Στρατιωτική Ιστορία 192 (Γνώμων/Περισκόπιο) Stratiotiki Istoria

30 % ΕΚΠΤΟΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ+ 2

ΒΙΒΛΙΑ ΔΟΡΟ!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

JJ JULI M

ΣΟΥΛΕΙΜΑΝ'% 0 «ΜΕΓΑΑΟΠΡΕΙΜ» Αλήθεια και προπαγάνδα

cation

ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ Τ 0 1974 Οργάνωση ,και πολεμική δράση

y jjijj jjjjjjijju ju u jjm

i

Άρθρα 12 Η ΕΠΙΚΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΝ ΣΥΡΑΚΟΥΣΑΝ Η μ ηχανική ι δ ι ο φ υ ί α ίου Δ ρχ ι ρήδη ( 2 1 4 - 2 1 2 π.Χ.)

CO

22

ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΤΟ 1974 Ορ ν π ν ωο η και ποΠευικπ Option

38

ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ Ο «ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΗΣ» Αλ ή θ ε ια και προπ αν άνδ α ( 1 4 9 4 - 1 5 6 6 )

50

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «PERCH» Η π ανωΠεΒρί α των « Δ ρ ο υ ρ π ί ω ν m e Ερήρου» οιιι ράχη m e N op u a v ö i a c (12- 1 5 Ιουνίου 1944)

X 62

ΑΡΜΑ ΜΑΧΗΣ Τ -3 4 -8 5 M iooc aiiijvac π ο Π ε ρ ι κ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν

Μόνιμες oiiiflec 4 106 110 111 112 114

78

Η ΜΑΧΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΟΥΣ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΒΟΡΑΣ Ένα ά ν ν ω ο ι ο ρεθ ο ρι ακό ε π ε ι ο ό δ ι ο εν ρ έ ο ω ιου ΕυιρυΠίου ( 1 9 4 8 )

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ: ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΒΙΒΛΙΑ

84

01 ΑΓΝΟΣΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΝ ΙΡΑΚΙΝΠΝ HUNTER Η απρο ο δ όκ η ι η ήττα των Ι οραηΠι νών οτην αε ρ ορ αχ ίυ m e I n c Ιουνίου 1967

94

Ο ΓΑΛΛΟ - ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΟΛΦΕΡΙΝΟ 0 καταΠύτηϊ m e 8 v o n o i n o n c m e liafliae (24 Ιουνίου 1859)

Οι α ρ π ά γες το υ Α ρχιμήδη κ α τα σ τρ έφ ο υ ν τα ρω μα ϊκά πλοία κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς π ολιορκίας τω ν Συρα κο υσ ώ ν (S tain les s S te e l Studios).

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ Εκδότης Βασίλειος Στράτος

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

r m v v n c Bapoaiiiic. Κ α ι ε ρ ίν α Β α ρ ε λ ά , Π ο ν ι ε ί Ι ι κ Καρύκαι;

363 ΜΕΑ - 40 ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΙΚΑΡΟΝ

Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης

Συνεργάτες-Σύμβουλοι Νικόλαος Κολόμβας, Αντιστράτηγος ε.α. Δημήτρης Γεδεών, Υποστράτηγος ε.α., τ. κα&ηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Βασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (ΤΘ) ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Ανάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά · Δημήτρης Χριστοδούλου Δημήτριος Μαρκαντωνάτος · Γεώργιος Θεοδωρίδης Ιάκωβος Χονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λυκούργος Αρεταίος · Ευάγγελος Χαρατσής Σωτήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου »Λάμπρος Ψωμάς Δημήτρης Μπελέζος · Ιωάννης Κακαβάς Σταύρος Καρκαλέτσης · Γιάννης Βαρσαμής Γιώργος Κουφογιώργος »Αγγελος Μανσόλας Αθανάσιος Κωνσταντίνου · Γιάννης Παγουλάτος Σταύρος Βαλμάς · Κυριάκος Γρηγορόπουλος Φαίδων Κόχιλας · Βαγγέλης Παππάς

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης

Επιμέλεια κειμένων Χρήστος Ζηκούλης Γιώργος Παπαγεωργίου

Γραφεία Λέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα Τηλεφ. Κέντρο: 2109758090 Fax: 210 9737070 Email: [email protected] www.gnomonpubiications.gr

Η 363 Μοίρα Εκπαίδευσης Αέρος, τιμώντας την ιστορία της, γιόρτασε την Παρασκευή 5 Οκτωβρίου 2012 τα τεσσαρακοστά γενέθλιά της. Η 363 Μοίρα συγκροτήθηκε τον Ιανουάριο του 1972, αρχικά ως 361 Σμήνος Εκπαίδευσης Αέρος (ΣΕΑ), με σκοπό την επιχειρησιακή εκπαίδευση των ικάρων IV τάξης, πριν την ενσωμάτωσή τους στις πολεμικές μοίρες. Από το 1972 έως το 1976 η εκπαίδευση γινόταν με διθέσια αεριωθούμενα αεροπλάνα LocKheed Τ-33 Mk.3 και Τ-33Α, ενώ από το 1977 μέχρι και σήμερα με αεροπλάνα Τ-2Ε Buckeye. Στα 40 χρόνια συνεχούς λειτουργίας της η μοίρα έχει πραγματοποιήσει σχεδόν 200.000 ώρες εκπαιδευτικών πτήσεων και έχει τροφοδοτήσει με μαχητές αεροπόρους το σύνολο των πολεμικών μοιρών της ΠΑ, για μαχητικά αεροπλάνα δεύτερης, τρίτης αλλά και τέταρτης γενιάς. Σκοπός της Μοίρας είναι

Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 60 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 30 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 100 Ευρώ (Εξάμηνη · 6 τεύχη): 50 Ευρώ

Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύ9υνοη, τηλέφωνο και η ένδειξη «Συνδρομή»

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο Βασίλειος Στράτος

Ιδιοκτησία Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196 Α ΠΑΓΟ ΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο, άρθρων ή τμημάτων άρθρων του περιοδικού, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι εκφραζόμενες στα ενυπόγραφα άρθρα απόψεις, δεν ταυτίζονται κατ’ ανάγκη με την άποψη του περιοδικού. Λόγω στενότητας χώρου, το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα περικοπής των επιστολών που στέλνουν οι αναγνώστες εφόσον δεν αλλοιώνεται το νόημά τους.

f

Η τε λ ε τή γιο τα 4 0 χρόνια της 363 ΜΕΑ.

να συνεχίσει να «παράγει» αυτό το υψηλών δυνατοτήτων και ικανοτήτων προσωπικό, παρά το γεγονός ότι τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι τα γνωστά Τ-2Ε αεροπλάνα, που έχουν ηλικία 36 ετών, οπότε καταλαβαίνει κανείς και το κατόρθωμα των αεροπόρων μας. Στην εκδήλωση, που οργανώθηκε στο αεροδρόμιο Τατοίόυ, ξεχώρισε πάντως και

η εντυπωσιακή επίδειξη αέρος από τα εκπαιδευτικά Τ-2 και Τ6. Κορυφαία λεπτομέρεια της όλης εκδήλωσης ήταν η πρωτοποριακή σχεδίαση και βαφή του επετειακού Τ-2, έμπνευση του μοιράρχου της 363 ΜΕΑ αντισμηνάρχου (I) Λαζάρου Σκαμαντζούρα), καθώς και το πολύ όμορφο λεύκωμα με την ιστορία της μοίρας.

ο ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ! Έκπτωση

Ι/ο οε βιβλια περιοδικα για ovodec από ία γραφεία uac

Επισκεφ θείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησ ίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και περ ιοδικά με έκπτωση 5 0 % ! Η προσφ ορά ισχύει για αγορές αρχικής αξίας άνω των 25 ευρώ και αφ ορά όλα τα έντυπα, π λη ν εκείνω ν που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφ ορία στα περίπτερα. Ώρες λ ε ιτο υ ρ γ ία ς γ ρ α φ είω ν : 9.00■ 16.00 κα θ η μ ερ ινώ ς, π λην Σ α β β ά το υ και Κ υ ρ ια κ ή ς

ΕΦΥΓΕ Ο ΠΤΕΡΑΡΧΟΣ ΗΑΙΑΣ ΚΑΡΤΑΛΑΜΑΚΗΣ Την Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2012 έφυγε από τη ζωή ο υποπτέραρχος (I) Ηλίας Καρταλαμάκης του Δημητρίου, σε ηλικία 96 ετών. Η εξόδιος ακολουθία εψάλη στις 4 Δεκεμβρίου 2012, στον ναό του Κοιμητηρίου Παπάγου. Ο Ηλ. Καρταλαμάκης γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1916 στη Λιβαδειά. Το 1936, αποτυχών στις εισαγωγικές εξετάσεις της Σχολής Αεροπορίας, πέτυχε και εισήλθε στην ΑΣΟΕΕ. Η προσοχή του ήταν όμως πάντοτε εστιασμένη στον αεροπορικό χώρο. Ετσι, το επόμενο έτος 1937 επανέλαβε την προσπάθεια εισαγωγής στη Σχολή Αεροπορίας, με επιτυχία αυτή τη φορά, εντασσόμενος στην 7η Σειρά Ιπταμένων (δόκιμος αεροπόρος), απ’ όπου αποφοίτησε επιτυχώς το 1940, μετά από τριετή φοίτηση. Το ίδιο έτος, διαρκούντος του Ελληνοϊταλικού πολέμου, στάλθηκε στο Ιράκ για να εκπαιδευτεί στα αναμενόμενα από τις ΗΠΑ νέα μαχητικά. Ομως, η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα οδήγησε τους Ελληνες αεροπόρους στη Μέση Ανατολή. Εκεί ο Καρταλαμάκης εντάχθηκε στην πρώτη νεοσυγκροτηθείσα πολεμική μοίρα της ΕΒΑ, την 335 Ελληνική Βασιλική Μοίρα Διώξεως, όπως ήταν η πλήρης ονομασία της. Με αυτήν και με την αδελφή Μοίρα 336, που συγκροτήθηκε αργότερα, ο Ηλίας Καρταλαμάκης πολέμησε στη Μέση Ανατολή, στην Ιταλία, στη Γιουγκοσλαβία και στο Αιγαίο, μέχρι την λήξη του Β’ ΠΠ. Συμμετείχε αργότερα στις αεροπορικές επιχειρήσεις, κατά την περίοδο του Εμφυλίου και ήταν από τους πρώτους που εκπαιδεύθηκαν στα αεριωθούμενα αεροπλάνα, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, μετά την είσοδο της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ. Είχε συνολικά πετάξει με 25 διαφορετικούς τύπους αεροπλάνων, συμπληρώνοντας χιλιάδες ώρες πολεμικών πτήσεων, πριν αναλάβει, παράλληλα με τις πτήσεις, σημαντικές διοικητικές θέσεις, τόσο σε εθνικό επίπεδο (διοικητής 111 και 110 Πτέρυγας Μάχης, της Σχολής Ικάρων, της Σχολής Πολέμου Αεροπορίας, επιτελής 31ης Διοίκησης Αεροπορικής Εκπαίδευσης, διευθυντής ΓΕΕΘΑ/Β' ΜΕΟ), ενώ είναι ο εμπνευστής της καθιέρωσης εκπαίδευσης αλλοδαπών αεροπόρων στη Σχολή Ικάρων, όσο και σε επίπεδο ΝΑΤΟ, μέχρι την απροσδόκητη αποστρατεία του, στις 29 Δεκεμβρίου 1966. Μετά την αποστρατεία του κράτησε ολοζώντανη την αεροπορική ιδέα, με τη συγγραφή και καταγραφή της πλήρους ιστορίας της Ελληνικής Αεροπορίας, από την πρώτη πτήση στη χώρα μας μέχρι και το τέλος ουσιαστικά της σταδιοδρομίας του στην ΠΑ. Συγκεκριμένα, από το 1980 ασχολήθηκε επισταμένα και

Η τριήρης «Ολυμπίάς;

“H I συστηματικά με την αεροπορική έρευνα και καταγραφή της ιστορίας της ΠΑ, μέσα από μαρτυρίες αεροπόρων, καθώς και με τη συγγραφή βιβλίων. Το μοναδικό αυτό έργο αναγνωρίστηκε, όχι μόνο από την Αεροπορική Ακαδημία Ελλάδος, αλλά και από την Ακαδημία Αθηνών, η οποία τον βράβευσε τον Δεκέμβριο 1990, με το Βραβείο Λογοτεχνίας. Επίσης, το έργο του αναγνωρίστηκε και από τους συναδέλφους του και τους φίλους της αεροπορίας. Αυτό αποτελείται από τα παρακάτω βιβλία: «Μέσα από το σκοπευτικό μου», «Εφόρμησις αετών», «Τα ελληνικά φτερά», «Η γενιά των Ικάρων», «Η Αεροπορία στον πόλεμο του 1940», «Πετώντας σε ξένους ουρανούς», «Η Αεροπορία στον εμφύλιο (A & Β)». Στο πρόσωπό του μπορούσε κανείς να δει σχεδόν όλη την πορεία της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, μιας και ήταν μόλις τέσσερα χρόνια νεώτερός της, ενώ έλαβε ενεργό μέρος στον Β’ ΠΠ και τον Ελληνικό εμφύλιο. Στους νεώτερους αφήνει σημαντική κληρονομιά, όχι μόνο την πλούσια αεροπορική και συγγραφική του δραστηριότητα, αλλά και τις αξίες με τις οποίες πορεύτηκε στην επαγγελματική και κοινωνική του ζωή και την αγάπη με την οποία υποδεχόταν κάθε φίλο της Πολεμικής (και όχι μόνο) Αεροπορίας, ο οποίος διψούσε να μάθει για την ιστορία της. Για μια χώρα, όπου η παραμέληση και η μη διδαχή της ιστορίας είναι συστηματική και όπου η συντήρηση των μνημών παραμένει καθαρά μόνο ιδιωτική υπόθεση, το μοναδικό συγγραφικό έργο που άφησε ο αεροπόρος Ηλίας Καρταλαμάκης, ο μοναδικός ακαδημαϊκός αεροπόρος, βοήθησε την αεροπορική ελληνική ιστορία της εποχής να διασωθεί κατά μεγάλο μέρος της, περίπου μισό αιώνα μετά. Χωρίς τον Ηλία Καρταλαμάκη, δεν θα υπήρχε γνώση των αεροπορικών γεγονότων του πρόσφατου παρελθόντος. Είμαστε, τέλος, υποχρεωμένοι να παρατηρήσουμε ότι κατά την εξόδιο ακολουθία του δεν εκπροσωπήθηκαν ούτε η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Αμυνας, ούτε η ηγεσία της ΠΑ, η δε εμφάνιση του τιμητικού αγήματος ήταν απαράδεκτη.

V

01 ΝΕΩΣΟΙΚΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΪΚΩΝ ΠΕΝΤΗΡΕΩΝ Σημαντικά ευρήματα στα αρχαία λιμάνια της Ζέας και της Μουνιχίας έφερε στο φως έρευνα του Δανέζικου Ινστιτούτου, υπό την εποπτεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Στο αρχαίο λιμάνι της Μουνιχίας ανασκάφηκαν τα κατάλοιπα έξι νεωσοίκων, οι οποίοι χρονολογούνται στα τέλη του 6ου-αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Οι νεώσοικοι εκτείνονται σε απόσταση περίπου 35 μέτρων από τη σημερινή ακτογραμμή και βρίσκονται σε βάθος μεγαλύτερο των 2 μέτρων. Το πλάτος τους, που φτάνει τα 6,2 μ., τους καθιστά μνημειώδεις κατασκευαστικά. Ο πλευρικός τοίχος αποκαλύφθηκε σε μήκος 10,3 μ. και πλάτος 1,6 μέτρων. Στο αρχαίο λιμάνι της Ζέας ανασκάφηκαν τα κατάλοιπα επτά μη στεγασμένων νεωλκείων, πλάτους περίπου 8 μ. έκαστο. Αποτελούσαν κατά πάσα πιθανότητα χώρους για τη συντήρηση μεγαλύτερων πολεμικών πλοίων (πεντήρεις). Αυτά τα επιβλητικά πολεμικά πλοία, τα οποία υπολογίζεται πως είχαν μήκος περίπου 45 μ. και πλήρωμα 377 ανδρών, εντάχθηκαν στο αθηναϊκό ναυτικό περί το 320 π.Χ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5

ΕΙΔΗΣΕΙΣ «ΠΟΛΕΜΟΣ. ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΙΟΥΣΙΑ»

Αηόσπασμα από την περίφημη τοιχογραφία της «Νηοπομπής», που εικονίζει σ τρ α τιώ τες των μινωικών χρόνων.

«Πόλεμος, Τέχνη και Πολιτική Εξουσία: Μια Ματιά στη Νεοανακτορική Κρήτη» είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης, με την οποία ο δρ Αγγελος Παπαδόπουλος εγκαινίασε τον νέο κύκλο του Μινωικού Σεμιναρίου για την περίοδο 2012-2013.

Οπως αναφέρει ο δρ Α. Παπαδόπουλος: «Η χρήση των εικονιστικών μοτίβων ως συμβόλων κύρους και σημάτων εξουσίας ήταν μια συνήθης πρακτική των ανώτερων τάξεων των κοινωνιών της Υστερης Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο, όπως διαφαίνεται από πρόσφατες έρευνες στην εικονογραφία. Ωστόσο, η περίπτωση της Νεοανακτορικής Κρήτης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς εκτιμάται ότι υπάρχει μια προτίμηση τόσο στη θεματολογία, όσο και σε συγκεκριμένα μέσα απεικόνισης αυτών των αναπαραστάσεων». Στην παρούσα ανακοίνωση επιχειρείται μια συνθετική και συγκριτική προσέγγιση των εικονογραφικών δεδομένων και μεθοδολογικών προβληματισμών, που σχετίζονται με τον συμβολισμό

παραστάσεων ενόπλων μορφών στις τέχνες αυτής της περιόδου. Οι σκηνές μάχης, μονομαχίας μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ανδρών, πυγμαχίας και βίας γενικότερα, ήταν τελικά από τα πιο αγαπημένα εικονιστικά θέματα στη θεωρούμενη φιλειρηνική, μινωική Κρήτη. Επίσης, η απεικόνισή τους κυρίως σε λίθινα αγγεία πόσεως και σε κωνικά ρυτά, αλλά και σε σφραγιδόλιθους και σφραγίσματα, κάθε άλλο παρά τυχαία επιλογή ήταν. Αξιοσημείωτη είναι τέλος η παρατήρηση ότι πρόκειται για μικρά, φορητά αντικείμενα και όχι μνημειώδη έργα τέχνης, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι δεν πρόκειται για μια προσπάθεια προβολής του πολέμου ως εργαλείο προπαγάνδας των στρατιωτικών και οργανωτικών ικανοτήτων μιας ισχυρής κεντρικής εξουσίας.

ΟΥΕΣΑΙ ΜΠΡΑΟΥΝ: 0 ΑΦΡΟΛΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΣΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΠΝ ΗΠΑ Ο Ουέσλι Α. Μπράουν, πλωτάρχης του Αμερικανικού Ναυτικού έφυγε σε ηλικία 85 ετών, μετά από μάχη με τον καρκίνο. Ηταν ο πρώτος Αφροαμερικανός που αποφοίτησε από τη Ναυτική Ακαδημία των ΗΠΑ. Ο Μπράουν εισήλθε στη σχολή το 1945 και αποφοίτησε το 1949. Ηταν ο έκτος κατά σειρά Αφροαμερικανός που έγινε δεκτός να φοιτήσει στην ιστορική στρατιωτική σχολή, αλλά ο πρώτος που κατάφερε να αντισταθεί στις αντιξοότητες και να αποφοιτήσει, καθώς οι υπόλοιποι εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους μέσα σε έναν χρόνο. Οι λευκοί συνάδελφοί του αρνούντο να καθίσουν μαζί του, ενώ άκουγε ρατσιστικά σχόλια πίσω από την πλάτη του. Επίσης, ήθελαν να τον εμποδίσουν να συμμετέχει ακόμα και στην χορωδία. Ολα αυτά ήταν ανακατεμένα και κρυμμένα πίσω από έναν χείμαρρο «κανονικών» καψονιών, τα οποία όλοι οι υποψήφιοι υφίσταντο. Ο ίδιος είχε εξομολογηθεί ότι δεν είχε περάσει ούτε μια ημέρα που να μη σκεφτεί να αποχωρήσει από την Ακαδημία. Αντίθετα όμως με άλλους Αφροαμερικανούς στη θέση του, ο Μπράουν είχε δεχθεί τη συμπαράσταση ενός συναδέλφου δοκίμου, ο οποίος του φερόταν φιλικά- παρ’ όλη την εχθρότητα και τις απειλές από τους άλλους δοκίμους- αλλά και τη συμπάθεια του διοικητή της Ακαδημίας, ο οποίος είχε επέμβει για να τον προστατεύσει από την «υπερβολική παρενόχληση». Ο Μπράουν είχε ομολογήσει ότι χωρίς αυτούς δεν θα κατάφερνε να αποφοιτήσει. Είχε επίσης αποκαλύψει ότι ένα βράδυ τον είχε επισκεφτεί στον κοιτώνα του για να του προσφέρει Ο Μπράουν σε π αλαιότερη τελ ετή στη Ναυτική Ακαδημία.

6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στήριξη ένας άλλος δόκιμος, ο Τζίμυ Κάρτερ, ο μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος βέβαια φοιτούσε σε μεγαλύτερη τάξη. Μάλιστα, όταν ο Κάρτερ θυμήθηκε σε παλαιότερη γιορτή της Ακαδημίας τον Μπράουν, τον χαρακτήρισε ως την πρώτη του εμπειρία με την «ενσωμάτωση» των Αφροαμερικανών. Ο Κάρτερ υποστήριξε ότι πράγματι υπήρξαν κάποιοι που επεδίωκαν να αποβληθεί ο Μπράουν, αλλά οι πολύ καλές του επιδόσεις υπερίσχυσαν. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μαύροι υπηρετούσαν στις ένοπλες δυνάμεις από την Αμερικανική Επανάσταση, αλλά σε χωριστές μονάδες μέχρι το 1948, οπότε ο πρόεδρος Χάρρυ Τρούμαν διέταξε την πλήρη ένταξη-ενσωμάτωση των μονάδων αυτών στις υπόλοιπες των λευκών. Οι σχετικές προσπάθειες άρσης του φυλετικού ρατσισμού από την εποχή του Εμφυλίου, είχαν συναντήσει σθεναρή αντίσταση. Ετσι, μόνο έξι μαύροι είχαν αποφοιτήσει από τη Στρατιωτική Ακαδημία του Γουέστ Πόιντ, όταν ο Μπράουν αποτέλεσε τον πρώτο απόφοιτο της Ναυτικής Ακαδημίας. Τη δημοσιότητα που πήρε τότε το γεγονός, ο ίδιος την αποκαλούσε ως «κακό άγγελο». Ενιωθε ότι ο αμερικανικός λαός έπρεπε να είναι αρκετά ώριμος, ώστε να δέχεται κάποιον με βάση τις ικανότητές του και όχι με κριτήριο τη διαφορετικότητα του χρώματός του. Ο Μπράουν ήταν ένας ευγενικός άνθρωπος, ο οποίος εργαζόταν σκληρά. Προερχόταν από μια κοινότητα, στην οποία μάθαιναν στα παιδιά τους ότι αυτά που έλεγαν οι λευκοί για «περιορισμένες δυνατότητες» των μαύρων, δεν ίσχυαν, αντίθετα τα δίδασκαν να κάνουν πράξη τα όνειρά τους. Ο Μπράουν υπηρέτησε στην Κορέα και το Βιετνάμ, στις Φιλιππίνες, στο Γκουαντάναμο και την Κούβα και εργάστηκε σε κατασκευαστικά προγράμματα του Ναυτικού, πριν αποστρατευτεί το 1969. Σε όλες τις εκδηλώσεις που παλαιοί συμμαθητές του έλεγαν ότι έφεραν βαρέως τον τρόπο με τον οποίο του είχαν φερθεί, απαντούσε ότι δεν τους θυμόταν και δεν θυμόταν τι ακριβώς έκαναν, οπότε δεν υπήρχε λόγος να το συζητούν. Ο ίδιος έλεγε ότι κρατούσε τα καλά πράγματα, τα περισσότερα κακά δεν τα συγκροτούσε. «Πρέπει να έχεις όραμα», έλεγε «αν δεν έχεις όραμα, πώς θα το κάνεις πραγματικότητα;»

ΜΗΠΩΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ; Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου είναι προβληματική.

ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΤΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΟΥ ΡΙΧΑΡΔΟΥ Γ Μια σπουδαία ανακάλυψη ισχυρίζονται ότι έκαναν αρχαιολόγοι στη Βρετανία, ύστερα από μήνες ερευνών και ανασκαφικών εργασιών. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι ανακάλυψαν τα οστά του βασιλιά Ριχάρδου Γ’ μετά από ανασκαφές σε εκκλησία, στο Λέστερ. Σύμφωνα με την ομάδα των αρχαιολόγων του Πανεπιστημίου του Λέστερ, οι πολύμηνες έρευνες τους τελικά απέφεραν καρπούς, καθώς τα οστά που εντόπισαν χρονολογούνται τον 15ο αιώνα και ταιριάζουν με τη «σωματική ανωμαλία» που παρατηρείται σε σκελετούς ανθρώπων, οι οποίοι πέθαναν κατά τη διάρκεια μάχης. Τα στοιχεία αυτά τους οδηγούν στο συμπέρασμα ότι όντως τα οστά αυτά ανήκουν στον Ριχάρδο. Ο Ριχάρδος Γ' σκοτώθηκε στη μάχη του Μπόσγουορθ, κατά τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ του Οίκου του Λάνκαστερ και του Οίκου της Υόρκης στην Αγγλία, το τελευταίο μισό του 15ου αιώνα. Η μάχη έλαβε χώρα στις 22 Αυγούστου 1485 μεταξύ του βασιλιά Ριχάρδου Γ της Υόρκης, του τελευταίου της δυναστείας των Πλαντογενετών και του Ερρίκου Τυδώρ, 2ου κόμη του Ρίτσμοντ, ο οποίος εκπροσωπούσε το στρατόπεδο των Λάνκαστερ.

Ο βασιλιάς Ριχάρδος Γ .

S S

S S

Η S S S S S S S

S S S

S S S S S S

ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ No 38 ΤΗΣ ΠΡΑΤΙΟΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΜΗ ΤΟΝ ΧΑΣΕΤΕ! Κυκλοφορεί στα περίπτερα ο τόμος No 38 με τα συλλεκτικά τεύχη 175 και 176 του περιοδικού. Οσοι αναγνώστες δεν έχουν στη βιβλιοθήκη τους τα δύο αυτά τεύχη, μπορούν να τα προμηθευτούν στην ειδική τιμή των 5 ευρώ, αντί της κανονικής των 8 ευρώ.

tfh S S

Τώρα η Γ Ν Ω Μ Ω Ν Ε κδο τική και τα περιοδικά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ προσφέρουν τη δυνατότητα σε όλους τους αναγνώστες, όπου κι αν διαμένουν στην Ελλάδα, να παραγγέλλουν βιβλία και περιοδικά με αντικαταβολή μέσω ΕΛΤΑ, χωρίς χρέωση εξόδων αποστολής και με έκπτωση ίση με το ποσόν της δωροεπιταγής (6 € ). Η προσφορά αυτή ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 2 5 € και άνω και αφορά αποκλειστικά τις εκδόσεις της Γ Ν Ω Μ Ω Ν . Οσοι αναγνώστες το επιθυμούν, μπορούν να επιλέξουν παραλαβή του δέματος με courier και με χρέωση μόνο 5 € ευρώ για έξοδα αποστολής, ανεξαρτήτου βάρουσ δέματος. • Αν μια παραγγελία είναι αρχικής αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 50, 75 ή Ι0 0 € (ακέραιο πολλαπλάσιο των 2 5 € ), μπορεί να συνοδεύεται από 2, 3 ή 4 πρωτότυπα δωροεπιταγών αντίστοιχα, οπότε η έκπτωση ισοδυναμεί με 12, 18 ή 24€. • Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝ Ω Μ Ω Ν • Π Ρ Ο Σ Ο Χ Η : Οι αναγνώστες θα πρέπει να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν το πρωτότυπο της δωροεπιταγής μαζί με τη φόρμα παραγγελίας. Φωτοαντίγραφα ή αποστολή με fax και e-mail δεν γίνονται δεκτά. Ενημερωθείτε για όλες τις σειρές βιβλίων της Γ Ν Ω Μ Ω Ν και επιλέξτε αυτά που σας ενδιαφέρουν, με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα μας www.gnom onpublications.gr (ενότητα ΒΙΒΛΙΑ).

m

S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S Sy

ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΗ 6 € Η δ ω ρ ο ε π ιτ α γ ή δεν σ υ νδυάζεται με άλλες π ρ ο σ φ ο ρ έ ς της

ΓΝΩΜΩΝ

Ισχύει γ ια α γορ ές α ρ χ ικ ή ς α ξ ία ς 25=€ κ α ι ά ν ω

Ο Ν Ο Μ /Μ Ο ................................................................ ΟΔΟΣ.....................................................ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΛΗ.......................... ......... ........... ..........Τ.Κ......... ΤΗΛΕΦΩΝΟ (α π α ρ α ιτ ή τ ω ς )...................................................................... E-MAIL........................................................................ ΑΦΜ

(α ν επιθυμείτε τ ιμ ο λ ό γ ιο ).......................................................................

δ ο υ ............ ........................................................ .......

ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ I k l Jk I

Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώ σω κατά την παραλαβή του δέματος. Α πό τη συνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω. Επιλεξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος ED Αποστολή μέσω ΕΛΤΑ ]

Αποστολή με courier

(χ ω ρ ίς χ ρ έ ω σ η τα χ υ δ ρ ο μ ικ ώ ν )

(π λ η ρ ώ ν ω μ ό ν ο

5€ για

έξοδα α π ο σ το λ ή ς )

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ/ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

ΤΙΜΗ

I 2 3 4 5 6 7 8 9 ΙΟ II 12

S

13

s s

14 15 ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ)

I

ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ME COURIER (5€) ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ

ΔΩΡΕΑΝ

s s s s s

ΑΠΕΒΙΠΣΕ 0 ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ EPIK ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ Ο διάσημος Βρετανός μαρξιστής ιστορικός, συγγραφέας και διανοούμενος, Ερικ Χόμπσμπαουμ πέθανε σε ηλικία 95 ετών. Ο Χόμπσμπαουμ είχε γεννηθεί το 1917 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από πατέρα Βρετανό πολωνικής καταγωγής και Ο Ερικ Χόμπσμπαουμ. μητέρα Αυστριακή εβραϊκής καταγωγής. Σπούδασε στη Βιέννη, το Βερολίνο, το Λονδίνο και το Καίμπριτζ. Υπήρξε μέλος του Βρετανικού Κομμουνιστικού Κόμματος (CPGB). Ακόμη και μετά την εισβολή των σοβιετικών αρμάτων στην Ουγγαρία, το 1956, παρέμεινε στις τάξεις του ΚΚΜΒ (μέχρι και τη διάλυσή του το 1991) και, παρότι μετατράπηκε σε δεινό επικριτή της Σοβιετικής Ενωσης, δεν το εγκατέλειψε. Αυτή η επιλογή του τον κατέστησε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ο Χόμπσμπαουμ αρνήθηκε να μπει στη λογική της αποκήρυξης του παρελθόντος του. Ως ιστορικός, απαίτησε να τον καταλάβουν ως άνθρωπο που διαμόρφωσε την πολιτική του ταυτότητα τη δεκαετία του 1930, ενώ ποτέ δεν «κάλυψε» τα «απαίσια πράγματα» που είχαν διαπραχθεί από το κομμουνιστικό καθεστώς. Ηταν μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, επίτιμο μέλος του King’s College στο Καίμπριτζ και επίτιμος διδάκτωρ πολλών πανεπιστημίων σε αρκετές χώρες. Στις αρχές του 1990 είχε χαρακτηριστεί ως «ο γκουρού του Νιλ Κίνοκ» (τότε προέδρου του Εργατικού Κόμματος), όταν άσκησε κριτική στο Εργατικό Κόμμα, επειδή απέτυχε να συμπορευθεί με τις κοινωνικές αλλαγές, θεω ρείται ότι επηρέασε τη διαμόρφωση του Νέου Εργατικού κόμματος, αν και είχε εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για την κυβέρνηση Μπλέρ. Κατά τα πρώτα χρόνια του κομμουνισμού, είχε δηλώσει ότι «ένας νέος κόσμος γεννιέται γεμάτος αίμα, δάκρυ και τρόμο: επανάσταση, εμφύλιο πόλεμο και πείνα. Χάρη στην κατάρρευση της Δύσης, είχαμε την ψευδαίσθηση ότι ακόμη και αυτό το βίαιο, πειραματικό σύστημα θα λειτουργούσε καλύτερα από το δυτικό. Ηταν αυτό ή τίποτα», θεωρούσε ως προβλέψιμη αιτία της αποτυχίας του κομμουνισμού της Ρωσικής Επανάστασης και των κληρονόμων της το γεγονός ότι, παρ' όλες τις μεγάλες φιλοδοξίες και τις κατακτήσεις της, δεν έκτισε μια αποτελεσματική, δυναμική οικονομία. Βέβαια, κατά την άποψή του, ο κομμουνισμός ενδεχομένως να διαρκούσε για πολλές ακόμη δεκαετίες, αν η προσπάθεια μεταρρύθμισης στη δεκαετία του ’80 δεν είχε οδηγήσει στη ραγδαία και εντελώς απρόσμενη κατάρρευση. Σχετικά με τον χαρακτηρισμό που του απέδιδαν ως «μαρξιστή ιστορικού», υποστήριζε ότι το βασικό πλεονέκτημα του μαρξισμού είναι ότι μας επέτρεψε να αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο καπιταλισμός, ενώ το μειονέκτημά του ότι υπήρξε μια σχολή μαρξιστών, οι οποίοι νόμιζαν ότι ήξεραν πώς να κτίσουν μια σοσιαλιστική κοινωνία. Θεωρούσε τη σημερινή οικονομική κρίση ως την πιο σοβαρή στην ιστορία του καπιταλισμού από το 1930, αφού οι κοινωνίες είναι πολύ πιο παγκοσμιοποιημένες από ό,τι ήταν τότε. Για να καταλήξει ότι: «Ως ιστορικός που έχει ζήσει σχεδόν όλον τον αιώνα που είναι από τους πιο τρομακτικούς στην ανθρώπινη ιστορία, τον 20ό, μπορώ να σας πω ότι η ανθρωπότητα, έχοντας επιβιώσει από αυτήν την τόσο καταστροφική περίοδο, πιθανότατα θα επιβιώσει και από τις καταστροφές του 21ου αιώνα». Παρά τις όποιες διαφωνίες σχετικά με εκτιμήσεις που υπάρχουν στο έργο του, όπως η μονόπλευρη αντίληψή του για το ζήτημα του εθνικών κρατών και των ρευμάτων που προέκυψαν από τη συγκρότησή τους, η αντίληψή του για την εργατική τάξη κλπ., αυτές δεν άρουν την προσφορά του.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ GIGANT ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ Μια ομάδα με επικεφαλής την ερασιτέχνη ιστορικό και δύτρια, Κριστίνα Φρεγκιέρι, εντόπισε σε βάθος 61 m τα συντρίμμια ενός τεράστιου μεταφορικού αεροσκάφους Messerschmitt Me 323 Gigant. Το αεροσκάφος ανευρέθηκε σε απόσταση περίπου 15 km από τη νήσο Μανταλένα, Κοντινή όψη ενός από τους έξι βορειοανατολικά της Σαρδηνίας. κινητήρες Gnome Rhone 14Ν-48/49 Μετά από μια σημαντική περίοδο στη &αλόσσια περιοχή της έρευνας, η ομάδα εντόπισε το Μ ανταλένα. πολύτιμο εύρημα: «Ανακαλύψαμε το Me 323 τυχαία, καθώς αναζητούσαμε κάποιο άλλο αεροσκάφος. Βρίσκεται σε ιδανική κατάσταση με άθικτους τους έξι κινητήρες. Ηταν έντονα τα συναισθήματα, καθώς εντοπίσαμε το αεροσκάφος στη θαλάσσια περιοχή». To Me 323 αναπτύχθηκε για μεταφορικές αποστολές με ικανότητα μεταφοράς 12.000 kg. Μπορούσε να μεταφέρει 130 άνδρες, 52 περιέκτες καυσίμου των 252 It ή ένα πυροβόλο των 8,8 cm. Προωθείτο από έξι γαλλικούς κινητήρες Gnome Rhone 14Ν-48/49 των 1.180 hp, που προσέδιδαν μέγιστη ταχύτητα 219 km/h. Με εκπέτασμα 55,2 m, το Me 323 ήταν ένας αργοκίνητος στόχος, αλλά με ικανότητα απορρόφησης τεράστιων πληγμάτων. Η κύρια έκδοση παραγωγής ήταν το Me 323D. Στις 26 Ιουλίου 1943 δύο αεροσκάφη της 3ης Μοίρας της Σμηναρχίας Μεταφορών IATG 5 (Transport Gruppe), με σειριακούς αριθμούς 1267 και 1270, βρίσκονταν κατά τη διάρκεια αποστολής από τη Βεναφιορίτα στη Σαρδηνία, στην Πιστόια της Τοσκάνης. Τα δύο αεροσκάφη αναχαιτίστηκαν από οκτώ Beaufighter της 144 Μοίρας της RAF που τα κατέρριψαν. Το πρώτο αεροσκάφος κατέπεσε στη θαλάσσια περιοχή κοντά στη Μανταλένα και το δεύτερο κοντά στο χωριό του Μονιαρντίνο, στη Μανταλένα. Το αεροσκάφος που εντοπίστηκε πρόσφατα αποτελεί το μοναδικό πλήρες Me 323 παγκοσμίως. Το μουσείο Luftwaffenmuseum der Bundeswehr διαθέτει μόνο ένα τμήμα της πτέρυγας από το Me S5^ .

Δωρίσιε υ ιό

σ υ ν δ ρ ο μ ή ..

...στο κορυφαίο εϋϋηνικό περιοδικό στρατιωιικήΐ loiopiac Θα oac Θυμούνται κάθε μήνα για έναν οϋόκίΐηρο χρόνο! Ενα M esserschm itt M e 323 τον Μ ά ρ τιο του 1943, κατά τη διάρκεια αερο μετακομ ιδής τραυματιών.

Στο τεύχος 191, στο άρθρο για τη «Μεραρχία Folgore», στη σελίδα 26 η σωστή λεζάντα της κάτω φωτογραφίας είναι: «Ομοίωμα αλεξιπτωτιστή στο μουσείο του Ελ Αλαμέιν. Δεν υπάρχουν, όμως, ενδείξεις ότι πολέμησαν εκεί φορώντας τη στολή παραλλαγής».

ί ΣυμπΠηρώσιε ίο κουπόνι me συνδρομικ-δώρου στο πίσω μέροι; me oEüiöoc, και κερδίστε

έκπιωοη 30%!

ΤϊΤΓϊΤΠΤΤ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ-ΔΠΡΟΥ

ΝΑΙ! •

Θ έλω να δω ρ ίσ ω μια σ υ νδ ρ ο μ ή

στη Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή Ισ τ ο ρ ία γ ια 1 έτος (12 τεύχη) μόνο με 33 € - έκπτω σ η 30% επ ί της κα νο νική ς τιμής. □ Σας α π ο σ τ έ λ λ ω τα χ υ δ ρ ο μ ική επιταγή 33 € στη δ ιεύ θ υ νσ η : ΓΝΩΜΩΝ Ε κδοτική, Λ έσ βου 14, 17237, Δ ά φ νη, γ ια τη ν π λη ρ ω μ ή της σ υ νδ ρ ο μ ή ς π ο υ δωρίζω.

ΔΟΡΟ ΑΠΟ (Συμπληρώστε τα στοιχεία σας) Ο Ν Ο Μ /Μ Ο ...................................................... Ο ΔΟ Σ/ΑΡΙΘ Μ Ο Σ............................................ Π Ο ΛΗ ........................................................Τ.Κ. Τ Η Λ Ε Φ Ω Ν Ο ................................................... E-MAIL...............................................................

ΔΟΡΟ ΠΡΟΣ (Συμπληρώστε τα στοιχεία του αποδέκτη της συνδρομής)

Ο Ν Ο Μ /Μ Ο ....................................................... Ο ΔΟ Σ/ΑΡΙΘ Μ Ο Σ............................................. Π Ο ΛΗ ........................................................ Τ.Κ... Τ Η Λ Ε Φ Ω Ν Ο ....................................................

S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S

sl S

E-MAIL................................................................

Τ αχυ δρ ομ ήσ τε το κ ο υ π ό ν ι της σ υ νδ ρ ο μ ή ς -δ ώ ρ ο υ (ή φ ω το α ντίγρ α φ ο ) στη δ ιε ύ θ υ ν σ η : ΓΝΩ Μ Ω Ν Ε κδ ο τική , Λ έσ β ο υ 1 4 ,1 7 2 3 7 , Δ ά φ νη . Για π ιο ά μ εσ η επ ικ ο ιν ω ν ία , σ τείλτε το κ ο υ π ό ν ι

S S S S S

με fa x στο 2109737070 ή τη λ ε φ ω ν ή σ τ ε

■S

στο 2109758090.

S S S Ν

S

ΑΝΑΣΚΑΦΗ Ρ-38 ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Δύο αδέλφια, ερασιτέχνες αρχαιολόγοι στον αεροπορικό τομέα, προχώρησαν στην ανασκαφή των υπολειμμάτων ενός Lockheed Ρ-38 Lightning. Στις 6 Απριλίου 1944 ο υπολοχαγός Ερνεστ Τζόνστον απογειώθηκε από τη βάση του Μάουντ Φαρμ, στο Οξφορντσαϊρ, για μια δοκιμαστική πτήση με το αναγνωριστικό F-5C Lightning, με σειριακό αριθμό 42-67245. Από τη βάση επιχειρούσε η 27η Μοίρα Αναγνώρισης, της 7ης Σμηναρχίας Αναγνώρισης της USAAF. Μια διαρροή καυσίμου ήταν η αιτία εμφάνισης φωτιάς και ο πιλότος εγκατέλειψε το αεροσκάφος από ύψος 7.600'm. To F-5C συνετρίβη λίγο αργότερα κοντά στο Ράουτον. Η σμηναρχία, εκτός από τα F-5C, διέθετε και μερικά Ρ-51 και Spitfire Mk IX. Μέχρι τη συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία, κύρια αποστολή της ήταν η λήψη φωτογραφιών από στόχους στη Γαλλία, τις Κάτω Χώρες και τη Γερμανία. Ανάμεσα στα τμήματα που εντοπίστηκαν κατά την ανασκαφή ήταν ένας κινητήρας Allison, δύο πτερύγια, μια ουραία δοκός, τα κύρια σκέλη προσγείωσης με ένα ελαστικό Goodyear σε καλή κατάσταση, τρεις φωτογραφικές μηχανές, το ριναίο σκέλος και αρκετά τμήματα από το πιλοτήριο.

Οι ερ α σ ιτέχνες αρχαιολόγοι με μια έλικα από κινητήρα Allison, κατά τη φάση της ανασκαψής.

ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΕΙ ΣΥΝΤΟΜ Α! Οι επίϋεκιοι ίου Βρειανικού Στραιού Η βρετανική Special Air Service (SAS) αποτελεί την παλαιότερη μονάδα ειδικών επιχειρήσεων στον κόσμο, με σχεδόν αδιάλειπτη δράση από την εποχή του Β’ ΠΠ μέχρι σήμερα. Είναι η κύρια δύναμη ειδικών επιχειρήσεων του Βρετανικού Στρατού και μία από τις κορυφαίες επαγγελματικές ειδικές μονάδες παγκοσμίως, με δράση σε θέατρα και περιβάλλοντα επιχειρήσεων εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Η πλούσια εικονογραφημένη αυτή μονογραφία έχει ως στόχο την αντικειμενική παρουσίαση της ιστορίας της SAS, βασισμένη σε πραγματικά και επιβεβαιωμένα γεγονότα, αποφεύγοντας τις υπερβολές και τα στερεότυπα που έχουν επικρατήσει για τη συγκεκριμένη μονάδα και τις ειδικές επιχειρήσεις γενικότερα.

Το νέο βιβλίο της σειράς «Μονογραφίες

της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ» κυκλοφορεί σύντομα στα περίπτερα από τη ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική

τις αρχές του 3ου αι. π.Χ, οι Συρακούσες είχαν απολέσ ει την πρ ω το κα θ εδ ρ ία στη Σικελία. Η σφαίρα επιρροής της πόλης, η οπ οία είχε μεγάλη παράδοση στην αντίσταση έναντι υπέρτερω ν δυνάμεω ν, όπως ήταν η Καρχηδόνα (μάχη της Ιμέρας 480 π.Χ.) και η Α θήνα (καταστροφή α­ θ η ναϊκού εκστρατευτικού σώματος 415-413 π.Χ.), περιοριζόταν στο νοτιοανατολικό άκρο της νήσου, μειω μένη αισ θητά σε σχέση με το παρελθόν. Στα επό μενα χρ ό νια η Σικελία αποτέλεσε ένα από τα κύρ ια θέα τρα επιχειρήσ εω ν του πολυετούς Α ’ Κ αρχηδονιακού Π όλεμου (264-241 π.Χ.) και μοιραία οι Σ υρα­ κούσες έμελλε να β υ θισ τού ν στη δίνη της σύγκρουσης μεταξύ

δύο υπ ερδ υνά μεω ν - της Ρώμης και της Καρχηδόνας. Ως π ερ ι­ φ ερ ειακή δύναμη πλέον, η πόλη έπρεπε να α κο λο υ θ ή σ ει στρα­ τηγική κατευνασμού απέναντι στα ισχυρότερα κράτη της π ε ­ ριοχής, π ρ οκειμένου να δ ια σ φ αλίσ ει την επιβίω ση και την ανε­ ξαρτησία της. Ο ηγέτης των Σ υρακουσώ ν Ιέρων Β ’ είχε εξα­ σ φ α λίσει τον θ ρ ό νο της πό λης συντρίβοντας τους Μ αμερτίνους (οι γ ιο ι του Αρη -Mars στα λατινικά- όνομα που είχαν δώ­ σει οι ίδιο ι στον εαυτό τους), Ιταλούς μισ θ οφ ό ρ ο υς που διο ικού σ α ν μια πειρ α τική αυτοκρατορία από την πό λη της Μ εσσήνης στο βορειανατολικό άκρο της Σικελίας, απαλλάσσο­ ντας έτσι την π ερ ιο χή από μια «πληγή» για το εμπ όρ ιο και τις

Η έκρηξη ίου Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου ίο 218 π.Χ. βρήκε tic Συρακούσες, ίο προπύργιο ίου Ελληνισμού ιης Μεγάλη? Ελλάδα?, να εξέρχονται από μια μακρά περίοδο ειρήνης και ευημερίας, που ήταν συνέπεια inc πεντηκονταετούς σχεδόν ουμμαχίας της πόλης με το ρωμαϊκό κράτος. 0 θάνατος, όμως, λίγο αργότερα του ηγέτη της, του Ιέρωνα, που υπήρξε πρωτεργάτης της οικοδόμησης σχέσεων εμπιστοσύνης με τη Ρώμη, σε συνδυασμό με τη ιριλοκαρχηδονιακή πολιτική των διαδόχων του, μοιραία έφ ερ ε ιην ελληνική πόλη σε ιροχιά σύνκρουσης με την πανίσχυρη πρώην σύμμαχό ιης. Στον άνισο αγώνα της για ανεξαρτησία, ο οποίος έμοιαζε με σύγκρουση μεταξύ Δαβίδ και Γολιάθ, η παλαιά κορινθιακή αποικία δεν εμφανίστηκε εντελώς απροετοίμαστη. Στο πλευρό της στάθηκε ένας Τιτάνας του πνεύματος, η κορυιραία διανόηση ιης εποχής: ο Αρχιμήδης.

Χάλκινο νόμισμα μ ε απ εικόνιση το υ Ιέρω να Β ’ κα ι την επ ιγρ α φ ή «ΙΕ Ρ Ω Ν Ο Σ » (Σ υ ρ α κ ο ύ σ ες, Α ρ χα ιο λο γικό Μ ο υ σ είο ).

ΓΑΛΑΤΙΑ

Εδειανοί

Σχεδίαση χά ρ τη: ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική 20 1 2

Καρπητανοί

Μεσσήνη • ίΛεοντίνοι

α · Συρακούσες Βασίλειο του Μασσίνισα, Νουμιδού συμμάχου των Καρχηδονίων Μαυρούσιοι

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Καρχηδονιακό κράτος Ιταλικές πόλεις - σύμμαχοι του Αννίβα Ρωμαϊκό κράτος Σύμμαχοι Ρωμαίων

εμπορ ικές δραστηριότητες των συμπατριω τώ ν του, οι οποίοι, ευγνώ μονες, τον ανακήρυξαν θασιλιά. Η νίκη, όμως, αυτή του Ιέρωνα είχε ως απ οτέλεσ μα να διαταραχθ ού ν οι λεπτές ισορροπίες μεταξύ Ελλήνων, Καρ­ χη δ ο νίω ν και Ρωμαίων, οι ο π ο ίο ι μάχονταν για τον έ­ λεγχο της Σικελίας. Ειδικότερα, η υποστήριξη της Ρώ­ μης στους ηττημένους Μ αμερτίνους επέσ πευσ ε την έ­ ναρξη του Α ’ Κ αρχηδονιακού Π ολέμου το 264 π.Χ., στον οποίο οι δυνάμεις της Καρχηδόνας και των Συρα­ κουσώ ν ήταν αρχικά συνασπισμένες εναντίον των Ρω­ μαίων. Ωστόσο, οι δυνάμεις των Ρωμαίων ήταν αυτές που αναδείχτηκαν γρήγορα νικηφ όρ ες απέναντι στην ελληνο καρ χη δονια κή σύμπραξη και προετοιμά σ τηκαν να π ο λιο ρ κή σ ο υ ν ακόμα και την πόλη των Συρακουσώ ν το 263 π.Χ. Ο τύραννος των Σ υρακουσώ ν Ιέρων, σ υνειδ ητοπ οι­ ώντας με οδ υ νη ρ ό τρόπο την ανερχόμενη ισχύ του ρωμαϊκού κράτους και προβλέποντας την τελική επι­ κράτηση αυτού στη μαχρόχρονη δ ιελκυ σ τίνδα με την Καρχηδόνα για την κυριαρχία στη δυτική Μ εσόγειο, ή ρ θ ε σε διαπραγματεύσεις με τους Ρωμαίους, με α π ο ­ τέλεσμα να χαρακτηριστεί "amicus et socius" (φίλος και σύμμαχος) από αυτούς. Οι όροι της σωτήριας για την πόλη του σ υμφ ω νίας π ρ ο έβ λεπ α ν την παροχή σιταρι­ ού και την καταβολή μιας μικρής εισφοράς στη Ρώμη, με αντάλλαγμα την ουδετερότητα των Σ υρακουσώ ν για το υπ όλοιπο του πολέμου. Πράγματι, οι καρποί της διορατικής φ ιλειρ η νική ς πολιτικής του τυράννου δεν άργησαν να ευδοκιμήσουν. Οι Σ υρακούσες εισ ήλθ α ν

1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χ ά ρ τη ς τη ς δ υ τική ς Μ εσ ο γ είο υ κ ατά τη διά ρ κεια του Β ' Καρχηδονιακού Π ολέμ ου.

σε μια περ ίο δο πρω τόγνω ρης ευμάρειας και ανάπτυ­ ξης διάρκειας μισού αιώνα, που δεν είχε προηγούμενο στην πο λυκύ μα ντη ιστορία του τόπου. Ο Ιέρων απ έ­ δειξε έτσι ότι σ τάθηκε ένας πεφ ω τισμένος ηγέτης, ο οποίος εκμ ετα λλεύτη κε στο έπακρο την πολυπ όθ ητη ειρήνη, που ήταν απότοκο των εξαιρετικώ ν διπ λω μ ατι­ κών ικανοτήτω ν του, προκειμένου να ανο ικοδ ομ ήσ ει την πατρίδα του και να την καταστήσει ισάξια των με­ γάλω ν ελληνισ τικώ ν πό λεω ν της Ανατολής, δηλαδή της Αλεξάνδρειας, της Περγάμου και της Αντιόχειας. Στη δ ιά ρ κεια των εξήντα χρόνω ν της ηγεμονίας του κατασκευάστηκαν π ο λλά έργα υποδομής (επέκταση θεάτρου, βωμοί, ναοί) και κω δ ικο π ο ιή θ η κε το νομικό σύστημα της πόλης, που αργότερα έγινε κομμάτι του Ρωμαϊκού Δικαίου για τη διοίκηση της Σ ικελίας και ο ­ νομάστηκε Lex Hieronica από το όνομα του βασιλιά. Βέ­ βαια, η απουσία ορατού εχθρού και η μακρόχρονη σταθερότητα δεν πρ οκά λεσ ε τον εφησυχασμό του Ιέ­ ρωνα. Ετσι, πρ οτεραιότητα δ ό θ η κε στην αμυντική πρ οπαρ ασ κευή που, σοφά, κρ ίθη κε απαραίτητη για τη διαφ ύλαξη της ανεξαρτησίας της πόλης σε ένα ευ μ ε­ τάβλητο γεωστρατηγικό περιβάλλον. Το κρίσιμο αυτό έργο ανέλαβε ο Αρχιμήδης, ο οποίος ή ρ θε ως «από μηχανής θεός», για να βο η θ ή σ ει την πατρίδα του στον άνισο αγώνα της.

0 ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΚΑΙ Η ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ο Αρχιμήδης, σ υγγενής του Ιέρωνα, ήταν το μεγα­ λύτερο μα θημα τικό πνεύ μα της εποχής του, ένας επι­ στήμονας αφ οσιω μένος στην έρευνα και την ανακάλυ­ ψη καινούριω ν θεω ρ ημά τω ν που θ α εμπλούτιζαν το γεω μετρικό οικοδόμημα. Το πά θο ς του για τα μ α θη μα ­ τικά δεν κορέστηκε ποτέ. Ο Αρχιμήδης σ υνή θιζε να στέλνει τις μα θημα τικές του προτάσεις στους συνα­

δέλφ ους του στην Αλεξάνδρεια, εγκαινιάζοντας έτσι μια γόνιμη αλληλογραφ ία μεταξύ επισ τημόνω ν στο πρ όσ φ ορ ο πλα ίσ ιο του ελληνισ τικού κόσμου. Το απ ο­ τέλεσμα αυτού του διαλόγου ήταν μια σειρά καινοτόμων και πο λύπ λοκω ν μ α θη μα τικώ ν θεω ρ ημά τω ν στα ο­ ποία κυ ρ ιο λεκτικά αφ ιέρω σ ε τη ζωή του - μπορούσε να ξεχνά το φαγητό και τις άλλες αναγκαιότητες της ζωής και να σχεδιάζει γεω μετρικά σχήματα στην άμ μο ή στο σώμα του, το ο π οίο ά λειφ ε με λάδι, όταν έκανε μπάνιο.

μπνευστής ισχυρώ ν αντιμέτρω ν ενα­ ντίον πλοίων. Το πιο εντυπω σιακό από αυτά ήταν η κατασκευή σ ιδερ έ­ νιω ν αρπάγων, που ήταν έτσι σχεδια­ σμένες, ώστε να αρπάζουν τα ε χ θ ρ ι­ κά πλοία, να τα υψ ώ νουν στον αέρα

Ο Ιέρων πα ρα κάλεσ ε τον συγγενή του να στρέψ ει τη μαθηματική του ιδιοφ υία σε λιγότερο θεω ρ ητικά μονο­ πάτια και, πιο συγκεκριμένα, να αναλάβει τον αμυντικό σχεδιασμό της πόλης. Παρά την α π έχθ ειά του για κα­ θ ετί πρακτικό, ο Α ρχιμήδης τελικά α π ο δ έχθ η κε το α ί­ τημα του βασιλιά. Μάλιστα, η β ο ή θ εια που πρ οσ έφ ερε ήταν πο λυεπ ίπεδ η. Υπό την επίβ λεψ ή του ενισ χύθ ηκα ν οι οχυρώ σεις της πόλης. Ιδιαίτερη ήταν η ενίσχυση του φ ρουρίου του Ευρύαλου, που δέσποζε στο δυτικό ά­ κρο των επ ιβ λητικώ ν (αφού ήταν μήκους 27 χ ιλ ιο μ έ ­ τρων) τειχών που π ερ ιέβ α λλα ν τις Συρακούσες και τα οποία α νεγέρ θη καν στη διά ρ κεια της ηγεμονίας του Δ ιονυσίου του Π ρεσβύτερου το 397 π.Χ. Τα υπεραιω νόβια τείχη έστεκαν ανέπαφ α στα π ε ­ ρισσότερα σ ημεία τους, παρέχοντας προστασία από ε ­ πίδοξους κατακτητές, χάρη στην ύπαρξη ενός π ο λύ ­ πλοκου συστήματος από πύργους (14 τον αρ ιθμό) και τάφρους, που έζωναν τις τρεις χερσαίες συνοικίες της πόλης, την Α χραδίνη, την Τύχη και τη Νεάπολη. Ο Αρχι­ μήδης, αφ ού μελέτησε επισταμένα τις οχυρώσεις, επέβλεψ ε την ενίσχυσή τους στα μέρη που εκτείνοντα ν σε

Σύγχρ ονη προσω πογραφία το υ Α ρχιμήδη.

πεδινά σημεία, ενώ στα π ιο ευπρόσ βλητα από αυτά εγκατέστησε βλητικές μηχανές, ικανές να πλήττουν τον εχθ ρ ό από μεγάλη απόσταση. Για την προστασία των χειριστώ ν των μηχανημάτω ν αυτών, κατασκεύασε στα

τις οποίες χειριζόταν μεγάλος α ρ ιθ μός στρατιωτών. Στο δεύτερο κατάστρωμα ήταν εγκατεστημένα π ο λ υ ­

τείχη οπές, οι οπ οίες είχαν στην εξωτερική π λευ ρ ά μέ­ γεθος μιας παλάμης (8 περ ίπ ου εκατοστά) και ανοίγο­ νταν στο ύψος του αναστήματος ενός ανδρός. Οι β λη ­ τικές μηχανές του Αρχιμήδη π ερ ιελά μβα ναν καταπέλτες εκτόξευσης λίθ ω ν και σ ιδερ ένιω ν βλημάτω ν δ ια ­ φόρω ν μεγεθώ ν που, αν και χ ρ ησ ιμ οπο ιού ντο στα π ε ­ δία των μαχών για εκατοντάδες χρόνια, τελειο π ο ιή θ η ­ καν από τον μεγάλο μα θη μα τικό και το π ο θ ετή θ η κα ν στα τείχη με τρόπο που να πα ρέχουν αλληλοκάλυψ η και να μην α φ ήνο υν «τυφλές» γωνίες. Αναλυτικό σχέ­ διο περιγραφ ής της λειτουργίας αυτών των μηχανών, πέρα από τις αρχαίες μαρτυρίες (Τίτος Λίβιος), υπάρχει και σε χειρόγραφ ο του Λ εονάρντο ντα Βίντσι, ο οποίος, μάλιστα, σ ημ ειώ νει πως οι μηχανές αυτές υπήρξαν ε ­ φ εύρεση του μεγάλου Συρακούσιου. Τέλος, οι υπερασπιστές της πό λης είχαν στη δ ιά θ ε ­ σή τους, εκτός από τα συμβατικά τόξα, και τους π ερ ί­ φ ημους γαστραφέτες, το αρχαίο ανάλογο των μεσαιω­ νικώ ν βαλλιστρίδω ν, ένα ισχυρότατο όπλο με μεγάλη εμ β έλεια και διατρητική ικανότητα, η εφ εύρεσ η του ο ­ π οίου ανάγεται στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. (και το π ο θ ε ­ τείται από πο λλού ς μελετητές στη Σ ικελία επ ί τυρ α ν­ νίας του Δ ιονυσίου του Πρεσβύτερου). Ο Αρχιμήδης, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψ η του το ενδεχόμενο μιας επίθ εσ ης από τη θάλασσα, ιδιαίτερα από την πλευρά των τειχών της συνοικίας Α χραδίνης που εκτεινόταν στο ανατολικό άκρο, π έρ α από την π λειά δ α βλητικώ ν μηχανημάτω ν που εγκατέστησε στα τείχη, υπήρξε ο ε-

με τη β ο ή θ εια ενός συστήματος τρο­ χαλιώ ν και αντίβαρω ν και στη σ υνέ­ χεια να τα σ υντρ ίβο υν από μεγάλο ύ­ ψος. Τα πρω τότυπα αυτά μηχανήμα­ τα είχαν το π ο θ ε τ η θ ε ί πίσ ω από τα τείχη, ώστε να μη γίνοντα ι αντιληπτά από τα πλο ία που τα προσέγγιζαν. Ο Αρχιμήδης είχε την αμέριστη οικονομική συμπαράσταση του Ιέρω­ να για την ολοκλήρω ση αυτού του κολοσσιαίου αμυντικού σχεδίου, έχοντας κερ δίσ ει την εμπισ τοσ ύνη του για την επινοητικότητά του, γεγονός που κατα δεικνύεται και από το παρακάτω περιστατικό: στο πλα ίσ ιο της συμμαχίας με την πτολεμα ϊκή Αίγυπτο και θέλοντας να την π ρ ο μ η θ εύ σ ει με σιτηρά εξαιτίας κάποιου λιμού που την είχε πλήξει, ο Ιέρων έδω σε ε­ ντολή να κατασκευαστεί ένα πλοίο, το ο π οίο αφ ενός θ α ήταν αρκετά μεγάλο, ώστε να χω ρέσει ικανές π ο σ ό ­ τητες σίτου, και αφ ετέρου θ α ήταν σε θέσ η να α μ υ νθ εί σε περίπτω ση π ειρ α τικώ ν επιθέσεων. Α ποτέλεσ μα ή ­ ταν να σχεδιαστεί από τον ίδιο τον Αρχιμήδη και να να υ π η γη θ εί ένα πλο ίο εντυπω σιακό και μοναδικό για την εποχή εκείνη, το οποίο ήταν ταυτόχρονα εμ π ο ρ ι­ κό, επιβ ατικό και πο λεμικό , η π ερ ίφ η μη «Συρακουσία», δηλαδή η κυρία των Συρακουσών. Το γιγαντιαίο πλο ίο διέθ ετε τρία καταστρώματα. Στο ανώ τερο κατάστρωμα ήτα ν τοπ οθ ετημ ένες π ο λ ε ­ μικές μηχανές (καταπέλτες, βαλλίστρες, πύργοι κλπ.),

Το αρχαίο 9 έ α τρ ο των Συρακουσών.

τελή λουτρά, ένας ναός της Αφροδίτης (!), ένα γυμ να ­ στήριο, μια β ιβ λιο θ ή κη και άλλες εγκαταστάσεις ψυχα­ γωγίας και ανάπαυσης. Στο τρίτο κατάστρωμα, τέλος, βρίσκονταν οι β ο η θ η τικο ί και α π ο θ η κευ τικο ί χώροι, το αντλιοστάσιο, οι δεξαμενές νερού, στάβλοι για τα άλο­ γα, εργαστήρια, μύλοι, φ ο ύρ νοι και διά φ ορα άλλα, ό ­ πω ς αναλυτικά π ερ ιγρ άφ ει ο Αθήναιος, ρήτορας του 3ου αι. μ.Χ., στο έργο του «Δειπνοσοφισταί». Ναυπηγοί και τεχνίτες από όλο τον ελληνισ τικό κόσμο συνεργά­ στηκαν για να α π οπ ερα τω θ εί το κολοσσιαίο έργο. Η τε­

ΙΤΡΑΤΜΤΙΚΗ UTOPIA 115

πό λυτη ς μοναρχίας), α νέθ εσ ε σε ένα σ υ μ β ο ύ λιο δε­ καπέντε επιφ α νώ ν πο λιτώ ν την κη δ εμ ο νία του νεα­ ρού. Μ εταξύ των μελώ ν αυτού του σ υμ βου λίου συ­ γκαταλέγονταν ο Α δρα νόδορος και ο Ζόιππος, δ η λα ­ δή ο ι σύζυγοι των κορώ ν του Ιέρωνα Δαμαράτας και Η ράκλειας αντίστοιχα. Ο Ιερώ νυμος, λοιπ όν, α νή λθ ε στον θ ρ ό νο στην π ιο κρίσιμη καμπή στην ιστορία των Συρακουσών. Ο νεαρός βασιλιάς, σ υνεπ αρ μένος απ ό τις εκπ λη ­ κτικές νίκες του Αννίβα επ ί των Ρωμαίων, με π ιο π ρ ό ­ σφατη τη συντριβή τω ν τελευτα ίω ν στις Κάννες το 214 π.Χ., και πα ρ α κινη μ ένο ς από τις πρ οτρ ο πές και τις υ π οδ είξεις του Α δρα νόδορου και του Ζ όιπ που α π ο ­ λική φάση της κατασκευής του πλοίου απαιτούσε την καθ έλκυσ ή του στο λιμ ά νι των Σ υρακουσ ώ ν και την ο ­ λοκλήρω ση των εργασιώ ν στη θάλασσα. Ωστόσο, το μέγεθος του σκάφους, όπως είναι κα­ τανοητό, καθιστούσε αδύνατη τη μεταφορά του. Για τον Αρχιμήδη, όμως, τίποτα δεν ήταν ανέφικτο. Με τη

Τρισδιάστατη απεικόνιση της «Συρ ακουσ ία ς» (R odrigo H enrique, 2005).

χρήση ενός ευφ υο ύς συστήματος πολύσπαστω ν και τροχαλιών αλλά και εφαρμόζοντας τις θ εμ ελιώ δ εις αρ ­ χές της Μ ηχανικής, ο ιδιοφ υής επιστήμονας πέτυχε την άκοπη καθ έλκυσ η του πλοίου προς τεράστια κατά­ πληξη του Ιέρωνα και των άλλω ν παρευρ ισκομένω ν, ε ­ πιστεγάζοντας το επίτευγμά του με την π ερ ίφ η μη ρή­ ση του «δος μοι πα στω και ταν γαν κινάσω» (δώσε μου ένα μέρος να σταθώ και θ α μετα κινήσ ω τη γη ολό κλη­ ρη). Η πόλη, με τον Αρχιμήδη στο πλάι της, ήταν πλέο ν πανέτοιμη να απ οκρ ού σ ει κάθε εξωτερική επιβουλή.

ΘΑΝΑΤΟΣ TOY ΙΕΡΟΝΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Ο Ιέρων και η σύζυγός του Φ ιλιστίς είχαν α π οκτή­ σει έναν γιο, τον Γέλωνα, και δυο κόρες, τη Δαμαράτα και την Η ράκλεια. Ο Γέλων σ υμ βασ ίλευ σε με τον Ιέρω­ να για π ο λλά χρ ό νια και νυ μ φ ε ύ θ η κ ε τη Νηρηίδα, μια από τις κόρες του Πύρρου, του βα σ ιλιά της Ηπείρου. Ο Γέλων π έθ α νε έναν χ ρ ό ­ νο νωρίτερα από τον πα τέ­ ρα του σε η λ ικ ία π ενή ντα ετών. Το 215 π.Χ. απεβίω σ ε και ο Ιέρων, πλή ρη ς η μ ε ­ ρών στα ενενήντα του χ ρ ό ­ νια, και η διο ίκησ η της π ό ­ λης πέρασ ε στα χέρ ια του έφ η βο υ γιου του Γέλωνα, του Ιερώ νυμου. Στη δ ια θ ή ­ κη του ο υ π ερή λικας βα σ ι­ λιάς, αναγνωρίζοντας το πολύ νεαρό της ηλικία ς του εγγονού του, γεγονός που κα θ ισ τούσ ε δυσχερή την ικανο πο ιητική εκτέλε­ ση των σ υ νη θ ισ μ ένω ν κα­ θ η κό ντω ν που έπρ επε να αναλάβει ένας ε νή λικο ς η ­ γέτης πόσ ο μάλλον την α­ νάληψ η του φορτίου της α­

1 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ ύγχρ ονη α να κα τα σ κευή το υ π ερίφ ημου γ α σ τρ α φ έτη , το υ μηχανικού τό ξο υ των αρχαίων Ελλήνων μ ε τη φ ο β ερ ή δ ια τρ η τικ ή ικ α ν ό τη τα (Μ ο υ σ είο του H aalburg, Γερμανία).

φ άσισε να αλλάξει στρατόπεδο. Η άκριτη εγκατά λει­ ψη της συμμαχίας με τους Ρωμαίους, για την οπ ο ία ε ί­ χε τόσο μ ο χθ ή σ ει ο πα ππ ού ς του και η οπ οία είχε ευ­ νοή σ ει σ η μ αντικά την πό λη του ήταν η πρώ τη πράξη του δράματος. Στο μεταξύ, ο φ ιλόδοξος Α δρ α νόδο­ ρος έπ εισ ε τον Ιερώ νυμο να ανα λάβει την πλή ρ η ε­ ξου σία της πόλης, κατά παράβαση των επιταγώ ν του Ιέρωνα, καθιστώ ντας με αυτόν τον τρ όπο τον α νή λικο βα σ ιλιά υποχείριο της απόλυτης επιρ ρ οή ς του. Μ άλι­ στα, αφ ού α π α λλά χθ η κε από τους υπέρμαχους της ά­ πο ψ η ς που υποστήριζε την ανάγκη διατήρησης της φιλίας με τη Ρώμη είτε παραγκω νίζοντας είτε δ ο λο ­ φ ονώντας τους, ο Ιερώ νυμος α π έσ τειλε πρ εσ βεία στον Αννίβα, βολιδο σ κο πώ ντα ς τις π ρ ο θ έσ εις του Κ αρ χηδόνιου ηγέτη αλλά και απαιτώ ντας την κυρ ια ρ ­ χία σε ολόκληρ η τη Σ ικελία ως αντά λλαγμ α για τη σ υμ μαχία που θ α του πρ οσ έφ ερε. Ο Αννίβας ήτα ν θετικό ς και για την επικύ ρ ω σ η της σ υμ φ ω νία ς έσ τειλε δυο στρατηγούς του, α δ έλφ ια με καταγωγή από τις Συρακούσες, τον Ιπποκράτη και τον Επικύδη, οι ο π ο ίο ι έτυχαν λα μ πρ ής υπ οδ οχή ς στη γε­ νέτειρ ά τους. Δ εν συνέβη, όμως, το ίδιο και με τους Ρωμαίους απεσ ταλμένους του πρ α ίτορ α (διοικητή) της Σ ικελίας Α ππ ιου Κλαύδιου, που έτυχαν π ε ρ ιφ ρ ο ­ νητική ς αντιμετώ πισ ης στην π ρ ο σ π ά θ ειά τους να πείσ ου ν τον Ιερώ νυμο να ανα νεώ σ ει τη σ υ νθ ή κη . Μετά τις εξελίξεις αυτές, η φ ιλορω μα ϊκή μερ ίδ α των Συρα­ κουσ ώ ν δεν α δ ρ ά νη σ ε και σχεδίασε τη δο λο φ ο νία του βασιλιά, που είχε περ α ιτέρ ω α π ο ξ ενω θ εί από τους σ υμπολίτες του εξαιτίας της αλαζονικής, αυταρ­ χική ς και υπεροπτικής σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά του. Ο ι σ υνω μό­ τες δ ο λο φ ό νη σ α ν τον Ιερώ νυμο κατά τη διά ρ κεια μιας επίσ κεψ ής του στη γ ειτονική ελλη νική π ό λη των Λεοντίνω ν το 214 π.Χ., δεκα τρείς μόλις μήνες μετά την άνοδό του στον θρ όνο . Ο κύκλος του αίματος, ό ­ μως, δ εν έκλεισ ε στο σ ημ είο αυτό. Η απ όπ ειρ α του Α δρα νόδορου να ανα λάβ ει «τα η νία της πόλης» κατέ­ λη ξε στη δ ο λο φ ο νία τόσο του ίδιου όσο και του γα­ μπρού του Ιερώ νυμου Θ εμίστου αλλά και όλω ν των θ η λ υ κ ώ ν μελώ ν της οικο γένειας του Ιέρωνα, που θ ε ­ ω ρ ή θ η κα ν πρω τεργάτες δ ο λο π λο κιώ ν πο υ επιζη τού­ σαν αχόρταγα την εξουσία. Η εγκα θ ίδ ρ υ σ η δ η μ ο κρ α ­ τικού π ο λιτεύμ ατο ς στην πό λη τω ν Σ υ ρ ακο υσ ώ ν ήταν π λέο ν γεγονός και το κυρίαρχο σώμα, η σ υνέλευση του Δήμου, αποφ ά σ ισ ε την εκλογή του Ιπποκράτη και του Επικύδη στο αξίω μα των στρατηγών. Η πράξη αυ­ τή απ οτέλεσ ε ξεκά θ α ρ η ένδειξη της επικρ ά τησ ης της φ ιλο κα ρ χη δ ο νια κή ς μερίδας, ενώ η σ ύγκρ ουση με τη Ρώμη ήταν π λέο ν αναπόφ ευκτη.

ΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Η ανατροπή του τυρ αννικού καθεστώτος πρ οκά λεσ ε ενθο υσ ια σ μ ό στις τάξεις των Συρακουσίω ν πο λιτώ ν και είχε ως άμεσ ο αντίκτυπο τον επανασχεδιασμό της στρατηγικής της πόλης με την ε­ γκατάλειψ η του αμυντικού δόγματος και την υ ιο θ έτη ­ ση ρ ιψ ο κίνδυνω ν επιθ ετικώ ν πρω τοβουλιώ ν, προκειμένου ολόκληρη η Σικελία να καταστεί γρήγορα ένα καρ χη δο νιακό οχυρό. Προς αυτή την κατεύθυνση ο Ιπποκράτης κινή θ η κε με 4.000 άνδρες (οι περ ισ ­ σότεροι από αυτούς ήταν λιποτάκτες του ρωμαϊ­ κού στρατού) για να ενισ χύσ ει την άμυνα των Λεοντίνων και να χρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει την πόλη ως ορμητήριο για επιδρομές στο εσω τερικό του νησιού, υπονομεύοντας όμως έτσι την τριακονταετή ρωμαϊκή κυριαρχία της Σι­ κελίας που είχε δ ια μ ο ρ φ ω θ εί με το τέλος του Α ’ Καρχη δο νιακού Πολέμου. Οι Ρωμαίοι απέσ τειλα ν τον ύπατο (έναν από τους δύο ανώ τατους στρατιω τικούς δ ιο ικητές του κράτους με μονοετή θ η τεία) Μ άρκο Κ λαύδιο Μ άρ κελλο για να δια χειρ ισ τεί την α π ειλητική κατάσταση στη Σ ικελία. Ο Μ άρκελλος δεν ήταν μια τυχαία προσ ω πικότητα. Ηταν ο πρώ τος άνθ ρ ω πο ς που κατό ρθ ω σ ε να α να κόψ ει την πρ οέλα σ η του Αννίβα στην Ιταλία, αποτρ έποντας την κατάληψ η δύο ιταλικώ ν π ό λεω ν από τον σ πο υδα ίο στρατηλάτη, της Νώλας και του Κασιλίνου, η κατάκτηση των οπ ο ίω ν θ α έσφ ιγγε τον κα ρ χη δο νια κό κλοιό

χαν π ρ οετο ιμα σ τεί με τη γνωστή μεθ οδ ικότη τά τους

Β λη τική μηχανή μ εγ ά λ η ς ε μ β έλ εια ς που χρησιμοπ οιή& ηκε από το υ ς υπ ερασπ ιστές τη ς πόλης σ την π ολιορκία των Συρακουσών.

γύρω από τη Ρώμη και θ α την καθ ισ τούσ ε μια πό λη κράτος περ ιτρ ιγυ ρ ισ μ ένη από μια φ ιλο κα ρ χη δονια κή Ιταλία. Ο Ρωμαίος στρατηγός α π οβ ιβά σ τη κε με δύο λ ε ­ γεώνες (18.000 άνδρες) στο ν η σ ί και αμέσω ς κατευθ ύ ν θ η κ ε πρ ος τους Λεοντίνους. Η μικρή πό λη έπεσε εύκο λα στα χέρ ια του Μ άρκελλου και οι Ρωμαίοι λ ιπ ο ­ τάκτες που είχαν βρει καταφ ύγιο πίσ ω από τα τείχη της β ρ ήκα ν μαρτυρικό θ ά νατο δια α π οκεφ α λισ μο ύ, που α π ο τελεί την π ο ινή που π ρ ο έβ λεπ ε ο ρωμαϊκός στρατιωτικός κώδικας. Ο Ιπποκράτης και ο Επικύδης (που είχε εν τω μεταξύ κα τα φ θ ά σ ει προς ενίσχυση του αδελφού του) διέφ υγα ν του αφ α νισ μο ύ της πό λης και, κατά την επισ τροφ ή τους στις Συρακούσες, άδραξαν την ευκα ιρ ία και ανέλα βα ν την πλήρη εξουσία της π ό ­ λης, αφ ού πρώ τα δ ρ α μ α το πο ίησ α ν υ π ερ β ο λικά τα γ ε­ γονότα της άλω σης των Λ εοντίνω ν για να κερ δίσ ου ν τη λαϊκή υποστήριξη. Η π ο λιο ρ κία της πό λης ξεκίνησ ε τελικά την άνοιξη του 213 π.Χ. Ο Μ άρκελλος ηγείτο του αμφ ίβ ιου σκέ­ λους των επιχειρήσεω ν, όντας επικεφ αλής ενός ισχυ­ ρότατου στόλου από 60 π εντή ρεις (αυτά ήταν πλο ία με πέντε σειρές κουπιώ ν σε κάθε πλευρά ) και έχοντας ως αποστολή τον ναυτικό απ ο κλεισ μ ό της πό λης και τη διεξαγωγή επίθ εσ ης από τη θάλασσα, ενώ ο Αππιος Κλαύδιος ανέλαβε το αμιγώς χερσαίο μέρος της επ ι­ χείρησης. Το ρωμαϊκό σχέδιο π ρ ο έβ λεπ ε ταυτόχρονη επίθεσ η από ξηρά και θάλασσα. Στη μεν ξηρά προβλεπόταν προσ βολή του βόρειου τμήματος των τειχών στην περ ιο χή του Εξαπύλου, στη δε θά λασ σ α σχεδια­ ζόταν επίθ εσ η στη συνοικία Αχραδίνη, που βρισκόταν στα ανατολικά της πόλης, και πιο σ υγκεκρ ιμένα στο μέ­ ρος που ήταν γνωστό ως Σ κυθ ική Στοά. Οι Ρωμαίοι εί­

Σ ύγχρ ονη αναπαράσταση τω ν οχυρώ σεων των Συρακουσώ ν μ ε τις οπ ές που κ α τα σ κ εύ α σ ε ο Α ρχιμ ήδης για να π ρ ο σ τα τεύ ο ν τα ι οι χ ειρ ισ τέ ς των βλητικώ ν μηχανών. Τ ,

για την π ο λιορ κία, παρουσιάζοντας μάλιστα και καινοτόμες π ο λεμ ικές μηχανές που θ α χρ ησ ιμ οπο ιού ντα ν για πρώτη φορά. Ετσι, το ρωμαϊκό πεζικό, αφού προέβη στη συγκέντρω ση του απαραίτητου π ο λιο ρ κη τι­ κού υλικού (ασπίδες, βέλη και άλλα χρειώ δη) μέ­ σα σε χρ ο νικό διάστημα πέντε ημερώ ν, κινή θ η κε με κλίμακες για να καταλάβει το τείχος, ελπίζοντας ότι θ α πρ ολά βει τους αντιπάλους του στις π ρ οετο ιμα ­ σίες αλλά και αγνοώντας, παράλληλα, τους αμυντικούς μηχανισμούς που είχε εγκαταστήσει ο Α ρχιμήδης και οι οπ οίο ι θ α αποδ εικνύο ντα ν θα νάσ ιμη παγίδα. Πλή­ θο ς βελώ ν και βλημάτω ν κάθε διαμετρήματος και με­ γέθο υς υποδέχτηκε τους επιτιθέμενους, αν και βρί­ σκονταν σε μεγάλη απόσταση από τα τείχη. Αυτά, π ρ ο ­ ερχόμενα από τους καταπέλτες του μεγάλου μ α θ η μ α ­ τικού, δυσχέραιναν αφ άνταστα την πρ οέλα σ ή του ρω­ μαϊκού στρατού. Ωστόσο, ακόμα και όταν με πολύ κόπο πλησ ίασ αν περισσότερο, οι Ρωμαίοι έγιναν εύκολος στόχος για τους πολίτες των Συρακουσώ ν, οι ο π ο ίο ι ε ­ κτόξευαν βολές εναντίον τους εκ του ασφαλούς, χ ρ η ­ σ ιμοποιώ ντας τους γαστραφέτες και τις οπές που είχε σχεδιάσει ο Α ρχιμήδης στα τείχη, ενώ ταυτόχρονα τους βομβάρδιζαν με λίθ ο υ ς από ψηλά. Πολλή φ θ ορ ά υφίσταντο, επίσης, και από τις φ ο βερ ές σ ιδερένιες αρπάγες, που άρπαζαν τους άνδρες με τα όπλα τους και τους έριχναν με δύναμη στη γη. Η φ υσική οχυρή θέσ η της πό λης την καθιστούσε ι­ διαίτερα προσ τα τευμένη. Αναλυτικότερα, η πόλη π ρ ο ­ στατευόταν από βράχο τόσο απότομο, ώστε πα ντο ει­ δείς όγκοι, που απλώς επιρ ρ ίπτονταν με δύναμη, μπο­ ρούσαν να πρ ο κα λέσ ο υ ν τεράστιες απώ λειες στους ε ­ χθ ρο ύς, ειδ ικά όταν χρ ησ ιμ οπο ιού ντο σε σ υνδυασμό με τη θα να τη φ όρ α απ οτελεσματικότητα των αλληλοεπ ικα λυπ τόμ ενω ν μηχανημάτω ν του Αρχιμήδη. Ολος αυτός ο εξοπλισμός α π ο δ είχτηκε ανυπέρ βλητο εμ π ό ­ διο για τους Ρωμαίους. Εξάλλου, η περ ίμετρος του τεί­ χους, που π ερ ιέβ α λλε τις Συρακούσες και το οποίο, ό ­ πως είδαμε, προσέγγιζε τα 27 χλμ., ξεγέλασε τους Ρω­ μαίους, που ήλπιζαν να το ξεπερ άσ ου ν σχετικά ε ύ κ ο ­ λα. Ετσι, μετα βλή θη κε σε τακτικό πλεο νέκτημ α των α­ μυνόμενων, οι ο π ο ίο ι δεν χρειάζονταν να δια θ έσ ο υ ν υ­ π ερ β ο λικό α ρ ιθ μό ανδρώ ν για την επάνδρω σή του χάρη στον ευφ υή σχεδίασμά του Α ρχιμήδη που είχε εγκαταστήσει στα τείχη μεγάλο α ρ ιθ μό αμυντικώ ν μη­ χανισμών. Οι Ρωμαίοι δεν είχαν καλύτερη τύχη ούτε και στο θα λάσ σ ιο μέτωπο. Ο Μ άρκελλος, που διεύ θυ νε την ε­ πίθ εσ η στη θάλασσα, επικέντρω σε τις πρ οσ π ά θειές του στην ανατολι­ κή ακτογραμμή των Συρακουσών, και πιο συγκεκρ ιμένα σε μια λω ρίδα μήκους 900 μέτρων, τη λεγάμενη Σ κυθ ική Στοά. Ο στόλος του π ε ρ ι­ λάμβανε αποκλεισ τικά πεντήρεις, το κυρίαρχο π ο λεμ ικό πλοίο της περ ιόδου, που ήταν ένα σκάφος σχεδιασμένο, κατά κύριο λόγο, για ναυμαχίες εκ του συστάδην, αλλά π α ρά λληλα και ακατάλληλο για π ο ­

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 7

Ιδιαίτερη πρ όβ λεψ η είχε γίνει και για την περίπτω ση α­ πώ θη σ ης της κλίμακας από τους αμυνόμενους, με την προσαρμογή, στο εμ π ρ ό σ θ ιο τμήμα της, μιας εξέδρας, από την οπ οία τέσσερις άνδρες θ α μάχονταν τους πολιορ κο ύμενο υς, π ρ οκειμένου να π ρ ο σ δ ε θ ε ί η σαμβύκη στις επάλξεις. Το κατώτερο μέρος της κλίμακας

Σχεδίαση χά ρ τη: ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική 20 12

στηριζόταν μέσω αντερεισμάτω ν που παρείχε το π λή ­ ρωμα, ενώ οι πεζοναύτες θ α σ καρφ άλω ναν γρήγορα για να καταλάβουν τα τείχη, αμέσως μετά την α σ φ άλι­ ση της κλίμακας σε αυτά. Οσο, όμως, επινοητικός και εφ ευ ρετικό ς και αν ή ­ ταν, ο Μ άρκελλος δεν μπορούσε να σ υ γ κρ ιθ εί με τη μηχανική ιδιο φ υ ία του Αρχιμήδη. Ο τελευταίος, έχο­ ντας πρ οετο ιμά σ ει μηχανήματα για κάθε απόσταση

λιορ κίες πόλεω ν, ειδικά λόγω της εγγενούς αστάθειάς του σε ακινησία. Οι Ρωμαίοι, που είχαν αντιγράψει το σχέδιο του πλοίου από ένα κατα ληφ θέν καρχηδονιακό, παρέταξαν 60 πεντή ρεις (το ένα τέταρτο του σ υνολι­ κού τους στόλου) εναντίον της πόλης. Μάλιστα, δ εδ ο ­ μένου ότι καθένα από τα πλο ία αυτά μπορούσε να με­ ταφ έρει 420 άνδρες (270 κωπηλάτες, 30 μέλη π λη ρ ώ ­ ματος και 120 πεζοναύτες), πρ ο κύ π τει το συμπέρασμα ότι 25.200 άνδρες ενεπλάκησ αν στις ναυτικές επιχειρή­ σεις, εκ των οπ οίω ν 7.200 ήταν εμ π ειρ ο π ό λεμ ο ι πεζο­ ναύτες, έτοιμ οι να π λή ξουν από τα καταστρώματα των π λο ίω ν με σφενδόνες, τόξα και ακόντια τους πο λιου ρκού μένους. Ο Μ άρκελλος, για να μεγισ τοποιήσ ει την αποτελεσματικότητα των ενεργειώ ν του, διέταξε να προσδεθο ύν, ανά δύο, οκτώ πεντήρεις, μετατρέποντάς τες σε υδάτινες εξέδρες για απόβαση. Με βάση το σχέδιο α υ ­ τό, α φ α ιρ έθ η κα ν τα κουπιά από την εσω τερική πλευρά των πλοίων, τα οπ οία εξοπλίστηκαν π λέο ν με γιγαντιαίες κλίμακες, που είχαν ύψος ίδιο με τα τείχη. Οι πλα τ­ φ όρμες αυτές, που α π ο κλή θ η κα ν «σαμβύκες» λόγω της ομοιότητάς τους με το ομώ νυμο αρ πο ειδές όργα­ νο, ήταν μια ελληνική εφ εύ ρεσ η του Η ρακλείδη από τον Τάραντα (μέσα 3ου αι. π.Χ., όπως μας π λη ρ ο φ ο ρ εί ο Αθήναιος). Η κλίμακα, στα πλαϊνά της οποίας υπήρχαν ασπίδες για την προστασία των πεζοναυτών, ήταν ε­ γκατεσ τημένη στο μέσο της κατασκευής και η ανύψ ω ­ σή της μέχρι τα τείχη γινόταν με τη χρήση τροχαλιών που ήταν το π οθ ετημ ένες στα κατάρτια των καραβιών.

Τοπογραψικός χ ά ρ τη ς των Συρακουσώ ν, όπου είναι σ ημειω μένα τα σ ημ εία τη ς τα υ τό χρ ο νη ς επ ίθ εσ η ς των ρωμαϊκώ ν δυνάμεω ν

Τρισδιάστατη απεικόνιση τη ς ρω μαϊκής σαμβύκης.

