Στρατιωτική Ιστορία 182 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria

2012 · € 4 182 · μ α ρ τ ιο ς

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

«ΠΑΝΘΗΡΕΣ»

Β’ · τεύ χος

'L J

m

m

n

ιαιμευση ίων προσδοκιών m ehrmacht

m

i

Ο Και εξο ϋ ο θ ρ εύ ειτο υ ς και σώζει ιην Επανάοια

π ερ ίο δ ο ς

οι aoüh ΣΤΗΝ ΚΟΝΙΙ

w w w .g n o m o n p u b lic a tio n s .g r

Η finnnn in n Γ Μ ηίηπι

4l.^pkujTya

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ (312fil)

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ Α ΠΠ ( 1916- 18)

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΠΑΑΑΙΟΑΟΓΟΣ (1328 1341)

Η Οραση ίω ν Ελλήνων αεροπόρων

Δημητριος ο ΠοΠιορκηπκ εναντίον Πτολεμαίου Α'

στη Μακεδονία και σιο Ανατολικό Αιγαίο

Η ύστατη πρσσπαΟεια ανασύνταξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΝΤΙΡΦΙΑΝΤ - Ενα συγκλονιστικό επεισόδιο στον πόλεμο της βασίλισσας Αννας ( 1704)

ΒΙΕΤΝΑΜ - Η «ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ» ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1963-67) Κλιμάκωση και αδιέξοδα ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΜΑΔΑΓΑΣΚΑΡΗ - Οι Βρετανοί αποτάσσουν τους Γάλλους του Βισύ ( 1942)

P "V Άρθρα 10 01 «ΠΑΝΘΗΡΕΣ» ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ Η διόιμευοη ίων προοΟοκιών mc Wehrmacht

24 01 ΛΟΚΑΤΖΗΔΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΝΙΤΣΑ (1947) Η Ogdon m e Γ Moipnc Κο τα δρ ορ ώ ν οιπν καταλυτική υάχη ίου Eptaurliou

34

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ Α ΠΠ Η δράοη ίω ν Ε λ λ ή νω ν α ε ρ ο π ό ρ ω ν a m Μακεδονία και αιο Ανατολικά Αιναίο ( 1 9 1 6 - 1 8 )

46

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ A n w i i p i o c ο Πολιορκητήν εναντίον Πτολεραίου Α’ «Σ ω τιίρ οε » ( 312 π.Χ.)

56

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΜΑΔΑΓΑΣΚΑΡΗ Οι Βρετανοί υποτάοοουν touc ΓάλΠουν του Βιού (1 9 4 2 )

68 ΒΙΕΤΝΑΜ - Η «ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ» ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1963-67) Κ η ιυ ύ κ ω ο η και α δ ι έ ξ ο δ ο

78 ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΝΤΙΡΦΙΑΝΤ (1704) Ενα ουνκ Πον ιο τικ ό ε π ε ι ο ό ΰ ι ο οτον πόΠε μο m c ß a a f H i a o a c A v v a c

Μ ό ν I μ ec o in fls c

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 106 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 108 ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ 110 ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; 111 ΚΑΣΤΡΑ 112 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ 113 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ 114 ΒΙΒΛΙΑ Αρματα μάχης Panther κατά τη διάρκεια των μαχών στο Ανατολικό Μέτωπο (δημοσιεύεται με την άδεια της Hasegawa/Καλφάκης, www.ekalfakis.gr- Colour plate is courtesy of Hasegawa).

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΠΑΑΑΙΟΑΟΓΟΣ Η ύοτατη ηροοπάΒεια a v a o u v io ^ n c m e Buzavnvne AuTOKpaiopiac ( 1 3 2 8 - 1 3 4 1 )

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΡΑΧΟΒΑΣ 0 Κ ο ρ ο ϊ ο κ ΰ κ ι κ ε ξ ο λ ο θ ρ ε ύ ε ι touc ToüpKoue και οώζει την Επανύοταοη ( 1 8 2 6 )

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

rmvvnc Bapoouiic

Μ ηνιαίο περιοδικό

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Εκδότης Βασίλειος Στράτος

Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης

Συνεργάτες-Σύμβουλοι Ν ικόλαος Κολόμθας, Ανηοτράτηγος ε.α. Δ η μ ήτρη ς Γεδεών, Υποστράτηγος ο.ο. τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Βασίλειος Παπαδόπουλος, Συνταγματάρχης (ΤΘ)ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Αντιαυνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α Ηλίας Παπαθανάσης · Α νάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Β αρελά · Δ η μ ήτρ η ς Χ ριστοδούλου Δ η μ ήτριο ς Μ αρκαντω νάτος · Σ ω τήρης Α ράθυμος Ιάκωδος Χ ονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λυκούργος Α ρεταίος · Ε υά γγελος Χαρατσής Σω τήρης Β ουρλιώ της · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου - Λάμπρος Ψωμάς Δ η μ ήτρ η ς Μ π ελέζος · Ιω άννης Κακαβάς Σταύρος Κ αρκαλέτσης · Γιάννης Βαρσαμής Γιώργος Κ ουφογιώ ργος »Α γγελος Μανσόλας Αθανάσιος Κωνσταντίνου · Γιάννης Παγουλάτος Σταύρος Βαλμάς · Κυριάκος Γρηγορόπουλος

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης

Επιμέλεια κειμένων Χρήστος Ζηκούλης Παναγιώτης Ντουνιάς

Γραφεία ΛέσΘου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα

Τα εγκαίνια φωτογραφικής έκθεσης, που μας ταξιδεύει στη Σμύρνη πριν την καταστροφή, πραγματοποιήθηκαν στις 24-1-2012 στην αίθουσα Ευρυδίκης Κωστοπούλου του κεντρικού κτιρίου του Μουσείου Μπενάκη. Μετά από τέσσερα χρόνια συνεργασίας και έρευνας σε Ευρώπη και Αμερική, η σκηνοθέτης και επιμελήτρια Μαρία Ηλιού και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ φέρνουν στο κοινό εικόνες ξεχασμένες σε κλειστά αρχεία, αλλά και μια νέα οπτική, που συμπεριλαμβάνει όλες τις κοινότητες στη ζωή της Σμύρνης, καθώς και τα δραματικά γεγονότα Η Σμύρνη καίγεται! του 1922. Η έκθεση είναι ιδιαίτερα σημαντική, όχι μόνο γιατί το ελληνικό κοινό θα δει άγνωστες εικόνες από τη Σμύρνη, αλλά και γιατί συγχρόνως οι δύο συνεργάτες φέρνουν μια νέα οπτική στον τρόπο με τον οποίο διηγούνται την ιστορία. Η οπτική αυτή κρατά αποστάσεις τόσο από μια υπέρμετρα εθνικιστική αφήγηση, όσο και από νεώτερες απόπειρες, που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα της καταστροφής, παραμορφώνοντας την αλήθεια. Ενενήντα χρόνια μετά την καταστροφή, οι δύο συνεργάτες θέλουν να τιμήσουν τον κόσμο, που χάθηκε το 1922, αλλά και συγχρόνως την επιστήμη της ιστορίας. Ετσι, για πρώτη φορά δημοσιεύονται άγνωστες εικόνες της Σμύρνης από ιδιωτικές συλλογές και από συλλογές ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι και τις 11 Μαρτίου 2012, ενώ κατά τη διάρκειά της το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια σειρά προβολών και ντοκιμαντέρ στο αμφιθέατρο της οδού Κουμπάρη.

Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 210 9737070 Email: info @gnomonpublications.gr www.gnomonpublications.gr

Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 60 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 30 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 100 Ευρώ (Εξάμηνη - 6 τεύχη): 50 Ευρώ

Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η ένδειξη «Συνδρομή»

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο Βασίλειος Στράτος

Ιδιοκτησία Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 3196________ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση ή η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο, άρθρων ή τμημάτων άρ&ρων του περιοδικού, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι εκφραζόμενες στα ενυπόγραφα άρ&ρα απόψεις, δεν ταυτίζονται κα τ’ ανάγκη με την άποψη του περιοδικού. Αόγω στενότητας χώρου, το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα περικοπής των επιστολών που στέλνουν οι αναγνώστες εφόσον δ εν αλλοιώνεται το νόημά τους.

*

Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και περιοδικά με έκπτωση 5 0 % ! Η προσφορά ισχύει για α γ ο ρ ές α ρ χ ική ς α ξία ς άνω τω ν 25 ευρώ και αφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα. Ώρες λειτουργίας γραφείων: 9.00- 16.00 καθημερινώς, πλην Σαββάτου και Κυριακής

i (2 ■ k m

^ ··

^

\

V \\

^

Τ \

Γ«!-!“** V Γ \

\

\

\

'

*

Φ,Κ*^

, ζ

* I

« .Η -

V

% y

\ ^

‘

°

I

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΤΡΑΚΤΟΥ ΕΝΟΣ BETTY Ο Ιάπωνας επιχειρηματίας και συλλέκτης Νομπούγιο Χαράντα παρουσίασε στη δημοσιότητα το εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου ενός βομβαρδιστικού G4M, γνωστού και ως Betty από τους Συμμάχους. Το σημαντικό τμήμα του αεροσκάφους παρουσιάστηκε στο Καβαγκουτσίκο, σε απόσταση 96 km δυτικά του Τόκυο. To G4M ήταν ένα δικινητήριο βομβαρδιστικό του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Ναυτικού, που χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Ακολουθώντας την πάγια ιαπωνική τακτική, η σχεδίαση έδινε έμφαση στην εμβέλεια και στις επιδόσεις, με τίμημα την ανύπαρκτη προστασία για το πλήρωμα και τις δεξαμενές καυσίμου. Το προσωνύμιό του ήταν «ιπτάμενος αναπτήρας», λόγω της ευκολίας, με την οποία εκδηλωνόταν φωτιά από τα αντιαεροπορικά πυρά ή από την προσβολή μαχητικών. Από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του τύπου ήταν η βύθιση του βρετανικού θωρηκτού «Prince of Wales» και του καταδρομικού «Repulse» στη Μαλαισία, στις 10 Δεκεμβρίου 1941. Το αεροσκάφος της συλλογής κατασκευάστηκε τον Οκτώβριο του 1943 ως G4M2, με σειριακό αριθμό 12017. Σε γενικές γραμμές, η έκδοση G4M2 προσπάθησε να αποκαταστήσει ορισμένα από τα μειονεκτήματα των αρχικών εκδόσεων. Ο αμυντικός οπλισμός αποτελείτο από δύο πυροβόλα των 20 mm σε ραχιαίο και ουραίο πυργίσκο και τέσσερα πολυβόλα των 7,7 mm (ένα στο ρύγχος, ένα στην πλευρά του πιλοτηρίου και δύο στις πλευρές της ατράκτου). Προωθείτο από δύο ΜΚ4Ρ Kasei Model 21 και, σε συνδυασμό με άλλες βελτιώσεις, το G4M2 προσέφερε αυξημένη μεταφορική ικανότητα και εμβέλεια. Ο Ιάπωνας επιχειρηματίας κατάφερε να ανακτήσει το βομβαρδιστικό, σε συνδυασμό με δύο μαχητικά Zeke, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, από το νησί Γιάπ, που ανήκει στο σύμπλεγμα νήσων της Μικρονησίας στον δυτικό Ειρηνικό. Το αεροσκάφος είχε υποστεί σοβαρές ζημιές από τις συμμαχικές αεροπορικές επιθέσεις και είχε απολέσει την πλειοψηφία του εμπρόσθιου τμήματος της ατράκτου. Προσπάθειες και συνομιλίες για την απόκτηση και δεύτερου αεροσκάφους στο νησί Γιάπ δεν ευοδώθηκαν με επιτυχία. Οι απομονωμένες αεροπορικές βάσεις, που ήταν διάσπαρτες στα νησιά του Ειρηνικού, διατηρούν αρκετούς αεροπορικούς θησαυρούς, που δεν είναι όμως εύκολα προσβάσιμοι για διάφορους λόγους. Σήμερα βρίσκονται σε διάφορα μουσεία σημαντικά τμήματα από G4M, αλλά δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο αεροσκάφος. Το πιο διάσημο Betty είναι το G4M1 με σειριακό αριθμό 2656, στο οποίο ο αρχιτέκτονας του Περλ Χάρμπορ, ναύαρχος Ισορόκου Γιαμαμότο, συνάντησε το τέλος στις 18 Απριλίου 1943, όταν το αεροσκάφος του καταρρίφθηκε από Ρ-38 της 347 Σμηναρχίας πάνω από την Μπουγκενβίλ. Τμήματα του αεροσκάφους του βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο της Παπούα Νέας Γουινέας στο Πορτ Μόρσμπι και στο Μουσείο, που είναι αφιερωμένο στον Γιαμαμότο, στην ιαπωνική πόλη Νιιγκάτα. Δύο μουσεία στην Αυστραλία εκθέτουν τμήματα από ένα G4M1, που καταρρίφθηκε πάνω από το Ντάργουιν. Το μουσείο Planes of Fame στο Τσίνο της Καλιφόρνια εκθέτει το πλέον ολοκληρωμένο G4M1 (σειριακός αριθμός 1280), που ανακτήθηκε το

Το εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου του G4M μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης.

1991 από την αεροπορική βάση του Μπάμπο στην Ινδονησία. Το μουσείο NASM (National Air and Space Museum) διαθέτει το εμπρόσθιο τμήμα, το ουραίο τμήμα και τους κινητήρες από ένα G4M3. Τα πολύτιμα τμήματα βρίσκονται αποθηκευμένα σε εγκαταστάσεις του μουσείου στο Μαίρυλαντ και σύντομα προβλέπεται να αρχίσουν οι εργασίες αποκατάστασης. To G4M3 του NASM εντοπίστηκε στο αεροδρόμιο της Γιοκοσούκα στο τέλος του Β’ ΠΠ και πιστεύεται ότι ανήκει σε ένα από τα τρία Betty, που μεταφέρθηκαν στις ΗΠΑ για αξιολόγηση. Οι εργασίες στο αεροσκάφος του Ιάπωνα επιχειρηματία ξεκίνησαν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και διήρκεσαν μια δεκαετία. Στόχος της πρώτης φάσης ήταν η αποκατάσταση του οπίσθιου τμήματος της ατράκτου. Το 2009, ξεκίνησε το επόμενο και πλέον απαιτητικό στάδιο των εργασιών αποκατάστασης, κατά το οποίο η έμφαση δόθηκε στο εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου. Χρησιμοποιήθηκαν αυθεντικά σχέδια παραγωγής της Mitsubishi και αξιοποιήθηκαν οι πληροφορίες από το εμπρόσθιο τμήμα του αεροσκάφους του μουσείου NASM. Στις εργασίες αποκατάστασης του εμπρόσθιου τμήματος χρησιμοποιήθηκαν κατά το δυνατόν αυθεντικά εξαρτήματα, αλλά, όπου δεν ήταν εφικτό, αντικαταστάθηκαν από εξαρτήματα νέας παραγωγής. Σημαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες των εργασιών ήταν η εύρεση αυθεντικών οργάνων για το πιλοτήριο και η έλλειψη ραχιαίου πυργίσκου. Ο Ιάπωνας επιχειρηματίας εξέφρασε την αισιοδοξία του και δήλωσε ότι, μέχρι τον Ιούλιο του 2012, θα έχει πραγματοποιηθεί η συνένωση των δύο τμημάτων και θα έχουν εξευρεθεί και τα όργανα πτήσης. Στην παρούσα φάση δεν υπάρχουν σχέδια για την αποκατάσταση της πτέρυγας και των κινητήρων Kasei, που βρίσκονται στην κατοχή της πολύτιμης συλλογής. Πιθανολογείται, όμως, ότι απώτερος στόχος των εργασιών είναι η αποκατάσταση και η παρουσίαση ενός ολοκληρωμένου αεροσκάφους, με έμφαση στην πιστότητα και την ποιότητα.

ΑΝΑΖΗΤΑΤΕ ΕΙΑΝΤΑΗΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΤΕΥΧΗ ΤΗΣ ΣΙ; Τώρα, μπορείτε να προμηθευθείτε όλα τα τεύχη της «Στρατιωτικής Ιστορίας» από τα γραφεία μας (Λέσβου 14, Δάφνη, πλησίον μετρό Αγ. Ιωάννη) ή με αντικαταβολή μέσω ταχυδρομείου. Υστερα από αίτημα των αναγνωστών μας, η ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική διαθέτει πλέον σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων ακόμη και τα τεύχη του περιοδικού που είχαν εξαντληθεί, σε φωτοαντίγραφα εξαιρετικής ποιότητας στην τιμή των 5,50 €. Στα γραφεία μας θα βρείτε επίσης σε φωτοαντίγραφα τα βιβλία «ΝΑΠΟΛΕΩΝ» (Σειρά Μονογραφίες της Στρατιωτικής Ιστορίας No 2) και «Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ» (Σειρά Παγκόσμια Ιστορία No 1) στην τιμή των 9,80 €! Για παραγγελίες, καλέστε στο 210 9758095, καθημερινά από 09.00 έως 16.00.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΙΕΛΙ1Η ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΕ HUDSON Το μουσείο NAFMC (National Air Force Museum of Canada) στο Τρέντον της Νέας Σκωτίας στον Καναδά προχωρά στις εργασίες αποκατάστασης ενός Lockheed Hudson Mk VI με κωδικό FK466. Το Lockheed Hudson αποτέλεσε την πρώτη σχεδίαση της εταιρίας, που κέρδισε σημαντικά συμβόλαια παραγωγής. Αποτέλεσε τροποποιημένη έκδοση του πολιτικού αεροσκάφους Model 14 Super Electra, με τις αντίστοιχες προσθήκες για την εκτέλεση στρατιωτικών αποστολών, όπως αναγνώριση, βομβαρδισμό, ανθυποβρυχιακό πόλεμο και μεταφορές. Το αεροσκάφος του μουσείου ανήκει στην έκδοση Mk VI (Α-28Α), που προωθείτο από δύο αστεροειδείς κινητήρες Pratt & Whitney R-1830-67 Twin Wasp των 1.200 hp. Ο αμυντικός οπλισμός αποτελείτο από επτά πολυβόλα Browining των 0,303 in κατανεμημένα στο ρύγχος (2), στον ραχιαίο πυργίσκο (2), στην κοιλιά (1) και πλευρικά της ατράκτου (2) και μπορούσε να μεταφέρει τέσσερις βόμβες των 250 Ib. Συνολικά, παραδόθηκαν 450 αεροσκάφη της έκδοσης στη RAF, από τα οποία 36 στην Καναδική Αεροπορία (RCAF) και τέσσερα στην Αεροπορία της Νέας Ζηλανδίας (RNZAF). Τα 450 αεροσκάφη έλαβαν σειριακούς αριθμούς EW873/EW972 και FK381/FK730. To FK466 παραδόθηκε στην 31η Μοίρα της RAF τον Οκτώβριο του 1942, στη βάση του Ντέμπερτ στη Νέα Σκωτία. Αποστολή της μοίρας ήταν η εκπαίδευση των πληρωμάτων για τη διάβαση του Ατλαντικού και για αποστολές ναυτικής συνεργασίας. Τον Αύγουστο του 1944, το FK466 μετατράπηκε για αποστολές έρευνας και διάσωσης με την προσθήκη μιας λέμβου Uffa Fox Mk 1. Τον Σεπτέμβριο του 1945, το αεροσκάφος μεταφέρθηκε στο κέντρο εκπαίδευσης No 1 Reconnaissance and Navigation School. Μια ομάδα 20 εθελοντών έχει αναλάβει το επίπονο έργο της

Το μουσείο Planes of Fame (POF) στο Τσίνο της Καλιφόρνια έχει σε εξέλιξη ένα φιλόδοξο πρόγραμμα αποκατάστασης, σε φάση τροχοδρόμησης, ενός σπάνιου ιαπωνικού βομβαρδιστικού κάθετης εφόρμησης Yokosuka D4Y Judy. Σήμερα, από τα σχεδόν 2.000 αεροσκάφη παραγωγής, διασώζεται ένα D4Y1 (σειριακός αριθμός 4316) στο μουσείο Γιουσουκάν στο Τόκυο (που βρίσκεται μέσα στις εγκαταστάσεις του βωμού Γιασουκούνι) και το αεροσκάφος του POF με σειριακό αριθμό 7483. Το 7483 ανακτήθηκε από την αεροπορική βάση του Μπάμπο στην Ινδονησία το 1991. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, χρησιμοποιήθηκε ως έκθεμα στις εγκαταστάσεις του μουσείου, κοντά στο Γκραν Κάνυον της Αριζόνα. Το 2009, μεταφέρθηκε στο

6 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

Ο σκελετός του αεροσκάφους με το ρύγχος στις εγκαταστάσεις του NAFMC. αποκατάστασης. Η άτρακτος του FK466 εντοπίστηκε σε έναν πάλε.: χώρο εναπόθεσης στη Νέα Σκωτία, χωρίς όμως να είναι διαθέσιμα’· πτέρυγα και το ουραίο πτέρωμα. Τον Οκτώβριο του 2011, το μουσε : απέκτησε ένα αποσυναρμολογημένο Lockheed Lodestar, που θα συνεισφέρει σημαντικά στην εξέλιξη των εργασιών. To Lodestar αναπτύχθηκε αποκλειστικά για αποστολές μεταφορών και βασιζόταν στο Super Electra. Πρόσφατα, το μουσείο απέκτησε το ριναίο τμήμα και το πιλοτήριο από ένα Α-29Α Hudson της USAAF με σειριακό αριθμό 41-23419, που θα προστεθεί στον υπάρχοντα σκελετό. Σύμφωνα με το μουσείο, το πρόγραμμα αποκατάστασης του Hudson αποτελεί το πλέον πολύπλοκο, που βρίσκεται σε εξέλιξη την παρούσα περίοδο στον Καναδά.

Τσίνο και ξεκίνησαν οι εργασίες από μια μικρή ομάδα εθελοντών. Πρόσφατα, η ομάδα των εθελοντών ολοκλήρωσε την προσαρμογή της πτέρυγας στην άτρακτο και στόχος είναι η παρουσίαση του 7483 ως ένα D4Y3. To D4Y3 αντικατέστησε τον υγρόψυκτο κινητήρα Aichi Atsuta 32 των 1.400 hp με τον αξιόπιστο αερόψυκτο κινητήρα Mitsubishi Kinsei 62 των 1.560 hp. Το μουσείο δεν διαθέτει έναν αυθεντικό κινητήρα, αλλά προβλέπεται να αντικαταστήσει τον Kinsei 62 με το διαθέσιμο Pratt Whitney R-1830. Ο επικεφαλής της ομάδας των εθελοντών ανέφερε ότι αρκετά από τα δομικά τμήματα του αεροσκάφους βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, παρά τη μακροχρόνια έκθεσή τους στη ζούγκλα της Ινδονησίας.

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Τη δυνατότητα να γνωρίσουν άγνωστες πτυχές του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913 έχουν οι επισκέπτες του Στρατιωτικού Μουσείου, που λειτουργεί στη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Γιαννιτσών, στον νομό Πέλλας. Στον χώρο λειτουργεί έκθεση, που παρουσιάζει την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα, με επίκεντρο τις μάχες του Βάλτου των Γιαννιτσών, καθώς και την ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων, με έμφαση στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Μέσα από συλλογές όπλων, μεταλλίων, προσωπικών αντικειμένων των πολεμιστών, φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ, οι επισκέπτες αναβιώνουν νοερά τις ιστορικές εκείνες στιγμές. «Οι επισκέπτες βλέπουν τα εκθέματα και παράλληλα σε επιφάνειες, με πληροφορίες γραμμένες στα ελληνικά και τα αγγλικά, μαθαίνουν την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα και των Βαλκανικών Πολέμων, που οδήγησαν στην απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ολα αυτά είναι εμπλουτισμένα με σπάνιο φωτογραφικό υλικό», αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης, Βασίλειος Νικόλτσιος. Στις διαμορφωμένες αίθουσες του μουσείου υπάρχουν τέσσερις προθήκες με εκθέματα-κειμήλια όλων των εμπλεκομένων στρατών στους Βαλκανικούς Πολέμους- του ελληνικού, του τουρκικού, του βουλγαρικού, του σερβικού και του στρατού του

Μακεδονομάχοι, μετά το πέρας του Μακεδονικού Αγώνα. Μαυροβουνίου-, καθώς επίσης και προθήκες με στρατιωτικές στολές. Στον πρώτο όροφο του μουσείου έχει διαμορφωθεί ειδικός χώρος για τους επισκέπτες, ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν ένα 15λεπτο αφιέρωμα είτε στον Μακεδονικό Αγώνα, είτε στους Βαλκανικούς Πολέμους.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΚΑΑΠΕΝΤΠΝ ΕΙΚΟΝΟΝ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ

Δύο μεταβυζαντινές εικόνες, του Χριστού και του Ιωάννου Χρυσοστόμου, οι οποίες κλάπηκαν από κατεχόμενους ναούς της Κύπρου και εξήχθησαν παράνομα μετά την τουρκική εισβολή του 1974, εντοπίστηκαν στο Ντύσελντορφ της Γερμανίας και επιστρέφουν στην Κύπρο. Σύμφωνα με ανακοίνωση του γραφείου της Εκκλησίας της Κύπρου στις Βρυξέλλες, οι δύο εικόνες εντοπίστηκαν από το Συνοδικό Γραφείο Μνημείων και Τέχνης της Εκκλησίας της Κύπρου τον περασμένο Νοέμβριο στο Ντύσελντορφ, στην ίδια πόλη όπου τον Απρίλιο του 2011 είχαν εντοπισθεί και επαναπατρισθεί άλλες δύο μεταβυζαντινές εικόνες, των Αποστόλων Παύλου και Ιακώβου. Ο διευθυντής του γραφείου, επίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος, μετέβη στη γερμανική πόλη και παρέλαβε τις δύο εικόνες, με σκοπό τον επαναπατρισμό τους. Η πρώτη είναι μια δεσποτική εικόνα του Χριστού του 18ου αιώνα και αποδίδεται, βάσει της τεχνοτροπίας της, στη σχολή αγιογραφίας της Μονής του Αγίου Ηρακλειδίου. Η εικόνα αναπαριστά τον Χριστό μέσα σε βαθυπράσινο φόντο να ευλογεί με το δεξί του χέρι, ενώ με το αριστερό κρατά ανοικτό ευαγγέλιο, στο οποίο αναγράφεται το χωρίο «Δεύτε προς με πάντες κοπιόντες». Η δεύτερη εικόνα, αυτή του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, χρονολογείται στον 19ο αιώνα και αποδίδεται σε μαθητή της σχολής αγιογραφίας του Κρητικού αγιογράφου Ιωάννη Κορνάρου. Απεικονίζει τον Αγιο Ιωάννη μέσα σε χρυσό φόντο, ντυμένο με αρχιερατική στολή και μίτρα, να ευλογεί με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό φέρει κλειστό ευαγγέλιο. Η κατάσταση και των δύο εικόνων είναι πολύ καλή.

Ενα νεκροταφείο στρατιωτών της Βυζαντινής εποχής έφεραν στο φως αρχαιολόγοι κοντά στην πόλη Χάμα της κεντρικής Συρίας. Το νεκροταφείο, που περιέχει 15 τάφους, εντοπίσθηκε στο χωριό αλ Ρούμπα της πόλης Ζίγκριν, 30 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Χάμα. Η είσοδος έχει 110 εκατοστά μήκος και 60 εκατοστά πλάτος και οδηγέ, σε μια τετράγωνη αλέα, η οποία περιβάλλεται από πέντε δωμάτια, που έχουν τρεις τάφους το καθένα. Οι διαστάσεις των τάφων είναι όμοιες (175 εκ. μήκος και 40 εκ. βάθος), ενώ η μεταξύ τους απόσταση είναι 25 εκατοστά. Μερικοί από τους τάφους περιείχαν περισσότερες από μια ταφή. Αλλοι ήταν καλυμμένοι με τούβλα και άλλοι είχαν καλυφθεί με ακατέργαστες φυσικές πέτρες βασάλτη. Ιδιαίτερο εύρημα είναι τα υπολείμματα υποδημάτων από δέρμα, που προσομοιάζουν σε εκείνα, που χρησιμοποιούντο από στρατιώτες κατά τη Βυζαντινή περίοδο. «Τα φθαρμένα δερμάτινα παπούτσια, που βρέθηκαν μέσα στους τάφους, δείχνουν ότι αυτοί ανήκαν σε στρατιώτες, που τα χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια των πολέμων, για να προστατεύσουν τα πόδια τους από τυχόν τραυματισμούς», δήλωσε σχετικά ο Αμπντούλ Καντέρ Φαρζάτ, επικεφαλής του Τμήματος Αρχαιολογίας της Χάμα. Βραχιόλια από μέταλλο και υαλόμαζα, μεταλλικά δαχτυλίδια, χάλκινα νομίσματα, λίθινες χάντρες, γυάλινα μυροδοχεία, οκτώ πήλινα φανάρια, αλλά και τέσσερα χρυσά κέρματα, που πιστεύεται ότι χρησιμοποιούντο για να καλύψουν τα μάτια των νεκρών κατά την ταφή, είναι τα ευρήματα των τάφων. Η αποκάλυψη αυτή έχει μεγάλη σημασία. Σύμφωνα με τον επόπτη αρχαιολόγο Αλί αλ Κουατλάμπι, το νεκροταφείο αυτό είναι ένα από τα λίγα της περιοχής Το βυζαντινό στρατιωτικό και της εποχής, που δεν έχουν νεκροταφείο στη Συρία. υποστεί μεγάλες καταστροφές ή Σήμερα μαίνονται γύρω του λεηλασία κατά την πάροδο του εμφύλιες συγκρούσεις. χρόνου.

8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το διαδικτυακό βιβϋιοπωϋείο uac ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική δημιουργεί σταδιακά ένα εξειδικευμένο διαδικτυακό : ϋλιοπωλείο με επιλεγμένα βιβλία διαφόρων εκδοτικών οίκων που προσφέρονται με :·~τωση στους αναγνώστες μας. Η θεματολογία των βιβλίων αυτών αφορά οε πρώτη : : r τη στρατιωτική ιστορία, ενώ στη συνέχεια το βιβλιοπωλείο θα εμπλουτιστεί με ■χλεκτά βιβλία γενικής ιστορίας και εκλαϊκευμένης επιστήμης, σε συνεργασία με τους • : : -?αίους εκδοτικούς οίκους της ελληνικής αγοράς. Αναλυτικές πληροφορίες τόσο για τις εκδόσεις της ΓΝΟΜΟΝ Εκδοτική όσο • . ια τα υπόλοιπα βιβλία του διαδικτυακού βιβλιοπωλείου θα βρείτε στο site μας, gnomonpublications.gr, απ' όπου μπορείτε να τα παραγγείλετε online με εύκολο • ιι απόλυτα ασφαλή τρόπο. Εναλλακτικά, μπορείτε να παραλάβετε τα βιβλία της ετιλογής σας ταχυδρομικώς με αντικαταβολή, καλώντας στο 210 9758090 ή στέλνοντας e-mail στο [email protected]. ία ακόλουθα βιβλία στρατιωτικής ιστορίας των Εκδόσεων Eurobooks θα τα βρείτε : _.αης. και στα γραφείο της ΓΝΟΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237, Δάφνη, απ' όπου μπορείτε να τα προμηθευθείτε άμεσα με έκπτωση 10%. Κωδ.: 500-001 Erwin Rommel ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ 20,70 € Κωδ.: 500-002 Marcus Luttrell, Patrick Robinson Ο ΜΟΝΟΣ ΕΠΙΖΩΝ 22,50 € Κωδ.: 500-003 Andrea Frediani 300 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ 21,60 € Κωδ.: 500-004 Hans Von Luck ME TON ΡΟΜΜΕΛ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ 22,50 € Κωδ.: 500-005 Μιλτιάδης Μιχαλόπουλος ΕΙΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ 22,50 € Κωδ.: 500-006 Otto Skorzeny ΟΙ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΕΣ ΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 23,90 € Κωδ.: 500-007 James Wesley, Rawles ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΞΕΡΟΥΜΕ 17,10 € Κωδ.: 500-008 Otto Carius ΑΡΜΑΤΑ ΣΤΗ ΛΑΣΠΗ 20,70 € Κωδ.: 500-009 Gottlob Herbert Bidermann ΣΕ ΘΑΝΑΣΙΜΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ 21,60 € Κωδ.: 500-010 Bruno Sutkus ΑΣΣΟΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΕΥΤΩΝ 15,30 € Κωδ.: 500-011 Jordan Vause ΑΣΣΟΣ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ 17,10 € Κωδ.: 500-012 Franz Kurowski ΑΣΣΟΙ ΤΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ 29,70 € Κωδ.: 500-013 Peter Schenk ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ 17,10 € Κωδ.: 500-014 Donald R. Burgett ΕΠΤΑ ΔΡΟΜΟΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ 17,10 € Κωδ.: 500-015 George S. Patton 0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΑ 22,50 € Κωδ.: 500-016 Christopher Shores, Brian Cull, Nikola Malizia 0 ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 27,00 € Κωδ.: 500-017 Ιωάννης Παπαφλωράτος ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ 1945 14,40 € Κωδ.: 500-018 Raymond F. Toliver, Trevor J. Constable ERICH HARTMANN 20,70 €

01 ΕΑΑΗΝΟΦΟΝΟΙ TOY ΠΟΝΤΟΥ Η βρετανική εφημερίδα «The Independent», σε εκτενές ρεπορτάζ, κάνει λόγο για τουλάχιστον 5.000 μουσουλμάνους της Τραπεζούντας, που μιλούν ποντιακά. Τα ποντιακά είναι μια διάλεκτος με αξιοσημείωτη ομοιότητα με τα αρχαία ελληνικά και θα μπορούσε να παρέχει πολλά στοιχεία για την ίδια τη γλώσσα του Σωκράτη και του Πλάτωνα, όπως γράφει ο Στι6 Κόνορ στην εφημερίδα. Τα λεγάμενα «ρωμαίικα», όπως λέει η Ελληνίδα λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, Ιωάννα Σιταρίδου, «διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό χαρακτηριστικών της γραμματικής, που δίνουν μια αύρα αρχαίων ελληνικών, χαρακτηριστικών που έχουν εντελώς χαθεί από τις άλλες παραλλαγές των σύγχρονων ελληνικών. Η χρήση του απαρέμφατου χάθηκε από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους. Στα ρωμαίικα όχι μόνο διατηρήθηκε το απαρέμφατο, αλλά βρίσκουμε επίσης και απαρεμφατικές δομές, που δεν είχαν παρατηρηθεί προηγουμένως και που μόνο σε λατινογενείς γλώσσες έχουν το αντίστοιχό τους». Τα χωριά που μιλούν ρωμαίικα, τα οποία δεν έχουν γραπτή εκδοχή, όπως γράφει η εφημερίδα, διατηρούν και άλλα χαρακτηριστικά γεωγραφικής και πολιτισμικής απομόνωσης. Οι άνθρωποι εκεί σπάνια παντρεύονται εκτός κοινότητας και παίζουν τη δική τους μουσική με το δικό τους όργανο, τη λύρα. «Γνωρίζω μόνο έναν άνδρα, που παντρεύτηκε έξω από το χωριό του», παρατηρεί η Ιωάννα Σιταρίδου. «Και η μουσική

i

BO O K S

Κωδ.: 500-019 Hans-Ulrich Rudel ΠΙΛΟΤΟΣ ΤΩΝ STUKAS 19,80 € Κωδ.: 500-020 Θεόδωρος Δημόπουλος ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΟΡΗΤΑ ΟΠΛΑ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 19,80 € Κωδ.: 500-021 Nikolai Litvin 800 ΗΜΕΡΕΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΠΠΟ 14,40 € Κωδ.: 500-022 Albrecht Wacker ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ 17,10 € Κωδ.: 500-023 Γεώργιος Χαροκόπος Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΚΡΑΪΠΕ 18,00 € Κωδ.: 500-024 Bill Fey ΜΑΧΕΣ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΤΩΝ WAFFEN SS 29,70 € Κωδ.: 500-025 Donald M. Nicol Ο ΑΘΑΝΑΤΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ 15,30 € Κωδ.: 500-026 William Lubbeck ΣΤΙΣ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ 18,00 € Κωδ.: 500-027 Αναστάσιος Βλαχοσταθόπουλος ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ 24,00 € Κωδ.: 500-028 Θεόδωρος Δημόπουλος ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥΝ ΣΑΝ ΕΛΛΗΝΕΣ 39,60 € Κωδ.: 500-029 Εκτωρ Ευάγγελος Χαρατσης ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΤΕΥΤΟΝΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ 19.80 € Κωδ.: 500-030 Wolfgang Lytt, Claus Cort ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΞΑΝΑ 19,80 € Κωδ.: 500-031 Martin Poppel ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΚΑΙ ΚΟΛΑΣΗ 18,00 € Κωδ.: 500-032 Kenneth Macksey GUDERIAN 18,90 € Κωδ.: 500-033 Ori Hofmekler Η ΔΙΑΙΤΑ TOY ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ 18,9 € Κωδ.: 500-034 Hans von Dach ΟΛΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 17,1 € Κωδ.: 500-035 George Robert Elford Η ΦΡΟΥΡΑ TOY ΔΙΑΒΟΛΟΥ 21,6 €

είναι τόσο χαρακτηριστική, που δεν μπορείς να την μπερδέψεις με κάποια άλλη». Η λέκτορας του Κέμπριτζ ξεκίνησε την ακαδημαϊκή της πορεία από τη συγκριτική ιστορική μελέτη των λατινογενών γλωσσών, έκανε όμως έρευνες και για την ιστορική σύνταξη των ελληνικών διαλέκτων - ιδίως των ποντιακών ελληνικών και των κυπριακών. Οι ομιλούντες τα ρωμαίικα, όπως λέει, είναι σήμερα ευλαβείς μουσουλμάνοι, γι’ αυτό και τους επιτράπηκε η παραμονή τους στον Πόντο μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Αλλά αλλεπάλληλα κύματα μετανάστευσης, όπως και η κυρίαρχη επιρροή της τουρκόφωνης πλειονότητας, από κοινού με την απόλυτη απουσία των ρωμαίικων από τη δημόσια σφαίρα, τα τοποθετούν αυτόματα στον κατάλογο των γλωσσών που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης παγκοσμίως. «Με 5.000 μόνο ομιλούντες τη γλώσσα να έχουν απομείνει στην περιοχή, τα ρωμαίικα θα είναι σύντομα μια γλώσσα του παρελθόντος, παρά ένα ζωντανό ιδίωμα. Με την εξαφάνισή τους θα χαθεί μια μοναδική ευκαιρία να ξεκλειδώσει ο τρόπος με τον οποίο η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε», υποστηρίζει η γλωσσολόγος. Μελέτες της γραμματικής των ρωμαίικων δείχνουν ότι μοιράζονται πάμπολλες ομοιότητες με την ελληνική κοινή, τη γλώσσα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων (4ος αι. π.Χ. - 4ος αι. μ.Χ.). Τα νέα ελληνικά, πάλι, υπέστησαν σημαντική διαφοροποίηση και θεωρείται ότι προέρχονται από τα βυζαντινά ελληνικά, που ομιλούντο μεταξύ 7ου και 13ου αιώνα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

Tu JJujjjjjijj üjuijjkjjüuuv ui: ujjüiiöüjilsj; jjji:

J

r ·

A-,Vi

J

Η μάχη του Κούροκ αποιέΠεσε ίο επιχειρησιακό βάπτιομα ίου Panther, ίου νέου μέοου άρματος one δυνατότητες ίου οποίου οιηριζε ποΠΠά η γερμανική ηγεοία. Η ένιαΕπ ίου Panther οε υπηρεσία Βα αύξανε οημανιικά tic πιθανότητες για μια οαρωτικό νίκη οτην καθοριστική μάχη του Κούροκ. Ακόμα και όταν ένιναν ννωστές οι σοβιετικές προετοιμασίες, η γερμανική ηνεοία θεωρούσε ότι με τα νέα όπλα η νίκη 8α εΠάμβανε ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις. Η πραγματικότητα, όμως, εξελίχθηκε αρκετό διαφορετικά, διότι ία Panther δεν κατάιρεραν να ξεπεράσουν τις παιδικές αοθένειες και η συμβολή Αρματα μάχης Panther κατά τη διάρκεια των μαχών στο Ανατολικό Μέτωπο (δημοσιεύεται με την άδεια της Hasegawa/Καλφάκης, www.ekalfakis.gr- Colour plate is courtesy of Hasegawa).

τους υπήρξε οντιστρότρως ανάλογη των ελπίδων που είχαν εναπστεθεί πάνω τους.

εαρινή γερμανική επίθεση του 1943 στο Ανατολικό Μέτωπο είχε ως στόχο την εξάλειψη του θύλακα του Κούρσκ και την αποκατάσταση της συνοχής του με­ τώπου. Οι Σοβιετικοί είχαν προελάσει προς τα δυτικά, δημιουργώντας μια εξέχουσα στο μέτωπο, στην π ε­ ριοχή του Κούρσκ. Το γερμανικό σχέδιο προέβλεπε την ταυτό­ χρονη υπερκέραση του θύλακα από τον βορρά και από τον νό­ το. Σε γενικές γραμμές, το γερμανικό οχέδιο δράσης προέθλεπε την ανάπτυξη της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» (Mitte) στο βόρειο τμήμα του θύλακα του Κούρσκ με οκτώ μεραρχίες πάντσερ (2η, 4η, 5η, 8η, 9η, 12η, 18η και 20ή) και 747 διαθέσιμα άρματα. Στο νότιο τμήμα του θύλακα, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» (Sud) είχε στη διάθεση της επτά μεραρχίες πάντσερ και τέσσερις ενισχυμένες μεραρχίες γρεναδιέρων πάντσερ («Grossdeutchland» και τρεις των Waffen SS) με αιχμή του δόρατος τα Tiger της 503 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων και των μεραρχιών γρεναδιέρων πά­ ντσερ καθώς και τα 200 Panther της 51ης και 52ης Επιλαρχίας. Συνολικά, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» διέθετε 1.035 άρματα για να επιτύχει τους αντικειμενικούς σκοπούς της. Αθροίζο­

Η

ντας και τα πυροβόλα εφόδου καθώς και τους κυνηγούς αρ­ μάτων, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» διέθετε σχεδόν το 60% της συνολικής γερμανικής αρματικής δύναμης στο Ανατολικό Μέ­ τωπο. Οι δυνάμεις των αρμάτων στον νότο ήταν κατανεμημέ­ νες ως εξής: XXIV Σώμα Πάντσερ (17η Μεραρχία Πάντσερ, 23η Μεραρχία Πάντσερ και Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ των SS «Wiking»), III Σώμα Πάντσερ (6η Μεραρχία Πάντσερ, 7η Με­ ραρχία Πάντσερ, 19η Μεραρχία Πάντσερ και 168 Μεραρχία Πε­ ζικού), XLVIII Σώμα Πάντσερ (3η Μεραρχία Πάντσερ, 11η Με­ ραρχία Πάντσερ, 167 Μεραρχία Πεζικού και Μεραρχία Γρενα­ διέρων Πάντσερ «Grossdeutchland») και II Σώμα Πάντσερ των SS με τις τρεις μεραρχίες γρεναδιέρων πάντσερ των SS (LSSAH, «Das Reich» και «Totenkopf»). Η πρώτη επιλαρχία Panther σ υγκροτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1943, όταν η 2η Επιλαρχία του 33ου Συντάγματος Αρμά­ των μετονομάστηκε σε 51η Επιλαρχία. Η επιλαρχία αποτελείτο από ίλη διοίκησης με οκτώ άρματα, κατανεμημένα σε ουλαμό αναγνώρισης (aufklarungzug) με πέντε άρματα και σε ουλαμό διαβιβάσεω ν (ηachrichteηzug) με τρία άρματα (δύο ή-

Αθροίζοντας Kat τα πυροβόλα εφόδου καθώς και τους κυνη­ γούς αρμάτων, η Ομάδα Στρατιών «Νότος» διέθετε σχεδόν το 60% της συνολικής γερμανικής αρματικής δύναμης στο Ανατο­ λικό Μέτωπο.

