα που αντιμετωπίσαμε στο πε­ δίο της μάχης. Σε μια περίπτωση κατα­ στρέψαμε ένα Τ-34 από απόσταση 4.200 m, αλλά η Θολή εναντίον στόχων σε μεγάλη α­ πόσταση δεν συνιστάται, διότι τα σκοπευ­ τικά απορρυθμίζονταν ύστερα από την κί­ νηση των οχημάτων σε μεγάλες αποστά­ σεις και έτσι τα πληρώματα έπρεπε να προβούν στις απαραίτητες διορθώσεις. Το πυροβόλο είναι ιδιαίτερα ακριβές σε από­ σταση ως 2.000 m. Σε απευθείας πλήγματα αρμάτων με το βλήμα Pzgr.39 συνήθως εκ­ δηλωνόταν μια γλώσσα φλόγας ύψους 3 m. Σε μια περίπτωση προσβολής ενός Τ-34 από απόσταση 400 m από το οπίσθιο ημι­ σφαίριο, το συγκρότημα του κινητήρα αποκολλήθηκε σε ύψος 5 m και ο πύργος κατέπεσε σε απόσταση 15 m από το άρμα. Ο καπνός και η σκόνη μετά από κάθε βολή αποτελούσαν ένα πρόβλημα κατά την πα­ ρατήρηση των αποτελεσμάτων της βολής σε μεγάλες αποστάσεις. Ιδιαίτερα σε συν­ θήκες άπνοιας, ο καπνός παρεμπόδιζε τον πυροβολητή για τουλάχιστον 20 δευτερό­ λεπτα, χρόνος που ήταν απαγορευτικός για τη διατήρηση ενός υψηλού ρυθμού βο­ λής. Πρόσθετα, ο καπνός πρόδιδε τη θέση του οχήματος στον αντίπαλο». Κατά την περίοδο Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 1943, η 655 ΕΒΚΑ πολέμησε στα έλη Πριπέτ υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο του LVI ΣΠα. Τον Μάιο του 1944, η επιλαρχία με­ ταφέρθηκε στην 4η Στρατιά Πάντσερ της Ομάδας Στρατιών «Βόρεια Ουκρανία», ό­ που η γερμανική ηγεσία θεωρούσε ότι θα εκδηλωνόταν η εαρινή σοβιετική επίθεση. Οταν εκδηλώθηκε ο σοβιετικός οδοστρω­ τήρας εναντίον του κεντρικού τμήματος του Ανατολικού Μετώπου, η επιλαρχία α­ ποσύρθηκε σταδιακά στο Λούμπλιν της Πολωνίας. Στις 19 Αυγούστου 1944 αποφασίστηκε η απόσυρση της επιλαρχίας και έ­ τσι οι 1η και 2η Ιλες παρέδωσαν τα εναπομείναντα 24 Nashorn στην 3η Ιλη που συνέ­ χισε να πολεμά στο διαρκώς συρρικνούμενο Ανατολικό Μέτωπο. Η 3η Ιλη παρέμεινε υπό τον έλεγχο της 4ης Στρατιάς Πάντσερ,

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ NASHORN 5

Π ΛΗ ΡΩ Μ Α ΜΗΚΟΣ (m)

8,44 (7,26 χωρίς το πυροβόλο)

ΠΛΑΤΟΣ (m)

2,95 (3,176 με ερπύστριες ostketten)

ΥΨΟΣ (m) ΒΑΡΟΣ ΜΑΧΗΣ (kg)

2,94 24.000

ΘΩΡΑΚΙΣΗ Εμπρόσθιο τμήμα σκάφους

30 mm με κλίση 12 μοιρών

Πλευρικό τμήμα σκάφους

20 mm 20 mm με κλίση 21 μοιρών

Οπίσθιο τμήμα σκάφους Ανω τμήμα σκάφους Κάτω τμήμα σκάφους Ασπίδιο πυροβόλου

10 mm 15 mm 10 mm με κλίση 30 μοιρών. Μετά τον Μάιο του 1943 αυξήθηκε στα 15 mm με κλίση 30 μοιρών

Εμπρόσθιο τμήμα υπερκατασκευής

10 mm

Πλευρικό τμήμα υπερκατασκευής

10 mm με κλίση 15 μοιρών

Οπίσθιο τμήμα υπερκατασκευής ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ

Maybach HL120TRM βενζίνης 265 hp στις 2.600 rpm

10 mm

ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΥΣΙΜΟΥ (It) ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΟΔΟ (km)

600

ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km) ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h) ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km/h)

130

ΕΔΑΦΙΚΗ ΠΙΕΣΗ (kg/m*)

0,85

ΤΑΦΡΟΣ (m)

2,3 1

ΥΔΑΤΙΝΟ ΚΩΛΥΜΑ (m)

260 40 24

ΚΑΘΕΤΟ ΕΜΠΟΔΙΟ (m)

0,6

ΑΚΤΙΝΑ ΣΤΡΟΦΗΣ (m)

5,92

ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (m) ΟΠΛΙΣΜΟΣ

0,4 1x8,8 cm PaK 43/1 (L/71) με 40 βλήματα + 1x7,92 mm MG34 (600 φυσίγγια)

ΟΡΙΑ ΑΝΥΨΩΣΗΣ

+20 μοίρες ως -5 μοίρες

Ε ξα ιτία ς τη ς λ ε π τή ς θω ρ ά κισ η ς , το N ashorn δ εν μ π ο ρ ο ύ σ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ εί ως ένα κλα σ ικό π υροβόλο εφ ό δ ο υ , όπως το ευ ρ έω ς δ ια δ εδ ο μ έν ο S tuG III. Ο τα ν έβ α λ λ ε , όμω ς, από θ έ σ ε ις απ όκρ υψ ης, μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι το ν α ντίπ αλο από μ ε γ ά λ η απ όσταση. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία , ένα όχημ α α νά μεσ α σε δύο ξύ λ ιν ες ο ικ ίες σ το Α να τολικό Μ έτω π ο . Ο π υ ρ ο β ο λ η τή ς, α ρ ισ τερ ά , π ρ α γ μ α το π ο ιεί τις τε λ ικ έ ς ρ υ θ μ ίσ ε ις , ενώ ο α ρ χη γό ς π α ρ α τη ρ εί το ν αντίπ α λο κα ι δίνει τις ο δ η γ ίες .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 5

To N ashorn μ ε τ έ φ ε ρ ε έω ς 40 β λ ή μ α τα . Η π λειοψ ηφ ία το υ ς α π ο θ η κ ευ ό τα ν σ το δ ά π εδ ο το υ ο χ ή μ α το ς . Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία β λ έπ ο υ μ ε το πλήρω μα εν ό ς ο χ ή μ α το ς κ α τά τη διαδικασ ία φ όρ τω σ ης βλημάτω ν. Σ ε πρώ το πλάνο δ ια κ ρ ίν ο ντα ι τα σ κ ο π ευ τικά σ υ σ τή μ α τα το υ π υ ρ ο β ο λη τή . Τα δ ια τρ η τικ ό β λ ή μ α τα & ω ράκισης μ ε τα φ έ ρ ο ν τα ν σ ε ειδ ικ ο ύ ς μ ετα λ λ ικ ο ύ ς κυ λινδ ρ ικο ύ ς π ε ρ ιέ κ τε ς κα ι τα εκ ρ η κ τικ ά β λ ή μ α τα σε ξύλινα κιβώ τια . Το βά ρ ος εν ό ς ο λ οκληρ ω μ ένο υ π υρομ α χικού δ ια τρ η τικ ο ύ 9ω ρ ά κ ισ η ς και εκ ρ η κ τικ ο ύ έ φ θ α ν ε τα 23,35 kg κ α ι 19,30 kg α ντίσ το ιχ α .

πολεμώντας στο προγεφύρωμα του Σάντομιερτς μέχρι τα τέλη του 1944. Στις 25 Νοεμβρίου 1944, η ίλη μετονομάστηκε σε 669 Ιλη Βαρέων Κυνηγών Αρμάτων (ΙΒΚΑ). Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής επίθεσης τον Ιανουάριο του 1945, η ίλη πολέμησε με τη 17η Μεραρχία Πάντσερ (ΜΠα) και σχε­ δόν καταστράφηκε στις σκληρές μάχες. Στις 10 Φεβρουάριου 1945, η ίλη παρέλαβε 13 οχήματα και συνέχισε να πολεμά με τη 17η Μ Πα μέχρι την παράδοσή της με το τέ­ λος του πολέμου στους Σοβιετικούς, βό­ ρεια της Πράγας. Στα τέλη Απριλίου 1943, η 525 Επιλαρ-

k

1 6 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χία Κυνηγών Αρμάτων, η οποία δρούσε στο Ανατολικό Μέτωπο, διατάχθηκε να α­ ποσυρθεί και να ξεκινήσει η διαδικασία επανεξοπλισμού με Nashorn. Η μονάδα απο­ σύρθηκε στη Γαλλία για ανάπαυση και εκ­ παίδευση με τον νέο τύπο. Το χρονοδιά­ γραμμα προέβλεπε ότι θα ήταν επιχειρη­ σιακή μέχρι τις 15 Ιουνίου 1943, αλλά στην πράξη η διάθεση του προβλεπόμενου α­ ριθμού των 45 οχημάτων ολοκληρώθηκε την περίοδο 22 Μάίου - 10 Ιουλίου 1943. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου, η μονάδα μετα­ φέρθηκε στη βόρεια Ιταλία όπου κατά δια­ στήματα και μέχρι το τέλος του 1943 τέθη­

κε υπό τον επιχειρησιακό έλεγχο της 90ής Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ, της 371 Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ) και της Ταξιαρ­ χίας Πυροβόλων Εφόδου RF-SS των SS Στις 3 Ιανουαρίου 1944, η 3η Ιλη της 525 ΕΒΚΑ μεταφέρθηκε στην περιοχή του Κασίνο όπου και τέθηκε υπό τον έλεγχο της 29ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ. Οι ίλες Stab, 1η και 2η μεταφέρθηκαν στην περιοχή του Αντζιο όπου είχε εκδηλωθεί η συμμαχική απόβαση από τις 22 Ιανουαρίου 1944 και τέθηκαν υπό τον έλεγχο της 3ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ. Η 525 ΕΒΚΑ με πλήρη δυναμικότητα έδρασε στην περιοχή του Νετούνο όπου τουλάχι­ στον τέσσερα οχήματα καταστράφηκαν από πυρά πυροβολικού. Στις 14 Μάίου, η μονάδα επέστρεψε στην περιοχή του Κασίνο και μέχρι τα τέλη Ιουνίου είχε απο­ συρθεί στην περιοχή του Ρατικοφάνι. Μέ­ χρι τότε, η επιλαρχία είχε λάβει μόνο πέ­ ντε Nashorn για την αναπλήρωση των απω­ λειών της. Κατά τη διάρκεια των μαχών στην Ιταλία, η μονάδα επέδειξε σημαντικό μαχητικό πνεύμα και ανέφερε ορισμένες επιτυχίες, όπως η καταστροφή ενός Sherman από απόσταση 2.800 m. Την 1η Αυγούστου 1944, η 525 ΕΒΚΑ υπό τον έλεγχο της 162 ΜΠ, ανέφερε την ύπαρξη μόλις 16 οχημάτων, από τα οποία τα τρία ήταν σε επισκευή. Στις αρχές Σε­ πτεμβρίου, η 1./525 διατάχθηκε να επι­ στρέφει για επανεξοπλισμό με Jagdpanther, ενώ η υπόλοιπη μονάδα παρέμεινε στην Ιταλία και πολέμησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Παραδόξως, η 525 ΕΒΚΑ ενισχύθηκε με 20 οχήματα στα τέ­ λη Σεπτεμβρίου 1944 και με πρόσθετα 20 οχήματα κατά την περίοδο 29 Οκτωβρίου - 14 Νοεμβρίου 1944. Τον Απρίλιο του 1945, η 2,/525 ΕΒΚΑ προσκολλήθηκε στην 26η ΜΠα και η 3./525 ΕΒΚΑ στην 29η Με­ ραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ. Την 1η Απριλίου, οι δύο ίλες ανέφεραν την ύ­ παρξη 34 διαθέσιμων οχημάτων, από τα οποία τα 32 ήταν επιχειρησιακά. Οι δύο ί­ λες παραδόθηκαν στις αμερικανικές δυ­ νάμεις στο τέλος του πολέμου. Η 93 ΕΒΚΑ υπήρξε η τέταρτη μονάδα που εξοπλίστηκε με Nashorn. Η απόφαση για τον εξοπλισμό της μονάδας ελήφθη στις 16 Ιουνίου 1943 και η εκπαίδευση πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία. Τα οχήμα­ τα παραδόθηκαν κατά την περίοδο 29 Ιου­ λίου -10 Σεπτεμβρίου 1943. Αρχικά, η επιλαρχία επρόκειτο να αναπτυχθεί στην Ιτα­ λία, αλλά τελικά εντάχθηκε στο δυναμικό της αναγεννημένης 6ης Στρατιάς στην Ομάδα Στρατιών «Νότος», στο Ανατολικό Μέτωπο. Μέχρι τα τέλη του έτους, το μέ­ τωπο είχε σταθεροποιηθεί και την άνοιξη του 1944 η επιλαρχία πολέμησε στην πε-

Λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς των σ κοπ ευτικώ ν σ υ σ τη μ ά τω ν σ ε ένα Nashorn. Ο π υ ρ ο β ο λη τή ς π ροβ αίνει σ τις α π α ρ α ίτη τες δ ιο ρ θ ώ σ εις για το ν υπ ολογισμό τη ς α π όσ τασ ης το υ σ τόχου σ το σ ύσ τημ α Zieleinrichtun g 37.

ριοχή του ποταμού Μπούγκ. Το καλοκαίρι του 1944 ξεκίνησε αρχικά ήρεμα, αλλά στις 20 Αυγούστου σι Σοβιετικοί εξαπέλυσαν νέα επίθεση εναντίον της Ομάδας Στρα­ τιών «Νότια Ουκρανία». Στις σκληρές μά­ χες που ακολούθησαν, η 93 ΕΒΚΑ αποσύρ­ θηκε στην περιοχή του ποταμού Προύθου, όπου το μεγαλύτερο τμήμα της καταστράφηκε μαζί με την 6η Στρατιά. Τον Νοέμβριο του 1944, η 93 ΕΒΚΑ επανεξοπλιζόταν στην περιοχή του Πότσνταμ και μία ίλη (πι­ θανότατα η 2,/93) επανεξοπλίστηκε με 12 οχήματα και διατέθηκε για επιχειρήσεις στη Δύση. Για την κατάληξη των υπόλοι­ πων μονάδων της 93ης ΕΒΚΑ δεν υπάρ­ χουν περισσότερες πληροφορίες. Τον Νοέμβριο του 1944, η άφιξη της γαλλικής 1ης Στρατιάς στις όχθες του Ρή­ νου (βόρεια από τα σύνορα με την Ελβε­ τία) σήμανε συναγερμό για τη γερμανική ηγεσία και έτσι κάθε διαθέσιμη μονάδα στάλθηκε στην Ομάδα Στρατιών «Obberhein» (Ανω Ρήνου). Η 2η Ιλη της 93ης ΕΒΚΑ (2./93) σε συνεργασία με την 1η Ιλη της 525 ΕΒΚΑ (1./525), την 7η Ιλη του 2ου Συντάγματος Αρμάτων και μίας επιλαρχίας κυνηγών αρμάτων θα χρησιμο­ ποιούντο για την ανασύσταση της 103 Τα­ ξιαρχίας Πάντσερ (ΤΑΞΠα). Στις 29 Νοεμ­ βρίου, η 1./525 έλαβε 10 Nashorn και την 1η Δεκεμβρίου ακολούθησε η 2./93 που έλα­ βε 12 Nashorn. Στις αρχές Δεκεμβρίου, οι δύο ίλες με Nashorn, υπό τον έλεγχο του Stab ll/Pz.Rgt.2 (Απόσπασμα Μάχης Hannibal von Luttichau), διέσχισαν τον Ρήνο και εντάχθηκαν στην 106 ΤΑΞΠα. Οι δύο μονάδες πολέμησαν στην περιοχή του θύ­

λακα του Κολμάρ (γερμανικό προγεφύρω­ μα στις δυτικές όχθες του Ρήνου μήκους 65 km και πλάτους περίπου 50 km), στη νό­ τια Αλσατία, όπου και υπέστησαν απώλει­ ες μέχρι τα μέσα Φεβρουάριου του 1945. Η 1./525 διέθεσε τα εναπομείναντα Nashorn στη 2./93 που είχε πλέον μετονο­ μαστεί σε 93η Ιλη Βαρέων Κυνηγών Αρμά­ των. Η 93η ΙΒΚΑ με 10 οχήματα μεταφέρ­ θηκε, στα τέλη Φεβρουάριου του 1945, στην περιοχή της Κολωνίας. Η 1./525 επα­ νεξοπλίστηκε με Jagdpanther και προσκολλήθηκε στην 654 ΕΒΚΑ αποτελώντας την τέταρτη ίλη. Στις 6 Μαρτίου 1945, ένα Nashorn της 93ης ΙΒΚΑ (κατά πάσα πιθανό­ τητα) κατέστρεψε ένα νεότευκτο Μ-26 (Τ26Ε3) Pershing (της Ιλης Η του 33ου Τε­ θωρακισμένου Συντάγματος της 3ης Τε­ θωρακισμένης Μεραρχίας) στην πόλη Νίελ από απόσταση μικρότερη των 270 m. Στα μέσα Απριλίου 1945, η μονάδα παρα­ δόθηκε στις αμερικανικές δυνάμεις στον τεράστιο θύλακα του Ρούρ. Την περίοδο 30 Σεπτεμβρίου -18 Νοεμ­ βρίου 1943, η 519 ΕΒΚΑ παρέλαβε τα 45 ο­ χήματα και στάλθηκε στην Ομάδα Στρα­ τιών «Κέντρο» στο Ανατολικό Μέτωπο. Την περίοδο Δεκεμβρίου 1943 - Ιανουαρίου 1944 πολέμησε σε συνεργασία με το 21ο Σύνταγμα Αρμάτων της 20ης ΜΠα στην πε­ ριοχή του Βιτέμπσκ. Από τις αναφορές της επιλαρχίας για τη δράση της περιόδου 19 Δεκεμβρίου 1943 - 24 Φεβρουάριου 1944 προκύπτει η καταστροφή 290 αρμάτων με απώλειες μόνο έξι Nashorn, από τα οποία τα τέσσερα θα μπορούσαν να επισκευα­ στούν, αν δεν παρουσιάζονταν ελλείψεις

ΚΙ«?! Ε·^· Ιανουάριος

0

0

12

Φεβρουάριος

14

25

3

Μάρτιος

0

1

Απρίλιος

30 41

20

Μάιος

35

24

Ιούνιος

35

6

Ιούλιος Αύγουστος

44

3 31

Σεπτέμβριος

27

Οκτώβριος

42

Νοέμβριος

24

Δ εκέμβριος Σύνολο

37

5 0

345

133

16

12 7

16

Σημείωση: Τα 494 οχήματα παραγωγής είχαν του ς σειριακούς αριθμούς 310001-310494.

σε οχήματα περισυλλογής. Οι αναφορές της επιλαρχίας περιγράφουν σε αδρές γραμμές τη μη χρησιμοποίηση των κυνη­ γών αρμάτων με τον βέλτιστο τρόπο. Συ­ χνές ήταν οι απαιτήσεις για αξιοποίηση των οχημάτων στα πρότυπα των αρμάτων μάχης ή StuG III. Σύμφωνα με την επιλαρχία, τα Nashorn θα έπρεπε να αποσύρονται μετά την εκπλήρωση της αποστολής τους στα μετόπισθεν, αποτελώντας την κινητή αντιαρματική άμυνα της ανώτερης διοίκη­ σης, και όχι να τοποθετούνται σε στατικές θέσεις άμυνας που ήταν ευάλωτες σε πυ­ ρά πυροβολικού και όλμων αλλά και σε ξαφνικές επιθέσεις.

Ενας π υ ρ ο β ο λη τή ς N ashorn σ ε δράση κ α τά τη δ ιά ρ κ εια μ ια ς εμ π λο κή ς, το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1944. Σ το σ τιγ μ ιό τυ π ο α π οκαλύπ τονται λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς από το ν εξο π λ ισ μ ό το υ . Δ ε ξ ιά το υ δ ια κ ρ ίν ετα ι το σ κ ο π ευ τικό S fl.Z .F .Ia .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 7

Κ οντινή όψη το υ δ ια μ ερ ίσ μ α το ς το υ οδ η γ ο ύ κ α τά τη δ ιά ρ κ εια ανάπ αυλας σ το Α να τολικό Μ έτω π ο . Ε ξα ιτία ς τη ς ε γ γ ύ τ η τ α ς το υ κ ινη τή ρ α μ ε τη θ έ σ η το υ ο δ η γ ο ύ , συχνά η ε σ ω τερ ικ ή θ ερ μ ο κ ρ α σ ία α ν ερ χ ό τα ν σ το υ ς 48 β α θ μ ο ύ ς Κ ελσ ίο υ. Η εμ π ρ ό σ θ ια θω ρ ά κισ η το υ σ κάφ ο υς έ φ θ α ν ε σ ε πάχος τα 30 mm.

Μέχρι το καλοκαίρι του 1944 ακολού­ θησε μια σχετική περίοδος ηρεμίας. Τις παραμονές της μεγάλης σοβιετικής επί­ θεσης, τον Ιούνιο του 1944, η 519 ΕΒΚΑ διέθετε 39 επιχειρησιακά Nashorn και ή­ ταν ενταγμένη στην 3η Στρατιά Πάντσερ. Μέχρι τις 30 Ιουνίου, η επιλαρχία διεκδίκησε την καταστροφή 112 σοβιετικών αρ­ μάτων, αλλά στις 4 Ιουλίου είχαν απομείνει μόνο 15 οχήματα. Η επιλαρχία πολέμη­ σε κατά τη διάρκεια των σκληρών αμυντι­

κών αγώνων για τη συγκράτηση των σο­ βιετικών δυνάμεων. Στις 15 Ιουλίου ανα­ φέρθηκε ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα επι­ χειρησιακά Nashorn και στις αρχές Αυγούστου αποφασίστηκε η μεταφορά της στο Μίελαου για επανεξοπλισμό με Jagdpanther. Οσα οχήματα παρέμειναν στο Ανατολι­ κό Μέτωπο από την 519 ΕΒΚΑ διατέθηκαν για τον εξοπλισμό μίας ίλης της 664 Επιλαρχίας Κυνηγών Αρμάτων. Η επιλαρχία αρχικά διέθετε τρεις ίλες με ρυμουλκούμενα αντιαρματικά πυροβόλα Pak 43 των 8,8 cm, αλλά στις σκληρές μάχες του καλο­ καιριού του 1944 καταστράφηκαν. Επανασυγκροτήθηκε με συνδυασμό ρυμουλκούμενων πυροβόλων και οχημάτων Nashorn. Μια αναφορά της 1ης Σεπτεμβρίου 1944 α­ ναφέρει την ύπαρξη 11 διαθέσιμων οχημά­ των, ενώ την 1η Ιανουαρίου 1945 υπήρχαν ακόμα εννέα διαθέσιμα Nashorn. Η επιλαρχία παρέμεινε με την 3η Στρατιά Πάντσερ, πολεμώντας στην περιοχή του ποταμού Οντερ μέχρι την κατάληψη του Βερολίνου. Η 88η ΕΒΚΑ παρέλαβε τον προβλεπόμενο αριθμό Nashorn την περίοδο 9 Δεκεμ­ βρίου 1943 - 14 Ιανουαρίου 1944 και αμέ­ σως μετά στάλθηκε να πολεμήσει στο Ανα­ τολικό Μέτωπο, αρχικά με την 4η Στρατιά Πάντσερ και στη συνέχεια με την 1η Στρα­ τιά Πάντσερ της Ομάδας Στρατιών «Βό­ ρεια Ουκρανία». Πολέμησε στην περιοχή του Κάμενετς-Ποντόλσκ και την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 1944 υποστήριξε τις 6η και 17η ΜΠα. Τον Μάιο του 1944 υπήρξε η πρώτη μονάδα που κατάφερε να εξουδε­ τερώσει ένα νεότευκτο IS-2 με πυροβόλο

Ο Α λ μ π ερ τ Ε ρ νσ τ υπ ήρξε ο κ ο ρ υ φ α ίο ς άσσος τη ς 519 ΕΒΚΑ.

Το πλήρω μα εν ό ς πρώ ιμου N ashorn π αραγω γής σε κάποιο δ ιά λ ειμ μ α . Είναι ένα όχημα δ ιοίκησ η ς, δ ιό τι φ έ ρ ε ι τη ν κ ερ α ία για το π ρ ό σ θ ετο σ ύ σ τη μ α επ ικοινω νίας Fu8 σ το οπ ίσ θιο δ εξιό τμ ή μ α τη ς υ π ερ κ α τα σ κ ευ ή ς . Ο λα τα N ashorn έ φ ε ρ α ν το σ ύ σ τη μ α επικοινω νίας F u.S pr.G er.f κ α θ ώ ς κα ι σ ύ σ τη μ α ενδοεπ ικοινω νία ς για το πλήρω μα. Από το όχημα έχ ει α φ α ιρ ε θ ε ί η α ρ ισ τερ ή ερ π ύ σ τρ ια , π ιθ α ν ό τα τα για τη δ ιεν έρ γ εια κάπ οιας επ ισ κ ευ ή ς ή σ υντήρ ησ ης.

1 8 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

των 122 mm. Κατά τη διάρκεια της σοβιετι­ κής επίθεσης, τον Ιανουάριο του 1945, η μονάδα βρισκόταν στο Πράισβιτς της Σιλεσίας, όπου υποστήριξε το 21ο Σύνταγμα Αρμάτων. Στις αρχές του 1945, η 88η ΕΒΚΑ αξιολόγησε κάποιον τύπο υπέρυθρου σκο­ πευτικού στο Κατοβίτσε. Στις 15 Μαρτίου 1945, η μονάδα διέθετε 34 Nashorn, από τα οποία τα 21 ήταν επιχειρησιακά. Ακολου­ θώντας τις γερμανικές δυνάμεις που υπο­ χωρούσαν, η επιλαρχία παραδόθηκε στο τέλος του πολέμου στους Σοβιετικούς, σε μια περιοχή νοτιοανατολικά της Πράγας. Μικρός αριθμός Nashorn φέρεται να διατέθηκε και στην 37η Επιλαρχία Κυνη­ γών Αρμάτων της 1ης ΜΠα. Η προέλευση των οχημάτων παραμένει αδιευκρίνιστη, αλλά τα Nashorn εμφανίζονταν στους επι­ χειρησιακούς πίνακες της μεραρχίας κατά την περίοδο Δεκεμβρίου 1944 - Απριλίου 1945. Τον Ιανουάριο του 1945, η 424 Επιλαρχία Κυνηγών Αρμάτων καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά κατά τις μάχες στην περιοχή του Κίελτσε. Μετά από μερικές η­ μέρες ξεκίνησε η ανασυγκρότηση της μο­ νάδας στον Γκρούνμπεργκ της Σιλεσίας, ό­ που τα πληρώματα συνέλεξαν μια παν­ σπερμία διαθέσιμων τύπων, ανάμεσά τους και δύο Nashorn. Τα οχήματα πολέμησαν στην περιοχή του ποταμού Οντερ, ενώ στις αρχές Φεβρουάριου 1945 η μονάδα ε­ πέστρεψε στο Πάντεμπορν για επανεξοπλισμό. Τις τελευταίες ημέρες του πολέ­ μου στο κέντρο δοκιμών του Κούμερσντορφ συγκροτήθηκε μία ίλη αρμάτων (Panzerkompanie Kummersdorf) από τον δια­ θέσιμο αριθμό οχημάτων. Ενα Nashorn δια­ τέθηκε στον 2ο Ουλαμό και πολέμησε με το Απόσπασμα Μάχης Kampfgruppe Moews.

Ο ΑΣΣΟΣ ΤΠΝ NASHORN Ο ανθυπολοχαγός Αλμπερτ Ερνστ υ­ πήρξε ένας από τους κορυφαίους άσσους των Nashorn. Στις μάχες γύρω από το Βιτέμπσκ με την 519 ΕΒΚΑ κέρδισε την προσω­ νυμία «Ο Τίγρης του Βιτέμπσκ» για τις επι­ τυχίες του. Νωρίς το πρωινό της 19ης Δε­ κεμβρίου 1943, ο Αλμπερτ Ερνστ, ως αρχη­ γός του 1ου Ουλαμού της 1ης Ιλης της 519 ΕΒΚΑ, επρόκειτο να λάβει το βάπτισμα του πυρός με τον κυνηγό αρμάτων σε μια σκληρή μάχη στην περιοχή του Σουράς. Επικεφαλής τριών οχημάτων ανέλαβε την κάλυψη της 14ης ΜΠ που επρόκειτο να δεχθεί τον όγκο της σοβιετικής επίθεσης. Τα τρία Nashorn έλαβαν θέσεις πίσω από την πρώτη γραμμή άμυνας και αναπτύχθη­ καν παράλληλα σε απόσταση 100 m το ένα από το άλλο. Οι γερμανικές θέσεις βάλλο­ νταν από ακατάπαυστα πυρά πυροβολικού και μεγάλα κομμάτια παγωμένης γης έπε-

.V

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΤΡΗΣΗΣ ΒΛΗΜΑΤΩΝ Pak 43/1 8,8 Pzgr.39 Απόσταση

Η κ εκ λ ιμ έν η θω ρ ά κισ η το υ Τ-34 δ εν είχ ε καμ ία ελπ ίδα α π έν α ν τι στο φ ο β ερ ό π υροβόλο των 8,8 cm το υ N ashorn. Το εμ π ρ ό σ θ ιο τμ ή μ α το υ σ κάφ ο υς το υ Τ-34 δ ιέ θ ε τ ε τη ν πιο ισχυρή θ ω ρ ά κισ η , μ ε πάχος 45 m m υπό κλίση 60 μοιρώ ν, κ ά τι που ισ ο δ υ να μ ο ύ σ ε μ ε κ ά θ ε τα το π ο θ ε τη μ έ ν η πλάκα θ ω ρ ά κ ισ η ς πάχους 122 mm . Το π υροβόλο τω ν 8,8 cm μ π ο ρούσ ε να δ ια τρ ή σ ει 159 m m κ ά θ ε τα το π ο θ ε τη μ έ ν η ς θ ω ρ ά κισ η ς σ ε α π όσταση 2.000 m μ ε το βλήμα Pzgr.39. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία , δύο μ έλ η εν ό ς N ashorn φ ω το γ ρ α φ ίζο ν τα ι δίπλα από ένα θ ύ μ α το υ ς , ύ σ τερ α από τη ν τ ε λ ε τ ή απονομής παρασήμων. Ο α ξιω μ α τικ ό ς α ρ ισ τερ ά φ έ ρ ε ι το ν Σ τα υ ρ ό τω ν Ιπποτών και ο π υ ρ ο β ο λη τή ς το ν Σ ιδ η ρ ο ύ ν Σ τα υ ρ ό Α ’ Τάξης.

φταν πάνω στα οχήματα. Ξαφνικά, τα πυρά πυροβολικού σίγησαν και ο βετεράνος Ερνστ αντιλήφθηκε αμέσως ότι η σοβιετι­ κή επίθεση θα ξεκινούσε. Παρατηρώντας με τις διόπτρες, εντόπισε το σοβιετικό πε­ ζικό που ξεχυνόταν από το Σουράς με την υποστήριξη KV-1 και Τ-34. Το πλήρωμα του Nashorn ετοιμάστηκε για την επίθεση, αλ­ λά ανέμενε την εντολή από τον ανθυπολοχαγό. 0 Ερνστ είχε απορροφηθεί σχεδόν ο­ λοκληρωτικά από την παρακολούθηση της σοβιετικής προέλασης. Τα σοβιετικά άρμα­ τα καλύφθηκαν προσωρινά σε ένα δάσος, ενώ τα πληρώματα των Nashorn άκουγαν ευκρινώς τους θορύβους από την κίνηση των αρμάτων. Οι θέσεις των Nashorn άρχι­ σαν να δέχονται σποραδικά πυρά όλμων, ενώ γύρω τους άρχισαν να πέφτουν τα πρώτα διατρητικά βλήματα θωράκισης. Ο Ερνστ παρατήρησε τη σοβιετική μάζα τε­ θωρακισμένων καθώς εγκατέλειπε την προστασία του δάσους. Το όχημά του είχε την ονομασία «Falke», ενώ δίπλα του είχαν αναπτυχθεί τα «Bussard» και «Adler». Από απόσταση 1.800 m ο Ερνστ έδωσε την ε­ ντολή για βολή και ολόκληρο το όχημα αναταράχθηκε από την οπισθοδρόμηση του πυροβόλου των 8,8 cm. Φλόγες τύλιξαν το Τ-34 και ελάχιστα δευτερόλεπτα αργότερα ακολούθησαν οι βολές από το «Bussard» και «Adler». Οι οδηγίες έρχονταν αδιάκο­ πα: «Απόσταση 1.600 m. Πυρ!». Οι τρεις κυ­

Κλίση 0 μοίρες

cm

Pzgr.40

Κλίση 30 μοίρες

Κλίση 0 μοίρες

Κλίση 30 μοίρες

500 m

207 mm

182 mm

274 mm

1.000 m 1.500 m

190 mm

167 mm

241 mm

192 mm

174 mm

153 mm

211 mm

162 mm

2.000 m

159 mm

139 mm

184 mm

136 mm

νηγοί αρμάτων έβαλλαν ασταμάτητα και ο­ λοένα και περισσότερα άρματα τυλίγονταν στις φλόγες, ενώ τα εναπομείναντα προ­ σπαθούσαν να ελιχθούν και να απαντή­ σουν στα πυρά. Ο Ερνστ ήταν απόλυτα αφοσιωμένος στα καθήκοντά του ώστε κα­ νένα σοβιετικό άρμα να μη φθάσει στη γερμανική γραμμή άμυνας. Καθώς έπεφτε το σκοτάδι, τα σοβιετικά άρματα και το πε­ ζικό αποσύρθηκαν στις γραμμές τους. Στο πεδίο της μάχης είχαν απομείνει αρκετά φλεγόμενα άρματα, απόδειξη της ευστο­ χίας των Nashorn. Τα πληρώματά τους ανα­ παύθηκαν και απόλαυσαν παγωμένες μερί­ δες και τσάι που είχε ζεσταθεί στις θυρί­ δες του κινητήρα. Μετά τα μεσάνυκτα ακούστηκαν ανη­ συχητικοί θόρυβοι που υποδήλωναν ότι μια ακόμα σοβιετική επίθεση επρόκειτο να εκδηλωθεί σύντομα. Δευτερόλεπτα αργό­ τερα, ο αέρας γέμισε από θορύβους εξα­ γωγών και ερπυστριών. Ο Ερνστ έδωσε ο­ δηγίες στα πληρώματα των Nashorn, τα ο­ ποία πλέον είχαν λάβει νέες θέσεις, και ε­ τοιμάστηκε για τη νέα αναμέτρηση. Το σο­

226 mm

βιετικό πεζικό επιτέθηκε, ενώ τα άρματα που ακολουθούσαν άρχισαν να βάλλουν με τα πυροβόλα τους. Τα τρία Nashorn έβα­ λαν ταυτόχρονα και ισάριθμα Τ-34 ακινητοποιήθηκαν με ένα κτύπημα. Τα άρματα άρχισαν την επίθεσή τους και ένα Τ-34, εκ­ μεταλλευόμενο μια εδαφική έξαρση, κατευθύνθηκε εναντίον τους. Το Τ-34 απέ­ φυγε μία βολή που πέρασε μόλις πάνω από τον πύργο του. Μια λάμψη από το πυροβό­ λο των 76,2 mm και δευτερόλεπτα αργότε­ ρα το «Adler» δέχθηκε ένα απευθείας πλήγμα. Ο Ερνστ άκουσε τη φωνή του λοχία Φρέσονκε, αρχηγού του «Adler», να χά­ νεται στα ακουστικά του και είδε το πλή­ ρωμα του οχήματος να κείτεται στο έδα­ φος. Αυτήν τη φορά, όμως, η βολή από το «Falke» βρήκε τον στόχο της και ο πύργος του Τ-34 αποκολλήθηκε από το σκάφος και τινάχθηκε σε μια απόσταση 10 m. Το «Bussard» εξουδετέρωσε ένα ακόμα άρμα και η σοβιετική επίθεση κατέρρευσε. Στις δύο επιθέσεις είχαν απολέσει συνολικά 14 άρματα, από τα οποία τα οκτώ είχαν εξου­ δετερωθεί από το πλήρωμα του Αλμπερτ

Ενα N ashorn τη ς 519 ΕΒΚΑ σ τη ν π εριοχή το υ Σ μ ο λέν σ κ, σ το κ εν τρ ικ ό τμ ή μ α το υ Α να τολικού Μ ετώ π ο υ , μ ε τη ν Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Κ έν τρ ο », σ τις α ρ χ ές το υ 1944. Το ό χημ α οι^ εφ ο δ ιά ζετα ι από ένα π α ρ α κείμ εν ο φ ο ρ τη γ ό O p el M aultier. Σ το εμ π ρ ό σ θ ιο τμ ή μ α το υ σ κάφ ο υς φ έ ρ ε ι κο ρ μ ο ύ ς ξύ λ ο υ για π ρ ό σ θ ετη π ροστασία ή για υπ ο β ο ή θη σ η σ τη ν κίνηση σ ε λασπώδη εδ ά φ η .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 9

Eva N ashorn μ ε τη ν κάννη ανυψ ω μένη σ το μ έ γ ισ το ό ρ ιο τω ν + 2 0 μοιρών. Λ ειτο υ ρ γ ώ ν τα ς σ ε ρ ό λο κλασικής υ π ο σ τή ρ ιξη ς π υ ροβ ολικού, το N ashorn μ π ο ρούσ ε να εξα π ο λύ σ ει εκ ρ η κ τικ ό βλήμα β ά ρ ους 9,4 kg σ ε μ έ γ ισ τη α π όσταση 17.500 m (15.150 m σύμφω να μ ε ά λλη εκδ ο χή ). Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο όχημα φ έ ρ ε ι και ένα π ολυβόλο M G 34 σ τη ν υ π ερ κ α τα σ κ ευ ή .

Ερνστ. Ο ουλαμός των Nashorn αποσύρθη­ κε στα μετόπισθεν για επανεξοπλισμό και ανάπαυση, μεταφέροντας τους τραυμα­ τίες αλλά και τους νεκρούς. Ανάμεσά τους και τον λοχία Φρέσονκε. Η καθημερινότητα των πληρωμάτων περιελάμβανε συνεχή επαγρύπνηση και ε­ πιφυλακή για τις σοβιετικές αντεπιθέσεις, υποστηρίζοντας το σκληρά δοκιμαζόμενο πεζικό. Σε μια από αυτές, το «Falke» εξου­ δετερώθηκε από πυρά πυροβολικού και ο Ερνστ έλαβε τον αντικαταστάτη του με την ονομασία «Büffel». Την ημέρα της Πα­ ραμονής των Χριστουγέννων, ο Ερνστ είχε ένα προαίσθημα για την επικείμενη μάχη και διέταξε το πλήρωμά του να ετοιμάσει το Nashorn. Λίγο αργότερα ήλθε η διαταγή

να ξεκινήσουν αμέσως, διότι μια ισχυρή ο­ μάδα σοβιετικών τεθωρακισμένων κινείτο προς την περιοχή του Ξανίνο. Ο Ερνστ αποφάσισε να κινηθεί με δύο οχήματα, αφήνοντας το τρίτο ως εφε­ δρεία. Πρόθεσή του ήταν να καταλάβει μια δεσπόζουσα θέση σε έναν λόφο, ώστε να διαθέτει πεδίο βολής για την επικείμενη σοβιετική επίθεση. Κατά τη διάρκεια της προώθησής τους συνάντησαν βαλτώδη περιοχή, αλλά το έδαφος ήταν αρκετά πα­ γωμένο ώστε να επιτρέψει την κίνησή τους. Τα δύο Nashorn κατόρθωσαν να φθάσουν στην κορυφή του λόφου και εκεί ο Ερνστ έδωσε οδηγίες στο όχημα του λοχία Στορτς να λάβει θέσεις περίπου 200 m στα αριστερά τους. Η κίνησή τους έπρεπε να ήταν απόλυτα συντονισμένη και καθώς το ένα όχημα θα πραγματοποιούσε εναλλαγή θέσης, το άλλο θα το κάλυπτε. Τα δύο Nashorn προσέγγισαν την κορυφή του λό­ γου και τα δύο μακρύκαννα πυροβόλα προέβαλαν απειλητικά καλύπτοντας αμφι­ θεατρικά την περιοχή. Ο οδηγός ήταν ο πρώτος που εντόπισε τα Τ-34, καθώς προ­ σέγγιζαν τις γερμανικές θέσεις. Ο Ερνστ εντόπισε τα δύο Τ-34 που ήταν επικεφαλής της σοβιετικής ταξιαρχίας αρμάτων και διέταξε τον πυροβολητή του να ανοίξει πυρ. Δευτερόλεπτα αργότερα, το πρώτο άρμα τυλίχθηκε στις φλόγες. Ο οδηγός με­ τακίνησε το Nashorn και ο πυροβολητής σημάδευσε τον επόμενο στόχο. Η δεύτε­ ρη βολή υπήρξε εξίσου επιτυχημένη. Προς στιγμή, το πυροβόλο του Τ-34 στρά­ φηκε εναντίον τους, αλλά μια έκρηξη

Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή όψη εν ό ς ο χ ή μ α το ς τη ς 1ης Ιλ η ς τη ς 88ης ΕΒΚΑ σ το Α να τολικό Μ έτω π ο , το καλοκα ίρ ι το υ 1944, μ ε τη ν Ο μ άδα Σ τρ α τιώ ν « Β ό ρ εια Ο υκρ α νία ». Το N ashorn φ έ ρ ε ι τον τα κ τικ ό α ρ ιθ μ ό 132 σ το οπ ίσ θιο τμ ή μ α τη ς υ π ερ κ α τα σ κ ευ ή ς , π ρ α κτικ ή που ή τα ν ε ξα ιρ ε τικ ά σπάνια.

2 0 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

Π ροσω πικό τη ς καναδικής 5ης Τεθω ρ α κισ μένης Ταξιαρχίας ε ξ ε τ ά ζ ε ι ένα κ α τε σ τρ α μ μ έ ν ο Nashorn. Το όχημα ε ξ ο υ δ ε τε ρ ώ θ η κ ε από φ ο ρ η τό α ντια ρ μ α τικ ό ε κ τ ο ξ ε υ τ ή ΡΙΑΤ, σ τις 2 6 Μ α ΐο υ 1944, κοντά σ το Π ο ν τέκ ο ρ β ο σ τη ν Ιτα λ ία . Το N ashorn φ έ ρ ε ι ε φ ε δ ρ ικ ο ύ ς εδ α φ ικ ο ύ ς τρ ο χ ο ύ ς στο ο π ίσ θιο τμ ή μ α το υ σ κάφ ο υς.

σταμάτησε την προσπάθειά του. Πολύ σύντομα, από τα πυρά των δύο Nashorn οκτώ άρματα είχαν εξουδετερω­ θεί, ενώ σταδιακά αυξάνονταν οι εκρήξεις γύρω από το «Büffel». Λίγο αργότερα, μια έκρηξη στα αριστερά τους σήμαινε την εξουδετέρωση του δεύτερου Nashorn και έτσι ο Ερνστ διέταξε το πλήρωμά του να επιστρέφει στα μετόπισθεν. Ταυτόχρονα, τα σοβιετικά άρματα προσπαθούσαν να παρακάμψουν το Nashorn και να επιτε­ θούν πλευρικά, με αποτέλεσμα ο Ερνστ να προβεί σε μια παράτολμη απόφαση. Διέταξε τον οδηγό να κινηθεί στην κορυ­ φή του λόφου με τη μέγιστη δυνατή ταχύ­ τητα και στη συνέχεια να στραφεί προς τα δεξιά ώστε να λάβει πλεονεκτική θέση. Ευτυχώς για το πλήρωμα του Nashorn, τα σοβιετικά πυρά υπήρξαν άστοχα πληρώ­ νοντας ακριβά την αποτυχία τους. Ενα Τ34 εξουδετερώθηκε κατά την ανάβαση του λόφου και άλλα τέσσερα καταστράφηκαν στην κοιλάδα. Η μάχη είχε φθάσει στο απόγειό της και ο Ερνστ ήταν αποφασι­ σμένος να ανακόψει τη σοβιετική προέλα­ ση. Το «Büffel» μετακινήθηκε σε νέα θέση, όταν εντοπίστηκε ένα Τ-34 σε απόσταση 1.000 m. Ο πυροβολητής κατάφερε να το εντοπίσει, όταν το σοβιετικό άρμα έβαλε εναντίον τους. Το βλήμα από το Τ-34 εξερράγη σε απόσταση περίπου 10 m πλευρι­ κά. Ο πυροβολητής έβαλε και το πλήρωμα ανέπνευσε με ανακούφιση, σίγουρο για την εξουδετέρωση του αντίπαλου. Η χαρά τους υπήρξε πρόωρη, καθώς το βλήμα έπληξε το έδαφος μπροστά από το άρμα και έτσι τώρα το τελευταίο κινείτο με τα­ χύτητα εναντίον τους. Ο γεμιστής τοπο­ θέτησε το επόμενο βλήμα στο κλείστρο και ο πυροβολητής πάτησε τη σκανδάλη, αλλά στην πλέον ακατάλληλη στιγμή ο μη­ χανισμός πυροδότησης δεν λειτούργησε. Η επόμενη βολή από το Τ-34 εξερράγη πί­

σω τους σηκώνοντας ένα σιντριβάνι παγω­ μένου εδάφους. Το πλήρωμα εργαζόταν πυρετωδώς για να εμπλέξει τον βοηθητι­ κό μηχανισμό πυροδότησης, ενώ ο πυρο­ βολητής πραγματοποιούσε τις απαραίτη­ τες διορθώσεις στο σκοπευτικό. Η δεύτε­ ρη βολή του Τ-34 εξερράγη μπροστά από το «Büffel» και μια βροχή από θραύσματα, πάγο, πέτρες ταρακούνησε το πλήρωμα. Ο Ερνστ γνώριζε πολύ καλά ότι θα έπρεπε να βιαστούν, διότι η επόμενη βολή του Τ34 θα έβρισκε τον στόχο της. Μέσα από τις διόπτρες ο Ερνστ παρατηρούσε τον στόχο. Ξαφνικά μια φλόγα ξεπήδησε από τον δακτύλιο του πύργου του Τ-34. Το πλή­ ρωμα του «Büffel» κατάφερε να εξουδετε­ ρώσει το 14ο και τελευταίο σοβιετικό άρ­ μα που βρισκόταν στην περιοχή ευθύνης τους μέσα σε διάστημα 30 λεπτών, κατα­ ναλώνοντας μόλις 21 διατρητικά βλήματα θωράκισης. Λίγο αργότερα, ήλθε η διατα­ γή να αποσυρθούν, διότι η σοβιετική επί­ θεση είχε συντρίβει. Στις 7 Φεβρουάριου 1944, ο Ερνστ παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιππο­ τών για τα κατορθώματά του στις σκληρές μάχες γύρω από το Βιτέμπσκ και την κατα­ στροφή 25 αρμάτων μάχης καθώς και αρ­ κετών αντιαρματικών πυροβόλων. Οι σκλη­ ρές μάχες γύρω από το Βιτέμπσκ συνεχί­ στηκαν μέχρι την άνοιξη του 1944. Καθορι­ στικό ρόλο στην απόκρουση των σοβιετι­ κών επιθέσεων είχε η 519 ΕΒΚΑ. Σχεδόν α­ μέσως μετά την παρασημοφόρησή του, ο Ερνστ ρίχθηκε και πάλι στη μάχη νοτιοανα­ τολικά του Βιτέμπσκ. Στην αναφορά του ο Ερνστ κατέγραψε το γεγονός ότι οι Σοβιε­ τικοί διαφοροποίησαν την τακτική τους ε­ πιτιθέμενοι πλέον με μικρότερες ομάδες αρμάτων, ώστε να δίνουν μικρότερο στόχο. Η κόπωση από τις συνεχείς μάχες ήταν πλέον ιδιαίτερα εμφανής, αλλά οι επιτυ-

Το 211 ή τα ν ένα N ashorn τη ς 2ης Ιλ η ς τη ς 525 ΕΒΚΑ σ ε ένα ιτα λ ικ ό χω ριό κ ο ντά σ τη ν π εριοχή το υ Α ντζιο, το ν Μ ά ρ τιο το υ 1944. Σ τη ν υ π ερ κ α τα σ κ ευ ή δ ια κ ρ ίν ετα ι ένα σ υ ρ μ ά τινο π λέγμα για τη ν α π ό θ εσ η βλάσ τησ ης κα ι τη ν π αρ α λλα γή το υ ο χ ή μ α το ς . Για τη ν π ροστασία το υ δ ια μ ερ ίσ μ α το ς μ ά χ η ς δ ια κ ρ ίν ετα ι το υ φ α σ μ ά τινο κάλυμμ α σ τη ν ά κρ η τη ς υ π ερ κ α τα σ κ ευ ή ς . Το όχημα π ιθ α ν ό τα τα φ έ ρ ε ι βαφ ή π αρ α λλα γής d a rk yellow μ ε επ ιμ έρ ο υ ς τμ ή μ α τα από πράσινο κα ι κ α φ έ.

Το σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ό δ ίκ τυ ο α π ο τέλ εσ ε το βασικό μ έσ ο μ ε τα φ ο ρ ά ς τω ν N ashorn προς το μ έτω π ο . Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία , ο χ ή μ α τα τη ς 560 ΕΒΚΑ. Το ό χημ α μ ε το ν τα κ τικ ό α ρ ιθ μ ό Α 2 υπ οδηλώ νει ό τι α νή κ ει σ τη ν ίλη διοίκησ η ς.

χίες για τον Ερνστ συνεχίστηκαν και σχε­ δόν ολόκληρο το μήκος της κάννης του πυ­ ροβόλου των 8,8 cm είχε καλυφθεί με λευ­ κούς δακτυλίους για τις επιτυχίες του. Ο Ερνστ τέθηκε επικεφαλής μίας ίλης με Nashorn, αποστολή της οποίας ήταν να σπεύδει στα πλέον κρίσιμα σημεία του με­ τώπου, λειτουργώντας ως «πυροσβέστης». Στις 27 Μάίου 1944, ο Ερνστ προσκλή­ θηκε στο αρχηγείο της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο», στο Μινσκ, από τον στρατάρχη Ερνστ Μπούς. Αρκετοί από το πλήρωμά του στοιχημάτιζαν ότι ο «γέρος», όπως ή­ ταν γνωστός ο ανθυπολοχαγός (γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1912), θα παρασημοφορείτο με τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών. Κατά τη διάρκεια του γεύμα­ τος, ο Ερνστ έλαβε μια αφοπλιστική ερώ­ τηση από τον στρατάρχη και έδωσε μια ε­ ξίσου αφοπλιστική και έντιμη απάντηση. Ο στρατάρχης τον ρώτησε αν θα προτιμού­ σε τα Φύλλα Δρυός για την καταστροφή του 55ου άρματος ή μια προαγωγή σε υπολοχαγό. Η απάντησή του προκάλεσε αμη­ χανία στο ακροατήριο, αλλά υπήρξε από­ λυτα δικαιολογημένη. «Αν ο κ. στρατάρ­ χης μου αφήνει την επιλογή, τότε θέλω την προαγωγή σε υπολοχαγό». Ο μισθός του υπολοχαγού αποτελούσε ένα σημαντι­ κό κίνητρο για έναν ευσυνείδητο στρατιω­ τικό με δύο παιδιά. Ως αποτέλεσμα, ο Αλμπερτ Ερνστ προήχθη σε υπολοχαγό και μετά από λίγο επέστρεψε στο Μίελαου, στα βόρεια της κεντρικής Πολωνίας, για την τυπική εκπαίδευσή του ως αξιωμα­ τικού. Η 519 ΕΒΚΑ απώλεσε έναν από τους πιο πολύτιμους μαχητές της τις παραμο­ νές της μεγαλύτερης σοβιετικής επίθε­ σης, το καλοκαίρι του 1944. ΕΞ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) W alter J. S pielberg er: PANZER IV A N D ITS VARIANTS, S ch iffer Publishing, 1993. (2) Je an Philippe M avou rn el: N A S H O R N LE TIREUR D ’ELITE D E LA WEHRMACHT, Trucks & Tanks N o 10, N ovem ber-D ecem bre, 2008. (3) B ryan P erre tt: STURM ARTILLERIE & PANZERJAGER 1939-45, N ew Vanguard N o 34, O sp re y Publishing, G reat B ritain, 1999. (4) Thom as L. Jentz, H ila ry Louis D oyle: PANZERJAGER-DEVELOPMENT AND EM PLOYM ENT F R O M 1939 TO 1945, P an ze r Tracts N o 7-3,2006. (5) Tony G reenland, D e tle v Terlisten: N A SH O R N , N u ts & B olts N o 14,2001. (6) U w e Feist: N A SH O R N , HUMMEL, B R U M M B Ä R IN A C TIO N, A rm o r N o 5, S quadron/S ig nal P ublications, 1973. (7) Fran z Kurow ski: PANZER ACES III, S ta c k p o le M ilita ry H is to ry Series, 2002. (8) R o b e rt M ichulec: A R M O R BATTLES O N THE EASTERN FR O NT-DO W NFALL O F THE REIC H 1943-1945, A rm o r A t War S eries N o 7020, C o n co rd Publications, H o n g Kong, 1999. (9) G ordon R ottm an : G ER M A N SELF PROPELLED GUNS, A rm o r a t W ar N o 7022, C onco rd Publications, H o n g Kong, 2005. (10) P e te r C ham berlain, H ila ry L.Doyle, Thom as L. Jentz: ENCYCLOPEDIA O F G ER M A N TANKS O F W ORLD WAR TW O, A rm s a n d A rm our Press, London, 1993. (1 1 )J a n u s z Ledw och, H alin a an d W aldem ar Trojca: HUM M EL, N A SH O R N , B RUM M BAR, W ydaw nictw o M ilitaria No 16, W arsaw, 1994.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 1

Οιαν ίο 431 π.Χ. Εέσπαοε ο Πελοποννηαιακόο Πόλεμος, κανείς από τους εμποΠέιιουι: δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα εμπλεκόταν οιη μεγαλύτερη οε διάρκεια και αγριότητα εμφύλια διαμάχη. Ωστόσο η αθηναϊκή εκστρατεία στη Σικελία θα μπορούσε να αποτελεί ένα απλό τοπικό επεισόδιο, μη σχετιζόμενο με τα πολεμικά τεκταινόμενα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη, εξαιτίας των αθηναϊκών σφαλμάτων. Οι Αθηναίοι με τα σφάλματα που διέπραϋαν, κατάφεραν να αναζωπυρώσουν τον καταστροφικό Πελοποννηοιακό Πόλεμο, που είχε τερματιστεί προσωρινά με την Ειρήνη του Νικία, το 421 π.Χ., και τελικά να οδηγήσουν την πόλη touc στην καταστροφή.

ΠΟΡΓΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΑΗΣ lOIOPIKOC

ι στενές επαφές των Αθηνών με τη Σικελία ανά­ γονταν στα μέσα περίπου του 5ου αιώνα π.Χ. Πε­ ρί το 453 οι Αθηναίοι είχαν συνάψει συνθήκη συμμαχίας με την Εγεστα, μια μικρή ιταλική πόλη στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού. Λίγα χρόνια αργότερα, το 444 π.Χ. σι Αθηναίοι πρωτοστάτησαν στην ί­ δρυση της πόλης των Θούριων, στη δυτική πλευρά του κόλ­ που του Τάραντα, απέναντι σχεδόν από την ομώνυμη δωρική αποικία. Ακολούθησε η σύναψη συνθηκών με την πόλη των Λεοντίνων και του Ρηγίου. Το 427 π.Χ., εν μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, σημειώθηκε η πρώτη αθηναϊκή στρατιωτι­ κή επέμβαση στη Σικελία, υπέρ των Λεοντίνων, που πολεμούσαν με τους Συρακουσίους. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πο­ λέμου, οι πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας -δωρικές, ιωνικές και αιολικές- παρέμειναν ουδέτερες. Οι με­ ταξύ τους διαμάχες δεν επέτρεπαν, ακόμα κι αν το επιθυμούσαν, την εμπλοκή τους στον μεγάλο πό­ λεμο. Επιπλέον, υπήρχε η εξωτερική απειλή της Καρχηδόνας.

Ο

Η ΑΦΟΡΜΗ Το 416 π.Χ. η Εγεστα ενεπλάκη σε νέα σύ­ γκρουση με την ελληνική δωρική πόλη του Σελινούντα. Στη σύγκρουση γρήγορα ενεπλάκησαν και οι Λεοντίνοι, ως σύμμαχοι των Εγεστέων, και σι Συρακούσιοι, ως σύμμαχοι των Σέλινούντιων. Η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει υπέρ των Συρακουσίων και των Σελινούντιων. Οι Συρακούσες άλλω­ στε ήταν πόλη ισχυρή, με πλούτη και ισχυρό στρα­ τό. Μη έχοντας άλλη λύση, οι Εγεστέοι ζήτησαν και πάλι την προστασία των Αθηναίων. Πρέσβεις από

Ρω μαϊκό α ντίγ ρ α φ ο π ρ ο το μ ή ς το υ Α λκιβιάδη σ ε νεαρ ή ηλικία

την εξελληνισμένη πόλη μετέβησαν στην Αθήνα ζητώντας την τήρηση των ό­ ρων της παλαιός τους συμμαχίας. Οι Εγεστέοι πρέσβεις προέβαλαν το επιχείρημα ότι αν δεν βοηθηθούν και υποκύψουν, τότε οι Συρακούσιοι θα κυριαρχήσουν σε όλη τη Σικελία. Το επιχείρημα φυσικά ή­ ταν καθαρά ρητορικό. Οι Συρακούσιοι δεν είχαν ως τότε εμπλακεί στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τίποτα δεν έδει­ χνε ότι θα μπορούσαν να εμπλακούν μελ­ λοντικά σε αυτόν. Πόλεμοι μεταξύ των πόλεων στη Σικελία συνέβαιναν συνέ­ χεια, όπως άλλωστε και στην Ελλάδα, χω­ ρίς ποτέ ως τότε να έχει αντίκτυπο ο έ­ νας στον άλλο. Με το σαθρό αυτό επιχεί­ ρημα, οι Εγεστέοι πρέσβεις δεν θα μπο­ ρούσαν να πείσουν, παρά μόνο όσους θα ήθελαν να πεισθούν. Υπό την πίεση αυ­ τών ακριβώς, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να αποστείλουν πρέσβεις στην Εγεστα για να διαπιστώσουν αν πράγματι οι Εγεστέοι ήταν σε θέση να τους ενισχύσουν, σε πε­ ρίπτωση που αποφάσιζαν να εκστρατεύ­ σουν στη Σικελία. Τον Μάρτιο του 415 π.Χ. οι Αθηναίοι απεσταλμένοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους συνοδευόμενοι από Εγεστέους πρέσβεις, οι οποίοι προσέφεραν στην πόλη το ποσό των 60 αργυρών ταλάντων ως αντάλλαγμα για την αποστολή 60 πλοίων στη Σικελία. Ακολούθησε σύ­ γκληση της Εκκλησίας του αθηναϊκού Δήμου, στην οποία τόσο οι Αθηναίοι όσο και οι Εγεστέοι πρέσβεις αναφέρθηκαν, με τα θετικότερα των σχολίων, στο ενδε­ χόμενο αποστολής αθηναϊκών δυνάμεων στη Σικελία. ^ Οι κάτοικοι της Εγεστας, είχαν κατορ­ θώσει να εξαπατήσουν τους Αθηναίους

απεσταλμένους, σχετικά με τις οικονομι­ κές και στρατιωτικές δυνατότητες της πόλης τους. Οι θερμοί λόγοι των Εγεστέων, των Αθηναίων πρέσβεων και του Αλκιβιάδη και των ομοϊδεατών του, δεν άργησαν να πείσουν τον αθηναϊκό δήμο να δώσει τη συγκατάθεσή του για την πραγματοποίηση της εκστρατείας. Η συ­ νέλευση αποφάσισε, λοιπόν, την αποστο­ λή 60 πλοίων και ανάλογου εκστρατευτικού σώματος στη Σικελία, υπό τις διατα­ γές των στρατηγών Αλκιβιάδη, Λάμαχου και Νικία. Ο τελευταίος είχε ταχθεί κατά της εκ­ στρατείας. Η πλειοψηφία όμως των Αθη­ ναίων δεν φάνηκε να συμμερίζεται την ά­ ποψη του γηραιού στρατηγού. Αντίθετα, τάχθηκε υπέρ της γνώμης του φανατικό­ τερου οπαδού του εγχειρήματος, του Αλκιβιάδη. Οι ελάχιστοι που συντάσσο­ νταν με τον Νικία περί μη πραγματοποίη­ σης της εκστρατείας, δεν τόλμησαν καν να εκφράσουν την άποψή τους. Για μια α­ κόμα φορά η οχλοκρατία είχε νικήσει, κα­ ταδικάζοντας το κλεινόν άστυ σε θάνατο. Η Αθήνα της τελευταίας δεκαπενταε­ τίας του 5ου αιώνα π.Χ., όμως, διέφερε σημαντικά από την Αθήνα των Μαραθω­ νομάχων και των Σαλαμινομάχων. Ο αθη­ ναϊκός δήμος ήταν επιρρεπής στους δη­ μαγωγούς (όπως ο Κλέων και ο Αλκιβιά­ δης) και τους ακολουθούσε πιστά, «μα­ ζεύοντας τα ψίχουλα που του πετούσαν από τα πλούσια τραπέζια τους», όπως καυστικά σχολίαζε ο Αριστοφάνης. Οσον αφορά τον Αλκιβιάδη, πρέπει να του αναγνωριστεί ότι διέθετε ικανότη­ τες, τις οποίες όμως χρησιμοποιούσε για προσωπικό όφελος, αδιαφορώντας για το κοινό συμφέρον. Δεν είναι παράξενο, ε­ πομένως, το γεγονός ότι πέθανε φέροντας ανεξίτηλο το στίγμα του προδότη. Από την άλλη, ο κύριος αντίπαλός του, ο Νικίας υπήρξε αναμφισβήτητα σώφρων, αλλά και όχι τόσο ικανός στην αντιμετώ­ πιση του όχλου και των περιστάσεων. Από την αρχή δίστασε να εναντιωθεί ανοικτά στην εκστρατεία και στη θέληση της πλειοψηφίας του δήμου. Προσπάθησε με φραστικούς ελιγμούς να αποτρέψει τους συμπατριώτες του από το παράλογο εγ­ χείρημα της εκστρατείας σε έναν εν πολλοίς άγνωστο γι’ αυτούς τόπο, στον ο-

0 Α λκ ιβ ιά δ η ς α π ο τ ε λ ε ί διαχρονικό π α ρ ά δ ειγμ α το υ α π ό λ υ το υ α ρρ ιβ ισ μ ού. Α φού έπ εισ ε το ν α θ η ν α ϊκ ό όχλο να απ οφ ασ ίσ ει υπ έρ τη ς ε κ σ τρ α τε ία ς σ τη Σ ικ ελ ία , α π έτυ χ ε ως σ τρ α τη γ ό ς να κ α τα ρ τίσ ε ι και να εφ α ρ μ ό σ ει ένα α ξιό λ ο γο σχέδιο επ ιχειρ ήσ εω ν, ενώ σ τη σ υνέχεια δ εν δ ίσ τα σ ε να π ροδώ σει α νο ικ τά τη ν π ατρ ίδ α το υ .

2 4 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ποιο δεν υπήρχε περίπτωση να κρατη­ θούν, ακόμα κι αν επικρατούσαν των Συρακουσίων. Η Σικελία βρισκόταν εντελώς εκτός της γεωστρατηγικής ζώνης ελέγχου και επιρροής των Αθηναίων. Οσον αφορά τα σχέδια του Αλκιβιάδη για κατάκτηση ακό­ μη και της Καρχηδόνας, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, μόνο στη σφαίρα της φα­ ντασίας εμπίπτουν. Η Αθήνα δεν ήταν κο­ σμοκράτορας και δεν είχε καν καταφέρει να επικρατήσει των Πελοποννήσιων ε­ χθρών της. Πώς λοιπόν θα μπορούσε να εμπλακεί σε υπερπόντιες περιπέτειες, χωρίς καν να έχει εξασφαλίσει τα νώτα της; Σε κάθε, πάντως, περίπτωση, η τελι­ κή απόφαση βαραίνει τον αθηναϊκό δήμο, ο οποίος με την ψήφο του καταδίκασε την πατρίδα του. Μετά την οριστική λήψη της απόφα­ σης, οι Αθηναίοι πίεσαν τον Νικία να εκτι­ μήσει, ενώπιον όλων, πόσες δυνάμεις θε­ ωρούσε ότι απαιτούντο για την επιτυχή έκβαση της εκστρατείας. Ο ηλικιωμένος στρατηγός απάντησε πως δεν θα έπρεπε να εκστρατεύσουν με στόλο μικρότερο των 100 τριήρων και με λιγότερους από 5.000 οπλίτες. Τις δυνάμεις αυτές θα συ­ νόδευαν πολυάριθμα τμήματα ελαφρού πεζικού -τοξότες, σφενδονήτες, πελτα­ στές, τεχνίτες-, ελάχιστο ιππικό, πλοία μεταγωγικά και σιταγωγό και κάθε είδους εφόδια. Ετσι, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να παραχωρήσουν απόλυτη εξουσία στους τρεις στρατηγούς, τον Νικία, τον Αλκιβιά­ δη και τον Λάμαχο, και να αρχίσουν αμέ­ σως εντατικές προετοιμασίες. Οι στρατολογικοί κατάλογοι της πό­ λης ανοίχθηκαν και τα ονόματα των «προς εκστρατεία» πολιτών σημειώθη­ καν. Αγγελιοφόροι στάλθηκαν προς τις σύμμαχες και υποτελείς πόλεις, μεταφέροντας το μήνυμα για συγκέντρωση ανδρών και εφοδίων για την εκστρατεία. Τέ­ λος, αποφασίστηκε και η πρόσληψη μι­ σθοφόρων. Η Αθήνα ζούσε στον πυρετό των προετοιμασιών. Την κατάσταση ευφορίας στην πόλη διατάραξε ένα απρόσμενο, όσο και παρά­ ξενο γεγονός. Οι διάσπαρτοι λίθινοι οδο­ δείκτες που έφεραν την κεφαλή του θε­ ού Ερμή -τα περίφημα Ερμέα ή Ερμέςβρέθηκαν στη συντριπτική τους πλειο­ ψηφία φρικτά ακρωτηριασμένοι. Σε όλες τις στήλες το πρόσωπο του θεού είχε πα­ ραμορφωθεί και σε μερικές περιπτώσεις αποκοπεί, χωρίς να υπάρχει κάποια λογι­ κή εξήγηση, αφού κανείς δεν είχε κίνη­ τρο να προβεί σε μια τέτοιας έκτασης ιε­ ροσυλία. Σύντομα όλη η πόλη τυλίχθηκε στο πέπλο του άγους και το συμβάν θεω­ ρήθηκε κακός οιωνός για την επερχόμε-

Τ Υ Ρ PH ΝΙΚΟΝ

ΠΕΛΑΓΟΣ

‘Υκκαρα^^βρο Μ οτύη»

\ • Έ γε σ η Α ιλ ύ θ α ιο ν · «Ά λ ικ ύ α ι Σ ε λ ιν ο Ο ς · •Ηράκλεια ν

-i ■

ν . λ ι κ ε λ ία

,.

\

vnn^uiuv, 'τ έ λ ο ·

ieM ™

■y' Μ ίν ° ^ \ $ ° Ψ ° ς

Καμαρινα»

*γβλα

«ίΦοκοοοα

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Ο Σ

Θ Λ Λ Λ Σ Σ .4

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Σ Τ Η Σ ΙΚ Ε AI Λ mm

Troptia τω ν Α θ η ν α ϊκ ώ ν δυνάμίω ν Οττδ τό ν ‘Α λκιβιά δ η , τόν Νικία καί τόν Λ ά μ α χ ο 415 ττ.Χ.

Κ ο

- wopeia τού Στταρτιατικοϋ στόλον/ύττό τόν Γύλιηττο 414 π.Χ. *■ άνάκληση καί φ υ γ ή τ ο ΰ Άλκιβιάδου 414 τ τ .Χ .

Χ ά ρ τη ς τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν το υ 415 π.Χ. (Ισ το ρ ία Ε λληνικού Ε θ νο υ ς , Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν).

νη εκστρατεία. Οι Αθηναίοι απέδωσαν μεγάλη σημασία στο γεγονός, πολύ μεγα­ λύτερη ίσως από ότι θα έπρεπε, θεωρώ­ ντας την τρομοκρατική, με τη σύγχρονη ορολογία, πράξη, ως υπονόμευση της ί­ διας της υπόστασης της πόλης. Ηταν βέ­ βαιοι πως οι ιερόσυλοι είχαν ως στόχο να πλήξουν το φρόνημα του πληθυσμού εν όψει της εκστρατείας. Οι -εσωκομματικοί» αντίπαλοι του Αλκιβιάδη στη δημοκρατική παράταξη, οι οποίοι, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, εί­ χαν ως επικεφαλής τον Ανδροκλή, έσπευσαν να εκμεταλλευτούν τις φήμες που συνέδεαν τον Αλκιβιάδη με τον ακρωτη­ ριασμό των Ερμών, με σκοπό να συντρί­ ψουν τον νεαρό αλαζόνα πολιτικό και να αναλάβουν αυτοί την αρχηγία της παρά­ ταξης. Ο «παράξενος», αν μη τι άλλο, τρόπος ζωής του Αλκιβιάδη, άλλωστε, τους παρείχε πληθώρα επιχειρημάτων ε­ ναντίον του. Ο τελευταίος αρνήθηκε, βέ­ βαια, τις κατηγορίες και ζήτησε να προσαχθεί σε δίκη. Οι αντίπαλοί του, όμως, δεν σκόπευαν να του επιτρέψουν να α­ παλλαγεί τόσο εύκολα από το στίγμα του ιερόσυλου. Το αίτημά του απορρίφθηκε, χωρίς ωστόσο να του αφαιρεθεί η στρα­ τηγεία.

Ετσι, ελήφθη η πλέον παράλογη από­ φαση: ο Αλκιβιάδης θα ακολουθούσε κα­ νονικά το εκστρατευτικό σώμα, με την κατηγορία να επικρέμεται επάνω του, στιγματίζοντάς τον. Αλλοι εννέα από τους υποτιθέμενους συνενόχους του συνελήφθησαν, δικάστηκαν με συνοπτι­ κές διαδικασίες και καταδικάστηκαν σε θάνατο.

ΠΛΟΥΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ Στα μέσα του καλοκαιριού του 415 π.Χ. όλα ήταν έτοιμα για τη μεγάλη εκ­ στρατεία. Είχε συγκεντρωθεί μια πραγ­ ματικά εντυπωσιακή δυνάμη: 136 πολεμι­ κά πλοία (τα 100 αθηναϊκά, 2 πεντηκόντοροι από τη Ρόδο και τα υπόλοιπα συμμα­ χικά), 5.000 οπλίτες (2.100 Αθηναίοι, 500 Αργείοι, 250 Αρκάδες, κυρίως Μαντινείς, και άλλοι 2.150 σύμμαχοι, υποτελείς ή μι­ σθοφόροι), 480 ψιλοί τοξότες, εκ των ο­ ποίων οι 80 ήταν Κρήτες, 700 Ρόδιοι, ονο­ μαστοί σφενδονήτες, 120 Μεγαρείς δη­ μοκρατικοί εξόριστοι ψιλοί και 30 ιππείς. Τα πληρώματα δε του στόλου αριθμού­ σαν τουλάχιστον 26.000 άνδρες. Τον στό­ λο και το εκστρατευτικό σώμα συνόδευε

επίσης πλήθος ιδιωτικών πλοίων, τα ο­ ποία είτε μετέφεραν εφόδια, είτε ακο­ λουθούσαν με ευθύνη των πλοιάρχων τους προκειμένου να κάνουν εμπόριο με τους άνδρες. Πρώτος σταθμός του ταξι­ διού θα ήταν η Κέρκυρα. Οταν ο αθηναϊκός στόλος άφηνε τον φιλόξενο Πειραιά για να ανοιχτεί στη δυ­ τική θάλασσα, κανείς από τους επιβαίνοντες δεν γνώριζε ότι, την ίδια ώρα, στις Συρακούσες είχε ήδη φθάσει ο αχός του απόπλου του. Αρχικά οι Συρακούσιοι, αν και είχαν πληροφορίες για τις αθηναϊκές προετοιμασίες, δεν τους έδιναν μεγάλη βάση. Ωστόσο, καθώς οι ειδήσεις αυτές άρχισαν να πληθαίνουν, οι ηγέτες της πό­ λης αναγκάστηκαν να καλέσουν τους πο­ λίτες σε συνέλευση, στην οποία θα εξε­ ταζόταν η ακρίβεια των πληροφοριών και θα αποφασιζόταν η αντίδραση της πό­ λης, εφόσον οι Αθηναίοι πράγματι την α­ πειλούσαν. Επικεφαλής της αντιαθηναϊκής μερίδας ήταν ο πολιτικός και στρατη­ γός Ερμοκράτης. Ο Ερμοκράτης τηρού­ σε εχθρική στάση απέναντι στην Αθήνα από τότε που η τελευταία αναμίχθηκε στις σικελικές υποθέσεις. Ωστόσο, κανέ­ νας αρχαίος ιστορικός δεν καταλόγισε πρόθεση συμμετοχής του στον Πελοπον-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 2 5

νησιακό Πόλεμο υπέρ της Σπάρτης. Αυτό συνέβη μόνο μετά την απόκρουση της α­ θηναϊκής απειλής και για μικρό χρονικό διάστημα (412-410 π.Χ.). Πεπεισμένος για την αθηναϊκή επεκτατικότητα και την α­ πειλή που αυτή αντιπροσώπευε για την πόλη του, ο Ερμοκράτης προέτρεψε τους Συρακουσίους να συνάψουν συμμαχίες με τις ελληνικές και τις ιταλικές πό­ λεις της Μεγάλης Ελλάδας, και να αποστείλουν πρέσβεις ακόμα και στους θα­ νάσιμους εχθρούς τους, Καρχηδόνιους. Πρότεινε ακόμα την αποστολή πρέσβεων στη μητρόπολη Κόρινθο και στη συγγενι­ κή -δωρική- Σπάρτη. Τέλος, ζήτησε την κι­ νητοποίηση του πολεμικού ναυτικού της πόλης. Στο μεταξύ, οι Αθηναίοι και οι σύμμα­ χοί τους είχαν ήδη αφιχθεί στη φιλική τους Κέρκυρα. Εκεί οι στρατηγοί πραγ­ ματοποίησαν επιθεώρηση της στρατιάς και διαίρεσαν τις δυνάμεις τους σε τρία τμήματα, τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν με κλήρο. Ο διαχωρισμός έγινε προκειμένου να είναι ευκολότερος ο εφοδια­ σμός σε τρόφιμα και νερό και να μη παρατηρείται συνωστισμός στους λιμένες προσόρμισης. Κατόπιν απέστειλαν τα τρία πλέον αξιόπλοα σκάφη τους στη Σι­ κελία και στη νότια Ιταλία, για να αναγνω­ ρίσουν το έδαφος και να έλθουν σε επα­ φή με τις αρχές των διαφόρων πόλεων. Οι Αθηναίοι έπρεπε να γνωρίζουν ποιες πό­ λεις ήταν φιλικά διακείμενες απέναντι τους και σε ποιες μπορούσαν να βασι­ στούν για βοήθεια. Στη συνέχεια, ο χωρι­ σμένος σε τρεις μοίρες αθηναϊκός στό­ λος απέπλευσε από την Κέρκυρα „με κα­ τεύθυνση τη νότια Ιταλία. Η κατάσταση ό­ μως δεν εξελίχθηκε θετικά για τους υ­ περφίαλους Αθηναίους, αφού η πλειοψηφία των πόλεων δεν τους δέχθηκε. Τους επέτρεπαν μόνο την υδροληψία και εν μέρει την τροφοδοσία. Οι πόλεις Τάρας και Επιζεφύριοι Λοκροί, μάλιστα, τους αρνήθηκαν ακόμη και αυτά. Τελικά, ο αθηναϊκός στόλος συγκε­ ντρώθηκε στην περιοχή του Ρήγιου, απέ­ ναντι από τις σικελικές ακτές. Οι κάτοικοι της ομώνυμης πόλης, όμως, δεν τους ε­ πέτρεψαν την είσοδο σε αυτήν. Ετσι, οι Αθηναίοι αγκυροβόλησαν νότια της πό­ λης και στρατοπέδευσαν εκεί. Οι κάτοι­ κοι του Ρήγιου, τουλάχιστον, τους που­ λούσαν τρόφιμα και τους προμήθευαν με νερό, ωστόσο, παρά τις πιέσεις των Αθη­ ναίων, δήλωσαν ότι θα παρέμεναν ουδέ­ τεροι στην επερχόμενη σύγκρουση. Ού­ τε καν η κοινή τους αιολική καταγωγή με τους Λεοντίνους δεν ήταν ικανή να τους μεταπείσει. Η άφιξη του αθηναϊκού στόλου στο

2 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ρήγιο δεν μπορούσε να περάσει, φυσικά, απαρατήρητη. Οι Συρακούσιοι άρχισαν να προετοιμάζονται με πυρετώδεις ρυθ­ μούς για την απόκρουση των Αθηναίων. Οπλα και άνδρες συγκεντρώθηκαν, οι φρουρές των γύρω οχυρών ενισχύθηκαν και περιπολίες ιππέων εγκαταστάθηκαν στις πλησιέστερες ακτές. Παράλληλα συ­ γκεντρώθηκαν τρόφιμα και εφόδια μέσα στην πόλη, ώστε να είναι ικανή να αντέξει σε μακροχρόνια πολιορκία.

ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ Ενόσω οι Συρακούσιοι προετοιμάζο­ νταν, οι Αθηναίοι διαφωνούσαν. Τα τρία ανιχνευτικά πλοία που είχαν αποστείλει προς διερεύνηση των προθέσεων των σι­ κελικών πόλεων, είχαν επιστρέψει στο αγκυροβόλιο του στόλου κοντά στο Ρήγιο, μεταφέροντας δυσάρεστες ειδήσεις. Οι Εγεστέοι, υπέρ των οποίων υποτίθεται ότι πραγματοποιείτο η εκστρατεία, διέ­ θεταν στους Αθηναίους συμμάχους τους μόνο 30 ασημένια τάλαντα αντί των 60 συμφωνηθέντων. Αλλά και από τις άλλες σικελικές πόλεις, ελάχιστες βρέθηκαν πρόθυμες να ακούσουν, έστω, τις αθη­ ναϊκές προτάσεις. Μπροστά στο αποθαρρυντικό αυτό κλίμα, οι τρεις Αθηναίοι στρατηγοί απο­ φάσισαν να συσκεφθούν ώστε να αποφα­ σίσουν τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπι­ σης της κατάστασης. Ο Νικίας πρότεινε

Α ναπαράσταση το υ 19ου αι. τη ς σύ γκ ρ ο υ σ η ς Α θη να ίω ν και Σ υ ρ α κ ο υ σ ίω ν ..

να πλεύσουν άμεσα κατά του Σελινούντα και να προσπαθήσουν να συμφιλιώσουν τους Σελινούντιους με τους Εγεστέους, ακόμα και με τη χρήση βίας κατά των πρώτων. Μετά την επίτευξη του αντικει­ μενικού τους σκοπού, οι Αθηναίοι, κατά τον Νικία, θα έπρεπε να περιπλεύσουν το νησί, πραγματοποιώντας επίδειξη δύνα­ μης. Με τον τρόπο αυτό, και απέναντι στους Εγεστέους θα ήταν ηθικά καλυμ­ μένοι και τους Σελινούντιους -και κατ' ε­ πέκταση τους Συρακουσίους- θα ταπεί­ νωναν, χωρίς να εμπλακούν σε αποφασι­ στικό αγώνα και, τέλος, θα καθιστούσαν πρόδηλη σε όλους την πρόθεσή τους να υπερασπίζονται τους εκάστοτε συμμά­ χους τους, ακόμα κι αν επρόκειτο για βάρβαρους Ιταλούς. Λογικά, θα περίμενε κανείς την κα­ τάρτιση αξιόλογου σχεδίου δράσης από τον εμπνευστή της εκστρατείας Αλκιβιά­ δη. Αυτό που αντιπρότεινε εκείνος, ό­ μως, ήταν η αναμονή, η οποία αποδείχθη­ κε καταστροφική για την αθηναϊκή υπό­ θεση. Κατά τη γνώμη του, οι Αθηναίοι έ­ πρεπε να αποστείλουν κήρυκες σε όλες τις πόλεις της Σικελίας, ελληνικές και βαρβαρικές, εκτός των Συρακουσών και του Σελινούντα, και να προσπαθήσουν να τις προσελκύσουν στο πλευρό τους. Κυ­ ρίως, έπρεπε να πεισθεί να ταχθεί υπέρ τους η πόλη της Μεσσήνης, η οποία ήταν κτισμένη στην απέναντι από το Ρήγιο σι­ κελική ακτή. Ο Αλκιβιάδης θεωρούσε ότι με τον τρόπο αυτόν η στρατιά θα εξα­ σφάλιζε ένα ασφαλές προγεφύρωμα στο νησί. Κατόπιν, έχοντας, όπως υπολόγιζε, εξασφαλίσει τη συνεργασία των περισσο­ τέρων σικελικών πόλεων, θα μπορούσαν να επιτεθούν κατά των Σελινούντιων και των Συρακουσίων. Αν και εν πρώτης όψεως το σχέδιο του Αλκιβιάδη φαινόταν λογικό, στην πραγματικότητα χώλαινε σε πολλά ση­ μεία του. Κατ’ αρχήν, η αναβλητικότητα που συνεπαγόταν, αποτελούσε φρικτή, υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, σπα­ τάλη χρόνου. Ηταν λογικό να αναμένουν ότι οι Συρακούσιοι, έχοντας συνέλθει από τον αρχικό αιφνιδιασμό, θα εκμεταλ­ λεύονταν στο έπακρο τον διατιθέμενο χρόνο ώστε να ισχυροποιήσουν την άμυ­ νά τους. Σε κάθε περίπτωση, άλλωστε, ο χρόνος δεν κυλούσε υπέρ των Αθηναίων, οι οποίοι βρίσκονταν τόσο μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους. Οσον αφορά την προσέλκυση συμμάχων, οι οποίοι θα τους εξασφάλιζαν τις αναγκαίες βάσεις επιχειρήσεων, δεν θα ήταν εύκολη υπό­ θεση, αφού οι περισσότερες, τουλάχι­ στον, σικελικές πόλεις δεν επιθυμούσαν να εμπλακούν -και τελικά δεν εμπλέχθη>

:: Α Θ Η Ν Α ΙΟ Σ Ο Π Λ ΙΤ Η Σ (μέσα 5ου αι. π.Χ.) Η εμ φ ά νισ η τω ν Ελλήνω ν οπλιτώ ν, το υ λ ά χ ισ το ν στα κ α τώ τερ α κοινω νικοοικονομικά σ τρ ώ μ α τα ε ισ ή λ θ ε σ ε μια π ερίοδο τυπ οπ οίησης η οποία π α γ ώ θ η κ ε κ α τά τη ν π ερίοδο το υ Π ελοπ οννησ ια κού Π ο λ έμ ο υ . Ο εικ ο νιζό μ εν ο ς οπ λίτη ς φ έ ρ ε ι τυπ οπ οιημ ένο κρά νος μ α ζ ικ ή ς π αραγω γής τύπ ου «π ίλου», φ θ η ν ό λινο θ ώ ρ α κα χω ρίς δ ια κ ο σ μ η τικ ά μ ο τίβ α , ν υ κ τικ ό δόρ υ μ ε κυλινδρικό σ α υρω τήρ α και ασπίδα τύπ ου «όπλον» που φ έ ρ ε ι ως επ ίσημα το ν τα ύ ρ ο του Μ α ρ α θώ να , έμ β λ η μ α τη ς φ α τρ ία ς τω ν Θ αυλωνιδώ ν (έρ ευ να - εικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ το ς Γιαννόπουλος).