βολής, εκσ φ ενδόνιζε εναντίον των π λο ίω ν που βρί­ σ κονταν μακρύτερα υπ ερμ εγέθεις λίθο υς που προκαλού σ αν μεγάλες καταστροφές, ενώ εναντίον των πιο κοντινώ ν χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε μηχανήματα μικρότερου βεληνεκούς αλλά αυ ξημένη ς ταχυβολίας (όπως ήταν οι σκορπιοί), προκα λώ ντα ς με αυτά τόσες απώλειες και αναταραχή στους Ρωμαίους, που ο ίδιος ο Μ άρ­ κελλος εξαιτίας της έντονης δυσφ ορίας του αναγκά­ στηκε να διατάξει τα πλο ία να υποχω ρήσουν και να ε­ π ιτ ε θ ο ύ ν το βράδυ, προσδοκώ ντας έτσι να εκμετα λ­ λευ τεί το «πέπλο της νύκτας», όταν οι υπερασπιστές της πό λης θ α ήταν δύσ κολο να σ κοπ εύσ ου ν με ακρ ί­ βεια στο πυκνό σκοτάδι. Οταν, λοιπόν, κατά τη διά ρκεια της νύκτας πλη σ ία ­ σαν τα τείχη, νομίζοντας ότι είχαν δ ια φ ύ γει την πρ ο­ σοχή των υπερασπιστών, οι Ρωμαίοι στρατιώτες δέ­ χ θ η κα ν και π ά λι καταιγισμό βελώ ν και βλημάτων. Απτόητοι, αμέσως ετοιμάστηκαν να υψ ώ σουν τις σαμ­ βύκες εκ νέου, χωρίς να υπολογίζουν, ωστόσο, έναν α­ όρατο κίνδυνο που κρεμόταν πάνω από τα κεφάλια τους: την πιο τρομερή από τις εφ ευ ρέσ εις του Αρχι­ μήδη, τις γιγαντιαίες αρπάγες του. Αυτές, καθώς ήταν αόρατες στους Ρωμαίους και κρυμμένες στην εσω τε­ ρική π λευ ρ ά των τειχών, ανέρχονταν ταχύτατα με ένα σύστημα αντίβαρων, ενώ στο π ερ ισ τρεφ όμ ενο εξωτε­ ρικό τμήμα τους έφ ερ αν βάρη της τάξης των δέκα τα­ λάντω ν (360 κιλά), τα οπ οία απ ελευθ έρ ω να ν πάνω από τις σαμβύκες θρυμματίζοντάς τες. Επιπροσθέτω ς, οι χειριστές των απίστευτω ν αυτών μηχανών σκόπευαν το πλήρω μα που συγκροτούσε την κλίμακα στο κατώ­ τερο σημείο της. Π αρόλα αυτά, το πιο εντυπω σ ια κό στοιχείο αυτού του αμυντικού μηχανισμού είναι πως μερικά από τα μηχανήματα αυτά έφ ερ α ν σ ιδερ ένιες λαβ ίδες προσδεδεμένες με αλυσίδες, μέσω των οπ οίω ν ο κατευθύνω ν τον γερανό άρπαζε την πλώ ρη του εχθ ρ ικο ύ σκά­ φους από όπου μπορούσε. Το κάτω μέρος του μηχανι­ σμού, που περ ιείχε το αντίβαρο, στερεω νόταν από τους υπερασπιστές, με σ υνέπεια το όλο σύστημα να μοιάζει με μια τραμπάλα που στο ένα άκρο έχει ένα με­ γάλο βάρος (το αντίβαρο μέσα στα τείχη) και στο άλλο άκρο ένα ελαφ ρύ σώμα (το πλοίο). Οταν, λοιπόν, ο χει­ ριστής ανασήκω νε την πλώ ρη και έφ ερε το πλοίο σε ό ρ θ ια θέσ η με την π ρ ύ μ νη προς τα κάτω, αφού, β έ ­ βαια, πρώ τα στερεω νόταν όρ θια η «τραμπάλα», απ έ­ συρε τη σ ιδερ ένια λα β ίδα και την αλυσίδα με ένα σχοι­ νί. Το ανασηκω μένο τότε πλοίο, προς μεγάλο τρόμο του πληρώ ματος, έπεφ τε αιφ νίδια από μεγάλο ύψος

1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και είτε συντριβόταν τελείω ς είτε υφίστατο μεγάλες ζημιές που το καθισ τούσ αν παντελώ ς άχρηστο. Το φ ρικτό θ έα μ α των π λο ίω ν που ανυψ ώ νονταν στον αέρα σαν να ήταν πα ιδικά πα ιχνίδ ια και περ ισ τρέ­ φονταν αιω ρ ούμ ενα εδώ και εκεί σόκαρε τον Μ άρκελλο και τους Ρωμαίους, που απ ο σ ύ ρ θ η κα ν άτακτα από το π εδ ίο της μάχης με τον στόλο τους κατεστραμμένο και το η θ ικ ό τους καταβαραθρω μένο. Το γεγονός ότι ο Α ρχιμήδης είχε τοπ οθ ετήσ ει τα περ ισ σ ότερ α από τα μηχανήματά του ό π ισ θ εν του τείχους της πό λης ενέτεινε ακόμα περ ισ σ ότερ ο την απογοήτευση και τον ε ­ κνευρισμό των Ρωμαίων, οι ο π ο ίο ι ένιω θα ν σαν να μά­ χονταν εναντίον θεώ ν, αφ ού υφίσταντο πά μπ ολλη φ θ ορ ά εκ του αφανούς. Ο Μ άρκελλος, μάλιστα, όντας απογοητευμένος από τα αντίμετρα του Αρχιμήδη αλλά και βλέποντας ότι ο ι πο λιο ρ κο ύ μ ενο ι ματαίωναν τη μία επίθεσ ή του μετά την άλλη, προξενώ ντας του πα ρ ά λ­ λη λα σημαντικότατες απώ λειες και χλευάζοντάς τον, ειρω νεύτηκε τους τεχνίτες και τους μηχανικούς του διερω τώ μενος αμήχανα: «δεν θ α π α ύσ ου με ποτέ να π ο λεμά με τον γεω μετρικό αυτόν Βριάρεω (Γίγαντας εκατόγχειρ), ο οποίος τα μεν πλο ία μας σ ηκώ νει από τη θάλασσα, ενώ είναι και ανώ τερος από τους μ υ θικο ύς ε-

πρ οβ λέψ ει ο Ελληνας μηχανικός, λαμβά-

Ο Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς Μ ά ρ κελλος.

Μ άρκελλος σ υγκάλεσε τότε σ ύσκεψ η με τον Α ππιο και το επιτελείο τους. Αυτοί σ υμ φ ώ νη σ α ν ομόφ ω να να με­ τατρέψ ουν την π ο λιο ρ κία σε διαρκή αποκλεισ μό, να α­ π ο κόψ ου ν δηλαδή τον εφ ο δια σ μ ό της πό λης με τρ ό φ ι­ μα από θά λα σ σ α και ξηρά, για να φ έρ ο υ ν σε δύσ κολη θέσ η τους αμυνόμενους κατοίκους των Συρακουσών.

κατόγχειρες, αφ ού μπορ εί και εξαπολύει συγχρόνως τόσα βλήματα εναντίον μας;». Βέβαια, οι σιδερ ένιες αρπάγες του Αρχιμήδη, που τόσο δέος πρ οκα λούσα ν στους Ρωμαίους, δεν ήταν τίποτα περ ισ σ ότερ ο από τροπο πο ιημ ένους γερανούς λιμα νιού - με π ρ οο ρ ισ μ ό τη φορτοεκφ όρτω ση εμπ ορ ευμ άτω ν - οι ο π ο ίο ι λ ε ι­ τουργούσαν με βάση τον θ εμ ελιώ δ η νόμο του μοχλού (στατική ισ ορ ροπία μεταξύ πλο ίου και αντίβαρων), προκειμένου να καταστρέψ ουν τα εχθ ρ ικά πλοία. Παρόλα αυτά, η επίδρασή τους και ο ψ υχολογικός αντίκτυπος της ήττας στον ρωμαϊκό στρατό δεν είχαν πρ οη γού με­ νο στη στρατιωτική ιστορία. Ως πραγματικός «από μηχανής θεός», ο Α ρχιμήδης ήταν η κινούσα και εμπ νέου σα ψυχή των υπ ερα σ πι­

Η ΠΤΟΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ 0 ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

στών της πόλης. Η επίδραση των εφ ευ ρέσ εώ ν του στη ρωμαϊκή ψυχολογία ήταν τέτοια, ώστε, αν τυχόν φ α ινό­ ταν στο τείχος να πρ οεξέχει λίγο σ κοινί ή κάποιο ξύλο, οι Ρωμαίοι άρχιζαν να φω νάζουν ότι ο Α ρχιμήδης κινεί κάποιο μηχάνημα εναντίον τους και υποχω ρούσαν χω­ ρίς δεύτερη σκέψη. Η πιο αμφ ιλεγό μενη μαρτυρία της πολιορκίας, που κατα δεικνύει την εντύπωση που έκα ­ ναν οι μηχανές του Αρχιμήδη στις ψυχές των α ν θ ρ ώ ­ πων, ήταν αυτή που αφ ορά την ύπαρξη κατόπτρων που, συγκεντρώνοντας τις ακτίνες του ήλιου, κατέκαυσαν τον ρωμαϊκό στόλο. Η π λη ρ ο φ ο ρ ία αυτή ελέγχεται ως ανα ληθής και απ οκύ ημ α της φαντασίας, δεδομένου ότι δεν απαντά πο υ θ ενά στις διηγήσ εις των αρχαίων συγγραφ έων (Πλούταρχος, Πολύβιος, Τίτος Λίβιος), α λ­ λά εμφ ανίζεται μόνο στα σχόλια μεταγενέστερω ν (Βυ­ ζαντινών κυρίως) συγγραφέων, όπως είναι ο Ανθέμιος, ο Τζέτζης και ο Ζωναράς. Η αποσιώ πηση των κατό­ πτρω ν από τους αρχαίους δεν μπ ορ εί να ήταν υστερό­ βουλη, αφ ού ένα τέτοιο περισ τατικό θ α αποτελούσε το πιο ενδ ια φ έρ ο ν στοιχείο της π ο λιορ κίας και σίγουρα δεν θ α διέφ ευγε την προσ οχή τους. Η καύση των ρω­

νοντας υπόψ η και το στρώ μα της πίσσας με το οποίο ήταν επ ικα λυμ μένα τα ρω­ μαϊκά πλο ία για λόγους α δ ιαβ ρο χο ποίη­ σης. Εξάλλου, ένα σ υνη θ ισ μ ένο ε ύ φ λε­ κτο μείγμα που χρ ησ ιμ οπο ιείτο κατά κό­ ρον στις πο λιορ κίες και συνίστατο από θ ε ιά φ ι και πίσσα που αναμειγνύοντα ν μέσα σε πή λινα δοχεία, θ α ήταν απείρω ς αποτελεσ μα τικότερ ο από οποιαδήποτε κατασκευή με κάτοπτρα, που α να μφ ι­ σβήτητα θ α απαιτούσε ιδανικές καιρικές σ υνθ ήκες για την πλήρη εφαρμογή της και θ α απασχολούσε πολύτιμο α ν θ ρ ώ π ι­ νο δυναμικό. Σε κά θ ε περίπτω ση, πάντως, η διάνοια του Α ρ χιμή­ δη ήταν τέτοια, που επέβ α λλε την επανεκτίμηση και τον επανασχεδιασμό της ρωμαϊκής στρατηγικής. Ο

Οι α ρπ ά γες το υ Α ρχιμήδη σύγχρονη αναπαράσταση.

Οι δυο στρατηγοί συνειδ ητοπ οίη σ αν ότι θ α ήταν ευκολότερο να υποτάξουν την ατίθαση πόλη, επ ιβ ά λ­ λοντας αυστηρό ναυτικό και χερσαίο αποκλεισ μό, ώ ­ στε να εξαναγκαστούν οι υπερασπιστές σε σ υ νθ η κο λό ­ γηση, αφ ού η έλλειψ η τρ οφ ίμω ν θ α είχε μοιραίες συ­ νέπειες στον αστικό π λη θυ σ μ ό. Επειδή, μάλιστα, δεν ε ­ πιθ υ μ ο ύ σ α ν να πα ρα μείνο υν άπραγοι μπροστά από τα τείχη, αποφ άσ ισ αν να πρ οβ ού ν σε σ υμπληρω ματικές ε­ πιχειρήσεις, για να κρατήσουν ψηλά το η θ ικ ό του στρα­ τεύματος και να ασ κήσουν μεγαλύτερη πίεση στους πο λιορ κημ ένου ς. Ο μεν Αππιος με τα δύο τρίτα του στρατού πα ρέμ εινε στη θέσ η του συνεχίζοντας την π ο ­ λιορ κία των Σ υρακουσώ ν, ο δε Μ άρκελλος με το υπό­ λοιπο ένα τρίτο εξεστράτευσε εναντίον των συμμάχων των Κ αρχηδονίω ν στη Σικελία. Κατά τη διά ρ κεια ενός διαστήματος οκτώ μηνών, ο Μ άρκελλος ανα δ είχ θ η κε απόλυτος κυρίαρχος στην

μαϊκών πλο ίω ν θ α μπορούσε, βέβαια, να επ ιτευ χθ εί ε υ ­ κολότερα με τη συνδρομή πύ ρινω ν βλημάτων, που θ α εκτοξεύονταν από τις π ο ικίλες π ο λεμ ικές μηχανές του Αρχιμήδη. Αυτό ήταν κάτι, το ο π οίο σίγουρα θ α είχε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 9

λος, έχοντας επίγνω ση του μεγάλου α ρ ιθ μού των Ρω­ μαίων λιποτακτώ ν ισπανικής καταγωγής που υπηρ ετού­

ξηρά, καταλαμβάνοντας περιοχές όπως τα Μέγαρα Υβλαία, που αποτελούσ αν μια από τις αρχαιότερες π ό ­ λεις της Σικελίας και βρίσ κοντα ν σε απόσταση 20 χλμ. βόρεια - β ο ρειοδυ τικά των Συρακουσών. Ετσι, κατόρ­ θω σ ε να α ιφ νιδ ιά σ ει τις δυνάμεις του Ιπποκράτη, που είχαν στρα τοπεδεύσ ει π λη σ ίο ν της μικρής πό λης των Α κρ ίλλω ν (50 χλμ. δυτικά των Συρακουσών), καταφέροντάς τους βαρύτατες απώ λειες 8.000 περ ίπ ου ανδρών. Ο Ιπποκράτης με 500 ιππείς, που αποτελούσαν τα υπολείμμα τα του στρατού του, κατόρθω σε να διαφύγει και να επισ τρ έφ ει στην ασ φ άλεια της γενέτειράς του. Οι αντίπαλοι, Σ υρ ακο ύσ ιοι - Κ α ρ χηδόνιοι και Ρω­ μαίοι, επ ιδ ό θ η κα ν σε πρ οσ π ά θειες ενίσχυσης των στρατευμάτω ν τους στο σ ικελικό μέτωπο. Πιο συγκε­ κριμένα, οι Ρωμαίοι αύξησαν π ερ αιτέρω το πεζικό τους με την π ρ οσ θ ήκη δύο ακόμα λεγεώ νω ν από την η π ε ι­ ρωτική χώρα και οι Κ αρχηδόνιοι απέσ τειλαν στο νησ ί ένα σημαντικό εκστρατευτικό σώμα, συνιστώ μενο από 25.000 πεζικό, 3.000 ιππικό και 12 ελέφαντες. Υπό την η ­ γεσία του Ιμίλκονα, αυτοί κατήγαγαν μια αξιοσημείω τη επιτυχία: με 55 πλο ία κατόρθω σαν να δια σ πάσ ουν τον ναυτικό απ ο κλεισ μ ό των Σ υρακουσώ ν και να ανεφ οδιά-

Σ ύγχρ ονη αναπαράσταση τω ν οχυρώ σεων το υ Ευρύαλου.

λασσα, του ξεκαθ άρ ισε ότι δεν θ α είχε καμιά ελπίδα σωτηρίας. Ο Μ έρικος, ο οπ οίο ς εντυπω σιάστηκε από τη δε­ λεασ τική προσφ ορά, απέστειλε πρ εσ βεία στους Ρω­ μαίους, στην οποία συγκαταλεγόταν και ο αδελφός

σουν με σιτηρά τη δο κιμα ζό μενη πόλη. Ολα έδειχναν ότι η σύγκρουση όδ ευε προς ένα τέλμα, αν και καμιά από τις δύο πλευ ρές δεν φαινόταν να αποκτά το ξεκά­ θ α ρ ο τακτικό πλεονέκτημα. Οπως, όμως, επα νειλημ μένα έχει δείξει η ιστορία, ούτε το ισχυρότερο οπλοστάσιο δεν είναι αρκετό να α­

του. Απώ τερος σκοπός του ήταν να έ λ θ ε ι σε μυστική σ υμ φ ω νία με τον Μ άρκελλο, ώστε να καταστρώ σουν από κοινού το σχέδιό τους. Για να διαλύσει, μάλιστα,

π ο σ οβή σ ει την ήττα και την πτώση, όταν υπάρχει ένα απ οτελεσ ματικότερο όπλο, η προδοσία. Στις αρχές του 212 π.Χ. η πα γιω μ ένη στασιμότητα ώ θ ησ ε τις δυο π λ ε υ ­ ρές στο τραπέζι των δια πραγματεύσεω ν για την εξεύ­ ρεση μιας συμβιβαστικής λύσης. Οι Ρωμαίοι έδειχναν δ ια τεθ ειμ ένο ι να πρ ο σ φ έρ ο υ ν ευνοϊκούς όρους ειρ ή­ νευσης με αντάλλαγμα την παράδοση της πό λης των Σ υρακουσώ ν σε αυτούς, ενώ και οι Συρακούσιοι, εξα­ ντλημ ένοι από τη μακρόχρονη π ο λιο ρ κία και υποφ έροντας από μια πρόσφ ατη σ υμ φ ορ ά (την επέλαση μιας ε­ πιδ ημ ίας πανώ λης που ενέσκηψ ε στη μαρτυρική πόλη λόγω του υποσιτισμού), θ α δέχονταν να σ υ νθ η κο λο γ ή ­ σουν, με την π ρ οϋ πό θεσ η, όμως, ότι η ειρηνευτική σ υμφ ω νία δ εν θ α οδηγούσε σε άσκοπη αιμοτοχυσία και εξανδ ρα ποδ ισ μό των κατοίκων. Οι συνομιλίες, που διεξάγονταν μεταξύ των έξι Συρ ακούσιω ν στρατιωτικώ ν διο ικητώ ν (τρεις από αυτούς είχαν ως έδρα τη σ υνο ικία Α χραδίνη και άλλοι τρεις τη νήσ ο Ο ρτυγία - μεταξύ των τελευτα ίω ν ήταν και ο Επικύδης, ενώ ο Ιπποκράτης ήταν ένα από τα π ο λυά ρ ιθ μα θύ μα τα της πανώ λης) και των Ρωμαίων απεσταλμένω ν, γίνονταν σε καλό κλίμα. Η ηπιότητα, όμως, της σ υμ πε­ ριφοράς των Ρωμαίων ήταν πα ρα πλα νητική . Η ρωμαϊκή στρατηγική δεν θ α επέτρ ε­ πε την ύπαρξη μιας τόσο α­ πείθ α ρ χη ς και ισχυρής π ό ­ λης στο μαλακό της υπογά­ στριο, τη Σικελία. Αντιθέτως, θ α τιμω ρούσ ε αυτή την πόλη που πρ οέβ η σε πα ρα ­ σ πο νδία (μονομερή λύση συμμαχίας) και προκά λεσ ε τόσα προβλήματα και απώ ­ λειες στη Ρώμη. Ο Μ άρ κελ­

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σαν στο πλευ ρ ό των Συρακουσίω ν και, κυρίως, της αμ­ φ ίβ ολη ς αφ οσίω σής τους στην ελλη νική πόλη, φ ρόντι­ σε να σ υμ περ ιλά β ει στους π ρ έσ βεις του και έναν Ισπα­ νό, ο οποίος επεδίω ξε π ρ ο ­ σωπική συνομιλία με τον σ υ­ μπατριώτη του Μ έρικο (Moericus), έναν από τους διο ι­ κητές της Αχραδίνης. Ο Ισπανός δ ιη γ ή θ η κε στον Μ έ­ ρικο σε π ο ια κατάσταση άφ ησε την Ισπανία, από την ο­ πο ία είχε μόλις επισ τρ έφ ει (οι Ρωμαίοι κυριάρχησαν πλήρω ς στη χώρα), και του μετέφ ερε τη βούληση του Μ άρκελλου να τον ανταμείψ ει, εφ ό σ ον αυτός έθετε τον εαυτό του υπό τις διαταγές της Ρώμης ή, τουλάχι­ στον, να φ ρ ο ντίσ ει για την ασφαλή επιστροφ ή του στην πατρίδα. Στην περίπτω ση, όμως, που επέλεγε να πα ρ α μ είνει πο λιο ρ κο ύ μ ενο ς κατά ξηρά και κατά θ ά ­

κάθε υποψ ία π ερ ί προδοσίας, ο Μ έρικος δήλω σε χα­ ρακτηριστικά: «Αυτό το πήγαινε-έλα των πρεσβευτώ ν δεν μου αρέσει καθόλου. Δ εν π ρ έπ ει π λέο ν ούτε να δ εχ θ ο ύ μ ε άλλους πρ έσ βεις ούτε να σ τείλουμε δικούς μας, ενώ, για να έχουν οι θέσ εις μας την καλύτερη δυ ­ νατή άμυνα, προτείνω να θ έ σ ε ι κάθε διοικητής μια π ε ­ ριοχή υπό την επο πτεία του». Η κατανομή των περιοχώ ν συνάντησε τη γενική ε­

Α λλη μια αναπαράσταση τη ς πολιορκίας τω ν Συρακουσών. Δ ια κ ρ ίνο ν τα ι κ α θ α ρ ά οι α ρπ ά γες το υ Α ρχιμήδη και ο μηχανισμός λ ε ιτο υ ρ γ ία ς το υ ς μ ε α ντίβαρα.

πιδ οκιμ α σ ία όλω ν και ο ίδιος ο Μ έρικος ανέλα βε την περ ιο χή που εκτεινόταν μεταξύ της πηγής Α ρέθουσας και του στόμιου του λιμένα στη νήσ ο Ορτυγία. Επιπλέ­ ον, φρόντισε να π λη ρ ο φ ο ρ ή σ ει αμέσως τους Ρωμαί­ ους για τις εξελίξεις. Ετσι, ο Μ άρκελλος, χωρίς να χρ ο­ νοτριβήσει, απέσ τειλε κατά τη διά ρ κεια της νύκτας μεταγωγικό πλοίο, έμφ ορ το με στρατιώτες, το οποίο π ρ ο σ δ έθ η κε σε μια σ υρακούσ ια τετρήρη και ρυμουλκ ή θ η κε μέχρι το σ υμ φ ω νη μένο σημείο στη νήσο Ορτυγία. Αυτό συνέβη κατά τις τρεις περ ίπ ο υ τα ξημε­ ρώματα. Με τον τρόπο αυτόν, ο Μ έρικος επέτρεψ ε στους Ρωμαίους την είσ οδ ο στη νήσο, ενώ ο Μ άρκελ­ λος διέταξε γενική επίθ εσ η με το πρώ το φως της η μ έ ­ ρας. Στρατεύματα από το εσω τερικό της πό λης έσπευσα ν αμέσως στην οχυρή νήσο, αλλά ήταν πλέο ν πολύ αργά. Κατά τη δ ιά ρ κεια της αναταραχής που πρ οκλή θη κε, έπλευ σ αν στο αρχικό σημείο της απ όβ α­ σης και άλλα ρωμαϊκά μεταγωγικά, τα οπ οία π α ρ έμ ε­ ναν στα ανοικτά γ ι’ αυτόν ακριβώ ς τον σκοπό. Πάνο­ π λο ι Ρωμαίοι στρατιώτες όρμησ αν στις πύ λες που ή ­ ταν ήδη ανοικτές και έτσι η Ο ρτυγία κατα λήφ θηκε άνευ μεγάλου κόπου, αφού οι Συρακούσιοι, υστερώ­ ντας αριθμητικά, υποχώ ρησαν άτακτα, για να υπερα­ σ πίσ ου ν τις πατρογονικές τους εστίες. Ιδιαίτερα

ασ θενής, όπως αναμενόταν, ήταν και η αντίσταση των λιποτακτώ ν, οι ο π ο ίο ι τράπηκαν αμέσως σε φυγή προς τα ρωμαϊκά πλοία. Η πόλη είχε π λέο ν χαθεί. Ο ίδιος ο Μ άρκελλος, ε­ πευ φ η μού μενο ς από τους στρατιώτες του, εισ ή λθ ε σε αυτήν από το βό ρειο τμήμα του τείχους, το ο π οίο είχε εκκενω θ εί από τους υπερασπιστές του, που είχαν π λ έ ­ ον μετα κ ινη θ εί πρ ος το νότιο τμή μα της πό λης Αντι­ κρίζοντας το μέγεθος και τη λαμπρότητα της πό λης που απλω νόταν μπροστά του, δάκρυσε από σ υμ πά­ θ ε ια για τη μελλο ύμ ενη τύχη της, αναλογιζόμενος τη μορφή που είχε εκείνη τη στιγμή και τη μορφ ή που επρόκειτο να λά β ει κατόπιν της ανη λεού ς διαρπαγής και λεηλασίας. Εξάλλου, κανείς από τους στρατηγούς του δεν τολμ ού σε να ενα ντιω θ εί στην απαίτηση των στρατιωτών να ω φ ελη θ ο ύ ν από τη λαφ υραγώ γηση της πλούσιας πόλης, ειδικά σε εκείνη την περίσταση, κατά την οπ οία π ο λλο ί εξ αυτών ζητούσαν την πυρπ όλη ση και την πλήρη εκθεμ ελίω σ ή της. Ο Μ άρκελλος ενέδω ­ σε α π ρ ό θυ μα στα αιτήματα των ανδρώ ν του, δίνοντας, όμως, αυστηρές οδηγίες, σ ύμφ ω να με τις οποίες θ α έπρ επε να δ ια φ υ λα χθ εί ακέραιος ο βασιλικός θ η σ α υ ­ ρός της πόλης, ο οποίος προοριζόταν να χρ ημ α το δο­ τήσει τις αυξανόμενες ανάγκες του ρωμαϊκού κράτους εν μέσω του πολέμου. Αμέσω ς ο ι Συρακούσες και οι κάτοικοί τους π α ρ α δ ό θ η κα ν σε ένα όργιο φόνων, βια­ σμώ ν και καταστροφών. Ενα από τα θύ μα τα της λύσσας και της πλεονεξίας των Ρωμαίων υπήρξε και ο Α ρ χιμή­ δης, ο οποίος κατά την αναταραχή που πρ ο κλή θ η κε, ό­ ταν κατελήφ θη και α φ έθ η κε προς λεηλα σ ία η πόλη του, βρισκόταν τελείω ς αφ οσιω μένος σε κάποια γεω ­ μετρικά σχήματα, που είχε μόλις σχεδιάσει στην άμμο. Οταν ένας Ρωμαίος στρατιώτης β ρ έθ η κε ενώ π ιον του, ο Α ρχιμήδης τον πα ρα κάλεσ ε να σεβαστεί το σχήμα του, λέγοντάς του στα δω ρικά «ταν κεφ αλάν και μη ταν γραμμάν». Αυτή η φράση που σ ημ αίνει «κτύπα στην κε­ φαλή και μη καταστρέφεις το σχήμα» σηματοδότησε το μαρτυρικό τέλος ενός από τους μεγαλύτερους μα­ θ η μα τικού ς όλω ν των εποχών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η άλωση των Σ υρακουσώ ν σήμανε την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας στη Σ ικελία και την αρχή του τέλους για την Καρχηδόνα. Η πτώση της ελληνική ς π ό ­ λης αποστέρησε την τελευταία από ένα κρίσιμο πρ ο γε­ φ ύρω μα στη νήσο, το οποίο θ α διασφάλιζε την απ ρό­ σκοπτη ενίσχυση του Αννίβα στην ιταλική εκστρατεία και θ α έφ ερνε σε απελπισ τική θ έσ η τη Ρώμη. Οι Ρωμαί­ οι, με εξασ φ α λισμένα τα νώτα τους πλέον, στράφ ηκαν στην αντιμετώ πιση της απειλής του Αννίβα, εκσ τρα­ τεύοντας δυτικότερα στην Ισπανία, για να κατακτή­ σουν τις πλουτοπαραγω γικές πηγές των Καρχηδονίων. Δ έκα χρ ό νια αργότερα, το νη σ ί αυτό θ α αποτελούσε το τελικό σ ημ είο συγκέντρω σης των ρωμαϊκώ ν στρατευ­ μάτων για την απόβαση στην καρχηδονιακή επικρ ά ­ τεια. Η απώ λεια του Αρχιμήδη άφ ησε ένα δυσ αναπλή­ ρωτο κενό στην επιστήμη των μαθηματικώ ν, που τόσο είχε α νυ ψ ω θ εί από τους Ελληνες. Η σχετική α π ά θ εια με την οπ οία αντιμετώπιζε ο Α ρχιμήδης τις διά φ ορες εφ ευ ρέσ εις του, όσο εντυπ ω ­ σιακές και αν ήταν, αλλά και η αγωνία του μήπως οι με­

Ο & άνατος του Α ρχιμήδη, όπως α π εικ ο ν ίζετα ι σε ρω μαϊκό ψηφ ιδω τό που βρ έ& ηκε σε οικία τη ς Πομπηίας.

ταγενέστεροι τον μνη μο νεύσ ου ν περ ισ σ ότερ ο για αυ­ τές και λιγότερο για τη μα θημα τική του συνεισφ ορά (φόβος που εν μέρ ει επιβ εβα ιώ θ ηκε, ειδικά αν σκεφ θ ε ί κανείς πόση κατάπληξη και δέος πρ οκα λού ν στον κοινό θ νη τό τα δ ιά φ ο ρα μηχανήματα με τα οπ οία κα­ τατρόπωνε τους εχθρούς, εν α ντιθ έσ ει με το δυ σ νόη­ το στους περ ισ σ ότερ ους επισ τη μονικό του έργο) αντι­ κατοπτρίζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο α ί­ τημα που πα ρέδω σ ε στους φ ίλους και τους συγγενείς του σχετικά με το τι έπρεπε να απ εικονίζει ο τάφος του: έναν κύλινδ ρ ο περιγεγραμμένο σε μια σφ αίρα μα­ ζί με την αναλογία που σ υ νδ έει τα δύο αυτά στερεά. Οταν ο ρήτορας Κ ικέρω ν επ ισ κέφ θ η κε τη Σ ικελία ως α­ νώτατος αξιω ματούχος επί των οικο νομ ικώ ν του ρω­ μαϊκού κράτους 137 χρ ό νια αργότερα, το 75 δηλαδή π.Χ., διέταξε να καθαρ ισ τεί και να αποκα τασ ταθεί ο τά­ φος του Αρχιμήδη που βρισκόταν σε άσχημη κατάστα­ ση. Οπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο Α μερικανός μα­ θη μα τικός του Π ανεπιστημίου του Γέιλ I Σίμονς, αυτή η πράξη του Κικέρωνα, δεδ ομ ένης της αδ ιαφ ορίας των Ρωμαίων για τα μαθηματικά, είναι ίσως η πιο α ξ ιο μ νη ­ μόνευτη σ υνεισ φ ο ρά οπ οιο υδ ήπο τε Ρωμαίου στην ι­ στορία τω ν μαθηματικών. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Π λο ύ τα ρ χ ο ς : Β ΙΟ Ι Π Α Ρ Α Λ Λ Η Λ Ο Ι, εκ δ . Κ ά κ το ς , Α& ήνα, 1990-1992. (2) Π ο λύ β ιο ς: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΕ Σ , εκ δ . Σ τιγ μ ή , Α& ήνα, 2000. (3) Τίτο ς Λ ίβ ιο ς : Α Π Ο ΤΗΝ Κ Τ ΙΣ Η ΤΗ Σ Ρ Ω Μ Η Σ , εκ δ . Τσουρέα, Α&ήνα, 2009-2010. (4) Ε. Σ τα μ ά τη ς : Α Ρ Χ ΙΜ Η Δ Ο Υ Σ ΑΠΑΝΤΑ, εκ δ . ΤΕΕ, Α&ήνα, 1970. (5) A C O M PA N IO N TO THE HELLENISTIC WORLD, Σ υ λλο γικ ό , B lac kw ell Publishing, 2003. (6) B .C raven: THE P U N IC WARS, B arn e s a n d N oble, N e w York, 1992. (7) A. G oldsw o rthy: THE PU N IC WARS, C assell, London, 2000. (8) V. M e leg ari: THE GREAT MILITARY SIEGES, Crowell, N ew York, 1972. (9 )X . Λ ά ζο ς : Μ Η Χ Α Ν ΙΚ Η ΚΑΙ ΤΕΧΝ Ο ΛΟ ΓΙΑ Σ Τ Η Ν ΑΡΧΑΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Α , εκ δ . Α ίο λο ς, Α&ήνα, 1992. (1 0 )X. Λ ά ζο ς : Α Ρ Χ ΙΜ Η Δ Η Σ : Ο ΕΥΦΥΗΣ Μ Η Χ Α Ν ΙΚ Ο Σ, εκ δ . Α ίο λο ς, Α&ήνα, 1995.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 2 1

άΠΠπ υια κατασιροίρη και ναπείνωση. 0 ιόπος του dpotiaioc υπήρξε η «μακρινή)) -σύμφωνα us louc Ελληνες πολιτικούς εκείνης me περιόδου- Κύπρος. Η Εθνική Φρουρά και η να ανιιιιειωπίσουν τον Τούρκο ειαβοάέα απομονωμένες και χωρίς καμία βοήθεια από Ι^ Ε Α λ ά δ α . 0 διχασμός που επικρατούσε οτο νησί εξαιτίας του πραξικοπήματος που μόλις 1 είχε προηγηθεί, η έΠΠειιιιη προετοιμασίας για την αντιμετώπιοη της επικείμενης ειοβολής και η παθητική οτάοη της Αθήνας, δημιούργησαν κλίμα ηττοπάθειας και εικόνα διάλυσης στις μονάδες, ειδικά κατά τη διάρκεια του «ΑτιίΠα 2». Μέσα σε αυτά το χάος και την καταστροφή, οι μονάδες του Πυροβολικού της Εθνικής Φρουράς (χωρίς να είναι οι μοναδικές) επέδειξαν από ιην αρχή των επιχειρήσεων μέχρι το τέλος τους αξιοσημείωτο επαγγελματισμό και πειθαρχία.

2 2 Ιιτρατιοτιι(#;

Ε θνική Φ ρουρά (ΕΦ) ιδ ρ ύ θ η κε σε εθ ελο ντική βάση τον Μ άρτιο του 1964. Η ίδρυσή της αποτελού σ ε μο νόδ ρο μο για την Κυ­ π ρ ια κή Δημοκρατία, πρ ο κειμ ένου να εξα σ φ α λίσ ει την εδα φ ική της α κε­

Η

ραιότητα και την ανεξαρτησία της νήσου. Τον Δ εκέμ β ρ ιο του 1963, η τουρκοκυπ ρ ια κή πλευ ρά , ελεγχό μενη και κα θ ο δ η ­ γού μενη από την Αγκυρα, αποχώ ρησε από τις δο μές της Κυπριακής Δ η μ ο κρ α ­ τίας, προχω ρώ ντας σε ανταρσ ία και ο υ ­ σιαστικά α υ τονο μή θηκε. Ο λοι οι Τ ουρκο­ κύ π ρ ιο ι που υπ ηρ ετού σα ν στις Ενοπλες Δ υνάμεις και τα σώματα α σ φ αλείας του νεοσύστατου κράτους, καθώ ς και ό λο ι οι δη μ ό σ ιο ι και κο ινο τικο ί υ π ά λλη λο ι και λειτου ρ γοί παραιτήθηκαν. Α κο λο υ θ ώ ­ ντας ένα πολύ καλά πρ οετο ιμα σ μένο σχέ­ διο, σχημάτισαν δικό τους στρατό και α­ στυνομία, και οργάνω σαν κρατικές δ ο ­ μές. Ταυτόχρονα «σφράγισαν» τα χω ριά και τις συνοικίες των πό λεω ν που ζούσαν, δημιουργώ ντας αυτόνομους θ ύ λα κες μέ­ σα στην Κυπριακή Δημοκρατία. Α παγό­ ρευσ αν την είσ οδ ο Κ υπρίω ν κρατικώ ν λειτου ρ γώ ν στις περ ιο χές τους, τις ο π ο ί­ ες άρχισαν να ορ γανώ νουν αμ υντικά με μεθ οδ ικότη τα. Α κο λο ύ θ η σ α ν αιματηρές συγκρ ούσεις ανάμεσα στις δύο κοινό τη­ τες, χω ρίς να δ ια φ ο ρ ο π ο ιη θ ε ί όμω ς το α­ π οτέλεσ μα. Η "de facto" διχοτόμηση του νη σ ιο ύ είχε π λέο ν ξεκινήσ ει. Η απάντηση της Κυπριακής Δ ημοκρα­ τίας ήλθε, όπως ήδη αναφέρθηκε, με την ί­ δρυση, τον Μάρτιο του 1964, εθελοντικής στρατιωτικής δύναμης και επισημοποιήθηκε στις 4 Ιουνίου του ίδιου έτους με τη δη­ μοσίευση του «Νόμου περί Ιδρυσης και

Σχηματισμού της Εθνικής Φρουράς» στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, ενώ ορίστηκε και η διάρκεια της στρατιωτικής θητείας στους 24 μήνες. Μάλιστα, η πρώτη σειρά στρατευσίμων παρουσιάστηκε στις 15 του ί­ διου μήνα. Τη νεοσύστατη Εθνική Φρουρά συγκροτούσαν το Οπλο του Πεζικού, το ο­ ποίο ήταν οργανωμένο σε Ανώτερες Τακτι­ κές Διοικήσεις (ΑΤΔ) και στη Διοίκηση Κατα­ δρομών, οι διοικήσεις των υπολοίπων Οπλων οι οποίες περιελάμβαναν τα Τεθω­ ρακισμένα, το Πυροβολικό, το Μηχανικό και τις Διαβιβάσεις, οι Διευθύνσεις των Σωμά­ των Τεχνικού, Υλικού Πολέμου, Εφοδια­ σμού & Μεταφορών, Υγειονομικού, Οικονο­ μικού, Δικαστικού και Στρατολογίας καθώς και η Αεροπορική Διοίκηση Κύπρου (ΑΔΚ) και η Ναυτική Διοίκηση Κύπρου (ΝΔΚ). Ανώ­ τατη αρχή ήταν το Γενικό Επιτελείο Εθνι­ κής Φρουράς (ΓΕΕΦ) και πρώτος αρχηγός του ΓΕΕΦ διετέλεσε ο αντιστράτηγος Γεώρ­ γιος Καραγιάννης. Γενέθλια ημερομηνία για το Οπλο του Πυροβολικού θεω ρείται η 31η Μαϊου του 1964, οπότε οργανώθηκε η Διοίκηση Πυρο­ βολικού του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (ΔΠΒ/ΓΕΕΦ). Οπως ήταν φυσικό και αναμενόμενο, τη στελέχωση, οργάνωση, εκπαίδευση καθώς και τον εξοπλισμό της νεοσύστατης Εθνικής Φρουράς ανέλαβε ο Ελληνικός Στρατός (ΕΣ).

Η ΟΡΓΑΝΟΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ Την ανακοίνωση της ίδρυσης της Εθνι­ κής Φρουράς ακολούθησε η τιτάνια προ­ σπάθεια οργάνωσής της. Η ελληνοκυπρια­ κή πλευρά επιδόθηκε σε μια κούρσα ταχύ-

Η ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ Σ Ϊ1Ζ 0 Ι ΤΟ IW P 0 B 0 MKQ

Είσοδος σ τρ α το π έδ ο υ Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ τη ς Ε θ νικ ή ς Φ ρ ουρ άς. Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι δύο π υροβ όλα των 100 mm.

2 4 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το διπλού ρ ό λο υ α ντια ερ ο π ο ρ ικό -π εδ ινό π υροβόλο τω ν 3 ,7 in τη ς 199 Π Π Π . τητας για να ετοιμάσει, όσο το δυνατό συ­ ντομότερα, την αποτρεπτική της δύναμη. Φυσικά, το Οπλο του Πυροβολικού αποτελούσε μια από τις προτεραιότητες της στρατιωτικής ηγεσίας. Μέσα στο καλοκαίρι εκείνου του έτους σχηματίστηκαν οι πρώ­ τες μονάδες Πυροβολικού, με υλικό που παραχώρησε η Ελλάδα και προερχόταν από τα αποθέματα του ΕΣ. Με πεδινά οβιδοβό­ λα των 25 pdr εξοπλίστηκαν οι τρεις πρώτες Μοίρες Πεδινού Πυροβολικού (ΜΠΠ) της ΕΦ. Ηταν η 181 ΜΠΠ στις 2 Ιουνίου 1964, η 183 ΜΠΠ στις 16 Ιουνίου 1964 κα ιη 185 ΜΠΠ στις 18 Ιουνίου 1964, οι οποίες αποτέλεσαν και τη βάση του πυροβολικού υποστήριξης της ΕΦ. Παράλληλα, την ίδια περίοδο, παρελήφθησαν ΑΠ πυροβόλα των 6 pdr, τα οποία διατέθηκαν για τον εξοπλισμό των δύο Μοι­ ρών Αντιαρματικού Πυροβολικού (ΜΑ/ΤΠ), της 173 ΜΑ/ΤΠ και της 190 ΜΑ/ΤΠ, οι οποίες σχηματίστηκαν την ίδια ημέρα, στις 16 Ιου­ νίου 1964, αλλά και Α/Α πυροβόλα Bofors και τετράδυμα βαρέα πολυβόλα που εξόπλισαν την 195 Μοίρα Ελαφρού Αντιαεροπορικού Πυροβολικού (195 ΜΕΑ/ΑΠ), η οποία ιδρύ­ θηκε στις 15 Ιουλίου 1964. Το φθινόπωρο του ίδιου έτους, και συ­ γκεκριμένα στις 30 Σεπτεμβρίου, η κυπρια­ κή κυβέρνηση υπέγραψε στη Μόσχα συμ­ φωνία για την αγορά στρατιωτικού υλικού από την ΕΣΣΔ, στο οποίο περιλαμβάνο­ νταν και συστήματα πυροβολικού. Το υλι­ κό, για πολιτικούς λόγους, θ α το παρελάμβανε μέσω Αιγύπτου. Αυτή ήταν και η μο­ ναδική προσπάθεια της κυπριακής κυβέρ­ νησης να ενισχύσει την ΕΦ, πέρα από το υ­ λικό που της παραχωρούσε η Ελλάδα. Τα ο­ πλικά συστήματα που αφορούσαν το Πυροβολικό ήταν πεδινά πυροβόλα των 100 mm και βαρέα Α/Α πολυβόλα των 12,7 mm και των 14,5 mm. Με τα πεδινά πυροβό­ λα εξοπλίστηκαν δύο ακόμα ΜΠΠ, οι οποί­

ες σχηματίστηκαν στις αρχές του 1965. Επρόκειτο για την 187 ΜΠΠ, στις 12 Ιανουαρίου 1965, και την 189 ΜΠΠ, στις 21 Φε­ βρουάριου 1965. Με τα Α/Α πολυβόλα ενισχύθηκαν τα οργανικά Α/Α μέσα των μοι­ ρών πυροβολικού, αλλά και των ταγμάτων πεζικού. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην παραγγελία της 30ης Σεπτεμβρίου 1964 προβλεπόταν και η προμήθεια του πυραυ­ λικού Α/Α συστήματος μεγάλου βεληνεκούς S-75 Dvina, γνωστού στο ΝΑΤΟ ως SA2 Guideline, του οποίου το βεληνεκές έ­ φθανε τα 45 km. Εκείνη την εποχή αποτελούσε μια αξιόπιστη λύση, έχοντας αποδεί­ ξει την αποτελεσματικότητά του στον Πό­ λεμο του Βιετνάμ. Οπως είναι γνωστό, αυτά τα συστήμα­ τα, μετά από έντονες πιέσεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας, απειλές της Τουρκίας και με τη σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας, δεν έφθασαν ποτέ στην Κύπρο. Μ πορεί να φα­ νταστεί κανείς τον αριθμό των απωλειών της Τουρκικής Αεροπορίας, αν το καλοκαί­ ρι του ’74 τα συστήματα αυτά ήταν ανε­ πτυγμένα στην Κύπρο. Δυστυχώς, η ιστο­ ρία επαναλαμβάνεται, αφού σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα η Τουρκία με την ίδια μέθοδο -διατύπω ση απειλών για τη χρήση ένοπλης β ία ς - απαγόρευσε την εγκατά­ σταση των S-300 στο νησί. Σε ό,τι αφορά την οργάνωση του Πυροβολικού την ίδια χρονιά, στις 21 Φεβρουάριου 1965 σχημα­ τίστηκε και η 199 Πυροβολαρχία Πεδινού Πυροβολικού (199 ΠΠΠ), εξοπλισμένη με πυροβόλα των 3,7 in. Χρειάστηκε να περάσουν έξι χρόνια για να σχηματιστούν νέες μονάδες Πυρο­ βολικού. Αυτό οφ είλεται στην επανέναρξη παραχώρησης πλεονάζοντος υλικού από τον ΕΣ, διαδικασία που είχε δια κοπεί εξαιτίας της επιβολής της δικτατορίας στην Ελλάδα. Το «πάγωμα» της ενίσχυσης της άμυνας της Κύπρου υπήρξε αποτέλεσμα τόσο της καχυποψίας και της αντιπαλότη­ τας που υπέβοσκε μεταξύ του Μακαρίου και των στρατιωτικών, όσο και των απειλών της Τουρκίας με επέμβαση, γεγονός που ο­ δήγησε και στην αποχώρηση της ελληνι­ κής Μεραρχίας «Μενέλαος» από το νησί, τον Νοέμβριο και τον Δ εκέμβριο του 1967. Ετσι, το 1971, η ΕΦ παρέλαβε από την Ελλάδα επιπλέον οβιδοβόλα των 25 pdr, γεγονός που της επέτρεψε να σχηματίσει την 184 ΠΠΠ, στις 20 Αυγούστου 1971, και την 182 ΜΠΠ, στις 28 Οκτωβρίου 1971, για να ακολουθήσει στις αρχές του 1972, και συγκεκριμένα στις 27 Φεβρουάριου, ο σχη­ ματισμός δύο Πυροβολαρχιών Ορειβατι­ κού Πυροβολικού (ΠΟΠ), των 191 και 198 ΠΟΠ, μετά την παραχώρηση από τον ΕΣ ο­ ρειβατικών οβιδοβόλων Μ-116Α1 των 75 mm.

Η οργάνωση των μοιρών Πυροβολικού

καθώς και ελλείψεις. Απούσιαζε η συνεκ­

ακολούθησε τα πρότυπα οργάνωσης του ΕΣ. Κάθε μοίρα διέθετε διοίκηση-επιτελείο, τρεις πυροβολαρχίες βολής, πυροβο­ λαρχία διοίκησης και ουλαμό ελαφρού Α/Α πυροβολικού. Τα μόνιμα στελέχη των μο­ νάδων προέρχονταν από τις τάξεις των α­ ξιωματικών του ΕΣ. Ο διοικητής και ο υπο­

παίδευση μονάδων διαφορετικώ ν Οπλων, με όποια επίπτωση είχε αυτό στη διάρκεια των επιχειρήσεων. Επίσης, οι βολές με πραγματικά πυρά ήταν περιορισμένες. Αυ­

διοικητής της κάθε μοίρας καθώς και οι δι­ οικητές των πυροβολαρχιώ ν ήταν μόνιμοι αξιω ματικοί του ΕΣ, ενώ συνήθω ς σε κάθε μοίρα υπηρετούσαν και ένας ή δύο Ελλαδίτες στρατεύσιμοι οπλίτες που είχαν τε­ χνικές ειδικότητες, σχετικές με τη συντή­ ρηση των πυροβόλων. Οι Ελληνοκύπριοι στρατεύσιμοι πα­ ρουσιάζονταν στο Κέντρο Εκπαίδευσης Πυροβολικού (ΚΕΠΒ) της ΕΦ, στην Αθαλάσσα, για βασική εκπαίδευση. Οσοι επιλέ­ γονταν να υπηρετήσουν ως έφεδροι αξιω­ ματικοί, παρακολουθούσαν την προβλεπόμενη εκπαίδευση στη Σχολή Πυροβολικού του ΕΣ. Τα στελέχη και το προσω πικό των μονάδων διέθεταν υψηλή τεχνική κατάρτι­ ση, χάρη στην ολοκλήρωση όχι μόνο του πρώτου κύκλου εκπαίδευσης, αλλά και του δεύτερου κύκλου στις μονάδες εκστρατεί­ ας. Οι ασκήσεις ήταν συχνές, τόσο οι Τα­ κτικές Ασκήσεις Ανευ Στρατευμάτων (ΤΑΑΣ), για την εκπαίδευση των στελεχών και των επιτελείω ν των μονάδων, όσο και οι Τακτικές Ασκήσεις Μετά Στρατευμάτων (ΤΑΜΣ), για την εκπαίδευση του συνόλου του προσωπικού. Ολη αυτή η ουσιαστική διαδικασία αύξανε την αυτοπεποίθηση του προσωπικού, έχοντας ως αποτέλεσμα οι μονάδες του Οπλου να χαρακτηρίζονται από επαγγελματισμό, υψηλό ηθ ικό και π ε ι­ θαρχία. Υπήρχαν, όμως, και προβλήματα

τό οφειλόταν γενικότερα στην περ ιορισ μέ­ νη ποσότητα αποθεμάτων των πυρομαχικών. Ειδικά στα πυρομαχικά των ορειβατι­ κών οβιδοβόλω ν και των Α/Τ πυροβόλων η έλλειψη πυρομαχικώ ν ήταν αισθητή.

ΔΙΑΤΑΙΗ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 74 Τον Ιούλιο του 1974, η σύνθεση και η διάταξη των μονάδων της Δ ιοίκησης Πυ­ ροβολικού ήταν η ακόλουθη: Η Δ ιοίκηση Π υροβολικού, μαζί με ου ­ λαμό διοίκησης, είχε την έδρα της στο στρατόπεδο «Χρίστου Σαμάρα», στην Αθαλάσσα Λευκωσίας. Δ ιοικητής της ήταν ο συνταγματάρχης (ΠΒ) Γεώργιος Πούλλος. Στο ίδιο στρατόπεδο λειτουργούσε και το ΚΕΠΒ. Τη ραχοκοκαλιά του Π υροβολικού α­ ποτελούσαν τα 54 βρετανικής σχεδίασης πεδινά οβιδοβόλα, τύπου QF 25 pdr Mklll, εποχής Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ανά­ πτυξή του τύπου ξεκίνησ ε στις αρχές της δεκαετίας του ’30, το διαμέτρημά του ή­ ταν 87,6 mm και το βεληνεκές του έφ θανε τα 12 km. Με αυτόν τον «βετεράνο» του Β’ ΠΠ και του Ελληνικού Εμφυλίου εξο­ πλίστηκαν τέσσερις μοίρες πεδινού π υ ρ ο ­ βολικού (ΜΠΠ) και μία ανεξάρτητη π υ ρ ο ­ βολαρχία (ΠΠΠ). Οι μοίρες ήταν οι 181, 182, 183 και 185 ΜΠΠ, οι οποίες διέθ εταν

Σ χ η μ α τισ μ ό ς τουρ κικώ ν β ομ β αρ δισ τικώ ν F-100D/F, Ο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν ο ς τύ π ο ς α ν έλ α β ε το β ά ρ ος τω ν α ερο π ορ ικώ ν επ ιχειρ ή σ εω ν πάνω από τη ν Κύπρο. Π ετο ύ σ α ν χ ω ρ ίς α ντίπ α λο ...

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 5

Κάρυου», στην Αθαλάσσα Λευκωσίας. Δ ι­ οικητής της ήταν ο αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Παναγιώτης Λάμπρου. • Η 184 ΠΠΠ στο ίδιο στρατόπεδο με την 185 ΜΠΠ και διοικητή τον ταγματάρχη (ΠΒ) Κωνσταντίνο Σεβαστίδη.

Το π υροβόλο τω ν 100 m m τη ς ΕΦ, αν και μ ικ ρ ό τε ρ ο υ δ ια μ ε τρ ή μ α το ς , π αρ ουσ ία ζε α ν ώ τερ ες επ ιδ ό σ εις από τα α μ ερ ικ α νικ ά ο β ιδ ο β ό λ α που χρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε ο Τουρκικός Σ τρ α τό ς σ τη ν Κύπρο. Το π εδινό Μ-101Α1 των 105 m m ε ίχ ε β ελ η ν εκ ές 11,2 km και το μ έσ ο Μ-114Α1 τω ν 155 m m έ φ θ α ν ε τα 14,6 km . Το π υροβ όλο τη ς φ ω το γ ρ α φ ία ς είν α ι τη ς 189 ΜΠΠ. τρεις πυροβολαρχίες βολής των τεσσά­ ρων σωλήνων έκαστη και ουλαμό ελα­ φρού Α/Α πυ ροβολικού με τέσσερα τετράδυμα βαρέα πο λυβ όλα τύπου Μ-55, δια μ ε­ τρήματος 12,7 mm, καθώς και δύο δίδυμα βαρέα πολυβόλα τύπου ZPU-2, δ ια μετρ ή­ ματος 14,5 mm. Η ανεξάρτητη πυ ρ ο βο λα ρ ­ χία (184 ΠΠΠ) διέθ ετε έξι σωλήνες οβ ιδο­ βόλω ν και δύο Α/Α Μ-55. Η διάταξή τους τις παραμονές της εισβολής ήταν: • Η 181 ΜΠΠ στο στρατόπεδο «Γιαννή Στυλλή», στο Τρίκωμο Αμμοχώστου. Δ ιο ι­ κητής της ήταν ο αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Στυλιανός Καλμπουρτζής. • Η 182 ΜΠΠ στο στρατόπεδο «Μάκη Γιωργάλλα», στον Βόσπορο Κυρήνειας. Δ ιοικητής της ήταν ο αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Φωκάς Αναγνωστόπουλος. • Η 183 ΜΠΠ στο στρατόπεδο «Λεωνίδα Χριστοδούλου», στο Δ ιόριο Κυρήνειας. Δ ιοικητής της ήταν ο αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Γεώργιος Γερμανός. • Η 185 ΜΠΠ στο στρατόπεδο «Ανδρέα

Τα πιο σύγχρονα συστήματα π υ ρ ο βο­ λικού της ΕΦ ήταν τα 20 σοβιετικής σχε­ δίασης πεδινά πυροβόλα τύπου Μ-1944. Η παραγωγή του τύπου ξεκίνησ ε το 1944, το διαμέτρημά του ήταν 100 mm και το β ελη ­ νεκές του άγγιζε τα 21 km. Α ποτέλεσε ά λ­ λον έναν «βετεράνο» του Β’ ΠΠ, ο οποίος εξόπλισε δύο μοίρες της ΕΦ, τις 187 και 189 ΜΠΠ. Η 187 ΜΠΠ διέθ ετε την τυπική σύνθεση που είχαν και οι υπόλοιπες ΜΠΠ της ΕΦ, ενώ η 189 ΜΠΠ ήταν μειω μένης σύνθεσης, αφού διέθ ετε μόνο δύο πυ ρ ο ­ βολαρχίες βολής. Αντίθετα, ο ουλαμός ε­ λαφ ρού Α/Α πυ ροβολικού είχε ακριβώς τον ίδιο α ρ ιθ μό όπλω ν με τους υπ όλο ι­ πους. Η διάταξή τους, τον Ιούλιο του 1974, ήταν η ακόλουθη: • η 187 ΜΠΠ στο στρατόπεδο «Δημητράκη Χριστοδούλου», στην Αθαλάσσα Λευ­ κωσίας. Δ ιοικητής της ήταν ο αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Φαίδωνας Γούδας. • Η 189 ΜΠΠ στο στρατόπεδο «Χρίστου Σαμάρα», στην Αθαλάσσα Λευκωσίας. Δ ι­ οικητής της ήταν ο ταγματάρχης (ΠΒ) Δημήτριος Γκότσης. Τα 36 Α/Τ πυροβόλα που παραχω ρήθηκαν από τον ΕΣ, τύπου Μ-1, αποτελούσαν την αμερικανική έκδοση του βρετανικού QF 6 pdr, του οποίου η παραγωγή ξεκίνη ­ σε το 1940. Τα πυροβόλα αυτά ήταν δια μ ε­ τρήματος 57 mm και το βεληνεκές τους ή ­ ταν περίπου 4,5 km. Σχηματίστηκαν οι 173 και 190 Μ οίρα Αντιαρματικού Π υροβολι­ κού (ΜΑ/ΤΠ), των οποίω ν όμως ο κύριος ρόλος ήταν η επάκτια άμυνα. Κάθε μοίρα αποτελείτο από τρεις πυροβολαρχίες βο­ λής των έξι σωλήνων, ενώ ο ουλαμός ελα ­ φρού Α/Α πυ ροβολικού διέθ ετε πέντε τετράδυμα Μ-55. Οι έδρες των δύο μονάδων βρίσκονταν στις δύο περιοχές όπου αναμενόταν η τουρκική αποβατική ενέργεια. Συγκεκριμένα: • Η 173 ΜΑ/ΤΠ στο στρατόπεδο «Ανδρέα Δημητρίου», στην περιοχή Καραόλου της Αμμοχώστου, με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη (ΠΒ) Εμμανουήλ Χατζηδάκη. • Η 190 ΜΑ/ΤΠ στο στρατόπεδο «Ιακώβου

Η τρ α γ ικ ή κ α τά λ η ξη τω ν λα θ ώ ν που ο δ ή γ η σ α ν τη ν 181 Μ Π Π σ τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή τη ς . Η φ ω το γ ρ α φ ία π ρ ο έ ρ χ ε τα ι από το υ ρ κ ικ ό τη λ εο π τικ ό κανάλι και δ είχ ν ει κ α τε σ τρ α μ μ έν ο υ λικό τη ς μ ο ίρ α ς.

2 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πατάτσου», στην περιοχή της Μονής Α χειροποιήτου στον Καραβά Κυρήνειας, με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη (ΠΒ) Νικόλαο Ντόκο. Οι υπόλοιπες τρεις ανεξάρτητες πυ ­ ροβολαρχίες εξοπλίστηκαν με συστήματα που παραχω ρήθηκαν από τον ΕΣ σε πολύ μικρούς αριθμούς. Πρώτα έφ θασαν στην Κύπρο τέσσερα βρετανικής σχεδίασης Α/Α

πυροβόλα τύπου QF 3,7 in Mklll. Ο συγκε­ κριμένος τύπος άρχισε να αναπτύσσεται το 1928 και αρχικά προοριζόταν για Α/Α ρόλο. Στην ΕΦ χρ ησ ιμ οπο ιήθ ηκε από την 199 ΠΠΠ ως πεδινό πυροβόλο, μαζί με δύο τετράδυμα Μ-55 για Α/Α προστασία. Τα ο­ ρειβατικά οβιδοβόλα Μ-116Α1 αποτέλεσαν τις τελευταίες παραλαβές. Η ανάπτυξή του τύπου ξεκίνησε στις ΗΠΑ, στις αρχές της δεκαετίας του ’20. Ηταν διαμετρήματος 75 mm και το βεληνεκές του άγγιζε τα 9 km. Η ΕΦ παρέλαβε οκτώ σωλήνες που τους μοί­ ρασε στις 191 και 198 Πυροβολαρχίες Ο ρειβατικού Π υροβολικού (ΠΟΠ), δια θ έ­ τοντας και από τρία Α/Α Μ-55 σε καθεμία. Ετσι, την παραμονή της εισβολής, οι τρεις πυροβολαρχίες έδρευαν: • Η 191 ΠΟΠ στο στρατόπεδο «Νίκου Γε­ ωργίου», στην περιοχή Αγιος Σάββας, κο­ ντά στο Συγχαρί Κυρήνειας, με διοικητή τον υπολοχαγό (ΠΒ) Παύλο Σαββόπουλο. • Η 198 ΠΟΠ σε στρατόπεδο στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, στον δυτικό Πενταδά­ κτυλο, με διοικητή τον υπολοχαγό (ΠΒ) Ευάγγελο Αποστόλου. • Η 199 ΠΠΠ στο στρατόπεδο «Ανδρέα Δη­ μητρίου», στην περιοχή Καραόλου της Αμμοχώστου, με διοικητή τον υπολοχαγό (ΠΒ) Ηλία Ταβουλάρη. Η μοναδική μονάδα Α/Α πυροβολικού ήταν η 195 Μοίρα Ελαφρού Αντιαεροπορι­ κού Πυροβολικού (ΜΕΑ/ΑΠ), η οποία διέ­ θετε οργανικά 20 ελαφρά Α/Α πυροβόλα τύπου QF 40 mm Mklll (πρόκειται για τη βρετανική έκδοση του σουηδικού Bofors L/60) και 30 τετράδυμα βαρέα πολυβόλα τύπου Μ-55, επιπλέον αυτών που ήταν ενταγμένα στις υπόλοιπες μοίρες και σε α­ νεξάρτητες πυροβολαρχίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι 16 από τα βαρέα πολυβόλα Μ-55 παραδόθηκαν στην ΕΦ επί τεθω ρακισμέ­ νων ημιερπυστριοφ όρω ν οχημάτων τύπου Μ-16 MGMC. Σύντομα, όμως, οι φορείς α­ ποσύρθηκαν ελλείψ ει ανταλλακτικών και τα πολυβόλα τοποθετήθηκαν σε τροχοφό­ ρα οχήματα τύπου Bedford. Η 195 ΜΕΑ/ΑΠ βρισκόταν στο ίδιο στρατόπεδο με τη ΔΠΒ/ΓΕΕΦ, στου «Χρίστου Σαμάρα» και δι­ οικητής της, πριν την εισβολή, ήταν ο ταγ­ ματάρχης (ΠΒ) Κωνσταντίνος Ιωαννίδης. Τα μεταφορικά μέσα που χρ η σ ιμ ο π ο ι­ ούσαν οι μονάδες Π υροβολικού της ΕΦ ή ­ ταν κυρίως βρετανικής προέλευσης. Οχή­ ματα για πάσης φύσεως εργασίες ήταν τα Bedford της σειράς RL, τα οποία ρυμο υλ­ κούσαν τα πυροβόλα, αλλά και μετέφ ε­ ραν προσω πικό, εφόδια, πυρομαχικά, καύ­ σιμα. Αποτελούσε ένα ιδιαίτερα αξιόπιστο όχημα γενικής χρήσης. Τα ελαφ ρύτερα και ίδιας ηλικία ς (από τα μέσα της δ εκα ε­ τίας του ’50) οχήματα Land Rover Series I & II κάλυπταν τις ανάγκες σε οχήματα διοί-

ΠΕΛΑΓΟΣ ΚΙΛΙΚΙΑΣ Η

' 190 ΜΑ/ΤΠ 1 * 1 r f - 1 / 198 ΠΟΠ I-------- 1 Κβ'ραβάς .·'

n

t a

Μόρφου

p

H

'Κ υ ρ ή ν ε ια . Ιλαρίωνας Μ πέλα Π αϊς L J L J Α γύ ρ τα · 191 ΠΟΠ Δ ίκ ω μ ο · »Συγχαρί Κιόνελι

Λεύκα*

•to&ο

ΜΠΠ ορ° ;

„

1 *

ΣΥΡΙΑΚΟ ΠΕΛΑΓΟΣ

,Μ ια Μ ηλιά

ι,

Γ ε ρ ό λ α κ κ ο ς · * »Λευκωσία Μ ακεδονίτισσα

Αμμόχωστος ""[Τ ]

173ΜΑ/ΤΠ Ι99ΠΠΠ

II

Δάλι I β I

Θ

195 ΜΕΑ/ΑΠ

189 ΜΠΠ

ιι

Ρ ο r τ„ P°°5 o r

Ξ

«Αθαλάσσα

»

,Τρίκωμο

■■{ΞΙ

Ξ

187 ΜΠΠ

•Λάρνακα

185 ΜΠΠ

IΚΕΠΒ1

Εκδοτική 2012

U U Ι83.ΜΠΠ

- Ξ 184 ΠΠΠ

.Λεμεσός

Σχεδίαση χά ρ τη: ΓΝΩΜΩΝ

• Πάφος

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ ■

ΚΕΠΒ: Κέντρο Εκπαίδευσης Πυροβολικού ΜΠΠ: Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού ΠΠΠ: Πυροβολαρχία Πεδινού Πυροβολικού

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΜΕΑ/ΑΠ: Μοίρα Ελαφρού Αντιαεροπορικού Πυροβολικού ΜΑ/ΤΠ: Μοίρα Αντιαρματικού Πυροβολικού ΠΟΠ: Πυροβολαρχία Ορειβατικού Πυροβολικού

Η δ ιά τα ξη τω ν μονάδω ν Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ τη ς ΕΦ το καλοκα ίρ ι το υ 1974. κησης και κινητά κέντρα διεύθυνσης π υ ­ ράς, και απ ο δ είχθ η κα ν εξίσου αξιόπιστα. Οι δύο μοίρες που είχαν εξοπ λιστεί με τα σοβιετικής προέλευσ ης πυροβόλα (187 και 189 ΜΠΠ), διέθ εταν εκτός των βρετα­ νικών οχημάτων και σοβιετικής κατα­ σκευής οχήματα. Για την έλξη των πυ ρ ο ­ βόλων χρ ησ ιμ οπο ιού σα ν τα φορτηγά τύ­ που ZiL-157 2,5 t (6x6) και σε μικρότερους αριθμούς για γενικές μεταφορές τα φ ο ρ ­ τηγά τύπου GAZ-63 2 t (4x4). Δυστυχώς, κατά την περ ίο δο της εισβολής, τα ανατο­ λικής προέλευσης οχήματα παρουσίαζαν μεγάλα προβλήματα στη συντήρηση, επο­ μένως και στη διαθεσιμότητα, λόγω έλλει­ ψης ανταλλακτικών. Ούτως ή άλλως, οι α­ ρ ιθμ οί των οχημάτων δεν επαρκούσαν για να καλύψουν όλες τις ανάγκες, γ ι’ αυτόν τον λόγο, κατά τη διά ρκεια των επιχειρ ή­ σεων, όλες οι μονάδες χρ ησ ιμοποίησ αν σημαντικό α ρ ιθμό επιταγμένω ν φ ορτη­ γών. Σε ό,τι αφ ορά τα υλικά επικοινω νιώ ν και παρατήρησης, οι ελλείψ εις υπήρξαν σημαντικές. Τα ασύρματα μέσα που χρ η σ ι­ μοποιούσαν ήταν οι σ ταθμοί ασυρμάτων

Racal 922, οι οπ οίο ι ήταν αξιόπιστοι, αλλά δεν επαρκούσαν για την κάλυψη όλων των αναγκών.

(93,9 mm) • 54 πεδινά οβιδοβόλα τύπου QF 25 pdr

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ

(75 mm) • 36 Α/Τ πυροβόλα τύπου Μ-1 (57 mm) • 20 ελαφρά Α/Α πυροβόλα τύπου QF 40

Τον Ιούλιο του 1974, η Διοίκηση Πυρο­ βολικού παρέτασσε εννέα μοίρες και τέσ­ σερις ανεξάρτητες πυροβολαρχίες. Καλεί­ το να αντιμετωπίσει τον Τουρκικό Στρατό ο οποίος ήταν άρτια εξοπλισμένος- με ο­ πλικά συστήματα των οποίω ν η ηλικία ξεπερνούσε τις τρεις δεκαετίες. Το υλικό της ΔΠΒ ήταν ανεπαρκές σε αριθμούς, πα­ λαιός τεχνολογίας, καταπονημένο από την

mm Mklll • 12 βαρέα Α/Α πολυβόλα τύπου ZPU-2

πολυετή χρήση, με προβλήματα στη συ­ ντήρηση, ενώ και τα αποθέματα πυρομαχικών ήταν περιορισμένα. Ειδικά στον τομέα της Α/Α άμυνας, η κατάσταση ήταν τραγι­ κή. Συνοπτικά, τα οπλικά συστήματα που διέθετε είναι τα παρακάτω: • 20 πεδινά πυροβόλα τύπου Μ-1944 (100 mm) • 4 πεδινά πυροβόλα τύπου QF 3,7 in Mklll

Mklll (87,6 mm) • 8 ορειβατικά οβιδοβόλα τύπου Μ-116Α1

(14,5 mm) • 74 βαρέα Α/Α πολυβόλα τύπου Μ-55 (12,7 mm) • 200 βαρέα Α/Α πολυβόλα τύπου DShK1938/46 (12,7 mm) (σε χρήση στα τάγματα πεζικού της ΕΦ). Η διάταξη των μονάδων της ΔΠΒ κρίνε ται εύστοχη. Είχε διαμοιράσει τις δυνάμεις της σε τρεις τομείς: στις επαρχίες της Αμμοχώστου και της Κυρήνειας, όπου βρί­ σκονταν και οι πιο επίφ οβες παραλίες για απόβαση, και στην περιοχή της Λευκω­ σίας, τόσο για την προστασία της πρωτεύ­ ουσας, όσο και για τη χρήση τους ως στρα­ τηγικών εφεδρειών. Στην περιοχή της Κυρήνειας, όπου και επιχειρήθηκε η απόβα-

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 7

Η φ ω το γ ρ α φ ία δ ε ίχ ν ε ι ένα π υροβόλο τω ν 2 5 p d r τη ς 185 Μ Π Π . Κ ρ ίνοντας από τη ν εικό να τω ν υπ ηρετώ ν το υ σ το ιχ είο υ κα ι τη ν ποικιλία σ το ν ιμ α τισ μ ό το υ ς , η σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η φ ω το γ ρ α φ ία π ρέπ ει να έ χ ε ι λ η φ θ ε ί κ α τά τη διά ρ κεια τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν το καλοκα ίρ ι το υ ’74.

ση, ήταν αναπτυγμένες η 182 ΜΠΠ, η 183 ΜΠΠ, η 190 ΜΑ/ΤΠ, η 191 ΠΟΠ και η 198 ΠΟΠ. Την περιοχή της Αμμοχώστου την κά­ λυπταν η 181 ΜΠΠ, η 173 ΜΑ/ΤΠ και η 199 ΠΠΠ. Τέλος, στην περιοχή της Λευκωσίας στάθμευαν η ΔΠΒ, η 185 ΜΠΠ, η 187 ΜΠΠ, η 189 ΜΠΠ, η 195 ΜΕΑ/ΑΠ και η 184 ΠΠΠ. Το ουσιαστικό, όμως, πρόβλημα του Πυροβολικού και γενικότερα της ΕΦ δεν ή ­ ταν ούτε η παλαιότητα του υλικού, ούτε η ανεπάρκεια σε αριθμούς και πυρομαχικά. Ηταν τόσο ο διχασμός που επικρατούσε μέσα στην κυπριακή κοινωνία, όσο και η διάσταση απόψ εων μεταξύ Λευκωσίας και Αθήνας. Η στενή σχέση συνεργασίας μετα­ ξύ Ελλάδας και Κύπρου είχε διαταραχθεί μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του '67 και την αποχώρηση της μεραρχίας από το νησί. Οι Ε λληνοκύπριοι ήταν χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα. Το ένα και πολυπλη­ θέστερο το αποτελούσαν οι υποστηρικτές του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου της Κυ­ πριακής Δημοκρατίας Μακαρίου, οι λεγό­ μενοι «Μακαριακοί», το οποίο υποστήριζε την ανεξάρτητη πορεία της Κύπρου ως κρατικής οντότητας. Το έτερο ήταν αυτό των οπαδών του Γρίβα, γνωστών ως «Γριβι-

κών» ή «Ενωτικών», το οποίο επιθυμούσε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Η κατάσταση ήταν τεταμένη και ειδικά μετά την επανίδρυση της ΕΟΚΑ ως ΕΟΚΑ Β’ η αντιπαράθεση είχε λάβει μορφή εμφ υ­ λίου χαμηλής έντασης. Ο Μακάριος ήλεγχε την Αστυνομία, ενώ είχε ιδρύσει για την ασφάλεια του το Εφεδρικό Σώμα. Η π λευ­ ρά του Γρίβα είχε τη στήριξη του δικτατορικού καθεστώτος της Ελλάδας καιήλεγχε ουσιαστικά την ΕΦ. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο από το 1967 η ΕΦ παραμελήθηκε από την κυπριακή κυβέρνηση και σχηματίστη­ κε το «Εφεδρικό» ως αντίβαρο. Υπήρξαν φόνοι, βασανισμοί και διώξεις πολιτών που ήταν «Ενωτικοί» από τις κυπριακές δυνά­ μεις ασφαλείας, όπως και δολοφ ονικά κτυ­ πήματα, βομβιστικές ενέργειες και απόπει­ ρες κατά της ζωής του Μακαρίου από την ΕΟΚΑ Β’. Φυσικά, οι αξιω ματικοί του ΕΣ οι οποίοι υπηρετούσαν στην Κύπρο, βρ έθη­ καν στο «μάτι του κυκλώνα», άλλοι δίκαια, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, και άλλοι άδικα. Το κλίμα διχασμού και καχυποψίας το οποίο επικρατούσε στην κυπριακή κοι­ νωνία, είχε παγιω θεί και στις μονάδες της ΕΦ. Το αποτέλεσμα ήταν η καταρράκωση του ηθικού του προσωπικού και η χαλάρω­ ση της πειθαρχίας. Ο,τι είχε απομείνει όρ­ θιο ήλθε να το διαλύσει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, στις 15 Ιουλίου 1974, το οποίο οργανώθηκε από το χουντικό κα­ θεστώς του Ιωαννίδη και εκτελέστηκε από μονάδες της ΕΦ οι οποίες ήταν πιστές σε αυτό. Υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες κλήθηκε ο Ελληνισμός να αντιμετωπίσει τους βαρβάρους. Για την άμυνα της Κύπρου υπήρχαν σε ισχύ δύο πολεμικά σχέδια επιχειρήσεων, καταρτισμένα από το ΓΕΕΦ και εγκεκριμέ­ να από το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων (ΑΕΔ) στην Αθήνα. Το ένα ήταν το Σχέδιο Αμύνης Κύπρου (ΣΑΚ) «Αφροδίτη 1973», το οποίο συνδύαζε την απόκρουση τουρκικής

Το β ρ ετα ν ικ ό α ν τια ρ μ α τικ ό π υροβόλο τω ν 6 p d r (57 m m ) κ ο σ μ εί τη ν είσ ο δ ο σ τρ α τιω τικ ο ύ ν ε κ ρ ο τα φ είο υ σ το ν Τύμβο τη ς Μ α κ εδ ο ν ίτισ σ α ς μ ε τ ά τη ν απόσυρσή το υ από τη ν εν ερ γ ό υπ ηρεσία.

2 8 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

εισβολής και την εξουδετέρωση των τουρκοκυπριακώ ν θυλάκων. Το δεύτερο ήταν το Σχέδιο Εσωτερικής Ασφάλειας (ΣΕΑ) «Ηφαιστος 1974», το οποίο προέβλεπε την εκκαθάριση των τουρκοκυπριακώ ν θυλά­ κων καθώς και των εστιών αντίστασης.

((ΑΤΤΙΛΑΣ 1» (20-22 Ιουλίου 1974) Από τις 17 Ιουλίου 1974 υπήρχαν φήμες και ροή πληροφοριώ ν για επικείμενη ει­ σβολή των Τουρκίας στο νησί, υπό το πρό­ σχημα της προστασίας των Τουρκοκυπρίων από υποτιθέμενες ωμότητες της ελληνο­ κυπριακής πλευράς. Τόσο το ΑΕΔ στην Αθήνα όσο και το ΓΕΕΦ στη Λευκωσία ήταν πολύ απασχολημένα με την προσπάθεια παγίωσης του νέου καθεστώτος, ώστε δεν έδωσαν σημασία σε άλλη μια τουρκική επί­ δειξη δύναμης, όπως υποστήριζαν. Αντί, λοιπόν, να αναδιοργανώσουν τις μονάδες τους και να τις προετοιμάσουν για την α­ ντιμετώπιση της επικείμενης εισβολής, ε­ ξακολουθούσαν να τις διατηρούν διεσπαρ­ μένες σε διάφορα σημεία του νησιού, σε ρόλους φύλαξης ευαίσθητων στόχων και ε­ σωτερικής ασφάλειας. Από τις πρωινές ώ­ ρες της 19ης Ιουλίου ήταν πλέον ολοφάνε­ ρος ο σκοπός της Τουρκίας. Στο λιμάνι της Μερσίνας τα στρατεύματα που θα αποτε­ λούσαν το πρώτο κύμα εισβολής επιβιβάζο­ νταν στα αποβατικά πλοία. Το ΑΕΔ συνέχιζε να υποβαθμίζει την τουρκική απειλή και με τη σειρά του το ΓΕΕΦ να καθησυχάζει τα στελέχη της ΕΦ. Παρόλα αυτά, όμως, μετά από έντονες πιέσεις διοικητώ ν μονάδων, στις 17.00 το απόγευμα της ίδιας ημέρας, το ΓΕΕΦ διέταξε επιλεκτική επιστράτευση κρίσιμων ειδικοτήτων. Δύο περίπου ώρες αργότερα, σχεδόν ταυτόχρονα με την έξο­ δο του τουρκικού στόλου από το λιμάνι της Μερσίνας, το ΓΕΕΦ έδωσε εντολή να τεθεί σε ετοιμότητα ο μηχανισμός της ΕΦ, ώστε να εφαρμόσει, όταν διαταχθεί, το ΣΑΚ «Αφροδίτη 1973». Εκτιμήθηκε ότι ο κύριος στόχος της τουρκικής αμφίβιας δύναμης ή­ ταν η περιοχή της Αμμοχώστου, όπου υ­ πεύθυνη για την άμυνά της ήταν η I Ανωτέρα Τακτική Διοίκηση (I ΑΤΔ). Η περιοχή της Κυρήνειας θεω ρήθηκε δευτερεύων στό­ χος. Το αξιοπερίεργο είναι ότι δεν δόθηκε εντολή στις μονάδες να μεταβούν στους χώρους διασποράς, αντίθετα παρέμειναν σε ετοιμότητα μέσα στα στρατόπεδά τους. Ακόμη και όταν το ξημέρωμα της 20ής Ιου­ λίου ο τουρκικός στόλος έπλεε σε απόστα­ ση 10 μιλιών (18 χλμ.) από τις ακτές της Κυρήνειας, δεν σήμανε συναγερμός. Λίγες μονάδες, με πρωτοβουλία των διοικητών τους, εγκατέλειψαν τα στρατόπεδά τους. Ολες οι ενέργειες του ΓΕΕΦ πραγματο­

ποιούντο με καθυστέρηση, ακολουθώντας ασθμαίνον τις τουρκικές κινήσεις. Στις 05.20 το πρωί ξεκίνησε ο βομβαρδισμός στρατιωτικών και όχι μόνο στόχων από μα­ χητικά αεροσκάφη και πολεμικά πλοία της Τουρκίας και λίγο αργότερα, στις 05.45, ση­ μειώ θηκαν οι πρώτες ρίψεις αλεξιπτωτι­ στών και αεραπόβαση καταδρομέων με ελι­ κόπτερα. Το ΓΕΕΦ έδωσε εντολή για κίνη­ ση των μονάδων προς τους χώρους διασποράς με καθυστέρηση 40 λεπτών, στις 06.00 ακριβώς. Το ξέσπασμα του πολέμου βρήκε την ΕΦ τραυματισμένη, αιφ νιδια­ σμέ νη και σε σύγχυση.

181 ΜΠΠ Η 181 ΜΠΠ, με πρωτοβουλία του διοι­ κητή της, ξεκίνησε από το απόγευμα της 19ης Ιουλίου να προετοιμάζεται για πόλε­ μο. Μέχρι τα μεσάνυκτα της 19ης προς 20ή Ιουλίου είχε ολοκληρώσει την υποδοχή ε­ φέδρων κρίσιμων ειδικοτήτων. Τις αμέσως επόμενες ώρες όλα τα οχήματα της μοίρας ήταν φορτωμένα με προσωπικό, υλικά και πυρομαχικά, έτοιμα να κινηθούν, τα δε Α/Α μέσα της είχαν ενεργοποιηθεί. Στις 06.00 το πρωί δόθηκαν τηλεφωνικά οι διαταγές της ΔΠΒ προς τη μοίρα. Η Γ’ Πυροβολαρχία της διατάχθηκε να αναπτυχθεί έξω από το χωριό Στύλλοι, προκειμένου να υποστηρί­ ξει την προσπάθεια των δυνάμεων της I ΑΤΔ να εξουδετερώσουν δύναμη 1.500 ένο­ πλων Τουρκοκυπρίων που ήταν οχυρωμέ­ νοι στην Παλαιά Πόλη της Αμμοχώστου και στα γύρω χωριά. Από τις 07.30 το πρωί της 20ής Ιουλίου μέχρι και την κατάπαυση του πυρός στις 22 Ιουλίου, η πυροβολαρχία έ­ βαλλε κατά των τουρκικών θέσεων, υπο­ στηρίζοντας τις προσπάθειες του 341 Τάγ­ ματος Πεζικού (ΤΠ) να ελέγξει την τουρκοκυπριακή συνοικία. Η υπόλοιπη μοίρα αναχώρησε από το στρατόπεδό της στις 07.30 περίπου και κινήθηκε προς την περιοχή Ασιεντρούσα, κοντά στο χωριό Συγχαρί. Κατά την κίνησή της και ενώ είχε πλησιάσει τον χώρο τάξης της. δέχθηκε επίθεση από ζεύγος τουρκι­

λόγο για εφιαλτικές βραδιές που πέρασαν καθώς και για εικόνες διασκορπισμένων και διαμελισμένων πτωμάτων δεκάδων Τούρκων στρατιωτών. Κατά τη διάρκεια αυ­ τού του διημέρου, ο διοικητής της μοίρας, αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Στυλιανός Καλμπουρτζής, δεν σταμάτησε να κινείται από το Κέντρο Διεύθυνσης Πυρός της μονάδας του στους χώρους τάξης των πυροβόλων του, να ελέγχει τις διαδικασίες και να εμ­ ψυχώνει τους άνδρες του. Η μοίρα τού επι­ φύλασσε ένα ηρωικό τέλος λίγες ημέρες αργότερα.

182 ΜΠΠ Το πρωινό της εισβολής βρήκε την 182 ΜΠΠ να αναχωρεί από το στρατόπεδό της

με μειω μένη ισχύ πυρός, αφού αναγκά­ στηκε να αφ ήσει πίσω δύο πυροβόλα της λόγω βλαβών. Η ατυχία της συνεχίστηκε και κατά τη διαδρομή, αφού απώλεσε δύο ακόμη εξαιτίας ενός ατυχήματος και μιας βλάβης. Μέσα στην ατυχία της, όμως, στά­ θ η κε και τυχερή, αφού κατά την κίνησή της πέρασε σε απόσταση αναπνοής από τουρκικά τμήματα που ασφάλιζαν τα όρια του προγεφυρώματος, χωρίς να γίνει αντι­ ληπτή. Τελικά έφθασε στον χώρο τάξης της, στο ύψωμα του Αγίου Παύλου, νοτιο­ δυτικά του προγεφυρώματος στο Πεντεμίλι. Από εκεί υποστήριξε την απέλπιδα και ασυντόνιστη πρ οσ πάθεια τριών διαλυμέ­ νων ταγμάτων πεζικού να συνενω θούν, κι­ νούμενα από δυτικά προς ανατολικά, με το δοκιμαζόμενο 251 ΤΠ του ήρωα αντισυ-

κών μαχητικών αεροσκαφών, με αποτέλε­ σμα τον θάνατο δύο ανδρών της, την κατα­ στροφή ενός Α/Α Μ-55, δύο οχημάτων Bedford και την ακινητοποίηση ενός πυρο­ βόλου της. Τελικά, το μεσημέρι της ίδιας η­ μέρας, έφθασε στον προορισμό της. Από ε­ κείνη την ώρα και για δύο 24ωρα ακριβώς, μέχρι την εκεχειρία, έβαλλε κατά των τουρκικών θέσεω ν στα υψώματα του Αγίου Ιλαρίωνα και της Ασπρης Μούττης καθώς και στη διάβαση της Αγύρτας. Τα πυρά της υπήρξαν ιδιαίτερα εύστοχα και φονικά. Υπάρχουν μαρτυρίες Τουρκοκυπρίων που πολέμησαν στην περιοχή, οι οποίες κάνουν

Το σ ο β ιετικ ή ς π ρ ο έλ ευ σ η ς π εδινό π υροβόλο τύπ ου Μ -1 94 4 υπ ή ρ ξε το πιο α π ο τελ εσ μ α τικ ό οπ λικό σ ύ σ τη μ α το υ Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ τη ς ΕΦ. Το σ το ιχ είο το υ ή τα ν ε ξ α μ ε λ έ ς , το β ελ η ν εκ ές το υ έ φ θ α ν ε τα 2 0 km , ενώ ε ίχ ε μ έ γ ισ το ρ υ θ μ ό βο λ ή ς 10 β λ ή μ α τα το λ ε π τό . Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο π υροβ όλο α νή κ ε σ τη ν 187 Μ Π Π .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 9

Τα Α/Α π υροβόλα B o fo rs ή τα ν πολύ λίγα (μ όλις 20) και ήδη τεχ ν ο λ ο γ ικ ά π αρω χημένα το καλοκα ίρ ι το υ ’74. Ω σ τό σ ο , σε α υ τά α π ο δ ίδ ετα ι σ η μ α ντικ ό π οσοστό από τα 12 μ α χ η τικ ά α ερ ο σ κά φ η που φ έ ρ ε τα ι να έχα σ ε η Τουρκική Α ερ ο π ο ρ ία εκ είν η τη ν π ερίοδο.

νταγματάρχη (ΠΖ) Παύλου Κουρούπη και να ρίξουν τον εισβολέα στη θάλασσα. Η προσπάθεια απέτυχε, γιατί η δύναμη που χ ρ ησ ιμ οπο ιήθ ηκε υπήρξε ανεπαρκής και τα πυρά υποστήριξης ασυντόνιστα, ελλεί­ ψει προω θημένου παρατηρητή από τη μοί­ ρα, και ανύπαρκτα κατά τις καθοριστικές φάσεις της αντεπίθεσης. Δύο από τα τάγ­ ματα που συμμετείχαν στην επίθεση είχαν δ ια λυθ εί τις πρώτες ώρες του πολέμου από την εχθρική αεροπορία. Το 286 Μ/Κ ΤΠ με δυσκολία παρέτασσε τακτικό συ­ γκρότημα λόχου, ενώ ο χαρακτηρισμός της παρατακτής δύναμης του 281 ΤΠ ως λόχου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μάλλον υπερβολικός. Οσο για το τρίτο τάγμα, αυτό ήταν το 316 Τάγμα Επιστρά­ τευσης (ΤΕ), το οποίο είχε καταφέρει να συγκεντρώσει δύναμη δύο λόχων. Κατά τη διά ρκεια του «Αττίλα 1», οι θέσεις της μοί­ ρας βομβαρδίστηκαν επανειλημμένω ς από εχθρικά αεροσκάφη, αλλά και από τα

αντιτορπιλικά που συνόδευαν τα αποβατικά πλοία των Τούρκων. Κατά τη διάρκεια αυτών των προσβολώ ν φ ο νεύθ ηκαν δύο οπλίτες της μονάδας.

Τις πρώτες μεσημεριανές ώρες της ί­ διας ημέρας, η 185 ΜΠΠ διατάχθηκε να τά­ ξει τα πυροβόλα της στην περιοχή της Μακεδονίτισσας. Από τη θέση αυτήν υποστή­ ριξε, τη νύκτα της 20ής προς 21η Ιουλίου,

183 ΜΠΠ

την επίθεση των δύο ταγμάτων της ΕΛΔΥΚ στο Κιόνελι και την επιχείρηση «Λαβίδα» των μονάδων της Διοίκησης Δυνάμεων Κα­ ταδρομών Κύπρου (ΔΔΚΚ) στον Πενταδά­ κτυλο.

Με την έναρξη των επιχειρήσεων, η 183 ΜΠΠ αναδιοργανώθηκε σε δύο πυροβολαρ­ χίες ενισχυμένης σύνθεσης. Η μία πυροβο­ λαρχία υποστήριξε τις δυνάμεις της II ΑΤΔ, αποτελούμενες από τρία τάγματα (το 256 ΤΠ και τα 231 και 261 ΤΕ), στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τους τουρκοκυπριακούς θύλακες στην επαρχία της Μόρφου. Τελικά κατέλαβαν μόνο τον θύλακα της Λεύκας, ενώ αυτοί του Λιμνίτου και των Κόκκινων άντεξαν. Η δεύτερη πυροβολαρ­ χία της αναπτύχθηκε στην περιοχή του Αγί­ ου Ερμόλαου και προσέβαλε εχθρικές θ έ ­ σεις στα χωριά Αγύρτα, Κρηνί, Πυλέρι και Φόττα, οι οποίες ήλεγχαν τις διαβάσεις στον Πενταδάκτυλο και είχαν ενισχυθεί με Τούρκους καταδρομείς. Η πυροβολαρχία αυτή είχε έναν νεκρό.

185 ΜΠΠ Οι βάσεις της ΔΠΒ στην περιοχή της Αθαλάσσας αποτέλεσαν τους πρώτους στόχους για την Τουρκική Αεροπορία. Οι ε­ γκαταστάσεις της 185 ΜΠΠ προσβλήθηκαν από το πρώτο κύμα των αεροπορικών επι­ δρομών, στις 05.20 το πρωί. Ευρισκόμενη μέσα στο στρατόπεδό της, προσέφερε ιδα­ νικό στόχο για τα τουρκικά αεροσκάφη που εξαπέλυσαν βόμβες ναπάλμ και ρουκέτες με οδυνηρά αποτελέσματα. Εξι στρατιώτες της σκοτώθηκαν σε αυτήν την πρώτη επι­ δρομή, ενώ πέντε από τα πυροβόλα της υ­ πέστησαν σοβαρές ζημιές και τέθηκαν ε­ κτός μάχης. Εχοντας δεχθεί σοβαρά πλήγ­ ματα, η μοίρα αναπτύχθηκε λίγο έξω από το στρατόπεδό της και έβαλε κατά της ζώ­ νης προσγείωσης των τουρκικών ελικοπτέ­ ρων μέσα στον θύλακα του Κιόνελι και ειδ ι­ κά στον πρόχειρο διάδρομο που είχαν κα­ τασκευάσει στην περιοχή της Αργίδας. Οι βολές της υπήρξαν εύστοχες, προκαλώντας σημαντικές απώλειες στους Τούρ­ κους καταδρομείς και αλεξιπτωτιστές, αλ­ λά και καταστροφές ελικοπτέρων, ενώ ταυ­ τόχρονα προσέβαλε και οχυρές θέσεις μέ­

Κ α τεσ τρ α μ μ έν ο Α/Α Μ -55 φ ερ ό μ εν ο επ ί ο χ ή μ α το ς B ed fo rd . Είναι π ιθα νό να α νή κ ει σ τη ν 181 Μ Π Π κα ι να π ρ ό κ ειτα ι για το π ολυβόλο που κ α τα σ τρ ά φ η κ ε από α ερ ο π ο ρ ικ ή π ροσβολή το μ εσ η μ έρ ι τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ .

3 0 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η U T O P I A

σα στο χωριό του Κιόνελι, στο οποίο λει­ τουργούσε το κέντρο επιχειρήσεων των τουρκικών δυνάμεων στη φάση του «Αττί­ λα 1», ενώ εκεί είχε οχυρωθεί και η Τουρκι­ κή Δύναμη Κύπρου (ΤΟΥΡΔΥΚ). Σημαντικό ρόλο στην ακρίβεια των βολών της διαδρα­ μάτισε ο υπολοχαγός (ΠΒ) Στρούτζας που εστάλη ως σύνδεσμος-παρατηρητής στο στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ.

184 ΠΠΠ Η συγκεκριμένη πυροβολαρχία είχε την ίδια τύχη με τη «συγκάτοικό» της στο στρατόπεδο «Ανδρέα Κάρυου» 185 ΜΠΠ. Κατά την πρωινή εισβολή θρήνησε τρεις νεκρούς, ενώ στη συνέχεια η ανάπτυξή της και η δράση της ήταν ίδιες με την 185.

187 ΜΠΠ Η 187 ΜΠΠ διέθετε, μαζί με την «αδελ­ φή» της 189 ΜΠΠ, τα πιο σύγχρονα πυρο­ βόλα της ΕΦ και είχε την έδρα της και αυτή στην περιοχή της Αθαλάσσας, έξω από τη Λευκωσία. Οπως ήταν φυσικό, το στρατό­ πεδό της αποτέλεσε στόχο προτεραιότη­ τας για την Τουρκική Αεροπορία. Ευτυχώς, η αεροπορική επιδρομή δεν προκάλεσε θύματα, έθεσε όμως, έστω και προσωρινά, εκτός μάχης οκτώ από τα 12 πυροβόλα της μοίρας. Με μόλις τέσσερα πυροβόλα επι­ χειρησιακά, αναπτύχθηκε στην περιοχή του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου (ΡΙΚ) και έπληξε θέσεις των Τουρκοκυπρίων στην περιοχή της Λευκωσίας. Τις πρώτες ώρες της 21ης Ιουλίου μετακινήθηκε σε νέα θέση, δυτικά του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ, στον Γερόλακκο. Και αυτή η μονά­ δα υποστήριξε τις νυκτερινές επιχειρήσεις κατά του Κιόνελι και του Αγίου Ιλαρίωνα.