Σχέδιο τεσσάρων όψεων του Panther Ausf D.

1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ταν άρματα διοίκησης Ρβηζβ^βίβήΙεΐΛ^βη). Κάθε ίλη αποτελείτο από ουλαμό διοίκησης με δύο άρματα και τέσσερις ου­ λαμούς των πέντε αρμάτων. Κάθε άρμα δ ιέθ ετε έναν τριψή­ φιο αρ ιθ μ ό στο π λευ ρ ικό τμήμα του πύργου. Το πρώτο ψη­ φ ίο υποδήλω νε τον αρ ιθ μ ό της ίλης, το δεύτερο τον ουλαμό και το τρίτο τη θέση του άρματος στον ουλαμό. Για παρά­ δειγμα, το 634 αναφ έρεται στο τέταρτο άρμα του τρίτου ου­ λαμού της έκτης ίλης. Η επιλαρχία διέθ ετε τέσσερις ίλες των 22 αρμάτων με τη συνολική δύναμη των Panther να α­ νέρχεται σε 96 άρματα. Η δεύτερη μονάδα που μετέπεσε στο Panther ήταν η 1η Επιλαρχία του 15ου Συντάγματος Αρμάτων, η οποία στις 6 Φ εβρουάριου 1943 μετονομάστηκε σε 52η Επιλαρχία. Στη μάχη του Κούρσκ κάθε επιλαρχία δ ιέ­ θ ετε και από δύο οχήματα Bergepanther για αποστολές π ερ ι­ συλλογής. Επίσης, κάθε επιλαρχία διέθετε ως και εννέα ημιερπυστριοφ όρα Zgkw των 18 t για αποστολές περ ισ υλλο ­ γής. Τρία οχήματα Zgkw απαιτούντο για την περισυλλογή ε­ νός Panther. Οι δύο επιλαρχίες εντάχθηκαν υπό τον επιχειρησιακό έ­ λεγχο του 39ου Συντάγματος Αρμάτων με διοικητή τον 38χρονο ταγματάρχη Μ έιναρντ φον Λάουχερτ, βετεράνο των επιχειρήσεω ν στην Πολωνία, στη Γαλλία και στη Σ οβιετι­ κή Ενωση (κατά το αρχικό στάδιο της εισβολής στην τελευ­ ταία). Ενα από τα μέλη της 51ης Επιλαρχίας θ υ μ ά τα ι για το αρχικό στάδιο της εκπαίδευσης: «Τον Μάρτιο του 1943 με­ τατέθηκα στην 1η Ιλη της 51ης Επιλαρχίας, στην οποία και παρ ακο λο ύ θ η σα το σχολείο εκπαίδευσης για οδηγούς, διάρ­ κειας οκτώ εβδομάδων. Κατά την παραμονή μας στο κέντρο είχαμε λάβει ειδικές οδηγίες ώστε να τηρήσουμε συνθήκες άκρας μυστικότητας. Η λήψη φωτογραφιών ήταν προφανώς απαγορευμένη όπως και το γράψιμο σημειώσεων. Κατά τη διά ρκεια της εκπαίδευσης έπρεπε όλα να τα αποστηθίζου-

Κοντινή όψη ενός Ausf D παραγωγής Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 1943 από τη MAN. Το άρμα δεν είναι ακόμα εξοπλισμένο με τις πλευρικές ποδιές 9ωράκισης. Μέχρι το βάπτισμα του πυρός, 9α έπρεπε να πραγματοποιηθούν δεκάδες αλλαγές και βελτιώσεις στο Panther. Ενα Panther απαιτούσε σχεδόν 55.000 ώρες εργασίας, ενώ το 1943 ένα Τ-34/76 απορροφούσε μόλις 3.000 ώρες εργασίας.

με. Ημασταν ιδιαίτερα υπερήφ ανοι επειδή ως νέοι στρατιώ­ τες θ α πολεμούσ αμε με τα νέα άρματα». Τα προγράμματα τροποποιήσεω ν και βελτιώσεων που έ­ πρεπε να εφ α ρ μ οσ θούν στα Panther π εριό ρισαν σημαντικά τον δ ια θέσ ιμο χρόνο για την τακτική εκπαίδευση των π λ η ­ ρωμάτων. Η γερμανική ηγεσία κατέβαλλε σημαντικές π ρ ο ­ σπάθειες για αύξηση του όγκου παραγωγής, γνωρίζοντας ότι το άρμα αντιμετώπιζε βασικά προβλήματα, και π α ρ ά λλη ­ λα εφ άρμοσε ένα πρόγραμμα βελτιώ σεω ν στις εγκαταστά­ σεις της DEMAG στο Φάλκενζεε και Γκράφενβορ. Δεν θ α ή ­ ταν υπερβολή να α ναφ ερ θ εί ότι οι βελτιώσεις π ρα γματοποι­ ούντο ακόμα και λίγο π ρ ιν τα άρματα φ ορτω θούν σε συρ­ μούς για τη μεταφορά στο μέτωπο. Την π ερίο δ ο 10-31 Μαΐου και 15-31 Μαΐου 1943, οι 51η και 52η Επιλαρχίες έλαβαν από 96 τροποποιημένα άρματα, ενώ όσα παλαιότερα Panther χρ η ­ σ ιμοποιούντο για εκπαίδευση, επιστράφηκαν. Τα π ρ ο β λή μ α ­ τα, όμως, σ υνεχίσθηκαν με αποτέλεσμα την εκ νέου μετα­ φορά των αρμάτων για ανακατασκευή στο Γκράφενβορ. Τε­ λικά, η 51η Επιλαρχία έλαβε τον π ροβλεπόμενο αρ ιθ μ ό αρ­ μάτων μόλις στις 24 και 25 Ιουνίου και η 52η Επιλαρχία α κο ­ λούθησ ε στις 28 και 29 Ιουνίου. Τα οκτώ άρματα για την ίλη διοίκησης του Συντάγματος (Panzer Regiment Stab 39) παρ α­ δ ό θηκα ν στις 28 Ιουνίου.

ΤΑ PANTHER ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ Τα 200 δ ια θ έσ ιμ α Panther εντά χθ η κα ν στο XLVIII (48ο) Σώ­ μα Πάντσερ της 4ης Στρατιάς Πάντσερ στην Ο μάδα Στρα­ τιών «Νότος» (Heeresgruppe Sued). Η 51η Ε πιλαρχία και η Ιλη Δ ιοίκησης του 39ου Συντάγματος Αρμάτων αφ ίχθησ αν στην περιο χή την 1η Ιουλίου και αναπ τύ χθ η καν στην προβλεπ ό μ ενη π εριοχή δράσης στο Κοσατσέκ στις 2 Ιουλίου. Η 52η Ε πιλαρχία αφ ίχθη στην π εριοχή στις 3-4 Ιουλίου, χ ρ ό ­ νος που δεν επ αρ κού σ ε ώστε τα πληρώ ματα να ε ξο ικειω ­ θ ο ύ ν με την π εριοχή και τον π ρ ο β λεπ ό μ ενο χώρο ενεργείας. Εξαιτίας της ανάπτυξης των αρμάτων κοντά στην πρώτη γραμμή, τα πληρώ ματα των Panther δεν κατάφ εραν να δ ο κι­ μάσουν τα συστήματα επικο ινω νιώ ν εξαιτίας της επ ιβ ληθ είσας σιγής ασυρμάτου. Ενας από τους συμμετέχοντες στη μάχη, ο δεκανέας Β έρνερ Κ ρήγκελ της 51ης Επιλαρχίας, θ υ μ ά τ α ι για την είσοδο του Panther στη μάχη: «Η φάλαγγά μας διέσχιζε ένα δάσος και από τις δο νή σ εις δεχόμασταν ένα σ ύννεφ ο από π ευ κοβελόνες. Υστερα από λίγο, το πρώτο άρμα α κ ινη το π ο ιή θ η κε, ενώ α κο λο ύ θ η σ α ν γρήγορα και ά λ­ λα. Δ ιαπιστώ σαμε ότι οι δ ονήσ εις από την κίνηση των βαρέ­ ων αρμάτων είχαν π ρ ο κα λέσ ει την πτώση των π ευ κ ο β ελό ­ νων, οι οποίες με τη σειρά τους κάλυψ αν τις αεροεισαγω -

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 3

^^Jiadaulas WARPROFiLES.COM

Γερμανικό μέσο άρμα μάχης Panther Ausf D, Κούρσκ 1943. 0 "Πάνθηρας" αποτέλεσε τη γερμανική απάντηση στην παραγωγή του σοβιετικού Τ-34, προσπαθώντας να εκμεταλλευθεί τα πλεονεκτήματα της κεκλιμένης θωράκισης. Η εσπευσμένη μαζική παραγωγή του άρματος Panther, παρά τις περιορισμένες βιομηχανικές ικανότητες, προκάλεσε αρχικά αρκετά προβλήματα. Η πρώτη επιχειρησιακή συμμετοχή των Panther πραγματοποιήθηκε στο Κούρσκ, όπου τα περισσότερα άρματα τέθηκαν εκτός μάχης, κυρίως εξαιτίας μηχανικών προβλημάτων, και όχι λόγω των εχθρικών βλημάτων. Οταν τα αρχικά προβλήματα επιλύθηκαν, το Panther αποδείχθηκε ένας θαυμάσιος συνδυασμός θωράκισης, ταχύτητας και ισχύος πυρός. Η συνολική παραγωγή ανήλθε στις 5.976μονάδες. Το συγκεκριμένο άρμα, άγνωστης μονάδας, φέρει δίχρωμη παραλλαγή με βασικό χρώμα sand yellow και λωρίδες ακανόνιστου σχήματος σε olive green ή dark green (εικονογράφηση: Δημήτρης Χαδούλας).

Τα Panther μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικά προς την πρώτη γραμμή του μετώπου, χωρίς ακόμα να έχουν επιλυθεί πλήρως όλες οι «παιδικές ασθένειες» του τύπου και τα πληρώματα να έχουν πλήρως εξοικειωθεί με τα νέα τους αποκτήματα. Μόνο η εταιρία MAN κατασκεύασε 730.208 εξαρτήματα, συνολικού βάρους σχεδόν 4761, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στα προγράμματα αναβάθμισης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η γερμανική επίθεση στο Κούρσκ αναβλήθηκε δύο φορές (από τις 15 Μαΐου στις 25 Ιουνίου και στη συνέχεια στις 5 Ιουλίου 1943), ώστε να είναι διαθέσιμα τα Panther.

1 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

k

γές του κινητήρα. Δ εν μείναμε ικα νο π ο ιη μ ένο ι από τους Maybach και αντιμετω πίσ αμε αρκετά προβλήμα τα π ρ ιν το Κούρσκ. Ξέσπαγαν φωτιές εξαιτίας της διαρροής καυσίμου από τα καρμπυρατέρ στην εξάτμιση. Αργότερα, τα πρ ο βλή­ ματα ξεπεράσ θηκαν, αλλά ποτέ δεν πρό κειτα ι να ξεχάσω τις εξατμίσεις. Ηταν τόσο θερμ ές, ώστε μερικές φ ορές τη νύκτα έδινα ν στόχο στους Ιβάν (Σοβιετικούς). Λίγο π ρ ιν την

® Το σχέδιο μάχης προέβλεπε την κοινή δράση των 200 Panther με το σύνταγμα αρμάτων της «Gross­ deutchland», το οποίο Θα σάρωνε τη σοβιετική γραμμή άμυνας με μια Θωρακισμένη δύναμη που ξεπερνούσε τα 300 άρματα μάχης. 9

Προς KouookV

" W

o w

* /ί

-

-

/χ χ χ

Μ

Κ! 40η Στρατιά

6ο ΣΑ

I

Λ

Βερκχοπένγιε Q

Ü

υ

67η ΜΤΦ ο □Τσερκαοκόγιε Ντουμπρόβα

[ ο ] 39ο ΣΑρ

Τομαρόβκα

3η ΜΠα

Μπιέλγκοροντ

XLVIII ΣΠα ΥΠΟΜΝΗΜΑ

□ □

Μέτωπο 5-7-1943

ΣΑρ: Σύνταγμα Αρμάτων

Μέτωπο 15-7-1943

ΣΑ Σώμα Αρμάτων

Γερμανοί Σοβιετικοί

ΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΜΓΠ GD: Μερ/χία Γρεναδιέρων Πάνισερ Grossdeutchland ΜΤΦ: Μεραρχία Τυφεκιοφόρων Φρουράς ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ

Η επίθεση των Γερμανών στον νότιο τομέα του Κούρσκ.

Το «142» ήταν ένα Panther Ausf D που ανήκε στην 1η Ιλη της 51ης Επιλαρχίας. Το άρμα πιθανότατα καταστράφηκε από πυρά πυροβολικού. Κοντά στο ασπίδιο διακρίνεται μια οπή στην κάννη, πιθανότατα από αντιαρματικό πυροβόλο των 45 mm. Το τυπικό διατρητικό βλήμα των Τ-34/76 ήταν το BR-350A. Με αρχική ταχύτητα εξόδου 662 m/sec μπορούσε να διατρήσει την πλευρική θωράκιση του Panther Aus f D από απόσταση 1.000 m, του εμπρόσθιου τμήματος του σκάφους από απόσταση 300 m, αλλά αδυνατούσε να διαπεράσει την εμπρόσθια θωράκιση στον πύργο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 5

Σχεδίαση χάρτη: Σταύρος. Καπλανίδης / ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική 2011

έναρξη της επίθεσ ης; ήμαστε όλοι αρκετά νε υ ρ ικ ο ί και ε ί­ χαμε τεράστιες πρ οσ δοκίες από τα άρματά μας. Στις 3 Ιου­ λίου αντιμετω πίσ αμε ορισμένα προβλήματα. Ε ντοπίσαμε β ί­ δες και άλλα ξένα σώματα στις δεξαμενές λιπ α ντικο ύ των κινητήρω ν και απομακρ ύναμε αμέσως από τη μονάδα όλους τους Ρώσους βοη θητικο ύ ς στρατιώτες. Οι αξιω μ ατικο ί μας ανησυχούσαν, δ ιότι όλες οι ενδ είξεις υ ποδήλω να ν ότι οι Ιβάν γνώ ριζαν τα σχέδιά μας. Στις 5 Ιουλίου ξεκινή σ α μ ε το πρωί και σύντομα ήρ θ α μ ε αντιμ έτω π ο ι με τις φ οβερές σο­ βιετικές οχυρώσεις. Υπήρχαν σχεδόν παντού νάρκες. Ημουν οδηγός και το άρμα μας απώ λεσε μία ερπύστρια από την έκρηξη νάρκης. Υπό την κάλυψη του φ ιλιο ύ π υ ρ ο β ο λ ι­ κού, καταφ έραμε να π ερ ισ υ λλέξο υ μ ε δύο άρματα, ανάμεσα στα οποία ήταν και το δικό μου. Α ρκετοί από τους συντρό­ φους μου διατύπω ναν π αράπονα για την έλλειψ η επαρκούς ψύξης στον κινητήρα. Σε μία από τις επ ιθ έσ εις μας, ένα βλήμα από αντιαρματικό τυ φ έκιο έπληξε τον πυργίσ κο πα­ ρατήρησης του αρχηγού που το κράτησε ως ενθ ύ μ ιο . Ενα άρμα καταστράφ ηκε από το θ η ρ ιώ δ ες SU-152 με π υροβόλο των 152 mm με τον πύργο του να αποκολλάτα ι από το σκά­ φος. Αντιμετω πίσαμε α μ ερ ικα νικά άρματα χωρίς π ρό βλη μ α και μπορούσ αμε να εξου δ ετερώ σ ο υ μ ε Τ-34 από απόσταση μεγαλύτερη των 2.000 m». Το σχέδιο μάχης πρ ο έβ λεπ ε την κοινή δράση των 200 Panther με το σύνταγμα αρμάτων της «Grossdeutchland», το οποίο θ α σάρωνε τη σοβιετική γραμμή άμυνας με μια θ ω ρ α ­ κισ μένη δύναμη που ξεπερνούσε τα 300 άρματα μάχης. Ο στρατηγικός στόχος της «Grossdeutchland» ήταν η πόλη του Ομπογιάν, η οποία βρισκόταν σε απόσταση π ερίπ ο υ 50 km νότια του Κούρσκ. Τις παραμονές της μάχης, το σύνταγμα αρμάτων της «Grossdeutchland» (που αποτελείτο από οκτώ ίλες με PzKpfw IV και μία ίλη με Tiger) και το σύνταγμα α ρ­ μάτων Panther τέθ η κα ν υπό τον επ ιχειρ η σιακό έλεγχο της 10ης Ταξιαρχίας Πάντσερ (Brigade Stab 10) με δ ιοικητή τον συνταγματάρχη Ντέκερ. Την παρ αμ ονή της επίθεσ ης, η δύναμη των Panther είχε ήδη π ερ ιο ρ ισ τεί σε 184 επιχειρ ησιακά άρματα. Στις 3 Ιουλί­ ου, δύο άρματα καταστράφ ηκαν ύστερα από την εκδήλω ση

Ενα μέλος του πληρώματος ενός Panther Ausf D καθαρίζει με επιμέλεια ένα διατρητικό βλήμα θωράκισης Pzgr 39/42, διαδικασία που ήταν απαραίτητη ώστε να αποφεύγονται τυχόν εμπλοκές. Το Panther διέθετε την απαραίτητη ισχύ πυράς για να αντιμετωπίσει το Τ-34/76, αλλά μειονεκτούσε στον τομέα της θωράκισης.

Το «121» ήταν ένα Panther Ausf D της 1ης Ιλης της 51ης Επιλαρχίας. Το άρμα φέρει πρόσθετα τμήματα ερπύστριας για αύξηση της προστασίας των ευάλωτων τμημάτων. Πλευρικά του πύργου δεν διακρίνονται οι εκτοξευτές καπνογόνων. Το νούμερο 121 υποδηλώνει ότι ανήκει στον διοικητή του 2ου Ουλαμού της 1ης Ιλης, ο οποίος παρατηρεί τον ουρανό για τον εντοπισμό αεροσκαφών της Ερυθρός Αεροπορίας.

Ιανουάριος Φεβρουάριος

4

0

0

11

0

Μάρτιος

25

6 14

10

19

Απρίλιος

0 68

19

26

0 1

25

Ιούνιος Ιούλιος

31

60 40

39 41

25

36

58

65

48

Αύγουστος

38 7

26

19 15

20

10

36 0

242

250

120

220

Μάιος

Σεπτέμβριος Σύνολο

Σημείωση: Με εξαίρεση τρία άρματα που διατέθηκαν για δοκιμές, τα 174 άρματα που παρήχθησαν την περίοδο Ιανουαρίου-Απριλίου 1943 οδηγήθηκαν για ανακατασκευή.

φωτιάς στους κινητήρες κατά τη διά ρ κεια της μετάβασης από τον σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικό σταθμό στον π ρο β λεπ ό μ ενο χώρο συγκέντρω σης. Η π ο ρ εία προς τις θ έσ εις εξόρμησης έθεσ ε εκτός μάχης και άλλα άρματα. Η επ ίθ εσ η ξεκίνη σ ε νωρίς το πρ ω ί της 5ης Ιουλίου, με τα άρματα της «Grossdeutchland», ενώ τα Panther κέρδ ισα ν μερικές ώρες προετοιμασίας και επανεξο πλισ μ ού. Στις 08.15 το πρωί, τα Panther εφ ό ρμ η σ αν με επ ικεφ α λή ς την 51η Ε πιλαρχία και την 52η Ε πιλαρχία να α κο λο υ θ εί. Οι δύο επ ιλα ρχίες κάλυπταν ένα μέτωπο βά­ θ ους 500 m και μήκους 3.000 m. Το σχέδιο π ρ ο έ β λ ε π ε ότι αρ χικά η «Grossdeutchland» θ α εξά λειφ ε την πρώτη γραμμή

1 6 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

άμυνας στην περιο χή της Τσερκασκόγιε και στη συνέχεια τα Panther θ α επω φ ελούντο από τη διάρρηξη του μετώπου και θ α ξεχύνονταν για να δ ιευ ρ ύ νο υ ν το χάσμα. Η πρα γμα­ τικότητα, όμως, ήταν δ ια φ ο ρ ετική και επ ιφ ύ λασ σ ε δυσ άρε­ στες εκπλήξεις. Ενας στρατιώτης θυμάται: «Καθώς προχω ­ ρούσαμε, το σ οβ ιετικό π υ ρ ο β ο λικό ανέσκαπτε το έδαφος γύρω μας. Ο Ιβάν με την π ανο υ ργία του είχε λο υ φ ά ξει ε κ ε ί­ νο το πρω ινό, ακόμα και όταν το π υ ρ ο β ο λ ικ ό μας έβαλλε ε­ ναντίον τους. Τώρα, όμως, ολό κλη ρο το μέτωπο ήταν μια α­ τέλειω τη γραμμή από λάμψ εις. Το άρμα μας κινείτο σε έναν δακτύλιο φωτιάς και πολλές φ ορές α νακο υ φ ισ τήκαμε από την π οιότητα της θ ω ρ άκισ ή ς μας η ο ποία μας κράτησε ζω­ ντανούς». Τα πρώ τα Panther συνάντησαν μία ρεματιά πλάτους 80 m και αχαρτογράφητα ναρκοπέδια. Οι διοικητές των δύο επιλαρχιώ ν, λοχαγός Χάινριχ Μ άγιερ της 51ης και ταγματάρ­ χης Γκέρχαρντ Τέμπε της 52ης, π ρο σ π ά θ η σ α ν να ελιχ θ ο ύ ν και αναζήτησαν κάποιο πέρασμα, ενώ αρκετά άρματα π ρ ο ­ σπάθησαν, ανεπιτυχώς, να π ερά σ ο υ ν τη ρεματιά με αποτέ­ λεσ μα να κολλήσ ουν στην π αχιά λάσπη που είχε δημιουργηθ ε ί από τις πρόσφ ατες βροχοπτώσεις της π ρ ο ηγούμενης νύκτας. Πολύ σύντομα, 25 Panther, έχοντας α κ ιν η το π ο ιη θ εί από μηχανικές βλάβες και τις νάρκες, άρχισαν να π ρ ο σ ελ­ κύουν τα πυρά του σ οβιετικού π υ ρ ο βο λικο ύ . Το μηχανικό κατάφερε να εντο π ίσ ει μια κατάλληλη το π ο θ εσ ία διάβασης 1.500 m δυτικά και τα Panther συνέχισαν την προέλασ η προς την πό λη της Τσερκασκόγιε. Ενας αξιω ματικός της «Grossdeutchland» αναφ έρει: «Πού είναι τα άρματα; Εχουν κολλήσ ει στη λάσπη. Ξ αφ νικά ε μ φ α νίσ θ η κα ν πίσω μας μερι­ κά άρματα και σταδιακά ο αρ ιθ μ ό ς τους αυξανόταν. Εχουν ένα μακρύ πυροβόλο. Είναι τα νέα Panther. Ο ενθουσ ιασ μός μας έφ θ ασ ε στα ύψη, αλλά δεν κράτησε πολύ». Την πόλη

της Τσερκασκόγιε υπεράσπιζαν το 196 Σύνταγμα Τυφεκιοφ όρω ν της Φρουράς και δύο συντάγματα αντιαρματικώ ν πυροβόλων. Αργά το απόγευμα, οι γερ μανικές δυνάμεις κα­ τέλαβαν την πόλη και τα Panther αναχαίτισαν μία σοβιετική αντεπίθεση. Ο συνταγματάρχης Ντέκερ περιγρά φ ει στην α­ ναφορά του τα γεγονότα της πρώτης ημέρας: «Η συνεργα­ σία μου με τον Στράχβιτς (διοικητής του συντάγματος αρ­ μάτων της «Grossdeutchland») υπήρξε απογοητευτική, κα­ θώς δ εν απαντούσε στις εκκλήσ εις μου στον ασύρματο. Οταν δια τάχθ ηκα να παρουσιαστώ στον δ ιοικητή του XLVIII Σώματος Πάντσερ στρατηγό Κνόμπελστορφ, ο Στράχβιτς ανέλαβε τη δ ιοίκηση των δύο συνταγμάτω ν αρμάτων. Χ ρησι­ μοποίησε τα Panther κατά τρόπο αντισυμβατικό, με αποτέ­ λεσμα τα άρματα να υποστούν ζημιές από νάρκες, ενώ δεν διέθετα ν επαρκή προστασία στα π λ ευ ρ ικά τμήματα της δ ιά ­ ταξης. Στις 5 Ιουλίου, ξεκίνη σ α επ ικεφ αλής της επίθεσης, αλλά α κινη το π ο ιη θ ή κα μ ε σε μια ρεματιά. Οκτώ σοβιετικά άρματα M3 General Lee εντο π ίσ θ η κα ν σε απόσταση 2.200 m, ανυποψ ίαστα για τις δυνατότητες του οπλισμού μας. Πολύ σύντομα είχαν τ υ λιχ θ εί στις φλόγες θυμίζοντας τον σ τολι­ σμό στα χρισ τουγεννιάτικα δέντρα. Την επ ό μ ενη η μ έρα ε­ π ιτεθ ή κα μ ε στη δεύτερη αμυντική γραμμή και ολοκληρώ -

τική διάταξη είχε σχήμα L και καθώ ς τα προ ω θ η _ε .α τμή­ ματα της -«Grossdeutchland» εισ ή λθ α ν στη ζώνη πυρός. άρχι­ σαν να υφ ίστανται απώ λειες. Η π λειο ψ η φ ία των Pan:-er ε.:.ε α να π τυ χθ εί σε δύο στήλες, ενώ μόνο η π ρ ο π ο ρ ε υ ό μ ε ν τ .λ­ είχε λάβει διάταξη μάχης σφήνας. Η είσοδος τους σττ μ ά χ π ρα γμ α το π ο ιή θ η κε απρόσμενα, όταν τα άρματα έπεσαν πά­ νω στα ναρ κο πέδ ια και αρκετά από αυτά α κ ιν η τ ο π ο ιή θ η κ α \ Επικράτησε σύγχυση ανάμεσα στα πλη ρώ μ ατα των Pant-er Πολύ σύντομα, τα Τ-34 άρχισαν να βάλλουν π λευ ρικά από απόσταση π ερίπ ο υ 1.000-1.200 m και σημείω σαν μερικές επιτυχίες, προσβάλλοντας την αδύναμη πλευ ρική θω ρ άκιση. Παράλληλα, τα Panther συγκέντρω σαν και τα πυρά του πυ ρο β ο λικο ύ . Η γερμανική αντίδραση, αρχικά, υπήρξε νω­ θρή, αλλά σταδιακά τα πληρώ ματα άρχισαν να εκμ ετα λλεύ­ ονται τη φ ονικότητα του πυροβόλου και εξουδετέρω σαν αρ­ κετά από τα Τ-34. Μ ερικά Τ-34 προ σ π ά θ η σ αν να μεταβούν σε άλλες θέσ εις μάχης, αλλά π ρ ο δ ό θ η κα ν από τις εξατμί­ σεις των καυσαερίων και η π λειο ψ η φ ία τους καταστράφηκε. Οι Σ οβιετικοί απ ο σ ύ ρθ η καν με απώ λειες, ενώ τα Panther κιν ή θ η κ α ν νοτιοανατολικά και συνενώ θηκαν με τα άρματα της «Grossdeutchland» τα οποία κατευθύνονταν προς την πόλη της Ντουμπρόβα. Τα άρματα κατέλαβαν έναν λόφο στα

Η πρώτη ημέρα της μάχης υπήρξε απογοητευτική, αλλά οι αποτυχίες Θα συνεχίζονταν λόγω της ελλιπούς οργάνωσης και του κακού συντονισμού.? σαμε την αποστολή μας με λίγες απώ λειες. Δ ιατάχθηκα να π αρ ου σ ιασθώ στον στρατηγό φ ον Κ νόμπελσντορφ και επ έ ­ στρεψα μετά από τέσσερις ημέρες. Ο αρ ιθ μ ό ς των ε π ιχ ε ι­ ρησιακώ ν Panther είχε π ερ ιο ρ ισ τεί σε μόλις 12 εξαιτίας της ανόητης τακτικής χρησ ιμ ο π ο ίη σ ή ς τους στο π εδ ίο της μά­ χης. Ο ταγματάρχης φ ον Λ άουχερτ ήταν α πελπισμένος και με καλω σόρισε θερμά». Η πρώτη ημέρα της μάχης υπήρξε απογοητευτική, αλλά οι αποτυχίες θ α συνεχίζονταν λόγω της ελλιπ ο ύ ς οργάνω­ σης και του κακού σ υντονισμού. Κατά τη διά ρ κεια της νύ­ κτας, οι τεχ νικο ί εργάσ θηκα ν πυρετω δώ ς και το πρω ινό της 6ης Ιουλίου υπήρχαν δ ια θ έσ ιμ α 166 Panther. Τη δεύτερη η ­ μέρα, η επίθεσ η ξεκίνησ ε προς τα βορειοανατολικά, ώστε να π α ρ α κα μ φ θ εί η ισχυρή σοβιετική γραμμή άμυνας κοντά στον ποταμό Πίνα. Η επ ίθεσ η ξεκίνη σ ε ασυντόνιστα, αρχικά με το σύνταγμα αρμάτων της «Grossdeutchland» και στη συ­ νέχεια με το σύνταγμα αρμάτων των Panther. Το αρχικό σχέ­ διο π ρ ο έβ λεπ ε ότι τα άρματα της «Grossdeutchland» θ α ανα­ λάμβαναν το δεξιό τμήμα της παράταξης με τα Panther στο αριστερό τμήμα. Τα Panther ξεχύ θηκα ν μπροστά, χωρίς όμως να γνω ρ ί­ ζουν επακριβώ ς τη διάταξη των φ ιλιώ ν και ε χ θ ρ ικώ ν τμημά­ των. Σε απόσταση περίπου 2.000 m ανατολικά από την Τσερ­ κασκόγιε, τα Panther συνάντησαν νέα ναρ κο πέδ ια και -το χειρότερο- έπεσ αν σε ενέδρα Τ-34 που έβαλλαν από τόσο καλά προετοιμασμένες θέσ εις, ώστε να είνα ι ευδιάκριτος μόνο ο πύργος. Τα άρματα α νή καν στα 14ο και 16ο Συντάγ­ ματα Αρμάτων, τα οποία κάλυπταν την αντιαρματική τάφρο και τα να ρ κοπέδ ια της δεύτερης αμυντικής ζώνης. Η σοβιε-

προάστια της πόλης, όπου και διανυκτέρευσαν. Ο απολογι­ σμός της ημέρας ήταν 19 Panther καθηλω μένα ή κατεστραμ­ μένα, ενώ είχαν να ε π ιδ είξο υ ν την καταστροφή 10-12 Τ-34. Τα δ ια θ έσ ιμ α Panther εντάχθηκαν πλήρω ς στον επιχειρησια­ κό έλεγχο της «Grossdeutchland» σε μια π ρ ο σ π ά θ εια βελτίω-

Τρία άρματα της 51ης Επιλαρχίας στην περιοχή της Τσερκασκόγιε Σε πρώτο πλάνο διακρίνονται Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου. Τα Panther έφεραν βαφή παραλλαγής με συνδυασμό dunkelgelb και πράσινες (grun RAL 6003) ή/και καφέ (brun RAL 8017) λωρίδες.

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 7

ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ PANTHER To Panther ήταν το πρώτο άρμα που εξελίχθηκε κατά τη διάρ­ κεια του πολέμου (η ανάπτυξη όλων των προηγούμενων αρμάτων είχε ξεκινήσει προπολεμικά), σχεδιασμένο εξαρχής να αντιμετω­ πίσει το Τ-34/76 που αποτέλεσε για τους Γερμανούς μια δυσάρε­ στη έκπληξη στο Ανατολικό Μέτωπο. Τον Δεκέμβριο του 1941, οι εταιρίες Daimler-Benz και MAN ανέλαβαν τη σχεδίαση ενός μέσου άρματος βάρους 3 0 1, με εμπρόσθια επικλινή θωράκιση 60 mm και πλευρική θωράκιση 40 mm, εξοπλισμένο με πυροβόλο των 75 mm. Οι δύο εταιρίες είχαν ασχοληθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα με νέα σχέδια και έτσι ήταν εύκολο να ανταποκριθούν στις ανάγκες του διαγωνισμού. Η πρόταση της Daimler-Benz ακολουθούσε πι­ στά το σχέδιο του Τ-34 με μικρές μόνο αλλαγές. Διέθετε πύργο με πυροβόλο L/48 των 75 mm, δύο επάλληλες σειρές εδαφικών τρο­ χών με ανάρτηση ράβδων στρέψης ή φύλλα σούστας, και πετρελαιοκινητήρα. Η πρόταση της MAN περιέγραφε ένα άρμα με μεγα­ λύτερο και πλατύτερο σκάφος, πιο ευρύχωρο πύργο (τοποθετη­ μένο αρκετά πιο πίσω σε σχέση με την πρόταση της Daimler Benz), βενζινοκινητήρα και πλατύτερες ερπύστριες. Η MAN ανέλαβε τελικά την ανάπτυξη του νέου άρματος τον Μάιο του 1942 και πολύ γρήγορα δέχθηκε παραγγελίες για 1.000 άρματα Panther Ausf D. Ο Χίτλερ επέμεινε στην εγκατάσταση του πυροβόλου Kwk 42 με μήκος κάννης 100 διαμετρημάτων L/100 των 75 mm, αλλά δεν ήταν ακόμη έτοιμο για παραγωγή και έτσι ε­ ναλλακτικά επιλέχθηκε το KwK 42 L/70 με μήκος κάννης 70 δια­ μετρημάτων. Εξαρχής, υπήρχαν σχέδια για αύξηση της εμπρό­ σθιας θωράκισης στα 100 mm, αλλά δεν τέθηκαν σε εφαρμογή. Η MAN κατασκεύασε δύο πρωτότυπα για δοκιμές, το πρώτο V1 χω­ ρίς πύργο και το V2 που ήταν πλήρως λειτουργικό με εξαγωνικό πύργο, ο οποίος τελικά δεν υιοθετήθηκε στα άρματα παραγωγής. Η αρχική έκδοση παραγωγής ήταν το Ausf D με ορισμένες βελτιώσεις σε σχέση με το πρωτότυπο V2. Τα πρώτα 250 άρματα χαρακτηρίζονταν ως Ausf D(D1), διέθεταν τον Maybach HL210P30 που απέδιδε 650 hp στις 3.000 rpm με σύστημα μετάδοσης της κί­ νησης Zahnradfabrik ΑΚ7-200, με επτά σχέσεις για την εμπρόσθια κίνηση και μία για την όπισθεν, οι οποίες θεωρητικά προσέδιδαν στο άρμα μέγιστη ταχύτητα 54,8 km/h. Αρκετές φορές τα επικυ­ κλικά γρανάζια που άλλαζαν τη ροπή των σχέσεων καταστρέφο­ νταν, με αποτέλεσμα να εκδοθούν οδηγίες για την αποφυγή ξαφ­ νικών αλλαγών σχέσεων που θα επέφεραν καταστρεπτικά αποτε­ λέσματα. Με έκπληξη οι οδηγοί αντίκριζαν ένα άρμα να εκτελεί κύκλους εξαιτίας της αστοχίας του υλικού σε μια ερπύστρια και μερικές φορές τα πληρώματα κατέστρεφαν τα άρματά τους ύ­ στερα από μία τόσο μικρή βλάβη, ώστε να μην πέσουν σε εχθρι­ κά χέρια. Το βάρος των 45 t κατανεμόταν σε οκτώ ζεύγη αλληλεπικαλυπτόμενων εδαφικών τροχών διαμέτρου 860 mm (σε κάθε πλευρά) με ανάρτηση ράβδων στρέψης, στον κινητήριο (διαμέτρου 878 mm) και στον τροχό ρύθμισης της τάσης της ερπύστριας (διαμέ­ τρου 600 mm). Οι ερπύστριες Kgs 64/660/160 ασκούσαν εδαφική πίεση 0,735 kg/cm2, όταν βυθίζονταν σε βάθος 20 cm. Η στροφή του άρματος επιτυγχανόταν με υδραυλικά ελεγχόμενα δισκόφρενα που ακινητοποιούσαν τις ερπύστριες. Τα επόμενα περίπου 600 Ausf D(D2) διέθεταν τον ισχυρότερο Maybach HL230P30 (από τον Μάιο του 1943), ο οποίος απέδιδε 700 hp στις 3.000 rpm (αυξημένο βάρος κινητήρα κατά 350 kg), ενισχυμένους εδαφικούς τροχούς, προσθήκη ποδιών Schuerzen για προ­ στασία του κάτω τμήματος του σκάφους από αντιαρματικά τυφέ­ κια των 14,5 mm (από τον Απρίλιο του 1943 και σε προηγούμενα άρματα), δακτύλιο για ένα αντιαεροπορικό πολυβόλο στη θυρίδα του αρχηγού, ενώ αφαιρέθηκαν οι δύο τριπλοί εκτοξευτές καπνογόνων Nebelwurfgeraet (από τον Ιούνιο του 1943) στις πλευρές του πύργου, οι οποίοι ήταν ευάλωτοι σε πλήγματα φορητών όπλων. Οι βελτιώσεις εφαρμόσθηκαν και σε παλαιότερα άρματα. Ο οδηγός βρισκόταν στο αριστερό εμπρόσθιο τμήμα του σκά­ φους και προστατευόταν από θωράκιση 80 mm (με κλίση 55 μοι­ ρών), η οποία μειωνόταν στα 60 mm στο εμπρόσθιο κάτω τμήμα. Δεξιά του βρισκόταν ο ασυρματιστής/πολυβολητής, ο οποίος

1 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

από ένα άνοιγμα της θωράκισης χειριζόταν το πολυβόλο MG34. Τα δύο μέλη διέθεταν από δύο σταθερά περισκόπια παρατήρη­ σης στην οροφή της υπερκατασκευής για εμπρόσθια και πλευρι­ κή ορατότητα. Ο πύργος ήταν πολύ καλά προστατευμένος με θωράκιση 100 mm στο εμπρόσθιο τμήμα, αλλά μόνο 45 mm στις πλευρές και 16 mm στην οροφή. Η εμπρόσθια θωράκιση στον πύργο ήταν απρό­ σβλητη από το διατρητικό βλήμα BR-350A του Τ-34/76 (αρχική τα­ χύτητα 662 m/sec) αλλά και από το μεταγενέστερο BR-350P που διέθετε πυρήνα από βολφράμιο και παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 1943. Η γερμανική ηγεσία, όμως, γνώριζε ότι το πυροβόλο του Τ-34/76 μπορούσε να διατρήσει 63 mm κεκλιμένης θωράκισης στα 1.000 m και κατά συνέπεια το Panther ήταν ευάλωτο εξαρχής σε πλευρικά πλήγματα, προσφέροντας ελάχιστα ανώτερη πλευρική θωράκιση από το PzKpfw IV Ausf Η. Η ανάπτυξη μίας έκδοσης του Panther με πλευρική θωράκιση 60 mm είχε ως συνέπεια την αύξη­ ση του βάρους. Το σύστημα περιστροφής του πύργου του Ausf D ήταν υδραυλικό με μέγιστη ταχύτητα περιστροφής 6 μοίρες/sec (ανεξάρτητα από την ταχύτητα λειτουργίας του κινητήρα) και δευτερεύον χειροκίνητο σύστημα. Ο πυροβολητής διέθετε σκο­ πευτικό TZF12 (Turmzielfernrohr) με μεγέθυνση 2,5χ (πεδίο θέας 28 μοιρών) και θυρίδα χρήσης φορητού οπλισμού στην αριστερή πλευρά. Εκτός από το πυροβόλο KwK 42, το οποίο πυροδοτείτο η­ λεκτρικά, ο πυροβολητής χειριζόταν και το συζυγές πολυβόλο MG34 (τοποθετημένο δεξιά του πυροβόλου) με ποδοπετάλι. Ο γε­ μιστής βρισκόταν στη δεξιά πλευρά του πύργου και διέθετε μία οπή χρήσης φορητού οπλισμού στα δεξιά του. Στο οπίσθιο δεξιό τμήμα του πύργου υπήρχε η θυρίδα ανεφοδιασμού σε βλήματα. Ο αρχηγός διέθετε τυμπανοειδή πυργίσκο παρατήρησης με έξι σχι­ σμές (70x150x94 mm), στην αριστερή γωνία του πύργου, ο οποίος βιδωνόταν στην οροφή. Η αναχορηγία του πυροβόλου ήταν 79 βλήματα (κατανεμημένα εξίσου σε διατρητικά θωράκισης και ε­ κρηκτικά) και 4.200-5.100 φυσίγγια για τα πολυβόλα MG34 (συνήθως 34 σάκοι με ταινίες των 150 φυσιγγίων). Το πυροβόλο (από τον Απρίλιο του 1943) διέθετε ειδικό συμπιεστή (Rohrausblasevorrichtung), ο οποίος ύστερα από τη βολή διοχέτευε αέρα στην κάννη για τον καθαρισμό της και την απομάκρυνση των αερίων καύσης. Από την αναχορηγία του πυροβόλου, τα 40 βλή­ ματα αποθηκεύονταν οριζόντια πλευρικά της υπερκατασκευής, 36 αποθηκεύονταν κάθετα σε ειδικές θέσεις στο σκάφος και τρία αποθηκεύονταν οριζόντια κάτω από το δάπεδο του πύργου. Το πυροβόλο KwK 42 χρησιμοποιούσε τρεις τύπους βλημά­ των. To Pzgr 39/42 (διατρητικό θωράκισης-εκρηκτικό με τροχιο­ δεικτικό) με βάρος βλήματος 6,8 kg (συνολικό βάρος 14,3 kg), μή­ κος 893,2 mm και αρχική ταχύτητα εξόδου από την κάννη 925 m/sec. To Pzgr 40/42 με πυρήνα από βολφράμιο, βάρος βλήματος 4,66-4,75 kg (συνολικό βάρος 11,55 kg), μήκος 875,2 mm και αρχική ταχύτητα εξόδου από την κάννη 1.070-1.120 m/sec. Το εκρηκτικό GrPatr. 42 με βάρος βλήματος 5,74 kg (συνολικό βάρος 11,14 kg), μήκος 929,2 mm και αρχική ταχύτητα εξόδου από την κάννη 700 m/sec. Με το βλήμα Pzgr 39/42 το Panther μπορούσε να διατρήσει θωράκιση πάχους 111 mm σε απόσταση 1.000 m, όταν η μέγιστη θωράκιση του Τ-34/76 το 1943 δεν ξεπερνούσε τα 70 mm. Πρό­ σθετα, εκτός από το μικρότερο πάχος, η σοβιετική θωράκιση του 1943 αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα ποιότητας καθώς πε­ ριείχε μικρό μόνο ποσοστό νικελίου, το οποίο χρησιμοποιείτο για τη σκλήρυνση της θωράκισης. Το Τ-34/76 για να έχει ελπίδες απέ­ ναντι στο KwK 42 θα έπρεπε να διαθέτει εμπρόσθια θωράκιση που θα ξεπερνούσε τα 90 mm. Το σύστημα επικοινωνιών ήταν το FuG 5 (27,2-33,4 MHz) ενώ, όταν το άρμα ανήκε στην ίλη διοίκησης ή σε αρχηγό ουλαμού, διέ­ θετε και το FuG 2. Στο άρμα διοίκησης η αναχορηγία για το πυρο­ βόλο περιορίστηκε στα 64 βλήματα, λόγω της ανάγκης εγκατά­ στασης πρόσθετων συστημάτων επικοινωνιών και της βοηθητικής γεννήτριας GG400. Από τα άρματα διοίκησης αφαιρείτο, επίσης, το συζυγές πολυβόλο και η οπή του πολυβόλου καλυπτόταν με πρόσθετη θωράκιση.

* ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ PzKpfw V Sd.Kfz.171 PANTHER Ausf D ΠΛΗΡΩΜΑ

5

ΜΗΚΟΣ(Μ)

8,86

ΥΨΟΣ (Μ)

3

ΠΛΑΤΟΣ (Μ)

3,27

ΘΩΡΑΚΙΣΗ Εμπρόσθιο τμήμα πύργου

100 mm με κλίση 12 μοιρών

Ασπίδιο Πλευρά πύργου

45 mm με κλίση 25 μοιρών

Οροφή πύργου Οπίσθιο τμήμα πύργου

45 mm με κλίση 25 μοιρών

100 mm 16 mm με κλίση 5 μοιρών στο εμπρόσθιο τμήμα και 90 μοιρών στο οπίσθιο τμήμα

Εμπρόσθιο τμήμα σκάφους Πλευρικό τμήμα σκάφους

60 mm με κλίση 55 μοιρών και 80 mm στο άνω τμήμα με κλίση 55 μοιρών

Οπίσθιο τμήμα σκάφους

40 mm με κλίση 30 μοιρών

Ανω τμήμα σκάφους

16 mm

Κάτω τμήμα σκάφους ΒΑΡΟΣ ΜΑΧΗΣ (kg)

44.800

ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΟΔΟ (km/h)

1x650 hp βενζίνης Maybach HL210P30 ή 1x700 hp βενζίνης Maybach HL230P30 55

ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km/h)

20

ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΥΣΙΜΟΥ (It) ΑΚΤΙΝΑ ΣΤΡΟΦΗΣ (m)

720

ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΟΔΟ (km)

200 100

ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ (km) ΥΔΑΤΙΝΟ ΚΩΛΥΜΑ (m) ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ (m) ΤΑΦΡΟΣ (m) ΚΑΘΕΤΟ ΕΜΠΟΔΙΟ (m) ΕΔΑΦΙΚΗ ΠΙΕΣΗ (kg/m*) ΟΠΛΙΣΜΟΣ

40 mm με κλίση 40 μοιρών στο άνω τμήμα και 40 mm με μηδενική κλίση στο κάτω τμήμα

16 mm στο οπίσθιο τμήμα και 30 mm στο εμπρόσθιο τμήμα

5 με την πρώτη σχέση και 11 με τη δεύτερη σχέση

1,9 0,56 2,45 0,91 0,73 1x7,5 cm KwK 42 L/70

ΟΡΙΑ ΑΝΥΨΩΣΗΣ

+20 ως -8 μοίρες

ΑΝΑΧΟΡΗΓΙΑ ΚΥΡΙΟΥ ΟΠΛΙΣΜΟΥ

79 βλήματα (40 αποθηκευμένα οριζόντια στις πλευρές της υπερκατασκευής, 36 κάθετα τοποθετημένα σε θήκες στις πλευρές του σκάφους και τρία οριζόντια αποθηκευμένα κάτω από το δάπεδο του πύργου)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΩΝ ΟΠΛΙΣΜΟΣ

2x7,92 mm MG 34 (4.200-5.100 φυσίγγια)

ΔΙΑΤΡΗΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΘΩΡΑΚΙΣΗΣ

111 mm (με κλίση 30 μοιρών) στα 1.000 m με βλήμα Pzgr 39

σης του συντονισμού, ενώ αντικαταστάθηκε ο διοικητής της 52ης Επιλαρχίας. Ενα από τα Panther καταστράφηκε από ένα PzKpfw IV κατά λάθος με το πλήρω μά του να μην καταφ έρνει να το εγκαταλείψ ει εγκαίρως. Στις 08.45 της 7ης Ιουλίου, η επίθεσ η σ υνεχίσθηκε ενα­ ντίον της δεύτερης σοβιετικής γραμμής άμυνας, με α ντικει­ μενικό σκοπό την κατάληψη της πόλης Ν τουμπρόβα καθώς και την προώ θηση βόρεια για την εξουδετέρωση της ά μυ­ νας στην περιοχή του Σύρτσεφ. Στην τελευταία, οι αμυνό­ μενοι είχαν δημιουρ γήσ ει άλλη μία γραμμή άμυνας με π ερ ί­ που 20 Τ-34 από το 16ο Σύνταγμα Αρμάτων ως στατικά π υ ­ ροβολεία και με τη συνδρομή ρ υμουλκούμενω ν αντιαρματι­ κών πυροβόλω ν των 85 mm. Η αιχμή της γερμανικής ε π ίθ ε ­ σης αποτελείτο από περίπου 80 άρματα Panther/PzKpfw IV. Οι Σ ο β ιετικο ί είχαν α π ο σ υ ρ θ ε ί από την Ν τουμπρόβα κα­ τά τη διά ρ κεια της προη γο ύ μ ενη ς νύκτας και είχαν λάβει νέες αμυντικές θέσ εις γύρω από το Σύρτσεφ. Τα Panther έ ­ πεσαν για τρίτη φορά σε ενέδρα, με τους Σοβιετικούς να σ φ υρ οκοπο ύν τα γερ μ ανικά άρματα από ψηλότερα, αφού πρώτα συνάντησαν ένα ναρ κο πέδ ιο σε μία ρεματιά ανατο λι­

κά του Σύρτσεφ. Τα σ οβιετικά πυρά έπλητταν τα γερ μανικά άρματα στο άνω τμήμα του σκάφ ους και του πύργου. Οι Σο­ β ιετικο ί αρματιστές π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να δ ια τηρήσ ουν ένα υ­ ψηλό ρ υ θ μ ό βολής. Σταδιακά, τα Panther κατάφ εραν να δ ια ­ σχίσουν τη ρεματιά και να βάλουν εναντίον των Τ-34, π ρ ο ­ καλώντας τους απώ λειες. Αργά αλλά σ ταθερά απώ θησαν τις σ ο βιετικές δυνάμεις βόρεια του Σύρτσεφ και έφ θασαν στα περίχω ρα του Γκρεμιούτσι. Ηταν μία ακόμα οδ υ νη ρή η ­ μέρα με τις απώ λειες των Panther να π ροσ εγγίζουν τα 27 ά ρ­ ματα και τις επιτυχίες τους να ανέρχονται σε π ερίπ ο υ 35-40 Το η θ ικ ό των πληρω μάτω ν των Panther έπεσε στο ναδίρ από τις συνεχιζόμενες απώ λειες. Ενας βετεράνος θυμάται: «Ο ρισμένα από τα πληρώ ματα των Panther τα οποία εγκατέλειψ αν τα άρματά τους, βρήκαν ασφ άλεια στο καταφ ύγιό μας. Φαίνεται ότι δ εν έχουν εμπισ τοσ ύνη στα άρματα και α ­ ναφ έρο υ ν ότι συχνά ένα πλήγμα π ρ ο κ α λ ε ί ανάφ λεξη κα. πως τα άρματα καίγονται όπως ένας πυρσός. Ο ρισμένα από τα πληρώ ματα δεν έχουν εμ π ειρ ία και για μερικά από αυτά είνα ι η πρώτη τους μάχη». Σύμφωνα με τα σο β ιετικά αρχεία η κατάσταση γύρω από το Σύρτσεφ ήταν κρίσιμη: -Κ ατά γγ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 9

Ο Χίτλερ είχε δώσει ρητές εντολές για την καταστροφή κάθε Panther που κινδύνευε να πέσει στα χέρια του μισητού αντιπάλου. Για τον μέσο Σοβιετικό στρατιώτη κάθε νέο γερμανικό άρμα ήταν άμεσα συνυφασμένο με τον Τίγρη. Στη φωτογραφία απεικονίζεται το Panther 834, της 8ης Ιλης της 52ης Επιλαρχίας, με την επιγραφή ΤΜΓ, που σημαίνει «Τίγρης». Απουσιάζει το τελευταίο γράμμα (Ρ)

TA PANTHER ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ Παραμονή μάχης

200 (96 με την 51η Επιλαρχία, 96 με την 52η Επιλαρχία και 8 με την Ιλη Διοίκηοης του 39ου Συντάγματος Αρμάτων)

5 Ιουλίου 6 Ιουλίου 7 Ιουλίου 8 Ιουλίου 9 Ιουλίου

184 166 40 11 16 10

10 Ιουλίου 11 Ιουλίου

30

12 Ιουλίου

25

13 Ιουλίου

43

14 Ιουλίου

36

15 Ιουλίου

20

16 Ιουλίου

43 44

17 Ιουλίου

διά ρκεια των συνεχών επ ιθ έσ εω ν, ο εχθρός χ ρη σ ιμ ο π ο ίη σ ε ξεκούραστες δυνάμεις και άρχισε να ξεχύνεται προς τα β ό ­ ρεια και βορειοδυτικά. Οι δύο ταξιαρχίες υποχώρησαν, έχο­ ντας προβάλει σθεναρή αντίσταση. Σε μία συμβολή ενός

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δρόμου στον λόφο 254.5 έλαβε θέση τμήμα του 35ου Συντάγ­ ματος Αντιαρματικού Πυροβολικού. Μία μικρή ομάδα αρμά­ των, ανάμεσά τους και Tiger (σημ.: πιθανότατα Panther) προωθ ή θ η κα ν προς τις θέσεις των πυροβόλων. Τα πληρώματα ά­ φησαν τα άρματα να πλησιάσουν σε απόσταση 200-300 m και άνοιξαν πυρ. Μέσα στα επόμενα λεπτά κατέστρεψαν πέντε Tiger (σημ.: πιθανότατα Panther) αναγκάζοντας τα υπόλοιπα άρματα να αποσυρθούν». Τελικά, το Σύρτσεφ κατελήφθη από τους Γερμανούς και τα σοβιετικά στρατεύματα οπισθοχώ ρη­ σαν προς το Σίτσεβο, Γκρεμιούτσι και Βερκχοπένγιε. Σε γενι­ κές γραμμές, οι γερμανικές δυνάμεις είχαν καταφέρει να διασπάσουν τις σοβιετικές αμυντικές γραμμές και να δημιουρ­ γήσουν ένα ρήγμα βάθους 18 km και πλάτους περίπου 30 km. Τις επόμενες ημέρες, τα εναπομείναντα άρματα συμμε­ τείχαν σε σκληρές μάχες στην περιοχή του Β ερκχοπένγιε, α­ ντιμετωπίζοντας υπέρτερες σοβιετικές δυνάμεις που άρχι­ σαν να σταδιακά να ενισχύονται. Τα αρχεία της «Grossdeutchand» αναφέρουν: «Ο στόχος για τις 9 Ιουλίου ή ­ ταν η περιοχή της Νοβοσελόβκα. Νωρίς το πρωί, οι γρεναδιέροι-πάντσερ προω θούνται εναντίον του Βερκχοπένγιε με στόχο να καταλάβουν την πόλη, παρά τα πυκνά πυρά που δέ­ χονται από τα δυτικά. Η προέλαση υποστηρίζεται από 19 PzKpfw IV, δέκα Tiger και δέκα Panther. Παράλληλα, τα Ju 87 βομβαρδίζουν την πόλη και θέσεις του εχθρού δυτικά του ποταμού Πίνα. Μετά από περίπου 90 λεπτά, ο διοικητής του 2ου Τάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ ανέφερε την κατάληψη του Β ερκχοπένγιε. Η προέλαση συνεχίσθηκε ανατολικά προς τη Ν οβοσελόβκα και το σημείο 240.4 (δυτικά της Νοβο-

τελόβκα), όπου και προσ κρούει σε σθεναρή άμυνα από α.-.αρ μ ατικά πυροβόλα και άρματα. Τα δια θέσιμα άρματα α-ο σ ύ ρ θ η κ α ν από την περιοχή νότια του Βερκχοπένγιε και κι,ή θ η κα ν γρήγορα προς τα βορειοανατολικά, όπου και συνά• τησαν τα άρματα της 86ης Ταξιαρχίας Αρμάτων. Ξέσπασε _ια σκληρή μάχη υπό την υποστήριξη των Stuka, με τα πά.τσερ να καταφέρνουν να υπερισχύσουν καταλαμβάνοντας τον λόφο 243». Το απόγευμα της 10ης Ιουλίου 1943 υπήρχαν μόλις δέκα ^anther σε επιχειρησιακή ετοιμότητα, 25 είχαν καταστραφεί, '0 0 έχρηζαν επισκευώ ν (56 από πλήγματα και νάρκες και 44 ^πό μηχανολογικές βλάβες), 40 είχαν επισ κευ ασ θ εί και βρί­ σκονταν καθ' οδόν προς την πρώτη γραμμή και 25 δεν είχαν ;κ ό μ α περισυλλεγεί για προώ θηση προς τις τεχνικές μονά­ δες. Σε αντιστάθμισμα, στο ίδιο διάστημα είχαν διεκδικήσει ~ην καταστροφή 140 αρμάτων. Η «Grossdeutchland» είχε αποαείνει με μερικά Tiger και περίπου 25 PzKpfw IV για να αντιμε­ τωπίσει τις 112 και 200 Ταξιαρχίες Αρμάτων του 6ου Σώματος Αρμάτων. Οι σοβιετικές απώ λειες ήταν σημαντικές και το α“ όγευμα της 10ης Ιουλίου το 6ο Σώμα Αρμάτων ανέφ ερε πως διέθετε μόλις 35 άρματα και δέκα αντιαρματικά πυροβόλα. Οι Γερμανοί είχαν φ θάσ ει στην κοιλάδα του ποταμού Πσελ, του τελευταίου φυσικού εμποδίου πριν την πόλη του Κούρ­ σκ. Σε απόσταση μικρότερη των 20 km βρισκόταν το Ομπο. ,άν, το οποίο αποτελούσε τον αντικειμενικό τους σκοπό. Το

Λεπτομέρειες από τη δομή του Panther. Στην (Α) διακρίνεται το εσωτερικό του πύργου ενός Ausf D με τη θέση του πυροβολητή στην αριστερή πλευρά και στη (Β) κοντινή όψη της θυρίδας παρατήρησης του οδηγού.

Μέχρι τις 12 Ιουλίου, πρακτικά το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων είχε τεθεί εκτός δράσης, είχε εξαντλήσει σχεδόν το διαθέσιμο απόθεμα πυρομαχικών και είχε απομείνει με 25 επιχειρησιακά άρματα.

Η γερμανική ηγεσία ει/απέθεσε μεγάλο μέρος των ελπίδων της για επικράτηση στη μάχη του Κούρσκ στα νεότευκτα Panther. Τα μηχανικά προβλήματα και οι ακατάλληλες τακτικές αποδείχθηκαν ανυπέρβλητα κατά το επιχειρησιακό βάπτισμα του πυρός. Επιπρόσθετα, οι μεραρχίες πάντσερ, οι οποίες είχαν με κόπο και προσπάθεια επανεξοπλιστεί, υπέστησαν απώλειες που ήταν αδύνατο να αναπληρωθούν εγκαίρως.

σχέδιο προέβλεπε, αρχικά, την κατάληψη του Ομπογιάν, στη συνέχεια τη συνένωση του XLVIII Σώματος Πάντσερ με το II Σώμα Πάντσερ των SS και, τέλος, την κατάληψη του Κούρσκ. Το απόγευμα τις 11ης Ιουλίου υπήρχαν δ ια θ έσ ιμ α 38 Panther. Οι τεχνικές υπηρεσίες εργάζονταν πυρετω δώς και η π ρ ο σ π ά θ ειά τους αυτή διευ κο λύ νθ η κε σημαντικά από την αποστολή ανταλλακτικώ ν α πευθείας από τα εργοστάσια π α ­ ραγωγής με ειδικές πτήσεις. Μ έχρι τις 12 Ιουλίου, πρακτικά το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων είχε τ εθ εί εκτός δράσης, είχε ε­ ξαντλήσει σχεδόν το δ ια θ έσ ιμ ο απ ό θ εμ α π υ ρομαχικώ ν και είχε απομείνει με 25 επιχειρησιακά άρματα. Στο διάστημα των τεσσάρων ημερώ ν, οι γερμανικές ολοκληρω τικές απώ ­ λειες ήταν 13 Panther, ενώ αρκετά άλλα είχαν τ ε θ ε ί εκτός μάχης λόγω προβλημάτων. Από την άλλη, οι δύο σοβιετικές ταξιαρχίες αρμάτων είχαν υποστεί σημαντικές απώλειες, σε ποσοστό 60%, ενώ και οι Γερμανοί είχαν καταφ έρει να δ η μ ι­ ουργήσουν έναν θ ύ λ α κ α γύρω από το Βερκχοπένγιε. Η τελευταία μάχη για τα Panther κατά τη μάχη του Κούρ­ σκ σ η μ ειώ θ η κε στις 14 Ιουλίου, όταν 36 Panther με τη συνερ­ γασία και άλλω ν αρμάτων συμμετείχαν σε μία αντεπίθεση στη Β ερκχοπένγιε εναντίον της 86ης Ταξιαρχίας Αρμάτων του 1ου Σώματος Αρμάτων του Ε ρυθρού Στρατού. Τα Panther και μια ίλη PzKpfw IV κατέστρεψαν 28 Τ-34 με απώ λειες έξι Panther και τρία PzKpfw ΐν.Την επόμενη ημέρα, η γερμανική επ ίθ εσ η στο Κούρσκ τερμα τίσ θηκε και τα εναπομείναντα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 2 1

Ομάδα Σοβιετικών στρατιωτών (Α) εξετάζει με προσοχή το κουφάρ ενός Panther που έχει ανατιναχτεί ώστε να μην πέσει σε εχθρικά χέρια. Το 512 ανήκε στην 5η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας και ανατινάχτηκε από το γερμανικό μηχανικό. To Panther δεν κατάφερε να επηρεάσει σημαντικά τις εξελίξεις στο μέτωπο. Στη (Β), ένα ακόμα ανατιναγμένο Panther (312) από την 3η Ιλη της 51ης Επιλαρχίας. Μέχρι τις 20 Ιουλίου είχαν καταστραφεί 56άρματα στις μάχες στο Κούρσκ.

άρματα απ οσ ύρθ η καν στην Τομαρόβκα. Την π ερίο δ ο 5-14 Ιουλίου, το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων δ ιεκδ ίκη σ ε την κατα­ στροφή 263 σ οβιετικώ ν αρμάτων, σχεδόν τα μισά από όσα καταστράφηκαν από ολόκληρο το XLVIII Σώμα Πάντσερ, 144 αντιαρματικώ ν πυροβόλω ν και 64 οχημάτων. Οι γερ μ α νικο ί ι­ σχυρισμοί για καταστροφή αρμάτων από απόσταση 1.5002.000 m πιθανότατα ήταν ένα μέσο για να καλύψ ουν τη γ ε ν ι­ κότερη άσχημη απόδοση του άρματος. Λαμβάνοντας υ π ’ όψιν ότι το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων έπεσε τρεις φορές σε ενέδρα, οι ισχυρισμοί τους δεν έχουν ιδιαίτερη βάση. Α λλοι ι­ σ τορικοί περιορίζουν τις επιτυχίες των Panther σε 120 άρμα­ τα, από τα οποία λιγότερα από 100 ήταν Τ-34. Η ανάπτυξη του Panther στη μάχη μ π ο ρεί να σ υ μ π υ κνω ­ θ ε ί στην παρακάτω αναφορά: «Η εμ π ρ ό σ θ ια θω ρ άκισ η είνα ι

2 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

ιδιαίτερ α ισχυρή και άντεξε σε πλήγματα από βολές αντιαρ­ ματικώ ν π υ ρ ο βό λω ν των 76,2 mm χωρίς να υποστεί διάτρΓ· ση. Η π λευ ρ ική θω ρ άκισ η των 40 mm είνα ι ανεπαρκής, κα­ θώ ς ανα φ έρ θ η κα ν επιτυ χη μ ένα πλήγματα από απόσταστ μεγαλύτερη των 1.000 m. Η θω ρ άκισ η στο άνω τμήμα του σκάφ ους είνα ι εξίσου α σ θ ενή ς και βλήματα που απέτυχα. να δια τρήσ ουν το κάτω τμήμα του ασπιδίου, συχνά εποστρακίζονταν στο άνω τμήμα με απώ λειες για τον οδηγό κα τον π ο λυβολητή. Συχνά, οι θ υ ρ ίδ ες δ εν άνοιγαν μετά α π ; πλήγμα και τα πληρώ ματα (οδηγός και πολυβολητής σκά­ φους) επέλεγα ν να μην τις ασφαλίζουν, ώστε να είνα ι δυνα­ τή η διαφυγή τους σε περίπτω ση ανάγκης. Η α κρ ίβεια και η διατρητική ικανότητα του π υροβόλου είνα ι ιδιαίτερ α ικανο­ π ο ιη τικές και σ υνήθω ς τα εχ θ ρ ικά άρματα εξουδετερώ νο­ νταν από απόσταση 1.500-2.000 m. Η π λ ε ιο ψ η φ ία των μηχα­ νολογικώ ν προβλημά τω ν αφ ορούσε τις διαρροές από τις α­ ντλίες καυσίμου, ενώ η συσσώρευση καυσίμου προκάλεσε την ολική απώ λεια τουλάχιστον τριώ ν αρμάτων. Οταν το άρ­ μα κινείτο σε έδαφ ος με απότομη πλευ ρ ική κλίση, συχνά ξεσπούσε πυρκαγιά που αντιμετω πιζόταν από το πλήρω μα γ το αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης. Κατά την αρχική περίο­ δο, οι αστοχίες στους κινητήρες κυμαίνονταν σε α σ υ νή θ ι­

στα μεγάλο ποσοστό, αλλά με την πάροδο των η μερώ ν η κα­ τάσταση εξομαλύνθηκε. Η πυροδότηση ναρκών προκαλούσε ζημιές στο σύστημα κίνησ ης και τις πρώτες ημέρες το υ ­ λάχιστον 40 άρματα α κινη το π ο ιή θ η κ α ν από νάρκες». Επί­ σης, τα πληρώ ματα εξέφρασαν παράπονα για το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, για την εμ φ άνισ η ρωγμών στους ε­ δαφ ικούς τροχούς, για τη συσσώρευση αερίω ν από τις εξα­ τμίσεις στον πύργο και για την είσ οδο νερού στον πύργο μέσω του σ κοπευτικού συστήματος. Στις 20 Ιουλίου 1943, η κατάσταση των 200 Panther ήταν η ακόλουθη: δύο άρματα καταστράφ ηκαν από φωτιά στον κινητήρα π ρ ιν την έναρξη της μάχης, 41 άρματα ήταν ε π ι­ χειρησιακά, 85 έχρηζαν επισκευώ ν, 16 άρματα είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές καθιστώ ντας απαραίτητη την επισ τρο­ φή τους στη Γερμανία και 56 χά θ η κα ν στις επιχειρ ήσεις ή καταστράφ ηκαν από εκρηκτικά γεμίσματα λόγω αδυναμίας περισυλλογής ή ολοκλήρω σης των επισκευών. Την π ερίο δ ο 21-31 Ιουλίου 1943, το 39ο Σύνταγμα Αρμάτων έλαβε μόνο 12 Panther για την αναπλήρωση των απωλειών. Το α π ο τ έ λε ­ σμα της μάχης του Κούρσκ α π ο δ ε ίχθ η κ ε καταστρεπτικό για τα Panther που δεν κατάφ εραν να ε κμ ετα λλευ θ ο ύ ν τα μ ε ιο ­ νεκτήματα του Τ-34/76. Σημαντικές επικρ ίσ εις δ έχ θη κε ο δ ιοικητής του συ­ ντάγματος αρμάτων της «Grossdeutchland», συνταγματάρ­ χης Χ ιαζίνθ Στράχβιτς, ο οποίος σύμφω να με τον συνταγ­ ματάρχη Ν τέκερ «χρησιμοποίησε τα Panther όπως ένας η λ ί­ θιος». Ο Στράχβιτς αντέτεινε, δικα ιολογημένα , ότι οι απώ ­ λειες των Panther οφ είλονταν στην εσ πευσμένη μεταφορά τους στο μέτωπο, στην έλλειψ η χρόνου εκπαίδευσης, στην ανεπαρκή αναγνώριση και στην έλλειψ η συντονισμού ανά­ μεσα στη νεοσύστατη 10η Ταξιαρχία και στο σύνταγμα α ρ­ μάτων της «Grossdeutchland». Λίγο μετά τη λήξη της επ ιχ ε ί­ ρησης στο Κούρσκ, τα εναπομείναντα Panther σ υγκεντρώ ­ θ η κα ν υπό τον έλεγχο της 52ης Επιλαρχίας, η οποία μετο­ νομάστηκε σε 1η Ε πιλαρχία του 15ου Συντάγματος Α ρμά­ των στις 24 Αυγούστου 1943. Στις αρχές Αυγούστου, η 51η Επιλαρχία έλαβε 96 άρματα και π α ρ έμεινε στο μέτωπο π ο ­ λεμώντας με την «Grossdeutchland». Το δεύτερο δεκα π ενθ ή μ ε ρ ο του Ιουλίου, οι Σ οβιετικοί είχαν την ευκα ιρ ία να αξιο λο γή σο υ ν δ ιά φ ορα Panther στο π εδ ίο της μάχης. Οι σ ημαντικότερες παρατηρήσεις τους ε­ στιάζονταν στην αδυναμία της π λευ ρική ς θ ω ράκισ ης, στο υψηλό επ ίπ εδ ο πολυπλοκότητας και στις συχνές αστοχίες δια φ όρ ω ν συστημάτων. Συστάθηκε μία ειδική επιτροπή η ο ­ ποία την περ ίο δ ο 20-28 Ιουλίου 1943 εξέτασε 31 κατεστραμ­ μένα Panther των γερ μανικώ ν δυνάμεω ν που είχαν καταφ έ­ ρει να δημιουρ γήσ ουν ένα ρήγμα στον ο δικό άξονα ανάμε­ σα στο Μ πιέλγκοροντ και στο Ομπογιάν. Από τα 31 άρματα, τα 22 είχαν εξο υ δ ετερ ω θ εί από πυρά π υ ρ ο β ο λικο ύ , με την π λειο ψ η φ ία των πληγμάτω ν στο ο π ίσ θ ιο και π λευ ρ ικό τμή­ μα του σκάφ ους, τρία άρματα είχαν καταστραφ εί από νάρ­ κες και ένα από αερ ο πορ ική προσβολή. Η επιτροπή δ ια π ί­ στωσε ότι ένα πλήγμα στον κινη τή ρ α σ υ νή θ ω ς οδηγούσε στην εκδήλω ση φωτιάς και την πλήρη εξουδετέρω ση του άρματος. Μετά το πέρας της επιθεώ ρησ ης, δύο άρματα (521 και 745) μ εταφ έρθη καν στη Μόσχα για την παρουσίαση των κυ ρ ιευ μένω ν γερ μανικώ ν συστημάτω ν στο Πάρκο Γκόρκι, ένα άρμα (824) μ εταφ έρθ η κε στο εργοστάσιο του Χ ελιαμπίνσκ για αξιολόγηση, δύο (732 και 535) για βλητικές δο κιμές στο κέντρο της Κ ουμπίνκα και ένα (433) μεταφ έρ­ θ η κε στη Βρετανία όπου και αξιο λο γ ή θ η κε στο κέντρο του Μπόβινγκτον. ΕΕ3

Τα εμβλήματα των μονάδων Panther (από επάνω προς τα κάτω): 7η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας, 6η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας, 8η Ιλη της 52ης Επιλαρχίας.

(1) Thomas L. Jentz: PANZERTRUPPEN-THE COMPLETE GUIDE TO THE CREATION & COMBAT EMPLOYMENT OF GERMANY’S TANK FORCE, 1943-1945, Vol 2, Schiffer Publishing, 1996. (2) Pier Paolo Battistelli: PANZER DIVISIONS-THE EASTERN FRONT 1941-1943, Battle Orders No 35, Osprey Publishing, 2008. (3) Thomas L. Jentz, Peter Chamberlain, Hilary L. Doyle: ENCYCLOPEDIA OF GERMAN TANKS OF WORLD WAR TWO, Sterling Publishing, 1999. (4) Thomas Anderson: PANTHER PANZERKAMPFWAGEN V (Sd.Kfz.171), History File No 001, Auriga Publishing International, 2006. (5) Waldemar Trojca: PANTHER, Tankpower Vol.1-Vol.6, AJ Press, 1999-2002. (6) Thomas L. Jentz: GERMANY’S PANTHER TANK-THE QUEST FOR COMBAT SUPREMACY, Schiffer Publishing, 1995. (7) Eric Denis: PANTHER-UN ADVERSAIRE POUR LE T-34, Tank Zone No 12, Aout-Septembre 2010. (8) Jacek Solarz:PANTHER IN ACTION 1943-1945, Tank Power Vol.239, Wydawnictwo Militaria, 2005. (9) Robert Forczyk: PANTHER vs T-34, UKRAINE 1943, Duel No 4, Osprey Publishing, 2007. (10) Maksym Kolomyjec, Janusz Ledwoch: PANTHERS AND TIGERS AT THE KURSK BATTLE, Tank Power Vol. 205, Wydawnictwo Militaria, 2004. (11) Thomas Anderson: PANTHER, Armor At War Series No 7006, Concord Publications, 1996. (12) Will Fowler: KURSK-THE VITAL 24 HOURS, Amber Books, 2005. (13) Robert Michulec: ARMOR BATTLES ON THE EASTERN FRONT-DOWNFALL OF THE REICH 1943-1945, Armor At War Series No 7020, Concord Publications, 1999. (14) Jonathan Forty: PANZER V PANTHER, Ian Allan Publishing, 2003.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 3

Λοκατζήδες σε προκεχωρημένη θέση (φωτ. Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

Ελληνες στρατιώτες Οε} μάχης (φωτ. ΠαΧεμικόΜ Αθηνών).

24 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φάλαγγα ανεφοδιασμού του ΕΣ υπό την προστασία τεθωρακισμένων οχημάτων Marmon-Herrington και Daimler (φωτ. Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

Α μ ά ρ α ντο ς

• Kr^oopov Λ ΙΑ Τ Α - Ι £

• Μ ό λ ισ χ α

ΚΑΤΑ Τ Η Ν

Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Ν 2 4 -1 2 -4 7

,Τιά Λ^*όν<νΑ äa4 J >y ·6·πδΗ\άρΐ

ΓεψMnf'-Tn

τμ ήμ ατα

Τ μ ήμ ατα

Κ /Γ

• Αρίατ* ό f'-.f.'urriVa

• N r γρ.'’.' 5 ?c.

• Λ οπ ρ ό γγρ λ ·

IqOipa

Ολόκο

ΙΩ Α Ν Ν ΙΝ Α W i l a

g τεύθυνση Καλπάκι - Γκραμπάλα. Επίσης, οι χαξιαρχίες των Αγράφων, του Λεύτερη, του Υψηλάντη και του Χειμάρρου ανέλαβαν την απομόνωση του πεδίου της μάχης από τα νότια και νοτιοδυτικά, δηλαδή από την πλευρά του Πωγωνίου, της Μουργκάνας και της Μεγάλης Ράχης. Η Ταξιαρχία Σοφιανού άρχισε τη μά­ χη με τέσσερα τάγματα, για να ενισχυθεί στη συνέ­ χεια με δύο ακόμη, ένα στις 26 και ένα στις 27 Δ εκεμ­ βρίου. Επίσης, σε αυτή διατέθηκαν οι δύο ορειβατι­ κές πυροβολαρχίες των 75 mm. Αλλα δέκα τάγματα διατέθηκαν σε αποστολές κάλυψης. Συνολικά, λο ι­ πόν, ο ΔΣΕ στη μάχη της Κόνιτσας έριξε περί τους 6.000 μαχητές. Το σχέδιο δράσης του Μάρκου προέβλεπε σε πρώτη φάση την κατάληψη της γέφυρας Μπουραζάνι από την Ταξιαρχία Παλαιολόγου, προς απομόνωση της πόλης, και κατόπιν την προώθησή της προς τα νοτιοδυτικά, με στόχο την κατάληψη της γραμμής των υψωμάτων Βίγλα - Πελεκάνα - Βασιλικά, με στόχο την αντιμετώπιση κάθε πιθανής κίνησης ενίσχυσης της πολιορκημένης φρουράς της Κόνιτσας. Η Ταξιαρ­ χία του Σοφιανού θα επιτίθετο κατά της πόλης από τα βορειοανατολικά με στόχο την κατάληψή της. Οι λοιπές μονάδες θα ενίσχυαν τις δυνάμεις αποκοπής επί του δημοσίου δρόμου Καλπάκι - Βίγλα - γέφυρα Μπουραζάνι - Κόνιτσα και θα κάλυπταν το μέτωπο επί του Βοϊδομάτη ποταμού με σημείο στηρίγματος τη Γκραμπάλα. Η περιοχή της Κόνιτσας, μετά τις προπαρασκευα­

2 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χάρτης της περ'οχής διεξαγωγής ^ ις ^γε Σ)

στικές κινήσεις του ΔΣΕ, αποτελούσε μία απόλυτα ε­ κτεθειμένη εισέχουσα των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές, η ο­ ποία όμως έτεμνε στα δύο τις περιοχές αυτές. Αυτός υπήρξε και ο στρατιωτικός λόγος κατάληψης της πό­ λης. Ο άλλος βασικός λόγος ήταν πολιτικός. Ο γενι­ κός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης χρειαζό­ ταν μια επιτυχία και μια πόλη, έστω και μικρή, για να την καταστήσει έδρα της «Προσωρινής Δημοκρατι­ κής Κυβέρνησής» του. Στρατηγικός στόχος του Ζα­ χαρώδη ήταν να δημιουργήσει εστίες αναταραχής σε όσο το δυνατόν περισσότερες περιοχές της χώ­ ρας και να εξαντλήσει τον αντίπαλο με τη συνεχή φ θορά και την καταπόνηση, αναγκάζοντάς τον να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορούσε να νικήσει. Ετσι, πίστευε, θα επικρατούσε στον αγώνα του κατά του «μοναρχοφασισμού». Στρατιωτικά, η κατάληψη της Κόνιτσας θα προσέδιδε σημαντικό πλεονέκτημα στον Ζαχαριάδη. Κυρίως του εξασφάλιζε μια απόρθητη πρωτεύουσα η οποία θα μπορούσε εύκολα να διατηρηθεί λόγω της γεωγραφικής της θέσης, περι­ βαλλόμενη από ορεινούς όγκους, ποταμούς και γειτνιάζουσα με το φίλιο, για τον ίδιο, αλβανικό έδαφος. Την ευθύνη άμυνας του διαμερίσματος της Ηπεί­ ρου είχε και τότε η VIII Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ), δ ιοι­ κητής της οποίας ήταν ο ταξίαρχος Μιχαήλ Αντωνόπουλος. Η μεραρχία ήταν ανεπτυγμένη σε υπερβολι­ κά μεγάλη έκταση, χωρίς ωστόσο να διαθέτει τις α­ νάλογες δυνάμεις. Συγκεκριμένα, την παραμονή της

μάχης η μεραρχία διέθετε την 43η Ταξιαρχία στο Μέ­ τσοβο [δύο τάγματα πεζικού (ΤΠ), ένα τάγμα εθνοφ υ­ λακής (ΤΕ)], η οποία όμως οργανικά ανήκε στην IX ΜΠ και ήταν έτοιμη να επανενω θεί με τη μεραρχία της, την 74η Ταξιαρχία (δύο τάγματα πεζικού και ένας ουλαμός τεθωρακισμένων) στην Μπαλντούμα ανατο­ λικά των Ιωαννίνων, την 76η Ταξιαρχία [ένα τάγμα π ε ­ ζικού, ένα τάγμα εθνοφυλακής, ένα τάγμα Χωροφυ­ λακής (ΤΧ), το τελευταίο με μόλις 150 άνδρες] στα Δολιανά, τις δυνάμεις της 84ης Περιοχής (σχηματι­ σμός επιπέδου ταξιαρχίας) απέναντι από τη Μουργκάνα (ένα τάγμα πεζικού, δύο τάγματα εθνοφ υλα­ κής), την 75η Ταξιαρχία στην Κόνιτσα [δύο τάγματα πεζικού, ένας λόχος MAY (Μονάδες Ασφαλείας Υπαί­ θρου)] και το 8ο Τάγμα Εθνοφυλακής στο Βουλγαρέλι. Η διάταξη της μεραρχίας είχε ως στόχο να καλύψει το Μέτσοβο και την Κόνιτσα. Με δεδομένο, όμως, ότι ο ΔΣΕ κατείχε τη Μουργκάνα με έξι τάγματα, η με­ ραρχία δεν μπορούσε να διαθέσει επιπλέον δυνάμεις για να καλύψει τον κόμβο της γέφυρας Μπουραζάνι, ο οποίος αποτελούσε και το ασθενέστερο σημείο της όλης διάταξης. Η Μουργκάνα, ουσιαστικά, διχοτο­ μούσε το μέτωπο της μεραρχίας. Ο ίδιος ο μέραρχος είχε εγγράφως αναφέρει ότι θεωρούσε τη ληφ θείσα διάταξη ελαττωματική, δεν υπήρχε όμως μεγάλο π ε ­ ριθώριο διορθωτικών κινήσεων από μέρους του. Η μεραρχία ήταν πεπεισμένη ότι ο ΔΣΕ θα εξαπέλυε και νέες επιθετικές επιχειρήσεις στην Ηπειρο. Δεν μπορούσε να γνωρίζει, όμως, ακριβώς τον στόχο. Η λανθασμένη εκτίμηση σχετιζόταν με το γεγονός ότι θεωρούσε την Κόνιτσα εξασφαλισμένη.

Η ΜΑΧΗ Ξημέρωναν Χριστούγεννα. Στην Κόνιτσα των 5.000 κατοίκων οι εκκλησίες λίγο πριν είχαν διαδώσει με τις καμπάνες το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού. Γύρω από την πόλη τα φυλάκια αγρυ­ πνούσαν. Η 75η Ταξιαρχία, αν και ήταν διεσπαρμένη από το Μπουραζάνι ως τα βόρεια και βορειοδυτικά υ­ ψώματα της πόλης με μόλις 1.000 άνδρες στη δ ιά θ ε­ σή της, παρείχε, παρόλα αυτά, ένα αίσθημα ασφ άλει­ ας στους κατοίκους. Ωστόσο, μέσα στη νύκτα οι δυ­ νάμεις του ΔΣΕ είχαν ήδη λάβει τις θέσεις τους. Πριν ξημερώσει, οι πρώτες επιθέσεις είχαν εκδηλω θεί κα­ τά της δημοσιάς Ιωαννίνων - Καλπακίου. Τμήμα του δρόμου είχε αποκοπεί και ναρκοθετηθεί. Παράλλη­ λα, επιθέσεις εκδηλώθηκαν στα υψώματα Βασιλικό, Πελεκάνα και Βίγλα. Παράλληλα, άρχισε να ασκείται πίεση στις δυνάμεις του Στρατού στο Καλπάκι. Στις 06.00 της 25ης Δεκεμβρίου άρχισε και η γενι*κή επίθεση του ΔΣΕ κατά της ίδιας της Κόνιτσας. Η Ταξιαρχία του Σοφιανού, ενισχυμένη με τις δύο ορει­ βατικές πυροβολαρχίες και με αρκετούς όλμους, άρ­ χισε να βομβαρδίζει τις θέσεις του 582 ΤΠ στα υψώ­ ματα Προφήτης Ηλίας και Αγιος Αθανάσιος, καθώς και την ίδια την πόλη. Παράλληλα, εκδηλώθηκε επί­ θεση και κατά του εκτεθειμένου βόρειου τομέα της 75ης Ταξιαρχίας, του 584 ΤΠ, τόσο στα υψώματα Ιτιά και Τσέρνικο όσο και στη γέφυρα Μπουραζάνι, την ο­ ποία φρουρούσε ένας μόνο λόχος του 582 ΤΠ. Ο λό­ χος αυτός δέχθηκε την επίθεση της Ταξιαρχίας Πα­

Το έμβλημα των Δυνάμεων Καταδρομών «Ο Τολμών Νικά».

λαιολόγου και ύστερα από αντίσταση μιάμισης ώρας κάμφθηκε τελικά και οπισθοχώρησε με απώλειες 18 νεκρούς και 23 αιχμαλώτους. Η σημαντική γέφυρα έ­ πεσε σύντομα και εύκολα στα χέρια των επιτιθέμε­ νων και έτσι η πόλη αποκλείστηκε από την υπόλοιπη Ελλάδα, ήδη από τις πρώτες ώρες της μάχης. Ολα έ­ δειχναν να εξελίσσονται ευνοϊκά για τον ΔΣΕ, αφού εκτός από τη γέφυρα τα τμήματά του κατάφεραν να καταλάβουν και το Τσέρνικο. Η πίεση επί του 584 ΤΠ κατέστη σταδιακά αφόρητη και το τάγμα υποχρεώ­ θηκε να υποχωρήσει στο ύψωμα 915. Εκεί θα έπρεπε να αμυνθεί μέχρις εσχάτων. Τα τάγματα του Σοφιανού συνέχισαν την επίθεση και κατάφεραν να διεισδύσουν στην τοποθεσία του υψώματος 915. Η επιτυχία τους, όμως, ήταν προσωρι­ νή. Πραγματοποιώντας άμεση αντεπίθεση με τη λόγ­ χη και τις χειροβομβίδες, οι άνδρες του 584 ΤΠ ανέ­ τρεψαν τις δυνάμεις που είχαν διεισδύσει και αποκα­ τέστησαν το μέτωπο στο σύνολό του. Στο δεξιό της 75ης Ταξιαρχίας, η κατάσταση εξελίχθηκε δυσμενέ­ στερα για τον ΔΣΕ. Αρχικά, εκτοξεύθηκαν πολύ ισχυ­ ρές, γεμάτες φανατισμό, επιθέσεις κατά του 582 ΤΠ, οι οποίες όμως αποκρούσθηκαν στο σύνολό τους με σοβαρές, για τον ΔΣΕ, απώλειες. Κατόπιν τούτου, οι επιθέσεις στο σημείο αυτό σταμάτησαν και οι επιτι­ θ έμενοι αρκέσθηκαν να παρενοχλούν τους αμυνόμε­ νους με πυρά πυροβολικού και όλμων. Στις 12.30, ενώ η μάχη βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, τραυματί­ στηκε ο διοικητής της 75ης Ταξιαρχίας, συνταγμα­ τάρχης Δόβας. Τη διοίκηση ανέλαβε αμέσως ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παλλαντάς, διοικητής του 584 ΤΠ, την οποία και διατήρησε. Ο Παλλαντάς, κρίνοντας ότι η κατάσταση ήταν ι­ διαίτερα σοβαρή στον βόρειο τομέα, παρέμεινε δί­ πλα στο σκληρά αγωνιζόμενο 584 ΤΠ και μάλιστα διανυκτέρευσε στα προκεχωρημένα χαρακώματα στο ύ­ ψωμα 915. Μόλις έπεσε το σκοτάδι, οι δυνάμεις του Σοφιανού εξαπέλυσαν σφοδρές νυκτερινές επ ιθ έ­ σεις, κυρίως κατά του 915, αλλά και του Αγ. Αθανασί­ ου. Ολες, όμως, οι επιθέσεις τους αποκρούστηκαν. Μετά τις 21.00, οι επιθέσεις σταμάτησαν και σχετική ησυχία επικράτησε γύρω από την πόλη. Μέχρι τότε ο απολογισμός της μάχης ήταν σαφώς υπέρ του ΔΣΕ. Είχε αποκόψει την πόλη και την πολιορκούσε ασφυ­ κτικά. Οι αμυνόμενοι είχαν, επίσης, υποστεί σημαντι­ κές απώλειες, ιδίως σε αξιωματικούς, οι οποίοι διοι­ κούσαν πάντα εκ του σύνεγγυς. Συνολικά, την 25η Δεκεμβρίου η 75η Ταξιαρχία είχε 12 νεκρούς (οι δύο αξιωματικοί), 40 τραυματίες (οι π έ­ ντε αξιωματικοί) και 30 αγνοούμε­ νους (οι δύο αξιωματικοί). Στους άλλους τομείς εκδηλώ­ θηκαν, επίσης, επιθέσεις. Το 581 ΤΠ της 75ης Ταξιαρχίας, το οποίο είχε νωρίτερα αποσπασθεί, συγκεντρώ­ θ ηκε στην περιοχή Κάτω Ραβένια, βορειοδυτικά του Καλπακίου. Στο ί­ διο το Καλπάκι συγκεντρώθηκε το 24ο Τάγμα Χωροφυλακής, δύναμης 150 μόλις ανδρών, το οποίο τέθηκε υπό τις διαταγές της 76ης Ταξιαρχίας. Η μεραρχία διέταξε την 76η Τα­ ξιαρχία να ενεργήσει με το πρώτο φως της 26ης Δε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 7

κεμβρίου με το 581 ΤΠ και το 24ο ΤΧ κατά του υψώματος Βίγλα, το οποίο είχε καταληφθεί από την Τα­ ξιαρχία του Υψηλάντη. Στη Μουργκάνα εκδηλώθηκε επίθεση προς τη Βελούνα από την Ταξιαρχία του Χειμάρρου, η οποία όμως αποκρούστηκε. Η αρχική αποτυχία της Ταξιαρ­ χίας του Σοφιανού να καταλάβει την πόλη προβλημάτισε την ηγε­ σία του ΔΣΕ, η οποία αποφάσισε να της διαθέσει ένα ακόμη τάγμα. Ετσι, στις 26 Δεκεμβρίου παρέτασσε τα τάγματα Ερμή, Καραμπέρη, Κόλια, Ορέστη και Λάμπη. Από την αυγή της 26ης Δεκεμβρίου, ενισχυμένες σι δυνάμεις του Σοφιανού εξαπέλυσαν νέες επ ιθ έ ­ σεις κατά της Κόνιτσας, επικεντρώνοντας τις προσπάθειές τους στα υψώματα 915 και Αγ. Αθανάσιος. Παρά τις ορμητικές τους εφόδους, δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν την αμυντική τοποθεσία των πολιορκημένων. Ωστόσο, η μεραρχία, φοβούμενη κατάρρευ­ ση του 584 ΤΠ, διέταξε την 75η Ταξιαρχία να αποσυρ­ θ ε ί πίσω από το 915 και να αμυνθεί, άνευ ιδέας υπο­ χώρησης, στα υψώματα του Προφήτη Ηλία - Παναγίτσας. Ετσι και έγινε. Αφού κατά τη διάρκεια της ημέ­ ρας απέκρουσε όλες τις εναντίον του επιθέσεις, το 584 ΤΠ αποσύρθηκε, μόλις έπεσε το σκοτάδι, στις πα­ ρυφές της πόλης. Στις 22.00, οι δυνάμεις του ΔΣΕ ε­ πιτέθηκαν -κατόπιν ισχυρής προπαρασκευής πυρο­ βολικού· κατά του έρημου 915 και το κατέλαβαν αμα­ χητί. Νοτιότερα, όμως, η κατάσταση ήταν πολύ πιο κρίσιμη. Το 581 ΤΠ επιτέθηκε, αλλά δεν κατόρθωσε να ανατρέψει τους οχυρωμένους στα υψώματα της ΣΗΜ ΕΡΟ Ν

Ο3ΚΚ ΤΤ ΑΑΣΣ Ε ΔΟ .ΕΛΛΙ ΙΔ ΟΝ Ν

m

Ε Ν Π Ρ Ο * ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΕΘΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΕ

ΕΡΧΟΜΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΝΙΤΣΑΝ Φ ω τ ογ ρ α φ ικ όν ρ ε π ο ρ τ ά ζ τού ά -ntσ τ α λ μ έ ν ο υ τοϋ «Έ μ ιιρ ός » κ -Β Τ σ ιμ τ ιδ ά ρ ο ο

2 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ορειβατικό πυροβόλο του ΔΣΕ.