■ΜΒΗ»ΙΤΡΑΤΙίΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

127

καν- σε έναν αδιάφορο γι’ αυτές αγώνα. Ο Αλκιβιάδης κατέστρωσε το σχέδιό του βασιζόμενος σε ένα απίθανο ενδεχόμενο, η μη πραγματοποίηση του οποίου προκάλεσε και την κατάρρευση του σχεδιασμού του. Το να εξαρτάται η επιβίωση της αθηναϊκής εκστρατευτικής δύναμης από έναν τόσο αστάθμητο παράγοντα ήταν μάλλον παράλογο. Ακόμα όμως και αν οι περισσότερες πόλεις τάσσονταν με το μέρος τους, μέχρι πότε θα μπορούσαν να συντηρούν την αθηναϊκή στρατιά και, από την άλλη, για πόσο διάστημα θα μπο­ ρούσε η Αθήνα να στερείται των υπηρε­ σιών τόσο σημαντικού ποσοστού των ε­ νόπλων της δυνάμεων; Ο Λάμαχος, από την πλευρά το^, έθε­ σε προς συζήτηση την πλέον αξιόλογη πρόταση. Από τη στιγμή που είχαν ήδη εκστρατεύσει, δεν είχε νόημα η επίδειξη δύναμης, ούτε η προσέλκυση συμμάχων. Στόχος της εκστρατείας ήταν η κατάλη­ ψη των Συρακουσών. Επρεπε, λοιπόν, κα­ τά τον Λάμαχο, να επιτεθούν άμεσα κατά της συγκεκριμένης πόλης, πριν ολοκλη­ ρώσει τις πολεμικές της προετοιμασίες και αναπτύξει το δίκτυο συμμαχιών της τόσο στη Σικελία όσο και στη μητροπολιτική Ελλάδα, και πριν οι κάτοικοί της συνέλθουν από τον αιφνιδιασμό. Το σχέδιο του Λαμάχου ήταν αυτό που εξασφάλιζε τις μεγαλύτερες πιθανό­ τητες επιτυχίας στους Αθηναίους. Στηρι­ ζόταν στην ψυχρή στρατιωτική λογική και στις αξιωματικά αποδεκτές αρχές του πολέμου, που ισχύουν διαχρονικά. Κατά πάσα πιθανότητα, μια άμεση επίθεση των Αθηναίων κατά των Συρακουσών θα είχε καταλυτικά αποτελέσματα στο στρατιω­ τικό και στο πολιτικό πεδίο. Αφενός οι Συρακούσιοι, στην καλύτερη γι’ αυτούς πε­

2 8 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρίπτωση, θα αποκλείονταν εντός των τει­ χών τους, περιοριζόμενοι σε παθητική ά­ μυνα, αφετέρου, οι λοιποί Σικελοί θα α­ ντιλαμβάνονταν έμπρακτα την αθηναϊκή ισχύ και θα τάσσονταν υπέρ των Αθηναί­ ων, εφόσον ουσιαστικά ο άλλος πόλος ι­ σχύος, οι Συρακούσες, θα είχε εξουδετε­ ρωθεί. Απομονωμένη με τον τρόπο αυ­ τόν, η πόλη δεν θα αργούσε να πέσει στα χέρια των Αθηναίων, οι οποίοι ήταν επί­ σης ιδιαίτερα έμπειροι στη διεξαγωγή πο­ λιορκητικών επιχειρήσεων. Ο Λάμαχος πρότεινε επίσης την εγκατάσταση ναυ­ στάθμου στην περιοχή των Υβλέων Με­ γάρων. Τελικά όμως υιοθετήθηκε το σχέδιο του Αλκιβιάδη. Οι άλλοι στρατηγοί ανα­ γκάστηκαν να υποταχθούν στη γνώμη του εμπνευστή της εκστρατείας. Ο τε­ λευταίος, έπλευσε με την τριήρη του στη Μεσσήνη, σε μια προσπάθεια να πείσει τους κατοίκους της πόλης να ανοίξουν το λιμάνι τους στον αθηναϊκό στόλο και να συμμαχήσουν μαζί τους. Δυστυχώς για τον ίδιο, οι κάτοικοι δεν του επέτρεψαν καν την είσοδο στην πόλη τους, παρά μό­ νο δέχθηκαν να του πουλήσουν τρόφιμα. Παρά την αποτυχία αυτή, ο Αλκιβιάδης ούτε για μια στιγμή δεν σκέφθηκε να α­ ναθεωρήσει το σχέδιό του. Επέστρεψε με το πλοίο του στον πρόχειρο ναύσταθ­ μο, κοντά στο Ρήγιο, ετοιμάζοντας δι­ πλωματικά διαβήματα προς άλλες πό­ λεις. Οι ημέρες όμως κυλούσαν και καθεμία προσέθετε έναν επιπλέον λίθο στο α­ μυντικό οικοδόμημα των Συρακουσίων. Μετά την επικράτηση της άποψης του Αλκιβιάδη και την αποτυχημένη επα­ φή του με τους κατοίκους της Μεσσή­ νης, σι Αθηναίοι έστειλαν μια μοίρα δέκα πλοίων του στόλου τους στις Συρακού­

σες για να κατοπτεύσουν τους αντιπά­ λους τους. Αλλα 50 πλοία τους έπλευσαν προς την πόλη της Νάξου (της Σικελίας), οι κάτοικοι της οποίας τους δέχθηκαν. Ο υπόλοιπος στόλος παρέμεινε στο αγκυ­ ροβολιό του κοντά στο Ρήγιο. Από τη Νά­ ξο, η μοίρα των 50 πλοίων έπλευσε προς την Κατάνη, όμως οι Αθηναίοι δεν έγιναν και πάλι δεκτοί. Ετσι, αναγκάστηκαν να αγκυροβολήσουν στις εκβολές του πο­ ταμού Τηρία, στον σημερινό χείμαρρο του Αγίου Λεονάρδου. Στο μεταξύ, η μοί­ ρα των δέκα ανιχνευτικών είχε πλησιάσει στον λιμένα των Συρακουσών και οι κήρυκες των πλοίων έστειλαν μήνυμα στους Λεοντίνους, που βρίσκονταν στην πόλη, πως είχαν έλθει να τους ελευθε­ ρώσουν και να τους επανεγκαταστήσουν στον τόπο τους. Με τον τρόπο αυτό οι Αθηναίοι ήλπιζαν να προκαλέσουν εσωτερικά προβλή­ ματα στους αντιπάλους τους. Αφού συνέλεξε στοιχεία σχετικά με τη διαμόρφω­ ση των λιμένων και γενικά τη μορφολο­ γία της περιοχής, η μοίρα επέστρεψε στο αγκυροβόλιο στον ποταμό Τηρία. Στο μεταξύ, οι κάτοικοι της Κατάνης εί­ χαν καλέσει τους πολίτες σε συνέλευση, στην οποία επετράπη να συμμετάσχουν και οι Αθηναίοι στρατηγοί. Την ώρα όμως που οι κάτοικοι είχαν συγκεντρωθεί για τη συνέλευση, ο Αλκιβιάδης οδήγησε τους άνδρες του κατά μιας πυλίδας του τείχους, η οποία σύντομα παραβιάστηκε, με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες στιγμές οι Αθηναίοι να γίνουν κύριοι της πόλης. Υστερα από την «ακούσια προσχώρηση» της Κατάνης στο αθηναϊκό στρατόπεδο, οι Αθηναίοι τη μετέτρεψαν σε βάση των επιχειρήσεών τους. Το αγκυροβόλιο κο­ ντά στο Ρήγιο εγκαταλείφθηκε και το σύνολο των δυνάμεών τους εγκαταστά­ θηκε στην Κατάνη. Τότε έφθασαν πληροφορίες στο αθη­ ναϊκό στρατόπεδο, οι οποίες ανέφεραν ότι και οι κάτοικοι της πόλης Καμάρινας, στο νότιο άκρο του νησιού, ήταν έτοιμοι να προσχωρήσουν σε αυτούς, με την εμ­ φάνιση του αθηναϊκού στόλου στα ύδατά τους. Επίσης, κατάσκοποι ανέφεραν στους Αθηναίους ότι οι αντίπαλοί τους ε­ τοίμαζαν τον στόλο τους. Χωρίς να αξιο­ λογήσουν τις πληροφορίες, οι Αθηναίοι κατευθύνθηκαν με το σύνολο του στό­ λου τους και την εκστρατευτική δύναμη πρώτα προς τις Συρακούσες, όπου δεν παρατήρησαν τίποτα το ανησυχητικό, και έπειτα προς την Καμάρινα. Εκεί όμως δεν έγιναν δεκτοί και αποφάσισαν να επι­ στρέφουν στην Κατάνη. Για να μη γυρί­ σουν όμως εντελώς άπρακτοι, αποβίβα­ σαν λίγους άνδρες και λεηλάτησαν μια α­

γροτική περιοχή κοντά στις Συρακούσες. Οι αποβιβασθέντες όμως έγιναν αντιλη­ πτοί από τις περιπολίες του ιππικού των Συρακουσίων και δέχθηκαν την επίθεσή τους. Αφού έχασαν λίγους, κυρίως ψι­ λούς, οι Αθηναίοι επανεπιβιβάστηκαν στα πλοία τους και επέστρεψαν στη 6άση τους. Το πρώτο αίμα του πολέμου είχε χυ­ θεί και ήταν αθηναϊκό. Στο μεταξύ, πίσω στην Αθήνα, οι αντί­ παλοι του Αλκιβιάδη εξακολουθούσαν να συνωμοτούν εις βάρος του. Κάποιος ατίό τους συλληφθέντες για τον ακρωτήρια^ σμό των Ερμών, ομολόγησε δημόσια την' ενοχή του και κατήγγειλε τους συνενό­ χους του. Ο ίδιος αμνηστεύθηκε και οι υ­ πόλοιποι θανατώθηκαν. Για τον Αλκιβιά­ δη, η έρευνα δεν είχε αποκαλύψει κάτι συγκεκριμένο. Ωστόσο, συνέπεσε τότε να εμφανιστεί στον Ισθμό μια πελοποννησιακή στρατιά. Οι Αθηναίοι αμέσως πί­ στεψαν ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν εμφα­ νιστεί ύστερα από συνεννόηση με τον Αλκιβιάδη, ο οποίος σκόπευε να καταλύσει το δημοκρατικό πολίτευμα, και, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, αποφάσισαν την ανά­ κλησή του από τη Σικελία. Φυσικά η απόφασή τους αυτή ήταν ε­ ντελώς λανθασμένη. Ο Αλκιβιάδης, παρά τα πολλά του ελαττώματα, ήταν η ψυχή της εκστρατείας, ο μόνος ίσως που πί­ στευε στην επιτυχή της έκβαση και στή­ ριζε όλες του τις φιλοδοξίες σε αυτήν. Μετά την ανάκληση του Αλκιβιάδη, επι­ κεφαλής θα απέμενε ο άνθρωπος που ή­ ταν πεπεισμένος για την αποτυχία του εγχειρήματος, ο άβουλος Νικίας, εξανε­ μίζοντας κάθε ελπίδα των Αθηναίων για νίκη. Ο αποκεφαλισμός της αθηναϊκής εκστρατευτικής δύναμης ήταν καταλυτικής σημασίας για την έκβαση της όλης επιχεί­ ρησης. Μέχρι τότε, οι Αθηναίοι περιδιάβαιναν από τόπο σε τόπο, χωρίς να έχουν επιτύχει το παραμικρό σε διπλωματικό ή στρατιωτικό επίπεδο. Χωρίς τον εμπνευστή τους, όμως, η κατάσταση θα επιδει­ νωνόταν. Ο Νικίας σίγουρα δεν ήταν ο κα-

Ν α ό ς δω ρικού ρ υ θ μ ο ύ σ τη ν πόλη της Ε γ ε σ τα ς .

τάλληλος άνθρωπος για να εμπνεύσει και να καθοδηγήσει δυναμικά τους άνδρες του. Ηταν αναμφισβήτητα γενναίος, δεν ήταν όμως γεννημένος ηγέτης. Ο Νικίας θα ήταν σίγουρα ο ιδανικός υφιστάμενος ενός δυναμικού, αποφασιστικού και οξύνους στρατηγού, στη θέληση του οποίου θα υποτασσόταν, χωρίς να χρειάζεται να σκέφτεται ή να λάβει κάποια πρωτοβου­ λία. Ως αρχηγός, όμως, δεν ήταν ικανός να αναπτύξει αυτόνομη δράση και πολ­ λές φορές αποδείχθηκε ευθυνόφοβος. Ετσι, και μετά την απομάκρυνση του Αλκιβιάδη, συνέχιζε να βαδίζει στα ίχνη του, ακολουθώντας ουσιαστικά το σχέδιο επιχειρήσεων που εκείνος είχε καταστρώσει. Δεν προσπάθησε καν να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο που ο ίδιος είχε προτείνει στη σύσκεψη των στρατηγών μάλλον από φόβο μήπως κατηγορηθεί από τους Αθηναίους- αλλά συνέχισε μια επιχείρηση στην επιτυχή έκβαση της ο­ ποίος δεν πίστεψε ποτέ, με συνεχώς μειούμενη ενεργητικότητα. Μετά την απομάκρυνση του Αλκιβιά­ δη και την καταφυγή του στη Σπάρτη, οι άλλοι δύο Αθηναίοι στρατηγοί οδήγησαν τις δυνάμεις τους στα βόρεια παράλια της νήσου, προς την Ιμέρα, την Εγεστα και τον Σελινούντα. Στην ελληνική πόλη Ιμέρα συνάντησαν και πάλι την άρνηση των κατοίκων να τους ενισχύσουν, ακόμα και να τους δεχθούν στον τόπο τους. Κι­

νούμενοι δυτικά έπλευσαν τότε προς τη μικρή, αντίπαλη προς τους Εγεστέους, σικανική ίπόλη των Υκκάρων, την οποία και κατέλαβαν, εξανδραποντίζοντας τον πληθυσμό. Ολοι οι επιζώντες κάτοικοι πουλήθηκαν ως δούλοι, αποφέροντας, μαζί με τα λάφυρα, κέρδη της τάξης των 120 ταλάντων στους Αθηναίους. Αφού έ­ λαβαν άλλα 30 τάλαντα από τους Εγεστέους, αποβίβασαν τις δυνάμεις τους και τις κατηύθυναν προς την εχθρική πόλη Υβλα, η οποία βρισκόταν στο άλλο άκρο του νησιού, δυτικά των Συρακουσών. Η ε­ πίθεσή τους όμως κατά της Υβλας αποκρούστηκε, και η αθηναϊκή δύναμη επέ­ στρεψε στην Κατάνη. Είχε άλλωστε φθάσει ο χειμώνας.

Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΑΙ 01 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ Η αποτυχία των Αθηναίων να καταλά­ βουν την Υβλα και να διεξάγουν μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις, γενικότερα, είχε όπως ήταν φυσικό, θετική επίδραση στο ηθικό των Συρακουσίων. Η τρομερή αθη­ ναϊκή στρατιά, υποστηριζόμενη από τον πανίσχυρο στόλο, δεν είχε επιτύχει επί τόσους μήνες το παραμικρό, πέραν της κατάληψης της πολίχνης των Υκκάρων. Το περίφημο ιππικό των Συρακουσίων, μάλιστα, έφθασε στο σημείο να διενεργεί επιδρομές κατά του αθηναϊκού στρατο­ πέδου στα περίχωρα της Κατάνης. Οι Συρακούσιοι ιππείς πλησίαζαν τις αθηναϊ­ κές θέσεις και ρωτούσαν περιπαικτικά, τους αντιπάλους τους αν είχαν έλθει να τους συντροφεύσουν στην ξενιτιά! Από την πλευρά τους οι Αθηναίοι, διαθέτο­ ντας πρακτικά ανύπαρκτο ιππικό -30 μό­ λις άνδρες- αποφάσισαν να καταφύγουν σε στρατήγημα για να απαλλαγούν από την εχθρική πίεση και να αποκλείσουν την πόλη από την ξηρά. Απέστειλαν, έτσι, στις Συρακούσες, έναν έμπιστό τους άνδρα από την Κατάνη, ο οποίος παρουσιά­ στηκε ως εχθρός των Αθηναίων και δή­ λωσε στους Συρακουσίους στρατηγούς ότι οι συμπολίτες του ήταν έτοιμοι να ε­ παναστατήσουν κατά των Αθηναίων. Τους πρότεινε, λοιπόν, ένα σχέδιο κοινής δρά­ σης που προέβλεπε ταυτόχρονη επίθεση των Συρακουσίων, κατά του αθηναϊκού στρατοπέδου και των Καταναίων, κατά των Αθηναίων που βρίσκονταν στην πόλη και κατά των πλοίων του στόλου τους. Περιχαρείς οι Συρακούσιοι στρατηγοί, δέχθηκαν το σχέδιο και συμφώνησαν

Α ναπαράσταση φ ά λ α γ γ α ς Α θηναίω ν οπλιτών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 2 9

Η α φ ο ρ μ ή για τη Β ’ Α θη να ϊκή Ε κ σ τρ α τε ία σ τη Σ ικ ελ ία δ ό θ η κ ε από τη διαμάχη Ε γ ε σ τα ς κα ι Σ ελ ιν ο ύ ν τα . Ό τα ν ο Σ ελ ιν ο ύ ν τα ς σύναψ ε συμμ αχία μ ε τις ισ χυ ρ ές Σ υ ρ α κ ο ύ σ ες , η Ε γ ε σ τα ζή τη σ ε την π αρ έμβα σ η τω ν Αθηναίων. Δ ίδ ρ α χ μ ο τη ς Ε γ ε σ τα ς (επ ά νω ) και δ ίδρ α χμ ο το υ Σ ελ ιν ο ύ ν τα (κάτω ) (Α θήνα, Ε θνικ ό Α ρ χα ιο λο γικό Μ ο υ σ είο ).

στην ημερομηνία εφαρμο­ γής του. Την καθορισμένη η­ μέρα, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους κίνησαν κατά των πολεμίων. Οι Αθηναίοι όμως είχαν ήδη επιβιβαστεί στα πλοία τους και έπλεαν προς τις Συρακούσες, στα νώτα του ε­ χθρικού στρατού. Τα ξημερώματα της επομένης οι Αθηναίοι είχαν αφιχθεί στην ακτή του Δάσκωνα, απέναντι από τον μεγάλο εμπορικό λιμένα των Συρα­ κουσών, κοντά στο ακρωτήριο Πλημμύριο, και άρχισαν να εγκαθιστούν στρατό­ πεδο. Στο μεταξύ οι Συρακούσιοι είχαν α­ νακαλύψει την απάτη και επέστρεφαν βιαστικά στην πόλη τους. Οι Αθηναίοι εκ­ μεταλλεύτηκαν στο έπακρο αυτό το χρο­ νικό διάστημα και κατασκεύασαν πρόχει­ ρα οχυρώματα και εγκαταστάσεις, ενώ κατέστρεψαν επίσης μια μικρή γέφυρα που ένωνε τις δύο όχθες του μικρού πο­ ταμού Ανάπου, ο οποίος διχοτομούμε την πεδιάδα των Συρακουσών. Η τοποθεσία εγκατάστασης των Αθη­ ναίων ήταν προσεκτικά επιλεγμένη ώστε να μην επιτρέπει ελευθερία κινήσεων στο επίφοβο εχθρικό ιππικό. Το έδαφος στο σημείο εκείνο ήταν διακεκομμένο, ενώ υπήρχαν αγροικίες και ένα έλος, που παρεμπόδιζαν ακόμα περισσότερο το α­ ντίπαλο ιππικό. Παράλληλα έσυραν τα πλοία τους στην ξηρά και κατασκεύασαν γύρω τους φράγμα από ξύλινους πασσά­ λους. Μέχρι να ολοκληρωθούν όλες αυ­ τές οι εργασίες, ο στρατός των Συρακου­ σίων είχε επιστρέψει από την άσκοπη «εκδρομή» στην Κατάνη. Οι Συρακούσιοι ιππείς πλησίασαν τις αθηναϊκές θέσεις, αλλά τελικά αποσύρθηκαν, αφού δεν σκόπευαν να επιτεθούν μόνοι κατά των Ο ι Α θη ν α ίο ι ψ η φ ίζουν, ενώ η Α θη νά το υ ς π α ρ α κ ο λ ο υ θ εί. Οι α π ο φ ά σ εις το υ α θ η ν α ϊκ ο ύ Δ ή μ ο υ επ η ρ εά ζο ν τα ν από ικανούς ρ ή το ρ ε ς , όπως ο Α λκιβιά δης (π αράσταση από ε ρ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ο α γ γ ε ίο , Λ ονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ). 3 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

εχθρών, ενώ το πεζικό τους εί­ χε ταλαιπωρηθεί αρκετά από τη μακρά πορεία. Ετσι ο στρατός των Συ­ ρακουσίων καταυλίστηκε εκείνο το βράδυ έξω από τα τείχη, έτοιμος να δώσει μάχη την επο­ μένη, σε ευνοϊκό για τον αντίπαλο έδαφος. Με την ανατολή του ή­ λιου και οι δύο στρατοί ετοι­ μάστηκαν να αναμετρηθούν, για πρώτη φορά, στο πεδίο της μάχης. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους, εί­ χαν στρατοπεδεύσει κο­ ντά στο ιερό του Ολυ­ μπίου Διός, νοτιοδυτικά της πόλης. Στο πλευρό τους βρίσκονταν και οι Σελινούντιοι, καθώς και 220 ιππείς και 50 ψιλοί ακο­ ντιστές από τη Γέλα και την Καμάρινα. Αν και δεν είναι γνω­ στός ο αριθμός των ανδρών του ελλη­ νικού σικελικού στρατού, πιστεύεται ότι υπερείχε αριθμητικά του αντίπαλου αθη­ ναϊκού. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τα γραφόμενα του Θουκυδίδη, σύμ­ φωνα με τα οποία οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους οπλίτες σχημάτισαν φά­ λαγγα βάθους 16 ζυγών. Αντίθετα οι Αθη­ ναίοι και οι σύμμαχοι οπλίτες τάχθηκαν σε δύο γραμμές μάχης, με βάθος οκτώ μόλις ζυγών η καθεμία, ίσως για να είναι σε θέση να καλύψουν όλη την έκταση του εχθρικού μετώπου και να μη κινδυ­ νεύουν να υπερφαλαγγιστούν από το ε­ χθρικό ιππικό, το οποίο υπολογίζεται ότι αριθμούσε πάνω από 1.200 άνδρες. Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους πεζοί ήταν σαφώς πιο εμπειροπόλεμοι και καλύτερα

εκπαιδευμένοι από τους αντιπάλους τους. Ισως αυτός να ήταν και ο λόγος για τον οποίο οι Συρακούσιοι στρατηγοί έτα­ ξαν τους άνδρες τους σε βαθύ σχηματι­ σμό, ώστε η διάσπαση του σχηματισμού τους να μη είναι εύκολη. Απέναντι τους η αθηναϊκή στρατιά τάχθηκε σε δύο γραμ­ μές, όπως αναφέρθηκε, με τους Αργείους και τους Μαντινείς συμμάχους να σχηματίζουν το δεξιό κέρας, τους Αθη­ ναίους να σχηματίζουν το κέντρο και τους υπόλοιπους συμμάχους και μισθο­ φόρους να συγκροτούν το αριστερό κέ­ ρας - ίσου περίπου μήκους μετώπου με το αντίστοιχο που κάλυπταν οι Αθηναίοι. Τη διοίκηση της πρώτης γραμμής ανέλα6ε ο Νικίας και της δεύτερης ο Λάμαχος. Αμέσως μετά τη λήψη σχηματισμού ο Νικίας προχώρησε μπροστά από τους άν­ δρες του και τους μίλησε, επιχειρώντας να ανυψώσει το ηθικό τους. Δεν υπήρχε, πάντως, για την ώρα λόγος το ηθικό των Αθηναίων και των συμμάχων τους να εί­ ναι πτοημένο. Γνώριζαν και οι ίδιοι ότι υ­ περείχαν των αντιπάλων τους σε εκπαί­ δευση και συνοχή. Το μόνο ανησυχητικό ήταν η παρουσία του εχθρικού ιππικού. Ακόμη και αυτό το πρόβλημα όμως είχε εν μέρει, τουλάχιστον, επιλυθεί από την επιλογή του πεδίου της μάχης, το έδα­ φος του οποίου δεν θα του επέτρεπε να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητές του. Αξίζει στο σημείο αυτό να υπογραμμι­ στεί ότι το ελληνικό ιππικό της εποχής δεν ήταν το όπλο κρούσης και κρίσης του αγώνα της εποχής του Φιλίππου, του Αλε­ ξάνδρου και των διαδόχων τους. Λει­ τουργούσε υποβοηθητικά της οπλιτικής φάλαγγας, αφού δεν ήταν σε θέση να ε­ πιτεθεί κατά μέτωπο εναντίον συντεταγ­ μένης εχθρικής οπλιτικής φάλαγγας. Οι ιππείς αναλώνονταν σε εξ αποστάσεως α­ κοντισμούς και επέλαυναν κατά του βα­

ρέος πεζικού μόνο αν αυτό έχανε τη συ­ νοχή και την τάξη του. Συνήθως οι ιππείς προσπαθούσαν να υπερφαλαγγίσουν την εχθρική παράταξη και να πλήξουν την α­ ντίπαλη φάλαγγα από το πλευρό, την ώρα που η φίλια φάλαγγα θα την προσέ­ βαλε μετωπικά. Αυτό μάλλον θα ήταν και το σχέδιο των Συρακουσίων, απέτυχε, ό­ μως, λόγω της ακαταλληλότητας του ε­ δάφους για επιχειρήσεις ιππικού και της τάξης του αθηναϊκού στρατού σε διπλή γραμμή μάχης. Με τον τρόπο αυτό, ακό­ μα και αν, για οποιοδήποτε λόγο, δημι^ ουργείτο ρήγμα στο μέτωπο της αθηναϊ-| κής παράταξης, αυτό θα καλυπτόταν ά­ μεσα από τμήματα της δεύτερης γραμ­ μής. Ετσι, παρουσιαζόταν μια συνεχής γραμμή μετώπου απέναντι στο εχθρικό ιππικό, η οποία δεν θα μπορούσε να υ­ περφαλαγγιστεί, ούτε να υπερκεραστεί, εξαιτίας των διαφόρων κωλυμάτων που υπήρχαν και στα οποία στηρίζονταν τα πλευρά της αθηναϊκής φάλαγγας. Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους επι­ τέθηκαν πρώτοι κατά των εχθρών. Οι Συρακούσιοι κινήθηκαν επίσης εναντίον τους με αταξία. Τα μέτωπα και των δύο στρατών κάλυπταν τμήματα ελαφρού πε­ ζικού (ψιλοί) τα οποία συνεπλάκησαν πρώτα μεταξύ τους. Οι ακροβολισμοί συ­ νεχίστηκαν έως ότου οι μάντεις ολοκλή­ ρωσαν τις καθιερωμένες θυσίες και οι φάλαγγες εξόρμησαν η μία κατά της άλ­ λης. Αξιοπρόσεκτη είναι η απουσία ανα­ φοράς του Θουκυδίδη στη δράση του ιπ­ πικού των Συρακουσίων, κατά τη διάρ­ κεια της φάσης των ακροβολισμών. Αν το ιππικό επέλαυνε κατά των ψιλών της αθη­ ναϊκής στρατιάς θα ήταν σε θέση να τους κατακόψει. Κάτι τέτοιο όμως, για άγνω­ στο λόγο, δεν συνέβη. Οι Αθηναίοι ψιλοί συνεπλάκησαν με τους αντιπάλους τους και, όπως συνήθως συνέβαινε σε αυτές τις περιπτώσεις, καμία πλευρά δεν εξα­ σφάλισε τακτικό πλεονέκτημα. Κάποια στιγμή οι αντίπαλες φάλαγγες έφθασαν σε απόσταση δορατισμού και κατόπιν ωθισμού. Οι φάλαγγες ωθούντο για αρκε­ τή ώρα και όταν κάποιοι από τους προμά­ χους έπεφταν, αντικαθίσταντο αμέσως από τους άνδρες των πίσω ζυγών. Παρά τη βαθύτερη παράταξή τους, οι Συρακούσιοι, δεν κατόρθωσαν να απωθήσουν τους αντιπάλους τους ούτε να προκαλέσουν ρήγμα στην παράταξή τους. Η αδυ­ ναμία τους αυτή οφειλόταν μάλλον στην απειρία τους και όχι στην έλλειψη θάρ­ ρους, όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει και ο Θουκυδίδης. Ενώ διεξαγόταν η μάχη και η κλαγγή των όπλων αντηχούσε παντού, αστραπές και βροντές έκαναν την εμφάνισή τους.

Οι άπειροι Συρακούσιοι τις θεώρησαν ως κακό οιωνό. Την πίστη τους αυτή ενίσχυε το γεγονός ότι, αν και ήταν περισσότεροι, δεν μπορούσαν να απωθήσουν τον ε­ χθρό. Αυτό που δεν κατάφεραν οι Συρακούσιοι, το κατάφεραν όμως οι Αθηναίοι. Πρώτοι οι Αργείοι, ταγμένοι στο τιμητικό άκρο δεξιό της παράταξης, απώθησαν τους αντιπάλους τους. Με τον τρόπο αυ­ τόν εξαναγκάστηκαν και τα άλλα τμήμα­ τά τους σε υποχώρηση, για να αποφύ­ γουν την πιθανότητα κύκλωσής τους. Η μάχη κρίθηκε υπέρ των Αθηναίων, οι ο­ ποίοι όμως δεν καταδίωξαν τους ηττημένους, το ιππικό των οποίων δεν είχε φθα­ ρεί και καραδοκούσε. Το γεγονός ότι δεν καταδιώχθηκαν, επέτρεψε στους Συρακουσίους να ανασυνταχθούν και, παρά την ήττα τους, να οχυρώσουν τον ναό του Διός και να εγκαταστήσουν σε αυτόν φρουρά. Οι απώλειες και των δύο στρα­ τών δεν ήταν σημαντικές. Στη μάχη χά­ θηκαν περί τους 60 Συρακουσίους και πε­ ρίπου 50 άνδρες των αθηναϊκών δυνάμε­ ων. Ο μικρός αριθμός των νεκρών δεν συνάδει με το πείσμα με το οποίο διεξήχθη η μάχη. Είναι όμως εξηγήσιμος αν αναλογιστεί κανείς ότι οι Συρακούσιοι δεν άντεξαν αρκετά στον ωθισμό και μετά την απεμπλοκή τους δεν καταδιώχθηκαν. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης πάντως κάνει λό­ γο για 400 νεκρούς Συρακουσίους. Αν και νικητές σε τακτικό επίπεδο οι Αθηναίοι, δεν είχαν κερδίσει τίποτα σε στρατηγικό. Ακόμα και η τακτική τους ε­ πιτυχία όμως δεν ήταν δυνατό να αξιοποιηθεί χωρίς την παρουσία φιλιού ιππι­ κού. Αν διέθεταν ιππικό, οι Αθηναίοι θα ή­ ταν σε θέση να καταδιώξουν με σχετική ασφάλεια τους αντιπάλους τους και να τους προκαλέσουν τόσο σοβαρές απώ­ λειες, ώστε να τους αναγκάσουν να απο­ δεχθούν τους όρους τους, ή στη χειρότε­ ρη περίπτωση να τους αποκλείσουν πίσω από τα τείχη και να τους περιορίσουν σε παθητική άμυνα. Είναι άλλωστε γενικά παραδεκτό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών μιας ηττημένης στρατιωτικής δύναμης επιτυγχάνεται από τον νικητή στη φάση της καταδίωξης.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Την επόμενη ημέρα οι Αθηναίοι απέ­ δωσαν τιμές στους νεκρούς τους και πα­ ρέδωσαν επίσης στους αντιπάλους τους νεκρούς τους. Στη συνέχεια, ο Νικίας έ­ δωσε διαταγή αποχώρησης της στρατιάς. Θα επέστρεφαν στην Κατάνη, όπου θα περνούσαν τον χειμώνα και θα ανέμεναν ενισχύσεις, κυρίως σε ιππικό. Επίσης, θα

Σ κη νή αναχώ ρησης Α θη να ίο υ ο π λίτη για τον π όλεμ ο. Την εποχή το υ Α λκιβ ιά δη οι Α θη ν α ίο ι ενεπ λάκησ α ν σ το ν μ α κρ οχρ όνιο και ε ξα ν τλ η τικ ό γ ι’ α υ το ύ ς Π ελοπ οννησ ια κό Π ό λ εμ ο . Κ ατά σ υνέπ εια , α νά λο γ ες σ κηνές θ α επ αναλαμ β ά νο ντα ν συχνά σ τα α θη ν α ϊκά σ π ίτια (ερ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ο α γ γ ε ίο το υ 5ου αιώνα π.Χ., Α θή να , Ε θνικ ό Α ρ χ α ιο λο γ ικό Μ ο υ σ είο ).

συνέχιζαν τις διπλωματικές επαφές με τις σικελικές πόλεις, σε μια απέλπιδα προσπάθεια εξεύρεσης συμμάχων. Αλλά και οι Συρακούσιοι άρχισαν να προετοιμάζονται για την επανάληψη των εχθροπραξιών, προσπαθώντας να προσεταιρισθούν τη Σπάρτη. Οι Σπαρτιάτες, μετά από προτροπή και του Αλκιβιάδη, πείσθηκαν. Ορισαν μάλιστα τον Γύλιππο, έναν έμπειρο διπλωμάτη και πολεμιστή, ως αρχιστράτηγο των Συρακουσίων. Από την πλευρά τους οι Αθηναίοι ετοιμάζο­ νταν να στείλουν τις ενισχύσεις που τους είχε ζητήσει ο Νικίας. Πλησίαζε ήδη η στιγμή της αποφασιστικής καμπής του πολέμου, τον οποίο οι Αθηναίοι κατόρ­ θωσαν με τα λάθη τους να ξεκινήσουν ξανά. Οταν ο αθηναϊκός δήμος αποφάσι­ ζε την εκστρατεία, υπό την επιρροή του Αλκιβιάδη, υπέγραφε ουσιαστικά την κα­ ταδίκη του. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Θ ο υ κ υ δ ίδ η ς : ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ ΙΑ Κ Ο Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , εκ δ ό σ εις Ζα χαρ όπ ουλο ς, Α θή ν α , 1954. (2) W. L. R odgers: GREEK A N D R O M A N NAVAL WARFARE, London, 1964. (3) Γ. Σ τα ϊν χ ά ο υ ερ : Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ν Α ΡΧΑ ΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Α , εκ δ ό σ εις Π απ αδήμα, Α θή να , 2000. (4) D. H ead: A R M IES O F THE M A C ED O N IA N A N D PU N IC WARS, WRG, London, 1982.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 3 1

_________y..

___________ JE L _____dzL-..^

EK TOY CAAHNOTOYPKIKOY ΠΟΛΕΜΟΥ TOY I *12

ίΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΗΣ ΚΟΡΥΤΣΑΣ ΤΗΣ 6 MKEJj

3 2 1ι τ Ρ Α ί ι η τ ι κ Η

utopia

LA GUERRE GRI

Γ ο α μ μ α τό σ η μ ο τη ς Α υ τό ν ο μ η ς Π ο λ ιτε ία ς τη ς Β ο ρ είο υ Η π είρο υ

.-..ι, ·. - τ υ μ μ υ υ υ μ ιυ υ IUU ΐ Μ Π , ν

,

£

ΠΤΑ 5

«

nväKljpu&ic m t L . : : : . . . . .................. αυτονομίας m c Βορείου Ηπείρου, ο συνταγματάρχης Κοντούλης παρέδωσε, βάσει διεθνών συνθηκών, ιην πόΠή m e Κορυτσάς στη νεοσύστατη αλβανική χώοοιρυλακή. Οι Κορυτοαίοι κάτω από τον νέο ζυγό, που δεν διέιρερε στην ουσία από τον οθωμανικό που προσιράτως είχε αποτιναχθεί, έπρεπε να αποδεχθούν τη νέα τάξη πρπνμάτων. Σε αυτό το καθεστώς εθνικής χ ταπείνωσης δεν άργησαν να ακουοτούν οι πρώτες ιρων^ς lä § | | διαμαρτυρίας που εξελίχθηκαν σε ανοικτό ένοπλο αγώνα στους δρόμους και τα περίχωρα της^ιόλης. (Ισιόσο. V παρόλο που η αστραπιαία κινητοποίηση των επαναστατών πέτυχε να ακρνιδιάσει τα αλβανικά τμήματα, οι ισορροπίες . ( ανατράπηκαν βίαια και η εξέγερση καταπνίγηκε στο ρίμα ^ την η μ έ ρ α m e

^

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

133

1889 στην απόφαση του Ιωάννη Μπάγκα, ξενιτεμένου ε­ πιχειρηματία που δραστηριοποιείτο στην Αίγυπτο. Ο τε­ λευταίος προσέφερε στο ελληνικό κράτος, ενώ βρισκό­ ταν ακόμα εν ζωή, την αμύθητη περιουσία του, κρατώ­ ντας μόνο ένα πενιχρό ποσό για τη διαβίωσή του. Στις 7 Δεκεμβρίου του 1912, ύστερα από τις συνεχείς επιτυχίες που γνώρισε ο Ελληνικός Στρατός, ο οποίος προήλαυνε ακάθεκτος κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, το 12ο Σύνταγμα της III Μεραρχίας εισήλθε θριαμβευτικά στην Κορυτσά. Οπως ήταν φυσικό, ο λαός της πόλης επιφύλαξε σύσσωμος θερμή υποδοχή στους στρατιώτες, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Επικεφα­ λής της επιτροπής υποδοχής υπήρξαν ο μητροπολίτης Κορυτσάς Γερμανός, ο δήμαρχος, αλλά και ο μουφτής της πόλης ως εκπρόσωπος της μικρής μουσουλμανικής κοινότητας (1). Σύντομα, όμως, ο αρχικός ενθουσιασμός έδωσε τη θέση του στον σκεπτικισμό. Η πιθανή αναγνώ­ ριση της ανεξαρτησίας της Αλβανίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις και η πιθανή ενσωμάτωση της Βορείου Ηπεί­ ρου, την οποία είχε ήδη απελευθερώσει ο Ελληνικός Στρατός, αφού διέθετε συμπαγείς ελληνικούς πληθυ­ σμούς, δημιούργησε έντονες εξελίξεις στον διπλωματι­ κό στίβο και ανησύχησε τους Κορυτσαίους, οι οποίοι δεν επιθυμούσαν σε καμία περίπτωση να υποταχθούν σε νέο μουσουλμάνο επικυρίαρχο. Ο π ρίγκιπας Α λέξα ν δ ρ ο ς κα ι ο μ η τρ ο π ο λ ίτη ς Γερ μ ανός μ π ρ ο σ τά από την είσ ο δ ο τη ς μ η τρ ό π ο λ η ς σ τις 7 Μ ά ίο υ το υ 1913.

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

Με τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων άρχισαν να εντείνονται οι φήμες που διαδίδονταν στην Κορυτσά, σύμ­ φωνα με τις οποίες η Πρεσβευτική Διάσκεψη του Λονδί­ νου θα επιδίκαζε την πόλη στη νεοσυσταθείσα Αλβανία, γεγονός που θα αποτελούσε αποτέλεσμα των επίμονων πιέσεων της Ιταλίας και της Αυστρίας. Πάντως, αντιπρο­ σωπεία που συστάθηκε με τη συμμετοχή επιφανών Κορυτσαίων υπό τους Ιωάννη Δάρδα και Ιωσήφ Αδαμίδη επέ­ δωσε υπομνήματα διαμαρτυρίας στους συμμετέχοντες στην εν λόγω Διάσκεψη. Ακολούθησε και δεύτερη αντι­ προσωπεία, που συστάθηκε στις 13 Απριλίου του 1913 από εκπροσώπους της Κορυτσάς, της Μοσχοπόλεως και της Κολώνιας, οι οποίοι παρουσιάστηκαν στους πρόξε­ νους των Μεγάλων Δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη και τόνι­ σαν ότι η πιθανή επιδίκαση της πατρίδας τους στη νεο­ συσταθείσα, και εκ φύσεως μουσουλμανοκρατούμενη, τύχη της Κορυτσάς κατά την ύστερη Τουρκο­ Αλβανία θα ήταν καταστροφική, τη στιγμή, μάλιστα, που κρατία δεν διέφερε από την τύχη των υπόλοι­ προσφάτως είχε αποτιναχθεί ο οθωμανικός ζυγός. Επι­ πων αστικών κέντρων του Ελληνισμού στην πρόσθετα, στις αρχές Αυγούστου του 1913 συγκροτήθηΗπειρο και τη δυτική Μακεδονία. Από τα τέλη κε και τρίτη ομάδα Κορυτσαίων αντιπροσώπων, που μετέτου 18ου αιώνα, μετά την ισοπέδωση της γειτο­ 6η στην Αθήνα και συναντήθηκε με τον βασιλιά Κωνστα­ νικής Μοσχόπολης από στίφη Τουρκαλβανών, η πόληντίνο αυ­ και μέλη της Ελληνικής Κυβέρνησης, χωρίς, ωστό­ τή εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό και πολιτιστικό κέ­ σο, να λάβει ενθαρρυντικές απαντήσεις. ντρο. Τον 19ο αιώνα οι Κορυτσαίοι, στην προσπάθειά Από αυτή την ατμόσφαιρα γενικής απόγνωσης δεν έτους να διασφαλίσουν και να αναδείξουν την ελληνική λειψαν και τα καθημερινά συλλαλητήρια που πραγματοπολιτιστική κληρονομιά, οργάνωσαν το «Λάσσο», ένα κοι­ ποιήθηκαν σε διάφορες βορειοηπειρωτικές πόλεις. Οι νοτικό ταμείο που είχε κύριο σκοπό την ορθή αξιοποίηση διαμαρτυρίες κορυφώθηκαν τόσο στην Κορυτσά και στην Αθήνα όσο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Υπήρξαν, των κληροδοτημάτων των τοπικών ευεργετών. Φυσικά, δεν ήταν λίγοι οι Κορυτσαίοι της διασποράς που προσέ- μάλιστα, και πολλοί φιλέλληνες Ευρωπαίοι δημοσιογρά­ φεραν αστρονομικά ποσά για την ανάδειξη εθνωφελών φοι που στήριζαν τα δίκαια των Ηπειρωτών. Αρκετοί από σκοπών όχι μόνο τοπικού αλλά και πανελλήνιου χαρακτή­ αυτούς κατέφθασαν στην Κορυτσά, όπου θα ξεκινούσε ρα. Η διάθεση για παροχή ανιδιοτελούς στήριξης στον τις εργασίες της επιτροπή αντιπροσώπων των Μεγάλων Ελληνισμό με κάθε δυνατό μέσο, που διακατείχε τους το­ Δυνάμεων, προκειμένου να χαράξει τη νέα ελληνοαλβανιπικούς πληθυσμούς, εκφράστηκε με μοναδικό τρόπο το κή μεθόριο. Σε αυτό το πλαίσιο, τον Οκτώβριο του 1913 ε-

mΣυγκροτήθηκαν

επιτροπές εθνικής

αμύνης, οι οποίες θα αναλάμβαναν να κατοχυρώσουν την ασφάλεια της

περιοχής και να υπερασπιστούν τις πάτριες εστίες ενάντια σε κάθε επιβουλή. !

Η

k

3 4 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πισκέφθηκε την Κορυτσά η εν λόγω επιτροπή, η οποία τε­ λικά μόνο κατ’ όνομα είχε την αρμοδιότητα να εξακριβώ­ σει τον εθνολογικό χαρακτήρα της περιοχής και, ακολού­ θως, να χαράξει τα σύνορα. Ετσι, τα μέλη της, που παρευρίσκονταν στην πόλη, έλαβαν εντολή να αποχωρήσουν, καθώς είχε αποφασιστεί εκ των προτέρων ότι η περιοχή της Κορυτσάς θα παραχωρείτο στην Αλβανία. Ο λαός της πόλης, παρόλο που δεν γνώριζε τα δεδικασμένα, εμπόδι­ σε την αναχώρηση της επιτροπής και προσπάθησε με πα­ ρακλήσεις να πείσει τα μέλη της να παραμείνουν έστω και για μία ημέρα ακόμα, προκειμένου να διαμορφώσουν γνώ­ μη για το φρόνημά τους. Ακολούθησε η διεξαγωγή παρέ­ λασης προ του διοικητηρίου, παρουσία της επιτροπής και με τη συμμετοχή περίπου 2.500 μαθητών, οι οποίοι κρα­ τούσαν ελληνικές σημαίες και τραγουδούσαν πατριωτικά θούρια. Ωστόσο, αμέσως μετά το πέρας της παρέλασης η επιτροπή τελικά αποχώρησε. Εν τω μεταξύ στην Κορυτσά, όπως και σε ολόκληρη τη Βόρειο Ηπειρο, ο τοπικός πληθυσμός δεν περιορίστηκε μόνο σε υπομνήματα και συμβολικές συγκεντρώσεις. Χά­ ρη στην πρωτοβουλία αλλά και τη συνεχή επιμονή των το­ πικών παραγόντων συγκροτήθηκαν επιτροπές εθνικής αμύνης, οι οποίες θα αναλάμβαναν να κατοχυρώσουν την ασφάλεια της περιοχής και να υπερασπιστούν τις πάτριες εστίες ενάντια σε κάθε επιβουλή, ειδικά στην περίπτωση που ο Ελληνικός Στρατός θα αναγκαζόταν να αποχωρή­

σει. Εξάλλου, ενέργειες για τη συγκρότη­ ση εθελοντικών σωμάτων, των λεγάμε­ νων ιερών λόχων, είχαν ήδη ξεκινήσει από τις αρχές του 1913. Ετσι, στην Κορυτσά ο­ ρίστηκε επιτροπή 30 ατόμων με σκοπό την οργάνωση ένοπλων τμημάτων. Στην ε­ πιτροπή αυτή ανατέθηκε να προβεί σε ε­ νέργειες που θα έκρινε αναγκαίες για την περιφρούρηση της ελευθερίας των Κορυτσαίων. Η επιτροπή επιδόθηκε, κατά κύριο λόγο, στην οργάνωση και εκγύμναση ένοπλων ομά­ δων, αλλά και στην τόνωση του φρονήματος του τοπικού πληθυσμού. Πολλοί ήταν εκείνοι που ενστερνίστηκαν αυτό το πνεύμα αθρόας συγκέντρωσης εθελοντών, πρόθυμων να υπερασπιστούν τα δίκαια του βορειοηπειρωτικού Ελληνι­ σμού. Ετσι, σύντομα η δύναμη του Ιερού Λόχου Κορυτσάς ανήλθε στους 3.000 ένοπλους άνδρες. Ωστόσο, δεν άργη­ σε να φτάσει και τους 7.000 άνδρες στις αρχές του 1914. Παράλληλα, κομβικής σημασίας για την οργάνωση του α­ γώνα υπήρξε και η συμβολή των επιμελητειών της Βορεί­ ου Ηπείρου, οι οποίες θα διασφάλιζαν τον εφοδιασμό των ένοπλων αγωνιστών. Στην προσπάθεια αυτή δεν έμειναν αμέτοχες και οι γυναίκες της Κορυτσάς, οι οποίες δεν πε­ ριορίστηκαν μόνο στην εφοδιαστική υποστήριξη των ένο­ πλων τμημάτων, αφού πολλές από αυτές έφεραν και οπλι­

Επιτροπή Κ ορυτσαίω ν που μ ε τέ β η το ν Α ύ γουσ το το υ 1913 σ τη ν Α θή να , όπου σ υ ν α ν τή θ η κ ε μ ε το ν βασιλιά Κ ω νσταντίνο κα ι μ έ λ η τη ς Ελληνικής Κ υβέρ νησ η ς. Ο ι α π α ντή σ εις που οι Κ ο ρ υ τσ α ίο ι έλ α β α ν για τη ν τύχη τη ς π α τρ ίδ α ς το υ ς υπ ήρξαν α π ο κ α ρ δ ιω τικές.

Χ ά ρ τη ς τω ν κινήσεω ν που π ρα γμ α το π ο ιή & η κ α ν σ τη ν π εριοχή τη ς Κ ο ρ υ τσ ά ς κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς (ΓΕ Σ /Δ ΙΣ ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 5

Η επ ίσημη α να κή ρ υ ξη τη ς Α υ τό ν ο μ η ς Π ο λ ιτε ία ς τη ς Β ο ρ είο υ Η π είρ ο υ , που έ γ ιν ε σ τις 17 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ το υ 1914, σ ήμ α νε κα ι τη ν επ ίσ ημη έν α ρ ξη το υ Β ο ρ ειο η π ειρ ω τικ ο ύ Αγώνα. Την ίδια ακριβώ ς η μ έρ α , ο π ρ ό εδ ρ ο ς το υ Αγώνα Γεώ ργιος Χ ρ η σ τά κ η ς Ζ ω γρ άφ ος, μ ε τη λ εγ ρ ά φ η μ ά το υ , κα λο ύ σ ε το ν λα ό τη ς Κ ο ρ υ τσ ά ς σ ε ξεσ η κω μ ό . Την ίδια, όμω ς, σ τιγ μ ή ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Α λέξα ν δ ρ ο ς Κ ο ντο ύ λη ς π α ρ έδ ιδ ε, β ά σ ει εντολώ ν, τη ν π όλη σ το υ ς Ο λ λ α ν δ ο ύ ς επ ικ εφ α λ ή ς τη ς α λβ α νικής χω ρ ο φ υ λα κή ς.

σμό, για να αγωνιστούν, αν και εφόσον απαιτείτο κάτι τέ­ τοιο. Στις 7 Ιανουαρίου του 1914, λοιπόν, δόθηκε ο νενομισμένος όρκος των Κορυτσαίων ιερολοχιτών μπροστά στο διοικητήριο της πόλης. Σε απάντηση όλων αυτών των πρωτοβουλιών, οι Με­ γάλες Δυνάμεις, με ένα ιδιαίτερα κυνικό τελεσίγραφο που επέδωσαν στις 31 Ιανουαρίου, κοινοποίησαν στην Ελληνι­ κή Κυβέρνηση ότι τα νησιά του Αιγαίου, πλην της Ιμβρου και της Τενέδου, θα επιδικάζονταν στην Ελλάδα μόνο σε περίπτωση που αποχωρούσε ο Ελληνικός Στρατός από τη Βόρειο Ηπειρο. Αντιμέτωπη με αυτό το εκβιαστικό δίλημ­ μα, η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου προέβαλε έ­ ντονες ενστάσεις. Ωστόσο, τελικά υποχρεώθηκε να συναινέσει στην παραπάνω απόφαση. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελληνική Κυβέρνηση, ετοιμάζοντας την παράδοση της Κορυτσάς, διαβίβασε στις στρατιωτικές αρχές που βρί­ σκονταν εκεί συγκεκριμένες εντολές, με βάση τις οποίες θα έπρεπε να διακοπεί ο αφοπλισμός του μουσουλμανι­ κού πληθυσμού και να επιστραφεί σε αυτόν ο οπλισμός που του είχε κατασχεθεί. Ταυτόχρονα, οι ελληνικές στρα­ τιωτικές δυνάμεις της Κορυτσάς έπρεπε να αφοπλίσουν τα ένοπλα τμήματα των Ηπειρωτών και να εμποδίσουν ό­ σους ένοπλους άνδρες θα επιχειρούσαν να εισέλθουν στην πόλη για να οργανώσουν την όποια αντίσταση. Στην ίδια διαταγή, τέλος, σημειωνόταν και μια αόριστη οδηγία, σύμφωνα με την οποία έπρεπε να καλλιεργηθούν όσο το δυνατόν καλύτερες σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών. Επιπρόσθετα, δόθηκε εντολή στις τοπικές αρχές να πληροφορήσουν τον ντόπιο πληθυσμό ότι η Ελληνική Κυ­ βέρνηση θα ενεργούσε με τέτοιο τρόπο, ώστε να συμπεριληφθούν στην αλβανική νομοθεσία διατάξεις που θα κατοχύρωναν τα δικαιώματα των Ελλήνων της πόλης. Ει­ δικότερα, κατέστη σαφές στους τελευταίους ότι δεν θα έ­ πρεπε να προβάλουν καμία αντίσταση στις αλβανικές δυ­ νάμεις, καθότι θα ήταν ανώφελο να προσπαθήσουν να αντισταθούν στη θέληση των Μεγάλων Δυνάμεων. Σε αυτό το πνεύμα πικρίας και προκειμένου να αποφευχθεί βέβαιη αιματοχυσία, ο Ελληνικός Στρατός διετάχθη να παραδώσει την Κορυτσά μόνο σε περίπτωση που θα εμφανίζονταν

3 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τακτικά αλβανικά σώματα, τα οποία θα βρίσκονταν απο­ κλειστικά υπό τη διοίκηση Ολλανδών αξιωματικών. Αντιθέτως, στην περίπτωση που θα πλησίαζαν άτακτα στίφη, ο στρατός διατάχτηκε να προβάλει σθεναρή αντίσταση. Εξάλλου, είχαν ήδη αρχίσει να πολλαπλασιάζονται και οι προσπάθειες συμμοριών Τουρκαλβανών να διεισδύσουν στην περιοχή. Βέβαια, επί του παρόντος, τον πλήρη έλεγ­ χο είχε το Ε’ Σώμα Στρατού. Ωστόσο, η κατάσταση προμηνυόταν ιδιαίτερα δυσμενής μετά την αποχώρησή του σώματος αυτού. Με σκοπό να κατευνάσουν τα πνεύματα, μετέβησαν στην Κορυτσά ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος Κοντού­ λης και ο υποστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας, που επέμειναν ότι οιαδήποτε αντίσταση θα θεωρείτο εθνική προδοσία. Παράλληλα, οι ίδιοι χαρακτήρισαν εθνικά επι­ ζήμια τακτική και την εναλλακτική λύση της μετανά­ στευσης των κατοίκων της Κορυτσάς σε περιοχές που τελικά θα παρέμεναν στην Ελλάδα. Ετσι, στις 14 Φε­ βρουάριου διαλύθηκε επισήμως η τοπική επιτροπή εθνι­ κής αμύνης. Ακολούθως, ο Α. Παπούλας, αφού συγκέ­ ντρωσε στη μητρόπολη Κορυτσάς τα μέλη της καταργηθείσας επιτροπής, ανακοίνωσε ότι είχε λάβει ρητή εντο­ λή από την Ελληνική Κυβέρνηση, λόγω εθνικών συμφε­ ρόντων, να εκκενώσει από τις δυνάμεις του Ελληνικού Στρατού τόσο την Κορυτσά όσο και τις γύρω από αυτήν περιοχές. Παράλληλα, υποσχέθηκε ότι θα έδινε γενικές εγγυήσεις για τη ζωή και την περιουσία των Κορυτσαίων. Από την άλλη πλευρά, οι Ελληνορθόδοξοι κάτοικοι της Κορυτσάς εκδήλωσαν τη δυσαρέσκειά τους για την τρο­ πή που πήραν τα πράγματα, χαρακτηρίζοντας την παρά­ δοση της πόλης ύψιστη εθνική προδοσία. Συνεπώς, α­ ποφάσισαν ότι θα έπρεπε πάση θυσία να την ανακαταλάβουν, ζητώντας τη συνδρομή και των υπολοίπων εξεγερθέντων Βορειοηπειρωτών. Εν τω μεταξύ, οι πόλεις της Βορείου Ηπείρου ανακήρυτταν την επιθυμία τους να αντισταθούν στον νέο επι­ κυρίαρχο. Αμέσως πραγματοποιήθηκε Πανηπειρωτικό Συνέδριο στο Αργυρόκαστρο, με τη συμμετοχή αντιπρο­ σώπων από όλες τις περιοχές της Βορείου Ηπείρου, ακό­ μα και της Κορυτσάς, η οποία βρισκόταν υπό τη δρακό­ ντεια επιτήρηση του Κοντούλη. Παρά τη λήψη αυστηρών μέτρων από τις ελληνικές στρατιωτικές αρχές αλλά και τις προειδοποιήσεις του υποστράτηγου Παπούλα, ο οποί­ ος είχε συστήσει την αποφυγή συμμετοχής σε οποιαδήποτε μορφή αντίδρασης, συγκεντρώθηκαν περίπου 3.000 ένοπλοι άνδρες στο Αργυρόκαστρο, όπου και πραγματοποιήθηκε, σε συγκινητική τελετή, η έπαρση της σημαίας της Αυτονόμου Ηπείρου, γεγονός που σήμανε και επισήμως την έναρξη του Βορειοηπειρωτικού Αγώνα. Εκεί, μά­ λιστα, αποφασίστηκε να δοθεί «ο υπέρ πάντων αγών δια την ελευθερίαν». Ετσι, στις 17 Φεβρουάριου του 1914 ανακηρύχτηκε επισήμως η Αυτόνομος Πολιτεία της Βορεί­ ου Ηπείρου. Επικεφαλής του αγώνα τέθηκε ο Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος, ενώ το κείμενο της ανακήρυξης έ­ φερε και τις υπογραφές των τοπικών μητροπολιτών: του μητροπολίτη Δρυινουπόλεως Βασιλείου, του μητροπολί­ τη Βελάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα και του μητροπολίτη Κορυτσάς Γερμανού. Αμέσως μετά την ανακήρυξη της Αυτονόμου Πολιτείας, ο Ζωγράφος απέστειλε τηλεγρά­ φημα προς τον λαό της Κορυτσάς, με το οποίο τον προέτρεπε να ακολουθήσει το παράδειγμα των υπολοίπων Βο­ ρειοηπειρωτών και να ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα για

.V

ί Ο Ελληνικός Στρατός διετάχθη να παραδώσει την Κορυτσά μόνο σε περίπτωση που θα εμφανίζονταν τακτικά αλβανικά σώματα, τα οποία θα βρίσκονταν αποκλειστικά υπό τη διοίκηση Ολλανδών αξιωματικών. J την απόκρουση της αλβανικής απειλής. Παράλληλα, οι Μεγάλες Δυνάμεις, ανήσυχες για τις ε­ ξελίξεις, καθώς οι Ελληνες της περιοχής δεν έμεναν α­ δρανείς και απειλούσαν τα σχέδιά τους, ζήτησαν να επιτα­ χυνθεί η αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από τη Βό­ ρειο Ηπειρο, πριν προλάβουν να οργανωθούν ισχυρότεροι πυρήνες αντίστασης. Στις 17 Φεβρουάριου, την ημέρα της ανακήρυξης της αυτονομίας στο Αργυρόκαστρο, η Κορυ­ τσά παραδιδόταν σε αλβανικά τμήματα, υπό τον Ολλανδό λοχαγό Γκιράλντι. Η πόλη παραδόθηκε με πρωτόκολλο από τον Α. Κοντούλη, ο οποίος αμέσως μετά μετέβη νο­ τιότερα προς την Κολώνια, προκειμένου να ετοιμάσει ά­ μεσα την παράδοση και αυτής της περιοχής. Μάλιστα, εξαιτίας του υπέρμετρου ζήλου του, διέταξε την άμεση σύλληψη του μητροπολίτη Σπυρίδωνος, ο οποίος είχε πά­ ρει την πρωτοβουλία να υψώσει τη σημαία της αυτονομίας στην Ερσέκα.

ΔΙΜΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΙΕΓΕΡΣΗΣ Αφού ο έλεγχος της πόλης είχε περάσει πλέον στους Αλβανούς, πραγματοποιήθηκε, κατά τις επόμενες ημέ­ ρες, συνάντηση του μητροπολίτη Γερμανού και μελών της δημογεροντίας με τον Αλβανό τοποτηρητή Μουσταφά μπέη. Ο τελευταίος επανέλαβε στους Ελληνες αντι­

προσώπους τις εγγυήσεις που είχε διατυπώσει προηγου­ μένως και ο Κοντούλης, σύμφωνα με τις οποίες τα δικαι­ ώματα των Ελλήνων θα γίνονταν σεβαστά. Ιδιαίτερη ανα­ φορά έγινε στην ελεύθερη χρήση της ελληνικής γλώσ­ σας, καθώς και στο καθεστώς των ιδρυμάτων που υπά­ γονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Βέβαια, παρά τις διαβεβαιώσεις των αρμοδίων, οι περισσότερες θέσεις στην τοπική διοίκηση, και ιδιαίτερα στη χωροφυλακή, κατελήφθησαν από μουσουλμάνους, οι οποίοι τις κατείχαν και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στο πλαίσιο αυ­ τής της πολιτικής, θέσεις-κλειδιά τόσο στη διοίκηση της χωροφυλακής όσο και στο διοικητικό συμβούλιο της πό­ λης κατελήφθησαν από άτομα που το νέο καθεστώς θε­ ωρούσε έμπιστα. Στην αλβανική χωροφυλακή είχαν, ε­ ξάλλου, καταταγεί προηγουμένως και πολλοί, γνωστοί στους κατοίκους, λιποτάκτες του Οθωμανικού (τουρκι­ κού) Στρατού. Αποτέλεσμα της παραπάνω τακτικής ήταν να καταπα­ τηθούν απροκάλυπτα αυτές οι εγγυήσεις. Οι μόνοι Χρι­ στιανοί,των οποίων τα θρησκευτικά δικαιώματα έγιναν σεβαστά ήταν τα μέλη της μικρής προτεσταντικής κοινό­ τητας, που είχαν προσηλυτιστεί κατά τα τελευταία έτη από αμερικανικές ιεραποστολές. Οι πρωτοβουλίες, πά­ ντως, του Μουσταφά δεν φαίνονταν ιδιαίτερα εχθρικές για το ελληνικό στοιχείο, το οποίο, ωστόσο, παραγκωνι­ ζόταν με σχετικά διακριτικό τρόπο. Ο ίδιος ο Μουσταφά,

Ε ρ γα σ ίες τη ς Π ρ εσ β ευ τικ ή ς Δ ιά σ κ εψ η ς το υ Λονδίνου, κ α τά τη ν οποία η Β ό ρ ειο ς Η π ειρο ς α π ο δ ό θ η κ ε σ την Α λβανία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 3 7

Ιε ρ ο λ ο χ ίτε ς τη ς Κ ο ρ υ τσ ά ς σ τον λό φ ο το υ Αγίου Α θα να σ ίο υ , που βρ ισ κότα ν σ τις π α ρ υ φ ές τη ς π όλης. Η οργάνω ση ένοπλων τμ η μ ά τω ν είχ ε ήδη ξεκ ιν ή σ ει από τις α ρχές το υ 1913, ενώ σ τις α ρ χ ές του επ ό μ ενο υ έ το υ ς ο τοπ ικός Ιερ ό ς Λ ό χο ς έ φ τα σ ε το υ ς 7.000 ά νδ ρ ες . Ω σ τό σ ο , κατό π ιν εντολώ ν που δ ό θ η κ α ν από τη ν Ε λληνική Κ υβέρ νησ η , σ η μ α ντικ ό μ έρ ο ς το υ α φ ο π λίσ τη κε από τις ελ λ η ν ικ ές σ τρ α τιω τικ ές α ρ χ ές.

μάλιστα, έδειχνε να πιστεύει σε μια ειρηνι­ κή συνύπαρξη Ελλή­ νων και Αλβανών ε­ ντός του αλβανικού κράτους. Για αυτόν τον λόγο, σχημάτισε διοικητικό συμβούλιο, το οποίο απαρτιζόταν και από ορισμένους Ελληνες, προσπαθώ­ ντας έτσι να προσδώσει χαρακτήρα ισονομίας στις πρω­ τοβουλίες του. Ωστόσο, αυτή η ενέργειά του αποτέλεσε και τον λόγο μετάθεσής του στην Κολώνια και αντικατά­ στασής του από τον Ολλανδό ταγματάρχη χωροφυλακής Σνέλερ. Ο τελευταίος υιοθετούσε ανθελληνικές από­ ψεις, με αποτέλεσμα να περιορίσει αμέσως τον μητροπο­ λίτη Γερμανό και άλλους παράγοντες του τοπικού Ελλη­ νισμού. Μέσα στις πρωτοβουλίες που ο Σνέλερ ανέλαβε ήταν και η διάλυση του διοικητικού συμβουλίου. Στις 15 Μαρτίου η διοίκηση άλλαξε και πάλι χέρια. Νέος διοικη­ τής έγινε ο Αμπντούλ μπέης, παλαιός γνώριμος των Κορυτσαίων κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, ενώ ο Σνέλερ ανέλαβε αποκλειστικά αστυνομικά καθήκο­ ντα ασφαλείας εντός της πόλης. Δυστυχώς, δεν άργησε τελικά να ξεσπάσει εναντίον της ελληνικής κοινότητας πογκρόμ, που εκδηλώθηκε με συλλήψεις, φυλακίσεις, εξορίες και λεηλασίες. Στα θύμα­ τα αυτής της απροκάλυπτης εκστρατείας μίσους συμπεριλαμβάνονταν ακόμα και ομάδες μαθητών που ξυλοκοπήθηκαν σε δρόμους και σε σχολεία, με το αιτιολογικό ότι μιλούσαν ελληνικά, ενώ δεν αποφεύχθηκαν και φυλα­ κίσεις μαθητών. Την ίδια τύχη είχαν δάσκαλοι και διευθυ­ ντές των σχολείων της πόλης. Η χρήση της ελληνικής α­ παγορεύτηκε στη Θεία Λειτουργία, ενώ θεωρήθηκε πα­ ράνομη και η διδασκαλία της γλώσσας σε όλα τα ελληνικά οχολεία της πόλης, τα οποία προορίζονταν να μετατραπούν σε αλβανικά. Απαγορεύτηκε, επίσης, στους ιερείς να δίνουν ελληνικά ονόματα στα νήπια που βαπτίζονταν. Μάλιστα, οι αλβανικές αρχές είχαν ρητές εντολές να εξα­ λείψουν ακόμη και το παραμικρό χαρακτηριστικό που φα­ νέρωνε την ελληνικότητα της Κορυτσάς. Σε αυτό το πλαί­ σιο, απαγορεύτηκε αυστηρά η ανάρτηση ελληνικών επι­ γραφών στους δημόσιους χώρους και οικοσήμων πάνω από τις θύρες των οικιών. Η εκδήλωση ανθελληνικού μέ­ νους δεν έλειψε ούτε και από τα νεκροταφεία, όπου διατάχθηκε η αφαίρεση ελληνικών επιγραφών από τους τά­ φους. Εν τω μεταξύ, στην πόλη επικράτησε γενικότερη α­ ναρχία, με άτακτα σώματα Αλβανών να λυμαίνονται τις γειτονιές της πόλης. Η αλβανική χωροφυλακή επενέβη μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις, όταν δηλαδή διαφαινόταν ξεκάθαρα ότι οι ακρότητες και οι λεηλασίες προκαλούσαν τη μαζική οργή του άμαχου πληθυσμού. Σε αυτή την κατάσταση αρκετοί Ελληνες αναγκάστη­ καν να επιλέξουν τον δρόμο της προσφυγιάς και να κατα­ φύγουν σε ασφαλή εδάφη, όπως ήταν αυτά που ήλεγχε α­ κόμη ο Ελληνικός Στρατός. Από την άλλη πλευρά, υπήρ­ ξαν μεμονωμένοι ορθόδοξοι που, συνεπαρμένοι από την ιδέα της κατάκτησης αξιωμάτων και τα οφέλη που θα α­ ποκτούσαν από τη νέα τάξη πραγμάτων που διαμορφω­ νόταν στην Αλβανία, τήρησαν φιλοαλβανική στάση και επέδειξαν ιδιαίτερο ζήλο στις επιχειρήσεις και τους διωγ­

3 8 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μούς κατά του ελληνικού στοιχείου. Μέσα σε αυτήν την κατάσταση εθνικής ταπείνωσης δεν άργησαν, βέβαια, να ενεργοποιούνται και οι πρώτοι πυρήνες αντίστασης. Αυτοί θα καθοδηγούσαν τους Κορυτσαίους πατριώτες σε εξέγερση με σκοπό την αποτί­ ναξη του νέου ζυγού, ο οποίος, αναμφισβήτητα, παρου­ σίαζε πολλές ομοιότητες με τον τουρκικό. Οργανώθηκε, λοιπόν, επαναστατική επιτροπή, στην οποία φαινόταν ότι είχε ενεργό συμμετοχή και ο ίδιος ο μητροπολίτης Γερ­ μανός. Επικεφαλής της επιτροπής αυτής ορίστηκαν ο Δημήτριος Κάλφας, ο βετεράνος μακεδονομάχος Γεώρ­ γιος Σούλιος, ο Λουκάς Πέτρου και ο Πέτρος Μαγκολέτσης. Επίσης, το όλο εγχείρημα γνώριζαν και κάποιοι α­ ξιωματικοί του υγειονομικού, οι οποίοι είχαν παραμείνει στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Κορυτσάς μετά την α­ ποχώρηση του Ελληνικού Στρατού, προκειμένου να περιθάλψουν τους στρατιώτες που είχαν τραυματιστεί. Πα­ ράλληλα, ο Σούλιος και ο Πέτρου ανέλαβαν να οργανώ­ σουν τους κατοίκους των χωριών που βρίσκονταν πέριξ της πόλης, ενώ ο Κάλφας και ο Μαγκολέτσης επιφορτί­ στηκαν με την ενεργοποίηση και την περαιτέρω οργάνω­ ση του Ιερού Λόχου Κορυτσάς. Μεταξύ των μελών της επαναστατικής επιτροπής υ­ πήρχε η πληροφορία ότι φιλίες δυνάμεις επρόκειτο να συγκεντρωθούν στη Βίγλιστα και από εκεί να κινηθούν προς την Κορυτσά. Αυτές θα δρούσαν σε συντονισμό με τους Κορυτσαίους, οι οποίοι, όπως είχε συμφωνηθεί, θα εξεγείρονταν την ίδια στιγμή. Πράγματι, στη Βίγλιστα εί­ χε συγκεντρωθεί σημαντική δύναμη, με επικεφαλής τον Γεώργιο Μπούσιο, που ήταν πολιτικός διοικητής της πε­ ριφέρειας Κορυτσάς και μέλος της αυτόνομης κυβέρνη­ σης τον Κορυτσαίο ιατρό Επαμεινώνδα Χαρισειάδη και τον Ιωσήφ Αδαμίδη, παρουσία και του μητροπολίτη Κα­ στοριάς Ιωακείμ. Μάλιστα, μεταξύ των Κορυτσαίων είχε διαδοθεί και η φήμη ότι η δύναμη αυτή ήταν δυνατόν να φτάσει ακόμη και τους 1.500 άνδρες. Πάντως, αμφότερες οι δυνάμεις σε Κορυτσά και Βίγλιστα ήταν υπέρμε­ τρα αισιόδοξες, καθώς δεν υπολόγιζαν διάφορους σημα­ ντικούς παράγοντες, όπως ήταν η αδυναμία εξασφάλι­ σης επαρκών πυρομαχικών, ειδικά σε περίπτωση που ο α­ γώνας θα διαρκούσε αρκετές ημέρες, αλλά και η δυνα­ τότητα του εχθρού να ενισχυθεί με άτακτες ομάδες από τη βόρεια Αλβανία. Το σχέδιο προέβλεπε τα τμήματα Σούλιου και Κάλφα να κόψουν τα τηλεγραφικά καλώδια που συνδέουν την Κορυτσά με το Πόγραδετς και την Κολώνια και, αμέσως μετά, να καταλάβουν τις ανατολικές και δυτικές παρυ­ φές της πόλης. Στη συνέχεια, 500 περίπου άνδρες του Ιερού Λόχου Κορυτσάς θα ξεσηκώνονταν και θα κατα­ λάμβαναν θέσεις - κλειδιά σε διάφορα σημεία εντός της πόλης. Ταυτόχρονα, μόλις κατέφταναν οι ενισχύσεις από τη Βίγλιστα, οι επαναστάτες θα κατέπνιγαν οποιαδήποτε εχθρική αντίσταση θα προέβαλλαν τόσο η αλβανική χω­ ροφυλακή όσο και άτακτα τμήματα μουσουλμάνων. Λίγες ημέρες πριν το ξέσπασμα της εξέγερσης, η ε­ παναστατική επιτροπή ενημερώθηκε ότι οι δυνάμεις της Βίγλιστας θα ανέρχονταν σύντομα σε 800 άνδρες, και με επικεφαλής αξιωματικό θα προήλαυναν προς την Κορυ­ τσά. Ωστόσο, οι συγκεντρώσεις δυνάμεων στη Βίγλιστα έγιναν αντιληπτές από κύκλους Αλβανών πρακτόρων, οι οποίοι ενημέρωσαν αμέσως τους Ολλανδούς αξιωματι­ κούς τους. Βέβαια, την ευθύνη για τη διαρροή αυτών

των πληροφοριών έφεραν και οι ίδιοι οι συντονιστές του αγώνα στη Βίγλιστα, οι οποίοι δεν φρόντισαν να λάβουν σχετικά μέτρα και να αποκρύψουν επιμελώς τον οπλισμό (τουλάχιστον) που είχε συγκεντρωθεί εκεί. Απόρροια της παραπάνω διαρροής ήταν να τοποθετηθεί ομάδα 200 Αλβανών ατάκτων στο χωριό Δισνίτσα, που βρισκόταν με­ ταξύ Βίγλιστας και Κορυτσάς, καθώς και στο διάσελο της Χώτσιστας. Αυτοί σκόπευαν να αποτρέψουν την προώθη­ ση των βορειοηπειρωτικών δυνάμεων. Η αλβανική πλευ­ ρά δεν περιορίστηκε, όμως, μόνο σε αυτή την κίνηση, α­ φού, ταυτόχρονα, εντός της Κορυτσάς ξεκίνησε εκστρα­ τεία αφοπλισμού, με συνέπεια οι Ελληνες της πόλης (κυ­ ρίως όσοι δεν είχαν ήδη αφοπλιστεί επί ελληνικής διοίκη­ σης) να είναι υποχρεωμένοι να παραδώσουν χωρίς χρονο­ τριβή τον οπλισμό τους. Σε συνάντηση με τον διοικητή του στρατιωτικού νο­ σοκομείου Δ. Αναγνωστόπουλο, ο μητροπολίτης Γερμα­ νός έλαβε τη διαβεβαίωση ότι οι δυνάμεις της Βίγλιστας θα προήλαυναν προς την Κορυτσά κατά τη διάρκεια της νύκτας της 19ης προς την 20ή Μαρτίου 1914. Συνεπώς, οι Κορυτσαίοι θα έπρεπε να είναι πανέτοιμοι και σε θέση να ενεργοποιηθούν αστραπιαία τη στιγμή της σχεδιαζόμε­ νης άφιξης. Σε αυτό το πνεύμα, πραγματοποιήθηκε σύ­ σκεψη της επαναστατικής επιτροπής, κατά τη διάρκεια της οποίας αποφασίστηκε ότι δεν ήταν δυνατόν να ανα­ μένουν περαιτέρω ενισχύσεις από τα χωριά της περιο­ χής. Ως έναρξη της επανάστασης ορίστηκε η συγκεκρι­ μένη νύκτα.

ΕΚΔΗΛΟΣΗ ΤΗΣ ΕΪΕΓΕΡΣΗΣ Κατά τα μεσάνυκτα, όπως εξάλλου προέβλεπε το σχέ­ διο, κόπηκαν οι τηλεγραφικές επικοινωνίες με τις, υπό αλ­ βανική κατοχή, περιοχές της Κολώνιας και του Πόγραδετς. Η σύνδεση με το Πόγραδετς κόπηκε από ένοπλα βορειοηπειρωτικά τμήματα που βρίσκονταν στο χωριό Βουλγαρέτσι, ενώ, νοτίως της Κορυτσάς, το σώμα του Λουκά Πέτρου κατέστρεψε τα τηλεγραφικά καλώδια που συνέ­ δεαν την πόλη με την Ερσέκα της Κολώνιας. Στη συνέ­ χεια, οι άνδρες του Πέτρου προσέγγισαν την Κορυτσά από τα δυτικά, με εντολή να διεισδύσουν στην πόλη ταυ­ τόχρονα με το σώμα του Σούλιου, το οποίο θα εισερχόταν στις ανατολικές παρυφές της πόλης από τον λόφο του Προφήτη Ηλία. Παράλληλα, η ομάδα του Λουκά Πέτρου βρισκόταν στο όρος Κιάριτ, προκειμένου να εμποδίσει οποιαδήποτε εχθρική κίνηση εκδηλωνόταν από Ερσέκα προς Κορυτσά. Τα τμήματα του οπλαρχηγού Σούλιου, που αποτελούντο από έμπιστα προς αυτόν πρόσωπα, προερχόμενα τό­ σο από την Κορυτσά όσο και από άλλα χωριά που βρίσκο­ νταν πλησίον αυτής, συνέχισαν να ακολουθούν κατά γράμμα το σχέδιο. Στις 04.00 συγκεντρώθηκαν στα ανατο­ λικά της πόλης και, κατόπιν, κατέλαβαν το νεκροταφείο, όπου και εγκατέστησαν την προσωρινή τους βάση. Αμέ­ σως μετά, τμήμα υπό τον Ανδρέα Σαμαρά κινήθηκε, βάσει εντολών που δέχτηκε από τον Σούλιο, από το νεκροτα­ φείο και κατάφερε να καταλάβει, ύστερα από σύντομη αλ­ λά σφοδρή συμπλοκή με περίπολο της αλβανικής χωρο­ φυλακής, τον (στρατηγικής σημασίας) λόφο του Προφήτη Ηλία, που αποτελούσε σημείο που προσέφερε σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα, αφού παρείχε πανοραμική άπο­ ψη της πόλης.

ϋ Η ενεργοποίηση και αστραπιαία γενίκευση της εξέγερσης, που εκδηλώθηκε με τις κωδωνοκρουσίες, τους πυροβολισμούς και τον έλεγχο στρατηγικών σημείων, προξένησε πανικό στις τάξεις των Αλβανών. ® Αμέσως μετά, ξεκίνησε η διείσδυση των ανδρών ε­ ντός της πόλης, ενώ ένα τμήμα των εξεγερθέντων έφτασε στον ναό της Ζωοδόχου Πηγής, όπου με κωδωνο­ κρουσίες έκανε γνωστό στους Ελληνες ότι η εξέγερση είχε ξεκινήσει. Οι ιερολοχίτες της Κορυτσάς ενεργοποιήθηκαν τότε αστραπιαία, πήραν τα όπλα και αμέσως βγήκαν στους δρόμους, όπου ενίσχυσαν τις δυνάμεις του Σούλιου. Ο ενθουσιασμός των ιερολοχιτών, βέβαια, συνδεόταν και με τις φήμες ότι πλησίαζαν πολυάριθμες ενισχύσεις από τη Βίγλιστα. Οπως ήταν φυσικό, η ενεργοποίηση και αστραπιαία γενίκευση της εξέγερσης, που εκδηλώθηκε με τις κωδω­ νοκρουσίες, τους πυροβολισμούς και τον έλεγχο στρατη­ γικών σημείων, προξένησε πανικό στις τάξεις των Αλβα­ νών. Η αλβανική χωροφυλακή οχυρώθηκε στο διοικητήριό της, χωρίς να είναι σε θέση να αντιτάξει οποιαδήποτε α­ ντίσταση. Πάντως, τόσο ο κυβερνήτης της Κορυτσάς Αμπντούλ μπέης όσο και ο επικεφαλής της αλβανικής χω­ ροφυλακής Θεμιστοκλής Γκερμένης έφυγαν πανικόβλη­ τοι από την πόλη, φοβούμενοι ότι όλα είχαν πια χαθεί. Εν τω μεταξύ, ομάδα επαναστατών υπό τον διάκονο Βασίλειο Γκιώνη συνέλαβε ορισμένους Αλβανούς, οι οποίοι είχαν επιδείξει ιδιαίτερα βάναυση στάση εναντίον του ελληνικού στοιχείου, πριν ακόμη αντιληφθούν την έναρξη της εξέ­ γερσης. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν σε κρατητήριο που διαμορφώθηκε εντός του μητροπολιτικού μεγάρου. Σε αντίθεση με τους Αλβανούς, ο Σνέλερ, μαζί με ομάδα χωροφυλάκων, διέφυγε τη σύλληψη και οχυρώθηκε στο διοικητήριο της χωροφυλακής, χωρίς όμως να είναι σε θέση να αναλάβει πρωτοβουλία. Εκείνη τη χρονική στιγμή ο Σούλιος, διαβλέποντας ότι ο αιφνιδιασμός υπήρξε απόλυτα επιτυχής, έκρινε ότι έπρεπε να αναλάβει τολμηρή προσω­ πική πρωτοβουλία και να εξαπολύσει κατά μέτωπο επίθεση κατά του διοικη­ τηρίου της εχθρικής χωροφυλακής. Τέθηκε, λοιπόν, επικεφαλής μικρού ε­ νόπλου τμήματος, το οποίο επιτέθηκε κατά του διοικητηρίου, με αποτέλε­ σμα να ακολουθήσει συμπλοκή πέριξ του χώρου. Στα πρώτα κιόλας λεπτά της επίθεσης η αλβανική χωροφυλακή μετρούσε δύο νεκρούς, ενώ ο ίδιος ο Σνέλερ τραυματίστηκε και τέθηκε ε­ κτός μάχης. Ωστόσο, η κατάσταση πή­ ρε απρόσμενη τροπή, όταν ο Σούλιος,

Ο Γεώ ργιος Σ ο ύ λ ιο ς υπ ή ρ ξε η γ έ τη ς τη ς εξ έ γ ε ρ σ η ς κ α τά τα π ρώ τα τη ς σ τά δ ια . Κ α τα γ ό τα ν από το χω ριό Τσιφλίκι, που βρ ισ κότα ν β ό ρ εια τη ς Κ ο ρ υ τσ ά ς. Ο Σ ο ύ λιο ς σ υ μ μ ε τε ίχ ε ε ν ερ γ ά και σ τον Μ α κ εδ ο νικό Αγώνα. Το 1916, ό τα ν η Κ ο ρ υ τσ ά κ α τα λ ή φ θ η κ ε από γαλλικά σ τρ α τε ύ μ α τα , π ολλοί α γω νισ τές, σ το υ ς οπ οίους σ υ γ κ α τα λ εγ ό τα ν και α υ τό ς , κ ρ α τή θ η κ α ν α ιχ μ ά λ ω το ι σε σ τρ α τό π εδ α σ υ γκ έν τρ ω σ η ς σ τη Γαλλία.

ΣΤΡΑΤΜ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I 39

Α ντίγρ αφ ο π ισ τοπ οιητικού α π ονομής του Σ ιδ η ρ ο ύ Π ο λ εμ ικ ο ύ Σ τα υ ρ ο ύ σ το ν Δ η μ ή τρ ιο Κ άλφα από την κ υ βέρ νησ η τη ς Α υ το ν ό μ ο υ Β ο ρ είο υ Η π είρο υ.