189 ΜΠΠ Η 189 ΜΠΠ εξήλθε αλώβητη από τον βομβαρδισμό του στρατοπέδου της, τις πρώτες πρωινές ώρες. Στις 07.15 ξεκίνησε για τον χώρο τάξης της, ο οποίος ορίστηκε δυτικά του αεροδρομίου της Λευκωσίας, κοντά στο χωριό Μάμμαρη. Από τη θέση αυτήν η μοίρα προκάλεσε μεγάλες απώ λει­ ες στους άνδρες των τουρκικών ειδικώ ν δυνάμεων που αποβιβάζονταν στην περ ιο­ χή του Κιόνελι, έπληξε καίρια αμυντικές θέσεις και σημεία στήριξης στον ίδιο το­ μέα και υποστήριξε αποτελεσματικά τις ε­ πιθέσεις της ΕΛΔΥΚ κατά του θύλακα. Τα πυρά της μοίρας τα κατηύθυνε ο ίδιος ο διοικητής της, ο ταγματάρχης (ΠΒ) Δημήτριος Γκότσης, ο οποίος από τις 09.00 το πρωί είχε εγκατασταθεί, με δύο παρατηρη­

τές ίο υ , σε λόφο του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ. Οι απώλειες που προκάλεσε στον εισβολέα ήταν τέτοιου μεγέθους, ώστε κα­ τά τη διάρκεια του «Αττίλα 1» δεχόταν συ­ νεχώς βόμβες ναπάλμ από την Τουρκική Αεροπορία και απειλές από τον τουρκοκυπριακό ραδιοφω νικό σταθμό «Μπαϋράκ». Μάλιστα, ο διοικητής της μοίρας είχε επικηρυχθεί από τους Τούρκους. Είναι πραγ­ ματικά εντυπωσιακό το γεγονός πως δεν

τεύθυνση τους χώρους τάξης τους. Στο ύ­ ψος του Πεντεμιλίου έπεσαν σε ενέδρα Τουρκοκυπρίων και καταστράφηκαν τα π έ ­ ντε από τα έξι ΑΠ πυροβόλα. Τελικά, αφού ρυμούλκησαν και τα υπόλοιπα έξι πυροβό­ λα που είχαν αφήσει στο στρατόπεδό τους, αναπτύχθηκαν κοντά στην ακτή από­

είχε την παραμικρή απώλεια σε ανθρώ πινο δυναμικό ή σε υλικό. Δυστυχώς, όμως, οι ι­ κανότητες του προσωπικού της και οι επι­ δόσεις των όπλων της δεν αξιοποιήθηκαν σωστά για να πλήξουν τις πρώτες κρίσιμες ώρες τους εξαιρετικά ευάλωτους Τούρ­ κους στο προγεφύρωμά τους, στο Πεντεμίλι. Η μοίρα έβαλλε φονικά πυρά για μόλις πέντε με έξι λεπτά και μετά τις δόθηκαν άλλοι στόχοι.

τον μοναδικό νεκρό της, όταν στοιχείο της προσεβλήθη με εύστοχα πυρά από τα τουρκικά αντιτορπιλικά. Η τρίτη πυροβολαρχία της είχε ανα­ πτυ χθ εί από τις πρώτες πρωινές ώρες σε περιοχή του χωριού Πάναγρα, όπου ουσια­ στικά παρέμεινε αμέτοχη κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης των επιχειρήσεων.

173 ΜΑ/ΤΠ

Οταν άρχισαν οι αεροπορικοί βομβαρδι­ σμοί, η πυροβολαρχία είχε ήδη εκκενώσει

Η 173 ΜΑ/ΤΠ συνέβαλε αποφασιστικά στις επιθετικές επιχειρήσεις του 201 ΤΠ και του 386 ΤΕ κατά των Τουρκοκυπρίων, στις περιοχές Καραόλου και Σακκάρια, έξω από την Αμμόχωστο. Τα πυροβόλα της μοί­ ρας έπλητταν με άμεσα πυρά οχυρωμένα κτίρια και πολυβολεία, συνεπικουρώντας τις δυνάμεις πεζικού της ΕΦ στην εκκαθά­ ριση των συγκεκριμένων περιοχών. Η πα­ ρουσία της Τουρκικής Αεροπορίας υπήρξε συνεχής, χωρίς όμως απώλειες για την 173 ΜΑ/ΤΠ. Η καλή της τύχη άλλαξε μισή ώρα πριν την εκεχειρία, τη Δευτέρα 22 Ιουλίου, στις 15.30, όταν κατά τη διάρκεια αεροπο­ ρικού βομβαρδισμού επλήγη ο σταθμός δι­ οίκησης της μονάδας και σκοτώθηκαν ο δι­ οικητής της αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Εμμανουήλ Χατζηδάκης μαζί με δύο ακόμη στελέχη.

190 ΜΑ/ΤΠ Περιπετειώδης υπήρξε η έξοδος της • 90 ΜΑ/ΤΠ από το στρατόπεδό της, τα ξη-εοώ ματα της 20ής Ιουλίου. Λόγω της απο-

βασης και έβαλαν κατά των αποβατικών, προκαλώντας τη βύθιση δύο-τριών αποβα­ τικών ακάτων. Εκεί, όμως, η μοίρα είχε και

191 ΠΟΠ

περιοχή της Πετρομουθιάς. Σύμφωνα με μαρτυρίες, η πυροβολαρχία προσεβλήθη από αέρος το πρωί της 22ας Ιουλίου και ου­ σιαστικά έπαψε να υφίσταται, καθώς τα τέσσερα οβιδοβόλα της καταστράφηκαν.

ί Τα πυροβόλα της μοίρας έπλητταν με άμεσα πυρά οχυρωμένα κτίρια και πολυβολεία, συνεπικουρώντας τις δυνάμεις πεζικού της ΕΦ στην εκκαθάριση των περιοχών. 3 το στρατόπεδό της και αναπτύξει τα στοι­ χεία της στην ορεινή διάβαση Μπέλα Πάις, ανατολικά του προγεφυρώματος. Μάλιστα ετέθη υπό διοίκηση της 181 ΜΠΠ. Από αυ­ τές τις θέσεις υποστήριξε, στο τέλος της πρώτης ημέρας, την επιχείρηση «Λαβίδα», βάλλοντας κατά οχυρών εχθρικών θέσεων στα υψώματα στο Κοτζάκαγια και στην Ασπρη Μούττη, ενώ συνέχισε να βάλλει πυ ­ ρά υποστήριξης και τις επόμενες ημέρες, προσθέτοντας στους στόχους της και την

ττολής της που περιελάμβανε την επάνίρα)ση μόνιμων και καλά προστατευμένων -.ϋροβολείων στον Πενταδάκτυλο, τα ο­ ποία δέσποζαν στις ακτές της Κυρήνειας, έλαβε πολύ νωρίς τη διαταγή να κινηθ εί στους χώρους τάξης της. Διέθετε, όμως, J0VO 12 οχήματα για τα 18 πυροβόλα της <αι αναγκαστικά πραγματοποιήθηκαν δύο διαδρομές. Τελικά, το στρατόπεδό της ά-

198 ΠΟΠ Η 198 ΠΟΠ γνώρισε τις πρώτες της α­ πώ λειες σε υλικό στις 16 Ιουλίου, όταν πυρκαγιά που κατέκαψε τον δυτικό Πε­ νταδάκτυλο (την προκάλεσαν, όπως π ι­ στεύεται, Τούρκοι πράκτορες), κατέστρε­ ψε και το στρατόπεδό της, μαζί με πολύτι­ μα και δυσαναπλήρωτα οχήματα, πυρομαχικά, σταθμούς ασυρμάτων και πάσης φύσεως υλικά πολέμου. Ετσι αναγκαστικά βρ έθηκε στους χώρους διασποράς της από τις 18 Ιουλίου. Στη διάρκεια του «Αττί­ λα 1», η 198 ΠΟΠ βομβάρδισε στόχους στο φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα και στη διά­ βαση της Αγύρτας.

199 ΠΠΠ

δειασε από προσωπικό στις 05.15, πέντε λεπτά πριν αρχίσουν οι αεροπορικές πρ ο­ σβολές. Οι δύο από τις πυροβολαρχίες της μοίρας, με έξι μόνο πυροβόλα, κινήθηκα ν επί της οδού Καραβά-Κυρήνειας, με κα­

Μ ε τα κ ίν η σ η π υροβ ολα ρ χία ς τη ς 187 Μ Π Π κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν το υ 1974.

Η 181 Μ Π Π κ α τά τη δ ιά ρ κ εια π αρ έλα σ ης ενώ πιον το υ αρχιεπ ισκόπ ου Μ α κ α ρ ίο υ .

Η 199 ΠΠΠ, με την έναρξη των επιχει­ ρήσεων, αναπτύχθηκε στην περιοχή Κλαψίδων της Αμμοχώστου και υποστήριξε τις επιχειρήσεις των ταγμάτων της I ΑΤΔ κατά των τουρκοκυπριακών θυλάκω ν της περιο­ χής. Αναφέρεται ότι η πυροβολαρχία συνέ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P I A 131

τάπαυσης του πυρός άρχισε να υφαίνεται στον ανατολικό Πενταδάκτυλο ιστός θ α ­ νάτου γύρω από την 181 ΜΠΠ. Οπως ήδη έ­ χει αναφερθεί, η 181 ΜΠΠ, μείον μία πυρο­ βολαρχία της και με την 191 ΠΟΠ υπό διο ί­ κηση, ήταν ταγμένη στην περιοχή Ασιεντρούσα, 2,5 χλμ. βόρειο-δυτικά του χωρι­ ού Συγχαρί. Στα υψώματα μπροστά από τον χώρο τάξης της μοίρας βρίσκονταν η 32 Μοίρα Καταδρομών (32 ΜΚ) και το 399 ΤΠ, διατηρώντας επαφή με τον εχθρό. Λόγω έλλειψης επικοινωνίας με τη διοίκηση,

« Μ ια εικ ό να , χ ίλ ιε ς λ έ ξ ε ις » : το πρωινό τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ οι π ερ ισ σ ό τερ ες μ ο ν ά δ ες βρ ίσ κονταν α κόμ η ε ν τό ς τω ν σ τρ α το π έδ ω ν το υ ς , π ρ ο σ ψ έρ ο ντα ς εύ κ ο λ ο σ τόχο σ τη ν Τουρκική Α ερ οπ ορ ία . Η φ ω το γ ρ α φ ία έ χ ε ι λ η φ θ ε ί σε ένα από τα σ τρ α τό π εδ α το υ Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ , σ τη ν π εριοχή τη ς Α θα λά σ σ α ς Λ ευ κ ω σ ία ς.

βαλε τα μέγιστα σε αυτήν την προσπάθεια με τις εξαιρετικά εύστοχες Θολές της. Λόγω του ότι είχε καταστεί στόχος της Τουρ­ κικής Αεροπορίας, στις 22 Ιουλίου αναπτύ­ χθηκε σε νέες θέσεις, κοντά στη Μονή Αποστόλου Βαρνάβα.

195 ΜΕΑ/ΑΠ Η 195 ΜΕΑ/ΑΠ τέθηκε σε συναγερμό από τις 19 Ιουλίου και επάνδρωσε, μέσα στο στρατόπεδό της, τέσσερα Bofors και τέσσερα Μ-55. Υπήρξε από τις πρώτες μο­ νάδες που δέχθηκαν τις επιθέσεις της Τουρκικής Αεροπορίας, στις 05.20 το πρωί της 20ής Ιουλίου. Κατά τους πρώτους βομ­ βαρδισμούς μέσα στο στρατόπεδό της είχε και τον μοναδικό της νεκρό. Μετά το πρώ­ το σοκ διένειμε τα όπλα της στις μονάδες

του Πυροβολικού, ενισχύοντας τα οργανι­ κά τους Α/Α μέσα. Παράλληλα, για την προ­ στασία του ΓΕΕΦ, της θέσης της ΔΠΒ, αλ­ λά και του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ, δ ιέθ ε­ σε από δύο πυροβόλα Bofors και επτά τε­ τράδυμα πολυβόλα Μ-55. Ο αγώνας που έ­ δωσε υπήρξε άνισος, αφού τα μέσα της ή ­ ταν λίγα και παρωχημένης τεχνολογίας. Παρόλα αυτά, ο φραγμός πυρός που δημι­ ουργούσαν οι κατά τόπους ουλαμοί της, α­ νάγκαζαν τους Τούρκους πιλότους να απο­ φεύγουν τις χαμηλές πτήσεις και να πραγ­ ματοποιούν άφεση του οπλισμού τους από μεγαλύτερα ύψη, με αποτέλεσμα τον πε­ ριορισμό της ακρίβειας των βολών τους. Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια του «Αττίλα 1» η Τουρκική Αεροπορία απώλεσε 10 μαχητικά αεροσκάφη από επίγεια Α/Α πυρά.

ΚΑΤΑΠΑΥΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΕΝΕΥΗΣ (22 ΙουΠίου -13 Αυγούσιου 1974)

Θ έση βολής Α /Τ π υροβ όλου τη ς 173 Μ Α /ΤΠ . Μ α ζ ί μ ε τη ν 181 Μ Π Π είχα ν τις π ερ ισ σ ό τερ ες α π ώ λειες σ ε ανθρώ π ινο δυναμικό κα ι σ ε π υροβ όλα . Η 173 έχ α σ ε το ν δ ιο ικ η τή τη ς , α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η (Π Β ) Εμ μ ανουήλ Χ α τζη δ ά κ η , σ τις 2 2 Ιο υ λ ίο υ , κ α τά τη δ ιά ρ κεια α ερ ο π ο ρ ικ ο ύ β ο μ β α ρ δ ισ μ ο ύ . Σ τ ις 14 Α υ γ ο ύ σ το υ , σ τη ν π εριοχή το υ χω ριού Μ ια Μ η λ ιά , οι π υ ρ ο β ο λ η τές τη ς μ ο ίρ α ς π έθα να ν πάνω σ τα π υροβ όλα το υ ς , π ροσπ αθώ ντας να σ τα μ α τή σ ο υ ν τις το υ ρ κ ικ έ ς ο ρ δ ές .

3 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το απόγευμα της 22ας Ιουλίου, στις 16.00, υπεγράφη το Πρωτόκολλο Κατάπαυ­ σης Πυρός από τον αρχηγό της ΕΦ, τον δ ι­ οικητή των τουρκικών δυνάμεων εισβολής και τον διοικητή της Ειρηνευτικής Δύνα­ μης του ΟΗΕ στο νησί. Η ελληνική πλευρά τηρώντας μια παθητική τακτική, για να μη προκαλέσει την τουρκική πλευρά, δέσμευ­ σε τα πυρά του πυροβολικού κ α θ ’ όλη τη διάρκεια της εκεχειρίας. Από την πλευρά τους οι τουρκικές δυνάμεις δεν σταμάτη­ σαν να προω θούνται και να βελτιώνουν τις θ έσεις τους. Ταυτόχρονα με την υπογραφή της κα­

οι δύο μονάδες (περίπου στις 17.00) εγκατέλειψ αν τις θέσεις τους και συμπτύχθηκαν προς το Συγχαρί, όπου έδρευε το 361 ΤΠ. Ετσι, η 181 ΜΠΠ βρέθηκε ακάλυπτη από φιλίες δυνάμεις. Κατέστη αμέσως α­ ντιληπτό από τον διοικητή της μοίρας ότι οι Τούρκοι άρχισαν να καταλαμβάνουν τα υψώματα που περιέβαλλαν τη μονάδα του και πως υπήρχε άμεσος κίνδυνος αποκο­ πής και καταστροφής της. Χάθηκαν πολύ­ τιμες ώρες προσπαθώντας να υπάρξει επι­ κοινωνία με τη ΔΠΒ για λήψη διαταγών. Οι ασύρματοι της μονάδας είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας. Τελικά, ο διοικητής της 181 ΜΠΠ Στυλιανός Καλμπουρτζής υποχρεώ­ θηκε να μεταβεί στο Συγχαρί, στην έδρα του εκεί τάγματος πεζικού, για να καταφέ­ ρει να επικοινω νήσει με την προϊστάμενη του αρχή. Ο αντισυνταγματάρχης ενημ έ­ ρωσε τον προϊστάμενό του, συνταγματάρ­ χη (ΠΒ) Γεώργιο Πούλλο, για τη δημιουργηθείσ α τακτική κατάσταση και ζήτησε να του επιτραπεί να συμπτυχθεί. Η απάντηση υπήρξε αρνητική, υποστηρίζοντας ότι τα στρατεύματα στα υψώματα πέρ ιξ των θ έ ­ σεων της μοίρας ήταν φίλια! Κατά τη διάρκεια της νύκτας, οι Τούρ­ κοι συνέχισαν να προω θούνται και να σφίγ­ γουν τον κλοιό γύρω από την καταδικα­ σμένη μοίρα. Το πρωί της 23ης Ιουλίου, ο διοικητής Πυροβολικού της ΕΦ μετέβη στην έδρα της 181 ΜΠΠ. Ακόμη και τότε υπήρχε χρόνος για να σωθούν και οι άνθρω ­ ποι και τα πυροβόλα. Αντί, όμως, να δώσει εντολή για άμεση αναχώρηση της μοίρας, τη διέταξε να παραμείνει στις θέσεις της και αποχώρησε. Την ίδια ώρα, οι Τούρκοι συνέχισαν την περικύκλωση της μοίρας, α­ ποκτώντας επαφή σε ορισμένα σημεία, ενώ από τις 12.00 ήλεγχαν και τη διασταύ­ ρωση του δρόμου από το Συγχαρί προς το Κάτω Δίκωμο. Ουσιαστικά, ο κλοιός είχε κλείσει. Τελικά, μετά από διαβουλεύσεις και πιέσεις εντός του ΓΕΕΦ, δόθηκε η ε­ ντολή σύμπτυξης στις 14.00. Η μοίρα ετοιμάστηκε για κίνηση με όλο το υλικό της φορτωμένο στα οχήματα και τα Α/Α όπλα της σε ετοιμότητα για βολή εν κινήσει. Αρχικά επελέγη να α κολουθηθεί ένα δρομολόγιο, μέσω χωματόδρομου, α­

Τα π υροβόλα τω ν 100 m m σ υ νεχίζο υ ν α κόμ α και σ ή μ ερ α να υ π η ρ ετο ύ ν σ τη ν ΕΦ (φ ω τ. Μ . Π α π α χρισ τοδούλου). νατολικά προς το χωριό Κλεπίνη. Το δρο­ μολόγιο αυτό είχε προταθεί από καταδρο­ μείς της 32 ΜΚ. Η συγκεκριμένη διαδρομή αποδείχθηκε ακατάλληλη για τα ογκώδη ο­ χήματα της μοίρας, εξαιτίας της στενότη­ τας του δρόμου αλλά και των κωλυμάτων που τοποθέτησαν εχθρικά τμήματα. Εδώ υπάρχουν αντικρουόμενες μαρτυρίες. Κά­ ποιοι υποστηρίζουν ότι η ακαταλληλότητα του δρομολογίου διαπιστώ θηκε από ανα­ γνώριση που διενήργησε ο διοικητής της μοίρας με στελέχη του, ενώ άλλες μαρτυ­ ρίες αναφέρουν ότι η φάλαγγα των οχημά­ των κινήθ ηκε ως ένα σημείο της διαδρο­ μής και υποχρεώ θηκε να επιστρέφει, εξαι­ τίας των εμποδίων που είχαν τοποθετηθεί και δεν της επέτρεπαν να συνεχίσει την κί­ νησή της. Ο,τι και να συνέβη, είναι φανερό ότι η διοίκηση της μοίρας δεν είχε εκτελέσει εγκαίρως κανενός είδους αναγνώριση δρομολογίων κίνησης. Τελικά, η φάλαγγα ακολούθησε τον δρόμο προς το Συγχαρί, δρομολόγιο που ήταν επισημασμένο και παγιδευμένο. Ενα τουρκικό τάγμα κατα­ δρομών και ένοπλοι Τουρκοκύπριοι είχαν λάβει θέσεις στα υψώματα κατά μήκος της διαδρομής, σε απόσταση 500 περίπου μέ­ τρων από τον δρόμο και 200 μέτρων πριν τη διασταύρωση για Κάτω Δίκωμο. Σε αυτό το σημείο, γύρω στις 17.00 το απόγευμα, προσέβαλαν την αυτοκινητοπομπή. Εβαλλαν με πολυβόλα, όλμους και τον φορητό οπλισμό τους. Με τα πρώτα πυρά καταστράφηκαν τα προπορευόμενα αυτοκίνητα της φάλαγγας ακινητοποιώ ντας την. Τα βλήματα των όλμων έπλητταν

τα οχήματα που μετέφεραν πυρομαχικά, προκαλώντας εκρήξεις και τινάζοντας στον αέρα τα σώματα των πυροβολητών. Τα βαρέα πολυβόλα των Τούρκων θέριζαν τις θέσεις των οχημάτων. Οι άνδρες της μοίρας προσπαθούσαν να απαντήσουν με τον ατομικό τους οπλισμό που ήταν ελα­ φρύς, καλυμμένοι κάτω από τα οχήματά τους. Τα Α/Α πολυβόλα της μονάδας εκτελούσαν θεριστικές βολές και κράτησαν για αρκετή ώρα τον εχθρό σε απόσταση. Οσο περνούσε όμως η ώρα, η κατάσταση χειρο­ τέρευε και οι απώλειες αυξάνονταν. Μέσα σε δύο ώρες όλα είχαν τελειώσει. Πέφτο­

μαχόμενος βάλλοντας με πολυβόλο που ή ­ ταν πάνω σε όχημα. Ο δρόμος ήταν γεμά­ τος καιόμενα οχήματα, κατεστραμμένα πυροβόλα, διάσπαρτο υλικό. Πτώματα Ελλήνων κείτονταν στον δρόμο και στα γύ­ ρω χωράφια. Οσοι εθνοφ ρουροί απέμειναν ζωντανοί και είχαν παγιδευτεί (30-40 άτο­ μα), παραδόθηκαν στους Τούρκους. Από τύχη και από παρέμβαση Τούρκου αξιωμα­ τικού γλύτωσαν την εκτέλεση. Την ίδια ώρα, Τούρκοι στρατιώτες ερευνούσαν τα συντρίμμια της φάλαγγας και έδιναν τη χα­ ριστική βολή στους τραυματίες που ήταν αβοήθητοι. Σε αυτήν την άνανδρη ενέρ­

ντας το σκοτάδι όσοι εθνοφ ρουροί μπόρε­ σαν, διέφυγαν προς τη σωτηρία, περνώ­

γεια των Τούρκων επιβεβαιώ θηκαν δύο νε­ κροί, ενώ 37 άνδρες της 181 ΜΠΠ και τρεις της 191 ΠΟΠ αγνοούνται. Την ίδια ημέρα κατά την οποία με τόσο άνανδρο τρόπο καταστρεφόταν η 181 ΜΠΠ, άλλη μία μονάδα πυροβολικού θ ρ η ­ νούσε νεκρούς από ύπουλο κτύπημα των Τούρκων που δεν σεβάστηκαν την εκεχει­ ρία. Οχημα της 187 ΜΠΠ, κινούμενο στην περιοχή που βρισκόταν το εξοχικό κέντρο «Αρκάδι», έπεσε σε ενέδρα των Τούρκων που εκτόξευσαν πυρά όλμων εναντίον του. Το αποτέλεσμα ήταν να φ ονευθούν οι έξι επιβαίνοντες στο όχημα εθνοφρουροί. Ουσιαστικά, την εκεχειρία και τις συνομι­ λίες στη Γενεύη, οι οποίες άρχισαν στις 25 Ιουλίου, οι Τούρκοι τις εκμεταλλεύθηκαν για να ολοκληρώσουν τη μεταφορά των απαιτούμενω ν δυνάμεων, προκειμένου να αποκτήσουν σαφή υπεροπλία και να επιτύ­ χουν τους εδαφικούς τους στόχους. Πα­ ράλληλα, κάθε ημέρα προω θούσαν και

ντας μέσα από τα κενά των εχθρικώ ν τμη­ μάτων. Ο διοικητής της 181 ΜΠΠ Στυλια­ νός Καλμπουρτζής, σύμφωνα με μαρτυ­ ρίες στρατιωτών που διεσώθησαν, έπεσε

Τούρκοι σ τρ α τιώ τε ς π ερ ιερ γ ά ζ ο ν τα ι μ ε π ερ ιέρ γ εια τα σ υ ντρ ίμ μ ια τη ς φ ά λ α γ γ α ς τη ς 181 Μ Π Π που έπ εσ ε σ ε εν έδ ρ α το α π ό γ ευ μ α τη ς 23ης Ιο υ λ ίο υ κ ο ντά σ το χω ριό Σ υ γχ α ρ ί.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 3

βελτίωναν τις θέσεις τους, είτε καταλαμ­ βάνοντας τα κενά που άφηναν οι μονάδες της ΕΦ, είτε απωθώντας τες με την ισχύ του πυράς τους. Μέσα σε αυτό το διάστη­ μα μετέφεραν οτην Κύπρο ένα ολόκληρο σώμα στρατού. Υπήρχαν πλέον στο νησί δύο μεραρχίες πεζικού πλήρους σύνθεσης (28η και 39η), με τρία συντάγματα πεζικού, δύναμη αρμάτων και τέσσερις μοίρες π υ ­ ροβολικού έκαστη, μία τεθω ρακισμένη τα­ ξιαρχία (5η), μία ταξιαρχία αλεξιπτωτι­ στών, ένα σύνταγμα καταδρομέων, ένα σύνταγμα πεζοναυτών και μία επίλεκτη ταξιαρχία Χωροφυλακής. Στις κύριες κα­ τηγορίες οπλικώ ν συστημάτων παρέτασ­ σαν 160-200 άρματα μάχης (Μ-47, Μ-48Α1), 200 τεθω ρακισμένα οχήματα (Μ-113, Μ-3 halftrack) και περίπου 200 πυροβόλα, ρυμουλκούμενα και αυτοκινούμενα, των 105 mm και 155 mm. Κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας, από πλευράς μονάδων του Πυροβολικού ε ­ μπλοκή σε επιχειρήσεις είχε η 190 ΜΑ/ΤΠ, στον δυτικό τομέα του μετώπου. Η μοίρα, με την έναρξη της κατάπαυσης του πυρός, συγκεντρώθηκε στην περιοχή της Πανάγρας και αναδιοργανώθηκε σε δύο πυ ρ ο ­ βολαρχίες βολής. Ετέθη υπό διοίκηση του 11ου Τακτικού Συγκροτήματος (11ο ΤΣ), το οποίο είχε την ευθ ύνη της άμυνας των κω­ μοπόλεων Καραβά και Λαπήθου. Το 11ο ΤΣ είχε αναπτύξει στη γραμμή του μετώπου δύο τάγματα. Το 256 ΤΠ ήταν ανεπτυγμένο από την πλευρά του Πενταδάκτυλου και το

321 ΤΕ από την πλευρά της θάλασσας. Την τοποθεσία την ενίσχυαν τα απομεινάρια του 286 Μ/Κ ΤΠ, δύο λόχοι της ΕΛΔΥΚ, δι­ μοιρίες του 120 Λόχου Βαρέων Οπλων (120 ΛΒΟ), τμήμα του 70ού Τάγματος Μ ηχανι­ κού (70ό ΤΜΧ) και ο 11ος Λόχος Κρούσης της 31 ΜΚ. Λίγο πιο πίσω, στη Βασίλεια, τη­ ρείτο σε εφ εδρεία το 304 ΤΠ. Η 190 ΜΑ/ΤΠ προώ θησε από τέσσερα πυροβόλα της προς υποστήριξη των 256 ΤΠ και 321 ΤΕ α­ ντίστοιχα, και διατήρησε τα υπόλοιπα στα μετόπισθεν. Τη δύναμη κρούσης των Τούρ­ κων την αποτελούσαν το 61ο Σύνταγμα Πεζικού (ΣΠ), ενισχυμένο με μία επιλαρχία αρμάτων, μονάδες καταδρομών και ένα τάγμα πεζοναυτών. Η επίθεση εξαπολύθη­ κε το πρωί της 6ης Αυγούστου, στις 04.55, και μέχρι αργά το μεσημέρι το μέτωπο είχε διαλυθεί.

«ΑΤΤΙΛΑΣ 2» (14-16 Αυγούοτου 1974) Ο «Αττίλας 2» επέπεσε σαν λαίλαπα το πρωί της 14ης Αυγούστου. Πρώτα, στις 05.00, ξεκίνησαν η Αεροπορία και το Ναυτι­ κό με βομβαρδισμούς σε όλο το μέτωπο της αμυντικής διάταξης της ΕΦ. Η διάταξη των δυνάμεων της ΕΦ είχε ως εξής: • Στο δυτικό μέτωπο, ξεκινώντας από τις βόρειες ακτές του νησιού, στο ύψος του χωριού Βαβυλάς, και μέχρι το χωριό Αγιος Βασίλειος, δυτικά του Γερόλακκου, βρίσκο­ νταν κατά σειρά το 316 ΤΕ, το 281 ΤΠ, το 231

ΤΠ και το 216 ΤΠ, καθώς και τρεις λόχοι της ΕΛΔΥΚ. Ως εφεδρείες τηρούντο το 256 ΤΠ, το 286 Μ/Κ ΤΠ και η 33 ΜΚ. Την ευθύνη της διεξαγωγής των επιχειρήσεων σε αυτόν τον τομέα την είχε το 11ο ΤΣ που έδρευε στο χωριό Ασώματος. Στον δυτικό τομέα, οι Τούρκοι διέθεσαν την 28η ΜΠ, με τις απα­ ραίτητες προσθήκες σε άρματα και πυρο­ βολικό. • Στο ανατολικό μέτωπο, το οποίο ξεκι­ νούσε από βόρεια στο χωριό Κλεπίνη και έ­ φθανε μέχρι τη Μια Μηλιά, βορειοανατολι­ κά της Λευκωσίας, βρίσκονταν κατά σειρά η 32 ΜΚ, το 261 ΤΠ, το 251 ΤΠ, το 241 ΤΠ, το Τάγμα «Μάρκου» και το 399 ΤΠ, ενώ ως δεύ­ τερη γραμμή άμυνας υπήρχαν το 398 ΤΠ και το 226 ΤΠ. • Την ίδια τη Λευκωσία την υπεράσπιζαν, από δυτικά, η υπόλοιπη δύναμη της ΕΛΔΥΚ στον Γερόλακκο και μέσα στις συνοικίες της πόλης τα 212 ΤΕ, 336 ΤΕ και 211 ΤΠ, με την 31 ΜΚ ως εφεδρεία. Στο ανατολικό μέ­ τωπο και στην περιοχή της Λευκωσίας, οι Τούρκοι επιτέθηκαν με την 39η ΜΠ, πλαι­ σιωμένη σε κάποιες περιπτώσεις από την 28η. Ο,τι είχε απομείνει από τις δυνάμεις τε­ θωρακισμένων της ΕΦ, δηλαδή άρματα Τ34/85 της 23ης Επιλαρχίας Μέσων Αρμάτων (23 ΕΜΑ) και τεθωρακισμένα οχήματα Marmon Herrington MklVF της 21ης Επιλαρχίας Αναγνώρισης (21 ΕΑΝ), ενήργησε ως δύναμη άμεσης επέμβασης σε όλο το μή­ κος της γραμμής αντιπαράθεσης. Η ΔΠΒ/ΓΕΕΦ είχε αναπτύξει τις μονά­ δες προσπαθώντας να καλύψει όλο το εύ­ ρος του μετώπου. Για την υποστήριξη του δυτικού τομέα είχε τάξει την 183 ΜΠΠ, την 198 ΠΟΠ (υπό διοίκηση της 183) και την 190 ΜΑ/ΤΠ στο χωριό Φυλλιά, στη μέση της α­ πόστασης μεταξύ Αγίου Βασιλείου και Μόρφου. Πολύ κοντά τους, στη Μάμμαρη, είχε αναπτυχθεί και μία πυροβολαρχία της 187 ΜΠΠ. Στην περιοχή της Λευκωσίας, με σει­ ρά νοτιοδυτικά, νότια, νοτιοανατολικά, βρί­ σκονταν η 182 ΜΠΠ στην Κοκκινοτριμιθιά, η 184 ΠΠΠ στον Στρόβολο, η 187 ΜΠΠ στη Λακκιά και η 189 ΜΠΠ έχοντας τις δύο της πυροβολαρχίες σε Αθαλάσσα και Μάνδρες. Στον ανατολικό τομέα, η 173 ΜΑ/ΤΠ είχε τά­ ξει τα πυροβόλα της στην πρώτη γραμμή, στην περιοχή της Μιας Μηλιάς, ενώ η 185 ΜΠΠ, μαζί με την πυροβολαρχία της 181

Το β ρ ετα ν ικ ό π υροβ όλο τω ν 2 5 pdr, (φ ω τ. Μ . Π α π α χρ ισ το δ ο ύ λο υ ).

3 4 1Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΠΠ η οποία δεν είχε καταστραφεί στον Πενταδάκτυλο, βρισκόταν στο Παλαίκυθρο. Η 199 ΠΠΠ είχε αναπτυχθεί στο χωριό Νέα Σπάρτη. Η ιστορία είναι γνωστή. Ολη η διάταξη της ΕΦ κατέρρευσε υπό το βάρος της τουρ­ κικής επίθεσης, εκτός από τον τομέα της Λευκωσίας. Οι μονάδες του Πυροβολικού υποστήριζαν με τα πυρά τους τα τάγματα

πεζικού της ΕΦ, καλύπτοντας τις περισσό­ τερες φορές την υποχώρησή τους και ανακουφίζοντάς τα από την πίεση που ασκούσε ο εχθρός. Ταυτόχρονα άλλαζαν συνεχώς θέσεις τάξης προς τα νότια, ακολουθώντας τις μεταβολές του μετώπου. Η 173 ΜΑ/ΤΠ είχε τάξει δύο από τις πυροβολαρχίες της στον άξονα των χωριών Μια Μηλιά-Νέο Χω­ ριό, υποστηρίζοντας το 399 ΤΠ και το Τάγμα «Μάρκου» αντίστοιχα. Εκεί, οι πυροβολη­ τές της, μαζί με τους πεζούς, προσπάθησαν να αναχαιτίσουν την προέλαση των Τούρ­ κων προς την Αμμόχωστο. Δεν τα κατάφεραν, αλλά και δεν υποχώρησαν. Παρέμειναν στις θέσεις τους, με αποτέλεσμα η μοίρα να αφανιστεί. Σκοτώθηκαν τρεις άνδρες της, άλλοι 21 αγνοούνται και καταστράφηκαν εννέα πυροβόλα της. Στο στρατόπεδο της ΕΑΔΥΚ, στον Γερόλακκο, εκτυλίχθηκε ένα άλλο μεγάλο δρά­ μα. Τρεις λόχοι της ΕΛΔΥΚ, περικυκλωμένοι και χωρίς ενισχύσεις, αντιμετώπισαν από το ξημέρωμα της 14ης Αυγούστου ως το από­ γευμα της 16ης τις εφόδους έξι ταγμάτων πεζικού και 20 αρμάτων, υπό το συνεχές σφυροκόπημα του τουρκικού πυροβολικού και της Αεροπορίας. Η μόνη βοήθεια που είχαν οι άνδρες της ΕΛΔΥΚ ήταν τα πυρά από την 182 ΜΠΠ, την 187 ΜΠΠ και την 184 ΠΠΠ. Ο διοικητής της δύναμης της ΕΛΔΥΚ στο στρατόπεδό της, ταγματάρχης (ΠΖ) Σπυρίδων Δελλής, και ο Ελληνοκύπριος έ­ φεδρος ανθυπολοχαγός Μιχάλης Κύτρου, ο οποίος ήταν παρατηρητής της 187 ΜΠΠ, κατηύθυναν τα πυρά του Πυροβολικού με εξαιρετική ακρίβεια πάνω στον επιτιθέμενο εχθρό. Μάλιστα, ο Μιχάλης Κύτρου βρέθη­ κε τυχαία στο νησί, αφού σπούδαζε στην Ια­ τρική Σχολή της Αθήνας, έχοντας μεταβεί στην Κύπρο για τις καλοκαιρινές του διακο­ πές. Το μεσημέρι της 16ης Αυγούστου τραυματίστηκε αρκετά σοβαρά από ριπή πολυβόλου άρματος μάχης. Οι οβίδες του Πυροβολικού της ΕΦ δημιουργούσαν φραγ­ μό πυρός 200 μέτρα μπροστά από τις θ έ ­ σεις της ΕΛΔΥΚ και εκτείνονταν μέχρι τα 400 μ. Τα ενδιάμεσα 200 μέτρα αποτελούσαν μια φονική ζώνη πυροβολικού. Οι βο­ λές του θέριζαν κατά δεκάδες τους Τούρ­ κους πεζούς που ακολουθούσαν τα άρματά τους, σκορπίζοντας τον πανικό και τον θ ά ­ νατο. Προκαλούσαν ζημιές και στα άρματα, ενώ υπάρχει και μαρτυρία καταστροφής ε­ νός εξ αυτών από ομοβροντία των πυροβό­ λων. Για άγνωστο λόγο τα πυρά του Πυρο­ βολικού σταμάτησαν στις 11.30 το πρωί της 16ης Αυγούστου και ύστερα από λίγο ξεκί­ νησε η άλωση του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ, η οποία ολοκληρώθηκε γύρω στις 18.00, όταν είχε πάψει κάθε οργανωμένη α­ ντίσταση εντός αυτού. Κατά τον «Αττίλα 2», η κατάσταση από

Ο π ίσθια όψη το υ π υροβ όλου τω ν 2 5 pdr. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι η βάση εδ ρ α ίω σ ης που επ έτρ επ ε τα χ εία π ερ ισ τρ ο φ ή 360 μοιρώ ν, (φ ω τ. Μ . Π απ α χρ ισ το δ ο ύ λο υ ).

τις πρώτες ώρες ήταν εξαιρετικά ρευστή και το μέτωπο άλλαζε συνεχώς, ανατρεπό­ μενο από την τουρκική προέλαση. Μέσα σε αυτό το χάος της κατάρρευσης, η Β’ Πυρο­ βολαρχία της 189 ΜΠΠ, η οποία ήταν ανε­ πτυγμένη στην περιοχή Μάνδρες, διέτρεξε θανάσιμο κίνδυνο. Η πυροβολαρχία ήταν ταγμένη μέσα σε ένα άλσος που της παρεί­ χε κάλυψη από την εχθρική Αεροπορία. Γύ­ ρω στις 09.00, την πρώτη ημέρα του «Αττίλα 2», κινήθηκε σε απόσταση 800 μ. από τις θ έ ­ σεις της πυροβολαρχίας ίλη τουρκικών αρ­ μάτων, χωρίς όμως να εντοπιστούν οι θ έ ­ σεις της. Ο διοικητής της πυροβολαρχίας, υπολοχαγός (ΠΒ) Παναγιώτης Ρούσσος, αν και διατάχθηκε από τον διοικητή της μοί­ ρας να καταστρέψει τα πυροβόλα του και να διαφύγει μαζί με τους άνδρες του με τα αυτοκίνητα της μονάδας, διατήρησε την ψυχραιμία του και αμέσως μόλις η εχθρική φάλαγγα αρμάτων προσπέρασε τη θέση τους, αναχώρησε με το σύνολο του υλικού και του προσωπικού της πυροβολαρχίας προς το χωριό Δάλι. Από τα μεσάνυκτα της 16ης Αυγούστου ίσχυσε κατάπαυση του πυρός και το ΓΕΕΦ δέσμευσε τα πυρά των μονάδων πυροβολι­ κού. Φυσικά, για άλλη μία φορά, η τουρκική πλευρά αθέτησε τη συμφωνία και συνέχισε να προω θεί τις δυνάμεις της όπου έβρισκε κενό. Στις 17 Αυγούστου, οι Τούρκοι προ­

σπάθησαν να διασπάσουν τις θέσεις του 336 ΤΕ και να καταλάβουν τη συνοικία του Αγίου Παύλου στη Λευκωσία. Το τάγμα των επιστράτων αντιστάθηκε και διατήρησε τις θέσεις του. Σε αυτήν την επιτυχία συμβολή είχε και η 184 ΠΠΠ, της οποίας ο διοικητής, ταγματάρχης (ΠΒ) Κωνσταντίνος Σεβαστίδης, αγνόησε τις διαταγές δέσμευσης πυ­ ρών και υποστήριξε με πυρά το δοκιμαζό­ μενο τάγμα. Οι άνδρες της 195 ΜΕΑ/ΑΠ συνέχισαν τον άνισο αγώνα τους και κατά τη διάρκεια του «Αττίλα 2». Τα πυρά τους ενθάρρυναν τους εθνοφρουρούς και ανησυχούσαν τους Τούρκους πιλότους. Γίνεται αναφορά για τέσσερις καταρρίψεις μαχητικών αερο­ σκαφών σε αυτή τη δεύτερη φάση των επι­ χειρήσεων.

ΑΠ0Α0ΓΙΣΜ0ΣΔΙΑΠΙΣΤΠΣΕΙΣ Το Οπλο του Πυροβολικού, τηρουμένων των αναλογιών και υπό τις δεδομένες συν­ θήκες, στις περισσότερες περιπτώσεις στά­ θηκε αντάξιο της ιστορίας του και των παραδόσεών του. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ανα­ φορές των επιτελείων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων οι μόνες μονάδες που διατη­ ρούντο αξιόμαχες και με υψηλό ηθικό ήταν αυτές της ΔΔΚΚ και της ΔΠΒ. Η συμβολή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA I 3 5

Σ τιγ μ ιό τυ π ο από τη ν τ ε λ ε τ ή απ οκαλυπ τηρίω ν π ρ ο το μ ή ς το υ α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η (Π Β ) (και όχι α ν τισ τρ α τή γ ο υ ) Σ τυ λ ια ν ο ύ Κ αλ μ π ο υ ρ τζή , σ τις 2 Α πριλίου 2011, σ τη Σχο λή Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ , σ τη Ν έα Π έρ α μ ο , π αρουσία το υ π ρο έδ ρ ο υ τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς Κ άρ ολου Π απ ούλια. Ο Σ τυ λ ια ν ό ς Κ α λ μ π ο υ ρ τζή ς α γ ν ο ε ίτα ι από το α π ό γ ευ μ α τη ς 23ης Ιο υ λ ίο υ , ό τα ν η 181 Μ Π Π που δ ιο ικο ύ σ ε, έπ εσ ε σε εν έδ ρ α κα ι κ α τα σ τρ ά φ η κ ε.

του σε αμυντικές και επιθετικές επιχειρή­ σεις υπήρξε καθοριστική. Το ίδιο καθοριστι­ κή ήταν και η απουσία του στα διαστήματα κατά το οποία τα πυρά του ήταν δεσμευμέ­ να. Δυστυχώς, το Οπλο του Πυροβολικού κα­ τέβαλε βαρύτατο τίμημα σε ανθρώπινο δυ­ ναμικό. Οι νεκροί πυροβολητές έφθασαν τους 29 και οι αγνοούμενοι τους 72. Από υλι­ κό απωλέσθηκαν 18 πεδινά οβιδοβόλα των 25 p d r, 15 ΑΠ πυροβόλα Μ-1, τέσσερα ορει­ βατικά οβιδοβόλα Μ-116Α1 και 12 με 15 Α/Α πυροβόλα και πολυβόλα. Η σωστή λειτουργία των μονάδων του κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσε­ ων δεν ήταν τυχαία. Σε αυτό συνέβαλαν ο ε­ παγγελματισμός των στελεχών του, η σωστή εκπαίδευση, ο περιορισμός των πολιτικών παθών μέσα στις μονάδες του και η υψηλή ε­ πάνδρωσή τους, ήδη από τον καιρό της ει­ ρήνης. Τα προβλήματα και οι αδυναμίες που παρουσιάστηκαν είχαν να κάνουν με την παλαιότητα των μέσων του, καθώς και τις ελ­ λείψεις σε υλικά κάθε κατηγορίας. Το κυριότερο, όμως, πρόβλημα αποτέλεσε η απου­ σία καθαρού πνεύματος από την πλευρά της ηγεσίας. Η πολιτική και η στρατιωτική ηγεσία διέπραξαν εγκλήματα και λάθη. Οπως απο­ δείχθηκε, δεν υπήρχε πρόθεση να υπερα­

3 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTO P IA

σπιστούν την Κύπρο. Πέρα από το έγκλημα του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου, το οποίο άνοιξε την Κερκόπορτα στους Τούρ­ κους, πραγματοποιήθηκαν λάθη και σε τα­ κτικό επίπεδο. Η επιστράτευση ξεκίνησε κα­ θυστερημένα, οι μονάδες άργησαν να εξέλθουν από τα στρατόπεδά τους, με αποτέλε­ σμα να υποστούν απώλειες από την Τουρκι­ κή Αεροπορία, δεν εφαρμόστηκαν τα σχέ­ δια, όπως προβλεπόταν, ενώ υπήρξε αδικαιολόγητη καθυστέρηση στην προσβο­ λή του προγεφυρώματος στο Πεντεμίλι και των αποβιβαζόμενων από ελικόπτερα και ριπτόμενων με αλεξίπτωτα Τούρκων καταδρο­ μέων, εντός του θύλακα Λευκωσίας-Κιόνελι. Τα λάθη, οι παλινδρομήσεις και η διχό­ νοια στο ελληνικό και ελληνοκυπριακό στρατόπεδο οδήγησαν, μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια από την έναρξη του εθνικοαπελευθερω τικού αγώνα της ΕΟΚΑ, στη δι­ χοτόμηση του νησιού και σε μια νέα εθνική τραγωδία. Αν ανατρέξουμε στην Ιστορία μας, όλες οι ήττες μας από τους Τούρκους σημειώθηκαν σε περιόδους κατά τις οποί­ ες ήμαστε αποδυναμωμένοι και διχασμέ­ νοι. Ας μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι διανύουμε μια τέτοια περίοδο και τα τελευ­ ταία τρία χρόνια. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Β λάσσης Σ ά β β α ς : Η Ε Κ Θ ΕΣΗ ΤΟΥ ΓΕΕΦ ΓΙΑ ΤΟ 1974, Ε κ δ ό σ εις Δ ο ύ ρ ειο ς Ιππος, Α &ήνα, 2010. (2) Β λάσσης Σάββας: Ο Α Π Ο Ρ Ρ Η Τ Ο Σ ΑΤΤΙΛΑΣ, Ε κ δ ό σ εις Δ ο ύ ρ ε ιο ς Ιππος, Α 9ή ν α , 2004. (3) Β λάσσης Σ ά β β α ς : Α Γ Ν Ω Σ Τ Ο Ι ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ, Ε κ δ ό σ εις Δ ο ύ ρ ε ιο ς Ιππος, Α& ήνα, 2004. (4) Β λάσσης Σ ά β β α ς : Α Γ Ν Ω Σ Τ Ο Ι ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ 2, Ε κ δ ό σ εις Δ ο ύ ρ ειο ς Ιππος, Α&ήνα. 2009. (5) Δ η μ η τρ ιά δ η ς Κ ω νσ τα ντίνος: Κ Υ Π Ρ Ο Σ 1974 - Η Μ ΕΓΑ ΛΗ Π Ρ Ο Δ Ο Σ ΙΑ , Ε κ δ ό σ εις Π ελ α σ γ ό ς , Α&ήνα, 2009. (6) Κ α ρ κ α λ έτσ η ς Σ τα ύ ρ ο ς : Η Μ Α Χ Η ΤΗΣ Κ ΥΠ ΡΟ Υ ■Ο Ι Π Ρ Ο Δ Ο Μ Ε Ν Ο Ι Η Ρ Ω Ε Σ Α Ν Τ ΙΜ Ε Τ Ω Π ΙΖ Ο Υ Ν ΤΟ Ν ΑΤΤΙΛΑ, Μ ο ν ο γ ρ α φ ίες το υ π εριοδικού Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία , Α& ήνα, 2002. (7) Μ α μ ο υ ν ιδ ά κ η ς Ιω άννης: ΤΑ ΤΕΘ Ω ΡΑ ΚΙΣΜ ΕΝ Α Σ Τ Η Ν Κ ΥΠ ΡΟ Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η ΚΑΙ ΔΡ Α ΣΗ , Ε κδόσ εις Δ ο ύ ρ ε ιο ς Ιππος, Α&ήνα, 2008. (β )Σ τα μ ά τη ς Ε λ ευ & έρ ιο ς : Κ Υ Ρ ΙΟ Ι, ΠΑΤΕ ΓΙΑ ΥΠΝΟ, Ε κ δ ό σ εις Δ ο ύ ρ ε ιο ς Ιππος, Α& ήνα, 2007. (9) Χ ρ υσ άφ ης Α & ανάσιος: Ο Ι Α Γ Ν Ω ΣΤ Ο Ι Η Ρ Ω Ε Σ ΤΗΣ ΕΛΔΥΚ, Ε κ δ ό τη ς Χρ υσ άφ ης Α & ανάσιος, 2007. (10) Π α γ κύ π ρ ιο ς Σ ύ ν δ εσ μ ο ς Ε φ έδρω ν Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ . (11) «Ε » Ισ το ρ ικ ά : Φ Α Κ ΕΛΟ Σ Κ ΥΠ ΡΟ Υ ΤΑ ΑΠΟΡΡΗΤΑ Ν ΤΟ ΚΟ ΥΜ ΕΝΤΑ, Ε λ ευ & ερ ο τυ π ία , Α&ήνα, 2010.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ Λ . ΚΑΡΥΚΑΣ

1494-1566

ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ 0 «ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΗΣ» 7ο για τα γα νι το υ Σουλεϊμ α ν.

Αλήθεια και προπαγάνδα .'ΪΦ

Σ ο υ λεϊμ α ν, ο α π ο κα λο ύ μ ενο ς απ ό του ς Δ υ τικού ς ως «Μ εγα­ λο π ρ επ ή ς » και απ ό τους

Ο

Τ ούρ κο υς ως «Κ ανούνης» (νο μ ο θ έτη ς, απ ό την ε λ λ η ν ι­ κή λέξη κανώ ν), ήτα ν γιος του σ ο υ λ τ ά ­ νου Σ ελή μ Α ’. Γ εννή θ η κε σ την Τραπεζούντα, στις 6 Ν ο εμ β ρ ίο υ του 1494. Μ ητέρ α του ήτα ν η Χ αφ σά, για τη ν ο ­ π ο ία ο ρ ισ μ ένες π η γές α ν α φ έ ρ ο υ ν ότι ή τα ν Γεω ργιανή ή Κ ιρκάσια, ενώ ά λλες τη θ ε ω ρ ο ύ ν κόρη του χάνου τω ν Τατάρων της Κ ριμαίας. Ο π α τέρ α ς του, ο Σ ελήμ, ήτα ν ο ό γδ οο ς γ ιο ς του σ ο υ λ ­ τάνου Β αγιαζήτ Β ’ και έτσι είχε μικρ ές π ιθ α ν ό τ η τ ε ς να γίνε^ι ο ίδιο ς σ ο υ λτά ­ νος. Ο Σ ο υ λ εϊμ α ν ο Μ εγα λο π ρ επ ή ς έφ ιπ π ος, σ ε α να γεν νη σ ια κή εικ ο νο γρ ά φ η σ η

3 8 1 ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA■ Μ

Μ Μ Μ

W- /ΛM' ·

ΟΙουλεΤιιάν Βεωρείιαι μία από ιις μεναίΙύιερες uopipec me ιουρκικής loiopiac. Υπήρξε, πράνιιαιι. ο υημανιικόιερος ίοως Οθωμανός οουδιάνος, a onoioc επέκιεινε ια όρια me auioKpaiopfac ίου, ιρρόνιιοε για louc uouaouflaavouc υπηκόους ίου και δημιοόρνηαε ένα δικαιικό αύαιημα βασιζόμενο οιον ιαλαμικό νόμο, με εΠίΙηνικά αιοιχεία. Παράλληλα, όμως, καιέοιραϋε εκαιονιΰδες χιλιάδες χριοιιανούς, καιαπίεαε ιδιαίιερα ιους Ελληνες, αροχώρποε σε Βίαιους εΕισΠαμιομούς και δεν δίαιααε να ακοιώοει ακόμα και ια παιδιά και ια εννόνια ιου. Η μάχη το υ Μ ό χ α τς σ ε ο θω μ α νικ ό ζω γραφ ικό έρ γ ο .

Ο μ ικρ ό ς Σ ο υ λεϊμ ά ν, σε η λ ικ ία επτά ετώ ν σ τ ά λ θ η κ ε στην Κ ω νσ τα ντινού πολη , κοντά σ τον π α π π ο ύ του, Βαγιαζήτ, για να μ ο ρ φ ω θ ε ί. Δ ιδ ά χτη κε μ α θ η μ α τικά , γ εω γ ρ α φ ία και ισ λαμικό δ ίκα ιο . Σε η λ ικ ία 15 ετών, ο πα τέρ α ς του φ ρ ό ντισ ε να τον δ ιο ρ ίσ ε ι δ ιο ικ η τ ή επα ρχίας. Ο πρ ω τό το κο ς όμω ς γ ιο ς του Βαγιαζήτ, Α χμέτ, δ ια μ α ρ τ υ ρ ή θ η κ ε τόσ ο έντο να για τον δ ιο ­ ρ ισμ ό αυτό, πο υ α νο ικτά α π ο σ κ ο π ο ύ σ ε στον δ ικ ό του παραγ κ ω ν ισ μ ό απ ό τον θ ρ ό νο , με α π ο τ έ λ ε σ μ α ο Σ ελή μ να υ π ο ­ χ ρ ε ω θ ε ί να κα τα φ ύ γ ει μαζί με τον Σ ο υ λεϊμ ά ν στους Τατά-

ε π ιτ έ θ η κ ε σ την Α ίγυπτο, την ο π ο ία κα ι κ υ ρ ίευ σ ε, και στην Π ερσία, όπ ου κα τέλα β ε τη ν Ταυρική. Ο ταν επέσ τρ εψ ε σ την Κ ω νσ τα ντινού πολη , α ν έ θ ε σ ε στον Σ ο υ λεϊμ ά ν τη δ ιο ίκ η σ η της επα ρ χ ία ς Σαρουχάν. Από εκεί, ο Σ ο υ λεϊμ ά ν μ ετέβ η κα ι π ά λ ι στην Κ ω νσ τα ντινού πολη στις 30

να υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι τον π α τέρ α του να π α ρ α ιτ η θ ε ί, πρ ος όφ ελος του, το 1512. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λ ε μ ο ς . Ο Σ ελή μ εκσ τρά τευσ ε κατά τω ν σ υ γγενώ ν α ντ ιπ ά λ ω ν του, α φ ή νο ντα ς

Σ ε π τεμ β ρ ίο υ του 1520, για να α να λά β ει τον θ ρ ό νο , μετά τον θ ά να το του π α τέρ α του, στις 22 Σ επ τεμ β ρ ίο υ . Πρώτη ενέργ ειά του ήτα ν να α υ ξ ή σ ει τους μ ισ θ ο ύ ς τω ν σ ο λά κω ν φ ρ ο υ ­ ρώ ν κα ι τω ν γενιτσ ά ρ ω ν, όπω ς και α υ τού ς τω ν ανώ τερ ω ν κρ α τικώ ν αξιω ματούχω ν. Με τον τρ ό π ο αυτό κέρ δ ισ ε τη σ υ­ μ π ά θ ε ια τώ ν β α σ ικώ ν π υ λώ νω ν του κράτους, της π ο λ ιτ ικ ή ς δ ιο ίκ η σ η ς και του στρατού. Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν ή τα ν ο 10ος σ ο υ λτά νο ς του ο θ ω μ α ν ικ ο ύ ο ί­ κου. Ο δε α ρ ιθ μ ό ς 10 ε ίν α ι ιερ ός στο Ισλάμ. Ετσι, η α νά ρ ρ η ­ σή του σ τον θ ρ ό ν ο θ ε ω ρ ή θ η κ ε καλός οιω νός. Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν

τον Σ ο υ λεϊμ ά ν σ την Κ ω νσ τα ντινού πολη , ως το π ο τη ρ η τή του θ ρ ό ν ο υ . Μ ετά τη νίκη του κατά τω ν σ υγγενώ ν του, ο Σ ελήμ

α νέβ η κε στον θ ρ ό ν ο σε η λ ικ ία 25 ετών. Σ ύμ φ ω να με την π ε ­ ρ ιγρα φ ή του Ενετού π ρ έσ β η Μ π α ρ το λο μ έο Κ οντα ρ ίνι: «Ηταν

ρους της Κ ριμαίας. Εκεί, όμως, ο Σ ελή μ ο ρ γάνω σ ε στρατό και ε π ιτ έ θ η κ ε στον π α τέρ α του. Α ρ χικά η τ τ ή θ η κ ε , α λλά τ ε λ ι­ κά κα τά φ ερ ε να π ά ρ ε ι με το μ έρ ος του τους γενίτσ α ρ ο υ ς και

Π^ΤΙΟΤΙΚΗ ΙΙΤ0ΡΙΑ|39

ψ ηλός, με λεπ τό π ρ ό σ ω π ο και α δ ρ ά χ α ­ ρ α κτη ρ ισ τικά , με μ ικρ ό μ ο υ σ τά κι και γ έ ­ νι, με γνώ σ εις και καλός συζητητής, α λ ­ λά σ κλη ρ ό ς κα ι ανέκφ ρα σ τος» .

01 ΠΡΟΤΕΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ Η πρώτη εκστρατεία που ανέλαβε ο νέος σουλτάνος, το 1521, ήταν κατά του Βελιγραδιού, το οποίο τότε τελούσε υπό το σκήπτρο του Ο ύγγρου βασιλιά Λαδισλάβου Β’. Η πόλη κα τα λήφ θηκε στις 29 Αυγούστου 1521. Η φ ρ ουρά των 700 στρα­ τιωτών εξοντώ θηκε, ενώ 2.000 ακόμη αιχ­ μάλωτοι α π οκεφ αλίσ τηκα ν με εντολή του «δίκαιου» Σουλεϊμάν, πα ρά την υπογρα­ φή σ υνθ ήκης παράδοσης που επέτρεπε, υποτίθεται, στους επιζώντες να αποχω ρή­ σουν με τις αποσ κευές τους. Α κολο ύθ ησ ε η επίθεσ η κατά της Ρό­ δου, την οπ οία κατείχαν οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Εναντίον της Ρόδου είχε εκστρα τεύσ ει και ο Μ ω ά μεθ Β ’, δοκιμάζοντας οικτρή αποτυχία. Για να μη υποστεί το ίδιο, ο Σ ουλεϊμάν πρ αγμ α­ τοποίησε μεγάλες προετοιμασ ίες. Με υ­ ψηλό ηθικό, λόγω και της νίκης τους στο Βελιγράδι, οι Τ ούρκοι - 100.000 πεζοί και στόλος 300 πλοίω ν- έφτασαν στη Ρόδο, α­ πο βιβ άσ τηκα ν ανενόχλητοι στο ν η σ ί και άρχισαν την πο λιορ κία. Στις 28 Ιουλίου 1521 έφτασε στο ν η σ ί και ο ίδιος ο σ ου λ­ τάνος, ο οποίος ανέλαβε πρ οσ ω πικά τη διεύ θυ νση των επιχειρήσεων. Απέναντι στην τεράστια τουρκική στρατιά και αρμάδα, ο μεγάλος μάγιστρος

των ιπποτών, ο Γάλλος Βιγιέρ ν τ ’ ιλ Αδάμ, δ ιέθ ετε 600 ιππότες και 4.500 Ρόδιους αρκεβουζιοφ όρους, βα λλισ τροφ όρ ους και τακτικούς στρατιώτες του τάγματος. Ο μεγάλος μάγιστρος είχε φ υ σ ικά ζητήσει τη σ υνδρομή του πά πα και όλω ν των χ ρ ι­ στιανών ηγεμόνω ν της Δύσης, χωρίς όμως ανταπόκριση. Ετσι οι ιππότες και οι Ρόδι­ οι, γνωρίζοντας ότι ήταν εντελώ ς μόνοι α­ πένα ντι στις τουρκικές ορδές, απ οφ ά σ ι­ σαν να π ο λεμ ή σ ο υ ν μέχρις εσχάτων. Οι Ελληνες π ρ ό θ υ μ α τάχθη κα ν υπό τις δ ια ­ ταγές του τάγματος, προτιμώ ντας τη ση­ μαία του Αγίου Ιωάννη από αυτήν της η μ ι­ σελήνου. Μεταξύ των μορφ ώ ν της π ερ ιώ ­ νυμης αυτής π ο λιορ κίας ήταν και ο Κρητι­ κός αρχηγός του μηχανικού των ιπποτών, Γαβριήλ Μαρτινέγγος. Την 1η Σ επτεμβρίου οι Τ ούρκοι άρχι­ σαν τις επ ιθ έσ εις κατά του γερμανικού προμαχώνα. Αρχικά, επιχείρησ αν με υπο­ νόμους να υποσ κάψ ουν τα τείχη. Ο Μαρτινέγγος όμως κατασκεύαζε ανθυπονόμους, κάθετους ως προς αυτούς των Τούρκων. Κατόπιν, είτε διοχέτευε νερό ή καπνό σε αυτούς, είτε κατη ύθ υνε προς ε­ κεί τμήματα εφ όδου, ο ι άνδρες των ο π ο ί­ ων πυ ρπ ολο ύσ α ν τα υποστυλώ ματα των του ρκικώ ν υπονόμω ν και τους κατέστρε­ φαν. Ωστόσο, οι Τούρκοι ήταν πο λλο ί και ο Μ αρτινέγγος ένας. Ετσι, όταν τους απ έκρο υσ ε στον γερ ­ μανικό προμαχώνα, αυτοί κατόρθω σαν να υπονο μεύ σο υν το τείχος του αγγλικού προμαχώνα. Μ έσω του ρήγματος που δημιουρ γήθηκε, χιλιά δες γενίτσ αρ οι ξεχύ­

θ η κ α ν ως το πρώτο κύμα κατά της πόλης. Οι αμ υνό μενο ι όμως τους υπ οδ έχθη κα ν με βροχή βλημάτων. Οι φ α νατισ μένοι ω ­ στόσο γενίτσ αροι προχώ ρησαν και ανέβη­ καν στο τείχος. Τότε διεξή χθη φρικτή τει­ χομαχία. Ιππότες και Ρόδιοι επέπ εσ αν με μανία πάνω στους Τούρκους. Οι Ελληνες μάλιστα είχαν αναπτύξει μια ιδιαίτερη τεχνική για την αντιμετώ πι­ ση των Τούρκων και ειδ ικά των γενιτσά­ ρων. Ε κμετα λλευόμενοι τα μακριά μετα­ ξωτά χιτώ νια των γενιτσάρων, τους έκαι­ γαν ζωντανούς με ένα είδος υγρού πυρός, για το οποίο όμως τίποτε άλλο δεν γνω ρ ί­ ζουμε (υγρό πυρ χρ ησ ιμ οπο ίησ α ν οι ιππ ό­ τες κατά των Τούρκων και στην πο λιορ κία της Μάλτας, το 1565). Η επίθ εσ η τελικά απο κρο ύσ τηκε και 2.000 περ ίπ ου κουφ ά ρια γενιτσάρω ν γέμισαν τα χαλάσματα των τειχών. Οι Ελληνες αμέσως άρχισαν να ε­ π ισ κευ άζου ν όπως-όπω ς τα τείχη, παρά τον σ φ οδρ ό τουρκικό κανονιοβολισμό. Νέα έφ ο δο ς των Τούρκων, στις 13 Σε­ πτεμβρίου, αποκρ ούστηκε με σημαντι­ κές, και πάλι, απώ λειες των επιτιθέμενων. Κ αθοδηγούμενος από τον προδότη, μεγάλο καγκελάριο του τάγματος, Ανδρέα Αμαράλ, ο σουλτάνος αποφ άσισε να εξαπολύσ ει γενική επίθ εσ η στις 25 Σε­ πτεμβρίου. Με φ οβερ ούς αλαλαγμούς, οι Τούρκοι ξεχύθ ηκα ν με το πρώ το φως της ημέρας κατά της πό λης από τρεις δ ια φ ο ­ ρετικές κατευθύνσεις. Οι ιππότες και οι Ρόδιοι όμως τους περ ίμ ενα ν με ψ υχραι­ μία. Τα τουρκικά στίφη «καλωσόρισε» αρ ­ χικά το π υ ρ ο β ο λικό των αμυνομένων. Κα­ τόπιν, ο λόγος δ ό θ η κε στις βαλλίστρες και στα αρκεβούζια, τα οπ οία με ιδιαίτερη μαεστρία χειρίζονταν οι Ελληνες στρα­ τιώτες. Οι Τ ούρκοι προς στιγμήν αναχαιτί­ στηκαν. Ε πιτέθηκα ν όμως εκ νέου και κα­ τόρ θω σ αν να ανέβουν στα τείχη. Εκεί δ ιε ­ ξήχθη φ οβερ ή μάχη. Με τους βαριά θ ω ­ ρακισμένους ιππότες ως εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λα ­ κή, οι αμ υνό μενο ι όρμησαν, επικα λού με­ νοι το όνομα του Χριστού, κατά των Τούρκων. Με σπαθιά, λόγχες, τσεκούρια, π έ ­ τρες, υγρό πυρ, με υπ οκόπανους αρκεβουζίων, αλλά και με τα χέρια και με τα δόντια ακόμα οι αμυνόμενοι, ακόμα και γυναικόπαιδα, τσάκισαν τον α νθ ό του ο ­ θω μ α νικο ύ στρατού. Οι επ ίλεκτο ι και υπε­ ρ ήφ ανοι γενίτσ αροι σ φ αγιάστηκαν χωρίς έλεος. Οι Ρόδιοι στρατιώτες δ ια κρ ίθ η κα ν ιδιαίτερα στη μάχη αυτή, κερδίζοντας την εκτίμηση ακόμα και των επαγγελματιώ ν του πο λέμο υ, των ιπποτών. Π ερισσότεροι από 15.000 Τ ούρκοι σ κοτώ θη καν εκείνη την ημέρα. Αλλά και οι Ρόδιοι πλήρω σαν βαρύ φ όρο αίματος υπέρ της ελευθ ερ ία ς τους. Μ εταξύ δε των τραυματιώ ν ήταν

/

4 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και ο Μ αρτινέγγος, ο οπ οίο ς π ο λεμο ύσ ε στην πρώτη γραμμή. Ο Σουλεϊμάν, ενώ π ιον τέτοιας κατα­ στροφής, είχε απ οφ α σ ίσ ει να άρ ει την π ο ­ λιορκία. Ο προδότης Α μαράλ όμως τον ε­ νημ έρω σ ε για την επίσης οικτρή κατάστα­ ση των αμυνόμενω ν και του συνέστησε να επα ναλά βει τις εφόδους, με μικρότερες όμως δυνάμεις, έτσι ώστε εξαντλεί στα­ διακά τους ηρω ικούς πολιορ κημένους. Τελικά, ο προδότης α π οκα λύφ θ ηκε και έ­ λαβε την π ρ έπο υσ α αμοιβή. Η ζημιά όμως είχε γίνει. Α κολουθώ ντας τις συμβουλές του προδότη, ο Σ ουλεϊμάν εξανάγκασε τους αμυνόμενους να ζητήσουν σ υ ν θ η ­ κολόγηση. Την 1η Ιανουαρίου 1523 η πόλη π α ρα δό θη κε. Οι επιζήσαντες ιππότες, μα­ ζί με 4.000 Ρόδιους, αποχώ ρησαν από τη Ρόδο και βρήκαν τελικά καταφύγιο στη Μάλτα. Μετά την άλω ση της Ρόδου, το 1522 και κατά παραβίαση της σ υ νθ ή κη ς πα ρ ά ­ δοσης, οι Τ ούρκοι του «δίκαιου» Σουλεϊμάν έκλεψ αν, βίασαν, λεηλάτησαν, π υ ρ ­ πό λη σ α ν και έσφαξαν με την ψυχή τους. Ιδιαίτερο μένος επέδ ειξαν κατά των Ελλήνων, δ ιό τι σ υμ πολέμ ησ αν με τους ιπ­ πότες, αλλά και των εκχρισ τιανισ μένω ν Τούρκω ν (Τουρκόπουλων). Οι εκκλησιές, είτε του ο ρ θό δο ξο υ είτε του ρ ω μαιοκα­ θ ο λικο ύ δόγματος, λεη λα τή θ η κα ν άγρια. Τα ιερά σκεύη αρπάχτηκαν, οι ιερές εικό ­ νες καταστράφηκαν, οι σταυροί βεβηλώθ η κα ν και κομματιάστηκαν. Ακόμη και στο νοσ ο κομείο της πό λης εισ έβα λαν και, α­ φού κα κο πο ίησ αν ή σκότω σαν τους π ο λυ ­ π λη θ είς τραυματίες και αρρώστους, άρ­ παξαν ό,τι μπορούσαν. Ο Κωνσταντίνος Σάθας στο βιβλίο του «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς», μεταφ έρει Ο μ εγ ά λ ο ς σ φ α γ έα ς τω ν Ελλήνω ν, μ ε εν το λ ή Σ ο υ λ εϊμ ά ν , ο δ ια β ό η το ς π ειρ α τή ς Χ α ϊρ εντίν Μ π αρμπ αρόσα.

την αγω νιώδη επιστολή του μητροπολίτη Ρόδου Ε υθυμίου προς τον πά πα Κλήμη Ζ', στην οπ οία περ ιγρ άφ ει τη ζωή των Ελλή­ νων της Ρόδου, έξι χρ όνια μετά την τουρ­ κική κατάκτηση - έξι χρ όνια μετά, αφότου ο Σ ουλεϊμάν απ ένειμε δικα ιοσ ύ νη στους Ρόδιους, όπως αρ εσκόταν να λέει. Ο μη­ τροπολίτης περιέγραφ ε με λεπτο μέρ ειες

του Ζόπου και όλο ι μαζί σ υνα ντήθη καν με τον απεσταλμένο του αυτοκράτορα Κα­ ρόλου Ε’, Αντωνίου Βόζιου. Ο Βόζιος, μαζί με τον Ιωάννη Καλλορίτη και τον Βενέδικτο Ρουγγέρη, ταξίδεψ αν στη Ρόδο, όπου

των προυχόντων, αλλά και στις εκκλη ­ σιές. Παρόλα αυτά, τέσσερα χρ όνια πέρασαν και χρισ τιανικός στόλος δεν φ ά νηκε στα νερά της Ρόδου, όπως είχε συμφ ω νηθεί. Στο μεταξύ, όμως, οι Τ ούρκοι υπο-

τις φρικτές διώ ξεις και στερήσεις στις ο­ ποίες υπέβαλε τους Ελληνες η «δικαιοσ ύ­ νη» του Σουλεϊμάν, εκλιπαρώ ντας τον πά ­ πα και τη Δύση να β ο η θ ή σ ο υ ν στην αποτί­ ναξη του του ρκικού ζυγού.

δ ιεξή χθ η σ α ν α π ευθ εία ς συνομιλίες με τον Ε υθύμιο και τους πρ ω τοπρ εσ βυτέ­ ρους Σεβαστό και Ψ ιχιδάλη. Βρίσκοντας το κλίμα ευνοϊκό, ο Βόζιος δ έχ θ η κε τις ει­ σηγήσεις των Ελλήνων ιερ ω μ ένω ν και η ε­

Ο μητροπολίτης Ε υθύμιος συνέλαβε επίσης το σχέδιο εξέγερσης των Ροδίων κατά των Οθωμανών. Οι Ιωαννίτες ιππ ό­ τες θ α β ο η θ ο ύ σ α ν τους Ελληνες. Στα σχέδια του Ε υθυμίου ενεπλάκη και ο π α ­

πανάσταση αποφ ασίστηκε. Οι προύχοντες του νησιού, αδ ερφ οί Ζηλάρδη, Ανθέμιος Π ροκαθήμενος, Στε­ φ ά νής Μ ακρυνάρης, Αντώνιος Ζαχαρίας και Στέφανος Καλομέρης, μυ ή θ η κα ν στο κίνη μ α και ανέλαβαν να ξεσηκώ σ ουν τους

πτεύ θ η κα ν ότι κάτι σ υ μ βαίνει και πρ οχώ ­ ρησαν σε π ρ ολη πτικές σφαγές των Ελλή­ νων. Ετσι, τα όνειρα του μητροπολίτη Ευ­ θ υ μ ίο υ ναυάγησαν. Ο άξιος ιεράρχης π λ ή ­ ρωσε με τη ζωή του την αγάπη του προς την πατρίδα, μαζί με εκατοντάδες ακόμα Ρόδιους.

σάς της Αιγύπτου Αχμέτ, ο οποίος εξεγ έρ θηκε κατά του Σουλεϊμάν. Ο Αχμέτ ήρ­ θ ε σε συνεννόηση με τους ιππότες και τον Ευθύμιο, μέσω ενός άλλου Ελληνα,

κατοίκους των περ ιοχώ ν τους. Κ αθ ημ ερι­ νά, μέσω Κρήτης έφταναν όπ λα στο νησί, τα οπ οία και α π ο θ η κεύ ο ντα ν στα σπίτια

0 ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΟΠΗ Μ ετά την κατάληψ η της Ρόδου, η κα­ τακτητική δ ιά θεσ η του Σ ουλεϊμάν κόπ α ­ σε προσω ρινά. Α ναζω πυρώ θηκε όμως το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 141

-

-

Ο Σ ουλεϊμάν, μετά την εξέγερση, άρ ­ χισε εντατικές στρατιωτικές π ρ ο ετο ιμ α ­ σίες. Ο λοι πίσ τεψ αν τότε ότι στόχος τους ήτα ν η Περσία, με τον νέο σάχη της οποίας ο ι σχέσεις του ήταν ιδια ίτερα τεταμέ­ νες. Η α λή θ εια όμως ήταν δια φ ο ρετική . Ο Σ ου λεϊμ άν τον Α πρ ίλιο του 1526 κινήθ ηκε μαζί με τον Πάργαλη για την Ο υγγα­ ρία, μετά και απ ό πα ρ α κίνησ η των Γάλ­ λων, οι ο π ο ίο ι σχέδιαζαν με τον τρόπο αυτό να θ έ σ ο υ ν ένα ισχυρό αντίβαρο στην αψ βουργική πο λιτική, αφ ού π λέο ν ο δυναστικός οίκος της Αυστρίας θ α είχε να αντιμ ετω π ίσ ει και στα ανα τολικά του σύνορα μια μεγάλη δύναμη, την ο θ ω μ α ν ι­ κή. Ο μόλις α π ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ε ίς από την αιχ­ μαλω σία Γάλλος βασιλιάς Φ ραγκίσκος Α', ουσ ιασ τικά σ υμ μάχησ ε με τον Σ ουλεϊμάν - κρ υφ ά στην αρχή, για τον φ όβο των α­ ντιδρ ά σεω ν στο εσ ω τερικό της χώρας του. Ο Σ ου λεϊμ άν κιν ή θ η κ ε πρ ος τον Δ ο ύ­ ναβη, επικεφ α λή ς μιας στρατιάς άνω των 100.000 α νδ ρώ ν και 300 πυροβόλων. Α π ο ­ φ άσισε να α κ ο λο υ θ ή σ ει τον ποταμό, μέ­ σω του οπ οίο υ η τεράστια, για τα δ εδ ο μ έ­ να της εποχής, στρατιά του θ α μπορούσε να α νεφ οδ ιάζεται ευχερώς. Η στρατιά α υ ­ τή ενισ χ ύ θ η κε σταδιακά και από άλλα, ά­ τακτα κυρίω ς σώματα, που είχαν στόχο

$

Β αρ ιά οπ λισ μ ένοι Ο θω μ α ν ο ί σπ αχήδ ες ιπ πείς. Ο ε κ δ εξιώ ν φ έ ρ ε ι ευρ ω π α ϊκού τύπ ου 9 ώ ρ α κ α , κοινή π ρα κτική τη ς επ οχής, τη ν οποία α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν οι π λέον εύ π ο ρ ο ι Τούρκοι τιμ α ρ ιο ύ χ ο ι και α ξιω μ α το ύ χο ι. 1525, μετά τη μάχη της Παβίας, στην ο ­ π ο ία οι αυτοκρ ατορικές δυνάμεις (Αψβούργοι) σ υνέτριψ αν τους Γάλλους και αιχμα λώ τισ αν τον Γάλλο βα σ ιλιά Φρα­ γκίσ κο Α ’. Το σ ημα ντικότερ ο γεγονός της περ ιό δ ο υ ήτα ν η εξέγερση του πασά της Α ιγύπτου Αχμέτ, την οπ οία κατέστειλε ο νέος μεγάλος βεζίρης και γαμπρός του σουλτάνου (νυμ φ ευ μένος με την αδελφή του Σουλεϊμάν, Χατσιζέ), Ιμπραήμ Πάργαλης πασάς. Τον Μ άρτιο του 1525 ο Σ ουλεϊμάν β ρ έθ η κε ενώ π ιον της εξέγερσης των γε­ νιτσάρων, ο ι οποίοι, λόγω της τρ ίχρ ονης απραξίας από π ο λεμ ικές εμπ λοκές και άρα λαφ υραγω γία, αντιμετώ πιζαν ο ικο νο ­ μικές δυσ κολίες. Η εξέγερση κατεστάλη. Ο αγάς των γενιτσ άρ ω ν εκτελέστηκε, μα-

/

ζί με μερ ικούς ακόμα υψ ηλό βα θμο υς αξιω ματούχους του σώματος, αλλά στους υπ όλο ιπο υς ο Σ ου λεϊμ άν όχι μόνο φ ά ν η ­ κε επ ιεική ς -αν και παρα λίγο να σ κοτω θεί και ο ίδιος και μέλη της οικογένειάς του κατά την εξέγερση- αλλά διέταξε να μο ι­ ραστούν στους γενίτσ αρους 200.000 χ ρ υ ­ σά νομίσματα. Από την εποχή του Σουλεϊμάν και έπειτα, οι γενίτσ αρ οι θ α μετατρ απο ύν στη μεγάλη πληγή του Ο θω μα­ νικού Κράτους, θ α εξελιχτού ν σε μια μη­ χανή ανά δειξης σουλτάνω ν, α ιτο ύμ ενοι συνεχώς νέα π ρ ο νό μ ια και ολο ένα και υ­ ψηλότερες αποδοχές. Επί Σ ου λεϊμ άν μά­ λιστα η αρ ιθ μ η τική τους δύναμη α υ ξ ή θ η ­ κε, από 12.000 σε 20.000 άνδρες, με την εντατικο πο ίησ η του πα ιδομα ζώ μα τος και των βία ιω ν εξισλαμισμών.

τη λαφ υραγω γία. Τον ανεφ οδ ια σ μό ανέλαβε ένας στόλος 800 πλοιαρίων. Την πρώτη αντίσταση σ υνάντησ αν οι Τούρκοι ενώ π ιον του φ ρ ου ρίο υ του Πετροβαραντίν. Το φ ρ ού ρ ιο κατελή φ θ η με έφοδο, πα ρά την ηρ ω ική αντίσταση των 1.000 α νδ ρώ ν της φρουράς, αλλά η α κρ ό ­ π ο λη συνέχισε να αντιστέκεται. Τελικά, τα τείχη ανατινάχτηκαν και η ακρόπολη κατελή φ θ η επίσης. Α πό τους 800 άνδρες της φ ρ ου ρά ς που αιχμα λω τίσ τηκα ν, ο Σ ου λεϊμ άν διέταξε οι 500 να α π ο κεφ α λι­ στούν. Οι υπ όλο ιπο ι 300 π ο υ λ ή θ η κ α ν ως δούλοι. Ο Σ ου λεϊμ άν κατόπιν συνέχισε την π ο ρ εία του και, αφ ού διέσ χισε α νενό χλη­ τος τον πο ταμ ό Δράβο, μέσω μια ξύλινης γέφ υρας που κατασ κεύασ αν οι μηχα νικοί του, έφτασε με τον στρατό του στην ελώ ­ δη π εδ ιά δ α του Μόχατς. Οι κά το ικο ι της γειτονική ς πό λης του Εσεγκ, έντρ ομο ι πα ρ έδ ω σ α ν την πόλη τους στον σ ου λτά­ νο με σ υ νθ ή κη . Αυτός, μόλις ο στρατός του π έρ ασ ε την γέφ υ ρα του Δράβου, δ ιέ ­ ταξε να π υ ρ π ο λ η θ ε ί το Εσεγκ. Τέτοιο ή ­ ταν το ή θ ο ς του «μεγαλοπρεπούς» Σουλεϊμάν. Π αράλληλα, διέταξε και την κατα­ στροφή της γέφυρας στον πο ταμ ό Δ ρ ά­ βο, δηλώ νοντας ότι δ εν υπάρχει άλλος δρ όμος π έρ α από τη νίκη. Στην π εδ ιά δ α του Μόχατς είχε επιλέξει να α να μ ετρ η θ εί με τον Σ ου λεϊμ άν ο

Ούγγρος βασ ιλιάς Λάγιος Β'. Ο Λάγιος ή ­

λογότερο τμή μα του α ντιπ ά ­

ταν ένας ά νθ ρ ω πο ς με α δ ύνα μο χα ρα­ κτήρα, καλός και πρ οσ ηνής, αλλά όχι ικα­ νός κυβερνήτης. Για τον λόγο αυτό, δεν κατάφερε να επιβ ά λει το κύρος του επί των Ο ύγγρων ευγενών, ούτε να π ε ίσ ε ι την Αυτοκρατορική Δ ίαιτα (σ υμβούλιο των εκλεκτόρ ω ν της Αγίας Ρωμαϊκής Αυ­ τοκρατορίας) για τον επερ χό μενο κίν δ υ ­ νο, πα ρά την υπέρ του εισήγηση του αυτοκράτορα Καρόλου Ε'. Ετσι, δ εν έλαβε καμία ενίσχυση από τις αυτοκρ ατορικές δυνάμεις. Οταν έφτασε στο Μόχατς, ο Λάγιος είχε μαζί του μόλις 4.000 στρατιώ ­ τες της β α σ ιλικής του φρουράς. Σταδια­ κά, άρχισαν να καταφ τάνουν και οι δυ νά ­ μεις των Ο ύγγρων ευγενώ ν, μαζί με μ ερ ι­ κούς Γερμανούς, Ιταλούς, Πολωνούς και Σέρβους μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ ς και περ ίπ ο υ 800 μισ θ ο φ ό ρ ο υ ς στρατιώτες που του έσ τει­ λε ο πάπας. Ο Λάγιος ανέμενε την άφ ιξη άλλω ν 20.000 π ερ ίπ ο υ Τρανσυλβανών και Κροα-

λου στρατού, εξουδετερ ώ νοντάς το. Τη μάχη α κ ο λ ο ύ θ η ­ σε η σ υ ν ή θ η ς σφαγή. Την επ ο μ ένη της μά­ χης (30 Αυγούστου

τών στρατιωτών, οι ο π ο ίο ι όμως δ εν έφτασαν ποτέ. Σ υνολικά, ο Λάγιος β ρ έ θ η ­ κε στο Μόχατς με 26.000 άνδρες και 53 πυ ρο βό λα. Α πό τους άνδρες αυτούς, ο Λάγιος μπ ορ ού σε να σ τη ρ ιχθ εί μόνο στο βαρύ του ιππ ικό και τους εμ π ε ιρ ο π ό λ ε ­ μους μισ θ οφ ό ρο υς . Το υπ όλο ιπο πεζικό απ οτελείτο κυρίω ς από αγρότες ο π λ ισ μ έ ­ νους με αγροτικά εργαλεία και τόξα, ενώ το λοιπ ό ιππ ικό του από ελα φ ρ ο ύς ιπποτοξότες. Η εκλογή του π εδ ίο υ του Μ ό­ χατς α π οτέλεσ ε επίσης στρατηγικό σφ ά λμα του Ο ύγγρου βασιλιά, αφ ού στην ευρ εία π εδ ιά δ α το του ρ κικό ιππικό, το ο ­ π ο ίο ήταν διπ λάσ ιο σε α ρ ιθ μ ό από το σ ύ­ νολο των ου γγρικώ ν δυνάμεω ν, μ π ο ρ ο ύ ­ σε να ε λ ιχ θ ε ί και να π λευ ρ ο κ ο π ή σ ε ι τις ουγγρικές δυνάμεις. Εξάλλου, η δυσαναλογία των δυ νάμ εω ν ήτα ν τόσο μεγάλη, που δεν άφ ηνε εξαρχής καμία α μ φ ιβ ο λία για τον νικητή. Ο ι Ο ύγγροι π ο λέμ η σ α ν γενναία. Σε μια έφ ο δ ό τους κινδ ύ νευ σ ε και ο ίδιος ο Σουλεϊμάν. Τελικά όμω ς υ π έκυ ψ α ν στον ανεξά ντλητο α ρ ιθ μ ό τω ν Τούρκων. Στο πεδ ίο της μάχης έπεσ α ν 14.000 Ούγγροι, μαζί και ο Λάγιος, έναντι 1.500 Τούρκων. Ο νικητή ς σουλτάνος, βέβαια, σε επ ισ το ­ λή που έσ τειλε στην Κ ω νσταντινούπολη, μετά τη μάχη, έγραφε α δ ιά ντρ ο π α ότι ε ί­ χε α ντιμ ετω π ίσ ει και κα τα νική σ ει μια χ ρ ι­ στιανική στρατιά 150.000 ανδρώ ν, στη «μεγαλύτερη νίκη που έχει δ ει η Ιστο­ ρία»! Εξάλλου, η νίκη ο φ ειλό τα ν π ε ρ ισ ­ σότερο στον Πάργαλη, ο οποίος, ως επ ι­ κεφ α λής του του ρ κικού κέντρου εκτέλεσε π α ρ α π λ α ν η τ ικ ό υποχω ρ ητικό ελιγμό για να π α ρ α σ ύ ρ ει τους γενναίους, αλλά απ είθ α ρ χ ο υ ς Ο ύγγρους ιππότες, το αξιο-

1526) ο Σ ου λεϊμ ά ν κά­ θ ισ ε στον χρ υσ ό του θ ρ ό ν ο και δ έ χ θ η κ ε τα συγχα ρ ητήρ ια των αξιω ματούχω ν του για τη νίκη, π α ρ α κ ο λ ο υ θ ώ ­ ντας τον μαζικό α π ο κ ε ­ φ α λισ μ ό 2.000 α ιχ μ α λώ ­ των! Στις 10 Σ επτεμ βρ ίου ο Σ ου λεϊμ ά ν έφτασε μπροστά από τη Βούδα. Οι κά το ικοι π α ρ α ­ δ ό θ η κ α ν με σ υ νθ ή κη που τους εξασ φ ά­ λιζε τη ζωή και τα υπάρχοντά τους. Και αυτήν τη σ υ νθ ή κη π α ρ α β ία σ ε ο Σ ουλεϊμάν, αφ ήνοντας τον στρατό του να λ ε η ­ λατήσει, να σ φ ά ξει και να βιά σ ει ανεξέ­ λεγκτα. Π αράλληλα, έσ τειλε το άτακτο ιππικό του βόρεια, να ο λο κλη ρ ώ σ ει την κατα­ στροφή, σκοτώ νοντας κά θ ε ζωντανό πλά σ μα και κατα σ τρέφ οντας σ πίτια και κ α λλιέρ γειες παντού, α κό μ α και εντός του α υ σ τρια κού εδά φ ους, αν και δ εν β ρ ι­ σ κόταν σε ε μ π ό λεμ η κατάσταση με την αυτοκρ ατορία . Στις 13 Σ επτεμ βρ ίου οι το υ ρ κικές ορδές του «δικαιοκρίτη» Σουλεϊμ ά ν έ φ θ α σ α ν στην ανυ περ άσ πιστη Πέστη (στη β ό ρεια ό χ θη του Δούναβη), την οπ ο ία π υ ρ π ό λ η σ α ν και ισοπέδω σαν, αφ ού πρώ τα τη λεηλάτησαν. Α κολούθω ς, η στρατιά π ή ρ ε τον δρ όμ ο της επ ισ τρ ο ­ φής, ρημάζοντας τα πά ντα στο πέρ ασ μ ά της. Ετσι έληξε η «ένδοξη» εκσ τρατεία

Ο Ν ίκ λα ς Τ ζο ύ ρ ισ ιτς, ο ηρω ικός υπ ερα σ π ισ τής το υ οχυρ ού Γκιν, ο οπ οίος μ ε 700 ά νδ ρ ες α να χα ίτισ ε το υ ς 200.000 το υ Σ ο υ λεϊμ ά ν, για έναν σχεδό ν μήνα, σώ ζοντας τη Β ιέννη από δ ε ύ τε ρ η πολιορκία. σβλέπόντας στη δ ια ­ δοχή. Ο Ζ από λια ανακ η ρ ύ χ θ η κ ε βασιλιάς, αλλά η α υ το κρ α το ρ ι­ κή δ ία ιτα ανα κήρ υξε βα σ ιλιά τον Φ ερδινάνδο. Ο τελευτα ίος σ υγκέντρ ω ­ σε 11.000 άνδρες και εισ έ β α ­ λε στην Ο υγγαρία, εκδιώ κοντα ς τον Ζ α πό λια και ανα κηρ υσ σ όμ ένος ε π ί­ σ ημα βασ ιλιάς της Ο υγγαρίας, στη Β ο ύ ­ δα (1527). Ο Ζ α πό λια αντέδρα σ ε και ζή­ τησε την υποσ τήριξη του Σουλεϊμάν, π ρ ο σ φ έρ ο ντα ς στον σουλτάνο μια π ρ ώ ­ της τάξης ε υ κα ιρ ία να ξανα κατασ τρέψ ει την κεντρ ική Ευρώπη. Στον δ ια κα νο νι­ σμό σ η μ α ντικό ρόλο δια δρ α μ ά τισ ε ο Βενετός Λ ο υ ντο β ίκο Γκρίτι, νόθ ος γιος του ομ ώ νυ μο υ δόγη, ο οπ οίο ς δ ιέμ ενε μ ό ν ι­ μα στην Κ ω νσταντινούπολη και εξ υ π η ρ ε­ τούσε πα ντοιο τρ ό πω ς τον Σ ουλεϊμάν, σε ερ ω τικές κυρίω ς υ π ο θ έσ εις . Με τη μ εσ ο ­ λάβησή του, ο Σ ου λεϊμ ά ν αναγνώ ρισε τον Ζ α πό λια ως β α σ ιλιά της Ο υγγαρίας και υπ ο σ χέθ η κε να τον β ο η θ ή σ ε ι να π ά ­ ρει πίσ ω τον θ ρ ό νο του. Ο Φ ερδινάνδος, από την π λευ ρ ά του,

του Σ ο υ λεϊμ ά ν στην Ο υγγαρία.

ΗΤΤΕΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ, ΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Η νίκη στο Μόχατς α π ο τ ε λ ε ί το σ η­ μείο καμπής για τον Σ ουλεϊμάν, όσον α­ φ ο ρ ά την το υ ρ κική επέκτα σ η στη Δύση. Ηταν η τελευτα ία του επιτυχία. Μ ετά το Μόχατς, ο Σ ου λεϊμ ά ν αντιμ ετώ π ισ ε δύο εξεγέρσ εις στη Μ ικρά Ασία, τις οπ οίες κα τέσ τειλε ο Πάργαλης. Στο μεταξύ, στην Ο υγγαρία ο θά νατος του βα σ ιλιά Λ άγιος είχε θ έ σ ε ι το ζήτημα της δ ια δ ο ­ χής. Υ π ο ψ ή φ ιο ι ήταν ο Α υστριακός αρ χι­ δούκας, Φ ερδινάνδος τω ν Α ψ βούργω ν και ο ηγέμόνα ς της Τρανσυλβανίας, Ιωάν­ νη ς Ζ απόλια, ο ο π οίο ς είχε κα θ υ σ τερ ή ­ σει να φ τά σ ει στο Μ όχατς και να ενισχύσει τον β α σ ιλιά Λάγιος, π ιθ α νώ ς προ-

Ο β α σ ιλιάς τη ς Ο υ γ γ α ρ ία ς Ιω άννης Σ ιγ ισ μ ο ύ ν δ ο ς Ζαπόλια.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 4 3

I, κότητα. Στη δύναμη αυτή π ρ ο σ τέθ η κε και ένα σώμα 6.000 α νδ ρ ώ ν του Ζαπόλια. Στις 10 Μ άίου ο Σ ου λεϊμ ά ν ανα χώ ρη­ σε από την Πόλη, μαζί με τον Πάργαλη και στις 18 Α υγούστου η στρατιά του ε­ νώ θ η κε με τις δ υ νάμ εις του Ζ α πό λια στο Μόχατς. Κατόπιν, κ ιν ή θ η κ ε πρ ος τη Β ο ύ ­ δα. Η α υ σ τρια κή φ ρ ο υ ρ ά α ντισ τά θηκε όσο μπ ορ ού σε, αλλά τελικά σ υ ν θ η κ ο λ ό ­ γησε, μόνο και μόνο για να σφαγιαστεί, αφ ού για μια α κό μ α φ ο ρ ά ο Σ ου λεϊμ άν δ εν κράτησε τον λόγο του. Στις 14 Σ ε­

Ο Ο ύ γγ ρ ο ς β α σ ιλιάς Λ ό γ ιο ς Β ’. έσ τειλε επίσ η ς πρ έσ β εις στον Σουλεϊμάν, ο ι οπ οίο ι, όμως, απ αίτη σ α ν από τον Σ ου λεϊμ ά ν να π α ρ α δ ώ σ ει όλα τα ου γγρ ι­ κά εδάφ η που α κό μ α κρατούσε! Σε α π ά­ ντηση, ο Σ ου λεϊμ ά ν φ υ λά κισ ε τους π ρ έ ­ σβεις και άρχισ ε να σ υ γκεντρ ώ νει δυ νά ­ μεις για τη νέα εκστρατεία. Οι πηγές δ ια ­ φ ω νού ν μεταξύ τους σχετικά με τις τ ο υ ρ κικές δυνάμεις, τις οπ οίες υ π ο λο γ ί­ ζουν από 120 έως 300 χιλιά δ ες άνδρες, με 300 πυ ρο βό λα . Ο π ρώ τος αρ ιθ μός , π ά ­ ντως, φ α ίνετα ι π ιο κοντά στην πραγματι-

π τεμ βρ ίου ο Σ ου λεϊμ ά ν εγκατέσ τησε με επισ η μότη τα τον Ζ α πό λια στον ουγγρικό θρ όνο , στην ερ ειπ ω μ ένη Βούδα. Στις 18 Σ επτεμ βρ ίου τα το υ ρ κικά στί­ φη εισ έβ α λα ν στο αυ σ τρια κό έδαφος, καίγοντας και λεηλατώ ντας. Οι π ερ ισ σ ό ­ τερες π ό λεις εκκ ε ν ώ θ η κ α ν από τους κα­ τοίκο υς τους. Μ όνο το Π ρεσβούργο ε­ τοιμ ά σ τηκε να αντισ τα θεί, αλλά ο Σουλεϊμά ν π ρ ο τίμ η σ ε να μη α σ χ ο λη θ εί μαζί του. Στόχος του ήτα ν η ίδια η αυστριακή πρ ω τεύουσ α, η Β ιέννη. Ο α ρ χιδ ού κας Φ ερδινάνδος απ ό την π λευ ρ ά του είχε ε­ λάχιστες δ υ νάμ εις να δια θ έσ ει, καθ ώ ς ο όγκος των α ψ β ο υ ρ γ ικώ ν δ υ νά μ εω ν π ο ­ λεμ ο ύ σ ε κατά τω ν Γάλλων. Τελικά, για την άμυνα της Β ιέννη ς ανέλα β α ν π ερ ίπ ο υ 20.000 ά νδ ρες (άλλες πηγές κά νο υν λόγο για 16.000 και ά λλες για 23.000), υπό τον κόμη Ν ίκλας φ ο ν Ζαλμ. Οι δ υ νάμ εις του φ ο ν Ζ αλμ απ οτελο ύντο απ ό επα γγελμα τίες του π ο λέμ ο υ μι­ σ θο φ όρ ου ς, αφ ενός μεν έμπ ειρ ο υ ς , α­ φ ετέρ ου δε χω ρίς άλλο κίνη τρ ο π έρ α ν των χρημάτων. Ω στόσο, σ ύντο μα η σ υ­ μ π ερ ιφ ο ρ ά των Τούρκω ν είχε ως α π ο τέ­ λεσ μ α το κλίμα αυτό να μετα βλη θεί. Αμέσω ς μετά την άφ ιξή του ενώ π ιο ν της πόλης, στις 27 Σ επτεμ βρ ίου 1529, ο Σουλεϊμά ν ζήτησε την πα ρά δο σ ή της, σ τέλ­ νοντας ως π ρ έσ β εις τρεις Α υσ τριακούς ευγενείς που κρ ατούσ ε αιχμαλώ τους. Ο φ ο ν Ζ αλμ του απάντησε α ρ νητικά, μέσω τριώ ν Τ ούρκω ν αξιω μα τούχω ν που κρ α ­

Οι Ιω α ν ν ίτες ιπ π ό τες -όπως α να π α ρισ τά νονται από σ ύγχ ρονους ree n ac to rs- α π ο τέλ εσ α ν σ κ ληρ ούς α ντιπ ά λους το υ Σ ουλεϊμ ά ν. Σ τη Ρόδο η ττή θ η κ α ν μ εν , π ροκαλώ ντας όμω ς πάνω από 80.000 α π ώ λειες σ το ν υπ ερφ ία λο σ ου λ τά ν ο , ενώ σ τη Μ ά λ τα , το 1565, κ α τά φ ερ α ν να σ υ ντρ ίψ ο υ ν τις δ υ ν ά μ εις το υ Σ ουλεϊμ ά ν.

τούσε αιχμαλώ τους. Κατόπιν τούτου, άρ ­ χισε η π ο λιο ρ κία . Η π ο λ ιο ρ κ ία κράτησε μ έχρι τις 15 Ο κτω βρίου, οπ ότε ο Σ ο υ λεϊμ ά ν π α ρ α δ έ ­ χτη κε την ήττα του και υποχώρησε. Τ ούρκοι ισ το ρ ικο ί της εποχής υπ ο σ τή ρ ι­ ξαν ότι ο σ ουλτάνος εγκα τέλειψ ε την π ο ­ λ ιο ρ κ ία λίγο π ρ ιν την ε π ικ ε ίμ ε ν η νίκη, λόγω μιας επισ τολής της α γα πη μένη ς του πα λλα κίδ α ς και κα τό π ιν σουλτάνας, της Ρωξελάνας, που τον καλούσ ε κοντά της. Φυσικά, κάτι τέτοιο δ εν ισχύει. Ο Σ ουλεϊμάν εγκα τέλειψ ε την π ο λιο ρ κία , δ ιό τι ο στρατός του υπέστη τεράστιες α π ώ λ ε ι­ ες, γιατί ο ι γ ενίτσ α ρ ο ι ήταν έτο ιμ ο ι να εξεγερθ ού ν, λόγω της αποτυχίας, επειδ ή

4 4 1ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

4,

λόγω της επο χή ς (μέσα φ θ ινο π ώ ρ ο υ ) και του κλίματος αντιμετώ πιζε ανεφ οδιασ τικές δυ σ κο λίες και για τον λόγο ότι μια αυ σ τρο ϊσ πα νική στρατιά ερχόταν προς διάσω ση της Β ιέννης. Ετσι, ο σουλτάνος για πρώ τη φ ο ρ ά α­ ντιμετώ πισ ε την ήττα. Η υποχώ ρηση άρ ­ χισε το βράδυ της 15ης Ο κτω βρίου, όχι όμω ς πριν, με εντολή του Σ ουλεϊμάν, εκτελεσ τού ν πά νω από 2.000 άτυχοι αιχ­ μάλωτοι. Κατά την υποχώ ρηση, οι Τούρ­ κο ι έκαψ αν τα πά ντα στο πέρ α σ μ ά τους, αλλά αυτή τη φ ο ρ ά ο ι Α υ σ τρ ιακο ί εισέπρ α ξα ν πολύ ακρ ιβ ά διόδια . Α ποσπάσματα ελα φ ρ ώ ν ιππ έω ν - α νά μεσ α στα οπ οία και Ε λλήνω ν Στρατιωτώ ν - καταδίω ξαν για μέρες τους υποχω ρ ούντες Τούρ­ κους, πο υ υ π έφ ερ α ν και απ ό το κρύο και τις ανελέητες βροχοπτώ σ εις και τους κατέσ φ αξαν αλύπητα. Το ήμ ισ υ τω ν δ υ ­ νά μ εω ν του Σ ου λεϊμ ά ν χ ά θ η κε στην ε κ ­ στρατεία αυτή. Π αρόλα αυτά, ο α χ ρείο ς σουλτάνος επ ιχ είρ η σ ε να π α ρ ο υ σ ιά σ ει την εκσ τρα­ τεία ως νικη φ ό ρ α , για να μη πλη γ εί το κύ­ ρος του, διατάσ σ οντας να γιορ τα σ τεί η επισ τρ οφ ή του στην Πόλη με δω ρ εάν γεύμ ατα για όλους και δ ια νομ ές τ ρ ο φ ί­ μων και χρημάτω ν! Ε πιστρέφ οντας γ ιό ρ ­ τασε επίσης π α ν η γ υ ρ ικ ά την περ ιτο μή τω ν τεσ σά ρ ω ν γιω ν του, σ κορ πώ ντας και π ά λ ι ά φ θ ο να χρήματα. Σ κ ό π ε υ ε όμω ς να ε κ δ ικ η θ ε ί. Ετσι, το 1532 κίν η σ ε π ά λ ι πρ ος τη Β ιέννη . Στις 5 Α υγούσ του η σ τρα τιά του -200.000 άνδρ ες- β ρ ισ κό τα ν έξω απ ό τη μικρ ή πό λη Γκιν, 90 χλμ. νο τ ιο α ν α τ ο λ ικ ά της Β ιέ ν ­ νης. Ε π ικεφ α λή ς της φ ρ ο υ ρ ά ς ή τα ν ο Ν ίκλα ς Τ ζούρισ ιτς, ένας Κ ροάτης α ξιω ­ μα τικός του α υ σ τρ ια κο ύ στρατού, με 700 μόνο άνδρες. Μ αζί του ε ν ώ θ η κα ν κα ι π ε ρ ίπ ο υ 800 ικα νο ί να φ έ ρ ο υ ν όπ λα κ ά τ ο ικ ο ι της π ό λη ς . Ο ι λιγ ο σ το ί αυ τοί γ ε ν ν α ίο ι έ μ ε λ λ ε να τα π ε ιν ώ σ ο υ ν ακό μη π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο το ν υ π ερ φ ία λο σ ουλτάνο. Ο π ο ιο σ δ ή π ο τ ε ά λλο ς δ ιο ικ η τ ή ς θ α εγ κ α τ έ λ ε ιπ ε το φ ρ ο ύ ρ ιο και θ α α π οχω ­ ρούσ ε. Ο Τ ζο ύρ ισ ιτς όμω ς δ ε ν μ π όρ εσ ε να μη υ π ο κ ύ ψ ε ι στις εκκ λ ή σ ε ις τω ν κα­ τ ο ίκ ω ν να υ π ε ρ α σ π ισ τ ε ί το μ ικρ ό οχυρό. Ε ξάλλου, ή θ ε λ ε να δ ώ σ ε ι χ ρ ό νο στον α υ το κρ ά το ρ α να σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι δ υ νά ­ μεις για να α π ο κ ρ ο ύ σ ε ι τη νέα το υ ρ κική εισ β ο λή. «Α κόμα και μία η μ έ ρ α να αντέξου με, είνα ι κέρδος», έλεγε. Στις 5 Α υγούστου ο ι Τ ο ύ ρ κο ι εξ α π έ ­ λυ σ α ν την πρ ώ τη τους ε π ίθ ε σ η , υπό το β λ έ μ μ α του Σ ου λεϊμ ά ν, όντας β έ β α ιο ι ό τι το α δ ύ να μ ο φ ρ ο ύ ρ ιο με τη μικρή φ ρ ο υ ρ ά θ α έπ εφ τε ά μ εσ α στα χέρ ια τους. Η ε π ίθ ε σ η όμω ς α π ο κρ ο ύ σ τη κε, με μεγά λες α π ώ λειες γ ια τους Τ ούρ­

κους. Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν νέες, λυ σ σ α λέες ε­ π ιθ έ σ ε ις που όμω ς είχαν το ίδ ιο α π ο τ έ ­ λεσ μα . Κ άθε φ ο ρ ά οι α μ υ ν ό μ ε ν ο ι α ν τ ι­ μετώ πιζα ν τους Τ ούρ κο υς με α φ ά ν τ α ­ στη α π ο φ α σ ισ τικό τη τα , π α ρ ά το ν σ υ ν ε ­ χή κ α ν ο ν ιο β ο λ ισ μ ό κα ι το γ κ ρ έ μ ισ μ α των τειχών. «Εγώ κα ι ο ι 89 ιπ π είς μου είμα σ τε πολύ κο υ ρ α σ μ έ ν ο ι με ελάχισ τες π λ έ ο ν π ρ ο μ ή θ ε ιε ς . Αν α ν τέξ ο υ μ ε α κό μ α μια μέρ α θ α ε ίν α ι θ α ύ μ α » , έγρ αφ ε στις 27 Α υγούστου ο Τζούρισιτς. Ο ι 89 ά νδ ρ ες στους ο π ο ίο υ ς α ν α φ έ ρ ε τ α ι ήτα ν όσ ο ι είχα ν α π ο μ ε ίν ε ι απ ό τους 700 ελα φ ρ ο ύ ς ιπ π είς π ο υ δ ιέ θ ε τ ε σ την αρχή της μ ά ­ χης. Ε κείνο το β ρ άδ υ ο ι κά τ ο ικ ο ι π ρ α γ ­ μ α το π ο ίη σ α ν λιτα νεία , τιμώ ντα ς τον π ο ­ λιο ύ χο της π ό λ η ς Αγιο Μ αρτίνο. Την ε ­ π ο μ έ ν η , στις 28 Α υγούστου, ο ι Τ ούρ κο ι ε ξ α π έλυ σ α ν τη σ φ ο δ ρ ό τερ η , μ έ χ ρ ι τό­ τε, επ ίθ ε σ η , ύσ τερα απ ό σ υ σ τη μ α τική υ­ π ο νό μ ευ σ η τω ν τειχώ ν και σ φ ο δ ρ ό β ο μ ­ β α ρ δ ισ μό . Σε 10 λ επ τά είχα ν α π ο κρ ο υ σ τεί! Οι κά τ ο ικ ο ι α π έδ ω σ α ν τη νίκη σ τον Αγιο Μ αρτίνο. Το α π ο τ έ λ ε σ μ α της μάχης ισ το ρ είτα ι

με δύο δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς τρ όπο υς . Σ ύ μ φ ω ­ να με την πρ ώ τη εκδ ο χή , μετά την α π ο ­ τυ χ ία της μεγάλης, σ υ ν δ υ α σ μ έ ν η ς τους εφ ό δ ο υ , ο ι Τ ο ύ ρ κο ι υπ οχ ώ ρ ησ α ν, αφ ού ήδη τ ε λείω νε ο Α ύγουστος και άρχιζαν ο ι βροχές. Σ ύ μ φ ω να με τη δ εύ τερη , τ ο υ ρ κική εκδ ο χή , ο Σ ο υ λεϊμ ά ν, ενώ π ιο ν της γεννα ιό τη τα ς τω ν υπ ερ α σ πισ τώ ν, π ρ ό τ ε ιν ε π α ρ ά δ ο σ η υπό όρ ου ς, η ο π ο ία έγινε δεκτή . Το σ η μ α ντικό όμω ς σε κά­ θ ε π ερ ίπ τω σ η είναι, ότι ο Σ ο υ λεϊμ ά ν έ ­ χασε ένα ν ο λ ό κ λ η ρ ο μήνα, ενώ π ιο ν ενός μ ικρ ο ύ και ασ ή μ α ντο υ οχυρ ού , η η ρ ω ι­ κή α ντίσ τα σ ή του ο π ο ίο υ έσω σε τη Β ιέννη . Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν είχε α π ο τύ χει ξα­ νά. Ο η ττη μ ένο ς σ ου λτά νος επ έσ τρ εψ ε στην Π όλη στις 21 Ν ο εμ β ρ ίο υ , ό π ου και π ά λ ι γ ιό ρ τα σ ε τη «νίκη» του με π ε ν θ ή ­ μερ ες εορ τές, «έχοντας σ υ ν τ ρ ίψ ε ι τους α π ίσ τους», όπω ς διέδ ω σ ε! Π ερ ισ σ ό τερ ο επιτυ χείς ήτα ν οι ε κ ­ στρα τείες του Σ ο υ λεϊμ ά ν κατά της Περ­ σίας. Η πρ ώ τη έληξε το 1534, με την κα­ τάλη ψ η της Βαγδάτης απ ό τους Τούρ­ κους, η δ εύ τερ η το 1549, με την κα τά λη ­ ψη της Β αν κα ι του Αντεν, η τρίτη το

Ο Γάλλος α υ το κ ρ ά το ρ α ς Φ ρ αγκίσ κος Α ’. 1555, με την κατά ληψ η π ερ ιο χώ ν μέχρι τις ακτές του Π ερ σ ικού κόλπ ου . Στο δ ιά ­ στημα από το 1538 μ έχ ρ ι το 1553 ο Σουλ εϊμ ά ν επ ιχ είρ η σ ε να ε π ε κ τ ε ίν ε ι την ε ­ π ιρ ρ ο ή του σ τον Ινδ ικό ωκεανό, με μια σ ειρ ά εκσ τρα τειώ ν, οι ο π ο ίες όμω ς τον έ φ ε ρ α ν α ντιμ έτω π ο με τους Π ορτογά­ λους. Οι εκσ τρα τείες αυτές είχαν περ ιο -

ΙΜΠΡΑΗΜ ΝΤΑΜΑΤ ΠΑΡΓΑΑΗΣ ΠΑΣΑΣ Ο Ιμπραήμ Νταμάτ (= βασιλικός σύζυγος) Πάργαλη (ο από την Πάργα) πασά, ανήλθε στα υψηλότερα αξιώματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αναδείχτηκε μεγάλος βεζίρης και μπεϊλέρμπεης (γενικός διοικητής) της Ρούμελης (των ευρωπαϊκών δηλαδή κτήσε­ ων της αυτοκρατορίας) και αρχιστράτηγος. Καταγόταν από την Πάργα και ήταν γιος του Ελληνα ψαρά Γιάννη Μικέγκα. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν Θεόδωρος (κατ' άλλους Θεόφιλος). Γεννήθηκε το 1494, ήταν δηλαδή συνομήλικος του Σουλεϊμάν. Ο Θεόδωρος απήχθη από Αλγερινούς πειρατές και πουλήθηκε ως σκλάβος σε μια χήρα, στη Μαγνησία της Μικρός Ασίας. Εκεί έ­ λαβε ευρεία παιδεία. Ο πατέρας του Σουλεϊμάν, Σελήμ Α’, συνάντη­ σε τον Ιμπραήμ ενώ έπαιζε βιολί. Γοητευμένος από τη δεξιοτεχνία του και από τις γνώσεις του, τον έφερε στο παλάτι. Γνώριζε τουρκι­ κά, ιταλικά, περσικά και, φυσικά, ελληνικά. Σύμφωνα με άλλη εκδο­ χή όμως, ο Ιμπραήμ κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη και εκεί που­ λήθηκε στον Σουλεϊμάν ή γνωρίστηκε με τον Σουλεϊμάν στη Μικρά Ασία. Ο τελευταίος τον πήρε στην υπηρεσία του, αρχικά ως προσω­ πικό του υπηρέτη, κατόπιν σαν αρχιγερακάρη (υπεύθυνο για τα κυ­ νηγετικά γεράκια του Σουλεϊμάν) και μετά ως αρχιτελετάρχη. Το 1524 ο Σουλεϊμάν τον πάντρεψε με την αδελφή του Χατσιζέ και τον ανέδειξε σε μεγάλο βεζίρη (κάτι ανάλογο με πρωθυπουργό). Ο Πάργαλης ήταν πιστός στον Σουλεϊμάν και αναδείχτηκε σε ε­ ξαιρετικό στρατηγό και πολιτικό. Ηρθε όμως σε σύγκρουση με τη Χουρέμ, την ευνοούμενη του Σουλεϊμάν, η οποία κατάφερε να τον διαβάλει και να τον εξοντώσει. Ο Πάργαλης ήλθε σε σύγκρουση με τον υπεύθυνο για τα οικονομικά, Ισκαντέρ Τσελεμπή, με τον οποίο είχε επίσης συγκρουστεί κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των Περσών. Αυτή τη φορά ο Πάργαλης πέτυχε την εξόντωση του ε­ χθρού του. Ωστόσο, το γεγονός αυτό, με τη μεσολάβηση της Χουρέμ προ­ κάλεσε την εχθρότητα του Σουλεϊμάν προς τον Πάργαλη. Επίσης, η Χουρέμ φρόντισε να φτάσει στα αυτιά του Σουλεϊμάν η πληρο­ φορία ότι ο Πάργαλης είχε ανακηρυχτεί στρατηγός - βασιλέας (σερασκέρ σουλτάν) κατά την εκστρατεία εναντίον των Περσών. Τον τίτλο αυτό έφερε μόνο ο ίδιος ο Σουλεϊμάν.

Σύμφωνα με άλλη πηγή, ο Σουλεϊμάν υποψιάστηκε ότι ο Πάργαλης είχε μυστικές επαφές με τον Αψβούργο αρχιδούκα της Αυ­ στρίας. Κάτι τέτοιο όμως δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ από τα αυστρια­ κά αρχεία. Αλληλογραφία είχε φυσικά, αλλά επίσημη και μόνο. Οι τρεις επιστολές του αρχιδούκα φερδινάνδου των Αψβούργων προς τον Πάργαλη έχουν ημερομηνίες, η πρώτη 5 Ιουλίου 1535, η δεύτε­ ρη 23 Μαρτίου 1535 και η τελευταία 14 Μαρτίου 1536 (έφτασε μετά τον θάνατο του Πάργαλη). Αρα, η εκδοχή αυτή καταρρίπτεται. Στις 5 Μαρτίου 1536 ο Πάργαλης πήγε στο σουλτανικό ανάκτο­ ρο και δείπνησε με τον Σουλεϊμάν, όπως συνήθιζαν οι δύο άνδρες. Κατόπιν, αποσύρθηκε σε ένα δωμάτιο του παλατιού για να κοιμη­ θεί. Το πρωί βρέθηκε νεκρός, στραγγαλισμένος, ενώ το δωμάτιο ή­ ταν ανάστατο. Ο Πάργαλης είχε πολεμήσει σκληρά για τη ζωή του, αλλά είχε υποκύψει. Η δολοφονία του, με εντολή του ίδιου του Σουλεϊμάν, δεν είχε καμία επίσημη εξήγηση. Ποτέ ο Σουλεϊμάν δεν ε­ ξήγησε τους λόγους που τον οδήγησαν στην απόφαση να διατάξει τη θανάτωση του καλύτερου πολιτικού, στρατηγού και φίλου του. Ολοι όμως απέδωσαν τη δολοφονία του Πάργαλη στην εχθρότητα της Χουρέμ απέναντι του και στην επιρροή που αυτή ασκούσε στον Σουλεϊμάν. Το πτώμα του φορτώθηκε σε ένα άλογο και στάλθηκε στο σπίτι του. Η σύζυγός του, αντικρίζοντας το θέαμα κατέρρευσε. Δύο χρό­ νια μετά πέθανε και αυτή από τη λύπη της. Με εντολή του Σουλεϊμάν, ό,τι είχε σχέση με τον Πάργαλη εξαφανίστηκε εντός ωρών. Απαγορεύτηκε ακόμα και η αναφορά στο όνομά του, σαν να μη υ­ πήρξε ποτέ. Ο Ιμπραήμ έκανε κρυφά ό,τι μπορούσε υπέρ των χριστιανών. Εξαγόραζε χριστιανούς αιχμαλώτους, τους βοηθούσε με κάθε τρό­ πο όταν ζητούσαν τη βοήθειά του, σώζοντας από τον δήμιο ακόμα και καταδικασμένους σε θάνατο. Σύμφωνα με μια εκδοχή μάλιστα, ήταν κρυπτοχριστιανός και αυτός ήταν ένας ακόμη λόγος για τον ο­ ποίο δολοφονήθηκε. Στον πατέρα, τη μητέρα του και τους δύο α­ δελφούς του παραχώρησε τιμάριο στην Πάργα, από το οποίο εισέπραττε ετησίως 2.000 νομίσματα. Ο πατέρας και οι αδελφοί του τον επισκέφτηκαν στην Πόλη το 1527.

@cnb&Kff?fö

It\» fd M /b o i A m n

* !> «■ m it ftyiitln ba>lfe$tygtn x>erjjg d t .^ ä 0 ,J fr .iy tr

0 if t .

iVafctMvori eet|l« Κ ,ιφ t><»^βιφ Ι'ύφ ρα η· »nfrv»

aller (cyn«|i)ipert. cu*cc» portcn jl)

iMMIitUwc/ÄeiHiitweiltfciYy&'itbuict» n’ir,ιΐΐι' |acbti>wt|i.iii{'eii/X’iit>n'i||i7b,((i«i inui?cFum«ifieyn/ew« e M b t tv t

>0 OiineTi/pnCvnii ΙιΜ η π i n ’ c iu '.£ 1 rtb.i n ·>{(.<: ,V\ iC'i;j. nt·i;^ ?!N i t in t , it'fii

vtl ω 3 t>.i t·»'! sSeii/VKO

fltfijiib in K m u n t' |eyti ivtr fö

ugeieii/iim ^ctiiD'icii.V.ialogilicdi/^iißonvii&revtiviilewtg^aiigtii/ , ! e « > % i D t t gley»*)in «>ol>

i«jfni«t>iBt)njc*» gcfiingliiiisij

e-mtul»«·« it'iii'.n i euitenti |>st κ η h'l4?em.i>mi!t>&d!ii>.ii» jü >ey gm '.HtK'U'tH . Si*mtigt ;t befsi>>)|g«i syn«Mvon ιιιφ j

»ü βηβ/ΡΦ txrfttfaMit««

ofttij

fcigsw .illjtyi ir tn (όΐΛαη fUM/tey» ji>rg otvi fimtx vhI'ts trUBKrt enbgb o ftiiiilijil, iVif ti^ rs f. £>*m« c>.n* fctntit \;j

fin/o«ii»ii«m^tg|a>»gfi>qf, b itjify g tn )φυίίΈ ^i'n^jcrt/(5>t. $cn i o : U 'trrt in nm tvti ό ι ί ν £ ι &

ims»

m

ί'

m n.

νες, ιδ ια ίτερ α οι νησιώ τες, του Αιγαίου και του Ιονίου, αλλά και οι Β ο ρ ε ιο η π ε ι­ ρώτες, εξο ντώ θ η κα ν σ υ σ τημ ατικά από τις του ρ κικές ορδές. Το 1532 οι ελπ ίδ ες των Ε λλήνω ν ανα­ ζω π υρ ώ θ ηκαν, στο ά κο υ σ μ α της είδησης της έναρξης π ο λέμ ο υ μεταξύ Α υστρια­ κώ ν και Τούρκων. Ο Σ ουλεϊμάν, αφ ού σ υ­ γκέντρ ω σ ε τεράσ τιο στρατό, εισ έβα λε στα αυ τοκρ α το ρ ικά εδά φ η και π ρ ο κά λεσε τον Κάρολο σε μάχη, δια κηρ ύσ σ οντα ς ότι ε ίνα ι «ο άρχω ν του κόσμου» και η «σκιά του Θ εού στη γη»! Οι Γερμανοί π ιέ ­ σ τηκα ν ιδια ιτέρ ω ς από τις α π ειρ ά ρ ιθ μ ες το υ ρ κικές ορδές. Για να χα λαρ ώ σ ει την εχ θ ρ ικ ή πίεση ο αυτοκράτορα ς α π οφ ά σ ισ ε να σ τείλει τον στόλο του στις ε λ λ η ν ικ έ ς θά λα σ σ ες και, εν είδ ε ι αντιπ ερ ισ π α σ μο ύ, να ξεση­ κώ σ ει τους Ελληνες σε επανάσταση κα­ τά των Τούρκων. Ο αυτοκρ α το ρικό ς στό­ λος, με επ ικεφ α λή ς τον Α νδρέα Ντόρια, κυ ρ ίευ σ ε τα φ ρ ο ύ ρ ια του Ρίου και του Αντιρρίου, την Κ ορώ νη και την Πάτρα. Ο λα όμω ς άλλαξαν, ότα ν ανέλα βε τη δ ι­ οίκη σ η του ο θ ω μ α νικο ύ στόλου ο δ ια ­ βόητος πειρ α τής Χ αϊρεντίν Μ παρμπαρό-

Ο Ιμπ ρα ήμ Π ά ρ γα λη ς πασάς σ ε μ ικ ρ ο γρ α φ ία χ ειρ ο γ ρ ά φ ο υ το υ 1530. Φ έρ ει κ εφ α λο & ρ α ύ σ τη , ως σύμ βολο τη ς εξο υ σ ία ς το υ . ρ ισ μ ενη επιτυχία. Επίσης, μια άγνω στη πτυχή τω ν π ο ­ λ ε μ ικ ώ ν επ ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν που οργάνω σ ε ο Σ ο υ λεϊμ ά ν ήτα ν ο ι κο ινές εκσ τρα τείες Γάλλων και Τ ούρ κω ν κατά της ε λ ε γ χ ό μ ε ­ νη ς από τη Γένουα, ε κ ε ίν η την επο χή , Κ ορσικής. Οι εκσ τρ α τείες αυτές πραγμ α τ ο π ο ιή θ η κ α ν μεταξύ του 1553 και 1558. Η Κ ορσ ική κα τελή φ θ η , α λλά α ρ γό ­ τερα ο ι Γάλλοι τη ν ε π έσ τρ εψ α ν στους Γενουάτες. Η μεγά λη εκσ τρ α τεία που οργάνω σ ε ο Σ ο υ λεϊμ ά ν κατά της Μ ά λ­ τας, το 1565, ή τα ν επίσ η ς κατα σ τρ ο φ ική γ ια τις δ υ νά μ εις του. Οι Τ ούρ κο ι υ π έ ­

4 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ τησ αν σ υ ντρ ιπ τική ήττα, χά νοντα ς π ά ­ νω από 20.000 ά νδ ρ ες τους. Ο Σ ου λεϊμ ά ν εκσ τρά τευσ ε για τ ε λ ε υ ­ ταία φ ο ρ ά το 1566, ενα ντίο ν της Ο υγγα­ ρίας. Π έθανε, από φ υ σ ικά αίτια, π ο λ ιο ρ ­ κώντας ένα μικρ ό φ ρ ο ύ ρ ιο στην Ο υγγα­ ρία.

ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Για τους Ελληνες, 6αρύς ήτα ν ο φ ό ­ ρος αίματος που τους υπ οχρ έω σ ε να π λη ρ ώ σ ο υ ν ο «μεγαλοπρεπής» σ ου λτά ­ νος. Από το 1532 μ έχρι το 1540, οι Ε λλη­

σα, αν και με το μέρος των Γερμανών τά­ χ θ η κ α ν η Βενετία, ο πά πα ς και ο ι ιππότες του Αγίου Ιω άννη. Ο χ ρ ισ τια νικό ς στόλος ηττή θη κε, κυρίω ς λόγω της έλλειψ ης π ρ ω τοβο υλία ς εκ μέρους του Ντόρια. Ο Μ πα ρμ πα ρό σ α ε π ιτέθ η κε σε 25 ελ­ λ η ν ικ ά νησ ιά . Κ ατέστρεψ ε ολοσχερώς την Αίγινα. Α πό τους κατοίκους, 5.000 που επέζησα ν τους έσ υρε σκλάβους. Το ν η σ ί α π έμ εινε ακατοίκητο. Α κ ο λ ο ύ θ η ­ σαν τα Κ ύθ ηρ α (7.000 Ε λληνες νεκρ ο ί ή σκλάβοι), η Πάρος (6.000 Ε λληνες νεκρ οί ή σκλάβοι), η Σύρος, η Νάξος, η Α στυπά­ λαια, η Σ κιάθος, η Ζ άκυνθος, η Κεφαλονιά, η Κρήτη. Οι Τ ούρκοι ε π ιτ έ θ η κ α ν και στα μικρ ά νη σ ιά των Στροφ άδω ν, όπου κατά σ τρεψ αν την ιερά μονή Μ εταμ όρ ­ φω σης του Σωτήρος, σφάζοντας όλους τους μοναχούς. Παντού οι Τ ούρκοι σ κόρ ­ πιζα ν τον θ ά νατο και την ερήμω ση. Χι­ λιά δ ες Ελληνες, από τα νη σ ιά και τη Χειμάρα, υπολογίζετα ι ότι π ο υ λ ή θ η κ α ν ως σ κλά β οι στο ίδιο διάστημα. Α κόμ α π ε ρ ισ ­ σ ότερ οι σφάχτηκαν. Ο Μ πα ρμ πα ρό σ α α π οφ άσ ισ ε να ε π ι­ τ ε θ ε ί και στην Κ έρκυρα. Στην απέναντι ακτή, στον Αυλώνα, σ τά θ μ ευ ε ο ο θ ω μ α ­ νικός στρατός με επ ικεφ α λή ς τον ίδιο τον Σουλεϊμάν. Ολο το ν η σ ί λεη λα τή θ η κε άγρια και χιλιά δ ες σ κο τώ θ η κα ν ή α ιχ μ α ­ λω τίσ τη κα ν -μόνο οι σ υ λλη φ θ έντες υ π ο ­ λογίζο νται σε 22.000 άτομα κά θ ε ηλικίας, άνδρες και γυναίκες, ενώ πά νω από 140 χω ριά του νησ ιο ύ έπα ψ α ν να υπάρχουν. Μ όνο η πό λη της Κέρκυρας δεν είχε κυ-

ΧΟΥΡΕΜ ΧΑΤΟΥΜ ΡΩΙΕΛΑΝΑ Τον σημαντικότερο ρόλο στη ζωή του Σουλεϊμάν διαδραμάτισε μια γυναίκα, η δια­ βόητη Ρωξελάνα ή Ρωξελάνη, όπως την αποκαλούσαν στη Δύση. Το πραγματικό της ό­ νομα ήταν Αλεξάνδρα Λισόφσκα. Ηταν Ουκρανή, κόρη ορθόδοξου ιερέα. Αιχμαλωτίστη­ κε από Τατάρους της Κριμαίας και πουλήθηκε σκλάβα στους Τούρκους. Λόγω της ομορ­ φιάς της επιλέχθηκε για το χαρέμι του Σουλεϊμάν, ως μια από τις πάνω από 300 παλλα­ κίδες του. Ωστόσο, ο Σουλεϊμάν ερωτεύτηκε σφοδρά την Αλεξάνδρα, η οποία έγινε μουσουλμάνα και ονομάστηκε Χουρέμ (αυτή που δίνει χαρά). Ηταν τέτοια μάλιστα η επιρροή της στον σουλτάνο που για χάρη της εξόρισε την πρώτη του σύζυγο, την Αλβανή (ή Κιρκάσια, σύμφωνα με άλλες πηγές) Μαχιντεβράν, μητέρα του πρωτότοκου γιου του Μουσταφά. Επίσης, εκτέλεσε τον μεγάλο βεζίρη, σύζυγο της αδελφής του και στενό του φί­ λο, Πάργαλη πασά και στο τέλος εκτέλεσε τον γιο του, Μουσταφά, αφού η Χουρέμ δεν μπορούσε να ανεχτεί την άνοδο στον θρόνο του γιου της Μαχιντεβράν, αλλά και τον γιο του, τον Βαγιαζήτ, αφού η Χουρέμ ευνοούσε την άνοδο στον θρόνο του άλλου γιου της, του Σελήμ. Συνολικά, η Ρωξελάνα έδωσε στον Σουλεϊμάν έξι από τα εννέα του παιδιά. Επίσης, πέρα από κάθε οθωμανική παράδοση, απελευθερώθηκε από τον Σουλεϊμάν -τυπικά ή­ ταν σκλάβα- και μάλιστα ο Σουλεϊμάν τη νυμφεύθηκε επίσημα, καθιστώντας την, πρώτη στην οθωμανική ιστορία νόμιμη σύζυγο σουλτάνου. Η Χουρέμ, μετά την εξόντωση του Πάργαλη, συμμετείχε στη διακυβέρνηση του κράτους, επηρεάζοντας δραματικά τον Σουλεϊμάν, ακόμα και στην εκλογή των πλέων υψηλόβαθμων αξιωματούχων του κρά­ τους. Πέθανε το 1558.

Α γαλμα τη ς δ ια β ό η τη ς σ ο υ λ τά ν α ς Α λ εξά ν δ ρ α ς Χ ο υ ρ έμ , σ τη γ ε ν έ τε ιρ ά τη ς Ο υκρανία.

Ο Σ ο υ λ εϊμ ά ν μ ε τε λ ε το υ ρ γ ικ ό κράνος δια κ ο σ μ η μ ένο μ ε π ο λύ τιμ ο υ ς λ ίθ ο υ ς . ρ ιευ θ εί. Εντός των τειχών, οι Ενετοί και οι Ε λληνες π ο λέμ η σ α ν ηρ ω ικά και άντεξαν στις α λ λεπ ά λλη λες ε φ ό δ ο υ ς των Τούρκων. Ο ργισμένος από την αποτυχία, ο Μ πα ρμ πα ρό σ α ε π ιτέθ η κε στους Παξούς και τους κατέστρεψε. Στο μεταξύ, ένας Χ ειμαριώ της α ρ μ α ­ τολός, ο Δ αμιανός, σ υνέλα βε το π α ρ ά ­ το λμ ο σ χέδιο να ε π ιτ ε θ ε ί α ιφ νιδ ια σ τικά στο το υ ρ κικό στρα τόπεδο στην Π αραμυθιά. Π ροφ ανής σ κοπός του ήτα ν η θ α ν ά ­ τωση του ίδιο υ του Σουλεϊμάν. Ω στόσο, μια νύκτα π ρ ιν π ρ α γ μ α το π ο ιή σ ει το π α ­ ρ άτολμο σχέδιό του σ υ νελή φ θ η από τους Τ ούρκους και ο δ η γ ή θ η κε ενώ π ιον του τρ ο μ ερ ο ύ σουλτάνου. Εκεί, β α σ α νί­ στηκε α νη λεώ ς και κατόπιν τεμα χίσ τηκε ζωντανός. Ως εκδίκη σ η, ο Σ ο υ λεϊμ ά ν επ ι­ τ έθ η κε στα χω ριά της Χειμάρας και προκάλεσ ε μεγάλες καταστροφές. Μ άχες όμω ς σ η μ ε ιώ θ η κ α ν και στην Π ελο π ό ννη σ ο . Οι Τ ούρ κο ι α π έτυχαν να κα τα λά β ου ν το Ν α ύπ λιο και τη Μ ονεμ-

ITPATIfiTIKH UTOPIA 147 '4 i *

6ασία. Ω στόσο, μετά την ειρ ή νευ σ η του Καρόλου με τους Τ ούρκους, ο ι Ενετοί, μένοντας μόνοι, ανα γκά σ τηκα ν να σ υ νο ­ μ ο λο γ ή σ ο υ ν ε ιρ ή νη με τους Τούρκους, π α ρ α δ ίδ ο ντά ς τους και το Ν α ύπ λιο και τη Μ ονεμβασία. Επίσης, ο Σ ο υ λεϊμ ά ν ήτα ν αυτός που σ κέφ τη κε να υ π ο χ ρ εώ σ ει τους Ε λληνες σε μαζικό εξισ λα μ ισ μ ό , σ χέδιο πο υ είχε επεξερ γ α σ τεί και ο πα τέρα ς του, Σ ελήμ Α ’, αλλά είχε τ ε λ ικ ά α π ο ρ ρ ίψ ε ι για ο ικ ο ­ νο μ ικο ύ ς λόγους, αφ ού το ο θ ω μ α ν ικ ό καθ εσ τώ ς σ τηρ ιζόταν στην ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ ­ ση τω ν υπ οτελώ ν π λ η θ υ σ μ ώ ν για να ε π ι­

βιώ σει. Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν σ κέφ τη κε να ε π ιβ ά ­ λ ε ι το κλ ε ίσ ιμ ο όλω ν τω ν χ ρ ισ τ ια ν ικ ώ ν ναώ ν σ την Κ ω νστα ντινούπολη, γιατί, ως φ α να τικό ς μο υ σ ο υ λμ ά νο ς που ήταν, ε­ νο χ λείτο και απ ό την π α ρ ο υ σ ία τους α ­ κόμα. Στο σ χέδιο του αυτό β ρ ή κε α π ένα ­ ντι του την αντίδ ρ α σ η του σ εϊχ ισλάμ (αρχι-ιμάμη), ο ο π ο ίο ς του είπ ε ότι κάτι τέτοιο ήτα ν α ν τίθ ετο με τις διδ αχές του κορ α νίου. Γενικά, την π ε ρ ίο δ ο της β α σ ιλεία ς του Σ ο υ λεϊμ ά ν οι Ε λληνες υ π έ φ ε ρ α ν τα π ά νδ εινα . Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν όρ ισ ε να γ ίνετα ι το δια β ό ητο π α ιδ ο μ ά ζω μ α κά θ ε τρία, α-

ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΗΡΙΑΛ Το τουρκικό σήριαλ με τον τίτλο «Μεγα­ λοπρεπής αιώνας», το οποίο ο ελληνικός τη­ λεοπτικός δίαυλος που το προβάλλει θεώ ­ ρησε σκόπιμο να μετατρέψει σε «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής», αποτελεί μνημείο δια­ στρέβλωσης της ιστορίας, από πολλές από­ ψεις, προκαλώντας την οργή ακόμη και Τούρκων ιστορικών. Το σήριαλ πάσχει πολλα­ πλά σε ιστορικό επίπεδο. Καταρχήν ενδυματολογικά, καθώς οι χαρακτήρες φέρουν εν­ δύματα και οι στρατιώτες στολές και εξοπλι­ σμό μεταγενέστερο ή, κατά περίπτωση, προ­ γενέστερο. Τα γυναικεία ενδύματα ειδικά α­ Οι π ρω τα γω νισ τές το υ το υ ρ κ ικο ύ νήκουν στον 19ο και όχι στον 16ο αιώνα. σ ήριαλ. Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι οι σ ο υ λ τά ν ες μ ε Αντίστοιχα, τα όπλα και οι στολές των στρα­ τα α β υσ σ α λέα ν τ ε κ ο λ τέ το υ 19ου τιωτών, ειδικά των γενιτσάρων, είναι εκτός αιώνα. εποχής. Αλλά και τα ιστορικά στοιχεία είναι «πειραγμένα». Ετσι, στο σήριαλ οι απώλειες των Ούγγρων στο Μόχατς αναφέρονται ως 30.000, τη στιγμή που ολόκληρος ο Ουγγρι­ κός Στρατός δεν αριθμούσε πάνω από 25.000. Επίσης, στις ενθυμήσεις των παιδικών χρόνων του Πάργαλη, στο σήριαλ, εμφανί­ ζεται η μητέρα του να τον παραδίδει με τη θέλησή της στους υπεύθυνους για το παι­ δομάζωμα. Ο Πάργαλης όμως αιχμαλωτίστηκε από πειρατές που τον πούλησαν ως σκλάβο. Δεν αρπάχτηκε κατά τη διάρκεια του παιδομαζώματος και, φανταζόμαστε, πως ακόμη και αν είχε σχέση με το παιδομάζωμα, μάλλον η μητέρα του δεν θα το πα­ ρέδιδε εκούσια. Ακριβώς εδώ έγκειται η τουρκική προπαγάνδα, που μέχρι σήμερα υ­ ποστηρίζει ότι τα παιδιά του παιδομαζώματος δεν αρπάζονταν, αλλά παραδίδονταν ε­ κούσια από τους γονείς τους. Επιπλέον, στο σήριαλ δεν γίνεται κανένας λόγος για τα εγκλήματα του Σουλεϊμάν, για την εκτέλεση των Ούγγρων αιχμαλώτων, για την καταπίεση έναντι των χριστιανών. Σημαντικό πρόβλημα είναι τέλος η κακή μετάφραση, αλλά και η, ανεξήγητη (;) α­ παλοιφή λέξεων και ονομάτων που σχετίζονται με την Ελλάδα. Ετσι, για παράδειγμα, όταν ο Πάργαλης επιστρέφει από το Μόχατς και φέρνει στο σπίτι του τρία ελληνικά α­ γάλματα, του Ηρακλή, της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα, ο μεταφραστής -αν και ακούγονται από τον Τούρκο ηθοποιό που ενσαρκώνει τον ρόλο του Πάργαλη- παραλείπει να αναφέρει τα ονόματα Αρτεμις και Απόλλων, ενώ τον δύστυχο Ηρακλή τον μεταφράζει ως «γενναίο πολεμιστή». Ο λόγος; Αγνωστος. Ισως το κανάλι να ξέρει. Λάβρος εναντίον της τηλεοπτικής σειράς για τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή εμ­ φανίζεται ο Τούρκος πρωθυπουργός, Ταγίπ Ερντογάν. Σε ομιλία του στα εγκαίνια περι­ φερειακού αεροδρομίου στην Κιουτάχεια, ο Ερντογάν άσκησε σκληρή κριτική στο σή­ ριαλ. «Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής πέρασε όλη του τη ζωή πάνω στο άλογο. Δεν είναι ο χαρακτήρας που απεικονίζεται στην τηλεοπτική σειρά», ανέφερε ο Τούρκος πρωθυ­ πουργός ενοχλημένος προφανώς από το γεγονός ότι η σειρά ασχολείται με ίντριγκες στο χαρέμι του σουλτάνου. «Αυτά δεν θα άρεσαν στους προγόνους μας» είπε, προθέτοντας: «Καταδικάζω τον παραγωγό της σειράς και τον ιδιοκτήτη του καναλιού, που την πρόβαλε». Ο Τούρκος πρωθυπουργός σημείωσε ακόμη ότι «έχουν ειδοποιηθεί οι αρχές και αναμένεται η Δικαιοσύνη να λάβει τη σωστή απόφαση». Το τουρκικό Ραδιο­ τηλεοπτικό Συμβούλιο έχει ήδη επιβάλει πρόστιμο στην τηλεοπτική σειρά, επειδή «δεν έδειξε τον πρέποντα σεβασμό στην ιδιωτική ζωή μιας ιστορικής προσωπικότητας».

4 8 Ι ςτρμ | οτικη

ιστορία

Ο σ ο υ λ τά ν ο ς Σ ο υ λ εϊμ ά ν ο «Μ εγα λο π ρ επ ή ς» . ντί π έντε χρ ό νια . Ο «Κώ δικας τω ν Ραγιά­ δων» π ο υ κατάρτισε, δ ε ν θ εω ρ ο ύ σ ε π λ έ ­ ον τους υ π ο τελείς ιδ ιο κτη σ ία του εκάστοτε σπαχή, αλλά του ο θ ω μ α ν ικ ο ύ κρά­ τους. Το γεγονός αυτό, χω ρίς να π ε ρ ιο ρ ί­ σ ει ιδια ίτερ α τις κατά τόπ ου ς α υ θ α ιρ ε ­ σίες κατά τω ν ρ αγιάδω ν, επ ιβ ά ρ υ νε τους Ε λληνες, αφ ού τώ ρα φ ο ρ ο λο γ ο ύ ­ ντο α π ε υ θ ε ία ς από το ο θ ω μ α ν ικ ό κρά­ τος, μέσ ω δ ιο ρ ισ μ ένω ν φ ο ρ ο ε ισ π ρ α κ τ ό ­ ρων. Επί της β α σ ιλεία ς του επίσ η ς δη μιο υ ρ γ ή θ η κ ε και το ζήτημα τω ν λε γ ά μ ε ­ νω ν «Τσάμηδων». Ο ι Τσάμηδες ήτα ν Ε λληνες «σπαχήδες» (τιμα ριούχοι, ο ι ο-

Γκραβούρσ επ οχής που εικ ο ν ίζει τη ν το υ ρ κ ικ ή επ ίδ εσ η σ τη Β ιένν η , το 1529.

χ θ ρ ώ ν του, αλλά και έναντι του φίλου του Πάργαλη, στον οπ οίο είχε υπ οσ χεθ εί ότι ποτέ δ εν θ α τον εκτελούσε, όσο κυ β ερ ­ νούσε. Ηταν σκληρός, χω ρίς λόγο, εκτελώντας αιχμαλώ τους, ακό μα και όταν η α­ ντίθετη πρ ακτική θ α του επ έφ ερ ε μεγα­ λύτερο κέρδος. Ο υσιαστικά, ο ι εκτελέ­ σεις αιχμαλώ τω ν στις οπ οίες πρ οχω ρ ού­ σε σε κάθε περίσταση, λειτουρ γούσ α ν για τον ίδιο ως τελετου ργικές θυσ ίες, ως πρ οσ φ ορ ά αίματος προς το Ισλάμ, βάσει του ιερού νόμου του Τζιχάντ, του ιερού π ο λέμ ο υ κατά των «απίστων». Ο Σ ουλεϊμάν ήταν επίσης ο σουλτά­ νος που κατέστησε την Ο θω μανική Αυτο­

π ο ιο ι σε αντα π ό δ ο σ η της πα ρα χώ ρη ση ς γαιώ ν ήτα ν υ π ο χ ρ εω μ ένο ι να π ο λ ε μ ο ύ ν υπέρ τω ν Τ ούρκω ν). Κατά τη δ ιά ρ κεια

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

των π ο λ έ μ ω ν τω ν Ο θω μα νώ ν κατά των Περσών, ο ι Ε λληνες σ πα χήδ ες π ο λ έ μ η ­ σαν άριστα, υπό τον επίσ η ς Ε λληνα Πάργαλη, σε β α θ μ ό π ο υ ο σ ου λτάνος φ ο β ή ­ θ η κ ε τη δύ να μ ή τους - λέγ ετα ι ότι το σώ ­ μα τω ν Η π ειρω τώ ν σ π α χή δ ω ν α ρ ιθ μ ο ύ ­ σε 30.000 άνδρες. Για τον λόγο αυτό, ο σ ουλτάνος τους έθ εσ ε δ ύ ο επιλο γές, ε ί­ τε θ α «τούρ κευα ν» και θ α δ ια τη ρ ο ύ σ α ν

Ο Σ ου λεϊμ άν υπήρξε μια σ κοτεινή πρ οσ ω πικότητα. Στα 46 χρ ό νια της βα σ ι­ λείας του η Ο θω μανική Α υτοκρατορία έφτασε στο α π όγειο της ισχύος της, αλλά επίσης εισ ή λθ ε και στην π ερ ίο δ ο της με­ γάλης πα ρα κμής, η οπ ο ία κράτησε μέχρι τη διάλυσή της, το 1918.

τις γαίες και τα π ρ ο ν ό μ ιά τους, είτε θ α π α ρ έμ ενα ν χ ρ ισ τια νο ί και άρα και Ε λλη­ νες, χάνοντας έτσι τα πλο ύτη τους. Δ υ ­ στυχώς, π ο λ λ ο ί απ ό αυτούς π ρ ο τίμ η σ α ν να ξεπ ο υ λή σ ο υ ν την πίσ τη και την ε θ ν ι­ κή τους ταυτότητα και ε ξ ε λ ίχ θ η κ α ν μά­ λισ τα στους χ ειρ ό τερ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς των Ελλήνων, έως και σήμερα.

ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ Μ ια α κ ό μ α σ κο τεινή π τυ χή του Σουλ εϊμ ά ν ε ίν α ι αυτή τω ν δ ο λ ο φ ο ν ιώ ν που δ ιέπ ρ α ξε. Θ ύματά του υ π ή ρ ξα ν δύο από τους γ ιο υ ς του, ο πρ ω τό το κο ς και δ ιά ­ δοχος, ο Μ ου σ τα φ ά και ο Βαγιαζήτ. Ο π ρ ώ τος κ α τη γ ο ρ ή θ η κε απ ό τη Ρω ξελά­ να γ ια σ υ νω μ ο σ ία και σ τρ α γγα λίσ τηκε μπ ρο σ τά στον ατάραχο Σ ο υ λεϊμ ά ν με χορδή τόξου, το 1553. Ο δεύ τερ ο ς εκτελέσ τη κε το 1561, μαζί με τα τέσ σ ερ α π α ιδ ιά του και εγγό νια του Σ ου λεϊμ ά ν, για τί επ ιχ είρ η σ ε να δ ιε κ δ ικ ή σ ε ι τον θ ρ ό ν ο απ ό το ν ευ ν ο ο ύ μ ε ν ο γ ιο της Ρωξελάνας, Σ ελή μ -μ ε τ έ π ε ιτ α σ ου λτά νο Σ ελήμ Β ’. Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν ε κ τ έ λ ε σ ε επίσ η ς και τους δύ ο γ α μ π ρ ο ύ ς του, το ν Φερχάντ πασά, το 1524 κα ι τον Π άργαλη, το 1536.

r·4"

Ο Σ ου λεϊμ ά ν υπήρξε πάντοτε έρμαιο των π α θ ώ ν του. Εκτός από το πά θο ς του για τη Χουρέμ-Ρωξελάνα, π ο λλές πηγές του καταλογίζουν απίστευτες ασωτίες, μαζί με τον Πάργαλη και τον Ενετό Γκρίτι. Κάποιες από αυτές μιλο ύν ακό μα και για ο μ ο φ υ λο φ ιλική του σχέση με τον έναν ή και με τους δύο αυτούς άνδρες. Αν και έ ­ μεινε στην του ρ κική ιστορία ως νομ οθ έτης, οι νόμ οι που θ ε σ μ ο θ έ τ η σ ε βασίζο­ νταν στο ισ λαμικό θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό δίκαιο και, ως εκ τούτου, δεν ω φ έλη σ α ν ιδ ια ίτε­ ρα τους μη μο υσ ου λμά νου ς υπηκόους του.

κρατορία σ ημαντικό πα ίκτη στη δ ιε θ ν ή δ ιπ λω μ ατική σκακιέρα. Σε γ ενικές γραμμές, ο Σ ου λεϊμ άν υ­ πήρξε μια σημαντική μορφ ή, που έδω σε το στίγμα μιας εποχής. Υπό το πρ ίσ μα του σύγχρονου ιστορικού όμως, ειδ ικά του Ελληνα, η π ρ οσ ω πικό τητά του σίγου­ ρα ο φ ε ίλ ε ι να α π ο μ υ θ ο π ο ιη θ ε ί. Ο Σουλεϊμά ν πά νω από όλα υπήρξε στυγνός δ ιώ ­ κτης του Ελληνισμού, άμεσα αλλά και έ μ ­ μεσα, ως σ υνέπ εια των πο λέμ ω ν του με τις δυτικές δυνάμεις. Το α π οτέλεσ μα για τα χιλιά δ ες θύ μα τά του ήταν το ίδιο. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )Α . Η . Lybyer: THE G O VERN M ENT O F THE O TTO M A N EM PIR E IN THE TIM E O F S U LEIM A N THE M AG NIFICENT, H a rv a rd U n iv ersity D e p a rtm e n t o f H isto rical Studies, Vol XVIII, Ο ξφ ό ρ δ η , 1913. (2) R. B . M erim an: SU LEIM AN THE M A G N IFIC EN T 1520-1566, H a rv a rd U n iv ersity Press, 1944. (3) Κ. Σ ά θ α ς : ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟ ΥΜ ΕΝΗ Ε ΛΛΑ Σ, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Ισ το ρικώ ν Μ ε λ ετώ ν , Α θή να , 1985. (4) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ, Ε κ δ ο τικ ή Αθηνών. (5) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Μ Ο Υ , Ε κ δ ό σ εις Χάρη Π ά τσ η , Α θή ν α , 1968.

Σε όλη του τη δ ια κυ β έρ νη σ η στηρί­ χτηκε κυρίω ς σε εξω μότες χριστιανούς αξιω ματούχους, λόγω της ευρύτητας του π νεύμα τός τους, έναντι των περ ισ σ ότερ ο σ υντηρητικώ ν, αν όχι σκοτα δισ τώ ν Τούρ­ κων. Ω στόσο και ο ίδιος πα ρ έμ εινε σε όλη του τη ζωή ένας φανατικός ισλαμιστής. Στις προσ ευχές της Π αρασκευής πήγαινε να π ρ ο σ ε υ χ η θ ε ί με τη σ υνο δεία 4.000 σ πα χήδω ν της Πύλης και σολά κω ν φ ρ ο υ ­ ρών. Οι χρ ισ τιανοί κά το ικοι της πόλης, α­ πα γορ ευό ταν και να βγουν από τα σπίτια τους, όταν περ νού σ ε η πομπή. Επιπλέον, ο Σ ου λεϊμ άν δ εν διακρινόταν για την τήρηση τω ν υποσχέσεώ ν του. Αυτό α π ο δ ε ίχ θ η κ ε π ερ ίτρ ανα από τις δ ε ­ κάδες πα ρ α σ π ο νδ ίες του έναντι των ε ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 9 $ 1

Για να α ν τιμ ετω π ισ τεί μ ερ ικ ώ ς η α ν ω τερ ό τη τα των γερμανικώ ν α ρ μ ά τω ν, οι Σ ύ μ μ α χο ι υ ιο θ έ τη σ α ν , προ τη ς α π όβ ασης, ένα ισ χ υ ρ ό τερ ο π υροβόλο 17 p d r (76,2 χ λ σ τ.) σ το ά ρ μ α Sherm an. Η νέα π αρ α λλα γή, η οποία ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε όμω ς να υ σ τε ρ ε ί σ τη θ ω ρ ά κισ η , ο ν ο μ ά σ τη κ ε S herm an F ire fly (π υγολαμπ ίδα). Αν κα ι σε κ ά θ ε τέσ σ ερ α ά ρ μ α τα υπ ήρχε ένα Firefly, ο α ρ ιθ μ ό ς το υ ς ή τα ν π ερ ιο ρ ισ μ ένο ς.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α . ΠΑΠΑΑΟΠΟΥΑΟΣ Συνιαγμαιόρχικ (Τθ) ε.α.

Μεταξύ 12 και 15 Ιουνίου 1944, Πίνες ήμερε? μειά ιη μεναΠειώβη απόβαση ίων συμμαχικών δυνάμεων one ακτές me Νορμανδίας, οι Βρετανοί εαιχείρηοαν να κυκλώσουν την ισχυρή γερμανική Μεραρχία Πάντσερ «Lehr)) και να προσβάλουν την πόλη Καν από δυτικά. Η επιχείρηση εγκαταλείιρθηκε οριστικά αολύ γρήγορα, χωρίς να επιτευχθεί ούτε μέρος των επιδιώξεων της. Η προσπάθεια των Βρετανών, χαρακτηριζόμενη από απουσία επιθετικού πνεύματος και ορμητικότητας, ύστερα ααό σωρεία λαθών, αροκάλεοε σοβαρότατες απώλειες οε έμιμυχο δυναμικό και άιμυχο υλικό, καταλήγοντας οε μια βεβιασμένη σύμπτυξη που κηλίδωσε τη μεγάλη τρήμη των διάσημων «Αρουραίων της Ερήμου)) της βρετανικής 7ης Τεθωρακιομένης Μεραρχίας. 5 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ρ υμ ούλκησ η μ ε τα ξ ύ γερμανικώ ν α ρ μ ά τω ν μάχης Tiger. Το δ ια β ό η το γερμ α νικό ά ρ μ α μ ά χ η ς, το οποίο α π ο τέλ εσ ε τον χ ε ιρ ό τ ε ρ ο ε φ ιά λ τη των αντιπ άλω ν το υ , χ α ρ α κ τη ρ ιζό τα ν από μια ση μ α ντική «α χ ίλλ ειο π τέρ ν α » : τις σ υ χνές μ η χ α νικ ές β λ ά β ες. Σ υ ν ή θ ω ς , οι επ ιλα ρ χ ίες α υ το ύ το υ τύπ ου δ εν είχαν π ο τέ το σύνολο των α ρμ ά τω ν το υ ς δ ια θ έσ ιμ ο .

«PERCH» 1 2 - 1 5

Ι ο υ ν ί ο υ

944

Η πανωλεθρία ίων «Αρουραίων ine Εηπρου» οϊπ

Τ

μάχη inc Noouavöiac

ην 6η Ιουνίου 1944, ο ι Σ ύμμαχοι πρ αγμ ατο πο ίησ αν τη μεγαλύτερη αποδοτική επιχείρηση του Β' ΠΠ, επιδ ιώ ­

κοντας τη δ η μιο υρ γία ενός νέου μετώ που στην Ευρώ­ πη, απ ό το οπ οίο θ α μπορούσα ν να α π ειλήσ ου ν άμεσα τη Γερμανία. Στις 07.30, η 2η Βρετανική Στρατιά, του αντιστρατήγου

σερ Μ άιλς Ν τέμπσεϋ, αποβιβά στηκε στους αιγιαλούς απ όβ α­ σης <·Γκολντ» (Gold). «Τζούνο-> (Juno) και «Σουόρντ» (Sword) των ακτώ ν ΚαλΘαντός της βόρειας Γαλλίας, έχοντας υπό τις διαταγές της τα βρ ετανικά XXX και I Σώματα Στρατού (ΣΣ). Επιδίωξή της ήτα ν η κατάληψ η της ευρύτερης περ ιο χής της πόλης Καν και η οργάνω ση γραμμής άμυνας από τα νοτιοανα­

λίας. Οι δύο στρατιές συγκροτούσ αν την 21η Ο μάδα Στρατιών (ΟΣ), η διο ίκησ η της οποίας είχε ανα τεθεί στον Βρετανό στρα­ τηγό σερ Μ πέρναρντ Μ οντγκόμερυ. Η κατάληψ η της Καν είχε σχεδιαστεί, αρκετά φιλόδοξα, για την πρώ τη ημ έρα της α π ό ­ βασης (D/6 Ιουνίου) και είχε ανα τεθεί στο I ΣΣ. To XXX ΣΣ, υπό τις διαταγές του αντιστρατήγου Τζέραρντ Μ πάκναλ. αποτελείτο από τις 50ή (Ν ορθάμπριαν) Μ εραρχία Πεζικού (ΜΠ) και 8η Τ εθω ρακισμένη Ταξιαρχία (ΤΘΤ). οι οποίες απ οβ ιβά στη καν στις 6 Ιουνίου, και τις 49η (Ουέστ Ράιντινγκ) ΜΠ και 7η Τεθω ρακισμένη Μ εραρχία (ΤΘΜ), οι οποίες α π ο β ι­ βάστηκαν μετά την D ημέρα. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό των Βρετανών, η 50ή ΜΠ, ύστερα από την απόβασή της στην ακτή

τολικά αυτής μέχρι την π ό λη Κωμόν, δυτικά. Η εξασφάλιση των παραπάνω αντικειμ ενικώ ν σκοπώ ν θ α κάλυπτε το ανατο­ λικό π λ ε υ ρ ό της 1ης Α μερ ικα νικής Στρατιάς, του αντιστρατήγου Ο μάρ Μ πράντλεϋ, η οπ οία είχε α π ο β ιβ α σ θ εί δυτικότερα στους αιγιαλούς απόβασης «Ομάχα» (Omaha) και -Γιούτα» (Utah), θ α επέτρ επε στους Συμμάχους να χρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ο υ ν το αερ ο δ ρ ό μ ιο της Καν για τις ανάγκες του νέου μετώ που και θα εξασφάλιζε τον απαιτούμενο χώ ρο συγκέντρω σης δυνάμεω ν, ώστε με τη δια περαίω σ η περ ισ σ οτέρ ω ν στρατευμάτω ν η επ ί­ θ εσ η να συνεχιζόταν απρόσκοπτα πρ ος το εσω τερικό της Γαλ-

Σ υ ν τή ρ η σ η σω λήνα π υροβόλου αρμ ά τω ν μάχης Sherm an, σ ε πόλη τη ς νό τια ς Α γγ λία ς, το ν Μ ά ιο το υ 1944. Λ ίγ ο υ ς μ ή ν ες α ρ γ ό τερ α , τα β ρ ετα νικά π ληρώ ματα 9 α δώ σουν σ το Sherm an την π ροσω νυμία « R onso n», από το σ λό γκαν τη ς δ ια φ ή μ ισ η ς του ομώ νυμου α ν α π τή ρ α :«π άντα α ν ά β ει μ ε τη ν π ρώ τη φ ο ρ ά ». Α ιτία ή τα ν η ευ κ ο λ ία μ ε την οπ οία α ν α φ λ εγ ό τα ν το ά ρ μ α , ό τα ν βαλλόταν. Η σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά α υ τή έ γ ιν ε α ν τιλ η π τή α κό μ α και από το υ ς Γ ερ μ ανούς που απ οκαλούααν τα Sherm an κ ο ρ ο ϊδ ευ τικ ά «Tom m y cookers» (β ρ ετα ν ικ ο ί φ ούρνοι).

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 51

«Γκολντ», θ α κα τευ θ υ νό τα ν νότια για να κατα λάβ ει αρ χικά την π ό λη Μ παγιέ -σ η μ α ν τ ικ ό ο δ ικό κόμ βο στην π ε ρ ιο χ ή - και στη σ υνέχεια για να α π ο κτή σ ει τον έλεγχο του δ ρ ο μ ο λο γ ίο υ που θ α την οδηγούσ ε τελικά στην π ό λη Τιγύ συρ Σελ. Η επ ίθ εσ η του σώματος στρατού θ α σ υνεχιζόταν από την 7η ΤΘΜ, η ο ­ πο ία, ενισ χ υ ό μ ενη και με την 8η ΤΘΤ, θ α υ π ερ έβ α ινε τις εν ε ­ πα φ ή μονάδες π εζικο ύ και θ α κα τευ θ υ νό τα ν ακόμη νοτιό τερ α στην ενδοχώ ρα. Η απόβαση του XXX ΣΣ, αν και όχι όπως ακριβώ ς είχε σχε­ διαστεί, υπήρξε σχετικά επιτυχής και μέχρι το τελευτα ίο φως της D ημέρας οι δυνάμεις του α φ ίχθ η σ α ν στην Μ παγιέ, περ ίπ ου 8 χλμ. από την ακτή, απ οκαθιστώ ντας επαφ ή με τμήματα της κα­ ναδικής 3ης ΜΠ του I ΣΣ, η οπ ο ία ενήργησ ε ανατολικά του. Η 50ή ΜΠ, υπό τη διο ίκησ η του υποστρατήγου Ντάγκλας Γκράχαμ, π ρ ο ω θ ή θ η κε μέχρι την οδό Μ παγιέ-Καν και την 7η Ιουνίου εισ ήλθ ε στην Μ παγιέ αποκτώ ντας τον έλεγχο της πόλης, η οπ οία εγκα τα λείφ θ η κε από τους Γερμανούς. Την επό μενη ημέρα, α κο ­ λουθώ ντας χωρίς καθυσ τέρησ η το χρονοδιάγραμμα π ρ ο ώ θ η ­ σης δυνάμεων, ξεκίνησ ε η αποβίβαση και των άλλω ν δύο με­ ραρχιών του σώματος στρατού.

ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΑΠΟΒΑΣΗΣ Η πρ όοδος της συμμαχικής επίθ εσ ης επηρεάσ τηκε α ρ νητι­ κά από το κύριο εδα φ ικό χαρακτηριστικό της περιοχής, το οποίο υ π ο εκτιμ ή θ η κε κατά τον σχεδίασμά: το π ερ ιβ ά λλο ν του νορ­ μανδικού «μποκάζ» (bocage). Ε π ρ ό κειτο γ ια έναν λ α β ύ ρ ινθ ο που σχηματιζόταν από μικρές εκτάσεις και αγρούς, οριζόμενος με αλσύλλια, συστάδες δένδρω ν, πυ κνού ς θ α μ νο ειδ είς φράχτες, αναχώματα, κανάλια, οδούς, δ ρ ομ άκια και μονοπάτια. Το π ε ρ ι­ βάλλον αυτό, το ο π οίο περιόριζε δραματικά τα δρομολόγια κι­ νήσ εω ν και τα π εδ ία παρατήρησης και βολής, ευνοούσε τη δρ ά ­ ση του αμυνομένου, ιδιαίτερα σε αντιαρματικό αγώνα ενεδρών. Οι υψ ηλοί π υ κνο ί φράχτες μπ ορ ού σα ν να α π οκρ ύψ ου ν ακόμα και μεγάλο αντια ρ ματικό πυροβόλο, ενώ μικρά γ ερ μανικά τμή­ ματα με φ ορητά αντιαρματικά όπλα είχαν τη δυνατότητα κρ υμ­ μένα να βά λουν σχεδόν εξ επαφής, αποτελώ ντας εφιάλτη για τα βρετανικά τεθω ρακισμένα. Η πρ οώ θη σ η του XXX ΣΣ νοτιότερα της Μ παγιέ συνεχίστη­ κε, αναγκάζοντας τις γερ μανικές δυνάμεις να σ υ μ πτυχ θο ύν α­ κόμα περισσότερο. Τις μεσημβρινές ώρες της 9ης Ιουνίου αποκαταστάθηκε σύνδεσμος με το α μ ερ ικα νικό V ΣΣ δυτικά. Αργό-

Κ α τεσ τρ α μ μ έν α ά ρ μ α τα μ άχ ης C rom w ell πλησίον το υ υψ ώ μα τος 213.

5 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο δ ιο ικ η τή ς το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ XXX Σ Σ , α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Μ ά ιλ ς Ν τέμ π σ εϋ (18961969). Α να φ ερ ό μ ενο ς σ τη ν επ ιχείρ ησ η «Perch» είχ ε σ χολιάσ ει: «Ε κείνη την επ οχή, η 7η ΤΘ Μ εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να ζει μ ε τη φ ήμ η τη ς . Ο ό λ ο ς χ ειρ ισ μ ό ς τη ς μ άχ ης ή τα ν ένα αίσχος».

τερα, τα π ρ ο π ο ρ ευ ό μ ενα τμήματα της 50ής ΜΠ αφ ίχθ ησ α ν στα βόρεια όρ ια του Τιγύ συρ Σελ. Αρχικά, η απόβαση της 2ης Βρε­ τανικής Στρατιάς είχε αντιμ ετω π ι­ στεί μόνο από δυνάμεις της γερ μ α νι­ κής «στατικής» 716 ΜΠ. Ομως η κι­ νητο πο ίησ η των γερ μανικώ ν στρατη­ γικώ ν εφ εδ ρ ειώ ν είχε ως αποτέλε­ σμα σ ύντομα να α ντιπ αρ ατεθ ού ν στους Βρετανούς σ χηματισ μοί του I SS Σώματος Πάντσερ (ΣΠα). Α ρχικά π ρ ο ω θ ή θ η κε δυτικά της Καν η 12η SS Μ εραρχία Πάντσερ (ΜΠα) «Hitler Jugend», επ α ν­ δ ρ ω μένη με νεαρούς αλλά φανατικούς στρατιώτες, ενώ ανατολικότερα, έναντι του I ΣΣ π ρ ο ω θ ή θ η κε η εμ π ειρ ο π ό λεμ η 21η ΜΠα. Στην περ ιο χή έναντι του XXX ΣΣ α φ ίχθ ησ α ν αρχικά η επ ί­ λεκτη 130 ΜΠα «Lehr» και αργότερα η 101 SS Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτω ν (ΕΒΑ). Ετσι, κατά τις απογευματινές ώρες της 9ης Ιου­ νίου, στην π ερ ιο χή Τιγύ συρ Σελ, η 50ή ΜΠ έλαβ ε για πρώ τη φ ο ­ ρά επαφ ή με στοιχεία της 130 ΜΠα «Lehr». Η 130 ΜΠα «Lehr», η οποία είχε διοικητή τον υποστράτηγο Φριτς Μ παγιερλάιν, αποτελούσε έναν από τους π λέο ν ε π ίλ ε ­ κτους γερ μανικούς σχηματισμούς, α π οτελούμενη από δ ιά φ ο ­ ρες μονάδες εκπα ίδευ ση ς και επίδ ειξης (ο όρος «Lehr» σημαίνει «εκπαίδευση»). Το πρ οσ ω πικό της μεραρχίας αποτελείτο από πο λύπ ειρο υς βετεράνους στρατιώτες και αξιω ματικούς, π ο λλοί από τους οποίους είχαν τ ιμ η θ ε ί με διάφ ορες η θ ικές αμοιβές ε­ ξαίρετω ν πράξεων. Η ιδιαίτερη φ ή μη της σ υνόδευε τη μεραρχία από την αρχική της ακόμη συγκρότηση, στα τέλη του 1943. Ανά­ λογος της φ ήμης της ήτα ν και ο εξοπλισμός της, ευρισκόμενος σε υψ ηλότερο επίπ εδο σ υγκριτικά με τις άλλες τεθω ρ ακισ μένες γερ μανικές μεραρχίες. Το σύνταγμα αρμάτω ν της δ ιέθ ετε τους τελευταίους τύπους Panther και Panzer IV, ενώ τα τέσσερα τάγ­ ματά πεζικού ήταν μηχανοκίνητα (αντί του ενός των άλλω ν τε­ θ ω ρ α κισ μ ένω ν μεραρχιώ ν) όπως και οι μονάδες πυ ρο βο λικού και αναγνωρίσεων.

Το ά ρ μ α μ άχ ης C rom w ell έλ α β ε το όνομ ά το υ από το ν Αγγλο π ο λιτικό κα ι σ τρ α τιω τικ ό η γ έ τη το υ 17ου αιώνα. Η π αραγω γή το υ ξεκ ίν η σ ε το 1943 α π ο τελώ ντα ς ένα ιδ ια ίτερ α ε υ έ λ ικ το ά ρ μ α , το τα χ ύ τε ρ ο το υ Β ρ ετα ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ τη ν επ οχή εκ είνη .

χχ χ χ

χχχχ

ιχ ι

κ ι

XXX

I η Αμ Στρατιά

ΙΗ Ι

2η Βρ Στρατιά

XXX Βρ ΣΣ Μπαγιέ V A u ΣΣ

49η Βρ ΜΠ

51η Βρ ΜΠ χ

8η Βρ ΤΘΤ [ X ls O n B o 7η Βρ ΤΘΜ • Τρσνζύ

Σαιν Πωλ · Ιη Αμ ΜΠ

3η Κ αν Μ Π

XX

[Ö ]

Ο

/

ντυ Β ερ ν α ι

/

716 ΜΠ

Τιγύ συρ Σελ

Λανζέβρ

12η SS ΜΠα Εκδοτική 20 12

[Ö ] 130 ΜΠα «Lehr» 21η ΜΠα Λιβρύ · Υψ. 213 ν · βιλέρ Βιλέρ Μ Μποκάζ

Τρασί Μποκάζ

V

Σχεδίαση χ ά ρ τη : ΓΝΩΜΩΝ

Υψ. 174

11 'νΓ Τ ΙΟΙ SS ΕΒΑ

352 ΜΠ

SS ΣΠ α

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Π Σύμμαχοι J Γερμανοί

Δ ιά τ α ξ η αντιπ άλω ν, σ τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η π εριοχή τη ς Καν κ α ι σ χεδ ιά γ ρ α μ μ α εν ερ γ ειώ ν τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Perch».

ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠα: Σώμα Πάνισερ ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού

Αμ: Αμερικανικό

ΜΠα: Μεραρχία Πάνισερ

Βρ: Βρειανικό

ΤΘΤ: Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία

Καν: Καναδικό

ΕΒΑ Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτων

Τη 10η Ιου νίου, βρ ετα νικά τμή μα τα ε ισ ή λ θ α ν στο Τιγύ συρ Σελ, α λλά σ ύ ντο μ α υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ α ν από δυ νά μ εις της ΜΠα «Lehr» να αποχω ρήσουν. Κ άθε π ρ ο σ π ά θ ε ια κατά ληψ ης της π ό ­ λης είχε την ίδ ια κατάληξη, ενώ π α ρ ό μ ο ια ήτα ν και τα α π ο τε­ λέσ μα τα τω ν σ υ γ κρ ο ύ σ εω ν έξω από την π ό λη , ό π ου η σ θ ε ν α ­ ρή αντίσ ταση τω ν Γερμανών είχε σ ύμμαχό της το ν ο ρ μ α ν δ ικ ό μποκάζ. Η κατάσταση π α ρ έ μ ε ιν ε αμ ετά β λητη και τη ν ε π ό μ ενη ημέρα. Γρήγορα κατέστη αντιληπτό ότι με τις επίλεκτες και ισχυρές μονάδες της ΜΠα «Lehr» απέναντι τους οι βρετανικές δυνάμεις είχαν δύσ κολο έργο να επιτελέσ ο υν και πως οι επ ιθ έσ εις τους είχαν αυξημένες πιθανότητες να αποτύχουν. Και ενώ τα επιτε­ λ εία τω ν βρ ετανικώ ν σχηματισμώ ν αναζητούσαν επίμ ονα λύση στο πρόβλημα, αυτή τους π ρ ο σ φ έρ θ η κε από τους ίδιους τους Γερμανούς. Δ υτικά του XXX ΣΣ, η αμερικα νική επίθ εσ η υποχρέ-

ω σε τις γερμανικές δυνάμεις σε σύμπτυξη, δημιουργώ ντας ρήγ­ μα στη διάταξή τους. Η γερ μανική 352 ΜΠ, έχοντας υποστεί με­ γάλες απώλειες, υπέκυψ ε στην ισχυρή πίεσ η των Α μερικανώ ν και τη νύκτα της 9ης προς 10η Ιουνίου ανα γκάσ θηκε να συμπτυχθ εί, προκαλώ ντας στη γραμμή επαφής ένα ρήγμα 12 περίπου χλμ. στην π ερ ιο χή του Κω μόν και εκθέτοντας επικίνδ υνα τα π λευ ρ ά της 130 ΜΠα «Lehr». Ιδανικότερες σ υνθ ήκες για την υ­ λοποίηση υπερκέρασης δεν θ α μπορούσα ν να πρ ο κύ ψ ο υ ν ξανά. Η βρετανική ηγεσία αποφ άσ ισ ε να ε κ μ ετα λλευ θ εί τη μοναδι­ κή ευκα ιρ ία που της πα ρ ο υσ ιά σ θ ηκε και στο πλα ίσ ιο της επιχεί­ ρησης «Perch» να κα τευ θ ύ νει τεθω ρ ακισ μένες δυνάμεις προς την Καν από δυτική κατεύθυνση. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν μία ταχυκίνητη μεραρχία, η οπ οία θ α εισχω ρούσε εντός του ρήγματος και πα ρακάμπτοντας τη γερ μανική άμυνα με μια ευρεία κυκλω τική κίνησ η θ α εμφ ανιζόταν α ιφ νιδια σ τικά στα νώτα των σχηματισμώ ν του I SS ΣΠα. Η σ πουδαιότητα αυτού του ε­ λιγμού ήταν τεράστια. Ο Μ οντγκόμερυ πίστευε ότι «θα μ π ορ ού­ σε να αποτελέσ ει την κρίσιμη καμπή όλης της μάχης» στη Νορμανδία. Ηταν, επίσης, σαφές ότι για να έχει πιθανότητες επιτυ­ χίας -α φ ο ύ ο χρόνος είχε αποφ ασιστική σ η μ α σ ία - η επιχείρηση θ α έπρ επε να διέπ ετα ι από τα κύρια χαρακτηριστικά των τεθ ω ­ ρακισμένω ν: ταχύτητα, ορμητικότητα και επ ιθ ετικό πνεύμα. Πριν την έναρξή της, ο αντιστράτηγος Ν τέμπσεϋ δήλω σε με έμ­

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 53

Κ α τεσ τρ α μ μ έν ο ά ρμα μ άχης C rom w ell σ το Β ιλέρ Μ π οκάζ. Η μάχη τη ς Ν ο ρ μ α νδ ία ς α π ο τέ λ ε σ ε « π ρ εμ ιέ ρ α » για το C rom w ell, το οποίο εξό π λ ισ ε, κυρίω ς, τις μ ο ν ά δ ες αναγνω ρίσεω ν τω ν βρ ετα νικώ ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν μ ερ α ρ χιώ ν κ α θώ ς κα ι τα σ υ ν τά γ μ α τα (επ ιλα ρ χ ίες ) α ρμ ά τω ν τη ς 7ης ΤΘ Μ .

Κ α τεσ τρ α μ μ έν ο ά ρμ α μ άχης C rom w ell σ το Β ιλέρ Μ π οκάζ. Τα σ υμ μ αχικά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α υ σ τερ ο ύ σ α ν έν α ν τι τω ν αντιπ άλω ν το υ ς. Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά Ν εο ζη λα νδ ό ς τα ξία ρ χ ο ς το υ ε π ιτε λ ε ίο υ το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ XXX Σ Σ α ν έ φ ε ρ ε : «Τα ά ρ μ α τά μ α ς μ ά χ ο ντα ι ά σ χημα. Η δια τή ρ η σ ή το υ ς σ το π εδίο τη ς μ άχ ης ο φ ε ίλ ε τ α ι μόνο σ το υ ς μ εγ ά λ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς το υ ς κα ι σ τη ν ισχυρή υπ ο σ τή ρ ιξη από το π υροβ ολικό μ α ς . Α γνοούν σ το ιχ ειώ δ εις α ρ χ ές π ολέμ ου και σ τερ ο ύ ν τα ι επ ιθ ε τικ ο ύ π νεύ μ α το ς» .

φαση: «Εάν η επιχείρηση δ ιεξα χθ εί με πραγματική επιθ ετικό τη ­ τα και ταχύτητα, θ α έχουμε την ευκα ιρ ία να δια σ πάσ ουμε το μ έ­ τωπο πρ ιν αυτό ενδυναμω θεί». Το βάρος αυτής της κρίσιμης αποστολής κλήθ ηκα ν να επωμισ θ ούν οι φ ημισμένοι, από τους αγώνες τους στα μέτωπα της βόρειας Αφρικής και της Μ εσογείου, «Αρουραίοι της Ερήμου». Η 7η ΤΘΜ, υπό τη διο ίκησ η του υποστρατήγου Τζωρτζ Ερσκαϊν, διατάχθηκε, κινού μενη αρχικά δυτικά και κατόπιν 12 χλμ. νότια μέσω του α μ ερ ικα νικο ύ τομέα, να εισ έ λ θ ε ι στο ρήγμα και κατ ευ θ υ νό μ ενη στη συνέχεια ανα τολικά να καταλάβει την πόλη

αυτό και δεν χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε σε πρώ το αποβ ατικό κλιμάκιο, αλλά τη ρ ή θ η κε δια θέσ ιμη, ώστε να συνεχίσει την επ ίθ εσ η στην ενδοχώρα. Οταν ρω τήθηκε σχετικά, ο Μ οντγκόμερυ απάντησε: «Δεν βάζεις στο π α ιχνίδ ι τον καλύτερό σου παίκτη από την αρ­ χή». Ομως η υπέρμετρη εμπισ τοσ ύνη που έτρεφ ε ο Βρετανός στρατηγός για την 7η ΤΘΜ δεν συμβάδιζε απόλυτα με την πρ αγ­

Βιλέρ Μ ποκάζ και το πα ρ α κείμενο ύψωμα 213, περ ίπ ο υ 2,5 χλμ. ανατολικότερα. Α πό εκείνο το σ ημ είο και μετά ο δρόμος προς την Καν θ α ήταν ορθάνοικτος. Για να δ ιε υ κ ο λ υ ν θ ε ί η ενέργεια της 7ης ΤΘΜ, η 50ή ΜΠ θ α συνέχιζε την πίεσ η στον τομέα του Τιγύ συρ Σελ, ώστε να δια τηρήσ ει σε εμπλοκή τις εκεί γερ μα νι­ κές δυνάμεις και να αποτρέψ ει τη μετακίνησή τους. Η 7η ΤΘΜ κατά τη δράση της στη βό ρεια Αφρική είχε απ ο­ κτήσει το πρ οσ ω νύμ ιο «Αρουραίοι της Ερήμου». Θ εωρείτο ένας από τους πιο εμπ ειρ οπό λεμο υς βρετανικούς σχηματισμούς, γ ι’

ματικότητα, καθώ ς υπήρχαν ενδείξεις ότι η μαχητική ισχύς της μεραρχίας δεν ήταν π λέο ν ανάλογη της φ ήμης της. Οταν, στα τέλη του 1943, επέστρεψ ε στη Βρετανία, μετά από τρία χρ όνια συνεχούς αγώνα, το έμπ ειρ ο π ρ οσ ω πικό της είχε μ ειω θ εί σ ημα­ ντικά. Οι άνδρες της ένοιω θα ν α δ ικημ ένοι σε σχέση με άλλους σ υναδέλφ ους τους, οι ο π ο ίο ι στο μεταξύ είχαν σ υμμετάσχει για μικρότερο χρ ο νικό διάστημα σε π ο λεμ ικές επιχειρήσεις, και αυ­ τό είχε δ υ σ μενή επίδραση στο η θ ικ ό τους. Προβλήματα π ε ιθ α ρ ­ χίας είχαν παρουσιαστεί, όταν σημαντικός αρ ιθ μός έμπειρω ν στελεχώ ν μετατάχθηκαν σε άλλες μονάδες, κυρίως ειδικώ ν δυ­ νάμεων. Το «πνεύμα μονάδος» των ανδρώ ν της μεραρχίας είχε επη ρεα σ τεί α ρ νητικά ακόμη περ ισ σ ότερ ο από το νέο κύρ ιο άρ­ μα μάχης με το ο π οίο εξοπλίστηκε. To Cromwell, πα ρά την ταχύ­ τητά του, έχαιρε μικρότερης εμπισ τοσ ύνης από τα βρετανικά πληρώ ματα, εξαιτίας της ελαφ ρύτερης θ ω ρ άκισ ης και του όχι υ­ ψηλής διατρητικότητας πυ ρο βό λου των 75 χλστ. Η κατάσταση είχε βελτιω θ εί μερικώ ς τον Ιανουάριο του 1944, με την πα ρ α λα ­ βή μικρού αρ ιθ μ ο ύ αρμάτω ν μάχης Sherman Firefly -έ ν α άρμα ανά ο υ λα μ ό -, τα οπ οία δ ιέθ ετα ν ισχυρότερο π υ ρ ο βό λο των 76,2 χλστ. (17 pdr). Τελικά, η αρματική ισχύς του διάσημου βρετανι­ κού σχηματισμού έμελλε να α π ο δ ειχ θ εί υποδεέστερη των γερ­ μανικώ ν αρμάτω ν που αντιμετώ πισε στη Νορμανδία. Η αγαπημένη μεραρχία του Μ οντγκόμερυ αποτελείτο από μία τεθ ω ρ α κισ μ ένη και μια μηχανοκίνητη ταξιαρχία. Η 22η ΤΘΤ, με διοικητή τον εκκεντρ ικό ταξίαρχο Ο υίλιαμ Χάιντ, συγκροτεί­ το από τρεις επιλαρχίες αρμάτω ν μάχης (1η και 5η Επιλαρχίες

Το πλήρω μα εν ό ς β ρ ετα ν ικ ο ύ ά ρ μ α το ς μ άχ ης Crom w ell, σε χώ ρο διασπ οράς, π ρ ο ε το ιμ ά ζει το σ υσ σ ίτιό το υ , θ ερ μ α ίν ο ν τα ς π ρο π α ρ α σ κ ευ α σ μ έν ες μ ε ρ ίδ ε ς από κ ο νσ έρ βα . Ο αγώ νας κινήσεω ν κ α θ ισ τά σχεδό ν μ ό νιμο κ α θ εσ τώ ς τη χ ορ ήγησ η ξη ρ ό ς τρ ο φ ή ς στα π ληρ ώ μα τα τω ν αρμά τω ν, α ν τί θ ε ρ μ ο ύ σ υσσιτίου.

5 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτω ν -Royal Tank Regiment- και 4ο Σύνταγμα Yeomanry Π εριφ έρειας Λ ονδίνου - County of London Yeomanry) και ένα μηχανοκίνητο τάγμα πεζικού (1ο Τάγμα Τα­ ξιαρχίας Τ υ φ ε κ ιο φ ό ρ ω ν - Rifle Brigade). Στον Βρετανικό Στρατό, ο όρος «τεθω ρακισμένο σύνταγμα» (armoured regiment) ήταν ι­ σοδύναμος με την επιλαρχία. Η 131 Μ ηχανοκίνητη Ταξιαρχία Πε­ ζικού (ΜΚ ΤΑΞ), με διοικητή τον ταξίαρχο Σ έιμουρ Εκινς, δ ιο ι­ κούσε τρία μηχανοκίνητα τάγματα πεζικού (1/5ο, 1/6ο, 1/7ο Τάγ­ ματα Βασιλικού Συντάγματος της Βασίλισσας - Queen's Royal Regiment). Εκτός των παραπάνω, η μεραρχία δ ιέθ ετε δύο επιλαρχίες αναγνωρίσεως (8ο Σύνταγμα Ο υσάρων -Hussars Prince Albert’s O w n- και 11 ο Β ασιλικό Σύνταγμα Ο υσάρω ν - King’s Royal Irish Hussars), για την υλοποίηση αποστολώ ν αναγνωρίσεων, κά­ λυψ ης και ασφ άλισης μετώ που και πλευρών. Στην αντίπαλη πλευρά, δεν διέφ υγε της προσ οχής του δ ιο ι­ κητή του I SS ΣΠα, αντιστρατήγου Γιόζεφ Ντήτριχ, ο κίνδυνος που διέτρεχε. Μ ια π ιθ α νή υπερκέραση του αριστερού (δυτικού) άκρου της ΜΠα «Lehr» θ α μπορούσε να π ρ ο κα λέσ ει την άμεση κατάρρευση ολόκληρου του γερ μανικού μετώπου στην περιοχή της Καν. Ομως δεν διέθ ετε ικανές εφ εδ ρ είες για να καλύψ ει το κενό, καθώ ς η 2η ΜΠα βρισκόταν κ α θ ’ οδ όν προς το μέτω πο και δεν αναμενόταν να α φ ιχ θ ε ί και να αναλάβει δράση στην περιοχή πρ ιν τη 14η Ιουνίου. Ετσι διέταξε τη μοναδική δ ια θέσ ιμ η μονά­ δα, την 101 SS ΕΒΑ, να π ρ ο ω θ η θ ε ί στα νώτα της ΜΠα «Lehr», για να καλύψ ει τη γερ μανική αμυντική το π ο θ εσ ία από την κατεύ­ θυνση του ρήγματος. Επρόκειτο για μια επιλα ρ χία εξοπ λισμ ένη με βαρέα άρματα μάχης Tiger I και επα νδρ ω μ ένη με στελέχη ε­ μπ ειρ οπό λεμα από το Ανατολικό Μέτωπο. Η εν λόγω επιλαρχία στα τέλη του 1944 έγινε γνωστή και ως 501 SS ΕΒΑ, όταν εξο­ πλίστηκε με τα νέα άρματα μάχης Tiger II. Τη 12η Ιουνίου αφίχθ η κε στην π ερ ιο χή του Β ιλέρ Μ ποκάζ η 2η Ιλη, με μόλις πέντε επιχειρη σ ιακά άρματα, α π οτέλεσ μα της δράσης της συμμαχικής αεροπορίας και διά φ ορω ν μηχανικώ ν βλαβών.