Πρωτοσέλιδο εφημερίδας της εποχής με ανταπόκριση από την Κόνιτσα.

Βίγλας αντιπάλους. Παράλληλα, η Ταξιαρχία Αγράφων κατέλαβε τη Γκραμπάλα και το Μεσοβούνι. Ηδη, γύρω από την Κόνιτσα είχε σχηματιστεί έ­ νας δακτύλιος πλάτους πολλών χιλιομέτρων. Τίποτε δεν φαινόταν ικανό να σώσει την αποκλεισμένη φρουρά. Ωστόσο, οι διοικήσεις τόσο της VIII Μεραρ­ χίας όσο και του Β’ Σώματος Στρατού καθώς και της Στρατιάς είχαν δραστικά κινητοποιηθεί και σχέδια­ ζαν μεγάλη αντεπίθεση. Σημαντικό ρόλο διαδραμά­ τισε και η Πολεμική Αεροπορία, η οποία με συνεχείς προσβολές, όταν το επέτρεπαν οι καιρικές συνθή­ κες, ρίχθηκε στη μάχη. Στην περιοχή της Βελούνας, τα τμήματα της 84ης Περιοχής κατέλαβαν το ομώνυ­ μο ύψωμα ύστερα από μάχη με ισχυρές δυνάμεις του ΔΣΕ. Την 27η Δεκεμβρίου παρατηρήθηκε αλλαγή στον τρόπο δράσης του ΔΣΕ. Τα κύρια σημεία στηρίγμα­ τος της άμυνας της Κόνιτσας στα υψώματα Προφή­ της Ηλίας και Αγιος Αθανάσιος δέχθηκαν πυρά πα­ ρενόχλησης μόνο. Πυρά εκδηλώθηκαν και κατά της ίδιας της πόλης με θύματα ανάμεσα στον άμαχο πλη ­ θυσμό. Καμία, όμως, επίθεση πεζικού δεν εκδηλώ­ θηκε μέχρι τις 20.45 το βράδυ. Την ώρα εκείνη, ισχυ­ ρές δυνάμεις της Ταξιαρχίας Σοφιανού -η οποία διέ­ θετε πλέον έξι τάγματα- επιτέθηκαν όχι όμως κατά των υψωμάτων, αλλά κατά της ίδιας της πόλης από τα δυτικά, με ορμητήριο τα υψώματα Βάση και Πλά­ κα. Ενα τάγμα του ΔΣΕ κατάφερε να διεισδύσει στην πόλη και να καταλάβει αρκετά σπίτια στις νοτιοδυτι­ κές παρυφές της. Οι άνδρες του 584 ΤΠ, πάντως, κατόρθωσαν να περιορίσουν τη διείσδυση και να κρατήσουν όλη τη νύκτα τους επιτιθέμενους υπό έλεγχο. Εκείνη τη νύ­ κτα εντός της πόλης δόθηκαν σκληρές συγκρούσεις σώμα με σώμα. Οι αντιαρματικοί εκτοξευτές έγιναν τα αγαπημένα όπλα των πολεμιστών, αφού τα βλήμα­ τά τους γκρέμιζαν με ευκολία τους τοίχους των σπιτιών πίσω από τους οποίους κρυβόταν ο αντίπαλος. Ολη τη νύκτα οι εκρήξεις των αντιαρματικών και των χειροβομβίδων φώτιζαν το σκοτάδι. Νοτιότερα, από τα χαράματα της ίδιας ημέρας, στο Καλπάκι δύο τάγματα του ΔΣΕ εξαπέλυσαν επί­ θεση κατά του 581 ΤΠ. Το τάγμα δέχθηκε ισχυρή π ίε­ ση. Οι επιθέσεις κατά του 581 ΤΠ διήρκεσαν ολόκλη­ ρη την 27η Δεκεμβρίου και τερματίστηκαν στις 05.30 τα ξημερώματα της 28ης. Το τάγμα διατήρησε τις θ έ ­ σεις του, υφιστάμενο απώλειες 9 νεκρών και 38 τραυματιών. Το 24ο ΤΧ, το οποίο βάσει των σχεδίων της μεραρχίας θα ενίσχυε το 581 ΤΠ στην επιθετική του προσπάθεια προς Βίγλα, δέχθηκε με τη σειρά του επίθεση στο Χάνι Καλλιθέας και αγκιστρώθηκε. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο σκοπός των επιτιθέμε­ νων: να καθηλώσουν τις δυνάμεις που θα επιχειρού­ σαν να διασπάσουν τον κλοιό. Τον ίδιο σκοπό είχε και η επίθεση που εκδηλώθηκε την ίδια ημέρα κατά των δυνάμεων της 84ης Περιοχής στη Μουργκάνα - Βε­ λούνα. Την 28η Δεκεμβρίου η κατάσταση παρέμενε ευ­ νοϊκή για τον ΔΣΕ. Η πολιορκία της Κόνιτσας συνεχι­ ζόταν, μέρος της είχε καταληφθεί και οι πρώτες α­ πόπειρες διάσπασης του κλοιού είχαν αποκρουσθεί. Απέμενε μόνο η συνολική κατάληψη της πόλης. Η

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟ ΒΑΦΕΙΑΔΗ «Η επιχείρηση της Κόνιτσας επιβαλλόταν να γίνει πολιτικά και στρατιωτικά. Η εκλογή της στιγμής ήταν κατάλληλη για τρεις λό­ γους: Α) Οι φαγωμάρες ανάμεσα στις δύο κλίκες της κυβέρνησης της Αθήνας είναι οξυμμένες. Β) Με πιότερη γρηγοράδα συντελείται η χρεοκοπία της πολιτικής του κυβερνητικού συγκροτήματος Σοφούλη - Τααλδάρη, γιατί πα­ ρά τις υποσχέσεις και το θόρυβο για σοβαρά χτυπήματα κατά του ΔΣΕ, ματαιώθηκαν όλες οι εξορμήσεις και ο μσναρχοφασιστικός στρατός έπαθε σοβαρές ζημιές. Γ) Επειδή η επιχείρηση έγινε την επόμενη μέρα από την αναγγε­ λία της δημιουργίας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Οι πιθανότητες επιτυχίας της επιχείρησης ήταν πολλές, γιατί: • Η πόλη της Κόνιτσας βρίσκεται ΒΔ από τα Γιάννενα και σε α­ πόσταση 45 περίπου χλμ. σε ευθεία νοητή γραμμή από αυτά. Είναι μία εξέχουσα του όλου ηπειρωτικού γεωγραφικού χώρου - Αρτα, Πρέβεζα, Γιάννενα, Μέτσοβο. Με την ηπειρώτικη πρωτεύουσα συνδέεται μόνο με μία οδική αρτηρία και είναι απομονωμένη. • Είναι περιοχή εξαιρετικά ορεινή, με μία σειρά από υποχρεωτι­ κές διαβάσεις, που το χειμώνα είναι αδιάβατες ως επί το πλείστσν. • Λόγω της μικρής απόστασης που χωρίζει την πόλη από τα σύ­ νορα, στενεύει εξαιρετικά ο χώρος για τον εχθρό, ώστε να μην μπορεί να ελιχθεί με υπολογίσιμα τμήματά του, να αντιμετωπίσει με υπερφαλάγγιση τυχόν ενέργεια κατά της πόλης ή να εξασφαλί­ σει τα μετόπισθεν των τμημάτων που κατέχουν την πόλη. • Είναι υποχρεωμένος ο εχθρός να αντιμετωπίσει μετωπικά κά­ θε ενέργεια που αποβλέπει στην κατάληψη της πόλης. Γι’ αυτούς τους λόγους είναι εξαιρετικά δύσκολη η κατοχή και η υπεράσπιση της πόλης, με την προϋπόθεση φυσικά ότι στην περιοχή αυτή υ­ πάρχει δράση τμημάτων του ΔΣΕ, τα οποία ενοχλούν διαρκώς τον εχθρό. Αν ο εχθρός έχει πάρει την απόφαση να κρατήσει την πόλη, ξεκινώντας από το σημερινό γενικό συσχετισμό των δυνάμεων του ΔΣΕ και του μοναρχοφασιστικού, είναι υποχρεωμένος: 1) Να θέσει υπολογίσιμες δυνάμεις, όχι τόσο στην ίδια την πόλη, όσο κυρίως σε επίκαιρες θέσεις κατά μήκος της οδικής αρτηρίας από το Καλπάκι ως το Μπουραζάνι και σε ολόκληρο σχεδόν το ο­ ρεινό συγκρότημα των δυτικών Ζαγορίων. 2) Να επεκτείνει τα μέτρα ασφαλείας της πόλης ως την περιοχή των συνόρων, με υποχρεωτική κατάληψη του χώρου που βρίσκεται στη δεξιά όχθη των ποταμών Σαραντάπορου και Μυλοπόταμου (από γέφυρα Δερβενιού ως την Πυρσόγιαννη - Βούρμπιανη). 3) Να ενεργεί συνεχώς στους χώρους αυτούς, διαθέτοντας και άλλες δυνάμεις εκτός από τις στατικές. Συμπεράσματα »Είναι φανερό ότι η επιχείρηση της Κόνιτσας ήταν σοβαρή ε­ πιχείρηση. Στρατιωτικά, ήταν μία από τις λίγες, μάλιστα μπορούμε να πούμε η πρώτη, προσπάθειες ταχτικού πολέμου. Η διαφορά με τις επιχειρήσεις Γρεβενών και Μετσόβου που προηγήθηκαν ήταν σοβαρή, γιατί σε αυτή -από άποψη μέσων- ήμασταν πιο ισχυροί. Διαθέσαμε πυροβολικό -πράγμα πολύ υπολογίσιμο- και αποκτήσα­

75η Ταξιαρχία, όμως, δεν ήταν αποφασισμένη να υποκύψει στη μοίρα της. Αντί να περιμένει τη νέα επ ίθ ε ­ ση των ταγμάτων του Σοφιανού, συγκρότησε εκ των ενόντων δύο τμήματα εφόδου, τα οποία αντεπιτέθηκαν με σφοδρότητα, με σκοπό να ανακτήσουν το τμήμα της πόλης το οποίο είχε κυριευθεί. Από την αυγή της 28ης, τα δύο τμήματα επιτέθηκαν με ορμή. Α κολούθησαν άγριες σκηνές, με φονικές οδομαχίες. Μέσα από τους καπνούς των εκρήξεων ξεπετάγονταν σφιχταγκαλιασμένοι αντίπαλοι, πιασμένοι στα χέρια. Αυτή τη φορά ήταν η σειρά των ανδρών του Σο­ φιανού να αιφνιδιαστούν. Οι δύο διμοιρίες του 584

με υπεροχή σε σχέση με τον αντίπαλο, του οποίου το πυροβολικό στον τομέα της πόλης εξουδετερώθηκε αποτελεσματικά. Ολη, ό­ μως, η επιχείρηση οργανώθηκε πολύ άσχημα και εκτελέστηκε ακό­ μη χειρότερα. Δεν μπόρεσαν τα στελέχη μας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις τακτικού πολέμου και ούτε πέτυχαν το συνδυα­ σμό των μέσων (πεζικό - πυροβολικό), ούτε μπόρεσαν να κινήσουν τα τμήματά τους αρμονικά σαν ένα σύνολο. Εξακολουθεί να υπάρ­ χει έντονα το πνεύμα της κακώς εννοούμενης πρωτοβουλίας και μάλιστα σε στιγμές που είναι επιζήμια. Η υποτίμηση του αντιπάλου συνεχίζεται και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. »Στη μάχη της Κόνιτσας υπήρχαν και σε συνέχεια δημιουργήθηκαν οι πιο ευνοϊκές συνθήκες. Ο εχθρός είχε αποκλειστεί τελεί­ ως και το ηθικό του είχε τσακιστεί ύστερα από τις σοβαρές απώ­ λειες που είχε και δεν έρχονταν ενισχύσεις. Παρόλα αυτά, πολέ­ μησε και μπορούμε να πούμε πως καλά λειτούργησε ο μηχανισμός του και έκανε λογική χρήση των μέσων του. Αν από εμάς έλειπε η αντίληψη ότι ο εχθρός δεν πολεμάει, ότι δεν έχει ηθικό κλπ. (που στηρίζεται σε μια παλιά διαπίστωση που ήταν τότε σωστή), χωρίς άλλο και σχεδόν πάντα θα τα καταφέρνουμε καλύτερα. Εκείνο που δεν μπορούμε ακόμη να δούμε είναι το καινούργιο που υπάρχει σήμερα, ότι δηλαδή ο εχθρός κατόρθωσε να ξεπεράσει σειρά από αδυναμίες του και με τα σκληρά μέτρα που παίρνει, πέτυχε ορι­ σμένα αποτελέσματα στο στρατό του. Επίσης, οργανώθηκε καλύ­ τερα και εξοπλίστηκε από τους Αμερικανούς (σ.σ.: Αυτό δεν είναι αληθές. Το 1947 το μεγαλύτερο τμήμα του ΕΣ ήταν εξοπλισμένο με βρετανικά όπλα, αντιμετωπίζοντας τεράστιες ελλείψεις) με άφθο­ να μέσα και με τον πόλεμο που ενάμιση χρόνο τώρα γίνεται, από­ κτησε σοβαρή πείρα του ανταρτοπόλεμου και προσάρμοσε αρκε­ τά την τακτική του... Σήμερα περνάμε μια καμπή. Η καμπή αυτή, το πέρασμα δηλαδή από τον παρτιζάνικο αγώνα σε αγώνα τακτικού στρατού, υπάρχει κίνδυνος να παρεξηγηθεί με συνέπειες, αν δεν εξηγήσουμε, κατατοπίσουμε, προσανατολίσουμε σωστά τα στελέ­ χη μας. Πρέπει πριν από όλα να καταλάβουμε ότι η προσπάθειά μας είναι να μετατραπούμε κάθε μέρα πιο πολύ σε τακτικό στρα­ τό... Οι διοικήσεις και τα στελέχη μας είναι αποσπασμένα σε επι­ κίνδυνο βαθμό από τη βάση. Δεν ζούνε τη ζωή της βάσης. Είναι μα­ κριά από τη ζωντανή δράση και κίνηση. Τα προβλήματα τα αντιμε­ τωπίζουν με τρόπο γραφειοκρατικό και στις πιότερες περιπτώσεις ασχολούνται και λύνουν δευτερεύοντα προβλήματα... »H επιχείρηση της Κόνιτσας φανέρωσε για ακόμη μία φορά σε όλη τους την έκταση τις αδύνατες πλευρές της δουλειάς μας και τις συνέπειες των αδυναμιών και ελλείψεών μας. Ταυτόχρονα, απόδειξε ότι μπορούμε να κάνουμε επιχειρήσεις πολύ σοβαρότε­ ρες, αν αποφύγουμε σειρά από αδικαιολόγητα λάθη, αν καλυτερέ­ ψουμε ποσοτικά και ποιοτικά τη δουλειά μας, αλλάζοντας αποφα­ σιστικά τις μεθόδους μας. Το αντίθετο θα μας οδηγούσε σε ακόμη μεγαλύτερες αποτυχίες. Οι ευθύνες μας είναι βαριές, όπως και τα καθήκοντα και η αποστολή μας. Δεν απαλλασσόμαστε από αυτές με μία από τα ύστερα κριτική και αυτοκριτική, γιατί σε τελευταία α­ νάλυση χάνουν και αυτά τη σημασία τους, όταν δεν γίνεται σωστά η χρήση τους...».

ΤΠ, σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, κατάφεραν να εκκαθαρίσουν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης το οποίο είχε κυριευθεί, εκτός από ελάχιστα σπίτια στο ΝΑ άκρο της. Ετσι, η διείσδυση στην πόλη απέτυχε, αλλά σε απάντηση ο Σοφιανός κατηύθυνε τις δυνά­ μεις του σε επίθεση κατά των υψωμάτων ΒΔ της πό­ λης, οι οποίες τελικά κατάφεραν να καταλάβουν το αντέρεισμα Μ αυροβούνι ύστερα από τετράωρη μά­ χη. Ο 1/582 Λόχος που υπερασπιζόταν το αντέρεισμα, συμπτύχθηκε κανονικά στην κύρια τοποθεσία αντί­ στασης επί των υψωμάτων του Προφήτη Ηλία. Η διοί­ κηση της 75ης Ταξιαρχίας υποχρεώθηκε τότε να στα­ ματήσει τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις δυτι-

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 9

24 Δεκεμβρίου 1947 ΙΔΡΥΤΙΚΗ ΠΡΑΙΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ «Συγκροτούμετην ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ που αποτελείται από τα υπογραφόμενα μέλη. Κύριος και πρωταρχικός σκοπός της Προσωρινής Δημοκρατι­ κής Κυβέρνησης είναι: 1. Να συνεχίσει και να εντείνει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυ­ νάμεις του λαού τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και των οργάνων τους, για την α­ ποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας, για την επικράτηση και τη νίκη της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και για την κατοχύρωση των δη­ μοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ελληνικού λαού. 2. Να κυβερνήσει τη χώρα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις παίρνοντας όλα τα μέτρα για την ανάπτυξη των λαϊκοδημοκρατικών θεσμών και μεταρρυθμίσεων όπως των λαϊκών συμβουλίων, της λαϊκής δικαιοσύνης, της αγροτικής μεταρρύθμισης, της λαϊκής παι­ δείας κλπ. και για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών του λαού στις ελεύθερες και στις απελευθερωμένες περιοχές.

κές συνοικίες της πόλης και να αναδιατάξει τις π ε ν ι­ χρές εφεδρείες της. Μέχρι το πρωί της 29ης Δ εκεμ­ βρίου το μέτωπο της ταξιαρχίας είχε πλήρως αποκα­ τασταθεί. Η νότια πίεση κατά της περιμέτρου των δυνάμεων του ΔΣΕ είχε αρχίσει να αποδίδει. Η 76η Ταξιαρχία προώ θησε τις δυνάμεις της προς τα Ανω Ραβένια, ενώ η 43η Ταξιαρχία προώ θησε ελαφρά τις θέσεις της στον τομέα του Καλπακίου. Στη Βελούνα της Μουργκάνας, όλες οι εχθρικές επιθέσεις αποκρούστηκαν και τα τμήματα του ΔΣΕ υποχρεώθηκαν σε υ­ ποχώρηση, καταδιωκόμενα από τα τμήματα της 84ης Περιοχής. Επίσης, σημαντική ήταν και η δράση της Πολεμικής Αεροπορίας την ημέρα εκείνη. Πέραν της μεγάλης ζημιάς που προκάλεσε στον ΔΣΕ με τις συ­ νεχείς προσβολές της, εκτέλεσε και δύο ρίψεις πυρομαχικών και φαρμάκων στην πολιορκημένη φρουρά της Κόνιτσας, αναπτε­ ρώνοντας κατακόρυφα το ηθικό των ανδρών της 75ης Ταξιαρχίας. Στο μετα­ ξύ, η βοήθεια πλησίαζε.

ΤΑ ΠΡΑΣΙΝΑ ΜΠΕΡΕ Εχοντας φθάσει στην περιοχή Καλπακίου, η Γ’ Μοίρα Καταδρομών ενεπλάκη αμέσως στις επιχει­ ρήσεις. Ο 64ος ΛΟΚ επιτέ­ θηκε ως κοινό πεζικό κατά των οχυρωμένων στο ύψω­ μα Τσούκα δυνάμεων του ΔΣΕ, οι οποίες είχαν υπο­ χρεώσει σε υποχώρηση μια διλοχία του 629 ΤΠ. Η επί­ θεση πέτυχε, με αποτέλε­ σμα να αποκατασταθεί η συνοχή του μετώπου των 3 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

3. Να επιδιώξει την πραγματοποίηση και επέκταση της συμφιλίω­ σης και ενότητας του λαού πάνω στη βάση της εξασφάλισης της ε­ θνικής ανεξαρτησίας και του σεβασμού των δημοκρατικών του δι­ καιωμάτων και ελευθεριών... Η πρώτη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδας αποτελείται από τους εξής: • Πρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός των Στρατιωτικών: Στρατηγός Μάρκος. • Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός των Εσωτερικών: Γιάννης Ιωαννίδης. • Υπουργός Εξωτερικών: Πέτρος Ρούσος. • Υπουργός Δικαιοσύνης: Μιλτιάδης Πορφυρογένης. • Υπουργός της Υγιεινής και Πρόνοιας και προσωρινά της Παιδεί­ ας: Πέτρος Κόκκαλης. • Υπουργός των Οικονομικών: Βασίλης Μπαρτζιώτας. • Υπουργός της Γεωργίας: Δημήτρης Βλαντάς. • Υπουργός της Εθνικής Οικονομίας και προσωρινά του Επισιτι­ σμού: Λεωνίδας Στρίγκος».

παρατηρητήριο του ΔΣΕ.

δυνάμεων της VIII ΜΠ, οι οποίες επιχειρούσαν να σπά­ σουν τον κλοιό του ΔΣΕ γύρω από την Κόνιτσα. Στο μεταξύ, έφθασε στη Μοίρα η προσωπική διαταγή του διοικητή της Στρατιάς, αντιστρατήγου Βεντήρη, με την οποία την διέτασσε να κινηθεί προς την περιμάχητη γέφυρα Μπουραζάνι. Η διαταγή ανέφερε χαρα­ κτηριστικά: «Επιζητήσατε σύσσωμος μονάς ανεύρη κενόν και αθέατος αχθή εις περιοχήν Βασιλικών. Κα­ τάλληλον στιγμήν επιτεθήτε εις νώτα εχθρού, όστις θ α πιέζεται κατά μέτωπον υπό τμημάτων VIII ΜΠ. Επι­ ζητήσατε, επίσης, καταλάβητε γέφυραν Μπουραζάνι, εάν αύτη κατέχηται ελαφρώς. Ενέργειαι δέον στηρί­ ζονται εις ταχύτητα και αφάνειαν. Εναρξις εκτελέσεως εντός 28 Δεκεμβρίου. Βεντήρης». Στο μεταξύ, η 43η Ταξιαρχία επιχειρούσε να διασπάσει τις θέσεις του ΔΣΕ στο Καλπάκι και τη Γκραμπάλα. Από τα ένδοξα αυτά υψώματα, ο ΔΣΕ απέκοπτε τις διαβάσεις προς Κόνιτσα και κάλυπτε τη γέ­ φυρα Μπουραζάνι. Προς ενίσχυση της 43ης εισήλθε στον αγώνα και η 76η Ταξιαρχία. Ωστόσο, οι επιθέ­ σεις των δύο σχηματισμών απέτυχαν ενώπιον του σημείου στηρίγματος Βίγλας (ύψωμα 834), το οποίο οι μαχητές του ΔΣΕ είχαν μετατρέψει σε οχυρό. Τό­ τε, η διοίκηση της VIII ΜΠ αποφάσισε να ρίξει στη μά­ χη για τη Βίγλα τη Γ Μοίρα. Αμέσως, οργανώθηκε ε­ πιχείρηση διείσδυσης προς Ανω Ραβένια, η οποία ό­ μως δεν ευοδώθηκε, εφόσον ο ΔΣΕ είχε οργανώσει συνεχές μέτωπο. Ακολούθησε αντεπίθεση του ΔΣΕ, η οποία υποχρέωσε σε μερική υποχώρηση το 581 ΤΠ, απειλώντας και πάλι τη διάταξη της VIII ΜΠ. Τότε, η Γ’ Μοίρα κλήθηκε από τον διοικητή της 76ης Ταξιαρ­ χίας, συνταγματάρχη Ασημάκη, να επέμβει προκειμένου να αποκρούσει την αντεπίθεση του ΔΣΕ. Αν και η διαταγή αυτή αντίκειτο στη διαταγή της Στρα­ τιάς, που απαγόρευε την εμπλοκή της Μοίρας σε α­ γώνα πεζικού, ο ταγματάρχης Ζαχαράκης αποφάσισε να αναλάβει την αποστολή. Οι 65ος και 66ος ΛΟΚ, υπό τους βετεράνους ιερολοχίτες υπολοχαγούς Τσιτσιλάνο και Φιλιππίδη αντίστοιχα, επιτέθηκαν με ορ­ μή και πέτυχαν, με άγριο αγώνα εκ του συστάδην, να

& tj

ανατρέψουν τα τάγματα της 16ης Ταξιαρχίας Παλαιολόγου, αποκαθιστώντας τη διάταξη των δυνάμεων του ΕΣ. Ετσι, λόγω των τοπικών αναγκών του αγώνα, η Μοίρα δεν κατάφερε να εκτελέσει τη διαταγή της Στρατιάς. Η επίθεση, επίσης, των 43ης και 76ης Ταξιαρχιών, τις επόμενες ημέρες, δεν απέδωσαν τα αναμενόμε­ να, παρά τη συμμετοχή και των λοκατζήδων. Η Γ’ Μοί­ ρα στις επιχειρήσεις αυτές είχε τρεις νεκρούς και ε­ πτά τραυματίες. Στις 30 Δεκεμβρίου, όμως, οι 63ος και 64ος ΛΟΚ κατάφεραν, με αιφνιδιαστική ενέργεια, να καταλάβουν εξαπίνης τους αμυνόμενους στη Βί­ γλα μαχητές του ΔΣΕ. Παρόλα αυτά, μόλις συνήλθαν από τον αρχικό αιφνιδιασμό, οι τελευταίοι αντέταξαν σθεναρή άμυνα. Αλλωστε, υπερείχαν και αριθμητικά, καθώς οι δύο ΛΟΚ μαζί παρέτασσαν λιγότερους από 200 άνδρες. Ακολούθησε άγρια συμπλοκή, σώμα με σώμα, στην οποία οι λοκατζήδες επικράτησαν. Η Βί­ γλα καταλήφθηκε και διατηρήθηκε, παρά τις σφο­ δρές αντεπιθέσεις του ΔΣΕ. Οι δύο ΛΟΚ παρέμειναν στη Βίγλα, μέχρι που αντικαταστάθηκαν από τμήμα­ τα πεζικού. Αμέσως μετά, η Μοίρα συνέχισε τη διείσ­ δυσή της και κατάφερε να εκκαθαρίσει τις εναπομείνασες αντιστάσεις του ΔΣΕ, βόρεια και βορειοανατο­ λικά της Βίγλας. Αφού οι λοκατζήδες γιόρτασαν την Πρωτοχρονιά με ολιγόωρη ανάπαυση, συνέχισαν την επίθεση. Με σύντονη πορεία σε φάλαγγα κατ’ άνδρα, μέσω των χιονισμένων μονοπατιών, κινήθηκαν στους πρόποδες του ορεινού όγκου της Γκαμήλας και στις 03.00 της 1ης Ιανουαρίου 1948, οι λοκατζήδες εισήλθαν στην πολιορκημένη Κόνιτσα, γεμίζοντας με εν­ θουσιασμό την πολιορκημένη φρουρά. Ακολούθησε το 527 ΤΠ και ένας λόχος Χωροφυλακής. Η πολιορκία της Κόνιτσας είχε αρθεί.

Αμερικανικό ορειβατικό πυροβόλο των 75 mm του ΕΣ. Την εποχή της μάχης της Κόνιτσας, ο ΕΣ δεν διέθετε παρά ελάχιστα βρετανικά ορειβατικά πυροβόλα (φωτ. Πολεμικό Μουσείο Αθηνών).

Η ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΝ Α0Κ Η Γ’ Μοίρα αναπαύθηκε την 1η Ιανουαρίου στην Κόνιτσα. Την επομένη, ο ταγματάρχης Ζαχαράκης κλήθηκε από τον εκτελούντα χρέη διοικητή της 75ης Ταξιαρχίας αντισυνταγματάρχη Παλλαντά. Στο π ο λε­ μικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε, αποφασίστηκε η Μοίρα να επιτεθεί στο ύψωμα Λυκόμορο, στο σημείο δηλαδή συνδέσμου των δύο ανταρτικών τα­ ξιαρχιών. Ετσι, θα διαχωρίζονταν οι δυνάμεις του ΔΣΕ στα δύο και θα απειλούντο οι γραμμές επικοινωνιών τους με την Αλβανία που τις τροφοδοτούσε. Πίσω από τη Μοίρα, σε δεύτερο κλιμάκιο, θα ακολουθού­ σαν δυνάμεις της 43ης Ταξιαρχίας, για να εξασφαλί­ σουν το έδαφος. Η Ταξιαρχία Παλαιολόγου του ΔΣΕ κατείχε τα υψώματα του Λυκόμορου, 8 χλμ. βόρεια της Κόνιτσας, μέχρι και τη γέφυρα Μπουραζάνι. Ηδη, όμως, δεχόταν πίεση από την 43η και την 76η Ταξιαρ­ χία. Η ενισχυμένη Ταξιαρχία Σοφιανού συνέχιζε τις ε­ πιχειρήσεις κατά της Κόνιτσας, με μειωμένο όμως πλέον ενθουσιασμό, καθώς η αποτυχία κατάληψης της πόλης ήταν πλέον εμφανής. Στο πολεμικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στην Κόνιτσα έγινε δεκτό το σχέδιο του ταγματάρχη Ζαχαράκη. Υπήρχε χρόνος για ένα μόνο πλήγμα κατά του ΔΣΕ και αυτό έπρεπε να δ ο θ εί στο Λυκόμορο. Αφού ελήφθη η απόφαση, αμέσως διενεργήθηκαν οι

Η γέφυρα Μπουραζάνι επί του ποταμού Σαραντάπορου, ανασκευασμένη από το μηχανικό, μετά το πέρας της μάχης.

απαραίτητες αναγνωρίσεις από τη διοίκηση της Γ’ Μοίρας, με τη συνεργασία επιτελών της 75ης Ταξιαρ­ χίας και ντόπιων οδηγών. Μ ελετήθηκαν διεξοδικά όλα τα δρομολόγια και η φυσική κάλυψη της περιο­ χής, ενώ αξιολογήθηκαν όλες οι σχετικές με τη διά­ ταξη των δυνάμεων του ΔΣΕ πληροφορίες. Επίσης, μελετήθηκαν προσεκτικά οι συνήθειες των τμημά­ των του ΔΣΕ τα οποία μάχονταν στο μέτωπο. Αργά το απόγευμα της 2ας Ιανουαρίου, αποφασίστηκε ο τρόπος ενεργείας. Η 75η Ταξιαρχία θα υπο­ στήριζε την ενέργεια με την εκτέλεση αντιπερισπα­ σμών κατά της Ταξιαρχίας Σοφιανού, εμποδίζοντας την επέμβασή της στη μάχη υπέρ της Ταξιαρχίας Παλαιολόγου, η οποία θα δεχόταν το βάρος της κρού­ σης των ΛΟΚ. Από τη Γ’ Μοίρα θ α πραγματοποιείτο «αθορύβως, βαθεία και αποφασιστική διείσδυσις εις τα νώτα του εχθρού, προσβολή του ζωτικού χώρου και κατάληψις τούτου», σύμφωνα με την έγγραφη διαταγή. Η 75η Ταξιαρχία θ α αναλάμβανε, επίσης, τον ανεφοδιασμό της Γ’ Μοίρας. Αργά το βράδυ της 2ας Ιανουαρίου 1948, ο ταγμα­ τάρχης Ζαχαράκης, συγκέντρωσε τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του και τους ενημέρωσε επακρι­ βώς για την επικείμενη αποστολή, στην οποία θα συμμετείχαν και οι τέσσερις ΛΟΚ. Η διοίκηση της Μοίρας θ α παρέμενε στην Κόνιτσα, ως σύνδεσμος με την 75η Ταξιαρχία. Την τακτική διοίκηση θα ασκούσε ο ταγματάρχης Ευστάθιος Γιάνναρης, διοικητής του V Τακτικού Επιτελείου, το οποίο συγκροτήθηκε για την εκτέλεση της αποστολής. Η 3η Ιανουαρίου ξημέρωσε μουντή. Ο παγωμένος αέρας των ηπειρώτικων βουνών πάγωνε την ανάσα. Ωστόσο, αυτό δεν απέτρεψε αξιωματικούς και υπαξιωματικούς των ΛΟΚ να εκτελέσουν, με τη σειρά τους, αναγνωρίσεις των χώρων ευθύνης και ενεργείας τους. Οι αναγνωρίσεις αυτές εκτελέσθηκαν κατά μικρές ομάδες, για να μη γίνουν α­ ντιληπτές από τα τμήματα του ΔΣΕ. Την ίδια ώρα, οι λοκατζήδες ετοιμάζονταν για την επικείμενη μάχη, εφοδιαζόμενοι με τρόφιμα και πυρομαχικά. Το απόγευμα, επί­ σης, ολοκληρώθηκε η κατανομή των αποστολών. Σε πρώτο κλιμάκιο θ α κινείτο ο 64ος ΛΟΚ. Θα ακολου-

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

131

Ο αρχηγός του ΔΣΕ και πρωθυπουργός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, Μάρκος Βαψειάδης. Η ήττα στην Κόνιτσα τον έπεισε ότι ο ΔΣΕ, χωρίς άμεση πολεμική εμπλοκή των σοσιαλιστικών χωρών, δεν μπορούσε να επικρατήσει.

θούσε η διοίκηση του V Τακτικού Επιτελείου από κο­ ντά και στη συνέχεια οι 65ος, 63ος και 66ος ΛΟΚ. Στις 20.00, οι λοκατζήδες δείπνησαν και ξεκίνησαν. Βαδίζοντας προσεκτικά μέσα στο πυκνό σκοτάδι, με εκρήξεις όλμων και οβίδων να φωτίζουν κάπου-κάπου τη νύκτα, οι λοκατζήδες κάλυψαν αργά το διά­ στημα από την πόλη μέχρι τις προκεχωρημένες αμυ­ ντικές θέσεις του 584 ΤΠ, περί το ένα χιλιόμετρο βό­ ρεια της Κόνιτσας. Η ζώνη αυτή είχε καθοριστεί ως αρχικός χώρος εξόρμησης. Εκεί, αφού ο ταγματάρ­ χης Γιάνναρης ενημερώ θηκε από τον διοικητή του 584 ΤΠ για τυχόν αλλαγές στη διάταξη των τμημάτων του ΔΣΕ απέναντι του, η κίνηση συνεχίστηκε. Οι ανι­ χνευτές του 64ου ΛΟΚ ξαφνικά άκουσαν φωνές. Αμέ­ σως η φάλαγγα, σαν ένας άνθρωπος, έμεινε ακίνητη. Ηταν αντάρτες σκοποί που συζητούσαν μεταξύ τους. Η κίνηση συνεχίστηκε. Οι λοκατζήδες βάδισαν σιωπη­ λά ανάμεσα στα φυλάκια του ΔΣΕ, χωρίς να γίνουν α­ ντιληπτοί. Μέχρι την 01.00 της 4ης Ιανουαρίου, οι λο­ κατζήδες είχαν φ θάσει στο εκκενωμένο χωριό Καβάσιλα, δύο χιλιόμετρα από το Λυκόμορο. Ηδη, η Μοίρα είχε διεισδύσει στο ελεγχόμενο από τον ΔΣΕ έδαφος, σε μεγάλο βάθος μέσα στην αντίπαλη τοποθεσία, με­ ταξύ των τμημάτων των Ταξιαρχιών Παλαιολόγου και Σοφιανού, χωρίς να γίνει αντιληπτή. Το χωριό Καβάσιλα αποτελούσε τον τελικό χώρο εξόρμησης. Εκεί, οι τέσσερις ΛΟΚ αναπτύχθηκαν σε διάταξη μάχης. Η Μοίρα χωρίσθηκε σε δύο τακτικά συγκροτήματα. Το ένα, υπό τον λοχαγό Βαρβαρρήγσ, με τους 64ο και 65ο ΛΟΚ, θα κινείτο βορειοδυτικά, μέσω ενός απί­ στευτα δύσβατου μονοπατιού, με στόχο να βρεθεί στα νώτα των ανταρτικών δυνάμεων, προς τον ποτα­ μό Σαραντάπορο, βόρεια της γέφυρας Μπουραζάνι. Το άλλο, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Γιάνναρη, με τους 63ο και 66ο ΛΟΚ, θα βάδιζαν με κατεύθυνση βορειοανατολικά προς το Λυκόμορο. Ωρα εφόδου καθορίστηκε η 03.00 πρωινή.

ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΑΥΚ0Μ0Ρ0 Περί τις 02.45, οι λοκατζήδες βρίσκονταν σε από­ σταση εφόδου από την κορυφή του Λυκόμορου, σε απόσταση περίπου 300 μ. από αυτήν. Βρίσκονταν, ήδη, στα νώτα των δυνάμεων του ΔΣΕ, έχοντας περάσει δίπλα από τέσσερα φυλάκια του ΔΣΕ, χωρίς να γ ί­

3 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νουν αντιληπτοί! Αφού πραγματοποιήθηκαν οι τε­ λευταίες προετοιμασίες, οι δύο διλοχίες ΛΟΚ κάλυ­ ψαν έρποντας τα τελευταία 300 μ. από την κορυφή. Στην κορυφή βρισκόταν ο σταθμός διοίκησης της Ταξιαρχίας Παλαιολόγου. Ξαφνικά η νύκτα «ζωντάνε­ ψε». Με την ιαχή «Αέρα!» οι λοκατζήδες όρμησαν σαν φαντάσματα μέσα στο σκοτάδι, βάλλοντας κατά ριπάς με τα όπλα τους και ρίχνοντας επιθετικές χει­ ροβομβίδες. Ο αιφνιδιασμός των ανταρτών υπήρξε απόλυτος. Στην κορυφή του ακάλυπτου υψώματος με τα ελάχιστα χαρακώματα (απομεινάρια του 1940 και της ιταλικής εισβολής), οι αντάρτες δεν κατάφεραν να συνέλθουν από τον αιφνιδιασμό. Σύντομα, η αντίστασή τους κατέρρευσε. Το ύψωμα καταλήφθη­ κε και αμέσως οι λοκατζήδες άρχισαν να αναπτύσ­ σουν την αμυντική τους περίμετρο. Μόλις, όμως, συ­ νήλθαν οι αντάρτες, πραγματοποίησαν με τη σειρά τους αντεπίθεση. Α κολούθησαν σκληρές συμπλο­ κές, ακόμα και με μαχαίρια. Τελικά, η κατάληψη του υψώματος ολοκληρώ θηκε στις 10.00 το πρωί. Η κα­ τάληψη του Λυκόμορου είχε στοιχίσει στη Μοίρα π έ­ ντε νεκρούς. Το ξημέρωμα, όμως, επιφύλασσε μια δυσάρεστη έκπληξη στους λοκατζήδες. Σε λίγο, το ύψωμα άρχι­ σε να ανασκάπτεται από πυρά πυροβολικού και βλή­ ματα όλμων από το αλβανικό έδαφος. Μετά από κά­ θ ε βομβαρδισμό ακολουθούσε μαζική επίθεση α­ νταρτικών τμημάτων. Οι αντάρτες βάδιζαν ακάλυ­ πτοι, με το φως της ημέρας, και κατά συνέπεια υφίσταντο συντριπτικές απώλειες από τους άριστα εκ­ παιδευμένους λοκατζήδες. Οι επιθέσεις αυτές εκτελούντο από ανθρώπινα κύματα, χωρίς καμία λο­ γική και με απουσία τακτικής διεύθυνσης. Η ηγεσία του ΔΣΕ δεν φαινόταν να υπολογίζει τις ζωές των μα­ χητών της. Μόνο αργά το απόγευμα εκδηλώθηκε σο­ βαρή και καλοσχεδιασμένη αντεπίθεση της Ταξιαρ­ χίας Παλαιολόγου κατά των λοκατζήδων, μετά από δίωρη προπαρασκευή όλμων και πυροβολικού. Και αυτή όμως αποκρούστηκε. Α κολούθησαν άλλες τρεις επιθέσεις, οι οποίες επίσης αποκρούστηκαν, με σοβαρές για τον ΔΣΕ απώλειες. Η εμμονή των α­ νταρτών στην εκτόξευση επιθέσεων κατά του Λυκό­ μορου έχει πάντως εξήγηση. Η κατάληψη του Λυκό­ μορου, σε συνδυασμό με την πίεση που ασκείτο στις ανταρτικές δυνάμεις από την 76η και 43η Ταξιαρχία, απειλούσε να τις αποκόψ ει από τη γραμμή συγκοινω­ νιών τους με την Αλβανία, γεγονός που θα είχε ως συνέπεια την ολοσχερή καταστροφή τους. Οι λοκατζήδες αντιμετώπισαν τις ασυντόνιστες επιθέσεις των ανταρτών, αλλά καθώς οι ενισχύσεις δεν κατάφεραν να κινηθούν αρκετά γρήγορα, βρέ­ θηκαν πολιορκημένοι με τη σειρά τους στο ύψωμα, από πολυάριθμες ομάδες ανταρτών. Ο ταγματάρχης Γιάνναρης και ο λοχαγός Βαρβαρρήγος κινούντο συ­ νεχώς ανάμεσα στις θέσεις μάχης, εμψυχώνοντας τους άνδρες και διανέμοντας τρόφιμα, νερό και πυρομαχικά. Η πίεση σταδιακά άρχισε να γίνεται ασφυ­ κτική. Σφοδρή επίθεση των ανταρτών προκάλεσε ρήγμα στην αμυντική περίμετρο μεταξύ των 64ου και 65ου ΛΟΚ. Ο λοχαγός Βαρβαρρήγος, όμως, τέθη­ κε επικεφαλής των δύο εφεδρικών διμοιριών των λό­ χων αυτών και με σφοδρή αντεπίθεση, κατόπιν πά-

λης ακόμη και με μαχαίρια, απώθησε τους αντάρτες και αποκατέστησε τη συνοχή της τοποθεσίας. Για να κρατηθεί η αμυντική περίμετρος, απαιτήθηκε πολ­ λές φορές η εκτέλεση «ελιγμών επί εσωτερικών γραμμών», με διμοιρίες λοκατζήδων να μετακινού­ νται συνεχώς από τομέα σε τομέα για να σταθερο­ ποιήσουν την άμυνα. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι τις 23.00 το βράδυ. Κατόπιν, οι επιθέσεις κόπασαν. Η νύκτα της 4ης προς 5η Ιανουαρίου κύλησε με πυρά παρενόχλησης εκ μέρους των ανταρτών κατά της αμυντικής περιμέτρου. Οι λοκατζήδες ήδη πολε­ μούσαν συνεχώς επί 20 ώρες. Αν και κατάκοποι, δεν μπορούσαν να αναπαυθούν. Εργάστηκαν όλη τη νύ­ κτα βελτιώνοντας τις αμυντικές τους θέσεις, ενώ πραγματοποιήθηκε αναδιανομή πυρομαχικών. Ο ταγ­ ματάρχης Γιάνναρης βρισκόταν σε συνεχή επαφή με την Κόνιτσα και τον ταγματάρχη Ζαχαράκη, μέσω α­ συρμάτου. Ο Γιάνναρης ζήτησε να επισπευσθεί η κί­ νηση του τάγματος πεζικού που θα αντικαθιστούσε τη Μοίρα, ενώ ζήτησε, επίσης, επειγόντως πυρομαχικά. Ωστόσο, το 582 ΤΠ που προβλεπόταν να αντικα­ ταστήσει τη Μοίρα, βρέθηκε να αντιμετωπίζει νέες ε­ πιθέσεις της Ταξιαρχίας του Σοφιανού και καθηλώ θη­ κε. Η 75η Ταξιαρχία, πάντως, υποσχέθηκε να ενισχύσει τη Μοίρα με μία διλοχία, έστω, του 582 ΤΠ, η ο­ ποία θα μετέφερε μαζί της πυρομαχικά και τρόφιμα για τη Μοίρα. Οι ενισχύσεις έφθασαν τα μεσάνυκτα της 5ης Ιανουαρίου. Με τους ημιόνους που μετέφε­ ραν τα πυρομαχικά, μεταφέρθηκαν στην Κόνιτσα οι νεκροί και οι τραυματίες λοκατζήδες. Επίσης, μετα­ φέρθηκαν στα μετόπισθεν αιχμάλωτοι αντάρτες. Η 6η Ιανουαρίου, ημέρα των Θεοφανείων, εορτά­ στηκε από τους λοκατζήδες στο Λυκόμορο, εν μέσω συνεχών βολών πυροβόλω ν και όλμων από το αλβανι­ κό έδαφος. Σημειώ θηκαν μικροσυμπλοκές περιπό­ λων, χωρίς όμως να επεκταθούν. Καθίστατο, πλέον, φανερό ότι οι αντάρτες υποχωρούσαν και πως απλώς ανέπτυσσαν οπισθοφυλακές έναντι της Μοίρας. Με τον ίδιο τρόπο πέρασε και η 7η Ιανουαρίου. Τελικά, αργά το βράδυ, η Μοίρα αντικαταστάθηκε και τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Ιανουαρίου οι λοκα­ τζήδες άφησαν πίσω τους την Κόνιτσα, την οποία εί­ χαν διασώσει. Ηδη πολεμούσαν συνεχώς από την 27η Δεκεμβρίου, χωρίς ανάπαυση και αντικατάσταση α­ πωλειών.

Ο Νίκος Ζαχαρώδης ήταν εκείνος που επέμενε να μετατρέψει τον ΔΣΕ σε τακτικό στρατό. Ωστόσο, τα σχέδιά του δεν είχαν την παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας, λόγω κυρίως της έλλειψης μαχητών που επί χρόνια ταλάνιζε τον ΔΣΕ.

να αρκεστεί να έχει ως έδρα της ένα χωριό των Πρεσπών. Σε στρατιωτικό επίπεδο, η μά­ χη της Κόνιτσας αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα του ΔΣΕ να ενερ­ γήσει ως τακτικός στρατός. Η απο­ τυχία, όμως, κλόνισε την εμπιστο­ σύνη του αρχηγού του Μάρκου Βαφειάδη και του δημιούργησε έ­ ντονες αμφιβολίες για το αν τελι­ κά η νίκη ήταν εφικτή. Μετά την Κόνιτσα, ο Μάρκος ήταν βέβαιος ότι ο ΔΣΕ δεν μπορούσε από μό­ νος του να επικρατήσει. Η νίκη θα ήταν εφικτή μόνο με την ενεργό συμμετοχή στον πόλεμο των ενόπλων δυνάμεων των σοσιαλιστικών χωρών. Φυσικά, τέτοιο ενδεχόμενο δεν υπήρχε. Από την άλλη πλευρά, η νίκη στη συγκεκριμένη μάχη αποτέλεσε σοβαρή τονωτική ένεση για τον εθ νι­ κό στρατό, απομακρύνοντας την απογοήτευσή τους από τις μέχρι τότε αποτυχίες. Στην Κόνιτσα, για πρώ­ τη φορά σε ευρεία κλίμακα, ξεδιπλώθηκαν οι δυνατό­ τητες των μονάδων καταδρομών, αλλά και οι σοβαρές ελλείψεις του ΕΣ σε οπλισμό και ιδίως σε πολυβόλα. Η φρουρά της Κόνιτσας αντιμετώπισε έξι τάγματα του ΔΣΕ επί πέντε ημέρες με μόνο δύο πολυβόλα. Οι α­ πώλειες εκατέρωθεν ήταν σημαντικές. Μεταξύ 25ης Δεκεμβρίου του 1947 και 7ης Ιανουαρίου του 1948 οι μονάδες του Στρατού οι οποίες συμμετείχαν στη μά­ χη είχαν 104 νεκρούς, 53 εξαφανισθέντες -κατά πάσα πιθανότητα νεκρούς- και 356 τραυματίες. Τον βαρύτε­ ρο φόρο αίματος πλήρωσε το 584 ΤΠ με 21 νεκρούς, 11 εξαφανισθέντες και 53 τραυματίες. Οι απώλειες σε αξιωματικούς ήταν, επίσης, υψηλές: 9 νεκροί και εξαφανισθέντες καθώς και 22 τραυματίες. Οι αντίστοιχες απώλειες του ΔΣΕ, το ίδιο διάστημα, υπήρξαν βαρύ­ τερες. Οι νεκροί που καταμετρήθηκαν στο πεδίο της μάχης ήταν 240. Επίσης, αιχμαλωτίστηκαν 77 αντάρ­ τες. Αρκετοί άλλοι -σύμφωνα με τους αιχμαλώτουςπερισυνελλέγησαν και μεταφέρθηκαν πίσω, μαζί με την πλειοψηφία των τραυματιών. Η Γ’ Μοίρα Κατα­ δρομών θρήνησε οκτώ νεκρούς άνδρες της, τους δε­ κανείς Ε. Αρβανίτη και X. Κατσούρα, και τους στρα­ τιώτες Γ Σταθόπουλο, Κ. Μάρα, Γ Κάσιλα, Β. Καρνάρο, Δ. Βενετσάνο και Ε. Σπανό. Ξ3

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Η θραύση του κλοιού του ΔΣΕ, την 31η Δεκεμβρί­ ου 1947 - 1η Ιανουαρίου 1948, σηματοδότησε και το ουσιαστικό τέλος της μάχης της Κόνιτσας. Οι επιχει­ ρήσεις συνεχίσθηκαν μέχρι τις 7 Ιανουαρίου με αντε­ πιθέσεις του Ελληνικού Στρατού βόρεια της Κόνι­ τσας, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να απαλλαγεί ο­ ριστικά η γραφική κωμόπολη από τον κίνδυνο. Η μάχη της Κόνιτσας άρχισε την ημέρα των Χριστουγέννων του 1947 και τελείωσε οριστικά την επομένη των θ ε ­ οφανείων του 1948. Υπήρξε η πρώτη κατά παράταξη μάχη του Εμφυλίου και το αποτέλεσμά της είχε τερά­ στια σημασία. Για τον ΔΣΕ -σε πολιτικό κυρίως επίπε­ δο· τα αποτελέσματα της ήττας ήταν αρνητικά. Η «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση» θα έπρεπε

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΑΡΧΕΙΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1996. (2) C. Woodhouse: THE STRUGGLE FOR GREECE 1941 -1949, Ivan R. Dee, Publisher, Chicago, 2002. (3) Β. Μαντζαρλή: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ TO ΛΥΚΟΜΟΡΟ, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα, 2001. (4) Δ. Ζαφειρόπουλου: Ο ΑΝΤΙΣΥΜΜΟΡΙΑΚΟΣ ΑΓΩΝ 1945-49, Αθήνα, 1956. (5)Σόλων Γρηγοριάδης: ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, σειρά «Τα φοβερά ντοκουμέντα», ΔΟΛ, Αθήνα, 2010. (6) Ε. Αβέρωφ - Τοσίτσας: ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΣΕΚΟΥΡΙ, Εστία. Αθήνα. 1996. (7) Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΤΑΔΡΟΜΩΝ, ΣΚ 900-26, ΓΕΣ/3ο, Αθήνα, 1967.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 3

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ Α’ ΠΠ Η δράση ίων Ελλήνων αεροπόρων σιη Μακεδονία και οιο Ανατολικό Αιγαίο (1916-18) ΛΑΜΠΡΟΣ ΤΑΓΚΑΣ

Αεροσκάφη και προσωπικό του Ν Α Ι στην αεροπορική βάση Μουδρου, έτοιμα προς επιθεώρηση, τον Οκτώβριο του 1917.

34 I ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η συμβολή me ελληνικής Ναυτικής Αεροπορίας υπήρξε αναμφίβολα αποιραοιαιικής οημαοίας, μειαξύ ίων αεροπορικών δυνάμεων ιης Ανιάνι, οιην περιοχή. Ηδη από ιον οχημαιιομό ιης προοωρινής κυβέρνησης Βενιζέλου, τον Οκτώβριο του 1916, «ρίχτηκε» στον πόλεμο, πριν ακόμη από την επίσημη είσοδο της χώρας. Οι επιτυχίες που σημείωσε σύντομα οδήγησαν στη δημιουργία της αμινώς ελληνικής Μοίρας «Ζ», από την οποία ξεπήδηοαν τέσσερις μοίρες το καλοκαίρι του 1918. Με βάση το Αιγαίο, η δράση των Ελλήνων αεροπόρων περιελάμβανε αποστολές αναγνώρισης, νυκτερινού βομβαρδισμού, ανθυποβρυχιακής περιπολίας και δίωξης στην ανατολική Μακεδονία, την περιοχή των Στενών και τη Μικρά Ασία. Παρόλο που ο αντίπαλος διέθετε έμπειρους χειριστές και προηγμένο τεχνικά μέσα από την πρώτη στιγμή των επιχειρήσεων, αυτό δεν στάθηκε ικανό να του προσφέρει τη νίκη στους αιθέρες. Η στιγμή της κορύφωσης έφταοε με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την επινίκια «παρέλαση)) στους ουρανούς της Κωνσταντινούπολης. Ψυχή όλης αυτής της προσπάθειας υπήρξε ο «άσσος των αεροπόρων της Μεοογείου», όπως ήταν γνωστός μεταξύ των Βρετανών αεροπόρων, ο Αριστείδης Μωραΐτίνης.

Αεροπόροι της Η2 Μοίρας στο αεροδρόμιο του Μούδρου, εικονιζόμενοι μπροστά από αεροσκάφη

Sopwith 1F.1 Camel.

ITPATIQTIKH UTOPIA I 3 5

Υδροπλάνο Henry Farman HF.22 στο Φάληρο, κατά τον Α’ ΠΠ.

ο πολεμικό αεροσκάφος κέρδισε, από την πρώτη στιγ­ μή της εμφάνισής του στην Ελλάδα, τον θαυμασμό του κοινού και της ηγεσίας του τόπου. Εξάλλου η Ελλάδα, παρά την ανεπάρκεια οικονομικώ ν πόρων, συγκαταλέ­ γεται μεταξύ των πρώτων δυνάμεων, που υιοθέτησαν το νέο όπλο. Μέσα σε ατμόσφαιρα γενικού ενθουσιασμού, στις 8 Φεβρουάριου 1912, πραγματοποιήθηκε η πρώτη πτήση στην Ελλάδα από Ελληνα αεροπόρο, τον Εμμανουήλ Αργυρόπουλο, ενώ ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος βεβαίω­ νε με προφητικό ύφος για την πολύτιμη συμβολή της αερο­ πορίας στο πεδίο της μάχης και περιέγραφε στον Τύπο της ε­ ποχής ότι «το αεροπλάνο ενδείκνυται ως το όπλο των αδυνά­ των. Η ριψοκίνδυνος μάλιστα και τολμηρά φύσις του Ελληνος θα καταστήσει τούτο λαμπρόν εν πολέμω όπλον, μέλλον να προσφ έρει μεγάλες υπηρεσίες»! Σε αυτό το πνεύμα πραγματοποιήθηκε τους επόμενους μήνες η προμήθεια του πρώτου στολίσκου αεροπλάνων, που αποτελείτο από τέσσερα Maurice Farman MF.7. Τον Ιούνιο του 1912 έλαβε χώρα και η πρώτη πτήση υδροπλάνου στην Ελλάδα, εμπνευστής της οποίας υ­ πήρξε ο πρωτοπόρος της ελληνικής αεροπορίας, υπολοχαγός (ΠΒ) Δημήτριος Καμπέρος. Ο τελευταίος, ύστερα από επίμο­ νες εκκλήσεις προς τη στρατιωτική ηγεσία, κατάφερε να με­ τατρέψει ένα από τα νεοαποκτηθέντα αεροσκάφη σε υδρο­ πλάνο και κατόπιν εκτέλεσε δοκιμαστική πτήση από το Φάλη­ ρο στην Υδρα μετ’ επιστροφής. Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, ο στόλος των Farman εκτέλεσε μια σειρά από τολμηρές αποστολές αναγνώ­ ρισης και βομβαρδισμού κατά εχθρικώ ν στόχων προς υπο­ στήριξη των χερσαίων δυνάμεων. Η αποστολή, όμως, που ά­ φησε ιστορία στα χρονικά της αεροπορίας, πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 1913: ο σημαιοφόρος Αριστείδης Μωραϊτίνης ως παρατηρητής και ο υπολοχαγός Μιχαήλ Μουτούσης ως χειριστής διατάχθηκαν από τον διοικητή της ναυτικής βάσης Μούδρου να επιχειρήσουν αναγνώριση του τουρκικού στόλου, ο οποίος, μετά τη ναυμαχία της Ελλης, είχε αποσυρ­ θ εί στα Δαρδανέλλια. Η συγκεκριμένη αποστολή, που ολο­ κληρώ θηκε με επιτυχία, αποτελεί την πρώτη στην παγκόσμια ιστορία αεροπορική αποστολή ναυτικής συνεργασίας και είχε ευρεία απήχηση στον Τύπο της εποχής, ελληνικό και διεθνή. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Ναυτική Αεροπορία, αν και νεώτερη από την αντίστοιχη Στρατιωτική, αναπτύχθη­ κε σε σχετικά μικρότερο χρονικό διάστημα. Τον Μάιο του 1914, συστάθηκε το Σώμα Αεροπόρων Βασιλικού Ναυτικού και ακολούθησε κανονιστικό διάτΐιγμα σχετικά με την κατά­ ταξη, εκπαίδευση, ίδρυση σχολείων, διάρθρωση, ονομασία και διοίκηση των μονάδων. Τα ιπτάμενα στελέχη προέρχονταν

Τ

3 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κατά κύριο λόγο από τις τάξεις των μάχιμων αξιωματικών και υπολογιστών (οικονομικοί αξιωματικοί) του Ναυτικού, αλλά και από ιδιώτες. Το 1914, άρχισε επίσης η κατασκευή του πρώ­ του αεροδρομίου μεταξύ Σκαραμαγκά και Ελευσίνας, όπου θα έδρευε η Διοίκηση του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος (ΝΑΣ), ενώ λειτούργησε και Σχολή Αεροπόρων του Ναυτικού. Εκείνο το διάστημα εκπαιδεύτηκαν οι πρώτοι αξιωματικοί του Βασιλικού Ναυτικού, μεταξύ αυτών και ο Αριστείδης Μωραϊτίνης. Σύντομα, όμως, μια σειρά από παράγοντες, όπως η ακαταλληλότητα του εδάφους, συνέτειναν στη μεταφορά της Σχολής στο Παλαιό Φάληρο. Εν τω μεταξύ, το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το καλοκαίρι του 1914 έφερε την ελληνική Κυβέρνηση σε ιδιαίτε­ ρα λεπτή θέση. Η χώρα διχάστηκε πολιτικά, καθώς από τη μια πλευρά ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος επιθυμούσε την είσοδο στο πλευρό της Αντάντ, ενώ ο βασιλιάς Κωνσταντί­ νος επέμενε στην τήρηση αυστηρής ουδετερότητας, καθότι ήταν γερμανόφιλος. Η ατμόσφαιρα έγινε ακόμη πιο κρίσιμη από τη στιγμή που συνέδραμαν ενεργά στο πλευρό των Κε­ ντρικών Αυτοκρατοριών η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτο­ κρατορία. Υπήρξε έτσι άμεσος κίνδυνος να χαθούν τα κεκτημένα των Βαλκανικών Πολέμων, που απέκτησε η Ελλάδα με τόσο αίμα και κόπο. Η έντονη διαμάχη για το ποια στάση πρέ­ πει να τηρήσει η χώρα στον Μεγάλο Πόλεμο οδήγησε σε πα­ ραίτηση την κυβέρνηση Βενιζέλου και στη δημιουργία δύο εκ διαμέτρου αντίθετων πολιτικών πόλων. Ο Εθνικός Διχασμός ή ­ ταν πλέον η σκληρή πραγματικότητα της εποχής. Ως απόρροια αυτών των έντονων πολιτικών εξελίξεων, το μέλλον της Ναυτικής Αεροπορίας φαινόταν πλέον αβέβαιο. Παρόλη την προσπάθεια για τη δημιουργία βασι­ κών οργανωτικών δο­ μών, που κορυφώ θηκαν τον Απρίλιο του 1915 με τη σύσταση Α εροπορι­ κού Τμήματος στο Υπουργείο Ναυτικών και την επίσημη ένταξη του αεροπορικού στολίσκου στη σύνθεση του Στό­ λου, το ΝΑΣ περιήλθε σε πλήρη αδράνεια. Η κατά­ σταση αυτή κορυφώθηκε με την άρνηση των Συμμάχων να π ρο μηθεύ­ σουν το απαιτούμενο πολεμικό υλικό, ως απο­ τέλεσμα της διεθνούς συγκυρίας του πολέμου. Ετσι, χαρακτηριστικά στις αρχές του 1916, η συνολική διαθεσιμότητα της Αεροπορίας, Ναυτι­ κής και Στρατιωτικής, α­ νερχόταν σε ένα μόλις εν ενεργεία αεροσκά­ φος. Ο σημαιοφόρος Δημήτριος Κατά το έτος εκείνο Αργυρόπουλος με δερμάτινη φόρμα εγκαινιάστηκε μια περίο­ ιπταμένου εποχής. Υπήρξε η πρώτη δος αλυσιδωτών επεμβά­ απώλεια της Ναυτικής Αεροπορίας από πολεμική ενέργεια. σεων. Η Ελλάδα, ενώ ή­ ταν θεω ρητικά ουδέτε­

ρη, τέθηκε υπό τον μερικό στρατιωτικό έλεγχο των δυνάμεων της Αντάντ, οι οποίες κατέλαβαν στρατηγικά σημεία, συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης. Από τον Μάιο μέχρι τον Ιούνιο του 1916, τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα προήλασαν στην ανατολική Μ ακεδονία και κατέλαβαν τη Δράμα, τις Σέρρες και την Καβάλα. Ο Ελληνικός Στρατός, κα­ τόπιν διαταγής της κυβέρνησης Αλεξάνδρου Ζαΐμη, δεν προέβαλε καμιά αντίσταση. Μπροστά στον κίνδυνο να εξανεμι­ στούν τα οφέλη των Βαλκανικών Πολέμων, εκδηλώ θηκε τον Αύγουστο το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης και τον Οκτώβριο συγκροτήθηκε προσωρινή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, με επικεφαλής τον Βενιζέλο και τους ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή. Η προσωρινή κυβέρ­ νηση αναγνωρίστηκε de facto από τους Συμμάχους της Αντά­ ντ, οι οποίοι της παρείχαν σημαντική υλική υποστήριξη.

01 ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Αμεση προτεραιότητα της προσωρινής κυβέρνησης ήταν η οργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων και η πυρετώδης προε­ τοιμασία για την ενεργό συμμετοχή στις συγκρούσεις επέβα­ λαν εντός αυτών και την οργάνωση Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος, καθώς και τη δημιουργία σχετικού κέντρου εκπαί­ δευσης. Το προσωπικό της, που υπαγόταν στην κυβέρνηση των Αθηνών, έσπευσε σχεδόν σύσσωμο να ταχθεί υπό τις δια­ ταγές της προσωρινής κυβέρνησης. Με επικεφαλής τον υπο­ πλοίαρχο Αριστείδη Μωραϊτίνη προσήλθαν συνολικά 16 αερο­ πόροι, ενώ το παράδειγμά τους ακολούθησαν επιπλέον 19 α­ ξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Ναυτικού. Ολοι αυτοί παρουσιάσθηκαν αρχικά στον αρχηγό του συμμαχικού στόλου στο Κερατσίνι και αμέσως μετά κατευθύνθηκαν στο ναυτικό αεροδρόμιο της Θάσου, όπου ήταν η έδρα του Βρετανού δι­ οικητή του Στόλου, και στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη, για να τεθούν στη διάθεση της προσωρινής κυβέρνησης. Η κυβέρ­ νηση Βενιζέλου δέχθηκε πρόθυμα τα στελέχη του ΝΑΣ, ενώ οι Βρετανοί επιλήφ θηκαν της οργάνωσης και εκπαίδευσής τους. Ετσι, ο Μωραϊτίνης, μαζί με όλους όσους τον είχαν ακο­ λουθήσει, προω θήθηκαν στη βρετανική αεροπορική σχολή στο αεροδρόμιο Ρωμανό του Μούδρου για την περαιτέρω εκ-

χικών επιχειρήσεων, οι Ελλη­ νες αεροπόροι αποτελούσαν δυναμικό της Βασιλικής Ναυ­ τικής Αεροπορικής Υπηρε­ σίας (Royal Naval Air Service) του Ηνωμένου Βασιλείου και συγκεκριμένα της υπ’ α ρ ιθ ­ μόν 2 Πτέρυγας, που επιχει­ ρούσε στον τομέα του βορεί­ ου Αιγαίου. Παράλληλα με την οργάνωση και εκπαίδευ­ ση, η βρετανική διοίκηση των ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων Μεσογείου ανέθ ε­ σε στο ΝΑΣ και επιχειρησιακό έργο. Οι πρώτες αποστολές, Ο σημαιοφόρος Ιωάννης από τα τέλη του 1916 μέχρι Χαλκιάς. Το αεροσκάφος του τους πρώτους μήνες του κατέπεσε στην περιοχή των 1917, περιλάμβαναν βομβαρ­ Δαρδανελλίων και, σύμφωνα δισμούς στον τομέα Ξάνθης με πληροφορίες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και αναγνωρίσεις κατά των α­ βασανίστηκε και βρήκε πέναντι γερμανοβουλγαριμαρτυρικό θάνατο από τις κών συγκεντρώσεων στις π ε­ γερμανοτουρκικές αρχές. ριοχές Καβάλας, Χρυσούπολης και Ζέρεβιτς (Αμυγδαλε­ ώνας). Οι πλέον κρίσιμες αποστολές περιλάμβαναν την πυρ­ πόληση του γερμανικού αεροδρομίου στο Πόρτο Λάγος και τον βομβαρδισμό εχθρικώ ν στόχων στην Ε λευθερούπολη και τη Δράμα. Πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι, λόγω της επίσημης ουδετερότητας που τηρούσε η Ελλάδα, οι Ελληνες αεροπό­ ροι αντιμετώπιζαν τη δυσπιστία της βρετανικής διοίκησης. Παρόλα αυτά, με την αποφασιστική δράση που επέδειξαν στο Μ ακεδονικό Μέτωπο, σύντομα ανέτρεψαν το ισχύον ψυχρό κλίμα και απέσπασαν τον θαυμασμό και την εύνοια των Βρε­ τανών συναδέλφων τους. Εν τω μεταξύ, η ανάγκη για άμεση χρησιμοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερου ιπτάμενου προσωπικού στις διεξαγό­ μενες επιχειρήσεις είχε ως αποτέλεσμα να α κολουθηθεί μια πρωτοποριακή μέθοδος ολοκλήρωσης στην εκπαίδευση των Ελλήνων αεροπόρων στη Σχολή του Μούδρου. Η εκπαίδευση

C Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Ναυτική Αεροπορία, αν και νεώτερη από την αντίστοιχη Στρατιωτική, αναπτύχθηκε σε σχετικά μικρότερο χρονικό διάστημα. J παίδευσή τους. Μάλιστα εξαιτίας της ανάγκης για επιπλέον ι­ πτάμενο προσωπικό, κρίθηκε απαραίτητη η κατάταξη ακόμη και πολιτών με πτυχίο αεροπόρου. Ετσι, στις 12 Οκτωβρίου 1916, ιδρύθηκε το Ναυτικό Αεροπορικό Σώμα με διάταγμα της προσωρινής κυβέρνησης. Εδρα του ορίστηκε η βρετανι­ κή αεροπορική βάση στον Μούδρο και διοικητής του ο Μωραϊτίνης. Το ΝΑΣ διέθετε αρχικά δύο βάσεις, οτο Καζαβίτιο Θάσου με συνολικά επτά μαχητικά αεροσκάφη και στον Μούδρο με είκοσι μαχητικά και έξι εκπαιδευτικά. Στα πλαίσια των συμμα-

εκεί περιλάμβανε και την παράλληλη συμμετοχή σε πο λεμ ι­ κές αποστολές. Η τακτική αυτή εφαρμοζόταν με πρω τοβου­ λία του Μωραϊτίνη και απέφερε άμεσα θετικά αποτελέσματα, αφού εξασφάλιζε ουσιαστική εκπαίδευση και γρήγορη παρα­ γωγή έμπειρων αεροπόρων. Με σύγχρονους όρους, αυτή η μέθοδος αποκαλείται «βιωματική εκπαίδευση». Ο Μωραϊτίνης συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις και ως αρχηγός σχηματισμού κατεύθυνε τους εκπαιδευόμενους προς τον επιλεγμένο στόχο. Βάσει αυτής της μεθόδου, π ρ α γματοπορθ η κε ο επιτυχής βομβαρδισμός του πυροβολείου της κατεχό-

ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ 37

πει να σ ημειω θεί ότι οι Ελληνες αεροπόροι επεδείκνυαν εν γένει πολεμική ικανότητα ανώτερη των Συμμάχων. Χαρακτη­ ριστικό της δράσης τους είναι ότι οι επιτυχίες, που σημείω­ ναν, παρέμειναν σαν θρύλος στη μνήμη και τις αφηγήσεις των κατοίκων της Θάσου στην εποχή μας. Πέραν της αρχικής έλλειψης σε εμπειροπόλεμο έμψυχο δυναμικό, οι Ελληνες, αλλά και οι Βρετανοί αεροπόροι, είχαν και το επιπλέον μειονέκτημα ότι επιχειρούσαν με αεροσκά­ φη, που μειονεκτούσαν έναντι των γερμανικών, όπως τα ανα­ γνωριστικά DFW και τα μαχητικά Fokker και Albatros, σε ταχύ­ τητα και ευελιξία, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε δύσκολη θέση στις περιπτώσεις, που διεξάγονταν αερομαχίες.

ΜΟΙΡΑ «Ζ»

Πλάγια όψη αεροσκαφών που χρησιμοποιήθηκαν από τη Ναυτική Αεροπορία. Ο στόλος του ΝΑΣ έφερε αρχικά βρετανικά διακριτικά, τα οποία σταδιακά αντικαταστάθηκαν από τα αντίστοιχα ελληνικά, όπως αυτά που φέρει το de Havilland DH.9 (πηγή: «Η Πορεία προς την Ενιαία Πολεμική Αεροπορία», Εκδ. Μουσείο Ιστορίας ΠΑ).

Η επιτυχής δράση των Ελλήνων αεροπόρων είχε ως απο­ τέλεσμα, τον Μάιο του 1917, τον σχηματισμό αυτοδύναμης και αυτόνομης μοίρας, αποτελούμενης αποκλειστικά από ελ­ ληνικό προσωπικό, και στην οποία δόθηκε η κωδική ονομασία «Ζ». Η επιλογή του γράμματος δεν ήταν τυχαία, καθότι οι βρετανικές μοίρες της ανατολικής Μεσογείου έφεραν ένα γράμμα από την αρχή του αγγλικού αλφαβήτου (επιχειρού­ σαν οι Μοίρες Α, Β, C, D, Ε, G), ενώ στη νεοσύστατη ελληνική μονάδα δόθηκε γράμμα από το τέλος, προκειμένου να ξεχω­ ρίζει από τις υπόλοιπες. Μέσα σε αυτό το πνεύμα, η ελληνική Μοίρα απέκτησε τις δικές της εγκαταστάσεις στο αεροδρό-

£ Παράλληλα με τη συγκρότηση της Μοίρας «Ζ», οι αποστολές, που αναλάμβανε το προσωπικό του ΝΑΣ, επεκτάθηκαν σε ολό­ κληρο το μήκος του Μακεδονικού Μετώπου, ιρ

μενης Καβάλας από τον σημαιοφόρο Κωνσταντίνο Σκουφόπουλο και της γέφυρας του Γενήκιοϊ από τον σημαιοφόρο Δημήτριο Αργυρόπουλο και τον ανθυποπλοίαρχο Νικόλαο Μελετόπουλο. Ηδη από τους πρώτους μήνες που το ΝΑΣ συμμετείχε σε πολεμικές αποστολές, δεν άργησε να διαφανεί η αξιοθαύμα­ στη ικανότητα του Αριστείδη Μωραϊτίνη, που, εκτός από ορ­ γανωτικός νους, διακρίθηκε και στους αιθέρες κατά τη διάρ­ κεια των πολεμικώ ν αποστολών. Στις 31 Μαρτίου 1917, με πα­ ρατηρητή τον ανθυπολοχαγό Παντελή Ψύχα, απογειώθηκαν με αεροσκάφος Henry Farman HF.27 από τη Θάσο και πραγμα­ τοποίησαν αναγνωριστική πτήση στην ανατολική Μακεδονία. Στη συνέχεια, και ενώ είχε πέσει το σκοτάδι, επιχείρησαν νυ­ κτερινή αποστολή κατά του γερμανοβουλγαρικού αεροδρομί­ ου του Ζέρεβιτς, πυρπολώντας τα υπόστεγα των εχθρικώ ν α­ εροπλάνων. Κατά τη διάρκεια της ίδιας αποστολής, επλήγη και ο σιδηροδρομικός σταθμός της Δράμας με βόμβες 45 kg, με αποτέλεσμα την καταστροφή τριών αμαξοστοιχιών. Για αυ­ τή την επιτυχία, ως αποκορύφω μα του εξαίρετου έργου που επιτελούσε, ο Αριστείδης Μωραϊτίνης τιμήθηκε με τον Πολε­ μικό Σταυρό. Μάλιστα και ο θαυμασμός των Βρετανών συνα­ δέλφων του ήταν τόσο έντονος, που του έδωσαν το προσωνύμιο «The Fearless Aviator» (Ο Ατρόμητος Αεροπόρος). Πρέ-

3 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μιο Καζαβιτίου Θάσου και εξοπλίστηκε με αεροσκάφη δίωξης Henry HF.27 και Bristol Scout C. Τον επόμενο μήνα, το προσω­ πικό της Μοίρας «Ζ» εστάλη στον Μούδρο για εκπαίδευση σε νέους τύπους καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών. Κατά τη διάρκεια αυτής, το προσωπικό του ΝΑΣ λάμβανε μέρος σε η ­ μερήσιες και νυκτερινές αποστολές εναντίον επίγειων εχθρι­ κών στόχων στα Δαρδανέλλια και την Κωνσταντινούπολη. Βά­ ση εφόρμησης των αποστολών αυτών υπήρξαν τα αεροδρό­ μια του Μούδρου και της Ιμβρου. Παράλληλα με τη συγκρότηση της Μοίρας «Ζ», οι αποστο­ λές, που αναλάμβανε το προσωπικό του ΝΑΣ, επεκτάθηκαν σε ολόκληρο το μήκος του Μ ακεδονικού Μετώπου. Ιδιαίτερα σημαντική δράση ανέλαβε σε επιχειρήσεις καταστροφής του εφοδιαστικού συστήματος του εχθρού. Ετσι, με επιτυχία πραγματοποιήθηκαν αποστολές με στόχο την καταστροφή των σιτοβολώνων και γενικότερα των αποθηκώ ν ανεφ οδια­ σμού στις περιοχές της Ξάνθης και της Δράμας, καθώς και στα σιτηρά της Κεραμωτής, η συγκομιδή των οποίω ν θα εξυ­ πηρετούσε τις γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις. Επί σειρά ημ ε­ ρών, οι αεροπόροι του ΝΑΣ βομβάρδιζαν τους επιλεγμένους στόχους με εμπρηστικές βόμβες. Οι επιτυχίες αυτές μάλιστα προκάλεσαν σημαντική στέρηση εφοδίων στα εχθρικά στρα­ τεύματα. Σε μια τέτοια αποστολή σημειώθηκε και η πρώτη α­

πώλεια χειριστή της Ναυτικής Αεροπορίας. Στις 5 Ιουνίου, ο σημαιοφόρος Δημήτριος Αργυρόπουλος με παρατηρητή τον ανθυπολοχαγό Παντελή Ψύχα απογειώθηκαν με αεροσκάφος Farman HF.27 από τη Θάσο, μαζί με ένα ακόμη βομβαρδιστικό και συνοδεία δύο καταδιωκτικών. Υστερα από τον επιτυχή βομβαρδισμό των σιτοβολώνων στην περιοχή της Κεραμω­ τής, έκαναν την εμφάνισή τους γερμανικά καταδιωκτικά, που έβαλαν εναντίον τους επίμονα. Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής που πραγματοποιήθηκε πάνω από τις εκβολές του Στρυμόνα, ο Ψύχας τραυματίστη­ κε, ενώ το αεροσκάφος υπέστη βλάβη στην ουρά. Τότε ο Αργυρόπουλος, ευρισκόμενος σε μειονεκτική θέση και στην προσπάθειά του να διαφύγει, πραγματοποίησε βύθιση και κα­ τέβηκε σε ελάχιστο ύψος, όμως, καθώς ήταν αδύνατον να έ­ χει τον πλήρη έλεγχο του αεροσκάφους, προσέκρουσε βίαια στην επιφάνεια της θάλασσας. Από την πρόσκρουση, το Farman καταστράφηκε και ο Αργυρόπουλος έχασε τη ζωή του. Ο Ψύχας, που είχε εκτιναχθεί στη θάλασσα, κατάφερε και α­ νέσυρε από το αεροσκάφος τον άτυχο αεροπόρο και, θεω ρώ ­ ντας τον εν ζωή, τον έδεσε σε ένα κομμάτι της πτέρυγας και ξεκίνησε να κολυμπάει προς τη Θάσο. Ο θάνατος του Αργυρόπουλου, που δεν είχε ακόμη ολοκληρώ σει την εκπαίδευσή του, άνοιξε τον μακρύ κατάλογο των πεσόντων αεροπόρων της Ναυτικής Αεροπορίας, όντας ο πρώτος νεκρός από π ο λ ε ­ μική ενέργεια. Ο Ψύχας, για την προσπάθεια που κατέβαλε, παρότι ήταν τραυματισμένος, τιμήθηκε από τη Βρετανική Δι­ οίκηση με το παράσημο του Σταυρού Διακεκριμένων Υπηρε­ σιών (Distinguished Service Cross). Πρέπει να σ ημειω θεί ότι τα Farman HF.22 ήταν εξελιγμέ­ νου τύπου σε σύγκριση με τα Farman MF.7 των Βαλκανικών Πολέμων, καθώς είχαν διμελές πλήρωμα, πολυβόλο, σύστημα άφεσης βομβών και κινητήρα Gnome 80 ίππων. Παρόλα αυτά, υστερούσαν σημαντικά σε σχέση με τον στόλο των γερμανι­ κών και βουλγαρικών καταδιωκτικών, για αυτό και κρίθηκαν ξεπερασμένα και ακατάλληλα για λήψη περαιτέρω επιχειρη­ σιακού έργου. Από την άλλη πλευρά, οι Γερμανοί είχαν αποσπάσει έναν σημαντικό αριθμό από έμπειρους αεροπόρους τους, οι οποίοι επιχειρούσαν με αεροσκάφη τελευταίας τε­ χνολογίας. Χαρακτηριστικά, ο σημαιοφόρος Αργυρόπουλος κατερρίφθη από αεροσκάφος Albatros D.III, που έφερε δύο πολυβόλα και προσέφερε εμφανώς καλύτερες επιδόσεις από το Farman των ανδρών του ΝΑΣ. Ως αντίποινα για την αποστέρηση των εφοδίων από τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα, γερμανικά καταδιωκτικά διενήργησαν επιδρομή κατά του αεροδρομίου της Θάσου. Το αποτέλεσμα του σφοδρού βομβαρδισμού υπήρξε η πυρπόλη­ ση της αποθήκης πυρομαχικώ ν και η μερική καταστροφή των υπόστεγων των αεροσκαφών. Την ώρα του βομβαρδισμού, χαρακτηριστική υπήρξε η αυτοθυσία του προσωπικού της Ναυτικής Αεροπορίας, που με κίνδυνο της ζωής του κατόρ­ θωσε να διασώσει αρκετά πυρομαχικά και εγκαταστάσεις. Το επόμενο διάστημα, η αεροπορική βάση Θάσου εξοπλίστηκε με νέα πιο προηγμένα αεροσκάφη, δύο καταδιωκτικά Sopwith 1F.1 Camel και 14 βομβαρδιστικά, κυρίως Sopwith 11/2 Strutter 9700, καθώς και με Bristol Scout C, που εκτελούσαν αποστολές αναγνώρισης. Στις νυκτερινές αποστολές που ακολούθησαν, επλήγησαν επανειλημμένα τα αεροδρόμια της Δράμας και της Ε λευθερούπολης, κέντρα ανεφοδιασμού των Γερμανοβουλγάρων. Μάλιστα οι βομβαρδισμοί του αεροδρομίου της Ελευθερούπολης ανάγκασαν τους Γερμανούς να μεταφέ­ ρουν το κέντρο εφοδιασμού τους στην Ξάνθη, η οποία επ ί­ σης επλήγη από αέρος.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ Η επίσημη είσοδος της Ελλάδας στον Α ’ Παγκόσμιο Πόλε­ μο, στο πλευρό της Αντάντ, πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουνί­ ου 1917, αφού προηγουμένως ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ανα­ γκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα και η προσωρινή κυ­ βέρνηση μεταφέρθηκε στην Αθήνα, ως μόνη και επίσημη πλέον κυβέρνηση της χώρας. Η εξέλιξη αυτή συνετέλεσε στην καίρια ποιοτική και ποσοτική αναβάθμιση του ΝΑΣ. Ακο­ λούθως, με τον Νόμο 788/1917 επικυρώ θηκε το προηγούμενο διάταγμα της προσωρινής κυβέρνησης Θεσσαλονίκης περί ί­ δρυσης του ΝΑΣ και τακτοποιήθηκαν όλες οι εκκρεμότητες του προσωπικού, που είχαν δ η μιουργηθεί με την ύπαρξη δύο κυβερνήσεων (Αθηνών και Θεσσαλονίκης). Παράλληλα ανα­ τέθηκε σε Βρετανούς η ανασυγκρότηση του Σώματος. Δ ιοι­ κητικά υπαγόταν στο Υπουργείο Ναυτικών, αλλά επιχειρησια­ κά στη ναυτική διοίκηση των βρετανικών δυνάμεων. Οι Βρε­ τανοί ενδιαφ έρθηκαν ιδιαίτερα για την ενίσχυση της ναυτι­ κής αεροπορικής δύναμης και εκδήλωσαν και εμπράκτως το ενδιαφέρον τους με την παροχή του απαραίτητου πολεμικού υλικού για τη συγκρότηση αυτοτελών μοιρών και την παροχή αεροπορικής εκπαίδευσης. Εν τω μεταξύ, επειδή οι ανάγκες των π ολεμικώ ν μοιρών σε χειριστές δεν ήταν δυνατόν να κα­ λυφ θούν, από το καλοκαίρι του 1917 επαναλειτούργησε η Σχολή του Παλαιού Φαλήρου ως τμήμα προκαταρκτικής εκ­ παίδευσης. Μετά την περάτωσή της, οι εκπαιδευόμενοι προ­ ωθούντο στη Σχολή του Μούδρου για περαιτέρω ειδίκευση.

Ο πλωτάρχης Αριστείδης Μωραϊτίνης, διοικητής της Ναυτικής Αεροπορίας (1917-1918).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 3 9

Για τον ίδιο σκοπό αποφασίστηκε και η αποστολή αεροπόρων στη βρετανική αεροπορική σχολή στην Ηλιούπολη της Αιγύ­ πτου. Πρέπει να σ ημειω θεί ότι, παρόλη την πρόοδο που είχε συντελεστεί στη Ναυτική Αεροπορία όλο το τελευταίο χρονικό διάστημα, η αντίστοιχη υπηρεσία του Στρατού βρισκόταν σε πλήρη απραξία, κυρίως λόγω της άρνησης των Γάλλων να στη­ ρίξουν την προσπάθεια για την αναδιοργάνωσή της. Μόνο ύ­ στερα από την επίσημη προσχώρηση της χώρας στην Αντάντ και τις επίμονες πιέσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου, ξεκίνη ­ σαν ενέργειες για την οργάνωσή της, με πρωτοβουλία του Γάλλου ταγματάρχη αεροπορίας Βικτόρ Ντενέν, σε συνεργα­ σία με τον ανθυπίλαρχο Αλέξανδρο Ζάννα και τον αεροπόρο του ΝΑΣ, ανθυποπλοίαρχο Κωνσταντίνο Παναγιώτου. Το σχέ­ διο περιελάμβανε για πρώτη φορά και πρόταση ενοποίησης της αεροπορίας σε μια ενιαία αρχή, πρωτοβουλία η οποία, ό­ μως, δεν βρήκε απήχηση εκείνη την εποχή. Είναι σημαντικό να σημειω θεί ότι, λόγω του γεγονότος ότι τα αεροσκάφη της Ναυτικής Αεροπορίας ήταν βρετανικής κατασκευής, έφεραν και τα αντίστοιχα διακριτικά. Ομως εκεί­ νη την περίοδο χρωματίστηκαν τα πρώτα αεροσκάφη με τα γαλανόλευκα εθνόσημα. Αυτά τα έφεραν σε διάφορα μέρη του αεροσκάφους: στην άτρακτο, στα φτερά και στην ουρά.