που είχε αναδειχθεί αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής του αγώνα τη συγκε­ κριμένη στιγμή, τραυματίστηκε στον δεξιό βραχίονα από εχθρικά πυρά και αποσύρθηκε από τη μάχη. Ο τραυμα­ τισμός του ανησύχησε ιδιαίτερα τους εξεγερθέντες Κορυτσαίους και κλόνι­ σε το ηθικό τους. Παράλληλα, ούτε οι ενισχύσεις από τη Βίγλιστα, που ανα­ μένονταν να εμφανιστούν από τα α­ νατολικά, αλλά ούτε και τα τμήματα του Λουκά Πέτρου, που επρόκειτο βάσει του σχεδίου να διεισδύσουν από τα δυτικά, είχαν εμφανιστεί στον ορίζοντα της Κορυτσάς, γεγονός που επέτεινε την ανησυχία των επαναστατημένων. Ενώ οι δυσάρεστες εξελίξεις πε­ ριόριζαν την αγωνιστική ορμή και το ηθικό των εξεγερθέντων εντός της πόλης, από την άλλη πλευρά ο εχθρός σταδιακά (και πριν το τέλος της πρώτης ημέρας) αναλάμβανε πρωτοβουλίες. Πιο συγκεκριμένα, ο Αμπντούλ μπέης συγκέντρωσε χωρι­ κούς από διπλανά μουσουλμανικά χωριά και τους έφερε στην Κορυτσά. Ετσι, αφού οι εξεγερθέντες δεν διέθεταν πλέον την αναμενόμενη αριθμητική υπεροχή, ανέβαλαν τις όποιες επιθετικές πρωτοβουλίες θα αναλάμβαναν, ενώ οι Αλβανοί κατάφεραν να ελέγξουν τη μουσουλμανι­ κή συνοικία και ένα τμήμα της αγοράς της πόλης. Καθώς οι επαναστάτες έμεναν ακέφαλοι, την αρχηγία ανέλαβε ο ανθυπασπιστής Ανδρέας Παπαδάκης, ο οποίος βρισκόταν εκείνη τη στιγμή στο στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλης. Αυτός, αφού προηγουμένως παραιτήθηκε από τις τάξεις του Ελληνικού Στρατού, αποφάσισε να προσχω­ ρήσει δυναμικά στον αγώνα. Εν τω μεταξύ, οι Αλβανοί, θέ­ λοντας να κερδίσουν χρόνο, προτίμησαν να φανούν διαλ­ λακτικοί. Ετσι, μια δική τους επιτροπή με επικεφαλής τον Αμπντούλ μπέη και τον Γκερμένη, που εν τω μεταξύ είχε και αυτός επιστρέφει στην πόλη, θέλησε να συναντήσει τον μητροπολίτη Γερμανό. Αυτοί προσήλθαν στο μητροπολιτικό μέγαρο, όπου, παρουσία και της δημογεροντίας της πόλης, έδειχναν ότι ήθελαν να διαπραγματευτούν α­ νακωχή. Ο μητροπολίτης Γερμανός διασαφήνισε ότι η τρο­ πή που πήραν τα πράγματα οφειλόταν στη συστηματική κακομεταχείριση του ελληνικού στοιχείου, ενώ ο

Αμπντούλ μπέης συμφώνησε ότι η συμπεριφορά των αλ­ βανικών αρχών δεν ήταν η ενδεδειγμένη. Εν συνεχεία, ο τελευταίος ζήτησε την προσωρινή παύση του πυρός, η ο­ ποία τελικά εγκρίθηκε από τον μητροπολίτη και τους λοι­ πούς αντιπροσώπους. Οι εξεγερθέντες, βέβαια, θεώρη­ σαν ότι μια προσωρινή ανακωχή θα λειτουργούσε προς το συμφέρον τους, αφού θα τους βοηθούσε να κερδί­ σουν πολύτιμο χρόνο, μέχρι να εμφανιστούν οι ενισχύ­ σεις από τη Βίγλιστα. Για την άμεση και καθολική επιβολή της ανακωχής συγκροτήθηκε ομάδα αποτελούμενη από μέλη και των δύο πλευρών, η οποία θα μετέβαινε στα ση­ μεία όπου είχαν συγκεντρωθεί ένοπλα τμήματα που προ­ έρχονταν και από τα δύο στρατόπεδα, προκειμένου να τα προτρέψουν να σεβαστούν την απόφαση για παύση του πυρός. Η συμφωνία, πάντως, δεν έγινε σεβαστή από την αλ­ βανική πλευρά. Σε ανύποπτη στιγμή, και μάλιστα σε διά­ στημα μικρότερο των δύο ωρών από την επιβολή της, πυροβολήθηκε θανάσιμα από ελεύθερο σκοπευτή ο Βασί­ λειος Γκιώνης. Ο τελευταίος ήταν επικεφαλής ομάδας ιε­ ρολοχιτών που βρισκόταν στον περίβολο του ναού του Αγίου Γεωργίου και επλήγη από σκοπευτή που κρυβόταν σε κτήριο πλησίον του ναού, το οποίο κατελήφθη σιωπη­ λά από μικρή ομάδα Τουρκαλβανών. Μετά από το γεγονός αυτό γενικεύτηκαν και πάλι οι εχθροπραξίες. Κατά τη νύκτα της 20ής προς την 21η, ο Παπαδάκης απέστειλε στη Βίγλιστα μια μικρή ομάδα που αποτελείτο από τριάντα άνδρες, προκειμένου να πληροφορηθεί πότε θα καταφθάσουν οι πολυπόθητες ενισχύσεις. Τελικά, έγινε γνωστό ότι οι δυνάμεις αυτές θα εμφανίζονταν εντός της 21ης Μαρτίου, είδηση που αναπτέρωσε και πάλι το η­ θικό των επαναστατών. Από την άλλη πλευρά, όμως, οι α­ ντίπαλες δυνάμεις δεν περιορίζονταν μόνο σε υποσχέ­ σεις. Αντιθέτως, πολυάριθμες ομάδες Αλβανών Γκέγκηδων, οι οποίες προέρχονταν από τον βορρά και τελούσαν υπό τη διοίκηση Ολλανδών αξιωματικών, συνέρρεαν μαζι­ κά στην Κορυτσά. Σταδιακά, τα αλβανικά τμήματα κατέ­ λαβαν ορισμένες θέσεις πέριξ και εντός της Κορυτσάς, προσπαθώντας να εγκλωβίσουν τις εστίες αντίστασης των Κορυτσαίων. Η ελληνική αντίσταση, βέβαια, δεν κάμ­ φθηκε και οι εξεγερθέντες συνέχισαν να διατηρούν τον έλεγχο των χριστιανικών συνοικιών της πόλης, με την ελ­ πίδα πάντα ότι θα εμφανίζονταν σύντομα οι ενισχύσεις. Ωστόσο, πριν από τη δύση του ηλίου οι Ολλανδοί επικε­ φαλής των αλβανικών τμημάτων απέστειλαν, μέσω του Αμπντούλ μπέη, έγγραφη επιστολή προς τον μητροπολί­ τη Γερμανό, με την οποία απαιτούσαν την άμεση παράδο­ ση των επαναστατών. Η απαίτηση αυτή, όπως ήταν φυσι­ κό, απορρίφθηκε αμέσως από τους επαναστάτες .

ΑΦΙΪΗ ΤΟΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΚΟΡΥΦΩΣΗ

Ενοπ λες Η π ειρ ώ τισ σ ες κ α τά τη δ ιά ρ κ εια του Β ο ρ ειο η π ειρ ω τικο ύ Αγώνα. Η σ υ μ μ ετο χ ή τω ν γυναικώ ν συχνά δ εν π ερ ιο ρ ιζό τα ν σ ε δ ε υ τε ρ ε ύ ο ν τα υ π ο σ τη ρ ικ τικ ό ρ ό λο . Ε ξά λλου, μ ε τ α ξ ύ τω ν 114 ε ξ ε γ ε ρ θ έ ν τω ν που έχα σ αν τη ζωή το υ ς υπ ήρξαν κα ι π έν τε γυ ν α ίκες.

k

4 0 1ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οσον αφορά τις ενισχύσεις από τη Βίγλιστα, τις οποί­ ες ανέμεναν από την πρώτη κιόλας στιγμή της εξέγερσης οι ξεσηκωμένοι Κορυτσαίοι, οι εξελίξεις δεν ήταν οι ανα­ μενόμενες. Μια μικρή δύναμη υπό τον Κορυτσαίο Επα­ μεινώνδα Χαρισειάδη είχε ήδη ξεκινήσει από τις 19 Μαρ­ τίου, όμως αιφνιδιάστηκε στη Χώτσιστα από 200 Αλβα­ νούς και καθηλώθηκε. Παρόλα αυτά, ένα ακόμη τμήμα υπό τον λοχαγό Μαυρατζά, ο οποίος ήταν παλιός γνώρι­ μος των Κορυτσαίων, αφού είχε διατελέσει εκπαιδευτής

(Α ρ ισ τερ ά ) Ο ναός το υ Α γίου Γεω ργίου κ α τε λ ή φ θ η αμέσ ω ς μ ε τ ά τη ν έν α ρ ξη τη ς ε ξέ γ ε ρ σ η ς . Ο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ς ναός κ α τε δ α φ ίσ τη κ ε , ό τα ν σ τη ν π εριοχή επ ικ ρ ά τη σ ε το « ά θ ε ο » κ α θ εσ τώ ς τη ς Σ ο σ ια λισ τικ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς τη ς Α λβανίας. (Δ ε ξ ιά ) Ο διά κονος Β α σ ίλ ειο ς Γκιώνης σ κ ο τώ θ η κ ε από πυρά ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ σ κ ο π ευ τή σ το ν π ερίβολο το υ ναού το υ Α γίου Γεω ργίου. Μ ό λις δύο ώ ρ ες πριν το ν θ ά ν α τό το υ , είχ ε σ υ μ φ ω ν η θ εί μ ε τη ν αλβα νική π λευρ ά κατά π αυσ η το υ π υρός. Ο Γκιώνης κ α τα γ ό τα ν από το χω ριό Λ άμπ οβ ο, τη ν π ατρ ίδ α τω ν εθ νικ ώ ν ε υ ε ρ γ ε τώ ν Ε υ α γ γ έ λ η και Κ ω νσταντίνου Ζάππα και ε ίχ ε θ ε ω ρ η θ ε ί από το ν Τύπο τη ς επ οχής ισ ά ξιο ς το υ Α θα νά σ ιο υ Δ ιά κ ο υ .

ντόπιων ιερολοχιτών, ξεκίνησε την ίδια ημέρα, συγκέ­ ντρωσε 150 περίπου άνδρες και κατευθύνθηκε προς το στενό της Χώτσιστας. Αφού εξουδετερώθηκαν διάφορα άτακτα αλβανικά τμήματα, κάθοδόν εντοπίστηκαν και ο­ ρισμένες διεσπαρμένες δυνάμεις που υπάγονταν στα τμή­ ματα του Χαρισειάδη. Εν συνεχεία, ύστερα από επίμονες προσπάθειες επιτεύχθηκε η διάσπαση ισχυρών αλβανι­ κών αντιστάσεων στο χωριό Γράψη και, ακολούθως, κατά τη διάρκεια της νύκτας της 21ης προς την 22α Μαρτίου, η προέλαση προς την Κορυτσά. Το πρωί της 22ας Μαρτίου, κατά τις 07.00 με 08.00 πε­ ρίπου, οι άνδρες του Μαυρατζά εμφανίστηκαν με δύο πο­ λυβόλα στον λόφο του Προφήτη Ηλία, όπου ακολούθησε σφοδρή συμπλοκή με αλβανικά τμήματα. Οι ιερολοχίτες της πόλης, ακούγοντας τους πυροβολισμούς, αντιλήφθηκαν ότι οι πολυπόθητες ενισχύσεις είχαν καταφέρει να διασπάσουν τον αλβανικό κλοιό και ήταν έτοιμες να συν­ δράμουν στον αγώνα. Μάλιστα, μια ολιγάριθμη ομάδα του τμήματος Μαυρατζά κατάφερε να διεισδύσει εντός της πόλης, όπου ενώθηκε με τους επαναστατημένους Κορυτσαίους και κατέφθασε στον μητροπολιτικό ναό. Υπό τις επευφημίες των παρευρισκομένων και μέσα σε γενικότε­ ρο ενθουσιασμό υψώθηκε από τον Σταύρο Σαμαρά η ση­ μαία της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου, ενώ ο κόσμος ζη­ τωκραύγαζε υπέρ της αυτονομίας . Παράλληλα με τις κινήσεις του σώματος Μαυρατζά, ένα άλλο ολιγάριθμο σώμα εθελοντών υπό τον Βλάχο ο­ πλαρχηγό Νίκο Θράκα, ύστε­ ρα από επιτυχείς συμπλοκές αρκετών ωρών με άτακτα αλβανικά στίφη, κατάφερε να εισέλθει και αυτό στην πόλη. Οι συμπλοκές τότε γε­ νικεύτηκαν και στη συνοικία των βλαχόφωνων, που βρι­ σκόταν πλησίον του λόφου του Προφήτη Ηλία. Την αλ­ βανική πλευρά ενίσχυσαν και ορισμένοι ρουμανίζοντες Βλάχοι. Γρήγορα, όμως, τα βορειοηπειρωτικά τμήμα­

τα επιβλήθηκαν. Εν τω μεταξύ, ύστερα από συνεχείς πιέ­ σεις των επαναστατών, οι αλβανικές ομάδες υποχώρησαν και απομακρύνθηκαν και από τον λόφο του Αγίου Αθανα­ σίου, πυρπολώντας κατά την υποχώρησή τους το ομώνυ­ μο παρεκκλήσι. Ετσι, προς στιγμήν διαφαινόταν ότι η αλ­ βανική πλευρά ήταν αδύνατον να επιβληθεί στους αντι­ πάλους, διότι είχε υπό τον άμεσο έλεγχό της μόνο τη μου­ σουλμανική συνοικία στο νοτιοδυτικό τμήμα της πόλης. Η θέση των εξεγερθέντων έγινε ιδιαίτερα επισφαλής και οι ισορροπίες ανατράπηκαν απότομα, καθώς συνέχι­ ζαν να συρρέουν από τον βορρά πολυάριθμες δυνάμεις προς ενίσχυση των Αλβανών. Οι δυνάμεις αυτές έφτασαν συνολικά τους 5.000 άνδρες και επιτέθηκαν στο κύριο σώ­ μα των δυνάμεων Μαυρατζά (καθώς υπερτερούσαν σημα­ ντικά σε σχέση με αυτό), το οποίο κατείχε μέχρι τότε τον λόφο του Προφήτη Ηλία. Κατά τη διάρκεια των απέλπιδων συμπλοκών τόσο ο ίδιος ο Μαυρατζάς όσο και αρκετοί υπαξιωματικοί του τραυματίστηκαν σοβαρά, ενώ ένα από τα δύο πολυβόλα τέθηκε εκτός μάχης. Τελικά, αμφότερα τα τμήματα του Μαυρατζά και του Θράκα αναγκάστηκαν σε υποχώρηση προς τη Χώτσιστα, καθότι ήταν πλέον εξαι­ ρετικά ολιγάριθμα και αδυνατούσαν να επιβληθούν στις νεόφερτες δυνάμεις των Γκέγκηδων, ενώ και ο κίνδυνος περικύκλωσής τους ήταν άμεσος. Παρόλο που οι μαχόμενοι Κορυτσαίοι συνειδητοποι­ ούσαν ότι οι προσπάθειες που κατέβαλλαν ήταν μάταιες, συνέχισαν τον αγώνα τους. Μόνο στις 23 Μαρτίου, όταν όλα τα πολεμοφόδια είχαν πλέον εξαντληθεί και κάθε ελ­ πίδα για ενισχύσεις είχε σβήσει, έπαυσαν οι πυροβολι­ σμοί. Η Κορυτσά, περικυκλωμένη πλέον, δεχόταν την ει­ σβολή των ενισχυμένων αλβανικών ομάδων, οι οποίες πυρπολούσαν αδιακρίτως τις οικίες των χριστιανών της πόλης. Πολλοί αγωνιστές ακολούθησαν τον Παπαδάκη και κατάφεραν να διαφύγουν προς την Μπρατοβίτσα. Οσοι δεν είχαν αυτή τη δυνατότητα αναγκάστηκαν να παραδο­ θούν. Αρκετοί από τους παραδοθέντες αγωνιστές εκτελέστηκαν από τα άτακτα στίφη.

ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ - ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Το τέλος της εξέγερσης σήμανε την απαρχή ενός νέ­ ου κύματος διώξεων. Πολλοί Κορυτσαίοι συλλαμβάνονταν μαζικά. Σε αυτούς συγκαταλέγονταν και άτομα των οποί­ ων η συμμετοχή στην εξέγερση δεν ήταν δυνατόν να αποδειχθεί. Παράλληλα, άτακτες αλβανικές ομάδες και ιδιαί­ τερα φανατισμένοι μουσουλμάνοι, ενισχυμένοι και από συμμορίες Τουρκαλβανών Γκέγκηδων, προέβαιναν σε α­ κρότητες με δολοφονίες αμάχων. Ετσι, δημιουργήθηκε κλίμα γενικότερης τρομοκρατίας, ενώ ακόμα και γυναίκες έπεσαν θύματα βιαιοπραγιών. Φυσικά, δεν έλειψαν και οι Ο πρίγκιπ ας Γ ο υ λ ιέλμ ο ς τη ς Γερ μ α νία ς ο ρ ίσ τη κ ε από τις Μ ε γ ά λ ε ς Δ υ ν ά μ εις α νώ τα το ς ά ρ χο ντα ς τη ς ν ε ο σ υ σ τα θ είσ α ς Α λβα νίας. Ω σ τό σ ο , δ εν κ α τά φ ε ρ ε π ο τέ να επ ιβ λ η θ ε ί σ ε μ ια χώ ρα που τη σ υ ν έ θ ε τα ν τό σ α ε τε ρ ό κ λ η τα σ το ιχ εία κα ι α ν α γ κ ά σ τη κ ε να απ οχω ρ ήσ ει ύ σ τερ α από έ ξ ι μ ή ν ες. Α κόμ η κα ι τα τμ ή μ α τα χω ρ ο φ υ λα κ ή ς, που διο ικο ύ ν τα ν από Ο λλανδούς, σ τά θ η κ α ν ανήμπ ορα να επ ιβά λουν κάπ οια τά ξη μ ε τα ξ ύ τω ν υπηκόω ν το υ . Φ υσικά, η επ ικυρ ια ρ χία επ ί τη ς Β ο ρ είο υ Η π είρο υ δ εν υ λο π ο ιή θη κ ε π ο τέ σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , κ α θώ ς ο ι α νο ρ γά νω τες μ ά ζ ες που π ροσπ άθησαν να διασπ άσουν τις α υ το ν ο μ ια κ ές γρ α μ μ ές εκ δ ιώ χ θη κ α ν α μέσ ω ς. Μ ό νη λύση για την αλβα νική π λευρ ά α π ο δ ε ίχ τη κ ε η σ υμμόρφ ω ση σ το υ ς όρ ους το υ Π ρ ω το κ ό λ λο υ τη ς Κ έρ κυ ρ α ς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 141

γενικευμένες λεηλασίες περιουσιών, ακόμη και επιφανών Κορυτσαίων, ενώ σημειώθηκαν και φρικαλεότητες, καθώς κατά τη διάρκεια ελέγχων σε οικίες φονεύονταν άμαχοι μπροστά σε συγγενικά τους πρόσωπα. Το μόνο θετικό στοιχείο ήταν ότι επετράπη η ταφή των πεσόντων Βορειοηπειρωτών, των οποίων τα πτώματα ήταν διασκορπισμένα εκείνες τις ημέρες στους δρόμους της πόλης. Ο καταγεγραμμένος αριθμός των Βορειοηπει­ ρωτών που έπεσαν κατά τη διάρκεια μόνο της εξέγερσης ανήλθε σε 114, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και πέντε γυναίκες. Οι καταστροφές από τις πυρπολήσεις στις οποίες προέβησαν τα άτακτα στίφη συμπλήρωσαν τη ζοφερή εικόνα στην Κορυτσά. Στις 25 Μαρτίου, την ημέρα δηλαδή του εορτασμού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ομάδα Αλβανών χωροφυλάκων ύψωσε την αλβανική ση­ μαία στη μητρόπολη. Μάλιστα, το μητροπολιτικό μέγαρο ερευνήθηκε εξονυχιστικά, ενώ για ημέρες οι Αλβανοί έ­ σκαβαν στα υπόγειά του, προκειμένου να βρεθεί τυχόν κρυμμένος οπλισμός των επαναστατών. Οι συλληφθέντες ανήλθαν συνολικά σε 600 άνδρες. Τη σύλληψη δεν διέφυγε ούτε η πλειοψηφία των μελών της δημογεροντίας, δηλαδή οι δικηγόροι Βασίλειος Σύγκελλος και Βασίλειος Κόντης, ο επιθεωρητής σχολείων Εφραίμ Γκίνης, ο ιατρός Χαράλαμπος Δάρδας, αλλά ακό­ μη και ο ίδιος ο μητροπολίτης Γερμανός, που θεωρήθηκε από τους Ολλανδούς κύριος υποκινητής της εξέγερσης. Ολοι οι προαναφερθέντες διαπομπευθήκαν στους δρό­ μους της πόλης και κατόπιν μεταφέρθηκαν στο Ελβασάν, όπου και κρατήθηκαν αιχμάλωτοι. Την αμέσως επόμενη η­ μέρα μεταφέρθηκε στο Ελβασάν και επιπρόσθετος αριθ­ μός επιφανών Κορυτσαίων. Οι συλλήψεις γενικεύτηκαν α­ κόμη και μεταξύ των ιερέων, των καθηγητών και των δα­ σκάλων της πόλης, ενώ αρκετοί κρατούμενοι μεταφέρθη­ καν και στις φυλακές του Βερατίου και του Αυλώνα. Τυχε­

Ελληνικός ε θ ν ο λ ο γ ικ ό ς χ ά ρ τη ς τη ς Β ό ρ εια ς Η π είρο υ το υ 1913.

4 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρός στάθηκε ο οπλαρχηγός Γεώργιος Σούλιος, καθώς στις 25 Μαρτίου, και αφού είχαν επουλωθεί τα τραύματά του, κατάφερε να μεταμφιεστεί σε Αλβανό χωροφύλακα και να διαφύγει στη Βίγλιστα, από όπου και συνέχισε τον αγώνα στο πλευρό των βορειοηπειρωτικών δυνάμεων. Οι βιαιοπραγίες δεν σταμάτησαν με την απέλαση και τη φυλάκιση των υποτιθέμενων υπόπτων για την υποκί­ νηση της επανάστασης, αλλά εντείνονταν όλο και περισ­ σότερο, καθώς η αλβανική χωροφυλακή ενισχυόταν σε ανθρώπινο δυναμικό. Συνεχίστηκαν, έτσι, οι συλλήψεις και εκτελέσεις ατόμων χωρίς συγκεκριμένο αιτιολογικό. Εξάλλου, δεν έλειψαν και μεμονωμένες περιπτώσεις α­ πελπισμένων Κορυτσαίων, οι οποίοι, αν και είχαν καταρ­ ρακωμένο ηθικό, προσπάθησαν να προβάλουν, ως έσχα­ τη επιλογή, απέλπιδα αντίσταση κατά των αλβανικών αρ­ χών, η απάντηση των οποίων υπήρξε αμείλικτη. Παράλλη­ λα, λεηλατήθηκαν πολλές οικίες και σημειώθηκαν βια­ σμοί αλλά και διάφορες άλλες ακρότητες κατά των Ελλή­ νων. Οι εικόνες αυτές συνεχίστηκαν για αρκετές εβδομάδες. Στην προσπάθεια να ξεριζωθεί καθετί ελληνικό καταργήθηκαν και όλα τα κοινωνικά σωματεία. Φυσικά, όσοι Ελληνες κατείχαν προηγουμένως θέσεις στην τοπική δι­ οίκηση, την εκκλησία και την εκπαίδευση απομακρύνθη­ καν και αντικαταστάθηκαν αποκλειστικά από Αλβανούς. Επιπρόσθετα, η χρήση της ελληνικής γλώσσας απαγο­ ρεύτηκε αυστηρά στις εκκλησίες και τα σχολεία.

ΕϊΕΛΙϊΗ ΤΟΥ ΑΓΟΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΙΝΑΪΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΖΥΓΟΥ Η υποχώρηση των βορειοηπειρωτικών δυνάμεων που κινούντο πέριξ της Κορυτσάς συνεχίστηκε και κατά τις ε­ πόμενες ημέρες. Κατά τη διάρκεια της νύκτας της 27ης προς την 28η Μαρτίου οι αυτονομιακές δυνάμεις που βρίσκονταν στην Μπρατοβίτσα αιφνιδιάστηκαν ύστερα από αλβανική επίθεση και αναγκάστηκαν να υποχωρή­ σουν προς τη Χώτσιστα. Από εκεί υποχώρησαν περαιτέ­ ρω προς τη Βίγλιστα, αφήνοντας ακάλυπτες μεγάλες πε­ ριοχές επί του όρους Μοράβα. Οι εξελίξεις αυτές ανησύ­ χησαν τους κατοίκους των χωριών της περιοχής, οι οποί­ οι, υπό τον φόβο ακροτήτων που πιθανόν θα διέπρατταν άτακτες αλβανικές ομάδες, μετακίνησαν μεγάλο αριθμό αμάχων σε ασφαλέστερες περιοχές. Οι δυνάμεις της Βορείου Ηπείρου σύντομα έλαβαν εκ νέου την πρωτοβουλία των κινήσεων χάρη στις απο­ φασιστικές παρεμβάσεις των ηγετών του Αγώνα και τον ενθουσιασμό του τοπικού πληθυσμού που συνέρεε προς επάνδρωση των ένοπλων τμημάτων. Από τον Απρί­ λιο και μετά, οι αλβανικές ομάδες απωθούντο σε ολό­ κληρο το μέτωπο. Στον τομέα της Κορυτσάς, οι δυνάμεις των Ελλήνων, υπό τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Τσόντο Βάρδα, συνέτριψαν στις 23 και 24 Απριλίου του 1914 τα αλβανικά τμήματα στη Μάχη της Νικολίτσας. Η επα­ κόλουθη διάσπαση των εχθρικών γραμμών πέριξ της Κο­ ρυτσάς δεν επέφερε και την άμεση απελευθέρωση της πόλης, με συνέπεια να χρειαστεί να διεξαχθούν στις 4 Μάίου του ίδιου έτους διαπραγματεύσεις που κατέλη­ ξαν στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας (2). Στα τέλη Ιουνίου του 1914 έληξαν οι αλλεπάλληλες προθεσμίες που είχαν προβλεφθεί από τους όρους του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας, προκειμένου να παραδοθεί

* η Κορυτσά. Αντ’ αυτού, αλβανικά σώματα άρχισαν να λεη­ λατούν και να πυρπολούν διάφορα χωριά στα περίχωρα της πόλης. Ο Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος έδωσε τελι­ κά εντολή στον Τσόντο Βάρδα να καταλάβει την πόλη. Εν τω μεταξύ, αγνοήθηκαν και οι έντονες ενστάσεις που εξέφρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος με τηλεγρά­ φημά του στον Ζωγράφο έκανε λόγο και για πιθανή μα­ ταίωση του Πρωτοκόλλου. Στις 22 Ιουνίου εκπονήθηκε το σχέδιο για την κατάληψη της πόλης, η οποία πραγματοποιήθηκε δύο ημέρες αργότερα. Υστερα από συνδυασμέ­ νη επίθεση που έγινε από τα ανατολικά και τα νότια της Κορυτσάς, εκδηλώθηκε γενική έφοδος, ενώ οι εχθρικές δυνάμεις δεν άργησαν να υποχωρήσουν ατάκτως προς βορρά. Πρώτοι εισήλθαν στην πόλη οι άνδρες του βετε­ ράνου μακεδονομάχου Παύλου Γυπάρη. Στις 28 Ιουνίου του 1914 οι βορειοηπειρωτκές δυνά­ μεις συνέχισαν την προέλασή τους και εισήλθαν στη Μοσχόπολη. Εν συνεχεία, προωθήθηκαν βορειότερα μέχρι τη γέφυρα Μαλίκη, που βρισκόταν στον ποταμό Δεάβολη (Δεβόλη). Το συγκεκριμένο σημείο αποτέλεσε τελικά και για την αλβανική κυβέρνηση το αποδεκτό οροθετικό ση­ μείο μεταξύ Αλβανίας και Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκείνο τον Μάρ­ τιο στην Κορυτσά υπήρξαν μοναδική περίπτωση στον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα, καθώς οι συμπλοκές επικεντρώ­ θηκαν, κατά κύριο λόγο, στο εσωτερικό της αστικής ζώ­ νης και εκδηλώθηκαν με σφοδρές οδομαχίες για την κα­ τάληψη εκάστου κτηρίου. Οι παράγοντες που, σύμφωνα με όσα υποστηρίχθηκαν, συντέλεσαν στην αδυναμία των επαναστατών να επικρατήσουν στον αγώνα εξαρχής υ­ πήρξαν ποικίλες. Ωστόσο, όλες οι κριτικές εστιάζουν στον αυθόρμητο χαρακτήρα της εξέγερσης. Πράγματι, το γεγο­ νός ότι η εξέγερση πραγματοποιήθηκε εναντίον μιας προσφάτως σχηματισμένης κρατικής οντότητας, οι μηχανι­ σμοί της οποίας διέθεταν πολλά κοινά στοιχεία με αυτά της τουρκικής εξουσίας, η οποία είχε τερματιστεί πριν από 15 μόλις μήνες στην Κορυτσά, συντείνουν στο ότι η ε­ πανάσταση εξέφραζε την καθ’ όλα αυθόρμητη βούληση των Κορυτσαίων πατριωτών για αυτοδιάθεση και ενσωμάτωσή τους στην Αυτόνομη Βόρειο Ηπειρο. Τον αυθόρμητο χαρακτήρα της εξέγερσης ενισχύει και το γεγονός ότι κα­ τά τη διάρκεια της επανάστασης εντάθηκε το αίσθημα ε­ θνικής ταπείνωσης μεταξύ των Κορυτσαίων, οι οποίοι, μό­ λις τέσσερις εβδομάδες μετά την επιβολή του νέου ζυ­ γού, προσπάθησαν εσπευσμένα να τον αποτινάξουν. Σύμφωνα με τις απόψεις επίσημων ελληνικών κύκλων της εποχής, η εξέγερση αποτέλεσε το έναυσμα για την ο­ λοκληρωτική δίωξη των Ελλήνων της πόλης αλλά και την κατάργηση παντός δικαιώματος τους. Βέβαια, επιπρόσθε­ τος παράγοντας που συντέλεσε στην αποτυχία της εξέ­ γερσης ήταν και ο ζήλος των τοπικών παραγόντων και εκ­ προσώπων του επίσημου ελληνικού κράτους, και ιδιαίτε­ ρα του συνταγματάρχη Κοντούλη. Αυτοί, επιθυμώντας να τηρήσουν τις υποχρεώσεις της Ελλάδας προς τις Μεγά­ λες Δυνάμεις, διέλυσαν την τοπική επιτροπή εθνικής αμύ­ νης, αφόπλισαν σημαντικό τμήμα των Κορυτσαίων ιερο­ λοχιτών και παρέδωσαν ταχύτατα την πόλη, την ίδια ημέ­ ρα που ανακηρύχθηκε επισήμως η Αυτόνομος Πολιτεία της Βορείου Ηπείρου στο Αργυρόκαστρο. Με αυτό τον

Άποψη τη ς σύγχρονης Κ ο ρ υ τσ ά ς .

τρόπο δεν ήταν δυνατό να οργανωθεί κατά το δυνατόν αρτιότερα αλλά και έγκαιρα η αντίσταση των επαναστα­ τών κατά του επικυρίαρχου που επέβαλε η νέα τάξη πραγ­ μάτων. Χωρίς τις παραπάνω «πρωτοβουλίες», η εξέγερση ίσως να είχε επικρατήσει πολύ νωρίτερα και η Κορυτσά να απελευθερωνόταν πολύ πριν από τον Ιούνιο του 1914. Τό­ τε, τόσο ο αγώνας όσο και η τύχη της περιοχής θα είχαν ε­ ξελιχθεί πολύ διαφορετικά. Ξ3

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η μουσουλμανική κοινότητα κατοικούσε κυρίως στο νοτιοδυτικό τμήμα της Κορυτσάς. Σύμφωνα με μελέτη του μετέπειτα μητροπολίτη Κορυτσάς και ακαδημαϊκού Ευλογιού Κουρίλα, η Κορυτσά το 1908 αποτελείτο από 14.000 Ελληνες και 4.000 Αλβανούς κατοίκους. 2. Το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας αναγνώριζε τις επαρχίες Αργυροκάστρου και Κορυτσάς, δηλαδή τη Βόρειο Ηπειρο, ως αυτόνομο τμήμα του αλβανικού κράτους. Το ειδικό αυτό καθεστώς προέβλεπε πλήρη σεβασμό των εκπαιδευτικών , εκκλησιαστικών και ευρύτερων κοινωνικών δομών των Βορειοηπειρωτών , καθώς και γενικότερη ελευθερία στη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Θεωρήθηκε ως η λιγότερο επιζήμια λύση του Βορειοηπειρωτικού, παρ’ όλο που οι εκπρόσωποι της Χειμάρρας το αποδοκίμασαν θεωρώντας ως μόνη βιώσιμη λύση την ένωση με την Ελλάδα. Δεν εφαρμόστηκε όμως ποτέ στην πράξη, καθότι σε λίγους μήνες ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Ι)Σ κ ε ν δ έ ρ η ς Κ ω νσ τα ντίνος: Ο Β Ο Ρ Ε ΙΟ Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Ο Σ Α ΓΩ Ν , Εκδ. Π ελα σ γό ς , Α θή να , 2003. (2 )Σ κ ε ν δ έ ρ η ς Κ ω νσ τα ντίνος: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α ΡΧΑ ΙΑ Σ Κ Α Ι Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Ο Υ Μ Ο Σ Χ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ , Τύποις I. Β ά ρ τσ ο υ , Α θή να , 1928. (3) Μ π α ϊρ α κ τά ρ η ς Γεώ ρ γιο ς: ΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟ Ν Α ΓΩ ΝΑ ΤΗΣ Α Ν Ε Ξ Α Ρ ΤΗ ΣΙΑ Σ ΤΗ Σ Π Ο Λ Ε Ω Σ Κ Α Ι Ε Π Α ΡΧΙΑ Σ ΚΟΡΥΤΣΑ Σ, Τυπ ογραφ είο Π . Α. Π ετρ ά κ ο υ , Α θή να , 1916. (4) Ο Β Ο Ρ Ε ΙΟ Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Ο Σ Α ΓΩ Ν Α Σ, Γενικό Ε π ιτελ είο Σ τρ α το ύ , Δ ιε ύ θ υ ν σ ις Ισ το ρ ία ς Σ τρ α το ύ , Α θή να , 1997. (5) Βακα λόπ ουλος Κ ω νσ τα ντίνος: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ Η Π Ε ΙΡ Ο Υ : Α Π Ο Τ ΙΣ Α ΡΧΕΣ ΤΗ Σ Ο Θ Ω Μ Α ΝΟ Κ ΡΑ ΤΙΑ Σ Ω Σ ΤΙΣ Μ Ε Ρ Ε Σ Μ Α Σ, εκ δ . Α ντ. Σ τα μ ο ύ λ η , Θ εσ σ αλονίκη, 2007. (6) Κ α ρ α κίτσ ιο ς Ε λ ε υ θ έ ρ ιο ς : Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Σ ΣΤΗ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Π ΙΚ Η ΠΕΡΙΦ ΕΡΕΙΑ ΚΟΡΥΤΣΑ Σ, Δ ιδ α κ το ρ ικ ή Δ ια τρ ιβ ή , Α ρ ισ το τέ λ ε ιο Π α ν επ ισ τήμ ιο Θ εσ σ αλονίκης, Θ εσ σ αλονίκη, 2008.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 3

'

Η μαχη του Σ τά μ φ ο ρ ν τ Μ π ρ ιτζ (πίνακας του Ν ο ρ β η γ ο ύ ίΜ γ ρ ά φ ο υ Π ή τε ρ Ν ικ 0 α ι Αρμπό

1066 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ) ΣΤ Α Μ Φ Ο Ρ Ν Τ Το «κύκνειο άσμα» ine σαξονικικ κυριαρχίαν στην Αννϋία

f 1

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΠΑΣ

Η μάχη ίου Σιάυιρορνι Μπριιζ, η οποία παραδοσιακά οριοθετεί ίο tcüoc m e εποχής ίων Βίκινγκς (8ος-10ος αι.), υπήρξε η τελευταία αξιοσημείωτη υπερπόντια επιχείρηση των παράτοΠρων Σκανδιναβών θαΠασοοπόρων. ΠαράΠΠηΠα, η μάχη αυιή συνέβαΠε οιην ουσιαστική εξασθένιση ίου οαξονικού βασιλείου ιης Αγγλίας, προΠειαίνονιας ίο έδαιρος για ιη νορμανδική κατάκιηοη.

ο 1066 δεν προοιωνιζόταν καμιά θετική εξέλιξη για την, υπό σαξονική κυριαρχία, Αγγλία. Το «Αγγλοσαξονικό Χρονικό», η κυριότερη πηγή άντλησης πληροφοριών για εκείνη την ταραγμένη περίοδο, συνοψίζει με λακωνικό τρόπο το κοσμογονικό αυτό έτος: «Το έτος αυτό ο Γουλιέλμος κατέκτησε την Αγγλία. Αυτό το έτος, επίσης, η εκκλησία του Χριστού (καθεδρικός του Καντέρμπουρυ) κάηκε ολοσχερώς, και ένας κομήτης έκανε την εμφάνισή του στις 18 Απριλίου (κομήτης του Χάλεϋ)». Η έναρξη του έτους σημαδεύτηκε από μια αιφνίδια πολιτική κρίση, που απείλησε τόσο τη σταθερότητα όσο και την ίδια την υπόσταση της Αγγλίας. Στις 5 Ιανουαρίου του 1066 ο βασιλιάς του νησιωτικού κράτους Εδουάρδος ο Ομο­ λογητής απεβίωσε πρόωρα, με αποτέλεσμα το πρόβλημα της διαδοχής του αγγλικού θρόνου να αναδειχθεί στο κρισιμότερο ζήτημα που απασχολούσε την Ευρώπη. Τέσσερις ήταν οι πρωτα­ γωνιστές του «δράματος» της διαδοχής: ο βασιλιάς της Νορβη­ γίας Χάραλντ «ο Σκληρός», ο δούκας της Νορθουμβρίας Τόστιγκ, ο δούκας του Γουέσεξ Χάρολντ -γιος του Γκόντουιν- και ο Γουλιέλμος, δούκας της Νορμανδίας. Οι επίδοξοι κληρονόμοι και τα ισχυρά ερείσματά τους επί του θρόνου καθιστούσαν α­ παγορευτικό τον όποιο συμβιβασμό μπορούσε να γίνει μεταξύ τους, με μοιραία συνέπεια η πολεμική αναμέτρηση να είναι πλέον αναπό­ Π ο λ εμ ισ τή ς χα ο υ σ κά ρ λ, φευκτη. το υ α γγλ ο σ α ξο νικο ύ Κατά τον 9ο αιώνα β α σ ιλ είο υ μ ε πλήρη οι Δανοί είχαν κατορ­ ε ξά ρ τυ σ η το έ τ ο ς 1055 μ.X. θώσει να «πατήσουν πόδι» στην Αγγλία: εγκαταστάθηκαν στο Νταίηνλω, στα βόρεια

Τ

γητής, ανέβηκε τότε στον θρόνο της Αγγλίας (1042) Συγκέντρωσε γύρω του Νορμανδούς συμβούλους και δυσαρέστησε πολύ τη σαξονική αριστοκρατία, η οποία επαναστάτησε. Επικεφαλής των αντιδρά­ σεων τέθηκαν τόσο ο Γκόντουιν, δούκας του Γουέσεξ, όσο και οι Σκανδιναβοί, που απηύθυναν, μάλιστα, αδιάκοπες εκκλήσεις προς το εξωτερικό.

Ο Χ ά ρολντ α να κ η ρ ύ σ σ ετα ι βασ ιλιάς τη ς Α γγ λία ς: εικόνα από το ν επ ο νο μ α ζό μ ενο «τά π η τα το υ Μ π α γιώ », μ ια λω ρίδα υ φ ά σ μ α το ς μ ή κ ο υ ς 70 μ έτρ ω ν , που α π εικ ο ν ίζει τα γ ε γ ο ν ό τα τη ς νο ρμα νδικής κ α τά κ τη σ η ς και π ρ ο έ ρ χ ε τα ι από τη ν Α γγλία το υ 11ου αιώνα.

μιας γραμμής που εκτεινόταν από τις εκβο­ λές του Τάμεση ως τις εκβολές του Ντη. Οι βασιλείς του Γουέσεξ τους αναχαίτισαν, αλλά επί της βασιλείας του Χάραλντ του Κυανόδοντος (περίπου 940 - 986), η Δανία είχε γίνει πια πανίσχυρη δύναμη και μπο­ ρούσε να διεξαγάγει ευρύτατες πολεμικές επιχειρήσεις. Ο βασιλιάς Σβεντ Τβεσκάιγκ, και κυρίως ο γιος του Κανούτος, κατέκτησαν τη χώρα από το 1013 ως το 1017. Αλλά η τεράστια έκταση του βασιλείου του Κανούτου (Γροιλανδία, Νορβηγία, Δανιμαρκία) δεν του επέτρεψε να ασχοληθεί αρκετά με την Αγγλία. Ετσι, φάνηκε ότι η εγκατάστα­ ση των Σκανδιναβών στην Αγγλία, με εξαί­ ρεση την περιοχή του Νταίηνλω, δεν είχε βαθιές ρίζες. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Κανούτου (1035) ξέσπασαν πόλεμοι α­ νάμεσα στους κληρονόμους του. Ενας Αγγλοσάξονος ηγεμόνας που είχε καταφύγει στη Νορμανδία, ο Εδουάρδος ο Ομολο­

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ 01 ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΠΡΟΤΑΓΟΝΙΣΤΕΣ Ενα, και πλέον, τέταρτο του αιώνα ως εξόριστος στη νορμανδική αυλή ήταν αρ­ κετό για τον Εδουάρδο τον Ομολογητή, ώ­ στε να σφυρηλατήσει ισχυρούς δεσμούς με τους Νορμανδούς ηγεμόνες. Αυτό αποτέλεσε σημείο διαρκούς τριβής μεταξύ του βασιλιά και του ισχυρότερου υποτελούς του, του δούκα Γκόντουιν του Γουέσεξ. Το 1052 ο δούκας, από κοινού με τους δούκες της Νορθουμβρίας και της Μερκίας, υπο­ χρέωσε τον Εδουάρδο να διορίσει ως αρ­ χιεπίσκοπο του Καντέρμπουρυ έναν Αγγλοσάξονο και όχι έναν Νορμανδό υπο­ ψήφιο. Λίγο πριν τον θάνατό του, λοιπόν, ο Εδουάρδος επέλεξε τον Χάρολντ, τον γιο του Γκόντουιν για διάδοχό του, παρόλο που είχε υποσχεθεί το 1051 στον δούκα Γουλιέλμο της Νορμανδίας ότι θα του πα­ ραχωρούσε τη θέση αυτή. Ο Χάρολντ, ο γιος του Γκόντουιν, είχε διαδεχθεί το 1053 τον πατέρα του στο Δου­ κάτο του Γουέσεξ, που ήταν το πιο ισχυρό

Γ

Ο Χ ά ρ ο λ ντ δ έ χ ε τ α ι το α γ γ λ ικ ό σ τέμ μ α (πίνακας το υ Ν ο ρ β η γ ο ύ ζω γρ ά φ ου Π ή τε ρ Ν ικολά ι Αρμπ ό, 1831-1892).

4 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

δουκάτο της Αγγλίας. Οντας ικανός ηγεμό­ νας, εξεστράτευσε στην Ουαλία εναντίον των Κελτών το 1055 και,για δεύτερη φορά, το 1062. Κατά τη διάρκεια μιας χειμερινής εκστρατείας, το 1062, ο Χάρολντ επέδειξε εξαιρετικά χαρίσματα στρατιωτικού ηγήτο­ ρα, προμηνύματα της ταχύτατης πορείας του προς το Στάμφορντ Μπριτζ, η οποία πραγματοποιήθηκε τέσσερα χρόνια αργό­ τερα. Η επιτυχία αυτή απέφερε στον Χά­ ρολντ την αναγνώριση και τον σεβασμό των Σαξόνων ευγενών. Ο Τόστιγκ, ο νεώτερος αδερφός του Χάρολντ, όπως ήταν, άλλωστε, αναμενόμε­ νο για έναν άνδρα με τέτοια κοινωνική θέ­ ση, αναδείχθηκε και αυτός σε σημαντικό πρωταγωνιστή της αγγλικής πολιτικής σκη­ νής. Ως δούκας της Νορθουμβρίας είχε το προνόμιο να διοικεί μια εκτεταμένη και πλούσια περιοχή της βόρειας Αγγλίας. Η κατάσταση, όμως, άλλαξε δραματικά το 1065, όταν μια ομάδα ντόπιων ευγενών εξεγέρθηκε εναντίον του, εξαπολύοντας εις βάρος τουκατηγορίες για κακοδιαχείριση και ανομία. Η σοβαρότητα του περιστατι­ κού γρήγορα απασχόλησε και τον βασιλιά Εδουάρδο, ο οποίος απέστειλε τον Χάρολ­ ντ ως διαμεσολαβητή, γεγονός το οποίο ε­ πιδείνωσε τις ήδη ταραγμένες σχέσεις με­ ταξύ των δύο αδελφών. Τον Δεκέμβριο του 1065 το δουκάτο του Τόστιγκ κατασχέθηκε και ο ίδιος ο δούκας κατέφυγε στην αυλή του κόμη της Φλάνδρας και, αργότερα, στην αυλή του δούκα της Νορμανδίας Γουλιέλμου. Ο εξόριστος δούκας επεδίωκε ε­ πίμονα τη συγκρότηση συμμαχικού μετώ­ που με τον ισχυρό ηγεμόνα της Νορμαν­ δίας, προκειμένου να εκδικηθεί τον αδελ­ φό του, που είχε μόλις αναρριχηθεί στον αγγλικό θρόνο (Ιανουάριος 1066). Δυστυ­ χώς για τον δούκα Τόστιγκ όπως σχεδίαζε, οι προσπάθειές του δεν ευοδώθηκαν, α­ φού ο Γουλιέλμος είχε ήδη προβεί σε πολε­ μικές προπαρασκευές για μια απόβαση στη νήσο, έχοντας, μάλιστα, και την υποστήρι­ ξη τόσο της στρατιωτικής του αριστοκρα­ τίας όσο και της Εκκλησίας και δεν τον χρειαζόταν άμεσα. Παρόλα αυτά, ο Τόστιγκ δεν πτοήθηκε και στράφηκε για βοήθεια στους παλιούς εχθρούς της Αγγλίας, τους Βίκινγκς, αλλά και στον βασιλιά της Νορβη­ γίας Χάραλντ Χαντράντα. Ο Χάραλντ, που έμεινε γνωστός στην ι­ στορία για τις μεθόδους διακυβέρνησής του με το προσωνύμιο «ο Σκληρός», ήταν ο τελευταίος αξιομνημόνευτος εκπρόσωπος του περιπετειώδους και εξερευνητικού πνεύματος του φημισμένου και πολυπλά­ νητου βόρειου λαού. Μια σειρά δυσμενών συγκυριών, όμως, τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να καταφύγει ως μισθοφόρος στη φρουρά των Βαράγ-

Εκδοτική 2013

ΙΡΛΑΝΔΙΑ

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

γων, που ήταν επίλεκτο στρατιωτικό σώμα του βυζαντινού κράτους και απαρτιζόταν από Νορβηγούς, Δανούς και Ρώσους πολε­ μιστές. Ο Χάραλντ ανελίχθηκε ως την κο­ ρυφή της ιεραρχίας του σώματος, λαμβάνοντας μέρος σε επιχειρήσεις που έγιναν σε όλα τα φλέγοντα μέτωπα της αυτοκρα­ τορίας: στην Ανατολία, τη Σικελία αλλά και τη νότια Ιταλία. Η πολεμική του δεινότητα, η ανδρεία και το σθένος του ήταν τέτοια, που προκάλεσαν τον φθόνο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ’, ο οποίος τον φυλάκισε με τις κατηγορίες της διαρπαγής του βασιλι­ κού πλούτου και της κατάχρησης εξου­ σίας. Ο Χάραλντ κατόρθωσε, ωστόσο, να δραπετεύσει, και το 1042 επέστρεψε στη Σκανδιναβία, όπου τελικά έγινε κύριος του νορβηγικού θρόνου. Η ακόρεστη δίψα του, όμως, για εξουσία αλλά και η ανάγκη του για εκδίκηση ήταν τα στοιχεία που τον ώ­ θησαν στη σύναψη συμφωνίας με τον Τόστιγκ για εισβολή στην Αγγλία και εκθρόνιση του «σφετεριστή» Χάρολντ. Ο δούκας της Νορμανδίας Γουλιέλμος «ο Κατακτητής», όπως αποκλήθηκε μετά τη μάχη του Χέιστινγκς το 1066, δεν είχε ά­ μεση συμμετοχή στο Στάμφορντ Μπριτζ. Ωστόσο, η συνειδητοποίηση του επικείμε­ νου κινδύνου που η μάχη αυτή συνιστούσε για τον αγγλοσαξονικό θρόνο είναι ανα­ γκαία, προκειμένου να ερμηνεύσουμε πλή­ ρως την πορεία προς την καθοριστική ανα­ μέτρηση. Νόθο τέκνο του δούκα της Νορ­ μανδίας Ροβέρτου του Μεγαλοπρεπούς (1000-1035) και μιας χωρικής, ο Γουλιέλμος κατόρθωσε να επικρατήσει στο δυσμενές πολιτικό περιβάλλον της Νορμανδίας, επι­ βιώνοντας αρκετών δολοφονικών αποπει­ ρών εναντίον του και γενόμενος τελικά κυ­ ρίαρχος της βόρειας Γαλλίας. Ενσαρκώνο­ ντας τα ιδανικά χαρακτηριστικά του Δυτι­ κού ιππότη, που ήταν η γενναιότητα, η δι­ καιοσύνη και η ιππευτική δεινότητα, ο Γου­ λιέλμος πίστευε στην ιδεαλιστική άσκηση πολιτικής υπό το πρίσμα της εμπιστοσύνης και της έντιμης υπόσχεσης. Ετσι, λοιπόν, α­ δυνατώντας να κατανοήσει σε βάθος την αγγλική πολιτική διαδοχής, πίστεψε αφελώς την ακαθόριστη υπόσχεση διαδοχής που του προσέφερε ο Εδουάρδος ο Ομο­ λογητής το 1051. Η εμπιστοσύνη του στην εγκυρότητα του δικαιώματος του επί του θρόνου του νησιού κλονίστηκε συθέμελα μόνο όταν πληροφορήθηκε την εκλογή του Χάρολντ στο αξίωμα. Κερδίζοντας την παπική υποστήριξη για μια «δικαιολογημέ­ νη» εισβολή, ο Γουλιέλμος στρατολόγησε τους φεουδάρχες υποτελείς του και συ­ γκέντρωσε μισθοφόρους από όλη τη Γαλ­ λία, τις Φλάνδρες και το νορμανδικό βασί­ λειο της νότιας Ιταλίας. Μετά τη συγκέ­ ντρωσή του, ο στρατός του παρέμενε

ΒΡΕΤΑΝΙΑ Φ Ρ ΙΣ ΙΑ

Χ ά ρ τη ς τω ν μ ετα ν α σ τευ τικ ώ ν ρ ευ μ ά τω ν προς τη ν α γ γ λ ικ ή νήσο. Μ ε κ α φ έ α π εικ ο ν ίζο ν τα ι οι π ερ ιο χές που κ α τα λ ή φ θ η κ α ν από το υ ς εισ β ο λ είς , μ ε κόκκινο χρώ μα α π εικ ο ν ίζετα ι οι κ ινή σ εις των Αγγλω ν, μ ε π ο ρ το κ α λ ί τω ν Γ τού τω ν και μ ε μ π λέ των Σ α ξό νω ν.

στρατοπεδευμένος στη Γαλλία, αναμένο­ ντας τον ευνοϊκό νότιο άνεμο, που θα τον έφερνε στις ακτές της Αγγλίας.

ΕΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ 0Λ0Ν 0 ΑΓΓΑΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΣΜΑ ΕΝΟΣ Π0ΛΥΜΕΤΜ10Υ ΠΟΛΕΜΟΥ Ο βασιλιάς Χάρολντ δεν είχε πολλές στρατηγικές επιλογές. Επρεπε να δράσει άμεσα, για να αποφύγει την ολοκληρωτική περικύκλωσή του από τους πολυάριθμους εχθρούς του. Εξετάζοντας την περίσταση αντικειμενικά και αξιολογώντας την με ό­ ρους τακτικής ορολογίας, συνειδητοποιού­ με ότι έπρεπε να «θυσιάσει» ένα μέτωπο, για να αντιμετωπίσει με τις δυνάμεις του ένα άλλο, σίγουρα κρισιμότερο. Ριψοκινδυ­ νεύοντας, λοιπόν, την κατάληψη της βόρει­ ας Αγγλίας από τους Νορβηγούς, καθώς ή­ ταν πεπεισμένος πως οι φεουδάρχες επιτε­ λείς του εκεί θα επωμίζονταν αποτελεσμα­ τικά το βάρος μιας εισβολής, κήρυξε γενι­ κή επιστράτευση και κατευθύνθηκε προς τη νότια ακτή του νησιού. Ο στρατός του βασιλιά αποτελείτο από τους χαουσκάρλς (επίλεκτη σωματοφυλακή) και τους φύρντμεν (πολιτοφυλακή από αγρότες που υποχρεούντο σε στρατολόγηση ως αντάλ­ λαγμα για την παροχή γης). Ωστόσο, αντί­ θετοι βόρειοι άνεμοι καθυστερούσαν την αναμενόμενη νορμανδική εισβολή. Ετσι, μετά από αναμονή που κράτησε ένα ολό­ κληρο καλοκαίρι, στις 8 Σεπτεμβρίου του

1066 ο βασιλιάς υποχρεώθηκε να διαλύσει την πολιτοφυλακή και να στείλει τους χωρι­ κούς να συλλέξουν τις σοδειές τους, όντας πλέον σίγουρος πως οι Νορμανδοί δεν θα επιχειρούσαν να αποβιβαστούν και να δια­ κινδυνεύσουν τη μεταφορά ενός τόσο ο­ γκώδους στρατεύματος υπό τους επικίν­ δυνους ανέμους του στενού της Μάγχης. Η απόφασή του υπαγορεύτηκε, επίσης, και από τις συνεχείς λιποταξίες αλλά και την πτώση του ηθικού, που επέφερε στους άν­ δρες του η πολύμηνη αναμονή. Οι ίδιοι, όμως, άνεμοι που καθιστούσαν απαγορευτικό τον απόπλου του Γουλιέλμου και των Νορμανδών ήταν αυτοί που με­ τέφεραν το νορβηγικό εκστρατευτικό σώ­ μα επί αγγλικού εδάφους. Ο στόλος του βασιλιά Χάραλντ, απαρτιζόμενος από 300 πλοία (τα περίφημα λονγκμπόουτς), η θέα των οποίων προκαλούσε τον τρόμο σε ολό­ κληρη την Ευρώπη για δύο αιώνες, συνενώ­ θηκε με 12 πλοία του εξόριστου Τόστινγκ. Οι δυνάμεις τους, 9.000 άνδρες περίπου, α­ ποβιβάστηκαν στις εκβολές του ποταμού Τάιν, που βρισκόταν στο Δουκάτο της Νορθουμβρίας, στα βορειοανατολικά της χώ­ ρας. Αφού ισοπέδωσαν τη γειτονική κωμό­ πολη του Σκάρμπορω και λεηλάτησαν τα περίχωρα, οι Βίκινγκς του βασιλιά Χάραλντ προχώρησαν στην ενδοχώρα, για να κατα­ λάβουν τη σημαντική πόλη της Υόρκης, την πρωτεύουσα της Νορθουμβρίας. Ο Χάραλ­ ντ, έχοντας ενημερωθεί πως ο βασιλιάς της Αγγλίας βρισκόταν πολύ μακριά και ελ­ πίζοντας σε μια γρήγορη επιτυχία, κινήθηκε με το μισό του στρατού του προς την Υόρκη, αποδυναμώνοντάς τον κατά 3000

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA I 4 7

Η ΣΑΙΟΝΙΚΗ ΑΓΓΛΙΑ ,

.

Iiiiiiirrrrifiiiiiii.itiinlii-iriiiiiniaiiiiri-rii Γ-ι-ιΐΊΐιι-|-ιίπιι--ΐίΐΊΤΐ--ιιπίίΐ··-ΠΜΐι-ιιιηιιι·τιη<ιι»ιΙιΐΓΤΐιΐ]ΐΊ-ΐΓ· iTiiinn-|i»MMniiimn.L.iii.L----u..im3·

Το 407 οι τελευταίες ρωμαϊκές λεγεώνες εγκατέλειψαν τη Βρετανία, που έκτοτε αφέθηκε στην τύχη της. Περίπου μισό αιώνα αργότερα έκαναν την εμφάνισή τους εκεί οι πρώτοι Γερμανοί εισβολείς. Οι Σάξονες, που από τον 1ο κιόλας αιώνα ήταν εγκατεστημέ­ νοι στο σημερινό Χολστάιν (βόρεια Γερμανία), επιχείρησαν να κατεβούν προς τον νότο. Η αποτυχία τους, όμως, στη Γαλατία τους ανάγκασε να στραφούν προς τη Βρετανία, όπου και εγκαταστάθηκαν στα νότια (Εσεξ, Σάσεξ, Γουέσεξ, περίπου το 500 μ.Χ.). Οι Αγγλοι, από την άλλη μεριά, ζούσαν τότε στα νησιά που βρίσκονται κοντά στη Γιουτλάνδη (ση­ μερινή Δανία). Η μετανάστευσή τους είναι δύσκολο να ξεχωρίσει από τη μετανάστευση των Σαξόνων, με τους οποίους, άλλωστε, συγγένευαν πολύ τόσο στη γλώσσα όσο και στον πολιτισμό. Οι Γιούτοι, γείτονες των Φράγκων στις όχθες του Ρήνου, ήλθαν να εγκα­ τασταθούν στη Βρετανία, σε μια περιοχή, μάλιστα, που είναι δύσκολο να καθοριστεί με σαφήνεια. Απόρροια των μετακινήσεων αυτών ήταν οι γηγενείς βρετονικοί πληθυσμοί να απωθηθούν σε μεγάλο ποσοστό, να σχηματίσουν ζώνες που αποτελούντο από κελτικούς καθαρά οικισμούς (Κορνουάλη, Ουαλία) ή να περάσουν στην ηπειρωτική Ευρώπη (εποικι­ σμός της Αρμορικής στη Γαλατία). Οι ρωμαϊκές πόλεις εγκαταλείφθηκαν, ενώ οι λίγοι Κέλτες που παρέμειναν υιοθέτησαν τη γλώσσα των εισβολέων και έτσι ο πληθυσμός και η κοινωνία της Αγγλίας δεν άργησαν να εκγερμανιστούν. Η βαθμιαία αποκατάσταση της πολιτικής ηρεμίας συνέτεινε στην άνθηση του αγγλο­ σαξονικού πολιτισμού. Επτά αγγλοσαξονικά βασίλεια (Κεντ, Εσεξ, Γουέσεξ, Σάσεξ, Νορθουμβρία, Μερκία, Ανατολική Αγγλία) συγκροτήθηκαν, σχηματίζοντας την Επταρχία. Στη συνέχεια, τα βασίλεια αυτά αποδύθηκαν σε σκληρές διαμάχες: η ηγεμονία πέρασε από το Κεντ (περίπου το 600) στη Νορθουμβρία και, κατόπιν, στη Μερκία, της οποίας ο βασιλιάς (βασιλιάς Οφα) εφάρμοσε τολμηρές μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, εξαιτίας της εμφάνισης των Δανών το 793 εξασθένισαν τα βασίλεια του βορρά, που δεν άργησαν έτσι να κατα­ κτηθούν, με συνέπεια να δοθεί η ευκαιρία στο Γουέσεξ να κυριαρχήσει. Με τον τρόπο αυτό, ο σπουδαιότερος βασιλιάς του Γουέσεξ, Αλφρέδος ο Μέγας, νικητής των Δανών στο Εντινγκτον (878), εξασφάλισε τελικά την ευημερία στο βασίλειο αυτό. Οι διάδοχοί του, κυρίως ο Εντγκαρ (959-975) και ο σύμβουλός του επί των εξωτερικών Ντάνσταν, κα­ τόρθωσαν να διατηρήσουν την κατάσταση αυτή ως το 980 περίπου. Η πορεία τους μέχρι τότε δεν είχε πετύχει, παρά μόνο στο ελάχιστο, να φέρει τα αγ­ γλοσαξονικά βασίλεια σε επαφή με τον Χριστιανισμό της Δύσης. Με την εισαγωγή, όμως, του Καθολικισμού στην Αγγλία δημιουργήθηκαν πολλοί πολιτιστικοί και θρησκευτικοί δεσμοί. Το 597 ο πάπας Γρηγόριος ο Μέγας είχε στείλει στην Αγγλία μια αποστολή, που α­ ποβιβάστηκε, με επικεφαλής τον Αυγουστίνο, στο Κεντ και εγκαταστάθηκε στο Καντέρμπουρυ. Ο Γρηγόριος ο Μέγας, μάλιστα, έγινε ο πρώτος επίσκοπος και, λίγο αργότερα, και αρχιεπίσκοπος της περιοχής αυτής (601). Η επιτυχία του ήταν άμεση, αφού ούτε οι δύο ειδωλολατρικές αντιδράσεις που σημειώθηκαν στη διάρκεια του 7ου αιώνα δεν μπό­ ρεσαν να εμποδίσουν την εδραίωση της Εκκλησίας της Αγγλίας. Ο Ελληνας μοναχός Θε­ όδωρος από την Ταρσό της Κιλικίας (668-690) συμπλήρωσε την οργάνωση της Εκκλησίας αυτής με κέντρο τις αρχιεπισκοπές του Καντέρμπουρυ και του Γιόρκ. Τα μοναστήρια πλήθυναν, γεγονός στο οποίο οφείλεται και η εμφάνιση ενός πλουσιότατου πολιτισμού.

Β α ρ ά γ γ ο ι π ο λ εμ ισ τές από το «Χρονικό» το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζ η , 11ος αιώνας. περίπου άνδρες, τους οποίους επιφόρτισε με τη φύλαξη των πλοίων. Ο Χάρολντ βρι­ σκόταν στο Λονδίνο, όταν ενημερώ θηκε για την κατάσταση στον βορρά. Διατηρώ­ ντας την ψυχραιμία του, παρατήρησε με χαρακτηριστικό βρετανικό φλέγμα: «Θα προσφέρω στον Χάραλντ έξι πόδια αγγλι­ κού εδάφους, ή μάλλον, αφού λέγεται πως είναι ψηλός, επτά!». Αμέσως συγκέντρωσε τους χαουσκάρλς και τους φύρντμεν και κινήθηκε βόρεια, για να αντιμετωπίσει την απειλή.

01 ΝΟΡΒΗΓΟΙ ΕΓΚΛ0ΙΣΤ0ΥΝ ΠΡΟΓΕΦΥΡΩΜΑ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΑΓΓΛΙΑ Την ίδια ημέρα που ο βασιλιάς Χάρολντ ξεκινούσε από το Λονδίνο, οι Βίκινγκς κινήθηκαν προς την Υόρκη. Ο δούκας της Μερκίας Εντουιν και ο δούκας της Νορθουμβρίας Μορκάρ, αφού συγκέντρωσαν όσες δυνάμεις μπορούσαν να αντιπαρατάξουν στον Χάραλντ (5.000 περίπου άνδρες, σι οποίοι αριθμητικά ήταν σχεδόν ισοδύνα­ μοι με τους εχθρούς μα ποιοτικά κατώτε­ ροι), αποφάσισαν να διακινδυνεύσουν μια μάχη ενάντια στον εχθρό. Για να αποτρέ­ ψουν την κατάληψη της πόλης, παρατά­ χθηκαν 1,5 χλμ. έξω από αυτή, σε μια ελώ­ δη περιοχή που ήταν γνωστή με την ονομα­ σία Φάλφορντ. Οι δύο αντίπαλες παρατά­ ξεις εκτείνονταν σε ένα σχετικά μικρό μέ­ τωπο 250 περίπου μέτρων, που βρισκόταν μεταξύ ενός ποταμού στα δυτικά και ενός αρδευτικού ορύγματος στα ανατολικά. Κα­ τά την προσφιλή μεσαιωνική πρακτική πα­ ράταξης δυνάμεων στις οποίες κυριαρχού­ σε το πεζικό, οι αντιμαχόμενες πλευρές α­ ναπτύχθηκαν σε δύο παράλληλες γραμ­ μές, με τους καλύτερους πολεμιστές και των δύο να βρίσκονται πλησίον του ποτα­ μού. Οι Αγγλοι επιτέθηκαν πρώτοι και, υπό το πρόσταγμα του Μορκάρ, κατόρθωσαν να απωθήσουν τους Νορβηγούς. Οταν ο

Σ ά ξ ο ν ες χα ο υ σ κά ρ λς (στα δ ε ξ ιά ) α ντιμ έτω π ο ι μ ε τη ν ο ρ μ η τικ ή επ έλα σ η το υ νο ρμανδικού ιππικού σ τη μάχη το υ Χ έισ τιν γ κ ς (πίνακας το υ Τομ Λ ό β ελ , 1973).

4 8 ! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

βασιλιάς Χάραλντ είδε τους άνδρες του να υποχωρούν, όρμησε μπροστά και έδωσε ε-

ντολή να σαλπίσει το πολεμικό κέρας και να ανεμίσουν το λευκό λάβαρό του, που έ­ μεινε γνωστό ως «ο κατακτητής των χω­ ρών». Μπροστά σε αυτή την απίστευτη επί­ δειξη θάρρους και γενναιότητας του βετε­ ράνου βασιλιά τους, οι Βίκινγκς ανασυντά­ χθηκαν και αντεπιτέθηκαν με λύσσα, μετατρεπόμενοι σε μπερσέκερς, οι οποίοι διέπονταν από μια κατάσταση φρενίτιδας και οργής, χαρακτηριστική των βόρειων αυτών πολεμιστών. Η μάχη, που διήρκεσε μια ώρα, έληξε με θριαμβευτικό τρόπο για τον Χά­ ραλντ και τους Βίκινγκς του, οι οποίοι, ό­ μως, απώλεσαν 800 περίπου άνδρες. Στην αντίπερα όχθη, το άνθος του στρατού της Μερκίας και της Νορθουμβρίας είχε εξα­ φανιστεί, καθώς οι Αγγλοσάξονες έχασαν πάνω από 1.000 άνδρες. Οι δούκες Εντουιν και Μορκάρ κατόρθωσαν να διαφύγουν της συντριβής.

Σ ά ξ ο ν ε ς π ο λ εμ ισ τές μ ε το υ ς χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ο ύ ς το υ ς π έλ εκ εις , 11ος αιώ νας, όπως α π εικ ο ν ίζο ν τα ι σ το ν «τά π η τα το υ Μ π αγιώ ».

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

Οι Νορβηγοί δέχτηκαν την παράδοση της Υόρκης, εισήλθαν στην πόλη χωρίς πε­ ραιτέρω αιματοχυσία και, στη συνέχεια, ε­ πέστρεψαν στο αγκυροβολιό τους στον ποταμό Τάιν. Ο Χάραλντ απαίτησε, ως από­ δειξη της καλής θέλησης των κατακτημένων Σαξόνων, την επίδοση σε αυτόν αιχμα­ λώτων από τη γύρω περιοχή. Οι Αγγλοι συμφώνησαν να του δώσουν 500 αιχμαλώ­ τους. Το χωριό του Στάμφορντ Μπριτζ, με την ομώνυμη γέφυρα στον τοπικό ποταμό Ντέργουεντ, ορίστηκε, έτσι, ως σημείο ορι­ στικοποίησης της επίσημης συνθηκολόγη­ σης των αγγλοσαξονικών αρχών. Πεπεισμέ­ νοι πως η βόρεια Αγγλία ήταν πια κτήμα τους, οι Βίκινγκς άφησαν τον βαρύ οπλι­ σμό (αλυσοπουκάμισα, μεταλλικούς θώρα­ κες) στα πλοία τους και κινήθηκαν στον τό­ πο της συνάντησης οπλισμένοι με κράνη, ασπίδες, δόρατα, σπαθιά, τσεκούρια και τόξα, αριθμώντας συνολικά 6.000 άνδρες (3.000 άνδρες ακόμα παρέμειναν, όπως και

Εκδοτική 2013

ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΦΟΡΝΤ ΜΠΡΙΤΖ

Η π ολιτική κ α τά σ τα σ η τη ς Α γγ λία ς το 900 μ,Χ.

πρωτύτερα, στα σκάφη). Ωστόσο, ο βετεράνος βασιλιάς είχε διαπράξει ένα μεγάλο στρατηγικό σφάλ­ μα. Προς μεγάλη του έκπληξη και τρόμο, ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης και ένας μακρινός ήχος από ποδοβολητό ανδρών και ζώων τους προϋπάντησε, ενώ, λίγο αρ­ γότερα, άρχισαν να διακρίνονται στον ορί­ ζοντα λάμψεις πανοπλιών και άλλων αγχέμαχων όπλων. Ο Χάραλντ συσκέφθηκε α­ μέσως με τον Τόστιγκ για τις προθέσεις του άγνωστου σώματος. Ο τελευταίος α­ πάντησε στον βασιλιά ότι ήταν πιθανόν να έχουν απέναντι τους κάποιο εχθρικό στράτευμα, αν και πιθανότερο του φαινό­ ταν να επρόκειτο για πολεμιστές από τις γύρω περιοχές, που ζητούσαν να εντα­ χθούν στον νικηφόρο στρατό των Νορβη­ γών. Αλλά έκανε λάθος. Ενώπιον τους βρι­ σκόταν όλος ο αγγλοσαξονικός στρατός του βασιλιά Χάρολντ. Ο Χάρολντ, μόλις είχε αποδεσμεύσει

την πολιτοφυλακή του στις 8 Σεπτεμβρίου του 1066, όταν ενημερώθηκε για την ει­ σβολή των Νορβηγών. Δύο εβδομάδες αρ­ γότερα, στις 20 του ίδιου μήνα, ο ανασυνταγμένος στρατός του ήταν έτοιμος να ξεκινήσει από το Λονδίνο, με προορισμό

Ο θ ά ν α το ς το υ βασιλιά Χ ά ρ α λντ (στο κ έν τρ ο μ ε το ν κόκκινο χιτώ να και το τσ εκ ο ύ ρ ι), στη μάχη το υ Σ τά μ φ ο ρ ν τ Μ π ρ ιτζ (πίνακας το υ Μ ά θ ιο υ Π ά ρ ις, 13ος αιώ νας).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 9

Λ ο ν γκ μ π ό ο υ τ, το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό π ο λεμ ικ ό πλοίο τω ν Β ίκ ινγ κς το υ 11ου αι.

την Υόρκη στον μακρινό Βορρά. Μια μνη­ μειώδης πορεία πέντε μόνο ημερών, δείγ­ μα της αποφαστικότητας και της στρατηγι­ κής οξυδέρκειας του Χάρολντ, έφερε τα στρατεύματά του σε ταχύτατο χρονικό διά­ στημα στην πληγείσα από τους επιδρομείς περιοχή. Είχε καλύψει τα 310 χλμ. της από­ στασης Λονδίνο-Υόρκη σε πέντε μόλις ημέ­ ρες! Αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στρατηγήματα του Μεσαίωνα και πέτυχε α­ πόλυτα τον σκοπό του: να αιφνιδιάσει τον εχθρό. Οι Βίκινγκς του Χάραλντ, απολαμ­ βάνοντας από την πλευρά τους τον ζεστό ήλιο ενός θεσπέσιου φθινοπωρινού πρωι­ νού, σίγουρα δεν περίμεναν την άφιξη ολό­ κληρου του αγγλοσαξονικού στρατού, δύ­ ναμης 10.000 ανδρών, ενώπιον τους. Η έλ­ λειψη στοιχειωδών μέτρων ασφαλείας - ό­ πως, για παράδειγμα, μιας αναγνωριστικής εμπροσθοφυλακής -θα απέβαινε μοιραία. Κάποια στιγμή, πριν από την έναρξη της μάχης, μια ομάδα 20 ιππέων από τον αγγλικό στρατό, μεταξύ των οποίων ήταν και ο ίδιος ο Χάρολντ μεταμφιεσμένος, ξέ­ κοψε από το κύριο σώμα και πλησίασε τους Νορβηγούς, προκειμένου να τους προτεί­ νει να δεχθούν μια συμβιβαστική λύση, χά­ ρη στην οποία θα ήταν δυνατόν να απο­ φευχθεί μια άσκοπη αιματοχυσία. Ο βασι­ λιάς Χάραλντ απέστειλε ως εκπρόσωπο τον Τόστιγκ, ο οποίος απροσδόκητα βρέθηκε να συνομιλεί με τον αδελφό του. Ο Χάρολ­ ντ προσέφερε στον αδελφό του το Δουκά-

Αποψη το υ π εδίου τη ς μ άχης, όπως είναι σ ή μ ερ α .

5 0 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αποψη το υ π ο τα μ ο ύ Ν τέ ρ γ ο υ ε ν τ, όπως τον βλέπ ει κ α νείς σ ή μ ερ α από τη γέφ υ ρ α σ το Σ τά μ φ ο ρ ν τ Μ π ρ ιτζ.

το της Νορθουμβρίας, με την προϋπόθεση να συνταχθεί με τους συμπατριώτες του Σάξονες. Ο Τόστιγκ αρνήθηκε να μετατραπεί σε προδότη για δεύτερη φορά και οι διαπραγματεύσεις απέβησαν άκαρπες. Η απρόσμενη, όμως, εμφάνιση των Αγγλων έ­ φερε τον Νορβηγό βασιλιά σε απελπιστική θέση. Υστερώντας τόσο αριθμητικά όσο και ποιοτικά, έστειλε μήνυμα στους Βίκιν­

γκς που φρουρούσαν τα λονγκμπόουτς να σπεύσουν ταχύτατα προς βοήθεια των συ­ μπατριωτών τους υπό την ηγεσία του Αϊσταϊν. Βλέποντας ότι οι περισσότεροι από τους Αγγλους απέναντι του ήταν ιππείς, ο Χάραλντ έδωσε διαταγή στα στρατεύματά του να σχηματίσουν, με προεκταμένα τα αγχέμαχα όπλα τους, έναν πρόχειρο αμυ­ ντικό κύκλο, ικανό να απωθήσει μια ενδε­ χόμενη επέλαση του ιππικού του εχθρού. Στη συνέχεια, δυνάμεις ελαφρού πεζικού ακροβολίστηκαν πέρα από τη γέφυρα, με αποστολή να καθυστερήσουν τις προσπά­ θειες των εχθρικών δυνάμεων, οι οποίες ε­ πιθυμούσαν να διαβούν τον ποταμό, και να παράσχουν, έτσι, το αναγκαίο περιθώριο χρόνου στους αμυνόμενους Νορβηγούς, ώστε αυτοί να μπορέσουν να οργανωθούν. Το αμυντικό σχέδιο των βορείων για εξουδετέρωση του ιππικού των Αγγλων ανατράπηκε, όταν ο βασιλιάς των τελευταίων τους έδωσε διαταγή να ξεπεζέψουν και να προχωρήσουν πεζή προς τη γέφυρα. Οπως ήταν επόμενο, αυτοί απώθησαν εύκολα τους ακροβολιστές του Χάραλντ με την α­ ριθμητική τους υπεροπλία. Πολλοί Βίκινγκ πολεμιστές έτυχαν της ίδιας σκληρής μοί­ ρας, που είχαν τύχει και οι Αγγλοσάξονες πολεμιστές των Εντουιν και Μολκάρ πέντε ημέρες πριν. Μια σύντομη ανταλλαγή βε­ λών και ακοντίων μεταξύ των δύο πλευρών αποτέλεσε το έναυσμα για μια αιματοβαμ­ μένη συμπλοκή σώμα με σώμα, που έγινε για τον έλεγχο της ξύλινης γέφυρας. Πεζοί στρατιώτες, οπλισμένοι με ξίφη, δόρατα και πελέκεις διαγκωνίστηκαν σκληρά για την επικράτηση. Οι Αγγλοσάξονες μάχο­ νταν για την πατρίδα τους και οι Νορβηγοί για την ίδια τους την επιβίωση. Το «Αγγλο­ σαξονικό Χρονικό» σημειώνει πως ένας μο­ ναχικός Νορβηγός φρουρούσε τη γέφυρα,

Σ ά ξο ν ες χα ο υ σ κά ρ λς μ ε πλήρη εξά ρ τυ σ η σ ε π α ρ ά τα ξη .

καταφέροντας αλλεπάλληλα πλήγματα στους αντιπάλους του. Κραδαίνοντας έναν γιγαντιαίο πολεμικό πέλεκυ, κατόρθωσε να σκοτώσει περισσότερους από 40 ε­ χθρούς. Τελικά, ένας θαρραλέος Σάξονας μπόρεσε να τον πλησιάσει αρκετά και να τον πλήξει. Πάντως, είτε ήταν αποκύημα του ηρωϊκού πνεύματος της εποχής είτε πραγματικότητα, η αυτοθυσία των Νορβη­ γών στη γέφυρα έδωσε τη δυνατότητα στους ομοεθνείς τους που βρίσκονταν πέ­ ρα από αυτή να ορθώσουν ένα αλληλοεπικαλυπτόμενο τείχος ξύλινων ασπίδων στην ανατολική όχθη του ποταμού Ντέργουεντ. Μετά τον θάνατο του θηριώδους Νορ­ βηγού μπερσέρκερ, οι Αγγλοι ξεχύθηκαν με σφοδρότητα προς το τείχος των Βίκιν­ γκς. Εχοντας στα μετόπισθέν τους τον πο­ ταμό και γνωρίζοντας πως δεν υπάρχει δυ­ νατότητα οπισθοχώρησης, ένιωθαν το πο­ λεμικό τους μένος να αυξάνεται κατακόρυφα, καθώς συγκρούονταν με τις γραμ­ μές των αντιπάλων. Το ίδιο, φυσικά, ίσχυε και για τους τελευταίους. Η μάχη διήρκησε μια ολόκληρη ημέρα. Εχοντας επίγνωση της κατάστασης, ο Νορβηγός βασιλιάς πο­ λέμησε με ανδρεία και ηρωισμό, αντάξιο της φήμης του, πετσοκόβοντας στα δύο τους εχθρικούς στρατιώτες με το τσεκού­ ρι του. Το τέλος για τον πανύψηλο ηγεμό­ να ήρθε μοιραία, όταν καρφώθηκε στον λαιμό του ένα βέλος, το οποίο στέρησε τη ζωή στον βετεράνο αρχηγό της φρουράς των Βαράγγων. Οταν ο Χάραλντ πέθανε, ο Τόστιγκ προ­ σπάθησε να ανυψώσει το ηθικό των ανδρών του νεκρού βασιλιά, ανεμίζοντας το φημισμένο λευκό λάβαρο του εκλιπόντος. Ηταν, όμως, πολύ αργά. Οι Αγγλοι δεν πα­ ρέδιδαν σπιθαμή εδάφους. Η αργοπορημένη άφιξη του Αϊσταιν και των υπόλοιπων Βί­ κινγκς από τα πλοία δεν αντέστρεψε την κατάσταση. Ταλαιπωρημένοι από την κο­ πιώδη πορεία τους με πλήρη εξάρτυση, πολλοί από τους άνδρες του Αϊσταιν έβγα­ λαν τις πανοπλίες τους και ρίχτηκαν ασύ­ ντακτα στη μάχη, με αποτέλεσμα να γίνουν εύκολη λεία για τα αγγλικά όπλα. Ο Τόστιγκ και ο Αϊσταιν σκοτώθηκαν, ενώ το σκοτάδι της νύκτας είχε ήδη καλύψει το πεδίο της μάχης. Εξαιτίας της απουσίας ενός ηγέτη, γύρω από τον οποίο θα μπορούσαν να συ­ σπειρωθούν, τα υπολείμματα του στρατού των Βίκινγκ έφυγαν πανικόβλητα προς τα καράβια τους. Χάρη στη σημαντική νίκη που πέτυχε, ο Αγγλος βασιλιάς έδειξε με­ γαλοψυχία και επέτρεψε στους ηττη μέ­ νους Νορβηγούς, στους οποίους συγκαταλεγόταν και ο Ολαφ, ο γιος του Χάραλντ, να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, χωρίς να χρειαστεί να πληρώσουν λύτρα. Μόνο 24 πλοία χρειάστηκαν για να μεταφέρουν τα

7ο σύγχρονο μ νη μ είο σ το ν χώ ρο τη ς μ άχης.

απομεινάρια του στρατού των Βίκινγκ πίσω στη Νορβηγία. Οι Αγγλοσάξονες είχαν απωλέσει περίπου 3.000 στρατιώτες, ενώ οι Νορβηγοί πάνω από 6.000. Τα οστά των νε­ κρών συνέχισαν να στοιβάζονται στην πε­ ριοχή και να ασπρίζουν στον ήλιο για πε­ ρισσότερα από 70 χρόνια.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι κάτοικοι της Υόρκης, οι οποίοι είχαν νωρίτερα παραδοθεί, υποδέχθηκαν τον Χάρολντ ως ήρωα-ελευθερωτή. Η νίκη του είχε μια γλυκόπικρη γεύση, καθώς η επιτυ­ χία του Αγγλου βασιλιά μετριαζόταν από το γεγονός πως είχε διαπράξει αδελφοκτονία, μια αμαρτία, την οποία θα εκμεταλ­ λεύονταν αργότερα οι Νορμανδοί για να νομιμοποιήσουν την εισβολή τους. Ο γιος του Γκόντουιν, συνειδητοποίησε, επίσης, πως αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να αντιμε­ τωπίσει και μια απόβαση των Νορμαδών του Γουλιέλμου. Επιπρόσθετα, αν και ήταν θριαμβευτής, ο αγγλικός στρατός είχε υποστεί σημαντικές απώλειες. Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, μιας τελετής, που έγινε την 1η Οκτωβρίου του 1066 για τον εορτα­ σμό της νίκης, ο Χάρολντ πληροφορήθηκε πως ο Γουλιέλμος είχε αποβιβαστεί στο Δουκάτο του Σάσεξ. Για μια ακόμη φορά συγκέντρωσε τους, εξουθενωμένους πλέ­ ον, άνδρες του και κατευθύνθηκε νότια προς το Χέιστινγκς. Η σαξονική Αγγλία ή­ ταν έτοιμη να καταρρεύσει. Η μοίρα στά­ θηκε ιδιαίτερα άδικη για τον Χάρολντ, τον τελευταίο Σάξονα ηγέτη της Αγγλίας. Εάν ο στόλος του δούκα Γουλιέλμου είχε καταφθάσει πρώτος ή εάν ο Χάραλντ είχε ηττηθεί στο Φάλφορντ, ο Χάρολντ και το οικο­ δόμημα του αγγλοσαξονικού πολιτισμού

θα είχαν πιθανότατα επιβιώσει του συ­ γκλονιστικού έτους 1066. Η ιστορία της Αγγλίας ίσως είχε ακολουθήσει διαφορετι­ κή πορεία, εάν ο Χάρολνμ είχε αντιμετωπί­ σει πρώτα τους Νορμανδούς ή είχε αντιπαρατάξει στον εισβολέα ένα ξεκούραστο στράτευμα. Υπό αυτή τη σκοπιά, είναι τρα­ γική ειρωνεία το γεγονός πως η νίκη του Χάρολντ άνοιξε τελικά τον δρόμο για την επικράτηση του Γουλιέλμου και τη νορμαν­ δική κατάκτηση. Ξ3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) M ich a el S w anton : THE ANGLOSAXON CHRO NICLE, R outledge, N ew York, 1998. (2) B arrett, C. R .B .: BATTLES AND BATTLEFIELDS IN ENGLAND, A. D. Innes & Co., London, 1896. (3) B rooks. F. W.: THE BATTLE O F STAMFORD BRIDGE, The E ast Yorkshire L o c al H isto ry Society, York, 1956. (4) B urnes, A. H .: M O R E BATTLEFIELDS O F ENGLAND, M e th u e n & Co., London, 1952 (5) DeVries, Kelly: THE N O R W EG IA N IN VASIO N O F ENG LAND IN 1066, The B oydeli Press., W oodbridge, England, 1999. (6) D urham , K eith: VIKING LO NG B O W SH IP, O sprey Publishing, O xford, 2002. (7) S turluson, Snorri: K IN G H A R A LD ’ S SAGA, Trans, b y M . M agnusson a n d H. P alsson, H arm o ndsw orth, Penguin B ooks, England, 1966. (8) w w w .h istoryinanh our.com (9) w w w .b ritan n ica.co m

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 1

ΑΑΥΤΕΡΗ Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή όψη ενός ελ ικ ο π τέρ ο υ Jo lly G reen σ ε μ ια επ ιχείρ ησ η διάσω σης. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι ο ειδ ικ ό ς κώνος π ερ ισ υ λλο γή ς και δ ιά τρ η σ η ς τη ς πυκνής βλάσ τησ ης.

52 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

Η επιχείρηση διάοωοης ίου διμελούς πληρώματος ενός Phantom, που καταρρίφθηκε πάνω από ίο Αάος ιον Δεκέμβριο ίου 1969, εξελίχθηκε οε μια γιγαντιαία προαπάθεια. Για ιρεις ημέρες διεξαγόταν ένας αδυσώπητος αγώνας ανάμεσα σιις βορειοβιειναμικές δυνάμεις και ία αμερικανικά αεροσκάφη και ελικόπτερα. Πιο συγκεκριμένα, μέσα σε τρεις μόνο ημέρες πραγματοποιήθηκαν 336 αποστολές από πληθώρα αεροσκαφών και ελικοπτέρων, ενώ αναλώθηκαν 1.463 βόμβες και ρουκέτες διαφόρων τύπων. Η επιχείρηση διάσωσης κατέληξε οε αιμαιηρή ισοπαλία. Οι Βορειοβιετναμέζοι ιρόνευσαν τον πιλότο, αλλά οι Αμερικανοί κατάφεραν να διαοώοουν τον χειριστή οπλικών συστημάτων στη διάρκεια ενός μικρού περιστατικού αυτού του πολέμου.

Το έμ β λ η μ α των ελ ικο π τέρ ω ν διάσω σης Η Η -3 «J o lly G reen».