ΒΙΛΕΡ ΜΠΟΚΛΖ Παρά την ε π ιβ εβ λη μ ένη ανάγκη για ταχύτατη δράση, η κι­ νητο πο ίησ η των σχηματισ μώ ν της 7ης TOM υπήρξε α δ ικα ιο λό ­ γητα αργή. Τις πρω ινές ώρες της 12ης Ιουνίου, η 22η TOT β ρ ι­ σκόταν α κό μ α στην περ ιο χή του Τιγύ συρ Σελ, αναγκάζοντας τον υποστράτηγο Ερσκαϊν να δ ια τάξει εκ νέου τον ταξίαρχο Χάιντ να κ ινη θ εί. Το 8ο Σ ύνταγμα Ο υσάρω ν ξεκίνησ ε τις με­ σ ημβρινές ώρες από το Τρανζύ ως π ρ ο π ο μ π ό ς της μεραρχίας, για να ελέγχει το δ ρ ομ ολό γιο που θ α α κο λο υ θ ο ύ σ α ν τα βρετα­

0 δ ιο ικ η τή ς τη ς σ υμ μ αχικής 21ης Ο Σ, σ τρ α τη γ ό ς σ ερ Μ π έρ να ρ ντ Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ (1887-1976). Ο επ η ρ εα σ μ ό ς τη ς ψ υχολογίας των συμμαχικώ ν πληρω μάτω ν από τη δράση τω ν γερμανικώ ν Tiger (« tig e rp h o b ia » )ro v ο δ ή γ η σ ε σ το να α π α γ ο ρ εύ σ ει την ο π ο ια δ ή π ο τε γραπτή α να φ ορ ά σ ε α υ τά .

νικά τεθω ρ ακισ μένα . Παράλληλα, το 11 ο Σ ύνταγμα Ο υσ βρετανική πρ οέλα σ η ασ φ ά λεια και κάλυψη πλευρών. Το μεγάλο αρματικό δ υ ναμ ικό της 22ης TOT -156 Cromwell, 36 Sherman Firefly, 33 Stuart- πλα ισ ιω νό τα ν από αυ τοκι­ νούμενα α ντια ρ ματικά και α ντια ερ ο ­ πο ρ ικά πυ ρ ο β ό λα αλλά και από τμή­ ματα πεζικού επί ερ πυσ τρ ιοφ όρ ω ν οχημάτων. Στις 16.00, η φ ά λαγγα αφ ίχ θ η κε στο Σαίν Πωλ ντυ Β ερναί χωρίς κά π οιο ιδια ίτερ ο πρ όβ λημ α, ε­ κτός των δ υ σ κο λιώ ν και των κ α θ υ ­ στερήσ εω ν που πρ οκά λεσ ε το μ π ο ­ κάζ. Τέσσερις ώ ρες μετά, ύστερα απ ό π ο ρ εία 11 περ ίπ ο υ χιλιομέτρω ν, η οπ οία δ ιεξή χθη σχεδόν στο σ ύνο­ λό της εντός γ ερ μα νικής περιοχής, ο ι βρ ετανικές δυνάμεις α­ φ ίχ θ η σ α ν στο Λιβρύ. Είχαν υποστεί ελάχιστες απώ λειες, α π οτέ­ λεσ μ α πρ οσ β ολώ ν από μ εμ ονω μένα γ ερ μ α νικά αντιαρματικά στοιχεία. Λίγο αργότερα, ε ισ ή λθ α ν στην πό λη χωρίς να σ υνα­ ντήσ ο υν αντίσταση. Κατά το ίδιο χρ ο νικό διάστημα, α να γνω ρ ι­ στικά τμήματα ουσ άρω ν απ οκα τέστη σ αν επαφ ή με α μ ερ ικα νι­ κές δυνάμεις στην κατεύθυνση του Κωμόν. Α ντίθετα σε κά θ ε λογική επ ιθ ετικο ύ πνεύματος, αντί να σ υ­ νεχίσ ει την κίνησ η και να εκμ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί την ανυ πα ρξία γερ μ α ­ νικής αντίστασης, ο διο ικητή ς της 22ης TOT απ οφ άσ ισ ε να δια-

Β ρ ετα ν ικ ό ά ρμα μ άχ ης C rom w ell, Β ιλέρ Μ π οκάζ, 12 Ιουνίου 1944. Α νήκει σ το υ ς S h a rp sh o o te rs (4th C ounty o f London Yeom anry, 22η ΤΘ Ταξιαρχία). Σ τις 13 Ιο υ ν ίο υ κ α τε σ τρ ά φ η α ν τιμ ετω π ίζο ν τα ς τα Tiger το υ Β ίτμαν. Φ έρ ει μονόχρω μη π αραλλαγή b ro n ze green. Π ρ ο τειν ό μ εν α μ ο ν τελ ισ τικ ά χ ρ ώ μ α τα : H um brol N o 75 ή Tamiya No 13 (εν α λ λ α κ τικ ά το No 27) (εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Δ η μ ή τρ η ς Χ α δούλα ς).

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ UTOPIA I 55

Κ α τεσ τρ α μ μ έν ο ά ρ μ α μ άχ ης C rom w ell σ το Β ιλ έρ Μ π οκάζ. Τα σ υμ μ αχικά π ληρ ώ μ α τα β ρ έθ η κ α ν σ ε πολύ δύσ κολη θ έ σ η έν α ν τι των γερμανικώ ν αρμάτω ν. Μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς μ ε λ έ τ ε ς διαπ ίστω σαν ό τι, κ α τά μ έσ ο όρ ο, για τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή εν ό ς σ υ μ μ α χικο ύ Sherm an α ρ κ ο ύ σ ε 1,63 βολή, ενώ α π α π ο ύ ντο 4,20 β ο λ ές για τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή εν ό ς Tiger.

Α ρμα μ ά χ η ς Tiger που π α ρ α λλά χ θ η κ ε σ ε έν α ν σ τεν ό δρ όμ ο ανά μεσ α σ ε ψ ηλούς π υκνούς φ ρ ά χ τες για να α ν α μ έν ει τα θ ύ μ α τά το υ . Το νορμανδικό μ π ο κά ζ ευ ν ο ο ύ σ ε ιδ ια ίτερ α το ν α μυνόμ ενο . Μ εμ ο νω μ έν α γερ μ α νικ ά σ το ιχ εία σ υχνά π αρ α λλά σ σ ονταν και έβ α λ λ α ν κ α τά τω ν αιφ νιδια σ μ ένω ν συμμαχικώ ν τμ η μ ά τω ν σ χεδό ν ε ξ επ α φ ή ς.

κόψ ει την ενέρ γειά του. Ενώ απείχε π ερ ίπ ο υ 10 χλμ. από τον α­ ν τ ικ ειμ ενικό του σκοπό, ο ταξίαρχος Χάιντ διέταξε τις δυνάμεις του να σ τρα τοπ εδεύσ ο υν και να διανυκτερεύσουν. Α βέβαιος

καελ Βίτμαν, δ ιο ικητή ς της π ρ ο π ο ρ ευ ό μ ενη ς 2ης Ιλης, α νέφ ε­ ρε στον αντιστράτηγο Ντήτριχ την άφ ιξη της υπομονά δας του. Ηταν ο πιο δ ια κεκρ ιμ ένο ς και πα ρ α σ η μ ο φ ο ρ η μ ένο ς αρματιστής των γερ μ α νικώ ν τεθ ω ρ ακισ μένω ν, έχοντας τ ιμ η θ ε ί με τον Σταυρό των Ιπποτώ ν μετά Φ ύλλων Δ ρ υός για την καταστροφή 119 σ οβ ιετικώ ν αρμάτων, π ρ ιν τη μετά θεσ ή του στη Νορμανδία. Στη συνέχεια, στο πλα ίσ ιο αναγνώ ρισης, μετέβη σε ένα αλσύλλιο λίγο νοτιότερα από το ύψ ωμα 213, από όπου μπορ ούσε να έ­ χει καλό π ε δ ίο πα ρα τήρησ ης της περ ιο χής. Στις 08.30 περίπου, είδε έκπλη κτος τη μεγάλη βρετανική φ ά λαγγα τω ν πρ οπ ορ ευό μενω ν τμημά τω ν του 4ου ΣΥΛ, κινού μενη επ ί της οδού Βιλέρ Μ ποκάζ - Καν, να σταματά στο ύψ ωμα 213, χωρίς να λά β ει κα θ ό ­ λου μέτρα πρ οφ ύλα ξη ς. Η αντίδρασή του υπήρξε άμεση. Εκτι­ μώντας ότι η ευ κα ιρ ία που του πα ρουσ ια ζόταν ήταν μοναδική,

για τις εχ θ ρ ικές δυνάμεις που βρ ίσ κοντα ν μπροστά, α π οφ άσ ισ ε να επα ναλά βει την π ρ οέλα σ η την επ ό μ ενη ημέρα. Για την ειρω ­ νεία της ιστορίας, το πα ρω νύμ ιο που του είχαν δώ σ ει ο ι υφ ιστά­ μενοί του ήταν «τρελός» (looney), εξαιτίας της τόλμης -π ο υ συ­ χνά προσ έγγιζε τα όρια της α π ε ρ ισ κ ε ψ ία ς - να δ ιο ικ ε ί από την πρώ τη γραμμή του μετώ που, αδ ιαφ ορώ ντας για τους κινδύνους γύρω του. Με την απόφ ασ η αυτήν η κεραυνοβόλος επίθ εσ η που επ ιθ υ μ ο ύ σ ε η ανώτατη βρ ετανική ηγεσ ία έπαψ ε να υφίσταται. Αντ’ αυτής, τα βρ ετα νικά πλη ρ ώ μα τα ασ χο λήθ ηκα ν με εργασίες α νεφ οδ ια σ μο ύ και συντήρησης. Στις 05.30 της 13ης Ιουνίου, οι β ρ ετανικές δ υ νάμ εις σ υνέχι­ σαν την πρ ο ώ θ η σ ή τους, τηρώ ντας αυσ τηρά σιγή ασυρμάτου. Αμεση επιδίω ξή τους ήτα ν η κατάληψ η του Βιλέρ Μ ποκάζ και του υψ ώματος 213, ανατολικότερα. Ως κεφ αλή του κύριου σώ ­ ματος της φ άλαγγας κιν ή θ η κ ε το 4ο Σ ύνταγμα Yeomanry Λ ο νδ ί­ νου (ΣΥΛ) και α κο λο ύ θ η σ ε το 1ο Τάγμα Ταξιαρχίας Τυφ εκιοφ όρων (ΤΤΤ). Στις 08.00, το τακτικό υπ οσ υγκρ ότη μα «Α» του 4ου ΣΥΛ, με υπό διο ίκησ η τμήματα του 1ου ΤΤΤ, εισ ή λθ ε στο Βιλέρ Μ ποκάζ από δυτικά. Δ εχόμενο ε νθ ο υ σ ιώ δ η υποδοχή από τους κατοίκους, δ ιέσ χισε την πό λη χωρίς να συνα ντήσ ει αντίσταση και με σχετική καθ υσ τέρ ησ η συνέχισε πρ ος τα ανατολικά. Κατά το ίδιο χ ρ ο νικό διάστημα, π ρ ο ω θ ή θ η κ α ν αναλόγως και οι υπό­ λοιπ ες δυνάμεις των Βρετανών. Στο ύψ ωμα 213 τα πρ ο π ο ρ ευ ό μενα τμήματα δ ιέκο ψ α ν την κίνησ ή τους για σ ύντομη στάση, κατά τη δ ιά ρ κεια της οπ οία ς έλαβε χώ ρα σ υντονιστική σ υγκέ­ ντρωση αξιωματικών. Ο χήματα και άρματα σ τάθ μευσ α ν το ένα πίσ ω από το άλλο χωρίς διασπορά, κατά μήκος ενός δρόμου που δ εν άφ ηνε χώ ρο για ελιγμούς. Π ολλά μέλη των π λ η ρ ω μ ά ­ τω ν εξή λθ α ν από τα άρματά τους, καθώ ς και ά λλο ι στρατιώτες από τα σχήματά τους, και ξεκίνη σ α ν να συζητούν μεταξύ τους, να καπνίζουν και ορ ισ μ ένο ι να πα ρα σ κευά ζο υν τσάι. Η έλλειψ η εχθ ρ ική ς αντίστασης είχε οδ ηγή σ ει σε ανεπίτρεπτη χαλάρωση της πρ οσ ο χής των επιτιθέμενω ν. Χωρίς να λά β ου ν τα απα ρ α ίτη­ τα μέτρα ασφ αλείας, οι Β ρετανοί αρματιστές σ υ μ π ε ρ ιφ έ ρ θ η ­ καν με τρόπο που ούτε σε εκπα ιδευ τική άσκηση δεν δ ικα ιο λο ­ γείται. Ηταν σαν να είχαν ήδη νικ ή σ ε ι στον πόλεμο. Το ίδιο πρωί, τα πρώ τα Tiger της 101 SS ΕΒΑ είχαν αρ χίσ ει να κατα φ θ ά νου ν στην περ ιοχή. Στις 05.30, ο υπολοχαγός SS Μί-

5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTO P IA

χω ρίς να σ πα ταλήσ ει χρ όνο αναμένοντας ενισχύσεις, με την τόλμη και την απ οφ ασ ισ τικότητα του βετεράνου αρματιστή, α­ πο φ ά σ ισ ε να επ ιτ ε θ ε ί κατά τω ν α ντιπ άλω ν του. Εγκαταλείποντας τη θ έσ η παρατήρησης, το μοναχικό Tiger του Βίτμαν επ ιτέθ η κε στους ανυποψ ία στους Βρετανούς που δ εν είχαν χρ όνο να αντιδράσουν. Α πό πολύ μικρή απόσταση κα­ τέστρεψ ε τα οχήμ ατα στην αρχή και στο τέλος της σ ταθμευμέ-

Γερ μανικό ά ρμ α μ ά χ η ς P an zerkam p fw ag en VI Tiger I Ausf.E SdKfz 181. Η θω ρ ά κισ ή το υ ή τα ν α δ ια π έρ α σ τη σ τις σ υ ν ή θ εις α π ο σ τά σ εις εμ π λο κ ή ς, ενώ το π υροβόλο το υ ιδ ια ίτε ρ α κ α τα σ τρ ο φ ικ ό . Τα συμ μ αχικά π ληρ ώ μ α τα κυνικά έ λ ε γ α ν : «Εάν υπ άρ χει α να φ ορ ά για τη ν π αρουσία εν ό ς Tiger, π ρέπ ει να σ τε ίλ ε ις π έν τε Sherm an, υπ ο λο γ ίζο ν τα ς να χ ά σ εις τα τέσ σ ερ α » .

Κ α τεσ τρ α μ μ έν ο ά ρμ α μάχης Tiger σ το Β ιλ έρ Μ π οκάζ. Μ ε τ ά το ν αρχικό το υ ς α ιφ νιδια σ μ ό οι Β ρ ετα ν ο ί α ντιμ ετώ π ισ α ν σ θ εν α ρ ά τα γερμ α νικά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α , παρά τη ν α νεπ ά ρ κ εια τω ν δικών το υ ς α ρμάτω ν, π ροκαλώ ντας το υ ς α π ώ λειες, κυρίω ς μ ε σ το ιχ εία φ ορ ητώ ν α ντια ρ μ α τικώ ν όπλων π εζικού.

Ε λα φ ρ ύ ά ρ μ α S tu a rt. Υπ ήρξε το π ρώ το ά ρμ α , α μ ερ ικ α νικ ή ς π ρ ο έλευ σ η ς , που σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ το ν Β ’ Π Π κα ι έ τυ χ ε ευ ρ εία ς χρ ή σ η ς . Τα β ρ ετα ν ικ ά π ληρ ώ μ α τα το υ έδω σαν τη ν π ροσω νυμία «Honey» (μ έλι), ε ξ α ιτ ία ς τη ς ευ χ ρ η σ τία ς και α ξιο π ισ τία ς το υ .

νης φάλαγγας, εγκλω βίζοντας ουσ ιασ τικά τους αντιπ άλο υς του στις θ έσ εις τους. Ο αιφ νιδια σ μ ός υπήρξε απόλυτος και η θρα-

από την επ ίθ εσ η του Βίτμαν β ρ έθ η κα ν σε απελπισ τική θέσ η , ό ­ ταν τα υπ όλο ιπα Tiger της ίλης του ενεπλά κησ α ν στον αγώνα. Α ργότερα στη σύγκρουση συμμετείχε και η 1η Ιλη της 101 SS ΕΒΑ, η ο π ο ία στο μεταξύ είχε α φ ιχ θ ε ί στην περ ιο χή. Το απ οτέ­ λεσ μα υπήρξε δραματικό. Κ άθε βρ ετανική αντίσταση εξο υ δ ε­ τερ ώ θ ηκε, ενώ μεγάλος α ρ ιθ μ ό ς αιχμα λώ τω ν σ υνελή φ θη από τους Γερμανούς.

σύτατη και αναπάντεχη επ ίθ εσ η του Γερμανού υπολοχαγού σ κόρπισε στους αντιπάλους του τον πανικό. Το βαρύ π υ ρο βό λο 88 χλστ. του Tiger, το ο π οίο κινείτο σχεδόν π α ρ ά λλη λα με τη φ ά ­ λαγγα, επ έφ ερ ε με κάθε βολή του και μια καταστροφή βρ ετα­ νικού τεθω ρ ακισ μένο υ. Πολλά πλη ρώ μα τα εγκατέλειψ α ν τα άρ ­ ματά τους τρέχοντας να σωθούν. Ταυτόχρονα, το συζυγές π ο ­ λυβόλο του γερ μα νικού άρματος έβα λλε αλύπητα εναντίον τροχοφ όρω ν και ανα γνω ρισ τικώ ν οχημάτων, καθηλώ νοντα ς το πεζικό. Ο σοι Β ρετανοί ανέκτησ αν την ψ υχρ αιμία τους σύντομα, εισ ή λθ α ν στα άρματά τους και π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να α ντα πο δώ ­ σουν τα πυρά. Η απόσταση βολής ήταν τόσο μικρή που κ α θ ι­ στούσε τα αδύνα μα σε μεγαλύτερες αποστάσεις πυ ρ ο β ό λα των βρ ετανικώ ν αρμάτω ν σοβαρότατη απειλή. Ο Γερμανός άσσος, όμως, α π ο δ είχ θ η κε ταχύτερος και ικανότερος των αντιπάλω ν του. Παρά τα π υ ρ ά που δ έχ θ η κε, το γερ μα νικό άρ μα απτόητο συνέχισε την π ο ρ ε ία του προς την πόλη. Α ψ ηφώ ντας τον α κό μα μεγαλύτερο κίνδυ νο που θ α διέτρεχε το δ υ σ κίνη το Tiger μόνο του μέσα στην πό λη, ο Βίτμαν έλα­ βε μια απόφ ασ η τολμ ηρ ότερ η της π ρ ο η γ ο ύ μ ενη ς -σ χ ε δ ό ν π α ­ ρ ά λο γ η - και εξαντλώ ντας κά θ ε π λεο νέκτη μ α που του παρείχε ο α ιφ νιδια σμ ός, εισ ή λθ ε στο Βιλέρ Μποκάζ. Η ιστορία επαναλήφ θ η κε π ερ ίπ ο υ με τον ίδιο τρ όπο αλλά σε λιγότερ ο έντονο ρ υ θ ­ μό, μόνο που αντί για το π ερ ιβ ά λλο ν υπ α ίθ ρ ο υ τώρα υπήρχε το περ ιβ ά λλο ν πόλης. Τα πρώ τα βρ ετανικά άρματα και οχήματα που σ υνα ντή θ η κα ν με το γερ μα νικό Tiger, κατα σ τρά φ ηκα ν αιφνιδιασμένα. Μ εταξύ τους ήταν και το άρμα του διο ικητή του 4ου ΣΥΛ. Ο ίδιος -αντισ υ ντα γμα τά ρ χη ς Αρθουρ, υπ οκό μη ς του Κ ρ ά νλεϊ- δια σ ώ θ ηκε, δ ιό τι στο μεταξύ είχε π ρ ο ω θ η θ ε ί με ό χ η ­ μα πρ ος το ύψ ωμα 213, από δια φ ο ρ ετικό δρομολόγιο, για να ε ­ ξετάσει την κατάσταση. Ο Βίτμαν συνέχισε την κίνησ ή του προς το κέντρο της πόλης, όπου σ υνεπλάκη με ά λλα βρ ετανικά άρματα. Τα πλη ρώ μα τά τους δ εν γνώ ριζαν τι ακριβώ ς συνέβαινε, δ ιό τι περ ιέρ γω ς οι βρ ετανικές δυνάμεις εξα κο λο υ θ ο ύ σ α ν να τηρ ού ν τη δια τα χ θείσ α σιγή ασυρμάτου, αν και η μονάδα τους είχε ήδη εμ π λ α κ ε ί με τον αντίπαλο. Π αρόλα αυτά αντέδρασαν και άνο ιξαν πυρ κατά του γερ μα νικού άρματος, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Κατά το ίδιο χρ ο νικό διάστημα, τα υπ όλο ιπα τμήματα του 4ου ΣΥΛ στο ύψ ωμα 213 δ έ χ θ η κ α ν νέα επίθ εσ η. Οι επιζώ ντες

Μ έσα στο Βιλέρ Μ ποκάζ, ο Βίτμαν δ εν άργησε να αντιληφ θ ε ί ότι δ εν αντιμετώ πιζε ένα μεμονω μένο εχ θ ρ ικό τακτικό σ υ­ γκρ ότημ α επιλαρχίας, αλλά την κεφαλή ενός ισχυρότερου σ χη­ ματισμού, στο πλα ίσ ιο μιας επιχείρησ ης μεγάλης κλίμακας. Συ­ νειδη τοπ οιώ ντας ότι η πα ρ έλευ σ η του αιφ νιδ ια σ μ ο ύ και η μείω ­ ση των πυ ρ ο μα χικώ ν και των καυ σ ίμω ν του μπ ορ ού σα ν να κα­ τασ τήσουν τη θ έσ η του ιδια ίτερ α δυσχερή, α π οφ άσ ισ ε να απ ο­ χω ρήσει. Ετσι, ενώ σ υνέχισε να αντα λλάσ σ ει π υ ρ ά με τα β ρ ετανικά τμήματα, κα τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε α να τολικά προς το ύψωμα 213. Το γ ερ μ α νικό άρμα εξερχόμενο από την πό λη δ έχ θ η κε τα π υ ρ ά ενός βρ ετανικού αντια ρ ματικού π υ ρ ο β ό λο υ 6 pdr, τα ο ­ π ο ία το ακινητοποίησαν. Ο Γερμανός υπολοχαγός και το π λή ρ ω ­ μά του εγκατέλειψ α ν το Tiger και διέφ υγα ν πρ ος τις γερ μανικές γραμμές, έχοντας π ρ ο σ θ έ σ ε ι στον κατάλογο των επιτυχιώ ν τους 12 εχθ ρ ικά άρματα (δια φ όρω ν τύπων), 14 ερ πυσ τρ ιοφ όρ α και δύο αντια ρ ματικά πυροβόλα. Ο ταξίαρχος Χάιντ, υπ ερεκτιμώ ντας τους αντιπάλους του, δίστασε να ενερ γήσ ει επ ιθ ετικά, παραχω ρώ ντας την πρ ω το­ β ο υλία των επιχειρή σ εω ν στους Γερμανούς. Η 22η TOT, αν και το μεγαλύτερο μέρος τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν της ήταν ανέπαφ ο, έδειχνε α νή μπ ορ η να αντιδράσει. Ο πο ιαδή πο τε σκέψη για π ε ­ ραιτέρω πρ ο ώ θ η σ η είχε εξαφανιστεί. Σύντομα, ολόκληρ η η επ ι­ χείρ ησ η θ α αποτελούσ ε το μελανότερο, ίσως, στίγμα στην ι­ στορία του σ ύγχρονου Β ρετανικού Στρατού. Μετά την ενημέρω σ η της γερμανικής ηγεσίας από τον Βί­ τμαν, μία ίλη με 15 Panzer IV της ΜΠα «Lehr» δ ια τάχθηκε να μεταβεί στο Βιλέρ Μ ποκάζ και να συμμετάσχει στην αντιμετώπιση του βρετανικού κίνδυνου. Ετσι, τις μεταμεσ ημβρινές ώρες, βρί­ σ κονταν στην περ ιοχή σ υνολικά τρεις γερ μανικές ίλες, επ ιδ ιώ ­ κοντας να αναχαιτίσουν την πρ οώ θη σ η της 7ης TOM, να φ ρ ά­ ξουν το ρήγμα των γερ μα νικώ ν γραμμώ ν και να σ τα θ ερ ο π ο ιή ­ σουν το μέτωπο. Μ έρος των γερ μα νικώ ν αρμάτω ν εισ ή λθ ε στην πόλη, ενώ τα υπόλοιπα α π έκλεισ α ν τις βό ρειες εισόδους της, με ετοιμότητα επέμβασης ανάλογα με την εξέλιξη του αγώνα.

ΣΤΡΑΤΙΑΤΙΚΗ U TO P IA I 5 7

P an zerK am pfw agen IV A u s t H (S d K fz 161/2), Γαλλία 1944. Α νή κ ει σ τη ν 3η Ιλ η τη ς 1ης Επ ιλαρχίας το υ 1 3 0 Σ υ ν τά γ μ α το ς Π ά ν τσ ερ τη ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς Π ά ν τσ ερ «Lehr» κα ι π α ρ ο υ σ ιά ζετα ι όπως επ ιχειρ ο ύ σ ε σ τη Γαλλία από τις 10 Ιο υ νίο υ και ε ξή ς . Ο οπ λισμός το υ α π ο τε λ ε ίτο από ένα π υροβόλο KwK40 L/48 τω ν 75 m m κα ι δύο π ολυβόλα M G 3 4 των 7,92 mm. Είχε πλήρω μα π έν τε ανδρώ ν, βά ρ ο ς 2 5 ίκ α ι η τα χ ύ τη τά το υ α ν ερ χ ό τα ν σ ε 2 8 km /h. Από το ν Α π ρίλιο το υ 1943 ω ς το ν Ιο ύ λ ιο το υ 1944 κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν συνολικά 3 .7 7 4 P z lV A u s fH . Φ έρ ει δίχρω μη π αρ α λλα γή μ ε βασικό s a n d κα ι λω ρ ίδ ες από olive green. Η σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η μονά δα π ροσ π ά θησ ε να α να κό ψ ει τη ν π ροέλα σ η τω ν β ρ ετα νικώ ν δυνάμεω ν, αλλά χω ρίς α π ο τέλ εσ μ α , σ τις 10 Ιο υ ν ίο υ 1944, σ το ν δρόμο Μ π α γ ιέ - Τιγύ (εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Δ η μ ή τρ η ς Χαδούλας).

Αυτή τη φορά η γερμανική επίθεση δεν διεξήχθη το ίδιο εύ­ κολα όπως νωρίτερα το πρωί. Κατά το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε, τα βρετανικά τμήματα ανασυγκροτήθηκαν και α­ ναδιοργανώθηκαν, μετατρέποντας το Βιλέρ Μποκάζ σε μια τε­ ράστια αντιαρματική «φωλιά». Οι οδομαχίες και οι συμπλοκές των αντιπάλων συνεχίστηκαν με μεγάλη ένταση έως τις απο­ γευματινές ώρες. Οι Βρετανοί είχαν πλέον συνέλθει από το πρωινό σοκ και μάχονταν αξιοπρεπώς, επιφέροντας πλήγματα στους Γερμανούς. Χωρίς την υποστήριξη πεζικού, η γερμανική επίθεση έμοιαζε να έχει περιορισμένες πιθανότητες επιτυχίας. Παρόλα αυτά, οι βρετανικές δυνάμεις, έχοντας υποστεί σημα­ ντικές απώλειες, αποφάσισαν να συμπτυχθούν. Ο ταξίαρχος Χάιντ διέταξε τα τμήματά του να εκκενώσουν το Βιλέρ Μποκάζ και να αποσυρθούν δυτικά. Στις 20.00 περίπου, η βρετανική τα­ ξιαρχία ξεκίνησε να εγκαταλείπει την πόλη και να συγκεντρώ­

Κ α τεσ τρ α μ μ έν α γερμ α νικά ά ρ μ α τα σ το Β ιλ έρ Μ π οκάζ. Π ρ ό κ ε ιτα ι για P an ze r IV (α ρ ισ τερ ά ) και Tiger (δ εξιά ). Ο ι α π ώ λειες τω ν γερμανικώ ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν μ έσ α σ τη ν πόλη ο φ είλο ν τα ν, σ ε μ εγ ά λ ο β α θ μ ό , σ τη ν έλ λ ειψ η π εζικ ο ύ π ρος ε γ γ ύ ς κάλυψ ή το υ ς .

5 8 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νεται σε μια περιοχή βόρεια του Τρασί Μποκάζ. Οι απώλειες που είχε υποστεί σε έμψυχο δυναμικό (νεκροί, τραυματίες και αιχμάλωτοι) ήταν σημαντικές. Αλλά ακόμα μεγαλύτερες υπήρ­ ξαν οι απώλειές της σε άψυχο υλικό και εξοπλισμό: 21 Cromwell, τέσσερα Firefly, τρία Stuart, 29 ερπυστριοφόρα (διαφόρων τύ­ πων), τρία άρματα παρατηρητή πυροβολικού και δύο πυροβόλα 6 pdr. Με το τραγικό πλήγμα της 22ης ΤΘΤ στο Βιλέρ Μποκάζ ουσιαστικά η επιχείρηση «Perch» είχε περατωθεί.

ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ Τη νύκτα της 13ης προς 14η Ιουνίου, τα βρετανικά τμήματα ολοκλήρωσαν τη σύμπτυξή τους, χωρίς γερμανική πίεση, στο ύ­ ψωμα 174, τρία περίπου χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Βιλέρ Μποκάζ. Εκεί οργάνωσαν πρόχειρες θέσεις μάχης, προκειμέ-

Γερ μ ανικό ά ρ μ α μ ά χ η ς P an ze r IV. Φ έρ ει π λά κες π ροσ τασ ίας από α ν τια ρ μ α τικ ά πυρά, σ τα π λευρ ά το υ σ κάφ ο υς και το υ π ύργου. Η π αραλλαγή που α ντιμ ετώ π ισ α ν οι Β ρ ε τα ν ο ί έ φ ε ρ ε π υροβόλο 75 mm, το οποίο ή τα ν ισ χ υ ρ ό τε ρ ο κ α τά 30% π ερίπου σ ε δ ια τρ η τικ ό τη τα από το α ν τίσ το ιχ ο σ υμμαχικό.

Η θω ρ ά κισ η τω ν συμμαχικώ ν α ρμ ά τω ν δ εν π αρ είχε ικανοπ οιητική π ροστασία από τα α ν τια ρ μ α τικ ά πυρά τω ν Γερμανώ ν σε α π ο σ τά σ εις συμπλοκής κάτω τω ν 1.000 μ . Ο λ ες σχεδόν οι β ο λ ές γερμανικώ ν δ ια τρ η τικώ ν βλημ άτω ν των 75 m m κα ι 88 m m μπ ο ρούσ α ν να δ ια τρ ή σ ο υ ν τη θω ρ ά κισ η το υ Sherm an και σ ε π οσοστό 62% να το θ έσ ο υ ν ε κ τό ς μ άχ ης.

Φ ά λα γγα γερμανικώ ν α ρ μ ά τω ν μ άχ ης Tiger, κινο ύ μ ενη προς τη ν π εριοχή το υ Β ιλέρ Μ π οκάζ. Οι α ρ μ α τικ ές σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις τη ς επ ιχ είρ η σ η ς «Perch» κ α τέ δ ε ιξα ν , μ ε τ α ξ ύ άλλω ν, τη ν τεχ ν ο λ ο γ ικ ή α ν ω τερ ό τη τα των γερμ α νικώ ν τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν έν α ν τι των συμμαχικώ ν.

νου να διεξαγάγουν ολόπλευρη άμυνα, έχοντας διάταξη με τη μορφή «νησιού» (ή αλλιώς «κουτιού»). Επρόκειτο για μια διάτα­ ξη που χρησιμοποιούσε η 7η ΤΘΜ στη βόρεια Αφρική, κατά την οποία οι μονάδες της λάμβαναν τέτοιες θέσεις ώστε να αλληλοϋποστηρίζονται. Εξαιτίας αυτής της διάταξης, οι συγκρού­ σεις που διεξήχθησαν στην περιοχή τη 14η Ιουνίου χαρακτηρί­ στηκαν «μάχη του κουτιού» (ή «μάχη του νησιού»). Το μεγαλύ­ τερο μέρος των βρετανικών μονάδων έλαβε θέσεις εντός της διάταξης, ενώ ορισμένα τμήματα αρμάτων και μηχανοκίνητου πεζικού τάχθηκαν δυτικότερα, στον δρόμο προς Λιβρύ, για να διατηρήσουν ανοικτό το δρομολόγιο. Στη συγκεκριμένη τοπο­ θεσία οι βρετανικές δυνάμεις είχαν στη διάθεσή τους επιπλέον υποστήριξη πυρών πυροβολικού από την 50ή ΜΠ και την αμερι­ κανική 1η ΜΠ. Τις πρωινές ώρες της 14ης Ιουνίου, στον τομέα του Τιγύ συρ Σελ, η 50ή ΜΠ επιτέθηκε προς κατάληψη της πόλης Λανζέβρ. Σκοπός της επίθεσης ήταν η εμπλοκή και απασχόληση της ΜΠα «Lehr», προς ανακούφιση της πίεσης που δεχόταν η 7η ΤΘΜ, αλλά και η διάσπαση της γερμανικής γραμμής άμυνας, εάν οι

διαμορφούμενες συνθήκες το επέτρεπαν. Τα βρετανικά τμήμα­ τα, υποστηριζόμενα από άρματα και πυροβολικό, κατάφεραν να απωθήσουν τις γερμανικές δυνάμεις νοτιότερα και να καταλά­ βουν την πόλη. Ο αγώνας που διεξήγαγαν υπήρξε ιδιαίτερα σκληρός και χρειάστηκαν τέσσερις ώρες και μεγάλος αριθμός απωλειών για να επιτύχουν στην προσπάθειά τους. Ομως, παρά την αρχική επιτυχία, δεν κατάφεραν να συνεχίσουν νοτιότερα και έτσι το αμυντικό μέτωπο των Γερμανών παρέμεινε σταθερό. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, η 22η TOT πολεμούσε βο­ ρειοδυτικά του Βιλέρ Μποκάζ για να επιβιώσει. Στη διάρκεια της νύκτας, οι γερμανικές δυνάμεις γύρω της είχαν αυξηθεί, καθώς κατέφθασαν στην περιοχή η επιλαρχία αναγνώρισης και στοιχεία πεζικού της 2ης ΜΠα. Ο κύριος όγκος της γερμανικής μεραρχίας θα ακολουθούσε αργότερα, επιδιώκοντας να φράξει το ρήγμα του γερμανικού μετώπου. Με το πρώτο φως της 14ης Ιουνίου, οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην περιοχή από τρεις κατευθύνσεις, χωρίς αποτέλεσμα, ενώ την ίδια κατάληξη είχαν και οι προσπάθειες που ακολούθησαν. Οι Βρετανοί, με τη βοήθεια πυρών πυροβολικού και όλμων,

Το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο μ ή κ ο ς το υ π υροβ όλου και το π ρ ο εξέχ ο ν κ υ τίο α σ υ ρ μ ά το υ σ το πίσω μ έρ ο ς το υ π ύργου, επ έτρ επ α ν τη ν εύ κ ο λη αναγνώ ριση το υ Sherm an F ire fly κα ι έ τσ ι τα ά ρ μ α τα α υ τά α π ο τελο ύ σ α ν το υ ς π ρώ τους σ τό χ ο υ ς τω ν Γερμανώ ν π υροβολητώ ν. Γ)' α υ τό ν το ν λό γο , οι Σ ύ μ μ α χ ο ι θ εω ρ ο ύ σ α ν σ υ ν ετό σι επ ικ εφ α λ ή ς α ξιω μ α τικ ο ί να μ η ν επ ιβα ίνο υν σ ε α υ τό ν το ν τύπ ο ά ρ μ α το ς .

Β ρ ε τα ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς σ ε μη κ α τε σ τρ α μ μ έν ο γερ μ α νικ ό ά ρμα Tiger, π ιθα νό ν ε γ κ α τα λ ε λ ε ιμ μ έ ν ο σ ε καλή κ α τά σ τα σ η ε ξ α ιτ ία ς μ ηχανικής βλάβ ης. Οι μ ετω π ικ ές το υ επ ιφ ά ν ειες είν α ι δ ιά σ τικ τε ς από τις α μ έ τ ρ η τ ε ς β ο λές που έ χ ε ι δ ε χ θ ε ί. Ιδ ια ίτε ρ α τα σ ημ ά δια βολής σ το ασπίδιο το υ π υροβ όλου, δ ε ξ ιά κα ι α ρ ισ τερ ά από τη θ υ ρ ίδ α του π ολυβόλου το υ σ κ ά φ ο υ ς, κα ι δίπ λα σ τη δ ε ξ ιά το υ ερ π ύ σ τρ ια , α π ο δ εικνύ ο υ ν τη δ υ σ δ ιά τρ η τη θω ρ ά κισ ή το υ . Σ ε δ ε ύ τε ρ ο επ ίπ εδο, γερ μ α νικ ό ά ρμα μ άχ ης Panther.

ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 9

ημέρας, χωρίς όμως να επικρατήσει κάποια πλευρά. Κατόπιν των παραπάνω και σε συνδυασμό με την αποτυχία της 50ής ΜΠ να διασπάσει την αμυντική γραμμή των Γερμανών στον τομέα της, αποφασίσθηκε η ομαλοποίηση (ευθυγράμμιση) της γραμμής του μετώπου. Ετσι, ο διοικητής του XXX ΣΣ, ο ο­ ποίος συνειδητοποίησε ότι πλέον πολύ δύσκολα θα μπορούσε να προκύψει όφελος από την ενέργεια της μεραρχίας του, διέ­ ταξε τον υποστράτηγο Ερσκάιν να συμπτυχθεί ολοκληρωτικά. Η προσοχή της βρετανικής ηγεσίας τώρα επικεντρώθηκε στην προσπάθεια φυγάδευσης-διάσωσης της πιο διάσημης μεραρ­ χίας της. Ο Μοντγκόμερυ έτρεμε στην ιδέα ότι οι περιβόητοι «Αρουραίοι της Ερήμου» κινδύνευαν να αποκοπούν πίσω από τις γερμανικές γραμμές. Η επιχείρηση διάσωσης της 7ης ΤΘΜ, με την κωδική ονομασία «Anissed», ξεκίνησε τα μεσάνυκτα της 14ης προς 15η Ιουνίου. Για να καλύψουν τη σύμπτυξη της με­ ραρχίας και να αποτρέψουν κάθε εχθρική παρέμβαση, στην ε­ πιχείρηση συμμετείχαν 300 συμμαχικά βομβαρδιστικά, τα οποία έριξαν 1.700 τόννους βομβών στην ευρύτερη περιοχή του Βιλέρ Μποκάζ. Ταυτόχρονα, η κίνηση των βρετανικών τμημάτων καλύφθηκε και από ισχυρότατα πυρά πυροβολικού. Οι Γερμανοί που αντιλήφθηκαν τι συνέβαινε, προσπάθησαν να ανατρέψουν τη σύμπτυξη των Βρετανών χωρίς επιτυχία, επιφέροντας μόνο επιπλέον απώλειες στους αντιπάλους τους. Τελικά, η 22η ΤΘΤ ταπεινωμένη επέστρεψε ξανά εντός του βρετανικού τομέα. Τις επόμενες ημέρες, οι συγκρούσεις στη γραμμή επαφής Κ λασική φ ω το γ ρ α φ ία το υ δ ιά σ ημ ου Γ ερ μ ανού υπ ολοχαγού SS Μ ίκ α ελ συνεχίσθηκαν. Το Τιγύ συρ Σελ άλλαξε χέρια πολλές φορές έως Β ίτμαν. Η δράση το υ σ το Β ιλέρ Μ π ο κ ά ζ έ μ ε ιν ε ισ το ρ ικ ή . Αν και την 18η Ιουνίου, όταν καταλήφθηκε οριστικά από τους Βρετα­ δ ιο γ κ ώ θ η κ ε από το υ ς Γ ερ μ ανούς για λό γο υ ς π ροπ αγάνδας, η νούς. Η 7η ΤΘΜ δεν συμμετείχε στις επιχειρήσεις, μέχρι την ε­ ε ν έ ρ γ ε ιά το υ , τό σ ο σ το ύψω μα 213 όσο και μ έσ α σ τη ν πόλη, μ π ο ρ εί να νίσχυσή της με την 33η ΤΘΤ, τη 18η Ιουλίου (επιχείρηση τ ο π ο θ ε τ η θ ε ί ως π α ρ ά δ ειγμ α δίπλα σ τη φ ράση «τό λ μ η κα ι ε π ιθ ε τικ ό «Goodwood»). Με το τέλος Ιουνίου, οι καταγεγραμμένες απώπ νεύμα α ρ μ α τισ τή » . λειές της ήταν 1.149 άνδρες, 39 άρματα και 36 ερπυστριοφόρα, το σύνολο σχεδόν των οποίων απωλέσθηκε κατά την επιχείρη­ διατήρησαν σταθερά τις θέσεις τους προκαλώντας σημαντι­ ση «Perch». Για το ίδιο χρονικό διάστημα, οι απώλειες της 50ής κές απώλειες στον αντίπαλο. Κατά τις μεσημβρινές ώρες, οι ΜΠ ήταν 4.476 άνδρες. Στις συγκρούσεις του Βιλέρ Μποκάζ οι γερμανικές δυνάμεις κατάφεραν να ανατρέψουν μέρος των α­ Γερμανοί απώλεσαν 11 άρματα (έξι Tiger και πέντε Panzer IV). Οι ντιπάλων τους και να επιτύχουν μικρά εδαφικά οφέλη, τα ο­ απώλειες της ΜΠα «Lehr» έως το τέλος Ιουνίου εκτιμήθηκαν σε ποία όμως απώλεσαν λίγο αργότερα, όταν βρετανικά τμήματα 2.972 άνδρες. αντεπιτέθηκαν. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν με τον ίδιο τρό­ πο και από τους δύο αντιμαχόμενους, καθόλη τη διάρκεια της

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο δ ιο ικ η τή ς τη ς 7ης ΤΘ Μ , υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Τ ζω ρ τζ Ε ρσκάιν (18991965), δ ιέ θ ε τ ε τη φ ήμ η εν ό ς ικανού κα ι α ξιο π ρ επ ο ύ ς α ξιω μ α τικ ο ύ . Ο ι α π ο τυ χ ίες τη ς 7ης ΤΘ Μ , κ α τά τις επ ιχ ειρ ή σ εις «Perch» και «B lu ecoat» (30 Ιο υ λ ίο υ ), ο δ ή γ η σ α ν σ τη ν απομάκρυνσή το υ από τη διοίκησ η τη ς μ ερ α ρ χ ία ς . Π α ρ ό λ α α υ τά , οι ικ α ν ό τη τέ ς το υ σ ε ά λλο υ ς ρ ό λ ο υ ς το υ επ έφ ερ α ν μ ια π ολυσχιδή κα ι λα μ π ρ ή σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία .

6 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η 7η ΤΘΜ υπήρξε ο πρώτος συμμαχικός σχηματισμός που υπέστη μεγάλη ήττα από τους Γερμανούς κατά τη μάχη της Νορμανδίας. Η επιθυμητή, από τον στρατηγό Μοντγκόμερυ, ορμητική υπερκέραση που της ανατέθηκε, στο πλαίσιο της επι­ χείρησης «Perch», κατέληξε σε μια ντροπιαστική σύμπτυξη. Η επιχείρηση απαιτούσε «κεραυνοβόλο πόλεμο». Στην πρά­ ξη συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Σε όλα τα κλιμάκια διοίκησης παραμελήθηκαν βασικοί κανόνες μηχανοκίνητων ενεργειών και συνέβησαν αδικαιολόγητες καθυστερήσεις. Η βρετανική διστακτικότητα και ατολμία παραχώρησαν το τακτικό πλεονέκτημα στους Γερμανούς που δεν άφησαν την ευκαιρία να πάει χαμένη. Ιδιαίτερα η διανυκτέρευση στο Λιβρύ, πριν καν ληφ θεί επαφή με τον αντίπαλο, και η στάση στο ύψωμα 213, όταν η κίνηση των βρετανικών τμημάτων δεν είχε συναντήσει ουσιαστικά καμία α­ ντίσταση, υπήρξαν τραγικές επιλογές με καταστροφικά αποτε­ λέσματα. Ακριβώς το αντίθετο έπραξε ο υπολοχαγός Βίτμαν: ε­ κτίμησε την τακτική κατάσταση ταχύτατα, αποφάσισε αμέσως και ενήργησε με τόλμη και αποφασιστικότητα, σχεδόν απερί­ σκεπτα, εκμεταλλευόμενος στο έπακρο τη σύγχυση που προ­ κάλεσε η αιφνιδιαστική του επίθεση. Εξίσου αποφασιστική ή­ ταν και η συνέχιση της γερμανικής προσπάθειας για να αναχαι­ τιστεί η 7η ΤΘΜ.

©

Q

22η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία

XXX Σώμα Στρατού

7η Τεθωρακισμένη Μεραρχία

11ο Σύνταγμα Ουσάρων Πρίγκηπα Αλβέρτου (επιλαρχία)

131η Ταξιαρχία Πεζικού 8ο Βασιλικό Σύνταγμα Ιρλανδών Ουσάρων (επιλαρχία)

1η Επιλαρχία Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων

1/5ο Τάγμα Βασιλικού Συντάγματος Βασίλισσας

5η Επιλαρχία Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων

1/6ο Τάγμα Βασιλικού Συντάγματος Βασίλισσας

4ο Σύνταγμα Yeomanry Λονδίνου (επιλαρχία)

1/7ο Τάγμα Βασιλικού Συντάγματος Βασίλισσας Τεθωρακισμένα

1ο Τάγμα Ταξιαρχίας Τυφεκιοφόρων

Πεζικό ΤΘ Αναγνώρισης

Σύ μ β ο λα μονάδω ν και σ υ γ κ ρ ό τη σ η 7ης ΤΘ Μ (οργανικά και υπό διοίκηση τμ ή μ α τα ) κ α τά τη δ ιεξα γ ω γ ή τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Perch».

Η αναποτελεσματικότητα της βρετανικής ιεραρχίας κατέδειξε την ανεπάρκεια των αξιωματικών της, «εν τόπω και χρόνω», τουλάχιστον αυτών που ήταν σε καίριες θέσεις. Αδικαιο­ λόγητα παιδαριώδη λάθη σε επιχειρησιακό αλλά και σε τακτικό επίπεδο εξουδετέρωσαν εμπειρία και εκπαίδευση. Αποτυχημέ­ νος συντονισμός, υποεκτίμηση του αντιπάλου αρχικά και υπερεκτίμηση στη συνέχεια, εσφαλμένη αρχική συγκρότηση των τμημάτων, ελλιπής αναγνώριση, καταστρατήγηση στοιχειωδών μέτρων ασφαλείας, έλλειψη πρωτοβουλίας, μη κατάλληλη χρη­ σιμοποίηση πυροβολικού και αεροπορίας αποκάλυψαν, κυρίως κατά τη 13η Ιουνίου, τις τεράστιες αδυναμίες και την υπεροψία του βρετανικού συστήματος διοίκησης και ελέγχου. Η αποτυχία της επιχείρησης «Perch« έμελλε να στοιχίσει στους Συμμάχους ακόμα 30 ημέρες αιματηρών συγκρούσεων και τις ζωές χιλιάδων στρατιωτών, πριν τελικά καταληφθεί η Καν, στις 10 Ιουλίου. Οι «Αρουραίοι της Ερήμου» μέσα σε δύο ημέρες ακύρωσαν μια τεράστια φήμη, για τη δημιουργία της οποίας απαιτήθηκαν έτη αιματηρών αγώνων και θυσιών. Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) John M a n : ATLAS O F D-DAY A N D THE N O R M A N D Y CAMPAIGN, Penguin B ooks (Viking), London, 1994. (2) Tim Ripley: STEEL R A IN W AFFEN-SS PANZER BATTLES IN THE W EST 1944-1945, B row n P artw o rks Lim ited, London, 2001. (3) G eo rg e Forty: BATTLE ZO N E N O R M A N D Y: VILLERS BOCAGE, The H is to ry Press, S tro u d (England), 2004. (4) S tep h en B adsey: N O R M A N D Y 1944 - ALLIED LA N DING S A N D BREAKOUT, O sprey Publishing (C am paign series), London, 1990. (5) Ethan W illiam s: 50 th D IV IN N O R M A N D Y : A CRITICAL ANALYSIS O F THE B R ITIS H 50 th (N O R TH U M B R IA N ) D IV IS IO N O N D-DAY AN D IN THE BATTLE O F N O R M A N D Y, M a s te r o f M ilita ry A rt an d S cien ce - M ilita ry H istory, U.S. A rm y C om m and a n d G eneral S ta ff C ollege, Kansas, 2007. (6) John B uckley: B R ITIS H A R M O U R IN THE N O R M A N D Y C A M PAIG N 1944, Fran k Cass, London, 2004. (7) S tep h en H art: SH ER M A N FIREFLY vs TIGER - N O R M A N D Y 1944, O sp rey Publishing, O xford, 2007. (8) G eo rg e Forty: 7th A R M O U R ED D IV IS IO N 'THE DESERT RATS", Ian A llan Publishing (S p e a rh e a d Series), H ersh am Surrey, 2003. (9) John S an dars: B R ITIS H 7th A R M O U R ED D IV IS IO N 1940-45, O sp rey Publishing (V an guard Series), London, 1977. (10) D av id F le tch e r & R ich ard H arley, CR O M W ELL CRUISER TANK 1942-50, O sprey Publishing (N ew Vanguard Series), O xford, 2006.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 1

To T-34-85 ακολούθησε ιην πεπαιημένη συνταγή του Τ-34-76 και εισήγαγε επιχειρησιακά το πυροβόλο των 85 mm. Τα άρματα έλαβαν το βάπτισμα ιου πυρός τον Μάρτιο του 1944 και καιαοκευάσιηκαν οε τεράστιους αριθμούς. Η αναβάθμιση στην ισχύ πυρός αποδείχθηκε ένα σημαντικό βήμα βελτίωσης της μαχητικής ικανότητας. Η σοβιετική προπαγάνδα ανέδειξε το Τ-34-85 ως ένα από τα καλύτερα άρματα της περιόδου, διογκώνοντας τα πλεονεκτήμαιά του. Το πυροβόλο του δεν υπήρξε εξίσου αποτελεσματικό με ίο πυροβόλο των 7,5 cm του Panthern των 8,8 cm του Tiger, αλλά αποκαιέστησε οε μεγάλο βαθμό την ισορροπία με τα γερμανικά άρμαια. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα ήταν η ελάχιστη διατάραξη της παραγωγής, διότι το σκάφος βασιζόταν στο προγενέστερο Τ-34-76. Το Τ-34-85 χρηοιμοποιήθπκε μεταπολεμικά σε αναρίθμηιες συγκρούσεις ανά την υιρήλιο και αποδείχθηκε ένα από ία πιο ευρέως διαδεδομένα άρματα. Για πολλούς ίο Τ-34 θεωρείται σύμβολο ιης νίκης, ενώ για αρκετούς λαούς ιης Ευρώπης εξελίχθηκε σε σύμβολο της καταπίεσης.

6 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

*

w

•μ I«

! r r:.·*"»*

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 6 3

εξελικτική πορεία του Τ-34-85 ακολούθησε διάφορα στάδια μέχρι την εμφάνισή του στο πεδίο της μάχης, με πτυχές που χάνονταν στο δαιδαλώδες γραφειοκρατικό σύστημα διοίκη­ σης και λήψης αποφάσεων. Τον Ιούνιο του 1942 ξεκίνησε το πρόγραμμα του Τ-43, σε μια προσπά­ θεια ανάπτυξης ενός νέου τύπου άρματος που θα συν­ δύαζε την παχύτερη θωράκιση των βαρέων αρμάτων με την ευκινησία των μέσων αρμάτων. Στην αναζήτηση του νέου τύπου άρματος συμμετείχε και το KV-13 που, σε γενικές γραμμές, ακολουθούσε τις ίδιες σχεδιαστικές αρχές. Το Τ-43 διέθετε νέο τριμελές πύργο με θ ω ­ ράκιση 90 mm και αυξημένη θωράκιση πάχους 75 mm στις πλευρές του σκάφους. Η ανάρτηση τύπου Christie αντικαταστάθηκε από ανάρτηση τύπου ράβδων στρέ­ ψης, ενώ διατηρήθηκε ποσοστό ομοιότητας σχεδόν 80% με τα υποσυστήματα του Τ-34-76 Model 1943. Τα πρώτα πρωτότυπα ήταν έτοιμα μόλις τον Μάρτιο του 1943 και μια σειρά εκτεταμένων δοκιμών πραγματοποιήθηκε την άνοιξη. Στις μεγάλες αρματομαχίες στο Κούρσκ, το καλο­ καίρι του 1943, ο Ερυθρός Στρατός βασιζόταν στο Τ34-76 Model 1943, αλλά απέναντι του οι Γερμανοί αντιπαρέταξαν τα Panther και Tiger, τα οποία ήταν ανώτερα σε θωράκιση και οπλισμό. Επίσης διέθεταν νέα αντιαρ­ ματικά πυροβόλα και κυνηγούς αρμάτων που μπορού­ σαν εύκολα να εξουδετερώσουν το σοβιετικό άρμα στις συνήθεις αποστάσεις μάχης. Ηταν φανερό ότι το νέο άρμα χρειαζόταν ισχυρότερο πυροβόλο και όχι πρόσθετη θωράκιση και έτσι τα προγράμματα των Τ-43 και KV-13 δεν προχώρησαν. Μετά τη μάχη στο Κούρσκ αποφασίστηκε η σύγκριση του Τ-34-76 με τα γερμανικά

Η

Σ ο β ιε τικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς Τ-34/85 σ τη ν υπ ηρεσ ία το υ Α ιγ υ π τια κ ο ύ Σ τρ α το ύ το 1956. Φ έρ ει μονό χρω μ η π αραλλαγή από p a le sto n e (εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς).

6 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ενα ά ρμα το υ 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ π ο υ κ ινείτα ι σ ε έναν γερμανικό α υ το κ ινη τό δ ρ ο μ ο , το ν Απρίλιο του 1945. Τα ξύλινα κιβώ τια σ το οπ ίσθιο τμ ήμ α π εριέχουν π ρ ό σ θ ετα β λ ή μ α τα των 85 mm. Α νάμεσα σ τις εξα γ ω γ έ ς το υ κινητήρα δ ια κ ρ ίν ετα ι ένα ύφασμα α ερο π ορ ικής αναγνώ ρισης.

άρματα. To PzKpfw III χρησιμοποιήθηκε ως βάση σύ­ γκρισης με τιμή 1. Το Τ-34-76 υπερίσχυσε ελαφρά με τι­ μή μόλις 1,16. To PzKpfw IV, με το πυροβόλο των 7,5 cm L/48, είχε τιμή 1,27 και το Panther 2,37. Η αξιολόγηση του Τ-34-76 απέβαινε καθαρά εις βάρος της σοβιετι­ κής πλευράς. Το πρώτο στάδιο για την αντιμετώπιση της νέας γε­ νιάς των γερμανικών αρμάτων ήταν η εγκατάσταση ε­ νός πυροβόλου των 85 mm στον εξαγωνικό πύργο των τελευταίων εκδόσεων του Τ-34-76 Model 1943. Ο αρχι­ κός υποψήφιος ήταν το αντιαεροπορικό πυροβόλο Μ1939. Τον Ιούνιο του 1943, το εργοστάσιο No 183 έ­ λαβε την εντολή για τον σχεδιασμό ενός νέου πύργου, με έμφαση στον ελάχιστο επηρεασμό του ρυθμού πα­ ραγωγής. Οι μηχανικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ήταν απαραίτητη η επέκταση του δακτυλίου του πύρ­ γου στα 160 cm, σε συνδυασμό με μια σειρά αναγκαίων αλλαγών στο σκάφος. Το Τ-43 αποτέλεσε τον δότη του τροποποιημένου πύργου που συνδυάστηκε με το πυ­ ροβόλο D-5T των 85 mm του σχεδιαστή Φίοντορ Πιέτροφ. Το πυροβόλο D-5T είχε ήδη επιλεγεί για τον εξο­ πλισμό του αυτοκινούμενου πυροβόλου SU-85 και το φθινόπωρο του 1943 αποτελούσε την πλέον ισχυρή υ­ ποψηφιότητα. Οι Σοβιετικοί αμφιταλαντεύθηκαν ανάμεσα στην προοπτική της εξέλιξης μιας έκδοσης με νέο πύργο ή της εισαγωγής του πυροβόλου D-5T στον διαθέσιμο πύργο του Τ-34-76. Τον Οκτώβριο του 1943 αποφασί­ στηκε η διενέργεια ενός διαγωνισμού για την επιλογή του πυροβόλου των 85 mm με συμμετέχοντες το LB-1 από το εργοστάσιο No 92 (σχεδιασμένο για πύργο με δακτύλιο 160 cm), το S-53 του σχεδιαστικού γραφείου του Γκράμπιν (για πύργο με δακτύλιο 142 cm) και το S-50 του εργοστασίου No 88 (για πύργο με δακτύλιο 160 cm). Στις 15 Δεκεμβρίου 1943 αποφασίστηκε η ένταξη του Τ-34-85 σε παραγωγή στο εργοστάσιο No 112, στο Γκόρκι, με τροποποιημένο πύργο από το Τ-43 και το πυροβόλο D-5T Τα πρώτα 25 άρματα συναρμολογήθηκαν τον Ιανουάριο του 1944 και σταδιακά ο ρυθμός ε­ πιταχύνθηκε, φθάνοντας τα 75 άρματα τον Φεβρουά­ ριο και τα 150 άρματα τον Μάρτιο του 1944. Εκτός από τα 250 άρματα κατασκευάστηκαν και πέντε άρματα δι­ οίκησης με σύστημα επικοινωνιών RSB-F. Τα άρματα αυτά χαρακτηρίζονταν ως Τ-34-85 Model 1943, αλλά δεν αποτέλεσαν την κύρια έκδοση παραγωγής, διότι

Κ α τεσ τρ α μ μ έν α ά ρ μ α τα το υ Σ τρ α το ύ τη ς Β ό ρ εια ς Κ ο ρ έα ς μ ε τ ά από μ ια σ ειρ ά σκληρώ ν μαχώ ν, το ν Α ύ γο υ σ το το υ 1950. Τα ά ρ μ α τα α να μ ένο υ ν τη μ ε τα φ ο ρ ά το υ ς σ τις ΗΠΑ για α ξιο λ ό γη σ η .

Ενα Τ-34 π ερ ισ υ λλο γή ς κ α τά τη δ ιά ρ κ εια π αρ έλα σ ης σ τη ν Π ρ ά γα , το ν Μ ά ιο το υ 1945. Το όχημα β α σ ίζ ετα ι σ το Τ-34-85 και ο π ύργος έ χ ε ι α ν τικ α τα σ τ α θ ε ί από ένα φ ύλλο θω ρ ά κισ η ς . Μ ε τα π ο λ εμ ικ ά κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν ε ξ ε λ ιγ μ έ ν ε ς εκ δ ό σ εις οχημάτω ν π ερ ισ υ λλο γή ς (Τ -3 4 Τ )μ ε σ ύ σ τη μ α ανύψ ω σης, βα ρ ο ύ λκ ο κα ι νέα υ π ερ κ α τα σ κ ευ ή , κυρίω ς από τη ν Πολω νία και τη ν Τσεχοσλοβακία. Η τ ε λ ε υ τα ία κ α τα σ κ εύ α σ ε π ερ ιο ρ ισ μ ένο α ρ ιθ μ ό γ εφ υ ρ ο φ ό ρ ω ν Μ Τ -34, βασισμένω ν σ το σ κάφ ο ς το υ Τ-34-85, σ τα τέ λ η τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1950.

υποσκελίστηκαν από το Τ-34 με το πυροβόλο S-53 του Βασίλι Γκράμπιν. Ο Γκράμπιν, αξιοποιώντας τις πολιτι­ κές διασυνδέσεις στο σοβιετικό σύστημα, είχε επιβά­ λει την παραγωγή μιας έκδοσης με το πυροβόλο S-53 στο εργοστάσιο No 112, με τη συνδρομή ειδικών από το εργοστάσιο No 183. To S-53 ήταν ανώτερο πυροβόλο από το D-5T, διότι ήταν ελαφρύτερο (1.150 kg έναντι 1.500 kg), ευκολότε­ ρο στον χειρισμό και με μεγαλύτερη κάννη (κάννη 54,6 διαμετρημάτων έναντι 51,6 διαμετρημάτων), η οποία υ­ ποσχόταν ανώτερη διατρητική ικανότητα. Από τα μέσα Μαρτίου του 1944, η παραγωγή στο εργοστάσιο No 112 στράφηκε στην έκδοση με το πυροβόλο S-53 και από τον Ιούνιο του ίδιου έτους ακολούθησε το εργοστάσιο No 174 στο Ομσκ. Από τον Οκτώβριο του 1944 εντά­ χθηκε σε παραγωγή το πυροβόλο ZiS-S-53 που αποτελούσε βελτιωμένη έκδοση του S-53 στον μηχανισμό ο­ πισθοδρόμησης με αλλαγές που αναπτύχθηκαν από τον Α. Σάβιν. Η παραγωγή του Τ-34-85 επικεντρώθηκε στα εργο­ στάσια No 183 και No 112, με μικρές αλλά εμφανείς δια­ φορές στο σχήμα του πύργου. Οι διαφορές επικεντρώ­ νονταν στο σχήμα του πύργου πλευρικά και στην ορο­ φή. Οι αλλαγές στο σκάφος ακολούθησαν την υπόλοι­ πη εξελικτική πορεία του Τ-34 και τα πρώτα άρματα διατηρούσαν την κεραία του συστήματος επικοινω­

Τ-34-85 τη ς 1ης Τσεχοσλοβακικής Τεθω ρ α κισ μένης Τα ξιαρχίας ε ισ έ ρ χ ε τα ι σ τη ν π ρω τεύουσ α Π ρ ά γα , το ν Μ ά ιο το υ 1945, υπό τις ε π ευ φ η μ ίες το υ π λή θ ο υ ς . Κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ π ολέμου, το Τ-34-85 χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε επ ίσης από την Πολω νία κα ι τη Γ ιο υ γκο σ λα β ία .

νιών στη δεξιά πλευρά του σκάφους. Ο πύργος του ερ­ γοστασίου No 183 σχεδιάστηκε από τους Μ.Α. Ναμπουτόφσκι και A.A. Μολοστάνοφ. Στα τέλη του 1944, ο πύρ­ γος του Τ-34-85 τροποποιήθηκε εξαιτίας της ένταξης σε παραγωγή του ZiS-S-53 και της εισαγωγής του ηλε­ κτρικού συστήματος περιστροφής, και απέκτησε χαρα­ κτηριστικό εξόγκωμα στην αριστερή πλευρά. Ο πύργος του εργοστασίου No 112 είχε περισσότερες διαφορο­ ποιήσεις και εμφανίστηκε σε αρκετές παραλλαγές με διαφορές στο πλάτος και στο οπίσθιο τμήμα. Χαρακτη­ ριστικό γνώρισμα όλων των πύργων ήταν η υιοθέτηση δύο συστημάτων εξαερισμού στο οπίσθιο τμήμα. Από τις αρχές του 1945, το ένα σύστημα εξαερισμού μετα­ φέρθηκε στο εμπρόσθιο τμήμα του πύργου, όπου η παρουσία του ήταν περισσότερο επιβεβλημένη. Η δια­ φοροποίηση αυτή δεν υιοθετήθηκε από όλα τα εργο­ στάσια παραγωγής. Η εισαγωγή τριμελούς πύργου διόρθωσε το σημα­ ντικότερο μειονέκτημα του Τ-34-76. Η απεμπλοκή του αρχηγού από τα καθήκοντα του πυροβολητή είχε ως α­ ποτέλεσμα την αύξηση της αποτελεσματικότητας των σοβιετικών αρμάτων. Ο πυροβολητής και ο αρχηγός βρίσκονταν στην αριστερή πλευρά του πύργου, ενώ ο γεμιστής στη δεξιά, αλλά ο πύργος δεν διέθετε καλάθι. Ο πυροβολητής διέθετε το τηλεσκοπικό σκοπευτικό TSh-16, στα αριστερά του είχε τον μοχλό περιστροφής του πύργου και στο δεξί του χέρι το σύστημα ανύψω­ σης. Από το καλοκαίρι του 1944 τοποθετήθηκε ένα η ­ λεκτρικό σύστημα περιστροφής του πύργου. Μέχρι το 1944, όλα τα Τ-34-85 διέθεταν σύστημα επικοινωνιών το οποίο μεταφέρθηκε από τη θέση του πυροβολητή στη θέση του αρχηγού. Ο πυροβολητής διέθετε, επι­ πλέον, ένα περισκοπικό σκοπευτικό ΜΚ-4 και ο αρχη­ γός πυργίσκο παρατήρησης με παρόμοιο σκοπευτικό. Κατά τη διάρκεια της παραγωγής (από τα τέλη του 1944), ο πυργίσκος του αρχηγού μεγεθύνθηκε και απέ­ κτησε μονοκόμματο κάλυμμα έναντι διπλού καλύμμα­ τος για τις προηγούμενες εκδόσεις. Το Τ-34-85 μετέφερε 55 βλήματα, ενώ αργότερα αυ­ τά αυξήθηκαν στα 60. Η αναχορηγία των 55 βλημάτων των 85 mm κατανεμόταν σε 36 βλήματα εκρηκτικά, 14 διατρητικά θωράκισης και πέντε HVAP (υπερυψηλής ταχύτητας). Στο δάπεδο του άρματος μεταφέρονταν 36 βλήματα και τα υπόλοιπα στις πλευρές του πύργου και σε ειδικές θήκες στο σκάφος. Η αποθήκευση ση-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 6 5

To « D im itriy D onskoi» α π ο τέλ εσ ε ένα Τ-34-85 το υ 38ου Α ν εξά ρ τη το υ Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρ μάτω ν, το ν Μ ά ρ τιο το υ 1944. Α νήκε σ τις α ρ χ ικ ές π α ρ τίδ ες π αρ α γω γής μ ε το π υροβόλο D-5T, σ ύ σ τη μ α επικοινω νιώ ν σ το δ ε ξ ιό τμ ή μ α το υ σ κάφ ο υς και δ εν δ ιέ θ ε τ ε τις χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ές χ ε ιρ ο λ α β έ ς για το π εζικ ό σ το εμ π ρ ό σ θ ιο τμ ή μ α το υ π ύργου. Ο π υργίσ κος το υ α ρ χη γο ύ β ρ ίσ κ ετα ι σ το κ έν τρ ο του π ύργου κα ι μ π ρ οσ τά το υ β ρ ίσ κ ετα ι το π ερισκοπ ικό σ κ ο π ευ τικό ΡΤ4-7. Πάνω σ το κάλυμμ α το υ π υργίσ κου το υ α ρ χη γο ύ β ρ ίσ κ ετα ι Το π ερισκόπ ιο Μ Κ-4. Κ ατά τη διά ρ κεια τη ς π αρ α γω γής, το Ρ Τ -4 -7 α ν τικ α τα σ τά θ η κ ε από ένα Μ Κ-4. Τα ά ρ μ α τα π ρ ο σ φ έρ θη κ α ν σ το ν Ε ρ υ θ ρ ό Σ τρ α τό από τη Ρω σική Ο ρ θ ό δ ο ξη Εκκλησία που είχ ε σ υ γ κ εν τρ ώ σ ει π ερ ισ σ ό τερ α από οκτώ ε κ α το μ μ ύ ρ ια ρ ο ύ β λ ια για το ν εξο π λ ισ μ ό τη ς μ ο νά δ α ς. Ο λα τα ά ρ μ α τα έ φ ε ρ α ν τη ν ονομασία το υ θ ρ υ λ ικ ο ύ ήρω α που νίκησε το υ ς Μ ο γ γ ό λ ο υ ς .

μαντικού αριθμού βλημάτων στον πύργο αύξανε σημα­ ντικά τις πιθανότητες έκρηξης μετά από πλήγμα, αλλά αποτελούσε το τίμημα για την υιοθέτηση της επικλι­ νούς θωράκισης στο σκάφος. Η επικλινής θωράκιση στο σκάφος αύξανε το επίπεδο προστασίας, αλλά πα­ ράλληλα μείωνε και τον ωφέλιμο εσωτερικό όγκο, κα­ θιστώντας υποχρεωτική την εγκατάσταση των βλημά­ των και των δεξαμενών καυσίμου σε σχετικά ευάλωτα σημεία. Το έργο του γεμιστή ήταν αρκετά δύσκολο, διότι, όταν εξαντλούσε τα βλήματα που προορίζονταν προς άμεση χρήση, έπρεπε να χρησιμοποιήσει τα βλή­ ματα που βρίσκονταν αποθηκευμένα σε έξι κιβώτια στο δάπεδο του πύργου. Η θωράκιση στο εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους ήταν 45 mm με κλίση 60 μοιρών, γε­ γονός που ισοδυναμούσε με θωράκιση 122 mm, ενώ τα

6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

45 mm υπό κλίση στο πλευρικό τμήμα του σκάφους πρακτικά ισοδυναμούσαν με κάθετη θωράκιση πάχους 95 mm. Το τυπικό αντιαρματικό βλήμα ήταν το BR-365 (βά­ ρος 9,36 kg και ταχύτητα εξόδου από την κάννη 792 m/sec), το οποίο μπορούσε να διατρήσει 111 mm κάθε­ της θωράκισης στα 500 m, καθώς και το BR-365K με κοίλο ρύγχος. Από το καλοκαίρι του 1944χρησιμοποιήθηκε το BR-365P με πυρήνα από καρβίδιο του βολφραμίου (βάρος 5 kg και ταχύτητα εξόδου 1.030 m/sec, 30% αυξημένη σε σχέση με το BR-365), το οποίο μπο­ ρούσε να διατρήσει 100 mm θωράκισης στα 500 m με κλίση 60 μοιρών. Η εισαγωγή του βελτιωμένου βλήμα­ τος αύξησε σημαντικά τις πιθανότητες επιτυχούς προ­ σβολής του εμπρόσθιου τμήματος του πύργου βαρέ­ ων αρμάτων όπως το Panther. Το Τ-34-85 ήταν εξοπλι­ σμένο με βλήματα θραυσματοποίησης 0-365Κ με βά­ ρος 9,54 kg. Ακολουθώντας το πρότυπο του Τ-34-76, το σύστη­ μα ανάρτησης αποτελείτο από πέντε διπλούς εδαφι­ κούς τροχούς, τον οπίσθιο κινητήριο τροχό και τον ε­ μπρόσθιο τροχό ρύθμισης της τάσης της ερπύστριας σε κάθε πλευρά. Κάθε εδαφικός τροχός ζύγιζε 125 kg και διέθετε ανεξάρτητη ανάρτηση με κάθετα τοποθε­ τημένα ελατήρια. Για την προώθησή του, το άρμα χρη­ σιμοποιούσε τον 12-κύλινδρο τετράχρονο πετρελαιοκινητήρα V-2-34 που απέδιδε μέγιστη ισχύ 500 hp στις 1.800 rpm. Το σύστημα μετάδοσης της κίνησης προσέφερε τέσσερις σχέσεις για την εμπρόσθια κίνηση (από το 1945 πέντε σχέσεις) και μία για την όπισθεν. To Τ-34-85Μ αποτελούσε μια σχεδιαζόμενη έκδο­ ση που αναπτύχθηκε από το εργοστάσιο No 183. Υπήρχαν δύο σχέδια. Το πρώτο με μειωμένη θωράκι­ ση στο οπίσθιο τμήμα του σκάφους, στο δάπεδο και στην οροφή, ώστε να αυξηθεί η θωράκιση στο ε­ μπρόσθιο τμήμα. Η θωράκιση έφθανε, πλέον, τα 75 mm και αυξανόταν στα 90-100 mm στη θυρίδα του ο­ δηγού. Το δεύτερο σχέδιο συνδύαζε τις αλλαγές του

Ενα Τ-34-85 σ τη Μ α ν τζο υ ρ ία , το ν Α ύ γο υ σ το το υ 1945, σ τις επ ιχ ειρ ή σ εις εν α ν τίο ν των Ιαπώνων. Το ά ρ μ α φ έ ρ ε ι σ το εμ π ρ ό σ θ ιο τμ ή μ α τη ν υποδοχή σ χ ή μ α το ς «Υ» για το σ ύ σ τη μ α ε κ κ α θ ά ρ ισ η ς ναρκοπ εδίω ν ΡΤ-34. Ο κύριος ό γ κ ο ς τη ς π αρ α γω γής το υ Τ-34-85 ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε το 1946, ενώ σύμφω να μ ε ά λλη -λ ιγ ό τ ε ρ ο π ιθ α ν ή - εκ δ ο χ ή σ υ ν εχ ίσ τη κ ε μ ε πολύ πιο μ ειω μ έν ο ρ υ θ μ ό μ έ χ ρ ι το 1950.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ Τ-34-85 M odel 1943

ΠΛΗΡΩΜΑ ΜΗΚΟΣ (m) ΠΛΑΤΟΣ (m) ΥΨΟΣ (m) ΒΑΡΟΣ ΜΑΧΗΣ (kg) ΘΩΡΑΚΙΣΗ Εμπρόσθιο τμήμα σκάφους

I

Τ-34-85 M odel 1944

4 8,115 3 2,7 30.900

8,1 3 2,7 32.200

Οπίσθιο τμήμα σκάφους Κάτω τμήμα σκάφους Ανω τμήμα σκάφους Ασπίδιο πυροβόλου Εμπρόσθιο τμήμα πύργου Πλευρικό τμήμα πύργου Οπίσθιο τμήμα πύργου Ανω τμήμα πύργου ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΟΔΟ (km)

45 mm με κλίση 60 μοιρών 45 mm με κλίση 40 μοιρών στο άνω τμήμα και 45 mm με μηδενική κλίση στο κάτω τμήμα 45 mm με κλίση 48 μοιρών στο άνω τμήμα 20 mm 20 mm 75 mm 52 mm 52 mm με κλίση 20 μοιρών 52 mm με κλίση 10 μοιρών 20 mm V-2-34 των 500 hp στις 1.800 rpm 290-300

45 mm με κλίση 60 μοιρών 45 mm με κλίση 40 μοιρών στο άνω τμήμα και 45 mm με μηδενική κλίση στο κάτω τμήμα 45 mm με κλίση 48 μοιρών στο άνω τμήμα 20 mm 20 mm 90 mm 90 mm 75 mm με κλίση 20 μοιρών 52 mm με κλίση 10 μοιρών 20 mm V-2-34 των 500 hp στις 1.800 rpm 290-300

ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km)

230-250

230-250

ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h)

55

55

ΜΕΓΊΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km/h)

30

30

2,5

2,5 1,3 0,73 0,4 1x85 mm ZiS-S-53 L/54,6 (56-60 βλήματα) + 2x7,62 mm DT (1.953 φυσίγγια) +25 μοίρες ως -5 μοίρες

Πλευρικό τμήμα σκάφους

ΤΑΦΡΟΣ (m) ΥΔΑΤΙΝΟ ΚΩΛΥΜΑ (m) ΚΑΘΕΤΟ ΕΜΠΟΔΙΟ (m) ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (m) ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΟΡΙΑ ΑΝΥΨΩΣΗΣ

1.3 0,73 0,4 1x85 mm D-5T 1751,6 (55 βλήματα) + 2x7,62 mm DT (1.953 φυσίγγια) +22 μοίρες ως -5 μοίρες

Κοντινή όψ η τη ς θ έ σ η ς το υ π υ ρ ο β ο λη τή μ έσ α σ το ά ρ μ α , όπ ου δ εσ π ό ζει το τηλεσ κο π ικό σ κ ο π ευ τικό (TSh-16, μ ε γ έ θ υ ν σ η χ4) και π ερισκοπ ικό σ κ ο π ευ τικό . Η ερ γο ν ο μ ία δ εν α π ο τελ ο ύ σ ε βασικό σ χεδ ια σ τικό χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό σ το Τ-34-85. Σ τη δ ε ξ ιά π λευρ ά δ ια κ ρ ίν ετα ι το π ερισκοπ ικό σ κ ο π ευ τικό το υ γεμ ισ τή και οι τυ μ π α ν ο ειδ είς γ ε μ ισ τή ρ ες για το σ υ ζυ γ ές πολυβόλο. Ο π υ ρ ο β ο λη τή ς βα σ ιζότα ν σ τις ο δ η γ ίε ς το υ α ρ χη γο ύ π ληρ ώ μ α τος για το ν εντοπ ισ μ ό των στόχω ν, έχ ο ν τα ς σ τη δ ιά θ εσ ή το υ δύο π ο δ ο π ετά λια : το α ρ ισ τερ ό π υ ρ ο δ ο το ύ σ ε το π υροβόλο κα ι το δεξιό το σ υ ζυ γ ές πολυβόλο.

5

Φ ω τογρ α φ ία τη ς θ έ σ η ς το υ ο δ η γ ο ύ κα ι το υ π ολυβο λητή σ το σ κ ά φ ο ς. Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι α ρ ισ τερ ά οι μ ο χ λ ο ί δ ια κ υ β έρ νη σ η ς, ο πίνακας οργάνω ν, τα π ο δ ο π ετά λια και ο μ ο χλός α λλα γή ς σχέσεω ν. Σ υ ν ή θ ω ς κά τω από τον πίνακα οργάνω ν ή τα ν οι κύ λινδ ρ ο ι α έρ ο ς για τη ν εκκίνησ η το υ κ ινη τή ρ α σ ε χ α μ η λ ές θ ε ρ μ ο κ ρ α σ ίε ς . Δ ε ξ ιά β ρ ισ κ ό τα ν η θ έ σ η το υ π ο λυ β ο λη τή το υ σ κ ά φ ο υ ς. Ο τε λ ε υ τα ίο ς βα σ ιζότα ν α π ο κ λεισ τικ ά σ το τη λ εσ κο π ικ ό σ κ ο π ευ τικό το υ π ολυβόλου (μ εγ έθ υ ν σ η χ2 ) για τη ν π αρ α τή ρ η σ η του χώ ρου και η χ ρ η σ ιμ ό τη τά το υ σ τη μ άχη ή τα ν π ερ ιο ρ ισ μ ένη . Σ υ ν ή θ ω ς ή τα ν η θ έ σ η που δ εν επ ανδρ ω νό ταν σ ε περίπτω ση που υπ ήρχαν ά λ λ ες α ν ά γ κ ες . Ο ο δ η γ ό ς α να λά μβ ανε τις π ερ ισ σ ό τερ ες φ ο ρ ές τη σ υντήρ ησ η το υ κ ινη τή ρ α .

ETPATIQTIKH UTOPIA 1 6 7

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ Τ-34-85 1944

1945

1946

ΣΥΝΟΛΟ

6.585 (6.583)

7.356

493

14.434

No 112 (Γκόρκι)

3.062 (3.079)

3.255

1.154

7.471

No 174 (Ομσκ)

1.000

1.940

1.054

3.994

10.647 (1)

12.551 (2)

2.701

25.899

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ No 183 UTZ (Νίζνυ Ταγκίλ)

Σύνολο

(1) Π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι 3 0 Ο Τ-34-85 κ α ι 134 ά ρ μ α τα δ ιο ίκ η σ η ς . (2) Π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι 301 Ο Τ-34-85 κ α ι 140 ά ρ μ α τα δ ιο ίκ η σ η ς . Σ τα ά ρ μ α τα Ο Τ-34-85 το π ο λ υ β ό λ ο σ το σ κ ά φ ο ς α ν τ ικ α τ α σ τ ά & η κ ε α π ό τ ο φ λ ο γ ο β ό λ ο ΑΤΟ-42, μ ε α ν α χ ο ρ η γ ία 2 0 0 It, η ο π ο ία ε π α ρ κ ο ύ σ ε γ ια 3 0 β ο λ έ ς κ α ι δ ρ α σ τικ ό β ε λ η ν ε κ έ ς 70-130 m.

Κ οντινή όψη εν ό ς κυπ ρ ια κού Τ-34-85. Τον Σ επ τέμ β ρ ιο του 1964 ε π ή λ θ ε συμφω νία μ ε τη Σ ο β ιε τικ ή Ενωση για την π ρ ο μ ή θ εια 3 5 Τ-34-85 για το ν εξο π λ ισ μ ό τη ς 23ης Επ ιλαρχίας Μ έσ ω ν Α ρ μ ά τω ν (ΕΜ Α). Τα ά ρ μ α τα π α ρ α δ ό θη κα ν σ τα τέ λ η το υ 1965, μέσ ω Α ιγ ύ π το υ , μ ε το πλοίο «Κ ω νσ τα ντής Μ π ο υ σ ές». Κ α τά τη δ ιά ρ κ εια του π ολέμ ου το υ 1974, 2 4 κ α τα σ τρ ά φ η κ α ν ή ε γ κ α τα λ ε ίφ θ η κ α ν από τα π ληρ ώ μα τά το υ ς λόγω βλαβών. Τα υπόλοιπα π α ρ έμ ειν α ν σ ε υπ ηρεσ ία μ έχ ρ ι το 1985. Κ ύριο γνώ ρισμα ήτα ν η ύπ αρξη εν ό ς π ολυβόλου Μ 2 Η Β τω ν 0,50 in αρχικά σ το πίσω μ έρ ο ς το υ π ύργου και σ τη σ υ νέχεια σ το εμ π ρ ό σ θ ιο τμ ή μ α .

πρώτου σχεδίου με επιμηκυμένο το οπίσθιο τμήμα του σκάφους, με πρόσθετες δεξαμενές καυσίμου και βάρος μάχης που έφθανε τα 32.300 kg. Το σχέδιο δεν εντάχθηκε σε φάση παραγωγής. Τη δεκαετία του 1960 πραγματοποιήθηκαν δύο ση­ μαντικά προγράμματα εκσυγχρονισμού του Τ-34-85, τα οποία οδήγησαν στα Model 1960 και Model 1969 αντί­ στοιχα. To Model 1960 διέθετε βελτιωμένο κινητήρα V34-Μ2 με βελτιώσεις στο σύστημα ψύξης και λίπανσης, σύστημα προβολέα υπέρυθρων FG-100 για οδήγηση τη νύκτα σε συνδυασμό με περισκόπιο ΤΡΚ-1 ή TPKU-2B, Κ α τεσ τρ α μ μ έν ο κυπ ριακό Τ-34-85, π ιθ α ν ό τα τα από τη δράση τη ς Τουρκικής Α ερ ο π ο ρ ία ς, σ τη ν Κ υρ ήνεια το 1974. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι το κυκλικό ά νο ιγμ α για π ρόσβαση σ το σ ύ σ τη μ α μ ε τά δ ο σ η ς τη ς κίνησης.

6 8 IΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νέα συστήματα επικοινωνιών 10-RT-26E, βελτιωμένο πολυβόλο DTM με τηλεσκοπικό σκοπευτικό PPU-8T και ισχυρότερο σύστημα γεννήτριας. Το 1969 ακολουθήθηκε ένα παρόμοιο πρόγραμμα με την προσθήκη δυ­ νατότητας μεταφοράς δεξαμενής των 200 It στο οπί­ σθιο τμήμα, σύστημα επικοινωνιών R-123, εδαφικούς τροχούς από το Τ-54 και άλλες βελτιώσεις. Οι βελτιώ­ σεις των Model 1960/Model 1969 εφαρμόστηκαν και σε άρματα που είχαν κατασκευαστεί κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ, και δεν περιορίζονταν σε μεταπολεμικά άρ­ ματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επιβε­ βαιωμένη καταστροφή ενός ιρακινού άρματος κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ιράν, στις αρχές της δε­ καετίας του 1980, το οποίο είχε κατασκευαστεί από το εργοστάσιο No 112 στο τέλος του πολέμου και είχε α­ ναβαθμιστεί στο επίπεδο Model 1969. Εκτός από τη Σοβιετική Ενωση, το Τ-34-85 παρήχθη κατόπιν αδείας και σε άλλες χώρες. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, η Γιουγκοσλαβία απέκτησε την άδεια παραγωγής του Τ-34-85. Κατασκευάστηκαν μό­ νο επτά πρωτότυπα που παρουσιάστηκαν δημόσια τον Μάιο του 1950. Τα γιουγκοσλαβικά άρματα ενσω­ μάτωσαν αρκετές αλλαγές σε σχέση με τα Τ-34-85, υι­ οθετώντας πρακτικά νέο πύργο και εμπρόσθιο τμήμα σκάφους. Το πυροβόλο ZiS-S-53 απέκτησε χαλινωτήριο στομίου κάννης. Μετά τη διακοπή των σχέσεων με τη Σοβιετική Ενωση, το πρόγραμμα παραγωγής διακόπηκε και τα επτά άρματα χρησιμοποιήθηκαν για εκπαίδευση. Η παραγωγή του τύπου στην Τσεχοσλοβακία ξεκί­ νησε, αρχικά, το 1949 στις εγκαταστάσεις της CKD. Συ­ νολικά κατασκευάστηκαν 3.185 άρματα (2.987 σύμφω­ να με άλλη εκδοχή), τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από αρκετές χώρες. Ενας από τους μεγαλύτερους χρή­ στες των Τ-34-85 από την τσεχοσλοβακική γραμμή πα­ ραγωγής υπήρξε η Αίγυπτος. Η παραγωγή του τύπου στην Πολωνία υπήρξε σχετικά βραχύβια. Την περίοδο 1952-1955 κατασκευάστηκαν 1.380 άρματα, τα 1.185 για τον Πολωνικό Στρατό και τα υπόλοιπα για την Ανα­ τολική Γερμανία, ενώ άλλη εκδοχή αναφέρει ότι η πα­ ραγωγή ολοκληρώθηκε το 1954 μετά την κατασκευή μόλις 685 αρμάτων. Οπως και στην περίπτωση της Τσε­ χοσλοβακίας, τα άρματα υιοθέτησαν τις αλλαγές που εφαρμόστηκαν στα Τ-34-85 μεταπολεμικά, η σημαντι­ κότερη εκ των οποίων ήταν η υιοθέτηση του βελτιω­ μένου κινητήρα V-34-M2. Τα άρματα τροποποιήθηκαν για τη διάβαση υδάτινων κωλυμάτων μεγάλου βάθους.

ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΠΠ0 Το Τ-34-85 έλαβε το βάπτισμα του πυρός τον Μάρ­ τιο του 1944 όταν τα 1ο και 2ο Ουκρανικά Μέτωπα παγίδευσαν την 1η Στρατιά Πάντσερ στο Κάμενετς-Ποντόλσκι, στα σύνορα Ουκρανίας-Ρουμανίας. Ο αριθ­ μός των Τ-34-85 υπήρξε σχετικά μικρός, διότι ο κύριος όγκος της παραγωγής διατέθηκε για τον εξοπλισμό νέων μονάδων για την εαρινή επίθεση το 1944, αλλά τα πληρώματα τα υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό. Ο χρό­ νος εξοικείωσης των πληρωμάτων μόλις που έφθανε τις δύο ώρες εξαιτίας των αναγκών του μετώπου. To Panther μπορούσε να διατρήσει την εμπρόσθια

Ενα Τ-34-85 δ έ χ ε τα ι τις π εριπ οιήσ εις των τεχνικώ ν σ το δ ια μ έρ ισ μ α του κ ινητήρα . Το ά ρ μ α μ ε τ έ φ ε ρ ε 545 It καυσ ίμ ου εσ ω τερ ικ ά και τρ ε ις ε ξω τε ρ ικ έ ς δ εξ α μ ε ν έ ς των 90 It σ το οπ ίσ θιο τμ ή μ α το υ σ κ ά φ ο υ ς. Σ υ νο λ ικά , το ά ρμα δ ιέ θ ε τ ε οκτώ δ ε ξ α μ ε ν έ ς κ α τα ν ε μ η μ έν ες σ ε τρ ε ις ο μ ά δ ες (εμ π ρ ό σ θια α ρ ισ τερ ά , εμ π ρ ό σ θ ια δ εξιά και ο π ίσ θια). Ο ι εμ π ρ ό σ θ ια το π ο θ ε τη μ έ ν ε ς δ ε ξ α μ ε ν έ ς είχα ν συνολικά χ ω ρ η τικ ό τη τα 400 It και οι ο π ίσ θ ιες 145 It.