Μάλιστα έκανε την εμφάνισή του για πρώτη φορά το γαλανό­ λευκο κυκλικό εθνόσημο, αποτελούμενο από τρεις ομόκε­ ντρους κύκλους. Το συγκεκριμένο εθνόσημο φέρουν μέχρι και σήμερα τα αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας. Επί­ σης, ενδιαφέρον στοιχείο ήταν ότι το γαλάζιο των διακριτι­ κών της Ναυτικής Αεροπορίας πλησίαζε το χρώμα της θάλασ­ σας, ενώ αυτό της Στρατιωτικής ελαφρώς διέφερε, καθότι πλησίαζε το χρώμα του ουρανού. Οσον αφορά το επιχειρησιακό σκέλος, η επίσημη είσοδος της Ελλάδας συνέπεσε με την περαιτέρω διεύρυνση της π ε­ ριοχής ευθύνης και του μετώπου των αποστολών προς την τουρκική πλευρά του μετώπου. Οι Ελληνες αεροπόροι συμ­ μετείχαν πλέον καθολικά εμπνεόμενοι και από τον συμβολι­ σμό, που είχαν για τον Ελληνισμό και την υλοποίηση των ε­ θνικώ ν πόθω ν οι τόποι των επιχειρήσεων. Οι αποστολές, είτε νυκτερινές είτε ημερήσιες στους τομείς Δαρδανελλίων και Κωνσταντινούπολης, πραγματοποιούντο με θάρρος και αυτα­ πάρνηση, ενώ εκτελούντο σε συνεχείς εναλλασσόμενες περι­ πολίες. Το διάστημα από τις 24 μέχρι τις 29 Ιουνίου, ύστερα από υπόδειξη της βρετανικής διοίκησης, πραγματοποιήθηκε ο βομβαρδισμός περιοχών στα Στενά. Οι αποστολές αυτές έπρεπε να λάβουν χώρα νυκτερινές ώρες, επειδή τα πυροβο­ λεία της περιοχής ήταν άρτια οργανωμένα από τους Γερμα-

Αεροπόροι μπροστά από αεροσκάφη de Havilland DH.4 και DH.9 στο αεροδρόμιο του Μούδρου.

40 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΣΣΟΙ Οι αεροπόροι των αρχών του 20ού αιώνα, όπως ήταν φυσικό, είχαν προσελκύσει τον θαυμασμό του κόσμου και δημιούργησαν θρύλους με τις επιτυχίες τους. Ηταν κανόνας να τους προσδίδεται και κάποιο προσωνύμιο. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους αεροπόρους που σημείωναν αρκετές καταρρίψεις εχθρικών αεροσκαφών και συγκεκριμένα για όσους σημείωναν από πέντε και άνω, και οι οποίοι έφεραν τον άτυπο τίτλο του «άσσου». Ο κορυφαίος άσσος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε ο Γερμανός Μάνφρεντ φον Ριχτχόφεν, γνωστός ως «Κόκκινος Βαρώνος», με 80 καταρρίψεις και έντονη δράση στο Δυτικό Μέτωπο. Οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει αρκετούς άσσους τους στα Βαλκάνια και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ορισμένοι από τους οποίους ευθύνονται για καταρρίψεις χειριστών της Ναυτικής Αεροπορίας. Ενας από αυτούς, ο Ρούντολφ φον Εσβεγκε, μετατέθηκε από το Δυτικό Μέτωπο στην ανατολική Μακεδονία στο τέλος του 1916. Στο ενεργητικό του είχε 20 καταρρίψεις, ενώ οι Βούλγαροι του προσέδιδαν προσωνύμια, όπως «Αετός του Αιγαίου» και «Ρίχτχοφεν των Βαλκανίων». Ο Εσβεγκε ευθύνεται για την κατάρριψη του εκπαιδευόμενου σημαιοφόρου Δ. Αργυρόπουλου. Επίσης, σύμφωνα με ισχυρισμούς των Γερμανών, οι σημαιοφόροι I. Χαλκιάς και Β. Λάζαρης καταρρίφθηκαν από τον υπολοχαγό Γκέρχαρντ Φίζελερ. Ο τελευταίος είχε λάβει το προσωνύμιο «Τίγρης της Μακεδονίας» και του είχαν χρεωθεί 19 καταρρίψεις. Οσον αφορά την κατάρριψη του ανθυποπλοιάρχου Σ. Χάμπα, που έχασε τη ζωή του κατά τις επιχειρήσεις του Ιανουαρίου 1918 εναντίον του καταδρομικού «Goeben», σύμφωνα με ισχυρισμούς των Γερμανών, καταρρίφθηκε από τον επίσης άσσο και εκπαιδευτή Τούρκων πιλότων, Εμίλ Μάινεκε, με αεροσκάφος Albatros D.H.

νούς. Τα ελληνικά πληρώματα είχαν επιφ ορτιοθεί με το καθή­ κον να περιπολούν την περιοχή και να απασχολούν τα αντιαε­ ροπορικά μέσα. Μάλιστα οι Βρετανοί, προς ενίσχυση των επι­ χειρήσεων, συνέδραμαν με 6αρύ βομβαρδιστικό Handley Page 0/100, που θεω ρείτο το «μεγαθήριο» της εποχής. Κατά τη διάρκεια των αποστολών, τη νύκτα της 25ης Ιουνίου, αερο­ σκάφος τύπου Sopwith Camel, με χειριστή τον σημαιοφόρο Ιω­ άννη Χαλκιά και παρατηρητή τον σημαιοφόρο Βαρθολομαίο Λάζαρη, απογειώθηκε από τη Θάσο για περιπολία στα Δαρδανέλλια, όμως ποτέ δεν επέστρεψε στη βάση του. Πιθανόν κα­ ταρρίφ θηκε από εχθρικά πυρά στην περιοχή των Στενών, χω­ ρίς να αποκλείεται η αναγκαστική προσγείωση λόγω μηχανι­ κής βλάβης. Οι δύο αεροπόροι επισήμως θεω ρ ήθηκαν αγνο­ ούμενοι. Κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών, διακρίθηκε και πάλι ο Μωραϊτίνης, που ήταν πανταχού παρών στις πλέον κρί­ σιμες φάσεις των επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα, σε μια περίπτωση βομβάρδισε το φρούριο του Τσανάκ-Καλέ, στην ασιατική πλευρά των Στενών, καθώς και τα γειτονικά του εργοστάσια, από ύψος 250 μέτρων μέσα από πυκνά αντιαεροπορικά πυρά. Επίσης, διακρίθηκαν οι ανθυποπλοίαρχοι Νικόλαος Μελετόπουλος και Κωνσταντίνος Σκουφόπουλος, που κατάφεραν σοβαρά πλήγματα εναντίον εχθρικώ ν στόχων στα Δαρδανέλλια υπό το δυνατό φως των προβολέων, που ερευνούσαν τον ορίζοντα. Στους τελευταίους, για τη συμβολή τους στις επι­ χειρήσεις, οι Βρετανοί απένειμαν το παράσημο του Σταυρού Διακεκριμένων Υπηρεσιών. Η εμπλοκή της Ναυτικής Αεροπορίας έγινε όλο και πιο έ­ ντονη από το ξεκίνημα του 1918, παράλληλα και με την κήρυ­ ξη υποβρυχιακού πολέμου από το Γερμανικό Ράιχ. Το βόρειο Αιγαίο εξελίχθηκε σε περιοχή έντονης εχθρικής υποβρυχια­ κής δραστηριότητας, καθότι οι συμμαχικοί στόλοι ναυλοχούσαν στον Μούδρο. Σε μια τέτοια κατάσταση, το αεροπλάνο α­ π οδείχθηκε το πλέον αποτελεσματικό μέσο για την ανίχνευ­ ση και εξουδετέρωση των γερμανικώ ν υποβρυχίων.

Δεν πρέπει να λησμονείται το γεγονός ότι οι άσσοι, ανεξαρτήτως χώρας, είχαν τον δικό τους άγραφο κώδικα συμπεριφοράς και τιμής προς τον ηττημένο αντίπαλό τους. Σε αυτό το πνεύμα, πληροφορούμαστε ότι ο Σπύρος Χάμπας κηδεύτηκε από τους Γερμανούς με τις πρέπουσες τιμές στο βρετανικό νεκροταφείο των Δαρδανελλίων (2). Ο Εσβεγκε επισκεπτόταν στο νοσοκομείο Βρετανούς αεροπόρους, που είχε προηγουμένως καταρρίψει και τους προμήθευε με τρόφιμα και τσιγάρα. Δυστυχώς, δεν έλειψαν οι εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα, όπου κρατούμενοι αεροπόροι βρήκαν μαρτυρικό θάνατο από τα γερμανοτουρκικά στρατεύματα, όπως συνέβη με τους σημαιοφόρους Χαλκιά και Λάζαρη. Σύμφωνα με πληροφορίες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπόλης, βασανίστηκαν και βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στα χέρια του εχθρού. Φυσικά, το πνεύμα άμιλλας και ιπποτισμού είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα μεταξύ των αεροπόρων της Ναυτικής Αεροπορίας. Σε μια περίπτωση, κατά τη διάρκεια επιδρομής στη Χίο, τουρκικό αεροσκάφος καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά πυρά και ένας από τους δύο επιβαίνοντες σε αυτό κατάφερε να επιβιώσει από την πρόσκρουση στο έδαφος και να συλληφθεί από τις ελληνικές αρχές. Ο Αριστείδης Μωραϊτίνης, με σκοπό να ενημερώσει τους Τούρκους για την τύχη των αεροπόρων τους, συνέταξε επιστολή και, στις 20 Ιουνίου 1918, την έριξε με ερματισμένο φάκελο στο αεροδρόμιο Καζαμίρ, στη Σμύρνη. Με την επιστολή αυτή, ο Ελληνας άσσος πληροφορούσε την τουρκική πλευρά για την τύχη των Τούρκων αεροπόρων, καθώς και ότι οι Ελληνες γνωρίζουν πολύ καλά να σέβονται τους αιχμαλώτους.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΓΚΑΙΜΠΕΝ Τον Ιανουάριο του 1918, σήμανε συναγερμός στη συμμαχι­ κή διοίκηση, εξαιτίας της «Κατάστασης Γκαίμπεν». Με την ο­ νομασία αυτή έμεινε γνωστή η επιχείρηση προσβολής από ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις των γερμανικώ ν κατα­ δρομικών «Goeben» και «Breslau». Τα δύο καταδρομικά είχαν εισ έλθ ει στα Δαρδανέλλια τον Αύγουστο του 1914 και είχαν γίνει παγκοσμίως γνωστά, επειδή βομβάρδισαν ρωσικά λιμ ά ­ νια στον Εύξεινο πόντο, πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος. Το 1917, ενσωματώθηκαν στον τουρκικό στόλο, όμως διατηρού­ σαν γερμανικά πληρώματα και κυβερνήτες και ήταν ενταγμένα στον π ολεμικό σχεδίασμά του γερμανικού επιτελείου, του οποίου και εκτελούσαν διαταγές. Το ξημέρωμα της 7ης Ιανουαρίου 1918 (20 Ιανουαρίου, κα­ τά το νέο ημερολόγιο), οι Σύμμαχοι πληροφ ορήθηκαν ότι το «Goeben» μόλις είχε αποπλεύσει από τη ναυτική βάση του Ναγαρά και κατευθυνόταν προς την έξοδο των Δαρδανελλίων. Αμέσως σήμανε συναγερμός και, βάσει του προβλεπόμενου σχεδίου, τα συμμαχικά βομβαρδιστικά συγκεντρώθη-

Προσωπικό και αεροσκάφη της Η2 Μοίρας στο αεροδρόμιο του Μούδρου, 1918.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 141

Γερμανοί πιλότοι σε τουρκικό αεροδρόμιο μπροστά από αεροσκάφος Fokker D.VII. Στα δεξιά, ο άσσος Εμίλ Μπούντεκε, που θεωρείται υπεύθυνος για την κατάρριψη του Χάμπα, με οθωμανική στολή.

καν στον Μούδρο και τα καταδιωκτικά στην Ιμβρο. Ομως, κα­ τά τις πρώτες ώρες, τα γεγονότα εξελίχθηκαν άσχημα. Το «Goeben» αιφνιδίασε το συμμαχικό ναυτικό, βυθίζοντας δύο βρετανικές μόνιτορ (1), που περιπολούσαν μεταξύ Δαρδανελλίων και Ιμβρου. Μετά την αρχική επιτυχία, πλησίασε τις α­ κτές της Ιμβρου και άνοιξε πυρ εναντίον ναυτικών εγκατα­ στάσεων στο ακρωτήριο Κέφαλος. Ομως, στη διάρκεια αυτής της ενέργειας, κτύπησε δύο φορές σε νάρκες, ενώ παρενοχλείτο επικίνδυνα από τη συμμαχική αεροπορία. Αν και το «Goeben» δεν υπέστη σοβαρές ζημιές σε αυτή τη φάση, ο κυ­ βερνήτης του, ναύαρχος Χιούμπερτ φον Ράμπερ-Πάσβιτς, α­ ποφάσισε να μη συνεχίσει την πορεία του προς Λήμνο και κά-

βομβαρδιστικά τύπου Sopwith Baby, καθ' οδόν για το «Goeben», δέχθηκαν ξαφνική επίθεση από δέκα γερμανικά καταδιωκτικά. Το πρώτο Baby με χειριστή τον ανθυποπλοίαρ­ χο Ο. Τζόνστον τυλίχθηκε στις φλόγες, με αποτέλεσμα να συ­ ντρίβει στη θάλασσα, ενώ το δεύτερο με χειριστή τον α νθυ­ ποπλοίαρχο ΡΟ. Πηλ αναγκάστηκε να αποχωρήσει, ρίπτοντας τις βόμβες του στο κενό. Εκείνη τη στιγμή, ο Μωραϊτίνης, που πετούσε με Sopwith Camel, έσπευσε δυναμικά εναντίον των εχθρικώ ν καταδιωκτικών και με παράτολμους ελιγμούς κατάφερε να καταρρίψει τρία από τα δέκα αεροσκάφη. Ενώ, όμως, η αερομαχία εξελισσόταν, τα δύο πολυβόλα του υπέ­ στησαν εμπλοκή. Η αδυναμία αυτή έγινε σύντομα αντιληπτή από αντίπαλο αεροσκάφος, που βρήκε την ευκαιρία να του ε­ π ιτεθ εί και να του προξενήσει βλάβη στον κινητήρα. Τελικά ο Μωραϊτίνης με διάτρητο αεροσκάφος κατάφερε να προσγει­ ω θ εί στην Ιμβρο, όπου σύντομα απογειώθηκε με άλλο αερο­ σκάφος, περιπολώντας στην περιοχή των Δαρδανελλίων, προς αναζήτηση της εχθρικής αεροπορίας, υπό τα πυκνά π υ ­ ρά των παράκτιων πυροβολείων. Το καταδρομικό «Goeben», ενώ κατάφερε να εισ έλθει στα Δαρδανέλλια το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, προσάραξε σε αβαθή, πριν φθάσει στον Ναγαρά, καθιστώντας το ιδανικό στόχο για υποβρύχιες και από αέρος προσβολές. Για διάστημα πέντε ημερών, στη διάρκεια των οποίω ν το γερμανικό καταδρομικό παρέμεινε στα αβαθή, πραγματοποιήθηκαν 276 έξοδοι ελληνικώ ν και βρετανικών α­ εροσκαφών και ρίφ θηκαν εναντίον του βόμβες συνολικού βά­ ρους 15 τόννων. Στη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων, χάθη­ κε ένα σημαντικό μέλος της Ναυτικής Αεροπορίας, ο α νθυ­ ποπλοίαρχος Σπύρος Χάμπας. Ενώ επιχειρούσε με αεροσκά­ φος Sopwith 11/2 Strutter 9700, στην προσπάθειά του να βομ­ βαρδίσει το «Goeben», κατέβηκε σε ύψος 150 μέτρων και επλήγη από εχθρικά πυρά.

ί Η ελληνική Ναυτική Αεροπορία, σε συνεργασία με την αντίστοιχη βρετανική, έλαβε μέρος δυναμικά καθ’ όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων εξουδετέρωσης των δύο γερμανικών καταδρομικών, ιρ λεσε τον κυβερνήτη του «Breslau» να πλεύσει προς ενίσχυση, προκειμένου να το καλύψει κατά την επιστροφή του. Το «Breslau» ήταν και αυτό άτυχο, καθώς κατά τη διάρκεια ελιγ­ μού προσέκρουσε σε ναρκοπέδιο, με αποτέλεσμα να αρχίσει να βυθίζεται. Το πληγωμένο «Goeben» επιχείρησε τότε να διαφύγει χωρίς κάλυψη προς τα Δαρδανέλλια, αλλά άρχισε να καταδιώκεται από δύο βρετανικά αντιτορπιλικά, καθώς και α­ εροσκάφη της βρετανικής και ελληνικής ναυτικής αεροπο­ ρίας, με επικεφαλής τον Μωραϊτίνη. Από την άλλη πλευρά, ούτε η εχθρική αεροπορία δεν έμεινε αμέτοχη στις επιχειρή­ σεις και έσπευσαν να συνδράμουν γερμανικά και τουρκικά καταδιωκτικά, από τα αεροδρόμια της βουλγαροκρατούμενης Ξάνθης και του Αγίου Στεφάνου στην Κωνσταντινούπολη. Αναπόφευκτα ακολούθησαν σφοδρές αερομαχίες στην περιοχή, όπου έπλεε το γερμανικό καταδρομικό. Κατά τις πρώτες στιγμές της εναέριας συμπλοκής, δύο βρετανικά

4 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ελληνική Ναυτική Αεροπορία, σε συνεργασία με την α­ ντίστοιχη βρετανική, έλαβε μέρος δυναμικά καθ' όλη τη διάρ­ κεια των επιχειρήσεων εξουδετέρωσης των δύο γερμανικών καταδρομικών. Η δράση της εκτιμήθηκε δεόντως από τους Βρετανούς και εξύψωσε κατακόρυφα το γόητρό της, ενώ π ο ι­ κίλα σχόλια θαυμασμού μεταδίδονταν για αρκετό διάστημα από τους ανταποκριτές των Συμμάχων. Ιδιαίτερα, ο Μωραϊτίνης αποτέλεσε το ίνδαλμα των Βρετανών, οι οποίοι του έδω­ σαν το προσωνύμιο «άσσος των αεροπόρων της Μεσογείου», ενώ πολλές ήταν και οι τιμητικές διακρίσεις, που του απονεμήθηκαν. Μεταξύ αυτών, τιμήθηκε από τον βασιλιά της Αγγλίας με το παράσημο του Τάγματος Διακεκριμένων Υπηρε­ σιών (Distinguished Service Order), ενώ η βρετανική κυβέρνηση του δώρισε αεροσκάφος de Havilland DH.9, επί του οποίου τοποθετήθηκε πλακέτα με την αγγλική επιγραφή «Το the Commander A. Moraitinis D.S.Ο.».

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΠΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΕΝΑ Εν τω μεταξύ, ως απάντηση για την επονομαζόμενη «κα­ τάσταση Γκαίμπεν», η γερμανική αεροπορία εκτέλεσε νυκτε­ ρινές επιθέσεις κατά των αεροπορικώ ν βάσεων της Ιμβρου και του Μούδρου. Δεν άργησε, όμως, η απάντηση Ελλήνων και Βρετανών αεροπόρων κατά των εχθρικώ ν βάσεων στη Δράμα και τη Σμύρνη, στις οποίες και πάλι διακρίθηκε ο Μωραϊτίνης. Ο τελευταίος, τον Μάρτιο του 1918, προσθαλασσώ­ θηκε τη νύκτα στο λιμάνι της Σμύρνης με υδροπλάνο Farman, χωρίς να γίνει αντιληπτός από τον εχθρό και πλεύρισε απο­ κλεισμένο εμπορικό πλοίο ελληνικώ ν συμφερόντων. Αφού διανυκτέρευσε πάνω στο πλοίο, με το πρώτο φως της ημέρας αποθαλασσώ θηκε και βομβάρδισε γερμανικό καταδρομικό ε­ ντός του λιμένα και, στη συνέχεια, έπληξε στρατιωτικές απο­ θήκες και συγκεντρώσεις, παρά το σφοδρά αντιαεροπορικά πυρά. Τελικά, κατάφερε να επιστρέφει στον Μούδρο, πριν προλάβει να εμπλακεί η εχθρική δίωξη. Τα οφέλη της επιτυχούς δράσης της Ναυτικής Α εροπο­ ρίας ήταν η αύξηση της εκτίμησης, που έχαιρε μεταξύ των Συμμάχων, καθώς και η ουσιαστική ανεξαρτητοποίησή της υπό τη διοίκηση του Μωραϊτίνη. Σταθμός στην εξέλιξή της υ­ πήρξε ο Νόμος 1315/17.4.1918 «Περί Συγκροτήσεως και Αναδιοργανώσεως της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας (ΝΑΥ)», όπως μετονομάστηκε το ΝΑΣ, βάσει του οποίου πραγματο-

0 σημαιοφόρος Ιωάννης Θεολόγης με πλήρη δερμάτινη ενδυμασία πτήσης, εμπρός από de Havilland DH.9.

Προσωπικό της Η1 Μοίρας, μπροστά από αεροσκάφος de Havilland DH.4 με τετράφυλλη έλικα.

ποιήθηκε πλήρης αναδιοργάνωση. Στην οργάνωση της ΝΑΥ, υ­ παγόταν η Ναυτική Αεροπορική Βάση Παλαιού Φαλήρου, η Αεροπορική Βάση Καζαβιτίου Θάσου και Ρωμανού Μούδρου, καθώς και οι τέσσερις μοίρες αεροσκαφών, που έφεραν το γράμμα «Η» (από το Hellas ή Hellenique, δηλαδή ελληνικές μοί­ ρες) ως εξής: Η1 με έδρα τη Θάσο, Η2 με έδρα τον Μούδρο, Η3 με έδρα τον Σταυρό Χαλκιδικής και Η4 με έδρα τα Λεγρενά Αττικής. Η δύναμη κάθε μοίρας ανερχόταν σε 10-12 αερο­ σκάφη, κύριο έργο των οποίω ν ήταν η εκτέλεση αποστολών αναγνώρισης, ανθυποβρυχιακής δράσης και προσβολής χερ­ σαίων στόχων. Οι Η1, Η2 και Η3 αποτελούσαν από κοινού μια πτέρυγα. Οι μοίρες αυτές αρχικά επιχειρούσαν με βομβαρδι­ στικά Bleriot Experimental BE.2e, τα οποία πολύ σύντομα αντικαταστάθηκαν με τους πιο προηγμένους τύπους, Airco de Havilland DH.4 και DH.9. Στα πλαίσια της αναδιοργάνωσης, ξεκίνησε τον Μάιο η ε­ ντατικότερη εκπαίδευση των αεροπόρων, σε συνδυασμό με την εκτέλεση ανθυποβρυχιακώ ν αποστολών. Ως εκπαιδευτι­ κά αεροπλάνα χρησιμοποιούντο Sopwith 11/2 Strutter 9400 και Royal Aircraft Factory BE.2e. Από τον επόμενο μήνα ξεκίνησε στην αεροπορική σχολή του Μούδρου η εκπαίδευση των Ελλήνων χειριστών και σε καταδιωκτικά Sopwith Camel, πα­ ράλληλα με την παραλαβή αεροσκαφών αυτού του τύπου. Στις 21 Ιουνίου, εκτελέστηκε βομβαρδισμός των εχθρι­ κών αεροδρομίω ν Ζέρεβιτς και Πόρτο Λάγος από τα αερο­ σκάφη της Η2 Μοίρας. Η Η2 συμμετείχε και στον βομβαρδι­ σμό του αεροδρομίου του Γαλατά στις 16 Ιουλίου, με επικε­ φαλής της επιχείρησης τον διοικητή της μοίρας, Νικόλαο Μελετόπουλο. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, το αεροσκάφος του τελευταίου κατέπεσε στη θάλασσα, αλλά ο ίδιος, μαζί με τον παρατηρητή Γεώργιο Μωραϊτίνη (αδελφό του Αριστείδη), περισυνελλέγησαν από βρετανικό αντιτορπιλικό. Στον πόλεμο είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της και η τουρκική αεροπορία, η οποία επιχειρούσε με αεροσκάφη, που της είχαν π ρομηθεύσ ει οι Γερμανοί. Χαρακτηριστικά, ο συνολικός αριθμός αεροσκαφών, που προσέφερε το Γερμανι­ κό Ράιχ στην Ο θωμανική Αυτοκρατορία, από το 1915 ως το 1918, ανήλθε οε 302. Οι τουρκικές επιδρομές από αέρος κατά των νήσων του ανατολικού Αιγαίου, Μυτιλήνης, Χίου και Σά­ μου, προκάλεσαν σημαντικές φθορές και τρομοκράτησαν τον τοπικό πληθυσμό. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατά­ στασης, στις 13 Ιουλίου, αεροπορικό απόσπασμα της Η2 Μ οί­ ρας, με επικεφαλής τον Μωραϊτίνη, μεταστάθμευσε στο αε­

I T P A T I Q T I ΚΗ U T O P I A I 4 3

ροδρόμιο Καλλονής Λέσβου. Χαρακτηριστικό ήταν ότι ο Ελληνας αεροπόρος είχε αφήσει τόσο έντονη εντύπωση στις τάξεις των εχθρών, που η είδηση της άφιξής του πανικόβαλε τους Τούρκους αεροπόρους, οι οποίοι αμέσως διέκοψ αν τις επιδρομές. Αυτό, όμως, δεν ήταν αρκετό για να αποφύγουν την αναμέτρηση, καθώς το ελληνικό απόσπασμα εκτέλεσε ε­ πιδρομές κατά των τουρκικών αεροπορικώ ν βάσεων στη Μα­ γνησία της Ιωνίας, στο Σαντζάκ Καλέ, αλλά και εναντίον στρα­ τιωτικών εγκαταστάσεων στη Σμύρνη. Ακολούθησε στις 20 Ιουλίου βομβαρδισμός της Μ αινεμένης και καταστροφή γέ­ φυρας επί της δημοσίας οδού, στην περιοχή της Μαγνησίας. Η παράτολμη φύση του Αριστείδη Μωραϊτίνη διαφάνηκε και στις 22 Ιουλίου, όταν τα ελληνικά αεροσκάφη απογειώθηκαν, για να πλήξουν εχθρικούς στόχους στη Σμύρνη. Ο Ελληνας άσσος, παρόλο που αντιλήφθηκε ότι ο κινητήρας του αερο­ σκάφους του παρουσίαζε πρόβλημα, συνέχισε την πορεία του, προκειμένου να μη ματαιωθεί η αποστολή. Αποτέλεσμα αυτής της τολμηρής απόφασης ήταν να δ ιέλθ ει σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος, πάνω από τους εχθρικούς στόχους στο αερο­ δρόμιο Καζαμίρ της Σμύρνης. Η απόφαση αυτή του Μωραϊτίνη διέρρευσε στο Υπουργείο Ναυτικών, το οποίο του συνέ­ στησε περισσότερη σύνεση. Στο τέλος Ιουλίου, όλα τα αεροσκάφη της Η2 Μοίρας επ έ­ στρεψαν στον Μούδρο και από εκεί μετέβησαν στο Καζαβίτιο Θάσου, όπου ενώ θηκαν με την Η1, υπό τη διοίκηση του υπο­ πλοιάρχου Κωνσταντίνου Παναγιώτου. Η συγκέντρωση των α­ εροπορικών δυνάμεων αποσκοπούσε στην ανάληψη αποστο­ λών βομβαρδισμού και φωτογράφησης στην ανατολική Μ ακε­ δονία και ιδιαίτερα στις περιοχές Ελευθερών, Καβάλας, Ζέρεβιτς, Σαρί Σαμπάν και Κεραμωτής. Παράλληλα με την Η2, η Η1 Μοίρα δρούσε στην περιοχή Δράμας, όπου υποστήριζε την προέλαση των φίλιων στρατευμάτων, ενώ η Η4 εκτελούσε ανθυποβρυχιακές περιπολίες κατά μήκος των ελληνικώ ν α­ κτών. Η τελευταία αποστολή πριν τη λήξη του πολέμου είχε ως στόχο το αεροδρόμιο του Ναγαρά, όπου, σύμφωνα με π ληρο­ φορίες της συμμαχικής υπηρεσίας πληροφοριών, είχε π ρο ­ σγειω θεί δύναμη επτά γερμανικώ ν αεροσκαφών. Για αυτόν τον σκοπό, τη νύκτα της 8ης Σεπτεμβρίου, απογειώθηκαν δύο αεροσκάφη Farman HF.27 προς εξακρίβωση των π ληρο­ φοριών και βομβαρδισμό του Ναγαρά. Το πρώτο αεροσκάφος,

Στο αεροδρόμιο Αγίου Στεφάνου Κωνσταντινούπολης, 2 Νοεμβρίου 1918. Οι σημαιοφόροι Ιωάννης Θεολόγης και Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μπροστά σε αεροσκάφος de Havilland DH.4.

4 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

με επιβαίνοντες τον Αριστείδη Μωραϊτίνη και τον σημαιοφ ό­ ρο Ηλία Κοντέα, κατάφερε να ρίψει εμπρηστικές βόμβες, που προκάλεσαν μεγάλη πυρκαγιά στο αεροδρόμιο. Ομως, το δεύτερο αεροσκάφος δεν ήταν τόσο τυχερό, καθώς κατέπε­ σε στη θάλασσα και τα μέλη του πληρώματος του, με χειριστή τον σημαιοφόρο Σωτήριο Φράγκου και παρατηρητή τον ση­ μαιοφόρο Κωνσταντίνο Τσιριγώτη, συνελήφθησαν και καταδι­ κάστηκαν σε θάνατο από τουρκικό στρατοδικείο ως αντάρ­ τες... Κατάφεραν τελικά να δραπετεύσουν, όμως ενώ διέφ ευ­ γαν, πληροφ ορήθηκαν ότι ο πόλεμος τερματίστηκε και η Κωνσταντινούπολη είχε παρ αδοθεί στους Συμμάχους.

ΛΗΙΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Στις 30 Οκτωβρίου 1918, υπεγράφη μεταξύ των Συμμάχων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανακωχή στον Μούδρο. Στις διαπραγματεύσεις, που πραγματοποιήθηκαν, τέθηκε και το θέμα της παρουσίας ελληνικώ ν στρατιωτικών τμημάτων στην Κωνσταντινούπολη, ως μέρος των δυνάμεων ελέγχου των Συμμάχων στην περιοχή. Τελικά, υπό την απειλή διακοπής των διαπραγματεύσεων και παρόλη την αρχική άρνηση της τουρκικής πλευράς, το αίτημα της Ελλάδας έγινε δεκτό. Σε αυτό το πνεύμα εστάλησαν ελληνικές δυνάμεις, χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές, ως τμήμα των συμμαχικών, στο πλαίσιο του διεθνούς ελέγχου των Στενών. Η κίνηση αυτή ξε­ σήκωσε, όπως ήταν φυσικό, κύματα ενθουσιασμού μεταξύ του Ελληνισμού της Πόλης, ο οποίος είδε την άφιξη της ελλη­ νικής σημαίας ως εκπλήρωση των προαιώνιων πόθων του Γέ­ νους. Σε αυτή την ιστορική στιγμή, οι αεροπόροι της Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας είχαν την τιμή να προηγηθούν των υ­ πόλοιπων ελληνικώ ν δυνάμεων και να εισέλθουν νικητές ως οι πρώτοι Ελληνες αξιωματικοί από το 1453. Η «πτητική εντολή» εκδόθηκε την 1η Νοεμβρίου 1918 και συμπύκνωνε τα όνειρα και τους θρύλους πολλών γενεών, που περίμεναν αυτή τη στιγμή. Στη μοναδική στην ιστορία αποστολή συμμετείχαν οι χειριστές Αριστείδης Μωραϊτίνης, Ιωάννης Θεολόγης, Χρήστος Μοσχοβίνος, Νικόλαος Χριστοδούλου και οι παρατηρη­ τές Παντελής Ψύχας, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Γεώργιος Μωραϊτίνης και Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Την αυγή της 2ας Νοεμβρίου 1918, οι Ελληνες αεροπόροι με τέσσερα αεροσκάφη της Η2 Μοίρας απογειώθηκαν από τον Μούδρο και, ύστερα από πτήση 3 ωρών και 10 λεπτών, έφθασαν στο αεροδρόμιο του Αγίου Στεφάνου. Το απόγευμα της ί­ διας μέρας, τρία από τα αεροσκάφη πραγματοποίησαν πτήση 70 λεπτών πάνω από την Πόλη, με θεαματικούς ελιγμούς και επίδειξη της γαλανόλευκης, που είχαν χρωματίσει στα φτερά και στις ατράκτους. Την επομένη, πλήθη Ελλήνων της Κων­ σταντινούπολης κατέφθαναν στο αεροδρόμιο, για να γνωρί­ σουν από κοντά τους Ελληνες αεροπόρους. Την τρίτη ημέρα της παραμονής τους, τους δόθηκε άδεια να εισέλθουν στην Κωνσταντινούπολη, φορώντας, όμως, τη συμμαχική στολή. Αυ­ τό δεν ήταν αρκετό, για να μείνουν απαρατήρητοι. Σύντομα η εθνικότητά τους έγινε αντιληπτή, με αποτέλεσμα να τους υ­ ποδέχονται με θαυμασμό οι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης. Το ιστορικό αυτό γεγονός σχολιάστηκε με ενθουσιασμό από τον ελληνικό Τύπο και αποτέλεσε τον επίλογο της δράσης της Ναυτικής Αεροπορίας στον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στα τέλη Νοεμβρίου 1918, ο Μωραϊτίνης βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, σε τελετή παράδοσης γαλλικού στρατιωτικού υλικού προς το ελληνικό δημόσιο. Με το πέρας αυτής, ο Βικτόρ Ντενέν, διοικητής της Διασυμμαχικής Αεροπορίας Ανα­ τολής, του διέθεσε το προσωπικό του αεροσκάφος, τύπου

ΑΦΙΞΙΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΤΗΣΙΣ

ΑΕΡΟΠΛΑΝΩΝ

ΑΝΩΘΕΝ

ΤΗΣ

ΠΟΛΕΟΣ

Εις τό βυζεινεινάν στ-ερίωμα ένεφανίσθησαν χθές έλληνικεΐ πτηνά. Εις τήν γοργήν των π τησιν ύποτάξαντά την ΰπόσταοιν ανήκαν τήν φωλεόν των είς τον Μοϋορον old νά κτίσουν νε'αν εις τόν Αγιον Στέφανον. 'Ελαφρά εις τα μυστηριώδη μηχανήματα των διέσχισαν χ θ ίς τον ορίζοντα μας τΛ πρώτα έλληνχκα (ίεροπλάνα. Χ ά άφεχθίντοε έλ λ η ν ε χ ά ά εροη λά να ε ivfjXO'jy *ες τ ο Β . '■ΕλΧηνεχ ό ν Λ ία υ τ εχό ν . Έ π ρ ο α γ β εώ Ο η ο α ν^ β ες τ ό '· ί ρ ο δ ρ ό μ ε ο ν τώ ν Γαλαετα·· ρ£ων π β ρ ί τή ν μ Μ ^ μ β ρ ί χ ν . I Ό θ *Χ Χηνεχο3 α μ ή ν ο υ ς ήγ«?ταε ό π λ ω ­ τά ρ χ η ς χ . Μ ω ρα ϊτίνη ς μ β τ χ τ ο ΰ α ν θ υ π ο π λ ο ιά ρ χ ο υ χ . ϊΐα ν τ β λ ή i . •»•ιίχα.

ε λ ο ι π ο ί "Ε λ λ η νις β κ ρ ο κ ό ρ ο ε «ivat o t σ η μ α ιο φ ό ρ ο ι χ . χ . β ε ο λ ά γ η ς , Γ « ώ ρ γ ιο ; Μ ω ρ α ϊτ ίν η ;, Η χ π α γ « ω ρ γ ίο υ , Μ ο α χ ο δ ίν ο ;, Χ ρ ε ­ α το δ ο ύ λ ο υ χ α ΐ ϊ ία λ α ε ο λ ό γ ο ς . Χ ή μ ε ρ ο ν π ρ ο μ ε α η μ β ρ ία ς τ ο έ λ λ η ν ε χ ό ν β μ ή ν ο ς θα έχτ»λ £β η π τή β ίες ,ά ν ο θ β ν τή ς Ι ίω ν σ τ α ν τ ε ν ο υ π ό λ ε ω ς . Ε ε ς τ ά ς π τ έ ρ υ γ α ς χ α ? τ ο π η β ά λ τό ν τω ν έ'χουν τ ά ίλ λ η ν ε χ α χ ρ ώ μ α τ α .

Η είδηση της άφιξης του ελληνικού σμήνους στο αεροδρόμιο του Αγίου Στεφάνου. Απόσπασμα από την ελληνική εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης, «Πρόοδος».

Breguet Bre 14, για να μεταβεί στην Αθήνα. Παρόλο που ορι­ σμένοι αεροπόροι διατύπωσαν επιφυλάξεις για την πτήση, καθώς ο συγκεκριμένος τύπος αεροσκάφους ήταν άγνωστος για τον Μωραϊτίνη, αυτό δεν στάθηκε αρκετό για να τον μεταπείσουν. Απογειώθηκε, υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες, στις 22 Δεκεμβρίου για το τελευταίο του ταξίδι. Κανείς δεν έ­ μαθε για την τύχη του, ως πιθανότερη εκδοχή όμως θ εω ρ εί­ ται η συντριβή σε απρόσιτη κορυφή του Ολύμπου. 0 χαμός του θεω ρήθηκε εθνική απώλεια και τον θρήνησε ολόκληρη η Ελλάδα. Πέρα από τη λαϊκή εκτίμηση, που τον εξύψωσε σε ε­ πίπεδο εθνικού ήρωα, ο Μωραϊτίνης υπήρξε ουσιαστικά ο δη­ μιουργός, οργανωτής και επικεφαλής των σημαντικότερων α­ ποστολών, που ανέλαβε η Ναυτική Αεροπορία στον Α ’ Παγκό­ σμιο Πόλεμο. Το μητρώο του περιλαμβάνει συνολικά 180 π ο ­ λεμικές αποστολές, μεταξύ των οποίων 80 αποστολές βομ­ βαρδισμού, 27 επιθετικές αναγνωρίσεις και 25 α νθυποβρ υ­ χιακές περιπολίες. Επιπρόσθετα, ενεπλάκη σε 20 αερομαχίες και κατάφερε 9 καταρρίψεις εχθρικώ ν αεροσκαφών, ενώ του απονεμήθηκαν πλήθος ηθ ικώ ν αμοιβών, ελληνικώ ν και συμ­ μαχικών.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Οι Ελληνες αεροπόροι πολέμησαν σκληρά κατά τα δύο τε­ λευταία έτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στους ουρανούς του Αιγαίου, της Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας και των Στε­ νών. Μάλιστα, ο αγώνας τους ξεκίνησε πριν την επίσημη είσο­ δο της Ελλάδας στον πόλεμο. Σε αυτήν την ηρωική προσπά­ θεια, ο φόρος αίματος της Ναυτικής Αεροπορίας ανήλθε σε 16 άτομα: αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ναύτες. Η ηθική αναγνώριση των αγώνων και των θυσιώ ν των αεροπόρων για την πολύτιμη συνεισφορά τους ήταν η τιμή να είναι το πρώτο τμήμα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, που εισήλθε στην Κωνσταντίνο ύπ ο λη . Η Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία εξελίχθηκε σταδιακά σε ένα καθόλα συγκροτημένο στρατιωτικό τμήμα και προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πολεμική προσπάθεια της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά, με τη λήξη του πολέμου, η ΝΑΥ διέθετε συνολικά 92 αεροσκάφη και 1.020 άτομα προσωπικό: ιπτάμενο, τεχνικό και βοηθητικό. Η δράση της, ανά αεροδρό­ μιο, συνοψίζεται ως εξής:

• Καζαβίτιο Θάσου: Ρίψη 1.000 περίπου βομβών σε εχθ ρ ι­ κά στρατόπεδα και εγκαταστάσεις. Πολεμικές ενέργειες στην ανατολική Μ ακεδονία και ιδιαίτερα στην περιοχή, που ε­ κτείνεται από Στρυμόνα ως Ξάνθη. • Ρωμανό Μούδρου: 150 ανθυποβρυχιακές περιπολίες και θαλάσσιας αναγνώρισης. Ρίψη 100 βομβών επί εχθρικού εδά­ φους. • Καλλονή Λέσβου: Ανιχνεύσεις και βομβαρδισμοί κατά τουρκικών στόχων στη Μικρά Ασία. • Σταυρός Χαλκιδικής: ανιχνεύσεις, βομβαρδισμοί για υπο­ στήριξη της προέλασης του Ελληνικού Στρατού προς Δράμα. • Λεγρενά Αττικής: Ανθυποβρυχιακές αποστολές σε ολό­ κληρο το Αιγαίο Πέλαγος. Σε αυτό το πνεύμα, τον Μάιο του 1919, παράλληλα με την αποβίβαση της I Μεραρχίας Πεζικού στη Σμύρνη, προσγειώ­ θηκαν τα πρώτα αεροσκάφη στο αεροδρόμιο Παράδεισος της πόλης. Ετσι, σήμανε η έναρξη ενός νέου κεφαλαίου ιστορικής δράσης για τη Ναυτική Α εροπορία στους αιθέρες της Μικράς Ασίας. Ξ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Το μόνιτορ ήταν πλοίο εξοπλισμένο με βαρέα πυροβόλα θωρηκτού και μοναδική αποστολή τον βομβαρδισμό παρ ά­ κτιων στόχων. 2. Το ακριβές σημείο ταφής του Σπάρου Χάμπα βρέθηκε ύ ­ στερα από έρευνα του ιστορικού ερευνητή Κωνσταντίνου Λ α­ γού, 9 7 χρόνια μετά τον θάνατο του αεροπόρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ιωάννης Παλούμπης: ΑΠ’ ΤΑ ΠΕΛΑΓΗ ΣΤΟΥΣ ΑΙΘΕΡΕΣ, εκδ. Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, Πειραιάς, 2009. (2) Τριανταφυλλιά Καισόρου-Πανταζοπούλου, Γεώργιος Μπελδέκος: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ, ΤΟΜΟΣ I: 1908-1944, εκδ. Υπηρεσίας Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, Αθήνα, 2000. (3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ (19081918), εκδ. Υπηρεσίας Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, Αθήνα, 1980. (4) Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΙΑΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ, εκδ. Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, Αθήνα, 2010. (5) Δημήτριος Βογιατζής: ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΦΑΡΜΑΝ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ, άρθρο στο περιοδικό «Αεροπορική Επιθεώρηση», τ. 76, Αύγουστος 2005. (6) Κωνσταντίνος Λαγός: Ο ΑΕΡΟΠΟΡΟΣ-ΑΝΘΥΠΟΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΜΠΑΣ, άρθρο στο περιοδικό «Ικαρος» τ. 7, Ανοιξη 2010. (7) Lee Kennett: THE FIRST AIR WAR: 1914-1918, Simon and Schuster, New York, 1999. (8) Edward Erickson: ORDERED TO DIE: A HISTORY OF THE OTTOMAN ARMY IN THE FIRST WORLD WAR, Greenwood Publishing Group, Westport Connecticut, 2001.

ITPATIOTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

45

a ΜΑΧΗ της ΓΑΖΑΣ

Λημηιριος ο ΠοΑιορκηιικ εναντίον Πτολεμαίου Α’ «Σωιήροα» (312 π.Χ.) Ενώ ο Κάσοανδρος, ο vioc ίου Ανιιπάιρου, npoonaBiiiviac να εδραιώσει ιη θέοη ίου οιην Ελλάδα, είχε κυριεύοει ιην Αθήνα και είχε εκδιώ ξει ιον Πολυπέρχοντα από ιη Μακεδονία (317 π.Χ.), οιην Αοία ο Aviivovoc ο «Μονόφθαλμος» είχε απαλλαγεί από ιον αιροοιωμένο οιον μακεδονικό θρόνο Ευμενή και είχε κυριεύσει ιη Βαβυλώνα, εκδιώκοντας ιον Σέλευκο. Oviac πλέον κύριος μιας αχανούς χώρας, θεωρήθηκε σοβαρή απειλή για τους υπόλοιπους τέσσερις οτραιηγούς: ιον Πιολεμαίο, ιον Σέλευκο, ιον Λυσίμαχο και ιον Κόσσανδρο. Το φθινόπωρο ίου 312 π.Χ., ο Δημήτριος, ο νεαρός γιος ίου Αντιγόνου, παραούρθηκε από τον Πιολεμαίο και τον Σέλευκο σε μια μεγάλη μάχη κοντά οτη Γάζα της Παλαιστίνης, όπου υπέστη βαριά ήττα. Η οδυνηρή έκβαση της μάχης υποχρέωσε τον Αντίγονο να αναδιπλωθεί στην Ασία και να επιστρέιμει στον Σέλευκο τη Βαβυλώνα, καθώς και τις ανατολικές επαρχίες, ενώ οδήγησε στην ειρήνη του 311 π.Χ., η οποία πάντως δεν ήταν παρά ^ ^ μια σύντομη ανάπαυλα του πολέμου, του τρίτου κατά σειρά των Διαδόχων, που έμελλε να συνεχιστεί με ολέθρια αποτελέσματα για την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Πτολεμαίος του Λάγου εικονίζει στα νομίσματά του τον εαυτό του, και όχι τον Μέγα Αλέξανδρο «θεοποιημένο», όπως έπραξαν άλλοι, παρότι φημολογείτσ ότι στην Ασία, κατά την άλωση μιας πόλης των Οξυδρακών, είχε σώσει τη ζωή του μεγάλου στρατηλάτη (εξού και η προσωνυμία «Σωτήρας»), δείχνοντας εύγλωττα ότι δεν πίστευε στο αδιαίρετο της αυτοκρατορίας. Τετράδραχμο του Πτολεμαίου (Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο).

I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ (πρώιμος 3ος αιώνας π.Χ.) Ο παρασημοψορημένος αυτός αξιωματικός φέρει κοντό «μυώδη» θώρακα ιππικού, λοφιοφόρο παραλλαγή της βοιωτικής περικεφαλαίας με πλευρικά ανοίγματα για τη διευκόλυνση της ακοής και υψηλά δερμάτινα υποδήματα (κοθόρνους) που επέτρεπαν καλύτερο κράτημα στα πλευρά του αλόγου. Τα επιθετικά του όπλα είναι το ξυστόν ή σάρισσα του ιππικού (που διέθετε μεταλλική αιχμή σε κάθε απόληξη του στελέχους) και η κυρτή μάχαιρα, γνωστή ως κοπίδα (έρευναεικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).

ελληνιστικός κόσμος έλαβε την τελική του μορφή γκλόνισαν την αυτοκρατορία του θανόντος Μεγάλου Αλεξάν­ μέσα από σκληρούς αγώνες και πολεμικές αναμε­ δρου για παραπάνω από μισό αιώνα. Ανεξαρτήτως από χαρα­ τρήσεις. Τρομακτικές εκρήξεις διέσπασαν την αυτο­ κτηρισμούς -ανά μεσα σε ενωτικούς ή σε διασπαστικούς, δη­ κρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δίνοντας τη θ έ ­ λαδή σε όσους υποστήριζαν την ενότητα της αυτοκρατορίας ση της σε μια σειρά βασιλείων, τα οποία ίδρυσαν ι­ και σε όσους αρκούντο με την κυριαρχία ενός μόνο τμήματός σχυροί άνδρες, οι λεγόμενοι Διάδοχοι. Στην παλαιότερη γενιά τ η ς - οι Διάδοχοι πάνω από όλα είχαν ένα κοινό μεταξύ τους αυτών ανήκαν ο Αντίπατρος και ο Αντίγονος ο «Μ ονόφθαλ­ χαρακτηριστικό: κανείς τους δεν μπορούσε με κανέναν τρό­ μος», και στη νεώτερη ο Κρατερός, ο Λεωννάτος, ο Περδίκπο να αποδεχθεί τη «μονοκρατορική» εξουσία κάποιου άλ­ κας, ο Πτολεμαίος, ο Λυσίμαχος και ο Σέλευκος. Ορισμένοι λου. Η βαθύτερη αυτή αιτία πυροδότησε συνεχείς και επανει­ από αυτούς ήταν προσω πικοί φ ίλοι του Αλεξάνδρου και είχαν λημμένες συγκρούσεις, νίκες ή ήττες, και συνακόλουθα αυ­ λάβει μαζί του την ίδια παιδεία, ενώ είχαν και την ίδια πνευ­ ξανόμενη δίψα για νέες εδαφικές κατακτήσεις εις βάρος των ματική με αυτόν συγγένεια, καθώς τους χαρακτήριζε η διά­ άλλων. Το 317 π.Χ., είχε διαμορφ ω θεί μια κατάσταση πολύ χα­ θεση της άμιλλας για τιμή και δόξα, με πρότυπο τους ομηρι­ ρακτηριστική για την εποχή των Διαδόχων. Κάθε «σατράπης» κούς ήρωες και τον ίδιο τον Αλέξανδρο. Ο στίβος απόκτησης είχε το δικό του στράτευμα, υπεράσπιζε ένθερμα την περιο­ αυτής της δόξας δεν ήταν άλλος βέβαια από τον πόλεμο και χή που κυβερνούσε και επιδίωκε να επεκτείνει τα εδαφικά την πολιτική, με απώτερο σκοπό την κατίσχυση με κάθε τρό­ της όρια. Ολοι τους επιχείρησαν ή ονειρεύτηκαν τους ίδιους στόχους και οι βλέψεις του καθενός εξαρτώντο από τον εκάπο του αντιπάλου. Το παραπάνω γνώρισμα των Διαδόχων -α λλά και των Επιστοτε συσχετισμό δυνάμεων, οδηγώντας πάντα στην ακόλου­ γόνω ν- υπήρξε η γενεσιουργός αιτία των γεγονότων, που συθη γεωπολιτική κατάσταση: ο ένας από τους Διαδόχους να βρίσκεται αντιμέτωπος με τους άλλους, οι οποίοι αντιδρούσαν στις μονοκρατορικές του αξιώσεις. Η τάση αυτή θα ολο­ κλήρωνε τον κύκλο της μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.), ό­ ταν, με τον θάνατο του Αντιγόνου, το ζητούμενο της «ενότη­ τας της αυτοκρατορίας» έδωσε τη θέση του στην ίδρυση και παγίωση των λεγάμενων ελληνιστικώ ν βασιλείων.

Ο

Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ

0 Δημήτριος ο Πολιορκητής στη μάχη της Γάζας έσπευσε να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του Πτολεμαίο με νεανικό ενθουσιασμό, προσπαθώντας να μιμηθεί τον Μέγα Αλέξανδρο. Αν και είχε στη διάθεσή του το «υπερόπλο» της εποχής, τους πολεμικούς ελέφαντες, δεν απέφυγε την ταπεινωτική ήττα, που οδήγησε στην απώλεια του συνόλου σχεδόν του στρατού του. Λεπτομέρεια από τη λεγάμενη «Σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου», όπου εικονίζεται έφιππος ο Δημήτριος (Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης).

4 8 ί ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η μάχη στη Γάζα εντάσσεται στην τρίτη φάση αυτού του πρώτου κύκλου πολεμικώ ν αναμετρήσεων των Διαδόχων, που έμεινε γνωστή ως ο Γ’ Πόλεμος των Διαδόχων, κατά τον οποίο το διακύβευμα ήταν αν θα εξασφαλιζόταν η περιβόητη ενότη­ τα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπό το σκή­ πτρο ενός και μόνου Διαδόχου. Κατά τις δύο πρώτες φάσεις, είχαν ηττηθεί και είχαν χάσει τη ζωή τους στα πεδία των μα­ χών σημαντικές προσωπικότητες (ο Κρατερός, ο Περδίκκας, ο Αντίπατρος, ο Ευμένης). Ο Αντίγονος, ο οποίος, σύμφωνα με όσα όριζε η συμφωνία του Τριπαράδεισου της βόρειας Συρίας (320 π.Χ.), είχε κερδίσει την ανώτατη διοίκηση του στρατού του Περδίκκα, δηλαδή των παλαιών στρατευμάτων της αυτο­ κρατορίας, φρόντισε γρήγορα να δείξει ότι τον ενδιέφερε μό­ νο η «προσωπική» του εξουσία. Καταρχήν, φρόντισε και πέτυ­ χε να θ έσ ει υπό τον άμεσο έλεγχό του τις σατραπείες της Ανα­ τολής, εξοντώνοντας τον Πείθωνα, σατράπη της Μηδίας, και καθαιρώντας τον Πευκέστα, σατράπη της Περσίδος, τοποθε­ τώντας μάλιστα στη θέση τους τον πιστό οπαδό του, Νικάνορα (έκτοτε, το όνομα του Πευκέστα δεν μνημονεύεται πλέον στις αρχαίες πηγές). Ο Αντίγονος, πάντως, δεν έθιξε τους σα­ τράπες των ανατολικότερων επαρχιών (Βακτριανής, Καρμανίας, Γεδρωσίας, Παραμισάδων), διότι αυτοί είχαν δικές τους ένοπλες δυνάμεις και η απομάκρυνσή τους θα απαιτούσε με­ γάλης έκτασης στρατιωτική επέμβαση, την ίδια ώρα που ήταν αναγκαίο να στρέψει την προσοχή του δυτικά, στη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η «αρχηγική» συμπεριφορά του κορυφώθηκε, όταν απαίτησε από τον Σέλευκο, σατράπη της Βαβυλώνας, να του καταθέσει απολογισμό για τη διαχείριση των χρημάτων, τα οποία του είχαν εμπιστευτεί με τη συμφω­ νία του Τριπαράδεισου. Ο Σέλευκος, προσβεβλημένος από την ταπεινωτική απαίτηση του Αντιγόνου, κατέφυγε ανήσυχος στην Αίγυπτο, προσβλέποντας στην προστασία του Πτολεμαί­ ου (καλοκαίρι του 316 π.Χ.).

$

Ο Αντίγονος ο «Μονόφθαλμος» ήταν αποφασισμένος να διεκδικήσει την απόλυτη εξουσία της αυτοκρατορίας του θανόντος Μ. Αλεξάνδρου για τον εαυτό του και μόνο. Η μονοκρατορική πολιτική του ήταν αναπόφευκτο να τον φέρει αντιμέτωπο με τους υπόλοιπους τέσσερις, Πτολεμαίο, Σέλευκο, Κάσσανδρο, Λυσίμαχο, που επιδίωκαν ακριβώς το αντίθετο, τη νομή της αυτοκρατορίας και τη δημιουργία ανεξάρτητων βασιλείων. Λεπτομέρεια από τη λεγάμενη «Σαρκοφάγο του Μ. Αλεξάνδρου», όπου πολλοί θεωρούν ότι εικονίζεται έφιππος ο Αντίγονος ο «Μονόφθαλμος» (Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης).

Μετά τις επιτυχίες του αυτές, ο Αντίγονος είχε στη διάθε­ σή του μια μεγάλη ετοιμοπόλεμη στρατιά και τεράστια οικονο­ μικά μέσα, που αντλούσε από την Ασία (σύμφωνα με τους υπο­ λογισμούς του Σελεύκου, οι δυνάμεις του Αντιγόνου έφθαναν τους 60.000 άνδρες και ο πλούτος του ξεπερνούσε τα 25.000 τάλαντα), ώστε πλέον ήταν φανερό, ιδίως μετά τις τελευταίες του ενέργειες, ότι επιθυμούσε για τον εαυτό του την ανώτατη εξουσία. Συνεπώς, ο Σέλευκος δεν πρέπει να δυσκολεύτηκε ι­ διαιτέρως να πείσει τον Πτολεμαίο για τον κίνδυνο, που συνιστούσε ο Αντίγονος, καθώς και ότι ο πόλεμος πλησίαζε. Προς επίρρωση των ισχυρισμών του Σελεύκου, αναφορικά με τις μύ­ χιες διαθέσεις του Αντιγόνου, ερχόταν και ο τρόπος που συ­ μπεριφέρθηκε έναντι των πρώην συμμάχων του, Πείθωνα και Πευκέστα. Μετά τη νίκη του κατά του Ευμένους (316 π.Χ.), κυ­ βερνούσε τις ανατολικές σατραπείες σαν να ήταν μέγας βασι­ λεύς. Ηταν πρόδηλο ότι επιθυμούσε διακαώς να γίνει ο μονα­ δικός άρχοντας της αυτοκρατορίας, στη θέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την ίδια με τον Σέλευκο άποψη για την υπερδύναμη του Αντιγόνου είχαν σχηματίσει ο Λυσίμαχος και ο Κάσσανδρος. Ενώ ο Αντίγονος ήταν ο μόνος από τους στρατηγούς,

που επιδίωκε να γίνει -αυτός μόνος- κυρίαρχος σε όλη την αυ­ τοκρατορία, οι υπόλοιποι τέσσερις αρκούντο στο να διασφαλί­ σουν τα εδάφη των σατραπειών τους. Αυτές οι δύο γεωπολιτι­ κές αρχές δέσποσαν στον πόλεμο που ξέσπασε, ο οποίος, με διακοπές, διήρκεσε από το 315 έως το 301 π.Χ. και ήταν, άλλω­ στε, συνέχεια του προηγούμενου, σε ό,τι αφορά τις γενεσιουργές αιτίες. Οι τέσσερις στρατηγοί προχώρησαν σε συνεννοή­ σεις, οι οποίες προετοίμασαν μια στρατιωτική συμμαχία, ικανή να αντιμετωπίσει τη συνεχώς ογκούμενη δύναμη του Αντιγό­ νου, εξέλιξη που αφορούσε και έπληττε κάθε ένα μέλος αυτής της συμμαχίας ξεχωριστά. Ο Αντίγονος είχε εισβάλει στην Ανω Συρία, εκτοπίζοντας τις εκεί φρουρές του Πτολεμαίου, όταν δέχθηκε το τελεσίγραφο των τεσσάρων: Σελεύκου, Πτολεμαίου, Κασσάνδρου και Λυσι­ μάχου. Το σκεπτικό του αιτήματος φαινόταν απόλυτα «δικαιο­ λογημένο»; δεδομένου ότι όλοι τους είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο κατά του Πολυπέρχοντα και του Ευμένους, δεν ήταν ορθό να δρέψει κέρδη μόνο ο Αντίγονος. Χρήματα και εδάφη θα έπρεπε να αναδιανεμηθούν άμεσα, έτσι ώστε ο Πτολεμαίος να προσαρτήσει τη Συρία και τη Φοινίκη, ο Σέλευκος τη Βαβυ-

ITPATIQ TIKH ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 9

I

ί ^ Ε 3 Ι2 3 E 3 C Z I ! IS IIS 3 IS ] [S3 Κ Ι ΙΚ ΙΙΚ 1 © Λ ®| □ □ □ □ □ □ □ □ □ © !
!

,

\ ν

\

t

1

4 i 3iz]f □ 2Ε]

1 4> Εκδοτική 2012

1

t ®

1 A®j

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή Ευγενικού/ΓΝΩΜΩΝ

3

Κ ΙΚ ΙΚ ίΙΚ ΙΚ ]

i i i i □ Jtzif □ ? □ ?□ !

C^l CZI Κ ] Ι 3 Κ ! ] Κ Ι Κ ! IS I K I I E I I S I 4 5 6 ' 7 8 9

1

I

10

ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1X 1

Πεζικό

123

Ιππικό

1----1

Ψιλοί

° ^

VI

2® °

500 μ

Ελέφαντες Χάρακες

(Α) Επίθεση του Π τολεμαίου (Β) Επίθεση του Δ ημητρίου και πρόσκαιρη υπεροχή του (Γ) Κυκλωτικός ελιγμός του Πτολεμαίου (Δ) Επέλαση ελεφάντω ν Δημητρίου (Ε) Οι ελέφαντες του Δ ημητρίου παγιδεύονται στον «χάρακα» του Π τολεμαίου και εξουδετερώ νονται (Ζ) Οι ιππείς του Δ ημητρίου ηττώνται και υποχω ρούν άτακτα

λώνα, ο Λυσίμαχος την Ελλησποντιακή Φρυγία, ο σατράπης Ασανδρος την Καππαδοκία και τη Λυκία, και ο Κάσσανδρος να αναγνωριστεί ως «κυβερνήτης των ευρωπαϊκών εδαφών». Διαφο­ ρετικά, θα ξεσπούσε πόλεμος. Ο Αντίγονος α­ γνόησε το τελεσίγραφο και απάντησε πως ήταν έτοιμος για πόλεμο. Μετά την απάντηση του Αντιγόνου, οι τέσσερις επισημοποίησαν τη συμμαχία τους εναντίον του. Ο Γ’ Πόλεμος των Διαδόχων έλαβε μεγάλες διαστάσεις, μια και είχαν φυτρώσει οι σπόροι για την έριδα και για τις μεταξύ τους μεγάλες πολε­ μικές αναμετρήσεις. Ηταν ένας ανελέητος πό ­ λεμος διάρκειας 14 χρόνων, ο οποίος, επειδή οι αντιμαχόμενες παρατάξεις είχαν περίπου ίσες δυνάμεις, διεξήχθη με εναλλασσόμενες επιτυ­ χίες της μιας και της άλλης πλευράς. Ο Αντίγο­ νος, επιδεικνύοντας τις στρατηγικές και τις π ο ­ λεμικές αρετές του, ξεκίνησε έναν μεγάλης κλί­ μακας πόλεμο, ευρισκόμενος πάντα ένα βήμα πριν από τους αντιπάλους του, υπαγορεύοντας καθολικά στον καθένα από αυτούς τις πολεμι­ κές ενέργειες. Αλλά και οι αντίπαλοί του δεν ή ­ ταν αδύναμοι. Ο Πτολεμαίος, εκτός από πολύ ι­ κανός και έμπειρος στρατηγός, διέθετε υπερο­ πλία στο ναυτικό, που μαζί με το φοινικικό, μπο­ ρούσε να ελέγχει όλη τη θαλάσσια περιοχή από την Αίγυπτο μέχρι το Αιγαίο και τον Ελλήσπο­ ντο. Κατέχοντας τις ακτές της Φοινίκης και της Παλαιστίνης, είχε κατορθώσει να ενισχύσει τη δράση του ναυτικού του, προχωρώντας σε συμμαχία με την Κύπρο, που του έδωσε σαφή πλεο­ νεκτική θέση στο εμπόριο της Μεσογείου. Η ναυτική υπεροχή του Πτολεμαίου ήταν άλλωστε το αδύναμο σημείο του Αντιγόνου, ο οποίος γνώριζε πως έπρεπε οπωσδήποτε να τον αντιμε­ τωπίσει, αν ήθελε να επικρατήσει. Ως κύριο α-

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ (312 π.Χ.) ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ & ΣΕΛΕΥΚΟΣ

ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΕΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΔΕΞΙΟ ΚΕΡΑΣ Δύναμη

Ελέφαντες

ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ-ΣΕΛΕΥΚΟΣ

Ιππικό 1

3 ίλες Ταραντίνων

2

3 ίλες πλαγιοφυλάκω ν

150

3

3 ίλες προτάγματος

150

4

Επίλεκτοι: Π είθων

200

5

Εταίροι

6

Παντοδαποί

100

30

1

Ιππείς

800

ΚΕΝΤΡΟ

ΚΕΝΤΡΟ

Βαρύ πεζικό

Βαρύ πεζικό

Μακεδόνες

2.000

8

Λύκιοι & Πάμφυλοι

1.000

9

Μ ισθοφόροι

8.000

13

2 Φάλαγγες

ΔΕΞΙΟ ΚΕΡΑΣ

Ιππικό

Ιππικό

5 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

18.000

ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΕΡΑΣ

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ

Ιππείς

3.000

1.500

7

10

Δύναμη

Ιππικό

3 1.500

Ιππείς

1.000

ντιστάθμισμα, το στρατηγικό του σχέδιο αφορούσε την προσπάθεια να κρατά απασχολημένες τις δυνάμεις των αντιπάλων του στην Ελλάδα, ώ­ στε να μη μπορούν να πάρουν μέρος στον πόλεμο στην Ασία, και το αντίστροφο, δη­ λαδή να κρατά απασχολη­ μένες τις δυνάμεις των α­ ντιπάλων του, που βρίσκο­ νταν στην Ασία, ώστε να μη μπορούν να εμπλακούν σε πολεμικές επιχει­ ρήσεις εναντίον του. Σε κάθε περίπτωση, ω­ στόσο, ήταν αδήριτη ανά­ γκη να ναυπηγήσει στόλο. Για να το επιτύχει αυτό, έπρεπε να θέσει υπό τον έλεγ­ χό του τα παράλια της Συροπαλαιστίνης. Σύντομα, κατόρθωσε να καταλάβει τις παράλιες πόλεις της Φοινίκης, εγκαθιστώντας τρία ναυπηγεία (στη Σιδώνα, την Τρίπολη και τη Βύ6λο) και ένα στην Κιλικία, όπου χιλιά­ δες εργάτες άρχισαν να ναυπηγούν πλοία για τον νέο στόλο του. Στο ίδιο διάστημα επέλασε με τον στρατό του προς νότο και κυρίευσε τις οχυρές πόλεις Ιόππη και Γάζα, όπου τοποθέτησε ισχυρές φρουρές. Εξω από την Τύρο (314 π.Χ.), που αντιστεκόταν, τα συγκεντρωμένα στρατεύματα δέχθηκαν δια 6οής διακήρυξη («δόγμα»), που είχε συντάξει ο Αντίγονος, και σύμφωνα με την οποία ο Κάσσανδρος κηρυσσόταν εχθρός («έγραψε δόγμα καθ' ο τόν Κάσσανδρο εψηφίσατο πολέμιον είναι», Διόδωρος Σικελιώτης ΙΘ, 61, 3) και, επίσης, οι ελληνικές πόλεις θα έπρεπε να είναι ελεύθερες και αυτόνομες («είναι δε και τους Ελληνας άπαντας ελευθέρους, αφρουρήτους, αυτο­ νόμους», ό.π.), ως προπαγανδιστική κίνηση να αποδυναμω­ θούν τα ερείσματα του Κασσάνδρου στην Ελλάδα, κάτι που έ­ φερε πράγματι θετικά αποτελέσματα για τα συμφέροντα του Αντιγόνου. Στο ίδιο «δόγμα», ο Αντίγονος αναφερόταν ως «επι­ μελητής της βασιλείας», δηλαδή υπερασπιστής του μακεδονι­ κού θρόνου και όχι διεκδικητής (!), με προφανή στόχο να δώσει νομιμότητα και επίφαση ανιδιοτέλειας στον δικό του αγώνα, καθώς δεν εποφθαλμιούσε τάχα τη βασιλεία, και να εμφανίσει ως «προδότες» όσους θα αντιτάσσονταν σε αυτό το έργο του. Εστειλε αμέσως στην Ελλάδα, και σε εκτέλεση του «δόγμα­ τος», στρατηγούς του για να απελευθερώσουν τις πόλεις από τις φρουρές του Κασσάνδρου. Προκειμένου να αντικρούσει την ενέργεια αυτή του Αντιγόνου, ο Πτολεμαίος προέβη σε ό­ μοια κίνηση («έγραψε και αυτός τα παραπλήσια», Διόδωρος ΙΘ, 62, 1-2), στέλνοντας στην Ελλάδα διακήρυξη περί της ελευθε­ ρίας των Ελλήνων, παρότι κάτι τέτοιο ήταν βέβαια μόνο στη δι­ καιοδοσία του βασιλιά και του «επιμελητή» (=Αντιγόνου) να το πράξει. Η υπόθεση της ελληνικής ελευθερίας έγινε ιδεολογικό προπαγανδιστικό όπλο στον ανταγωνισμό των φιλόδοξων Δια­ δόχων, όπως συνέβη αργότερα με τους Ρωμαίους. Από τις ε­ νέργειες κυρίως του Αντιγόνου προήλθε το λεγόμενο «Κοινό των Νησιωτών», που ένωσε τις πόλεις των Κυκλάδων (315/4 π.Χ.). Το κύριο θέατρο των πολεμικώ ν επιχειρήσεων, οι οποίες ακολούθησαν, εκτυλίχθηκε κυρίως στην Ελλάδα και στη Συρία. Και το ερώτημα, που σύντομα θ α ετίθετο, ήταν ποιος θα νι­ κούσε στην καθεμιά από αυτές.

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, παράσταση σε αργυρό νόμισμα (Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο).

0 ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΗ ΣΥΡΙΑ Το καλοκαίρι του 315 π.Χ., μετά από εξαντλητι­ κή πολιορκία 15 μηνών, η Τύρος παραδόθηκε τελι­ κά στον Αντίγονο, ο ο πο ί­ ος δεν έχασε την ευκαιρία ψ να υπερηφανευτεί για το κατόρθωμά του, που θ ύ μ ι­ ζε αυτό του Μεγάλου Α λε­ ξάνδρου, και με το οποίο ολο­ κλήρωνε την κατάληψη της Συροπαλαιστίνης. Ωστόσο, αν και στην κεντρική Ελλάδα κατόρθωσε προοδευτικά να ενισχύσει τις θέσεις του έναντι του Κασσάνδρου, η τακτική του Αντιγόνου στην Ασία αντιμετώπισε ση­ μαντικές δυσκολίες, λόγω των δραστηριοτήτων του Πτολεμαίου στη νότια Συρία και του ναυτικού του Σελεύκου στο ανατολικό Αιγαίο. Το ενδιαφέρον του στράφηκε προς τη Μικρά Ασία, όπου ο στρατηγός και σύμμαχος του Πτολε­ μαίου, Ασανδρος, είχε ενισχύσει εντυπωσιακά τις δυνάμεις του, σε σημείο που μόλις που αντιστέκονταν ακόμη οι άνδρες του Αντιγόνου. Τέλειωνε το 314 π.Χ., όταν ο Αντίγονος, αφήνο­ ντας στη Συρία αρκετό στρατό υπό τις διαταγές του 22χρονου γιου του, Δημητρίου, έφυγε για τη Μικρά Ασία, για να ενισχύσει τον εκεί αγώνα. Αμέσως μετά, προσπάθησε να κρατή­ σει απασχολημένο τον Πτολεμαίο, υποκινώντας επαναστά­ σεις στην Κυρήνη και στην Κύπρο (313 π.Χ.), τις οποίες, πά­ ντως, ο Πτολεμαίος, μετά από ταχύτατη επέμβαση, κατέπνιξε με σκληρό τρόπο. Μάλιστα, εκμεταλλευόμενος την υπεροχή του στην Κύπρο, επιχείρησε έναν αντιπερισπασμό κατά των παραλίων της Κιλικίας και της βόρειας Συρίας και επιτέθηκε, καταλαμβάνοντας τις πόλεις Ποσείδιο στη Συρία (βόρεια του ποταμού Ορόντη) και Μάλλο στην Κιλικία, παίρνοντας μαζί του πολλούς αιχμαλώτους, που τους πούλησε για δούλους. Ο Δημήτριος, που, κατόπιν εντολής του πατέρα του, έσπευσε με το ιππικό του να βοηθήσει τις περιοχές αυτές, έφθασε π ο ­ λύ αργά και έτσι επέστρεψε στην Κοίλη Συρία, καθώς φ οβό­ ταν εισβολή του Πτολεμαίου. Είχε, ωστόσο, καταπονήσει π ο ­ λύ τον στρατό του, με αποτέλεσμα να απολέσει πολλά άλογα. Ο Πτολεμαίος, που έως τότε είχε δείξει να αρκείται στις ε­ πιτυχίες του στην Κυρήνη και την Κύπρο, επιδεικνύοντας πα­ ράδοξη αδράνεια στην κατάληψη της Συροπαλαιστίνης από τις δυνάμεις του Αντιγόνου -ίσω ς γιατί υπολόγιζε τις δυνάμεις που θα σπαταλούσε, και ίσως γιατί έκρινε ότι έπρεπε να περι­ μένει έως ότου του επιτεθεί ο εχθρός στην Αίγυπτο, όπου διέ­ θετε πολλά μέσα, για να τον εξουδετερώσει- σύντομα θα άλ­ λαζε στάση. Η δύναμη του Αντιγόνου στη Μικρά Ασία, στην Ελλάδα και στη θάλασσα είχε καταστεί πλέον υπερβολική και επικίνδυνη για τα συμφέροντα όχι μόνο του Πτολεμαίου, ώστε να προβάλλει όλο και περισσότερο ως αναπόφευκτη μια επέμ­ βαση στη Συρία και τη Φοινίκη. Επιπλέον, ο Σέλευκος, που όλο αυτό το διάστημα διέμενε στην αυλή του Πτολεμαίου, τον συμ-

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I 51

δούλευε πως έπρεπε να επέμβει, ώστε να «τελειώνει» με τον Δημήτριο, να επανακτήσει τη Συρία και έτσι να α­ πειλήσει σοβαρά τον Αντίγονο στη Μικρά Ασία. Στα τέλη της άνοιξης του 312 π.Χ., ο Πτολεμαίος, πεπ ει­ σμένος για την επέμβαση και έχο­ ντας ολοκληρώσει τις πολεμικές προπαρασκευές του, ξεκίνησε, μαζί με τον Σέλευκο, με ισχυρό στρατό από την Αλεξάνδρεια. Πέρασε στο Πηλούσιο και, διασχίζοντας την έρη­ μο, εισέβαλε στην Κοίλη Συρία, με προορισμό τη Γάζα. Εκεί, στην πεδιάδα που απλώνεται 15 χλμ. νοτίως της Γάζας, τους περίμενε ο Δημήτριος, έχοντας στη διάθεσή του λιγότερες δυνάμεις, αλλά έτοιμος και αποφα­ σισμένος να τους σταματήσει. Εδώ και και­ ρό επιζητούσε ο Δημήτριος την ευκαιρία να αναμετρηθεί με τον Πτολεμαίο, για αυτό άλλωστε και τον περίμενε στη νότια Συρία. Οι εμπειρότεροι από τους στρα­ τηγούς του, όμως, τον απέτρεψαν από το να λάβει μια πρωτο­ βουλία και να επιτεθεί εναντίον ενός τόσο ισχυρού στρατού και τόσο εμπειροπόλεμου αντιπάλου. Τον συμβούλεψαν να τη­ ρήσει αμυντική στάση και να μη διακινδυνεύσει τη σύγκρουση. Ο Δημήτριος, όμως, λόγω και χαρακτήρα, αλλά και του νεαρού της ηλικίας του, επιθυμούσε διακαώς την ε­ πίθεση -χωρίς τη βοήθεια του πατέρα του. Συγκέ­ ντρωσε, λοιπόν, τους στρατιώτες του και τους μίλη­ σε, γεμάτος θάρρος για τις προσδοκίες του από την επικείμενη αναμέτρηση. Το μόνο που ήθελε για τον εαυτό του ήταν η δόξα. Τα λάφυρα τα άφηνε σε εκείνους. Ενθουσιώδεις αλαλαγμοί απλώθηκαν σε όλο τον στρατό του Δημητρίου, που ήταν πλέον ασυ γκράτητος, καθώς έβλεπε στο πρόσωπό του έναν νέο Μέγα Αλέξανδρο. Επικεφαλής μιας τέτοιας στρατιάς κατέβηκε ο Δημήτριος στο πεδίο της μά­ χης, για να συγκρουστεί με τον Πτολε­ μαίο. Ηταν Ιούνιος του 312 π.Χ. (τέλη του 4ου έτους της 116ης Ολυμπιά­ δας).

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΖΑΣ Δυνάμεια και π α ρ Μ η ίων ανιιπάΠων Ο Δημήτριος είχε στη μάχη της Γάζας 11.000 βαριά οπλισμένους πεζούς και 4.400 ιππείς, αλλά διέθετε ακόμη 43 πολεμικούς ε λέφαντες, γεγονός που του έδινε ένα έ­ ντονο συναίσθημα υπεροχής. Από την άλλη, ο Πτολεμαίος δεν είχε ε­ λέφαντες, αλλά υπερτερούσε α­ ριθμητικά του αντιπάλου του. Διέθετε 22.000 στρατό, αποτελούμενο από Μακεδόνες και μι­ σθοφόρους, εκ των οποίων οι 18.000 ήταν βαριά οπλισμένοι πε­ ζοί και οι 4.000 ιππείς. Επίσης, εί­ χε πλήθος Αιγυπτίων ψιλών και άλλων βοηθητικών, καθώς και κα-

5 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Προτομή του Λυσιμάχου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης).

$

I

ταπελτικές μηχανές. Παρών στη μάχη ήταν βέβαια και ο Σέλευκος.

Ο στρατός του Δημητρίου

Ο Δημήτριος παρέταξε τον στρατό του με τέτοιον τρόπο, ώστε να πραγμα­ τοποιήσει κεραυνοβόλο επίθεση κατά του κύριου όγκου του εχθρού και να τον διασπάσει. Εταξε τις κύριες δυνάμεις του, των οποίων ηγήθηκε ο ίδιος, στο αριστερό και όχι στο δεξιό κέρας, όπως συνηθιζόταν, προσδοκώντας να παραπλανήσει τον αντίπα­ λό του. Σκοπός του ήταν να διασπάσει την πα­ ράταξη του αντίπαλου στρατού, κατά την προ­ σφιλή τακτική του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στο αρι­ στερό, λοιπόν, παρατάχθηκε το βαρύ ιππικό, αποτελούμενο συνολικά από 2.900 άνδρες. Στο άκρο του αριστερού κέρατος και υπό τις διαταγές του Πείθωνα τέθηκαν 200 επίλεκτοι ιπ­ πείς, έχοντας γύρω τους 400 ακόμη βαριά οπλισμένους ιππείς: τρεις ίλες (συνολικά 150 ιππέων) εμπρός τους ως πρόταγμα, άλλες τόσες ίλες αριστερά και εμπρός ως πλαγιοφύλακες, ενώ έξω αριστερά του κέρατος τέθηκαν άλλες τρεις ίλες 100 συνο­ λικά Ταραντίνων. Με τους πλαγιοφύλακες και τους Ταραντίνους, ο Δημήτριος ήθελε να αποφύγει πιθανή κυκλωτική κί­ νηση του εχθρού, ενώ με τις ίλες προτάγματος ήθελε να ε­ πιτύχει διάτρηση του απέναντι μετώπου. Αμέσως, δεξιά των επίλεκτων ιππέων παρατάχθηκαν 800 εταίροι και, με­ τά από αυτούς, άλλοι 1.500 ιππείς («παντοδαποί»). Συνολικά, στο αριστερό κέρας παρατάχθηκαν 2.900 ιππείς. Μπροστά από όλο το μήκος του κέ­ ρατος και μέχρι τις ίλες του προτάγματος, τέ­ θηκαν 30 ελέφαντες και ανάμεσά τους 1.500 ψιλοί (ακοντιστές, τοξότες και 500 Πέρσες σφενδονήτες). Στο κέντρο παρατάχθηκε η φάλαγγα των 11.000 βαριά οπλισμένων πεζών, αποτελούμενη από 8.000 μισθοφόρους, 2.000 Μακεδόνες, 1.000 Παμφύλιους καιΛύκιους, έχοντας ως προκάλυμμα τους υπόλοιπους 13 ελέφαντες και τα τάγματα ψιλών ανάμε­ σά τους. Στο δεξιό κέρας παρατάχθηκαν μόνο 1.500 ιππείς, υπό τις διαταγές του Ανδρόνι­ κου του Ολύνθιου, και με τις εντολές να κρατάει τις ίλες του σε λοξή διάταξη, να αποφύγει άμεση εμπλοκή, τηρώντας στάση επιφυ­ λακής και παρακολουθώντας την εξέλιξη στην υπόλοιπη παράταξη.

Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής στη μάχη της Γάζας ηττή9ηκε κατά κράτος από τον Πτολεμαίο και τον Σέλευκο. Ωστόσο, δεν απογοητεύτηκε. Διδαγμένος από τα πα9ήματά του, συνήλ&ε από τις αποτυχίες του και όρμησε σε νέους αγώνες, από όπου πολλές φορές εξήλ9ε τροπαιοφόρος. Χάλκινο αγαλμάτιο, που εικονίζει τον Δημήτριο, αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Νεάπολη, ΕΘνικό Μουσείο).

Ο στρατός του Πτολεμαίου Η κατά 7.000 άνδρες υπεροπλία του Πτολεμαίου του έδινε τη δυνατότητα να παραταχθεί, με 6άθος 16 ζυγών και με ένα μέτωπο 400 μ. μεγαλύτερο του αντιπάλου του. Πιστεύοντας ότι ο Δημήτριος θα παρέτασσε τον στρατό με τον συνηθισμένο τρόπο, δηλαδή θα έκανε την επίθεσή του στο δεξιό του κέρας. ο Πτολεμαίος έταξε τον στρατό του αρχικά με ανάλογο τρόπο, τοποθετώντας την κύρια δύναμή του στο αριστερό του κέρας. Μόλις, όμως, ο Πτολεμαίος είδε την παράταξη του Δημητρίου. τροποποίησε τη δική του παράταξη, φέρνοντας την κύρια δύ­ ναμή του στο δεξιό κέρας. Τοποθέτησε στο σημείο αυτό 3.000 6αριά οπλισμένους ιππείς, υπό τις διαταγές του. Αμέσως μετά. στο κέντρο τοποθέτησε τη φάλαγγα των 18.000 βαριά οπλισμέ­ νων και στο αριστερό κέρας τους 1.000 ιππείς. Ως προκάλυμμα και προφύλαξη από την επέλαση των ελεφάντων του Δημητρί­ ου, τοποθέτησε κατά μήκος του μεγαλύτερου μέρους του δεξι­ ού κέρατος και μέχρι το ήμισυ της φάλαγγας τους περίφημους «χάρακες», ξύλινες σανίδες με σιδερένιες αιχμές, που, δεμέ­ νες μεταξύ τους με αλυσίδες («χάρακα σεσιδηρωμένον και δεδεμένον αλύσεσιν», Διόδωρος ΙΘ, 83, 2), ή ­ ταν δυνατόν να μετακινούνται και να τοποθετούνται μπροστά στο πέρασμα των ελεφά­ ντων, χωρίς μάλιστα να είναι ιδιαιτέρως εμφανείς και διακριτές από τους ελεφαντηλάτες. Πίσω από τους «χάραim κες» παρατάχθηκαν οι ψιλοί και οι διάφορες καταπελτικές μηχανές.

Α ’ Φ ά σ η : Ιπ π ο μ α χ ία Για άγνωστο λόγο. ο Δημήτριος έ­ χασε την ευκαιρία να επιτεθεί, όταν ο στρατός του Πτολεμαίου βρισκόταν σε σχετική σύγχυση, πραγματοποιώ­ ντας αλλαγή του σχηματισμού της πα­ ράταξης. Οταν. πάντως, ο ελιγμός του Πτολεμαίου είχε ήδη ολοκληρωθεί, ο Δημήτριος διέταξε επίθεση των επίλε­ κτων ιππέων του και των ιλών των πλα­ γιοφυλάκων και του προτάγματος. Ηταν μια δύναμη 500 ιππέων, που εφόρμησε με ταχύτητα, κατορθώνοντας αρχικά να διαλύσει κάποιες μονάδες του ε­ χθρού. Ωστόσο, η επιτυχία αυ­ τή δεν είχε συνέχεια, καθώς ο Πτολεμαίος διέταξε κυκλωτικό ελιγμό των ιλών του στο ά­ κρο του δεξιού κέ­ ρατο ς, οι οποίες, σε σχηματισμό -ο σ θ ίο υ (δηλ. με μικρό _ ε~_~3 <3. μεγάλο βάθος έ ~ σ c . ~ ; . _ στους ιππείς τ ο . _ ορμή και τ ο υ : — ere. Μ ια ά γ ρ ια _ r : σ η μ ε ίο ,

Ε: ~ a c >

~ε ζ .~ ό το

μ ε π ολλούς ά νδ ρ ες

δ ύο π λ ε υ ίε ;

. :

ί :

και απ ό

γ· :

—

ε .