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΔΙΑΣΟΣΗΣ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ Δεκέμβριος 1969

ο πρωινό της 5ης Δεκεμβρίου του 1969 (10.00 π.μ.) δύο F-4C της 558 Μοίρας Τα­ κτικών Μαχητικών (TFS) απογειώθηκαν από τη βάση Καμ Ρανχ Μπέι στο Νότιο Βιετνάμ για μια αποστολή κρούσης πά­ νω από το Αάος. Επικεφαλής του ζεύγους των F-4C ήταν ο επισμηναγός Τζόζεφ Γιάνγκ με κωδικό κλήσης «Boxer 21». Ακολουθούσε το «Boxer 22» (F-4C με σειριακό αριθμό 63-7444) με πιλότο τον σμηναγό Μπένζαμιν Φράνκλιν Ντάνιελσον και χειριστή οπλικών συστη­ μάτων τον υποσμηναγό Γούντροου Μπέργκερον. Τα δύο αεροσκάφη ανεφοδιάστη-

Τ

ι

SU *

καν στον αέρα νότια του Ντα Νανγκ και συνέ­ χισαν δυτικά προς το κεντρικό Αάος. Αποστο­ λή τους ήταν η ρίψη ναρκών εναντίον προσω­ πικού σε ένα τμήμα του περίφημου μονοπατι­ ού του Χο Τσι Μινχ στο Αάος. Η εποχή των μουσώνων και των έντονων βροχοπτώσεων εί­ χε πλέον παρέλθει και η κύρια οδός μεταφο­ ράς προσωπικού και υλικού προς το Νότιο Βιετνάμ χαρακτηριζόταν από έντονη δραστη­ ριότητα. Τα δύο αεροσκάφη έφτασαν στην προβλεπόμενη περιοχή του στόχου, αλλά δεν κατάφεραν να έρθουν σε επαφή με τον προω­ θημένο εναέριο ελεγκτή (FAC - Forward Air Controller) και, έτσι, κατευθύνθηκαν βόρεια σε έναν στόχο κοντά στο Μπαν Φανόπ. Το τε­ λευταίο βρισκόταν σε απόσταση πε-

Η συμ βολή τω ν Α-1 S ky raid e r σ τη ν επ ιχείρ η σ η «Boxer» υπ ή ρ ξε κ α θ ο ρ ισ τικ ή για τη ν επ ιτυ χ ία τη ς , π α ρ έχο ν τα ς π ροστασία σ τις π λέον κ ρ ίσ ιμ ες φ ά σ εις.

ρίπου 16 km από τη διάβαση Μού Γκία, μια από τις κύριες «πύλες εισόδου» στο μονοπάτι από το Βόρειο Βιετνάμ. Το ζεύ­ γος των Phantom έλαβε εξουσιοδότηση για την προσβολή των στόχων από ένα Nail FAC (αεροσκάφος εναέριου ελέγχου από τη βάση Νάκον Φάνον (ΝΚΡ) στην Ταϋλάνδη). Το «Boxer 21» ολοκλήρωσε με ε­ πιτυχία την άφεση των όπλων, αλλά το «Boxer 22» αποδείχθηκε άτυχο. Μετά την άφεση των όπλων και ενώ βρισκόταν α­ κόμα σε βύθιση, επλήγη από αντιαερο­ πορικά πυρά των 37 mm σε ύψος 1.800 m. Για τα δύο μέλη του Phantom ξεκινού­ σε μια οδύσσεια, στο τέλος της οποίας μόνο το ένα θα έφτανε στην πολυπόθη­ τη Ιθάκη. Προσγειώθηκαν σε απόσταση 1.600 m νότια του Μπαν Φανόπ. Η μεταξύ τους απόσταση ήταν μικρότερη των 40 m, αλλά τους χώριζε ένα μικρό ποτάμι (Ναμ Νγκο), η ύπαρξη του οποίου καθι­ στούσε αδύνατη τη φυσική επικοινωνία.

Η βλάστηση ήταν ανεπαρκής, ενώ γύρω τους οι βράχοι και οι ασβεστολιθικοί ό­ γκοι σχημάτιζαν ένα απόμακρο σκηνικό, που θα δυσχέραινε την αποστολή διάσω­ σης. Ο Μπέργκερον θυμάται τα εξής: «Καθώς προσέγγιζα το έδαφος, ένας στρατιώτης έβαλε εναντίον μου με ένα πολυβόλο. Κατάφερα να προσγειωθώ σε μια μικρή επιφάνεια, που ήταν ελεύθερη από εμπόδια, και άρχισα να τρέχω, ενώ γύρω μου σφύριζαν οι βολίδες. Κατά τη διάρκεια της καθόδου, ο αέρας μου αποκόλλησε το κράνος, με αποτέλεσμα την πρόκληση κατάγματος στη ρινική κοιλό­ τητα». Ο ποταμός κυλούσε στο μέσο μιας κοιλάδας πλάτους 600 περίπου m, που περιβαλλόταν από λόφους ύψους 300 m. Ο Μπέργκερον προσγειώθηκε στην ανατολική πλευρά του ποταμού και ο Ντάνιελσον, με τραυματισμένο αστρά­ γαλο, στη δυτική πλευρά, που είχε λιγότερη βλάστηση.

£ Καθώς το τεράστιο ελικόπτερο εκτελούσε αιώρηση πάνω από τον επιζώντα, οι Βιετναμέζοι άνοιξαν πυρ από τις άριστα παραλλαγμένες θέσεις τους.

5 4 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

9

Ενα HC-130P, που πετούσε σε ύψος 7.300 m βόρεια της βάσης Νάκον Φάνον (ΝΚΡ), εντόπισε τα σήματα SOS που εκπέμπονταν από τα συστήματα επείγου­ σας ανάγκης των πιλότων. Το αεροσκά­ φος επικοινώνησε με τις βάσεις Ούντορν και ΝΚΡ για την άμεση απογείωση δύο ελικοπτέρων, με κωδικούς κλήσης «Jolly Green 17» και «Jolly Green 09», αλλά και δύο ελικοφόρων Α-1 Skyraider για συ­ νοδεία και ενός ακόμη HC-130P, που θα αναλάμβανε τον εναέριο ανεφοδιασμό σε καύσιμα των ελικοπτέρων. To Skyraider με κωδικό «Sandy 01» έφτασε (γύρω στις 11.00) στην περιοχή ό­ που βρίσκονταν οι δύο αεροπόροι και α­ νέλαβε το δύσκολο έργο του συντονι­ σμού των μέσων διάσωσης, αξιολογώ­ ντας, βέβαια, πρώτα την τακτική κατά­ σταση. Το αεροσκάφος πέταξε χαμηλά πάνω από την περιοχή σε μια προσπά­ θεια προσέλκυσης πυρών. Οι αντίπαλοί του, όμως, δεν επέδειξαν την ίδια διάθε­ ση συνεργασίας και δεν άνοιξαν πυρ. Ο «Sandy 01» έδωσε τότε εντολή στο «Jolly Green 17» να κατέλθει αμέσως στην κοι­ λάδα για τη διάσωση. Το ελικόπτερο, που βρισκόταν σε ασφαλή απόσταση, εισήλθε από το νότιο άκρο της κοιλάδας και έσπευσε πάνω από έναν επιζώντα (πιθα­ νότατα τον πιλότο). Αυτή, όμως, ήταν η στιγμή που αναζητούσαν οι Βορειοβιετναμέζοι για να ανοίξουν πυρ. Καθώς το τεράστιο ελικόπτερο εκτελούσε αιώρη­ ση πάνω από τον επιζώντα, οι Βιετναμέ­

ζοι άνοιξαν πυρ από τις άριστα παραλ­ λαγμένες θέσεις τους. Ο πιλότος διατή­ ρησε την ψυχραιμία του, παρά τον καται­ γισμό των πυρών που δέχτηκε. Ο θόρυ­ βος που ακουγόταν στο εσωτερικό του ελικοπτέρου αντιστοιχούσε στον θόρυ­ βο μιας μεταλλικής οροφής που δέχεται την οργή της καταιγίδας. Γύρω τους οι λόφοι «ξερνούσαν καυτό μολύβι» από τα πολυβόλα και πυροβόλα των 23 mm και 37 mm. Σύντομα ο πίνακας οργάνων έμοι­ αζε με χριστουγεννιάτικο δένδρο εξαιτίας της πληθώρας των φωτεινών ενδεί­ ξεων που αναβόσβηναν, για να προειδο­ ποιήσουν για τα προβλήματα που αντιμε­ τώπιζε το ελικόπτερο. Ο πιλότος εκτέλεσε έναν απότομο ελιγμό ανόδου και έσπευσε προς τα δυτικά, αναζητώντας την ασφάλεια της βάσης ΝΚΡ. Ηταν πλέον η σειρά του «Jolly Green 09» να δοκιμάσει μια διαφορετική μέθο­ δο προσέγγισης στην κοιλάδα. Αξιοποιώντας την πενιχρή εδαφική κάλυψη που του παρεχόταν, ο πιλότος πετούσε σε χαμηλό ύψος και κατευθυνόταν προς τον σμηναγό Ντάνιελσον. Για μια ακόμη φορά, οι πυροβολητές άνοιξαν πυρ με τα πυροβόλα των 23 mm, προξενώντας ζη­ μιές στο ελικόπτερο. Ο «Sandy 01» δεν είχε άλλη επιλογή από το να καλέσει ενα­ έρια υποστήριξη, που θα βομβάρδιζε τις αντίπαλες θέσεις. Ενα αντιαεροπορικό πυροβόλο των 37 mm, που βρισκόταν σε μια σπηλιά στη βάση ενός ασβεστολιθικού σχηματισμού, αποτελούσε την πλέ­ ον επικίνδυνη απειλή για το ελικόπτερο, διότι βρισκόταν μόλις 300 m πίσω από τη θέση του Μπέργκερον. To HC-130P, που λειτουργούσε ως ε­ ναέριο κέντρο ελέγχου, ζήτησε τη συν­ δρομή δύο ακόμα ελικοπτέρων, που απο­ γειώθηκαν από τη βάση ΝΚΡ με τους κω­ δικούς «Jolly Green 72» και «76» αντίστοι­ χα. Ο «Sandy 01» και ένας εναέριος ελε­ γκτής ανέλαβαν την καθοδήγηση μερι­ κών Α-1 με κωδικό κλήσης HOBOS. Αυτά θα προσέβαλλαν τις αντιαεροπορικές θέσεις με βόμβες διασποράς βομβιδίων. Μέχρι να φτάσουν στην περιοχή τα δύο νέα ελικόπτερα, ο «Sandy 01» ήταν ικα­ νοποιημένος από τα πυρά των υπόλοι­ πων Α-1. Τότε διέταξε το «Jolly Green 76» να σπεύσει προς διάσωση. Το ελικόπτερο προσγειώθηκε σε μια σχετικά επίπεδη ε­ πιφάνεια κοντά στο ποτάμι, αλλά δέχτη­ κε καταιγιστικά πυρά φορητών όπλων, χωρίς να μπορέσει να ολοκληρώσει το έργο του. To «Jolly Green 76» υπέστη σο­ βαρές ζημιές, αναγκάζοντας το δεύτερο ελικόπτερο να το συνοδεύσει κατά το σκέλος της επιστροφής. Ο σμηναγός Χόλι Μπελ, πιλότος του

«Jolly Green 76», θυμάται από την απόπειρά του τα εξής: «Βρισκόμασταν στην πε­ ριοχή για τρεις περίπου ώρες και ετοιμα­ ζόμασταν για εναέριο ανεφοδιασμό σε καύσιμα από το HC-130P. Πριν, όμως, ο­ λοκληρώσουμε τη διαδικασία, λάβαμε την εντολή να επιχειρήσουμε, με αποτέ­ λεσμα να διακοπεί η προετοιμασία. Ει-

σήλθαμε τότε στην κοιλάδα με μεγάλη ταχύτητα, πετώντας χαμηλά, και αμέσως δεχτήκαμε πυρά από μια περιοχή που βρισκόταν σε απόσταση 1,5 μιλίου από τον επιζώντα (σημ. Ντάνιελσον). Τα Skyraider έβαλλαν με τα πυροβόλα των 20 mm και πραγματοποιούσαν άφεση βομβών σε απόσταση μόλις 30 m. Ο ιπτά-

ΣΤΡΑΤΜ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I 55

Ενα Η Η -3Ε Jo lly G reen G iant τη ς 40ης ARRS, που β ρ ισ κότα ν σ τη βάση το υ Ν άκον Φάνον. Κ α τά τη ν π ερίοδο 1966-1970, οι μ ο ίρ ε ς τη ς A R RS διέσω σαν 980 α ερ ο π ό ρ ο υ ς από το Λ ά ο ς και το Β ιετν ά μ .

μένος μηχανικός εξέλαβε μια σειρά ε­ κρήξεων από βόμβες ως πυκνά αντιαε­ ροπορικά πυρά και με προειδοποίησε να αποχωρήσω από την περιοχή. Ωστόσο, γρήγορα διαπίστωσε το λάθος του και, έ­ τσι, συνεχίσαμε την πτήση. Τότε εγώ εκτέλεσα έναν απότομο ελιγμό, που με έ­ φερε πάνω από τον «Boxer 22Α» (κωδικός για τον πιλότο Ντάνιελσον), με συνέπεια να πετώ πλέον κατευθείαν σε έναν λόφο που έβριθε από αντιαεροπορικά πυρά. Στη συνέχεια, εκτέλεσα μια σειρά απότο­ μων στροφών, για να αποφύγω τα πυρά και να βρεθώ εγγύτερα στον επιζώντα. Ταυτόχρονα, τα πυρομαχικά για το Minigun στη θέση No. 2 εξαντλήθηκαν και ο πολυβολητής χρησιμοποιούσε πλέον το τυφέκιο Μ-16 για να ανταποδώσει τα πυρά. Δεχτήκαμε νέα πυρά στην άτρα­ κτο και στα πτερύγια του στροφείου και ήταν πλέον βέβαιο ότι, αν δεχόμασταν και πρόσθετα πυρά, τότε σίγουρα θα μας κατέρριπταν. Αφού είχαμε πλέον απομα­ κρυνθεί από την περιοχή, ενημερώθηκα ότι ένα μέλος του πληρώματος είχε τραυματιστεί σοβαρά. Τα υπόλοιπα μέλη του παρείχαν τις πρώτες βοήθειες, αλλά λίγο αργότερα απεβίωσε. Οταν επιστρέψαμε στη βάση, διαπιστώσαμε ότι το ελι­ κόπτερο είχε υποστεί ζημιές στην κεφα­ λή του στροφείου και σε τρία πτερύγια,

ενώ παρατηρήσαμε και αρκετές οπές στην άτρακτο». Η 40ή Μοίρα Διάσωσης ARRS (Aerospace Rescue and Recovery Squadron) απέστειλε τα «Jolly Green 69» και «Jolly Green 77», που παρέμειναν σε τροχιά κοντά στην περιοχή αλλά μακριά από τα αντιαεροπορικά πυρά. Ο «Sandy 01» αντικαταστάθηκε από τον «Sandy 05» ο οποίος, μετά από επαναξιολόγηση της κατάστασης, διέταξε το «Jolly Green 69» (ΗΗ-3Ε) να εισέλθει στην κοιλάδα (16.27). Ο διασώστης που βρισκόταν στο ελικόπτερο εντόπισε έναν επιζώντα, ταυτόχρονα με την έναρξη σφοδρών πυ­ ρών. Ο πιλότος αγνόησε τα πυρά, αλλά ένα πλήγμα προκάλεσε διάτρηση της σω­ λήνωσης υδραυλικού υγρού στην ουρά. Με πίεση 3.000 psi, το υδραυλικό υγρό λειτούργησε ως καταιονιστήρας πυρός και η ουρά του ελικοπτέρου τυλίχτηκε στις φλόγες. Τη στιγμή που το υπόλοιπο πλήρωμα προσπαθούσε να καταπολεμή­ σει τις φλόγες, ο πιλότος του ελικοπτέ­ ρου επέστρεφε στη βάση, αφήνοντας πί­ σω του τεράστια ίχνη μαύρου καπνού. Μαζί του είχε και το δεύτερο ελικόπτε­ ρο, το οποίο θα περισυνέλεγε το πλήρω­ μα σε περίπτωση αναγκαστικής προσγεί­ ωσης. Ο «Sandy 05», έχοντας δεχτεί και αυ­

Π λ ευ ρ ικ ή όψ η εν ό ς F-4C τη ς 558 TFS σ τη βάση το υ Κ αμ Ρανχ Μ π έι. Ο κω δικός τη ς μ οίρ α ς ή τα ν XD/XT.

5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τός πλήγματα από τα αντιαεροπορικά πυρά, παραχώρησε τη θέση του στον «Sandy 07». To HC-130P διέταξε την απο­ γείωση δύο ακόμα ελικοπτέρων ΗΗ-53. Αυτά ήταν τα «Jolly Green 79» και «Jolly Green 68» και απογειώθηκαν από τη βάση Ούντορν, που βρισκόταν 210 km δυτικά της βάσης ΝΚΡ. Ο «Sandy 07» διέταξε το σφυροκόπημα της ευρύτερης περιοχής από F-105D και F-4C. Οταν ήταν πλέον ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα, το «Jolly Green 79» πραγματοποίησε μια α­ κόμα προσπάθεια εντοπισμού των επιζώντων. Αρχικά, η επιχείρηση εξελισσόταν ομαλά και ο πιλότος εντόπισε και τους δύο επιζώντες, αντιμετωπίζοντας μόνο πυρά φορητών όπλων. Καθώς, όμως, μεί­ ωσε την ταχύτητα του ελικοπτέρου για το τελικό σκέλος, ο εχθρός άνοιξε πυρ με κάθε διαθέσιμο πυροβόλο και το ελι­ κόπτερο τυλίχτηκε στα τροχιοδεικτικά. Μέσα στο ελικόπτερο είχε δημιουργηθεί ένα εκρηκτικό μίγμα από υδραυλικό υ­ γρό και καύσιμο, ενώ διάφορα κρίσιμα υ­ ποσυστήματα τίθεντο, το ένα μετά το άλλο, εκτός λειτουργίας. Η επιστροφή του «Jolly Green 79» στη βάση ΝΚΡ ήταν, λοιπόν, επιβεβλημένη. Το πλήρωμα του «Jolly Green 68» απο­ φάσισε τότε να δοκιμάσει τη δική του τύ­ χη. Ο πιλότος προσπάθησε να εισέλθει στην κοιλάδα από τον βορρά (18.19) και εντόπισε έναν από τους άνδρες (πιθανό­ τατα τον Ντάνιελσον) κοντά στο ποτάμι. Ο Αμερικανός αεροπόρος ενεργοποίησε τότε μια φωτοβολίδα, αλλά ταυτόχρονα ξεκίνησε και η βορειοβιετναμική αντί­ δραση. Φιγούρες ξεπετάγονταν από τη βλάστηση και άνοιγαν πυρ εναντίον του ελικοπτέρου με τα ΑΚ-47, ενώ τα minigun των 7,62 mm του ελικοπτέρου «ξερνούσαν φωτιά και θάνατο». Δεν μπορούσαν, όμως, να αντιμετωπίσουν τα ισχυρότερα πυροβόλα που έβαλλαν από τους παρα­ κείμενους λόφους, ενώ και οι εκρήξεις που «περπατούσαν» γύρω από το ελικό­ πτερο υποδείκνυαν ότι ήταν απλά θέμα δευτερολέπτων να επέλθει το καίριο πλήγμα. Ο πιλότος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την προσπάθειά του τη στιγμή που πετούσε πάνω από το μονοπάτι του Χο Τσι Μινχ, καθώς ο εχθρός έβαλλε με μανία εναντίον του. Το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο και για αυτόν τον λό­ γο το «Jolly Green 68» έσπευσε να επι­ στρέφει στη βάση ΝΚΡ Παράλληλα, η φωτοβολίδα που άναψε ο Ντάνιελσον ί­ σως του στοίχισε τη ζωή, διότι επέτρεψε στον αντίπαλο να προσδιορίσει τη θέση του με σχετική ακρίβεια. Μετά την ολοκλήρωση της τελευταί­ ας προσπάθειας εκδηλώθηκαν και άλλες

αεροπορικές επιθέσεις. Εκτός, όμως, από την εχθρική αντίσταση, οι δυνάμεις διάσωσης έπρεπε να αντιμετωπίσουν και έναν ακόμη αντίπαλο. Ηταν πλέον αργά το απόγευμα και ο ήλιος βυθιζόταν αργά αλλά σταθερά προς τη δύση. Ο χρόνος ή­ ταν αδυσώπητος και οι δύο Αμερικανοί αεροπόροι θα έπρεπε να περάσουν μια δραματική νύκτα στο κέντρο τη ς εχ θ ρ ι­ κής δραστηριότητας. To «Jolly Green 17» παρέμενε σε ετο ιμ ό τη τα στην περιοχή, ενώ το «Jolly Green 72» εκ τέλ εσ ε μια βύ­ θιση πάνω από την κοιλάδα και πετούσε πάνω από το ν ποταμό (18.43). Ο πιλότος εντόπισε τον έναν αεροπόρο και ε κ τ έ λ ε ­ σε μια απότομη αριστερή στροφή, φτάνοντας σε απόσταση 6 μόλις μέτρων από το σημείο όπου αυτός βρισκόταν. Οι αμε­ ρικανικοί αεροπορικοί βομβαρδισμοί δεν είχαν κα ταφ έρει αποφασιστικά πλήγμα­ τα, με συνέπεια το ελικόπτερο να βρί­ σκεται εκ νέου σε διασταυρωμένα πυρά. Παρόλα αυτά, κατά έναν αξιοθαύμαστο τρόπο, αυτό δεν υπέστη κανένα πλήγμα και απομακρύνθηκε από την κοιλάδα, διατηρώντας απόσταση ασφαλείας από αυτήν. To «Jolly Green 17» δεν πραγματο­ ποίησε από την πλευρά του καμία προ­ σπάθεια, δ ιό τι σκοτάδι είχε πλέον καλύ­ ψει την περιοχή, δυσχεραίνοντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Ο απολογι­ σμός τη ς πρώτης ημέρας ήταν απογοητευ τικό ς για τους Αμερικανούς, παρά την τεράσ τια διάθεση μέσων για τη διά­ σωση των Ντάνιελσον και Μπέργκερον. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 90 έξοδοι ελικοπτέρων και αεροσκαφών, χωρίς ω­ στόσο να επ ιτευχθ εί το επ ιθυμητό απο­ τέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της νύκτας οι δύο πλευρές προετοιμάζονταν εντα τικά για τις επιχειρήσεις της επόμενης ημέρας,

Ενα Α-1Η Skyraider πετά χαμηλά μπροστά από α σβεστολιθικούς βραχώδεις σχηματισμούς, που αποτελούσαν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό πολλώ ν περιοχών του Λάος. Το αεροσκάφος ανήκει στην 1η SO S (Special Operation Squadron), που επιχειρούσε από τη βάση Νάκον Φόνον.

που, αναμφίβολα, θα ήταν σφοδρότερες. Τα κέντρα σχεδιασμού επιχειρήσεων στο Ντα Ναγκ, την Ούντορν και την Ταν Σον Νατ της Σαϊγκόν εκπονούσαν τα σχέδια, ενώ οι Β ορειοβιετναμέζοι έσπευδαν να καλύψουν τις απώλειες τη ς πρώτης ημέ­ ρας και να ενισχύσουν τη ν αντιαεροπο­ ρική άμυνα στην περιοχή. Το τεχνικό προσωπικό της ΝΚΡ πραγματοποίησε ένα μικρό θαύμα, εργαζόμενο καθόλη τη διάρκεια τη ς νύκτας. Ετσι, κατάφ ερε να

επισκευάσει τα πέντε από τα επτά ελικό ­ πτερα που είχαν υποστεί ζημιές. Από την άλλη μέρια, η πρώτη νύκτα αποτέλεσε μια εφ ιαλτική εμπειρία για τους δύο Α με­ ρικανούς. Ο Μ πέργκερον είχε καταφύγει σε μια συστάδα μπαμπού, ενώ ο Ν τάνιελ­ σον κρυβόταν κάπου στο ποτάμι. Σε τα ­ κτά χρονικά διαστήματα μιλούσαν μετα­ ξύ τους στον ασύρματο, ενώ γύρω τους ομάδες στρατιωτών με σκύλους αναζη­ τούσαν επίμονα κάθε ίχνος ή οσμή που

ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΔΙΑΣΩΣΗΣ «BOXER 22» ΤΥΠΟΣ

I 5 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ I 6 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ I 7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ I

ΣΥΝΟΛΟ

F-105D

12

20

18

F-100

2

2

0

50 4

F-4

4

22

8

34

Α-6

0

4

0

4

Α-7

0

2

0

2

Wolf FACS (F-4 από την 8η TFW στη βάση Ουμπόν στην Ταϋλάνδη)

3

3

3

9

Α-1 (56η SOW στη βάση Νάκον Φάνον στην Ταϋλάνδη)

50

74

48

172

Nail FACS (56η SOW στη βάση Νάκον Φάνον στην Ταϋλάνδη

7

11

7

25

Ελικόπτερα Jolly Green

9

11

4

24

King HC-130P

3

5

4

12

Γενικό σύνολο

90

154

92

336

FAC: Forward Air Control: Προκεχωρημένος ενα έρ ιο ς ελ ε γ κ τή ς

TFW: Tactical Fighter Wing: Π τέρυγα Τακτικών Μ αχητικών

SOW: Special Operations Wing: Π τέρυγα Ειδικών Αποστολών

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 5 7

/

Τα ελικόπτερα Jo lly Green υπήρξαν οι ά γγελο ι σωτηρίας για τους αεροπόρους που βρίσκονταν στα εχ&ρικά μετόπισθεν. Σ τη ν επιχείρηση «Boxer» η εχ&ρική αεράμυνα υπήρξε ιδιαίτερα δραστήρια και προξένησε αρκετές ζημιές στα ελικόπτερα διάσωσης.

θα τους οδηγούσε σε αυτούς. Α ρκετές φορές ο Ντάνιελσον χρειάσ τηκε να ειδ ο ­ ποιήσει τον Μπέργκερον για την παρου­ σία Βιετναμέζων στρατιωτών γύρω από τη θέση του. Το επόμενο πρωινό (στις 06.00) ο συ­ ντονιστής της επιχείρησης επικοινώνη­ σε με τον Μπέργκερον, για να τον εν η ­ μερώσει ότι η περιοχή επ ρόκειτο να αποτελ έσ ει πεδίο σφοδρών αεροπορικών βομβαρδισμών. Ο Μ πέργκερον μετέδω ­ σε την πληροφορία στον Ντάνιελσον. Στη συνέχεια, τέσσερα Jolly Green έλα­ βαν θέσ εις βορειοδυτικά του μονοπατι­ ού, ενώ η περιοχή σφυροκοπείτο από τα αεροσκάφη τη ς USAF και του Α μερικανι­ κού Ναυτικού. Μια ώρα μετά τη ν έναρξη των αποστολών, ο Μ πέργκερον εν η μ έ­ ρωσε τον Sandy ό τι άκουσε δυνατές φω­ νές κοντά στο ποτάμι, πυροβολισμούς από ΑΚ-47 και μια απεγνωσμένη κραυγή. Ηταν φανερό ό τι ο σμηναγός Ντάνιελσον είχε βρει τραγικό θάνατο από τους διώ­

κτες. Ο Μπέργκερον προσπάθησε μά­ ταια να έρ θ ει σε επαφή μαζί του. Σε αρ­ κ ετές περιπτώσεις, μάλιστα, ο Μπέργκερον είχε δράσει ως χερσαίος ελεγκτής, καθοδηγώντας τα πυρά των αεροσκα­ φών. Σε μια περίπτωση, ενώ δύο στρατιώ­ τες προσπαθούσαν να διασχίσουν το πο­ τάμι, ο Μπέργκερον ζήτησε τη συνδρομή ενός Skyraider, το οποίο εκ τέλ εσ ε χαμη­ λό πολυβολισμό με τα πυροβόλα των 20 mm, εξαλείφ ο ντα ς έτσι την απειλή. Μόλις στις 12.57 το μεσημέρι το «Jolly Green 77» (ένα ΗΗ-3Ε) έλαβε την εντολή να εισ έλ θ ει στην κοιλάδα του θανάτου. Πετώντας εξαιρ ετικά χαμηλά, με τα minigun να βάλλουν από τις πλευρές του, το ελικόπτερο έφτασε στον προορισμό του. Τότε, εκτέλεσ ε αιώρηση ακριβώς πά­ νω από τον Μπέργκερον, που ένιω θε μάλλον ό τι η σωτηρία ήταν πλέον κοντά. Τα εχθρικά πυρά, όμως, προξένησαν ζη­ μιές στο σύστημα ελέγχου πτήσης του ε ­ λικοπτέρου και ο πιλότος αποχώρησε

Ζ εύ γο ς F-4C (64-0741 και 64-0749) της 558 TFS επιστρέφ ει στη βάση του Καμ Ρανχ Μ πέι μετά από την ολοκλήρω ση μιας ακόμα αποστολής.

5 8 1 ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

από την περιοχή για τον συνήθη προορι­ σμό της βάσης ΝΚΡ Οι αμερικανικές δυνάμεις διάσωσης αποφάσισαν τό τε να χρησιμοποιήσουν μια διαφορετική τακτική, δημιουργώντας ένα τεράσ τιο προπέτασμα καπνού και δακρυγόνων γύρω από τη θέση του Μπέργκερον. Σκοπός τους ήταν η δημιουργία μιας τεράστιας σήραγγας καπνού εκ α τέ­ ρωθεν του ποταμού, η οποία θα προστά­ τευ ε τα ελικόπτερα από τα αντιαεροπορι­ κά πυρά. Ο ίδιος ο Μπέργκερον δέχτηκε ορισμένα δακρυγόνα και, μετά τη διάσω­ σή του, περιέγραψε την τραγική κατά­ σταση στην οποία βρέθηκε εξαιτίας της επίδρασής τους ως εξής: «Είχα τυ λιχτεί γύρω από ένα δένδρο με συμπτώματα ε­ μετού και ταυτόχρονα ακράτεια ούρων και κοπράνων. Απλά δεν μπορούσα να συ­ γκροτηθώ με κανέναν τρόπο». Οι αντίπα­ λοι πυροβολητές, όμως, δεν έδειχναν να επηρεάζονται από τις δακρυγόνες ου­ σίες, διό τι πιθανότατα χρησιμοποιούσαν μάσκες προστασίας. Ο Μπέργκερον, μά­ λιστα, θυμάται ό τι ορισμένοι από αυτούς σκαρφάλωναν στα δέντρα, για να αποφύ­ γουν το επικίνδυνο νέφος. To «Jolly Green 72» ήταν το επόμενο ε­ λικόπτερο που αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του (13.10). Ο έμπειρος πιλότος του έφτασε σε απόσταση 46 m από τον Μπέργκερον, αλλά ο καπνός και η σκόνη που έβγαιναν από το ρεύμα των στροφ εί­ ων περιόριζαν την ορατότητά του. Αυτός εκτέλεσ ε μια περιστροφή 360 μοιρών, για να δώσει τη δυνατότητα στο υπόλοιπο πλήρωμα να σαρώσει την περιοχή. Ενας διασώστης, που βρισκόταν στην οπίσθια πλευρά του ελικοπτέρου, εντόπισε τον Μπέργκερον σε απόσταση 18 μόλις m. Τό­ τε, αντί να εκτελέσ ει επιτόπια στροφή, ο πιλότος κινήθηκε με λεπτούς χειρισμούς προς τα πίσω, αλλά το ουραίο στροφείο του ελικοπτέρου γαντζώθηκε σε ένα δέν­ δρο. Ο πιλότος διαπίστωσε με έκπληξη ότι δεν μπορούσε να απεμπλακεί από τη μέγγενη του δένδρου, ενώ γύρω τους ε ί­ χαν μαζευτεί Β ορειοβιετναμέζοι που έ ­ βαλλαν με μανία. Χωρίς να έχει πλέον τη δυνατότητα να κινη θ εί προς τα εμπρός ή προς τα πάνω, ο πιλότος ώθησε το ελικό ­ πτερο με δύναμη προς τα πίσω, ξεριζώνο­ ντας έτσι το δένδρο. Στη συνέχεια, το «Jolly Green 72» επέστρεψε στη βάση ΝΚΡ με σοβαρές ζημιές στο ουραίο στρο­ φείο. Μ έχρι τη ν έλευση των «Jolly Green 68» και «Jolly Green 15» στην περιοχή, τό ­ σο τα Α-1 όσο και τα υπόλοιπα μαχητικά σφυροκοπούσαν τον αντίπαλο. To «Jolly Green 68» «έλαβε τη σκυτάλη» για να ξε­ κινήσει την αποστολή διάσωσης γύρω

στις 14.15 και ο πιλότος του ζήτησε από τον Μπέργκερον να ανάψει μια φωτοβο­ λίδα, όταν το ελικόπτερο θα βρισκόταν από πάνω του. Ο Μπέργκερον, όμως, ε­ κείνη τη στιγμή προσπαθούσε να αναρριχηθ εί σε μια εδαφική έξαρση, για να δ ιευ ­ κολύνει το έργο των διασωστών. Συνε­ πώς, όταν το ελικόπτερο έφτασε στην προηγούμενή του θέση, ο πιλότος δεν κατάφερε να τον εντοπίσει και για αυτόν τον λόγο αποφάσισε να εκ τελ έσ ει άνοδο. Από ειρωνεία της τύχης, ο Μπέργκερον βρισκόταν σε απόσταση μόλις 1,8 m από τη ράμπα του ελικοπτέρου. Καθώς η πα­ ρουσία του δεν έγινε αντιληπτή και ό­ ντας πλέον απεγνωσμένος, ο Μπέργκερον επικοινώνησε με τον ασύρματο και το ελικόπτερο εκτέλεσ ε αναστροφή προς τη θέση του. Ο Μπέργκερον άναψε τό τε τη φωτοβολίδα, αλλά ο καπνός και η σκόνη που είχαν προκληθεί από το κατώρευμα είχαν δημιουργήσει ένα απροσπέ­ λαστο τείχος. Η έλλειψη ορατότητας, σε συνδυασμό με τα πυρά, ανάγκασαν το «Jolly Green 68» να επιστρέψει στη βάση

£ Οι αμερικανικές δυνάμεις διάσωσης αποφάσισαν τότε να χρησιμοποιήσουν μια διαφορετική τακτική, δημιουργώντας ένα τεράστιο προπέτασμα καπνού και δακρυγόνων γύρω από τη θέση του Μπέργκερον. J της ΝΚΡ Την ίδια τύχη είχαν και οι δύο ε ­ πόμενες προσπάθειες ελικοπτέρων, ενώ τα Α-1 συντηρούσαν το προπέτασμα κα­ πνού με τις βόμβες CBU-22. Τα μαχητικά χρησιμοποιούσαν πυραύλους Walleye και Bullpup αλλά και βόμβες με καθοδήγηση λέηζερ, για να εξουδετερώ σουν το πυρο­ βόλο των 37 mm που είχε σ τηθεί στη ρίζα του λόφου. Οι βόμβες προκάλεσαν κατο­ λίσθηση, αλλά οι Β ορειοβιετναμέζοι κα­ τάφεραν να μετακινήσουν με επιτυχία λί­

γο μακρύτερα το πυροβόλο, το οποίο επρόκειτο τελικά να εξουδετερω θεί την ε­ πόμενη ημέρα. Αργά το απόγευμα, το «Jolly Green 76» έσπευσε για διάσωση, ενώ από πάνω του πετούσαν δύο Α-1 για προστασία. Μέσα στον πυκνό καπνό, ο Μπέργκερον χρησι­ μοποίησε μια ακόμα φωτοβολίδα. Εκείνη τη στιγμή το ελικόπτερο πετούσε προσε­ κτικά πάνω από την περιοχή, αλλά τα α­ ντιαεροπορικά πυρά το ανάγκασαν να α-

Η ΑΝΑΛΩΣΗ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΩΝ Κ Α ΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΔΙΑΣΩΣΗΣ 15

τύ πο ς

δ ε κ ε μ β ρ ιο υ Ι

6

δ ε κ ε μ β ρ ιο υ Ι

7 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ

|

σύ νο λο

AGM-12C Bullpup

Πύραυλος αέρος-εδάφους με ραδιοκαθοδήγηση και ημι-διατρητικη κεφαλή βάρους 440 kg

0

2

0

2

AGM-62

Βόμβα τηλεοπτικής καθοδήγησης με κεφαλή 374 kg

0

2

0

2

Walleye I BLU-23

Βόμβα ναπάλμ 500 lb

0

16

0

16

BLU-27

Βόμβα ναπάλμ 750 lb

18

16

0

34

BLU-32

Βόμβα ναπάλμ 500 lb

8

0

0

8

BLU-52

Βόμβα δακρυγόνων 700 lb

0

6

10

16

CBU-14

Βόμβα διαοποράς βομβιδίων BLU-3/B «ανανάς» των 790 gr

136

264

44

444

CBU-19

Βόμβα διαοποράς 528 δακρυγόνων βομβιδίων BLU-39/B23 των 57 gr

0

19

0

19

CBU-22

Βόμβα 250 lb διαοποράς 72 καπνογόνων βομβιδίων BLU-17/B των 500 gr

4

98

0

102

CBU-24

Βόμβα διαοποράς 665 βομβιδίων εναντίον προσωπικού BLU-26/B Π BLU-36/B των 435 gr

8

50

15

73

CBU-25

Βόμβα διαοποράς 132 βομβιδίων θραυσματοποίησης BLU-24/B των 726 gr

2

4

0

6

CBU-30

Βόμβα 750 lb διαοποράς 1.280 καπνογόνων βομβιδίων BLU-39/B των 57 gr

24

55

4

83

CBU-40

Βόμβα διαοποράς 6.500 βομβιδίων εναντίον προσωπικού ΧΜ40Ε5 και 480 ναρκών εναντίον προσωπικού ΧΜ44

0

0

4

4

KMU-351

Συλλογή καθοδήγησης λέηζερ Paveway Ι/ΙΙ για βόμβες των 2.000 lb

0

12

4

16

LAU-3

Ατρακτίδιο με 19 ρουκέτες των 2,75 in (70 mm)

33

41

10

84

LAU-59 (WP)

Ατρακτίδιο με επτά ρουκέτες των 2,75 in (70 mm) λευκού φωσφόρου

4

3

0

7

M-47

Βόμβα 100 lb λευκού φωσφόρου

21

19

74

114

M-117

Βόμβα 750 lb

8

4

0

12

Βόμβα 500 lb

78

232

111

421

344

843

276

1.463

Mk 82 Γενικό Σύνολο

Σ Τ Ρ Α Τ Ι 8 Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 5 9

ΤΟ ΤΕΛΟΣ TOY ΔΡΑΜΑΤΟΣ To 1991 ανακαλύφθηκε ό τι ο προσωπικός οπλισμός του Μπένζαμιν Ντάνιελσον αποτελούσε έκθεμα ενός μουσείου του Βιετνάμ. Το 2003 η τα υτό τη τα του πιλότου, το μαχαίρι ε ­ πιβίωσής του αλλά και τμήμα από τη στολή και μερικά από τα οστά του έφτασαν σε αμερικανικά χέρια. Τα ευρήματα αυτά εντοπίστηκαν πιθανότατα από χωρικούς, οι οποίοι ψάρευαν στον ποταμό Ναμ Νγκο. Ετσι, το καλοκαίρι του 2006 οργανώ­ θ η κε μια αμερικανική αποστολή στο Λάος, η οποία πραγμαΟ άτυχος τοπ οιήθηκε υπό την αιγίδα της επιτροπής JPAC (Joint σμηναγός POW/MIA Accounting Command: Διακλαδική Διοίκηση Καταμέ­ Μπένζαμιν τρησης Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων) και είχε ως στόχο τον Ντάνιελσον σε πιο ευτυχισμένες εντοπισμό περισσότερων στοιχείων για το ν θάνατο του Ντά­ στιγμ ές της ζωής νιελσον. Ανάμεσα στα μέλη της αποστολής βρισκόταν και ο του. γιος του Ντάνιελσον, Μπράιαν, ο οποίος ήταν πλωτάρχης με τη Μοίρα VAQ-209 του Αμερικανικού Ναυτικού, εξοπλισμένη με ΕΑ-6Β Prowler. Η αποστολή στο Λάος υπήρξε ανεπιτυχής, αλλά χρησιμοποιώ­ ντας εξελιγμ ένες τα κτικές αναγνώρισης μιτοχονδριακού DNA, οι Αμερικανοί μπόρεσαν να προβούν στην ταυτοποίηση των οστών του Ντάνιελσον. Στις 15 Ιουνίου του 2007 το δράμα της οικογένειας του Ντάνιελσον έλαβε τέλος, με την ταφή των υπολειμμάτων της σορού του άτυχου Αμερικανού κατά τη διάρκεια ε ι­ δικής τελετή ς, η οποία έλαβε χώρα στο Κένιον της Μινεσότα.

ποτραβηχτεί, χωρίς ωστόσο να υποστεί ζημιές. Το σκοτάδι είχε πλέον πέσει, όταν το «Jolly Green 76» επέστρεψε για την τ ε ­ λευταία απόπειρα της ημέρας, που έμ ελ­ λε να σ τεφ θ εί από τη συνήθη αποτυχία. Ο συντονιστής επικοινώνησε τό τε με τον Μπέργκερον και του υποσχέθηκε ό τι θα επέστρεφαν την αυγή. Η απάντηση του Μπέργκερον είχε μια δόση αισιοδοξίας «καληνύχτα και θα τα πούμε το πρωί». Τη

δεύτερη ημέρα οι υπηρεσίες διάσωσης πραγματοποίησαν συνολικά 154 αποστο­ λές. Ενα μέλος του πληρώματος ενός HC130Ρ ανέφερε τα εξής: «ήταν πραγματικό θαύμα που, μέσα σε μια τόσο περιορισμέ­ νη περιοχή και ανάμεσα σε έναν τόσο με­ γάλο αριθμό αεροσκαφών, δεν σημειώ­ θηκε κάποια εναέρια σύγκρουση». Η τύχη ήταν με το μέρος του Μπέργκερον, διότι στο τέλος της δεύτερης η­

μέρας αυτός δεν πρόλαβε να επιστρέψει στη συστάδα των μπαμπού, στην οποία ε ί­ χε περάσει την προηγούμενη νύκτα. Αυτή η ολιγωρία του έσωσε τη ζωή, αφού κατέ­ φυγε σε ένα μεγάλο δένδρο, που βρισκό­ ταν περίπου 12 m βορειότερα. Γύρω από τις ρίζες αυτού του δένδρου, ο Μπέργκερον έσκαψε μια λακούβα, δημιουργώντας έτσι τη νέα κρυψώνα του. Δεκαπέντε λ ε­ πτά μετά την έλευση του σκότους, τρεις στρατιώ τες κατέβηκαν από έναν παρακεί­ μενο λόφο και έριξαν μέσα στη συστάδα των μπαμπού μια βόμβα CBU-19 με δακρυγόνα, που δεν είχε εκραγεί. Αμέσως μετά, οι στρατιώτες αυτοί σάρωσαν την περιοχή με πυρά αυτόματων όπλων. Μό­ λις εγκατέλειψ αν την περιοχή, ο Μπέργκερον αναζήτησε νέο καταφύγιο. Εντό­ πισε, λοιπόν, λίγο βορειότερα έναν θάμνο με πυκνό φύλλωμα, που έγερνε προς το ποτάμι. Αδύναμος να κολυμπήσει στην α­ ντίπερα όχθη, βρήκε καταφύγιο κάτω από αυτόν τον θάμνο, με τα πόδια του να μπαίνουν μέσα στο νερό. Αυτό επρόκειτο να γίνει το ιδανικό καταφύγιο, μέχρι να ε­ πιτύχει η τελική επιχείρηση διάσωσης. Για μια ακόμα νύκτα οι αντίπαλες πα­ ρατάξεις συνέχισαν να συντάσσουν τα σχέδιά τους. Οι Βορειοβιετναμέζοι και οι αντάρτες Π άθετ Λάο ήταν αποφασισμέ­ νοι να αποτρέψουν κάθε πιθανότητα επι­ τυχημένης διάσωσης, ενώ η αμερικανική πλευρά συγκέντρωνε μέσα και προσωπι­ κό για την επόμενη ημέρα, σε μια απο­ στολή που είχε εξελιχ θ εί σε ζήτημα τιμής. Νωρίς το πρωί ο Μπέργκερον εντόπισε

Ενα F-4C της 12ης TFW ανεψοδιάζεται σε καύσιμα από ένα KC-135, για να συνεχίσει έπειτα την αποστολή του. Παρόμοια πρακτική ακολούθησε και το πλήρωμα του «B oxer 22».

6 0 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

Ενας π ολυβ ολη τής χρησιμοποιεί το εξάκαννο Μ134 minigun των 7,62 mm κατά τη διάρκεια αποστολής. Η χρήση του πολυβόλου γίνεται από την οπίσθια ράμπα ενός ελικο π τέρο υ ΗΗ-53. Τα πυρά των Minigun ήταν καθοριστικά για την απώθηση των Βορειοβιετναμέζω ν και την απομάκρυνσή τους από τον Μπέργκερον. Ο διασώστης Ν τέιβιντ Ντέβισον, που ανήκε στο πλήρωμα του ελικοπτέρου HH-53C (688283) της 40ής ARRS, το οποίο έφ ερε την ονομασία «J o lly Green 76», δέχτηκε μια βολίδα στο κεφάλι, ενώ έβ α λλε διαρκώς με το minigun. Ο κυβερνήτης του ελικοπτέρου έσπευσε τό τε προς τη βάση Νάκον Φάνον, αλλά ο Ν τέβισον πέθανε κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του. Ο θανών παρασημοφορήθηκε μεταθανάτια με τον Α ρ γυρό Αστέρα.

ένα F-4, το οποίο πραγματοποιούσε επα­ νειλημμένες διελεύσ εις πάνω από την πε­ ριοχή, γεγονός που τον έκανε τό τε να σ κεφ τεί τα εξής: «Ηθελε, προφανώς, να επικοινωνήσω μαζί του και, έτσι, πήρα τον ασύρματο για να τον καλημερίσω. Ο πιλό­ τος του Phantom με ενημέρωσε για το πρόγραμμα της ημέρας. Κάθισα για λίγο και προσευχήθηκα. Μέσα μου ήμουν βέ­ βαιος ό τι σήμερα θα τα κατάφερναν. Εβλεπα καθημερινά τις προσπάθειές τους και ήμουν πια σίγουρος για την επι­ τυχία τους». Το ξημέρωμα της 7ης Δεκεμβρίου του 1969 ξεκίνησε με σφοδρούς αεροπορι­ κούς βομβαρδισμούς. Τα αεριωθούμενα βομβαρδιστικά έπλητταν τις αντιαεροπο­ ρικές θέσεις, ενώ τα ελικοφόρα Α-1 κρα­ τούσαν τους αντίπαλους στρατιώ τες σε

Το ακροπτερύγιο από το F-4C «B oxer 22» που καταρρίφθηκε στις 6.12.1969, διασώζεται σήμερα στο χωριό Μπαν Φανόπ.

απόσταση ασφαλείας από τον Μπέργκερον, χρησιμοποιώντας πυρά πυροβόλων και βόμβες περιλήπτες βομβιδίων. Μετά από τρ εις ώρες (συγκεκριμένα στις 08.50), το «Jolly Green 77» πραγματοποίησε μια νέα προσπάθεια διάσωσης, αλλά η σκόνη και τα αντιαεροπορικά πυρά λειτούργη­ σαν και πάλι ως αποτρεπτικοί παράγοντες αυτής. Ο πιλότος, μάλιστα, ανέφερε ότι βορειοδυτικά του Μπέργκερον βρίσκο­ νταν ανεπτυγμένοι 500 τουλάχιστον στρατιώ τες και αρκετά αντιαεροπορικά μέσα. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ένα α­ ντιαεροπορικό πυροβόλο των 23 mm, επο­ χούμενο σε φορτηγό. Ο συντονιστής δεν άφησε περιθώρια υποχώρησης και, έτσι, οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί συνεχίστηκαν για τρ εις α­ κόμη ώρες. To «Jolly Green 77» επέστρεψε στην κοιλάδα (στις 12.44), ενώ τα Α-1 δημι­ ουργούσαν έναν διάδρομο από καπνό, που οδηγούσε στον Μπέργκερον. Αργά, αλλά σταθερά, το ελικόπτερο κινήθηκε μέσα σε αυτή τη σήραγγα από καπνό. Σε κάθε πλευρά του, εξάλλου, πετούσαν 11 Skyraider, γεγονός που δεν άφηνε περιθώ­ ρια αντίδρασης στον αντίπαλο. Ο Μπέργκερον εγκα τέλειψ ε τό τε το καταφύγιό του κοντά στο ποτάμι και άρχισε να κουνά μανιασμένα τον λευκό χάρτη, το μόνο α­ ντικείμενο που του είχε απομείνει για να επισημάνει τη θέση του. Το ελικόπτερο τον προσπέρασε, αλλά γρήγορα επέστρε­ ψε πάνω από τη θέση του. Ο διασώστης χαμήλωσε αμέσως την ειδική θέση και ο Μπέργκερον τυλίχτηκε απεγνωσμένα γύ­ ρω της. Είχε φτάσει πλέον η στιγμή, κατά την οποία το σύστημα ανύψωσης του ελι­ κοπτέρου θα απομάκρυνε αργά (αλλά σταθερά) τον νεαρό υποσμηναγό από το Μπαν Φανόπ (12.52). Το χρονικό διάστημα που διήρκεσε η διάσωση φάνηκε τόσο στο πλήρωμα όσο και στον Μπέργκερον μια αιωνιότητα. Ωστόσο, στην πραγματι­ κότητα, η διάρκεια της διαδικασίας δεν ξεπέρασε τα 120 δευτερόλεπτα. Με μια α­ πότομη άνοδο, που έγινε με τη μέγιστη ι­ σχύ, ο πιλότος απομακρύνθηκε από την περιοχή. Εκείνη τη στιγμή, ο Μπέργκερον αναζήτησε την παρηγοριά ενός τσιγάρου, αλλά το πλήρωμα του ελικοπτέρου δεν περιλάμβανε κανέναν καπνιστή. Σύμφωνα με τον πιλότο ενός Skyraider, η ηρεμία που επ έδειξε ο Μπέργκερον εκείνες τις δύσκολες ημέρες ή ­ ταν καθοριστική για την επιτυχία της απο­ στολής, αφού αυτός δεν τους φόρτωνε με πρόσθετο άγχος. Ακόμα και μέσα στη σύγχυση, ο επιζών επέστρεψε με ένα δείγμα από το νερό του ποταμού, που ή­ ταν η μοναδική πηγή νερού στην περιοχή. Αυτό το δείγμα θα χρησιμοποιείτο για α­

νάλυση από το εργαστήριο. «Μέσα στη σύγχυση έχασα τα χάπια καθαρισμού του νερού αλλά και τη μικρή ποσότητα νερού που βρισκόταν στη συλλογή διάσωσης. Αναγκαστικά, λοιπόν, έπινα νερό μόνο από το ποτάμι. Ημουν, μάλιστα, τόσο σί­ γουρος για τη διάσωσή μου, που, όταν ε­ πέστρεψα, δ ιέθ ετα ένα δείγμα νερού, το οποίο παρέδωσα στους ειδικούς, για να ε­ λέγξουν την καταλληλότητά του». Το δείγμα αυτό, για καλή του τύχη, διαπιστώ­ θηκε ό τι δεν είχε μικρόβια. Για τη διάσωση του Μπέργκερον πραγματοποιήθηκαν συνολικά 336 πτή­ σεις ελικοπτέρων και αεροσκαφών. Δώδε­ κα ελικόπτερα και πέντε Skyraider υπέ­ στησαν σοβαρές ζημιές, ενώ ένας διασώστης απεβίωσε, κτυπημένος από τα ε­ χθρικά πυρά. Εξαιτίας των σοβαρών ζη­ μιών που υπέστησαν, πέντε ελικόπτερα ΗΗ-3Ε οδηγήθηκαν στο διαλυτήριο. Οι Βορειοβιετναμέζοι υπέστησαν, επίσης, σημαντικές απώλειες, αλλά απέκτησαν πολύτιμη επιχειρησιακή εμπειρία στην α­ ντιμετώπιση των προσπαθειών διάσωσης. Πολλοί ίσως αναρωτιούνται αν άξιζε η προσπάθεια όλων αυτών των ανθρώπων για τη διάσωση ενός και μόνου αεροπό­ ρου. Το μήνυμα, όμως, των υπηρεσιών Ερευνας και Διάσωσης ήταν ξεκάθαρο: οι αεροπόροι έπρεπε να συνειδητοποιή­ σουν ότι, σε περίπτωση κατάρριψης των αεροσκαφών τους, θα μπορούσαν να βα­ σιστούν σε έναν ολόκληρο οργανισμό που θα δρούσε δυναμικά για τη σωτηρία τους. Και για τις δύο πλευρές, λοιπόν, η διάσωση του Μπέργκερον αποτέλεσε μια σημαντική εκπαιδευτική εμπειρία με αντικρουόμενους στόχους. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Robert Leo LaPointe: ALL FOR ONE, Northen PJ Press, Anchorage, Alaska, 2002. (2) Earl H. Tilford Jr: RESCUE AT BAN PHANOP, Air Enthusiast No 14, December 1980- March 1981. (3) Wayne M utza: A-1 SKYRAIDER IN VIETNAM, Schiffer M ilitary History, Atglen, 2003. (4) Christopher Michael Hobson: VIETNAM AIR LOSSES, Midland Publishing, Hinckley. 2001. (5) Robert F. Dorr: VIETNAM - THE AIR WAR, Osprey Publishing, London, 1991. (6) Lou Drendel: AIR WAR OVER SO U TH EA ST ASIA, Squadron / Signal Publications, Texas, 1983. (7) Simon Dunstan: VIETNAM CHOPPERS - HELICOPTERS IN BATTLE 1950- 1975, O sprey Publishing, Oxford, 2003. (8) Διάφορες διευθύνσεις στο διαδίκτυο.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A 1 6 1

Πορτραίτο του στρατηγού Ο υίλιαμ Σ λψ , όταν ήταν διοικητής της 14ης Στρατιάς. w i w iiw Φ ιλοτεχνή9ηκε uύστερα από παραγγελ Υπουργείου Πληροφοριών.

6 2 I ΣΤ ΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

t:

Πώς ο καλύτερος οιραιηνός του Β’ ΠΠ νίκηοε τους Ιάπωνες οιη Βιρμανία

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ

ΟΥΙΛΙΑΜ ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΑΕΟΝ YnooipQinvoq (ε.α .) ι. καθηγηιήο Σιραιιω ιικικ loiopioc ΣΣΕ. ι. υποδιευθυνιικ ΔΙΣ/ΓΕΣ

0 οτρατάρχης οερ Ουίλιαμ Σλιμ Ουίλιαμ Σλιμ γεννήθηκε στις 6 Αυγούστου του 1891 Θεωρείται -ό χ ι άδικα— από πολλούς στο τό τε χωριό Μπίσοπστον, στα περίχωρα του Μπρίστολ. Ο πατέρας του ήταν έμπορος αλλά όχι ευκατά­ ιστορικούς όχι μόνο ο καλύτερος στατος. Στην παιδική του ηλικία ο μικρός Σλιμ είδε και άκουσε για δύο πολέμους της Βρετανικής Αυτοκρα­ στρατηγός που ανέδειξε ο Β’ τορίας στο Σουδάν και στη Νότια Αφρική. Το 1903 μετακόμισαν στο Μπίρμιγχαμ, όπου ο πατέρας του πίστευε πως θα αύξανε τα Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά και ένας εισοδήματά του. Οσο παρέμεινε στο Μπίρμιγχαμ ο Σλιμ κατα­ από τους δέκα καλύτερους στρατηγούς πιάστηκε με διάφορες ασχολίες, μία εκ των οποίων ήταν και το εμπόριο γραμματοσήμων μαζί με έναν φίλο του: ο φίλος τα αγό­ όλων των εποχών και ο καλύτερος ραζε και ο Σλιμ τα πωλούσε! Ενώ ήταν ακόμα μαθητής, εργά­ στηκε ως μαθητής-δάσκαλος και στη συνέχεια ως εθελοντής του 20ού αιώνα. Αποτελούοε ένα δάσκαλος σε σχολεία στις φτω χογειτονιές του Μπίρμιγχαμ. Κα­ τά τη διάρκεια της εργασίας του αυτής, μέσα σε ένα περιβάλ­ κλασικό παράδειγμα στρατηγού και λον στο οποίο θεω ρείτο σημαντικό γεγονός η ολοκλήρωση της ημέρας χωρίς φασαρίες, τέθηκαν οι βάσεις που κατέστησαν ηγήτορα. ΤιμήΘηκε με πολλούς τον Σλιμ τον μετέπειτα ηγήτορα: η κατανόηση των απλών στρα­ τίτλους, αλλά τον καλύτερο τίτλο τού τιωτών, της ψυχολογίας, των φόβων και των ελπίδων τους, κάτι που αποδείχθηκε πιο πολύτιμο από τις μεραρχίες, όταν ήλθε η τον προσέδωοαν οι χιλιάδες ώρα να αντιμετωπίσουν τους Ιάπωνες. Μετά από δύο χρόνια σταμάτησε τη διδασκαλία και προσελήφθη σε μια εταιρία που στρατιώτες τους οποίους οδήγησε πωλούσε μεταλλικούς σωλήνες. Ο στρατός προσείλκυε τον Σλιμ, αλλά ήταν πολύ φτωχός για από την ήττα στον θρίαμβο: να ακολουθήσει το στρατιωτικό επάγγελμα. Ο μισθός των μόνι­ μων στρατιωτικών μόλις που επαρκούσε για να αγοράσουν μια «ο θείος Μπιλ».

Ο

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 6 3

Ο λοχα γός Σ λιμ , ω ς υπασπιστής του 1ου

Τάγματος/βο Σύνταγμα Γκούρκας το 1927.

Ο Σλιμ έλαβε το βάπτισμα του πυρός -κ υ ρ ιο λ εκ τικ ά - κατά την επιχείρηση της Καλλίπολης. Οταν έφθασε στην περιοχή του ακρωτηρίου Ελλη, στις 13 Ιουλίου 1915,οι Βρετανοί είχαν καταφέρει να προ­ χωρήσουν περί τα 400 μ. με κόστος 17.000 απώλειες δικές τους και 40.000 των Τούρ­ κων. Η μονάδα του -όπως και οι ά λ λ ες - εί­ χε εντολή να περιμένει μέχρι να φθάσουν όλες οι δυνάμεις που επιθυμούσε ο αρχι­ στράτηγος για να εκτοξεύσ ει τη γενική ε ­ πίθεση τον Αύγουστο. Στο διάστημα της αναμονής συνέβη ένα επεισόδιο που αποκάλυψε από τ ι «μέταλλο» ήταν κατασκευ­ ασμένος ο μελλοντικός στρατάρχης. Η δι­ μοιρία του είχε ανακαλύψει μια σκιά στην οποία είχε συγκεντρωθεί. Ο Σλιμ παρακο­ λουθούσε τις βολές ενός τουρκικού πυ­ ροβόλου που έβαλλε προς τη θάλασσα. Παρατήρησε ό τι κάθε βολή ερχόταν πιο κοντά στη θέση του και κάποια στιγμή ε­ κτίμησε ό τι η τέταρ τη οβίδα μετά από ε­ κείνο το χρονικό σημείο θα κτυπούσε τη διμοιρία του. Χρειάστηκε να ασκήσει με­ γάλη διπλωματία για να πεισθούν οι άν-

νοσοκομείο στη Βρετανία όπου εξετά ­ στηκε από ιατρική ομάδα με επικεφαλής έναν συνταγματάρχη.Ο συνταγματάρχης περιέγραψε τα τραύματά του, τον χαρα­ κτήρισε ...ενδιαφέρουσα κλινική περί­ πτωση και όρισε χειρουργική επέμβαση δηλώνοντας ό τι «...με λίγη τύχη θα μπορεί να μετακινεί το χέρι μέχρι το στόμα του...». Ο Σλιμ γλύτωσε τη μόνιμη αναπηρία και η Βρετανία δεν έχασε έναν λαμπρό στρατιώτη χάρη σε έναν νεαρό γιατρό ο οποίος, όταν απομακρύνθηκε η επιτροπή, τον πλησίασε και τον συμβούλευσε να μη δεχ θ εί να πραγματοποιηθεί η εγχείρηση, για τί αφ’ ενός η κατάστασή του δεν επρόκειτο να χειροτερέψ ει αν δεν την έκανε, αφ’ ετέρου θα μπορούσε αργότερα να χρησιμοποιήσει τις νέες μεθόδους απο­ κατάστασης. Ο Σλιμ ακολούθησε τη συμ­ βουλή του. Μ ετά από μακρά παραμονή στο νοσοκομείο έλαβε εξιτήριο με ένδ ει­ ξη «μόνιμη αναπηρία αλλά κατάλληλος για υπηρεσία μετά από τρεις μήνες». Στη συνέχεια, ο Σλιμ τοπ οθετήθηκε

£ Διαθέτοντας ένα θαυμάσιο πολεμικό μητρώο, έναν Πολεμικό Σταυρό και εξαιρετικά προσόντα, ο Σλιμ μετά το τέλος του πολέμου έγινε δεκτός στον Ινδικό Στρατό. στολή. Κατάφερε, όμως, να βρει τη λύση για την απόκτηση κάποιας στρατιωτικής εμπειρίας χωρίς να διακόψει τις επαγγελ­ ματικές του ασχολίες. Ο αδελφός του σπούδαζε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ όπου υπήρχε ένα κέντρο εκπαίδευσης αξιωματικών. Ο Σλιμ κατόρ­ θωσε να εγγράφ ει στο συγκεκριμένο κέ­ ντρο. Αρχισε να παρακολουθεί τακτικά την εκπαίδευση και τις ασκήσεις, και τε λ ι­ κά έλαβε τον βαθμό του δεκανέα. Ηταν το 1912 και τα σύννεφα του πολέμου ε ί­ χαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους στον διεθνή ορίζοντα. Λίγο πριν την έ­ κρηξη του Μεγάλου Πολέμου, ο Σλιμ κα­ τόρθωσε να προσεγγίσει μια πετρελαϊκή εταιρία η οποία τον κάλεσε για δοκιμαστι­ κή εργασία την 1η Σεπτεμβρίου 1914. Ο πόλεμος, όμως, εμπόδισε την πρόσληψή του. Με την έκρηξη του πολέμου έσπευσε να παρουσιαστεί στο στρατόπεδο του κέντρου εκπαίδευσης, όπου και έλαβε ε­ ντολή να μη καταταγεί, αλλά να αναμένει διαταγές. Στις 22 Αυγούστου 1914 τον ε­ νημέρωσαν ό τι είχε ονομαστεί ανθυπολοχαγός και πως είχε τοπ οθετηθεί στο Βασι­ λικό Σύνταγμα της Κομητείας Γουόρικ.

6 4 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

9

δρες του να απομακρυνθούν από τη σκιά, στην οποία έσπευσε αμέσως να πάει ένα άλλο τμήμα. Σε λίγο μια οβίδα έσκασε ανάμεσά τους. Στη διάρκεια της επίθεσης της 8ης Αυγούστου για την κατάληψη της κορυφογραμμής της χερσονήσου, ο Σλιμ τραυ­ ματίστηκε βαριά. Κτυπήθηκε από σφαίρα η οποία πέρασε δίπλα από τη σπονδυλική του στήλη, τρύπησε τον πνεύμονα, έσπα­ σε την ωμοπλάτη του και την κορυφή του βραχιόνιου οστού του. Μ εταφ έρθηκε σε

Ο Σ λιμ (δεξιά) ω ς υποψήφιος δόκιμος αξιωματικός στο Πανεπιστήμιο του Μ πέρμινγχαμ.

για σύντομο χρονικό διάστημα στη Γαλλία όπου ασχολείτο με γραφική εργασία, για να καταλήξει στη Μεσοποταμία στο πα­ λαιό του σύνταγμα. Εφθασε εκεί λίγο με­ τά την κατάληψη της Κούτ από τους Τούρκους. Ελαβε μέρος στις μάχες για την ανακατάληψη της πόλης αυτής και της Βαγδάτης, καθώς και στις μάχες κατά την υποχώρηση των Τούρκων, οπότε και τραυματίστηκε πάλι, όχι όμως τόσο σοβα­ ρά όσο στην Καλλίπολη. Τότε προκλήθηκε ένας μικρός πανικός, όταν ανακαλύφθη­ κε ότι πουθενά στο μητρώο του δεν υ­ πήρχε η ένδειξη ότι ήταν κατάλληλος για υπηρεσία στη γραμμή μάχης. Για μια ακό­ μα φορά σώθηκε μεταφερόμενος στις Ινδίες όπου ανάρρωσε από το νέο τραύμα του. Μέχρι τό τε, όχι μόνο είχε συμμετάσχει σε μάχες, αλλά έλαβε, το 1917, τον βαθμό του προσωρινού λοχαγού και του προσωρινού ταγματάρχη, τον Νοέμβριο του 1918, με τη λήξη του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δ ιαθέτοντας ένα θαυμάσιο πο­ λεμικό μητρώο, έναν Πολεμικό Σταυρό και εξαιρετικά προσόντα, ο Σλιμ μετά το τέλος του πολέμου έγινε δεκτός στον Ινδικό Στρατό με τον βαθμό του λοχαγού,

στις 31 Μα'ί'ου 1919. Η γνώμη των προϊστα­ μένων του ήταν ό τι η υπηρεσία σε σύ­ νταγμα θα συνέβαλλε σημαντικά στη μετέπειτα εξέλιξή του και έτσι στις 27 Μαρ­ τίου 1920 τοπ οθετήθηκε με τον βαθμό του λοχαγού στο 6ο Σύνταγμα Γκούρκας. Στο 6ο Σύνταγμα παρέμεινε μέχρι το 1926, οπότε συνέβησαν δύο σημαντικά γεγονότα στον επαγγελματικό και στον ι­ διωτικό του βίο: νυμφεύθηκε με την Αϊλήν Ρόμπερτσον, κόρη ιερέα από τη Σκω­ τία, και εισήχθη μετά από εξετάσ εις στη Σχολή Επιτελών, στην Κέτα της Ινδίας. Μάλιστα έλαβε τόσο υψηλή βαθμολογία στις εξετάσεις, ώστε θα μπορούσε να είχε φ οιτήσει και στη Σχολή Επιτελών του Κάμπερλυ, στη Βρετανία. Το 1928 αποφοίτη­ σε πρώτος με βαθμολογία «άριστα» και ως συνέπεια άρχισε η σταδιοδρομία του σε επ ιτελικές θέσ εις μέχρι την κήρυξη του Β’ ΠΠ. Οι προαγωγές στον Ινδικό Στρατό δί­ νονταν με μεγάλη καθυστέρηση -μόλις το 1938 έγινε αντισυνταγματάρχης- και έ­ τσι οι οικονομικές ανάγκες της οικογένειάς του (γυναίκα και δύο παιδιά) δημιούρ­ γησαν τον κύριο Αντονυ Μιλς! Ο κύριος Μιλς -αντιστροφ ή του Σλιμ- δ ιέθ ετε το ταλέντο συγγραφής διηγημάτων τα οποία δημοσιεύονταν σε γνωστές εφ ημερίδες στη Βρετανία. Εκεί ένας φίλος των παιδι­ κών του χρόνων μελετούσε και διόρθωνε τα διηγήματα, τα προωθούσε σε εφ ημερί­ δες και συγκέντρωνε τα δικαιώματά του. Με τον τρόπο αυτόν ο Σλιμ ενίσχυε το ει­ σόδημά του. Το 1934 αποτέλεσε έναν σταθμό στη σταδιοδρομία του. Η επιτυχία του στη Σχολή Επιτελών της Ινδίας είχε ως αποτέλεσμα τον χρόνο εκείνο να το ­ π οθετηθεί ως εκπαιδευτής στη Σχολή Επιτελών του Κάμπερλυ, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1937. Το 1938, όπως προαναφέρθηκε, προήχθη σε αντισυνταγματάρχη αναλαμβάνοντας τη διοίκηση ενός τάγματος Γκούρκα. Το 1939 προήχθη για σύντομο χρονικό διάστημα σε ταξίαρχο, ενώ αργότερα τον ίδιο χρόνο προήχθη κανονικά σε συνταγματάρχη και τοπ οθε­ τήθηκε διοικητής της Σχολής Ανωτέρων Αξιωματικών, στην πόλη Μπελγκάουμ της Ινδίας. Ηδη ήταν μεγάλος σε ηλικία για τον βαθμό του και ίσως εκ εί να τερ ματι­ ζόταν η σταδιοδρομία του, αν δεν ξεσπούσε ο Β’ ΠΠ. Οταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, ο Σλιμ ζήτησε μετ' επιτάσεως να του ανατεθεί διοίκηση και έτσι στις 23 Σεπτεμβρίου 1939 άρχισε η πορεία του στον μεγάλο αυ­ τόν πόλεμο αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της 10ης Ινδικής Ταξιαρχίας, η οποία αποτελ είτο από τρία τάγματα Ινδών, διαφ ορε­ τικής φυλής το καθένα. Ο Ινδικός Στρα­

Ανδρες του 9ου Τάγματος του Βασιλικού Σ υντάγματος Γουωργουικσάιρ το 1915. Σ το κέντρο, καθιστάς μεταξύ των λοχιώ ν, ο υπολοχαγάς Σλιμ.

τός την εποχή εκείνη, σε αντίθεση με τους ευρωπαϊκούς στρατούς στους οποί­ ους η μηχανοποίηση είχε ήδη αρχίσει εδώ και πολλά χρόνια, στηριζόταν ακόμα στους ημιόνους και σε λιγοστά αυτοκίνη­ τα, τα αυτόματα όπλα ήταν απαρχαιωμέ-

Ο στρατάρχης σερ Ουίλιαμ Σ λιμ , με τη μεγά λη στο λή και τη στραταρχική ράβδο.

να, ενώ τα αντιαρματικά όπλα, τα τεθωρα­ κισμένα οχήματα και οι ασύρματες επικοι­ νωνίες απούσιαζαν. Ευτυχώς παρήλθε σχεδόν ένα έτος μέχρι να συμμετάσχει σε πολεμικές επιχειρήσεις η ταξιαρχία του. Στο διάστημα αυτό απαιτήθηκε εντατική προσπάθεια προκειμένου η ταξιαρχία να εξοικειω θεί στις απαιτήσεις του σύγχρο­ νου πολέμου και κυρίως στη χρήση οχη­ μάτων, δεδομένου ό τι προορισμός της ή­ ταν η Αίγυπτος. Ο Σλιμ, στηριζόμενος στην προσωπικότητά του, στη σωστή εκ­ παίδευση, στους αυτοσχεδιασμούς και στον ενθουσιασμό του, αλλά και με την ε ­ μπιστοσύνη που ενέπνεε στους άνδρες του, κατόρθωσε να μεταμορφώσει την τα ­ ξιαρχία σε εκείνο που παραστατικά αποκαλείται «μια γροθιά». Ας σημειωθεί ότι ήταν το 1939-40 και πως η Ιαπωνία δεν εί­ χε εισ έλθ ει ακόμα στον πόλεμο και έτσι η πρώτη πολεμική επιχείρηση στην οποία έ­ λαβε μέρος η ταξιαρχία του Σλιμ ήταν ε­ ναντίον των Ιταλών στην Αιθιοπία. Στο μέτωπο εκείνο η αριθμητική υπε­ ροχή των Ιταλών ήταν συντριπτική, κυ­ ρίως στον αέρα. Κατά την πρώτη επιχεί­ ρηση για την κατάληψη της οχυρής θ έ ­ σης Γκαλαμπάτ, του μοναδικού σημείου σουδανικού εδάφους στα σύνορα Σουδάν-Αιθιοπίας το οποίο είχε καταληφθεί από τους Ιταλούς, η ταξιαρχία του Σλιμ πέτυχε να καταλάβει τον αντικειμενικό σκοπό της, αλλά απώλεσε εννέα από τα 12 άρματα που δ ιέθ ετε, τα οποία ακινητοποιήθηκαν επειδή καταστράφηκαν οι ερ-

Σ Τ Ρ Α Τ Μ Τ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α I 6 5

Βρετανοί στρατιώ τες στη Βιρμανία, τον Μάιο του 1944.

πύστριές τους από νάρκες ή ογκόλιθους κρυμμένους μέσα στη βλάστηση. Η αερο­ πορική υπεροχή των Ιταλών και οι μεγά­ λες απώλειες που υπέστη τον ανάγκασαν να αποσυρθεί από το οχυρό σε μια θέση από όπου μπορούσε να παρεμποδίσει την

6 6 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

ανακατάληψή του από τους Ιταλούς. Στη συνέχεια, η ταξιαρχία του κινήθηκε προς την Ερυθραία, όπου στις 22 Ιανουαρίου 1941 «πήρε τη ρεβάνς» αποκόπτοντας την υποχώρηση της 41ης Ιταλικής Αποι­ κιακής Ταξιαρχίας και αιχμαλωτίζοντας τον διοικητή και το επ ιτελείο του μαζί με 800 άνδρες. Στη συνέχεια της καταδίωξης τραυμα­ τίστηκε, για μια ακόμα φορά, πιο ελαφρά από την προηγούμενη, κρίθηκε και πάλι ακατάλληλος για εκστρατεία, κατάφερε ξανά να ξεπεράσει τον χαρακτηρισμό αυ­ τόν και τον Ιούνιο του 1941 προήχθη σε υ­ ποστράτηγο αναλαμβάνοντας τη 10η Ινδι­ κή Μεραρχία με την οποία θα ενεργούσε επιχειρήσεις στο Ιράκ. Αυτήν τη φορά α­ ντίπαλοί του ήταν οι Γάλλοι του Βισύ. Η μεραρχία του πολέμησε στη Συρία, ενώ στη συνέχεια μετακινήθηκε στην Περσία

μέχρι που η κατάσταση ξεκαθάρισε. Στις αρχές του 1942, οι Ιάπωνες εξαπέλυσαν μια μεγάλη επίθεση στη νοτιοανατολική Ασία. Στις 15 Φεβρουάριου κατέλαβαν τη Σιγκαπούρη, ενώ στη συνέχεια εισέβαλαν στη Βιρμανία. Η μεραρχία του Σλιμ επέ­ στρεψε επειγόντως στην Ινδία. Ο αρχιστράτηγος των βρετανικών δυ­ νάμεων στην Ινδία, στρατηγός Ουέιβελ, όπως και πολλοί άλλοι, είχε υποτιμήσει τις στρατιω τικές ικανότητες των Ιαπώνων. Δυστυχώς για τον ίδιο, η «προσγείωση» στην πραγματικότητα υπήρξε ανώμαλη. Εχοντας θέσ ει ως α ντικειμενικό σκοπό τη διατήρηση της πρωτεύουσας της Βιρμα­ νίας, Ρανγκούν, απέστειλε αρχικά τον επι­ τελάρχη του και στη συνέχεια τον στρα­ τηγό Αλεξάντερ, ο οποίος, επηρεασμένος από τις απόψεις του προϊσταμένου του, έφθασε εκ εί στις 5 Μαρτίου 1942 με σκοπό να διατηρήσει υπό την κατοχή του την πόλη. Γρήγορα αντιλήφθηκε ό τι αυτό σήμαινε βέβαιη καταστροφή και έτσι την ε­ πόμενη ημέρα διέταξε υποχώρηση, αλλά για ακόμα μια φορά ο Βρετανικός Στρα­ τός σώθηκε από θαύμα. Ο επιτελάρχης του Ο υέιβελ είχε τη σωτήρια έμπνευση να μεταφ έρει από πριν προς τα μετόπισθεν τερ άσ τιες ποσότητες εφοδίων από τη Ρανγκούν και με τον τρόπο αυτόν συντηρήθηκαν τα τμήματα που υποχωρούσαν. Στις 19 Μαρτίου, ο Σλιμ, με τον προ­ σωρινό βαθμό του αντιστρατήγου, ανέλα­ βε τη διοίκηση ενός σώματος στρατού με βρετανικά, ινδικά και βιρμανικά τμήματα (οι Βιρμανοί υπηρετούσαν και στους δύο αντιπάλους...). Το σώμα αυτό (1ο Βιρμανικό Σώμα Στρατού) ήταν περισσότερο γνωστό ως Burcorps (από τα αρχικά των λέξεων «βιρμανικό» και «σώμα».) Ο Σλιμ, από το ανοικτό έδαφος της ερήμου της Μέσης Ανατολής, βρέθηκε να αντιμετωπί­ ζει την πυκνή ζούγκλα της Βιρμανίας. Η κατάσταση θα μπορούσε να αποθαρρύνει έναν μέτριο διοικητή: διοικούσε τμήματα τα οποία δεν γνώριζε και των οποίων η εκ­ παίδευση και το υλικό δεν ήταν κατάλλη­ λα για το είδος επιχειρήσεων που αντιμε­ τώπιζαν. Επιπλέον, παρατηρείτο κάμψη του ηθικού τους εξαιτίας των συνεχών υ­ ποχωρήσεων, η οποία ελάμβανε ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, επειδή γνώ­ ριζαν ό τι δεν είχαν να αναμένουν και πολ­ λές ενισχύσεις σε προσωπικό και υλικά. Το επ ιτελείο του συγκροτήθηκε από αξιω­ ματικούς διάφορων τμημάτων του Στρα­ τηγείου Στρατού Βιρμανίας, οι ασύρμα­ τες επικοινωνίες ήταν πρακτικά ανύπαρ­ κτες εκτός από το σύνταγμα τεθωρακι­ σμένων και δεν υπήρχαν χάρτες της πε­ ριοχής. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου, όλα τα συμμαχικά αεροπλάνα στη Βιρμανία είχαν

Μ ΠΟΥΤΑΝ όά- ΐ> Ρ ° ^ απουτΡ ο

Κινεζική Στρατιά

Κ Ι

X X X III ΣΣ χχχχ

!

χχχχ

Β ΙΡ Μ Α Ν ΙΑ

χχχχ

χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική

2013

xX frxx

ΥΠΟ Μ Ν ΗΜ Α J Βρετανοί

Στ: Στρατιά

Σχεδίαση

καταστραφεί από την Ιαπωνική Αεροπο­ ρία -πριν από τον πόλεμο επικρατούσε η αντίληψη ότι τα ιαπωνικά αεροπλάνα ή­ ταν κατασκευασμένα από ριζόχαρτο και ξύ λο ...- ή είχαν απομακρυνθεί. Η μόνη κατεύθυνση στην οποία μπορούσαν να στραφούν για βοήθεια οι Βρετανοί ήταν η Κίνα. Αμέσως μετά την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, ο Τσανγκ Κάι Σεκ πρότεινε στον Ο υέιβελ να αποστείλει στη Βιρμανία μεραρχίες του στρατού του, αλ­ λά ο Ο υέιβελ δίσταζε να αποδεχθεί την προσφορά με τη δικαιολογία ότι δεν δ ιέ­ θ ε τε αρκετά εφόδια. Ομως, τελικά, δύο κινεζικές στρατιές (η κινεζική στρατιό δεν ισοδυναμούσε απόλυτα με τον αντίστοιχο βρετανικό σχηματισμό) έλαβαν μέρος στις μάχες και απελευθέρωσαν δυνάμεις του Αλεξάντερ. Αργότερα, τον συντονι­ σμό των Κινέζων ανέλαβε ο Αμερικανός στρατηγός Στίλγουελ. Το Burcorps αναγκάστηκε να υποχω­ ρήσει προς βορρά αντιμετωπίζοντας κατά τη διάρκεια της κίνησής του τη μια κρίση μετά την άλλη: μονάδες αποκόπτονταν κατά διαστήματα, κινεζικά τμήματα που θα βοηθούσαν έρχονταν και έφευγαν α­ νάλογα με τις διαθέσεις του Τσανγκ Κάι Σεκ, οι Ιάπωνες εμφανίζονταν αιφνιδια­ στικά, γεγονός που απαιτούσε την ταχεία προσαρμογή των σχεδίων. Κατά την υπο­ χώρηση, ο Σλιμ απέδειξε τα μεγάλα η γετι­ κά προσόντα του. Με την προσωπικότητά του και τις συχνές επισκέψεις στα τμήμα­ τά του κέρδισε γρήγορα την εμπιστοσύνη των ανδρών του. Παράλληλα επεδείκνυε μια αντοχή και ευελιξία υψηλού επιπέ­ δου, ενώ, παρά τα προσωπικά του αισθή­ ματα και τις εσω τερικές του ανησυχίες, εμφανιζόταν στους άνδρες του ατάραχος και απόλυτα κύριος της κατάστασης. Αργότερα περιέγραψε ο ίδιος ένα πε­ ριστατικό κατά την υποχώρηση: «Κατέβη­ κα από το αυτοκίνητο νιώθοντας βαθιά κατάθλιψη. Με περίμεναν όρθιοι δύο α­ ξιωματικοί του επ ιτελείου μου, ένας-δύο αξιωματικοί της ταξιαρχίας αρμάτων και οι Κινέζοι αξιωματικοί σύνδεσμοι. Στέκο­ νταν σιωπηλοί και με κοίταζαν. Ολοι οι δι­ οικητές γνωρίζουν αυτό το βλέμμα. Δια­ κρίνουν στα μάτια των υφισταμένων τους πότε τα πράγματα δεν πάνε καλά, πότε χρειάζονται ένα στήριγμα και πότε ζη­ τούν βοήθεια από εκεί που πρέπει - από τον διοικητή τους. Και καμιά φορά ο διοι­ κητής δεν ξέρ ει τ ι να πει και αισθάνεται πολύ μόνος. Παίρνοντας μια έκφραση που ήλπιζα ό τι ήταν ευχάριστη και γεμάτη αυ­ τοπεποίθηση, τους είπα: "Λοιπόν, κύριοι, τα πράγματα μπορεί να ήταν και χειρότερα". Ενας αξιωματικός ρώτησε μονολεκτι-

ΣΣ: Σώμα Στρατού ]

Ιάπωνες

Η βρετανική επίθεση στη Βιρμανία το 1944.

κά με πένθιμο ύφος: "Πώς;". Ευχαρίστως θα τον είχα σκοτώσει, αλ­ λά διατήρησα την ψυχραιμία μου και είπα: "Λοιπόν, μπορεί να έβρεχε". Σε λίγο είχαμε κατακλυσμό!» Πολύ σύντομα, ο Αλεξάντερ αντιλήφθηκε ό τι δεν ήταν δυνατόν να ανακόψει την επέλαση των Ιαπώνων και έτσι, την 1η Μάίου 1942, έδωσε διαταγή να σωθεί ό,τι ήταν δυνατόν. Β ρετανικές και κινεζικές δυνάμεις υποχώρησαν κάτω από πίεση προς την Ινδία, προσπαθώντας να προλά­ βουν την έναρξη των μουσώνων, ενώ στις

20 Μάίου 1942, αφού πέρασε τον ποταμό Τσίντγουϊν, το Burcorps έφθασε στην πό­ λη Ιμφάλ με τους άνδρες ρακένδυτους, νηστικούς, μουσκεμένους μέχρι το κόκα­ λο και υποφέροντας από ελονοσία, μεταφέροντας μαζί του 28 πυροβόλα, 50 φορ­ τηγά και 30 Jeep που είχαν διασωθεί. Τα υ­ πόλοιπα υλικά είχαν χαθεί, ενώ οι απώλει­ ες σε νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμε­ νους ανήλθαν σε 13.000 άνδρες. Οι βρε­ τανικές δυνάμεις είχαν υποχωρήσει 1.600 χλμ. μέσα σε τρ εις μήνες. Σύμφωνα με την επίσημη άποψη Βρετανών ιστορικών, η πορεία αυτή αποτελούσε τη μεγαλύτε-

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 6 7

Ιάπωνες στρατιώ τες της 15ης Στρατιάς ετοιμάζονται να διαβούν τα σύνορα της Βιρμανίας το 1942.