θωράκιση του πύργου από απόσταση 1.200 m και του ε­ μπρόσθιου τμήματος του σκάφους από τα 300 m. Μόνο με την εισαγωγή του βλήματος BR-365P το Τ-34-85 μπορούσε να καλύψει το κενό. Στην πράξη, όμως, το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του Τ-34-85 ήταν ο εξαιρετι­ κά μεγάλος αριθμός παραγωγής. Μέχρι τον Ιούνιο του 1944 και την έναρξη της επιχείρησης «Bagration» που οδήγησε στην κατάρρευση του κεντρικού τμήματος του Ανατολικού Μετώπου, η παραγωγή του Τ-34-85 είχε ξεπεράσει τις 6.000 μονάδες, ενώ ο διαθέσιμος επιχει­ ρησιακός αριθμός Panther στο Ανατολικό Μέτωπο μό­ λις που ξεπερνούσε τα 300 άρματα. Το Τ-34-85 θα αποδεικνυόταν επικίνδυνο ακόμα και για το Tiger II με βά­ ρος μάχης 69.800 kg. Στις 10 Αυγούστου 1944, μονάδες του 1ου Ουκρανι­ κού Μετώπου δημιούργησαν ένα προγεφύρωμα στη δεξιά όχθη του ποταμού Βιστούλα, κοντά στην πολω­ νική πόλη του Σαντομίερτς. Οι Γερμανοί αποφάσισαν να ρίξουν στη μάχη το νεώτερο άρμα τους στο Ανατο­

λικό Μέτωπο, ενώ την αιχμή της επίθεσης θα αποτελούσαν τα Tiger II της 501 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων (ΕΒΑ). Οι Σοβιετικοί είχαν συγκροτήσει μια αμυντική γραμμή στις πόλεις Σύλντοφ και Ογκλεντόφ. Νωρίς το πρωί, στις 13 Αυγούστου, 11 Tiger II, με τη συνοδεία ο­ χημάτων μεταφοράς πεζικού, ξεκίνησαν την επίθεσή τους με την κάλυψη της ομίχλης προς τον δρόμο της κοιλάδας που οδηγούσε προς τα σοβιετικά μετόπι­ σθεν. Το πλήρωμα του λοχαγού Αλεξάντρ Οσκιν της 53ης Ταξιαρχίας Αρμάτων της Φρουράς είχε προετοι­ μάσει καλά παραλλαγμένες θέσεις. Το σκάφος του άρ­ ματος ήταν καλυμμένο μέσα στα χωράφια από καλα­ μπόκι, ενώ το πλήρωμα φρόντισε να «σπάσει» το περί­ γραμμα του πύργου με πρόσθετη βλάστηση. Από από­ σταση 200 μ. το Τ-34-85 έβαλε τέσσερα βλήματα BR365Ρ εναντίον του πλευρικού τμήματος του δεύτερου Tiger II. Το προπορευόμενο άρμα άρχισε να σαρώνει α­ πειλητικά το πεδίο της μάχης, αλλά πολύ γρήγορα δέ­ χθηκε τρία βλήματα στην περιοχή του πύργου, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Το τέταρτο, όμως, έπληξε τον δα­ κτύλιο του πύργου προκαλώντας μια καταστροφική έ­ κρηξη των πυρομαχικών. Το τρίτο Tiger II άρχισε να οπι­ σθοχωρεί, αλλά το ευέλικτο Τ-34 κατάφερε να το προσπεράσει και να το πλήξει στο οπίσθιο ευάλωτο τμήμα του κινητήρα ακινητοποιώντας το. Το ντεμπούτο του Tiger II στο Ανατολικό Μέτωπο έληξε με 11 απώλειες από τα 15 μέλη των τριών αρμάτων και μερικά μέλη αιχ­ μάλωτα. Η επιτυχημένη δράση του Τ-34-85 εναντίον του Tiger II αποτελούσε, προφανώς, την εξαίρεση στον κανόνα, διότι το Tiger II ανήκε σε εντελώς διαφορετική κατηγορία. Προς το τέλος του Β' ΠΠ, τα Τ-34-85 συμμετείχαν σε όλες τις σημαντικές μάχες πολεμώντας στην Πολω­ νία, στα Βαλκάνια, στην Ουγγαρία, στην Ανατολική Πρωσία και στην καρδιά της Γερμανίας, το Βερολίνο. Εκτός από τον Ερυθρό Στρατό, τα Τ-34-85 χρησιμοποιήθηκαν επιχειρησιακά από την Πολωνία, την Τσεχοσλο­ βακία και τη Γιουγκοσλαβία. Η Πολωνία παρέλαβε τα πρώτα άρματα τον Μάιο του 1944, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για εκπαίδευση. Μόνο από τον Οκτώβριο του 1944 ξεκίνησαν οι κανονικές παραδό­ σεις για τον εξοπλισμό της 1ης Τεθωρακισμένης Τα­ ξιαρχίας (ΤΘΤ) και σύντομα ακολούθησε ο εξοπλισμός

Σ ο β ιετικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς Τ-34/85 σ τη ν υπ ηρεσία του Σ τρ α το ύ το υ Β ο ρ είο υ Β ιετν ά μ τη ν ά νο ιξη το υ 1972. Π ρ ό κ ε ιτα ι για τη ν α ν α β α θ μ ισ μ έν η έκ δ ο σ η που έ φ ε ρ ε τρ ο χ ο ύ ς Τ-55. Φ έρ ει μονόχρω μη π αρ α λλα γή d a rk green. Σ το ν πύργο είναι εμ φ α ν ές το εθ νό σ η μ ο , ένα κ ίτρ ινο α σ τέ ρ ι μ ε κύκλο σε κόκκινο φ ό ν το (εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 9

Μ ια φ ά λα γγ α Τ-34-85 κ α τά το τελ ικ ό σ τά δ ιο το υ Β ’ Π Π , το ν Μ ά ιο το υ 1945. Το Τ-34-85 δ εν ή τα ν εφ ά μ ιλ λ ο των P an th er κα ι Tiger, αλλά μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι μ ε ευ κ ο λ ία τα P zK pfw IV και StuG III π ου α π ο τελο ύ σ α ν τη ν π λειοψ ηφ ία τω ν γερμανικώ ν τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν σ το Α να τολικό Μ έτω π ο.

των 2ης, 3ης, 4ης και 16ης ΤΘΤ Η 1η ΤΘΤ χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά τον Ιανουάριο του 1945, με αποκορύφωση τις μάχες στο Ντάντσιχ (Γκντανσκ) και Γκδύνια. Η μονάδα διέθετε τρεις επιλαρχίες των 21 αρμά­ των και δύο άρματα για τη διοίκηση. Οι υπόλοιπες τα­ ξιαρχίες συγκρότησαν το 1ο Τεθωρακισμένο Σώμα «Dresden» και χρησιμοποιήθηκαν επιχειρησιακά στις 16 Απριλίου 1945 για την κατάληψη της Δρέσδης. Μια εκδοχή αναφέρει ότι η 16η ΤΘΤ ήταν σοβιετική και όχι πολωνική, εκδοχή που ενισχύεται από τον μεγάλο α­ ριθμό Σοβιετικών που πολεμούσαν με τις «πολωνικές» μονάδες, καθώς και από το ότι οι απώλειες της μονά­ δας δεν περιλαμβάνονταν στις απώλειες του πολωνι­ κού 1ου Σώματος Στρατού. Μικρός αριθμός Τ-34-85 διατέθηκε στο τάγμα μοτοσικλετιστών του σώματος καθώς και στο 6ο Τάγμα Διαβιβάσεων. Το σώμα ρίχθηκε στη μάχη με 275 Τ-34-85, τα οποία διέθεταν το πυροβόΑ ρ μ α τα Τ-34-85 το υ 203 Τεθω ρ α κισ μένου Σ υ ν τά γ μ α το ς το υ Σ τρ α το ύ το υ Β ο ρ είο υ Β ιετν ά μ κ α τά τις επ ιχ ειρ ή σ εις σ τα κ εν τρ ικ ά υψ ίπ εδα σ το Ν ό τιο Β ιετν ά μ , το ν Μ ά ρ τιο το υ 1972. Το δ ε ύ τε ρ ο ά ρμα χ ρ η σ ιμ ο π ο ιεί μια γέφ υ ρ α M TU -20 που έ χ ε ι α ν α π τυ χ θ ε ί από γεφ υ ρ ο φ ό ρ ο Τ-54 για τη διάβαση εν ό ς υ δ ά τιν ο υ κ ω λύμα τος. Σ το π λευ ρ ικ ό τμ ή μ α το υ σ κ ά φ ο υ ς δ ια κ ρ ίν ο ντα ι οι π ρ ό σ θ ε τε ς δ εξ α μ ε ν έ ς κ αυσ ίμ ου. Το 203 Τεθω ρ α κισ μένο Σ ύ ν τα γ μ α α π ο τε λ ε ίτο από τρ ε ις επ ιλ α ρ χ ίες που ή τα ν εξο π λ ισ μ έν ες μ ε Τ-54, ΡΤ76 και Τ-34-85 α ντίσ το ιχα .

7 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

λο ZiS-S-53 και είχαν υποστεί μικρή μόνο φθορά, για την επίθεση προς το Βερολίνο. Συνολικά, την περίοδο 17 Απριλίου-10 Μάί'ου 1945, οι πολωνικές ταξιαρχίες διεκδίκησαν την καταστροφή περίπου 300 αρμάτων και οχημάτων με τίμημα 143 α­ πώλειες. Στις σκληρές μάχες των τελευταίων εβδομά­ δων, πρακτικά η 16η ΤΘΤ καταστράφηκε με απώλειες 45 Τ-34-85. Οι υπόλοιπες τρεις πολωνικές ταξιαρχίες απώλεσαν 123 Τ-34-85. Από τις 9 Μάίου 1945, οι μονάδες στράφηκαν προς την Πράγα, όπου πρακτικά συμμετεί­

Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΟΥ ΤΟΥ Τ-34-85

(Διάτρηση σε χλστ) IΠ ΥΡΟΒΟΛΟ S-53

ΠΥΡΟΒΟΛΟ D-5T Βλήμα BR-365 BR-365K

BR-365P

Κλίση

500 m

1.000 m

1.500 m

500 m

1.000 m

1.500 m

60 μοίρες

90 mm

85 mm

78 mm

91 mm

83 mm

76 mm

90 μοίρες

110 mm

100 mm

92 mm

111 mm

102 mm

93 mm

60 μοίρες

90 mm

78 mm

72 mm

90 mm

78 mm

72 mm

90 μοίρες

108 mm

102 mm

90 mm

110 mm

95 mm

90 mm

60 μοίρες

100 mm

85 mm

;

100 mm

80 mm

60 mm

90 μοίρες

140 mm

118mm

;

140 mm

110 mm

85 mm

χαν στην αιχμαλωσία και αφοπλισμό των γερμανικών στρατευμάτων. Συνολικά, οι πολωνικές μονάδες παρέλαβαν 328 Τ-34-85, από τα οποία μόνο τα 132 παρέμειναν επιχειρησιακά μετά το τέλος του πολέμου. Η 1η Ανεξάρτητη Τσεχοσλοβακική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία παρέλαβε Τ-34-85 στις αρχές του 1945, τα ο­ ποία χρησιμοποιήθηκαν στις μάχες κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του 1945. Η μονάδα χρησιμοποίησε 52 Τ-34-85 και 12 παλαιότερα Τ-34-76, ενώ, σύμφωνα με πληροφορίες, παρέλαβε συνολικά 100 Τ-34-85. Επίσης, οι Σύμμαχοι συγκρότησαν δύο γιουγκοσλαβικές τα­ ξιαρχίες αρμάτων για την υποστήριξη των δυνάμεων του Τίτο. Η 1η Ταξιαρχία Αρμάτων συγκροτήθηκε με Μ3Α3 Stuart, ενώ η 2η Ταξιαρχία Αρμάτων με (περίπου 60) Τ-34-85. Η τελευταία πολέμησε στο πλευρό του Ερυθρού Στρατού κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στη Γιουγκοσλαβία, στα τέλη του 1944. Η 2η Ταξιαρχία Αρμάτων πολέμησε στο Ζάγκρεμπ και το τέλος του πο­ λέμου τη βρήκε στην Τεργέστη. Μικρός αριθμός Τ-34-85 καταλήφθηκε σε καλή κα­ τάσταση και εντάχθηκε σε γερμανική υπηρεσία. Εχει α­ ναφερθεί η κατάληψη αρμάτων από την 5η Μεραρχία Πάντσερ των SS «Wiking» στην περιοχή του ποταμού Βιστούλα και από τη 252 Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) στην Ανατολική Πρωσία. Στις μάχες του Φινλανδικού Στρα­ τού με τον Ερυθρό Στρατό, το καλοκαίρι του 1944, οι Φινλανδοί κατέλαβαν εννέα Τ-34-85, από τα οποία τα ε­ πτά εντάχθηκαν σε υπηρεσία. Τα άρματα χρησιμοποιήθηκαν, αρχικά, εναντίον των Σοβιετικών, ενώ μετά τη συνθηκολόγηση της Φινλανδίας εναντίον των Γερμα­ νών. Παρέμειναν σε υπηρεσία μέχρι τα τέλη της δεκαε­ τίας του 1950.

ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΑΝΑ ΤΗΝ ΥΦΗΛΙΟ Τα Τ-34-85 αποτέλεσαν την «αιχμή του δόρατος» για τον Στρατό της Βόρειας Κορέας. Η εκπαίδευση των πληρωμάτων ξεκίνησε το 1948 με τη συνδρομή της Σο­

Α ρ μ α τα το υ 3ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρ μά τω ν το υ Λ α ϊκο ύ Κ ινεζικού Α π ελ ευ θ ερ ω τικ ο ύ Σ τρ α το ύ κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς π αρ έλα σ ης σ τη ν π λ α τεία Τιέν αν Μ εν , το 1953. Η μονάδα α ν α π τύ χ θ η κ ε σ τη ν Κ ο ρ έα τον Ιούνιο το υ 1951 και δ ιεκ δ ίκ η σ ε την κ α τα σ τρ ο φ ή δύο α μερικα νικώ ν α ρμά τω ν, αλλά π ρα κτικά ε ξ ο υ δ ε τε ρ ώ θ η κ ε από τις α ερ ο π ο ρ ικ ές ε π ιθ έ σ ε ις και α π ο σ ύ ρ θ η κε σ τη ν Κίνα.

Μ ια φ ά λ α γ γ α α ρμ ά τω ν Τ-34-85 π ρ ο ελα ύ νει κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ ιχείρ η σ η ς «B agration » σ το Α νατολικό Μ έτω π ο . Τα σ υ ντρ ιπ τικά π λή γ μ α τα που δ έχ θ η κ α ν οι γ ερ μ α ν ικ ές δ υ ν ά μ εις δη μ ιο ύ ρ γη σ α ν τε ρ ά σ τια ρ ή γ μ α τα τα οποία έσ π ευσ αν να ε κ μ ε τα λ λ ε υ θ ο ύ ν τα ά ρ μ α τα μ ά χ η ς. Τα ά ρ μ α τα α νήκουν σ τη ν 36η Ταξιαρχία Α ρ μ ά τω ν της Φ ρουράς το υ 3ου Ο υκρ α νικού Μ ετώ π ο υ και κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν το ν Α π ρίλιο το υ 1944 σ το ερ γ ο σ τά σ ιο N o 112 μ ε το π υροβόλο S-53.

βιετικής Ενωσης και της Κίνας. Για τον σκοπό αυτόν ι­ δρύθηκε το 15ο Σύνταγμα Εκπαίδευσης Αρμάτων στη Σαντόνγκ, στα περίχωρα της πρωτεύουσας Πιόνγκ Γιάνγκ. Τον Μάιο του 1949, το σύνταγμα εκπαίδευσης αποτέλεσε τον πυρήνα της 105 ΤΘΤ Η ταξιαρχία αποτελείτο από τρία συντάγματα αρμάτων, τα οποία ήταν πρακτικά επιλαρχίες (107,109 και 203), το καθένα με 40 Τ-34-85, ένα σύνταγμα μηχανοκίνητου πεζικού και μία μοίρα με 16 πυροβόλα εφόδου SU-76M. Ο εξοπλισμός της ταξιαρχίας ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1949 και το πρόγραμμα εκπαίδευσης εντατικοποιήθηκε μέΕνα Τ-34-85 το υ 203 Τεθω ρ α κισ μένου Σ υ ν τά γ μ α το ς το υ Σ τρ α το ύ το υ Β ο ρ είο υ Β ιετν ά μ ε π ιτ ίθ ε τ α ι μ α ζ ί μ ε π εζικό σε μια θ έ σ η των δυνάμεω ν το υ Ν ο τίο υ Β ιετν ά μ , το ν Α π ρίλιο το υ 1972. Π αρ ά τις α ρ χ ικές επ ιτυ χ ίε ς , η π λειοψ ηφ ία των α ρμ ά τω ν το υ 20 3 Τεθω ρ α κισ μένου Σ υ ν τά γ μ α το ς ε ξ ο υ δ ε τε ρ ώ θ η κ ε από α ερ ο π ο ρ ικ ές ε π ιθ έ σ ε ις , π ροσ β ολές ελ ικο π τέρ ω ν μ ε α ν τια ρ μ α τικ ο ύ ς π υρα ύλους TOW και φ ο ρ η τά α ν τια ρ μ α τικ ά LAW.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 7 1

Κ οντινή όψη εν ό ς α ιγ υ π τια κ ο ύ ά ρ μ α το ς από τη ν τσ εχο σ λο β α κ ική γραμμή π αρ α γω γής, το 1956. Σ το β ά θ ο ς α ρ ισ τερ ά δ ια κ ρ ίν ο ντα ι μ ερ ικ ά U niversal C arrier. Τα τσ εχο σ λο β α κ ικά ά ρ μ α τα δια κ ρ ίνο ντα ν από το λ ε ίο κα ι π ρ ο σ εγμ ένο φ ινίρ ισ μ α το υ π ύργου, κ α θώ ς και από το ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό π ροβ ολέα σ τη ν α ρ ισ τερ ή π λευρ ά το υ σ κ ά φ ο υ ς.

χρι την άνοιξη του 1950. Στην πράξη, ωστόσο, οι επιμέρους μονάδες της ταξιαρχίας δεν εκπαιδεύθηκαν για συνδυασμένες επιχειρήσεις, ενώ σύμφωνα με το σχέ­ διο τα συντάγματα αρμάτων θα υποστήριζαν τις με­ ραρχίες πεζικού. Η εκπαίδευση για την αντιμετώπιση αρμάτων υπήρξε σχετικά ελλιπής, αλλά ήταν δικαιολο­ γημένη εξαιτίας της απουσίας ικανού αντίβαρου στον Στρατό της Νότιας Κορέας. Η Βόρεια Κορέα είχε καταφέρει να συγκεντρώσει μια πολύ ισχυρή ομοιογενή δύναμη αρμάτων, η οποία, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, θα ολοκλήρωνε την κατάληψη της Νότιας Κορέας σε διάστημα 30 ημερών. Την παραμονή του πολέμου, η Βόρεια Κορέα διέθετε 258 (242) Τ-34-85, από τα οποία τα 120 είχαν διατεθεί στην 105 ΤΘΤ, 20 στο 208 Σύνταγμα Εκπαίδευσης Αρμάτων, ενώ τα υπόλοιπα διατέθηκαν για την αναπλήρωση των απωλειών και για τον εξοπλισμό νέων μονάδων. Στις 25 Ιουνίου 1950, το 109 Σύνταγμα Αρμάτων με την 3η ΜΠ διέσχισε τα σύνορα κοντά στο Σατσάνγκ Νι, το δυτικότερο άκρο της Νότιας Κορέας, και ανέτρεψε κάθε αντίσταση. Το 203 Σύνταγμα Αρμάτων με την 1η

Οι ισ ρ α ηλινές δ υ ν ά μ εις ε ξο υ δ ετέρ ω σ α ν 2 6 ά ρ μ α τα μάχης κ α ι ένα ά ρμα δ ιοίκησ η ς κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ π ολέμ ου μ ε τη ν Α ίγυ π το , το 1956. Τα α ιγυ π τια κ ά ά ρ μ α τα π ρ οέρχο ντα ν από τη ν τσ εχο σ λο β α κ ική γραμμή π αρ α γω γής. Η συμβολή το υ ς σ τις επ ιχ ειρ ή σ εις υπ ή ρ ξε μ ικ ρ ή . Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία , ένα πρώην α ιγ υ π τια κ ό άρμα σ ε ισραηλινή π αρ έλα σ η.

ΜΠ ανέλαβαν τον τομέα της οδικής αρτηρίας Καεσόνγ κ - Σεούλ και το 107 Σύνταγμα Αρμάτων με την 4η ΜΠ επιτέθηκε πιο ανατολικά, στον οδικό άξονα Γιοντσόν Σεούλ. Η αδυναμία του Στρατού της Νότιας Κορέας στην αντιμετώπιση των αρμάτων υπήρξε χαρακτηρι­ στική και συντέλεσε στη σημαντική πτώση του ηθικού των ανδρών του. Τα κύρια αντιαρματικά μέσα ήταν τα πυροβόλα των 57 mm, Bazooka των 2,36 in και αυτο­ σχέδια εκρηκτικά γεμίσματα. Στις 28 Ιουνίου, οι δυνά­ μεις της Βόρειας Κορέας κατέλαβαν την πρωτεύουσα Σεούλ και στις 3 Ιουλίου ακολούθησε η κατάληψη του λιμένα της Ιντσόν. Στις 5 Ιουλίου 1950, οι αμερικανικές δυνάμεις ήλθαν σε επαφή για πρώτη φορά με τα βορειοκορεατικά άρματα. Η δύναμη «Task Force Smith» δέχθηκε την επίθεση 33 αρμάτων του 107 Συντάγμα­ τος Αρμάτων με τη συνοδεία πεζικού και δυσκολεύτη­ κε σημαντικά στην αντιμετώπισή τους. Η αμερικανική δύναμη κατάφερε να καταστρέψει δύο άρματα, αλλά απώλεσε σχεδόν το 30% της δύναμής της και αναγκά­ στηκε να υποχωρήσει. Η ανάπτυξη των Μ-24 Chaffee δεν βελτίωσε την κατάσταση, ενώ παράλληλα μετα­ φέρθηκαν αεροπορικώς από τις ΗΠΑ Bazooka των 3,5 in τα οποία αναμενόταν ότι θα ανέτρεπαν την υφιστά­ μενη κατάσταση. Στις 20 Ιουλίου 1950, τα νεότευκτα Bazooka χρησιμοποιήθηκαν από την αμερικανική 24η ΜΠ στην Ταεχόν με επιτυχία. Οι απώλειες έφθασαν τα 15 Τ-34-85, επτά από Bazooka, αλλά η αμερικανική μο­ νάδα απώλεσε το 30% της δύναμής της. Ανάμεσα στις απώλειες περιλαμβανόταν και ο διοικητής της και έ­ τσι, αναπόφευκτα, η πόλη κατελήφθη. Τα Τ-34-85 αποτελούσαν κύριο στόχο για τις αερο­ πορικές επιδρομές που, σε συνδυασμό με την αναπό­ φευκτη φθορά από τις συνεχείς επιχειρήσεις, τα ναρ­ κοπέδια και τα Bazooka, μείωσαν τη διαθέσιμη δύναμή τους. Τον Αύγουστο του 1950, οι δυνάμεις των ΗΠΑ και της Νότιας Κορέας είχαν περιοριστεί στο Πουσάν, στο νοτιότερο άκρο της Κορεατικής χερσονήσου. Η επιχει­ ρησιακή δύναμη των Τ-34-85 είχε συρρικνωθεί σε 40

Μ ε τ ά το ν π όλεμ ο το υ 1956, ο Α ιγ υ π τια κ ό ς Σ τρ α τό ς α π έκ τη σ ε μ εγ ά λ ο α ρ ιθ μ ό α ρ μ ά τω ν, α νά μεσ ά το υ ς κα ι σ η μ α ντικό α ρ ιθ μ ό Τ-34-85. Η π ρώ τη α π ο σ το λή 120 α ρ μ ά τω ν δ ια τέ θ η κ ε για το ν επ ανεξοπ λισ μό τη ς 4ης Τεθω ρ α κισμένης Μ ε ρ α ρ χ ία ς (TO M ). Σ η μ α ν τικ έ ς π α ρ α λα β ές α ρ μ ά τω ν π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ α ν κ α τά τη ν π ερίοδο 1962-63 κα ι 1965-1967. Τις π α ρ α μο νές το υ Π ο λέμ ο υ τω ν Εξι Η μ ερώ ν, το ν Ιούνιο το υ 1967, ο Α ιγυ π τια κ ό ς Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε σ το Σινά συνο λικά 930 ά ρ μ α τα . Τα Τ-34-85 ή τα ν εν τα γ μ έ ν α κυρίω ς σ ε σ υ ν τά γ μ α τα α ρ μ ά τω ν και είχα ν α να λά β ει ως κύριο ρ ό λο τη ν υ π ο σ τή ρ ιξη τω ν μ ερ α ρ χιώ ν π εζικ ο ύ . Σ η μ α ν τικ ό ς α ρ ιθ μ ό ς Τ-34-85 ή τα ν ε ν τα γ μ έ ν ο ς μ ε τη ν 7η Μ Π , τη 2η Μ Π κα ι τη ν 1η ΤΘΤ. Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τω ν μαχώ ν μ ε το ν Ισ ρ α ηλινό Σ τρ α τό , οι α ιγ υ π τια κ έ ς α π ώ λειες έφ θ α σ α ν τα 251 Τ-34-85. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία δ ια κ ρ ίν ο ντα ι τα σ ημ ά δια τη ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς και τη ς απ ώ λειας π ο λεμ ικ ο ύ υλικού σ το Σινά .

7 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

άρματα, ενώ αρκετά άλλα έχρηζαν επισκευών. Στις 17 Αυγούστου 1950, οι αμερικανικές δυνάμεις επιχείρη­ σαν να διευρύνουν την περίμετρο και δυνάμεις των Πε­ ζοναυτών επιτέθηκαν στην κορυφογραμμή Ομπόνγκ Νι. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας κυριάρχησαν τα πυρά πυροβολικού και οι αεροπορικές επιδρομές. Στις 20.00, τα άρματα της 2ης Επιλαρχίας του 109 Συντάγ­ ματος Αρμάτων επιτέθηκαν στις αμερικανικές θέσεις. Τα διαθέσιμα αμερικανικά άρματα ήταν τέσσερα Μ-26 Pershing της Α Ιλης της 1ης Επιλαρχίας Αρμάτων των Πεζοναυτών, με επικεφαλής τον υπολοχαγό Γκράνβιλ Σουήτ. Ο διοικητής του ουλαμού έταξε τα άρματα με τέτοιο τρόπο ώστε, ακόμα και αν εξουδετερώνονταν, να έφραζαν την οδό και να απέτρεπαν την κίνηση των Τ-34-85 προς τα μετόπισθεν. Τα τρία Μ-26 τάχθηκαν το ένα δίπλα στο άλλο, ενώ πίσω ακολουθούσε το άρμα του υπολοχαγού. Αρχικά, τα Τ-34-85 δέχθηκαν πυρά από ΠΑΟ και Bazooka, αλλά συνέχισαν την προέλασή τους. Το πρώτο Μ-26 εντόπισε το Τ-34-85 στην καμπή του δρόμου και άρχισε να βάλλει με πυρομαχικά HVAP. Μετά από τρεις βολές, ο διοικητής του άρματος παραπονέθηκε στον πυροβολητή ότι είχε αστοχήσει, αλλά στην πραγματικότητα όλες οι βολές είχαν διαπεράσει τη θωράκιση του άρματος στο ισχυρότερο σημείο. Το δεύτερο άρμα συνέχισε την πορεία του, αλλά δέχθηκε τα συντονισμένα πυρά των Μ-26. Το τρίτο άρμα προ­ σπάθησε να απαντήσει στα αμερικανικά πυρά, αλλά δέ­ χθηκε επτά βλήματα και τυλίχθηκε στις φλόγες. Τρία

Κ οντινή όψη εν ό ς συρ ια κού Τ34-85 που κ α τα σ τρ ά φ η κ ε σ το ν Π ό λ εμ ο των Ε ξι Η μερώ ν, το ν Ιούνιο το υ 1967. Το ά ρμα έχ ει τρ ο π ο π ο ιη θ εί μ ε τη ν εγ κ α τά σ τα σ η εν ό ς π ολυβόλου DShK τω ν 12,7 m m σ το ν πύργο για το ν α ρχη γό π ληρ ώ μ α τος. Π ιθ α ν ό τα τα φ έ ρ ε ι βαφ ή π αρ α λλα γής d a rk g reen και η επ ιγρ α φ ή σ το ν π ύργο α ν α φ έρ ει « Σ τη μ νήμ η το υ Χ ερ μ ίζ Γιουνίς Μ π ο υ τρ ο ύ ς » .

μέλη του πληρώματος κατάφεραν να το εγκαταλείψουν, αλλά εξουδετερώθηκαν από πυρά πολυβόλου. Το τέταρτο άρμα, με κωδικό 314, ανήκε στον διοικητή της επιλαρχίας. Κατάφερε προσωρινά να αποσυρθεί, αλλά εξουδετερώθηκε από πυρά Bazooka. Τα πληρώ­ ματα των Τ-34-85 έπεσαν θύματα της υπερβολικής αυ­ τοπεποίθησής τους, θεωρώντας ότι επιτίθεντο ενα­ ντίον των Μ-24, όμως τελικά αντιμετώπισαν πυροβόλα των 90 mm. Μέσα σε διάστημα λίγων λεπτών, ο φόβος για το Τ-34-85 εξαφανίστηκε και σύντομα τα βορειοκορεατικά άρματα χαρακτηρίζονταν υποτιμητικά ως «κονσέρβα από χαβιάρι». Η δράση των Μ-26, σε συνδυασμό με τις αεροπορι-

Ενα πρώην α ιθιο π ικό ά ρ μ α επ ισ κ ε υ ά ζ ετα ι από Σ ο μ α λ ο ύ ς μ ηχα νικούς κ α τά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμ ου σ το Ο γ κ α ν τέν , το 1978. Το ά ρ μ α α νή κ ει σ τη ν έκδοσ η M o d e l 19 69μ ε τις δύο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ές ε ξα γ ω γ έ ς α έρ α σ το ν π ύργο για τον εξα ερ ισ μ ό . Ο π ό λεμ ο ς σ το Ο γ κ α ν τέν ξεκ ίν η σ ε το ν Ιο ύ λ ιο το υ 19 77μ ε τη ν εισ β ο λή τη ς Σ ο μ α λ ία ς . Η Σ ο μ α λ ία ε ίχ ε τη σ ο β ιετικ ή υ π ο σ τή ρ ιξη κα ι δ ιέ θ ε τ ε μ εγ ά λ ο α ρ ιθ μ ό α ρμ ά τω ν και σ ο β ιετικ ό εξο π λ ισ μ ό . Κ ατά τη ν ε ξ έ λ ιξ η το υ π ολέμ ου, η Σ ο β ιε τικ ή Ενωση α π οφ άσ ισ ε να εν ισ χ ύ σ ει τη ν α ιθιο π ική π λευρ ά και α π έσ υρ ε τη ν υ π ο σ τή ρ ιξή τη ς από τη Σ ο μ α λ ία . Οι α ιθ ιο π ικ ές δ υ ν ά μ εις , μ ε τη σ υνδ ρομή Σ ο β ιετικ ώ ν σ υμβούλω ν και Κουβανώ ν σ τρ α τιω τώ ν , κ α τά φ ερ α ν σ υ ντρ ιπ τικά π λ ή γ μ α τα σ τις σ ο μ α λ ικ ές δ υ ν ά μ εις που απώ λεσαν τη ν π λειοψ ηφ ία τω ν 200 Τ-34-85 που δ ιέ θ ε τα ν , και α π ο σ ύ ρ θη κα ν από το Ο γ κ α ν τέν το ν Μ ά ρ τιο το υ 1978.

Σ ο β ιε τικ ό ά ρ μ α μ άχ ης Τ-34-85 M o d e l 1944 (Zavod Nr.183), Β ο υ δ α π έσ τη 1956. Π ρ ό κ ε ιτα ι για το προσωπικό ά ρ μ α το υ Ο ύ γγ ρ ο υ ιι Π αλ Μ ά λ ε τε ρ , α ρ χη γο ύ των στα σ ια σ τώ ν κ α τά τη ν ε ξέ γ ε ρ σ η σ τη ν Ο υ γ γ α ρ ία το 1956. Π ρ ο τειν ό μ εν α μ ο ν τελ ισ τικ ά χ ρ ώ μ α τα : H um brol N o 114 ή H um brol No 30 (εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 3

I Σ χ έδ ιο τεσσά ρ ω ν όψ εω ν το υ Τ-34-85 M o d e l 1943 μ ε πύργο κ α τα σ κ ευ ή ς από το ερ γ ο σ τά σ ιο N o 112 και π υροβ όλο D-5T.

Σ χ έδ ιο τεσ σ ά ρ ω ν όψ εω ν εν ό ς π ρώ ιμου Τ-34-85 M o d e l 1944, τη ν ά νο ιξη το υ 1944, μ ε π υροβόλο S-53.

i Σ χέδ ιο τεσσάρω ν όψ εω ν ενός Τ-34-85 M o d e l 1944, το ν χειμώ να του 1944, μ ε πυροβόλο ZiS-S-53 σ ε πύργο από το ερ γο σ τά σ ιο N o 183 και π ρ ό σ θ ετες δ εξα μ εν ές λιπ α ντικού στο οπ ίσθιο τμ ή μ α το υ σκάφ ους για το σ ύστημα παραγω γής καπνού MDSh.

» Σ χ έδ ιο τεσ σ ά ρ ω ν όψ εω ν ενός Τ-34-85 M o d el 1945, το καλοκα ίρ ι το υ 1945, μ ε π υροβόλο ZiS-S-53. Σ το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ά ρ μ α υπάρχουν δύο σ υ σ τή μ α τα ε ξα ερ ισ μ ο ύ εκ α τ έ ρ ω θ ε ν των θ υ ρ ίδ ω ν σ το ν π ύργο.

7 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κές επιθέσεις που είχαν ως πρωταρχικό στόχο τα άρ­ ματα, αποψίλωσαν το αρματικό δυναμικό της Βόρειας Κορέας. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1950, οι αμερικανικές δυ­ νάμεις αποβιβάστηκαν στην Ιντσόν, στα βορειοκορεατικά μετόπισθεν, ενώ ο κύριος όγκος των δυνάμεων πολιορκούσε την περίμετρο του Πουσάν. Σε αντίθεση με την εκτεταμένη εκπαίδευση της 105 ΤΘΤ, οι μονάδες που ακολούθησαν (41ο, 42ο, 43ο, 45ο και 46ο Συντάγματα Αρμάτων) έλαβαν περιορισμέ­ νη εκπαίδευση, με διάρκεια που δεν ξεπερνούσε τον έ­ ναν μήνα, ενώ, παρά την ονομασία τους, ο διαθέσιμος αριθμός ανά μονάδα σπάνια ξεπερνούσε τα 15 Τ-34-85. Οι μονάδες αυτές ρίχθηκαν στη μάχη στα τέλη Σε­ πτεμβρίου 1950, στην περιοχή της Ιντσόν. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1950 συμμετείχαν στις επιχειρήσεις και οι 16η και 17η Ταξιαρχίες Αρμάτων, στην περίμετρο του Πουσάν. Οι απώλειες των Τ-34-85 υπήρξαν σημαντικές και την περίοδο 16-25 Σεπτεμβρίου καταστράφηκαν τουλάχιστον 36. Παράλληλα με τις επιχειρήσεις στην Ιντσόν, οι αμε­ ρικανικές δυνάμεις διέσπασαν τις βορειοκορεατικές θέσεις στην περίμετρο του Πουσάν και ξεκίνησαν την καταδίωξή τους. Μια από τις πιο παράξενες αρματομαχίες σημειώθηκε την αυγή της 12ης Οκτωβρίου 1950 κοντά στο Σονγκχιόν Νι, όταν ένα Τ-34-85 εμβόλισε ένα Μ-4Α3Ε8 της Β Ιλης της 70ής Επιλαρχίας. To Sherman είχε ακινητοποιηθεί από πλήγμα νάρκης, όταν αιφνιδιάστηκε από την επίθεση του Τ-34-85 που εξήλθε ξαφνικά μέσα από την ομίχλη. Τα δύο άρματα ήταν α­ δύνατο να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους. Το Sherman οπισθοχώρησε και κατάφερε να βάλει ένα βλήμα που κυριολεκτικά διαχώρισε την κάννη του Τ34-85. Ενα δεύτερο άρμα εξουδετέρωσε το Τ-34-85 με μία βολή στον πύργο από πολύ κοντινή απόσταση. Λίγο αργότερα, άλλα δύο Τ-34-85 εμφανίστηκαν σε απόστα­ ση μικρότερη των 50 μ., αλλά εξουδετερώθηκαν από ένα Sherman και ένα Μ-26. Μετά τον Νοέμβριο του 1950, οι αρματομαχίες πρακτικά σταμάτησαν λόγω της έλλειψης κατάλληλων αντιπάλων. Είναι χαρακτηριστι­ κό ότι μέχρι τον Οκτώβριο του 1950 οι αμερικανικές δυνάμεις είχαν καταγράψει 239 Τ-34-85 και 74 SU-76M κατεστραμμένα στα πεδία των μαχών, αριθμός που προσεγγίζει σχεδόν απόλυτα τον διαθέσιμο αριθμό αρ­ μάτων κατά την έναρξη της επίθεσης. Η Σοβιετική Ενωση προσπάθησε να αναπληρώσει τις απώλειες, αλ­ λά το 1951 η βορειοκορεατική πλευρά παρέτασσε μό­ λις 77 Τ-34-85 και 63 SU-76M. Η Κίνα που ενεπλάκη στον πόλεμο της Κορέας, αρ­ χικά στερείτο αξιόμαχων πρακτικά αρμάτων, ενώ η πλειοψηφία τους αποτελείτο από ιαπωνικά άρματα του Β' ΠΠ ή αμερικανικά άρματα Μ-3Α3 και Μ-4Α4 από τον εμφύλιο πόλεμο με τους Εθνικιστές. Στα τέλη του 1950 αναπτύχθηκαν στη βόρεια Κίνα 10 σοβιετικά συντάγ­ ματα αρμάτων τα οποία, εκτός από την εκπαίδευση των κινεζικών πληρωμάτων, παρέδωσαν και το υλικό τους. Μέχρι το 1953, η Σοβιετική Ενωση είχε διαθέσει στην Κίνα 278 Τ-34-85, 38 IS-2, 48 SU-76M και 27 ISU-122. Τα κινεζικά άρματα χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα στις ε­ πιχειρήσεις στην Κορέα. Μέχρι το τέλος του πολέμου, η Βόρεια Κορέα διέθετε πλέον 255 Τ-34-85 και 127 SU76Μ που εξίσου χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα. Μετά την Κορέα, το μεγαλύτερο πεδίο δράσης για

Ενα Τ-34-85 το υ Β ο ο νιο σ ερ β ικ ο ύ Σ τρ α το ύ μ ε α υ το σ χ έδ ια θω ρ ά κισ η γύρω από το ν πύργο και το σ κ ά φ ο ς, τη ν ά νοιξη το υ 1996.

το Τ-34-85 αποτέλεσε το Βιετνάμ. Ο Στρατός του Βο­ ρείου Βιετνάμ ίδρυσε την πρώτη τεθωρακισμένη μονά­ δα, το 202 Τεθωρακισμένο Σύνταγμα, τον Οκτώβριο του 1959, με 35 Τ-34-85 και 16 SU-76M. Το 1964, το σύ­ νταγμα αναδιοργανώθηκε διαθέτοντας πλέον τρεις επιλαρχίες αρμάτων. Για τη βελτίωση της αντιαεροπορι­ κής προστασίας, αρκετά Τ-34-85 απέκτησαν ένα πολυ­ βόλο των 0,50 in στον πύργο, αλλά ο χειρισμός του ήταν εφικτός μόνο όταν ένα μέλος του πληρώματος βρισκό­ ταν εκτεθειμένο στο διαμέρισμα του κινητήρα. Παρά τη διαθεσιμότητα μεταγενέστερων αρμάτων, όπως τα Τ-54/54Α και Type 69, τα Τ-34-85 χρησιμοποιήθηκαν καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ. Χρησιμοποιήθηκαν, επίσης, σε επιχειρήσεις στο Λάος και στην Καμπότζη. Μικρός αριθμός τροποποιήθηκε με νέα υπερκατασκευή και με την εγκατάσταση δύο α­ ντιαεροπορικών πυροβόλων Type 63 των 37 mm. Η Μέση Ανατολή και ο γεωγραφικός χώρος της Αφρικής απορρόφησαν σημαντικό αριθμό Τ-34-85. Σε γενικές γραμμές, η ευκολία χειρισμού και συντήρησης του άρματος από προσωπικό με ελλιπείς τεχνικές γνώ­ σεις καθιστούσε το Τ-34-85 ιδανικό για συγκρούσεις σε διάφορες περιοχές της Αφρικής. Η Αίγυπτος απορρό­ φησε σημαντικό αριθμό αρμάτων που χρησιμοποιήθηκαν στους αραβοϊσραηλινούς πολέμους του 1956 και του 1967. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η Συρία τροποποίησε μικρό αριθμό Τ-34-85 με την αφαίρεση του πύργου και την προσθήκη ενός οβιδοβόλου D-30 των 122 mm. Τα οχήματα χρησιμοποιήθηκαν επιχειρη­ σιακά στον Πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ, τον Οκτώβριο του 1973. Ο Αιγυπτιακός Στρατός ακολούθησε το συριακό παράδειγμα και στα τέλη της δεκαετίας του 1970 τρο­ ποποίησε Τ-34-85 Model 1969 με την εγκατάσταση του οβιδοβόλου D-30. Από τον παλαιό πύργο διατηρήθηκε μόνο το εμπρόσθιο τμήμα με την προσθήκη μεταλλι­ κών φύλλων για τη δημιουργία μιας μεγαλύτερης υ­ περκατασκευής. Αρκετά οχήματα τροποποιήθηκαν εγ­ χώρια στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου No 100. Τον Μάρτιο του 1981, η Οργάνωση για την Απελευ­ θέρωση της Παλαιστίνης (PLO) παρέλαβε 60 Τ-34-85

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 7 5

από την Ουγγαρία, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που διέθετε τόσο σημαντικό αριθμό αρμάτων. Τα άρματα έλαβαν μέρος στις εμφύλιες συγκρούσεις που σπάρασσαν τον Λίβανο τη δεκαετία του 1980, και καταστράφηκαν στις μάχες. Το 1974, η Πορτογαλία αποφάσισε να αποσυρθεί από τις κτήσεις της στην Αφρική, με αποτέλεσμα η Ανγκόλα να εξελιχθεί σε ένα σημαντικό πεδίο δράσης όπου τρία απελευθερωτικά κινήματα διεκδικούσαν την εξουσία. Τον Αύγουστο του 1975, το MPLA ζήτησε τη βοήθεια της Σοβιετικής Ενωσης και έτσι στη χώρα αναπτύχθηκε μεγάλος αριθμός Κουβανών στρατιωτών με την υποστήριξη 85 Τ-34-85. Τα κινήματα UNITA και FNLA ζήτησαν τη βοήθεια της Νότιας Αφρικής που αντιτίθετο στη δημιουργία ενός κομμουνιστικού κρά­ τους. Στις 5 Οκτωβρίου 1975 σημειώθηκε η πρώτη νοτιοαφρικανική εμπλοκή στον εμφύλιο πόλεμο της Ανγκόλας και καταστράφηκαν τα πρώτα δύο Τ-34-85. Οι δυνάμεις του MPLA ενισχύθηκαν με περισσότερα και νεώτερα άρματα όπως τα Τ-54/55, αλλά τα Τ-34-85 απο­ δείχθηκαν αδύναμα να αντιμετωπίσουν τα νοτιοαφρικανικά τροχοφόρα οχήματα που ήταν εφοδιασμένα με πυροβόλο των 90 mm. Στον ευρωπαϊκό χώρο, τα Τ-34-85 χρησιμοποιήθηκαν στην καταστολή της ουγγρικής εξέγερσης, τον Νο­ έμβριο του 1956, και στην αντιμετώπιση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, το καλοκαίρι του 1974. Χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του «εμφύλιου» πολέμου στη Γιουγκοσλαβία από τις αντιμαχόμενες πλευρές, κυρίως από τη σέρβική που διέθετε άμεση πρόσβαση στο υλικό του πρώην Γιουγκοσλαβικού Στρατού. Η Αυ­ στρία αποτελεί έναν από τους λιγότερο γνωστούς χρή­ στες του Τ-34-85, διότι δεν ανήκε στη σφαίρα των χω­ ρών που τελούσαν υπό την άμεση σοβιετική επιρροή. Η προμήθεια των αρμάτων συνοδεύθηκε από την προ­ μήθεια οχημάτων από τις ΗΠΑ. Ετσι, λοιπόν, οι αυ­ στριακές δυνάμεις ενέταξαν σε υπηρεσία 21 άρματα Μ-24, 27 Τ-34-85 και 29 τροχοφόρα οχήματα αναγνώρι­ σης Μ-8.

7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ ουβανικά Τ-34-85 σ τη ν

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

νΑ ν^όλα το lg 7 5

Η συνθήκη CFE (Conventional Armed Forces in Europe) για τις συμβατικές δυνάμεις των χωρών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας αποτέλεσε τη χαριστική βολή για τον μεγάλο αριθμό των Τ-34 που παρέμειναν σε υπηρεσία στο ευρωπαϊκό έδαφος. Η πλειοψηφία των αρμάτων οδηγήθηκε στο διαλυτήριο. Στις αρχές του 21 ου αιώνα, το Τ-34 παραμένει σε υπη­ ρεσία σε μερικές χώρες της Αφρικής και της Ασίας, ένα σημαντικό επίτευγμα για μια σχεδίαση που εμφα­ νίστηκε πριν από επτά δεκαετίες. EJ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Steven J. Zaloga, Jim K innear, A ndrey Aksenov, A lexander K oshchavtev: SOVIET TANKS IN COMBAT 1941-1945, C onco rd Publications, A rm or a t W ar Series, N o 7011, H ong Kong, 1997. (2) Steven J. Zaloga, Jim Kinnear: T-34-85 M ED IU M TANK 1944-1994, N ew Vanguard 20, O sprey Publishing, O xford, 1996. (3) Tim Bean, Will Fow ler: R U SSIAN TANKS O F WORLD WAR II, Ian Allan Publishing, London, 2002. (4) Steven J. Zaloga, Jam es G randsen: T-34 IN ACTION, S quadron/Signal Publications, Carrolton/Texas, 1983. (5) H o rst Scheibert: R U SSIAN T-34 BATTLE TANK, S ch iffer Publishing, Atglen, 1992. (6) R o b ert Michulec, M iro slaw Z ien tarzew ski: T-34 MYTHICAL W EAPON, A irC onnection, M ississauga/C anada, 2007. (7) R o b ert M ichulec: AR M O R BATTLES O F THE EASTERN FR O N T 1943-1945, A rm or a t W ar S eries No 7020, C oncord Publications, 1999. (8) P rzem ystaw Skulski, J a ce k Jackiew icz: T-34 STALIN’S WAR HORSE, AJaKs M ilitary Books, Warsaw, 2004. (9) Zbigniew Lalak, Jacek Jackiew icz, R o b ert Saw icki: T-34 IN COMBAT, AJaKs M ilita ry Books, Warsaw, 2004. (10) llja M o szczanski: T-34/85, Tank Pow er Vol. 275, W ydaw nictw o M ilitaria, W arsaw 2007. (11) A lb e rt G randolini: AR M O R O F THE VIETNAM WAR (2)-ASIAN FORCES, A rm or a t War S eries No 7017, C onco rd Publications, H ong Kong, 1998.

%

Ε λληνική ομ ά δ α μ άχ ης α μ ύ ν ετα ι μ έσ α σε χα ράκω μα. Δ ε ξ ιά δ ια κ ρ ίν ετα ι σ το ιχ είο οπ λοπ ολυβόλου B ren (φ ω τ.: Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Α θή να ς).

' Η ΜΑΧΗ I *·■■ " ΜΕ ΙΟΥΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΟΥΣ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΒΟΡΑΣ ’

-

Ενα άννωοιο μεθοριακό επεισόδιο εν μέοω ιου Εμφυλίου ·*.·«!

·

, 7 8 IΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΝΤΟΝΙΟΣ ΠΑΠΑΑΑΚΟΣ

Ο Ο

ο ο C

ο ο

ο

Καιό ιη διάρκεια ίου Εικουλίου Πολέμου σημειώθηκε πληθώρα μεθοριακών επεισοδίων μεταξύ ίου Ελληνικού Σιρατού και αλβανικών, βουλγαρικών και γιουγκοσλαβικών δυνάμεων. Ενα από ία οημανιικόιερα επεισόδια σημειώθηκε σιην περιοχή Κουιοούμπεϊ Πέλλαα, οια ελληνογιουγκοολαβικά ούνορα. Το συγκεκριμένο επεισόδιο εξελίχθηκε οε πραγματική μάχη. με απώλειεζ εκατέρωθεν. Εξίοου, ouuc, σημαντικά ήταν και τα όσα ουνέβηοαν μετά τη μάχη στο «διπλωματικό)) αεδίο.

περιοχή της Πέλλας, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, α­ νήκε στη ζώνη ευθύνης του Γ' Σώματος Στρατού (Γ ΣΣ). Το Κουτσούμπεϊ είναι μια από τις κορυφές του ό­ ρους Βόρας (Καϊμακτσαλάν) σε υψόμετρο 2.399 μέ­ τρων, στα όρια των νομών Πέλλας και Φλώρινας. Συχνά, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, από την περιοχή διέρχονταν δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), μέσω του γιουγκοσλαβικού εδάφους, από και προς το Βίτσι. Ο Ελληνικός Στρατός (ΕΣ), επιχειρώντας να »φράξει» τα σύνορα, είχε εγκαταστήσει φυλάκια κατά μήκος της οροθετικής γραμμής με τη Γιουγκοσλαβία. Μετά τη ρήξη Τίτο-Στάλιν, η ροή μαχητών και υλι­ κών του ΔΣΕ είχε περιοριστεί, αλλά ένας γενικότερος εκνευρι­ σμός εξακολουθούσε να υφίσταται στην περιοχή. Τον Αύγουστο του 1948, το Γ’ ΣΣ διατάχθηκε να πλήξει τις ανταρτικές δυνάμεις που έδρευαν στο Καϊμακτσαλάν, ώστε να αποτραπεί η μετακίνησή τους προς τον Γράμμο που την περίοδο εκείνη δεχόταν την επίθεση του ΕΣ. Το Γ' ΣΣ ανέθεσε την εκτέ­ λεση της επιχείρησης, με την κωδική ονομασία «Δάφνη», στην XI Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ) και συγκεκριμένα στην 32η Ταξιαρχία της. Η 32η Ταξιαρχία (32η ΤΞ) διέθεσε τα 514 και 556 Τάγματα Πε­ ζικού (ΤΠ), μία διλοχία του 517 ΤΠ, μία πυροβολαρχία ορειβατι­ κού πυροβολικού και έναν ουλαμό πεδινού πυροβολικού -έξι συνολικά πυροβόλα-, έναν ουλαμό τεθωρακισμένων οχημάτων και τρεις ομάδες πολυβόλων, με έξι συνολικά πολυβόλα. Επί­ σης, το Γ' ΣΣ διέθεσε από τις ίδιες εφεδρείες του λόχο του 516 ΤΠ (αργότερα διατέθηκε ένας ακόμα λόχος του ίδιου τάγμα­ τος), τρεις λόχους του 64ου Τάγματος Εθνοφυλακής (ΤΕ), έ­ ναν ακόμα ουλαμό τεθωρακισμένων και δύο ουλαμούς πυ­ ροβολικού - τέσσερα συνολικά πυροβόλα. Η επιχείρηση ξε­ κίνησε στις 25 Αυγούστου και συνεχίστηκε μέχρι την 25η Σεπτεμβρίου. Οι δυνάμεις της 32ης ΤΞ κατάφεραν να ανα­ τρέψουν τις ανταρτικές δυνάμεις και να φθάσουν στη με­ θόριο.

Η

Η ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ Στις 8 Σεπτεμβρίου, μεσούσης της επιχείρησης Δάφνη» και των μαχών μεταξύ ΕΣ και ΔΣΕ, σημειώθη­ κε η -ομολογουμένως περίεργη- επέμβαση των Γιου­ γκοσλάβων υπέρ του ΔΣΕ. Την περίοδο αυτή στην πε­ ριοχή του υψοδείκτη Κουτσούμπεϊ ήταν ανεπτυγμέ­ νες δυνάμεις των 514 και 556 ΤΠ. Στην πυραμίδα υπ’ αριθμόν 119 βρίσκονταν δύο ομάδες μάχης του 3ου Λόχου του 556 ΤΠ, με επικεφαλής αξιωματικό. Ο 1ος Λόχος του 556 ΤΠ ήταν ανεπτυγμένος δεξιά του Κουτσούμπεϊ, στο ύψωμα 2157, ενώ διλοχία του 514 ΤΠ είχε αναπτυχθεί στα υψώματα Προ­ φήτης Ηλίας (υψ. 2.524 μ.) και Στάλο (υψ. 2.236 μ.). Στις 14.30, το μεσημέρι της 8ης Σεπτεμ­ βρίου, οι ομάδες μάχης που ήταν ανεπτυγ­ μένες στην οροθετική γραμμή αντιλήφθηκαν την κίνηση ισχυρών δυνάμεων από το γιουγκοσλαβικό έδαφος. Οι γιουγκοσλα­ βικές δυνάμεις χωρίστηκαν σε τρεις φά­ λαγγες και σταδιακά αναπτύχθηκαν σε σχηματισμό μάχης, συνεχίζοντας να κι­ νούνται προς το ελληνικό έδαφος. Οι ελλη­ νικές δυνάμεις -20 περίπου άνδρες- θεώρησαν

[ ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 7 9

*

t'*'

,

- ν.’ ί

Τμήμα ελ λη νικο ύ π εζικού σ χ η μ α τίζ ει γραμμή π υρός (φ ω τ.: Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Α θή να ς).

ότι πρόκειται για τμήματα του ΔΣΕ τα ο­ ποία είχαν καταφύγει στη Γιουγκοσλαβία και τώρα επανέρχονταν, όπως έπρατταν άλλωστε συνεχώς. Ο διμοιρίτης ανθυπολοχαγός Ιωάννης Καπέτης αμέσως έθεσε τους άνδρες του σε συναγερμό και άρχι­ σε να λαμβάνει μέτρα άμυνας. Ο ελαφρύς όλμος των 60 χλστ. της διμοιρίας τάχθηκε στην κορυφή του Κουτσούμπεϊ και οι λοι­ ποί άνδρες αναπτύχθηκαν αμυντικά στους βράχους γύρω από το τριγωνομε­ τρικό 119. Οι γιουγκοσλαβικές δυνάμεις συνέχι­ σαν την προώθησή τους και μια ομάδα, δύναμης 60 περίπου ανδρών, εισέβαλε στο ελληνικό έδαφος. Αμέσως οι ελληνι­ κές δυνάμεις άνοιξαν πυρ. Αλλά οι Γιου­ γκοσλάβοι όχι μόνο δεν σταμάτησαν, αλ­ λά απάντησαν στα πυρά, ενώ άλλες δύο ο­ μάδες εισέβαλαν στο ελληνικό έδαφος, προσπαθώντας να κυκλώσουν το ελληνι­ κό τμήμα. Ο διμοιρίτης Καπέτης, για να μη περικυκλωθεί, διέταξε υποχώρηση στην κορυφή του Κουτσούμπεϊ. Εκεί, η ελληνι­ κή διμοιρία αναπτύχθηκε αμυντικά. Κατά την υποχώρηση, ο στρατιώτης Βασίλειος Μωυσιάδης, απώλεσε τον προσανατολι­ σμό του, λόγω και της πυκνότατης ομί­ χλης που κάλυπτε την περιοχή, και τελικά αιχμαλωτίστηκε από τους εισβολείς. Αλλοι τρεις στρατιώτες χάθηκαν, αλλά τε­ λικά κατάφεραν να ενωθούν με τη διμοι­ ρία, λίγο αργότερα. Ο ανθυπολοχαγός Καπέτης κατάφερε να ενημερώσει τον 3ο Λόχο για τα τεκταινόμενα. Ανέφερε πως δύναμη 400 ανταρ­ τών είχε εισβάλει μέσω του γιουγκοσλα­

βικού εδάφους στην περιοχή Κουτσούμπεϊ. Στην αρχή, η αναφορά του δεν έγινε πιστευτή. Διατάχθηκε να επιστρέφει στη θέση του, διότι υπήρχε η πιθανότητα λό­ γω της ομίχλης να συνέβη παρεξήγηση με άλλα ελληνικά τμήματα. Ο Καπέτης επα­ νήλθε στη θέση του και βρήκε τους άν­ δρες του να δέχονται σφοδρά πυρά, στα οποία με λύσσα απαντούσαν. Ετσι εξελισ­ σόταν η κατάσταση, όταν περί τις 15.15 οι άλλες δύο γιουγκοσλαβικές φάλαγγες κινήθηκαν επί της νοτιοδυτικής κλιτύος του Κουτσούμπεϊ και διείσδυσαν σε βά­ θος 1.500 μ. εντός του ελληνικού εδά­ φους. Επιπλέον, οι υποτιθέμενοι αντάρ­ τες προσέβαλαν ταυτόχρονα το Κουτσούμπεϊ και τον Σταθμό Διοίκησης (ΣΔ) του 3ου Λόχου! Η μάχη συνεχίστηκε με τους Γιουγκο­ σλάβους να επιτίθενται ορμητικά κατά των ελληνικών θέσεων και τους Ελληνες να αμύνονται ηρωικά. Τους δύο αντιπά­ λους χώριζαν λίγα μόλις μέτρα και η μάχη εξελίχθηκε σε μονομαχία με τις χειρο­ βομβίδες, σε απόσταση κάτω των 20 μ. Μέχρι τις 17.15, η μάχη διεξαγόταν με τον μοναχικό λόχο να αμύνεται απέναντι στις λυσσαλέες γιουγκοσλαβικές επιθέσεις. Τότε, όμως, έφθασε στο πεδίο της μάχης ο 1ος Λόχος του 556 ΤΠ, ο οποίος είχε ει­ δοποιηθεί στο μεταξύ. Ο λόχος αυτός κα­ τέλαβε με δύο διμοιρίες τα βραχώδη α­ ντερείσματα που βρίσκονταν εκατέρω­ θεν του αυχένα μεταξύ του Κουτσούμπεϊ και του υψ. 2260, νοτιοανατολικά του Κουτσούμπεϊ, ανακόπτοντας έτσι τη γιουγκο­ σλαβική προσπάθεια περικύκλωσης του 3ου Λόχου, και με την 3η του διμοιρία ενίσχυσε τους αμυνόμενους του 3ου Λόχου. Τη στιγμήν εκείνη, περί τις 17.30 περίπου, η ομίχλη διαλύθηκε, οπότε στον αγώνα εισήλθε και το ελληνικό πυροβολικό καθώς και οι όλμοι του 556 ΤΠ. Εκμεταλλευόμε­ νοι τα πυρά υποστήριξης οι δύο ελληνικοί

Σ το ιχ ε ίο ό λ μ ο υ των 6 0 χ λ σ τ. β ά λ λ ει κ α τά των εισ β ολέω ν (φ ω τ.: Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Α θή ν α ς).

8 0 1ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λόχοι εκτέλεσαν ορμητική αντεπίθεση. Η ιαχή «αέρα» ακούστηκε ξανά στις βουνο­ κορφές και οι Γιουγκοσλάβοι τράπηκαν σε φυγή. Το φαιδρό, πάντως, της υπόθε­ σης ήταν ότι μέχρι τότε οι ελληνικές δυ­ νάμεις συνέχιζαν να πιστεύουν ότι μάχο­ νταν κατά ανταρτών. Οταν, όμως, πλησία­ σαν τις θέσεις που είχαν καταλάβει οι Γι­ ουγκοσλάβοι και αντίκρισαν τους νε­ κρούς, κατάλαβαν ότι τόσες ώρες πολε­ μούσαν με μονάδες του τακτικού Γιουγκοσλαβικού Στρατού. Σε λίγο το γε­ γονός επιβεβαιώθηκε από τη σύλληψη ε­ νός Γιουγκοσλάβου αιχμαλώτου, ενώ την επομένη συνελήφθησαν άλλοι δύο στρα­ τιώτες. Οι Γιουγκοσλάβοι είχαν τραπεί σε φυ­ γή, αφήνοντας πίσω τους 17 νεκρούς (δύο αξιωματικοί) και τρεις αιχμαλώτους. Επί­ σης εγκατέλειψαν τέσσερα οπλοπολυβό­ λα, επτά υποπολυβόλα, τέσσερα τυφέκια, χειροβομβίδες, ταινίες πολυβόλου και φυσίγγια αντιαρματικού τυφεκίου, όλα σοβιετικής προέλευσης. Οι ελληνικές α­ πώλειες υπήρξαν ασήμαντες: πέντε τραυ­ ματίες και ένας αγνοούμενος. Την ώρα, πάντως, κατά την οποία διε­ ξαγόταν η μάχη στο Κουτσούμπεϊ, στον Προφήτη Ηλία οι Γιουγκοσλάβοι άρχισαν να λαμβάνουν διάταξη μάχης έναντι των ελληνικών δυνάμεων της προκάλυψης. Ο ήχος της μάχης από το Κουτσούμπεϊ ακουγόταν καθαρά. Στις 17.15, ωστόσο, ο επικεφαλής του τομέα Γιουγκοσλάβος α­ ξιωματικός ζήτησε συνάντηση με τον Ελληνα ομόλογό του. Στη συνάντηση ο Γι­ ουγκοσλάβος τόνισε στον Ελληνα να μη εισέλθουν ελληνικά τμήματα στο έδαφος τους γιατί θα άνοιγαν πυρ. Ο Ελληνας α­ ξιωματικός απάντησε ότι οι ελληνικές δυ­ νάμεις δεν είχαν καμία πρόθεση να εισβά­ λουν στο γιουγκοσλαβικό έδαφος. Του α­ νέφερε ακόμα ότι δύο ημέρες πριν α­ ντάρτες του ΔΣΕ είχαν περάσει στο γιου­ γκοσλαβικό έδαφος και πως δεν έπρεπε να προκαλείται σύγχυση. Ο Γιουγκοσλά­ βος απάντησε ότι οι συγκεκριμένοι α­ ντάρτες, 50 τον αριθμό, συνελήφθησαν και αφοπλίστηκαν! Και συνέχισε: «Καλά. Τώρα θα βγάλω περίπολο μέχρι την πυρα­ μίδα 119 και να ειδοποιήσετε στο Κουτσούμπεϊ να υπάρχει εκεί αξιωματικός σας για να εξακριβώσουμε τι συνέβη». Ο Ελληνας αξιωματικός, πράγματι, ειδοποί­ ησε τα τμήματα στο Κουτσούμπεϊ, όπου η μάχη είχε ήδη λήξει. Οι Ελληνες αξιωματι­ κοί ανέμεναν μάταια τους Γιουγκοσλά­ βους να έλθουν. Δεν εμφανίστηκε κανείς. Επειδή υπήρχε φόβος νυκτερινού εγ­ χειρήματος από τους Γιουγκοσλάβους για την αρπαγή των πειστηρίων της ει­ σβολής, διατάχθηκε από την 32η ΤΞ η ά-

.αεση και εντός της νύκτας μεταφορά ό­ λων των νεκρών, αλλά και των λαφύρων και άλλων ειδών -δίκοχα, διακριτικά από στολές- στην έδρα του Τακτικού Στρατη­ γείου της 32ης ΤΞ. Η διαταγή εκτελέστηκε αμέσως. Μέχρι τότε είχαν εντοπιστεί εννέα πτώματα. Την επομένη, Βρέθηκαν τα υπόλοιπα οκτώ πτώματα Γιουγκοσλά­ βων, αλλά και το πτώμα ενός αντάρτη! Οι οκτώ αυτοί νεκροί δεν μετακινήθηκαν, καθώς αναμενόταν επίσκεψη στο σημείο επιτροπής του ΟΗΕ για την εξέταση του επεισοδίου. Το κλιμάκιο του ΟΗΕ ειδοποιήθηκε σχετικά το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου. Πράγματι, το απόγευμα της επομένης, δύο μέλη του κλιμακίου βρέθηκαν εκεί. Εξέτασαν τους τρεις Γιουγκοσλάβους αιχμαλώτους, είδαν τους ήδη μεταφερθέντες εννέα Γιουγκοσλάβους νεκρούς και τα λοιπά πειστήρια. Στις 10 Σεπτεμβρί­ ου, το κλιμάκιο του ΟΗΕ επιθεώρησε και το πεδίο της μάχης και είδε τους επί τό­ που αφεθέντες οκτώ νεκρούς, τον νεκρό αντάρτη και τις θέσεις μάχης των Γιου­ γκοσλάβων εντός του ελληνικού εδά­ φους, στην 119 πυραμίδα. Οι επιθεωρη­ τές περισυνέλεξαν δε ιδιοχείρως ευρεθέντες εκεί γιουγκοσλαβικούς κάλυκες.

01 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΟΙ ΑΙΧΜΑΛ0Τ0Ι Κατά τη μάχη αιχμαλωτίστηκαν τρεις Γιουγκοσλάβοι στρατιώτες, ο Αμπτουλάχ Μπούσανιτς (μουσουλμάνος Βόσνιος), ο Μίλοραντ Νεσοβάνιτς (Σέρβος) και ο Φράνιο Τόπλεκ (Κροάτης). Οι αιχμάλωτοι, κατόπιν ανάκρισης, κατέθεσαν ότι ανή­ καν στο 1ο Τάγμα (οι δύο πρώτοι του 1ου Λόχου και ο τρίτος του 2ου Λόχου) της 42ης Ταξιαρχίας της 2ης Μεραρχίας με έ­ δρας το Μοναστήρι. Το τάγμα τους αποτελείτο από τέσσερις λόχους τυφεκιοφόρων, δύναμης περίπου 100 ανδρών ο κα­ θένας, και έναν λόχο βαρέων όπλων - όλ­ μων και πολυβόλων. Συνολικά, η δύναμη του τάγματος έφθανε τους 480 άνδρες. Τα μεσάνυκτα της 7ης Σεπτεμβρίου, το τάγμα τους επιβιβάστηκε σε αυτοκίνη­ τα και κινήθηκε από το Μοναστήρι, φθάνοντας στις 09.00 το πρωί της 8ης Σεπτεμ­ βρίου στην περιοχή του Καϊμακτσαλάν, .κοντά στο Κουτσούμπεϊ. Από εκεί κινήθηκε πεζή, με τον 1ο Λόχο ως εμπροσθοφυ­ λακή. Στις 14.30, εν μέσω πυκνής ομίχλης, ο λόχος αυτός προσέγγισε την περιοχή της πυραμίδας 119. Ενώ ανέβαιναν, αντιλήφθηκαν αριστερά τρυς περί τους 10 ε­ νόπλους με πολιτικά ρούχα, οι οποίοι βρί­ σκονταν εντός γιουγκοσλαβικού εδά­ φους. Οι αξιωματικοί τους προχώρησαν

Η 4η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ «Στη διάρκεια της μάχης του Γράμμου, στις 28 με 29 Ιούλη του 1948, συνήλθε σε Σώ­ μα η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Στις εργασίες της πήραν μέρος 19 μέλη της ΚΕ και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του Κόμματος. Κύριο θέμα της ολομέλειας ήταν "η πολεμική και πολιτική κατάσταση και τα καθήκοντα του ΚΚΕ". Την εισήγηση έκανε ο Μάρκος Βαφειάδης. Επίσης η ολομέλεια συζήτησε ως ειδικό θέμα της την "απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων, σχετικά με την κατάσταση στο ΚΚ Γιουγκοσλαβίας"... Οπως προαναφέραμε, η 4η Ολομέλεια συζή­ τησε πάνω στην απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών για το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Με την απόφαση αυτήν του Γραφείου Πληροφοριών, που λήφθηκε στις 28 Ιούνη του 1948, το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας τέθηκε εκτός του ΙΝΦΟΡΜΠΙΡΟ και κατηγορήθηκε -μεταξύ άλ­ λων- για απομάκρυνση από το μαρξισμό-λενινισμό και για εσφαλμένη πολιτική στα ζη­ τήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής (Βλέπε: "Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος Α’, σελ. 593). Με απόφασή της, η 4η Ολομέλεια ενέκρινε την απόφαση του Γραφείου Πλη­ ροφοριών. Αυτή η απόφαση της ολομέλειας δε δόθηκε τότε στη δημοσιότητα, λόγω της "ιδιόρρυθμης θέσης του ΚΚΕ και του κινήματος απέναντι στη Γιουγκοσλαβία". Η από­ φαση ανακοινώθηκε εσωκομματικά και ενημερώθηκε για το περιεχόμενό της και τη συ­ νολικότερη στάση του Κόμματος και το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας (βλέπε ολόκληρη την από­ φαση: "Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ", στο ίδιο, σελ. 274 - 275)». Ε φ ημ . « Ρ ιζο σ π ά σ τη ς » , Α φ ιέρ ω μ α σ το ν Α Σ Ε .

και τους ρώτησαν ποιοι είναι. Αυτοί απά­ ντησαν ότι είναι Ελληνες παρτιζάνοι. Η κί­ νηση του λόχου εξακολούθησε, ενώ οι α­ ντάρτες έμειναν εκεί όπου ήταν. Κατόπιν ένας όλμος τους έριξε τρεις βολές προς το ελληνικό έδαφος -κάτι που δεν επιβεβαιώθηκε από την ελληνική πλευρά- και αμέσως μετά οι ανιχνευτές του τάγματος είδαν Ελληνες στρατιώτες στην πυραμίδα και διατάχθηκαν να τους αιχμαλωτίσουν. Πράγματι αιχμαλώτισαν τον πρώτο, αλλά οι άλλοι ξέφυγαν. Μετά έλαβαν θέσεις περί τα 10 ως 15 μ. εντός του ελληνικού εδάφους και οργάνωσαν πρόχειρα θέσεις μάχης και θέσεις όλμων. Αμέσως μετά, με διαταγή του διοικητή του λόχου, ο λόχος αποσύρθηκε εντός του γιουγκοσλαβικού εδάφους όπου βρι­ σκόταν και το υπόλοιπο τάγμα, εν αναμο­ νή, αφού προηγουμένως διατάχθηκαν και κάλυψαν με χώμα τις ατομικές θέσεις βο­ λής τις οποίες είχαν οργανώσει. Η επικά­ λυψη, όμως, υπήρξε βεβιασμένη και τις ε­ πόμενες ημέρες οι θέσεις αυτές ήταν ευ­ διάκριτες. Αυτό διαπιστώθηκε, άλλωστε, και από το κλιμάκιο του ΟΗΕ. Το γιουγκοσλαβικό τάγμα κατόπιν συ­ γκεντρώθηκε και ο διοικητής του ανέφε­ ρε στους στρατιώτες του: «Εκτελέσατε το ένα καθήκον σας. Συλλάβατε έναν Ελληνα στρατιώτη, τον οποίον θα στείλουμε στο Βελιγράδι για να παρουσιαστεί στη Διεθνή Επιτροπή, και καταδιώξατε άλλους δύο Ελληνες. Τώρα θα εκτελέσουμε ένα άλλο καθήκον. Θα πάμε να διώξου­ με από την εκκλησία (το εκκλησάκι του Προφ. Ηλία, στο ομώνυμο ύψωμα) τους Ελληνες που είναι εκεί». Ετσι το τάγμα άρχισε να προχωρά. Η ώρα ήταν περίπου

17.00. Κάποια στιγμή, ο διμοιρίτης της 3ης Διμοιρίας του 1ου Λόχου ανέφερε στον διοικητή του λόχου του: «Δεν βλέπετε, λοχαγέ, ότι προχωρούμε εντός ελληνικού εδάφους και μάλιστα ανεπτυγμένοι;», για να λάβει την απάντηση: «Κάνε τη δουλειά σου καιπροχώρα»! Η κίνηση συνεχίστηκε, οπότε δέχθηκαν τα ελληνικά πυρά και άρ­ χισε η μάχη. Οι αξιωματικοί τούς ενθάρρυναν με πολεμικές ιαχές. Μετά από λίγο, η ομίχλη διαλύθηκε, οπότε τα σφοδρά ελ­ ληνικά πυρά τους έτρεψαν σε φυγή.

ΔΙΠΛΠΜΑΤΙΑ Ωστόσο, το ερώτημα γιατί οι Γιουγκο­ σλάβοι προέβησαν στην εν λόγω ενέργεια

Ο Γ/το, έν α ς από το υ ς βα σικούς υ π εύ θυ ν ο υ ς για το ν Ε λληνικό Εμφ ύλιο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 8 1 ι

Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΒΑΦΕΙΑΛΗ Μεσούσης της μάχης για τον Γράμμο, το καλοκαίρι του 1948, ο Μάρκος Βαφειάδης, με τη σύμφωνη γνώμη της κομματικής ηγεσίας, προχώρησε στη λεγάμενη «επίθεση ει­ ρήνης», για να θέσει τέρμα «στο άδικο αιματοκύλισμα», δηλώνοντας ότι ήταν έτοιμος για οποιαδήποτε «έντιμη δημοκρατική συμφωνία που θα ξανάφερνε στην Ελλάδα και τον πολυβασανισμένο λαό της την ειρήνη και την ησυχία». Ο σκοπός της κίνησης αυτής ήταν διττός. Από τη μία, πραγματικά ο ΔΣΕ βρισκόταν στα όρια του και δεν θα ήταν κακό να διερευνηθούν οι πιθανότητες κάποιας συμφω­ νίας. Από την άλλη, όμως, υποκρύπτονταν πολιτικές και στρατιωτικές επιδιώξεις, επι­ διώκοντας αφενός να εξυψώσει το ηθικό του ΔΣΕ και να καταρρακώσει, αφετέρου, το η­ θικό του ΕΣ. Γιατί πώς συνάδει η επίθεση ειρήνης του Μάρκου με τις διαταγές του Ζαχαριάδη προς τους μαχητές του «κάντε τον Γράμμο τάφο του μοναρχοφασισμού. Κρα­ τήστε σαν υπεράνθρωποι... Κομμουνιστές και κομμουνίστριες, δώστε παντού το παρά­ δειγμα. Ελεύθεροι σκοπευτές και σαμποτέρ, χτυπάτε και σμπαραλιάστε τα μετόπισθεν, τις συγκοινωνίες, ματώστε τον εχθρό μέχρι εξαντλήσεως». Η επίθεση ειρήνης, όμως, είχε να κάνει και με τις διεθνείς εξελίξεις -συνδιάσκεψη ΟΗΕ- και είχε σκοπό να δώσει νέα επιχειρήματα στους αντιπροσώπους των Ανατολικών χωρών, ώστε να διεξαγάγουν μια νέα, άνευ προηγουμένου, δυσφημιστική εκστρατεία κα­ τά της Ελλάδας, επιχειρώντας να επηρεάσουν και τη διεθνή κοινή γνώμη. Η ελληνική κυβέρνηση, φυσικά, απέρριψε τις όποιες προτάσεις. Αλλωστε, υπήρχε πικρή πείρα περί σεβασμού των συμφωνιών - Καζέρτα, Λίβανος, Βάρκιζα. Το μόνο που αποδεχόταν ήταν η κατάθεση των όπλων.

μόνο μια εξήγηση έχει. Δεδομένο είναι ότι το γιουγκοσλαβικό τμήμα εκτέλεσε επι­ θετική αναγνώριση. Επίσης, δεδομένο εί­ ναι ότι οι Γιουγκοσλάβοι γνώριζαν πως εί­ χαν εισέλθει σε ελληνικό έδαφος. Αποχω­ ρώντας, μάλιστα, επιχείρησαν να καλύψουν τις πρόχειρες θέσεις μάχης που δη­ μιούργησαν στο ελληνικό έδαφος, σβήνο­ ντας τα ίχνη της εισβολής. Ο προφανής, λοιπόν, σκοπός της επι­ χείρησης δεν μπορεί παρά να ήταν ή η εκ­ καθάριση της ανωτέρω περιοχής των συ­ νόρων από Ελληνες στρατιώτες, για να δι­ ευκολυνθούν οι κινήσεις τμημάτων του ΔΣΕ τα οποία θα επιχειρούσαν να περάσουν στην Ελλάδα, ή η σύλληψη Ελλήνων αιχμαλώτων, με σκοπό να διαστρεβλώ­ σουν την αλήθεια και να κατηγορήσουν τον ΕΣ ότι παραβιάζει τη μεθόριο. Με διαταγή του Γ' ΣΣ, η 32η Ταξιαρχία ανέλαβε την αποστολή να επιζητήσει συ­

Ε λλη νες π εζο ί έ το ιμ ο ι για εξό ρ μ η σ η (φ ω τ.: Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Α θή να ς).

*

8 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νάντηση με Γιουγκοσλάβο αξιωματικό, στον οποίον θα επέδιδε έγγραφη ελληνι­ κή διαμαρτυρία για το επεισόδιο. Παράλ­ ληλα όφειλε να τονίσει στους Γιουγκο­ σλάβους ότι η ελληνική πλευρά επεδίωκε σχέσεις καλής γειτονίας και πως δεν είχε καμία πρόθεση να προσβάλει το γιουγκο­ σλαβικό έδαφος, αλλά και ότι οι ελληνι­ κές δυνάμεις ήταν αποφασισμένες να υπερασπισθούν, με κάθε τρόπο, το εθνικό έδαφος. Τέλος, θα ανέφερε στη γιουγκο­ σλαβική αντιπροσωπεία ότι η ελληνική πλευρά ήταν διατεθειμένη να παραδώσει τις σορούς των νεκρών, κατόπιν όμως υ­ πογραφής σχετικού πρωτοκόλλου. Οι Γιουγκοσλάβοι, αρχικά, δέχθηκαν την ελληνική πρόσκληση, αλλά κατόπιν την ανέβαλαν για τη 10η Σεπτεμβρίου. Στη συνάντηση αυτή θα συμμετείχαν α­ νώτεροι αξιωματικοί των δύο πλευρών. Από ελληνικής πλευράς επικεφαλής της

Ο μ άδα ελ λη νικο ύ π εζικ ο ύ λ α μ β ά νει θ έ σ ε ις μ ά χ η ς.

αντιπροσωπείας ήταν ο ταγματάρχης Ιω­ άννης Δρανδάκης. Στις 17.00, η ελληνική αντιπροσωπεία βρισκόταν στο καθορι­ σμένο σημείο, αλλά από γιουγκοσλαβικής πλευράς δεν φάνηκε κανείς. Οταν οι Ελληνες ρώτησαν τους Γιουγκοσλάβους σκοπούς, αυτοί απάντησαν ότι σε λίγο θα ερχόταν και η δική τους αντιπροσωπεία. Παρόλα αυτά, στις 17.35, εμφανίστηκε ένα γιουγκοσλαβικό τμήμα και οι επικε­ φαλής του αξιωματικοί άρχισαν να κατο­ πτεύουν το ελληνικό έδαφος. Τελικά, μόλις στις 17.50 ο επικεφαλής -κατώ τερος- Γιουγκοσλάβος αξιωματι­ κός πλησίασε την ελληνική αντιπροσω­ πεία και έλαβε χώρα η εξής συνομιλία: - Ελληνας: Ε! Τι θα γίνει με τη συνάντηση; - Γιουγκοσλάβος: Οχι, δεν θα γίνει. - Ελληνας: Δεν θα γίνει; - Γιουγκοσλάβος: Οχι, όχι, δεν θα γίνει. Εχετε εσείς τίποτε να μας πείτε; - Ελληνας: Βέβαια. Εχουμε να σας επιδώσουμε μια διαμαρτυρία. - Γιουγκοσλάβος: Μα έχουμε διπλωματι­ κές σχέσεις. Να διαβιβασθεί μέσω της δι­ πλωματικής οδού. - Ελληνας: Αυτά όλα που μου είπατε θα τα αναφέρω. -Γιουγκοσλάβος: Καλά, μάλιστα. Καληνύ­ χτα. Ο Γιουγκοσλάβος αξιωματικός, όπως ανέφερε ο Ελληνας διερμηνέας (δεκανέ­ ας του 957 Λόχου της ΕΣΑ, ο οποίος έχει υπηρετήσει, το 1947, στην ελληνική πρε­ σβεία του Βελιγραδιού) ανήκε στην ΚΟΑΣ (Κομμουνιστική Οργάνωση Ασφαλείας Συνόρων). Υστερα από το ναυάγιο της συ­ νάντησης, η ελληνική πλευρά, η οποία εί­ χε ενημερώσει σχετικά την αντιπροσω­ πεία των Ηνωμένων Εθνών, προχώρησε στην ταφή των Γιουγκοσλάβων νεκρών, στους οποίους αποδόθηκαν πλήρεις στρατιωτικές τιμές, παρουσία διεθνούς αντιπροσωπείας. Τελικά, μόλις στις 26 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ ελληνικής και γιουγκοσλαβικής αντιπρο­ σωπείας. Επικεφαλής της ελληνικής αντι­ προσωπείας ήταν και πάλι ο ταγματάρχης Δρανδάκης, ενώ της γιουγκοσλαβικής ο ταγματάρχης Οσμιτς. Στη συνάντηση αυ­ τήν οι Γιουγκοσλάβοι ζήτησαν την παρά-

Ο μ άδα μ άχ ης σ τα δασω μένα βουνά τη ς Μ α κ εδ ο ν ία ς (φ ω τ.: Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Α θή να ς).

δοση των νεκρών και των τραυματιών τους, ενώ οι Ελληνες έθεσαν τα δικά τους αιτήματα. Τελικά, στις 27 Σεπτεμβρίου, οι δύο α­ ντιπροσωπείες κατέληξαν σε συμφωνία, βάσει της οποίας οι Ελληνες θα παρέδι­ δαν τις σορούς των Γιουγκοσλάβων νε­ κρών. Θα πραγματοποιείτο, επίσης, α­ νταλλαγή αιχμαλώτων. Η ελληνική πλευ­ ρά παρέδωσε τους νεκρούς, αλλά η κατά­ σταση περιπλέχθηκε και πάλι όταν οι Γι­ ουγκοσλάβοι επέμεναν, στο συνοδευτικό πρωτόκολλο, να αναγράφεται ότι τα τμή­ ματά τους «εισήλθαν, κατά λάθος, στο ελληνικό έδαφος». Τελικά συντάχθηκαν δύο πρωτόκολλα. Στο γιουγκοσλαβικό, οι Γιουγκοσλάβοι έγραψαν στο κάτω μέρος του εγγράφου τη φράση «Θάνατος στον φασισμό, λευτεριά στον λαό». Η ανωτέρω περιπλοκή καθυστέρησε την ανταλλαγή των αιχμαλώτων, η οποία πραγματοποιήθηκε τελικά την 1η Οκτω­ βρίου 1948, στο φυλάκιο Ειδομένης. Οι Ελληνες παρέδωσαν τους τρεις Γιουγκο­ σλάβους και παρέλαβαν τον ανθυπολοχαγό Πετρίτση, ο οποίος είχε συλληφθεί αιχ­ μάλωτος στις 24 Ιανουαρίου 1948 κοντά στην Ειδομένη, όταν εισήλθε κατά λάθος στο γιουγκοσλαβικό έδαφος έχοντας απολέσει τον προσανατολισμό του, και τον στρατιώτη Μωυσιάδη, τον οποίο οι Γιου­ γκοσλάβοι είχαν αιχμαλωτίσει στο Κου­ τσού μπεϊ. Οταν οι Ελληνες αιχμάλωτοι παραδό­ θηκαν, διαπιστώθηκε ότι ο ανθυπολοχαγός Πετρίτσης βρισκόταν σε οικτρή κατά­ σταση, αποσκελετωμένος, ανίκανος όχι να περπατήσει, αλλά ακόμα και να σταθεί, από την πείνα και τις στερήσεις που είχε υποστεί. Ο στρατιώτης Μωυσιάδης βρι.σκόταν σε καλύτερη κατάσταση, καθώς ήταν αιχμάλωτος για 20 μόνο ημέρες.

ΕΠΙΛ0Γ0ΣΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Με τον τρόπο αυτόν έληξε η σοβαρή και πολύνεκρη συμπλοκή στο Κουτσούμπεϊ, για την οποία η γιουγκοσλαβική

Μ ά χη σ τα π ρ οκεχω ρ ημ ένα φ υλάκια (φ ω τ.: Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Α θή να ς).

πλευρά έφερε την απόλυτη ευθύνη. Η ελ­ ληνική πλευρά δεν είχε όχι μόνο πρόθε­ ση, αλλά και κανένα απολύτως συμφέρον -όντας εμπλεγμένη στη δίνη ενός νέου και σκληρού πολέμου- να προκαλέσει ε­ πεισόδια κατά των όμορων κρατών, τα ο­ ποία ούτως ή άλλως ήταν εχθρικά διακείμενα απέναντι της. Η γιουγκοσλαβική επίθεση στο Κουτσούμπεϊ πιθανότατα είχε ως αιτίες τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν, δηλαδή είτε τη διάνοιξη οδού για τη διευκόλυνση των δυνάμεων του ΔΣΕ να περάσουν εκ νέου στην Ελλάδα από το γιουγκοσλαβι­ κό έδαφος -ω ς μια ύστατη χάρη στους μέ­ χρι τη ρήξη Στάλιν και Τίτο συμμάχουςείτε την προσπάθεια να πιστωθεί στην Ελλάδα η κατηγορία ότι ακολουθεί πολιτι­ κή προκλήσεων κατά των γειτόνων της. Το πιθανότερο ήταν να ίσχυαν και οι δύο λόγοι, όπως φάνηκε από το αποτέλε­ σμα, αφού λίγο μετά την ανταλλαγή των αιχμαλώτων οι Γιουγκοσλάβοι διευκόλυ­ ναν όχι μόνο το πέρασμα δυνάμεων του ΔΣΕ στο όρος Βόρας, αλλά και τη διεξα­ γωγή επιχειρήσεων από τα τμήματα αυτά στην ίδια περιοχή. Παράλληλα, οι Γιου­ γκοσλάβοι δεν έπαψαν να κατηγορούν την Ελλάδα στα διεθνή φόρουμ ότι προκαλεί και επιχειρεί να «εξαγάγει τον πόλε­ μό της» στη «φιλήσυχη και ουδέτερη Γι­ ουγκοσλαβία». Η Γιουγκοσλαβία, εξάλ­ λου, προσδοκούσε, έστω και μετά τη ρήξη Στάλιν-Τίτο, παράταση του Ελληνικού

Εμφυλίου, τουλάχιστον μέχρι να αποκαταστήσει τις επαφές της με τη Δύση. Την πρώτη περίοδο της ρήξης ο Τίτο φοβόταν τυχόν επίθεση τόσο από τις υπό σοβιετι­ κή επιρροή γειτονικές του χώρες, όσο και από την Ελλάδα καθώς και τους Αμερικα­ νούς και Βρετανούς συμμάχους της. Αυτό διαφαίνεται και από τις σχετικές υπάρχουσες πληροφορίες που προέρχο­ νται από τους Δημητρώφ (πρωθυπουργός Βουλγαρίας), Τζίλας και Καρντέλι (Γιου­ γκοσλάβοι υπουργοί), μετά από τη συνά­ ντησή τους με τον Στάλιν, στις 10 Φε­ βρουάριου 1948, στο Κρεμλίνο. Εκεί ο Στάλιν, πέραν της περίφημης δήλωσής του ότι το ελληνικό αντάρτικο πρέπει να σταματήσει (ή έστω να αναδιπλωθεί, ό­ πως υποστηρίζουν μεταγενέστερες εκδο­ χές), υπήρξε αποδέκτης των παραπόνων Γιουγκοσλάβων και Βούλγαρων για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αφού οι δύο αυτές χώρες κέρδιζαν από τον Ελληνικό Εμφύ­ λιο. Το καλοκαίρι του 1948 ξέσπασε ανοι­ κτά η υποβόσκουσα ρήξη Στάλιν-Τίτο, αλ­ λά φαίνεται ότι ο Τίτο δεν είχε ακόμα ξε­ καθαρίσει τη θέση του, ατενίζοντας ακό­ μα προς τη Μόσχα και πάντως επιδιώκο­ ντας τη συνέχιση του ελληνικού εμφύλι­ ου, για ίδιο όφελος. Εξάλλου, η μάχη στο Κουτσούμπεϊ συνέπεσε χρονικά με τη λή­ ξη της επιχείρησης «Κορωνίς», της μεγά­ λης δηλαδή επίθεση του ΕΣ, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ανακατάληψη του Γράμμου. Ξ3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )Δ ΙΣ /Γ Ε Σ : Α ΡΧΕΙΑ ΕΜ Φ ΥΛΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Α θή να , 1998. (2) Δ ΙΣ /Γ Ε Σ : Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ Ε ΙΣ ΤΟ Ν Α Ν Τ ΙΣ Υ Μ Μ Ο Ρ ΙΑ Κ Ο Ν Α ΓΩ Ν Α , Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ Γ ΣΩ Μ Α Τ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΥ, 1947-49, Α θή να , 1976. (3 )Δ η μ . Ζ α φ ειρ ό π ο υ λο υ : Ο Α Ν Τ ΙΣ Υ Μ Μ Ο Ρ ΙΑ Κ Ο Σ Α ΓΩ Ν , έκ δ ο σ η το υ ιδίου, Α θή ν α , 1956. (4) Μ . Τζίλα ς: Σ Υ Ν Ο Μ ΙΛ ΙΕ Σ Μ Ε ΤΟ Ν ΣΤΑ Λ ΙΝ , Ε κ δ ό σ εις Κ. Κ αμ αρινόπ ουλος, Α θή να , 1962.

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΧΗ UTOPIA I 8 3

■■■■■■■■

Ο σ μ ηνα γό ς Ο ύλ Α ζά μ κ α τα ρ ρ ίπ τει το Vautour το υ σμ ηνα γο ύ Γκολάν σ τη ν α ερ ο μ α χ ία τη ς 7ης Ιο υ νίο υ 1967 (πίν. το υ R ehan Siraj).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

Ο noHspoc των Εξι Ημερών, που ξέσπασε ιον Ιούνιο ίου 1967, υπήρξε ένα ααό ία κΠαοικόιερα ιστορικά παραδείγματα που αποδεικνύουν τη συμβολή me Αεροπορίας οτην εξέλ ιξη των επιχειρήσεων. Πράγματι, καιά τη διάρκειά του, Ιοραηλινή Αεροπορία κατατρόπωσε tic αραβικές αεροπορικές δυνάμεις, καταοτρέφοντας μεγάλο αριθμό αεροσκαφών στο έδαφος. Πίοω, όμως, από αυτές τις μεγάλες αεροπορικές επιτυχίες, κρύβονται και ορισμένες άγνωστες τακτικές ήττες, που καλύπτονται ακόμα από ένα σκοτεινό πέπλο μυστηρίου. Μια ααό αυτές αφορά τη δράοη ιης Ιοραηλινής Αεροπορίας αάνω ααό το Ιράκ, όταν αυτή κλήθηκε να αντιμετωπίσει, κατά κύριο λόγο, τα Hawker Hunter. Σε αυτή τη μάχη νικήτρια αναδείχθηκε η αραβική αλευρά, η οαοία διαθέτει αρκετά αποδεικτικά στοιχεία αου πιστοποιούν την επικράτησή της.