ρη υποχώρηση του Βρετανικού Στρατού σε ολόκληρη την ιστορία του. Για τον Σλιμ η υποχώρηση εκείνη δεν θύμιζε Δουνκέρκη. Ο ίδιος διηγείται: «Φέ­ ραμε μαζί μας τα όπλα και τους τραυμα­ τίες μας. Κατάκοποι στρατιώτες, οι οποίοι μόλις που έσερναν τα πόδια τους, παρα­ πατούσαν επί ώρες μεταφέροντας ή βα­ στάζοντας έναν τραυματία συνάδελφο. Οταν τελικά έφθασαν στην Ινδία περνώ­ ντας αυτά τα τρομερά βουνά της ζού­ γκλας, δεν γύρισαν στους δικούς τους ανθρώπους όπου μπορούσαν να αναπαυ­ θούν. Ο Στρατός της Βιρμανίας στάθηκε στα σύνορα της Ινδίας και πολέμησε εκεί σε όλη τη διάρκεια των μουσώνων σώζο­ ντας την Ινδία, μέχρι που μπόρεσε να "κτι­ στεί" μια νέα στρατιά και να αναλάβει πάλι

επ ιθετικές επιχειρήσεις». Ο Σλιμ δεν έχασε ποτέ την αυτοπεποί­ θησή του. Μόλις έφθασε στην Ινδία, ανέλαβε τη διοίκηση του νέου XV Σώματος Στρατού (ΣΣ) με έδρα την Καλκούτα. Το σώμα του μαζί με το IV ΣΣ αποτέλεσαν την Ανατολική Στρατιά που αντιμετώπιζε τους Ιάπωνες στην ανατολική Ινδία. Ο Σλιμ προσπάθησε επισταμένως να αναλύ­ σει τις α ιτίες της ήττας και την ψυχολογία του Ιάπωνα στρατιώτη. Παράλληλα κυ­ κλοφόρησε μια σειρά από υπομνήματα σχετικά με τη ν αντιμετώπιση τη ς τα κτι­ κής των Ιαπώνων. Ελάχιστοι Βρετανοί α­ ξιωματικοί διέθ ετα ν εμπειρία πολέμου στη ζούγκλα και κανένας δεν είχε πολε­ μήσει ως τό τε με τους Ιάπωνες, που επέδειξαν εξαιρετική επ ιδεξιότητα στο είδος αυτό του πολέμου. Ο πόλεμος στη ζού­ γκλα δεν επιτρέπει την ανάπτυξη μεγά­ λων δυνάμεων σε δεδομένο τόπο και χρό­ νο. Είναι πόλεμος τάγματος, λόχου και δι­ μοιρίας και σπάνια ταξιαρχίας. Κατά συνέ­ πεια απαιτούνται χαμηλόβαθμα στελέχη με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης στις συν­ θήκες αυτού του πολέμου. Ο Σλιμ έδωσε μεγάλη έμφαση στην εκπαίδευση των χα­ μηλόβαθμων αξιωματικών σε συνθήκες ζούγκλας και κυρίως στη συμμετοχή τους σε περιπόλους τις οποίες χαρακτήριζε «κλειδί του αγώνα στη ζούγκλα», επειδή ανέπτυσσαν την πρωτοβουλία των μικρών ηγητόρων και των ανδρών τους, ενίσχυαν την αντοχή τους και τους καθιστούσαν ι­ κανούς να κινούνται μέσα στη ζούγκλα με μεγάλη αυτοπεποίθηση. Με τον καιρό, οι εκπ αιδευτικές περίπολοι έγιναν περίπο­

Βρετανικά άρματα Sherman της 63ης Ταξιαρχίας κινούνται μεταξύ Νυανγκίου και Ιραουάντη κατευ&υνόμενα προς τη Μ εϊκτίλα, τον Μ άρτιο του 1945.

6 8 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

λοι αναγνώρισης και αργότερα περίπολοι μάχης. Ο ίδιος γράφει: «Λόχοι, ακόμα και δ ι­ μοιρίες, υπό νέους η γήτορ ες έγιναν οι βασικές μονάδες στη ζούγκλα. Χωρίς να βλέπουν η μία την άλλη, συχνά και χωρίς επαφή, επειδή οι λόφοι τη ς ζούγκλας «έ­ πνιγαν» τους ασυρμάτους τους, βάδιζαν και πολεμούσαν μόνες τους συχνά για πολλές ημέρ ες κάθε φορά». Τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Ο υέιβελ δ ιέτα ξε τη διενέργεια μιας επ ιθετικής ε ­ πιχείρησης από τη ν Ανατολική Στρατιά στη χερσόνησο Αρακάν, νότια της Καλκούτας, στις ανατολικές α κτές του κόλ­ που της Βεγγάλης. Α ντικειμενικός σκο­ πός ήταν η κατάληψη των ιαπωνικών α ε­ ροδρομίων του νησιού Ακγιάμπ, για να εξ α λ ειφ θ εί η αεροπορική απειλή κατά της Καλκούτας και της Βεγγάλης, αλλά και για να εξασφαλιστούν αεροδρόμια για τις επιχειρήσεις ανακατάληψης της Ραγκούν. Η επιχείρηση άρχισε με καλούς ο ι­ ωνούς, οι βρετανικές δυνάμεις σημείω­ σαν αρχικά επ ιτυχίες ένα ντι α σ θενέσ τε­ ρων ιαπωνικών, αλλά το ν Μάρτιο του 1943 όχι μόνο είχαν ανακοπεί αλλά και βρέθηκαν να υποχωρούν. Ο Σλιμ στάλθη­ κε και πάλι για να σώσει τη ν κατάσταση και με τη βοήθεια των μουσώνων που κα­ τέστησαν το έδαφος αδιάβατο, κατόρ­ θωσε να ολοκληρώσει με επιτυχία την υ­ ποχώρηση. Ομως το γεγονός αυτό αποτέλ εσ ε ακόμα μια ή ττα με σημαντική αρ­ νητική επίδραση στο ηθικό των ανδρών, ενώ παράλληλα ο μύθος του α ήττητου Ιάπωνα στρατιώτη έλαβε μυθικές δια­ στάσεις. Τον Οκτώβριο του 1942, ο Σλιμ ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση τη ς Ανατολι­ κής Στρατιάς. Τον ίδιο μήνα έφ θασε ο ναύαρχος Μαουντμπάτεν αναλαμβάνο­ ντας την Ανωτάτη Διοίκηση Ν οτιοανατο­ λικής Ασίας. Σχηματίστηκε τό τε η 11η Ομάδα Στρατιών (ΟΣ), υπό τον στρατηγό Γκίφορντ, στην οποία υπήχθη και η Ανα­ τολική Στρατιά με τη νέα ονομασία 14η Στρατιά. Ο Σλιμ τοπ ο θ ετή θ ηκε οριστικά διοικητής της. Η 14η Στρατιά δ ιέθ ετε δύο σώματα στρατού, το IV και XV. Πα­ ράλληλα, στα βόρεια, υπήρχαν οι δυνά­ μεις των Κινέζων υπό το ν Στίλγουελ, υ­ παγόμενες στην ομάδα στρατιών του Γκί­ φορντ. Με τον ιδιόρρυθμο αυτόν Αμερι­ κανό δημιουργήθηκε πρόβλημα, επειδή δεν ή θ ελ ε να τ ε θ ε ί υπό το ν Γκίφορντ. Ως συμβιβαστική λύση, οι δυνάμεις του Στίλγουελ υπήχθησαν στη στρατιά του Σλιμ. Ο Σλιμ από μέρους του έτρ εφ ε κάποια εκτίμηση για τον Στίλγουελ, αλλά ποτέ δεν συμμερίστηκε την ιδέα του Αμερικανού συναδέλφου του ό τι οι Κινέ­

ζοι μπορούσαν να επηρεάσουν αποφασι­ στικά την έκβαση του πολέμου με τη ν Ια­ πωνία. Η κατάσταση την οποία αντιμετώπιζε η νέα διοίκηση της 14ης Στρατιάς ήταν κάτι παραπάνω από δύσκολη: • Το μέτωπό της εκτεινόταν σε μήκος περίπου 1.200 χλμ., ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του καλυπτόταν από αδιαπέραστη ζούγκλα, ποτάμια και βουνά, πολλά εκ των οποίων έφθαναν στο ύψος τα 3.000 μ. • Δ εν υπήρχαν δρόμοι για την κίνηση σύγχρονου πολεμικού υλικού ούτε αερο­ δρόμια. • Πλευρικά δρομολόγια ήταν ανύπαρκτα για την επικοινωνία μεταξύ των δυνάμεων του Στίλγουελ στα βόρεια, του IV Σώμα­ τος στην περιοχή της πόλης Ιμφάλ και του XV Σώματος στην περιοχή Αρακάν, 400 χλμ. νοτιότερα. • Οι γραμμές συγκοινωνιών των δύο σω­ μάτων στρατού ήταν τελείω ς ανεπαρκείς για την υποστήριξή τους. • Οι μερίδες τροφής των ανδρών ήταν α­ νεπαρκείς και ακατάλληλες, ενώ τα κρού­ σματα ελονοσίας καθιστούσαν ανίκανες για μάχη ολόκληρες μονάδες. Υπό από αυτές τις συνθήκες κάθε μορφή επ ιθετικής ενεργείας ήταν αδια­ νόητη και έτσι ο Σλιμ επιδόθηκε στη βελ­ τίωση της κατάστασης. Είχε γνώση του στρατιώτη, των αναγκών του και της εκ­ παίδευσής του. Γνώριζε, επίσης, ότι το η­ θικό έχρηζε μεγάλης τόνωσης. Πίστευε α­ κράδαντα ότι μόνο το ηθικό, σαν θεμέλιο κάτω από την εκπαίδευση και την πειθαρ­ χία, θα έφ ερνε τη νίκη. Ελαβε, λοιπόν, όλα τα κατάλληλα μέτρα, όπως σημειώνει ο βιογράφος του: «Ετσι στη διάρκεια αυ­ τής της "προσέγγισης στη μάχη" με την ε­ πιμελημένη προσοχή που έδωσε στη διοι­ κητική μέριμνα, την υγεία, την ευημερία και την πειθαρχία των στρατιωτών, με την επιμονή του στην επιθετική προοπτική και την εμπιστοσύνη που ενέπνευσε στο επ ιτελείο του και στους υφιστάμενους δι­ οικητές, έθ εσ ε τα θεμέλια για μια σειρά μεγάλων νικών που κορυφώθηκαν με την ολοκληρωτική ήττα των Ιαπώνων στη Βιρ­ μανία». Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε την ελονοσία. Είχε διαπιστώσει ό τι σε πολλές μονάδες το ποσοστό ασθενών έφθανε το 70% και ανακάλυψε ότι αιτία ήταν το γ ε­ γονός πως οι άνδρες δεν ελάμβαναν τα α­ παραίτητα προληπτικά φάρμακα, επειδή είχαν πικρή γεύση. Ο Σλιμ δεν κατηγόρη­ σε τους γιατρούς αλλά τους αξιωματι­ κούς γ ι’ αυτό. «Δεν υπάρχει καλός για­ τρός χωρίς καλή πειθαρχία», υποστήριζε. Οταν αφαίρεσε τη διοίκηση από μερικούς

£ Ο Σλιμ πίστευε ότι ο καλύτερος τρόπος να πείσει τους άνδρες ότι αυτό που κάνουν αξίζει τον κόπο, ήταν η προσωπική επαφή μαζί τους.

9

διοικητές των οποίων οι μονάδες παρου­ σίαζαν υψηλά ποσοστά ελονοσίας, οι άλ­ λοι αντιλήφθηκαν ό τι δεν αστειευόταν και ενέτειναν τις προσπάθειές τους, με α­ ποτέλεσμα τα ποσοστά ελονοσίας να μει­ ωθούν στο 5% με ανάλογη βελτίωση της μαχητικής ικανότητας των μονάδων. Ο Σλιμ πίστευε ό τι ο καλύτερος τρ ό ­ πος να πείσει τους άνδρες ότι αυτό που κάνουν α ξίζει τον κόπο, ήταν η προσωπι­ κή επαφή μαζί τους. Υποστήριζε ό τι δεν χρειαζόταν να είναι κανείς ρήτορας για να το επιτύχει, αλλά έπρεπε να πληροί δύο βασικές προϋποθέσεις: πρώτα να έχει ξε­ κάθαρο στο μυαλό του εκείνο που θα α­ νέφ ερε και ύστερα να το πιστεύει και ο ί­ διος. Είχε αντιληφθεί, επίσης, τη σημασία που είχαν οι από αέρος ανεφοδιασμοί και μεταφορές στον πόλεμο στη ζούγκλα. Για τον λόγο αυτόν είχε αναπτύξει στενή συ­ νεργασία με όλες τις αεροπορικές δυνά­ μεις, μάχιμες και μεταφορών, και σε όλη τη διάρκεια του πολέμου οι διοικητές τους υποστήριζαν ό τι ένιωθαν πως αποτελούσαν τμήμα της στρατιάς του. Επιπλέον έδωσε μεγάλη βαρύτητα στην εκπαίδευση σχετικά με τον οπλισμό. Ολο το προσωπικό της στρατιάς, από τον διοικητή σώματος στρατού και κάτω, έδω­ σε εξετάσ εις στη χρήση όπλων: πιστολι­ ού, τυφεκίου, οπλοπολυβόλου, ξιφολόγ­ χης, όλμου και χειροβομβίδας. Για να βελ­ τιώσει τη διατροφή των ανδρών του, δημι­ ούργησε στις μεραρχίες και στα σώματα στρατού αγροκτήματα εκτροφής πάπιας, εργαστήρια παστώματος ψαριών και με­ γάλους κήπους ακόμα και κοντά στη γραμμή μάχης. Γενικά το μυστικό της επιτυχίας του Σλιμ ως διοικητή της 14ης Στρατιάς μπορεί να συνοψιστεί σε δύο λέξεις: ηγεσία και απλότητα. Τον Αύγουστο του 1943 η κατάσταση είχε β ελτιω θ εί σε σημείο που να ήταν δυ­ νατή η εκτέλεσ η περιορισμένων επ ιθ ετι­ κών επιχειρήσεων. Μ εγάλες ποσότητες πυρομαχικών και εφοδίων είχαν συγκε­ ντρω θεί, δρόμοι είχαν ανοιχθεί μέσα στη ζούγκλα και αεροδρόμια είχαν κατα­ σκευαστεί. Οι Ιάπωνες από μέρους τους γνώριζαν ό τι μια επιχείρηση των Β ρετα­ νών για τη ν ανακατάληψη τη ς Βιρμανίας

θα άρχιζε από την περιοχή τη ς Ιμφάλ. Για να έχουν πιθανότητα να διατηρήσουν υπό τη ν κατοχή τους τη Βιρμανία, έπρε­ πε να καταλάβουν αυτήν τη ν περιοχή. Για τον λόγο αυτόν σχέδιασαν μια επιχεί­ ρηση για τη ν κατάληψή της πριν από την έναρξη της περιόδου των μουσώνων κα­ τά την οποία είχαν σχεδιάσει να περιπέ­ σουν σε άμυνα. Το σχέδιο προέβλεπε μια προκαταρ­ κτική επίθεση στο Αρακάν, τον Φεβρουά­ ριο του 1944, με στόχο να παρασύρουν προς τα εκ εί τις εφ εδρ είες του Σλιμ. Τον επόμενο μήνα θα πραγματοποιείτο η κύ­ ρια επίθεση στην Ιμφάλ. Η επίθεση στο Αρακάν άρχισε στις 4 Φεβρουάριου του 1944, διήρκεσε τρεις εβδομάδες και έλη­ ξε με ολοκληρωτική ήττα των Ιαπώνων. Ηταν η πρώτη μάχη που έδωσε ο Σλιμ ως διοικητής στρατιάς καθώς και η πρώτη φορά που βρετανικές και ινδικές δυνά­ μεις διατήρησαν τις θ έσ εις τους, με τον ανεφοδιασμό τους να πραγματοποιείται κυρίως από αέρος. Η επίπτωση στο ηθικό ολόκληρης τη ς 14ης Στρατιάς υπήρξε τ ε ­ ράστια. Ομως οι Ιάπωνες είχαν πετύχει την εμπλοκή των εφεδρειώ ν του Σλιμ. Την ίδια περίοδο εγκρίθηκε η αποστο­ λή της δύναμης του υποστρατήγου Γουϊνγ κ έιτ στην κεντρική Βιρμανία, με α ντικει­ μενικό σκοπό να αποκόψει τις γραμμές συγκοινωνιών των ιαπωνικών δυνάμεων που αντιμετώπιζαν την κίνηση των τμημά­ των του Στίλγουελ, αποστολή των οποίων ήταν να ανοίξουν οδό συγκοινωνιών που θα ενωνόταν με τη Βιρμανική Οδό και θα επέτρεπε τις μεταφορές προς Κίνα. Ο

Ο Ιαπωνικός Στρα τός ήταν ένας δύσκολος αντίπαλος μέσα στις ζο ύ γκ λε ς της Ασίας.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 6 9

Ο αντιστράτηγος σερ Ο υίλιαμ Σλιμ, διοικητής της 14ης Στρατιάς τον Μάρτιο του 1945 στη Βιρμανία.

Γουϊνγκέιτ ήταν δύστροπος χαρακτήρας, αλλά ο Σλιμ με τη διπλωματικότητα αλλά και τη σταθερότητά του κατάφερε να τον ελέγχει. Ωστόσο, δεν έπαυε να αντιμετω ­ πίζει την επιχείρηση ως αντιπερισπασμό. Ο Σλιμ, διοικητής μιας στρατιάς με τεράσ τιο μέτωπο σε τρομερά δύσκολο έ ­ δαφος, στα μέσα Φεβρουάριου ήταν υ­ πεύθυνος για τέσσερις μεγάλες επιχει­ ρήσεις στη ζώνη ευθύνης του: • Την προέλαση του Στίλγουελ προς τη Βιρμανική Οδό. • Τη μάχη του Αρακάν, η οποία συνεχι­ ζόταν. • Την επικείμενη επιχείρηση Γουϊνγκέιτ. • Την επικείμενη επίθεση των Ιαπώνων στο IV Σώμα Στρατού του.

7 0 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

Απαιτείτο σιδερένια θέληση, νεύρα και αντοχή για έναν διοικητή υποχρεωμέ­ νο να πετάει από το ένα σημείο του μετώ­ που στο άλλο για να συσκέπτεται με τους τοπικούς διοικητές και να λαμβάνει απο­ φάσεις. Ο Σλιμ δ ιέθ ετε και τα τρία και το απέδειξε. Η εκτίμησή του ήταν ό τι η ανακατάλη­ ψη της Βιρμανίας θα έπρεπε να αρχίσει από τα μέτωπα του βορρά (Στίλγουελ) και του κέντρου (IV ΣΣ). Είχε, επίσης, εκτιμ ή ­ σει ό τι η κατάσταση των συγκοινωνιών δεν επέτρεπε τη συγκέντρωση δυνάμεων πέρα από τον ποταμό Τσίντγουϊν οι οποί­ ες θα ήταν μεγαλύτερες από τις ιαπωνι­ κές. Ομως το πρώτο συντριπτικό κτύπημα κατά του εχθρού έπρεπε να δο θ εί πριν ει-

σέλθουν οι βρετανικές δυνάμεις στη Βιρ­ μανία. Για να επ ιτευχθεί αυτό έπρεπε οι Ιάπωνες να επ ιτεθούν πρώτοι. Και υπήρ­ χαν ενδ είξεις ό τι κάτι τέτο ιο επίκειτο. Οι Ιάπωνες, όμως, είχαν προετοιμάσει τη ν ε ­ πιχείρησή τους έχοντας κατά νου τις βρε­ τανικές και ινδικές δυνάμεις που α ντιμε­ τώπισαν το 1942, προς τις οποίες έτρεφαν μεγάλη περιφρόνηση. Θα αντιλαμβάνο­ νταν με πολύ επώδυνο τρόπο πόσο είχε διαφοροποιηθεί η κατάσταση από τότε. Οι Ιάπωνες, από τον Μάρτιο του 1943, είχαν αναδιοργανώσει τις δυνάμεις τους στη Βιρμανία. Είχαν δημιουργήσει μια νέα διοίκηση, τη Στρατιά Περιοχής Βιρμανίας, υπό τον αντιστράτηγο Καουάμπε. Ενας από τους υφιστάμενους σχηματισμούς ή­ ταν η 15η Στρατιά, τη διοίκηση της οποίας είχε αναλάβει ο αντιστράτηγος Μουταγκούτσι. Η στρατιά αυτή ήταν υπεύθυνη για τον κεντρικό τομέα του μετώπου. Ο Μουταγκούτσι, από την πρώτη ημέρα που ανέλαβε τη διοίκηση, υποστήριζε με θ έρ ­ μη μια επίθεση στην Ινδία. Είχε διαδραμα­ τίσ ει σημαντικό ρόλο σε πολλές νίκες των Ιαπώνων και έτρ εφ ε την πεποίθηση ότι η μοίρα του ή θ ελε να είναι αυτός ο νικητής της αποφασιστικής μάχης του πολέμου. Αποτέλεσμα ήταν οι μάχες Ιμφάλ και Κοχίμα στην περιοχή Μανιπούρ της βορειο­ ανατολικής Ινδίας. Οι μάχες Ιμφάλ-Κοχίμα διήρκεσαν τέσσερις μήνες, από το ν Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο του 1944. Οι Ιάπωνες επ ιτέθη­ καν με μια δύναμη 100.000 περίπου ανδρών. Ο Σλιμ ακολούθησε τη ν τακτική τού να επιτρέπει στον εχθρό να «κτυπάει το κεφάλι του» στις οχυρώσεις τη ς Ιμφάλ, με αποτέλεσμα να υφίσταται τερ άσ τιες απώ­ λειες. Από την αρχή της επίθεσης μετέ­ φερε αεροπορικά από το Αρακάν μία ολό­ κληρη μεραρχία με τα πυροβόλα και τους ημιόνους της, ένα σημαντικό επίτευγμα από μόνο του. Βέβαια είχε στη διάθεσή του τόσο τις αεροπορικές δυνάμεις της RAF όσο και των Αμερικανών, οι οποίοι σε όλη τη διάρκεια των μαχών ανεφοδίαζαν τις δυνάμεις τη ς 14ης Στρατιάς από αέρος. Οι Ιάπωνες μπορούσαν να προελαύ­ νουν και να κυκλώνουν τους σχηματι­ σμούς της στρατιάς, αλλά δεν μπορούσαν να τις νικήσουν, ούτε και να εξέλθουν από τις ζούγκλες κατά μήκος των ινδικών συνόρων. Κάποια στιγμή η επίθεση ανακόπηκε, αλλά οι Ιάπωνες επέμειναν, ακόμα και ό­ ταν άρχισαν οι μουσώνες, με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του στρατού τους να καταστραφούν από τις άθλιες συνθήκες καιρού, εδάφους και ανεφοδιασμού. Εί­ χαν σ τείλει τους στρατιώ τες τους σε ένα από τα πιο δύσκολα εδάφη στον κόσμο

Τα μουλάρια αποτελούσαν βασικό μεταφορικό μέσο των Βρετανών κατά την εκστρατεία στη Βιρμανία.

-από άποψης συγκοινωνιών και οδών ανε­ φοδιασμού- με εφόδια για 20 ημέρες, για­ τ ί τα αρχικά τους σχέδια προέβλεπαν την κατάληψη των βρετανικών αποθηκών καυσίμων, τροφίμων και ιατρικού υλικού στην Ιμφάλ. Ομως δεν κατόρθωσαν να κυ­ ριεύσουν τίποτα, με αποτέλεσμα να ανα­ γκαστούν τον Ιούνιο να υποχωρήσουν ά­ τακτα, αφήνοντας 53.000 νεκρούς, τραυ­ ματίες και αγνοούμενους, τα περισσότε­ ρα άρματα και πυροβόλα τους, καθώς και την πίστη για το αήττητο τους χαμένη για πάντα. Οι περισσότερες απώλειες προκλήθηκαν από ασθένειες, πείνα και κα­ κουχίες. Οι Ιάπωνες ιστορικοί θεωρούν την ήττα αυτήν ως τη χειρότερη του ε ί­ δους της στα χρονικά του πολέμου. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, ο Μουταγκούτσι πραγματοποιήσε κάτι ανήκουστο στη στρατιωτική ιστορία της Ιαπωνίας: α­ πάλλαξε των καθηκόντων τους τρ εις από τους μεράρχους του, έναν λόγω αδυνα­ μίας διοίκησης, έναν λόγω ασθένειας και έναν για τί αρνήθηκε να εκτελέσ ει διατα­ γές. Αργότερα, οι Καουάμπε και Μουταγκούτσι απαλλάχθηκαν και αυτοί από τις διοικήσεις τους. Η στρατιά του Σλιμ αντιμετώπισε πο­ λύ δύσκολες καταστάσεις στα αρχικά στάδια, αλλά αυτές ξεπεράστηκαν χάρη στην ευστροφία του διοικητή τη ς και στην αποφασιστικότητά του να μην πα­ ραδέχεται ποτέ ό τι ηττήθηκε. Οι απώλειές υπήρξαν μεγάλες (17.500 νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι), αλλά το τ ε ­ λικό αποτέλεσμα δικαίωσε την τακτική του. Και όταν ή λθ ε η ώρα της α ντεπ ίθε­ σης, έκρινε ό τι μπορούσε να βασιστεί στους άνδρες του, αν και είχαν φθάσει στα όρια της εξάντλησης, και να εκ το ξεύ ­ σει τη ν αντεπίθεση που έσ τειλε τους Ιά­ πωνες πέρα από τον ποταμό Τσίντγουϊν. Ο Σλιμ είχε επιτύχει τον στρατηγικό α ντι­ κειμενικό σκοπό του: ο δρόμος για τη Βιρμανία ήταν τώρα ανοικτός. Στις 8 Αυγούστου 1944, ο Σλιμ προή­ χθη σε κανονικό αντιστράτηγο, ενώ τον ε­ πόμενο μήνα τιμήθηκε με το ανώτατο Πα­ ράσημο του Λουτρού και χρίστηκε σερ. Ηδη δ ιέθ ετε μια αξιοζήλευτη επίδοση, αλ­

λά η περίοδος από τη νίκη στην Ιμφάλ μέ­ χρι την κατάληψη της Ρανγκούν απέδειξε ότι κατείχε στον ύψιστο βαθμό εκείνα τα προσόντα που χαρακτηρίζουν τον μεγάλο στρατηγό. Βασικά έπρεπε να οργανώσει και να εκτελέσ ει μια ταχυκίνητη επιχείρη­ ση με περιορισμένους πόρους, δεδομέ­ νου ό τι η επιχείρησή του, όσο διαρκούσε ο πόλεμος στην Ευρώπη, βρισκόταν πολύ χαμηλά στον κατάλογο προτεραιοτήτων σε ό,τι αφορούσε την ενίσχυση σε προσω­ πικό και μέσα. Πέρα από αυτό, έπρεπε να ενεργήσει κάτω από ακραίες συνθήκες ε­ δάφους και καιρού, εναντίον ενός ε­ χθρού για τον οποίο η φράση «μέχρι το τελευτα ίο φυσίγγιο και τον τελευτα ίο άνδρα» δεν αποτελούσε κενό λόγο. Ο πολιτικός αντικειμενικός σκοπός φαινόταν ότι ήταν η κατάληψη της Ρανγκούν και της Μανταλέυ. Ομως ο Σλιμ ό­ ρισε ως πρωταρχικό α ντικειμενικό σκοπό την καταστροφή του στρατού του αντιπά­ λου του. Οταν τον επιτύγχανε, τό τε ο δρόμος για την κατάληψη των πόλεων αυ­ τών αλλά και ολόκληρης της Βιρμανίας θα ήταν πλέον ανοικτός. Πριν ακόμα αρχί­ σει την επιχείρηση και μετά τη νίκη στην Ιμφάλ, όταν πέρασε στα χέρια του η πρω­ τοβουλία, ο Σλιμ ασκούσε συνεχή πίεση στους Ιάπωνες και δεν τους άφηνε κυριο­ λεκτικά να πάρουν ανάσα. Ο αντιστράτηγος Κιμούρα, ο οποίος είχε αναλάβει τη διοίκηση τη ς ιαπωνικής 15ης Στρατιάς, κατόρθωσε να συγκε­ ντρώσει 10 μεραρχίες στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1944, αναμένοντας την κίνηση των συμμαχικών δυνάμεων στη Βιρμανία. Βασικό πρόβλημά του Σλιμ ή­ ταν ο ανεφοδιασμός της στρατιάς του, δεδομένου ό τι οι γραμμές εφοδιασμού του θα επ εκτείνονταν πολύ και θα α ντι­ μετώπιζε το ίδιο πρόβλημα που συνάντη­ σαν οι Ιάπωνες προς τη ν α ντίθ ετη κα τεύ­ θυνση. Πρώτο εμπόδιο ήταν ο ποταμός Τσίντγουϊν ο οποίος γεφ υρώ θηκε με τη μακρύτερη, μέχρι εκείνη τη ν εποχή, γ έ­ φυρα Bailey στον κόσμο. Ακολούθησε ένα πραγματικό αριστούργημα επιχειρη­ σιακής τέχνης. Προφανής στόχος ήταν η κατάληψη της πόλης Μανταλέυ, πέρα από το ν ποταμό Ιραουάντη. Η γενική ε­ ντύπωση ήταν ό τι οι Ιάπωνες θα αμύνο­ νταν βόρεια του Ιραουάντη. Από όλους τους στρατηγούς των Συμμάχων, ο Σλιμ ήταν ο μόνος που είχε α ν τιλ η φ θ εί ότι ο Κιμούρα θα επιχειρούσε να καταστρέψ ει τη στρατιά του κατά τη διάβαση του πο­ ταμού και θα αμυνόταν επί του ποταμού. Ετσι προσποιήθηκε ό τι κατευθυνόταν προς τη Μανταλέυ αποστέλλοντας ένα σώμα στρατού προς εκείνη τη ν κα τεύ­ θυνση. Μία μεραρχία του σώματος πέρα-

Σύσκεψ η της βρετανικής ηγεσίας του θεά τρ ο υ επιχειρήσεω ν Νοτιοανατολικής Ασίας. Από αριστερά ο υποπτέραρχος Σ. Β ίνσεντ, ο αρχιναΰαρχος λόρδος Μ αουντμπάντεν και ο στρατηγός Ο. Σλιμ .

σε τον Ιραουάντη, στις 11 Ιανουαρίου 1945, βόρεια τη ς Μανταλέυ, και ο Κιμούρα εξαπέλυσε την αντεπίθεση την οποία επεδίωκε να προκαλέσει ο Σλιμ. Ακολού­ θησ ε μια ακόμα διάβαση σώματος στρα­ τού δυτικά της πόλης, στις 12 Φεβρουά­ ριου. Ο Κιμούρα ενέπ λεξε τον όγκο των δυνάμεών του. Τότε, στις 3 Μαρτίου 1945, ο Σλιμ κτύπησε τις γραμμές συγκοι­ νωνιών των Ιαπώνων προς τη ν πόλη Ρανγκούν στη Μ εϊκτίλα, 80 χλμ. νοτιότερα, όπου και πραγματοποίησε διάβαση του Ιραουάντη με ένα σώμα στρατού. Ο αιφ ­ νιδιασμός των Ιαπώνων υπήρξε ολοκλη­ ρωτικός. Η κατάληψη τη ς Μ εϊκτίλα, ζωτικού σι­ δηροδρομικού κόμβου, άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για τη Μανταλέυ. Ο Κιμούρα απέσπασε τόσο πολλές δυνάμεις από τη Μ ανταλέυ για να σώσει τη Μ εϊκτίλα, ώ­ στε τελικά έχασε και τις δύο πόλεις. Ο Σλιμ, στη συνέχεια, επεδίωξε να καταλά­ βει τη Ρανγκούν πριν τους μουσώνες, αλλά όταν έφ θασε στον α ντικειμενικό σκοπό του, η πόλη είχε εκκενω θεί από τους Ιάπωνες. Στη διάρκεια αυτών των ε ­ πιχειρήσεων, ο Σλιμ κινδύνεψ ε να σκοτω­ θεί, όταν το αεροπλάνο του, πετώντας

Ο διοικητής της 14ης Στρατιάς, αντιστράτηγος Ο. Σ λιμ , και ο υποστράτηγος Τ. Ρης, διοικητής της 19ης Ινδικής ΜΠ επευφ ημούνται από τους στρατιώ τες κατά την κίνησή τους από τη Μ ανταλέυ τον Μάρτιο το υ 1945.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 7 1

Ο στρατηγός Σ λιμ κατά την επίσκεψή του στο Λονδίνο τον Ιούνιο του 1945.

πάνω από τη Ρανγκούν, κτυπήθηκε από ιαπωνικά αντιαεροπορικά πυρά. Το οχόλιο του βιογράφου του Σλιμ, από το βραβευμένο βιβλίο του «Σλιμ, ο Σημαιοφόρος», συνοψίζει γλαφυρά την επιχείρηση: «Ομως εκείνο που έκανε ο Σλιμ ήταν να θ έσ ει σε εφαρμογή, με μι­ κρή προειδοποίηση, τη ν πιο λεπτή, πα­ ράτολμη και πολύπλοκη επιχείρηση της σταδιοδρομίας του. Η εκτέλεσ ή τη ς αποκάλυψε -α ν ήταν απαραίτητη τώρα τ έ ­ τοια αποκάλυψη- ό τι ο Σλιμ ήταν ένας ο­ λοκληρωμένος στρατηγός, δεδομένου ό τι απαιτείτο κάθε γνώση της στρατιω τι­ κής τέχνη ς για να μην αποτύχει η επιχεί­ ρηση. Εξαπάτηση και αιφνιδιασμός, ευκαμψία, εμμονή στον α ντικειμ ενικό σκο­ πό, υπολογισμένο ρίσκο, λύση σοβαρών προβλημάτων διοικητική ς μέριμνας, φα­ ντασία, ψυχραιμία, εμπνευσμένη ηγεσία - όλα τα στερεότυπ α των στρατιωτικών εγχειριδίω ν ζωντάνεψαν ταυτόχρονα και

αρμονικά, καθώς ο Σλιμ συνέλαβε και υ­ λοποίησε το αριστούργημά του». Από τις 6 Αυγούστου 1944 μέχρι τις 5 Μάίου 1945 η στρατιά του Σλιμ πολεμού­ σε ακατάπαυστα, διέβη δύο μεγάλα πο­ τάμια, κινήθηκε μέσα από ζούγκλες και βουνά καλύπτοντας 1.500 χλμ. περίπου, με ανεπαρκή υλικά και εφόδια, και α ν τι­ μετώπισε έναν αποφασισμένο αντίπαλο. Τα κατορθώματα του Σλιμ πρέπει να κριθούν βάσει του τ ι έπρεπε να επ ιτελέσ ει και με το τ ι δ ιέ θ ε τε για να το επ ιτελέσει. Και το πόσο μεγάλος διοικητής υπήρξε κρίνεται από το ό τι ποτέ δεν δ ιέ θ ε τε αρ­ κετά για να πραγματοποιήσει εκείνο που τελικά επιτύγχανε. Στη Βιρμανία είχαν απομείνει θ ύλα ­ κες αντίστασης των Ιαπώνων, οι οποίοι έ­ πρεπε να εκκαθαριστούν. Στις 9 Μάίου, την ώρα του θριάμβου, ο Ανώτερος Συμ­ μαχικός Δ ιοικητής Χερσαίων Δυνάμεων Ν οτιοανατολικής Ασίας, στρατηγός σερ Ολιβερ Ληζ, ενημέρω σε το ν Σλιμ ό τι α­ παλλασσόταν από τη διοίκηση τη ς 14ης Στρατιάς, η οποία προοριζόταν για επι­ χειρήσεις στη Μαλαισία, και πως θα ανα­ λάμβανε τη νέα 12η Στρατιά που θα ε­ νεργούσε εκκα θαρισ τικές επιχειρήσεις στη Βιρμανία. Οπως ήταν φυσικό, ο Σλιμ δεν δ έχθηκε αυτήν την αντικατάσταση και υπέβαλε την παραίτησή του. Η είδ η ­ ση διαδόθηκε πολύ γρήγορα σε όλη τη στρατιά προκαλώντας αναστάτωση με πολλούς μεράρχους να απειλούν ό τι θα υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους. Ο επι­

Ο στρατάρχης Σ λιμ και η σύ ζυγό ς του επί του καταδρομικού «Australia» τον Μάιο του 1954.

7 2 1ΣΤ ΡΑ ΤΙΟΤΙΚ Η

ΙΣΤΟΡΙΑ

τελάρχης του έγραψε στη γυναίκα του, απηχώντας τη γνώμη όλου του επ ιτελεί­ ου: «Εγινε το πιο απίστευτο πράγμα: καθαίρεσαν τον Μπιλ! Τη στιγμή ακριβώς που ολοκλήρωσε το αριστούργημά του... Ο Μπιλ νομίζω ό τι είναι ο καλύτερος άν­ θρωπος που γνώρισα ποτέ και ο καθένας από εμάς κυριολεκτικά θα πέθαινε γ ι’ αυτόν... Από μέρους μου, βέβαια, φ αίνε­ τα ι ό τι θα φύγω και εγώ». Τελικά, η απαλλαγή του Σλιμ αποφεύ­ χθ η κε με παρέμβαση του ίδιου του αρχιναυάρχου Μαουντμπάτεν. Είναι χαρακτη­ ριστικό ό τι ούτε ο Τσώρτσιλ ο ύ τε ο αρχη­ γός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτε­ λείου έδωσαν στον Σλιμ την πρέπουσα σημασία. Ο αρχηγός του επ ιτελείου στρατάρχης Αλαν Μπρούκ αναφ έρει στα ογκώδη ημερολόγιά του 175 φορές τον Μ οντγκόμερυ και μόλις πέντε το ν Σλιμ. Ο Τσώρτσιλ έγραψε στη γυναίκα του ό τι ο Μ αουντμπάτεν, ενισχυμένος με τον Ληζ, πραγματοποίησε θαύματα στη Βιρμανία. Οπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ένας Βρετανός ιστορικός, αυτό θ ύμ ιζε ποδο­ σφαιρικό αγώνα στον οποίο τα συγχαρη­ τήρια για τη νίκη τα δέχονται ο ιδιοκτή­ της και ο προπονητής τη ς ομάδας και όχι οι παίκτες. Ο Σλιμ πήρε μια σύντομη άδεια και ε ­ πέστρεψε στη Βρετανία για να συναντή­ σει την οικογένειά του. Εκεί έλαβε μέ­ ρος σε συσκέψεις τόσο στο Πολεμικό Συμβούλιο όσο και στο Γενικό Επιτελείο, και επ ισκέφ θηκε στη Γερμανία το ν Μοντγκόμερυ. Σε μια περίπτωση αυτός και η γυναίκα του συναντήθηκαν με τον Τσώρτσιλ σε ένα γεύμα. Οταν τέθ η κ ε το θέμ α τ ι θα ψήφιζαν οι Ενοπλες Δυνάμεις στις επ ικείμενες εκλογές, ο Σλιμ τόνισε στον Τσώρτσιλ: «Ενα πράγμα γνωρίζω: η στρατιά μου δεν θα σας ψηφίσει!». Πα­ ρόλα αυτά, ο Τσώρτσιλ εξέφ ρασε μια γνώμη για τον Σλιμ η οποία και επικράτη­ σε: «Οταν ένας άνδρας δεν μπορεί να ξε­ χωρίσει ένα ασήμαντο από ένα σημαντι­ κό γεγονός, δεν είναι χρήσιμος. Ο Σλιμ είναι τελείω ς διαφ ορετικός. Μπορώ να συνεργαστώ μαζί του». Λίγες ημέρες αργότερα, ο Σλιμ επέ­ στρεψ ε στο σπίτι του από το Χουάιτχολ. Φαινόταν σκεπτικός και έτσ ι η γυναίκα του τον ρώτησε αν κάτι δεν πήγε καλά. «Συνέβη κάτι εκπληκτικό», απάντησε ο Σλιμ. «Με έκαναν αρχιστράτηγο». Τον ε ί­ χαν προαγάγει σε στρατηγό και του ανέ­ θεσαν τα καθήκοντα του Ανωτέρου Συμ­ μαχικού Δ ιοικητή Χερσαίων Δυνάμεων Ν οτιοανατολικής Ασίας. Ηταν Ιούλιος του 1945. Ενα μήνα αργότερα έληξε και ο πόλεμος με την Ιαπωνία. Το τέλο ς του πολέμου δεν σηματοδό-

Ο αρχιναύαρχος λόρδος Λούις Μ αουντμπάτεν κατά την τε λε τή παράδοσης των Ιαπώνων στη Σιγκαπούρη στις 12-9-1945. Αριστερά διακρίνεται ο στρατηγός Σ λιμ με τον ναύαρχο Πάουερ.

τησε και το τέλο ς της σταδιοδρομίας του Σλιμ. Στρατηγός πια και σε ηλικία 55 ετών τοπ οθετήθηκε, το 1946, διοικητής της Αυτοκρατορικής Σχολής Αμύνης, ενώ το 1947 ονομάστηκε υπασπιστής του βασιλιά. Το 1948 παραιτήθηκε και ανέλα­ βε καθήκοντα αντιπροέδρου των Β ρετα­ νικών Σιδηροδρόμων. Ομως και πάλι η σταδιοδρομία του δεν τελείω σε. Εναν χρόνο αργότερα, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, Κ λέμεντ Ατλη, το ν επ ανέφε­ ρε με τον βαθμό του στρατάρχη ως αρ­ χηγό του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτε­ λείου, στη θέση του στρατάρχη Μοντγκόμερυ. Αναφέρεται μάλιστα ένα «διασκεδαστικό» επεισόδιο. Ο Μοντγκόμερυ είχε διατυπώσει τη ν άποψη ό τι ο Σλιμ δεν ήταν κατάλληλος για τη θέση του αρχηγού επειδή, καθώς προερχόταν από τον Ινδικό Στρατό και ήταν άγνω­ στος, πιθανόν να μη γινόταν αποδεκτός από τον στρατό στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο ίδιος προόριζε για διάδοχό του το ν α­ ντιστράτηγο Κρόκερ. Τις απόψεις του διατύπωσε στον Ατλη, π ροσθέτοντας ό τι επιπλέον το είχε πει και στον Κρόκερ. Ο Ατλη απάντησε λακωνικά: “Well, untell him", κάτι που σε απλά ελληνικά σημαίνει «Λοιπόν, ξεπές του το!». Ετσι ο στρατάρχης σερ Ουίλιαμ Σλιμ ανέλαβε τα καθήκοντα του αρχηγού του Α υτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου και έγινε ο πρώτος αξιωματικός του Ινδικού Στρατού που ανέλαβε α υτήν τη θέση. Υπηρέτησε υπό τον Ατλη και τον Τσώρτσιλ, παραιτούμενος το 1952. Το 1953 το ­ π οθετήθηκε ως γενικός κυβερνήτης της Αυστραλίας, μια τελείω ς τιμητική θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1959, ο­ πότε και επέστρεψε στη Βρετανία. Το 1960 του απονεμήθηκε ο τίτλο ς του υπο­ κόμη Σλιμ της Γιαραλούμα (Αυστραλίας) και Μπίσοπστον (της ιδια ίτερ ης πατρί­ δας του). Ασχολήθηκε με τη συγγραφή του έργου του «Ανεπίσημη Ιστορία», επί­ τομη έκδοση του οποίου κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Από την Ηττα στη Νίκη». Το

έργο του θ εω ρ είτα ι ένα από τα καλύτερα πολεμικά απομνημονεύματα και δεν έχει παύσει να κυκλοφ ορεί και να διαβάζεται. Το 1964 το π ο θ ετή θ η κε ως διοικητής του Πύργου του Ουίνδσορ, μια άμισθη τιμ η ­ τική θέση. Π έθανε το 1970, στο Λονδίνο, σε ηλικία 79 ετών. Κ ηδεύτηκε δημοσία δαπάνη, ενώ στην κηδεία του παραβρέ­ θηκαν μέλη τη ς βασιλικής οικογένειας. Αργότερα σ τήθηκε άγαλμά του έξω από το Ουάιτχολ - το τρ ίτο άγαλμα Βρετανού στρατάρχη μετά τον Αλαν Μπρούκ και το ν Μ οντγκόμερυ. Ο Σλιμ αποτέλεσε εκείνο που οι Βρε­ τανοί ονομάζουν «στρατηγός του στρα­ τιώτη». Είχε ξεκινή σ ει από ανθυπολοχαγός και είχε διοικήσ ει σε μάχη όλα τα κλιμάκια από διμοιρία μέχρι στρατιά, ε ­ κτός από τάγμα. Οπως ήταν επόμενο, δ ιέ θ ε τε μεγάλη εμπειρία που, σε συν­ δυασμό με τα σωματικά και πνευματικά προσόντα, του προσέδιδαν τη ν απαραί­ τη τη δύναμη να αντιμετω πίζει έναν σύγ­ χρονο πόλεμο. Ποτέ δεν επ ιδείχθηκε με­ τά από τις επ ιτυχίες του, ο ύτε και απο­ γ ο η τεύ τη κ ε μετά τις αποτυχίες του. Στις σχέσεις του με τους προϊσταμένους του υπήρξε υπόδειγμα άνδρα, δια θ έτο ντα ς εκείνο που λέγ ετα ι «τακτ», αλλά ποτέ δεν δίσταζε να εκφ ράζει τη γνώμη του. Γνώριζε να μιλάει τη γλώσσα των υφιστα­ μένων του, αξιωματικών και στρατιωτών, τόσο στα καθαρά πολεμικά θέμ α τα όσο και στα θέμ ατα των καθημερινών ανα­ γκών τους. Στο επιχειρησιακό επίπεδο, οι επ ιτυχίες του Σλιμ στη Βιρμανία αποτέλεσ αν προϊόν της στρατηγικής και λο­ γιστικής σχεδίασης που βασιζόταν στην ικανότητά του να διαβλέπει το μέλλον. Βρισκόταν πάντα ένα βήμα μπροστά, όχι μόνο από τους αντιπάλους του αλλά και από τους προϊσταμένους του. Ο ιστορι­ κός Μαξ Χ έιστινγκς έγραψε γι' αυτόν: «Σε αντίθεση με άλλους διακεκριμένους διο ικη τές του πολέμου, ο Σλιμ ήτα ν ένας αφοπλιστικά φυσιολογικός άνθρωπος, με αξιοσημείωτη αυτογνωσία. Ηταν αφοσιωμένος στη γυναίκα του, στην οικογένειά του και στον Ινδικό Στρατό. Το ή ρ ε­ μο, σθεναρό στιλ ηγεσίας του και το εν ­ διαφ έρον του για τους άνδρες του κέρ­ δισαν το ν θαυμασμό όλων όσοι υπηρέτη­ σαν υπό τις διαταγές του...». Μισό αιώνα αργότερα, ένας από τους απλούς μαχητές του Σλιμ στη Βιρμανία, ο συγγραφέας Μακ Ντόναλτ Φρέιζερ, α­ πλός δεκανέας τό τε, έγραψε: «Ομως η μεγαλύτερη ενίσχυση στο ηθικό μας ή­ ταν εκείνος ο ευ θ ύς και ειλικρινή ς άνδρας που ή λθ ε να μιλήσει στο τάγμα... Ηταν κάτι το αξέχαστο. Ο Σλιμ ήταν έτσι: ο μόνος άνδρας που είδα ποτέ να βγαίνει

Ο αδριάντας του στρατάρχη Σ λιμ στον περίβολο του Ουάιτχω λ του Λονδίνου.

δύναμη από μέσα του... Οι Βρετανοί στρατιώ τες δεν αγαπούν τους διοικητές τους ο ύτε και τους λατρεύουν. Οι άν­ δρες τη ς 14ης Στρατιάς εμπιστεύονταν το ν Σλιμ και τον θεωρούσαν έναν από αυτούς. Αλλά το πιο σημαντικό ήταν ότι τα αισθήματα αυτά ήταν αμοιβαία». Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ronald Lewin: SLIM : THE STANDARD BEARER, Wordsworth M ilitary Library, United Kingdom, 1999. (2) Michael Carver: THE WAR LORDS, Pen and Sw ord M ilitary Classics, Great Britain, 2005. (3) Mark Boatner III: THE BIOGRAPHICAL DICTIONARY O F WWII, Presidio, USA, 1996. (4) Max Hastings: NEMESIS: THE BATTLE FOR JAPAN, 1944-45, Harper Perennial, Λονδίνο, 2008. (5) Natkiel Richard: ATLAS O F WORLD WAR II, Barnes & Noble Books, Νέα Υόρκη, 2000. (6) Peter Tsouras: WARRIORS’ WORDS, Arms and Armour Press, Λονδίνο, 1994. (7) R obertB . Asprey: WAR IN THE SHADOWS, Ed. Doubleday & Com pany Inc., Νέα Υόρκη, 1975. (8) http://www.historylearningsite.co.uk/ william_bill_slim.htm (9) http://www.burmastar.org.uk/ s i im. htm (10) http://en. wikipedia. org/wiki/ William_Slim, 1st_ Viscount Slim

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 7 3

Ο Θυρεός του Κροατικού Στρατού.

ΚΕΡΑΥΝΟΒΟΑΟΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ KP0ATQN ΔΥΤΙΚΗ ΣΛΑΒΟΝΙΑ Η αρχή ιου ιέΑοικ: me οερβικικ Κράινα

«·· >li ύ η

Μ •ίϊ «fr

l'f v j l

%%

F*ij*»S*36S^

m X

*

H l

Κροατικά άρματα M-84 διέρχονται από βομβαρδισμένη πόλη, κάπου στην Κροατία. Οι συγκρούσεις σε αστικό περιβάλλον ήταν εκτεταμένες σε όλα τα μέτωπα της πρώην Γ ιουγκοσλαβίας, με αποτέλεσμα πόλεις και χωριά να ισοπεδωθούν.

74 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Το ξημέρωμα me Inc Μαΐου ίου 1995 επεφύλαοοε ένα βίαιο ξύπνημα για io u c κατοίκους me Δυτικής Σλαβονίας, μιας περιοχής εντός ιης κροατικής επικράτειας ελεγχόμενη από Σέρβους αυτονομιστές. Κροατικές δυνάμεις προοέβαλαν αιφνιδιαστικά τις αμυντικές γραμμές των Σέρβων από δύο κατευθύνσεις, δυτικά και ανατολικά. Η συγκεκριμένη επιχείρηση σηματοδότησε την αρχή της τελευταίας πράξης ενός πολυετούς και πολύνεκρου πολέμου, που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1991 και τερματίστηκε τον Αύγουστο του 1995. Η επιχείρηση αυτή αποτέλεσε την πρόβα τζενεράλε μιας πολύ μεγαλύτερης σε έκταση επιχείρησης (operaeija «Oluja» - «Καταιγίδα»), την οποία εξαπέλυσαν οι Κροάτες τρεις μήνες αργότερα κατά του κυρίως κορμού της Σερβικής Αυτόνομης Περιοχής της Κράινα.

ο9 υρε

τουΣτρατο.

της Σέρβικης Κράϊνα.

ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ τις κοινοβουλευ τικές εκλογές του Απριλίου και του Μαΐου του 1990 στη Σοσιαλιστική Δ ημοκρατία της Κροα­ τίας, το ριζοσπαστικό εθ νικισ τικό κόμμα τη ς Κροατικής Δ ημοκρατικής Ενωσης (HDZ) του Φράνικο Τούτζμαν κέρ ­ δισε τις 55 από τις 80 έδ ρες τη ς κροατικής βουλής. Η HDZ και ο πρόεδρός της εξέφ ραζαν τη ν απαίτηση του μεγαλύ­ τερου μέρους των Κροατών για ανεξαρτησία. Η αντίδραση των Σέρβων που ζούσαν στην Κροατία και κυρίως στην περιοχή της Κράινα εκδηλώ θηκε πολύ νωρίς, από τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, με τη διακήρυξη τη ς αυτονομίας της από τη ν κροα τι­ κή κυβέρνηση και το ν αποκλεισμό των περιοχών που υπ ερτε­ ρούσαν πληθυσμιακά και κορυφώ θηκε στις 28 Φεβρουάριου του 1991, όταν ο πρόεδρος του εθ νικισ τικο ύ Σερβικού Δημο­ κρατικού Κόμματος (SDS) Μίλαν Μπάμπιτς ανακήρυξε τη Σέρ­ βική Αυτόνομη Π εριφ έρεια της Κράινα (SAO Krajina). Στις 16 Μαρτίου του ίδιου έτους αποφασίστηκε η απόσχισή τη ς από την Κροατία. Η κροατική πλευρά προχώρησε ένα βήμα ε γ γ ύ τε ­ ρα προς την έξοδό της από τη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία, ό­ ταν διεξήγαγε στις 19 Μαΐου του 1991 δημοψήφισμα με το ερώ­ τημα: πλήρης ανεξαρτησία της Κροατίας ή παραμονή της στη Γιουγκοσλαβία υπό τη μορφή χαλαρής ένωσης. Ο σέρβικός πληθυσμός μποϊκοτάρισε τη διαδικασία και το αποτέλεσμα ή­ ταν το αναμενόμενο, το 94% των ψήφων υποστήριξε τη ν ανε­ ξαρτησία. Τελικά η Κροατία ανακήρυξε τη ν ανεξαρτησία τη ς και την αποχώρησή της από τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημο­ κρατία της Γιουγκοσλαβίας στις 25 Ιουνίου του 1991. Την ίδια η­ μέρα οι Σέρβοι ανακοίνωσαν τη ν ίδρυση της Σερβικής Αυτόνο­ μης Π εριφ έρεια ς της Ανατολικής Σλαβονίας, της Μπαράνια και της Δ υτικής Σύρμια. Το τ ι ακολούθησε είναι μάλλον γνωστό. Στις 3 Ιουλίου ο Γι­ ουγκοσλαβικός Στρατός ανέλαβε δράση με σκοπό τη ν κατάλη­ ψη των κυριότερω ν κροατικών πόλεων, χωρίς όμως επιτυχία. Τον Αύγουστο (12-8-1991) οι Σέρβοι που ζούσαν στην Κροατία προχώρησαν στη δημιουργία μιας ακόμη αυτόνομης περιοχής, της Σερβικής Αυτόνομης Π ερ ιφ έρ εια ς τη ς Δ υτικής Σλαβονίας. Στις 19 Δ εκεμβρίου 1991 η Σέρβική Αυτόνομη Π ερ ιφ έρ εια της Κράινα μετονομάστηκε σε Δ ημοκρατία τη ς Σερβικής Κράινα

Σ

Ανδρες του 81ου Τάγματος Φρουρών κινούνται επ ί ορεινού μονοπατιού. Το συγκεκριμένο τάγμα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιχείρηση «Λ ά μ ψ η », αφού με την προέλασή του απέκοψε το Οκουτσάνι από τον βορρά. Ηταν ένα από τα πέντε ανεξάρτητα τάγματα που διατηρούσε ο Κροατικός Στρατός. Η σύνθεσή του ήταν τρεις λόχοι κρούσης, ένας ουλαμός αρμάτων Τ-55, μία διμοιρία μηχανικού και μία διμοιρία Α/Τ.

ΣΤΡΑ ΤΙΩΤΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

I 75

ΟΥΓΓΑΡΙΑ

ΚΡΟΑΤΙΑ

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

Μττιέλοβαρ ·

'·

Κάρλοβίπς

>1 Οσιγιεκ·ν' λ

χχχ Κ 7 |

/?„ υ Γ.

2013

lKQUtOQvl ^ Βούκοβαρ * \ ! J 0 ΣΣ \ [άρα Γκραντιτσκά ^ a No Ri Tnvr ·

Εκδοτική

# •

Κορένιτσα

18ο I I

Βελιγράδι

Μπάνια Λούκα

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

:οσπιτς

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή

ΒΟΣΝΙΑ

Σερόγεβο

ΑΔΡΙ Α ΤΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΥΠΟΜΝΗΜΑ I

I Σέρβοι ΣΣ: Σώμα Στρατού ]

Κροάτες

(Republika Srpska Krajina, RSK), με πρωτεύουσά της το Κνιν και πρώτο πρόεδρό της το ν Μίλαν Μπάμπιτς. Στην RSK προσχώρησαν στις 26-2-1992 και οι άλλες δύο αυτόνομες σερθικές περιοχές. Η RSK ήλεγχε το 30% (17.082 τ.χλμ.) τη ς συνολικής έκτασης τη ς Κροα­ τία ς και εντός των ορίων δικαιοδοσίας της κα τοικού­ σε το 10% του πληθυσμού τη ς χώρας. Η δημογραφική σύνθεσή τη ς ήτα ν 245.800 Σέρ6οι, 168.000 Κροάτες και 55.900 άτομα άλλων εθνικοτήτω ν. Ο πόλεμος έλαβε πολύ σύντομα α νεξέλεγκτες διαστάσεις, με κύρια χαρακτηριστικά του το εθ νικό μίσος, τις π ολιορκίες πόλεων και το υ ς βομβαρδι­ σμούς κατοικημένω ν περιοχών και πολιτικών υποδο­ μών. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια αυτής τη ς περιόδου διεπράχθησαν πολλά εγκλήματα πολέμου εις βάρος αμάχων και αιχμαλώτων και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Στην Κροατία ο πόλεμος αυτός ονομά­ στηκε Πατριωτικός Πόλεμος (Domovinski Rat) ή Πόλε­ μος της Ανεξαρτησίας, ενώ οι Σέρβοι συνηθίζουν να τον αποκαλούν Πόλεμο στην Κροατία (Rat u Hrvatskoj). Η κύρια και πιο βίαιη φάση του τερ μ α τί­ στηκε στις 2 Ιανουαρίου του 1992, με τη ν υπογραφή της Συμφωνίας του Σεράγεβο για εκεχειρ ία μεταξύ

7 6 1 ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

Σε αυτόν τον χάρτη αποτυπώνεται η διάταξη των κυριότερων διοικήσεων του Κροατικού Στρατού και του Στρατού της Δημοκρατίας της Σερβικής Κράινα. Η συγκέντρωση δυνάμεων σε τόσο περιορισμένη έκταση είναι εντυπωσιακή. Οι δύο πλευρές διατηρούσαν υπό τα όπλα τουλάχιστον 200.000 ένστολους, στελέχη και προσωπικό των ενόπλω ν δυνάμεων και των σωμάτων ασψαλείας.

Κροατίας και Γιουγκοσλαβίας, από το ν Κροάτη υ­ πουργό Αμύνης Γκόικο Σούζακ και το ν Σέρβο στρα­ τηγό Αντρίγια Ρατσέτα, παρουσία του ειδικού δια­ πραγματευτή του ΟΗΕ Σάιρους Βανς. Μ ετά από τη Συμφωνία του Σεράγεβο, οι επ ιχειρήσεις του Γιου­ γκοσλαβικού Στρατού στην Κροατία σταμάτησαν. Η περίοδος που ακολούθησε (3-1-1992 έως 30-4-1995) αναφ έρ εται ως περίοδος του «Ψ εύτικου Πολέμου» και χαρ ακτηρίζεται από μικρής κλίμακας επ ιχειρή­ σ εις του Κροατικού Στρατού ενα ντίον των Σέρβων τη ς Κράινα, με εξαίρεση την τελική τους επίθεση το ν Αύγουστο του 1995 (επιχείρηση «Καταιγίδα»).

ΔΥΤΙΚΗ ΣΛΑΒΟΝΙΑ Η Σέρβική Αυτόνομη Π ερ ιφ έρ εια τη ς Δ υτικής Σλαβονίας (Srpska Autonomna Oblast Zapadna Slavonija) ανακηρύχθηκε στις 12 Αυγούστου του 1991. Ο πληθυσμός τη ς ή ταν 23.700 κάτοικοι, εκ των οποίων 14.200 (60%) ή ταν Σέρβοι, 6.900 (29%) Κροά­ τε ς και 2.600 (11%) άλλων εθνικοτήτω ν. Πρωτεύουσά τη ς ήταν το Οκουτσάνι, ένα μεγάλο χωριό με πληθυ­ σμό περίπου 5.000 κατοίκων. Η περιοχή ήταν φτωχή

και η οικονομία της σ τηριζόταν στη γεωργία, τη ν α λι­ εία και την υλοτομία. Τα όριά τη ς στον νότο ορίζο­ νταν από τον ποταμό Σά6ο και στον βορρά από τον ορεινό όγκο του Πσούντζ. Ανάμεσά τους σχηματίζε­ τα ι η πεδιάδα της Ποσαβίνα, τη ν οποία διασχίζει από τα βορειοδυτικά προς τα ανατολικά ο α υτο κ ιν η τό ­ δρομος A3 που ενώνει το Ζάγκρεμπ με το Βελιγράδι, ενώ έξω από το Οκουτσάνι διασταυρώ νονται οι δρό­ μοι που οδηγούν προς Β ιροβίτιτσ α (βόρεια) και Μπά­ νια Λούκα (νότια). Η θέση τη ς αυτόνομης περιοχής της Δ υτικής Σλαβονίας ή ταν στρατηγική, αφού χώρι­ ζε στα δύο τη ν Κροατία, αλλά ταυτόχρονα και ιδ ια ίτε­ ρα επισφαλής. Από τα τρία σημεία του ορίζοντα (δυ­ τικά, βόρεια και ανατολικά) ήταν αποκομμένη, αφού συνόρευε με κροατικά εδάφη. Μόνο στα νότια όριά της επικοινωνούσε με τη φ ιλική τη ς Σέρβική Δ ημο­ κρατία της Βοσνίας, έχοντας ανάμεσά τους το ν πο­ ταμό Σάβο. Οι εχθροπ ραξίες στην περιοχή ξέσπασαν αμέσως μετά τη ν ανακήρυξη τη ς αυτονομίας της Δ υτικής Σλαβονίας. Αρχικά, μονάδες του Γιουγκοσλαβικού Στρατού από το 5ο Σώμα Στρατού τη ς Μπάνια Λούκα και η τοπική σέρβική πολιτοφυλακή, συνεπικουρούμενες από παραστρατιω τικές ομάδες, έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος της Δ υτικής Σλαβονίας, καταλαμβάνοντας τις κυ ρ ιό τερ ες πόλεις της περιοχής - το Ντάρουβαρ, το Πάκρατς και το κομβικής σημασίας Οκουτσάνι. Από τον Αύγουστο μέχρι τον Νοέμβριο του 1991 έδρασαν στα εδάφη τη ς Δ υτικής Σλαβονίας τρ εις σ ερβικές παραστρατιωτικές ομάδες. Π ρόκειται για το Σερβικό Κίνημα Τσέτνικ (Srpski Cetnicki Pokret, SCP) και τους Λ ευκούς Α ετούς (Beli Orlovi) που έδρασαν σε χωριά γύρω από τη ν πό­ λη Σλατίνα, καθώς και για τη Σέρβική Φρουρά (Srpska Garda, SG) που έλαβε μέρος σε επ ιχειρήσεις στην πό­ λη Νόβα Γκρατίτσκα. Τα μέλη αυτών των συμμοριών διέπραξαν δολοφ ονίες αμάχων και προέβησαν σε λ ε ­ ηλασίες περιουσιών, με αποκορύφωμα τη ν πυρπόλη­ ση των χωριών Χούμ, Βοτσίν, Μποκάνε και Κράσκοβιτς, έξω από τη Σλατίνα, από τους Λ ευκούς Α ετούς. Μάλιστα, στο Βοτσίν εκτελέσ τη κα ν σύμφωνα με ε κ τ ι­ μήσεις 32-45 ηλικιω μένοι κάτοικοι. Ο νεοσύστατος Κροατικός Στρατός πέρασε στην αντεπίθεση το ν Οκτώβριο του 1991. Η πρώτη επ ιθ ε τι­ κή ενέργεια που σχεδίασε και εκ τέλ εσ ε ήταν η επι­ χείρηση «Otkos 10» («Δρεπάνι 10»), που διήρκεσε από τις 31-10-1991 μέχρι τις 4-11-1991. Αποτέλεσμά της ήταν η εκδίωξη των δυνάμεων του Γιουγκοσλαβι­ κού Στρατού από το βόρειο τμήμα της Δ υτικής Σλα­ βονίας, μεταξύ των λόφων Μπιλογκόρα και του ό­ ρους Παπούκ, αποτρέποντας τη διαίρεση τη ς Κροα­ τίας στα δύο και εξασφαλίζοντας τη ν απρόσκοπτη σύνδεση του Ζάγκρεμπ με το Οσιγιεκ. Στις 12 Δ εκ εμ ­ βρίου του 1991 εξαπολύθηκε η επιχείρηση «Orkan 91» («Τυφώνας 91»), όπου ανακαταλήφ θηκε το μεγα­ λύτερο μέρος της Δ υτικής Σλαβονίας, περιορίζοντας τη ζώνη ελέγχου των Σέρβων αυτονομιστώ ν στα όρια των δήμων Ο κουτσάνι και Πάκρατς. Η επιχείρηση διεκόπη με τη ν υπογραφή τη ς Συμφωνίας του Σεράγεβο στις 2 Ιανουαρίου του 1992, που ουσιαστικά απ έτρε­ ψε τη ν ολοκληρωτική κατάληψη των εδαφών τη ς Δυ­ τικής Σλαβονίας από τις κρ οα τικές δυνάμεις.

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Ουλαμός κροατικών αρμάτων Τ-55 κινείται στα περίχωρα κάποιας πόλης, μεταφ έροντας στρατιώ τες. Η εικόνα θυμ ίζει τον τρόπο μετακίνησης των σοβιετικών στρατευμάτω ν κατά τον Β ’ ΠΠ.

Με την υπογραφή τη ς Συμφω­ νίας του Σεράγεβο, ο Γιουγκοσλα­ βικός Στρατός απέσυρε τις δυνά­ μεις του από τα εδάφη της Κροα­ τία ς και τη ς Δ ημοκρατίας της Σερβικής Κράινα (RSK). Επρεπε πλέον η RSK να σ τη ρ ιχθ εί στις δικές της δυνάμεις για την ά­ μυνα των εδαφών της. Το 1992 η Σέρβική Π ολιτοφ υ­ λακή μ ετεξελ ίχ θ η κ ε στον Σερβικό Στρατό της Κράι­ να (Srpska Vojska Krajine, SVK). Τον Απρίλιο του 1995, παραμονές τη ς επιχείρησης «Bljesak» («Λάμψη»), ο SVK αριθμούσε περίπου 62.000 άνδρες υπό τον υπο­ στράτηγο Μίλαν Τσελέκετιτς. Η έδρα του αρχηγείου του βρισκόταν στο Κνιν και ήταν οργανωμένος σε έξι σώματα στρατού. Τα σώματα ήταν το 7ο στο Κνιν, το 11ο στο Βούκοβαρ, το 15ο στην Κορένιτσα, το 18ο στη Στάρα Γκραντίτσκα, το 21 ο στο Β όινιτς και το 39ο στην Γκλίνα. Τα έξι σώματα παρέτασσαν μία μεραρχιακή διοίκηση, τρ εις μηχανοποιημένες ταξιαρχίες, 21 τα ξιαρχίες πεζικού και τρ ε ις ελα φ ρ ές ταξιαρχίες. Η αριθμητική δύναμη τη ς κάθε ταξιαρχίας κυμαινό­ ταν από 700 έως 1.500 άνδρες. Ο οπλισμός του προ­ ερχόταν από τα αποθέματα τα Γιουγκοσλαβικού Στρατού. Στις κύρ ιες κατηγορίες οπλικών συστημά­ των δ ιέ θ ε τε κατά προσέγγιση 150 άρματα μάχης, 100 τεθω ρακισμένα οχήματα και περί τα 250 συστήματα πυροβολικού. Επίσης δ ιέ θ ε τε αεροπορικές δυνά­ μεις, συγκεντρω μένες στην 105 Αεροπορική Ταξιαρ­ χία με 30 μαχητικά αεροσκάφη και 15 ελικόπτερα. Στην Κροατία η κυβέρνηση του Φράνιο Τούτζμαν ίδρυσε στις 12 Απριλίου του 1991 τις Δυνάμεις Εθνι­ κής Φρουράς (Zbor Narodne Garde, ZNG), έχοντας ως βάση της 1.000 αστυνομικούς και 9.000 εθ ελο ντές. Στη διάρκεια του καλοκαιριού του '91 η Εθνική Φρου­ ρά ενισχύθηκε, αναδιοργανώ θηκε και κα τέληξε στις 20 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτο υς στον σχηματισμό

Πυροβολαρχία του Κροατικού Στρα τού εξοπλισμένη με οβιδοβόλα τύπου D-30 122χλστ. β ά λλει κατά σερβικών θέσεων. Ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός παρέλαβε τα πρώτα οβιδοβόλα αυτού του τύπου το 1976. To D-30 εισ ή λθε σε σοβιετική υπηρεσία το 1963 και το μ έγισ το βεληνεκές του έφθανε τα 17,3χλμ .

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 7 7

του Κροατικού Στρατού (Hrvatska Vojska, HV). Τον Απρίλιο του 1995 ο HV είχε ενεργό δύναμη 105.000 αν­ δρών και 100.000 εφέδρω ν με επι­ κεφαλής τον στρατηγό Γιάνκο Μπρμπέτκο και έδρα τη ν πρωτεύ­ ουσα της χώρας, το Ζάγκρεμπ. Ηταν οργανωμένος σε έξι σώματα στρατού-σ τρατιω τικές π ερ ιφ έρ ει­ ες, οι έδρες των οποίων βρίσκο­ νταν στις πόλεις Ζάγκρεμπ, Κάρλοβατς, Μπιέλοβαρ, Οσιγιεκ, Γκόσπιτς και Σπλιτ. Τη μάχιμη δύναμη του HV αποτελούσαν επτά τα ξιαρχίες φρουρών (μηχανο­ κίνη το ι σχηματισμοί, επανδρωμένοι από επαγγελματίες), τρ εις μηχανοποιημένες τα ξιαρ χίες πεζικού, 23 τα ξιαρχίες πεζικού και 41 συντάγματα τοπικής άμυ­ νας. Επίσης δ ιέ θ ε τε τέσ σ ερις τα ξιαρχίες αεράμυνας, μία ταξιαρχία πυροβολικού (και εννέα α νεξά ρ τητες μοίρες), μία ταξιαρχία αντιαρματικώ ν όπλων (συν τρία α νεξάρτητα τάγματα), πέντε α νεξάρτητα επ ίλε­ κτα τάγματα φρουρών, επτά τάγματα στρατονομίας και έξι λόχους αναγνώρισης. Στον τομέα των οπλικών συστημάτων, ο Κροατικός Στρατός αξιοποιούσε 180 περίπου άρματα μάχης και 200 τεθω ρακισμένα οχή­ ματα καθώς και 250 περίπου συστήματα πυροβολι­ κού, ενώ η Κροατική Αεροπορία (HRZ i ΡΖΟ) δ ιέ θ ε τε 20 μαχητικά αεροσκάφη και 18 ελικόπτερα. Το ηθικό του βρισκόταν σε υψηλό επίπεδο, χάρη στις νίκες που είχε επ ιτύχει στις προηγούμενες επιχειρήσεις του.

Τμήμα Α/Τ του 125 Συντάγματος Τοπικής Αμυνας ετοιμάζεται να διαβεί υδάτινο κώλυμα. Διακρίνονται δύο στοιχεία ΠΑΟ τύπου Μ-60 (82 χ λ σ τ.) γιουγκοσλαβικής σχεδίασης και κατασκευής.

ΔΙΑΤΑΙΗ ΔΥΝΑΜΕ0Ν ΣΤΟ ΜΕΤΜ10 ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΛΑΒΟΝΙΑΣ Η π εριφ έρεια τη ς Δ υτικής Σλαβονίας αποτελούσε εύκολο στόχο αφού, όπως ήδη αναφ έρθηκε, τα τρία τέτα ρ τά της συνόρευαν με κροα τικές περιοχές. Οι δυνάμεις του σώματος στρατού του Μπιέλοβαρ έ ­ σφιγγαν το ν κλοιό από δυτικά και βορειοδυτικά. Στην περιοχή του Μπιέλοβαρ, που αποτελούσε τη ν έδρα του σώματος, οι Κροάτες διατηρούσαν τη ν 105 Τα­ ξιαρχία Πεζικού (ΤΑΞΠΖ), τη 1βη Ταξιαρχία Πυροβολι­ κού (ΤΑΞΠΒ), τη 15η Ταξιαρχία Αντιαρματικώ ν Οπλων (ΤΑΞ Α/Τ), το 69ο Τάγμα Στρατονομίας (ΤΣΝ), τον 265 Λόχο Αναγνώρισης (ΛΑΝ) και τον 225 Λόχο Δ ιαβιβάσε­ ων (ΛΔΒ). Προωθημένα σε ρόλο προκάλυψης στη γραμμή αντιπαράθεσης, είχαν τά ξε ι το 52ο Σύνταγμα Τοπικής Αμυνας (ΣΤΑ) στο Ντάρουβαρ και το 125 ΣύΚατεστραμμένο σέρβικά άρμα Τ-54 σε κάποιο κροατικό χωριό. Ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός απώλεσε σημαντικό αριθμό αρμάτων κατά τη διάρκεια εμπλοκής του σε επιχειρήσεις στα εδάφη της Κροατίας.

7 8 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

νταγμα Τοπικής Αμυνας στη Νόβσκα. Β ορειότερα του Μπιέλοβαρ, στην περιοχή του Βαράζντιν διατη­ ρούσαν τη ν 104 Ταξιαρχία Πεζικού (ΤΑΞΠΖ), το 24ο ΣΤΑ και το 34ο Τάγμα Μηχανικού (ΤΜΧ), που είχαν ως αποστολή τη ν επιτήρηση των συνόρων με την Ουγ­ γαρία. Από ανατολικά και βορειοανατολικά πίεζαν οι δυ­ νάμεις του σώματος στρατού του Οσιγεκ. Το σ υγκε­ κριμένο σώμα ήταν ιδια ίτερ α ενισχυμένο, αφού κά­ λυπτε κροατικά εδάφη που βρίσκονταν ανάμεσα σε περιοχές ελεγχόμενες από τους Σέρβους. Στα νότιά του συνόρευε με τη Δ υτική Σλαβονία και με σερβοβοσνιακές περιοχές και στα ανατολικά του βρισκό­ τα ν η αυτόνομη περιοχή τη ς Ανατολικής Σλαβονίας και εδάφη τη ς Γιουγκοσλαβίας. Ο άξονας (από βορ­ ρά προς νότο) Βάλποβο - Ο σιγιεκ - Ντάκοβο - Βινκόβτσι κάλυπτε τα σύνορα με τη ν Ανατολική Σλαβο­ νία και τη Γιουγκοσλαβία. Στο Βάλποβο είχε τη ν έ­ δρα του το 107 Σύνταγμα Τοπικής Αμυνας. Στην πε­ ριοχή του Οσιγεκ ή ταν ανεπτυγμένος ο κύριος ό­ γκος των δυνάμεων του σώματος, το οποίο αποτελ είτο από την 3η Ταξιαρχία Φρουρών «Martens», τις 106 και 130 Ταξιαρχίες Πεζικού, τα 5ο και 9ο Συντάγ­ ματα Τοπικής Αμυνας, τη 201 Ταξιαρχία Αεράμυνας (ΤΑΞ Α/Α), την 4η Μοίρα Πυροβολικού (ΜΠΒ), το 68ο Τάγμα Στρατονομίας (ΤΣΝ), το ν 261 Λόχο Αναγνώρι­ σης (ΛΑΝ) και το ν 251 Λόχο Διαβιβάσεων (ΛΔΒ). Στο Ντάκοβο βρισκόταν η 122 Ταξιαρχία Πεζικού, ενώ στην περιοχή γύρω από το Β ινκόβτσι είχαν αναπτυ­ χ θ ε ί η 5η Ταξιαρχία Φρουρών «Falcons» καθώς και τα 10ο, 11ο και 109 ΣΤΑ. Τη διάταξη των κροατικών δυ­ νάμεων προς τα ανατολικά συμπλήρωναν το 132 ΣΤΑ και το 32ο Τάγμα Μηχανικού, που είχαν ως έδρα το Νάσιτσε. Για τη ν κάλυψη των συνόρων με τα σερβοβοσνιακά εδάφη δ ια τίθ εν το τα 108 και 157 ΣΤΑ μαζί με το 3ο Τάγμα Αντιαρματικώ ν (ΤΑ/Τ) στην περιοχή του Σλαβόνσκι Μπροντ και το 131 ΣΤΑ στην πόλη Ζουπάνια. Τον ανατολικό τομέα του μετώπου, με το σερβικό τμήμα τη ς Δ υτικής Σλαβονίας, κάλυπταν το 121 ΣΤΑ στη Νόβα Γκραντίτσκα και η 123 Μηχανοποιημένη Ταξιαρχία Πεζικού (Μ/Π ΤΑΞΠΖ) στην Πόζεγκα. Για το ν βόρειο τομέα, που ήταν ορεινός και δύσβατος, είχε δ ια τε θ εί το 136 Σύνταγμα Τοπικής Αμυνας, με έ­ δρα τη Σλατίνα, ενώ σημαντική ήταν και μια βάση κο­ ντά στη Βιροβίτιτσα, όπου στάθμευαν το 81ο Τάγμα Φρουρών (Τ/ΦΡ) και η 19η Μοίρα Πυροβολικού (ΜΠΒ), που τους είχε α ν α τεθ εί ο ρόλος τη ς δύναμης άμεσης επέμβασης. Υπεύθυνο για τη ν άμυνα των εδαφών της Δ υτι­ κής Σλαβονίας, που είχαν παραμείνει υπό το ν έλεγχο των Σέρβων αυτονομιστών, ήταν το 18ο Σώμα Στρα­ τού (ΣΣ) Κράινας. Το έμψυχο δυναμικό του 18ου ΣΣ το αποτελούσαν 778 επ αγγελματίες αξιω ματικοί και υπαξιωματικοί, 238 οπλίτες και 3.709 έφ εδροι. Σε πλήρη κινητοποίηση μπορούσε να παρατάξει 4.770 άνδρες, τους οποίους ενίσχυαν 200-300 αστυνομικοί και περίπου 3.000 π ολιτοφύλακες. Ουσιαστικά το σύ­ νολο σχεδόν των ενηλίκω ν ανδρών της περιοχής συμμετείχε στην άμυνά της. Το σ τρατηγείο του σώματος ήταν εγκατεσ τημένο στο χωριό Στάρα Γκραντίσκα, που βρίσκεται 13 χλμ.

.¥

Προς Βιροβππσα

1 ι

Κουσόνιε 52ο ΣΤΑ Π άκρατς

,

T

V

^V

'/

' Λ

;

> * '■ · ·

Λίττικ ιποτσκα

2013

Μ πιγέλα Στΐγενα ιενιισι

Εκδοτική

Τ ρ νά κο β α ΐς - · Σαγκοβίνα Ματσίτσκα

.T

'

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν

,N S fe a a ™ Γιασενοβατς

Νόβα Γκρανΐίτσκα

Γ-·7.

Ντράκσενιτς

χάρτη: Παρασκευή

98η T r

Νόβι Β ά ρ ο * Στάρα Γκρανΐίτσκα XXX

·

18ο ΣΣ

· - Γκρανΐίτσκα

χX

· Μ άτσκοβατς

χ

^

Προς Μπάνια Λούκα 123 Μ/Π ΤΑ ζΠ Ζ

• Ν ταβόρ

ΥΠ Ο Μ Ν Η Μ Α I

I Σέρβοι

1

I Κροάτες

Η επίθεση των Κροατών στη Δυτική Σλαβονία.

ΣΣ: Σώμα Στρατού ΤΑΞΠΖ: Ταξιαρχία Πεζικού ΣΤΑ: Σύνταγμα Τοπικής Αμυνας ΛΑΝ: Λόχος Αναγνώρισης ΣΝ: Στρατονομία Τ/ΦΡ: Τάγμα Φρουρών ——- Αυτοκινητόδρομος A3

νοτίως του Ο κουτσάνι (έδρας τη ς αυτόνομης περιο­ χής) και ήλεγχε τη γέφυρα που ενώ νει τη Δ υτική Σλα­ βονία με τα σέρβικά εδάφη τη ς Βοσνίας. Η περιοχή είναι γνωστή από το ομώνυμο στρατόπεδο σ υγκέ­ ντρωσης, που λειτού ρ γησ ε κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ από Κροάτες, μέλη του κινήματος Ουστάσι, στο οποίο έχασαν τη ζωή το υ ς τουλάχιστον 10.000 ά ν­ θρωποι, κυρίως γυναικόπαιδα (Σέρβοι, Εβραίοι και Αθίγγανοι). Στη βάση, εκτό ς του σ τρατηγείου του 18ου ΣΣ, λειτουργούσ αν υπη­ ρεσίες διο ικη τική ς μέριμνας, ενώ έδ ρ ευε και η Διοίκηση Πυροβολι­ κού του σώματος. Η Διοίκηση Πυ­ ροβολικού (αναφ έρεται ως μικτό

Κροατικά Τ-55με πρόσθετη θωράκιση. Το 1995 ο Κροατικός Στρατός παρέτασσε περίπου 150 επιχειρησιακά άρματα αυτού του τύπου.

σύνταγμα πυροβολικού) ή ταν οργανωμένη σε δύο πυροβολαρχίες με δέκα συνολικά ρυμουλκούμενα πυροβόλα Μ-56 των 105 χλστ. και D-30 των 122 χλστ. και 15 όλμους των 120 χλστ., δύο πυροβολαρχίες Α/Τ πυροβολικού με 24 πυροβόλα των 100, 76 και 57 χλστ. και τουλάχιστον έξι πυροβολαρχίες αντιαεροπορικού πυροβολικού. Επίσης σ τάθμ ευε μια ίλη αρμάτων, που συγκέντρω νε το σύνολο του αρματικού δυναμικού του σώματος, το οποίο απαρτιζόταν από εννέα άρμα­ τα μάχης Τ-54 και Τ-34/85 καθώς και τρία τεθ ω ρα κι­ σμένα οχήματα Μ-60Ρ. Την -κρίσιμης σημασίας για το ν ανεφοδιασμό του σώματος- γέφ υρα κάλυπτε το 63ο Απόσπασμα (συγκρότημα λόχου). Το Ο κουτσάνι και το ν ανατολικό τομέα του μετώ­ που κάλυπτε η 54η Ταξιαρχία Πεζικού (ΤΑΞΠΖ). Η 54η ΤΑΞΠΖ δ ιέ θ ε τε τρία τάγματα πεζικού και ένα απόσπα­ σμα. Το ένα τάγμα κάλυπτε το Οκουτσάνι, ένα ακόμη ή ταν αναπτυγμένο βορείως του α υτοκινητόδρομου A3, με στηρίγματα τα χωριά Σ μρτιτς, Γκόρνι Μπογκιτσ έβτσι και Ν τράγκαλιτς και το τρ ίτο βρισκόταν νοτίως του αυτοκινητοδρόμου, έχοντας ως στηρίγματα τα χωριά Ντόνι Μ πογκιτσέβτσι και Γκορίτσε. Το 59ο Απόσπασμα ήλεγχε το ν αυτοκινητόδρομο D5, που ο­ δηγούσε στο Οκουτσάνι από βορρά και περνούσε από τα χωριά Τρνάκοβατς και Τσάγκε. Μαζί με τις δυ­ νάμεις που βρίσκονταν στη Στάρα Γκραντίτσκα, κά­ λυπτε ένα μέτωπο μήκους 22 χλμ.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 7 9

Σχεδίαση

+0/

Η 98η Ταξιαρχία Πεζικού (ΤΑΞΠΖ) κάλυπτε το ν δυ­ τικό τομέα του μετώπου. Η ταξιαρχία διατηρούσε την έδρα της μαζί με ένα τάγμα πεζικού στο χωριό Γιασένοβατς, που ήταν ο δ εύ τερ ο ς σ υνδετικός κρίκος της Δ υτικής Σλαβονίας με τη Βοσνία. Δύο ακόμη τάγματά τη ς ήταν οχυρωμένα βορείως του α υτο κινη το δρ ό ­ μου A3 στα χωριά Πακλένιτσα, Βοτσαρίτσα, Γιαζαβίτσα και Ράγιτς. Ενα τέτα ρ το τάγμα είχε ζώνη ευ θ ύ ­ νης που ξεκινούσε από το Ράγιτς και έφ θα νε μέχρι το ορεινό χωριό Μπιγιέλα Στιγένα, από το οποίο διερχό­ ταν ο αυτοκινητόδρομος D5. Το μέτωπό τη ς εκ τειν ό ­ τα ν σε μήκος 25 χλμ. Στο βόρειο τμήμα της σερβικής περιοχής ήταν α­ νεπ τυγμένη η 51η Ταξιαρχία Πεζικού (ΤΑΞΠΖ) με έδρα τη ν πόλη του Πάκρατς. Η ταξιαρχία, είχε αναπτύξει τα τρία της τάγματα πεζικού σε γραμμές μήκους 23 χλμ., σε δύο άξονες με κομβικό σημείο το Πάκρατς. Ο πρώτος άξονας έφ θα νε μέχρι τη Μπιγιέλα Στιγένα και ο δ εύ τερ ο ς μέχρι το Τσαρντάκ. Ενα ειδ ικό τάγμα αστυνομίας κάλυπτε το κενό μεταξύ των γραμμών α­ μύνης της 51ης και 54ης ΤΑΞΠΖ, όντας ανεπτυγμένο στον άξονα Μπιγιέλα Στιγένα-Τρνάκοβατς. Για την ενίσχυση του 18ου ΣΣ και τη ν εξασφάλιση των δύο γεφυρών στο Γιασένοβατς και στη Στάρα Γκραντίτσκα, το 1ο ΣΣ της Μπάνια Λούκα του Στρα­ τού της Σερβικής Δ ημοκρατίας -τ η ς Β οσνίας- (VRS) διατηρούσε δύο τα κτικά συγκροτήματα με δυνατό­ τη τα ταχείας αντίδρασης εντό ς του σερβοβοσνιακού εδάφους. Για τη ν εξασφάλιση τη ς γέφ υρας στο Για­ σένοβατς, απ’ όπου διερχόταν ο αυτοκινητόδρομος D47, δ ιε τίθ ε ν το ένα τάγμα πεζικού στο χωριό Ούστιτσα και μία πυροβολαρχία με τέσσερα πυροβόλα Μ46 των 130 χλστ. στην πόλη Ν τράκσενιτς. Για τη γ έ ­ φυρα της Στάρα Γκραντίτσκα βρίσκονταν σε ετο ιμ ό ­ τη τα ένα τάγμα πεζικού και μία πυροβολαρχία με έξι πυροβόλα Μ-65 των 155 χλστ. στην περιοχή της σερβοβοσνιακής πό­ λης Γκραντίτσκα. Η γεωγραφική τη ς θέση (κατά τα 3/4 αποκλεισμένη), η οικονομι­ κή υπανάπτυξη και σι ανεπαρκείς δυνάμεις του 18ου ΣΣ καθισ τού­ σαν φανερό πως η διατήρηση της αυτονομίας της περιοχής ήταν α­

&

8 0 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Σέρβοι πολιτοφ ύλακες κατά τη διάρκεια συγκρούσεων στη Δυτική Σλαβονία. Η αλήθεια είναι ότι η σέρβική πλευρά αιφνιδιάστηκε από την κροατική επίθεση και μέσα σε λ ίγες ώρες η άμυνα της περιοχής είχε καταρρεύσει.