8 4 1ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

01ΑΓΝΟΣΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΝ ΙΡΑΚΙΝΟΝ U I I I I T F R ατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 το Ιράκ υ­ πήρξε στενός σύμμαχος της Βρετανίας. Απόρροια της πολιτικής αυτής ήταν η ενίσχυσή του με όπλα δυτικής προέλευσης. Πιο συγκεκριμένα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ξεκίνησε η ενίσχυση της Βα­ σιλικής Αεροπορίας του Ιράκ με αεροσκάφη Hawker Hunter. Η πρώτη παρτίδα αφορούσε 16 FGA Mk 6 (σειριακοί αριθμοί 394-409), τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από αμερικανικά κον­ δύλια. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι τα πρώτα έξι αεροσκά­ φη προήλθαν από βρετανική δωρεά και μόνο τα υπόλοιπα δέκα χρηματοδοτήθηκαν από τις ΗΠΑ. Οποια εκδοχή και αν είναι η σωστή, είναι αλήθεια ότι όλα τα αεροσκάφη ήταν με­ ταχειρισμένα, προέρχονταν από τα αποθέματα της RAF και είχαν υποστεί ένα πρόγραμμα γενικής επιθεώρησης πριν την παράδοσή τους. Η πρώτη μονάδα της Βασιλικής Αεροπορίας του Ιράκ που εξοπλίστηκε με αυτόν τον τύπο αεροσκαφών ήταν η 6η Μοί­ ρα, που είχε διοικητή τον επισμηναγό Αλ Ραζάκ, έναν βετε­ ράνο του Αραβοϊσραηλινού πολέμου του 1948. Το φ θινόπω ­ ρο του 1956 μια ομάδα 16 Ιρακινών πιλότων μετέβη στη Βρε­ τανία, για να λάβει στη βάση Σίβενορ την απαραίτητη εκπαί­ δευση σε αυτόν τον τύπο αεροσκαφών υπό την αιγίδα της 229 OCU (Μοίρας Επιχειρησιακής Μετάπτωσης). Το πρό­ γραμμα εκπαίδευσης σημαδεύτηκε από την απώλεια του ανθυποσμηναγού Τζ. Μαχμούντ και του αεροσκάφους του πά-

Κ

Η απροσδόκητη ήττα των ΙσραηΠινών σιην αερομαχία me 7nc Ιουνίου 1967 νω από τη Μάγχη στις 20 Νοεμβρίου 1956. Ο άτυχος πιλότος εγκατέλειψε εγκαίρως το αεροσκάφος, αλλά στη συνέχεια πέθανε από υποθερμία εξαιτίας της πολύ χαμηλής θ ερ μ ο­ κρασίας των υδάτων, στα οποία αναγκάστηκε να κολυμπή­ σει. Ετσι, στο Ιράκ επέστρεψαν 15 πιλότοι και ισάριθμα αε­ ροσκάφη για τον εξοπλισμό της μοίρας. Εκεί συνεχίστηκε το εντατικό πρόγραμμα εκπαίδευσης, με τους πιλότους να συ­ μπληρώνουν σε ετήσια βάση 120-150 ώρες πτήσης. Η 6η Μοίρα κηρύχθηκε επιχειρησιακή στις 10 Μαρτίου του 1957 και έναν χρόνο αργότερα έλαβε «το βάπτισμα του

To H aw ker H u n ter FGA Mk.59A μ ε α ρα β ικό σ ειρ ια κό α ρ ιθ μ ό 575 κ α τά τη ν έν α ρ ξη τη ς π τήσ ης μ ετά β α σ η ς από τις ε γ κ α τα σ τά σ ε ις τη ς H aw ker S iddelley προς το Ιρ ά κ το 1964. Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο α ερ ο σ κ ά φ ο ς π ρ ο ή λ θ ε από τη ν α να β ά θ μ ισ η του β ελ γικ ο ύ F.M k 6 μ ε κω δικό IF-27.

Ενα από τα π ρώ τα F.M k 6 τη ς Ιρ α κινής Α ερ ο π ο ρ ία ς κ α τά τη δ ιά ρ κ εια κοινής ά σ κησ ης μ ε τη R A F σ τα μ έσ α το υ 1958. Το α ερ ο σ κ ά φ ο ς μ ε α ρα β ικό κω δικό 401 φ έ ρ ε ι 24 ρ ο υ κ έ τε ς τω ν 3 in σ τη ν π τέρ υ γ α και φ ο ρ είς μ ε τα φ ο ρ ά ς εκ π α ιδ ευ τικώ ν βομβών στους εσ ω τερ ικ ο ύ ς πυλώ νες.

Ζεύγος φ α κινώ ν H u n ter F.M k 6 σ ε σ χημ α τισ μ ό μ ε δύο M iG -17F τη ς Ενω μένης Α ρ αβ ικής Δ η μ ο κ ρ α τία ς (έναν π ο λιτικό σ χη μ α τισ μ ό τη ς Α ιγύ π το υ και τη ς Σ υ ρ ία ς ) κ α τά τη δ ιά ρ κεια ά σ κησ ης που δ ιο ρ γ α ν ώ θ η κ ε σ τα τέ λ η το υ 1958. Η μ ο ίρ α μ ε τα M iG -17F είχ ε α ν α π τυ χ θ εί προσω ρινά σ τη βάση τη ς Χαμπ ανίγια.

£ Στις 31 Μαΐου του 1967, η 6η Μοίρα έλαβε εντολές για την αποστολή ενός αποσπάσματος οκτώ αεροσκαφών σε μια βάση κοντά στον σταθμό μεταφοράς πετρελαίου Η-3, εν αναμονή της τελικής ανάπτυξής τους στην ιορδανική βάση στο Μαφράκ. y πυρός», με ενεργό συμμετοχή στο πρα­ ξικόπημα της 14ης Ιουλίου, που οδήγη­ σε στην αποπομπή του Ιρακινού βασιλιά. Η νέα κυβέρνηση στράφηκε στη Σοβιετι­ κή Ενωση, την οποία και αντιμετώπισε ως πηγή οπλισμού, αφού από αυτήν απέ­ κτησε σημαντικό αριθμό νέων αεροσκα­ φών, όπως MiG-17, MiG-21, MiG-19 και βομβαρδιστικά ΙΙ-28. Παρά την εισαγωγή μεγάλου αριθμού σοβιετικών τύπων αε­ ροσκαφών, η Ιρακινή Αεροπορία διατή­ ρησε τις μεθόδους εκπαίδευσης και ορ­

γάνωσης της RAF. Ωστόσο, η περίοδος που ακολούθησε υπήρξε ιδιαίτερα τα­ ραγμένη, με την Ιρακινή Αεροπορία να είναι διχασμένη σε διάφορες φατρίες που υποστήριζαν διαφορετικές πολιτι­ κές παρατάξεις. Στις 8 Φεβρουάριου του 1963 ακολούθησε ένα νέο πραξικόπημα, που με τη σειρά του οδήγησε στην εκ­ δίωξη της φιλοσοβιετικής κυβέρνησης. Στο νέο αυτό πραξικόπημα τα Hunter της 6ης Μοίρας είχαν και πάλι ενεργό συμ­ μετοχή, προσβάλλοντας και καταστρέ-

φοντας στο έδαφος τις μοίρες No 9 και 11, που ήταν εξοπλισμένες με MiG-19S και MiG-21F-13 και αποτελούσαν ένθερ­ μους υποστηρικτές του καθεστώτος. Μετά από δύο ημέρες το πραξικόπημα έλαβε επιτυχές τέλος και το Ιράκ έκανε μια νέα στροφή στη διεθνή πολιτική σκηνή. Νέος διοικητής της Ιρακινής Αερο­ πορίας ήταν πλέον ο αντισμήναρχος Αλ Ραζάκ, πρώην διοικητής της 6ης Μοίρας. Ο Αλ Ραζάκ προώθησε την αναθέρμανση των σχέσεων με τη Βρετανία και την α­ πόκτηση πρόσθετων Hunter. Την περίο­ δο 1963-1967 εντάχθηκαν σε υπηρεσία 24 FGA.Mk 59, 18 FGA.Mk 59Α, τέσσερα FGA.Mk 59Β και πέντε διθέσια T.Mk 69. To FGA.Mk 9 αποτελούσε την εξειδικευμένη έκδοση προσβολής χερσαίων στό­ χων, που ήταν βασισμένη στο F.Mk 6. Αυ­ τή προω θείτο από τον κινητήρα Avon 207 (ώσης 4.559 kg) και διατηρούσε τον βασικό οπλισμό των τεσσάρων πυροβό­ λων των 30 mm. Οι μεγαλύτερες αλλαγές πραγματοποιήθηκαν στον τομέα της πτέρυγας, με αποτέλεσμα το αεροσκά­ φος πλέον να μπορεί να μεταφέρει διά­ φορους συνδυασμούς φορτίου βομβών και ρουκετών στους τέσσερις πτερυγικούς φορείς. Η νέα έκδοση μπορούσε να μεταφέρει δυο βόμβες των 1.000 lb, μέ­ χρι και 24 ρουκέτες των 3 in και μέχρι τέσσερις εξωτερικές δεξαμενές καυσί­ μου. Εκτός από τις συνήθεις δεξαμενές των 455 It, η τροποποιημένη έκδοση

Ε ξα ιρ ετικ ή π λευρ ική όψη το υ IA F « 4 0 3 » , του πρώην ΧΚ 146 τη ς RAF. Π α ρ α τη ρ ή σ τε το σύμ βολο σ το κ ά θ ε το σ τα θ ε ρ ό , που α π ο τε λ ε ίτα ι από τρ ε ις κ ά θ ε τ ε ς λω ρ ίδ ες πράσινου, λ ε υ κ ο ύ και μ α ύ ρ ο υ χ ρ ώ μ α το ς μ ε ένα ο κ τά κ τιν ο α σ τέρ ι σ τη λ ε υ κ ή λω ρ ίδα μ ε κόκκινο π ερ ίγρ α μ μ α . Από το 1962 και έπ ειτα το εθ ν ό σ η μ ο σ το κ ά θ ε το σ τα θ ε ρ ό α π ο τε λ ε ίτο από τρ ε ις ο ρ ιζ ό ν τιες λω ρ ίδ ες (σε κόκκινο, λ ε υ κ ό και μ α ύ ρ ο χρ ώ μ α ) μ ε τρ ία ο κ τά κ τιν α α σ τέρ ια μ ε πράσινο π ερ ίγρ α μ μ α . Από το 1963 κα ι έπ ειτα , τα τ ε λ ε υ τα ία α υ τά α σ τέρ ια α ν τικ α τα σ τά θ η κ α ν από τρ ία π εντά κ τινα πράσινα α σ τέρ ια .

8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΥΠΡΟΣ T -4 ±

0 AA

EX°

a^ a

Σ Υ Ρ ΙΑ

·4Τσαϊκάλ

rE ‘ o i

4 Δαμασκός 3ΐ Νταβίντ ελΉοφ

Βαγδάτη

Η-3 -4

ΙΡΑ Κ

^ Μαφράκ

:0ΐΜΡ ±Αμμά» αώ ρίμ

Μπιρ .Γκκργκι

■I

-4 ,;

ΙΟ Ρ Δ Α Ν ΙΑ

Μπένι 1 Σουέιφ

Εκδοτική 20 12

Κάιρο -4 4 -4φιΡαγιντ (Δυτικό) 1 ^ Κάιρο κΨπΡ'τ (Διεθνές)

Σ Α Ο Υ Δ ΙΚ Η Α Ρ Α Β ΙΑ

Α ΙΓ Υ Π Τ Ο Σ Τα κ ύρια π ολεμ ικά α ερ ο δ ρ ό μ ια τω ν αντιπ άλω ν το 1967.

4 · Λούξορ

μπορούσε να μεταφέρει και τις μεγαλύ­ τερες δεξαμενές χωρητικότητας 1.046 It, αφού έγιναν μικρές τροποποιήσεις στα πτερύγια καμπυλότητας στο χείλος εκφυγής. Η εξαγωγική έκδοση για το Ιράκ χαρακτηρίστηκε ως FGA.Mk 59/59Α. Το 1956 ξεκίνησε η ανάπτυξη μιας α­ ναγνωριστικής έκδοσης του Hunter, βα­ σισμένης στον σκελετό του F.Mk 6. Απο­ τέλεσμα αυτής ήταν η παρουσίαση του FR.Mk 10, που συνδύαζε τον σκελετό του F.Mk 6 με τα τέσσερα πυροβόλα των 30 mm, την πτέρυγα με ικανότητα μετα­ φοράς των δεξαμενών των 1.046 It και ένα νέο ρύγχος, όπου το ραντάρ αποστασιομέτρησης είχε αντικατασταθεί από τρεις φωτογραφικές μηχανές F95 (μία εμπρόσθια και δύο πλευρικές). Για τις ανάγκες της Ιρακινής Αεροπορίας, η

Hawker Siddeley τροποποίησε τέσσερα α­ εροσκάφη στα πρότυπα του FR.Mk 10, δίνοντάς τους την ονομασία F.Mk 59Β. Τα νέα FGA.Mk 59 εντάχθηκαν στην υπηρεσία της 29ης Μοίρας, που ιδ ρ ύ θ η ­ κε στις 18 Νοεμβρίου του 1965 με την α­ ρωγή του προσωπικού της, π επειραμέ­ νης πλέον, 6ης Μοίρας. Τις παραμονές του πολέμου των Εξι Ημερών, τα Hunter εξόπλιζαν δύο μοίρες πρώτης γραμμής, την 6η και την 29η (αν και άλλη εκδοχή αναφέρει ότι εξόπλιζαν την 1η και την 4η Μοίρα) αλλά και μια μοίρα (την 7η OCU) επιχειρησιακής μετάπτωσης που βρισκόταν στη Χαμπανίγια και ήταν εξο­ πλισμένη με τα F.Mk 6 και τα διθέσια Hunter. Στις 31 Μάίου του 1967, η 6η Μ οί­ ρα έλαβε εντολές για την αποστολή ε­ νός αποσπάσματος οκτώ αεροσκαφών

Ο Σ α ϊφ Ο υλ Α ζάμ (α ρ ισ τερ ά ) σ υ ν ο μ ιλ εί μ ε το ν Ιρ α κινό υπ ουργό Α μυνας λ ίγ ο μ ε τ ά το τέλ ο ς το υ π ολέμ ου κα ι κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς τ ε λ ε τ ή ς π αρ α σ ημ οφ όρ ησ ής το υ σ τα τέ λ η Ιο υ νίο υ το υ 1967. Γ εν νη μ ένο ς το 1941, ο Ο ύλ Α ζάμ ε ίχ ε σ η μ ειώ σ ει μ ία κ α τά ρ ρ ιψ η εν ό ς ινδικού Folland G nat το ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1965, π ετώ ν τα ς μ ε F-86 Sabre. Σ τα τέ λ η το υ 1966 β ρ ισ κ ό τα ν π λέον σ τη ν Ιορ δα νία ως σ ύ μ β ο υ λ ο ς. Σ τ ις 5 Ιο υ νίο υ το υ 1967, π ετώ ν τα ς μ ε ένα H u n ter τη ς 1ης Μ ο ίρ α ς τη ς Β ασ ιλικής Α ερ οπ ορ ία ς τη ς Ιο ρ δ α νία ς , κ α τέ ρ ρ ιψ ε ένα S uper M y s te re τη ς 105 Μ ο ίρ α ς , που π ρ ο σ έβ α λ λε τη βάση το υ Μ α φ ρ ά κ , κα ι π ρ ο ξένη σ ε σ ο β α ρ ές ζη μ ιές σ ε άλλο ένα, το οπ οίο, ω στόσ ο, κ α τά φ ε ρ ε να ε κ τ ε λ έ σ ε ι α να γκ α σ τική π ροσγείω ση σ ε ισ ρ α ηλινή βάση. Για τις επ ιτυ χ ίε ς το υ π α ρ α σ η μ ο φ ο ρ ή θ η κ ε και τιμ ή β η κ ε μ ε τις α ν ώ τα τες δ ια κ ρ ίσ εις τη ς Ιο ρ δ α νία ς κα ι το υ Ιρ ά κ. Σ τη σ υ νέχεια , ε π έ σ τρ ε ψ ε σ το Α να το λ ικό Π ακισ τά ν, που α ρ γ ό τερ α α ν ε ξα ρ τη το π ο ιή 9 η κ ε και α π ο τέ λ ε σ ε το ν ε ο σ υ σ τα θ έν κ ρ ά το ς το υ Μ π α γ κ λ α ν τές , σ την α ερ ο π ο ρ ία το υ οπ οίου και εν τά χ Β η κ ε.

Ο Π α κ ισ τα νό ς σ μ ηνα γό ς Σαϊ'ψ Ο ύλ Α ζάμ (α ρ ισ τερ ά ) μ ε το ν σ μ ηνα γό Ιχσάν Χ ο υ ρ ντό μ τη ς Β ασ ιλικής Α ερ ο π ο ρ ία ς τη ς Ιορ δα νία ς. Ο ι δύο π ιλό το ι σημ είω σ αν π έν τε ισ ρ α ηλινές κ α τα ρ ρ ίψ εις μ έσ α σ ε δ ιά σ τη μ α τριώ ν μόνο ημ ερ ώ ν κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ π ολέμ ου των Εξι Ημερών.

ί

If

Σχεδίαση χά ρ τη: ΓΝΩΜΩΝ

Αμττού Μπιλμπέις ^Σουέιρ

Ο βασικός οπ λισμός τω ν H aw ke r H u n ter α π ο τε λ ε ίτο από τέσ σ ερ α π ανίσχυρα π υροβ όλα ADEN τω ν 30 m m μ ε α να χορ ηγία 150 β.α.ο. σ ε ειδ ικ ά αποσπώ μενη συλλογή .

σε μια βάση κοντά στον σταθμό μετα­ φοράς πετρελαίου Η-3, εν αναμονή της τελικής ανάπτυξής τους στην ιορδανική βάση στο Μαφράκ. Η εντολή μεταστάθμευσης στη βάση τελικά δεν δόθηκε, αλλά σύντομα τα Hunter απέδειξαν την αξία τους. Στις 5 Ιουνίου η Ισραηλινή Αεροπο­ ρία εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση ε­ ναντίον των αραβικών αεροπορικών δυ­ νάμεων. Λίγες ώρες αργότερα η Ιρακινή Αεροπορία έθεσε σε εφαρμογή την επι­ χείρηση «Ρασίντ», που είχε ως κύριο στόχο την προσβολή των ισραηλινών αε­ ροδρομίων στο πλαίσιο μιας ευρύτερης επιχείρησης με πυρά πυροβολικού και ε­ πιδρομές κομάντο από τη Συρία. Η πρώ­ τη αποστολή εκτελέστηκε από πέντε Hunter (με επικεφαλής τον διοικητή της

8 8 ! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

6ης Μοίρας Αντέλ Σουλεϊμάν), που απο­ γειώθηκαν από τη βάση Η-3 με σκοπό την προσβολή της ισραηλινής βάσης Πετάχ Τίκβα, που βρισκόταν περίπου 11 km ανατολικά του Τελ Αβίβ. Λίγο αργότερα ακολούθησε η απογείωση τριών ακόμα Hunter, που είχαν ως αποστολή την προ­ σβολή της βάσης Λοντ, η οποία βρισκό­ ταν περίπου 8 km νοτιοανατολικά του Τελ Αβίβ. Ο οπλισμός των Hunter αποτε­ λείτο από ρουκέτες των 76 mm και η πρώτη τριάδα αυτών με επικεφαλής τον Σουλεϊμάν και παραστάτες τους ανθυποσμηναγούς Φαντχίλ Μουσταφά και Χασάν αλ Κιτέρ προσέγγισε με επιτυχία τη βάση της Πετάχ Τίκβα, διεκδικώντας την καταστροφή επτά μεταφορικών Nord Noratlas και DC-3 στο έδαφος. Η ισραηλινή αεράμυνα αντέδρασε και το

ζεύγος των Hunter που ακολουθούσε μάλλον δεν ολοκλήρωσε την επίθεση, καθώς απέφυγε την εκτόξευση αντιαε­ ροπορικών πυραύλων ΜΙΜ-23 Hawk. Για την τριάδα των Hunter που, με επικεφ α­ λής τον επισμηναγό Μουμτάζ Αμπντέλ Αλί Αλ Σαϊντούν, προσέβαλαν τη βάση Λοντ δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληρο­ φορίες, αλλά είναι σίγουρο ότι ο σχημα­ τισμός επέστρεψε με ασφάλεια στη βά­ ση του. Στις 5 Ιουνίου οι Ισραηλινοί ανταπέ­ δωσαν την «επίσκεψη», εκτελώντας μια αποστολή προσβολής της βάσης Η-3, με αιχμή του δόρατος τα S.O. 4050 Vautour της 110 Μοίρας. Η μοίρα ξεκίνησε τον πόλεμο των Εξι Ημερών με 18 επιχειρη­ σιακά αεροσκάφη (11 Vautour ΙΙΑ, πέντε Vautour UN και δύο Vautour ΙΙΒ). Η πρώτη αποστολή ξεκίνησε στις 14.15, με προβλεπόμενη άφιξη πάνω από τον στόχο μετά από 45 min πτήσης. Ο ισραηλινός σχηματισμός αποτελείτο από τέσσερα Vautour, αλλά ένα αεροσκάφος αναγκά­ στηκε γρήγορα να εγκαταλείψει την α­ ποστολή. Η τριάδα των επιθετικών αερο­ σκαφών που απέμειναν στον αέρα πέταξε εξαιρετικά χαμηλά, σε ύψος μόλις 15 m. Καθώς προσέγγιζαν τον στόχο, τα αε­ ροσκάφη εκτέλεσαν μια ελαφρά άνοδο, όταν εντοπίστηκαν από ένα ζεύγος MiG21FL (ένα από αυτά έφερε τον κωδικό 668) της 17ης Μοίρας, που έσπευσε προς αναχαίτιση. Τα ιρακινά αεροσκάφη εκτόξευσαν τότε τέσσερις πυραύλους αέρος-αέρος R-3S, που μπορεί να μη πέτυχαν τον στόχο τους, αλλά κατάφεραν να δημιουργήσουν σύγχυση στους Ισραηλινούς. Ο αρχηγός του σχηματι­ σμού εντόπισε δύο Hunter που προσπα­ θούσαν να απογειωθούν και έσπευσε να βομβαρδίσει τον διάδρομο. Μετά τη ρί­ ψη των βομβών, τα Vautour εκτέλεσαν χαμηλούς πολυβολισμούς και συνολικά διεκδίκησαν την καταστροφή έξι MiG-21, πέντε Hunter (μαζί με το ζεύγος που προ­ σπαθούσε να απογειωθεί), δύο MiG-17 και ενός μεταφορικού Antonov An-12. Σύμφωνα με τα ιρακινά αρχεία, οι απώ­ λειες ήταν τρία MiG-21, μόλις ένα Hunter, ένα μεταφορικό Αη-12ΒΡ, που είχε προ­ σγειωθεί λίγο πριν την έναρξη της επί­ θεσης, και ένα μικρό δικινητήριο μετα­ φορικό de Havilland Dove. Με βάση τα α­ ποτελέσματα, πάντως, η ισραηλινή προ­ σβολή της βάσης δεν μπορεί να χαρα­ κτηριστεί επιτυχημένη. Νωρίς το πρωί της 6ης Ιουνίου, έξι Hunter της 6ης Μοίρας απογειώθηκαν για να προβούν στην προσβολή ισραηλινών αρμάτων στην περιοχή της Τζενίν, αλλά τελικά προσέβαλαν εναλλακτικά

Οι Ισ ρ α η λιν ο ί σ μ ηνα γο ί Γιδεώ ν Ν τρ ο ρ (α ρ ισ τερ ά ) και Γ ιτζά κ Γκολάν το ν καιρ ό που κ ρ α το ύ ν το α ιχ μ ά λ ω το ι από το υ ς Ιρ α κιν ο ύ ς. Οι δύο π ιλό το ι επ έσ τρ εψ α ν τελ ικ ά στο Ισραήλ σ τις 2 6 Ιο υ νίο υ το υ 1967, ύ σ τερ α από τις έ ν το ν ε ς π ιέσ εις που ο Ιορ δα νός βασιλιάς Χ ο υ σ εΐν άσ κησ ε σ το ν Ιρακινό π ρόεδρο Α ρ ίφ . Μ α ζ ί το υ ς α π εσ τά λ η σ α ν και οι σ ο ρ ο ί τω ν Ισραηλινώ ν α εροπ όρω ν που είχα ν κ α τα ρ ρ ιφ θ ε ί σ ε ιρακινό έδ α φ ο ς .

Τα ιρακινά δ ιθ έσ ια H u n ter π ρ ο έρ χο ντα ν από τη μ ε τα τρ ο π ή πρώην α ερ ο σ κα φ ώ ν τη ς Β ελγ ική ς Α ερ ο π ο ρ ία ς. Τρία δ ιθ έσ ια π α ρ α δ ό θη κα ν το 1964, ενώ τα δύο τ ε λ ε υ τα ία α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν σ τις 14 Ια νο υ α ρ ίο υ κα ι σ τις 24 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ το υ 1965.

θέσεις πυροβολικού. Δύο αεροσκάφη προσέβαλαν τη βάση Ραμάτ Νταβίντ, νο­ τιοανατολικά της Χάιφα. Σύμφωνα με τις ισραηλινές πηγές, τα αεροσκάφη αυτά προσέβαλαν δύο οικισμούς, παρακείμε­ νους της βάσης, χωρίς όμως άλλη συνέ­ χεια. Η ισραηλινή πλευρά οργάνωσε και δεύτερη επιδρομή εναντίον της βάσης Η-3. Αξιοποιώντας τα επιχειρησιακά δι­ δάγματα της πρώτης επιδρομής, η τε­ τράδα των Vautour της 110 Μοίρας είχε πλέον τη συνδρομή δύο Mirage IIICJ της 117 Μοίρας. Ο ισραηλινός σχηματισμός έφτασε πάνω από τη βάση, καθώς απο­ γειώνονταν δύο MiG-21 και ενώ προσγει­ ώνονταν μερικά Hunter που επέστρεφαν από επιδρομή στο Ισραήλ. Τα δύο Mirage IIICJ ενεπλάκησαν σε αερομαχία με τα MiG-21F-13 των επισμηναγών Καλίντ Σαράχ και Μουμτάζ Αμπντέλ Αλί Αλ Σαϊντούν, ενώ τα Vautour προσέβαλαν για μια ακόμη φορά την ιρακινή βάση. Στη συνέχεια, δύο Hunter απογειώθηκαν, για

C Η Ιρακινή Αεροπορία έθεσε σε εφαρμογή την επιχείρηση «Ρασίντ», που είχε ως κύριο στόχο την προσβολή των ισραηλινών αεροδρομίων, ρ να ενισχύσουν τις προσπάθειες αναχαί­ τισης. Το αεροσκάφος με πιλότο τον σμηναγό Α. Γιουζμπάκι εκτέλεσε μια πο­ λύ απότομη άνοδο και εισήλθε σε κατά­ σταση απώλειας στήριξης, με αποτέλε­ σμα τη συντριβή του στην κύρια δεξαμε­ νή ύδατος της βάσης. Το δεύτερο Hunter, με πιλότο τον ανθυποσμηναγό Ναμίκ Σααντάλαχ, επιτέθηκε στα Vautour και, θεωρητικά, αποτέλεσε θύμα του Mirage του Γιεχούντα Κορέν. Ο τελευταίος αναφέρει για την απο­ στολή αυτή τα εξής: «Καθώς προσεγγί­

Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τη ς α π ο σ το λή ς τη ς 6ης Ιουνίου το υ 1967 το Vautour IIA N o 17, μ ε π ιλότο το ν σμ ηνα γό Μ π εν Τσιόν Τζοχάρ, π ισ τώ θη κ ε μ ε τη ν κ α τά ρ ρ ιψ η εν ό ς Hunter. Ω σ τό σ ο , α υ τό ς ο ισ χυρ ισ μός δεν επ ιβ εβ α ιώ νετα ι από τη ν ιρακινή π λευρ ά. Π άντω ς, το α ερ ο σ κ ά φ ο ς N o 17 π ρ α γμ α το π ο ίη σ ε δύο επ ιχ ειρ η σ ια κ ές ε ξό δ ο υ ς πάνω από τη βάση Η-3.

Το Vautour HA ή τα ν ένα ικανό α ερ ο σ κ ά φ ο ς κρ ο ύ σ η ς, που π ρ ο ω θ είτο από δύο A ta r 101Ε-3. Ο μ ό νιμ ο ς οπ λισμός το υ α π ο τε λ ε ίτο από τέσ σ ερ α π υροβ όλα DEFA 552 τω ν 30 m m (100 β.α.ο.). Το α ερ ο σ κ ά φ ο ς α υ τό μ π ο ρ ο ύ σ ε να μ ε τ α φ έ ρ ε ι ως και έ ξ ι β ό μ β ες τω ν 400 kg σ τη ν α π οθήκη βομβώ ν, ενώ εξω τε ρ ικ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε να μ ε τα φ έ ρ ε ι π οικιλία φ ο ρ τίο υ σ ε τέσ σ ερ ις π τερ υ γ ικ ο ύ ς φ ο ρ είς . Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία εικ ο ν ίζο ν τα ι δύο μ ο ν ο θ έσ ια IIΑ τη ς 110 Μ ο ίρ α ς που βρ ίσ κονταν σ τη βάση Ρ α μ ά τ Ν τα β ίν τ. Μ ό νο το Vautour ΙΙΝ δ ιέ θ ε τ ε διμελές π λήρω μα.

ζαμε τον στόχο, εντόπισα μια κουκίδα. Αρχικά, δεν μπορούσα να ξεχωρίσω αν επρόκειτο για κάποιο πτηνό ή κάποιο αε­ ροσκάφος. Ενημέρωσα τα Vautour, με τα οποία αμέσως εκτελέσαμε ελαφρά άνο­ δο. Παρατήρησα ότι αυτό που έβλεπα ή ­ ταν ένα Hunter, αλλά πετούσα πλέον με πολύ μεγάλη ταχύτητα, την οποία και προσπάθησα να μειώσω. Βρέθηκα, έτσι, πίσω από την ουρά του και σε απόσταση Θολής των πυροβόλων, όταν ξαφνικά ε­ ντόπισα ένα Vautour που ήταν έτοιμο να βομβαρδίσει τον διάδρομο. Τότε αποφά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 9

ΤΑ ΙΡΑΚΙΝΑ HUNTER ΕΚΔΟΣΗ

FGA.Mk 6

ΑΡΙΘΜΟΣ

15

ΣΕΙΡΙΑΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

ΣΕΙΡΙΑΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

ΣΧΟΛΙΑ

ΣΕ ΙΡΑΚΙΝΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ

XJ677-XJ679

394-396

Τα πρώτα πέντε παραδόθηκαν τον Απρίλιο του 1957 και τα

XJ681-XJ682

397-398

υπόλοιπα δέκα ακολούθησαν τον Δεκέμβριο του 1957. Το 399

ΧΚ143-ΧΚ147

400-404

ήταν το αεροσκάφος που συνετρίβη στη Μάγχη, χωρίς να

ΧΚ152-ΧΚ156

405-409

προλάβει να ενταχθεί σε ιρακινή υπηρεσία.

IF (-6,-10,-11,-14,-20,-21 ,-24, Παραδόθηκαν κατά την περίοδο Μαρτίου 1963 - Μάίου 1965. Τα

-27,-28,-32,-48,-75,-79, FGA.Mk 59

24

-80,-88,-94,-107,-114,

570-587 και 628-633

22 αεροσκάφη προέρχονταν από τα βελγικά αποθέματα (IF) και τα δύο από την Ολλανδική Αεροπορία.

-122,-126,-140 και -142) Ν-234 και Ν-247 IF (-8,-9,-22,-25,-29,-31,

Παραδόθηκαν κατά την περίοδο Νοεμβρίου 1965 - Μαίου 1967.

-54,-59,-71,-72,-74,-87,-93, FGA.Mk 59Α

18

657-661 και 690-702

-99, -135 κ α ι-138)

τα δύο από την Ολλανδική Αεροπορία.

Ν-253 και Ν-255 FGA.Mk59B

4

Τα 16 αεροσκάφη προέρχονταν από τα βελγικά αποθέματα (IF) και

Παραδόθηκαν κατά την περίοδο16 Μαίου 1966 -1 Ιουνίου 1967 Ν-205, Ν-221, Ν-259 και Ν-263

662-664 και 689

και προέρχονταν από την Ολλανδική Αεροπορία. Παραδόθηκαν κατά τη διετία 1964-1965 και προέρχονταν από τη

T.Mk 69

5

IF (-20, -68, -84, -97 και -143)

567-569 και 626-627

μετατροπή βελγικών Hunter F.Mk 6. Μια λιγότερο πιθανή εκδοχή αναφέρει την παράδοση τριών μόνο αεροσκαφών. Η βασική εκπαιδευτική έκδοση του Hunter ήταν η T.Mk 7. Ορισμένα από τα FGA.Mk 59Α που παραδόθηκαν τον Μάιο του

Σύνολο

66

1967 διαλύθηκαν αμέσως, προκειμένου να αξιοποιηθούν ως ανταλλακτικά.

σισα να αποσυρθώ. To Vautour βομβάρδι­ σε πράγματι τον διάδρομο και ένα Hunter έπεσε μέσα στους κρατήρες και ανατινάχθηκε. Ενα δεύτερο Hunter βρισκόταν σε ελαφρά ανοδική στροφή προς τα αρι­ στερά, όταν άκουσα στον ασύρματο την προειδοποίηση «Νο 1, break». Εκτέλεσα έναν απότομο ελιγμό, αλλά δεν εντόπι­ σα κάποια απειλή. Κατάλαβα, λοιπόν, ότι η προειδοποίηση απευθυνόταν προφ α­ νώς στον Νο 1 του σχηματισμού των Vautour (σμηναγό Μοσέ Σάαρ). Λίγο αρ­ γότερα εντόπισα ξανά το ίδιο αεροσκά­ φος, καθώς αυτό πετούσε ανατολικά σε ύψος 1.500-1.800 m. Προσέγγισα τον στόχο και πάτησα τη σκανδάλη, παρατη­ ρώντας την αποκόλληση μερικών τμη­ μάτων από το αεροσκάφος. Τότε ο κινη­ τήρας παρουσίασε απώλεια στήριξης στο τμήμα του συμπιεστή εξαιτίας της εισόδου θερμώ ν αερίων από την πυρο­ δότηση των πυροβόλων. Η λύση ήταν α­ πλή: έπρεπε να χαμηλώσω το ρύγχος, για να αυξηθεί η ταχύτητα, και μετά να αυ­ ξήσω την ισχύ του κινητήρα. Α κολούθη­ σα τη διαδικασία αυτή, αλλά ο κινητήρας δεν ανταποκρίθηκε, τη στιγμή, μάλιστα, που πετούσα σε ύψος 900-1.200 m πάνω από την εχθρική βάση. Είχα μια μόνο ευ­ καιρία ακόμη, διότι διαφορετικά θα έ­ πρεπε να εκτιναχθώ. Ωστόσο, με έναν α­ ναστεναγμό ανακούφισης διαπίστωσα ότι ο κινητήρας είχε επανέλθει σε λει­

9 0 1ITPATIQTIKH UTOPIA

τουργία. Ενας από τους πιλότους των Vautour ανέφερε ότι εντόπισε την εκτό­ ξευση του πιλότου του Hunter». Λίγο αργότερα ο Κορέν διεκδίκησε τη δεύτερη κατάρριψη της ημέρας: ενός MiG-21, που απειλούσε το Vautour του σμηναγού Μπεν Τσιόν Ζοχάρ. Συνολικά, τα τέσσερα Vautour διεκδίκησαν την κα­ ταστροφή δύο MiG-21 και έξι Hunter στο έδαφος, αποτέλεσμα που, ακόμα και για

Π λ ευ ρ ικ ές ό ψ εις των εκ δ ό σ εω ν τω ν H unter που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν από τη ν Ιρ α κινή Α ερ οπ ορ ία .

τους Ισραηλινούς πιλότους, ήταν ιδιαί­ τερα εντυπωσιακό. Στην πραγματικότη­ τα, το Hunter που διεκδίκησε ως κατάρριψη ο Κορέν και είχε πιλότο τον Ναμίκ Σααντάλαχ κατάφερε τελικά να προσγειω­ θ ε ί με ασφάλεια στη βάση Η-3. Καθώς οι δύο ισραηλινές επιδρομές δεν είχαν επιφ έρει το επιθυμητό αποτέ­ λεσμα, η Ισραηλινή Αεροπορία οργάνω­ σε μια τρίτη επιδρομή για το πρωινό της 7ης Ιουνίου, με σκοπό την τελική εξουδετέρωση του στόχου. Χωρίς να το γνω­ ρίζουν οι Ισραηλινοί, οι Ιρακινοί ενισχύθηκαν με έμπειρους πιλότους Hunter από την Ιορδανία, όπως ήταν ο Πακιστανός σμηναγός Σαΐφ Ούλ Αζάμ και ο σμη­ ναγός της Βασιλικής Αεροπορίας της Ιορδανίας Ιχσάν Χουρντόμ. Παράλληλα, ο διοικητής της βάσης της Χαμπανίγια αποφάσισε να αποσύρει τα αεροσκάφη της προκεχωρημένης βάσης Η-3 στη βά­ ση της Χαμπανίγια (που βρισκόταν σε α­ πόσταση 360 km), ενώ ταυτόχρονα απο­ φάσισε και τη διενέργεια ισχυρών περι­ πολιώ ν πάνω από τη βάση για την κατα­ στροφή των ισραηλινών αεροσκαφών. Για την τρίτη και τελευταία επιδρομή στην Η-3, η 110 Μοίρα διέθεσε τέσσερα Vautour. Αρχηγός του σχηματισμού ήταν το αεροσκάφος Vautour UN No 65 με τους σμηναγούς Σλόμο Κερέν και Αλεξάντερ Ινμπάρ, δεύτερο αεροσκάφος του σχη­ ματισμού ήταν το Vautour ΙΙΑ No 17 με

Κοντινή όψη των δύο «Α σ τεριώ ν το υ Δ α β ίδ » που κοσμ ούσ αν τη ν ά τρ α κ το το υ H u n ter 570.

Τα θ λ ιβ ε ρ ά α π ομ εινάρ ια τω ν H u n ter 570 και 585, ξεχ α σ μ έν α σε μια γωνιά τη ς βάσης Χαμπ σνίγια, όπως α π εικ ο ν ίζο ν τα ι σ ε α υ τή τη φ ω το γ ρ α φ ία που ελ ή φ θ η το ν Μ ά ρ τιο το υ 2006. Τα θ ρ υ λ ικ ά α υ τά α ερ ο σ κ ά φ η ά ξιζα ν κ α λ ύ τερ η μ ετα χ είρ ισ η σ ε μ ια χώ ρα που π ασχίζει να β ρ ει τη ν τ α υ τό τη τά τη ς α κό μ α κα ι σ ή μ ερ α , λίγα χρ ό νια μ ε τά τη ν πτώ ση το υ κ α θ ε σ τώ το ς Χ ο υ σ είν και τη ν α μ ερ ικ α νικ ή εισ β ο λή το υ 2003.

τον αντισμήναρχο Γιεχεζκέλ Σομέκ (τον διοικητή της βάσης Ραμάτ Νταβίντ), τρί­ το αεροσκάφος του σχηματισμού ήταν το Vautour ΙΙΑ No 14 με τον σμηναγό Γιτζάκ Γκολάν και ακολουθούσε, τέταρτος στη σειρά, ο υποσμηναγός Αβσαλόμ Φρίντμαν που πετούσε με το Vautour ΙΙΑ No 3. Τα τέσσερα Vautour είχαν τη συνοδεία ισάριθμων Mirage IIICJ της 117 Μοίρας, με πιλότους τους σμηναγούς Γιδεών Ντρορ και Εζρά Ντοτάν και τους ανθυποσμηναγούς Δαβίδ Ποράτ και Ρόιβεν Χαρέλ. Ωστόσο, οι Ισραηλινοί σχεδιαστές της αποστολής έκαναν ένα μοιραίο λά­ θος, αφού ανάγκασαν τα Mirage IIICJ να μεταφέρουν βόμβες, στερώντας τους έ­ τσι την ευελιξία σε μια κρίσιμη φάση της επιχείρησης. Ο Γιδεών Ντρορ αναφέρει για την αποστολή τα εξής: «Αντί να προ­ στατεύουμε τα Vautour, βρεθήκαμε να πετάμε με μικρή ταχύτητα σε χαμηλό ύ­ ψος. Ηταν προφανές ότι δεν μπορούσα­ με να ικανοποιήσουμε δύο αντικρουόμενες διαταγές. Επομένως, είτε θα π αρεί­ χαμε προστασία είτε θα βομβαρδίζαμε τον στόχο. Εκτελέσαμε άνοδο στα 1.500 m, έχοντας προφανώς απωλέσει το στοι­ χείο του αιφνιδιασμού. Κατά την άφιξή μας πάνω από τον στόχο, δεχτήκαμε πυ­ κνά αντιαεροπορικά πυρά και αντιμετω­ πίσαμε αεροσκάφη που βρίσκονταν ήδη στον αέρα. Μετά την άφεση των βομ­ βών, εντόπισα ένα ζεύγος Hunter που εκτελούσε επίθεση στο άλλο ζεύγος των Mirage IIICJ. Προσέγγισα ένα από αυτά και το κατέρριψα, αλλά αμέσως μετά δέ­ χθηκα πυρά. Εκτέλεσα μια περιστροφή προς τα δεξιά, αλλά ο μοχλός ελέγχου του αεροσκάφους μου δεν ανταποκρινόταν στις εντολές. Καθώς το αεροσκάφος

κατευθυνόταν στο έδαφος, χρησιμοποί­ ησα το εκτινασσόμενο κάθισμα. Παρέμεινα στον αέρα για τρία με τέσσερα δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια, βρέθηκα απότομα στο έδαφος. Είχα μόλις κατα­ φέρει να θάψω τους χάρτες μου, όταν με προσέγγισε ένα όχημα με Ιρακινούς στρατιώτες, οι οποίοι με συνέλαβαν». Ο Ντρορ παρέμεινε αιχμάλωτος για 19 ημέ­ ρες και επέστρεψε στο Ισραήλ στις 26 Ιουνίου του 1967. Η Ιρακινή Αεροπορία είχε καταφέρει να οργανώσει μια τέλεια ενέδρα. Βέβαια, σε αυτή την αποστολή είχε και την πλή­ ρη συνεργασία της Ισραηλινής Αεροπο­ ρίας. Πιο συγκεκριμένα, τα ισραηλινά αε­ ροσκάφη απογειώθηκαν στις 10.22 και χρησιμοποίη­ σαν την ίδια διαδρομή με τις δύο προηγούμενες απο­ στολές. Στις 11.30 το πρωί της 7ης Ιουνίου, ένας σχη­ ματισμός τεσσάρων Hunter προσέγγιζε τη βάση Η-3 από τα ανατολικά κατά τη διάρ­ κεια της δεύτερης αποστο­ λής της ημέρας. Επικεφα­ λής του σχηματισμού ήταν ο Πακιστανός σμηναγός Ούλ Αζάμ με το FGA.Mk 59 με σειριακό αριθμό 570, ενώ παραστάτης του ήταν ο Ιορδανός Χουρντόμ με το αε­ ροσκάφος 578. Το δεύτερο ζεύγος αποτελείτο από τον Ιρακινό υποσμηναγό Σαμίρ Γιουσέφ Τσαϊνάλ, που πε­ τούσε με το FGA.Mk 59 με σειριακό αριθμό 585, και τον υποσμηναγό Γκάλεμπ αλ Χαμίντ αλ Κέισι ως παρα­

στάτη. Καθώς η τετράδα των Hunter προ­ σέγγιζε τη βάση, δέχτηκε τις οδηγίες ε­ νός αξιωματικού που εκτελούσε χρέη χερσαίου ελεγκτή και βρισκόταν στην ο­ ροφή ενός παρακείμενου εγκαταλελειμμένου παλαιού οχυρού. Ο αυτοσχέδιος σταθμός ελέγχου πιθανότατα ήταν το κλειδί της επιτυχίας για την τετράδα των Hunter κατά τη διάρκεια της σκληρής αε­ ρομαχίας. Ο σχηματισμός των Hunter εισήλθε σε βύθιση και ο Πακιστανός πιλότος με τον παραστάτη του επιτέθηκαν σε ένα ζεύγος Vautour που πετούσε χαμηλότε­ ρα. Το δεύτερο ζεύγος, των Ιρακινών π ι­ λότων, ενεπλάκη σε αερομαχία με ένα Ο νεα ρ ό ς υπ οσμηναγός Γκάλεμ π αλ Χ α μ ίν τ αλ Κ έισι ή τα ν η μ ονα δ ικ ή απώ λεια τη ς Ιρ α κιν ή ς Α ερ οπ ορ ία ς σ τη δ ιά ρ κ εια τη ς σκληρής α ερ ο μ α χ ία ς τη ς 7ης Ιουνίου το υ 1967.

Μ ια θ ο λ ή α λλά ισ το ρ ική ς σημα σ ίας φ ω το γ ρ α φ ία που ελ ή φ θ η κ α τά τη φάση κ α τα δ ίω ξη ς εν ό ς M irage IIIC J από ένα ιορ δα νικό H unter σ τη δ ιά ρ κ εια μ ια ς α ερ ο μ α χ ία ς που έλ α β ε χώ ρα το ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1966. Η α ερ ο μ α χ ία τη ς 7ης Ιουνίου το υ 1967 ή τα ν ιδ ια ίτερ α σ κληρή και είχ ε α δ ια μ φ ισ β ή τη το νικη τή τα ιρακινά Hunter.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 9 1

Ενα S u d A viation S O .4050 Vautour ΙΙΝ σ το Μ ο υ σ είο τη ς Ισ ρ α ηλινής Α ερ ο π ο ρ ία ς.

ζεύγος Mirage IIICJ. Λίγο αργότερα οι ρό­ λοι των δύο ζευγαριών Hunter εναλλά­ χθηκαν και ο Ούλ Αζάμ επιτέθηκε στα Mirage IIICJ. Ο σμηναγός Ντρορ βρέθηκε τότε στην ουρά του Hunter του αλ Κέισι και τον κατέρριψε. Το αεροσκάφος του άτυχου Ιρακινού κατέπεσε πάνω στη μο­ ναδική δεξαμενή καυσίμου της βάσης Η3, με αποτέλεσμα αυτός να βρει τραγικό θάνατο. Η επιτυχία του Ντρορ δεν διήρκεσε πολύ, διότι λίγα δευτερόλεπτα αρ­ γότερα δέχθηκε μια ριπή από τα πυρο­ βόλα των 30 mm του Ούλ Αζάμ και εγκατέλειψε το αεροσκάφος. Ο Πακιστανός πιλότος βρέθηκε στη συνέχεια αντιμέ­ τωπος με τον σμηναγό Εζρά Ντοτάν, που έσπευσε να εκδικηθεί την κατάρριψη του συντρόφου του. Ο Ούλ Αζάμ εκτέ­ λεσε έναν απότομο ελιγμό προς τα δε­ ξιά και βρέθηκε σε μετωπική τροχιά σύ­ γκρουσης με ένα Vautour που βρισκόταν 800 m χαμηλότερα. Με επιδέξιους ελιγ­ μούς, ο Ούλ Αζάμ κατάφερε να ανοίξει πυρ από απόσταση μικρότερη των 50 m. Τμήματα του Vautour κτύπησαν το αερο­ σκάφος του, χωρίς όμως αυτό να υποστεί σοβαρές ζημιές, θ ύ μ α του Ούλ Αζάμ ήταν το αεροσκάφος του Γιτζάκ Γκολάν. Ο Ιρακινός Σαμίρ Γιουσέφ Τσαϊνάλ βρέθηκε στην ουρά ενός Vautour που προσπάθησε, εκτελώντας μια σειρά ε­

λιγμών, να αποφύγει τον εγκλωβισμό. Λί­ γο αργότερα το Vautour στράφηκε προς τα δυτικά, αναζητώντας τη σωτηρία. Ωστόσο, ο επίμονος Ιρακινός πιλότος κατάφερε να πλήξει την άτρακτό του, με συνέπεια το Vautour να εκτελέσει μια α­ πότομη άνοδο, αφήνοντας πίσω του ένα ίχνος μαύρου καπνού. Στη συνέχεια, ο Ιρακινός πιλότος παρατήρησε δύο εκτι­ νασσόμενα καθίσματα. Αμέσως μετά το Vautour ανατινάχθηκε, ενώ η έκρηξη πα­ ραλίγο να καταστρέψει το αεροσκάφος του. Ο αντισμήναρχος Σομέκ διέταξε την αποχώρηση του σχηματισμού. Κα­ θώς πετούσε κοντά στα σύνορα της Ιορ­ δανίας με τη Συρία, ο πολύπαθος ισραηλινός σχηματισμός δέχτηκε επίθεση από δύο συριακά MiG-21 που εκτόξευ­ σαν τέσσερις πυραύλους R-3S. Ενας από τους πυραύλους αυτούς έπληξε το Mirage IIICJ του Εζρά Ντοτάν, που κατά­ φερε τελικά να εκτελέσει επιτυχημένη αναγκαστική προσγείωση στη βάση της Μεγγιδώ (σύμφωνα με την ισραηλινή εκ­ δοχή). Ο Ούλ Αζάμ και ο παραστάτης του κατάφεραν να προσγειωθούν με α­ σφάλεια στη βάση της -Χαμπανίγια με τις τελευταίες σταγόνες καυσίμου που τα αεροσκάφη τους διέθεταν. Ο Τσαϊνάλ συνέχισε την καταδίωξη για μερικά ακό­ μη λεπτά, ενώ προξένησε ζημιές σε ένα ακόμα Vautour, προτού επιστρέψει στη

βάση Η-3 λόγω έλλειψης καυσίμου. Πα­ ρά τις καταστροφές που προκλήθηκαν στον διάδρομο, αυτός κατάφερε να προ­ σγειωθεί με ασφάλεια. Σύμφωνα με την ισραηλινή πλευρά, θύμα του Τσαϊνάλ υπήρξε το Vautour ΙΙΝ που συνετρίβη σε σαουδαραβικό έδα­ φος. Η σορός του σμηναγού Κερέν βρέ­ θ ηκε στα συντρίμμια του αεροσκάφους τη νύκτα της 7ης Ιουνίου από συνοριακή μονάδα της Σαουδικής Αραβίας, ενώ ο σμηναγός Ινμπάρ (Μέλτζερ σύμφωνα με την ιρακινή πλευρά) βρέθηκε θανάσιμα τραυματισμένος μετά από μια αποτυχη­ μένη προσπάθεια για εκτόξευση μερι­ κές εκατοντάδες μέτρα πιο μακριά. Ο έ­ μπειρος σμηναγός είχε συνολικά πραγ­ ματοποιήσει 100 επιχειρησιακές απο­ στολές. Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, να έ­ πεσε θύμα των περιορισμών του καθί­ σματος εκτόξευσης, που απαιτούσε ύψος πτήσης τουλάχιστον 600 m για α­ σφαλή εγκατάλειψη. Η επιχείρηση βομ­ βαρδισμού της Η-3 αποτέλεσε πραγματι­ κό φιάσκο, διότι σε μια ακόμα επιδρομή της (7ης Ιουνίου) καταρρίφθηκαν τρία ισραηλινά αεροσκάφη με πενιχρά απο­ τελέσματα. Η ισραηλινή πλευρά πίστωσε στον Εζρά Ντοτάμ μια κατάρριψη Hunter (σύνολο δύο διεκδικήσεων), αλλά στην πραγματικότητα η Ιρακινή Αεροπορία στην αερομαχία της 7ης Ιουνίου του 1967 απώλεσε μόνο ένα Hunter. Ωστόσο, ο μίτος των αερομαχιών που εκτυλίχθηκαν πάνω από τη βάση Η3 δεν είχε πλήρως ξετυλιχθεί. Οι σμηνα­ γοί Ντρορ και Γκολάν μεταφέρθηκαν στη Βαγδάτη, όπου ανακρίθηκαν ξεχω­ ριστά στη μητρική τους γλώσσα από α­ ξιωματικούς της υπηρεσίας πληροφ ο­ ριών. Ο Ντρορ αρνήθηκε να συνεργα­ στεί, αλλά ο Γκολάν υπήρξε πιο συνεργάσιμος με τον εχθρό. Ανέφερε πληροφ ο­ ρίες σχετικά με τις δύο πρώτες επιδρο­ μές που έγιναν στη βάση Η-3 και σχεδίασε έναν χάρτη με τις διαδρομές που χρησιμοποίησε η μοίρα του για την προσβολή των αιγυπτιακών και συριακών αεροδρομίων. Ιρακινά στρατεύματα εντόπισαν κοντά στη βάση τα συντρίμ­ μια ενός ακόμα Mirage IIICJ αλλά και τη σορό του πιλότου, που είχε απανθρακω­ θεί. Ερευνώντας τα χαρτιά του, οι Ιρακινοί μπόρεσαν να διακρίνουν μόνο τον βαθμό και το όνομά του, που ήταν σμη­ ναγός Εζρά. Οι Ισραηλινοί, από τη μεριά Ενα ιορ δα νικό H u n ter σ το ισραηλινά Μ ο υ σ είο Α ερ οπ ορ ία ς σ τη ν α ερο π ορ ική βάση Χ α τζερ ίμ .

9 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τους, αρνούνται την ύπαρξη ενός δεύτε­ ρου πιλότου με το όνομα Εζρά, δηλαδή ενός πιλότου διαφορετικού από τον Εζρά Ντοτάμ, που προσγειώθηκε με α­ σφάλεια σε ισραηλινό έδαφος. Την κατά­ σταση έρχεται να περιπλέξει ένα δημο­ σίευμα της ισραηλινής εφημερίδας «Ha’aretz», που κυκλοφόρησε στις 24 Δεκεμβρίου του 2005 και στο οποίο αναφερόταν ύστερα από 38 χρόνια ότι στην αποστολή της 7ης Ιουνίου του 1967 η Ισραηλινή Αεροπορία απώλεσε τρεις π ι­ λότους και είχε δύο αιχμαλώτους. Μια εκδοχή αναφέρει ότι μπορεί να πρόκει­ ται για τυπογραφικό λάθος, αλλά τα δια­ θέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν ότι στην τρομερή αερομαχία που έγινε το πρωινό της 7ης Ιουνίου η Ιρακινή Αεροπορία α­ πώλεσε ένα Hunter και κατέρριψε τέσσε­ ρα ισραηλινά αεροσκάφη, ενώ η πλέον διαδεδομένη εκδοχή αναφέρει την κατάρριψη δύο Hunter και τριών ισραηλινών αεροσκαφών. Συνολικά, στον π ό λε­ μο των Εξι Ημερών η Ιρακινή Αεροπορία παραδέχτηκε την απώλεια δύο Hawker Hunter και ενός βομβαρδιστικού Tupolev Tu-16 στον αέρα και την καταστροφή άλ­ λων ένδεκα αεροσκαφών στο έδαφος (ε­ νός Αη-12ΒΡ, ενός Dove, ενός Hunter και οκτώ MiG-21). Η αναφορά των Ιρακινών έρχεται έτσι σε αντίθεση με τους ισραηλινούς ισχυρισμούς για την καταστροφή 24-26 αεροσκαφών και συνάδει πλήρως με μια μυστική αναφορά της CIA για το θέμα αυτό. Ο πόλεμος των Εξι Ημερών ολοκλη­ ρώθηκε στις 10 Ιουνίου του 1967. Μέσα σε έξι ημέρες το Ισραήλ κατάφερε να διαμορφώσει εκ νέου τον χάρτη της Μέ­ σης Ανατολής και να αποσπάσει μια πο­ λύτιμη νίκη. Το Hunter με σειριακό αριθ­ μό 570 απέκτησε ειδική διαμόρφωση σε ανάμνηση της επιτυχημένης αερομα­ χίας. Δύο αστέρια του Δαβίδ κόσμησαν την άτρακτο, ενώ και το όνομα του Σαΐφ Ούλ Αζάμ αποτυπώθηκε στη δεξιά π λευ ­ ρά κάτω από το πιλοτήριο. Επιπροσθέτως, το ρύγχος και το κάθετο σταθερό απέκτησαν κόκκινη βαφή. Η διακόσμηση στο 585 περιορίστηκε στη βαφή του ρύγχους και του κάθετου σταθερού με πορ­ τοκαλί χρώμα. Τα δύο αεροσκάφη παρέμειναν σε ενεργό υπηρεσία στον πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ που ξέσπασε τον Οκτώ­ βριο του 1973, στη συνέχεια συμμετεί­ χαν στο αρχικό στάδιο του πολέμου με το Ιράν και εκτιμάται ότι αποσύρθηκαν τελικά στα μέσα της δεκαετίας του 1980 σε ένα σχολείο εκπαίδευσης. Σε ανάμνη­ ση της αερομαχίας της 7ης Ιουνίου του 1967 οι Ιρακινοί κατασκεύασαν ένα μι­ κρό μουσείο με φωτογραφίες των Ισραη-

Ισ ρ α ηλινό M ira g e IIIC J μ ε π λ ή θ ο ς κ α τα ρ ρ ίψ εω ν κ α τά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμ ου των Ε ξι Η μ ερώ ν, όπως ε κ τ ίθ ε τ α ι σ ή μ ερ α σ το Μ ο υ σ είο τη ς Ισ ρ α ηλινής Α ερ ο π ο ρ ία ς.

λινών πιλότων που καταρρίφθηκαν ή συνελήφθησαν αιχμάλωτοι καθώς και σχε­ τικό με τον πόλεμο υλικό. Ανάμεσα στα εκθέματα βρισκόταν και ένα κομμάτι της πτέρυγας του αεροσκάφους του «Δεύτερου Εζρά», ισραηλινές σημαίες, εκτινασσόμενα καθίσματα και δύο κρά­ νη. Ενα από αυτά τα κράνη πιθανότατα ανήκε σε ένα από τα δύο μέλη του Vautour ΙΙΝ που ανακαλύφθηκε από σαουδαραβικά στρατεύματα. Μάλιστα, στο ένα από αυτά υπήρχε μια πλαστική ετι­ κέτα με τα εξής στοιχεία: «κράνος πιλό­ του HGU/2A-P, μεγάλο μέγεθος, αριθμός 16631, ελαφρύ πλαστικό, βιομηχανική περιοχή Αζόρ» (το Αζόρ είναι μια μικρή πόλη στα περίχωρα του Τελ Αβίβ). Τον Μάιο του 2003, κατά τη διάρκεια της επι­

χείρησης «Iraqi Freedom», οι Αμερικανοί ανακάλυψαν το μουσείο και επέστρεψαν ορισμένα από τα εκθέματα στην ισραηλινή πλευρά. Τα πραγματικά γεγονότα ί­ σως να μη αποκαλυφθούν ποτέ, αλλά για την ιρακινή πλευρά η 7η Ιουνίου του 1967 ήταν μια αδιαμφισβήτητη νίκη απέ­ ναντι σε έναν πανίσχυρο αντίπαλο. Ξ

(1) A h m a d Sadik, Tom C ooper: LE MYSTERIEUX EPISO D E IRA K IEN DE LA GUERRE DES S IX JO U R S, Le Fana d e A viation, Juin 2011. (2) Tom C ooper: IR A Q I H U NTER S AT WAR, C lassic A ircraft, A p ril 2012. (3) Jon Lake: HAW KER HUNTER, W ings o f Fam e N o 20, A ero s p ac e Publishing, London, 2000. (4) Pau l B radley: THE HAW KER HUNTER - A C O M PR EH ENSIVE GUIDE, S A M Publications, B ed fo rd , 2009. (5) G lenn Ashley: HAW KER HU NTER IN AC TIO N, N o 121, S quadron/S ig nal Publication, Texas, 1992. (6) A lan W. H all: HAW KER HUNTER, W arpaint N o 8, H a ll Park, B ed fo rd s h ire , 1999. (7) Shlom o Aloni: A CLASS O F ITS OW N, A ir Enthusiast N o 72, N ove m b e r-D e cem b er 1997. (8) Shlom o A loni: ISR A ELI M IRA G E AN D NESHER ACES, A irc ra ft o f the A ces N o 59, O sprey Publishing, O xford, 2004. (9) A m os D or: IA F VAUTOURS, IA F A irc ra ft S eries N o 8, A D G raphics, M ilan, 2001. (10) D avid J. G riffin : HAW KER HU NTER 1951-2007 IN UK A N D FO REIG N SERVICE, Lulu Enterprises, M orrisville, 2007.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 3

24 Ιουνίου 1859

ΓΕΟΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΑΗΣ

0 ΓΑΛΛΟ-ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ If A I II L I A V II 0 καιαΠύιηι; me IVAI Π Ρ ΙΑ Λ ι evonoinonc inc liaüfac

ΤΟΥ ΣΟΑΦΕΡΙΝΟ

............... ' 9 4 I Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

™-»

Γάλλοι σ τρ α τιώ τε ς π ρ α γμ α το π ο ιο ύ ν επ ίθ εσ η για τη ν κ α τά λη ψ η το υ Σ ο λ φ ερ ίν ο , σ τις 24 Ιο υ νίο υ το υ 1859.

Inc 24 Ιουνίου ίου 1859, η προέλαση 160.000 Αυστριακών στραιιωιών ουνάνιησε απρόσμενα ιην εμπροσθοφυλακή 156.000 Γάλλων και Πεδεμονιίων. Η μάχη. η οποία διήρκηοε εννέα ώρες μέσα σε πιρόρηιη ζέσιη. διεΕπχθη με πείσμα, ηρωισμό και απίαιευιη ανριόιηια και από lie δύο πλεαρές. Τελικά, ιο απόγευμα οι σύμμαχοι απέσπασαν μια πολυαίμακιη νίκη. Το έπαθλο ήιαν σημανιικό: Η απελευθέρωση ιης Λομβαρδίας από ιον αυσιριακό ζυνό. Η μάχη αυτή απστέλεσε ιο έναυσμα για ιην ενοποίηση ιηι; Ιτπλίας αλλά και via nc πρωίες ενέργειες του Ερρίκου Νιυνόν, ενός ■νεαρού Ελβετού επιχειρηματία, αυιόπτη μάριυρα της αγωνίας χιλιάδων ιραυμαιιών, για ιη δημιουργία ίου Διεθνούς Ερυθρού Σιαυρού.

ετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ το 1815, η συνθήκη της Βιέννης διαμοίρασε τα ε­ δάφη της Ιταλίας στους νικητές συμμάχους. Στον νότο, το Βασίλειο των Δύο Σικελιών παραχωρήθηκε στην ισπανική δυναστεία των Βουρβόνων. Αυτό περιελάμβανε, εκτός από τη Σικελία, ολόκληρη τη νότια Ιταλία, συμπεριλαμβανομένης της Νεάπολης και έφθανε σχεδόν μέχρι τα περίχωρα της Ρώ­ μης. Στον βορρά δημιουργήθηκε το Βασίλειο της Σαρδηνίας-Πεδεμοντίου, με πρωτεύουσα το Τορίνο και κύ­ ριες πόλεις την Αλεσάντρια και τη Γένοβα. Στο βασίλειο αυτό παραχωρήθηκαν οι γαλλόφωνες περιοχές της Σα­ βοΐας και της Νίκαιας. Τη μερίδα του λέοντος στην Ιτα­ λία έλαβε η αυτοκρατορία των Αψβούργων (η μετέπειτα Αυστροουγγαρία), στην οποία δόθηκε το σύνολο της Λομβαρδίας στη βόρεια Ιταλία. Πόλεις όπως το Βαρέζε, το Μπέργκαμο, η Νοβάρα, η Βερόνα, η Μάντοβα, η Βε­ νετία και νοτιότερα η Πάρμα, η Μπολόνια, η Μοντένα, καθώς και η στρατηγικής σημασίας πόλη του Μιλάνου, ήταν πλέον κτήσεις της Αυστρίας. Τα όρια των κτήσεων αυτών ορίζονταν από τις λίμνες Ματζιόρε και Κόμο προς βορρά και τη λίμνη Γκάρντα προς ανατολάς. Επίσης, διατηρήθηκε το Παπικό Κράτος με έδρα τη Ρώμη. Οι Ιταλοί τιμωρήθηκαν σκληρά για την υποστήριξη που παρείχαν στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Η αυστριακή κατοχή της Λομβαρδίας δεν ήταν ιδιαί­ τερα καταπιεστική, αντίθετα με όσα ισχυρίστηκαν αργό­ τερα οι Ιταλοί εθνικιστές. Υπήρχε μια σχετική αυτονομία στις μεγάλες ιταλικές πόλεις να ρυθμίζουν τα του οίκου τους. Αυστριακοί μηχανικοί άνοιξαν δρόμους, έκαναν εγγειοβελτιωτικά έργα και εκσυγχρόνισαν τη διοίκηση. Το εμπόριο και η βιομηχανία συνέχισαν να αναπτύσσο­ νται, ενώ, παρά τη λογοκρισία, άνθησαν και οι καλές τέ­ χνες με προεξέχουσες τη μουσική και την όπερα. Παρόλα αυτά, η μεσαία και η λαϊκή τάξη της Ιταλίας απεχθάνονταν τους Αυστριακούς δυνάστες και σύντομα δημιουργήθηκαν οι πρώτες συνωμοτικές οργανώσεις, ό­ πως αυτή των Καρμπονάρων, με σκοπό την αποτίναξη

Μ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 5

Ο Γάλλος α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ναπολέων Γ σ την μάχη του Σ ολφ ερίνο (πιν. του Ζαν Λ ο υ ϊ Μ ιζιονέ, 1863).

Ο π ρω θυπ ουρ γό ς το υ Π εδ εμ ο ν τίο υ , κόμ ης Κ αβ ούρ , ή τα ν ο ιθύνω ν νους το υ κ ινή μ α το ς για τη δ η μ ιο υ ρ γ ία εν ό ς εν ια ίο υ ιτα λ ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς .

Ο Γάλλος σ τρ α τά ρ χ η ς Μ α κ Μ α χό ν ή τα ν ο β ασικός σ υ ν τελ εσ τή ς τη ς νίκης τη ς μ άχ ης τη ς Μ α τζ έ ν τα και το υ Σ ο λφ ερ ίν ο .

9 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του ξένου ζυγού και την ένωση της Ιτα­ λίας σε ένα ενιαίο κράτος. Στο κίνημα του Risorgimento, δηλαδή της ενοποίη­ σης της Ιταλίας, ξεχώρισαν σχεδόν αμέ­ σως τρεις μορφές του αγώνα: ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, ο Τζουζέπε Ματσίνι και ο πρωθυπουργός του Βασιλείου της Σαρδηνίας-Πεδεμοντίου, ο κόμης Καμίλο Μπένσο ντι Καβούρ. Ο Καβούρ ήταν ο πρώτος που αντελήφθη πως το όνειρο μιας ανεξάρτητης Ιταλίας δεν μπορούσε να πραγματοποιη­ θ εί μόνο με τις μικρές δυνάμεις του Βα­ σιλείου της Σαρδηνίας-Πεδεμοντίου. Υπήρχε απόλυτη ανάγκη για έξωθεν βοήθεια. Το 1848 ο βασιλιάς του Πεδε­ μοντίου, Κάρολος Αλβέρτος, παρά την αντίθετη γνώμη του Καβούρ, κήρυξε τον πόλεμο στην Αυστρία και οι δυνά­ μεις του εισέβαλαν στη Λομβαρδία. Οι Π εδεμόντιοι συνετρίβησαν από τις αυ­ στριακές δυνάμεις, υπό τη διοίκηση του ικανότατου στρατάρχη Γιόζεφ γκραφ φον Ραντέσκυ, σε δύο μάχες, στην Κουστόζα το 1848 και στη Νοβάρα το 1849. Το 1855 ο Καβούρ έπεισε τον βασι­ λιά Βίκτορα Εμμανουήλ Β’, διάδοχο του Καρόλου Αλβέρτου, ο οποίος είχε παραι­ τηθεί, να αποστείλει εκστρατευτικό σώ­ μα στην Κριμαία, κατά τη διάρκεια του πολέμου, για να παρέχει βοήθεια στις δοκιμαζόμενες γαλλικές και βρετανικές δυνάμεις στον αγώνα τους κατά των Ρώ­ σων. Οι Ιταλοί στρατιώτες απέσπασαν τους επαίνους των συμμάχων τους για την πειθαρχία και τη μαχητικότητα τους κατά τη διάρκεια της εκστρατείας. Ο Καβούρ συμμετείχε στη διάσκεψη ειρήνης του Παρισιού, μετά τη λήξη του Κριμαϊκού Πολέμου, και με την ευγλωτ­ τία και τα επιχειρήματα που διέθετε, κα­ τόρθωσε να πείσει τον πρωθυπουργό της Βρετανίας καθώς και τον αυτοκράτορα της Γαλλίας Ναπολέοντα Γ’, να α­ σχοληθούν σοβαρά με το ιταλικό πρό­ βλημα και να εκδοθεί μάλιστα ψήφισμα από τους συνέδρους, που να «καταδικά­ ζει τις απολυταρχικές και καταπιεστικές

μεθόδους διακυβέρνησης του ιταλικού λαού, οι οποίες εφαρμόζονταν από το Παπικό Κράτος, την Αυστρία και το Βασί­ λειο των Δύο Σικελιών».

ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΗΧΑΝΟΡΡΑΦΙΕΣ Στις 21 Ιουλίου του 1858 ο Ναπολέων Γ’, καθισμένος στο γραφείο του στο θ ε ­ ρινό ανάκτορο του Φοντεναιμπλό, κοι­ τούσε αφηρημένος την αναφορά ενός υ­ πουργού. Ο αυτοκράτορας ήταν άτομο μέτριου αναστήματος, με ζωηρά μαύρα μάτια, ενώ οι τρόποι του ήταν πάντα μει­ λίχιοι και ευγενικοί. Κάτω όμως από αυτό το παρουσιαστικό κρυβόταν ένα οξυδερ­ κές πολιτικά άτομο, με άμετρη φιλοδο­ ξία. Το 1851, ως πρόεδρος της Β’ Γαλλι­ κής Δημοκρατίας, χρησιμοποιώντας τις αδυναμίες του πολιτικού συστήματος, κατέλυσε το πολίτευμα και το επόμενο έ­ τος εγκαθίδρυσε τη Β’ Αυτοκρατορία, διατηρώντας φυσικά για τον εαυτό του το αξίωμα του αυτοκράτορα, το οποίο κατείχε και ο θείος του, ο Ναπολέων Α’. Οι κοινωνικές αντιδράσεις δεν άργη­ σαν να φανούν. Λόγιοι όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ, τον στηλίτευαν ως μια καρικατούρα του ένδοξου Ναπολέοντα και ως έναν πολιτικό τυχοδιώκτη. Επρεπε συνεπώς να αναληφθεί μια εκστρατεία και μια νί­ κη στα πεδία των μαχών, απαραίτητη για να κατασιγάσουν οι λαϊκές αντιδράσεις στο εσωτερικό της Γαλλίας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, ο αυτοκράτορας θα συναντιόταν μυστικά με τον πρω θυ­ πουργό του Πεδεμοντίου, αυτόν τον μικροκαμωμένο άνθρωπο με τα μεγάλα μυωπικά γυαλιά, τον κόμη Καβούρ, προκειμένου να συζητήσουν για τη σύναψη μιας συμμαχίας. Το ίδιο απόγευμα, οι δύο άνδρες συμ­ φώνησαν προφορικά για τη σύναψη συμ­ μαχίας μεταξύ των χωρών τους και ότι σε περίπτωση επίθεσης της Αυστρίας κατά

Ματζιόρε

Μιλάνο

ΟΝΤΙΟ •

Πεσκιέρα

ΛΟΜΒΑΡΔΙΑ Λενιανο Μάντοβα Μονχεμπέλο

Μοντενα

Μπολόνια Ιο Γο>Ε

ΓαλΣΦ

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Αυστριακοί

ΣΣ: Σώμα Στρατού

Γάλλοι / Πεδεμόντιοι

ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΣΦ: Σώμα Φρουράς

Οι επ ιχ ειρ ή σ εις Γάλλων και Α υσ τρ ια κώ ν σ το Π ε δ ε μ ό ν τιο κα ι τη Λ ομ β α ρ δ ία .

του Πεδεμοντίου, η Γαλλία θα επενέβαινε στρατιωτικά. Σε περίπτωση νίκης των δύο συμμάχων, η Γαλλία θα λάμβανε από το Πεδεμόντιο τη Νίκαια και τη Σαβοΐα, ενώ όλες οι λομβαρδικές κτήσεις της Αυ­ στρίας, πλην της Βενετίας, θα προσαρτώντο στο Βασίλειο του Πεδεμοντίου. Ο Ναπολέων έδωσε επίσης τη συγκατάθε­ σή του στον Καβούρ για τη σχεδιαζόμε­ νη επίθεση των Πεδεμοντίων στο Βασί­ λειο των Δύο Σικελιών. Εάν οι δυνάμεις του Βίκτωρα Εμμανουήλ κατόρθωναν να νικήσουν τους Βουρβόνους, τότε η Σικε­ λία και η νότια Ιταλία θα αποτελούσαν τμήμα του Βασιλείου του Πεδεμοντίου. Ο Ναπολέων, όμως, προειδοποίησε τον Καβούρ να μη προβεί σε ενέργειες που θα προκαλούσαν τη στρατιωτική αντί­ δραση των Αυστριακών και την αναπό­ φευκτη επέμβαση της Γαλλίας. Ο Καβούρ, ωστόσο, είχε άλλα σχέδια. Αποφάσισε να «εκβιάσει» την κήρυξη του πολέμου. Στις αρχές Απριλίου του

1859, έναν σχεδόν χρόνο μετά τη συνά­ ντησή του με τον Ναπολέοντα, κήρυξε γενική επιστράτευση, ενώ δυνάμεις του στρατού του Πεδεμοντίου άρχισαν να συγκεντρώνονται στα σύνορα με τη Λομ­ βαρδία. Αν και οι Αυστριακοί δεν πίστευ­ αν πως οι Πεδεμόντιοι επιθυμούσαν τον πόλεμο και ότι οι Γάλλοι θα παρέμβαιναν, εντούτοις επέδωσαν τελεσίγραφο στον Καβούρ για άμεση αποστράτευση των δυνάμεων του Πεδεμοντίου και απόσυρ­ σή τους από τα λομβαρδικά σύνορα. Η διορία εκπνοής του τελεσιγράφου ήταν η 26η Απριλίου. Μετά την ημερομηνία αυτή, οι Αυστριακοί θα εισέβαλλαν στα εδάφη του Πεδεμοντίου. Ο Ναπολέων έδρασε κεραυνοβόλα. Στις 23 Απριλίου, τρεις ημέρες πριν λήξει το αυστριακό τελεσίγραφο, τα πρώτα γαλλικά στρατεύματα εισήλθαν στα εδά­ φη της Σαβοΐας στο Βασίλειο της Σαρδηνίας-Πεδεμοντίου. Οι εχθροπραξίες ή ­ ταν πλέον ζήτημα ημερών.

ΜΙΑ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΙΣΠ! Το αυστριακό γενικό επιτελείο διέτα­ ξε τον στρατηγό Φραντς Γκιουλάι να ει­ σβάλει στο έδαφος του Πεδεμοντίου και να δώσει ένα καλό μάθημα στον στρατό του βασιλείου, ελπίζοντας πως θα συνε­ τίσει τον «αυθάδη» μονάρχη του. Σκο­ πός των Αυστριακών δεν ήταν η κατάλη­ ψη εδαφών του βασιλείου ή της πρωτεύ­ ουσας του Τορίνου, αλλά η συντριβή των Πεδεμοντίων πριν την παρέμβαση των Γάλλων, οι οποίοι, κατά τους υπολογι­ σμούς των Αυστριακών, θα χρειάζονταν τουλάχιστον 15 ημέρες για να αποβιβά­ σουν ικανό αριθμό στρατιωτών στον λ ι­ μένα της Γένοβας ή να διέλθουν πεζή από τα περάσματα των Αλπεων, τα οποία εκείνη την εποχή του έτους ήταν γεμά­ τα χιόνι. Αυτό που δεν γνώριζαν οι Αυ­ στριακοί ήταν πως από τα μέσα Απριλί­ ου, ο Ναπολέοντας προβλέποντας την

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 7

Εκδοτική 20 12

ιεσαντρια

Σχεδίαση χ ά ρ τη : ΓΝΩΜΩΝ

Ιη Πεδ ΜΠ

Γ ελοιογρ α ψ ία που π α ρ ο υ σ ιά ζει σ υνάντηση Ιτα λώ ν συνωμοτών.

ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΕΛΕΜΟΝΤΙΟΥ Οι στρατιώτες του Πεδεμοντίου είχαν σχετικά καλή εκπαίδευση. Οι στολές τους σε χρώμα μπλε σκούρο και ο οπλισμός τους ακολουθούσαν τα γαλλικά πρότυπα. Οι οπλίτες έφεραν πηλίκιο τύπου σακό, ενώ οι επίλεκτοι ακροβολιστές, που ονομάζονταν βερσαλιέροι, πλατύγυρο καπέλο με ένα μαύρο φτερό από πετεινό. Το πυροβολικό τους αποτελείτο από λειόκαννα πυροβόλα γαλλικής προέλευσης. Στην εκστρατεία συμμετείχαν και τα Ανεξάρτητα Σώματα του Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, τα οποία στις αρχικές φάσεις της εκστρατείας είχαν ως αποστολή την κατόπτευση των κινήσεων του Αυστριακού Στρατού, την υπεράσπιση της πόλης του Τορίνου και την παρενόχληση της προέλασης του εχθρού. Ως ένδυμα έφεραν κόκκινο πηλίκιο τύπου κεπί, κόκκινο υποκάμισο ή χιτώνιο, μπλε σκούρο παντελόνι, ενώ ο οπλισμός τους προερ­ χόταν από γαλλικά αποθέματα.

επερχόμενη σύρραξη, είχε δώσει εντολή σε συνεργεία σκαπανέων του γαλλικού μηχανικού να καθαρίσουν τα αλπικά πε­ ράσματα από τα χιόνια. Στις 22 Απριλίου οι εργασίες είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί. Αυτό που προκαλεί εντύπωση στους σύγχρονους μελετητές της ιστορίας εί­ ναι το γεγονός πως οι αντίπαλοι στρατοί προέλαυναν χωρίς να γνωρίζουν ότι οι α­ ντίπαλοί τους ήταν στην ίδια περιοχή! Το ελαφρύ ιππικό δεν είχε αναλάβει απο­ στολές αναγνώρισης, έτσι ώστε να προ­ ειδοποιεί τους διοικητές για την ύπαρξη εχθρικών τμημάτων στην περιοχή. Ολες σχεδόν οι μάχες της εκστρατείας της Ιταλίας άρχισαν, όταν ένα τμήμα στρα­ τού αντιμετώπισε «τυχαία» ένα εχθρικό τμήμα που κινείτο προς την ίδια κατεύ­ θυνση! Κατά την έναρξη της ιταλικής εκ­ στρατείας, οι Αυστριακοί είχαν δύο σο­ βαρά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τους αντιπάλους τους: πρώτον, η 2η Αυ­ στριακή Στρατιά, λόγω των ετήσιων γυ­

9 8 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μνασίων και των πολεμικώ ν ασκήσεων που γίνονταν στο έδαφος της Λομβαρ­ δίας, γνώριζε άριστα το έδαφος πάνω στο οποίο θα πολεμούσε. Στο χωριό του Σολφερίνο μάλιστα και στο παρακείμενο χωριό του Σαν Μαρτίνο, είχαν σκαφτεί χαρακώματα και είχαν κατασκευαστεί θέσεις πυροβόλων, κατά τη διάρκεια α­ σκήσεων παρελθόντων ετών. Σε αυτά ο­ χυρώθηκαν οι Αυστριακοί, όταν εκδηλώ­ θηκαν οι γαλλικές επιθέσεις. Δεύτερον, οι οχυρές πόλεις της Λομ­ βαρδίας, Πεκσιέρα, Βερόνα, Λενιάνο και Μάντοβα σχημάτιζαν το λεγόμενο «Σι­ δερένιο Τετράγωνο», το οποίο βρισκό­ ταν στα βορειοανατολικά της Λομβαρ­ δίας. Σε περίπτωση υποχώρησης, ο Αυ­ στριακός Στρατός θα μπορούσε να καταφύγει σε μια από αυτές τις οχυρές π ό ­ λεις, ο δε επίδοξος εισβολέας θα δεχό­ ταν επίθεση από τέσσερις πλευρές, εγκλωβισμένος σε μια θανάσιμη παγίδα. Για τους Αυστριακούς, όμως, αυτό θα σήμαινε την εγκατάλειψη των υπολοί­

Ο Ν απ ολέω ν ο Γ δ ιο ίκη σ ε τα γαλλικά σ τρ α τε ύ μ α τα κ α τά την ιτα λ ικ ή ε κ σ τρ α τε ία . Ο ι δ ια τα γ έ ς το υ διέπ ο ν τα ν από κοινή λο γικ ή , η οποία δ υσ τυχ ώ ς 9 α α π ο ύ σ ια ζε 11 χρόνια α ρ γ ό τε ρ α σ το ν π όλεμ ο μ ε το υ ς Π ρώ σους.

πων 2/3 του λομβαρδικού εδάφους στον εισβολέα, πράγμα αδιανόητο για τη Βιέννη. Στις 29 Απριλίου, κάτω από καταρρα­ κτώδη βροχή, πέντε αυστριακά σώματα στρατού, 110.000 ανδρών περίπου, υπό τον στρατηγό Γκιουλάι εισήλθαν στο έ­ δαφος του Πεδεμοντίου. Οι δρόμοι εί­ χαν μετατραπεί σε θάλασσες λάσπης, οι ποταμοί είχαν υπερχειλίσει, ενώ σι Πεδεμόντιοι είχαν ανοίξει τα φράγματα στους ποταμούς τους πλημμυρίζοντας τις πεδιάδες. Ο στρατός εισβολής προέλαυνε αργά, δίνοντας μάχη με το έδα­ φος και τα στοιχεία της φύσης. Ενα τμή­ μα των δυνάμεών του προέλασε προς την πόλη Καζάλε, ενώ το δεύτερο τμήμα προς το Τορίνο, το οποίο υπεράσπιζαν μερικές ίλες ιππικού και αποσπάσματα ατάκτων του Γαριβάλδη. Οι Αυστριακοί είχαν μια μοναδική ευκαιρία κατάληψης του Τορίνου, γεγονός που το γνώριζε ο Γκιουλάι. Ωστόσο, το ενδεχόμενο αυτό ήταν ρητά απαγορευμένο από το γενικό επιτελείο στη Βιέννη. Στις 9 Μαΐου, ο στρατηγός έλαβε ε­ ντολές από τη Βιέννη να οπισθοχωρήσει

ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Ο Αυστριακός Στρατός αποτελείτο από ένα μωσαϊκό εθνοτή­ των, Αυστριακούς, Ούγγρους, Πολωνούς, Κροάτες, Ρουμάνους, Τσέχους, Σλοβένους και Σλοβάκους, πολλοί εκ των οποίων δεν γνώριζαν ούτε λέξη γερμανικών και οι Αυστριακοί αξιωματικοί τους ήταν υποχρεωμένοι, όταν έδιδαν διαταγές, να χρησιμοποι­ ούν διερμηνείς! Η στράτευση για δύο έτη ήταν υποχρεωτική στην αυτοκρατο­ ρία, το μέτρο όμως δεν είχε επεκταθεί στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των στρατιωτών και των υπαξιωματικών να αποτελείται από αναλφάβητους αγρότες. Οι Αυ­ στριακοί εκτελούσαν υποδειγματικά ασκήσεις ακρίβειας και ήταν εντυπωσιακοί σε παρελάσεις, αλλά μειονεκτούσαν όταν βρίσκο­ νταν στο δασώδες ημιορεινό έδαφος της Λομβαρδίας, όπου οι κλασικοί σχηματισμοί έχαναν τη συνοχή τους και τα τμήματα έπρεπε να δράσουν ακροβολισμένα. Στον στρατό αυτόν δεν δινόταν η δέουσα σημασία όσον αφο­ ρά την εξάσκηση στη σκοποβολή, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες της γραμμής να είναι οι περισσότεροι κακοί σκοπευτές. Οι στρα­ τιώτες και οι υπαξιωματικοί υπάκουαν στους ανωτέρους τους χω­ ρίς να αναλαμβάνουν καμία πρωτοβουλία, σε πολλές μάλιστα περι­ πτώσεις, όταν οι διοικητές λόχων ή ταγμάτων θέτονταν εκτός μά­ χης, οι άνδρες υποχωρούσαν ή παραδίδονταν θεωρώντας πως εί­ χαν κάνει το καθήκον τους. Σε πολλά συντάγματα Ούγγρων επι­ κρατούσε δυσαρέσκεια και πνεύμα ανταρσίας κατά της κεντρικής εξουσίας, λόγω της αποτυχημένης εξέγερσης της Ουγγαρίας το 1848 και των σκληρών μέτρων που πήρε η Βιέννη για να την καταστείλει. Κατά τη διάρκεια της ιταλικής εκστρατείας, χιλιάδες Ούγγροι παραδόθηκαν ή έδειξαν σαφή έλλειψη μαχητικότητας και αποτέλεσαν έναν από τους παράγοντες της ήττας των Αυστριακών. Η πρόσφατη διανομή στο στράτευμα των εμπροσθογεμών τυφεκίων Lorenz των 13 mm προκάλεσε προβλήματα, καθώς οι στρατιώτες δεν είχαν τον χρόνο να εξοικειωθούν με αυτά. Ορισμένες μονάδες των Αυστριακών εξακολουθούσαν να φέρουν ως οπλισμό εμπροσθογεμή μουσκέτα Augustin των 17,6 mm, τα οποία ήταν βαρύτερα και πιο δύσχρηστα. Τυφέκια ραβδωτής κάννης έφεραν μόνο οι ε­ λεύθεροι σκοπευτές και οι κυνηγοί (jaeger), οι οποίοι ήταν εκπαι­ δευμένοι να δρουν ως ακροβολιστές σε ανοικτούς σχηματισμούς, ενώ φημίζονταν για τη σκοπευτική τους δεινότητα. Από το 1848 και εφεξής, το επίπεδο εκπαίδευσης μειώθηκε με αποτέλεσμα να προκληθεί δυσμενής επίδραση στο αξιόμαχο των επίλεκτων αυτών ακροβολιστών, η πλειοψηφία των οποίων προ­ ερχόταν από το Τιρόλο της Αυστρίας και την ορεινή Κροατία. Η στολή των κυνηγών αποτελείτο από κοντό χιτώνιο και μακρύ πα­ ντελόνι χρώματος ανοικτού γκρι, μαύρες γκέτες και υποδήματα, καθώς και ένα μαύρο δερμάτινο πλατύγυρο καπέλο, το οποίο συ­ νήθως έφερε ένα μαύρο φτερό. Σε αντίθεση με τους Γάλλους στρατιώτες, οι οποίοι έτρωγαν τρία γεύματα την ημέρα, οι Αυ­ στριακοί έτρωγαν μόνο ένα γεύμα, ενώ δεν υπήρχαν σκηνές για να καταλύσουν, οπότε αναγκάζονταν να διαμένουν σε επιταγμένες οικίες ή σε πρόχειρα καταλύματα στην ύπαιθρο, καθώς η επιμε­ λητεία υστερούσε σε οργάνωση σε σύγκριση με την αντίστοιχη γαλλική. Αν και οι συνθήκες ήταν αντίξοες, η πλειοψηφία των Αυ­ στριακών στρατιωτών στη Λομβαρδία πολέμησε με πείσμα και θάρρος, όταν δε μάλιστα είχαν ως επικεφαλής ψυχωμένους αξιω­ ματικούς, διενέργησαν επιτυχείς αντεπιθέσεις προκαλώντας ση­ μαντικές απώλειες στον εχθρό.

πίσω από τον ποταμό Τιτσίνο, σε λομβαρδικό έδαφος, ενώ συγχρόνως πληροφορήθηκε ότι ισχυρές γαλλικές δυνά­ μεις είχαν αποβιβαστεί στη Γένοβα. Φο­ βούμενος πλευρική επίθεση από τους Γάλλους, ο Γκιουλάι στις 10 Μαίου οπι­ σθοχώρησε εσπευσμένα σε λομβαρδικό έδαφος. Η αυστριακή προέλαση είχε διαρκέσει μόλις 12 ημέρες!

Οι στρατιώτες φορούσαν δερμάτινο πηλίκιο μαύρου χρώματος τύπου σακό, το οποίο έφερε στην προμετωπίδα τον μπρούντζινο θυρεό του αετού των Αψβούργων καθώς και τον αριθμό του συ­ ντάγματος στο οποίο ανήκε ο οπλίτης. Κατά τη διάρκεια εκστρα­ τείας, τα πηλίκια καλύπτονταν από αδιάβροχο ύφασμα για να προστατευθεί ο μεταλλικός θυρεός από τη διάβρωση. Το χιτώνιο ήταν χρώματος λευκού, κομψό αλλά άνετο και έφθανε μέχρι τους μη­ ρούς. Εφερε στο πρόσθιο μέρος δύο σειρές από μεταλλικά κου­ μπιά. Ανάλογο χιτώνιο φορούσαν και οι αξιωματικοί. Οι οπλίτες έ­ φεραν δύο δερμάτινους τελαμώνες χρώματος λευκού, οι οποίοι συναντώντο σταυρωτά στο στήθος. Στην άκρη του ενός προσαρτάτο η θήκη της σπαθοξιφολόγχης και στην άλλη η δερμάτινη φυ­ σιγγιοθήκη. Το υδροδοχείο αναρτάτο από λεπτή δερμάτινη λωρί­ δα και αποτελούσε τμήμα της εξάρτυσης του οπλίτη. Οι βαθμοί φέρονταν στις επωμίδες, στον γιακά και στα επιμανίκια. Το παντε­ λόνι των οπλιτών ήταν μακρύ, χρώματος ανοικτού μπλε, ενώ τα υ­ ποδήματα ήταν μαύρα, δερμάτινα ημιάρβυλα τα οποία ήταν ιδανι­ κά για πορείες. Η πλειοψηφία των αξιωματικών προερχόταν από την τάξη των ευγενών, των αριστοκρατών και των ευπόρων οικογενειών. Αυτοί κατέβαλαν χρηματικά ποσά και εξασφάλιζαν τον βαθμό αλλά και τη θέση τους στον στρατό. Πολλοί εξ αυτών δεν είχαν καν θητεύσει σε στρατιωτικές σχολές. Οι αξιωματικοί είχαν ελάχιστη επαφή με τους στρατιώτες και ενδιαφέρονταν σχεδόν αποκλειστικά για την κοινωνική τους ανέλιξη και για την αυστηρή τήρηση των κανο­ νισμών. Οι αξιωματικοί έφεραν πηλίκιο παρόμοιο με αυτό των οπλι­ τών, ενώ ως οπλισμό ξίφος πεζικού και εμπροσθογεμές πιστόλι. Τα υποδήματα των αξιωματικών ήταν δερμάτινα, ενώ ορισμένοι από αυτούς έφεραν τα ημιάρβυλα που χρησιμοποιούσαν και οι οπλί­ τες. Διοικητής της 2ης Στρατιάς της Ιταλίας, δηλαδή του συνόλου των αυστριακών δυνάμεων στη Λομβαρδία, ήταν ο ουγγρικής κα­ ταγωγής στρατηγός φραντς γκραφ Γκιουλάι, ο οποίος στερείτο μά­ χιμης πείρας. Οι σχέσεις του με τον ικανό αρχηγό του επιτελείου, του συνταγματάρχη Φραντς Κούν, ήταν κάκιστες, ώστε οι δύο άν­ δρες επικοινωνούσαν μεταξύ τους μόνο γραπτώς και ο πρώτος α­ γνοούσε επιδεικτικά τις συνετές υποδείξεις του δευτέρου. Ο μό­ νος αξιόλογος ανώτατος αξιωματικός ήταν ο αντιστράτηγος Λούντβιχ φον Μπένεντεκ, διοικητής του 8ου Σώματος Στρατού, ο ο­ ποίος διέθετε θάρρος, μεγάλη τακτική αντίληψη καθώς και ικανό­ τητα λήψης σωστών στρατηγικών αποφάσεων, ενώ έδειχνε ενδια­ φέρον για τις ανάγκες του απλού στρατιώτη. Το αυστριακό πυροβολικό αποτελείτο από εμπροσθογεμή λειόκαννα πυροβόλα, τα οποία είχαν βεληνεκές 2.370 μέτρα και χρη­ σιμοποιούσαν βλήματα με βολίδες canister παλαιού τύπου, οι οποί­ ες αναπηδούσαν κατά την πρόσκρουση στο έδαφος. Τα πυροβόλα αυτά υστερούσαν σε ακρίβεια και βεληνεκές σε σύγκριση με τα τε­ λευταίου τύπου γαλλικά πυροβόλα ραβδωτής κάννης. Η κατωτε­ ρότητα αυτή καταδείχθηκε τόσο στη μάχη της Ματζέντα όσο και σε αυτήν του Σολφερίνο. Το ιππικό διακρινόταν σε ουλάνους (λογ­ χοφόρους) και ουσάρους. Η φύση του εδάφους της Λομβαρδίας, όπου μικρές πεδιάδες τέμνονταν από αρδευτικούς διαύλους, μι­ κρούς και μεγάλους ποταμούς καθώς και οι πολυάριθμοι βραχώ­ δεις λόφοι, εμπόδισαν την αποτελεσματική επέμβαση του ιππικού, τόσο των Αυστριακών όσο και των Γάλλων. Οπου το αυστριακό ιπ­ πικό επενέβη, αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά από το πυκνό πυρ των τετραγώνων του γαλλικού πεζικού.

ΜΟΝΤΕΜΠΕΛΟΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΗΪΕ ΣΕ ΜΑΧΗ Στις 19 Μαίου, ο στρατηγός Γκιουλάι απέστειλε δύναμη 23.000 πεζών και ιππέ­ ων, με αποστολή να ανιχνεύσουν την πε­ ριοχή στη δεξιά όχθη του ποταμού Πάδου για τυχόν παρουσία γαλλικών δυνά­

μεων, οι οποίες θα απειλούσαν τα πλευ­ ρά των Αυστριακών. Η δύναμη αυτή χωρί­ στηκε σε τρεις φάλαγγες. Η μεσαία φά­ λαγγα, υπό τον αντιστράτηγο Ούρμπαν, προσέγγισε το χωριό του Μοντεμπέλο, το οποίο αποτελείτο από πέτρινα σπίτια και ένα νεκροταφείο που περιβαλλόταν από πέτρινο τοίχο. Ο Αυστριακός διο ικη­ τής αποφάσισε να τοποθετήσει δυνά-

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA I 9 9

ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Ο Γαλλικός Στρατός της Β’ Αυτοκρατορίας ήταν αναμφισβήτη­ τα ο καλύτερος της Ευρώπης. Η θητεία στον Γαλλικό Στρατό διαρκούσε επτά έτη και το σύστημα στρατολόγησης ήταν με κλήρωση. Πολλοί εύποροι νέοι εξαγόραζαν την υποχρέωση στράτευσης πλη­ ρώνοντας άλλους στη θέση τους, οι οποίοι συνήθως ήταν οπλίτες μακράς θητείας. Το πεζικό της γραμμής διακρινόταν σε τυφεκιοφόρους (fusiliers) και ακροβολιστές (voltigeurs), οι οποίοι, κινούμε­ νοι σε ανοικτή διάταξη έρχονταν πρώτοι σε επαφή με τον εχθρό και στην ουσία άνοιγαν με τα πυρά τους δίοδο για την επίθεση του κύριου όγκου του πεζικού. Το σύστημα αυτό υπήρχε και την εποχή του Ναπολέοντα Α’. Ο Ναπολέοντας Γ’ όμως μείωσε το βάθος κάθε φάλαγγας πε­ ζικού από οκτώ λόχους σε έξι, ενώ αύξησε την απόσταση κάθε φά­ λαγγας από την επόμενη θέλοντας να ελαχιστοποιήσει τις απώλει­ ες από το εχθρικό πυρ. Κάθε φάλαγγα μπορούσε να αναπτυχθεί σε γραμμή αυξάνοντας την ισχύ πυρός της. Τα γαλλικά τυφέκια χρησιμοποιούσαν βολίδες νέου τύπου, που ονομάζονταν Minie και είχαν μεγαλύτερη διατρητική ισχύ από τις προηγούμενες. Οι βολί­ δες αυτές από απόσταση 70 μέτρων επέφεραν ισχυρότατα πλήγ­ ματα και συνήθως θανάσιμα τραύματα στο σώμα των αντιπάλων. Το γαλλικό πεζικό είχε υιοθετήσει την τακτική της επίθεσης με την ξιφολόγχη, ενώ οι αξιωματικοί παρότρυναν τους άνδρες τους να ε­ πιδεικνύουν επιθετικό πνεύμα, το οποίο σε συνδυασμό με τη χρή­ ση της ξιφολόγχης θα προκαλούσε την άτακτη υποχώρηση του ε­ χθρού. Οι οπλίτες και οι αξιωματικοί φορούσαν πηλίκιο από ύφασμα κόκκινου χρώματος, τύπου κεπί. Οι οπλίτες έφεραν κοντό χιτώνιο χρώματος μπλε σκούρου, κόκκινο φαρδύ παντελόνι καθώς και λευκές δερμάτινες γκέτες, ενώ τα υποδήματα ήταν από μαύρο δέρμα. Επίσης, έφεραν σκούρα μπλε χλαίνη, η οποία κούμπωνε στα πλάγια για να μη εμποδίζει τις κινήσεις. Η χλαίνη είχε δύο σει­ ρές από μπρούντζινα κουμπιά στο πρόσθιο μέρος. Οι οπλίτες έφε­ ραν δύο τελαμώνες από μαύρο δέρμα που στερεώνονταν με άγκι­ στρα στο πρόσθιο και πίσω μέρος μιας δερμάτινης μαύρης ζώνης, όπως ακριβώς και στις σύγχρονες εξαρτύσεις. Στη ζώνη προσαρτάτο η σπαθοξιφολόγχη και η δερμάτινη φυσιγγιοθήκη. Εκτός από τον γυλιό του, ο κάθε στρατιώτης έφερε τους πασσάλους και το διπλωμένο ατομικό του αντίσκηνο. Οι αξιωματικοί, εκτός από το κεπί φορούσαν μακρύ χιτώνιο μέ­ χρι τα γόνατα, χρώματος μπλε σκούρου και μακρύ παντελόνι με μαύρα δερμάτινα υποδήματα ή ψηλές δερμάτινες μπότες πεζικού. Οι βαθμοί προσδιορίζονταν από τις επωμίδες και τα μανίκια, στα ο­ ποία οι αξιωματικοί έφεραν, ανάλογα με τον βαθμό, μαιάνδρους κεντημένους με χρυσή κλωστή. Ο Ναπολέων Γ’, αν και δεν είχε σπουδάσει σε στρατιωτική σχο­ λή, υπήρξε μελετητής της στρατιωτικής τέχνης και ένθερμος θια­ σώτης κάθε καινοτομίας. Ηταν αυτός που καθιέρωσε στον Γαλλικό Στρατό σχηματισμούς ακροβολιστών, μοναδικούς σε όλη την Ευ­ ρώπη: αυτούς των κυνηγών του πεζικού (chasseur a pied) και των ζουάβων. Στα δύο αυτά σώματα υπηρετούσαν εθελοντικά άνδρες με άριστη φυσική κατάσταση, καλοί σκοπευτές και, κυρίως, τολμη­ ροί και ριψοκίνδυνοι. Οι συγκεκριμένοι ακροβολιστές δεν έρχο­ νταν απλά σε επαφή με τα εχθρικά τμήματα του εχθρού, αλλά έ­ βρισκαν κενά στην εχθρική παράταξη και διείσδυαν σε αυτή για να την πλήξουν από τα πλάγια ή από τα νώτα, προκαλώντας σύγχυση και αιφνιδιασμό. Οι κυνηγοί φορούσαν μπλε σκούρο κεπί, κοντό χιτώνιο ίδιου χρώματος, μπλε σκούρο φαρδύ παντελόνι, λευκές γκέτες και μαύ­ ρα υποδήματα. Οι επωμίδες τους ήταν πράσινες με κίτρινο περί­ γραμμα, υποδεικνύοντας πως οι άνδρες αυτοί ήταν επίλεκτοι α­

μεις στα σημεία αυτά και να συνεχίσει την αναγνώριση την επόμενη ημέρα. Στις 1.30 της επομένης οι Αυστριακοί απώθησαν χωρίς δυσκολία δύο συντάγ­ ματα της εθνοφρουράς του Π εδεμοντί­ ου, αλλά μια ώρα αργότερα οι προφ υλα­ κές του Ούρμπαν συγκρούστηκαν ανα­

1 0 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κροβολιστές. Οι ζουάβοι ήταν αυτόχθονες Μαροκινοί ή Αλγερινοί, προερχόμενοι από τις γαλλικές κτήσεις στη βόρεια Αφρική. Η στο­ λή τους είχε σαφώς τουρκική επίδραση: δεν έφεραν πηλίκιο, αλλά κόκκινο φέσι με μαύρη φούντα ή τουρμπάνι, κοντό γιλέκο περίτε­ χνα κεντημένο με κόκκινα σχέδια, μπλε ή κόκκινο ζωνάρι, φαρδύ παντελόνι-βράκα τουρκικού τύπου, λευκές γκέτες και μαύρα υπο­ δήματα. Οι Γάλλοι τους αποκαλούσαν με την προσωνυμία turkos, δηλαδή Τούρκους - και αυτό στη γαλλική κοινή γνώμη ήταν συνώ­ νυμο της γενναιότητας. Οι Γάλλοι στρατιώτες έτρωγαν πρωινό με καφέ και δύο γεύμα­ τα την ημέρα, ενώ είχαν καλά οργανωμένη επιμελητεία και διοικη­ τική μέριμνα. Ο Ναπολέων Γ' έδειξε ιδιαίτερη φροντίδα για το πυροβολικό. Οι Γάλλοι υιοθέτησαν, μετά τους Βρετανούς στην Κριμαία, πυρο­ βόλα ραβδωτής κάννης με βεληνεκές τα 3.200 μέτρα, κατά πολύ μεγαλύτερο από τα υφιστάμενα λειόκαννα και με πολύ μεγαλύτε­ ρη ακρίβεια. Τα βλήματα του πυροβόλου είχαν κωνικό σχήμα, ε­ κρηκτικού τύπου ή τύπου βολιδοφόρου canister. Η ελλειπτική τρο­ χιά των βλημάτων επέτρεπε βολή πάνω από φίλια τμήματα ή προε­ ξοχές του εδάφους. Οι Γάλλοι πυροβολητές, άριστα εκπαιδευμέ­ νοι, μετακινούσαν τα πυροβόλα τους ανάλογα με τη ροή της μά­ χης. Οι βολές τους στο απόρθητο χωριό της Ματζέντα προκάλεσαν τρομερές απώλειες και αποδιοργάνωσαν τους Αυστριακούς που είχαν οχυρωθεί σε αυτό. Κατά την έναρξη της μάχης του Σολφερίνο, το πυροβολικό των Γάλλων, ευρισκόμενο στην πρώτη γραμμή του μετώπου, συνέτριψε τις αρχικές επιθέσεις των Αυστριακών, δίνοντας τη δυνατότητα στο γαλλικό πεζικό να ανασυνταχθεί και να λάβει ενισχύσεις. Πολ­ λοί από τους αξιωματικούς, ακόμη και τους στρατηγούς, είχαν προαχθεί από τις τάξεις των απλών οπλιτών χάρη το θάρρος και την ικανότητά τους. Ο στρατάρχης Μωρίς Κανρομπέρ, βετεράνος της Κριμαίας και ο στρατάρχης Πατρίς ΜακΜαχόν είχαν στο πα­ ρελθόν διοικήσει μονάδες κυνηγών. Με διαταγή του Ναπολέοντα, χρησιμοποιήθηκε το γαλλικό σι­ δηροδρομικό δίκτυο για τη μεταφορά στρατευμάτων, πυροβόλων και ίππων στους λιμένες της Τουλόν και της Μασσαλίας και από ε­ κεί οι γαλλικές δυνάμεις με ατμόπλοια αποβιβάστηκαν στους ιτα­ λικούς λιμένες της Γένοβας και της Αλεσάντρια, στο έδαφος του Πεδεμοντίου. Αλλες δυνάμεις μεταφέρθηκαν με το ίδιο μέσο στις Αλπεις και παρά το χιόνι στα ορεινά περάσματα, διαπεραιώθηκαν πεζή στο ιταλικό έδαφος. Το άρτιο δίκτυο των σιδηροδρόμων μπο­ ρούσε να μεταφέρει 8.000 άνδρες και 500 ίππους ημερησίως! Επι­ πλέον, δεν έγινε ουδεμία διακοπή των πολιτικών δρομολογίων, τα οποία εκτελέστηκαν κανονικά. Ηταν η πρώτη φορά στη Στρατιωτική Ιστορία που ο σιδηρό­ δρομος χρησίμευσε για τη μεταφορά στο μέτωπο μεγάλου αριθ­ μού ανδρών και πυροβόλων. Δύο χρόνια αργότερα, το 1861, κατά την εναρκτήρια σύγκρουση του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, οι Νότιοι κέρδισαν τη Μάχη του Μανάσας μεταφέροντας ενισχύ­ σεις σιδηροδρομικώς, ενώ το1870 οι Πρώσοι μετέφεραν ταχύτατα στρατεύματα στο μέτωπο για να αντιμετωπίσουν τους Γάλλους, οι οποίοι κατά το διάστημα 1860-1870 είχαν εγκαταλείψει το σύστημα μεταφοράς στρατευμάτων με τον σιδηρόδρομο, θεωρώντας το ως ριψοκίνδυνο! Το βαρύ γαλλικό ιππικό (θωρακοφόροι και δραγώνοι) δεν συμ­ μετείχε στην ιταλική εκστρατεία. Το ελαφρύ γαλλικό ιππικό όμως (ουσάροι της γραμμής και της Φρουράς) αντιμετώπισε με επιτυχία το ελαφρύ αυστριακό ιππικό και κατατρόπωσε μονάδες πεζικού στα τελευταία στάδια της μάχης του Σολφερίνο.

πάντεχα με Γάλλους της μεραρχίας του υποστρατήγου Φορέ, του 1ου Σώματος Στρατού. Αρχικά, οι Γάλλοι βρέθηκαν σε δεινή θέση. Μάχονταν απεγνωσμένα κα­ τά υπεράριθμων Αυστριακών. Επανει­ λημμένες επελάσεις Πεδεμοντίων ιππέ­ ων του συντάγματος της Νοβάρα και

του Μονφεράτο, για να ελαφρύνουν την πίεση στους δοκιμαζόμενους Γάλλους, αντιμετωπίστηκαν αποφασιστικά από το αυστριακό πεζικό. Τελικά, η άφιξη δύο γαλλικών ταξιαρχιών, υπό τους ταξιάρχους Μπερέ και Μπλανσάρ, σταθεροποί­ ησε κάπως την κατάσταση.

ποταμού Σέζια, στα σημεία όπου αυτός ήταν αβαθής. Οι σύμμαχοι, ακολούθως, θ α μπορούσαν να καταλάβουν τη ΝοΘάρα και να προελάσουν για την κατάληψη του Μιλάνου, πρωτεύουσας της Λομβαρ­ δίας, πόλης με ελλιπή οχύρωση. Το γεγο­ νός αυτό θα επέφερε καίριο πλήγμα στην αυτοκρατορία των Αψβούργων. Το πρωί της 30ής Μαΐου τέσσερις με­ ραρχίες πεζικού του Πεδεμοντίου διέ­ σχισαν τον ποταμό Σέζια, προελαύνοντας σε μέτωπο 5 χλμ. για την κατάληψη

του χωριού Παλέστρο, το οποίο αποτε­ λούσε το πρώτο εμπόδιο για την προέλα­ ση προς τη Νοβάρα. Στο χωριό είχε οχυ­ ρωθεί ένα αυστριακό τάγμα, το οποίο α­ νέμενε ενισχύσεις από το 7ο Σώμα Στρα­ τού που βρισκόταν υπό τις διαταγές του αντιστρατήγου βαρώνου Ζόμπελ. Με την υποστήριξη του πυροβολι­ κού, οι Πεδεμόντιοι διασκόρπισαν τους Αυστριακούς ακροβολιστές και εκτόπι­ σαν τους υπερασπιστές του Παλέστρο από τις οικίες και τα χαρακώματα που εί-

C e w a ir Ä W T iH g V

Se

B > A 3 T ® (P @ L K ß & Y U li P a iu s s t R®

Ο α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Λ ο ύ ν τβ ιχ φ ον Μ π έν εν τεκ κ α τα νίκη σ ε το υ ς Π ε δ εμ ό ν τιο υ ς σ το Σαν Μ α ρ τίν ο , χω ρίς όμω ς να επ η ρ εά σ ει το γ ε ν ικ ό τερ ο α π ο τέλ εσ μ α τη ς μ ά χ η ς το υ Σ ο λφ ερ ίν ο .

Στις 3 το μεσημέρι οι Αυστριακοί εί­ χαν υποχωρήσει και είχαν οχυρωθεί στο νεκροταφείο και τις οικίες του χωριού Μοντεμπέλο. Στις 4 το απόγευμα 6.000 Γάλλοι πραγματοποίησαν μια θυελλώδη επίθεση κατά του Μ οντεμπέλο και του νεκροταφείου, αν και εξακολουθούσαν να υστερούν αριθμητικά, δεχόμενοι σε κάθε τους βήμα τα πυρά Αυστριακών κυ­ νηγών, οι οποίοι πυροβολούσαν καλυμ­ μένοι μέσα στα ψηλά στάχυα. Ο στρατη­ γός Φορέ αφίππευσε και οδήγησε πεζός, με το ξίφος στο χέρι, τους ακροβολιστές του στα πρώτα σπίτια του χωριού. Οι Γάλλοι εκκαθάρισαν τις οικίες μία προς μία με την ξιφολόγχη. Ο ταξίαρχος Μ πε­ ρέ έπεσε νεκρός, αλλά οι άνδρες του με πείσμα εισχώρησαν στο νεκροταφείο και εξόντωσαν τους υπερασπιστές του. Στις 6.30 το απόγευμα όλοι οι Αυστριακοί στο Μοντεμπέλο ήταν αιχμάλωτοι ή νεκροί.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΠΑΛΕΣΤΡΟ Σε συνάντηση του Ναπολέοντα Γ’ με τον βασιλιά του Πεδεμοντίου Βίκτωρα Εμμανουήλ, αποφασίστηκε η διάβαση από τους συμμάχους του άνω ρου του

0/ Γάλλοι ζο υ ά β ο ι σ υ γ κ α τα λ έγ ο ν τα ν ανά μεσ α σ το υ ς επ ίλ εκ το υ ς το υ Γαλλικού Σ τρ α το ύ .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 1

χαν οχυρωθεί. Στις 4.30 το απόγευμα της 30ής Μαΐου, το Παλέστρο βρισκόταν σε ιταλικά χέρια. Το ίδιο απόγευμα οι Γάλλοι στρατιώτες του 3ου Σώματος, υπό τον στρατάρχη Κανρομπέρ δοκίμασαν να διαβούν τον ποταμό Σέζια, ο οποίος είχε υπερχειλίσει λόγω των μεσημεριανών βροχών. Οι προσπάθειες των Γάλλων ή ­ ταν μάταιες και οι άνδρες του μηχανι­ κού εργάστηκαν όλη τη νύκτα για την κατασκευή πρόχειρων γεφυρών. Τελικά, εκείνο το βράδυ διέβησαν τον ποταμό μόνο 2.600 άνδρες του 3ου Συντάγματος Ζουάβων. Την επόμενη ημέρα, στις 31 Μαΐου, 14.000 Αυστριακοί επιτέθηκαν κατά των Πεδεμοντίων σε μια απέλπιδα προσπά­ θεια να ανακαταλάβουν το Παλέστρο. Ηταν όμως πολύ λίγοι και πολύ αργά. Οι Αυστριακοί υστερούσαν αριθμητικά ένα­ ντι των Πεδεμοντίων σε αναλογία 1 προς 2. Καθώς εξελισσόταν η επίθεση, το 2ο Γαλλικό Σύνταγμα Ζουάβων έλαβε αθό­ ρυβα θέσεις μάχης και με αιφνίδια επίθε­ ση έπληξε τα πλευρά των αυστριακών δυ­ νάμεων. Το 7ο Τάγμα των Κυνηγών, το ο­ ποίο δέχθηκε πρώτο την επίθεση, αιφνιδιάστηκε και διαλύθηκε. Ελάχιστοι κυνη­ γοί διέφυγαν, ενώ 500 από αυτούς έπε­ σαν νεκροί ή αιχμαλωτίστηκαν. Οι Αυστριακοί είχαν 2.000 νεκρούς, ενώ οι σύμμαχοι 600. Αξίζει να σημειωθεί ότι, μα­ ζί με τους Γάλλους ζουάβους, συμμετείχε στη φρενήρη επίθεση ο βασιλιάς του Πε­ δεμοντίου Βίκτωρ Εμμανουήλ, τον οποίο οι ζουάβοι ανακήρυξαν επίτιμο δεκανέα του συντάγματος τους, προς μεγάλη ικα­ νοποίηση του Ιταλού μονάρχη!

1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΑΤΖΕΝΤΑ

Ο 29 ετώ ν α υ το κ ρ ά το ρ α ς τη ς Α υ σ τρ ία ς, Φ ρ αγκίσ κος Ιω σήφ, κ α τά τη μάχη το υ Σ ο λφ ερ ίν ο . Η τα ν η τε λ ε υ τα ία φ ο ρ ά που 9 α δ ιο ικο ύ σ ε σ τρ α τε ύ μ α τα σ το π εδίο τη ς μ ά χ η ς. Η ιτα λ ικ ή ε κ σ τρ α τε ία το υ δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε μ ια π άγια απ οσ τροφ ή προς το ν π όλεμ ο.

Στις 4 Ιουνίου του 1859 οι Αυστριακοί είχαν στρατοπεδεύσει βόρεια του ποτα­ μού Τιτσίνο. Ο Ναπολέων διέταξε τις δυ­ νάμεις του (50.000 άνδρες και 87 πυροβό­ λα) να διαβούν τον ποταμό και να κατα­ λάβουν το χωριό της Ματζέντα, χωρίς να γνωρίζει πως ο εχθρός βρισκόταν στην περιοχή. Πλησίον της Ματζέντα υπήρχαν 61.500 Αυστριακοί και 152 πυροβόλα, δη­ λαδή σχεδόν το 1/3 της 2ης Στρατιάς! Στις 10 το πρωί της 4ης Ιουνίου η γαλ­ λική μεραρχία της Φρουράς, καλυπτόμε­ νη από συντάγματα ζουάβων προσέγγισε τη γέφυρα Πόντε Νουόβο, τη μία από τις δύο γέφυρες που συνέδεαν τις όχθες του ποταμού Τιτσίνο. Οι ζουάβοι λόγχι­ σαν έναν Αυστριακό αξιωματικό του μη­ χανικού, πριν αυτός προλάβει να θέσει πυρ στα εκρηκτικά με τα οποία είχε υπονομευθεί η γέφυρα. Η άλλη γέφυρα, η Πόντε Βέκιο, είχε ήδη ανατιναχθεί με ε­ κρηκτικά από άνδρες του αυστριακού μηχανικού. Ανήσυχος από την εξέλιξη των γεγο­ νότων, ο στρατηγός Φραντς Γκιουλάι διέ­ ταξε τη μεραρχία του στρατηγού Ράισαχ του 7ου Σώματος να επιτεθεί στους Γάλ­ λους, οι οποίοι μόλις είχαν διαβεί τη γέ­ φυρα και να εξαλείψει το προγεφύρωμα που θα δημιουργούσαν. Ακολούθως, ο στρατηγός αναχώρησε από το πεδίο της μάχης και δεν εμφανίστηκε πάλι εκείνη την ημέρα. Η επίθεση των Αυστριακών στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Η Μεραρχία Ράισαχ συνέτριψε γρεναδιέρους και ζουάβους,

κατέλαβε ένα από τα δύο γαλλικά πυρο­ βόλα και απώθησε τους Γάλλους στις ό­ χθες του ποταμού. Από την απέναντι ό­ χθη, ο Ναπολέων Γ’ και το επιτελείο του παρακολουθούσαν με αγωνία τα τεκταινόμενα. Το 2ο Σώμα Στρατού, υπό τον στρατηγό ΜακΜαχόν καθώς και το 3ο Σώ­ μα Στρατού, υπό τον στρατάρχη Κανρομπέρ, δεν φαίνονταν πουθενά στον ορί­ ζοντα. Ο Γάλλος αυτοκράτορας διέταξε το πυροβολικό της Φρουράς να παρέχει υποστήριξη σε ενδεχόμενη υποχώρηση των Γάλλων και αναδίπλωσή τους στην ό­ χθη από την οποία είχαν ξεκινήσει. Η πλάστιγγα έκλινε πλέον προς το μέρος των Αυστριακών. Στις 4 το απόγευμα 5.000 εξουθενωμένοι Γάλλοι μάχονταν λυσσαλέα κατά 8.000 Αυστριακών. Την ίδια ώρα που οι άνδρες του 4ου Σώματος του στρατάρχη Κανρομπέρ διέρχονταν μέσα από την πόλη Νοβάρα, την οποία είχαν καταλάβει αμαχητί, έλα­ βαν επείγον μήνυμα από τον Γάλλο αυτοκράτορα πως η παρουσία του στρατάρχη στη Ματζέντα ήταν επιβεβλημένη. Με την ανακοίνωση της έκκλησης για βοή­ θεια, οι άνδρες του Κανρομπέρ ηλεκτρί­ στηκαν. Σχεδόν τροχάδην κατευθύνθηκαν προς το πεδίο της μάχης. Οι κυνηγοί του 3ου Σώματος, καθώς και οι τυφεκιοφόροι της γραμμής σε ανοικτή διάταξη (2.400 άνδρες) ενεπλάκησαν σε μάχη με 8.000 Αυστριακούς που έσπευδαν να ενισχύσουν τους άνδρες του στρατηγού Ράισαχ. Μια νέα επίθεση των Αυστριακών

Ο Γάλλος σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Μ σ λ εβ ίλ τρ α υ μ α τίσ τη κ ε θ α ν ά σ ιμ α , επ ικ εφ α λ ή ς τω ν ανδρών το υ 55ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικ ο ύ , κ α τά τη μάχη το υ Σ ο λφ ερ ίν ο .

του Ράισαχ απώθησε τους Γάλλους σχε­ δόν μέσα στον ποταμό Τιτσίνο! Η άφιξη της μεραρχίας του στρατηγού Βινουά έ­ δωσε κάποια ανάσα στους πιεζόμενους Γάλλους. Το χωριό της Ματζέντα άλλαξε χέρια έξι φορές και, τελικά, παρέμεινε στην κατοχή των Αυστριακών. Η άφιξη του 2ου Σώματος Στρατού, υπό τον ΜακΜαχόν, άδραξε τη νίκη από τα χέρια των Αυστριακών. Με τη συνηθι­ σμένη του ενεργητικότητα, ο στρατηγός ενίσχυσε τους Γάλλους στην όχθη του

ποταμού Τιτσίνο, ενώ απώθησε τις αυ­ στριακές δυνάμεις προς το χωριό της Ματζέντα. Η τελική επίθεση κατά της Ματζέντα άρχισε στις 7 το απόγευμα. Γάλλοι σκαπανείς, κυνηγοί και ζουάβοι εισήλθαν στο χωριό, άρχισαν να σπάζουν με πέλεκεις και τα κοντάκια των τυφε­ κίων τους τις δρύινες πόρτες των πέτρι­ νων οικιών και να συμπλέκονται σώμα με σώμα με τους υπερασπιστές τους, ενώ οι ελεύθεροι σκοπευτές έσπερναν τον όλε­ θρο. Στις 9 το βράδυ οι Γάλλοι ήταν εξα­

Γαριβαλδινοί σ ε α ψ ιμαχία μ ε α υ σ τρ ια κ ά τμ ή μ α τα πλησίον τη ς λίμνης Κ όμο, σ τα αρχικά σ τά δ ια τη ς ιτα λ ικ ή ς ε κ σ τρ α τε ία ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 3

ντλημένοι, αλλά κύριοι του πεδίου της μάχης. Είχαν απώλειες 4.500 νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους, ενώ οι Αυ­ στριακοί απώλεσαν 10.200 άνδρες. Είχε σηκωθεί πλέον η αυλαία για την τελευ­ ταία σκηνή του δράματος στο Σολφερίνο. Για τη συμβολή του στη νίκη της μά­ χης της Ματζέντα, ο στρατηγός ΜακΜαχόν προήχθη σε στρατάρχη, ενώ σύμφω­ να με τη ναπολεόντεια παράδοση, του απονεμήθηκε ο τίτλος του δούκα της Μα­ τζέντα.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΟΛΦΕΡΙΝΟ Ο Αυστριακός Στρατός υποχωρούσε προς τη βορειοανατολική Λομβαρδία. Διέσχισε τον ποταμό Μίντσιο και κατευθ ύνθηκε προς το «Σιδερένιο Τετράγω­ νο», όπου ήλπιζε να βρει καταφύγιο και να αντιμετωπίσει τους προελαύνοντες συμμάχους. Την υποχώρηση των Αυ­ στριακών σταμάτησε ο αυτοκράτορας

Φραγκίσκος Ιωσήφ, ο οποίος θεώρησε α­ διανόητη την εγκατάλειψη του μεγαλύ­ τερου μέρους της Λομβαρδίας χωρίς πε­ ραιτέρω αγώνα. Οι Αυστριακοί διέσχισαν και πάλι τον ποταμό και έλαβαν θέσεις μάχης σε μια λοφοσειρά, στις πλαγιές της οποίας υ­ πήρχαν αμπελώνες και αρδευτικοί δίαυ­ λοι. Στο κέντρο της λοφοσειράς δέσπο­ ζε το νεκροταφείο, το χωριό και η εκκλη­ σία του Σολφερίνο. Εκεί οχυρώθηκαν οι Αυστριακοί του 5ου Σώματος Στρατού, υπό τον αντιστράτηγο Στάντιον. Το νε­ κροταφείο και κάθε οικία του χωριού μετατράπηκαν σε φρούρια. Στο ανατολικό τμήμα της λοφοσειράς βρισκόταν το χω­ ριό του Σαν Μαρτίνο. Σε χαρακώματα στις πλαγιές του λόφου, αλλά και στο ί­ διο το χωριό οχυρώθηκαν άνδρες έξι τα­ ξιαρχιών (20.000 άνδρες), υπό τον αντι­ στράτηγο Λούντβιχ φον Μπένεντεκ. Δυ­ τικά του Σολφερίνο είχαν τοποθετηθεί δυνάμεις Αυστριακών, οι οποίες θα ε-

Ο δ ιο ικ η τή ς τω ν αυσ τρ ιακώ ν δυνάμεω ν σ τη ν Ιτα λ ία , σ τρ α τη γ ό ς Γκιουλάι σ τε ρ ε ίτ ο σ τρ α τιω τικ ή ς π είρ ας, π ροτιμ ώ ντα ς να ε ν ε ρ γ ε ί ε κ το υ ασφ αλούς.

Γάλλοι κ υ νη γ ο ί ε π ιτίθ ε ν τα ι κ α τά τη ς εκ κ λ η σ ία ς τη ς Μ α τζ έ ν τα , ενώ δ έχ ο ντα ι το πυκνό πυρ τω ν Α υστριακώ ν, οι οπ οίοι είχα ν ο χ υ ρ ω θ ε ί σ ε α υ τή .

1 0 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μπόδιζαν τους Γάλλους του 4ου Σώμα­ τος, υπό τον στρατηγό Νιέλ, να υπερφα­ λαγγίσουν το Σολφερίνο. Ο Ναπολέων διέταξε να αρχίσει η ε­ πίθεση στο κέντρο. Στις 5 το πρωί της 24ης Ιουνίου μια μεραρχία του στρατη­ γού Μπαζαίν προσπάθησε να εκπορθή­ σει το νεκροταφείο του Σολφερίνο, αλλά υποχώρησε με μεγάλες απώλειες. Οι άν­ δρες του ΜακΜαχόν άρχισαν να αναρριχώνται στις πλαγιές της λοφοσειράς με σκοπό να καταλάβουν το Σολφερίνο. Με τη σειρά τους και αυτοί απωθήθηκαν. Στις 8.30 το πρωί οι Γάλλοι δέχθηκαν επί­ θεση από Αυστριακούς του 3ου και του 9ου Σώματος Στρατού, υπό τον αντι­ στράτηγο Σβάρτσενμπεργκ. Εικοσιτρία γαλλικά πυροβόλα έκαναν θραύση στις τάξεις των Αυστριακών, ενώ το γαλλικό ιππικό τους προσέβαλε από τα πλάγια, προκαλώντας σύγχυση και πανικό. Το αυστριακό ιππικό, που δοκίμασε να παρέμβει, αντιμετωπίστηκε αποτελεσματι­ κό από το γαλλικό ιππικό και το πυρ του πεζικού. Η αντεπίθεση είχε αποτύχει. Μέχρι τις 12 το μεσημέρι, οι επανει­ λημμένες επιθέσεις των Γάλλων κατά του Σολφερίνο και του νεκροταφείου δεν καρποφόρησαν. Οι Γάλλοι όμως έγιναν κύριοι μιας δενδροστοιχίας που α­ πείχε μόλις 250 μέτρα από το νεκροτα­

Η θ ρ ια μ β ε υ τικ ή είσ ο δ ο ς το υ Γα ριβάλδη σ τη Ν εά π ο λ η , σ τις 7 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ το υ 1860.

φείο και βρισκόταν πλησίον του Σολφε­ ρίνο. Τα γαλλικά πυροβόλα, βομβάρδι­ σαν με ακρίβεια τόσο το χωριό, όσο και το νεκροταφείο, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους υπερασπιστές του. Η τελική επίθεση των Γάλλων πραγματοποιήθηκε στις 2 το μεσημέρι. Το νεκρο­ ταφείο και το χωριό κατελήφθησαν χω­ ρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Το κέντρο της αυστριακής άμυνας κατέρρευσε. Η μάχη είχε ουσιαστικά χαθεί. Στις 12.30 το μεσημέρι τρεις μεραρ­ χίες Πεδεμοντίων πραγματοποίησαν ε­ πίθεση για την κατάληψη του Σαν Μαρ­ τίνο. Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν μέχρι τις 8 το βράδυ, χωρίς αποτέλεσμα. Ο φον Μ πένεντεκ και οι άνδρες του παρέμειναν ακλόνητοι στις θέσεις τους και τις εγκατέλειψαν μόνο όταν έλαβαν δια­ ταγή από τον αυτοκράτορα. Στο δυτικό τμήμα του μετώπου, οι Γάλλοι του στρα­ τηγού Νιέλ βρέθηκαν σε δυσχερή θέση. Η κατάληψη του Σολφερίνο επέτρεψε στον στρατάρχη Κανρομπέρ να ενισχύσει τον συνάδελφό του. Οι Αυστριακοί ο­ πισθοχωρούσαν, παρά τις εκκλήσεις του Φραγκίσκου Ιωσήφ και των επιτελών του να συνεχίσουν τον αγώνα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το πεδίο της μάχης ομοίαζε με ένα α­ πέραντο σφαγείο, όπου κείτονταν 17.000 Γάλλοι και Πεδεμόντιοι και 22.000 Αυ­ στριακοί. Ορισμένοι Αυστριακοί, αλλά και Γάλλοι στρατιώτες, εθεάθησαν να λογχί­ ζουν τραυματίες και ετοιμοθάνατους. Συγκλονισμένος ο νεαρός Ελβετός επι­ χειρηματίας Ερρίκος Ντυνάν, οργάνωσε πρόχειρα νοσοκομεία και ιατρεία εκ­ στρατείας και συγκρότησε σώμα εθελο­ ντών για τη μεταφορά των τραυματιών από το πεδίο της μάχης. Ηταν η απαρχή της δημιουργίας του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και της Συνθήκης της Γενεύης, η οποία τελικά υπεγράφη το 1864. Στις 8 Ιουλίου του 1859 ο Φραγκίσκος Ιωσήφ, σε συνάντηση που είχε με τον Να­ πολέοντα Γ’, απεδέχθη την εκχώρηση της Λομβαρδίας στο Πεδεμόντιο. Η Βε­ νετία θα παρέμενε στην κατοχή της Αυ­ στρίας. Προς μεγάλη αγανάκτηση των Ιταλών εθνικιστών, η Γαλλία έλαβε τη Σα­ βοΐα και τη Νίκαια. Εναν χρόνο αργότε­ ρα, το 1860, οι Γαριβαλδινοί συνέτριψαν τις δυνάμεις των Βουρβόνων και απε­ λευθέρωσαν τη Σικελία και τη νότια Ιτα­

λία, οι οποίες προσαρτήθηκαν τελικά στο Πεδεμόντιο. Ηταν η απαρχή της δη­ μιουργίας του σύγχρονου κράτους της Ιταλίας. Μια διαδικασία που ξεκίνησε μια ζεστή ημέρα του Ιουνίου του 1859, στο αιματοβαμμένο πεδίο μάχης του Σολφε­ ρίνο. Ξ

(1) R ich ard B rooks: SO LFER IN O 1859, O sprey, C am paign no.207, O sprey Books, 2009. (2) John M a c D o nald: SO LFER IN O 1859, G re a t B a ttle fie ld s o f the World, M ichael Jo sse p h Ltd, 1985. (3) D arko Pavlovic: THE AUSTRIAN A R M Y 1836-66, O sp re y M en a t Arm s, 1999. (4) M a u rice Vaussard: THE EMERGENCE O F ITALY, M iles to n es o f H istory, W eiden feld & N icolson Ltd, 1974. (5) W ikipedia: BATTLE O F SO LFERINO , h ttp://en . w ikipw d ia.o rg /w iki/B attle o f Soiferino, 25/12/2010.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 5

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

Kinetic 1/48

ΑϋέΕπνδβοε Ν. Δ νέσιης

(Κ48023)

Α-6Ε Intruder Σχετικά πρόσφατα η Kinetic κυκλοφόρησε ακόμη ένα καινούργιο κιτ. Πρόκειται για το Α6Ε Intruder στην 1/48 κλίμακα. Το κιτ της κινεζικής εταιρίας χαρακτηρίζεται από τον πολύ μεγάλο αριθμό κομματιών (360), τον οποίο θεωρούμε υπερβολικό ακόμα και για ένα κιτ του μεγέθους του Α-6Ε. Πιο αναλυτικά, 349 κομμάτια ανοικτού γκρίζου χρώματος φιλοξενούνται σε 12 πλαίσια, ενώ τα 11 διαφανή μέρη αποτελούν μια επιπλέον ξεχωριστή ενότητα. Διαθέτει χαραγμένη γράμμωση και εγχάρακτα πριτσίνια σε επιλεγμένες περιοχές, ενώ τα κομμάτια στην πλειοψηφία τους είναι πολύ καλής ποιότητας και δεν παρουσιάζουν ελαττώματα, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Η διαυγής καλύπτρα και το αλεξήνεμο είναι διαιρούμενα, με αποτέλεσμα να μπορούν να τοποθετηθούν σε οποιαδήποτε επιθυμητή θέση. Τα εναλλακτικά κομμάτια που παρέχονται για τα πλαϊνά αερόφρενα μας κάνουν να πιστεύουμε ότι μπορεί στο μέλλον να κυκλοφορήσουν και άλλες

εκδόσεις της οικογένειας των Α-6. Το κόκπιτ αποτελείται από την μπανιέρα, τα χειριστήρια του πιλότου και τον χειριστή οπλικών συστημάτων, τον πίνακα οργάνων και την επιπρόσθετη οθόνη του ραντάρ, τα δύο πολύ καλά καθίσματα, που αποτελούνται από επτά μέρη το καθένα και δύο επιπλέον μέρη, τα οποία αναπαριστούν τον χαρακτηριστικό περιβάλλοντα χώρο των Α-6 πίσω από την μπανιέρα, το σκιάδιο και το διαφανές σκοπευτικό. Τόσο ο πίνακας, όσο και οι πλαϊνές κονσόλες και ο χώρος διαθέτουν λεπτομέρειες ανάγλυφης μορφής, ενώ από τα καθίσματα απουσιάζουν οι ζώνες πρόσδεσης και οι λαβές εκτίναξης. Η άτρακτος αποτελείται από δύο κύρια κομμάτια, ενώ δύο μικρότερα συμπληρώνουν το κάτω μέρος της. Το άγκιστρο ανάσχεσης δίνεται σε ξεχωριστό κομμάτι. Η χρήση των εναλλακτικών κομματιών για τα πλαϊνά αερόφρενα δεν είναι σωστή. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν μόνο τα συμπαγή (όχι τα διάτρητα)

Στοιχεία του συστήματος προσγείωσης των εισαγωγών και εξαγωγών των κινητήρων.

1 0 6 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

η

j

INTRUD Α -6 Ε - f V N l - 9 -

« ± « *1

Το μπροστινό μέρος του κουτιού αναπαριστά ένα Α-6Ε στο κατάστρωμα ενός αεροπλανοφόρου, ενώ περιλαμβάνει επιπρόσθετα τις διαστάσεις και το εθνόσημα της χώρας για την οποία παρέχονται οι αντίστοιχες χαλκομανίες.

κομμάτια, τα οποία αντιπροσωπεύουν τις θυρίδες των αντίστοιχων σημείων, διότι στα Α-6Ε τα αερόφρενα έχουν μεταφερθεί από τα πλαϊνά της ατράκτου στο εξωτερικό οπίσθιο άκρο του χείλους εκφυγής των πτερύγων.

Οι πτέρυγες είναι ένα από τα θετικά σημεία του κιτ. Σχηματίζονται από τέσσερα μέρη η καθεμιά, ενώ υπάρχει δυνατότητα να τοποθετηθούν και σε αναδιπλούμενη θέση, χαρακτηριστικό ιδιαίτερα ελκυστικό και σημαντικό για

Τα κομμάτια που συνθέτουν τα πηδάλια ανόδου-καθόδου, το συγκρότημα του αγκίστρου ανάσχεσης, τα εμπρόσθια μέρη των αεραγωγών, ο σωλήνας ανεφοδιασμού σε πτήση, το ριναίο σκέλος και οι φορείς ανάρτησης εξω τερικών φορτίων.

Τα δύο μέρη της ατράκτου.

αεροσκάφη που επιχειρούν από αεροπλανοφόρα. Η Kinetic έχει αποδώσει με αρκετή λεπτομέρεια το ευαίσθητο σημείο αναδίπλωσης, αλλά δεν έχει συμπεριλάβειτις ράβδους στήριξης των πτερύγων στην άτρακτο. Επίσης, απουσιάζει η χαρακτηριστική επιφάνεια σχήματος λεπίδας στο χείλος προσβολής, στη συμβολή πτέρυγας-ατράκτου. Τα πηδάλια ανόδου-καθόδου αποτελούνται από δύο μέρη το καθένα, ενώ η σχηματιζόμενη ενότητα μπορεί να τοποθετηθεί στη θέση που επιθυμούμε. Ενα από τα στοιχεία που δεν κολακεύουν το κιτ είναι οι αεραγωγοί, οι οποίοι δεν διαθέτουν το ανάλογο βάθος και παρότι καταλήγουν στην πρώτη βαθμίδα του συμπιεστή των κινητήρων, η αναπαράστασή τους απέχει από την πραγματικότητα. Αντίθετα, οι εξαγωγές των κινητήρων έχουν τύχει περισσότερης προσοχής. Είναι σαφώς πιο βαθιές, αποδίδεται σωστά το σχήμα τους και επίσης αποδίδεται πειστικότερα ο στρόβιλος του κινητήρα στην κατάληξή τους. Τα σκέλη είναι αποδεκτά για την κλίμακα, ενώ όλες οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης διαθέτουν ικανοποιητικό βάθος, αλλά μέτρια εσωτερική λεπτομέρεια. Αντίθετα, οι λεπτομέρειες των εσωτερικών μερών των θυρίδων του συστήματος αναπαριστώνται σαφώς πολύ καλύτερα. Ολοι οι τροχοί αποτελούνται από δύο ξεχωριστά μέρη, μεταξύ των οποίων τοποθετούνται οι

Τα άνω και κάτω μέρη, τα οποία συνθέτουν τις αναδιπλούμενες ή μη π τέρυγες. Τα εξω τερικά κομμάτια των πτερύγων είναι διπλά (τέσσερα κομμάτια).

αντίστοιχες ζάντες τους. Σε ξεχωριστά κομμάτια δίνονται και οι σκάλες επιβίβασης του πληρώματος στο αεροσκάφος, οι οποίες βρίσκονται στο εμπρόσθιο μέρος των εισαγωγών αέρος των κινητήρων. Επίσης, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο μικρός αεραγωγός στο άνω και οπίσθιο τμήμα της ατράκτου απαντάται μόνο στην αριστερή και όχι και στη δεξιά πλευρά του, όπως λανθασμένα μας συμβουλεύουν οι οδηγίες συναρμολόγησης. Ο οπλισμός που συνοδεύει το κιτ περιλαμβάνει δύο πυραύλους αέρος-επιφανείας AGM-84 Harpoon και δύο φορείς βομβών MER (Multi Ejection Rack), στους οποίους αναρτώνται οι 12 βόμβες Mk 82 Snakeye των 500 lbs. Τα εξωτερικά φορτία συμπληρώνουν οι τρεις εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου, από τις οποίες οι δύο τοποθετούνται στους πτερυγικούς φορείς και η τρίτη στον κεντρικό φορέα του αεροσκάφους. Επίσης, υπάρχουν και εξωτερικά ατρακτίδια παρεμβολών ALQ-99 (προφανώς κατάλοιπα από το ΕΑ-6Β της ίδιας εταιρίας), τα οποία όμως δεν μεταφέρονται από τα Α-6Ε και συνεπώς θα πλουτίσουν το κουτί των ανταλλακτικών μας. Οπως σε προηγούμενα κιτ, έτσι και στο Α-6Ε το ποιοτικότατο φύλλο χαλκομανιών της Kinetic έχει τη σφραγίδα της ιταλικής Cartograph. Περιλαμβάνει τρεις επιλογές για αντίστοιχα αεροσκάφη του Ναυτικού των ΗΠΑ. Ολα τα προτεινόμενα αεροσκάφη όμως ανήκουν στην 115 Μοίρα "Eagles", όπως επιχειρούσαν τα έτη 1994-1996,

είναι όλα εφοδιασμένα με τη συσκευή TRAM (Target Recognition Attack Multisensor) και φέρουν τακτική δίχρωμη παραλλαγή, η οποία αποτελείται από το ανοικτό γκρι FS 36375 και το σκουρότερο FS 36320, για τις κάτω και άνω επιφάνειες αντίστοιχα. Θα προτιμούσαμε να παρέχονται τρεις ή περισσότερες επιλογές για διαφορετικές μοίρες του Ναυτικού, αλλά και του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ και όχι όλες απαραίτητα με τη συσκευή TRAM. Ο οδηγός συναρμολόγησης και βαψίματος αποτελείται από 12 ασπρόμαυρες σελίδες, από τις οποίες οι δύο τελευταίες περιλαμβάνουν σχέδια τεσσάρων όψεων για τις προτεινόμενες διακοσμήσεις. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι από το Α-6Ε της Kinetic αποκομίσαμε μικτά συναισθήματα. Θα περιμέναμε ο κατασκευαστής να έχει μελετήσει

και να έχει αποδώσει πιο πιστά κάποια κομμάτια αυτού του πολύ σπουδαίου αεριωθούμενου αεροσκάφους, που επί τρεις δεκαετίες περίπου αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά των μεσαίων επιθετικών μοιρών του Ναυτικού και του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ.

Τα μοντέλα της Kinetic εισάγονται από την Καλφάκης Ο.Ε., Ιπποκράτους 63-67, Αθήνα και Πρωτοπαπαδάκη 67, Γιλάτσι. Περισσότερες πληροφορίες στο www.kaitakis.gr και στα τηλ.: 2103642889,2106468220.

Το φύλλο χαλκομανιών, το διαφανές πλαίσιο και μέρ ος του οδηγού συναρμολόγησης και βαψίματος.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 7

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ Supermarine Spitfire F Mk 22 Airfix 1/72 (Δ02033)

θα μας δώσει μια αρκετά πειστική αναπαράσταση του πραγματικού αεροσκάφους. Τα μοντέλα της Airfix εισάγονται από το Plastimodelismo, Ιπποκράτους 59. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011

To kit αποτελείται από τρία πλαίσια γκρι χρώματος, τα οποία περιλαμβάνουν 45 κομμάτια και ένα πλαίσιο με πέντε διαφανή μέρη, που περιέχονται σε ξεχωριστό σακουλάκι. Το κόκπιτ αποτελείται από το δάπεδο, το Zveida 1/72 (7301) χειριστήριο, τον πίνακα οργάνων, Με το Yak-3 στην 1/72 κλίμακα, το κάθισμα, το οποίο δεν διαθέτει η Zvezda εγκαινίασε μια νέα ζώνες πρόσδεσης, ενώ τα κατηγορία κιτ εύκολης πλευρικά δομικά στοιχεία συναρμολόγησης, τα οποία αναπαριστώνται στα πλαϊνά μέρη βασίζονται σε κουμπωτά κομμάτια, της ατράκτου. Οι λεπτομέρειες επιτρέποντας την κατασκευή του του πίνακα οργάνων μοντέλου ακόμη και χωρίς τη παρουσιάζονται σε μορφή χρήση κόλλας. Το κιτ περιλαμβάνει χαλκομανίας, το σκοπευτικό είναι συνολικά 45 μέρη, τα οποία διάφανες, ενώ υπάρχει και μια φιλοξενούνται σε τρία πλαίσια, εκ μέτρια φιγούρα χειριστή. των οποίων τα δύο (43) είναι Τα σκέλη και οι «πατημένοι» ανοικτού γκρι χρώματος και το τροχοί του συστήματος τρίτο (2) διαφανές. Το κιτ διαθέτει προσγείωσης έχουν αποδοθεί χαραγμένη γράμμωση, όπου αυτό πολύ καλά. Το εσωτερικό των είναι απαραίτητο, διότι, όπως θυρίδων, αλλά και του γνωρίζουμε, το μεγαλύτερο μέρος ικανοποιητικού βάθους φωλεών, διαθέτουν ανάγλυφη λεπτομέρεια. του αεροσκάφους ήταν ξύλινο. Τα περισσότερα κομμάτια είναι Επίσης, υπάρχουν διαφορετικές μονοκόμματες θυρίδες για την καθαρά και χωρίς ελαττώματα. Το κόκπιτ συνθέτουν το περίπτωση που θα θελήσουμε να τοποθετήσουμε το σύστημα δάπεδο και οι πλαϊνές κονσόλες, που είναι πακτωμένες στο πάνω προσγείωσης ανασυρμένο, χωρίς μέρος του ενιαίου κομματιού των όμως να δίνεται ανάλογη βάση. πτερύγων, οι δύο εναλλακτικοί Το πηδάλιο διεύθυνσης πίνακες οργάνων, τα στοιχεία των παρέχεται σε ξεχωριστά κομμάτι. οποίων αποτελούν έναν Το συγκρότημα αλεξήνεμου καλύπτρας είναι διαιρούμενο, ενώ συνδυασμό χαλκομανιών και ανάγλυφης λεπτομέρειας, ο δίνονται δύο καλύπτρες, μια για ανοικτή και μια για κλειστή θέση. Η μοχλός ελέγχου και ένα κενό ποιότητα του φύλλου χαλκομανιών κάθισμα ή αντί αυτού ένας χειριστής πακτωμένος στο κάτω είναι εξαιρετική και μπορούμε να μέρος του καθίσματος, καθώς και επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο βρετανικά αεροσκάφη, όπως η ανεξάρτητη πλάτη του. Τα επιχειρούσαν τα έτη 1948-1951. Το πλευρικά δομικά και μη στοιχεία της περιοχής αναπαριστώνται στα Spitfire F Mk.22 της Airfix είναι το μοναδικό ευρείας κυκλοφορίας κιτ πλαϊνά μέρη της ατράκτου. Για το αυτού του τύπου στην 1/72 κενό κάθισμα δεν παρέχονται ζώνες πρόσδεσης. κλίμακα, το οποίο πιστεύουμε ότι

Yak-3 Snap Fit

SUPEBIHIUIIHE SPITFIRE f Ηί.22 1 0 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα σημεία που θα επιθυμούσαμε καλύτερα είναι οι τροχοί και το ενιαίο κομμάτι έλικας-spinner, τα οποία υστερούν ελαφρώς λόγω της φιλοσοφίας κατασκευής του μοντέλου, καθώς και το ελαφρώς υπερυψωμένο τμήμα του άνω μέρους των πτερύγων, στο σημείο των φωλεών του συστήματος προσγείωσης. Επίσης, θα θέλαμε να έχουμε διαιρούμενο το ενιαίο κομμάτι αλεξήνεμου καλύπτρας, το οποίο μας εμποδίζει όσον αφορά την εύκολη πρόσβαση στο πολύ καλό κόκπιτ. Το ικανοποιητικό φύλλο χαλκομανιών διαθέτει επιλογές για δύο σοβιετικά αεροσκάφη, το ένα του υπολοχαγού Σεμιόν Ρογκοβόι και το δεύτερο του πασίγνωστου Γάλλου σμηναγού Μαρσέλ Αλμπέρ, όπως επιχειρούσαν το 1944. Συνοπτικά, θα λέγαμε ότι το Yak-3 της Zvezda μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια πολύ αντιπροσωπευτική αναπαράσταση του ευρέως γνωστού σοβιετικού μαχητικού, ικανοποιώντας από τον πιο άπειρο έως τον πλέον έμπειρο μοντελιστή. Τα μοντέλα της Zvezda εισάγονται από το Plastimodelismo, Ιπποκράτους 59. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011.

ΦιΠιππος Β Arl-Girona. 54 mm Η εταιρία Art-Girona κυκλοφόρησε ένα θέμα ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος. Πρόκειται για τον Φίλιππο Β’. βασιλιά της Μακεδονίας. Είναι η τελευταία κυκλοφορία της στη σειρά των βασιλέων και είναι σκαλισμένο από τον διάσημο γλύπτη Αντριάνο Λαρούτσια. Η λεπτομέρεια και η ακρίβεια της φιγούρας είναι εκπληκτικές, με πραγματικά υπέροχο σκάλισμα. Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε μόνο ότι αναπαριστάται η ουλή στο δεξί μάτι του Φιλίππου και, επίσης, ο θώρακας και η ασπίδα του

είναι ακριβή αντίγραφα εκείνων που υπάρχουν στο μουσείο της Βεργίνας. Η αποτύπωση του καλουπιού είναι αξιοθαύμαστη. Η φιγούρα αποτελείται από 13 κομμάτια λευκού μετάλλου, με άψογη εφαρμογή μεταξύ τους. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί, τοποθετώντας ένα-ένα τα κομμάτια χωρίς κόλλα στη θέση τους. Απαιτεί ελάχιστο καθαρισμό των ραφών του καλουπιού, ο οποίος όμως πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή, έτσι ώστε να μη πειραχθεί η υπέροχη λεπτομέρεια που είναι αποτυπωμένη. Η βάση που δίνει η εταιρία αναπαριστά ένα πλακόστρωτο, ενώ ο Φίλιππος στέκεται σε ήρεμη στάση κρατώντας στο δεξί του χέρι το κράνος του, φρυγικού τύπου και στο αριστερό του την ασπίδα του. Μπορούμε λοιπόν να καταλήξουμε με ασφάλεια στο συμπέρασμα, ότι πρόκειται για μια φιγούρα η οποία δεν έχει προβλήματα συναρμολόγησης, επιτρέποντας έτσι στον μοντελιστή να αφοσιωθεί στο να δώσει απερίσπαστος τον καλύτερο εαυτό του στο βάψιμο. Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι πρόκειται για μια πραγματικά μοναδική φιγούρα στα 54 mm, που δεν πρέπει να λείπει από καμία συλλογή. Διατίθεται από το κατάστημα Warlord, Ιπποκράτους 185-187 Αθήνα, 11472, τηλέφωνο: 2106426556.

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ 9 I Γ ιύ ν ν ικ Β α ρ ο π μ ικ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ TO ΦΑΟΓΟΒΟΑΟ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ; Η χρήση του πυρός σε πολεμικές επιχειρήσεις υπήρξε γνωστή από την αρχαιότητα. Το υγρό πυρ χρησιμοποιήθηκε εντατικά από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διαδόθηκε και στον αραβικό κόσμο. Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Γερμανική ομάδα μάχης, Γερμανικός Στρατός εισήγαγε εξοπλισμένη μ ε φλογοβόλα, σε υπηρεσία τα πρώτα σε δράση στο Δ υτικό Μέτωπο φλογοβόλα με την ονομασία το ί9ί8· Flammenwerfer στα πεδία των μαχών του Α' ΠΠ . Το 1901 ο Γερμανός επιστήμονας Ρίτσαρντ Φίντλερ παρουσίασε την ιδέα του φλογοβόλου για χρήση στα πεδία των μαχών. Την περίοδο 1908 - 1914, σε συνεργασία με τον μηχανικό Μπέρνχαρντ Ρέντεμαν, ανέπτυξε δύο εκδόσεις φλογοβόλων. Το Kleinflammenwerfer ήταν η φορητή έκδοση, που αποτελείτο από δύο κυλινδρικές δεξαμενές συνολικού μήκους 1,2 m. Η κάτω

δεξαμενή περιείχε το προωθητικό αέριο υπό πίεση (άζωτο, αέρας ή διοξείδιο του άνθρακα) και η δεύτερη δεξαμενή το εύφλεκτο καύσιμο. Ο χειριστής πίεζε έναν μοχλό και το προωθητικό αέριο ωθούσε το εύφλεκτο καύσιμο μέσω ενός σωλήνα που στην άκρη του διέθετε ένα μεταλλικό ακροφύσιο. Το φλογοβόλο εξαπέλυε τότε μια δέσμη φλόγας μήκους ως 18 m με διάρκεια ελάχιστων δευτερολέπτων. Η δεύτερη έκδοση ήταν το Grossflammenwerfer, που ήταν μεγαλύτερο και κατάλληλο μόνο για στατική χρήση από τα χαρακώματα. Αυτό μπορούσε να εξαπολύσει μια δέσμη φλόγας σε απόσταση ως 36 m και η διάρκεια χρήσης του έφτανε τα 40 δευτερόλεπτα. Οι πρώτες δοκιμές σε πραγματικές συνθήκες μάχης πραγματοποιήθηκαν το 1914. Στη συνέχεια, ιδρύθηκε η μονάδα Flammenwerfer Abteilung Reddemann, που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το φλογοβόλο εναντίον των γαλλικών δυνάμεων τον Φεβρουάριο του 1915 στην περιοχή του Μαλανκούρ. Η αρχική επιτυχία της μονάδας αυτής συνοδεύτηκε από την αύξηση των εξοπλισμένων με φλογοβόλα δυνάμεων, που έφτασε μέχρι και το επίπεδο του συντάγματος. Από τα μέσα του 1916, οι Σύμμαχοι χρησιμοποίησαν τα δικά τους συστήματα, εφαρμόζοντας, όμως, αντίστοιχες μεθόδους με τις γερμανικές.

ΠΟΤΕ ΒΥΘΙΣΤΗΚΕ ΤΟ USS «C0RVINA»; Το «Corvina» (SS-226) ήταν ένα αμερικανικό υποβρύχιο της κλάσης «Gato». Καθελκύστηκε στις 9 Μάίου του 1943 και εντάχθηκε σε υπηρεσία μερικούς μήνες αργότερα, στις 6 Αυγούστου του 1943. Στις 14 Οκτωβρίου αφίχθη στη ναυτική βάση του Περλ Χάρμπορ και στις 4 Νοεμβρίου ξεκίνησε για την πρώτη του πολεμική αποστολή, που έμελλε να είναι και η τελευταία. Η αποστολή αυτή αφορούσε τη διενέργεια περιπολίας στην ευρύτερη περιοχή της Τρακ και την αναχαίτιση των ιαπωνικών πλοίων και υποβρυχίων που θα αποτελούσαν δυνητική απειλή για την επικείμενη αμερικανική απόβαση στα νησιά Γκίλμπερτς. Η κλάση υποβρυχίων «Gato» πραγματοποίησε συνολικά 587 πολεμικές περιπολίες σε σύνολο 1.635 περιπολιών που πραγματοποιήθηκαν από το Αμερικανικό Ναυτικό κατά τον Β’ ΠΠ. Με εκτόπισμα (σε κατάδυση) σχεδόν 2.5001και μήκος 95 m, τα υποβρύχια αυτά μπορούσαν να παραμείνουν σε περιπολία για 75 ημέρες. Ο κύριος οπλισμός τους ήταν δέκα τορπιλοσωλήνες (έξι στην πλώρη και τέσσερις στην πρύμνη) των 21 in (533 mm) με αναχορηγία 24 τορπιλών. Στο κατάστρωμα υπήρχε ένα πυροβόλο των 3 in και συμπληρωματικά αντιαεροπορικά πυροβόλα Bofors των 40 mm και Oerlikon των 20 mm. Στις 16 Νοεμβρίου του 1943 το «Corvina», με τη συνδρομή των υποβρυχίων «Drum» (SS-228) και «Blackfish» (SS-221), έλαβε διαταγή να αναχαιτίσει το ιαπωνικό υποβρύχιο 1-176 που είχε κυβερνήτη τον πλωτάρχη Γιαμακούτζι Κοζαμπούρο και έπλεε στην ευρύτερη περιοχή

Ο αντιπλοίαρχος Ρόντερικ Ρ ούνεϊ (28 Οκτωβρίου 1 9 0 8 - 16 Ν οεμβρίου 1943) ήταν κυβερνήτης του υποβρυχίου «Corvina».

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π λευρική όψη ενός υποβρυχίου της κλάσης «Gato».

της Τρακ. Το υποβρύχιο μετέφερε εφόδια από τη βάση της Ραμπαούλ στην περιοχή της Νέας Γουινέας. Στις 17 Νοεμβρίου του 1943 το 1-176 εντόπισε το «Corvina» σε απόσταση μικρότερη των 2.500 m, αλλά η γωνία πλεύσης δεν του επέτρεψε τη χρησιμοποίηση των τορπιλών. Ξαφνικά το «Corvina» έκανε έναν απότομο ελιγμό προς το 1-176, χωρίς να έχει ξεκαθαριστεί αν είχε εντοπίσει την παρουσία του ιαπωνικού υποβρυχίου. Λίγο αργότερα το 1-176 εξαπέλυσε τρεις τορπίλες από τους τορπιλοσωλήνες της πλώρης, ενώ μετά από 25 δευτερόλεπτα ακούστηκαν δύο ισχυρές εκρήξεις. Το «Corvina» βυθίστηκε αύτανδρο, παρασύροντας στον «υγρό τάφο» το 82μελές πλήρωμά του. Ετσι, υπήρξε το μοναδικό αμερικανικό υποβρύχιο που βυθίστηκε από ιαπωνικό υποβρύχιο καθόλη τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Το 1-176 αναδύθηκε στην περιοχή της έκρηξης, όπου εντόπισε πετρελαιοκηλίδα και συντρίμμια. Την επόμενη ημέρα αφίχθη στην Τρακ, όπου στο πλήρωμά του επιφυλάχθηκε υποδοχή ηρώων. Το τέλος του 1-176 σημειώθηκε στις 17 Μάί'ου του 1944, όταν αυτό βυθίστηκε αύτανδρο από επίθεση αντιτορπιλικών με βόμβες βυθού βορειοδυτικά της νήσου Μπούκα.

A n w iip n c

l.

Μ πεηέζος

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Το κάστρο Μπραν Ενα οχυρό ανάμεσα οτην ιοιορία και ιον μύθο Το κάστρο του Μπραν (Bran) βρίσκεται στο κέντρο inc Ρουμανίας, οε μια από ne κορυιοές inc opoσειpάc ίων Καρπαθίων. Είναι περισσότερο γνωστό toe «κάοιρο του Δράκουλα», κυρίως Πόγω me σχετικής npoßofiiic του από toupiotikoüc οργανισμούς. Στην πραγματικότητα, ωοιόσο, δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με τον κόμη ΔράκουΠα, τον ηγεμόνα ιης Βλαχίας, ο οποίος αποτέΠεοε την ιστορική βάση για τη δημιουργία του σχετικού μύθου. Δεν φαίνεται, εξάλλου, να ήταν γνωστό ούτε στον Μπραμ Στόκερ, τον δημιουργό ιου μυθιστορήματος με ήρωα τον ((ΔράκουΠα». Παρόλα αυτά, το κάστρο αυτό αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα οχυρωματικής στην κεντρική Ευρώπη, ενώ στη σύγχρονη εποχή έχει αρχίσει η ανάδειξή του ως αξιοθέατου και συμβόλου της ρουμανικής ιστορίας. Η εσω τερική αυλή του κάστρου.

Το κάστρο βρίσκεται σε στρατηγική θέση, από την οποία ελέγχει τις γύρω κοιλάδες αλλά και σημαντικά ορεινά περάσματα ανάμεσα στην Τρανσυλβανία και τη Βλαχία. Σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες, η περιοχή γύρω από το οχυρό κατοικείτο από τους προϊστορικούς κιόλας χρόνους. Ηδη από τη ρωμαϊκή εποχή αποτελούσε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των Ρωμαίων και βαρβαρικών φυλών που κατοικούσαν στις πεδιάδες της κεντρικής Ευρώπης. Δεν υπάρχουν, ωστόσο, ασφαλείς πληροφορίες για την ύπαρξη οχυρού στην περιοχή ως τους μεσαιωνικούς χρόνους. Από τον 12ο αιώνα, εποχή κατά την οποία η περιοχή αυτή υπήρξε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των Βλάχων στον νότο και των Μαγυάρων (Ούγγρων) στον βορρά, οι βασιλείς της Ουγγαρίας χρησιμοποίησαν για την άμυνα των συνόρων τους στα Καρπάθια το Τάγμα των Τευτόνων Ιπποτών. Σε συνεργασία με τις δυνάμεις του τάγματος, η ουγγρική μοναρχία διαμόρφωσε μια σειρά από οχυρωματικά έργα κατά μήκος της οροσειράς των Καρπαθίων. Ετσι, το 1212 οι Τεύτονες ιππότες δημιούργησαν στην περιοχή όπου βρίσκεται το Μπραν ένα οχυρό με ξύλινα τείχη. Ο σκοπός της δημιουργίας του οχυρού αυτού δεν ήταν μόνο αμυντικός αλλά, μάλλον, περισσότερο οικονομικός. Λόγω της θέσης του το οχυρό έλεγχε την κίνηση των εμπορευμάτων που διακινούντο μεταξύ της Βλαχίας και της Τρανσυλβανίας και εξασφάλιζε την καταβολή δασμών από τους εμπόρους. Το 1242, ωστόσο, καταστράφηκε στη διάρκεια μιας επιδρομής των Μογγόλων. Είναι πολύ πιθανό ότι ένα νέο οχυρό κατασκευάστηκε ξανά στη θέση του σε σύντομο χρονικό διάστημα λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που είχε ο έλεγχος του συγκεκριμένου περάσματος. Οι πηγές, πάντως, δεν αναφέρονται σε αυτό τουλάχιστον ως το 1377, οπότε και γίνεται η πρώτη επιβεβαιωμένη αναφορά στην ύπαρξη του κάστρου του Μπραν. Την εποχή αυτή το κάστρο ενισχύθηκε σημαντικά, γεγονός που οφείλεται στην πρωτοβουλία του Ούγγρου βασιλιά να συγκεντρώσει μεγάλα ποσά από τη φορολογία των πόλεων της Τρανσυλβανίας, με σκοπό να ενισχύσει τις οχυρώσεις στην περιοχή των Καρπαθίων. Ιδιαίτερη υπήρξε η συνεισφορά της γειτονικής πόλης Μπρασόφ (Brasov), η οποία το 1533 παρέλαβε τη διοίκηση του κάστρου από τους βασιλείς της Ουγγαρίας, σε αντάλλαγμα για την

αποπληρωμή ενός χρέους τους. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι ηγεμονίες της Βλαχίας και της Ουγγαρίας αποτέλεσαν στόχο της οθωμανικής επέκτασης. Αν και στην ευρύτερη περιοχή διεξήχθησαν πολλές συγκρούσεις, οι αντίπαλοι στρατοί συνήθως απέφευγαν την περιοχή του κάστρου Μπραν, επειδή θεωρείτο ιδιαίτερα δύσβατη. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να χρησιμοποιηθεί το κάστρο μόνο κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων μικρής κλίμακας με περιφερειακό κυρίως χαρακτήρα. Ετσι, δεν απειλήθηκε ποτέ σοβαρά ούτε δέχτηκε επίθεση από ισχυρές δυνάμεις. Για αυτό οι οχυρώσεις του δεν υπέστησαν ιδιαίτερη φθορά και διασώθηκαν σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση ως τη σύγχρονη εποχή. Μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ρουμανικού κράτος, το Μπραν μετετράπη σε επίσημη βασιλική κατοικία λόγω της θέσης του σε μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την επικράτηση του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Ρουμανία, η ιδιοκτησία του κάστρου μεταβιβάστηκε στο κράτος, στον έλεγχο του οποίου βρίσκεται ως και τη σύγχρονη εποχή. Σήμερα, μάλιστα, γίνεται προσπάθεια προβολής του ως μνημείου με ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο για την ευρύτερη περιοχή αλλά και για ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη. Η εύκολη σχετικά πρόσβαση στο κάστρο, εξάλλου, έχει αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των επισκεπτών του αλλά και το γενικότερο ενδιαφέρον όσων εντρυφούν στη μελέτη των μεσαιωνικών μνημείων. Γενική άποψη του κάστρου. Διακρίνεται η δεσπόζουσα θέσ η του στην οροσειρά των Καρπαθίων. λ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 1 1

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

A v iü v io c ΠαπαΟάκοι:

Buzaviivoc OKOUIOIOC (5oc-7oc αιώναο Η Β υ ζ α ν ιιν η Δ υ ιο κ ρ π ιο ρ ίπ ε π έ ζ η ο ε π ε ρ ιο ο ό ιε ρ ο π π ό χ ίλ ια χ ρ ό ν ιπ ,

exoviac üjc

σ ιη ρ ιγ μ ά m e ιο ν ισ χ υ ρ ό

me

ο ιρ π ιό .

ZnunviiKoc

π ο Π Π ο π Π π α ια σ τ η ς io x ü o c ί ω ν α υ ιο κ ρ α ιο ρ ικ ώ ν σ ιρ α ιιώ ν ο π ο τ ε λ ο ύ σ ε ιο κ α Π ά ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ο β α ρ ύ π ε ζ ικ ό , ο ι π ε ρ ίφ η μ ο ι ο κ ο υ ιά ιο ι π ε ζ ο ί.

Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ιο υ σ τινια νό ς, σ το π ερ ίφ η μ ο ψ η φ ιδ ω τό τη ς Ρ α β ένν α ς . Α ρ ισ τερ ά δ ια κ ρ ίν ο ντα ι σ κ ο υ τά το ι π εζο ί, χω ρ ίς θ ώ ρ α κ α , οι οπ οίοι φ ρ ο υ ρ ο ύ ν το ν α υ το κ ρ ά το ρ α .

B iiliiiillM H W H H H B W M B H B H B B B B B B B H B B B M H H B B B B B B B H B H IliillW IH H H B Οι σκουτάτοι, (ασπιδοφόροι, από τη λατινική λέξη scutum = ασπίδα) στην εν λόγω περίοδο, ήταν οργανωμένοι σε τάγματα ή δάνδα, δύναμης 200-400 ανδρών. Από αυτούς οι 256 ήταν μάχιμοι. Το οργανωτικό υπόδειγμα του βυζαντινού βαρέος πεζικού ακολουθούσε τα μακεδονικά πρότυπα. Ετσι, το κάθε τάγμα αριθμούσε 256 μάχιμους άνδρες, όσους ακριβώς και τα συντάγματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ταγμένους σε 1632 στοίχους, με βάθος τεσσάρων έως οκτώ ζυγών. Ωστόσο, τα τάγματα των σκουτάτων δεν περιελάμβαναν στις τάξεις τους αποκλειστικά βαριά οπλισμένους πεζούς. Σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον το 1/4 των ανδρών του τάγματος βαρέος πεζικού ήταν οπλισμένο με τόξο. Οι τοξότες προσέδιδαν στους Βυζαντινούς σκουτάτους την ισχύ πυρός που στερούντο οι αρχαίοι Ελληνες οπλίτες. Η παράταξη αυτή αποτελούσε εξέλιξη της πειραματικής φάλαγγας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εντός της οποίας παρατάσσονταν σαρισσοφόροι και τοξότες. Οι τοξότες έπαιρναν πάντοτε θέση πίσω από τους ζυγούς των σκουτάτων και τους υποστήριζαν με υπερκείμενες βολές. Ηταν όμως δυνατό οι τοξότες να «ενταχθούν» ανάμεσα στους ζυγούς των σκουτάτων και με τον τρόπο αυτό να βάλλουν απευθείας κατά του αντιπάλου, προστατευμένοι από τις μεγάλες ασπίδες των συναδέλφων τους. Παρόμοια τακτική χρησιμοποιούσαν και οι Μυκηναίοι τοξότες, βάσει της ομηρικής περιγραφής. Η πρακτική αυτή ονομαζόταν «ένταξη», ενώ η πρακτική της παράταξης των τοξοτών πίσω από τους σκουτάτους «επίταξη». Ενας τρίτος σχηματισμός των βαρέων ταγμάτων ήταν το περίφημο «φούλκον». Στην ουσία επρόκειτο για τον αρχαιοελληνικό σχηματισμό του συνασπισμού, της δημιουργίας δηλαδή ενός συνεχούς τείχους ασπίδων και αιχμών δοράτων. Η στρατιωτική αυτή παράταξη χρησιμοποιείτο κυρίως όταν το τάγμα δεχόταν επέλαση ιππικού. Με την πύκνωση τω γραμμών των πεζών και την παρουσία ενός δάσους λογχών, ήταν βέβαιο ότι ανακοπτόταν η ορμή και του πλέον βαριά θωρακισμένου ιππέα. Σε περίπτωση ανάγκης το πεζικό σχημάτιζε «ακανθόχοιρο», έναν σχηματισμό ανάλογο με το Φούλκον, ο οποίος όμως εξασφάλιζε ολόπλευρη άμυνα, όπως τα ναπολεόντεια τετράγωνα. Ως την εποχή του Ηρακλείου περίπου, οι σκουτάτοι πολεμούσαν με βάση τον ρωμαϊκό τρόπο μάχης. Τα μικρού μήκους δόρατα που διέθεταν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν και ως ακόντια. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος, στο «Στρατηγικόν» συμβουλεύει τους πεζούς να εκτοξεύουν τα ελαφρά τους δόρατα κατά του εχθρικού πεζικού που τους επιτίθεται, λίγο πριν την επαφή. Αντίθετα, όταν αντιμετώπιζαν έφοδο εχθρικού ιππικού, οι πεζοί δεν έπρεπε να εκτοξεύσουν τα δόρατά τους. Οφειλαν να τα διατηρήσουν και να σχηματίσουν φούλκον. Οι σκουτάτοι ήταν εφοδιασμένοι με μεγάλη, στρογγυλή ξύλινη ασπίδα, «κοντάριον» (δόρυ), μακριά σπάθη μήκους 0,8-1 μ., αλυσιδωτό ή φολιδωτό ή δερμάτινο θώρακα ο οποίος κάλυπτε τον πολεμιστή ως τη μέση και τα μπράτσα, και κράνος. Ο Αγαθίας Σχολαστικός πάντως κάνει λόγο και για την παρουσία

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

βαρύτερα θωρακισμένων σκουτάτων, των «antesignani» (αντεσινιάνοι) ή «προμάχων». Οι πρόμαχοι έφεραν τον ίδιο οπλισμό με τους λοιπούς σκουτάτους. Ηταν ενδεδυμένοι όμως με βαρύτατο αλυσιδωτό θώρακα, ο οποίος κάλυπτε τον πολεμιστή από τον λαιμό ως τους αστραγάλους. Εφεραν επίσης ημίκλειστο κράνος, με παραγναθίδες, περιχειρίδες και ασπίδα, η οποία, αντί του κοινού σιδηρού ομφαλού στο κέντρο της, έφερε ομφαλό ομοιάζον με σιδηρά αιχμή. Από αυτό φαίνεται ότι οι πρόμαχοι ήταν ικανοί να πολεμούν όπως και οι αρχαίοι Ελληνες οπλίτες, ωθώντας τον αντίπαλο και χρησιμοποιώντας τις ασπίδες ως επιθετικά όπλα. Οι συγκεκριμένες ασπίδες μάλιστα, αν κτυπούσαν με δύναμη επάνω στις ασπίδες του αντιπάλου, ήταν δυνατό ακόμα και να τις θραύσουν. Τα τάγματα των σκουτάτων τάσσονταν σε βάθος οκτώ ζυγών, όταν αντιμετώπιζαν έφοδο ιππικού και σε βάθος τεσσάρων ζυγών, όταν πολεμούσαν κατά πεζικού. Ωστόσο, από τη δεύτερη δεκαετία του 7ου αιώνα τα δεδομένα άρχισαν να αλλάζουν. Οι στρατοί τους οποίους είχε να αντιμετωπίσει τώρα ο Βυζαντινός Στρατός δεν διέθεταν αξιόλογα τμήματα πεζικού. Ετσι, το βυζαντινό πεζικό προσανατολίστηκε στην αντιμετώπιση της απειλής του εχθρικού ιππικού. Για τον λόγο αυτό, οι σκουτάτοι επανεξοπλίστηκαν με μακρά δόρατα -μήκους 3,6 μέτρων- τα οποία ήταν σαφώς πιο χρήσιμα στην αντιμετώπιση εφόδων ιππικού. Εντάχθηκαν επίσης στα βαριά τάγματα και κεστροσφενδονήτες. Η κεστροσφενδόνη δεν ήταν παρά μια απλή σφενδόνη, προσαρμοσμένη σε ξύλινο στυλεό, ώστε να περιστρέφεται με μεγαλύτερη ταχύτητα, προσδίδοντας έτσι στο βλήμα μεγαλύτερη αρχική ταχύτητα, άρα και καταστροφική ισχύ. Οι κεστροσφενδονήτες έβαλλαν ένα δελόσχημο βλήμα, όπως το μαρζιβάβουλον, το οποίο είχε μεγάλη διατρητική ικανότητα και ικανοποιητικό βεληνεκές. Και το όπλο αυτό ήταν αρχαιοελληνικό και είχε χρησιμοποιηθεί από τον ύστερο μακεδονικό στρατό, της δυναστείας των Αντιγονιδών. Με τον τρόπο αυτό, οργανωμένοι και εξοπλισμένοι οι Βυζαντινοί σκουτάτοι πολέμησαν και νίκησαν πλήθος αντιπάλων, διατηρώντας το κύρος της αυτοκρατορίας στο απόγειό του. Τα τάγματα των σκουτάτων συνέχισαν να μάχονται, με τον τρόπο που αναφέρθηκε, μέχρι τον 10ο αιώνα. Νέα μεταβολή σημειώθηκε τον 14ο αιώνα. Β υ ζα ν τιν ό ς σ κ ο υ τά το ς τω ν αρχώ ν το υ 7ου αιώνα. Φ έρ ει το δόρ υ το υ σ ε υψ ηλή λα β ή , όπως οι αρχα ίοι ο π λ ίτες .

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ

«ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ»

Hajo H errm an

ΦΤΕΡΑ ΑΕΤΟΥ ΠΙΛΟΤΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΩΝ (1935-1945) Σελίδες: 570, Τιμή: 29,80 ευρώ Ο πρω ταγω νιστής του βομ βα ρδισμού του Π ειραιά το 1941, μέλος της Λεγεώνας Κ όνδω ρ, αφηγείται την πο ρεία του από τον Ισ πα νικό Ε μφύλιο έως την τελική πτώση.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΒΙΑ

Rory Miller ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΒΙΑ Σελίδες: 320, Τιμή: 21,00 ευρώ Π ροετοιμαστείτε για το α προσδόκητο: ηθ ικά , σ υνα ισ θημα τικά, σω ματικά, χωρίς να πάτε στη φυλακή. Κ ατανοήστε τη βία και μείνετε ασ φ α λείς σε ένα ν κόσμο που γίνεται όλο και πιο βίαιος.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2013 ΗΡΩΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Σελίδες: 144, Τιμή: 23,00 ευρώ Ετήσιο ημερολόγιο α φ ιερ ω μ ένο στις μεγάλες ηρω ικές μορφ ές που α να δ είχ θ η κα ν στην ελλη νική ιστορία. Οι ά νδρες και γυ ναίκες που έμεινα ν στην ιστορία για τις πράξεις και τους ά θλο υς τους.

R o r y M ille r

Αντιστράτηγος ε.α. Φ ραγκούλης Φράγκος

M ykel Hawke

Φ ΡΑ ΓΚΟ ΥΛ Η Σ Σ. Φ ΡΑΓΚΟ Σ, PhD

ΠΟΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ; ΠΟΙΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ;

ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Σελίδες: 558, Τιμή: 19,50 ευρώ

Σελίδες: 340, Τιμή: 22,00 ευρώ Το π ιο σύγχρονο και ενημ ερω μ ένο εγχειρίδιο επιβίω σης πο υ κυκλο φ ορεί παγκοσμίω ς. Γραμμένο από έναν αξιω ματικό τω ν Ε ιδικώ ν Δ υνάμεω ν του α μ ερ ικα νικο ύ στρατού.

ΠΟΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ; Π Ο Ι Ο Ι ΤΟΥΡΚΟΙ; Τ7 "

■

Κ υριάκος Ν τελόπουλος

Βάιος Καλογρηάς ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ

ΥΠΟΘΕΣΗ WIRIL ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΠΟΛΕΜΟΥ ΧΙΟΣ, 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1944

Δ ιεμβο λισ μό ς της ιστορικής πραγματικότητας της Μ ικράς Ασίας με βάση στοιχεία που ξεκινο ύ ν από τη μετάλλαξη των ντόπιω ν χριστιανώ ν σε «Τούρκους» και «μουσουλμάνους», πριν από μία χιλιετία. Η σ ημ ερινή όψη της Τουρκίας, υπό δ ια φ ορ ετικό πρίσμα.

ί

Οιίθνικιαιικίζopyavuwwαντίοιαοης στηνκοτίχόμινηΗακεδονία

(1941-1944)

ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ ΟΙ ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (1941-1944)

Σελίδες: 130, Τιμή: 12,20 ευρώ

Σελίδες: 466, Τιμή: 28,00 ευρώ

Ο βομ βα ρδισ μός του σ ου ηδικο ύ φορτηγού

Ο ξεχασμένος κόσμος των εθνικισ τικώ ν α ντιστασιακώ ν οργανώ σεω ν στη Μ ακεδονία,

που μετέφ ερ ε ανθρω πισ τική β ο ή θ ε ια στους λιμ οκτονού ντες κατοίκους της Χ ίου, ένα σ υγκλονιστικό γεγονός που γράφ τηκε με μελανά χρώ ματα στην ιοτορία του νησιού. Επίσημα ντοκο υμένα , μαρτυρίες, δ ημοσιεύμα τα τύπου, σ υ ν θ έ τ ο υ ν το χρονικό μιας τραγωδίας.

με βάση ελληνικές, γερ μ α νικές και βρετα νικές πηγές. Σε βά θο ς ανάλυση της δράσης τους όσο και των δαιδαλω δώ ν σχέσεώ ν τους με το κράτος των Α θηνώ ν, το ΕΑΜ και τους Γερμανούς.

Τα παραπάνω βιβλία, καθώς και δεκάδες άλλα παρόμοιας θεματολογίας, θα βρίσκονται στη διάθεσή σας στην έκθεση στην κεντρική πλατεία της Γλυφάδας (πλατεία Κατράκη) από τις 21-12-2012 έως τις 7-1-2013.

ΑΠΟΣΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ Ελεύθερη Σκέψις - Ιπποκράτους 112, Αθήναι 114 72, Τηλέφωνα: 210. 36.14.736 - 210. 36.30.697 - Τηλεομοιότυττο (Φαξ): 210 36.30.697 Ηλεκτρονικό Βιβλιοπωλείο (Internet): www.eleftheriskepsis.gr - Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (E-mail): [email protected]

ΒΙΒΛΙΑ

Ειρήνη ΠανέΠη

Znüpoc Kouzivonourloc ΔΡΑΜΑ 1941 Μια παρεξηγημένη εξέγερση Eköooeic Καοιανιώιη Αθήνα 2009, ΣεΠίβεΐ 466 Στις 28 Σεπτεμβρίου 1941, μια μικρή ομάδα επαναστατών ανατίναξε το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού, εξουδετέρωσε τις βουλγαρικές δυνάμεις και κατέλαβε τα κέντρα της τοπικής εξουσίας, στην πρώτη πράξη αντίδρασης εναντίον του φασισμού στην Ευρώπη. Το λουτρό αίματος που ακολούθησε ως απάντηση των βουλγαρικών αρχών είναι χαραγμένο στη μνήμη του ντόπιου -και όχι μόνοπληθυσμού. Ποια είναι, τελικά, η αλήθεια σχετικά με την εξέγερση που σημειώθηκε στη Δράμα το 1941; Ηταν μια πραγματική ηρωική κίνηση αντίστασης στους κατακτητές ή μήπως επρόκειτο για συνομωσία; Ο Σπύρος Κουζινόπουλος, στις σελίδες του έργου του αποκαλύπτει νέα δεδομένα, συγκεντρώνοντας πληροφορίες και μαρτυρίες από τους ανθρώπους που συμμετείχαν στα γεγονότα - πληροφορίες που έρχονται σε σύγκρουση με την επικρατούσα μέχρι τότε άποψη σχετικά με τις εξελίξεις στη Δράμα. Βασιζόμενος σε πηγές όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και από τη γειτονική Βουλγαρία, ο συγγραφέας επιχειρεί να αποκαταστήσει την ιστορική

ΔΡΑΜΑ 1941 ΜΙΑΠΑΡΕϊΗΓΗΜΕΝΗ ΕΙΕΓΕΡΙΗ, ΙΠΥΡ0Σ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟί

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αλήθεια, παραθέτοντας μάλιστα τα ντοκουμέντα που συγκέντρωσε καθ’ όλη τη διάρκεια της πολυετούς του έρευνας. Γραμμένο με αντικειμενικότητα και κριτικό πνεύμα, δεν προβάλλει μόνο την ελληνική ή τη βουλγαρική εκδοχή των γεγονότων, αλλά προβαίνει σε μια ολοκληρωμένη ανάλυση του παρασκηνίου, των φημών καθώς και των δεξιών και αριστερών θέσεων επί του θέματος, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της εποχής, στο εκτεταμένο παράρτημα του βιβλίου. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Καστανιώτη, Ζαλόγγου 11, 10678, Αθήνα, τηλ.: 2103301208, 2103301327, www.kastaniotis.com.

Αρνύρικ Maüioiönc 0 ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β0ΤΣΗΣ και ο Topniüiouoc ίου Φεχτί Μπουϋένι Eköooeic Aovoc & Εικόνα ΘεασαΠονίκη 2012, IsüiöEC 108 Η συμπλήρωση 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 2012, αποτέλεσε την αφορμή για την έκδοση του πολυτελέστατου βιβλίου από τον Αργύρη Μαλτσίδη, τον άνθρωπο που ανακάλυψε το ναυάγιο του τουρκικού πολεμικού πλοίου «Φεχτί Μπουλέντ» που βυθίστηκε από το τορπιλοβόλο του υποπλοιάρχου Βότση στις 18 Οκτωβρίου του 1912 στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ο συγγραφέας, με την πολύτιμη συμβολή του στο Μακεδονικό Μουσείο, στον δήμο της Θεσσαλονίκης, στο ΚΕΘΕΑ αλλά και στο Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, αποτελεί την προσωποποίηση του εθελοντή. Οντας ιστιοπλόος και λάτρης της θάλασσας, κατάφερε ύστερα από κοπιώδη έρευνα να εντοπίσει τη θέση του ναυαγίου και, με τη βοήθεια δυτών της Μονάδας Υποβρυχίων Καταστροφών, να ανασύρουν στην επιφάνεια κάποια κομμάτια του, σχεδόν έναν αιώνα από την ηρωική πυρπόλησή του από τον μπουρλοτιέρη του 1912. Ο πολυτελής τόμος, εκτός

από την αναλυτική περιγραφή των γεγονότων της περιόδου, περιλαμβάνει πλούσιο ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό από την έρευνα για το σκάφος, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων της βύθισης του τουρκικού θωρηκτού και έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Λόγος & Εικόνα, τηλ.: 6944505120 και από τη ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14, 17237, Δάφνη, τηλ.: 2109758090, www.gnomonpubiications.gr.

Taooc Σ. Ανασιασακης

ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΤΩΝ Μ0ΑΑ0Ν Χρονικό m c öpaonc ίων Γερμανών σιη νοτιοανατολική Λακωνία (1941-1944)

Εκδόσεΐΐ Ιδιοροριρή Σπάρτη 2012, ΙεΠίΟεε 210 Επτά χρόνια έρευνας συμπυκνώνονται στο χρονικό του Τάσου Σ. Αναστασάκη, καθιστώντας το παρόν βιβλίο μια μοναδική πηγή πληροφόρησης σχετικά με τη δράση των γερμανικών και συμμαχικών δυνάμεων στην περιοχή της νοτιοανατολικής Λακωνίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Λακωνία, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αποτέλεσε τον κύριο διαμετακομιστικό κόμβο κατά την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων προς την Κρήτη κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Ο συγγραφέας, αντλώντας πληροφορίες από τα αρχεία της εποχής αλλά και μέσα από συζητήσεις με ιστορικούς και ερευνητές στην Ελλάδα αλλά και

το εξωτερικό, συγκέντρωσε ένα πλούσιο υλικό, το οποίο παραθέτει με τη μορφή χρονικού στις σελίδες του βιβλίου του. Τοποθετώντας τα στοιχεία του στο ευρύτερο πλαίσιο της εποχής, ο Τάσος Αναστασάκης δεν παραλείπει να αναφέρει τις πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις και τους σχεδιασμούς που πραγματοποιούντο τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους Συμμάχους, ώστε να γίνονται πλήρως κατανοητά τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην περιοχή. Ξεκινώντας με την υποχώρηση των Συμμάχων από τη Λακωνία, ο συγγραφέας προβαίνει σε μια λεπτομερέστατη περιγραφή της χρήσης του αεροδρομίου των Μολάων από τους Γερμανούς κατά τη μάχη της Κρήτης, που είναι και το κύριο αντικείμενο της έρευνάς του. Στο τρίτο κεφάλαιο ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τα γεγονότα που ακολούθησαν την κατάληψη της Κρήτης έως τον Σεπτέμβριο του 1944, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το παράρτημα, που περιλαμβάνει ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό από το αεροδρόμιο των Μολάων. Η διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Ιδιομορφή, Ορέστη 7, 23100, Σπάρτη, τηλ.: 2731082203, από την ιστοσελίδα molaoiairfield.wordpress.com και απευθείας από τον συγγραφέα, τηλ.: 6979004004.