νέφ ικτη σε βάθος χρόνου. Σε αυτούς το υ ς παράγο­ ν τε ς προστέθηκαν η σταδιακή αποστασιοποίηση του Βελιγραδιού από την ηγεσία τη ς RSK, η διπλωματική απομόνωση των Σέρβων και η ισχυροποίηση της Κροατίας. Αυτό που ανέβαλε η Συμφωνία του Σερά­ γεβο τον Ιανουάριο του 1992, δηλαδή τη ν ολοκληρω­ τική κατάληψη τη ς Δ υτικής Σλαβονίας από τη ν Κρο­ ατία, ή ταν θέμα χρόνου να συμβεί. Η συνειδητοποίηση της δ εινή ς θέσ ης στην οποία είχαν π ερ ιέλθ ει οι Σέρβοι τη ς Δ υτικής Σλαβονίας, οδήγησε κάποιους η­ γ έτες τους, με επ ικεφαλής τον Β έλικο Τζάκουλα, να συνάψουν στις 18 Φεβρουάριου 1993 μυστική συμ­ φωνία με την κροατική πλευρά, τη λεγάμενη Συμφω­ νία του Ντάρουβαρ, που αποσκοπούσε στην εξομά­ λυνση της κατάστασης στην περιοχή και στη σταδια­ κή απορρόφησή της από τη ν Κροατία. Το μυστικό ό ­ μως διέρρευσ ε και τα άτομα που τη ν υπέγραψαν συνελήφθησαν από τις σ ερβικές αρχές. Παρά τη ν αποκάλυψη τη ς Συμφωνίας του Ντά­ ρουβαρ, οι εκπρόσωποι του ΟΗΕ στην περιοχή έ θ ε ­ σαν σε εφαρμογή προγράμματα που συνέβαλαν στην οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στις δύο κο ινό τη τες (για παράδειγμα, υπήρξε ένα πρόγραμμα επανένωσης των οικογενειώ ν που είχαν χω ριστεί κατά τη διάρκεια των πρόσφατων συγκρού­ σεων). Το πιο σημαντικό βήμα έγινε όμως με τη ν άρ­ ση του αποκλεισμού του αυτοκινητοδρόμου A3 για το υ ς Κροάτες το 1994. Το θ ετικ ό κλίμα δεν διατηρήθ η κ ε για πολύ. Η Κροατία επιζητούσε να δ ο θ εί ένα τέλο ς στην ανταρσία των Σέρβων τη ς Κράινα. Οι αυ­ ταπάτες για ειρηνική λύση διαλύθηκαν όταν, στα τ έ ­ λη Απριλίου του 1995, σε ένα π εριστατικό στον α υτο­ κινητόδρομο A3, έχασαν τις ζωές το υ ς Σέρβοι και Κροάτες. Ο δρόμος έκλεισ ε και όλοι κατάλαβαν πως είχε έ λ θ ε ι και πάλι η ώρα να μιλήσουν τα όπλα.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΛΑΜΨΗ»

Εγκαταλειμμένο σερβικό τεθωρακισμένο όχημα BOV-1. Η συγκεκριμένη έκδοση προοριζόταν για αντιαρματικό ρόλο.

Σ τις 06.00 το πρωί τη ς 1ης Μάίου 1995, το πυρο­ βολικό των Κροατών άνοιξε πυρ κατά των αμυντικών θέσεω ν των Σέρβων στη Δυτική Σλαβονία. Τα πυρά ή­ τα ν ιδια ίτερ α εύστοχα και αποτελεσματικά, αφού οι θ έσ εις των σερβικών δυνάμεων ή ταν επισημασμένες και είχαν στοχοποιηθεί. Η σέρβική πλευρά υπο­ στηρίζει ό τι οι Κροάτες είχαν την αμέριστη βοήθεια του ΝΑΤΟ στη συλλογή πληροφοριών, με τη διάθεση δορυφορικών εικόνων και τη χρήση μη επανδρωμέ­ νων αεροσκαφών. Για το ν καλύτερο συντονισμό των πυρών υποστήριξης, οι Κροάτες είχαν σχηματίσει δύο ομάδες πυροβολικού μάχης (ΟΠΜ), μία για τον ανατολικό τομέα και μία για τον δυτικό. Η ΟΠΜ του ανατολικού τομέα -κα τεύ θ υνσ η Νόβα ΓκραντίτσκαΟ κουτσ άνι- δ ιέ θ ε τε μία πυροβολαρχία της 16ης ΤΑΞΠΒ με πολλαπλούς εκ το ξευ τέ ς πυραύλων (4-8) των 262 και 128 χλστ., μία πυροβολαρχία της 123 Μ/Π ΤΑΞΠΖ με τέσσερα πυροβόλα Μ-56 των 105 χλστ., ένα τάγμα τη ς 15ηςΤΑΞ Α/Τ με 12πυροβόλα Τ-12τω ν 100 χλστ. και μία πυροβολαρχία της 202 ΤΑΞ Α/Α με πυρο­ βόλα S-60 των 57 χλστ. (για προσβολή στόχων εδά­ φους). Η ΟΠΜ του δυτικού τομέα -κα τεύ θ υνσ η Νόβσκα-Ο κουτσάνι- είχε στη διάθεσή τη ς μία πυροβο­ λαρχία της 16ης ΤΑΞΠΒ με έξι πυροβόλα Μ-84 των

152 χλστ., την οργανική μοίρα πυροβολικού τη ς 3ης ΤΑΞ/ΦΡ με 12 πυροβόλα των 122 χλστ. και 4 πολλα­ πλούς εκ το ξευ τέ ς πυραύλων ΒΜ-21 των 122 χλστ. και πυροβολαρχίες της 202 ΤΑΞ Α/Α με πυροβόλα των 40 και των 57 χλστ. Τη δύναμη πυρός των Κροατών ενίσχυαν επίσης δέκα όλμοι των 120 χλστ. Ταυτόχρονα, μαχητικά αεροσκάφη MiG-21 και G-2 Galeb τη ς Κροα­ τικής Αεροπορίας προσέβαλλαν ευ αίσ θητους στρα­ τιω τικούς στόχους και οδικούς κόμβους (μάλιστα, ένα κροατικό αεροσκάφος καταρρίφ θηκε από τα α­ ντιαεροπορικά πυρά των Σέρβων), ενώ στην επίθεση συμμετείχαν και επ ιθετικά ελικόπ τερα Mi-24. Με το πέρας του κτυπήματος του κροατικού πυ­ ροβολικού, ξεκίνησ ε η τα υτό χρ ο νη επ ιθ ετική κ ίν η ­ ση τεσσάρων τακτικώ ν συγκροτημάτω ν, δύο σε κά­ θ ε το μ έα (ανατολικό και δυτικό) κινούμενα παράλλη­ λα βορείως και νοτίως του α υτοκινητοδρόμου A3, σ υγκλίνοντας στο Οκουτσάνι. Οι Σέρβοι αιφ νιδιάστηκαν, και δεν πρόλαβαν να κινητοποιήσουν τις ε ­ φ εδ ρ είες τους.

In Ημερο (1-5-1995) Στον ανατολικό τομέα του μετώπου ο τοπικός δ ι­ οικητής των κροατικών δυνάμεων είχε εγκαταστήσ ει το κέντρο επιχειρήσεών του στη Νόβα Γκραντίτσκα. Οι δυνάμεις που δ ιέ θ ε τε βορείως του α υ το κ ιν η το ­ δρόμου A3 κινήθηκαν σαν τρία έμβολα. Από τη Σαγκοβίνα Μασίτσκα εξόρμησε το 81ο Τ/ΦΡ, πλαισιωμέ­ νο από ουλαμό με τέσσερα άρματα μάχης Τ-55 και δ ι­ μοιρία μηχανικού, και, ακολουθώ ντας ορεινή διαδρο­ μή, μέχρι το μεσημέρι ήλεγχε το ν α υτοκινητόδρομο D5 στο ύψος του χωριού Τσάγκε, αποκόπτοντας έτσι το Ο κουτσάνι από βορρά και έχοντας απωθήσει τους άνδρες του 59ου Αποσπάσματος βορειότερα. Από το Τσέρνικ ξεκίνησαν την επίθεσή το υ ς το 2ο Τάγμα Φρουρών της 3ης ΤΑΞ/ΦΡ (2/3 Τ/ΦΡ) και ένα τάγμα του 121 ΣΤΑ. Τα δύο τάγματα κατέλαβαν τις θ έσ εις της 54ης ΤΑΞΠΖ, στο Γκόρνι Μ πογκιτσέβτσι το πρώτο και σε Σ μρτιτς και Ράτκοβατς το δεύτερο, διαλύοντας το σερβικό τάγμα που κάλυπτε τη ν περιοχή. Νοτίως του A3 κινή θη κε η κύρια δύναμη των Κροατών στον ανα­ το λικό τομέα, αποτελούμενη από το 4ο Τάγμα Φρου­ ρών της 5ης ΤΑΞ/ΦΡ (4/5 Τ/ΦΡ), το 121 ΣΤΑ (μείον ένα τάγμα) και ίλη αρμάτων τη ς 123 Μ/Π ΤΑΞΠΖ με 15 άρ­ ματα μάχης Τ-55. Χωρίς να συναντήσουν ιδια ίτερη α­ ντίσταση, κατέλαβαν τα χωριά Γκορίτσε και Ν τόνι Μπογκιτσέβτσι, καταδιώ κοντας το δ εύ τερ ο τάγμα της 54ης ΤΑΞΠΖ. Την ίδια ώρα, για τη ν αντιμετώπιση ενδεχόμενης επίθεσης των Σέρβων της Βοσνίας από τον νότο, είχε αναπτυχθεί κατά μήκος του ποταμού Σάβου, από το Νταβόρ μέχρι το Μάτσκοβατς, η 123 Μ/Π ΤΑΞΠΖ. Μ έχρι το απόγευμα τη ς πρώτης ημέρας, οι κροα­ τικ ές δυνάμεις βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής από το Οκουτσάνι. Η θέση των Σέρβων ήταν δεινή, η 54η ΤΑΞΠΖ είχε απωλέσε,ι τα δύο τρ ίτα τη ς δύναμής της, το η θικό των ανδρών ήταν καταρρακωμένο, οι δ ιο ικη τικές και σ τρατιω τικές αρχές εκκένω ναν το Ο κουτσάνι και ένα μεγάλο κύμα κατοίκω ν τη ς περιο­ χής αλλά και στρατιωτών από διαλυμένες μονάδες εγκα τέλειπ ε τη Δ υτική Σλαβονία, περνώντας μέσω

Οι εμπόλεμοι στην πρώην Γ ιουγκοσλαβία επέδειξαν ιδιαίτερη φαντασία προκειμένου να αξιοποιήσουν ό,τι μέσα διέθεταν. Εδώ βλέπουμε ένα τρακτέρ με πρόχειρα τοποθετημένες μ εταλλικές πλάκες και ένα βαρύ πολυβόλο των 12,7χλσ τ. που χρησιμοποιήθηκε από Σέρβους πολιτοφύλακες.

τη ς γέφ υρας τη ς Στάρα Γκραντί­ τσκα σε σερβοβοσνιακά εδάφη. Ακόμη και ο δ ιο ικη τή ς του 18ου ΣΣ είχε περάσει στην απέναντι όχθη του ποταμού Σάβου, για μεγαλύτε­ ρη ασφάλεια. Στον δ υ τικό τομέα του μετώ­ που το προωθημένο κέντρο δ ιο ί­ κησης των Κροατών είχε εγκα τα ­ σ τα θ εί στην πόλη Νόβσκα. Β ορεί­ ως του A3 οι κροα τικές δυνάμεις κινήθηκαν σε δύο άξονες. Κατά μήκος του α υτοκινητόδρομου D312 -παράλληλα του A3- προέλασε το 125 ΣΤΑ (μείον ένα τάγμα), δί­ νοντας σκληρό αγώνα με τα δύο σέρβικά τάγματα τη ς 98ης ΤΑΞΠΖ που ήταν οχυρωμένα στην περιοχή, καταλαμβάνοντας στη σειρά τα χωριά Πακλένιτσα, Βοτσαρίτσα και Γιαζαβίτσα. Το μέτωπο των Σέρβων κά τέρρευσ ε ολοσχερώς, όταν το 2ο Τάγμα Φρουρών τη ς 1ης ΤΑΞ/ΦΡ (2/1 Τ/ΦΡ), μαζί με έναν λόχο αντιαντα ρτικού αγώνα τη ς στρατονομίας, κινήθηκαν καλυ­ πτόμενα από τις δυνάμεις του 125 ΣΤΑ και, παρακά­ μπτοντας τις σ ερβικές θ έσ εις, εισ ήλθαν α ιφ νιδιασ τι­ κά στο Ράγιτς. Την όλη επιχείρηση υποστήριξε και η ίλη αρμάτων της 3ης ΤΑΞ/ΦΡ με δέκα άρματα μάχης Μ-84 και τέσσερα τεθω ρακισμένα οχήματα μάχης (TOMA) Μ-80. Με τη ν υπερκέραση που εκ τέλεσ ε το 2/1 Τ/ΦΡ, αποκόπηκαν οι σ ερβικές δυνάμεις δυτικά του Ράγιτς και υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν προς το ν βορρά. Η περιοχή νοτίως του A3 είναι επίπεδη, χωρίς εδα φ ικές εξάρσεις και α π ο τελείτα ι από καλ­ λιεργήσ ιμες εκτάσ εις, ενώ όλα τα χωριά βρίσκονται στις ό χθες του ποταμού Σάβου. Στην κομβική γ έφ υ ­ ρα του Γιασένοβατς κινή θ η κε με προσοχή ένα τάγμα του 125 ΣΤΑ. Εισήλθε στην έρημη πόλη στις 15.00 το μεσημέρι, αποκόπτοντας τη σύνδεση με την απένα­ ν τι όχθη και στερώ ντας τη διέξοδο διαφυγής για τους Σέρβους. Το 1ο Τάγμα Φρουρών τη ς 3ης ΤΑΞ/ΦΡ (1/3 Τ/ΦΡ) διέσχισε την ακάλυπτη πεδιάδα, κινούμενο παράλληλα με τον ρου του Σάβου, και τις απογευμα­ τιν ές ώρες αναχαίτισε μια χλιαρή απόπειρα σερβοβοσνιακών δυνάμεων, να διαβούν το ποτάμι στο ύ­ ψος του χωριού Μλάκα. Η εικόνα στον δ υ τικό τομέα ή ­ ταν ίδια με αυτή στον ανατολικό: οι σ ερβικές δυνάμεις είχαν διαλυ­ θ ε ί και η 98η ΤΑΞΠΖ είχε παύσει να υφίσταται ως μάχιμος σχηματι­ σμός. Οι κροατικές δυνάμεις δ ιέ­ κοψαν τη ν προέλασή τους με τη δύση του ηλίου, για να μη διακιν­ δυνεύσουν απώλειες που θα μπο­ ρούσε να το υ ς προκαλέσει ο ε ­

Ακινητοποιημένη φάλαγγα Σέρβων προσφύγων κατά την εκκένωση της Δυτικής Σλαβονίας τον Μάιο του 1995. Δυστυχώ ς, αυτήν την οδυνηρή εμπειρία βίωσαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι όλων των εθνικοτήτω ν κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γ rουγκοσλαβία τη δεκαετία του ’90.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 181

χθρός υπό την κάλυψη του σκότους. Στον βορρά, στην περιοχή του Πάκρατς οι Κροά­ τε ς τήρησαν στάση ενερ γη τική ς άμυνας, πιέζοντας τις θέσ εις της 51ης ΤΑΞΠΖ. Η 105 ΤΑΞΠΖ απασχολού­ σε τα τάγματα τη ς 51ης ΤΑΞΠΖ στον άξονα των χωριώ,ν Λίπικ - Σουμπότσκα - Κρίτσκε νοτίως του Πά­ κρατς. Ιδια στάση τήρησ ε και το 52ο ΣΤΑ, πιέζοντας στον άξονα Λίπικ - Πάκρατς - Κουσόνιε. Ενώ οι δύο σχηματισμοί του Κροατικού Στρατού κρατούσαν κα­ θηλω μένες τις δυνάμεις των Σέρβων, δύο συγκροτή­ ματα της στρατονομίας (δύο δ ιμ ο ιρ ίες έκαστο), ε ιδ ι­ κευμένα στον ορεινό αγώνα, εκμ ετα λλευό μ ενα τα κ ε­ νά της σέρβικης διάταξης και τις πολυσχιδείς ο ρ ει­ νές διαβάσεις, διείσδυσαν στα μετόπισθεν τη ς σερβικής διάταξης. Το ένα συγκρότημα, περνώντας μέσα από τις γραμμές τη ς 105 ΤΑΞΠΖ, κινή θ η κε στην κα­ τεύθυνση Κρίτσκε - Ραϊτσίτσι αποδιοργανώνοντας τις υποδομές υποστήριξης και το δ ίκτυο ανεφοδιασμού των Σέρβων στην περιοχή. Το δ εύ τερ ο συγκρότημα είχε ως σημείο εκκίνησ ης το Κικ, βορειότερα, και κινή θ η κε κά θετα προς το ν νότο και συγκεκριμένα προς το Τσαρντάκ. Τα δύο συγκροτήματα συνέκλιναν τις πορείες τους και μέχρι το βράδυ είχαν ενω θεί στο χωριό Τρνάκοβατς, περικυκλώ νοντας τις σερβικές δυνάμεις, που βρίσκονταν στον ορεινό όγκο του Πσούντζ και στην ευρύτερη περιοχή του Πάκρατς. Το τέλος της ημέρας βρήκε το υ ς Σέρβους περιο­ ρισμένους σε έναν μικρό θύλακα γύρω από το Οκου­ τσάνι, με μοναδική οδό διαφ υγής τη γέφ υρα στη Στάρα Γκραντίτσκα, η οποία ήταν για την ώρα ανοικτή. Το Οκουτσάνι είχε εκκενω θεί και παρέμενε ένας μικρός αριθμός στρατιωτών που κρατούσαν τη γέφ υρα προ­ κειμένου να διαφύγουν και οι τε λ ευ τα ίο ι Σέρβοι της περιοχής.

2η Ημέρα (2-5-1995) Το ξημέρωμα της 2ας Μάίου βρήκε τις κροατικές δυνάμεις να κινούνται ξανά με προσοχή, χωρίς όμως να συναντούν ουσιαστική αντίσταση. Στον ανατολικό τομέα, με σημείο εκκίνησ ης το χωριό Γκορίτσε, ένα νέο τα κτικό συγκρότημα κινή θ η κε προς τη Στάρα Γκραντίτσκα. Τη βάση του συγκροτήματος αποτελούσε το 80ό Τάγμα Φρουρών (80ό Τ/ΦΡ), πλαισιωμένο από τροχοφόρα τεθω ρακισμένα οχήματα BOV-3 που έφ ερα ν α ντιαρματικά βλήματα Sagger και τον 265 ΛΑΝ, που επέβαινε σε ελαφρά τροχοφόρα οχήματα. Αρχικά ο 265 ΛΑΝ διέκοψ ε τη ν κυκλοφορία του α υτο ­ κινητοδρόμου D5 στο ύψος του χωριού Νόβι Βάρος,

8 2 I ΣΤ ΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

Στοιχείο ορειβατικού πυροβόλου τύπου Μ-48Β1 των 76χλσ τ. του Κροατικού Στρατού. Ο συγκεκριμένος τύπος αναπτύχθηκε στη Γιουγκοσλαβία μετά τον Β ’ ΠΠ, για να καλύψει τις ανάγκες του Γιουγκοσλαβικού Στρατού σε ορειβατικά πυροβόλα. Εισήλθε σε υπηρεσία το 1948 και το βεληνεκές του έφθανε τα 7,8χλμ . Ο Κροατικός Στρατός χρησιμοποίησε 57 πυροβόλα αυτού του τύπου.

ενώ η υπόλοιπη δύναμη έφ θασε μέχρι τη Στάρα Γκραντίτσκα, ολοκληρώ νοντας το ν αποκλεισμό της Δυτικής Σλαβονίας και από τον νότο. Το Οκουτσάνι αποκλείστηκε από βορρά από το 81ο Τ/ΦΡ και από το ν νότο από το 4/5 Τ/ΦΡΤην τελική έφ οδο προς την έδρα τη ς Σερβικής Αυτόνομης Περι­ φ έρ εια ς τη ς Δ υτικής Σλαβονίας τη ν επιχείρησε το 2/3 Τ/ΦΡ, ξεκινώ ντας τη ν επίθεσή του στις 12.00 το μεσημέρι. Σε λιγό τερ ο από δύο ώρες, στις 13.20 για τη ν ακρίβεια, εισ ή λθ ε στο Οκουτσάνι. Λίγο α ργότε­ ρα ανακοινώθηκε επισήμως από τη ν κροατική κυ­ βέρνηση η απελευθέρωση τη ς Δ υτικής Σλαβονίας και η επιστροφή τη ς στους κόλπους τη ς Δημοκρα­ τία ς τη ς Κροατίας. Οι δυνάμεις που έφ θαναν από τα δυτικά ασφάλισαν τις ό χθες του ποταμού Σάβου και έστησαν σημεία ελέγχου στις κύριες ο δικές α ρτη­ ρίες. Στον βορρά οι ειδ ικ ές δυνάμεις τη ς στρατονο­ μίας κατέλαβαν και το χωριό Μπιγιέλα Στιγένα, όπου είχαν σ υγκεντρω θεί υποχωρούντες Σέρβοι στρατιώ­ τε ς και αστυνομικοί. Στρατιω τικά και πολιτικά όλα είχαν τελειώ σ ει για το υ ς Σέρβους τη ς Δ υτικής Σλαβονίας, αφού είχαν η ττη θ ε ί κατά κράτος από τον ισχυρότερο αντίπαλό τους. Παρόλα αυτά, ένα δράμα εξελισ σόταν ακόμη στα βόρεια, στην περιοχή του Πάκρατς. Εκεί είχαν ε ­ γκλω βιστεί τα υπολείμματα τη ς 51ης ΤΑΞΠΖ και κά­ το ικ ο ι της περιοχής, που συνέχισαν να α ν τισ τέκο ­ ντα ι για δύο ακόμη ημέρες. Βοήθεια από τις υπόλοιπες σ ερβικές περιοχές τη ς Κράινα και τη ς Βοσνίας δεν εστάλη. Το Β ελιγρά­ δι κράτησε αποστάσεις, περιοριζόμενο σε ανακοινώ­ σεις. Στην ουσία οι Σέρβοι της Δ υτικής Σλαβονίας αφ έθηκα ν στην τύχη τους. Η μόνη «βοήθεια» για αυ­ το ύ ς ήταν η αψυχολόγητη και εγκληματική εντολή του προέδρου τη ς Δ ημοκρατίας τη ς Σερβικής Κράι­ να, Μίλαν Μ άρτιτς, να βομβαρδιστεί το Ζάγκρεμπ, ως αντίποινα για τη ν κροατική επίθεση. Η εντολή εκτελέσ τη κε από μονάδα πυροβολικού, που ήταν εξο­ πλισμένη με πολλαπλούς εκ το ξευ τέ ς πυραύλων τύ ­ που Μ-87 Orkan (12 πύραυλοι των 262 χλστ., με βελη­ ν εκές 50 χλμ.). Η απόφαση είχε λ η φ θ εί από την πρώ­ τη ημέρα της κροατικής επίθεσης, αλλά εκτελέσ τη κε το πρωί τη ς δ εύ τερ η ς ημέρας στις 10.25 και επαναλήφ θηκε και το μεσημέρι της επ όμενης (3-5-1995). Επλήγησαν αδιακρίτω ς κ εντρ ικές συνοικίες μέσα στο Ζάγκρεμπ με βόμβες διασποράς. Ο τρα γικός α­ πολογισμός ή ταν επτά νεκροί και 194 τρα υμα τίες, ό­ λοι το υ ς άμαχοι. Για αυτή τη ν πράξη ο Μίλαν Μ άρτιτς καταδικάστηκε από το Δ ιεθ νές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, το ν Ιούνιο του 2007, σε φυλάκιση 35 ετών.

3η Ημερα (3-5-1995) Την τρ ίτη ημέρα συνεχίστηκαν οι εκκα θαρισ τικές επ ιχειρήσεις στην περιοχή του Πάκρατς, με τις κρο­ α τικές δυνάμεις (105 ΤΑΞΠΖ, 52ο ΣΤΑ, επ ίλεκτες δυ­ νάμεις τη ς στρατονομίας και το 3/3 Τ/ΦΡ) να σφίγ­ γουν όλο και περισσότερο το ν κλοιό γύρω από τους Σέρβους. Αν και τυπικά η επιχείρηση «Λάμψη» ολο­ κληρώ θηκε σ τις 3-5-1995, οι εχθροπ ραξίες συνεχί­ στηκαν για δύο ακόμη ημέρες. Μάλιστα, το απόγευ-

μα τη ς 4ης Μάίου οι κροατικές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια ολομέτωπη επίθεση κατά των Σέρβων, που οδή­ γησε στην παράδοσή τους. Πάντως αψιμαχίες σ ημει­ ώθηκαν και στις 5-5-1995.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΔΙΑΠΙΣΤΏΣΕΙΣ Η επιχείρηση «Λάμψη» ολοκληρώ θηκε μέσα σε τρία 24ωρα, αν και το αποτέλεσμά τη ς είχε ήδη κρ ιθ εί από τις πρώτες ώρες. Σ τέφ θ η κε με πλήρη επιτυχία για τη ν κροατική πλευρά και αποτέλεσε τον προπο­ μπό τη ς μεγάλης επίθεσης που εξαπέλυσαν οι Κροά­ τε ς τον Αύγουστο του 1995 (επιχείρηση «Καταιγίδα») κατά της περιοχής τη ς Κράινα, δίνοντας τέλο ς σε μια αιματοχυσία που διήρκεσε περισσότερα από τέσ σ ε­ ρα χρόνια. Αν και θ εω ρ είτα ι μικρής κλίμακας επιχεί­ ρηση, οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και το ανθρω­ πιστικό πρόβλημα που προκάλεσε, δεν είναι διόλου ευκαταφ ρόνητα. Οσον αφορά τις κροατικές απώλει­ ες, α υτές κυμαίνονται -ανάλογα με τις πηγές- από 42 έως 55 νεκρούς και από 162 μέχρι 175 τρα υμα τίες, ό­ λοι του ς μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων τη ς Κροατίας. Σε α υτές τις απώλειες έρχονται να προστεθούν και οι επτά νεκροί και 194 τρα υμα τίες άμαχοι από το ν βομ­ βαρδισμό του Ζάγκρεμπ. Για τη σέρβική πλευρά, ο φόρος αίματος ή ταν βα­ ρύτερος - άλλωστε πάντα η μοίρα των ηττημένω ν ε ί­ ναι σκληρότερη. Οι απώλειες των στρατιω τικώ ν ανέρ­ χονται σε 200 νεκρούς, 500 τρ α υμ α τίες και 1.500 αιχ­ μαλώτους, ενώ φ ονεύθηκαν και 83 πολίτες, 30 εκ των οποίων κατά τον βομβαρδισμό καραβανιού προσφύ­ γων, καθώς διέσχιζε το χωριό Νόβι Βάρος. Το Παρα­ τηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διεξήγαγε έρ ε υ ­ να μετά το τέλο ς της επιχείρησης «Λάμψη» προκειμένου να διαπιστώσει αν είχαν τε λ ε σ τε ί εγκλήματα πολέμου από την πλευρά των Κροατών. Το συμπέρα­ σμα στο οποίο κα τέληξε η έρευνα ήταν ό τι οι Κ ροατι­ κές Ενοπλες Δυνάμεις λειτούργησα ν επ αγγελματικά και τα όποια περιστατικά φόνων, κακοποιήσεων και λεηλασιών ήταν μεμονωμένα. Το συμπέρασμα αυτής τη ς έρευνας ερχόταν σε πλήρη α ντίθεσ η με δήλωση που είχε πραγματοποιήσει ο Ιάπωνας απεσταλμένος του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Γιασούσι Ακάσι, για μαζική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια της κροατικής επ ίθ ε­ σης. Ανεξάρτητα από το συμπέρασμα του Παρατηρη­ τηρίου του Ελσίνκι και τις δηλώσεις του εκπροσώπου του ΟΗΕ, υπάρχουν καταγεγραμμένοι φόνοι αμάχων, εκ τελ έσ εις στρατιωτών και βασανισμοί αιχμαλώτων από μέλη του Κροατικού Στρατού. Επίσης, δεν πρέ­ πει να ξεχνά κανείς ό τι το σύνολο σχεδόν των Σ έρ­ βων που κατοικούσαν στη Δ υτική Σλαβονία εγκα τέλειψ αν τις εσ τίες τους και έγιναν πρόσφυγες. Ο α­ ριθμός τους, ανάλογα με τη ν πηγή, κυμαίνετα ι από 12.000 μέχρι 30.000, με πιο πιθανό τον πρώτο αριθμό (με βάση τα δημογραφικά δεδομένα τη ς περιοχής). Α ξίζει να σημειω θεί ότι το Δ ιεθ νές Ποινικό Δ ικαστή­ ριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία ετοιμα ζότα ν να α­ π αγγείλει κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου κατά του προέδρου της Κροατίας Φράνιο Τούτζμαν, εξαιτία ς των επιπτώσεων που είχε η επιχείρηση «Λάμψη» στον άμαχο πληθυσμό της Δ υτικής Σλαβονίας. Ο θ ά ­

Κατεστραμμένο σερβικό Τ-34/85 μέσα σε ένα χαντάκι στο πλάι επαρχιακού δρόμου. Ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός στις αρχές της δεκαετίας του ’90 δ ιέθετε 900 περίπου αποθηκευμένα άρματα αυτού του τύπου. Τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιήθηκαν από ό λες τις πλευρές στη διάρκεια των συγκρούσεων.

νατός του όμως στις 10 Δ εκεμβρίου του 1999 ακύρω­ σε τη ν όποια ποινική διαδικασία. Στο πολιτικό και σ τρατιω τικό πεδίο η νίκη των Κροατών είχε τερ άσ τια σημασία. Εκτόξευσε το ηθικό τους στα ύψη, τους χάρισε κύρος και το υ ς έδωσε την ώθηση για τη ν τελική τους εξόρμηση το ν Αύγουστο του 1995, η οποία τους οδήγησε στην εθ νική του ς ο­ λοκλήρωση. Για τη σέρβική πλευρά, η απώλεια της Δυτικής Σλαβονίας ήταν μια τραγωδία που ολοκλη­ ρώθηκε τρ ε ις μήνες αργότερα. Εκδιώχθηκαν από πε­ ριοχές στις οποίες για αιώνες συμβίωναν με τους Κροάτες. Με τη ν επιχείρηση «Λάμψη» άρχισε πλέον να χάνεται το όνειρο τη ς Μ εγάλης Γιουγκοσλαβίας και να δ ιαφ αίνετα ι η αδυναμία των Σέρβων να υπο­ σ τηρίξουν και να διατηρήσουν μια κρατική ο ντότητα που σ τερ είτο δ ιεθνούς αναγνώρισης και αποδοχής. Οι Σέρβοι κάνουν λόγο για προδοσία από τη ν πλευρά τη ς Ομοσπονδιακής Δ ημοκρατίας τη ς Γιουγκοσλα­ βίας και το ν τό τε πρόεδρό τη ς Ζόραν Λίλιτς. Η ζωή της Δ ημοκρατίας τη ς Σερβικής Κράινα (RSK) υπήρξε σύντομη. Ιδρύθηκε επισήμως στις 1912-1991, αποτελώντας αρχικά τη μ ετεξέλιξη τη ς Σερ­ βικής Αυτόνομης Π εριφ έρειας τη ς Κράινα και διαλύ­ θ η κε στις 4-8-1995, όταν αποφασίστηκε, υπό το βά­ ρος της επιχείρησης «Καταιγίδα», η εκκένωση της Κράινα από τους Σέρβους. Η περιοχή τη ς Ανατολικής Σλαβονίας με βάση τη Συμφωνία του Ερντούτ, που υπεγράφη στο ομώνυμο χωριό στις 12 Νοεμβρίου του 1995, υπήχθη στη διοίκηση τη ς Μ εταβατικής Αρχής των Ηνωμένων Εθνών της Ανατολικής Σλαβονίας, Μπαράνια και Δ υτικής Σύρμια. Τελικά, στις 15 Ιανουαρίου 1998 επ έστρεψ ε στους κόλπους τη ς Δημοκρα­ τίας της Κ ροατίας.ΕΞΙ

U 3M E (1) Ν. Tomas, Κ. Mikulan : THE YUGOSLAV WARS ( 1 ) - SLOVENIA & CROATIA 1991-95, Εκδόσεις Osprey, Οξφόρδη, 2006. (2) N. Tomas, K. Milulan : THE YUGOSLAV WARS ( 2 ) - BOSNIA, KOSOVO & FYROM 1992-2001, Εκδόσεις Osprey, Οξφόρδη, 2006. (3) SRPSKA ZAPADNA SLAVONIJA -M A J 1995, Dokumentaciono Informacioni Centar Veritas. (4) VOJNO REDARSTVENA OPERACIJA BLJESAK 95, Hrvatska Radiotelevizija. (5) OPERACIJA BLJESAK, Portal UHD91. (6) THE MILITARY BALANCE 1992-95, International Institute For Strategic Studies. (7) ΙΣΟΡΡΟ ΠΙΑ ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝ ΙΑ, Στρα τηγική, Μ άρτιος, 1995.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 3

m W

*

1oc'sdniflrfuni W
fl&flifioiSi)- f

>Öm

Ö

S o

-ßcrlunia·|

o

ol

rafa in-iMiieFttlr 4? <&

acKViatugni ^ tu f if r iS c - f e

Λ

’ (ly ΛΑ

K . v , . t t n . .. ü

Im anctr-

rcaim u m a tu u a · Ο ι

Ο Ο O t w i njmCCSäuö)· ■( *>, / ’ ') r ;^ttnno!tc ' T " V Wxmm# . Jetcufiau&t ■ qnitdinT cfrih

iictd bean fttytvTV^,-

8 4 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ I I T O P I A

Ο ΦΡΑΓΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ

ΡΙΚΑ ( ίλ

Ο θυρεός το υ Β ασ ιλείου τη ς Ιερ ο υ σ α λή μ.

0 Φρύγκος βασιλιάς me Ιερουσαλήμ ΔμαΠρίκ Α '(1162-1174) ηιαν ικανόιαιος πολιιικός και σιραιιωτικόπ ηνέιης. Με ιην οξυδέρκεια που ιον διέκρινε έστρεφε το βλέμμπ ίου npoc ιην Αίγυπτο, την οποία προοπάθηοε να καταλάβει επιχειρώντας, κατά τη διάρκεια me σύντομης βαοιλείας του, διάφορες εκστρατείες εναντίον me. Αρχικά είχε επιτυχίες και το 1167 κατόρθωσε να επιβάλει ένα φραγκικό προτεκτοράτο οτη χώρα αυτή. Το 1169 όμως ηιιιίθηκε, παρά ιη ουμμαχία ιου με τους Βυζαντινούς, από τον μεγάλο και ένδοξο Σαλαδίνο, ο οποίος ίο έιος αυτό είχε γίνει βεζίρης της Αιγύπιου. Το 1174 ο Αμαλρίκ Α’, καθώς ειοίμαζε μια νέα εκοιραιεία κατά της Αίγυπτου, με τη στενότερη συνεργασία του βυζαντινού στρατού, προκειμένου να ανατρέιμει ιον Σαλαδίνο, πέθανε ξαφνικά (11 Ιουλίου) από ιύφο σε ηλικία 39 ειώ ν, αφήνοντας διάδοχό του τον ανήλικο γιο ίου Βαλδουίνο Α’ που ήιαν λεπρός.

Οι εκστρατείες ίου κατά ιης Αιγύπιου και ίου Σαλαδίνου ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ τις 10 Ιανουαρίου του 1162 πέθαινε στη Βυρηττό, σε ηλικία μόλις 33 ετών ο Φράγκος βασιλιάς τη ς Ιερουσαλήμ, Βαλδουίνος Γ , προφανώς δηλητηριασμένος από τον γιατρό του. Ο Βαλδουίνος Γ ’ (11431162) υπήρξε ένας εξα ιρ ετικό ς ηγεμόνας. Ο χρο­ νογράφος των Σταυροφοριών Γουλιέλμος της Τύρου, αυτόπτης μάρτυρας, μας περιγράφει τη μεγάλη οδύνη του λαού στην είδηση του θανά­ του του και κατά τη διακομιδή τη ς σορού του από τη Β υρηττό στην Ιερουσαλήμ. Οχι μόνο οι Φράγκοι, αλλά και οι χριστιανοί των άλλων δογ­ μάτων ήλθαν να ακολουθήσουν τη νεκρώσιμη πομπή. Οι ορεινοί πληθυσμοί κατέβαιναν σύσσω­ μοι, αποτίοντας φόρο τιμής για τελ ευ τα ία φορά στο φ έρ ετρ ό του - ακόμα και οι Αραβες υποκλί­ νονταν στον βασιλιά που ήταν πάντοτε γ ι’ αυ­ τούς ένας δίκαιος ηγεμόνας ή ένας ιπποτικός α­ ντίπαλος. Ο ηγεμόνας της Συρίας, ο Νούρ εντ Ντιν, απαντούσε σε όσους τον προέτρεπαν να επω φεληθεί από την περίσταση για να επ ιτεθ εί στους Φράγκους, ό τι δεν θα ή θ ελε να τα ρ άξει το πένθος για έναν τόσο γενναίο πολεμιστή. Ο αποχαιρετισμός αυτός για έναν αντίπαλο τόσο έντιμο συνόδευσε το ν Βαλδουίνο Γ’ μέχρι

Σ

Σ φ ρ α γ ίδ ε ς (από πάνω προς τα κάτω ): το υ Β αλδουίνου Γ ’, βασιλιά τη ς Ιερ ου σ α λή μ (1 Α,Β), Β οημούνδου Γ ’ πρίγκιπα τη ς Α ντιόχειας (2 Α,Β), Πονς, κόμη τη ς Τρίπολης (3 Α,Β) και Γουλιέλμου το υ Μ π ού ρ ες πρίγκιπα τη ς Γα λιλαίας(4Α ,Β ).

Καθώς ο Βαλδουίνος Γ ’ δεν είχε παιδιά, το ν διαδέχθηκε στον θρόνο της Ιερουσαλήμ ο αδελφός του Αμαλρίκ (Αμωρύ) Α ’. Ο νέος βασιλιάς, για να α νέβ ει στον θρόνο αναγκάστηκε να θυσ ιάσ ει στην εχθ ρ ό τητα τη ς αυλής τη γυναίκα του Αγνή ντε Κουρτεναί, που ήταν τρ ίτη ξαδέλφη του και για το ν λόγο αυτό

ο πατριάρχης είχε α ρ νη θ εί να επικυρώσει το ν γάμο. Υπήρχαν και άλλοι λόγοι που κατέστησαν αντιπαθή τη ν Αγνή: ήταν κα­ τά πολύ μεγαλύτερη σε ηλικία από τον Αμαλρίκ και δεν είχε καλή φήμη για το ήθος της. Ετσι, οι βαρώνοι απαίτησαν την α­ κύρωση του γάμου. Ο Αμαλρίκ συμφώνησε αμέσως να χωρίσει τη σύζυγό του, παρότι αυτή του είχε ήδη χαρίσει έναν γιο, τον μ ελλοντικό βασιλιά Βαλδουίνο Δ ’ και μια κόρη, τη Σίβυλλα, αλ­ λά επ έμενε να αναγνω ρισθεί η νομιμότητα των δικαιωμάτων διαδοχής των δύο παιδιών του. Ο νέος βασιλιάς ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 27 ετών. Ηταν ένας παχύς άνδρας, «τόσο παχύς ώστε οι χρονογράφοι έλεγαν ό τι είχε γυναικεία στήθη», αλλά ήταν πιο ψηλός από το ν μέσο όρο, ωραίος, με ευ γενικό πρόσωπο, ανοιχτόχρωμο, με μια α ετίσια μύτη, ξανθά μαλλιά, μάτια γεμ άτα λάμψη και πυκνή ξανθιά γενειάδα. Οταν ευθυμούσε, «το γέλιο του τρ ά ­ ντα ζε όλο του το σώμα». Παρά το πάχος του, δεν ήταν ούτε μεγάλος φαγάς, ο ύτε μεγάλος πότης. Δ εν ή ταν επιπλέον παί­ κτης τυχερών παιχνιδιών, όπως ο αδελφός του και προτιμού­ σε α ντί για τα ζάρια, τη ν ευ γενική ενασχόληση με το κυνήγι με γεράκι. Αλλά ήταν τρομερά επιρρεπής στη χλιδή και ο χρονο­ γράφος Γουλιέλμος, επίσκοπος τη ς Τύρου, θαύμαζε τον α ριθ­ μό των ερωμένων του. Γνωρίζουμε από τον ίδιο χρονογράφο ό τι ο βασιλιάς Αμαλ­ ρίκ είχε μια ελαφρά δυσκολία στην ομιλία. Για το ν λόγο αυτόν ήταν μελαγχολικός, σιωπηρός και απόμακρος. Στην πραγματι­ κότητα «δεν απηύθυνε σε κανένα το ν λόγο, παρά μόνο όταν δεν μπορούσε να το αποφύγει». Η φαινομενική ψυχρότητά του και η σοβαρότητα του ύφους του έρχονταν σε εντυπωσια­ κή αντίθεση με το ν πρίγκιπα που διαδεχόταν, ο οποίος με την ευ γένεια του χαρακτήρα του, τη χάρη του και τη ν ο ικειό τη τά του με όλους, είχε κα τακτήσ ει τις καρδιές του συνόλου των υ­ πηκόων του. Είναι εξάλλου βέβαιο ό τι ο βασιλιάς Αμαλρίκ έδ ειχνε μια σκληρότητα τουλάχιστον στις περιπτώσεις που το απαιτούσε το συμφέρον του κράτους. Ο αρχιεπίσκοπος τη ς Τύρου, αν και το ν εκτιμο ύ σ ε πολύ, το ν θεω ρούσε φιλάργυρο και αδίστακτο ως προς τα μέσα για τη ν απόκτηση χρημάτων, ακόμα και εις βάρος των αγαθών τη ς Εκκλησίας. Αλλά, όπως υποστήριζε και ο ίδιος ο βασιλιάς στον αρχιεπίσκοπο αυτόν, η αυστηρή φορο­ λογική πολιτική του δεν είχε άλλο σκοπό παρά τη ν άμυνα του βασιλείου και τη διεξαγωγή του πολέμου κατά των απίστων. Απόδειξη ήταν το γεγονός ό τι δεν δίσταζε να δαπανά α φ ει­ δώς, όταν το επέβαλλε το συμφέρον της χώρας. Επιπλέον, δεν ήταν ο ύ τε εκδικη τικό ς ο ύτε μνησίκακος και ξεχνούσε ή προσποιείτο ό τι δεν άκουγε ό,τι κακό λεγόταν για

Ο Π ανάγιος Τάφος στην Ιερ ου σ αλή μ.

Ο Τρούλος το υ Βράχου μέσ α στη Χάρα ας Σ αρ ίφ , σ την Ιερ ου σ αλή μ.

ΙερουΟαλήμ ·

■

Ασκαλώνα '· Γάζα· Δαρόν ·

••Δαμιέπα

Αλεξάνδρεια

Πηλούσιο ·Φα?>άμα

2013

\ · Μπιλμπάις^

Εκδοτική

Γκίζα · '( · Κάιρο . ■· Φοσιατ

I

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

ί,

ο .ο

' '

· Σουέζ

( f ", \

,

Αϊλά.· (Ακο/μπα)

,

Χ ά ρ τη ς τη ς Α ίγυ π το υ κατά τον 12ο αιώνα.

τον τάφο του. Ο τέτα ρ το ς βασιλιάς της Ιερουσαλήμ χάθηκε στο άνθος της ηλικίας του, χωρίς να έχει διαπράξει το παραμι­ κρό πολιτικό λάθος, χωρίς κανένα παράπτωμα. Η δραστηριότητά του, τόσο ως στρατιώ της και στρατιω τικός αρχηγός όσο και ως πολιτικός άνδρας και διπλωμάτης, αναδεικνύει μια πρώιμη πνευματική ωριμότητα, ταυτόχρονα με μια ακτινοβολία νεα νι­ κή. Είχε επίσης, με τη σύναψη της φραγκο-βυζαντινής συμμαχίας, θ έσ ει τις βάσεις μιας εξω τερικής πολιτικής που εκπρο­ σωπούσε τη σοφία, την αλήθεια, τη σωτηρία. Είχε αναγκάσει τον Νούρ εν τ Ντιν να υποχωρήσει παντού. Εγκατέλειπε τη ζωή μέσα στη χαρά ενός έρωτα που τό τε μόλις άνθιζε, θρηνούμέ­ νος από του ς μουσουλμάνους, όπως και από τους δικούς του. Αυτή ήταν η μοίρα ενός ήρωα τη ς Αρχαιότητας που ή ρ θε κα­ θυσ τερημένος μέσα στον Μεσαίωνα!

Η ΑΝΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΘΡΟΝΟ ΤΟΥ ΑΜΑΔΡΙΚ A

8 6 1 ΣΤ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Ο πύργος το υ Δ α βίδ, στο φ ρ ο ύρ ιο τη ς Ιερ ου σ αλή μ.

.ν Η σ τέψ η το υ βασιλιά Β αλδουίνου Γ \ το πρόσωπό του. Ο π ολιτικός α υτός άνδρας, το ν οποίο κατηγορούσαν ό τι ήταν σ κοτεινός και σκληρός, είχε μεγάλη ευ ­ ρύτητα πνεύματος και βαθιά καλοσύνη. Στον πόλεμο ή ταν ένας σκληρός στρα­ τιώ της, ατρόμητος και αδιάφορος απέ­ ναντι στον κίνδυνο, α νθ εκτικό ς τόσο στη ζέστη όσο και στο κρύο, στις σ τερή­ σεις και στις κακουχίες, ένας στρατιω τι­ κός αρχηγός γεμάτος ψυχραιμία και ε­ π ινοητικότητα στις πιο δύσκολες περι­ πτώσεις. Ηταν επίσης εξα ιρ ετικά ευφυής, διακρινόμενος για μια νοημοσύνη στο­ χαστική και διεισ δυτική. Υπήρξε ακόμη προικισμένος με μια θαυμάσια μνήμη, καθώς γνώριζε βαθύτατα τα «έθιμα του βασιλείου» και το δίκαιο τη ς χώρας, όσο ο καλύτερος νομομαθής τη ς επο­ χής του. Σύμφωνα με την έκφραση του Γουλιέλμου της Τύρου, ο οποίος έκανε υπαινιγμό στην ελαφρά τραυλότητά του, «μπορούσε καλύτερα να δώσει μια συμβουλή παρά να δ ιη γη θ εί ένα ανέκ­ δοτο». Χωρίς να είναι τόσο μορφωμένος όσο ο αδελφός του Βαλδουίνος Γ’, δ ιέ θ ε τε μια μεγάλη διανοητική π εριέργεια «και αγαπούσε να ερευνά στα βιβλία και κυρίως στα ιστορικά βιβλία». Γνωρίζουμε ό τι είναι ο Αμαλρίκ αυτός που προέτρεψ ε τον Γουλιέλμο της Τύρου να γράψει τη μεγάλη χρονογραφία του, «την ιστορία των προκατόχων του και του ιδίου». Ο αρχιεπίσκοπος της Τύρου εξεπλάγη, όταν μια μέρα ο βα­ σιλιάς τον ρώτησε σχετικά με τις απ οδείξεις τη ς αθανασίας της ψυχής. Ο αρχιεπίσκοπος του α νέφ ερε τις απ οδείξεις που περιέχονται στην Αγία Γραφή. Αλλά ο Αμαλρίκ ζήτησε και άλ­ λες, ικανές να πείσουν ακόμα και το υ ς άπιστους και δεν ικανοποιήθηκε, παρά μόνο όταν ο Γουλιέλμος της Τύρου επ ικαλέ­ στηκε την καθαρά φιλοσοφική αναγκαιότητα τη ς ανταμοιβής ή της τιμωρίας των πράξεών μας κατά τη μετά θάνατον ζωή, ε ­ πειδή στην επίγεια ζωή η μεν αρετή δεν επ ιβραβεύεται, ενώ η κακία παραμένει ατιμώρητη. Τέλος, ο βασιλιάς Αμαλρίκ, που είχε γ εν ν η θ ε ί στην Παλαιστίνη, ενδ ιαφ ερ ό ταν πολύ για τα το ­ πικά ζητήματα. Επιθυμούσε να γνω ρίζει τους τα ξιδιώ τες των καραβανιών που προέρχονταν από τα βάθη τη ς Ανατολής και έφ θαναν μέχρι τα συριακά λιμάνια και τους ζητούσε πληρο­ φ ορίες για τις χώρες τους.

Το Μ εγ ά λ ο Τέμενος Ο υ μ α γιά ντ τη ς Δα μα σ κού, όπου τά φ η κ ε ο Σαλαδίνος.

σαλήμ δεν μπορούσε παρά να βρίσκεται σε άμυνα. Αλλά από τη ν άλλη πλευρά, όλες οι πληροφορίες που έφ θαναν από το Κάιρο έδειχνα ν ό τι η παρακμή της δυναστείας και του κα θε­ στώτος των Φατιμιδών είχε κα τασ τεί ανεπανόρθωτη. Λάβαι­ ναν χώρα τραγω δίες στο σεράι, συνομωσίες του παλατιού και εξεγέρ σ εις στα στρατόπεδα, εν μέσω μηχανορραφιών της αυ­ λής, τη ς πιο διεφ θ αρμένη ς που υπήρξε ποτέ. Τον Αύγουστο του 1163 ο βεζίρης Σαβάρ είχε εκδιω χθεί από ένα δημιούργημά του, το ν μεγάλο αυλάρχη Ντιργκάμ. Η α­ ναρχία επικρατούσε παντού. Η Αίγυπτος ήταν ώριμη να κατα­ κ τη θ εί. Μπροστά στο θέαμα αυτό, ο Αμαλρίκ Α ’ κατάλαβε ότι ανοιγόταν μια νέα φάση στην ιστορία των Σταυροφοριών. Οι προσπάθειες των Φράγκων να επ εκταθούν προς το Χαλέπιο και τη Δαμασκό είχαν φ θάσ ει στα όριά τους. Α ντίθετα, μπο­ ρούσε να αρχίσει μια νέα εποχή των Σταυροφοριώ ν προς την πλευρά της Αιγύπτου. Πολλά χρόνια πριν το ν Ιωάννη Βριέννιο και το ν Λουδοβίκο Θ’ το ν Αγιο, ο Αμαλρίκ έσ τρεψ ε τη φραγκι-

Η ΠΡΠΤΗ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΑΛΡΙΚ Α ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ Οταν ο σιωπηρός βασιλιάς Αμαλρίκ έπαιρνε πληροφορίες από τα καραβάνια που κατέφ θαναν από το Χαλέπιο, τη Δαμα­ σκό και το Κάιρο, και έκανε το ν γύρο του ορίζοντα του μου­ σουλμανικού κόσμου, ο οποίος περιέβαλλε από τρ εις πλευ­ ρές το χριστιανικό Βασίλειο τη ς Ιερουσαλήμ, ποιες σ κέψ εις πρέπει να έκανε; Στα βορειο-ανατολικά και στα ανατολικά, η ί­ δρυση του μεγάλου τουρκο-αραβικού βασιλείου του Νούρ εντ Ντιν εμπόδιζε πλέον κάθε δυνατότητα των Φράγκων για επέ­ κταση. Μπροστά στην ύπαρξη τη ς νέας μουσουλμανικής μο­ ναρχίας που διοικούσε το Χαλέπιο, τη Χάμα, τη Χομς και τη Μπαλμπέκ, τη Δαμασκό και το Χωράν, το Βασίλειο τη ς Ιερου-

Το επ ιβ λητικό φ ρούριο το υ Χαλεπίου.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 8 7

Ο διακοσμημένος γλυπ τός άμβωνας που π α ρ α γ γέλ θη κ ε από τον Ν ούρ ε ν τ Ν τιν και το π ο& ετή& ηκ ε στο τζα μ ί το υ Αλ Ακσά από τον Σαλαδίνο, το 1187. κή εξάπλωση προς την κοιλάδα του Νείλου. Τον Σεπτέμβριο του 1163 ο βασιλιάς Αμαλρίκ ε ­ πιχείρησε τη ν πρώτη του εκσ τρ α τεία στην Αίγυπτο, εισβάλλοντας στο δέλτα του Νείλου. Με το πρό­ σχημα ό τι ο νέος βεζίρης Ντιργκάμ αρνείτο την κα­ ταβολή ενός ετήσιου φό­ ρου 160.000 δηναρίων, που η αιγυπτιακή κυβέρνηση είχε υποσχεθεί το 1160 στον προηγούμενο βασιλιά τη ς Ιερουσαλήμ, Βαλδουίνο Γ’ και το ν ο­ ποίο ποτέ δεν πλήρωσε, διέσχισε το ν ισθμό του Σουέζ, νίκησε τον στρατό του Ν τιργκάμ στο Πηλούσιο και ή ρθε να πολιορ­ κήσει την Μπιλμπάις. Κατέλαβε ένα τμήμα των τειχώ ν τη ς πό­ λης αυτής, αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκε να υποχωρήσει, εξαιτία ς της πλημμύρας του Νείλου που προκάλεσε για να τον αναχαιτίσει ο βεζίρης Ντιργκάμ, σπάζοντας κάποια φράγματα. Είχε ωστόσο σ υλλέξει ήδη πολύτιμες πληροφορίες για μια ευ ­ ρύτερη επιχείρηση και, εξάλλου, οι ίδιοι οι Α ιγύπτιοι επρόκειτο να προκαλέσουν σύντομα μια νέα επέμβασή του. Οι Αιγύπτιοι ζήτησαν καταρχήν τη μεταξύ τους διαιτησία του Νούρ εν τ Ντιν: Ο προηγούμενος Αιγύπτιος βεζίρης Σαβάρ, ο οποίος είχε εκτο π ισ τεί από το ν αντίπαλό του Ντιργκάμ, κα τέφ υγε στη μουσουλμανική Συρία και ζήτησε από τον ισχυ­ ρό Νούρ εν τ Ντιν τη ν αποστολή ενός εκσ τρ α τευ τικο ύ σώμα­ τος, για να το ν αποκαταστήσει στη θέση του βεζίρη, υποσχό­ μενος ό τι θα πλήρωνε αυτός τα έξοδα τη ς εκσ τρα τείας. Ο Νούρ εν τ Ντιν στην αρχή δίστασε, αλλά αφού σ υμβουλεύτηκε το Κοράνιο, ανοίγοντάς το στην τύχη, αποφάσισε να το ν συν­ δράμει. Τον Απρίλιο του 1164 ο μουσουλμάνος ηγεμόνας (αταμπέγκ) της Συρίας α νέθεσ ε τη ν αποστολή αυτή στον καλύτε­ ρο στρατηγό του, το ν Κούρδο εμίρη Σιρκούχ, τον θ είο του έν ­ δοξου Σαλαδίνου. Ο Σιρκούχ ήταν ένας τραχύς πολεμιστής. Παρά την προ­ χωρημένη ηλικία του και τα φυσικά του μειονεκτήματα -ή τα ν κοντός, χονδρός, σχεδόν μονόφ θαλμ ος- ο γηραιός αυτός Κούρδος αρχηγός είχε την ικανότητα να εμψυχώνει το υ ς άν­ δρες του με το παράδειγμά του. Δ εν αγνοούσε ό τι ο Αμαλρίκ Α ’ θα επιχειρούσε να του φ ράξει τον δρόμο, αλλά η πορεία του διαμέσου της ερήμου ήταν τόσο αστραπιαία, ώστε έφ τασ ε στο δέλτα πριν προφθάσουν οι Φράγκοι να κινητοποιηθούν. Τον Μάιο του 1164 εμ φ ανίσ τηκε μπροστά στο Κάιρο, νίκησε τον σ φ ετερισ τή Ντιργκάμ, ο οποίος σκοτώ θηκε κατά τη φυγή του και επ ανέφερε και πάλι το ν Σαβάρ στη θέση του βεζίρη. Αλλά η συμφωνία μεταξύ των δύο συμμάχων δεν διήρκεσ ε πολύ. Η προστασία του Σιρκούχ πολύ γρήγορα ενόχλησε τον Σαβάρ, δ ιό τι ο υπαρχηγός του Νούρ εν τ Ντιν δεν έδειχ νε δια­ τε θ ειμ έν ο ς να εγκα τα λείψ ει τη ν Αίγυπτο. Σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών του, απαιτούσε μεγάλη πολεμική αποζημίωση, την παραχώρηση ολόκληρων επαρχιών, παρέμενε στη χώρα ως εΜ ια ύ σ τερ η μεσαιωνική απεικόνιση το υ Σ αλαδίνου, ιδ ρ υ τή τη ς δ υ νασ τείας των Α γιουβιδών και ήρωα των μουσουλμάνων.

8 8 I Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

πικεφαλής των στρατευμάτω ν του και συμπ εριφερόταν ως κύ­ ριος. Αγανακτισμένος από τη στάση του ο Σαβάρ, για να απαλ­ λα γεί από α υτόν δεν δίστασε να α π ευθυνθεί στους Φράγκους. Το διάβημά του αυτό έ θ ε τε το εξής ζήτημα: Η Αίγυπτος θα απέβαινε μια εξάρτηση τη ς μουσουλμανικής ηγεμονίας τη ς Συ­ ρίας του Νούρ εν τ Ντιν ή ένα φραγκικό προτεκτοράτο; Ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση του Σαβάρ, ο Αμαλρίκ έσπευσε για δεύ τερη φορά στην Αίγυπτο. Πληροφορούμενος την προσέγγισή του, ο Σιρκούχ, φοβούμενος μήπως βρ εθεί μεταξύ του στρατού των Φράγκων και των Αιγυπτίων, εκκένω ­ σε τη ν περιοχή του Κάιρου και αποσύρθηκε στη θέση της Μπιλμπάις. Π ολιορκήθηκε εκ ε ί από τις ενω μένες δυνάμεις του Αμαλρίκ και του Σαβάρ και β ρέθηκε σε πολύ δυσχερή θ έ ­ ση, όταν ο βασιλιάς τη ς Ιερουσαλήμ έλαβε δυσάρεστες ειδ ή ­ σεις από τη Συρία. Επωφελούμενος τη ς απουσίας του φ ραγκι­ κού στρατού, ο Νούρ εν τ Ντιν είχε κυρ ιεύσ ει το φρούριο του Χαρίμ, στο Πριγκιπάτο τη ς Αντιόχειας και τη μεθοριακή θέση της Μπάνιας στο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ (τον Αύγουστο και Οκτώβριο του 1164). Ο αντιπερισπασμός α υτός είχε το αναμενόμενο απ οτέλε­ σμα: Αν ο Αμαλρίκ συνέχιζε την πολιορκία τη ς Μπιλμπάις, θα κινδύνευε να χάσει το υ ς Αγίους Τόπους. Π ρότεινε τό τε στον Σιρκούχ να εκκενώ σει ο ίδιος τη ν Αίγυπτο, εφόσον και ο Σιρκούχ θα εγκα τέλειπ ε τη χώρα. Ο τελ ευ τα ίο ς, επειδή είχε φθάσει στα όρια των δυνάμεών του, θεώ ρησε μεγάλη ευκαιρία να αποδεχθεί τους όρους αυτούς. Ετσι, τα δύο εκσ τρ α τευ τικό σώματα επανήλθαν ταυτόχρονα στη Συρία, ο Αμαλρίκ πορευόμενος κατά μήκος τη ς παραλίας και ο Σιρκούχ από τη ν έρη­ μο της Ιδουμαίας, ενώ ο Σαβάρ παρέμενε ανενόχλητος κύριος της χώρας του (Νοέμβριος του 1164). Η δεύ τερη αιγυπτιακή

εκσ τρ α τεία του Αμαλρίκ του 1164 κα τέλη ξε επομένως σε σύ­ ναψη συμβιβαστικής συμφωνίας. Ωστόσο, ύστερα από μια πιο προσεκτική θεώρηση, δεν ή­ ταν μικρή η επιτυχία του βασιλιά τη ς Ιερουσαλήμ, να αποτρέ­ ψει την υπ οτέλεια της Αιγύπτου στους ανθρώπους του Νούρ εν τ Ντιν. Ο Σιρκούχ όμως επ έμενε στα σχέδιά του. Μ ετά τη ν ε ­ πιστροφή του στη Συρία, ο γηραιός Κούρδος στρατηγός ανυπομονούσε για νέα δράση. Είχε α ντιλη φ θ εί, περισσότερο και από το ν Αμαλρίκ, την αθεράπ ευτη παρακμή τη ς δυναστείας των Φατιμιδών και είχε, συγχρόνως, εκτιμ ή σ ει το ν πλούτο της αιγυπτιακής γης, που αποτελούσε λεία απροστάτευτη και έ ­ τοιμη να πέσει στην εξουσία του πλέον τολμηρού. Επιπλέον, στα μάτια των ορθόδοξων σουνιτών μουσουλμάνων, όπως του Σιρκούχ και του κυρίου του, Νούρ εν τ Ντιν, το σ ιιτικό μου­ σουλμανικό δόγμα, που πρέσβευαν οι Φ ατιμίδες χαλίφες, α­ ποτελούσε μια καθαρή αίρεση. Επομένως ο θ ρ η σ κευ τικό ς ζή­ λος ερχόταν να ενισχύσει και τα πολιτικά συμφέροντα. Για ό­ λους αυτούς τους λόγους ο Νούρ εν τ Ντιν ανέθεσ ε, το ν Ια­ νουάριο του 1167, στον Σιρκούχ να αναλάβει μια νέα εκσ τρα­ τεία με σκοπό την κατάκτηση τη ς κοιλάδας του Νείλου. Ο Σαβάρ τό τε τρομοκρατημένος, α π ευθύνθηκε για δεύ τερη φορά στους Φράγκους και ζήτησε βοήθεια.

Η ΤΡΙΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΑΛΡΙΚ A ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ (1167) Μόλις έλαβε την πρόσκληση αυτή, ο Αμαλρίκ συγκάλεσε στη Ναμπλούς το «παρλαμέντο» των βαρώνων τη ς Παλαιστί­ νης και τους εξέθ εσ ε την κατάσταση. Εάν ο Νούρ εν τ Ντιν, ο οποίος ήταν ήδη κύριος ολόκληρης τη ς μουσουλμανικής Συ­ ρίας, επέβαλε την κυριαρχία του και στην Αίγυπτο, η φραγκική Συρία θα περικυκλωνόταν και τελικά θα καταστρεφόταν. Επρεπε, επομένως, με κάθε τίμημα να σπεύσουν σε βοήθεια του Σαβάρ για να σώσουν την αιγυπτιακή ανεξαρτησία. Αποφασίσηκε λοιπόν μια τρίτη εκσ τρα τεία στην Αίγυπτο, αλλά πριν από την κινητοποίηση των Φράγκων, ο Σιρκούχ είχε καλύψει με τον στρατό του την απόσταση μεταξύ Δαμασκού και Κάιρου. Είναι γεγονός ωστόσο ό τι ο Αμαλρίκ με τον φραγκικό του στρατό έφ θασε σχεδόν αμέσως μετά τον Σιρκούχ (Φεβρουά­ ριος 1167). Ο Σαβάρ υποδέχθηκε ως σωτήρα το ν βασιλιά της Ιερουσαλήμ, ενώ μπροστά στις ενωμένες δυνάμεις των Φρά­ γκων και των Αιγυπτίων, ο Σιρκούχ, αποφεύγοντας να πολιορ­ κήσει το Κάιρο, έθ εσ ε το ν Νείλο μεταξύ του στρατού του και των αντιπάλων του και έλαβε θέση απέναντι τους, στην Γκίζα. Ο Σαβάρ εγκατέσ τησ ε τους Φράγκους συμμάχους του στα α­ νατολικά προάστια της αιγυπτιακής πρωτεύουσας, για να την υπερασπισθεί εναντίον κάθε επίθεσης του εχθρού. Π ροκειμένου να συσφίξει τη συμμαχία με τους Φράγκους φίλους του, ο Σαβάρ οργάνωσε τη ν υποδοχή από τον Φατιμίδη χαλίφη μιας πρεσβείας του βασιλιά Αμαλρίκ, υπό τον Ούγο της Καισαρείας και έναν Νάί'τη, με το όνομα Γοδεφρείδος. Το χρο­ νικό του Γουλιέλμου της Τύρου μας περιγράφει τον θαυμασμό του Λατίνου βαρώνου, καθώς διέσχιζε το παλάτι αυτό των «χιλίων και μιας νυκτών». Η υποδοχή τους στα ανάκτορα υπήρξε μεγαλοπρεπής. «Τους οδήγησαν μέσα από μαρμάρινες κιονοστοιχίες, ντυ μ ένες με χρυσό, κρήνες και κήπους, όπου διατη­ ρούσαν τα θηριοτροφ εία και τα πτηνοτροφεία της Αυλής, μέσα από διαδοχικούς προθαλάμους στολισμένους με πολύτιμες

Το βραχώδες ύψωμα στη Γαλιλαίο, γνω στό ως τα Κέρατα του Χαττίν, όπου ο Σαλαδίνος νίκησε τους Λατίνους στις 4 Ιουλίου 1187.

μεταξω τές κα ιχρ υσ οΰφ αντες κουρτίνες, διάσ τικτες από πολύ­ τιμα πετράδια, ώσπου στο τέλο ς σήκωσαν ένα χρυσό παραπέ­ τασμα για να αντικρίσουν τον μικρό χαλίφη καθισμένο στον χρυσό θρόνο του και με το πρόσωπό του σκεπασμένο. Δόθη­ καν οι όρκοι για τη ν τήρηση της συνθήκης. Τότε ο Ούγος, ως αντιπρόσωπος του βασιλιά, θέλησ ε να ε­ πισφραγίσει τη συμφωνία κατά τον δυτικό τρόπο, σφίγγοντας το χέρι του χαλίφη. Οι Α ιγύπτιοι αυλικοί έφριξαν, αλλά στο τ έ ­ λος ο ηγεμόνας τους, χαμογελώντας περιφ ρονητικά πείστηκε να βγάλει το γάντι του. Κατόπιν, οι πρέσβεις αποχώρησαν βα­ θ ύτα τα εντυπωσιασμένοι, όπως επεδίωκαν οι Αιγύπτιοι, από τη χλιδή τη ς φ ατιμιδικής αυτοκρατορίας». Ο φραγκο-αιγυπτιακός στρατός επιχείρησε να τελειώ σ ει τον πόλεμο με ένα και μόνο κτύπημα, διαβαίνοντας ξαφνικά τον Νείλο για να αιφ νιδιάσ ει τον Σιρκούχ στην Γκίζα, αλλά ο ε ­ πιδέξιος στρατηγός διέφ υγε και έφθασε στην Ανω Αίγυπτο. Ο

Ο πίνακας του Γάλλου ζωγράφου του 19ου αιώνα Γουσταύου Ντορέ, ο οποίος απεικονίζει την περικύκλωση των Φράγκων από τους μουσουλμάνους στο Χαττίν.

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 8 9

Η πόλη και το λιμάνι τη ς Ακρας.

Αμαλρίκ και ο Σαβάρ το ν ακολούθησαν και τον ανάγκασαν να δώσει τη μάχη της Μπαμπάιν (18 Μ αρτίου 1167). Στο κέντρο οι Φράγκοι, υπό το ν Αμαλρίκ αυτοπροσώπως, διέσπασαν τις τά ­ ξεις του εχθρού, αλλά διέπραξαν το λάθος να παρασυρθούν καταδιώ κοντας τους φυγάδες σε πολύ μακρινή απόσταση. Οταν επ έστρεψαν στο πεδίο τη ς μάχης, διαπίστωσαν ό τι στο α ριστερό το υ ς άκρο ο Σιρκούχ είχε διασκορπίσει το ν φραγκοαιγυπτιακό στρατό. Το σκοτάδι έπ εφτε. Ο Αμαλρίκ, για να συγκεντρώ σει τα διασκορπισμένα αποσπάσματα του φραγκο-αιγυπτιακού στρατού, ύψωσε το λάβα­ ρό του σε ένα ύψωμα που δέσποζε στο τοπίο. Οταν ανασύνταξε τους άνδρες του, τους παρέταξε σε σχηματισμό πυκνής φάλαγγας και βάδισε αμέσως κατά του στρατού του Σιρκούχ, ο οποίος προσπαθούσε να του φ ράξει το ν δρόμο προς τον Νείλο. Μπροστά στους αποφασισμένους αυτούς άνδρες, ο Σιρκούχ δεν τόλμησ ε να εμπλακεί και πάλι σε μάχη και άφησε το πέρασμα ελεύ θ ερ ο στους Φράγκους. Επειδή είχε υποστεί περισσότερες απώλειες από το υ ς τελ ευ τα ίο υ ς, δεν προσπά­ θησ ε να το υ ς προσπεράσει στον δρόμο προς το Κάιρο, αλλά καθώς α υτοί επ έστρεφαν προς τη ν αιγυπτιακή πρωτεύουσα, α υτός έτρ εξε, δείχνοντας ό τι είνα ι μεγάλος στρατηγός, να κα­ ταλάβει την Α λεξάνδρεια. Η κατοχή τη ς Α λεξάνδρειας εξασ φ άλιζε στον Σιρκούχ μια σταθερή βάση στην Αίγυπτο. Ο Αμαλρίκ και ο Σαβάρ αντιλήφ θηκαν τη σοβαρότητα της κατάστασης και έσπευσαν α μ έ­ σως να αποκλείσουν το μεγάλο αυτό λιμάνι. Για να α ντιμ ετω ­ πίσει τον λιμό που θα απειλούσε τη ν πόλη, ο Σιρκούχ έλαβε μια τολμηρή απόφαση: Εμπιστευόμενος τη ν άμυνα τη ς Α λ ε­

Το φ ρούριο Κ ερ ά κ σ την έρ η μ ο , που ε γ έ ρ θ η κ ε για την άμυνα τη ς Ιερ ου σ α λή μ και για τον έλ εγ χ ο τη ς διάβασης μέσω της Υπεριορδανίας.

9 0 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙΑ

ξάνδρειας στον ανιψιό και υπαρχηγό του, το ν νεαρό Σαλαδίνο, του οποίου το άστρο τ ό τε άρχισε να α να τέλλει, εξή λθ ε από τη ν πόλη κρυφά τη νύκτα και μετέβη με το ν υπόλοιπο στρατό του στην ενδό τερ η Αίγυπτο, για να σ υ λλέξει εφόδια. Εν τω μεταξύ, οι πλούσιοι έμποροι τη ς Α λεξάνδρειας, εξο ρ γι­ σμένοι από τη ν καταστροφή των επαύλεών το υ ς στα προά­ στια και βλέποντας το εμπόριό το υ ς να ζημιώ νεται από τον ναυτικό αποκλεισμό, σκέπτονταν να παραδοθούν. Ο Σαλαδίνος, με τη ν πειστική ευγλω ττία του, που θα επ εδ είκνυε πολ­ λές φ ορές στο μέλλον, κατόρθω σε να τους π είσ ει να υπομεί­ νουν τη ν πολιορκία. Ο Σιρκούχ ειδοποιημένος από το ν Σαλαδίνο, ο οποίος βρι­ σκόταν σε απελπιστική κατάσταση, π ρότεινε ειρήνη. Θα επέ­ στρεφ ε τη ν Α λεξάνδρεια στον Σαβάρ και θα επ έσ τρεφ ε στη Συρία, υπό το ν όρο ό τι και ο Αμαλρίκ θα έπ ραττε το ίδιο. Μ ε­ τά τη σύναψη τη ς συμφωνίας το ν Αύγουστο του 1167 επί τη βάσει των παραπάνω όρων, μπροστά στην Α λεξάνδρεια έλα­ βαν χώρα γραφικές σκηνές αδελφοσύνης μεταξύ των πολιορκημένων και των πολιορκητών τη ς πόλης. Οι κά τοικοι της Α λε­ ξάνδρειας έρχονταν με π εριέργεια να επ ισκεφ τούν το στρα­ τόπεδο των Φράγκων, οι οποίοι το υ ς υποδέχονταν με φιλική διάθεση. Αντιστρόφως, οι Φράγκοι σ τρατιώ τες έλαβαν τη ν ά δεια να εισ έλθ ο υν ελ εύ θ ερ α και να περπατήσουν μέσα στην πόλη. Ο Σαλαδίνος επ ισ κέφ τηκε το ν Αμαλρίκ, ο οποίος το ν φ ιλο ξένη ­ σε για πολλές ημέρες. Ο Σαβάρ και οι οπαδοί του, αφού έγιναν κύριοι τη ς Αλεξάνδρειας, άρχισαν να λαμβάνουν μέτρα εκδ ί­ κησης ενα ντίον των κατοίκων, οι οποίοι είχαν δ είξ ει αφοσίωση στον Σαλαδίνο, κατά τη διάρκεια τη ς πολιορκίας. Ο τε λ ε υ τα ί­ ος ζήτησε την παρέμβαση του Αμαλρίκ και ο βασιλιάς της Ιε­ ρουσαλήμ, φ ερόμενος ιπποτικότατα, πέτυχε τη ν αμνηστία ό­ λου του πληθυσμού εκ μέρους των συμμάχων του. Υστερα από αίτημα του Σαλαδίνου, ο Αμαλρίκ δ ιέθ εσ ε επί­ σης πλοία για να μ ετα φ έρ ει στη Συρία τους τρ α υμ α τίες του στρατού του Σιρκούχ. Ο τελ ευ τα ίο ς , με τα υπολείμματα του στρατού του πήρε το ν δρόμο τη ς επιστροφής προς τη Δαμα­ σκό. Περισσότερο και από τη ν πρώτη φορά, ήταν απαρηγόρη­ τος που απέτυχε να κα τακτήσ ει τη ν Αίγυπτο. Αντιθέτω ς, ο βα­ σιλιάς Αμαλρίκ επ έστρεψ ε στην Ιερουσαλήμ ως θριαμβευτής. Οχι μόνον ο ικανός αυτός μονάρχης είχε σώσει τη ν ανεξαρτη­ σία τη ς Αιγύπτου και εμποδίσει τη ν ενοποίηση του μουσουλ­ μανικού κόσμου, αλλά, επιπλέον, η κυβέρνηση του Κάιρου για να το ν ευχαριστήσει για τη ν παρέμβασή του και για να εξα­ σφαλίσει και τη μελλοντική του υποστήριξη, δέχθ η κε να του καταβάλλει έναν ετήσιο φόρο, ανερχόμενο σε 100.000 χρυσά δηνάρια. Ετσι, το φθινόπωρο του έτο υς 1167 ένα αληθινό φρα­ γκικό π ροτεκτοράτο είχε εγκα τα σ τα θ εί στην Αίγυπτο και μά­ λιστα με τη θέληση της χώρας αυτής.

Το μ εγα λο π ρ επ ές φ ρούριο των Ιωαννιτών, το Κρακ των Ιπποτών.

Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΑΛΡΙΚ Α ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ (1168) Για να εδραιώσει τα θαυμάσια αποτελέσματα τη ς τρίτης του εκστρατείας, ο Αμαλρίκ αποφάσισε να συσφίξει τη φραγκο-6υζαντινή συμμαχία. Ακολουθώ ντας το παράδειγμα του προκατόχου του, βασιλιά Βαλδουίνου Γ’, ζήτησε το χέρι μιας Βυζαντινής αυτοκρατορικής πριγκίπισσας. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μανουήλ Α' Κομνηνός (1143-1180) του έδωσε σε γάμο τη ν ανιψιά του, Μαρία Κομνηνή, η οποία έφ θασε στην Τύρο τον Αύγουστο του 1167. Οι γάμοι τελέσ τηκαν στην Ιερου­ σαλήμ, στις 29 του ίδιου μήνα. Η αυλή της Κωνσταντινούπολης είχε παρακολουθήσει με μεγάλο ενδιαφ έρον την τελ ευ τα ία εκσ τρα τεία του Αμαλρίκ στην Αίγυπτο. Είχε συμπεράνει ό τι δεν θα ήταν καθόλου δύ­ σκολο για τους χριστιανούς να κατακτήσουν τη χώρα αυτή. Ο Μανουήλ Κομνηνός πρότεινε το 1168 στον βασιλιά τη ς Ιερου­ σαλήμ μια εκσ τρα τεία από κοινού προς τον σκοπό αυτό. Υστε­ ρα από πρόσκληση του αυτοκράτορα, ο Αμαλρίκ έσ τειλε στην Κωνσταντινούπολη τον Γουλιέλμο της Τύρου, ο οποίος διαπραγματεύθηκε με τον Ελληνα αυτοκράτορα ένα σχέδιο κοι­ νής δράσης. Συμφω νήθηκε ό τι κατά το επόμενο έτο ς (1169) θα έρχονταν στην Παλαιστίνη βυζαντινές δυνάμεις για να ενω­ θούν με α υτές του Φράγκου βασιλιά, προκειμένου να επιχειρή­ σουν την κατάκτηση του δέλτα του Νείλου. Δ εν ήταν ωστόσο βέβαιο ότι, υπό τις συνθήκες που επι­ κρατούσαν τό τε στον μουσουλμανικό κόσμο, μια τέτο ια εκ ­ στρατεία θα ήταν προτιμότερη από το φραγκικό προτεκτορά­ το που λειτουργούσ ε ήδη στην Αίγυπτο. Μ ολονότι υπήρχε η βυζαντινή συμμαχία, η επιχείρηση αυτή φαινόταν παρακινδυ­ νευμένη. Επιπλέον, οι Φράγκοι, διαπράττοντας ένα θανάσιμο λάθος, αποφάσισαν από τον Οκτώβριο του 1168 να αναλάβουν την επιχείρηση μόνοι τους, μη θ έλο ντας να μοιραστούν την πλούσια Αίγυπτο με τους Βυζαντινούς. Στο συμβούλιο του στέμματος, οι Ιωαννίτες ιππότες, πολ­ λοί βαρώνοι και οι προσκυνητές που είχαν πρόσφατα φθάσει στην Παλαιστίνη τάχθηκαν ανεπιφύλακτα κατά της βυζαντινής συνδρομής. Ο συνετός Αμαλρίκ προσπάθησε με κάθε τρόπο να τους μεταπείθει, αλλά εις μάτην και τελικά υποχώρησε. Ισως έπαιρνε αναφορές από τη ν Αίγυπτο, σύμφωνα με τις ο­ ποίες ο βεζίρης Σαβάρ άρχιζε να κουράζεται από τη φραγκική κηδεμονία και αλλάζοντας συμμαχίες, φαινόταν έτο ιμ ο ς να προσεγγίσει και πάλι μυστικά τον Νούρ εν τ Ντιν. Ο Αμαλρίκ, για να προλάβει τυχόν προδοσία από τη μεριά του Σαβάρ, επέ­ σπευσε την εκσ τρατεία του χωρίς να π εριμένει τη ν άφιξη των Βυζαντινών συμμάχων του. Εφόσον η εκσ τρα τεία αποφασίστηκε, ο Φράγκος βασιλιάς τη διεξήγαγε με τη συνήθη ενερ γη τικό τη τά του. Προήλασε από τη ν Ασκαλώνα στις 20 Οκτωβρίου του 1168 και έφθασε, την 1η Νοεμβρίου, μπροστά στην Μπιλμπάις, την οποία οι Φράγκοι κατέλαβαν εξ εφόδου στις 4 του μήνα και κατέσφαξαν τον πληθυσμό της. Στις 13 Νοεμβρίου παρουσιαζόταν μπροστά στην παλαιά πόλη του Κάιρου, τη Φοστάτ. Ο Σαβάρ τό τε πήρε μια απεγνωσμένη απόφαση, παρόμοια με αυτήν που πήρε ο Ροστόπτσιν στη Μόσχα το 1812. Για να εμποδίσει τους Φράγκους να καταλάβουν και να εγκατασταθούν στη Φοστάτ, έβαλε φω­ τιά στην πόλη. Με τις πρώτες φλόγες τη ς πυρκαγιάς ο απεσταλμένος του

Ο λέων σ τον πύργο το υ Μ παϋμπάρς στο Κάιρο.

παρουσιάστηκε ενώπιον του Αμαλρίκ: «Κοίταξε, βασιλιά, τον καπνό αυτό που ανεβαίνει στον ουρανό: είναι η Φοστάτ που καίγεται. Ρίξαμε 20.000 δοχεία με νάφθα και ανάψαμε 10.000 πυρσούς. Μέσα σε λίγες ώρες δεν θα έχουν μείνει από την πό­ λη παρά μόνο ερείπια και στάχτες. Δ εν σου μένει πλέον παρά να γυρίσεις πίσω». Ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ κατάλαβε ότι η επιχείρησή του είχε πλήρως αποτύχει. Προσπάθησε απλώς να εξαγοράσει τη ν υποχώρησή του με αντάλλαγμα μια καλή πολε­ μική αποζημίωση. Μόλις του καταβλήθηκε η πρώτη δόση, εγ κα τέλειψ ε την Αίγυπτο και επέστρεψε στην Παλαιστίνη. Με τη ν επιστροφή του μπόρεσε να εκτιμ ή σ ει όλη την έκτα ­ ση του λάθους που τον είχαν αναγκάσει να διαπράξει οι άφρο­ νες βαρώνοι. Η προσβολή του κατά του παλαιού προστατευόμενού του Σαβάρ, προσβολή που έπαιρνε δημόσια τις διαστά­ σεις μιας προδοσίας, οδήγησε στην ενοποίηση του μουσουλ­ μανικού κόσμου κατά των Φράγκων. Ο Σαβάρ έπ εφ τε πλέον, χωρίς αντίβαρο, στην κηδεμονία του Νούρ εν τ Ντιν. Με την α­ ναγγελία τη ς φραγκικής επίθεσης, ο τελ ευ τα ίο ς ανέθεσε στον Σιρκούχ να επιστρέψ ει στην Αίγυπτο. Ο γηραιός στρατηγός δεν περίμενε παρά μια τέτο ια ευκαιρία. Στις 8 Ιανουαρίου 1169 εισερχόταν, επικεφαλής ενός τερ ά ­ στιου στρατού, στο Κάιρο, όπου ο Σαβάρ το ν υποδέχθηκε με μεγάλη προσποιητή χαρά. Στην πραγματικότητα, ο βεζίρης προσπαθούσε να ξαναρχίσει τις διπλωματικές του αμφιταλα­ ντεύ σ εις και να κερδίσει χρόνο - αλλά η ώρα των ραδιουργιών

Το μνημείο το υ α γά λμ α το ς το υ Σαλαδ ίνου, που ε γ έ ρ θ η κ ε από τον π ρόεδρο Χ α φ έζ Α σαντ το 1992 έξω από την ακρόπολη τη ς Δ αμασκού.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 9 1

Η ΠΕΜΠΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΑΛΡΙΚ Α ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ (1169)

Η Ιερ ου σ α λή μ στα τέλ η το υ 13ου αιώνα, όπως α π εικ ο ν ίζετα ι σε β ενετική μικρογρα φ ία .

είχε παρέλθει. Στις 18 Ιανουαρίου 1169 ο Σαβάρ έκανε έφιππος ένα περίπατο μέχρι το ν τάφο ενός αγίου μουσουλμάνου. Ο Σαλαδίνος, ανιψιός και υπαρχηγός του Σιρκούχ, του π ρότεινε να τον συνοδεύσει. Οι δύο άνδρες ίππευαν δίπλα ο ένας στον άλ­ λο, όταν ξαφνικά, ο Σαλαδίνος άρπαξε το ν Σαβάρ από το ν λα ι­ μό, το ν έρ ιξε από το άλογό του και τον έθ εσ ε υπό κράτηση. Υστερα από λίγες ώρες ο δυστυχής βεζίρης αποκεφαλιζόταν και ο Σιρκούχ έπαιρνε τη θέση του. Καθώς όμως πέθανε και αυτός δύο μήνες αργότερα (23 Μαρτίου 1169), ο Σαλαδίνος τον διαδέχθηκε στη βεζιρεία. Με το ν μετριόφρονα αυτόν τίτλο, που σεβόταν εξάλλου τη θεω ρητική εξουσία των χαλιφών - κη­ φήνων (faineants) τη ς δυναστείας των Φατιμιδών, ο νεαρός Κούρδος ήρως απέβαινε κύριος τη ς Αιγύπτου.

Η ολέθρια φραγκική εκσ τρ α τεία του 1168 είχε καταλήξει σε μια διπλωματική καταστροφή με ανυπολόγιστες συνέπειες. Στη θέση μιας Αιγύπτου υποτελούς στους Φράγκους και ακίν­ δυνης, ερχόταν να εγκα τα σ τα θ εί επικεφαλής αυτής της χώρας ένας νεαρός αρχηγός, ο οποίος θα αναδεικνυόταν πολύ σύ­ ντομα σε ιδιοφυή στρατηγό, σε πολιτικό άνδρα πρώτης γραμ­ μής και στην ισχυρότερη και μεγαλοφυέστερη προσωπικότητα που α νέδειξε ο μουσουλμανικός κόσμος καθ' όλη τη διάρκεια των Σταυροφοριών. Ο Σαλαδίνος, κύριος πλέον της Αιγύπτου, συνέχιζε να θ εω ρ είτα ι υπαρχηγός του Νούρ εν τ Ντιν και συνε­ πώς η μουσουλμανική ενότητα δ ια τη ρ είτο από το ν Ευφράτη μέχρι τη Νουβία. Εάν ήθελαν να αποτρέψουν την ασφυξία της φραγκικής Συρίας, έπρεπε να ανατρέψουν τον Σαλαδίνο πριν αυτός εδραιώ σει την εξουσία του. Ο Αμαλρίκ, επανερχόμενος βιαστικά στο σχέδιο της φραγκο-βυζαντινής συνεργασίας, ζή­ τησε τη βοήθεια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού. Στις 10 Ιουλίου του 1169 ο τελ ευ τα ίο ς του έσ τειλε έναν ι­ σχυρό στόλο που ξεκίνησε από τον Ελλήσποντο με ένα εκσ τρ ατευ τικό σώμα, υπό τις διαταγές του μεγάλου δούκα Ανδρόνικου Κοντοστέφανου. Ο όγκος του στόλου έπλευσε στην Κύπρο, αφού κατά τη διαδρομή του αιχμαλώτισε δύο αι­ γυπτιακά πλοία. Μια μικρότερη μοίρα έπλευσε κα τευ θ εία ν για την Ακρα, μεταφ έροντας χρηματική ενίσχυση για τους στρα­ τιώ τες του Αμαλρίκ. Ο Αμαλρίκ ειδοπ οιήθηκε να σ τείλει μήνυ­ μα στην Κύπρο, όταν θα ή θ ελ ε να αποπλεύσει ο στόλος. Ωστό­ σο, δεν ήταν ακόμη έτοιμος. Η εκσ τρα τεία του 1168 είχε αποδιοργανώσει τις δυνάμεις του. Οι απώλειες των Ιωαννιτών ήταν βαρύτατες. Οι Ναΐτες ε­ ξακολουθούσαν να αρνούνται να συμμετάσχουν και οι βαρώνοι, αποθαρρημένοι από τη ν προγενέστερη εμπειρία τους, δεν είχαν πια τον προηγούμενο ενθουσιασμό. Μόνο στα τέλη Σε­ πτεμβρίου κάλεσε τον στόλο στην Ακρα, όπου η λαμπρή εμφά­ νισή του ξεσήκωσε γιο ρ τές και πανηγύρια των κατοίκων. Το εκσ τρατευτικό σώμα δεν ήταν έτοιμο για να ξεκινή σ ει για την Αί­ γυπτο, παρά στα μέσα Οκτωβρίου. Η καθυστέρηση υπήρξε δι­ πλά ατυχής. Ο Μανουήλ, ο οποίος ήταν μάλλον αισιόδοξος, ε ί­ χε υπολογίσει ό τι επ ρόκειτο για μια σύντομη εκσ τρα τεία και ε ί­ χε εφ οδιάσ ει τα πλοία του μόνο για τρ εις μήνες. Οι τρ εις μήνες είχαν σχεδόν περάσει. Η Κύπρος, που δεν είχε ακόμα σ υνέλθει από τη λεηλασία του Ρεϋνάλδου, δεν ήταν σε θέση να ανεφοδιάσει τον στόλο, ενώ στην Ακρα δεν υπήρχαν α ρ κετές προμήθειες. Συγχρόνως, ο Σαλαδίνος είχε πληροφορηθεί για την εκστρατεία. Για να ε ­ ξασφαλιστεί στο Κάιρο, στις 20 Αυγούστου 1169 συνέλαβε και αποκεφάλισε τον ευνούχο αλ Μ ουταμέν και, κατόπιν, απέλυσε όλους τους υπηρέτες των ανακτόρων που ήταν πιστοί στον χα­ λίφη, αντικαθιστώ ντας τους με δικούς του ανθρώπους. Οι αυλικοί που διώχθηκαν παρακίνησαν με την ενθάρρυνση του χα­ λίφη τη ν ανακτορική φρουρά, η οποία απ οτελείτο από Νουβίους, να στασιάσει και να επ ιτεθ εί κατά των στρατιωτών του Σα­ λαδίνο υ. Ο αδελφός του Σαλαδίνου, Φακρ εντ Ντιν, αντεπ ιτέθηκε, αλλά δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα, ώσπου ο Σαλαδίνος πυρπό­ λησε τους στρατώνες της φρουράς στη Φοστάτ. Ξέροντας ό τι οι γυναίκες τους και οι ο ικο γένειές τους ήταν εκεί, οι Νούβιοι έφυγαν για να τις σώσουν. Τότε ο Φακρ εντ Ντιν τους επ ιτέθη ­ κε και τους κατέσφαξε ως τον τελευτα ίο . Ο χαλίφης, ο οποίος Το φ ρ ο ύρ ιο το υ Κάιρου, έρ γο το υ Σαλαδίνου.

9 2 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

.¥

παρακολουθούσε τη μάχη, έσπευσε να βεβαιώσει το ν Σαλαδί­ νο για τη νομιμοφροσύνη του. Η εκ μέρους του εγκατάλειψ η των Νουβίων ολοκλήρωσε τη συντριβή τους. Η αρμενική φρου­ ρά, που δεν είχε λάβει μέρος στη μάχη, βρήκε το ν θάνατο μέ­ σα στις φλόγες της πυρκαγιάς των στρατώνων. Ο χριστιανικός στρατός ξεκίνησε επ ιτέλους στις 16 Οκτω­ βρίου. Ο Ανδρόνικος Κοντοστέφανος, φοβούμενος τις καθυ­ στερήσεις του Αμαλρίκ, π ρότεινε να μ ετα φ έρ ει τον όγκο του στρατού διά θαλάσσης, οι Φράγκοι όμως επέμειναν να ακολου­ θήσουν τη χερσαία οδό. Στις 25 Οκτωβρίου ο στρατός εισ ήλθε στην Αίγυπτο, στη Φαράμα, κοντά στο Πηλούσιο. Ο Σαλαδίνος περίμενε επίθεση στην Μπιλμπάις και συγκέντρωσε εκ ε ί τις δυνάμεις του, αλλά οι Φράγκοι -ο ι οποίοι είχαν περάσει από τους ανατολικούς κλάδους του Νείλου, συνοδευόμενοι από βυζαντινά πλοία που παρακολουθούσαν την πορεία τους στα παράλια- βάδισαν γρήγορα στη Δ αμιέττα, το πλούσιο φρούριο που δέσποζε στον κυριότερο κλάδο του Νείλου, κατά μήκος του οποίου ο στόλος μπορούσε να πλεύσει στο Κάιρο. Ο Σαλαδίνος αιφνιδιάσθηκε. Δ εν τόλμησε να εγκα τα λείψ ει το Κάιρο ο ίδιος, από φόβο μήπως οι υποστηρικτές των Φατιμιδών αποφάσιζαν να στασιάσουν. Εστειλε όμως ενισχύσεις στη Δ αμιέττα και έγραψε ο ίδιος στη Συρία, για να ζητήσει βοήθεια από τον Νούρ εν τ Ντιν. Η φρουρά της Δ αμιέττας είχε ρίξει μια μεγάλη αλυσίδα από τη μια όχθη του ποταμού στην άλλη. Τα ελληνικά πλοία, τα οποία είχαν ήδη καθυστερήσει εξα ιτία ς των αντίθετω ν ανέμων, δεν μπορούσαν να πλεύσουν πέρα από την πόλη για να εμποδίσουν τα σ τρατεύματα και τα εφ όδια του Σαλαδίνου, που έρχονταν μέσω του ποταμού από το Κάιρο. Το φρούριο θα μπορούσε να κ υ ρ ιευ θ εί με ξαφνική έφοδο, αλλά παρότι ο Κοντοστέφανος παρακινούσε για άμεση δράση, ανησυχώντας για τα εφόδια που εξαντλούντο, ο Αμαλρίκ φο­ βόταν τα τεράσ τια τείχη. Η θελε να κατασκευάσει περισσότε­ ρες π ολιορκητικές μηχανές. Ο πρώτος πύργος του, εξαιτίας κάποιας λανθασμένης εκτίμησης, είχε το π ο θ ετη θ εί απέναντι στο ισχυρότερο τμήμα των τειχών. Οι Ελληνες, προς φρίκη και κατάπληξη των ντόπιων χριστιανών και μουσουλμάνων, σφυροκοπούσαν με τις πολιορκητικές μηχανές τους μια συνοικία, που είχε καθαγιασ τεί από ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Παναγία. Καθημερινά έφθαναν νέα στρατεύματα του Σαλαδίνου στην πόλη. Κάθε ημέρα οι Ελληνες ναύτες και οι συμπατριώ­ τες τους στην ξηρά έβλεπαν να ελαττώ νονται οι μερίδες τους, ενώ οι Φράγκοι σύμμαχοι δεν τους παρείχαν καμιά ενίσχυση, παρόλο που τα εφόδιά τους ήταν άφθονα. Ο Κοντοστέφανος παρακαλούσε τον Αμαλρίκ να διακινδυνεύσ ει μια γενική επ ίθε­ ση κατά των τειχών και εκείνος απαντούσε ό τι ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος. Οι στρατηγοί του, οι οποίοι ήταν π άντοτε καχύποπτοι απέναντι στους Ελληνες, ψιθύριζαν ό τι ο ζήλος του Κο­ ντοστέφανου οφ ειλόταν στην επιθυμία του να πάρει τη Δα­ μιέττα, ως μέρος της λείας του αυτοκράτορα. Στις αρχές Δ εκεμβρίου έγινε φανερό ό τι η εκσ τρ α τεία είχε αποτύχει. Χωρίς τρόφιμα, οι Ελληνες δεν μπορούσαν να αντέξουν περισσότερο. Ενα πυρπολικό σκάφος των αμυνόμενων, που έφ θασε στη μέση του στόλου, είχε προκαλέσει βαριές α­ πώλειες, αν και η γρήγορη επέμβαση του Αμαλρίκ είχε περιορί­ σει τις ζημιές. Το φρούριο ήταν τώρα καλά επανδρωμένο και καλά εφοδιασμένο, χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Σαλα­ δίνου, ενώ διαδόθηκε η είδηση ό τι ένας μουσουλμανικός στρατός πλησίαζε από τη Συρία. Οι βροχές που άρχισαν πρόω­ ρα μετέβαλαν το στρατόπεδο σε λίμνη λάσπης και σήμαναν ότι ήταν πια καιρός να λύσουν τη ν πολιορκία. Δ εν είναι βέβαιο αν άρχισε πρώτος τις διαπραγματεύσεις ο

Λεηλασ ία πόλης από Φ ράγκους σ τρ α τιώ τες.

Αμαλρίκ ή ο Κοντοστέφανος ο ύτε είναι γνωστοί οι όροι που συμφωνήθηκαν. Προφανώς, δόθηκε κάποια χρηματική αποζη­ μίωση στους χριστιανούς και, ασφαλώς, ο Αμαλρίκ ήλπιζε ότι μια ένδειξη φιλίας προς τον Σαλαδίνο θα μπορούσε να τον αποσπάσει από τον Νούρ εν τ Ντιν, με τον οποίο, όπως υποπτευ­ όταν, οι σχέσεις του δεν ήταν ιδιαίτερα εγκάρδιες. Στις 13 Δ εκεμβρίου οι χριστιανοί έκαψαν όλες τις πολιορ­ κητικές μηχανές τους για να μη πέσουν στα χέρια των μου­ σουλμάνων και έφυγαν από τη Δ αμιέττα. Ο στρατός έφθασε στην Ασκαλώνα στις 24 του ίδιου μήνα. Ο στόλος δεν ήταν ε ξ ί­ σου τυχερός. Καθώς έπλεε προς βορρά, έπεσε σε σφοδρή τρ ι­ κυμία. Οι πεινασμένοι ναύτες δεν μπόρεσαν να κυβερνήσουν τα πλοία τους και πολλά από αυτά βυθίστηκαν. Επί ημέρες πτώματα Ελλήνων ξεβράζονταν από τα κύματα στην ακτή της Παλαιστίνης. Ο ίδιος ο Κοντοστέφανος διέφ υγε και έπλευσε στην Κιλικία και από εκ ε ί προχώρησε διά ξηράς, προκειμένου να δώσει αναφορά στον αυτοκράτορα. Τα λείψανα της αρμά­ δας έφθασαν στο Βόσπορο στις αρχές του νέου έτους. Ηταν αναπόφευκτες οι διαμαρτυρίες και οι κατηγορίες με­ τά την ατυχή έκβαση τη ς εκστρατείας. Οι Φράγκοι κατηγόρη­ σαν τους Ελληνες για τη ν έλλειψη εφοδίων. Οι Ελληνες, πολύ λογικότερα, κατηγόρησαν τους Φράγκους για τις συνεχείς κα­ θ υσ τερήσ εις τους. Τόσο ο Αμαλρίκ όμως, όσο και ο αυτοκράτορας κατάλαβαν ό τι η συμμαχία τους δεν έπρεπε να διαλυθεί. Γιατί τώρα ο Σαλαδίνος ήταν αναμφισβήτητος κυρίαρχος της Αιγύπτου και πανίσχυρος.

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΑΜΑΛΡΙΚ A ΣΤΗΝ ΚΠΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ (1171) Παρά την οικτρή αποτυχία της φραγκο-βυζαντινής πολιορ­ κίας της Δαμιέττας, ο Αμαλρίκ εξακολούθησε να τη ρ εί τη συ­ νετή πολιτική της σ τενής συμμαχίας με το ν Βυζαντινό α υτο­ κράτορα. Την άνοιξη του 1171 αποφάσισε να επ ισ κεφ θεί ο ί­ διος τη ν Κωνσταντινούπολη. Η αναχώρησή του καθυστέρησε εξαιτίας μιας α ιφ νιδιασ τι­ κής επίθεσης του Σαλαδίνου εναντίον των νότιων συνόρων του. Στις αρχές Δ εκεμβρί­ ου 1170, ένας μεγάλος αι­ γυπτιακός στρατός εμφα­ νίσθηκε έξω από τη Δαρόν, το νοτιότερ ο φραγκι­ κό φρούριο πάνω στη με­ σογειακή ακτή. Η οχύρωσή Ο βασιλιάς τη ς Ιερ ου σ αλή μ Α μαλρίκ Α \ ο οποίος μ ά χ ετα ι στη Ανω Α ίγυπ το.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 9 3

Ο βασιλιάς Α μα λρίκ Α ’ π ροχώρησε σ την πολιορκία τη ς πόλης Μ πιλμπάις κατά την πρώτη εκ σ τρ α τεία το υ σ την Α ίγυπ το εναντίον το υ βεζίρ η Ν τιρ γ κ ά μ (Σ επ τέμ β ρ ιο ς το υ 1163).

του ήταν ασθενής και παρότι ο Σαλαδίνος δεν είχε πολιορκη­ τικές μηχανές μαζί του, η πτώση του φαινόταν βέβαιη. Ο Αμαλ­ ρίκ, παίρνοντας μαζί του τον πατριάρχη και το κειμήλιο του Τί­ μιου Σταυρού, έσπευσε με μια μικρή αλλά καλά εκπαιδευμένη δύναμη στην Ασκαλώνα, όπου έφ θασε στις 18 Δ εκεμβρίου, και από εκ ε ί κινήθηκε στο φρούριο των Ναϊτών στη Γάζα, όπου ά­ φησε διοικητή τον Μ ιλ το υ Πλανσί, επειδή οι Ναΐτες ενώθηκαν μαζί του στην πορεία του προς τη Δαρόν. Κατόρθωσε να περάσει μέσα από το ν κλοιό του αιγυπτιακού στρατού και να μπει στη Δαρόν. Μ ετά από αυτό, ο Σαλαδίνος έλυσε την πολιορκία και βάδι­ σε κατά της Γάζας. Το κατώ τερο τμήμα τη ς πόλης κυριεύθηκε, παρά τη μάταιη αντίσταση που πρόβαλε ο Μιλ και οι κάτοικοι σφαγιάσθηκαν. Αλλά η ακρόπολη ήταν τόσο ισχυρή, ώστε ο Σα­ λαδίνος δεν διακινδύνευσε να τη ς επ ιτεθ εί. Εξαφανίσθηκε πά­ λι στα αιγυπτιακά σύνορα, όσο ξαφνικά είχε έλθ ει. Κατόπιν, έ ­ σ τειλε μια μοίρα στον κόλπο τη ς Ακαμπα, η οποία κατέλαβε την προφυλακή των Φράγκων στην Αϊλά, στον μυχό του κόλ­ που, κατά τις τελ ευ τα ίες ημέρες του χρόνου. Ο Αμαλρίκ ξεκίνησε από την Ακρα για την Κωνσταντινού­ πολη, στις 10 Μαρτίου, με ένα μεγάλο επ ιτελείο που περιλάμ­ βανε τον επίσκοπο τη ς Ακρας και το ν αυλάρχη, Γεράρδο του Πουζί. Ο μάγιστρος των Ναϊτών, Φίλιππος του Μιγί, παραιτήθηκε από τη θέση του για να το π ο θ ετη θ εί ως πρέσβης. Αφού επισκέφ θηκε την Τρίπολη, ο βασιλιάς έπλευσε προς βορρά. Στην Καλλίπολη τον υποδέχθηκε ο πεθερός του, ο οποίος, λόγω των α ντίθετω ν ανέμων, το ν οδήγησε διά ξηράς ως τη ν Ηράκλεια.

Από ε κ ε ί επιβιβάσθηκε και πάλι σε πλοίο για να φ θάσ ει στην πρωτεύουσα, από τη ν ανακτορική πύλη στον λιμένα του Βουκολέοντος, μια τιμή που επιφυλασσόταν μόνο για εσ τεμ μ έ­ νους. Η υποδοχή που του έγινε και τη ν οποία περιγράφει το χρο­ νικό του Γουλιέλμου τη ς Τύρου ενθουσίασε τον Αμαλρίκ και την ακολουθία του. Ο Μανουήλ αγαπούσε γενικά τους Δ υτι­ κούς και βρήκε το ν Αμαλρίκ πολύ συμπαθητικό. Φ έρθηκε με τη συνηθισμένη πλουσιοπάροχη γενναιοδω ρία του. Η οικογένειά του και ιδια ίτερα ο πεθερός του βασιλιά, πρόσφεραν ε­ γκάρδια τη φ ιλοξενία τους. Εγιναν α τελείω τες θ ρ ησ κευτικές τε λ ε τέ ς και γιο ρ τές, καθώς και μια χορευτική επίδειξη στον Ιππόδρομο κι ένας θαλάσσιος περίπατος με μικρά σκάφη στον Βόσπορο. Μέσα σε όλα αυτά, ο αυτοκράτορας και ο βασιλιάς συζήτησαν για το μέλλον. Συμφωνήθηκε και υπογράφηκε μια συνθήκη, αλλά οι όροι τη ς δεν αναφέρονται. Φ αίνεται ό τι ο βα­ σιλιάς τη ς Ιερουσαλήμ αναγνώρισε κατά κάποιον αόριστο τρ ό­ πο τη ν επικυριαρχία του αυτοκράτορα επί των ντόπιων χρι­ στιανών και ό τι ο Μανουήλ υποσχέθηκε ναυτική και οικονομική βοήθεια, όταν θα σχεδιαζόταν άλλη εκσ τρα τεία κατά της Αιγύπτου. Οποιες κι αν ήταν οι λεπ το μέρ ειες της συνθήκης, ο Αμαλ­ ρίκ και η ακολουθία του έμειναν πολύ ικανοποιημένοι από την επίσκεψή τους και ήταν γεμ ά το ι θαυμασμό για το ν οικοδεσπό­ τη τους. Απέπλευσαν για τη ν πατρίδα τους από τη ν Κωνστα­ ντινούπολη, στις 15 Ιουνίου, γεμ άτοι ελπίδες για το μέλλον και φέρνοντας μαζί τους στην Παλαιστίνη το μεγαλεπήβολο σχέ­ διο μας νέας, πιο συντονισμένης φραγκο-βυζαντινής εκστρα­ τεία ς κατά τη ς Αιγύπτου, τη ν οποία είχαν καταστρώσει με τον Βυζαντινό αυτοκράτορα.

ΝΕΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΜΑΛΡΙΚ Α (1174) Η κατάσταση που διαμορφωνόταν στην Παλαιστίνη φαινό­ ταν τώρα πιο ευνοϊκή για τα σχέδια του Αμαλρίκ. Ο Σαλαδίνος, για να ικανοποιήσει το ν Νούρ εν τ Ντιν, είχε καταλύσει τον Σε­ πτέμβριο του 1171 το χαλιφάτο των Φατιμιδών του Καΐρου, θ έ ­ τοντας τέρμα στο μεγάλο θρησ κευτικό σχίσμα που δίχαζε το Ισλάμ μεταξύ σουνιτών και σιιτών. Αν και αυτό το μέτρο αφαιρούσε από τους Φράγκους τη ν ευκαιρία να επω φελούνται από τις θ ρ η σ κευ τικές έρ ιδες του μουσουλμανικού κόσμου, ωστό­ σο είχε ως αντιστάθμισμα να κα τασ τεί ο Σαλαδίνος ο μόνος κύ­ ριος της Αιγύπτου, ο αληθινός βασιλιάς της χώρας αυτής. Αυ­ τό είχε ως συνέπεια να επιδεινω θούν οι σχέσεις μεταξύ αυτού και του Νούρ εν τ Ντιν. Ο Σαλαδίνος επιζητούσε πλέον πλήρη α­ νεξαρτησία, ενώ ο Νούρ εν τ Ντιν συνέχιζε να το ν θ εω ρεί απλό υπαρχηγό του. Η κεραυνοβόλος άνοδος του Κούρδου αρχηγού ανησυχού­ σε το ν γηραιό αταμπέγκ τη ς Συρίας, ο οποίος σκεπτόταν να οργανώσει κατά του αντάρτη στρατηγού μια τιμω ρητική εκ­ στρατεία. Ο Σαλαδίνος, πληροφορούμενος τις προθέσεις αυ­ τές εναντίον του, άρχιζε τώρα να προσεγγίζει τους Φράγκους. Οταν ο Νούρ εν τ Ντιν τον κάλεσε να αναλάβουν από κοινού μια επίθεση εναντίον τους, αυτός αρνήθηκε. Για τον νέο κύριο της Αιγύπτου, το Βασίλειο τη ς Ιερουσαλήμ λειτουργούσ ε σαν μια ανασχετική ζώνη ένα ντι των εκδικητικώ ν διαθέσεω ν του Νούρ εν τ Ντιν. Ενας οξυδερκής πολιτικός σαν το ν Αμαλρίκ Α ’

Μ ικρ ογρ α φ ία χ ειρ ο γρ ά φ ο υ από το μ υ θ ισ τό ρ η μ α το υ Γο δεφ ρείδο υ ντε Μ π ουγιόν (1327) που απ εικονίζει προέλαση το υ σ τρ α το ύ το υ Σ αλαδίνου.

&

9 4 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙ Α

Σ τη φ ω τογραφ ία α π εικονίζονται ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς το υ Β υ ζαντίου Μ ανουήλ Α ’ Κομνηνός και η σ ύζυγό ς το υ, Μ αρία τη ς Α ντιόχειας. Ο Μ ανουήλ Α ’ συνήψε συμμαχία μ ε τον βασιλιά τη ς Ιερ ου σ α λή μ Α μαλρίκ Α ’ και τον π άντρεψ ε μ ε την ανιψιά το υ, Μ αρία Κομνηνή.

π ειες για τα πεπρωμένα ενός κράτους. Ο τολμηρός και οξυ­ δερκής αυτός πολιτικός είχε στρέψ ει τη Σταυροφορία σε ν έ­ ους δρόμους, σε επ ιχειρήσεις από τις οποίες αυτή ή θα κα τέ­ ληγε σε θρίαμβο ή σε καταστροφή. Αφού προς στιγμήν πέτυχε να επιβάλει ένα φραγκικό π ροτεκτοράτο στην Αίγυπτο, είδε τη ν προσπάθειά του να σ τρ έφ ετα ι εναντίον του και την Αίγυ­ πτο να π έφ τει στην κυριαρχία του πιο φοβερού μουσουλμάνου αρχηγού, του μεγάλου και ένδοξου Σαλαδίνου. Αλλά δεν είχε ακόμα χαθεί οριστικά η χώρα αυτή και η κατάσταση μπορούσε να επανορθωθεί. Ο Αμαλρίκ διατηρούσε ακόμα τις δυνάμεις του, όταν η μοίρα, στην πιο κρίσιμη στιγμή, ή ρ θε να τον αποσπάσει απότομα από το έργο του, στο άνθος της ηλικίας του. Ο θάνατός του είχε δύο σοβαρές συνέπειες: Πρώτα άφηνε διάδοχό του τον ανήλικο γιο του Βαλδουίνο Δ ’, που ήταν λ ε ­ πρός! Και δεύτερον, άφηνε το πεδίο ελ εύ θ ερ ο στον τρομερό Σαλαδίνο. Ο τελ ευ τα ίο ς επωφελήθηκε αμέσως για να ρυθμίσει προς το συμφέρον του τη διαδοχή του Νούρ εν τ Ντιν. Αφού ε ί­ χε γ ίν ει και τυπικά πλέον σουλτάνος της Αιγύπτου, εμφανί­ σθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1174 μπροστά στη Δαμασκό, στην ο­ ποία εισ ήλθε χωρίς να συναντήσει αντίσταση και προσάρτησε τη μεγάλη πόλη στο κράτος του. Η Χομς και η Χάμα είχαν την ίδια τύχη. Με την εξαίρεση του Χαλεπίου, το οποίο κυρίευσε το 1183, ήταν πλέον κύριος τη ς μουσουλμανικής Συρίας κα­ θώς και τη ς Αιγύπτου. Αφού ενοποίησε όλον το ν μουσουλμανικό κόσμο υπό την εξουσία του, νίκησε τελικά κατά κράτος τους Φράγκους στη μάχη του Χ αττίν (3-4 Ιουλίου 1187) και ανέκτησε τη ν Ιερουσα­ λήμ (2 Οκτωβρίου 1187). Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το έναυσμα τη ς Γ’ Σταυροφορίας (1189-1192). Ξ μπορούσε να διεβλέψ ει τις νέες δυνατό τη τες διπλωματικών χειρισμών που παρουσιάζονταν. Οι προοπτικές που διανοίγονταν ενισχύθηκαν, όταν στις 15 Μάίου του 1174 ο Νούρ εν τ Ντιν πέθανε στη Δαμασκό, αφήνο­ ντας ως διάδοχό του ένα παιδί μόλις 11 ετών, τον Μ ελίκ ες Σαλίχ. Χωρίς να είναι κανείς προφήτης, μπορούσε να προβλέψει ό τι το παιδί αυτό δεν θα διατηρούσε το πατρικό κράτος. Ο βα­ σιλιάς της Ιερουσαλήμ θα μπορούσε ή να αναλάβει το ν ρόλο του προστάτη του απέναντι στις κα τακτητικές διαθέσ εις του Σαλαδίνου ή να μοιραστεί με το ν τελ ευ τα ίο τη μουσουλμανική Συρία. Ο Αμαλρίκ σκεπτόταν τ ι να πράξει και προετοίμαζε, σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς συμμάχους του, μια νέα και οριστική λύση του ζητήματος τη ς Αιγύπτου, όταν η κακή μοίρα τη ς φραγκικής Συρίας ήρ θε να θ έσ ει τέρμα στη ζωή του. Στις 11 Ιουλίου 1174 πέθανε από τύφ ο στην Ιερουσαλήμ, σε ηλικία μόλις 39 ετών. Ι Λ ιιΜ m dUnta tu e (Vt$n · ι ί

a u fie a t» · fttV tcC m CTtafrru

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο θάνατος του Αμαλρίκ Α ’ σε μια τέτο ια στιγμή, ή ­ ταν μια καταστροφή. Ποτέ άλλοτε μια τέ το ια απώλεια δεν είχε χ ειρ ό τερ ες συνέ0 γάμος το υ βασιλιά Α μαλρίκ μ ε την πριγκίπισσα Μ αρία Κομνηνή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Rene Grousset: H ISTOIRE DES CROISADES ET DU ROYAUME FRANC DE JERUSALEM, 3 volumes, Editions Perrin, Paris, 1991. (2) Rene Grousset: L ’ EPOPEE DES CROISADES, Editions Perrin, Paris, 2002. (3) Steven Runcim an: A HISTORY O F THE CRUSADES, 3 volumes, Penguin Books, London, 1990 (μ τφ ρ . Α γγυ Β λαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Α θή να , 2006). (4) Jonathan Phillips: UNE HISTOIRE MODERNE DES CROISADES, Editions Flam m arion, Paris, 2010. (5) G eorge Tate: L’ ORIENT DES CROISADES, Editions Gallimard, Histoire, Paris, 2011. (6) John Julius N orw ich: MARE NOSTRUM - M IA ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Μ Ε ΣΟ ΓΕ ΙΟ Υ , εκδ. Γκοβόσ τη, Α θή να , 2011. (7) Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Σ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ : Τόμος 2ος, εκδ. Ε λευ θ ερ ο υ δ ά κ η , Α θήνα, 1934. (8) Thomas A sbridge: THE CRUSADES, H arp er Collins Publishers, London, 2010. (9) Ε κδοτική Αθηνώ ν: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ TOY Ε ΛΛ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Β Υ ΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Σ , Μ Ε ΣΟ Β Υ Ζ Α Ν ΤΙΝ Ο Ι ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΟ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Ι Χ Ρ Ο Ν Ο Ι, Τόμος Θ ’, Α θήνα, 2000. (10) Π αγκόσμιο Β ιογρα φ ικό Λ εξικ ό : Λ ή μ μα : Σ αλαδίνος, Τόμος 9Α’, Ε κδοτική Αθηνών. (11) Α λέξης Σ α β β ίδ η ς: Ν ΟΥΡ ΕΝΤ Ν Τ ΙΝ ΚΑΙ Σ Α Λ Α Δ ΙΝ Ο Σ , ΟΙ Μ ΕΓΑΛΟΙ Α Ν ΤΙΠ Α Λ Ο Ι ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΩΝ, Σ τρ α τιω τικ ή Ισ τορ ία 61, Σ επ τέμ β ρ ιο ς 2001.

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 9 5

Η μάχη το υ Μ π οροντίνο. Οι Β εσ τφ α λο ί πολέμησαν γενναία στη μ εγ ά λ η α υ τή μάχη, αλλά υπέστησαν σ υ ντριπ τικ ές απώ λειες.

v u λ in To Βααίϋειο της Βεοΐφαλίας ήταν ένα ((τεχνητά» κράτος, που ιδρύθηκε από τον ΝαποΠέοντα με οκοπό να αποτεΠέαει ένα υπόδειγμα του γαΠΠικού μοντέλου διακυβέρνηοπς. Παράλληλα, λειτούργηοε και ως κράτος - ελεγκτής της Ραΐχ Frangaise (Γαλλικής Ειρήνης) στη βόρεια Γερμανία. Το νεοπαγές αυτό κράιος, που οχηματίστηκε μετά την κατάλυοη των κρατών του Αννόβερου, της Εαοης - Κέοελ και του Μπράουνοβαϊγκ, παραχωρήθηκε από τον Ναπολέοντα οτον αγαπημένο του αδελφό, Ιερώνυμο. Ωοτόοο, είναι αλήθεια ότι αυτός δεν διέθετε καμία από τις αρετές που χαρακτήριζαν τον μεγάλο του αδελφό.

«γενέθλια πράξη» του Βασιλείου της Βεστφαλίας, και κα τ’ επέκταση και του στρατού του, υπεγράφη από τον Ναπολέοντα στις 15 Νοεμβρίου του 1807 και ήταν απότοκος της Συνθήκης του Τίλσιτ, που συνήφθη με­ ταξύ τη ς Γαλλίας, τη ς Ρωσίας και τη ς Πρωσίας. Με τη συνθήκη αυτή η Ρωσία και η Πρωσία αναγνώριζαν τη ν ήττα τους και άφηναν ελεύ θ ερ ο το ν Ναπολέοντα να ρυθμίσ ει τα ευρωπαϊκά πράγματα κατά το δοκούν. Η Πρωσία, μάλιστα, κα­ τέσ τη έτσ ι στην πραγματικότητα κράτος - δορυφόρος της Γαλλίας. Ο Γάλλος αυτοκράτορας είχε φ ροντίσ ει νω ρίτερα να καταλύσει τα γερμανικά κρατίδια του Αννόβερου, τη ς Εσσης - Κέσελ και του Μπράουνσβαϊγκ. Στη συνέχεια, ενώνοντας τα εδ ά ­ φη αυτών, σχημάτισε ένα νέο βασίλειο, αυτό της Βεστφαλίας. Στόχος του Ναπολέοντα ήταν να δημιουργήσει στην «καρδιά» της Γερμανίας ένα κράτος, το οποίο θα λειτουργούσ ε ως πρό­ τυπο του γαλλικού «δημοκρατικού» συστήματος δ ιακυβ έρ νη ­ σης. Το νέο αυτό κράτος θα εξυπ ηρετούσε, επίσης, και τους στρατιω τικούς σκοπούς του Γάλλου αυτοκράτορα, ελέγχο­ ντας για λογαριασμό του τη βόρεια Γερμανία. Ο Ναπολέων αποφάσισε να το π ο θ ετή σ ει βασιλιά του νέου κράτους το ν'μ ικρ ό τερ ο και αγαπημένο αδελφό του, το ν Ιερώ­

Η

νυμο Βοναπάρτη. Το κανονικό όνομα του Ιερωνύμου, ο οποίος ήταν μόλις 23 ετών όταν ανέλαβε το ν θρόνο του νεοσύστατου κράτους, ήταν Τζιρολάμο Μπουοναπάρτε. Αυτός πήρε το όνο­ μα Ιερώνυμος, το οποίο επί το γαλλικότερο αποδίδεται ως Ζερόμ, όταν ο αδελφός του άρχισε να ανεβαίνει τα σκαλιά της γαλλικής ιεραρχίας. Οντας φύση τυχοδιω κτική, ο νεαρός κα­ τα τά χ θ η κε στο Γαλλικό Ναυτικό αμέσως μετά τη ν αποφοίτησή του από το αυστηρό καθολικό κολλέγιο το υ Ζουιλί, αλλά το 1803 εγκα τέλειψ ε τα πάντα για να μ εταβ εί στις ΗΠΑ. Εκεί νυμφ εύ θ η κε τη ν Ελίζαμπεθ Πάτερσον, τη ν κόρη ενός εμπόρου από τη Βαλτιμόρη. Ο γάμος αυτός προκάλεσε τη ν οργή του Ναπολέοντα, ο οποίος κατάφ ερε να τον δ ια λ ύ σ ε ι-τ ο διαζύγιο εκδόθηκε, βέβαια, επίσημα πολύ αργότερα, το 1815. Ωστόσο, η καθυστέρηση αυτή στην έκδοση του διαζυγίου δεν εμπόδι­ σε το ν Ναπολέοντα να νυμφ εύσ ει τον Ιερώνυμο το 1807 με την πριγκίπισσα Καταρίνα της Β υρτεμβέργης. Μ ετά τον γάμο του ο Ιερώνυμος εγκα τα σ τά θηκε στην πρωτεύουσα του Βασιλείου του Κέσελ και αμέσως άρχισε τις σπατάλες και τις ασωτίες. Η αυλή του έγινε διαβόητη σε όλη την Ευρώπη για τη χαλαρότητα που επικρατούσε σε αυτή. Ο ί­ διος, όταν δεν πόζαρε για κάποιο, τεραστίω ν διαστάσεων, πορτρέτο, δεν περνούσε τις ώρες του συντροφιά με όμορφες

Ο Ανταμ Λ ο ύ ντβ ιχ φον Οχς α να δ είχ 3 η κ ε ως ο κ α λύ τερ ο ς σ τρ α τη γ ό ς το υ Β εσ τφ α λικ ο ύ Σ τρ α το ύ .

κυρίες ή σε πολύωρα τουρνουά χαρτο­ παιξίας, δεν έπαιρνε το μπάνιο του μέσα σε μπανιέρες γεμ ά τες με κρασιά του Μπορντό μαζί με τρυφ ερή συντροφιά, ασχολείτο (μόνο για μερικά λεπτά τη ς ώ­ ρας κάθε ημέρα) με τις κρα τικές υποθέ­ σεις. Δίκαια, λοιπόν, οι υπήκοοί του του απέδωσαν το προσωνύμιο «ο βασιλιάς της απόλαυσης». Κατά τα άλλα, το Βασί­ λειο της Βεστφαλίας ό φ ειλε να γ ίν ει κράτος υπόδειγμα, που θα κυβερνάτο με βάση του ς γαλλικούς νόμους και θα είχε κοινοβούλιο, γεγονός που αποτελούσε πρωτοτυπία για τα γερμανικά κράτη. Ολες, όμως, οι μεταρρυθμίσ εις αποδείχτηκαν μάταιες λόγω τη ς κακο­ διαχείρισης και της διαφ θοράς τη ς Αυ­ λής, η οποία καταδίκασε σε αποτυχία και τις ελάχιστες καλές προθέσεις που εκ ­ δηλώθηκαν από γαλλικής πλευράς. Στον αντίποδα της λειτο υ ρ γία ς του κοινοβου­ λίου, τη ς υπ οτιθέμενης εδραίωσης της ισότητας όλων ένα ντι του νόμου και της κατάργησης της δουλοπαροικίας βρι­ σκόταν η απόλυτη ξένη καταπίεση, η διαφθορά, η αρπαγή, ακόμα και η απα­ γωγή όμορφων γυναικών που εντάσσο­ νταν στο «χαρέμι» του Ιερωνύμου. Την εικόνα της ασυδοσίας συμπλήρωνε η λο­ γοκρισία που επιβαλλόταν σε όποιον έ ­ λεγε κάτι που δεν άρεσε στους Γάλλους αλλά και η σκληρή φορολογία που απο­ διδόταν από τους κατοίκους του βασι­ λείου προς όφ ελος τη ς Γαλλίας, η οποία χρησιμοποιούσε τα χρήματα αυτά για τον σχηματισμό δικού τη ς στρατού.

Η ΓΕΝΕΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Βασικό στήριγμα του νέου βασιλείου θα αποτελούσε ο στρατός του. Ο Ναπο­ λέων υπολόγιζε ό τι το Βασίλειο τη ς Βε­ στφαλίας θα συνέδραμε τις γα λλικές δυ­

9 8 I ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

νάμεις με ένα σώμα στρατού, αποτελούμενο από, τουλάχιστον, δύο μεραρχίες πεζικού και μια μεραρχία ιππικού. Ο Ιε­ ρώνυμος, όμως, ως «μέγας» μονάρχης, όπως ο ίδιος θεω ρούσε το ν εα υτό του, είχε δ ιαφ ο ρ ετική άποψη. Ετσι, αποφάσι­ σε να σχηματίσει μια μικτή μεραρχία βα­ σιλικών φρουρών, δύο μεραρχίες πεζι­ κού (καθεμιά από τις οποίες απ οτελείτο από δύο τα ξιαρ χίες των δύο συνταγμά­ των) και μια μεραρχία ιππικού, αποτελούμενη από τρ ε ις τα ξιαρχίες (η πρώτη από α υτές δ ιέ θ ε τε δύο συντάγματα θω­ ρακοφόρων και οι άλλες δύο από δύο συντάγματα ελαφρών ιππέων και ουσά­ ρων η καθεμιά). Ο Ναπολέων είχε, φυσικά, έντονες διαφω νίες για τη ν οργάνωση αυτή και υ­ πενθύμιζε συχνά στον αδελφό του ό τι ένα κράτος όπως η Βεστφαλία δεν χρεια ­ ζόταν ο ύ τε βαρύ ιππικό, η συγκρότηση του οποίου κόστιζε ακριβά, ούτε, βέβαια, μια ολόκληρη μεραρχία φρουράς. Εξάλ­ λου, τη ν εποχή εκείνη ακόμη και η ίδια η Γαλλία παρέτασσε μία μόλις μικτή μεραρ­ χία φρουράς. Παρόλα αυτά, οι συμβου­ λές του Ναπολέοντα που αφορούσαν τό ­ σο τον τρόπο ζωής του Ιερωνύμου όσο και τη συγκρότηση του στρατού του βα­ σιλείου του δεν έπιασαν τόπο. Από τα κράτη που διαλύθηκαν για να σχηματιστεί το Βασίλειο τη ς Β εστφα­ λίας, μόνο το κράτος τη ς Εσσης-Κέσελ δ ιέ θ ε τε στρατιω τικές δυνάμεις που μπο­ ρούσαν να ενταχθούν στον στρατό του νεοσύστατου βασιλείου. Α ντίθετα, οι μο­ νάδες που ανήκαν στον στρατό του Αννόβερου και δεν διαλύθηκαν, σχημάτι­ σαν τη ν περίφημη Γερμανική Λεγεώνα του Βασιλέως και εντάχθηκαν στον Βρε­

τα νικό Στρατό. Αντίστοιχα, και οι δυνά­ μεις του δούκα του Μπράουνσβαϊγκ είτε εντάχθηκαν στον Βρετανικό Στρατό είτε αυτοδιαλύθηκαν. Ωστόσο, από τα στρα­ τιω τικά τμήματα του κράτους τη ς Εσσης - Κέσελ είχε ήδη σχηματιστεί το ν Οκτώ­ βριο του 1806 το λεγόμενο «Σώμα Πεζι­ κού Γαλλίας - Εσσης», που τελούσ ε υπό το ν Γάλλο στρατάρχη Μ ορτιέ, ο οποίος το συγκρότησε μετά τη διάλυση του κρά­ τους αυτού από τον Ναπολέοντα. Μετά τη ν ίδρυση του Βασιλείου της Β εστφα­ λίας δημιουργήθηκε στρατός, στον ο­ ποίο εντάχθηκαν τα δύο υποεπανδρωμένα συντάγματα του παραπάνω σχηματι­ σμού, αποτελώντας, έτσι, τη βάση για τη συγκρότηση του 1ου και 2ου Συντάγμα­ το ς Πεζικού Γραμμής του βασιλείου. Τον Δ εκέμβριο του 1807, όταν ο Ιερώνυμος πήγε στο Κέσελ, συνοδευόταν από ένα απόσπασμα Πολωνών λογχοφόρων, οι ο­ ποίοι αποτέλεσαν τον πυρήνα για τον σχηματισμό μιας επιλαρχίας ιππικού σω­ ματοφυλακής (Garde du Corps) δύνάμης 206 ανδρών αλλά και τη ς 1ης Ιλης του Συντάγματος Ελαφρών Ιππέων της Φρουράς (Chevaux Leger de la Guard), η δύναμη τη ς οποίας προβλεπόταν να αν έλ θ ει σε 700 περίπου άνδρες, οι οποίο θα ήταν οργανωμένοι σε τρ εις ευμεγέθ εις ίλες μάχης και μια έμπεδη ίλη. Ακολούθως ξεκίνη σ ε ο σχηματισμός του 1ου Τάγματος Ελαφρού Πεζικού από άνδρες, οι οποίοι, αν και δεν δ ιέθ ετα ν πρωσική εθ νικό τη τα , είχαν, ωστόσο, υ­ πηρετήσει στον Πρωσικό Στρατό και ε ί­ χαν αιχμαλω τιστεί μετά τις μάχες του Ζ έεφ ελντ, της Ιένα και του Αουερσταντ. Οι αιχμάλω τοι αυτοί κρατούντο στο Κίστριν και μπορούσαν να διαλέξουν είτε τη ν υπηρεσία στον Β εστφαλικό Στρατό ε ίτε τη φυλακή. Τελικά, α υτοί διάλεξαν τη ν υπηρεσία στον στρατό. Παράλληλα ο Ναπολέων δ ιέθ εσ ε στον αδελφό του μερικούς Γάλλους ιππείς, οι οποίοι σχη­ μάτισαν το Σύνταγμα Ουσάρων της Φρουράς. Αυτό έλαβε το προσωνύμιο «οι αστακοί» λόγω των κατακόκκινων στολών και πηλικίων που φορούσαν οι άνδρες. Ο όγκος του στρατού έπρεπε, β έ­ βαια, να α υ ξη θ εί περαιτέρω με τη ν κατα­ φυγή στο απεχθές μέτρο τη ς υποχρεω­ τικ ή ς στράτευσης. Και επειδή οι «Βεστφαλοί» δεν επ έδειξαν μεγάλη προθυ­ μία για συμμετοχή στις τά ξεις του στρα­ τού, ο Ναπολέων υποχρεώθηκε να συ­ μπληρώσει το ν «μαγικό» αριθμό των 25.000 ανδρών, ο οποίος προβλεπόταν Ο Γάλλος σ τρ α τη γ ό ς Ζ ο ζέφ Αντουάν Μ όριό. Τ ο π ο 9ετή θη κε στον Β εσ τφ α λικ ό Σ τρ α τό από το ν Ναπ ολέοντα.

να απ οτελέσει «οροφή» του Βεστφαλικού Στρατού, με 12.500 Γάλλους στρα­ τιώ τες, μέχρι να καταστούν ετοιμοπ όλε­ μες οι βεσ τφ α λικές δυνάμεις. Στα τέλη του 1808 ο Β εστφ αλικός Στρατός αριθμούσε περί το υ ς 14.500 άν­ δρες, για να φτάσει, στη μέγιστη ακμή του που σημειώ θηκε τη ν άνοιξη του 1812, να α ριθμ εί περισσότερους από 27.000 άνδρες. Ο Ιερώνυμος, πέραν των μονάδων τη ς φρουράς του, είχε αποφασίσει να σχηματίσει συνολικά οκτώ συντάγματα πεζικού της γραμμής, καθένα από τα ο­ ποία απ οτελείτο από τρία τάγματα. Κάθε τάγμα, με τη σειρά του, απ οτελείτο από έξι λόχους (τέσσερις τυφεκιοφόρω ν, έ ­ ναν γρεναδιέρων και έναν ακροβολι­ στών), σύμφωνα με το γαλλικό οργανωτι­ κό υπόδειγμα. Κάθε τάγμα, θεω ρητικά, είχε τη δυνατότητα να παρατάξει 840 άν­ δρες. Επίσης, θα σχηματίζονταν τέσ σ ε­ ρα ανεξάρτητα τάγματα ελαφρού πεζι­ κού, καθένα από τα οποία θα απ οτελείτο από τέσσ ερις λόχους ακροβολιστών, έ ­ ναν λόχο επίλεκτων ακροβολιστών (καραμπινιέρων) και έναν λόχο ακροβολιστών-σκοπευτών. Οσον αφορά το ιππικό, προβλεπόταν ο σχηματισμός τριών τα ­ ξιαρχιών ιππικού, εκτός, βέβαια, αυτού της φρουράς. Η μία εξ αυτών θα περιελάμβανε δύο συντάγματα θω ρακοφό­ ρων, η άλλη δύο συντάγματα ελαφρών ιππέων και η τελευ τα ία δύο συντάγματα ουσάρων. Το πυροβολικό θα σχημάτιζε ένα σύ­ νταγμα, αποτελούμενο από μια έφιππη και δύο εποχούμενες πυροβολαρχίες, τέσσ ερις όρχους πυροβολικού και σ τοι­ χεία μηχανικού. Τέλος, προβλεπόταν και ο σχηματισμός Χωροφυλακής και Εθνο­ φυλακής. Οι δυνάμεις α υτές οργανώθη­ καν μεταξύ των ετών 1811 και 1812.

ΙΣΠΑΝΙΑ ΤΟ ΠΡ0Τ0 ΑΙΜΑ Η Ισπανία αποτέλεσε το πρώτο πεδίο μάχης του Βεστφαλικού Στρατού. Ο Να­ πολέων είχε εισβάλει στη μεγάλη χώρα της Ιβηρικής ήδη από την άνοιξη του 1808 και, αν και είχε συντρίψ ει με ευ κο ­ λία τον Ισπανικό Στρατό, δεν είχε κατα­ φ έρ ει να καθυποτάξει τους Ισπανούς. Η πρώτη ισπανική εξέγερση κατά των Γάλ­ λων σημειώθηκε το ν Μάιο του 1808 στη Μαδρίτη και, παρόλο που πνίγηκε στο αί­ μα, αποτέλεσε το έναυσμα για μια γενικευμένη εξέγερση σε ολόκληρη τη χώρα. Ο Ναπολέων, ενόψ ει και τη ς αναγεννημένης αυστριακής απειλής, αποφάσι­ σε να ζητήσει τη βοήθεια των συμμάχων

Β εσ τφ α λ ο ί σ τρ α τιώ τες το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικο ύ . Δ ια κ ρίν ο ντα ι αξιω μα τικός και επιλοχίας λόχου γρεναδιέρω ν (με τα κόκκινα λ ο φ ία ) και λοχίας λόχου ακροβολιστώ ν (με το πράσινο λοφίο).

του για τη ν αντιμετώπιση τη ς κατάστα­ σης που είχε διαμορφ ω θεί στην Ισπανία. Από τη ν επ ιτακτική αυτή απαίτηση δεν γλίτω σε ο ύ τε ο αδελφός του, Ιερώνυ­ μος, από το ν οποίο ο Γάλλος αυτοκράτορας ζήτησε τη ν αποστολή στην Ισπανία των πρώτων διαθέσιμω ν βεστφαλικών μονάδων. Το καλοκαίρι του 1808 μόνο το 1ο Σύνταγμα Ελαφρών Ιππέων και το 1ο Σύνταγμα Πεζικού (ΣΠ) ήταν σχετικά ε­ τοιμοπόλεμα. Παρόλα αυτά, εξαιτίας της επιμονής του αδελφού του, ο Ιερώ­ νυμος απ έστειλε στην Ισπανία το 1ο Σύ­ νταγμα Ελαφρών Ιππέων. Ετσι, το ν Σ ε­ πτέμβριο του 1809 το σύνταγμα αυτό ξε­ κίνησε πρώτο με 500 άνδρες για την Ισπανία. Ωστόσο, οι λιπ οταξίες ή ταν πάρα πολλές, με αποτέλεσμα, όταν το σύ­ νταγμα έφ τα σ ε στα γαλλο-ισπανικά σύ­ νορα, μόνο 390 άνδρες να έχουν απομείνει υπό τις σημαίες. Την άνοιξη του 1809 ακολούθησε η αποστολή τη ς 2ης Μ ε­ ραρχίας του Βεστφαλικού Στρατού, με επικεφαλής το ν Γάλλο υποστράτηγο Ζοζέφ Αντουάν Μόριό. Ο Μόριό ή ταν ένας απλός συνταγματάρχης του Γαλλικού Στρατού, που αποσπάστηκε στον Βεστφαλικό Στρατό, προαγόμενος τα υ τό ­ χρονα σε υποστράτηγο. Επιτελάρχης του ήταν ο Γερμανός ταγματάρχης φον Εσμπεργκ. Η 2η Μεραρχία α π οτελείτο από δύο ταξιαρχίες. Η 1η, που τελούσ ε υπό τον ταξίαρχο Μπέρνερ, σ υγκρ ο τείτο από το 2ο ΣΠ (που, με τη σειρά του, τελούσ ε αρ­ χικά υπό το ν Γάλλο συνταγματάρχη Λεγκρά και αργότερα υπό το ν Γερμανό φον

Μπόσε και περιελάμβανε δύο τάγματα) και το 4ο ΣΠ (που τελούσ ε αρχικά υπό το ν Γάλλο συνταγματάρχη Μπονεβίγ και αργότερα από το ν Γερμανό φον Λάσμπεργκ και απ οτελείτο, επίσης, από δύο τάγματα). Η 2η Ταξιαρχία, που τελούσ ε υπό τον συνταγματάρχη φον Οχς, απ οτελείτο από το 3ο ΣΠ (συνταγματάρχης Τσίνκε), που περιελάμβανε δύο τάγματα, και από το 1ο Τάγμα Ελαφρού Πεζικού (ταγμα­ τάρχης φον Μάγιερν). Το μεραρχιακό πυροβολικό -απ οτελούμενο από δύο πυ­ ροβολαρχίες των 6 λιβρώ ν- δ ιο ικείτο από το ν ταγματάρχη Χάινεμαν. Στα γαλλο-ισπανικά σύνορα, και πιο συγκεκριμένα στο Περπινιάν, δημιουργή θ η κε ένα στρατόπεδο υπό τον ταγμα­ τάρχη φον Λάσμπεργκ, με σκοπό την πα­ ροχή λογιστικής υποστήριξης και α ν τι­ καταστατώ ν στη μεραρχία. Στις 5 Μάίου του 1809 η 2η Μεραρχία εισ ή λθ ε στο ισπανικό έδαφ ος και αμέ­ σως εντά χθ η κε στη δύναμη του στρα­ τάρχη Σεν Συρ, η οποία πολιορκούσε τη ν ισπανική πόλη Ζερόνα. Στις 6 Μάίου η 2η Ταξιαρχία ενεπλάκη για πρώτη φορά στη μάχη, αντιμετω πίζοντας μια έξοδο τη ς ισπανικής φρουράς. Οι Βεστφαλοί α­ ντιμετώ πισαν με επιτυχία το υ ς Ισπανούς και, ως ανταμοιβή, ο Σεν Συρ παρασημο­ φόρησε και προήγαγε πολλούς αξιωμα­ τικο ύς και άνδρες. Ενας από αυτούς ή­ τα ν και ο φον Οχς, ο οποίος προήχθη σε ταξίαρχο. Στο μεταξύ ο Γάλλος στρατάρχης ε ­ τοίμαζε έφοδο μεγάλης κλίμακας κατά τη ς πόλης. Για το ν σκοπό αυτό σ υγκέ­ ντρωσε όλους το υ ς λόχους γρεναδιέρω ν και ακροβολιστώ ν των βεστφαλικώ ν μο­ νάδων - συνολικά 14 λόχους -, το ν λόχο γρεναδιέρω ν του 1ου ΣΠ του Βασιλείου της Νεάπολης, 12 λόχους πεζικού (αποτελο ύμενο υς από μονάδες των γερμανι­ κών δουκάτων του Μπεργκ και του Βύρτσμπουργκ) και 10 γαλλικούς λόχους επιλέκτων. Η επίθεση εξαπολύθηκε στις 8 Ιουλί­ ου του 1809, αλλά αμέσως αποκρούστηκε από τους Ισπανούς. Οι επ ιτιθ έμ ενοι υπέστησαν 1.770 απώλειες. Η κατάστα­ ση άρχισε σταδιακά να επ ιδεινώ νεται για το υ ς π ολιορκητές. Σ τις 31 Αυγούστου ι­ σπανικές δυνάμεις που τελούσαν υπό το ν - ιρλανδικής καταγωγής - στρατηγό Μπλέικ επ ιτέθηκαν στους πολιορκητές. Ο Σεν Συρ απέσυρε τό τε κάποιες από τις δυνάμεις του από τη ν πολιορκία, για να αντιμετω πίσει το ν εχθρό, αδυνατίζο­ ντας, όμως, έτσ ι επικίνδυνα το ν πολιορ­ κητικό κλοιό που είχε αναπτυχθεί γύρω από τη ν πόλη. Εκείνη τη στιγμή ο

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α I 9 9

Στρατιώ τες του 1ου Βεστφ αλικού Συντά γμ α τος Θωρακοφόρων. Παρά τον τίτλο τους, αυτοί μόλις το 1810 εφοδιάστηκαν με θώρακες γα λλικο ύ τύπου.

Μπλέικ, α ντί να εμπλακεί σε μάχη με τις δυνάμεις του Σεν Συρ, κα τάφ ερε να το ν ξεγελάσ ει και να επιπέσει στις δυνάμεις επιτήρησης που βρίσκονταν γύρω από την πόλη, μεταξύ των οποίων ή ταν και η βεστφαλική μεραρχία. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος. Οι Ισπανοί, εξαγριω μέ­ νοι, έκαψαν το στρατόπεδο των πολιορ­ κητών, σκότωσαν αλύπητα ασθενείς και τρ α υμ α τίες και κατάφ εραν να περάσουν στην πολιορκημένη πόλη 1.500 ημιόνους, που ήταν φορτω μένοι με προμή­ θ ε ιε ς κάθε είδους. Η μάχη αυτή είχε σημαντική επίδρα­ ση τόσο σε ηθικό όσο και σε υλικό επί­ πεδο για τους πολιορκητές. Ειδικότερα, όσον αφορά τις βεσ τφ α λικές δυνάμεις, αξίζει να επ ισημανθεί ό τι οι απώλειες μάχης και οι α σ θ ένειες είχαν αραιώσει ε ­ πικίνδυνα τις γραμμές τους. Παρόλα αυ­ τά, ο Σεν Συρ εξαπέλυσε στις 19 Σεπ τεμ­ βρίου νέα αλλά εξίσου μάταιη, όπως α­ ποδείχτηκε, επίθεση κατά τη ς πόλης. Μ ετά από αυτή, στις 24 Νοεμβρίου ο φον Οχς ανέλαβε τη διοίκηση της 2ης Μεραρχίας, καθώς όλοι οι ανώ τεροι του αξιω ματικοί ήταν ε ίτε α σ θενείς ε ίτε τραυματίες! Τελικά, η πόλη παραδόθηκε στις 10 Δ εκεμβρίου. Αυτό το γεγονός, όμως, προσέφερε στους Βεστφαλούς μικρή μόνο ανακούφιση, καθώς η 2η Μεραρχία είχε απομείνει με μόλις 1.500 ετοιμοπ ό­ λεμους άνδρες από το υ ς 5.500 περίπου

1 0 0 I ΣΤ ΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

k

Ο Γάλλος στρ α τηγός Ζαν Θαρώ.

Τοποθετήθηκε στον Β εστφ αλικό Στρατό από τον Ν απολέοντα και τραυματίστηκε θανάσιμα στη μάχη του Μ ποροντίνο.

άνδρες που δ ιέθ ετε , όταν έφ τα σ ε στην Ισπανία. Στις 12 Μ αρτίου του 1810 έφ τασαν ως ενισχύσεις 650 α ντικα τα σ τά τες από το έμπεδο του Περπινιάν. Επίσης, ο Σεν Συρ α ντικα τασ τά θηκε στη διοίκηση των γαλλικώ ν δυνάμεων τη ς Καταλονίας από το ν Οζερώ. Ο νέος Γάλλος δ ιοικητής ανέθεσ ε στη βεστφαλική μεραρχία κα­ θ ή κο ντα φρουράς της Ζερόνα, ενώ ο ί­ διος βάδισε κατά τη ς Βαρκελώνης με τη συνοδεία των υπόλοιπων δυνάμεων. Στη Ζερόνα οι Β εστφαλοί είχαν να α­ ντιμετω πίσουν τα συνεχή πλήγματα που δέχονταν από το υ ς Ισπανούς αντάρτες. Η δύναμη τη ς μεραρχίας, μάλιστα, είχε μειω θεί από τη συνεχή αιμορραγία τόσο πολύ, ώστε τα δ εύ τερ α τάγματα των συ­ νταγμάτω ν διαλύθηκαν. Η κατάσταση δεν άλλαξε, παρά τη ν αντικατάσταση του Οζερώ από το ν ΜακΝτόναλντ, αφού μέχρι το ν Απρίλιο του 1811 η 2η Μ εραρ­ χία είχε απομείνει με 500 μόνο άνδρες. Η μεραρχία τό τε διαλύθηκε, με συνέπεια να δια τα χ θ εί η επιστροφή και η ανασύ­ νταξή τη ς πίσω στη Γερμανία. Οι επιζώντες του μοναχικού τά γματος των 500 ανδρών που απέμεινε στην Ισπανία επέ­ στρεψαν στη Γερμανία μετά κόπων και βασάνων τη ν άνοιξη του 1813.

ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΠΑΤΡΙΟ ΕΔΑΦΟΣ Την ώρα που ο Ναπολέων είχε εμπλα­

κεί για τα καλά σε μάχες στην Ισπανία, στην κεντρική Ευρώπη τα «σύννεφα του πολέμου» μαζεύονταν ξανά. Η Αυστρία, με αναγεννημένο τον στρατό της, ο ο­ ποίος βρισκόταν υπό τη ν ηγεσία ενός ά­ ξιου στρατηλάτη, του αρχιδούκα Καρό­ λου των Αψβούργων, θα δοκίμαζε και πάλι την τύχη των όπλων κατά του Να­ πολέοντα. Πράγματι, ο νέος πόλεμος ξέ­ σπασε στις 9 Απριλίου του 1809 και σύ­ ντομα επ εκτά θηκε σε όλη τη ν κεντρική και ένα μέρος τη ς ανατολικής Γερμα­ νίας. Ε ιδικότερα, εκ τεινό τα ν πλέον από τη Βαυαρία και το Τυρόλο (στα νότια) μέ­ χρι τη Σαξονία και τις α κτές της Β αλτι­ κής (στα βόρεια), αλλά και τη ν Ιταλία και τη ν Πολωνία. Οι Αυστριακοί έστιασαν τη ν προσοχή το υ ς στο μέτωπο του Δούναβη, όπου, ό­ μως, διέθ εσ α ν μικρές μόνο δυνάμεις τους. Για τη ν αντιμετώπιση τη ς απειλής αυτής, πάντως, ο Ναπολέων σχημάτισε το X «Γερμανικό» Σώμα Στρατού, τη δ ιο ί­ κηση του οποίουανέθεσε στον αδελφό του, Ιερώνυμο, στις 18 Απριλίου. Απο­ στολή του X Σώματος ήτα ν η εξ ανατο­ λών κάλυψη του Βασιλείου της Β εστφα­ λίας και τη ς συμμάχου Σαξονίας, αλλά και η επιτήρηση των ακτών της Βαλτικής για το ν εντοπισμό οποιοσδήποτε απόβα­ σης βρετανικώ ν ή συμμαχικών με αυτά τμημάτων. Τον Απρίλιο του 1809 το X Σώμα ήταν οργανωμένο σε τρ εις μεραρχίες. Η πρώ­ τη ή ταν η Μεραρχία της Βασιλικής Φρουράς του Ιερωνύμου, που τελούσε υπό το ν υποστράτηγο κόμη Μπέρτενροντε. Η μεραρχία α π οτελείτο από μια ίλη τη ς Βασιλικής Σωματοφυλακής δύναμης 140 ανδρών, η οποία δ ιο ικ είτο από τον ταξίαρχο φον Μπόνγκαρ, από το Τάγμα των Γρεναδιέρων της Φρουράς, που α­ π ο τελείτο από 840 άνδρες και τελούσε υπό το ν συνταγματάρχη Λάνγκενσβαρτς, από το Τάγμα των Κυνηγών της Φρουράς, δύναμης 600 ανδρών διοικούμενο από το ν ταγματάρχη Φούλγκραφ, από τρ εις ίλες του Συντάγματος Ελα­ φρών Ιππέων τη ς Φρουράς, που δ ιέ θ ε ­ ταν συνολικά 550 άνδρες και τελούσαν υπό το ν συνταγματάρχη Βολφ και, τ ε λ ι­ κά, από το Τάγμα των ΚαραμπινιέρωνΚυνηγών τη ς Φρουράς, με 360 άνδρες υπό το ν ταγματάρχη πρίγκιπα του Εσσεν-Φίλιπσταλ. Συνολικά, η μεραρχία τη ς Φρουράς αριθμούσε 2.490 άνδρες. Ακολουθούσε η νέα 2η Μεραρχία (που ονομάστηκε «νέα» για να ξεχωρίζει από αυτήν που πολεμούσε στην Ισπανία) υπό το ν Γάλλο υποστράτηγο ν τ ’ Αλμπινιάκ. Στη μεραρχία αυτή υπάγονταν το 1ο ΣΠ, που τελούσ ε υπό το ν συνταγμα­

τάρχη Φ άουτιερ και περιελάμβανε δύο τάγματα με συνολική δύναμη 1.680 αν­ δρών, το 5ο ΣΠ, υπό το ν συνταγματάρχη κόμη Β ελινζερόντε και δ ιέ θ ε τε 1.800 άν­ δρες και δύο τάγματα, το 6ο ΣΠ, που διο ικείτο από τον ταγματάρχη φον Μπόσε και περιελάμβανε 1.700 άνδρες οργανω­ μένους σε δύο τάγματα, αλλά και μέρος του 1ου Συντάγματος Θωρακοφόρων, που τελούσ ε υπό τον συνταγματάρχη φον Β ύρτεν και δ ιέ θ ε τε μόλις 260 άν­ δρες. Η συνολική δύναμη της μεραρχίας έφ τα νε το υ ς 5.440 άνδρες. Στο X Σώμα εντά χ θ η κε και η 3η Ολλανδική Μεραρχία με το 6ο, 7ο, 8ο και 9ο ΣΠ, το 1ο Σύνταγμα Ολλανδών Θωρα­ κοφόρων και τρ εις ελαφ ρές πυροβολαρ­ χίες. Η μεραρχία αυτή ή ταν συνολικής δύναμης 5.300 ανδρών, οι οποίοι διοικούντο από τον υποστράτηγο Γκράτιεν. Η συνολική δύναμη του X Σώματος Στρατού ανερχόταν σε 13.230 άνδρες. Στη δύναμη αυτή επ ρόκειτο να προστε­ θ ε ί και το 3ο ΣΠ του Μπεργκ, που τελ ο ύ ­ σε υπό το ν Γάλλο συνταγματάρχη Σαμπέρ και δ ιέ θ ε τε 1.000 άνδρες, αλλά και αποσπάσματα από διάφορα γαλλικά συ­ ντάγματα πεζικού και πυροβολικού συ­ νολικής δύναμης 3.000 περίπου ανδρών. Οι οχυρές πόλεις του Σ τετίνου, του Στράλζουντ και του Κίστριν φρουρούντο από άλλα γερμανικά στρατεύματα, επ ιτρέποντας στο X Σώμα να μη σπαταλά δυνάμεις για την αποστολή αυτή. Τα προβλήματα, όμως, για το ν Ιερώνυμο προήλθαν, αρχικά, εκ των έσω. Α ιτία των προβλημάτων αυτών ήταν η εξέγερση που προκάλεσε ο φον Σιλ, ένας Πρώσος ταγματάρχης, ο οποίος εισ έβαλε στο έ ­ δαφος της Βεστφαλίας με 600 περίπου άνδρες, με σκοπό να ξεσηκώ σει τους Γερμανούς κατοίκους τη ς σε επανάστα­ ση κατά των Γάλλων επικυρίαρχων. Στις 4 Μάίου του 1809 ο φον Σιλ κινήθη κε προς το χωριό Ν τόντεντορφ , που βρισκόταν στη σημερινή Σαξονία Ανχαλτ, όντας επικεφαλής 500 ουσάρων, 60 έφιππων ακροβολιστών και 50 πεζών ακροβολιστών. Για την αντιμετώπιση της απειλής κινή θηκε ενα ντίον του ο συ­ νταγματάρχης Φ ούτιερ, επικεφαλής 1.000 ανδρών (τέσσερις λόχοι του 1ου Βεστφαλικού ΣΠ και δύο λόχοι του Γαλ­ λικού 22ου ΣΠ με δύο ελαφρά πυροβόλα συνοδείας). Ο Φ ούτιερ π αρέταξε τους άνδρες του σε τρία τετράγωνα. Τα δύο τετράγωνα τά χθηκαν σε πρώτη γραμμή και το τρ ίτο πίσω, σε εφ εδρεία . Ενώπιον των δύο πρώτων τετραγώνων έτα ξε και

δύο ελαφρά πυροβόλα - ένα ενώπιον κά­ θ ε τετραγώ νου. Οι Γάλλοι, υπό το ν συ­ νταγματάρχη Λεγκά, τά χθηκαν πιο πίσω ως γενική εφ εδρεία . Ο φον Σιλ, στη θ έα των αντιπάλων, εφόρμησε με τους ουσάρους του και με τη ν πρώτη κιόλας έφοδο διέσπασε τα τ ε ­ τράγωνα των Βεστφαλών, κυριεύοντας τα δύο πυροβόλα και αιχμαλωτίζοντας πάνω από 200 άνδρες. Ο Φούτιερ τραυ­ ματίστηκε θανάσιμα και πέθανε, αργότε­ ρα, από το τραύμα του. Την ή ττα αυτή α­ κολούθησε διάλυση. Οσοι στρατιώ τες γλίτωσαν τράπηκαν σε άτακτη φυγή, ενώ πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να λιποτακτήσουν. Οι Γάλλοι του συνταγματάρχη Λεγκά αιχμαλω τίστηκαν και αυτοί. Στο μεταξύ ο Ιερώνυμος υποχρεώθη­ κε να αποχωριστεί τη ν πλέον αξιόμαχη δύναμη που δ ιέθ ετε, την Ολλανδική Μ ε­ ραρχία, η οποία στάλθηκε να αντιμετω πί­ σει μια μικρή αυστριακή δύναμη που τ ε ­ λούσε υπό το ν στρατηγό Αμ Εντε και ε ι­ σέβαλε στη Σαξονία από τα νότια. Ο ί­ διος, πάντως, μόλις στις 18 Ιουνίου εγκατέλ ειψ ε την πρωτεύουσά του μαζί με τη Μεραρχία τη ς Φρουράς, για να ενω θεί με τις υπόλοιπες δυνάμεις του. Στις 21 Ιου­ νίου ο Ιερώνυμος ένωσε τις δυνάμεις του τόσο με τη βεστφαλική 2η Μεραρχία όσο και με τη ν Ολλανδική Μεραρχία, η ο­ ποία τέθ η κ ε ξανά υπό τις διαταγές του. Η συνολική δύναμη του X Σώματος έφ τα ­ νε τό τε τους 12.900 άνδρες. Με το σώμα αυτό ενώθηκαν, την επομένη, και 2.000 Σάξονες.

Στις 24 Ιουνίου ο Ιερώνυμος αποφά­ σισε να κινηθεί. Στράφηκε, λοιπόν, προς τη Λειψία, την οποία είχε καταλάβει ο Αυ­ στριακός στρατηγός. Ο τελευτα ίο ς, επ ει­ δή δ ιέ θ ε τε μόλις 5.000 άνδρες, υποχρε­ ώθηκε να υποχωρήσει, επιτρέποντας στον Ιερώνυμο να εισ έλ θ ει ως « ελευ θ ε­ ρωτής» στην πόλη στις 26 Ιουνίου. Την ε ­ πομένη ο Ιερώνυμος δ ιέτα ξε τη ν Ολλαν­ δική Μεραρχία να καταδιώ ξει τους υποχω ρούντες Αυστριακούς, το υ ς οποίους πλέον ενίσχυαν και οι δυνάμεις του λ ε ­ γάμενου «Μαύρου» δούκα, του Φ ρειδε­ ρίκου Γουλιέλμου του Μπράουνσβαϊγκ. Ο δούκας είχε α υτο εξο ρισ τεί όταν ο Να­ πολέων κατέλαβε το κράτος του και τώ­ ρα επ έστρεφε δυναμικά με βρετανική και αυστριακή χρηματοδότηση, για να πολεμήσει τους μισητούς Γάλλους. Ο «Μαύρος» -όπως ονομάστηκε λόγω του χρώματος της στολής των ανδρών το υ - δούκας είχε οργανώσει μια μικρή δύ­ ναμη 2.300 ανδρών, που αποτελείτο από δύο τάγματα πεζικού, ένα τάγμα εθ ελο ­ ντών ακροβολιστών και ένα μικτό σύνταγ­ μα ουσάρων και λογχοφόρων ιππέων. Ωστόσο, το μέγεθος της δύναμης αυτής ήταν, όπως αποδείχθηκε, αντιστρόφως α­ νάλογο τη ς μαχητικότητάς της. Την ώρα που ο «Μαύρος» δούκας ε ­ πιχειρούσε να ενω θεί με τις αυστριακές δυνάμεις του Αμ Εντε, ο Ιερώνυμος είχε ήδη φ τάσ ει στη σαξονική πρωτεύουσα Δρέσδη, όπου γιόρ ταζε τις «στρατιω τι­ κές επιτυχίες» του και τη ν απ ελευθέρω ­ ση της Σαξονίας! Π αρέμεινε δε στην πό­

Ανδρες του 2ου Σ υντάγματος Ελαφρών Ιππέων της Βεστφαλίας.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 1 0 1

λη τέσ σ ερις μέρες, διαβιώ ντας ως Τούρ­ κος σουλτάνος, αφού στην εκσ τρ α τεία αυτή τον ακολουθούσε τόσο το «χαρέ­ μι» του όσο και πλήθος υπηρετών. Τελικά, με μεγάλη λύπη ο Ιερώνυμος υποχρεώθηκε να εγκα τα λείψ ει τις απο­ λαύσ εις τη ς Δρέσδης και να κ ιν η θ εί κα­ τά των Αυστριακών, ιδια ίτερ α κατόπιν των έντονων διαβημάτων στα οποία προέβη ο αδελφός του, που ήτα ν πλέον έξαλλος με τη συμπεριφορά του. Στόχος του ήταν να ενω θεί με τις δυνάμεις του στρατάρχη Ζουνώ, οι οποίες καταδίωκαν μια άλλη, μικρή αυστριακή μεραρχία, που τελούσ ε υπό τον στρατηγό Κιενμάγιερ. Ο τελευ τα ίο ς, όμως, κατάφ ερε να παραπλανήσει το ν Ζουνώ και στράφηκε κατά του Ιερωνύμου. Μάλιστα, αν και υ­ στερούσε α ριθμητικά ένα ντι αυτού, ο Κιενμάγιερ κατάφ ερε να νικήσ ει το ν Ιε­ ρώνυμο στις μάχες του Μπέρνεκ και του Γκεφράες. Στις 11 Ιουλίου ο Ιερώνυμος η ττή θ η κε και πάλι στο Χοφ από το ν έ ­ μπειρο Αυστριακό στρατηγό και τράπη­ κε σε επαίσχυντη φυγή προς την Ερφούρτη. Εκεί σώθηκε χάρη στη σύνα­ ψη ανακωχής που τελ ικ ά επ ετεύχθη με­ ταξύ Γαλλίας και Αυστρίας. Ωστόσο, υπήρχε ένας ακόμα αντίπα­ λος που αρνείτο να κα ταθέσ ει τα όπλα. Αυτός δεν ήταν άλλος από το ν «Μαύρο» δούκα του Μπράουνσβαϊγκ, ο οποίος ε ­ πιχειρούσε να φ τάσ ει με τους άνδρες του στις α κτές της Βόρειας θάλασσας, όπου τον περίμεναν πλοία του Β ρετα νι­ κού Ναυτικού. Ο Ιερώνυμος άφησε τη ν Ολλανδική Μεραρχία ως φρουρά στην Ερφούρτη και δ ιέτα ξε τα βεσ τφ αλικά του σ τρ α τεύ ­ ματα να κινηθούν προς το Αννόβερο, κα­ ταδιώ κοντας το υ ς «Μαύρους Μπραουνσβάιγκερς», όπως έμειναν γνωστοί. Στις 29 Ιουλίου σημειώ θηκε μια από­ πειρα να ανακόψουν τη ν πορεία του δούκα Φ ρειδερίκου Γουλιέλμου στο Χάλμπερσταντ. Η απόπειρα αυτή, ωστόσο, κα τέληξε σε πανωλεθρία και διάλυση του 5ου Β εστφαλικού ΣΠ. Από το σύ­ νταγμα αυτό 300 άνδρες αυτομόλησαν στις τά ξεις του δούκα, ενώ οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμα­ λωτίστηκαν. Μόλις 100 άνδρες κατάφεραν να ξεφύγουν! Στο μεταξύ βεσ τφ α λικές δυνάμεις, αποτελούμενες από τμήματα του 1ου και του 6ου ΣΠ, του 1ου Συντάγματος Θωρακοφόρων και του 3ου ΣΠ του Μπεργκ επιχείρησαν, υπό το ν Γάλλο στρατηγό Ρεμπέλ, να αποκόψουν τη ν κί­ νηση των αντιπάλων το υ ς προς το λιμά­ νι της Βρέμης και τη σωτηρία. Στη μάχη που έλαβε χώρα στις 31 Ιουλίου κοντά

1 0 2 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

μπέλ είχε φ ρ ο ντίσ ει να τους ακολουθή­ σει με «σύνεση», αποφεύγοντας κάθε περαιτέρω επαφή με αυτούς. Μ ετά την επιτυχή αποχώρηση των αντιπάλων, ό­ μως, και επειδή αντιμετώ πιζε τη ν οργή του Ιερωνύμου, και ο ίδιος ο Ρεμπέλ εγ κ α τέλ ειψ ε τα πάντα, επ ιβιβάστηκε σε ένα πλοίο και κα τέφ υγε στις ΗΠΑ. Με το ν τρόπο αυτό έλη ξε η πρώτη σημαντική εκσ τρ α τεία του Βεστφαλικού Στρατού, ο οποίος υπέστη μια σειρά από ατιμω τικές ή ττε ς που δεν του άξιζαν ε­ ξα ιτία ς της ανικανότητας τόσο του Ιερω­ νύμου όσο και του στενού περιβάλλο­ ντος του.

ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΥΣΗ Ανδρες τη ς Ιλη ς τη ς Βασιλικής Σ ω μ α το φ υ λα κ ή ς το υ Ιερω νύμου Βοναπ άρτη. Οι π ερισ σ ό τερ οι ή τα ν Πολωνοί.

στην πόλη, οι δυνάμεις του «Μαύρου» δούκα θριάμβευσαν και πάλι. Οι ουσά­ ροι του έτρεψ αν σε φυγή το υ ς αντίπα­ λους θω ρακοφόρους, οι οποίοι, παρά το ν τίτλ ο τους, μόλις το 1810 εφ ο δ ιά ­ στηκαν με θώ ρακες εξα ιτία ς τη ς αδρά­ νειας του καθεστώ τος του Ιερωνύμου. Οι θω ρακοφόροι, κατά τη φυγή τους, ε­ πέπεσαν στο φ ίλιο πεζικό, το οποίο ε ξ ί­ σου έτρεψ αν σε φυγή! Τελικά, χάρη στη γεννα ιό τη τα των Βεστφαλών πυροβολη­ τών, που απέκρουσαν με τα πυρά τους το εχθρ ικό ιππικό, αποφεύχθηκε μεγα­ λύτερη καταστροφή. Κατόπιν αυτού, ο δούκας και οι άν­ δρες του έφτασαν ανενόχλητοι στη Βρέμη, όπου πούλησαν τα άλογά το υ ς και α­ ποχώρησαν με βρετανικά πλοία. Ο Ρε­

Μ ετά το πέρας του πολέμου κατά της Αυστρίας, με εξαίρεση τη ν Ιβηρική χερσόνησο, στις υπόλοιπες περιοχές της Ευρώπης που κατέχονταν από τους Γάλλους επικρατούσε μια παράξενη η­ συχία, η οποία απλώς προμήνυε τη θ ύ ε λ ­ λα που θα ακολουθούσε. Πράγματι, οι σχέσεις του Ναπολέοντα με τη Ρωσία άρχισαν να επιδεινώ νονται σταδιακά από το 1810 και μετά. Α ιτία ήταν η απαί­ τηση του Γάλλου αυτοκράτορα να εφ αρ­ μόσει και η Ρωσία το ν ηπειρω τικό απο­ κλεισμό κατά τη ς Β ρετανίας και των βρετανικώ ν προϊόντων. Ο τσάρος Αλέξανδρος Α ’, όμως, σύ­ ντομα α ντιλή φ θ η κε ό τι η εφαρμογή του ηπειρω τικού αποκλεισμού από τη Ρωσία κ α τέσ τρ εφ ε τη ρωσική οικονομία. Ετσι, αποφάσισε να χαλαρώσει, ανεπίσημα έ ­ στω, το ν αποκλεισμό και να επ ιτρέψ ει με έμμεσ ους τρόπους τη ν επ ανεκκίνη­ ση του εμπορίου μεταξύ Β ρετα νία ς και Ρωσίας. Σε απάντηση ο Ναπολέων αποφάσι­ σε να επ ιβάλει τη θέλησή του με τα ό­ πλα. Ετσι, σχεδίασε τη ν καταστροφική, όπως αποδείχτηκε, εκσ τρ α τεία του στη Ρωσία. Φυσικά, στην εκσ τρ α τεία αυτή κλήθηκαν να συμμετάσχουν όλοι οι «σύμμαχοι» τη ς Γαλλίας, μεταξύ των ο­ ποίων βρισκόταν και το Βασίλειο της Β ε­ στφαλίας. Ο Ιερώνυμος αυτή τη φορά ήταν σε θέση να παρατάξει ένα πλήρες σώμα στρατού, η δύναμη του οποίου δεν απεί­ χε σημαντικά από τη ν προβλεπόμενη Β εσ τφ α λ ο ί σ τρ α τιώ τες μονάδω ν τη ς Φ ρουράς. Δ ια κ ρ ίν ετα ι γρ εναδιέρ ος της Φ ρουράς μ ε το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό γούνινο καπέλο, α ξιω μα τικός και σ τρ α τιώ τη ς το υ Τάγματος Κυνηγών τη ς Φ ρουράς (δεξιά), σ τρ α τιώ τη ς των επ ίλεκτω ν Καραμπινιέρων τη ς Φ ρουράς (με τα κόκκινα σ ειρ ίτια ) και α ξιω μ α τικ ο ί των γρεναδιέρω ν και των καραμπινιέρων (αριστερά).

.V

Β ιτγκενσ τά ιν Ντούνσμπουργκ

mopovw

Πολότσκ J 7 Ιουλίου

24 Ιουνίου

7Ιεπ τψ β ρ ί

Βιάσμα^ίί

χχχχ

Μ α κντόνα λντ

χχχχ. Ευγένιος

2013

ιωνυμος

Μπομπρουϊσκ >

Η γαλλική εισβολή στη Ρωσία καλοκαίρι 1812

χχχχ Σβάρτσενμπ εργκ

0

100

200

300

400γλιι

Αρχικές γαλλικές συγκεντρώσεις

χχχχ ορμασ ω φ

4 ^ ^ Αρχικές ρωσικές συγκεντρώσεις

Η εισ βολή τη ς π ολυεθνικής Μ εγ ά λ η ς Σ τρ α τιά ς στη Ρωσία α κο λο ύ θ η σ ε έναν κ εντρ ικ ό άξονα προέλασης προς τη Μ όσχα, π αρότι ο Ναπολέων δεν είχ ε υπ ολογίσει μ ία τέ το ια ε ξ έ λ ιξ η . Ε τσι, λόγω τη ς α π ρ οθυ μία ς των Ρώσων να α π ο δεχθού ν την ή ττα το υ ς , α να γκά σ θ η κ ε να κ α τε υ θ ύ ν ε τα ι όλο και πιο ανατολικά.

συμφωνία του με τη Γαλλία. Εξάλλου, ο Β εστφ αλικός Στρατός είχε πλέον οργα­ νωθεί κανονικά και εκπ α ιδευ τεί ικανο­ ποιητικά. Οι Β εστφαλοί συγκρότησαν το VIII Σώμα Στρατού της Μ εγάλης Στρατιάς. Επικεφαλής του σώματος τέθ η κ ε, φ υσι­ κά, ο ανίκανος Ιερώνυμος. Αυτή τη φο­ ρά, όμως, ο αδελφός του είχε εν τά ξει στο επ ιτελείο του τον υποστράτηγο Βαντάμ, έναν έμπειρο αξιωματικό, ο οποί­ ος, όμως, δεν δ ιέ θ ε τε ίχνος δ ια κ ρ ιτικ ό ­ τητας. To VIII Σώμα παρέτασσε τη ν 23η και την 24η Μ εραρχία και τρ ε ις ταξιαρχίες ιππικού. Την 23η Μεραρχία διοικούσε ο υποστράτηγος, πλέον, φον Οχς. Η με­ ραρχία α π οτελείτο από τη ν 1η Ταξιαρχία, υπό το ν ταξίαρχο Β α λινγκερόντ (ο οποί­ ος τον Μάιο του 1812 α ντικα τασ τά θηκε από τον, μετέπ ειτα ταξίαρχο, Λεγκράς) και τη 2η Ταξιαρχία, υπό τον ταξίαρχο Ντανλούπ-Βερντέν. Στην 1η Ταξιαρχία ε ί­ χαν εν τα χ θ εί το Τάγμα των Γρεναδιέρων της Φρουράς, το Τάγμα των Κυνηγών της Φρουράς και το Τάγμα των Καραμπινιέρων της Φρουράς, ενώ στην ίδια τα ­ ξιαρχία ανήκαν και το 1ο Τάγμα Ελαφρού Πεζικού και το 5ο ΣΠ που α π οτελείτο από δύο τάγματα. Στη 2η Ταξιαρχία είχαν εν τα χ θ εί το 1ο, το 4ο και το 8ο ΣΠ, κα­

θ ένα από τα οποία α π οτελείτο από δύο τάγματα. Ετσι, η 23η Μ εραρχία παρέτασ­ σε συνολικά 12 τάγματα. Η 24η Μεραρχία, που δ ιο ικ είτο από το ν υποστράτηγο Θαρώ, δ ιέ θ ε τ ε επίσης δύο τα ξιαρ χίες, τη ν 1η, που τελούσ ε υπό το ν ταξίαρχο Νταμάς, και τη 2η, υπό το ν ταξίαρχο φον Τσουρβέζτεν (τον Ιούλιο του 1812 α υτός α ντικα τασ τά θ η κε από το ν ταξίαρχο φον Μπόρζτελ). Η μεν 1η παρέτασσε έξι συνολικά τάγματα: το 3ο Τάγμα Ελαφρού Πεζικού, δύο τάγμα­ τα του 6ου ΣΠ και τρ ία τάγματα του 2ου ΣΠ. Η 2η παρέτασσε, επίσης, έ ξ ι τά γμα ­ τα: δύο του 3ου ΣΠ, τρία του 7ου ΣΠ και το 2ο Τάγμα Ελαφρού Πεζικού. Από τις τα ξιαρ χίες ιππικού η 1η απο­ τε λ ε ίτ ο από την Ιλη τη ς Σωματοφυλακής και από τέσ σ ερις ίλες του Συντάγματος Ελαφρών Ιππέων τη ς Φρουράς. Επικε­ φαλής τη ς ήταν ο ταξίαρχος Βολφ. Η Ελαφρά Ταξιαρχία Ιππικού είχε επ ικεφα­ λής το ν ταξίαρχο φον Χ άμερσταϊν και α­ π ο τελείτο από τέσ σ ερις ίλες του 1ου και τέσ σ ερ ις ίλες του 2ου Συντάγματος Ου­ σάρων. Η Ταξιαρχία Βαρέος Ιππικού, που τελούσ ε υπό τον ταξίαρχο φον Λέπελ, παρέτασσε τέσ σ ερις ίλες του 1ου και τέσ σ ερ ις ίλες του 2ου Συντάγματος Θω­ ρακοφόρων. Το πυροβολικό του VIII Σώματος α­

π αρτιζόταν από μια έφιππη και μια επο­ χούμενη πυροβολαρχία τη ς Φρουράς, δύο ακόμα εποχούμενες πυροβολαρχίες και τέσσ ερις όρχους πυροβολικού. Αργότερα στο πυροβολικό σώμα εντά ­ χθηκαν και 12 πυροβόλα συνοδείας πεζι­ κού των 6 λιβρών. Συνολικά, το VIII Σώμα δ ιέ θ ε τε 48 πυροβόλα. Η συνολική δύναμη του VIII Σώματος στο ξεκίνημα τη ς εκσ τρα τείας ήταν 22.315 πεζοί, 3.374 ιππείς, 997 πυροβολη­ τές, 588 άνδρες των όρχων με 1.196 άλο­ γα, 324 άνδρες των μεταγωγικών σώμα­ το ς με 1.206 άλογα και 254 άνδρες του λόχου στρατηγείου του σώματος και της στρατιω τικής αστυνομίας. Συνολικά, με το VIII Σώμα ξεκίνησαν για τη Ρωσία 27.852 άνδρες με 6.061 άλογα και 48 πυ­ ροβόλα. Ωστόσο, το ν Ιούνιο του 1812 ο Ναπο­ λέων αποψίλωσε το VIII Σώμα, αποσπώντας από αυτό σ ημαντικές μονάδες. Ετσι, η Ταξιαρχία Βαρέος Ιππικού προσκολλήθηκε στο γαλλικό IV Σώμα Ιππι­ κού, ενώ το 1ο και το 8ο ΣΠ προσκολλήθηκαν στο X Σώμα Στρατού τη ς Μεγά­ λης Σ τρατιάς και σ τάλθηκαν στο Ντάντσιχ (σημερινό Γκτανσκ) ως φρουρά τη ς πόλης. Οσον αφορά το 4ο ΣΠ, αυτό προσκολλήθηκε, μαζί με μισή πυροβο­ λαρχία, στο XI Σώμα Στρατού. Κατόπιν

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 1 0 3

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

Μ π αγκρατιόν

Εκδοτική

χχχχ

Α νδρες το υ 5ου Β εσ τφ α λικ ο ύ Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικ ο ύ σε οδομαχία που διεξή χ& η στη Γερμανία το 1809. Ο α ξιω μα τικός το υ ς φ έ ρ ε ι μπ λε χιτώ νιο γαλλικού τύπ ου.

των αλλαγών αυτών, το VIII Σώμα απέμεινε με 22.392 άνδρες με 4.284 άλογα και 44 πυροβόλα. To VIII Σώμα ξεκίνησ ε την πορεία του από το Κέσελ σ τις αρχές Μαρτίου του 1812. Στα μέσα Απριλίου ο Ναπολέων α­ ν έθ εσ ε στον αδελφό του τη διοίκηση ό­ λης της δεξιάς πτέρυγας της Μεγάλης Στρατιάς, την οποία αποτελούσαν το VIII Β εστφ αλικό Σώμα Στρατού, το V Πολω­ νικό Σώμα Στρατού (που τελούσ ε υπό τον Πονιατόφσκι), το VII Σαξονικό Σώμα Στρατού (υπό το ν Γάλλο Ρενιέ) και το IV Σώμα Ιππικού (που δ ιο ικ είτο από τον Γάλλο Λατούρ -Μαμπόργκ). Συνολικά, οι δυνάμεις που δόθηκαν υπό διοίκηση στον Ιερώνυμο ξεπερνούσαν τους 80.000 άνδρες. Η απόφαση του Ναπολέ­ οντα να αναθέσ ει στον γενναίο αλλά, ταυτόχρονα, ανίκανο αδελφό του τη δ ι­ οίκηση ενός τόσο μεγάλου τμήματος α­ π οδείχθηκε μεγάλο σφάλμα, ειδ ικά από τη στιγμή που είχε ήδη φανεί έμπρακτα ό τι ο Ιερώνυμος αδυνατούσε να διο ική ­ σει πολύ μικρότερους σχηματισμούς. Το σχέδιο του Ναπολέοντα, στην αρ­ χική φάση τη ς εισβολής του στη Ρωσία, προέβλεπε τη συντριβή του Ρωσικού Στρατού όσο το δυνατόν πιο κοντά στα σύνορα. Απέναντι στη γαλλική εισβολή οι Ρώσοι είχαν αναπτύξει δύο σ τρατιές, τις οποίες ο Ναπολέων, εφαρμόζοντας τον προσφιλή του ελιγμό επί εσω τερι­ κών γραμμών, επ ιθυμούσε να κα τασ τρέ­ ψ ει διαδοχικά. Η επ ίτευξη, όμως, του στόχου αυτού προϋπ έθετε τα χ είες κινή ­

k

1 0 4 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

σεις και ελιγμούς από το υ ς σχηματι­ σμούς τη ς Μ εγάλης Στρατιάς. Ωστόσο, οι σύντονες πορείες που απαιτούντο δεν ήταν εύκολο να εκτελεσ το ύ ν, κα­ θώς ούτε οδικό δ ίκτυο άξιο λόγου υπήρ­ χε, πέραν τη ς δημόσιας οδού Βαρσο­ βίας - Σμολένσκ - Μόσχας, αλλά ο ύτε και οι Ρώσοι «συνεργάζονταν». Μάλιστα, α ντί να σ ταθούν και να περιμένουν να κυκλωθούν (!), α υτοί προτίμησαν να υ­ ποχωρήσουν, αφήνοντας πίσω το υ ς κυ­ ρ ιο λεκτικά μόνο καμένη γη. Ο Ναπολέων, παρασυρμένος από την επιθυμία του να υλοποιήσει το σχέδιό του, οδηγούσε τις δυνάμεις του ολοένα και βαθύτερα στο ρωσικό έδαφος. Οι πο­ ρ είες, όμως, που τα σ τρατεύματά του κλήθηκαν να εκτελέσ ο υν εξελίχτη κα ν σύντομα σε πορείες θανάτου. Κ αθημε­ ρινά δεκά δες άνδρες απλά «έσβηναν» από τη δίψα, τη σκόνη και τη ν εξά ντλη ­ ση. Ε κατοντάδες άλλοι έμεναν πίσω, α­ δυνατώντας να α ντεπ εξέλθ ο υν στις α­ ν τίξο ες συνθήκες τη ς πορείας. Η κατάσταση για τους Βεστφαλούς άρχισε να γ ίν ετα ι τραγική. Οι γραμμές των ανδρών αραίωναν, χωρίς καν το VIII Σώμα να έχει έρ θ ε ι σε επαφή με τον ε ­ χθρό. Τι θα συνέβαινε άραγε αν ξεσπούσε μάχη; Σαν να μη έφ τα νε η ταλαιπωρία και η εξάντληση από τις αλλεπάλληλες πορείες που διαρκώς διέτασσε ο Ναπο­ λέων, η κατάσταση στην κεφαλή του σώ­ ματος γινόταν όλο και πιο εκρηκτική. Ο υπερήφανος και ματαιόδοξος Ιερώνυ­ μος βρισκόταν κυρ ιο λεκτικά σε εμπόλε­ μη κατάσταση με το ν στρατιω τικό σύμ­ βουλο που είχε το π ο θ ετή σ ει πλάι του ο Ναπολέων, το ν υποστράτηγο Βαντάμ. Ο Βαντάμ, ως έμπειρος στρατιώ της, γνώ­ ριζε ό τι στον πόλεμο το φ αγητό και η α­ νάπαυση είχαν τη ν ίδια βαρύτητα με τους πλέον π ερίτεχνους ελιγμούς, α­ φού, καθώς ήταν εξαντλη μένο ι και ν η ­ στικοί, οι σ τρατιώ τες δεν ήταν δυνατόν να κινηθούν και να πολεμήσουν. Ο Ιερώ­ νυμος, ωστόσο, είχε υπόψη του μόνο τη «δόξα» που έπρεπε να κερ δη θ εί, ανε­ ξάρτητα από το κόστος τη ς σε ανθρώπι­ νες ζωές. Στη μεταξύ τους διαμάχη δ ια ι­ τη τή ς υπήρξε ο Ναπολέων, ο οποίος, ό­ μως, αφού πήρε το μέρος του αδελφού του, δ ιέτα ξε το ν Βαντάμ να επ ιστρέψ ει στη Γαλλία. Τη θέση του α νέθ εσ ε στον στρατάρχη Ζουνώ. Μ έχρι τη ν άφιξη του στρατάρχη, όμως, προσωρινός διο ικη ­ τής του VIII Σώματος ορίστηκε ο υπο­ στράτηγος Θαρώ. Ο Ιερώνυμος θα ασχολ είτο πλέον με τη διοίκηση μόνο τη ς δ ε­ ξιάς γαλλικής πτέρυγας. Σύντομα ο Ναπολέων δεν μπόρεσε να α ν τέξ ει τη ν ανικανότητα του α δ ελ­

φού του και, έτσι, ύστερα από ένα ιδια ί­ τερ α βίαιο επεισόδιο, που έλαβε χώρα ε ­ νώπιον πλήθους αξιωματικών και υποβί­ βασε τη ν αξιοπρέπεια του Ιερωνύμου στο ναδίρ, ο βασιλιάς της Βεστφαλίας ε­ πέστρεψ ε στο Κέσελ, συνοδευόμενος από τη σωματοφυλακή του. Στη θέση του διοικητή τη ς δεξιάς πτέρυγας της Μ εγάλης Στρατιάς, τη ν οποία, όπως προαναφέρθηκε, ως τό τε κα τείχε ο Ιε­ ρώνυμος, ο Ναπολέων τοπ οθέτησ ε τον πολύπειρο στρατάρχη Νταβού. Στο με­ ταξύ αφίχθη και ο Ζουνώ, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση του VIII Σώματος. Στις 27 Ιουλίου το VIII Σώμα έφ τασε στο Μινσκ, όπου του επετράπη να ανα­ π αυθεί για δύο σχεδόν εβδομάδες, με α­ π οτέλεσμα να ενω θούν μαζί του 1.200 πεζοί και 300 ιππείς, προς αναπλήρωση των απωλειών. Μ έχρι τη στιγμή εκείνη είχε υποστεί τη ν απώλεια 2.000 ανδρών, χωρίς καν να έχ ει πολεμήσει. Στο μεταξύ η Μεγάλη Σ τρατιά συνέ­ χισε την προέλασή της μέχρι το Σμολέν­ σκ. Ε κεί οι ρωσικές σ τρατιές υπό τους Μπάρκλεϊ ν τε Τολί και Μπαγκρατιόν ε ­ νώθηκαν και ετοιμάσ τηκαν να πολεμή­ σουν για να σώσουν τη ν πόλη. Ο Ναπο­ λέων αποφάσισε να υπερκεράσει τη ρω­ σική παράταξη με έναν ευρύ ελιγμό με τη δεξιά του πτέρυγα, το ν οποίο θα εκτελούσ ε το VIII Β εστφαλικό Σώμα. Από σφάλμα του Ζουνώ, όμως, το σώμα κινήθ η κ ε αργά και δεν κατάφ ερε να εκτελέσει τη ν αποστολή του. Ετσι, η μάχη του Σμολένσκ εξελίχ θ η κε σε κατά μέτωπο ε ­ πίθεση των γαλλικών δυνάμεων κατά των ρωσικών, με αποτέλεσμα η Μεγάλη Σ τρατιά να χάσει πάνω από 20.000 άν­ δρες, αν και στο τέλο ς υποχρέωσε τους Ρώσους να εγκα τα λείψ ουν το πεδίο της μάχης και να υποχωρήσουν σ υντετα γμ έ­ να ακόμα πιο βαθιά στο ρωσικό έδαφος. Ο Ναπολέων, αν και ήταν θυμωμένος με το ν Ζουνώ, του έδωσε μια ακόμα ευ­ καιρία, διατάσσοντάς το ν να κιν η θ εί τα ­ χύτατα, για να αποκόψει την οδό υποχώ­ ρησης των Ρώσων. Ο Ζουνώ και πάλι απέτυχε στην αποστολή του, ρίχνοντας αυ­ τή τη φορά το βάρος στην υποτιθέμενη ανεπάρκεια των ανδρών του. Το μόνο που πέτυχε τελ ικ ά ή ταν να προλάβει το υ ς Ρώσους στη Βαλουτίνα Γκόρα. Τό­ τε, όμως, οι Ρώσοι εκτέλεσ α ν επ ιθετική επιστροφή και επ ιτέθηκαν με ορμή κατά του απομονωμένου VIII Σώματος, με απο­ τέλεσ μα να το νικήσουν. Μόνο η εσπευ­ σμένη υποχώρηση έσωσε το VIII Σώμα από μεγαλύτερη καταστροφή. Στη Βα­ λουτίνα Γκόρα το Σώμα έχασε 450 άν­ δρες. Κατόπιν τούτου ο Ναπολέων, για να τιμω ρήσει τους Βεστφαλούς, δ ιέτα ξε

το VIII Σώμα να απ οτελέσει τη ν οπισθο­ φυλακή τη ς Μεγάλης Στρατιάς στην πο­ ρεία που ξεκινούσε προς τη Μόσχα. Στις 24 Αυγούστου το VIII Σώμα ξ εκ ί­ νησε για τη Μόσχα. Ως οπισθοφυλακή είχε να αντιμετω πίσει μεγάλες δυσκο­ λίες. Τα σ τρατεύματα που προηγούντο είχαν εξαντλήσ ει κάθε διαθέσ ιμο πόρο, κάθε διαθέσ ιμο τρόφιμο, τη ν ώρα, μάλι­ στα, που η επ ιμελητειακή υποστήριξη της Μ εγάλης Στρατιάς είχε καταρρεύσει λόγω των μεγάλων αποστάσεων και των επιθέσεων των Κοζάκων. Οταν στις 7 Σε­ πτεμβρίου το VIII Σώμα έλαβε μέρος στη μεγάλη μάχη του Μποροντίνο, η δύναμή του ήταν μόλις 10.000 άνδρες! Στον α­ ριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονταν οι άν­ δρες τριών ταγμάτων και δύο ιλών, που είχαν αποσπαστεί από το VIII Σώμα και ε ί­ χαν ως αποστολή τη ν ασφάλεια των γραμμών επικοινωνιών. Η 7η Σεπτεμβρίου ξημέρωσε ολόφω­ τη. Ηδη από το προηγούμενο βράδυ ε ί­ χαν λάβει χώρα συγκρούσεις γαλλικών και ρωσικών εμπροσθοφυλακών στο χω­ ριό Μποροντίνο. Ηταν φανερό ό τι οι Ρώ­ σοι, υπό την ηγεσία του Κουτούζοφ, ή ­ ταν πλέον αποφασισμένοι να πολεμή­ σουν για τη ν πρωτεύουσά το υ ς στο Μποροντίνο, όπου είχαν οχυρωθεί. Το VIII Σώμα τά χθ ηκε από το ν Ναπολέοντα στο δεξιό κέρας της γαλλικής παράτα­ ξης, πίσω από το III Σώμα Στρατού του στρατάρχη Νεϋ. Με τη ν έναρξη τη ς μά­ χης, το VIII Σώμα διατά χθηκε να καταλά­ βει τα ρωσικά οχυρώματα που βρίσκο­ νταν ενώπιον του. Καθώς οι Βεστφαλοί άρχισαν να κι­ νούνται, δέχτηκαν την επίθεση Ρώσων θωρακοφόρων. Γρήγορα οι άνδρες σχη­ μάτισαν τετράγω να και απέκρουσαν το βαρύ ρωσικό ιππικό, προκαλώντας του σημαντική φθορά. Στο άκρο δ εξιό της γαλλικής παράταξης ο Ναπολέων είχε α­ να θέσ ει στους σκληροτράχηλους Πολω­ νούς του Π ονιατόφσκι να υπερκεράσουν τη ρωσική τοποθεσία. Ωστόσο, η επ ίθ ε­ ση των Πολωνών απέτυχε και έτσ ι το VIII Σώμα που την υποστήριζε, και το οποίο βρισκόταν αριστερά του V Πολωνικού Σώματος, βρέθη κε μόνο του απέναντι σε εκα το ντά δ ες ρωσικά πυροβόλα, α­ φού και το III Σώμα του Νεϋ, που το κά­ λυπτε από αριστερά, είχε πλέον αποκρουστεί. Οι Ρώσοι πυροβολητές έβα­ λαν μανιασμένα κατά των πυκνών γραμ­ μών των Βεστφαλών, οι οποίοι διατάχθηκαν να κινηθούν κατά του εχθρού σε αναπεπταμένο πεδίο, που δεν παρεί­ χε τη ν παραμικρή κάλυψη. Οι απώλειες που το VIII Σώμα υπέστη ή ταν συντριπ τι­ κές. Ο στρατηγός Θαρώ και ο φον Λέπελ

τρ αυματίστηκαν βαριά και υπέκυψαν αργότερα στα τραύματά τους. Ο Νταμάς σκοτώ θηκε ακαριαία. Παρόλα αυτά, ο Ναπολέων δ ιέτα ξε στις 11.00 νέα επ ίθε­ ση με τη ν ίδια διάταξη, δηλαδή με το III Σώμα αριστερά, το VIII Σώμα στο κέντρο και το V Πολωνικό Σώμα δεξιά. Υστερα από άγρια μάχη, μέρος τη ς ρωσικής ορ­ γανωμένης τοπ οθεσίας κυριεύτηκε. Σε κάποια φάση τη ς μάχης ο φον Οχς, έφιπ­ πος, οδήγησε προσωπικά, κρατώ ντας το ξίφος στο χέρι, το 6ο Β εστφ αλικό ΣΠ κα­ τά των ρωσικών θέσεων. Τελικά, γύρω στις 17.00 οι Ρώσοι άρχισαν να υποχω­ ρούν, πάντα συντεταγμένα, αφήνοντας πίσω τους το αιματοβαμμένο πεδίο. Η μάχη του Μποροντίνο είχε «κερδηθ εί» από το ν Ναπολέοντα με κόστος τουλάχιστον 30.000 ανδρών - νεώ τερες έρευνες ανεβάζουν τις γα λλικές απώλει­ ες στους 40.000 άνδρες. Οι απώλειες των Ρώσων ήταν εξίσου βαριές. To VIII Σώμα έχασε στη μάχη σχεδόν το 1/3 της παρατακτέας του δύναμης, δηλαδή περί το υ ς 3.000 άνδρες, εκ των οποίων 500 ή ­ ταν νεκροί, ενώ οι υπόλοιποι τρ α υμα τίες και αγνοούμενοι. Σαν να μη έφ τα νε αυτό, στο VIII Σώ­ μα α να τέθ η κε η αποστολή εκκαθάρισης του πεδίου τη ς μάχης και διακομιδής των τραυματιών. Πολλοί Β εσ τφ αλοί προ­ σβλήθηκαν τό τε από α σ θ ένειες, καθώς τα άταφ α πτώματα είχαν ήδη αρχίσει να α π οσ υντίθενται. Σε μ ερ ικές περιπτώ­ σεις διατάχθηκαν, μάλιστα, ακόμη και να σκοτώσουν πολύ βαριά τραυματισμέ-

Β εσ τφ α λ ο ί π υ ρ ο β ο λη τές. Από α ρισ τερ ά προς τα δ εξιά δια κρίνονται: π υροβολητής το υ έφιππου π υροβολικού τη ς φ ρ ο υρ ά ς , α ξιω μα τικός το υ π υροβολικού και α ξιω μα τικός όρχου π υροβολικού μ ε τη χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή γκρίζα στολή.

Β εσ τφ α λ ο ί θω ρ ακοφ όρ οι το υ 1ου (με λευ κ ή σ το λ ή ) και το υ 2ου (με μπ λε σ το λή ) Σ υ ν τά γ μ α το ς μ ε τά τον εφ οδιασ μ ό το υ ς μ ε θ ώ ρ α κ ες το 1810.

νους άνδρες, στους οποίους δεν γινό ­ ταν να δ ο θ εί ιατρική βοήθεια. Σ τις 12 Σεπ τεμβρίου το VIII Σώμα στρατοπέδευσε στο Μόζαϊκ. Τα μόνα βεσ τφ αλικά τμ ή ­ ματα που εισ ήλθαν στη Μόσχα ήταν τα δύο αποσπασμένα σ υντάγματα θω ρακο­ φόρων και μια ταξιαρχία πεζικού, η ο­ ποία α π ο τελείτο από το 3ο ΣΠ καθώς και από το 2ο και 3ο Τάγμα Ελαφρού Πε­ ζικού. Η κατάσταση του VIII Σώματος, πά­ ντως, χ ειρ ο τέρ ευ ε μέρα με τη μέρα. Τρόφιμα δεν υπήρχαν πλέον, ενώ ο Ζου­ νώ υποχρεώθηκε να διασπείρει τις μονά­ δ ες του σώματος σε μεγάλη έκταση, ώ­ στε να κα τασ τεί δυνατή η τροφοδοσία του. Η διασπορά, όμως, των δυνάμεων προκάλεσε τη ν αντίδραση των Ρώσων, οι οποίοι δεν είχαν σ ταματήσει να παρενοχλούν συνεχώς το υ ς εισ βολείς. Ετσι, στις 10 Οκτωβρίου το 1/6 Β εστφαλικό Τάγμα π αγιδεύτηκε από μια ρωσική τα ­ ξιαρχία και υποχρεώθηκε να παραδοθεί ολόκληρο. Αιχμαλω τίστηκαν 450 άνδρες του μαζί με τη σημαία του τάγματος. Λί­ γο πριν τη ν έναρξη της υποχώρησης από τη Ρωσία, το VIII Σώμα ενισ χύθηκε με 1.000 άνδρες του 8ου ΣΠ που έφτασαν από το Ντάντσιχ. Ετσι, η δύναμή του VIII Σώματος έφ τασ ε τους 5.600 άνδρες - ή­ ταν ίση δηλαδή με μια μεραρχία. Τα χ ει­ ρότερα, όμως, επ ρόκειτο να ακολουθή­ σουν στη συνέχεια. Στις 28 Οκτωβρίου του 1812 ξεκ ίν η ­ σε η υποχώρηση. To VIII Σώμα αποτελού-

Σ Τ Ρ Α Τ Μ Τ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 1 0 5

Β εστφ αλοί στρατιώ τες. Από αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται: στρατιώ της όρχου πυροβολικού, αξιωματικός του 1ου Θωρακοφόρων (με το λευ κό χιτώ νιο), ιππέας του Σ υντάγματος Ελαφρών Ιππέων της Φρουράς, επ ίλεκτος καραμπινιέρος τάγματος ελαφ ρού πεζικού και γρεναδιέρος συντάγματος γραμμής.

σε τώρα τη ν εμπροσθοφυλακή τη ς Μ ε­ γάλης, κα τ’ όνομα μόνο πλέον, Στρατιάς. Μ έχρι τις 4 Νοεμβρίου τα τε λ ευ τα ία τρόφ ιμα είχαν καταναλω θεί και η πείνα είχε ήδη αρχίσει να απειλεί, σε συνδυα­ σμό μάλιστα με τις ά θ λ ιες καιρικές συν­ θ ήκες, τους ταλαιπωρημένους στρατιώ ­ τες. Παράλληλα, τα ρωσικά αποσπάσματα καραδοκούσαν, για να τιμωρήσουν ό­ ποιον έπ εφ τε στα χέρια τους. Μ έχρι τις 8 Νοεμβρίου οι πεινασμένοι και κατάκο­ ποι Β εστφαλοί είχαν φ τάσ ει πάλι στη Βαλουτίνα Γκόρα. Εκεί εγκα τέλειψ α ν όλο το πυροβολικό τους, καθώς τα εξ ο υ θ ε ­ νωμένα άλογά τους δεν μπορούσαν πλέ­ ον να σύρουν τα πυροβόλα. Στο ίδιο ση­ μείο το VIII Σώμα «αναδιοργανώθηκε». Στην καταμέτρηση που έλαβε χώρα β ρ έ­ θηκε να δ ια θ έ τε ι μόλις 1.700 άνδρες, γ ε ­ γονός ιδια ίτερα εντυπωσιακό! Στις 13 Νοεμβρίου έφ τα σ ε στο Σμολένσκ, αλλά ε κ ε ί δ έχτη κε την επίθεση των Κοζάκων του Ρωσικού Στρατού. Στις 26 Νοεμβρί­ ου, όταν πέρασε το ν ποταμό Μπερεζίνα, το VIII Σώμα αριθμούσε μόλις 280 άν­ δρες. Οταν, τελικά , στις 12 Δ εκεμβρίου οι Β εστφαλοί εξήλθαν του ρωσικού εδά ­ φους, το VIII Σώμα αριθμούσε 110 άν­ δρες. Παρόλα αυτά, στο Κόβνο ενώ θηκε μαζί του το 4ο Β εστφαλικό ΣΠ, το οποίο ως τό τε δεν είχε δ ει και πολλή δράση. Γρήγορα, όμως, καταστράφηκε και το σύνταγμα αυτό, καθώς δέχτη κε επίθεση από συντριπτικά ανώ τερες ρωσικές δυ­

1 0 6 I ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

νάμεις. Ως σημείο ανασυγκρότησης του VIII Σώματος ορίστηκε η πολωνική πόλη Τορν. Ε κεί κατόρθωσαν να συγκεντρω ­ θούν 960 συνολικά Β εστφαλοί το ν Ια­ νουάριο του 1813. Από το υ ς 27.000 άν­ δρες που είχαν ξεκινή σ ει για τη Ρωσία α υτοί ή ταν οι μόνοι που είχαν σωθεί! Η ρωσική εκσ τρ α τεία σήμανε ουσια­ στικά τη διάλυση του VIII Σώματος. Οσες βεσ τφ α λικές δυνάμεις σ υμμετείχαν στις μάχες του 1813 πολέμησαν αποσπασμέ­ νες σε γαλλικούς, κυρίως, σχηματι­ σμούς. Εξάλλου, η δυσάρεστη για τον Ναπολέοντα τροπή που πήρε η κατάστα­ ση, με τους Ρώσους να εισβάλλουν πια στη σύμμαχό του Πολωνία, το υ ς Πρώσους να συμμαχούν με τους Ρώσους ε ­ ναντίον του και τους Αυστριακούς να τη ­ ρούν επαμφοτερίζουσα στάση και να κα­ ταλήγουν τελ ικ ά στην αντιγαλλική συμμαχία - είχε ως αποτέλεσμα, πριν κιόλας δ ο θ εί η καταλυτική μάχη τη ς Λειψίας, να επ έλθ ει η διάλυση και του βεστφαλικού βασιλείου, γεγονός που έλαβε χώρα στις 13 Σεπτεμβρίου του 1813. Μ ετά από την εξέλιξη αυτή «το πείραμα» του μεγάλου Ναπολέοντα έλα βε πλέον τέλος.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το Βασίλειο της Βεστφαλίας και, κα τ’ επέκταση, ο στρατός του υπήρξαν ένα «ναπολεόντειο πείραμα». Ο Γάλλος αυτοκράτορας θ έλη σ ε με α υτόν το ν τρόπο να ενισχύσει και να μονιμοποιήσει τη γαλλική επιρροή στη Γερμανία, αλλάζο­ ντας θεσ μούς αιώνων με τη βία. Σε πολι­ τικό επίπεδο, το «πείραμα» απέτυχε ε ­ ξαρχής λόγω τη ς επιλογής του Ναπολέο­ ντα να ορίσει βασιλιά του νεοπαγούς κράτους το ν αδελφό του, Ιερώνυμο . Η συμπεριφορά του Ιερωνύμου το ν αποξέ­ νωσε από τους υπηκόους του, οι οποίοι έβλεπαν ότι, παρά τα όσα οι Γάλλοι ευ ­ αγγελίζονταν περί ισότητας, ισονομίας και ισοπολιτείας, η θέση το υ ς δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά η θέση υποτελών ε ­ νός «Ασιάτη δεσπότη», ο οποίος έκανε ό ,τι ή θ ελ ε α νεξέλεγκτα και χωρίς να λο­ γ ο δ ο τεί σε κανέναν. Μ ετά τη ν κατάλυση του Βασιλείου τη ς Βεστφαλίας, ο Ιερώνυμος εξακολού­ θησε να υπ ηρετεί το ν αυτοκράτορα α­ δελφό του. Πολέμησε στη μάχη του Βα­ τερλώ, ως δ ιο ικη τή ς μεραρχίας, χωρίς να διακρ ιθεί, αν και τραυματίστηκε. Μ ε­ τά την ή ττα εγκα τα σ τά θηκε στην Τεργέ­ στη και αργότερα στη Φλωρεντία. Το 1848 επ έστρεψε στο Παρίσι και το 1850 ονομάστηκε στρατάρχης τη ς Γαλλίας

και το 1852 πρόεδρος τη ς Γερουσίας. Από το ν πρώτο γάμο του είχε έναν γιο, ε ­ πίσης Ιερώνυμο. Πέθανε το 1860. Οσον αφορά τον Β εστφ αλικό Στρα­ τό, αυτός οργανώθηκε επί γαλλικών προτύπων, εκπ αιδεύτηκε με βάση τα γαλλικά εγχειρίδια εκπαίδευσης και α­ π ο τελείτο από άνδρες που κατείχαν γαλλικούς βαθμούς και υπάκουαν σε δ ιατα γές που δίνονταν στα γαλλικά. Ολα αυτά, φυσικά, δεν βοηθούσαν καθόλου στην ανάδειξη του γερμανικού - ε θ ν ι­ κού χαρακτήρα, που ο νέος στρατός όφ ειλε να αναπτύξει. Ο Ναπολέων και ο α­ δελφός του έπρεπε να εργαστούν προς τη ν κατεύθυνση της οργάνωσης ενός γερμανικού στρατού με φιλογαλλικά αι­ σθήματα. Αυτή ήταν και η αρχική τους πρόθεση, τη ν οποία, όμως, απέτυχαν πα­ ταγωδώς να προωθήσουν. Αντί αυτού, δημιούργησαν τελ ικ ά έναν ημι-γαλλικό στρατό με πολλούς Γάλλους αξιω ματι­ κούς και Γερμανούς σ τρατιώ τες, οι οποί­ οι δεν μπορούσαν να νιώσουν ό τι υπηρε­ το ύ ν τη γερμανική εθ νική ιδέα. Ο Β εστφ αλικός Στρατός ήταν, στη σύντομη διάρκεια τη ς ύπαρξής του, έ ­ νας στρατός χωρίς ιδανικά, ένας στρα­ τό ς που κα λείτο να πολεμήσει για έναν αυτοκράτορα που του είχε στερήσ ει την πατρίδα του και να υπερασπίσει ένα μι­ σητό καθεστώς, που επιβαλλόταν από έ ­ ναν ανόητο, αριβίστα και ηδυπαθή βασι­ λιά. Με αυτά τα δεδομένα, ο Β εστφ αλι­ κός Στρατός πολέμησε πολύ καλύτερα από ό ,τι θα ανέμενε κανείς, όχι φυσικά για τον Ιερώνυμο ή το ν Ναπολέοντα, αλ­ λά για τη δική του τιμή και μόνο. Ξ3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) J. Η. Gill: WITH EAGLES TO GLORY, Greenhill Books. London, 1992. (2) G. Nafziger: THE BAVARIAN AND WESTPHALIAN ARMIES, RAMF, Cambridge, 1981. (3) G. Nafziger: THE ARMIES O F WESTPHALIA AND CLEVES-BERG 18091815, G. Nafziger Publishing, New York, 1991. (4) O TTO VON PIVKA: N APOLEON’S GERMAN ALLIES. WESTPHALIA AND KELECE-BERG, Osprey Publications, London, 1992.

Avi u i v i oc Π α η η δ ά κ ο ς

I ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

Οι Ιρλανδοί μισθοφόροι στην υπηρεσία me lonaviac (1692-1818) Τα ιρία ιρλανδικά αυνιάνμαια που πολέμησαν, ενταγμένα αιον Ισπανικό Στρατό, τόσο κατά i o u c πολέμους me ΓαΠΠικης Enavooiaonc όσο και κατά louc NanorleovTsiouc Πολέμους έλκουν τπν καταγωγή iouc από τα τέλη του 16ου αιώνα, όταν οι πρώτοι Ιρλανδοί ρωμαιοκαθολικοί μισθοφόροι κατέφυγαν, διωγμένοι από iouc προτεστάντες, στην ηπειρώτικη Ευρώπη.

/ Αξιωματικός — ;—

Σύγχρονη αναβίωση στρατιωτών με τις στολές του Σ υντάγματος «Ουλτόνια».

του Σ υντάγματος «Ιρλάντα».

Το 1585 ο Ιρλανδός λόρδος Εντουαρτ Στάνλεϊ έθεσε το ιρλανδικό σύνταγμα που διοικούσε στις Κάτω Χώρες στην υπηρεσία του Ισπανού βασιλέα. Το εν λόγω σύνταγμα συνέχισε τότε να υπηρετεί στον Ισπανικό Στρατό με διάφορες ονομασίες και σύνθεση. Μετά την οριστική ήττα των Ιακωβιτών, που σημειώθηκε στην Ιρλανδία το 1692, χιλιάδες Ιρλανδοί κατέφυγαν στη Γαλλία. Από εκεί πέρασαν στην υπηρεσία της Ισπανίας, σχηματίζοντας την Ιρλανδική Ταξιαρχία, στην οποία υπήχθησαν τρία συντάγματα: το «Ιρλάντα», το «Χιμπέρνια» και το «Ουλτόνια». Αλλα δύο συντάγματα παραχωρήθηκαν στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών. Με το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης η Ισπανία εντάχθηκε στον 1ο αντιγαλλικό συνασπισμό και το σύνταγμα «Χιμπέρνια» βρέθηκε στην Τουλόν να πολεμά στο πλευρό των Βρετανών κατά των Γάλλων. Αργότερα, όταν η Ισπανία συμμάχησε με τη Γαλλία, τα ιρλανδικά συντάγματα συμμετείχαν στην πολιορκία του Γιβραλτάρ. Μετά το 1808, όταν οι Ισπανοί ξεσηκώθηκαν κατά των Γάλλων εισβολέων, το σύνταγμα «Χιμπέρνια» πολέμησε με τη στρατιά του, επίσης ιρλανδικής καταγωγής, Ισπανού στρατηγού Μπλέικ στη Γαλικία και υπέστη μεγάλες απώλειες στη μάχη της Λα Κορούνια το 1809.

Το σύνταγμα «Ιρλάντα» πολέμησε ενταγμένο στις δυνάμεις του Ισπανού στρατηγού Κουέστα και ήταν παρόν στη μάχη της Ταλαβέρα το 1809. Αργότερα, ενώθηκε και αυτό με τη στρατιά του Μπλέικ και πολέμησε στη μάχη της Αλμπουέρα και στην πολιορκία της Ταρίφα το 1811. Τα δύο αυτά συντάγματα συμμετείχαν στην εισβολή που έγινε στο γαλλικό έδαφος το 1813 και υπηρέτησαν ως δυνάμεις κατοχής στη Ναβάρα. Το τρίτο, και πλέον διάσημο, ιρλανδικό σύνταγμα, το «Ουλτόνια» όπως ονόμαζαν οι Ισπανοί το Ούλστερ της δυτικής Ιρλανδίας- έλαβε μέρος στην περιώνυμη πολιορκία της Χερόνα το 1808. Το σύνταγμα αυτό, με δύναμη 800 ανδρών, υπεράσπιζε τον προμαχώνα της Σάντα Κλάρα. Αργότερα, το ίδιο σύνταγμα τοποθετήθηκε ως φρουρά στο παλαιό κάστρο του Μοντουίτς. Εκεί, στις 19 Ιουνίου του 1809, δέχτηκε τη σφοδρή επίθεση των Γάλλων, οι οποίοι γκρέμισαν με το πυροβολικό τους τα παλαιό τείχη με ευκολία. Οταν, όμως, επιχείρησαν να εισβάλουν από το ρήγμα, τους υποδέχτηκαν δύο λόχοι Ιρλανδών με επικεφαλής τον επιλοχία Ο’ΜακΚάρτι. Αυτοί, όχι μόνο τους απέκρουσαν, αλλά και τους καταδίωξαν εκτός των τειχών, καταστρέφοντας και μια γαλλική πυροβολαρχία! Στις 12 Αυγούστου οι Ιρλανδοί διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν το ερειπωμένο, πλέον, κάστρο και να αποσυρθούν στην πόλη. Εκεί, σπάζοντας τον γαλλικό κλοιό, κατάφερε να εισέλθει και ο λόχος γρεναδιέρων του συντάγματος «Χιμπέρνια», ο οποίος έφερε πολύτιμα εφόδια στους πολιορκημένους. Ακολούθησαν άγριες μάχες, με τους Ιρλανδούς να αποκρούουν τις σφοδρές γαλλικές επιθέσεις αλλά και να υφίστανται μεγάλες απώλειες. Τελικά, όταν η πόλη υποχρεώθηκε να παραδοθεί εξαιτίας της πείνας, από τους 800 Ιρλανδούς του «Ουλτόνια» μόνο 253 ήταν ακόμα ζωντανοί, ενώ από τους 102 γρεναδιέρους του «Χιμπέρνια» μόλις 41 είχαν επιζήσει. Οι Ισπανοί τίμησαν ιδιαίτερα το συγκεκριμένο σύνταγμα. Ωστόσο, το 1818 τα ιρλανδικά συντάγματα διαλύθηκαν ελλείψει ανδρών. Τα τρία ιρλανδικά συντάγματα ήταν οργανωμένα με βάση τα βρετανικά πρότυπα, καθώς καθένα από αυτά διέθετε ένα μόνο τάγμα με 10 λόχους και δύναμη 100 ανδρών - στην πραγματικότητα οι λόχοι τυφεκιοφόρων συνήθως παρέτασσαν περί τους 80 άνδρες. Τα ιρλανδικά συντάγματα έφεραν μέχρι το 1802 κόκκινες στολές. Κατά το έτος αυτό τους δόθηκαν χιτώνια χρώματος γαλάζιου, με χαρακτηριστικά διακριτικά χρώματα στα επιμάνικα και τα πέτα του χιτωνίου - μαύρο για το «Χιμπέρνια», ανοικτό μπεζ-κίτρινο για το «Ουλτόνια» και κίτρινο για το «Ιρλάντα». Κατά τα άλλα, οι στολές τους ήταν απολύτως όμοιες με εκείνες των γηγενών Ισπανών συναδέλφων τους και έφεραν το χαρακτηριστικό δίκοχο καπέλο. Μετά την αναδιοργάνωση του Ισπανικού Στρατού από τους Βρετανούς το 1813-1814, τα ιρλανδικά συντάγματα έφεραν σκούρα μπλε χιτώνια και καπέλο τύπου σακό.

ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 1 0 7

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

Λ Π έ Ε α ν ϋ ρ ο ς Ν. Α ν έ ο ι ι κ

Meng 1/72 (DS-003)

F-102A CaseX Το φύλλο χαλκομανιών, με τις ιδιαίτερα εντυπωσιακές διακοσμήσεις των αεροσκαφών και μοιρών της USAF, και το πλαίσιο με τα διαφανή μέρη του κιτ.

Η πολύ καλή εικονογράφηση του κουτιού παρουσιάζει ένα F-102A της 431 Μοίρας κατά τη διάρκεια της αναχαίτισης ενός σοβιετικού Τυ-95.

Μέσα από τη σχετική με τον μοντελισμό στήλη του περιοδικού μας έχουμε τη χαρά να σας παρουσιάσουμε ένα από τα πρώτα κιτ μιας νέας εταιρίας παραγωγής μοντέλων που εδρεύει στο Χονγκ Κονγκ. Το κιτ αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον για το ελληνικό κοινό. Πρόκειται για το F-102A Delta Dagger της Meng, που παρουσιάζεται σε κλίμακα 1/72 και το οποίο, όπως ενδεικτικά αναφέρεται στο εξωτερικό μέρος του κουτιού, είναι εφοδιασμένο με την πρώιμη πτέρυγα CaseX. To F-102A αποτελείται από 101 συνολικά κομμάτια, 96 από τα οποία είναι γκρίζου χρώματος και τοποθετημένα σε έξι πλαίσια, ενώ τα υπόλοιπα πέντε κομμάτια είναι διαφανή και αποτελούν το έβδομο πλαίσιο των περιεχομένων του. Οι επιφάνειες του κιτ διαθέτουν εξαιρετικά χαραγμένη γράμμωση, η εικόνα της οποίας συμπληρώνεται από τα εγχάρακτα πριτσίνια, τα οποία βρίσκονται σε επιλεγμένα σημεία και συμπληρώνουν την αληθοφάνεια στο ανάγλυφο του μοντέλου. Ο πολυτελής οδηγός συναρμολόγησης είναι πολύ απλός και κατανοητός και οδηγεί εύκολα στην ολοκλήρωση του μοντέλου, ενώ περιλαμβάνει και πολύ ωραία έγχρωμα σχέδια τεσσάρων όψεων για τις προτεινόμενες διακοσμήσεις.

1 0 8 1 ΣΤΡ ΑΤΙ ΟΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας από το κόκπιτ, το οποίο αποτελείται από την μπανιέρα, το χαρακτηριστικό χειριστήριο με τις δύο απολήξεις που αναπαρίσταται λεπτομερώς, το πολύ καλό εκτινασσόμενο κάθισμα (το οποίο, όμως, δεν διαθέτει ζώνες πρόσδεσης), τον πίνακα οργάνων (ο οποίος διαθέτει και το σκιάδιο της οθόνης του ραντάρ) και, τέλος, τα πολύ μέτρια ποδωστήρια. Τόσο ο πίνακας οργάνων όσο και οι πλαϊνές κονσόλες και τα αντίστοιχα μέρη της ατράκτου διαθέτουν αληθοφανή ανάγλυφη λεπτομέρεια. Οι πτέρυγες αποτελούνται από τρία κύρια κομμάτια, τα οποία συμπληρώνονται από τα ξεχωριστά πηδάλια κλίσης και τα ακροπτερύγια, η παρουσία των οποίων μας κάνει να υποψιαζόμαστε ότι μπορεί να υπάρξει μελλοντική κυκλοφορία του κιτ με την πτέρυγα τύπου CaseXX που ενσωματώθηκε αργότερα στο αεροσκάφος. Στο εσωτερικό εμπρόσθιο μέρος του παραπάνω συγκροτήματος τοποθετείται και η βάση της καταπακτής οπλισμού, η οποία, όμως, δεν διαθέτει ίχνος ανάγλυφης λεπτομέρειας. Οι αεραγωγοί διαθέτουν ικανοποιητικό βάθος, το οποίο, όμως, δεν φτάνει μέχρι την πρώτη

Τρεις ενδεικτικές σελίδες από τον πολυτελή οδηγό συναρμολόγησης, ο οποίος, εκτός των άλλων, περιέχει και σχέδια τεσσάρων όψεων για τις προτεινόμενες παραλλαγές του αεροσκάφους.

βαθμίδα του συμπιεστή του κινητήρα, όπως θα περιμέναμε. Το συγκρότημα του θαλάμου μετάκαυσης αποτελείται από πέντε κομμάτια και διακρίνεται για την υποτυπώδη στεφάνη, το μεγάλο βάθος, το εσωτερικό κυματιστό ανάγλυφο και το καλό ακροφύσιο με το περίβλημά του. Οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης διαθέτουν αντιπροσωπευτικό βάθος και καλή ανάγλυφη λεπτομέρεια, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα εσωτερικά μέρη των αντίστοιχων θυρίδων. Στο ίδιο επίπεδο κατασκευής βρίσκονται και τα σκέλη του συστήματος προσγείωσης, τα οποία είναι λεπτά και διαθέτουν καλή λεπτομέρεια, στοιχείο που φαίνεται ξεκάθαρα στις ξεχωριστές αρθρώσεις των ψαλιδιών των κυρίως σκελών. Σε ό,τι αφορά τους τροχούς, αυτοί είναι, επίσης, πολύ καλά φτιαγμένοι, αφού διαθέτουν πολύ καλό ανάγλυφο στις ζάντες τους.

Ενδεικτικό των παραπάνω είναι η εξαιρετική αναπαράσταση του διάτρητου στη ζάντα του ριναίου τροχού. Βέβαια, σε περίπτωση που θελήσουμε να κατασκευάσουμε ένα αντίστοιχο ελληνικό αεροσκάφος, θα πρέπει να διερευνήσουμε τη λεπτομέρεια αυτή, διότι υπήρχαν ελληνικά αεροσκάφη τα οποία έφεραν ακτινωτό τύπο ζάντας. Παράλληλα, η Meng μερίμνησε και για τη σωστή παρουσίαση του αερόφρενου, το οποίο, με την παροχή του ανάλογου μηχανισμού, μπορεί να συναρμολογηθεί τόσο σε κλειστή όσο και σε ανοικτή θέση, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο και τα δομικά στοιχεία του εσωτερικού του τμήματος. Ο τρόπος παρουσίασης του σχήματος του κώνου του ραντάρ, ειδικά στο σημείο όπου αυτός καταλήγει στον σωλήνα pitot, γεννά σημαντικές αμφιβολίες για την ορθή ή μη κατασκευή του μοντέλου,. Ωστόσο, προκειμένου

$

Το ένα από τα δύο ίδια πλαίσια οπλισμού, τα οποία περιέχονται στο κιτ. Ξεχωρίζουν οι εξω τερικές δεξαμενές καυσίμου μ ε τους φορείς τους καθώς και οι βραχίονες και οι αντίστοιχοι φορείς των πυραύλων αέρος· αέρος Falcon AIM-4C/D.

Λεπ τομέρειες από το ανάγλυφο των επιφανειών του μοντέλου, την εσωτερική ανάγλυφη λεπτομέρεια του αερόφρενου, το ανάγλυφο των θυρίδων της καταπακτής, ένα μέρος της φωλεός του κυρίως συστήματος προσγείωσης, τον «ύποπτο» κώνο του ραντάρ και τη διάτρητη ζάντα του ριναίου τροχού.

w m trm m m m m M m Τα κύρια μέρη της ατράκτου, τα κύρια μέρη των αεραγωγών του θαλάμου μετάκαυσης, ο κώνος του ραντάρ, το άγκιστρο ανάσχεσης, ο σωλήνας pitot, ένα μέρος των φωλεών του κυρίως συστήματος προσγείωσης και η θυρίδα του ριναίου τροχού συνθέτουν ένα από τα πλαίσια του κιτ.

να αποφανθούμε για την ορθότητα της παρουσίασης του σχήματος του κώνου αυτού χρειάζεται να μελετήσουμε την ανάλογη βιβλιογραφία. Ο οπλισμός αποτελεί ένα ακόμα πολύ δυνατό σημείο του κιτ. Πιο συγκεκριμένα, στο μοντέλο περιλαμβάνονται δύο εξωτερικές δεξαμενές αλλά και οι έξι πύραυλοι αέρος-αέρος AIM-4C/D Falcon, οι οποίοι μεταφέρονταν στην εσωτερική καταπακτή του αεροσκάφους. Η Meng μας παρέχει όλα τα απαραίτητα κομμάτια, ώστε, στην περίπτωση της συναρμολόγησης του αεροσκάφους με ανοικτή καταπακτή, να μπορούμε να τοποθετήσουμε τους πυραύλους σε εκτεταμένη ή ανασυρόμενη θέση. Οι θυρίδες που παρέχονται για την κατασκευή της καταπακτής, όταν αυτή Βρίσκεται σε ανοιχτή θέση, διαθέτουν καλή λεπτομέρεια. Το ίδιο ισχύει και με τις μικροσκοπικές οπές, από τις οποίες εκτοξεύονταν οι FFAR

Το συγκρότημα του κορμού των πτερύγων, τα μέρη των θυρίδων της ανοικτής καταπακτής, τα δύο κομμάτια του αερόφρενου και δυο θυρ ίδ ες του κυρίως συστήματος προσγείωσης του αεροσκάφους.

(Folding Fin Aerial Rockets) ρουκέτες, ενώ ταυτόχρονα περιλαμβάνεται (εναλλακτικά) και το ενιαίο κομμάτι για τη συναρμολόγηση του μοντέλου με κλειστή καταπακτή. Το πλαίσιο που φιλοξενεί τα διαφανή μέρη περιλαμβάνει το διαιρούμενο συγκρότημα αλεξήνεμου-καλύπτρας και τους προβολείς τροχοδρόμησης/ προσγείωσης. Επίσης, η Meng μας παρέχει και τον μηχανισμό υποστήριξης της καλύπτρας, τον οποίο θα χρειαστούμε σε περίπτωση που αποφασίσουμε να την τοποθετήσουμε σε ανοικτή θέση. Το φύλλο χαλκομανιών μας προσφέρει, εκτός από τα λιγοστά προειδοποιητικά, και τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε τρία διαφορετικά αεροσκάφη, για τη συναρμολόγηση των οποίων δίνονται ανάλογες πληροφορίες. Τα δύο από αυτά είναι γκρίζα αεροσκάφη με εντυπωσιακά βαμμένες διακοσμήσεις, τα οποία

Στοιχεία του θαλάμου διακυβέρνησης, του συστήματος προσγείωσης, της καταπακτής και του ακροπτερυγίου τύπου CaseX.

ανήκαν σε δύο μοίρες αναχαίτισης της Αεροπορίας των ΗΠΑ, τις 327 και 431, και επιχειρούσαν το 1958 και το 1962 αντίστοιχα, ενώ τρίτο είναι ένα αεροσκάφος με παραλλαγή νοτιοανατολικής Ασίας, που επιχειρούσε στην ανάλογη περιοχή το 1970. Από τη μικρή έρευνα που κάναμε, διαπιστώσαμε ότι οι σειριακοί αριθμοί (οι οποίοι είναι το κύριο κριτήριο για τον προσδιορισμό του τύπου της πτέρυγας με την οποία τα αεροσκάφη ήταν εφοδιασμένα) όλων των ελληνικών F-102Α και ενός TF-102A (ενός εξαιρετικά σπάνιου σκάφους το οποίο φιλοξενείται στο Μουσείο ΠΑ) παραπέμπουν σε αεροσκάφη που διέθεταν την πρώιμη πτέρυγα CaseX, γεγονός που καθιστά το συγκεκριμένο κιτ κατάλληλο για την κατασκευή ενός από τα ελληνικά αεροπλάνα. Είμαστε πεπεισμένοι ότι κάποιες από τις εταιρίες

βελτιωτικών θα βρουν πρόσφορο έδαφος και θα κυκλοφορήσουν ανάλογα κιτ, με τα οποία θα βελτιώνουν τις λίγες, ομολογουμένως, πτυχές του κιτ από τις οποίες δεν είμαστε απόλυτα ικανοποιημένοι. Παρόλα αυτά, έστω και με την παρούσα μορφή, θα λέγαμε ότι το F-102A της Meng, κατασκευασμένο στην κλίμακα 1/72, έχει φτιαχτεί με μεράκι. Συνεπώς, πιστεύουμε ότι είναι, αν όχι η καλύτερη, σίγουρα μια από τις καλύτερες υπό κλίμακα αναπαραστάσεις του F-102A. Για τον λόγο αυτόν συνιστούμε ανεπιφύλακτα την αγορά του σε όλους τους φίλους της ΠΑ και των συγχρόνων αεροσκαφών ανεξαρτήτως κλίμακας.

Τα μοντέλα της Meng εισάγονται από την G.E. Hobbies, Δωδεκανήσου 29, Αργυρούπολη, τηλ.: 2109916178, www.gehobbies.gr.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 1 0 9

Αημηιρης Γεδεών

Ηναυμαχία me Αοιίννκα Πόινι Είναι αλήθεια ότι οι μάχες για την εκκαθάριση της νήσου Γκουανταλκανάλ από τους Ιάπωνες ανήκουν στις σκληρότερες μάχες που δόθηκαν ποτέ. Η κυριαρχία των Αμερικανών τόσο στον αέρα όσο και στη θάλασσα καθιστούσε από δύσκολο έως αδύνατο τον ανεφοδιασμό των ιαπωνικών δυνάμεων με πλοία επιφανείας. Ετσι, οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν υποβρύχια για αυτόν τον σκοπό. Ωστόσο, η μικρή μεταφορική ικανότητα των υποβρυχίων - το καθένα μπορούσε να μεταφέρει μόνο 20 έως 30 τόννους - αλλά και οι δυσχέρειες που συναντούσαν οι Ιάπωνες στην προσπάθεια προώθησης των εφοδίων προς τα μαχόμενα τμήματα που βρίσκονταν μέσα στη ζούγκλα είχαν ως αποτέλεσμα να πολεμούν κάποιες φορές οι στρατιώτες χωρίς ανεφοδιασμό σε τρόφιμα ακόμα και για έξι ημέρες. Υστερα από αυτό (αλλά και εξαιτίας αυτού), οι Ιάπωνες αποφάσισαν να στέλνουν αντιτορπιλικά για τον ανεφοδιασμό των ιαπωνικών δυνάμεων που μάχονταν. Σχημάτισαν, λοιπόν, φορείς από δοχεία πετρελαίου ή βενζίνης, τα οποία είχαν καθαριστεί και γεμίσει με διάφορα εφόδια αλλά και αρκετό αέρα, ώστε να επιπλέουν. Στη συνέχεια, τα φόρτωσαν στα αντιτορπιλικά. Σύμφωνα με το σχέδιο που είχαν εκπονήσει, καθώς περνούσαν τον μικρό όρμο Τασαφαρόνγκα, τα αντιτορπιλικά θα έριχναν τους φορείς στη θάλασσα, για να τους «ψαρέψουν» οι Ιάπωνες με μικρότερα σκάφη. Και, όπως ήταν φυσικό, στα σχέδια δεν περιλαμβανόταν η επιδίωξη διεξαγωγής ναυμαχίας με τους Αμερικανούς. Για την υλοποίηση του παραπάνω σκοπού σχηματίστηκε ένας στολίσκος που αποτελείτο από έξι αντιτορπιλικά. Στο καθένα από αυτά φορτώθηκαν 200 φορείς με εφόδια. Δύο ακόμα αντιτορπιλικά θα χρησίμευαν ως πλοία συνοδείας. Ο υποναύαρχος Ραϊζό Τανάκα τέθηκε επικεφαλής του στόλου αυτού. Για να κερδίσουν σε ωφέλιμο φορτίο, τα ιαπωνικά αντιτορπιλικά έφεραν από οκτώ τορπίλες το καθένα, αντί για 24, όπως συνηθιζόταν μέχρι τότε. Στις 29 Νοεμβρίου οι Αμερικανοί υπέκλεψαν και αποκρυπτογράφησαν σήμα των Ιαπώνων, με το οποίο οι δεύτεροι ενημέρωναν τους υπερασπιστές του Γκουανταλκανάλ για την επικείμενη επιχείρηση ανεφοδιασμού τους. Η κίνηση αυτή των Ιαπώνων ερμηνεύτηκε από

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

Η ναυμαχία me Λούνγκα Πόινι, που διεϋήχθπ μεταξύ αμερικανικών και ιαπωνικών πολεμικών πλοίων καιά ιη διάρκεια mc vitoiac me 30nc Νοεμβρίου ίου 1942 oio πλαίοιο ίων επιχειρήοεων ανεφοδιασμού ίων ιαπωνικών δυνάμεων οιη νήσο Γκουανιαλκανάλ, αποιέλεοε μια μεγάλη ιακτικη ήπα via iouc Αμερικανούς, αν και επ έφ ερε μικρό αιραιπνικό αποιέλεσμα via iouc Ιάπωνες. Ο επικεφαλής του δυνάμεων στη ναυμαχία της Λούνγκα Πόιντ, υποναύαρχος Ραϊζό Τανάκα.

τους Αμερικανούς ως απόπειρα οργάνωσης μεγάλης και απειλητικής αποβατικής επιχείρησης, με συνέπεια ο Αμερικανός αντιναύαρχος Ουίλιαμ Χώλσεϋ να αποφασίσει να στείλει έναν στόλο έξω από το Γκουανταλκανάλ υπό τον υποναύαρχο Κάρλτον Ράιτ. Ο στόλος αυτός αποτελείτο από τέσσερα βαριά, ένα ελαφρύ καταδρομικό και τέσσερα αντιτορπιλικά και είχε ως αποστολή να ανακόψει τον ιαπωνικό στόλο. Βέβαια, ο Ράιτ είχε αναλάβει τη διοίκηση του στόλου μόλις δυο ημέρες πριν την έναρξη της ναυμαχίας και τα πλοία που αποτελούσαν τη δύναμή του δεν είχαν ακόμη συνεργαστεί μεταξύ τους. Εχοντας, όμως, το αριθμητικό πλεονέκτημα, τη δυνατότητα χρήσης ραντάρ αλλά και μεγαλύτερη δύναμη πυρός, οι αμερικανικές δυνάμεις πίστευαν ότι θα ήταν εύκολη η επικράτησή τους έναντι των Ιαπώνων. Οι δύο στόλοι κινήθηκαν προς την κατεύθυνση της νήσου Σάβο, που βρισκόταν έξω από το Γκουανταλκανάλ. Γύρω στις 23.00 το ένα αμερικανικό αντιτορπιλικά εντόπισε τον ιαπωνικό στόλο στο ραντάρ του. Οι Ιάπωνες, που δεν διέθεταν ραντάρ, εντόπισαν οπτικά τους Αμερικανούς λίγο αργότερα. Τότε ο Τανάκα διέταξε τη διακοπή της επιχείρησης ανεφοδιασμού και την προετοιμασία για μάχη. Στις 23.20 τρία αμερικανικά αντιτορπιλικά έβαλαν 20 τορπίλες κατά των ιαπωνικών πολεμικών, ενώ ένα λεπτό αργότερα τα καταδρομικά άνοιξαν πυρ με τα πυροβόλα τους. Το ιαπωνικό αντιτορπιλικά «Takanami», που ήταν και το πιο προωθημένο, δέχτηκε σχεδόν όλα τα πυρά των Αμερικανών, χτυπήθηκε και αργότερα βυθίστηκε, παρά τις προσπάθειες του πληρώματος να το σώσει. Τα υπόλοιπα πλοία του Τανάκα αύξησαν ταχύτητα, άρχισαν να ελίσσονται και ετοιμάστηκαν να απαντήσουν

στην επίθεση των Αμερικανών. Για καλή τους τύχη, μάλιστα, και οι 20 αμερικανικές τορπίλες που ρίχθηκαν εναντίον τους αστόχησαν. Σε λίγο ο Τανάκα βρέθηκε στριμωγμένος ανάμεσα στα αμερικανικά πολεμικά πλοία και την ακτή. Ταυτόχρονα, δεχόταν βροχή οβίδων από τα βαρύτερα πυροβόλα των καταδρομικών. Ενώ βρισκόταν στη δεινή αυτή θέση, έδωσε εντολή στα αντιτορπιλικά του να ρίξουν όλες τις τορπίλες τους προς την κατεύθυνση των λάμψεων των πυροβόλων του εχθρού. Η ιαπωνική τορπίλη είχε μεγαλύτερο βεληνεκές και ισχυρότερο γέμισμα από την αμερικανική και έτσι, μέσα σε διάστημα δέκα μόλις λεπτών, οι Ιάπωνες είχαν εξαπολύσει συνολικά 36 τορπίλες κατά των Αμερικανών. Αποτέλεσμα ήταν να χτυπηθούν και τα τέσσερα αμερικανικά καταδρομικά (από τα οποία το ένα βυθίστηκε) και να σκοτωθούν συνολικά 395 ναύτες. Στις 23.44 ο Τανάκα διέταξε τα πλοία του να απαγκιστρωθούν και να αποχωρήσουν από τη ζώνη μάχης. Από τη στιγμή που ρίχτηκαν οι αμερικανικές τορπίλες, η ναυμαχία κράτησε μόνο 24 λεπτά της ώρας. Η εν λόγω ναυμαχία επέφερε την τρίτη χειρότερη ήττα για τους Αμερικανούς στον Ειρηνικό, μετά το Περλ Χάρμπορ και τη ναυμαχία της νήσου Σάβο. Παραδόξως -και δεν συνέβη αυτό για πρώτη φορά στην ιστορία- ο Ράιτ τιμήθηκε με ένα από τα ανώτερα αμερικανικά παράσημα για τη γενναιότητα που υποτίθεται ότι επέδειξε κατά τη διεξαγωγή της μάχης (στην αναφορά του, βέβαια, έγραψε ότι βύθισε τέσσερα ιαπωνικά αντιτορπιλικά...), ενώ ο Χώλσεϋ, που τον παρασημοφόρησε, έριξε την ευθύνη για την αποτυχία στον διοικητή των αντιτορπιλικών, επειδή, κατά τη γνώμη του, αυτά δεν υποστήριξαν, όπως έπρεπε, τα καταδρομικά. Παρόλα αυτά, οι Ιάπωνες δεν κατόρθωσαν να ανεφοδιάσουν εκείνη την ημέρα τους άνδρες τους στο νησί. 0α ακολουθούσαν λίγες ακόμα προσπάθειες με μερική ή καθόλου επιτυχία, μέχρι που το Γκουανταλκανάλ καταλήφθηκε οριστικά από τους Αμερικανούς.

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

rmwnc Bapoaunc

ΠΟΙΕΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ TOY «NOVGOROD)); Η κατασκευή του ρωσικού πλοίου «Novgorod» αποτέλεσε μια φιλόδοξη προσπάθεια ανάπτυξης μιας νέας κλάσης με κυκλικό σκάφος, εξέλιξη που υποσχόταν πολλά πλεονεκτήματα. Ειδικότερα, στα τέλη του 19ου αιώνα το Ρωσικό Ναυτικό αναζητούσε μια σειρά πλοίων, που θα συνδύαζαν θωράκιση και ευελιξία, για την προστασία παράκτιων περιοχών, όπως είναι οι εκβολές του ποταμού Δνείπερου και τα στενά Κερτς. Ο Ρώσος ναύαρχος Αντρέι Αλεξάντροβις Ποπόφ προχώρησε στη σχεδίαση δύο τέτοιων σκαφών. Ετσι, το «Novgorod» καθελκύστηκε στις 21 Μάίου του 1873 και διέθετε ισχυρή θωράκιση και κύριο οπλισμό δύο πυροβόλων των 11 in. Ο οπλισμός συμπληρωνόταν από τέσσερα πυροβόλα, δύο των 4 pdr και δύο των 2,5 pdr. To «Novgorod» προωθείτο από οκτώ λέβητες, που κινούσαν έξι ανεξάρτητες έλικες. Ακολούθησε το ελαφρά μεγαλύτερο «Vitse Admiral Ρορον» με αυξημένη θωράκιση και δύο πυροβόλα των 12 in. Το μέγιστο εκτόπισμα αυξήθηκε τότε από τους 2.7061στους 3.9901. Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο το 20% του εκτοπίσματος του «Novgorod» όσο και το 34% του εκτοπίσματος του «Vitse Admiral Ρορον» είχαν δια τεθεί για τη θωράκιση. Ωστόσο, μετά την ολοκλήρωση της καθέλκυσης των πλοίων έγιναν εμφανή τα προβλήματά τους, με συνέπεια το πρόγραμμα ναυπήγησης να περιοριστεί από τα δέκα στα δύο πλοία. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο, επειδή αυτά δεν διέθεταν επαρκή ταχύτητα, ενώ η πυροδότηση ακόμα και ενός πυροβόλου των 11 ή 12 in προκαλούσε τέτοια αστάθεια, ώστε το πλοίο να αδυνατεί να διατηρήσει την προβλεπόμενη πορεία. Μάλιστα, τα πλοία αυτά ήταν τόσο ευάλωτα στις άσχημες καιρικές συνθήκες, γεγονός που δεν επέτρεπε στο πλήρωμα ούτε να σκοπεύσει επαρκώς τα πυροβόλα.

Χαρακτηριστική οπίσ&ια όψη tou «Novgorod», όπου διακρίνονται οι έ ξι έλικες.

Κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου της περιόδου 1877 - 1878 τα δύο πλοία αναπτύχθηκαν στην περιοχή του Δούναβη. Παρέμειναν σε υπηρεσία υπηρεσία μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και οδηγήθηκαν τελικά στο διαλυτήριο το 1912.

ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ «PLUTO»; Το σχέδιο «Pluto» υπήρξε ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα που εκπονήθηκαν στην πλέον «ψυχρή» περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και αφορούσε την ανάπτυξη ενός πυραύλου κρούσης που θα προωθείτο από έναν πυρηνικό αντιδραστήρα. Η ονομασία του δεν προερχόταν από τη συμπαθητική φιγούρα του Ουώλτ Ντίσνεϊ, αλλά από τον αρχαίο θεό του Κάτω Κόσμου. Ο πύραυλος με την ονομασία SLAM (Supersonic Low Altitude Missile) προοριζόταν να πετά με ταχύτητα τριπλάσια του ήχου σε χαμηλό ύψος, μεταφέροντας αρκετές πυρηνικές βόμβες (16 έως 24 βόμβες του 1 ΜΤ) και με αυτονομία μερικών μηνών. Το επιχειρησιακό δόγμα προέβλεπε ότι ο πύραυλος θα εκτοξευόταν με συμβατικούς προωθητές από μια βάση που βρισκόταν στο έδαφος. Μόλις ο πύραυλος έφτανε στο προβλεπόμενο ύψος, θα ενεργοποιείτο ο πυρηνικός αυλοωθητήρας και ο αντιδραστήρας θα εισερχόταν σε «κρίσιμη» κατάσταση. Ο πύραυλος θα πετούσε πάνω από τον ωκεανό για διάστημα μερικών εβδομάδων, μέχρι δηλαδή τη λήψη της διαταγής για τον βομβαρδισμό της Σοβιετικής Ενωσης. Τότε θα διενεργούσε την επίθεση, πετώντας σε χαμηλό ύψος, ώστε να μην εντοπιστεί από τα ραντάρ, και θα μπορούσε να πλήξει έως και δώδεκα, απομακρυσμένους μεταξύ τους, στόχους σε διάστημα ημερών ή και εβδομάδων. Στη φάση προσέγγισης ο πύραυλος θα πετούσε με ταχύτητα 2,8-3 Mach σε ύψος 150-300 m. Την 1η Ιανουαρίου του 1957 η USAF και η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας επέλεξαν το εργαστήριο LLNL (Lawrence Livermore National Laboratory) για την ανάπτυξη του πυρηνικού αυλοωθητήρα. Η αρχή λειτουργίας ήταν σχετικά απλή, καθώς ο αέρας που θα

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

k

εισερχόταν στον κινητήρα θα θερμαινόταν από τον πυρηνικό αντιδραστήρα και, στη συνέχεια, θα εκτονωνόταν στο ακροφύσιο του κινητήρα. Η επιτυχία του εγχειρήματος βασιζόταν στη χρήση εξελιγμένων υλικών για τη δημιουργία του κινητήρα, δηλαδή Ο κινητήρας Tory IIC κατά τη διάρκεια υλικών που θα έπρεπε του προγράμματος δοκιμών. να αντέχουν σε θερμοκρασίες σχεδόν 1.400 βαθμών Κελσίου. Στις 14 Μάίου του 1961 ο πρώτος πυρηνοκίνητος αυλοωθητήρας Tory ΙΙΑ ενεργοποιήθηκε, για πρώτη φορά, για μερικά δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια, το εργαστήριο προχώρησε στη δημιουργία εξελιγμένων εκδόσεων του κινητήρα και το 1964 δοκιμάστηκε ένας μεγαλύτερος κινητήρας, ο Tory IIC. Το πρόγραμμα SLAM ακυρώθηκε τελικά την 1η Ιουλίου του 1964, διότι οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι προσέφεραν μεγαλύτερα πλεονεκτήματα με μικρότερο, αναλογικά, κόστος. Επίσης, υπήρχαν αρκετά ερωτηματικά τόσο για τη δυνατότητα δοκιμής του πυρηνοκίνητου κινητήρα εν πτήσει όσο και για την άφεση ραδιενεργών καταλοίπων από τα καυσαέρια πάνω από τη φίλια επικράτεια.

A n u n i o n c I. Mneflezoc

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

To κάοιρο me Νυρεμβέργης To οχυρό pioc ρεοοιωνικήϋ πόϋηι; ρε μακρά ιοιορία Η πόλη της Νυρεμβέργης καιέχει οηρονιική Θέση οιην ιοιορία me Γερμανίας καθώς οιο παρελθόν αποτέλεσε μια από nc πιο σημαντικές γερμανικές πόλεις τόσο από πολιτιστική όοο και από πολιτική όποιρη. Στη ούνχρονη εποχή η πόλη αυτή διατηρεί, οε μεγάλο βαθμό, τον μεσαιωνικό και αναγεννησιακό χαρακτήρα me. ενώ το κάστρο me είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά κατάλοιπα του παρελθόντος.

Γενική άποψη του κάστρου από αέρος.

Αν και δεν είναι γνωστή από γραπτές πηγές η ακριβής χρονολογία δημιουργίας του κάστρου, ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στον χώρο του πριν από μερικά χρόνια αποκάλυψαν κατάλοιπα από τον 10ο μ.Χ. αιώνα, περίοδο κατά την οποία κτίστηκαν οι πρώτες οχυρώσεις. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, το κάστρο εκείνη την περίοδο διέθετε έναν πύργο, ένα παρεκκλήσιο κυκλικού σχήματος και περίβολο ύψους δύο μέτρων. Το οχυρό αυτό φαίνεται ότι δεν θεωρείτο ιδιαίτερα σημαντικό. Για αυτόν τον λόγο, εξάλλου, δεν γίνεται καμιά νύξη για το κάστρο αυτό σε ένα κείμενο του έτους 1050, στο οποίο γίνεται αναφορά στη Νυρεμβέργη. Στα μέσα του 11ου αιώνα, ωστόσο, ο Κονράδος Γ', ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αποφάσισε να εγκατασταθεί στην πόλη και, γύρω στο 1040, διέταξε να αρχίσουν οι εργασίες για την κατασκευή ενός νέου κάστρου δίπλα στο παλαιότερο, το οποίο ο αυτοκράτορας παραχώρησε στην οικογένεια αριστοκρατών που διοικούσε την πόλη. Οι αριστοκράτες αυτοί θεωρούντο φύλακες της Νυρεμβέργης, η οποία απολάμβανε ιδιαίτερο καθεστώς αυτονομίας. Μετά την εγκατάσταση του Κονράδου Γ' στην πόλη και ως το 1471, το κάστρο παρέμεινε μια από τις βασικές κατοικίες του εκάστοτε Γερμανού αυτοκράτορα. Ενα από τα πρώτα κτίσματα που δημιουργήθηκε, γύρω στο 1170, κοντά στο νέο αυτοκρατορικό κάστρο ήταν ένα παρεκκλήσιο. Το ιερό αυτού του ναού, μάλιστα, βρισκόταν στην εσωτερική πλευρά ενός από τους πύργους της οχύρωσης. Το 1377 προστέθηκε στο κάστρο ένας ισχυρός πύργος, ο οποίος χρησίμευε τόσο ως παρατηρητήριο όσο και ως έσχατο σημείο άμυνας (σε περίπτωση εισβολής εχθρών στον εσωτερικό περίβολο του οχυρού). Το 1420 το κάστρο καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του ηγεμόνα της Βαυαρίας. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε τον αυτοκράτορα στην απόφαση αφαίρεσης της διοίκησης του οχυρού από μια αριστοκρατική οικογένεια, όπως συνέβαινε ως τότε. Η διαχείριση του κάστρου παραδόθηκε εκ νέου το 1427 στο συμβούλιο που διοικούσε την πόλη της Νυρεμβέργης. Την ίδια περίοδο ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Γ' διέταξε την κατασκευή ενός ανακτόρου, με βάση τα νέα αρχιτεκτονικό πρότυπα της Αναγέννησης. Τόσο το ανάκτορο αυτό όσο και μεγάλο μέρος της επίπλωσής του σώζονται έως και τη σύγχρονη εποχή. Ο Φρειδερίκος Γ', ωστόσο, υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας που χρησιμοποίησε το κάστρο ως κατοικία.

Μετά την απομάκρυνση του αυτοκράτορα, το κάστρο πέρασε στον απόλυτο έλεγχο της πόλης και ο αμυντικός του ρόλος ενισχύθηκε. Το 1527 κατασκευάστηκε ένας κυκλικός προμαχώνας στο βορειοανατολικό άκρο του οχυρού. Το σχέδιό του ήταν σύμφωνο με τις νέες αρχές της οχυρωματικής, την οποία επέβαλλε πλέον η επέκταση της χρήσης πυροβόλων. Μεταξύ του 1538 και του 1544 προστέθηκαν, στη βορειοδυτική πλευρά της οχύρωσης, τρεις ακόμα προμαχώνες με παρόμοιο σχήμα. Οι μεταβολές αυτές μετέτρεψαν το κάστρο σε ένα από τα ισχυρότερα της νότιας Γερμανίας. Ενδεικτικό της ποιότητας των οχυρώσεων είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς πολέμου (1618-1648) το κάστρο δεν καταλήφθηκε ποτέ, παρότι η περιοχή της Νυρεμβέργης αποτέλεσε επανειλημμένα πεδίο αντιπαράθεσης. Στους αιώνες που ακολούθησαν, ωστόσο, το κάστρο απώλεσε τη χρησιμότητά του και σταδιακά εγκαταλείφθηκε. Τον 19ο αιώνα, μάλιστα, το κάστρο ερήμωσε παντελώς. Τότε, ο βασιλιάς Λουδοβίκος της Βαυαρίας (που ήταν γνωστός λάτρης της μεσαιωνικής ιστορίας), στην επικράτεια του οποίου βρισκόταν πλέον η Νυρεμβέργη, διέταξε να πραγματοποιηθούν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης του κάστρου. Κατά τη δεκαετία του 1930, όμως, η πόλη της Νυρεμβέργης υπήρξε κέντρο των πολιτικών εκδηλώσεων του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Ετσι, το 1934, έναν δηλαδή χρόνο μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία, άρχισαν εργασίες τροποποίησης του κάστρου, ώστε να μετατραπεί σε χώρο κομματικών συγκεντρώσεων. Οι εργασίες αυτές μετέβαλαν τα κτίσματα σε μεγάλο βαθμό, αλλοιώνοντας το εξαιρετικό έργο που είχε συντελεστεί κατά τον 19ο αιώνα. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου το κάστρο βομβαρδίστηκε, επειδή θεωρήθηκε συνδεδεμένο με τον ναζισμό, με συνέπεια να καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος του. Πάντως, μετά τη λήξη του πολέμου πραγματοποιήθηκε μια εξαιρετική αναστήλωση, η οποία επανέφερε το οχυρό στην κατάσταση στην οποία αυτό βρισκόταν κατά τον 19ο αιώνα, μετά τη συντήρηση που του έγινε από τον Λουδοβίκο της Βαυαρίας.

Σ ΤΡΑΤ Ι ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 1 1 3

ΒΙΒΛΙΑ - Μ «μ

Ε ι ρ ήν η ΠανέΠη

af*WC ί^ ίβ ο « ο

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ (1683)

πληροφόρηση, προβαίνοντας όχι μόνο σε μια λεπτομερή εξιστόρηση των γεγονότων, αλλά σε μια ανάλυση του διπλωματικού, στρατιωτικού και πολιτικού παρασκηνίου πριν και κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και της διαδικασίας της προετοιμασίας των αντίπαλων δυνάμεων γι’ αυτήν. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η αξιολόγηση των επιπτώσεων της πολιορκίας της Βιέννης, μιας αναμέτρησης που σηματοδότησε μια νέα εποχή στην ευρωπαϊκή ιστορία, η οποία διήρκεσε μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112,11472, Αθήνα, τηλ.: 2103614736, και από τα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237, Δάφνη, τηλ.: 2109758090, www.gnomonpublications.gr.

Η μεγάλη αναμέτρηση μεταξύ Σιουρού και Ημισελήνου

liiK ü jß o c Π ερ . X o v ö p o u a iiö n c

*·'« > * - '

M H '

H ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ!

Bicvvns«»« Τούρκου: TOYI

II Μ Ε Γ Α Λ Η Α Ν Α Μ Ε ΤΡ Η Σ Η Μ ΕΤΑ ΞΥ ΣΤΑ ΥΡ Ο Υ Κ ΑΙ Η Μ ΙΣ Ε Λ Η Ν Ο Υ

loh n Stoye

Ek Goobic Eurobooks Αθήνα 2012, ΣεΠίδεΐ 410 Ενα από τα καθοριστικότερα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας υπήρξε αναμφίβολα η δεύτερη πολιορκία της Βιέννης από τους Οθωμανούς το 1683, αφού σήμανε την αρχή της συρρίκνωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη. Εν όψει της απειλής που έθετε το Ισλάμ στη χριστιανική Δύση, οι ευρωπαϊκές χώρες παραμέρισαν τα μίση και τις διαφορές του και αγωνίστηκαν ενωμένες εναντίον των επιθετικών οθωμανικών και ταταρικών ορδών. Το γεγονός αυτό αναλύει ο John Stoye στο εξαιρετικό βιβλίο των εκδόσεων Eurobooks, φιλοδοξώντας να αποτελέσει έναν πολύτιμο οδηγό για κάθε αναγνώστη, είτε πρόκειται για τον απλό λάτρη της ιστορίας, είτε για στρατιωτικό ή ενδιαφερόμενο για θέματα άμυνας. Η αφήγηση που καθηλώνει με τη γλαφυρότητα και τη ζωντάνια της, οι αξιόπιστες και τεκμηριωμένες πληροφορίες, η σαφήνεια και η κριτική σκέψη του συγγραφέα, συνθέτουν ένα έργο ολοκληρωμένο από κάθε άποψη, το οποίο καλύπτει ένα σημαντικό κενό στην παγκόσμια βιβλιογραφία και παρέχει σφαιρική

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

k

πληθώρα άλλων γερμανικών εστιών, όπως η Πομερανία, η Σιλεσία και η Σουδητία. Οπλισμένοι με μίσος και διψώντας για εκδίκηση, οι Σοβιετικοί προέβησαν σε απίστευτες κτηνωδίες χωρίς διακρίσεις: στρατιώτες, άμαχοι, ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά βασανίστηκαν και βρήκαν φρικτό θάνατο. Εικόνες που σοκάρουν, αποτελούν περίτρανη απόδειξη ότι σε έναν πόλεμο η διάκριση μεταξύ «καλού» και «κακού» είναι μάλλον αδύνατη. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Θούλη, Περικλεούς 13, 10563, Σύνταγμα, τηλ.: 2103250091, [email protected]. ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΕΡ. ΧΟΝΔΡΟΜ ΑΤΙΔΗΣ Η Ξ ΕΧ Α ΣΜ ΕΝ Η ΕΘ Ν ΟΚΑΘ ΑΡΣΗ ΤΩ Ν ΓΕΡ Μ Α Ν Ω Ν Σ Τ Η Ν ΕΥΡ Ω Π Η (1 9 4 4 -1 9 4 5 )

Μέσα α π ό τα γερμανικά και σοβιετικά αρχαία

Η ΙΕΧΑΣΜΕΝΗ ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΗ ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΟΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΟΠΗ Μέσα από ία γερμανικά και σοβιετικά αρχεία (1944-1945) Εκδόοεκ ΘούΠη Αθήνα 2012, lEüiöec 152 Οι φρικαλεότητες των Γερμανών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα, αφήνοντας ανεξίτηλα τα ίχνη τους στις σελίδες της ιστορίας. Όπως συμβαίνει συνήθως, ωστόσο, τα αντίστοιχα εγκλήματα πολέμου των νικητών του αιματηρού αυτού πολέμου συνήθως αποσιωπώνται. Ο ιστορικός Ιάκωβος Χονδροματίδης ανοίγει το κεφάλαιο της εθνοκάθαρσης των Γερμανών στην Ευρώπη, υπενθυμίζοντας ότι η ιστορία οφείλει να είναι αντικειμενική, και να γράφεται με βάση τα πραγματικά γεγονότα, ακόμη κι αν αυτά δεν είναι πάντα ευχάριστα. Στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει την πορεία του Σοβιετικού Στρατού από το καλοκαίρι του 1944 έως και το 1945, η οποία ξεκίνησε από την Ανατολική Πρωσία και συνεχίστηκε σε

ΘΟΥΛΗ

H. von D ach

ΟΛΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Το Θρυλικό εγχειρίδιο ανταρτοπολέμου Eköooeic Eurobooks Αθήνα 2011. ΣεΠίδεο 258 Πόσο περιττές θεωρείτε τις γνώσεις ενός πολίτη γύρω από τον ανταρτοπόλεμο; Πόσο απίθανο θεωρείτε το ενδεχόμενο να χρειαστεί κάποτε να αντισταθείτε σε έναν στρατό εισβολής ή σε ένα τυραννικό καθεστώς; Πόσο αδιανόητο πιστεύετε ότι είναι η χώρα σας να καταληφθεί; Αν δεν είστε βέβαιοι ότι τα παραπάνω σενάρια ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, τότε το βιβλίο του H. von Dach μπορεί να αποδειχθεί ένας ανεκτίμητος οδηγός. Το βιβλίο «δεν απευθύνεται σε περιθωριακές ομάδες, επίδοξους τρομοκράτες ή

II. von Daoli

ΟΛΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤήΣΙΙ

4

^

ΤΟ ΒΡ Υ Λ ΙΚ Ο ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΝΤΑΡΤΟ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ ΙΊ Α Τ Ο ΠΟΣ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩ ΣΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝ ΤΙΣΤΑ0ΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΑ: ΣΕ ΕΝΑΝ ΣΤΡΑΤΟ ΕΙΣΒ0ΑΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΕ ΕΝΑ ΤΥΡΑΝΝΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

IIIIIIOIIIIOKS

φαντασιόπληκτους», όπως τονίζεται σαφώς στις πρώτες κιόλας σελίδες του. Αντίθετα, προορίζεται για τον απλό πολίτη, ο οποίος δεν είναι, φυσικά, προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει έναν κατακτητή, πόσο μάλλον να αντισταθεί και να οργανωθεί εναντίον του. Αναλύοντας τις βασικές αρχές του ανταρτοπολέμου και των αντιστασιακών κινημάτων, ο συγγραφέας παρέχει στον αναγνώστη πολύτιμες πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίους θα μπορέσει να επιβιώσει στις δύσκολες συνθήκες ή ακόμα και να αναλάβει δράση προκαλώντας δολιοφθορές στον εχθρό. Μόνο αρνητικό για τον Ελληνα αναγνώστη είναι το γεγονός ότι το βιβλίο εκδόθηκε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Ελβετία, κατά συνέπεια βασίζεται στην ελβετική πραγματικότητα και νομικό καθεστώς περί οπλοκατοχής και οπλοχρησίας, που διαφέρουν ριζικά από το αντίστοιχο της Ελλάδας. Παρόλα αυτά, το παρόν έργο παραμένει εξαιρετικά ενδιαφέρον. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112,11472, Αθήνα, τηλ.: 2103614736, και από τα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237, Δάφνη, τηλ.: 2109758090, www.gnomonpublications.gr.