τ ις — ε

χ ώ μ α κ α ι π λ ή θ ο ς o a A a n r ν α έ χ ο υ ν τ σ α κ ισ τ ε ί α π ό τη σ φ ο δ ρ ό τα τα τ η ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς

Π α ρ ό λα α υ τά . το

ιπ π ικ ό τ ο υ Δ ΐ ) | * ] τ ρ · ο ο ά ν τ ε ξ ε ■ > δ ε ν έ σ π α σ ε . Ο ι « ό ρ

θιες ίλες» του Πτολεμαίου συγκεντρώθηκαν πάλι, ανασυντά­ χθηκαν και όρμησαν εκ νέου με τα ξίφη αυτή τη φορά. Οι α­ ντίπαλοι στρατηγοί και ίλαρχοι ενθάρρυναν εκατέρωθεν τους μαχητές να επιδείξουν θάρρος και παληκαριά και να μη λυγί­ σουν. Κανένας δεν υποχωρούσε, αλλά όλοι συνέχισαν για ώρα να μάχονται λυσσαλέα και πεισματικά. Την ίδια ώρα, οι φάλαγ­ γες του κέντρου -κ α ι στις δύο παρατάξεις- δεν είχαν ουσια­ στικά ακόμη εμπλακεί στη μάχη. Β ’ Φ ά ο π : Ε π έΠ αο η ε Π ε φ ά ν ιω ν Η πα ίο υ Δ π υ π ιρ ίο υ Ενώ η ιππομαχία εξελισσόταν με τρόπο αμφίρροπο και εί­ χε φ θάσει σε κρίσιμο σημείο, ο Δημήτριος αποφάσισε να γύρει την πλάστιγγα της νίκης προς το μέρος του, χρησιμοποιώ­ ντας το «υπερόπλο» του: τους πολεμικούς ελέφαντες. Διέτα­ ξε λοιπόν να επελάσουν οι ελέφαντες, οι οποίοι ξεχύθηκαν προς την παράταξη του Πτολεμαίου, τραντάζοντας κάτω από τα πόδια τους το έδαφος. Το θέαμα ήταν πράγματι τρο­ μακτικό, ικανό να κλονίσει το ηθικό κάθε στρατού και, προκαλώντας σύγχυση και • flg y πανικό, να τον τρέψει σε φυγή. Ωστόσο, ο Πτολεμαίος δεν ήταν οποιοσδήποτε αντίπαλος. Εμπειρος καθώς ήταν, είχε προθλέψ ει την κί­ νηση αυτή και είχε προνοήσει, εφαρ­ μόζοντας το κατάλληλο «αντίμετρο» απέναντι στους ελέφαντες του Δη­ μητρίου. Αρχικά και λίγο πριν πλη­ σιάσουν στο φράγμα των «χαρά­ κων», βροχή από ακόντια και 6έλη, που εκσφενδόνιζαν οι καταπελτικές μηχανές, και χαλάζι από πέτρες, που έριχναν οι σφενδονήτες, έπε­ σαν πάνω στους επιτιθέμενους ε­ λέφαντες, που εξαγριώθηκαν και όρμησαν με ακόμη μεγαλύτερη δύνα­ μη προς την εχθρική παράταξη. Οταν, όμως, έφθασαν στον φραγμό των «χα­ ράκων», τα θηρία άρχισαν το ένα μετά το άλλο να σταματούν και να Βγάζουν φοβερές κραυγές πόνου, καθώς τα μα­ λακά τους πέλματα πληγώνονταν από τις σιδερένιες αιχμές των σανίδων. Οι ψιλοί του Πτολεμαίου, που είχαν παρα­ ταχθεί πίσω από τον φραγμό, Θάλθηκαν να πλήττουν α­ λύπητα και πιο δυνατά Ο Σέλευκος, κατ’ ουσίαν εκδιωγμένος από τη σατραπεία του, είχε έναν παραπάνω λόγο να υποστηρίζει τη δημιουργία πολεμικού συνασπισμού εναντίον του Αντιγόνου, ώστε να τε&εί αποφασιστικό τέλος στα σχέδιά του. Χάλκινη προτομή του Σελεύκου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Νεάπολη, Εθνικό Μουσείο).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 3

με τόξα και πέτρες τους ελεφαντηλάτες, σκοτώνοντας πολ­ λούς από αυτούς. Οι περισσότεροι ελέφαντες, άλλοι ακυβέρ­ νητοι και άλλοι εκτός ελέγχου από τον φοβερό πόνο, στράφη­ καν προς διάφορες κατευθύνσεις, σκορπώντας παντού ανα­ στάτωση και πανικό. Με διαλυμένη την παράταξη των ελεφάντων, οι μαχόμενοι ιππείς του Δημητρίου βρέθηκαν ακάλυπτοι και εκτεθειμένοι στην επίθεση των ιλών και των ψιλών του Πτολεμαίου. Ο Δημήτριος μάταια προσπάθησε να συγκροτήσει τους ιππείς του, οι οποίοι είχαν ήδη χάσει το ηθικό τους και είχαν πανικοβληθεί. Μερικές ίλες είχαν ήδη τραπεί σε φυγή και ο Δημήτριος συγκέντρωσε γύρω του όσους ιππείς άντεχαν ακόμη και αποπειράθηκε να αναχαιτίσει τον αντίπαλο, μαχόμενος με ομηρικό σθένος. Τελικά, όμως, νικήθηκε και, συγκεντρώνοντας τους ιπ­ πείς του, υποχώρησε με σχετική τάξη προς την πόλη της Γάζας. Οι απώλειες του Δημητρίου ήταν οδυνηρές. Περισσότεροι από 500 άνδρες φονεύθηκαν, οι πιο πολλοί από τους επιφανείς ιππείς του, «οι πλείστοι των φίλων», ανάμεσά τους ο Πείθων και ο Βοιωτός. Το αμυντικό δεξιό κέρας, χωρίς να εμπλακεί σε μάχη με τους εχθρούς, ακολούθησε τους νικημένους ιππείς του αριστερού στην υποχώρησή του προς τη Γάζα. Οι βαριά ο­ πλισμένοι πεζοί, πάνω από 8.000, αμέσως μετά τη φυγή του Δη­ μητρίου, παραδόθηκαν. Στη Γάζα έφθασαν και όσα λείψανα του στρατού του Δημητρίου διασώθηκαν. Κάποιοι στρα­ τιώτες του προσπάθησαν να διασώσουν τις αποσκευές, αλλά δημιουργήθηκε χάος και αναταραχή, που εκμεταλλεύθηκαν οι στρατιώτες του Πτολεμαίου, οι οποίοι, βρίσκο­ ντας τις πύλες ανοικτές, ει­ σχώρησαν και χωρίς μάχη κα­ τέλαβαν την πόλη, συνέλαβαν τους περισσότερους άν­ δρες του Δημητρίου αιχμαλώ­ τους και κυρίευσαν όλες τις αποσκευές του νικημένου στρατού του. Ο ίδιος ο Δημήτριος διέφυγε εσπευσμένα προς την πόλη Αζωτο. Από εκεί έστειλε πρεσβεία στον Πτολε­ μαίο, ζητώντας του να του επι­ τρέψει να θάψ ει τους νεκρούς του. Ο Πτολεμαίος, πράγματι, γενναιοφρόνως φερόμενος αποδέχθηκε το αίτημά του και μάλιστα του επέστρε­ ψε όσους από τους επίλεκτους ιππείς του είχε αιχμαλωτίσει, καθώς και όλα τα προσωπικά αντικείμενα του Δη­ μητρίου, διαμηνύοντάς του πως ο πόλεμος διεξαγόταν ε­ ναντίον του Αντιγόνου, ο ο­ ποίος οικειοποιήθηκε τα ε­ δάφη, που κατακτήθηκαν, τη στιγμή που ο πόλεμος κατά του Περδίκκα και του Ευμένους διεξαγόταν από κοινού. Στο ίδιο μήνυμα ο Πτολεμαίος, ακολουθώντας τον κώδικα στρα­ τιωτικής φιλοφροσύνης της επο­ χής, αναγνωρίζει την ανδρεία του Δημητρίου και τον ευχαριστεί μάλι­

5 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στα που του έδωσε την ευκαιρία να αποδείξει την εκτίμηση, που έτρεφε για τον αντίπαλό του («περί δόξης και αρχής πολεμητέον εστίν αυτοίς», Διόδωρος Σικελιώτης, ΙΘ). Ο Δημήτριος ανταπάντησε στο ίδιο πνεύμα, λέγοντας πως προσεύχεται οι θ εο ί να του δώσουν τη δυνατότητα «να μη χρωστάει πολύ και­ ρό αυτή τη χάρη στον Πτολεμαίο, αλλά γρήγορα, με τα ίδια να τον ξεπληρώσει»!

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Η μάχη στη Γάζα κρίθηκε από τη συμπλοκή των επιθετικών κεράτων των δύο αντιπάλων και τη διάλυση των ελεφάντων του Δημητρίου. Το κέντρο και οι αμυντικές πτέρυγες των δύο στρατών δεν είχαν κατ’ ουσίαν κάποια εμπλοκή στην αναμέ­ τρηση. Οι 500 νεκροί ιππείς αποδεικνύουν την πεποίθηση ότι επρόκειτο για μια σχετικά αναίμακτη μάχη, υπό την έννοια πως μόνο ένα μικρό τμήμα -το ιπ π ικό - των δύο στρατών συγκρούστηκε και ότι τα πεζοπόρα βαρέως οπλισμένα τμήματα (οι φά­ λαγγες) δεν ενεπλάκησαν, γεγονός που εξηγεί και τις σχεδόν μηδαμινές απώλειές τους. Πράγματι, οι φαλαγγίτες του κέ­ ντρου, αμέσως μετά την υποχώρηση του Δημητρίου, παραδό­ θηκαν αμαχητί, χωρίς να προβάλουν έστω κάποια στοιχειώδη αντίσταση, ώστε να γίνει η υποχώρηση με μεγαλύτερη τάξη, και ίσως ήταν και αυτός ένας λόγος της «επιείκειας» που έδει­ ξε ο Πτολεμαίος, αφήνοντας πολλούς από αυτούς ελεύ­ θερους. Από άποψη στρατιωτικής τακτικής, η μάχη της Γάζας είναι αναμφίβολα μεγάλο κατόρθωμα του Πτολεμαίου, δεδομένου ότι νίκησε τον αντίπαλό του, χρησιμοποιώντας μέρος μό­ νο του στρατού του και θέτοντας εκτός μάχης το μεγάλο πλεονέκτημα του αντι­ πάλου του, τους πολεμικές ελέφαντες.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Ο Δημήτριος, αφού έθαψε τους νεκρούς του, άφησε τον Ανδρόνικο να υπερασπιστεί την Τύρο και ο ίδιος κατέ­ λυσε στην Τρίπολη, από όπου άρχισε να προετοιμάζει νέο στρατό από την Κιλι­ κία και τη Συρία. Συγκέντρωσε νέους μι­ σθοφόρους και προμηθεύτηκε όπλα και εφόδια. Ο Πτολεμαίος, μετά τη μάχη, με α­ ναπτερωμένο ηθικό και ανενόχλητος, προ­ χώρησε και κατέλαβε τη Σιδώνα και την Τύρο, που επαναστάτησε κατά του φρούραρχου Ανδρονίκου. Στη συνέχεια, ο Πτολε­ μαίος, διπλωματικά φερόμενος, Ο Πτολεμαίος του Λόγου αναδείχ&ηκε ως ο κύριος εκπρόσωπος της διασπαστικής τάσης, που πρέσβευε τη διάλυση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου, και ο βασικός αντίπαλος του Αντιγόνου. Στη μάχη της Γάζας πραγματοποίησε μια επίδειξη της στρατιωτικής πείρας και των στρατηγικών του αρετών, συντρίβοντας τον στρατό του Δημητρίου. Προτομή του Πτολεμαίου. Ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνιστικού έργου (Νεάπολη, Εθνικό Μουσείο).

«καθ’ υπερβολήν επιεικής και συγγνωμονικός», τίμησε τον φρούραρ­ χο και τον έκανε «ένα των φί­ λων». Μετά την κατάληψη της Φοινίκης, ο Δημήτριος απο­ σύρθηκε στην Ανω Συρία, στα σύνορα με την Κιλικία. Σοβαρή συνέπεια της ήτ­ τας του Δημητρίου στη Γά­ ζα και της κατάληψης της Συρίας από τον Πτολεμαίο ήταν ότι είχε ανοίξει ο δρόμος προς τη Βαβυλώ­ να. Ο Σέλευκος κατόρθω­ σε να επιστρέφει στη Βαβυ­ λώνα και να νικήσει τα στρα­ τεύματα του Αντιγόνου από τη Μηδία, τη Σουσιανή και την Περσία. Η αποτελεσματική διε­ ξαγωγή των πολεμικών επιχειρή­ σεων στην Ασία από τον Πτολεμαίο έ­ δωσαν στον Σέλευκο τη δυνατότητα να αρχίσει εκστρατεία στη Βαβυλώνα, όπου ο Αντίγονος είχε αφήσει μια μικρή φρουρά. Αφού ε­ ξόντωσε τη φρουρά, ο Σέλευκος έγινε δεκτός στη Βαβυλώνα θριαμβευτικά από τις τοπικές αρχές και τον πληθυσμό. Ο Δημήτριος, ωστόσο, δεν μπορούσε να «χωνέψει» την ήτ­ τα του στη Γάζα. Με αναδιοργανωμένο τον στρατό του, κατόρ­ θωσε να αιφνιδιάσει στη Μυούντα της Ανω Συρίας τον στρατη­ γό του Πτολεμαίου Κίλλη, να τον νικήσει και να «ξεπλύνει» έτσι την ντροπή του από την ήττα της Γάζας. Μάλιστα, απελευθέ­ ρωσε τον στρατηγό, ανταποδίδοντας τη χάρη προς τον Πτολε­ μαίο. Ο Αντίγονος χάρηκε για τη νίκη του γιου του και έσπευσε αμέσως σε βοήθειά του, γιατί κατάλαβε πως ήταν αναπόφευ­ κτη και θέμα χρόνου η επίθεση του Πτολεμαίου, που βρισκό­ ταν ακόμη με τις δυνάμεις του στην Κοίλη Συρία. Ο Πτολεμαί­ ος, μαθαίνοντας για την άφιξη του στρατού του Αντιγόνου, θ ε ­ ώρησε συνετό πως έπρεπε να υποχωρήσει προς την Αίγυπτο και να περιμένει εκεί τον αντίπαλο για αποφασιστική μάχη. Αποχωρώντας, κατέστρεψε όλες τις πόλεις που είχε καταλά­ βει, ανάμεσά τους τα οχυρά Ακη, Ιόππη, Σαμάρεια και Γάζα. Με­ τά από αυτά, ο Αντίγονος έγινε «ακινδύνως» και πάλι κύριος ό­ λης της Συρίας και της Φοινίκης. Οι διαπραγματεύσεις του Σελεύκου με τον Κάσσανδρο και τον Λυσίμαχο οδήγησαν στη συνομολόγηση συνθήκης ειρή­ νης, που αποδέχθηκε και ο Πτολεμαίος (311 π.Χ.) και η οποία, ωστόσο, ήταν περισσότερο μια ανακωχή. Η ειρήνη ήταν απογοητευτική για τον Αντίγονο. Αντί να αναγνωριστεί ως «αντιβα­ σιλέας», του παραχωρήθηκε μόνο το δικαίωμα να ασκεί υψηλή εποπτεία στην Ασία. Ο Πτολεμαίος αναγνωρίστηκε κυρίαρχος της Αιγύπτου και των γειτονικών της εδαφών («της Αιγύπτου και των συνοριζουσών ταύτη πόλεων κατά την Λιβύην και την Αραβίαν») και ο Λυσίμαχος της Θράκης. Η ειρήνη προέβλεπε, μεταξύ άλλων, ότι οι αντίπαλοι θα σέβονταν την ελευθερία των Ελλήνων, αλλά στην πράξη δεν άλλαξε τίποτα ως προς την ουσία των πραγμάτων στην πολιτική κατάσταση της Ελλάδας. Ωστόσο, ο όρος της συνθήκης ότι ο Κάσσανδρος αναγνωριζό­ ταν ως αρχηγός στην Ευρώπη μόνο ως την ενηλικίωση του μι­ κρού Αλεξάνδρου, ήταν η θανατική καταδίκη του τελευταίου του οίκου των Αργεαδών: είχε ως συνέπεια να θανατωθεί λίγο αργότερα, και κατόπιν διαταγής του Κασσάνδρου, τόσο ο ίδιος ο διάδοχος Αλέξανδρος όσο και η μητέρα του Ρωξάνη (310/9

Αν και ο Λυσίμαχος, ως σατράπης της Θράκης και της Ελλησποντιακής Φρυγίας, απεικόνιζε στα αργυρά του τετράδραχμα τον «κερασφόρο» (στον τύπο του Αμμωνα) Μέγα Αλέξανδρο, δεν υποστήριξε την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας του, αλλά προσχώρησε γρήγορα στον συνασπισμό των «τεσσάρων», εναντίον των μονοκρατορικών βλέψεων του Αντιγόνου. Αργυρό τετράδραχμο Λυσιμάχου, με την επιγραφή «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ» (Αθήνα, t J , ' Νομισματικό Μουσείο).

‘ H y ψ / f

π.Χ.). Ετσι, η δυναστεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου εξοντώθηκε, η βασιλεία, που ενσάρκωνε ακόμη την ιδέα της ενότητας του κρά­ τους, καταλύθηκε και πλέον οι φιλό­ δοξοι Διάδοχοι, χωρίς κανέναν φραγμό, ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν για τη νομή της αυτοκρατορίας. Ορατό αποτέλεσμα της ειρήνης του 311 π.Χ. ήταν ότι τέθηκαν οι προϋ­ ποθέσεις για τη δημιουργία, στη θέση της αυτοκρατο­ ρίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πέντε μεγάλων ανεξάρτητων κρατών: α) το ασιατικό κράτος του Αντιγόνου, ελέγχοντας τη Μικρά Ασία και τη Συρία, από όπου διέρχονταν βασικές εμπο­ ρικές αρτηρίες του διεθνούς, τότε, εμπορίου, που αποτελούσε μικρό ομοίωμα του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, β) το βασίλειο του Πτολεμαίου του Λάγου, που αποτελείτο από την Αίγυπτο, την Κυρηναϊκή, τη νότια Συρία και την Κύπρο, γ) το βασίλειο του Σελεύκου στη Βαβυλωνία και την ιρανική Ανατο­ λή, δ) το κράτος του Λυσιμάχου στη Θράκη και την Ελλησποντιακή Φρυγία και ε) το κράτος του Κασσάνδρου στη Μ ακεδο­ νία. Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελούσε πια παρελθόν. S3

(1) J. G. Droysen, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, τ. II, εκδ. Ελευθεροτυπία, Α&ήνα, 1993. (2)Διόδωρος Σικελιώτης, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΙΟ, εκδ. Γεωργιάδη, Αθήνα. (3) Πλούταρχος, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα. (4) H.-J. Gehrke, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2000. (5) Δ. Τσιμπουκίδη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, εκδ. Παπαδήμα, Α&ήνα, 1989. (6) J. Boardman, J. Griffin, Ο. Murray, Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 1996. (7)Χ. Μπένκτσον, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1991. (8)Ε. Μικρογιαννάκης, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ, στο «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», τ. Δ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1973. (9) U. Wilcken, ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1976. (10) C. Mosse, A. Schnapp-Gourbeillon, ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2004. (11) G.W. Botsford, C.A. Robinson, ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1979.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ι 55

ΑΠΟΒΑΣΗ

ΑΑΕΧΙΟΣ ΣΤ. ΜΕΧΤΙΑΗΣ

ΣΤΗ ΜΑΑΑΓΑΣΚΑΡΗ W

*-

« *"*>

Οι Βρειανοί υποιάοσουν louc raflflouc ίου Βιού (1942)

ΓτΑηι/ηωόοο HMS «Illu strio u s» κατάφορτο

To eP£Ta^ ° “ ^P° S " , τωΛ δ 1 και 882 Μοιρών, λίγες

Οι Βρειανοί πραγμαιοποίηοαν οιη Μαδαγαοκάρη ίο 1942 ιην πρώιη αμφίβια επιχείρηση μεγάλης κΠίμακας (επιχείρηση ((Ironclad))) από ιην εποχή me απόβασης αία Δαρδανέλια, καιά ιη διάρκεια ίου Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Χρειάσιπκαν, όμως, εννέα συνολικά- επιχειρήσεις και έ ξι μήνες ώστε να καταλάβουν ίο ανυπότακτο νησί ιου γαλλικού καθεστώτος του Βιού, το οποίο ήταν φιλικά διακείμενο προς τις δυνάμεις του Αξονα. Οι Ιάπωνες ήταν οι μόνοι από τις δυνάμεις του Αξονα που βοήθησαν τους Γάλλους του νησιού με μια ριιμοκίνδυνη επιχείρηση.

it ü m

r

f

To Ντιέγκο Σουαρέζ, όπως φαίνεται δυτικά από το Αντσουρανέ. Οι ακτές απόβασης της επιχείρησης «Ironclad» είναι πίσω από τους λόφους, επάνω δεξιά (από βρετανικά έγγραφα της επιχείρησης).

ην άνοιξη του 1942, οι δυνάμεις του Αξονα επιτίθεντο σε όλα τα μέτωπα. Οι Γερμανοί προήλαυναν προς τον Καύκασο, απειλούσαν μαζί με τους Ιταλούς την Αίγυπτο και παρεμπόδιζαν τον ανεφοδιασμό των Βρετανών μέσω της Μεσογεί­ ου, ενώ στον Ατλαντικό τα γερμανικά υποβρύχια βύ θ ι­ ζαν τις συμμαχικές νηοπομπές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ακόμη εμπλακεί στον πόλεμο με όλες τις δυ­ νάμεις τους, ενώ στην Απω Ανατολή η προέλαση των Ια­ πώνων συνεχιζόταν δίχως σημάδια κόπωσης, απειλώ­ ντας ακόμη και τον Ινδικό ωκεανό.

Τ

ΛΟΓΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Τη δύσκολη αυτήν περίοδο για τους Συμμάχους, οι νηοπομπές WS (Winston’s Special), οι οποίες μετέφε­ ραν εφ όδια και υλικό από τη Βρετανία στη Μέση Ανα­ τολή, αποτελούσαν μια από τις προτεραιότητες του συμμαχικού στρατοπέδου. Αυτή η μοναδική θαλάσσια αρτηρία θα κινδύνευε, πιθανώς, από την «αρνητική» ουδετερότητα του καθεστώτος του Βισύ, το οποίο κυ­ βερνούσε το νησί της Μαδαγασκάρης. Σε απόσταση 400 χλμ. από το νησί βρίσκεται η Αφρική και ανάμεσά τους το στενό της Μοζαμβίκης, το οποίο διέπλεαν οι νηοπομπές WS με κατεύθυνση βόρεια.

Ο φόβος δεν ήταν αβάσιμος, επειδή τον Ιούλιο του 1941 η Γαλλική Ινδοκίνα (υπερπόντια κτήση του κρά­ τους του Βισύ) ενέδωσε στις ιαπωνικές πιέσεις και κα­ ταλήφθηκε αναίμακτα με το πρόσχημα της υπογραφής της συνθήκης «Κοινής Αμυντικής Πολιτικής» με την Ιαπωνία. Ο στρατάρχης Πεταίν, πρόεδρος του κρά­ τους του Βισύ, συνομιλούσε με τις δυνάμεις του Αξο­ να, ενώ ο ναύαρχος Νταρλάν (διοικητής των γαλλικών δυνάμεων του Βισύ) είχε επ ισ κεφ θ εί το Βερολίνο. Με­ τά από αυτά, οι Σύμμαχοι ανησυχούσαν για μια πιθανή συμφωνία του Αξονα με το Βισύ, η οποία θα επέτρεπε στους Γερμανούς ή στους Ιάπωνες να δημιουργήσουν βάσεις στο νησί με σκοπό να προσβάλουν τις νη ο π ο ­ μπές WS, απειλώντας ακόμη και την Αφρική. Μάλιστα, ο Γάλλος υπουργός Αποικιών, Ζούλ Μπρεβί, είχε αποστείλει το ακόλουθο σήμα στον κυβερνήτη του νη σ ι­ ού: «Σε περίπτωση κατά την οποία ιαπωνικά υποβρύ­ χια εμφανιστούν στο νησί, δεν θα πρέπει να τα αντιμε­ τωπίσετε ως εχθρικά, αλλά ούτε θ α πρέπει να παρα­ μείνουν περισσότερο απ’ όσο θα τους επιτρέψετε», μήνυμα το οποίο υπεκλάπη από τους Βρετανούς, οι ο­ ποίο ι ανησύχησαν ακόμη περισσότερο. Οι Αμερικανοί, από τη μεριά τους, δεν ήταν διατε­ θειμ ένο ι να «αποξενώσουν», όπως το έθεσαν, και άλλο το κράτος του Βισύ και συνέδραμαν τους Βρετανούς αντικαθιστώντας μόνο κάποια πλοία του Βασιλικού Ναυτικού στη Βρετανία, τα οποία συμμετείχαν στην ε-

W Ζ ITPATIQTIKH

ιιτορη

57

1

Το β ρ ετα νικό β ω ρ η κ τό H M S «R am illies» έξω από τις α κ τέ ς τη ς Μ α δ α γ α σ κ ά ρ η ς. Υπέστη σ ο β α ρ ές ζη μ ίες από επ ίδ εσ η ιαπω νικού υπ οβρυχίου τσ έπ η ς, σ τις 30 Μα'ίου 1942, σ το ν κόλπο Ν τιέ γ κ ο Σ ο υ α ρ έζ .

γκο Σουαρέζ (1), στα βόρεια, ο δεύτε­ ρος μεγαλύτερος του κόσμου, ο οποίος διέθετε επαρκή προστασία από παρά­ κτια πυροβολεία που ήταν εξοπλισμένα με 22 πυροβόλα (από παλαιά των 240 mm μέχρι και των 47 mm). Στην είσοδο του κόλπου, στη χερσόνησο Οροντζία στα ανατολικά, υπήρχαν τρεις πυροβο­ λαρχίες (ανάμεσα στα πυροβόλα τους υπήρχαν τέσσερα των 164 mm και κάποια παλαιά των 240 mm), ενώ στα δυτι­ κά (κόλποι Αμπονκαράνα και ντε Κουριέ) τα μεγαλύτερα πυροβόλα ήταν τέσ­ σερα των 100 mm και τέσσερα των 138 mm. Οι κόλποι στα δυτικά του αγκυρο­ βολιού είχαν ναρκοθετηθεί και ήταν πο­ λύ δύσκολοι στην πλοήγηση. Επίσης, νό­ τια της πόλης Αντσουράνε ήταν οργα­ νωμένη η καλύτερη οχυρωματική γραμ­ μή του νησιού, με αντιαρματικές τά­ φρους, κωλύματα, πολυβολεία και οχυ­ ρωματικές εγκαταστάσεις. Εκεί οι Βρετανοί θα συναντούσαν αρκετές δυ­ σκολίες. Οι αεροπορικές δυνάμεις του νησι­ ού αποτελούντο από 22 μαχητικά Morane-Saulnier MS 406, 12 ελαφρά βομβαρδιστικά-αναγνωριστικά Potez 63.11 (τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και από

Ο κόλπ ος το υ Ν τιέ γ κ ο Σ ο υ α ρ έζ , ο δ ε ύ τε ρ ο ς μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς σ το ν κόσμο, σε φ ω το γ ρ α φ ία τη ς επ οχής εκ είν η ς. πιχείρηση, και ρίχνοντας στο νησί φυλ­ λάδια που ανέφεραν ότι συμφωνούσαν με τη συγκεκριμένη επιχείρηση. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Ουίνστον Τσώρτσιλ, πιστός στην επιθετική του πολιτική, χωρίς να περιμένει να ξε­ καθαρίσει η κατάσταση, αποφάσισε την

σης, τον έλεγχο του Ινδικού ωκεανού, ο οποίος απειλείτο πλέον από τους Ιάπω­ νες. Τα στρατεύματα που θα χρησιμο­ ποιούντο, όμως, θα ενίσχυαν την Ινδία, αμέσως μετά από τη λήξη των επιχειρή­ σεων, επειδή το μέτωπο εκείνο «...ήταν το μόνο το οποίο ήταν τόσο σημαντικό»

κατάληψη του νησιού με αποβατικές ε­ νέργειες, τονίζοντας στους αρχηγούς των επιτελείων: «Δεν έχουμε σκοπό να υποδουλώσουμε τη Μαδαγασκάρη, αλ­ λά να εγκατασταθούμε σε στρατηγικά σημεία της, ώστε να αποτρέψουμε μια ενδεχόμενη ιαπωνική επίθεση». Τα πρώ­ τα σχέδια συντάχθηκαν τον Δεκέμβριο του 1941, αλλά με την κατάληψη της Σι­

κατά τον Βρετανό πρωθυπουργό.

01 ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΚΑΙ 01 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΟΝ

γκαπούρης από τους Ιάπωνες, στις 15 Ιανουαρίου 1942, καθώς και τη συνακό­ λουθη υποχώρηση του Στόλου των Ινδιών προς την ανατολική Αφρική, τον Απρίλιο του 1942 (εξαιτίας του ότι οι βά­ σεις του στην Κεϋλάνη κινδύνευαν), ε­ πιταχύνθηκε ο σχεδιασμός της κατάλη­

κή έκταση 587.041 τ.χλμ. Το μήκος της από βορρά προς νότο είναι 1.400 χιλιό­ μετρα, ενώ το μεγαλύτερο πλάτος της 600 χιλιόμετρα. Το 1942 είχε πληθυσμό 4.700.000 Μαλαγασίων.

ψης της Μαδαγασκάρης με σκοπό, επί­

5 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Μαδαγασκάρη είναι το τέταρτο μεγαλύτερο νησί του κόσμου με συνολι­

Το καλύτερο αγκυροβόλιο του νησι­ ού είναι ο τεράστιος κόλπος του Ντιέ­

την Ελλάδα) και οκτώ άλλα αεροπλάνα. Από τα αεροπλάνα που μπορούσαν να ε ­ πιχειρήσουν, έξι Potez και πέντε Moräne βρίσκονταν στη βάση του Αρασάρτ, νο­ τιότερα της οχυρωματικής γραμμής, και 11 Moräne και έξι Potez στην κύρια αερο­ πορική βάση του νησιού (στην πρωτεύ­ ουσα Εντενενερίβου, στο κέντρο του νη­ σιού). Τη ναυτική δύναμη του νησιού συ­ γκροτούσαν δύο σκάφη συνοδείας (aviso colonial κατά τη γαλλική ορολογία), τα «D’Entrecasteaux» και «D’lberville»), ένα βοηθητικό καταδρομικό («Bougainville»), τέσσερα υποβρύχια («Le Beveziers», «Le Heros», «Le Monge» και «Le Glorieux») και άλλα μικρότερα σκάφη. Οι δυνάμεις ξηράς περιελάμβαναν 8.300 Σενεγαλέζους και Μαλαγάσιους στρατιώτες και υπαξιωματικούς, με Γάλλους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, και 1.150 του πυρο­ βολικού, από τους οποίους οι 3.000 βρί­ σκονταν στο Ντιέγκο Σουαρέζ. Το σύνο­ λο των Ευρωπαίων ανερχόταν περίπου στους 800. ΟΙ δυνάμεις αυτές ήταν ορ­ γανωμένες σε έξι τάγματα του Μικτού Συντάγματος Μαλαγασίων (Regiment Mixte Malgaches), στο Τάγμα Μαλαγασίων Τυφεκιοφόρων (Bataillon de Tirailleurs Malgaches), σε μία μικτή αντια­ εροπορική πυροβολαρχία, σε πέντε πα­ ράκτιες πυροβολαρχίες, σε επτά πυρο­ βολαρχίες και σε έναν λόχο μηχανικού. Στο νησί δεν υπήρχαν τεθωρακισμένα

(υπάρχουν αναφορές περί ύπαρξης πα­ λαιών αρμάτων Renault FT17, αλλά δεν έ­ χουν εξακριβωθεί), αλλά τα στρατεύμα­ τα ήταν επαρκώς εξοπλισμένα σε φορη­ τό οπλισμό, ενώ το πυροβολικό διέθετε τα περίφημα πεδινά πυροβόλα των 75 mm, τα οποία θα αναχαίτιζαν τα βρετανι­ κά άρματα. Οι προηγούμενες βρετανικές επιχει­ ρήσεις εναντίον κτήσεων του Βισύ, ό­ πως για παράδειγμα στο Ντακάρ, τον Σεπτέμβριο του 1940, και στη Συρία, τον Ιούνιο του 1941, απέδειξαν ότι η αντί­ σταση των γαλλικών στρατευμάτων δεν θα ήταν απλώς συμβολική. Οι δυνάμεις, όμως, οι οποίες διατέθηκαν για την κα­

Η κ ο ρ β έτα H M S « A uricula ». μ ισ ο β υ θισ μ έν η . α φ ο ύ κ τύ π η σ ε σ ε νάρκη. Υπ ήρξε το μόνο πλοίο τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Ironclad » το οποίο α π ω λέσθη.

Α π ο β α τικ ές ά κ α το ι (LCA) π ρ ο σ εγ γ ίζο υ ν τη «Λ ευ κ ή Α κ τή », μία από τις τέσ σ ερ ις που χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν σ το ν κόλπο Κ ουρ ιέ κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Ironclad», υπό τη ν π ροστασία τω ν πολεμικών.

μεις της κατανεμημένες σε τρεις τα­ ξιαρχίες: στην πρώτη γραμμή, το 29ο Ανεξάρτητο Τακτικό Συγκρότημα Τα­ ξιαρχίας (τέσσερα τάγματα και μία ελα­ φρά πυροβολαρχία), το οποίο είχε λάβει

Η κύρια δύναμη υποστήριξης και προστασίας του Βασιλικού Ναυτικού ή ­ ταν η Force F που αποτελείτο από το πα­

τάληψη του Ντιέγκο Σουαρέζ (επιχείρη­ ση «Ironclad») δεν ήταν τόσες όσες θα ε­ πιθυμούσαν οι διοικητές της, λόγω της ύπαρξης και άλλων μετώπων (βόρεια Αφρική, Βιρμανία-Ινδία) και της προτε­ ραιότητας της οποίας έδινε το Γενικό Επιτελείο σε αυτά. Επίσης, αποκλείστη­ κε η συμμετοχή δυνάμεων των Ε λ ε υ θ έ­ ρων Γάλλων, παρόλη την επιμονή του αρχηγού τους Σαρλ ντε Γκωλ, για πολιτι­ κούς λόγους (ο ίδιος μάλιστα ενημερώ­ θηκε για την έναρξη της επιχείρησης λί­ γες ώρες αργότερα, στις 03.00 της 5ης Μαΐου, από έναν δημοσιογράφο του Associated Press.) Η εκστρατευτική δύναμη ξηράς (ε­

πολύ καλή εκπαίδευση σε τακτικές αμ­ φίβιου πολέμου, και το 17ο Τακτικό Συ ­ γκρότημα Ταξιαρχίας της 5ης Μεραρ­ χίας (τρία τάγματα και ένα σύνταγμα πυ­ ροβολικού), το οποίο ήταν καθ’ οδόν προς την Ινδία, με το 13ο Τακτικό Συ­ γκρότημα Ταξιαρχίας, της 5ης Μεραρ­ χίας επίσης, σε εφεδρεία. Ακόμη, υπήρ­ χε το No. 5 Τάγμα Commando καθώς και η Ιλη Ειδικών Αποστολών Β (Special Service Squadron), με τέσσερις ουλα­ μούς εξοπλισμένους με έξι άρματα

πονομαζόμενη Force 121) αποτελείτο από 9.000 άνδρες με τις κύριες δυνά-

Valentine και έξι ελαφρά και αερομεταφερόμενα άρματα Tetrarch.

Το ο υρ αίο π τέρ ω μ α το υ M o rä n e 842 μ ε το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό σήμα του 5 6 5 Σ μ ή νο υ ς . Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο σμήνος δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε τον Ιο ύ λιο το υ 1941 μ ε 12 π ιλό το υ ς, αλλά τα 17 M o ran e-S au ln ier 406 που το σ υ γκ ρ ο το ύ σ α ν, ή ρ θ α ν σ το νησί τον Ο κτώ βρ ιο.

Το α ρ μ α τα γ ω γ ό «B ach aq u ero ». Η τα ν πρώην π ετρ ελ α ιο φ ό ρ ο εκ το π ίσ μ α το ς 4.000 τόννω ν μ ε μικρό β ύ θ ισ μ α , χ ρ η σ ιμ ο π ο ιείτο σ το ν ρηχό κόλπο το υ Μ α ρ ακα ΐμ π ο σ τη Β εν εζ ο υ έλ α και μ ε τα τρ ά π η κ ε σ ε α ρ μ α τα γ ω γ ό μ ε τη ν π ροσ θήκη εν ισ χυ μ ένο υ κ α τα π έλ τη . Η πρώ τη επ ιτυ χ η μ έν η β ρ ετα νική π ροσ π ά θεια για μ ε τα σ κ ε υ ή εν ό ς σ κάφ ο υς κ α τα λ λ ή λ ο υ για π ροσ α ιγιαλώ σ εις και μ ε τα φ ο ρ ά βαρέω ν φ ορ τίω ν, το υ ς ο δ ή γ η σ ε σ τη σ υνέχιση των π ροσπ αθειώ ν, ενώ σ υ νέβ α λ ε επ ίσης σ τη σ χεδίασ η τω ν αμερικα νικώ ν LST.

λαιό θωρηκτό HMS «Ramillies», δύο αε­ ροπλανοφόρα (το HMS «Illustrious», από το οποίο επιχειρούσαν δύο μοίρες κατα­ διωκτικών που διέθεταν συνολικά 20 Martlet, δηλαδή F4F Wildcat, και δύο μοί­ ρες τορπιλοπλάνων με 20 Swordfish, και το HMS «Indomitable», με δύο μοίρες αποτελούμενες από 12 καταδιωκτικά Fulmar II, μία μοίρα με έξι -σε κάποιες πη­ γές αναφέρονται έως και εννέα- κατα­ διωκτικά Sea Hurricane IB και δύο μοίρες με 24 τορπιλοπλάνα Albacore I), δύο κα­ ταδρομικά (HMS «Devonshire» και HMS «Hermione»), 11 αντιτορπιλικά, έξι κορ­ βέτες και έξι ναρκαλιευτικά. Για τη με­ ταφορά, υποστήριξη και απόβαση των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 9

στρατευμάτων υπήρχαν τρία οπλιταγω­ γά, το αρματαγωγό «Bachaquero» (ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία οι Βρετα­ νοί θα επιχειρούσαν με σκάφος τέτοιου τύπου), έξι μεταγωγικά και ένα πλωτό νοσοκομείο. Διοικητές ορίστηκαν ο υ­ ποναύαρχος Νέβιλ Σιφρέν (ανώτατος δι­ οικητής) και ο υποστράτηγος των Βασι­ λικών Πεζοναυτών Ρόμπερτ Στέρτζες (διοικητής των δυνάμεων ξηράς). Η κύρια νηοπομπή απέπλευσε από τη Βρετανία στις 23 Μαρτίου 1942 και στις 22 Απριλίου βρέθηκε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, 2.775 χλμ. από το Ντιέγκο Σουαρέζ. Στις 4 Μαΐου (2) το α­ πόγευμα, ο στόλος βρέθηκε δυτικά του στόχου του με ένα άλλο αεροπλανοφό­ ρο (HMS «Formidable») να προστατεύει την επιχείρηση, 370 χλμ. ανατολικά της Μαδαγασκάρης.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ((IRONCLAD)): Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΝΤΙΕΓΚΟ ΣΟΥΑΡΕΖ Οι επιτελείς είχαν αποφασί­ σει την πραγματοποίηση της από­ βασης στα δυτικά του Ντιέγκο Σουαρέζ, στον κόλπο Κουριέ, ε­ πειδή δεν ήταν τόσο καλά φυ­ λασσόμενος όσο ο κόλπος του πρώτου (υπήρχαν πολλοί αχαρτογράφητοι ύφαλοι και οι Γάλλοι πίστευαν ότι ήταν δύσκολη η προσέγγισή του). Αντικειμενικός σκοπός της ε­ πιχείρησης ήταν η κατάληψη της ναυτικής βάσης και του α­ εροδρομίου στο Αντσουρανέ. Τέσσερα ναρκαλιευτικά ξεκί­ νησαν τη δημιουργία ενός δι-

Ν Ο Τ ΙΟ Α Φ ΡΙΚ Α Ν Ο Σ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ Η Ν ό τια Α φ ρ ική κ ή ρ υ ξ ε το ν π ό λ εμ ο σ τη Γ ερ μ α νία σ τις 6 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1940 κα ι οι δ υ ν ά μ εις τη ς εν επ λ ά κ η σ α ν σ ε ε π ιχ ειρ ή σ εις σ τη β ό ρ εια κα ι α ν α το λ ικ ή Α φ ρική κα ι σ τη ν Ιτα λ ία . Ο σ τρ α τιώ τη ς φ ο ρ ά τη ν τυ π ικ ή β ρ ε τα ν ικ ή νο τιο α φ ρ ικ α ν ικ ή τρ ο π ικ ή σ το λ ή μ ε ε ξ α ρ τύ σ ε ις Μ 1937, μ ικ ρ ή τρ οπ ική κάσ κα μ ε το έ μ β λ η μ α το υ Σ υ ν τά γ μ α το ς K im b e rley κα ι φ έ ρ ε ι τυ φ έ κ ιο Lee E n fie ld N o 1 Μ kl 11 τω ν 0,303 in (εικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : M alco lm M c G re g o r. Δ η μ ο σ ιε ύ ε τ α ι μ ε την ά δ εια τη ς D e A g o s tin i UK Ltd κ α τ ’ α π ο κ λ ε ισ τικ ό τη τα για τη ν Ε λλάδ α c o lo r im ag e co pyright: D e A g o stin i UK Ltd).

6 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αύλου ασφαλούς πλεύσης των αποβατικών, αίροντας τις νάρκες που είχαν πο­ ντίσει οι Γάλλοι, οι οποίοι, επίσης, είχαν φροντίσει να έχουν απενεργοποιημένα όλα τα βοηθήματα ναυσιπλοΐας (η κορ­ βέτα HMS «Auricula» προσέκρουσε σε μία νάρκη αποτελώντας τη μοναδική α­ πώλεια της συγκεκριμένης φάσης της επιχείρησης). Συνολικά, πραγματοποιήθηκε άρση 17 ναρκών, ενώ παρά την ανατίναξη δύο ναρκών, τα παράκτια πυ­ ροβολεία δεν αντέδρασαν καθόλου. Στη 01.30 της 5ης Μαΐου, τα τμήματα της 29ης Ταξιαρχίας και του No. 5 Commando ξεκίνησαν την επιβίβαση στις αποβατικές ακάτους και στις 03.45 άρχισαν να επιχειρούν τα αεροπλάνα. Στις 05.10, τα Swordfish του πρώτου κύ­ ματος (HMS «Indomitable») βομβάρδισαν το σκάφος συνοδείας «D'Entrecasteaux», το οποίο έβαλλε κατά των κομάντος, τορπίλισαν το βοηθητικό καταδρομικό «Bougainville» και, λίγο αργότερα, βύθι­ σαν με βόμβες βυθού το υποβρύ­ χιο «Le Beveziers». Τα Albacore και τα Sea Hurricane επιχεί­ ρησαν εναντίον της αερο­ πορικής βάσης, καταστρέφοντας πέντε Moräne και δύο Potez. Τα αεροπλάνα επι­ χείρησαν, επίσης, εναντίον των παράκτιων πυροβο­ λαρχιών και έριξαν φυλλάδια προτρέποντας τους Γάλ­ λους να παρα­ δοθούν. Ενα Swordfish της 810 Μοίρας καταρρίφθηκε (από ένα εκ των δύο αντιαερο­ πορικών πυροβόλων των 90 mm τα οποία υπήρχαν στο νησί) και το πλήρωμά του αιχμαλωτίσθηκε. Οι πρώτοι Βρετανοί (No. 5 Commando και ο λό­ χος του 2ου Τάγματος East Lancashire) αποβιβάστηκαν μπροστά από την πυροβο­ λαρχία των 138 mm στις 04.30 και την κατέλαβαν με ευκο­

I

λία, επειδή οι 50 Σενεγαλέζοι που την υπηρετούσαν αιφνιδιάστηκαν. Αφού εξαλείφθηκε η κύρια απειλή στην ακτή από­ βασης, ξεκίνησε η διαδικασία αποβίβασης και των υ­ πόλοιπων στρατευμά­ των, οχημάτων, πυρο­ βόλων και αρμάτων μά­ χης, αλλά συνάντησε

Σ υ μ μ α χ ικ ό σ κ ίτσ ο σε εφ η μ ε ρ ίδ α τη ς επ οχής (31 Α π ριλίου 1942). Το οχυρ ό είν α ι γαλλικό σ τη Μ α δ α γα σ κ ά ρ η , οι επ ισ κ έπ τες α νυπ όμονοι Ιάπω νες κα ι ο ιπ τά μ ενο ς Ιάπω νας β ρ ίσ κ ετα ι πάνω σ το κ λ ειδ ί μ ε το οποίο S a χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει τη ν « τεχ ν ικ ή τη ς Ινδοκίνα ς» π ρ ο κ ειμ έν ο υ να α ν ο ίξει τις κ λ ειδ α ρ ιές το υ οχυρού.

τεράστιες δυσκολίες, αφού η θάλασσα δεν ήταν ήρεμη, ενώ δεν είχε ακόμα συ­ γκροτηθεί μία μονάδα επιφορτισμένη με την ευθύνη της διαχείρισης και της οργάνωσης του χώρου καθώς και του απεγκλωβισμού οχημάτων τα οποία είχαν κολλήσει, όπως θα γινόταν σε μεταγενέ­ στερες και καλύτερα οργανωμένες απο­ βάσεις. Εν τω μεταξύ, το καταδρομικό HMS «Hermione» επιχείρησε στις 04.40 στα α­ νατολικά, επιδιώκοντας την πραγματο­ ποίηση ενός αντιπερισπασμού. Εβαλε ε­ ναντίον της χερσονήσου Οροντζία με φωτιστικά και καπνογόνα βλήματα, προ­ κειμένου να δημιουργήσει την εντύπωση ότι θα αποβιβάζονταν στρατεύματα εκεί, ενώ αεροπλάνα του HMS «Illustrious» έρι­ ξαν ομοιώματα αλεξιπτωτιστών. Στις 08.15 εστάλη μήνυμα στον στρα­ τιωτικό διοικητή της περιοχής για άμεση παράδοση των γαλλικών στρατευμάτων, αυτός όμως αρνήθηκε να συζητήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επιπλέον, οι Γάλλοι αντιλήφθηκαν ποια ήταν η κύρια προ­ σπάθεια των Βρετανών, παρά τις επιχει­ ρήσεις αντιπερισπασμού, και έστειλαν στρατεύματα ώστε να αντιμετωπίσουν την επίθεση που αναμενόταν να εκδη­ λωθεί από το προγεφύρωμα που είχαν δημιουργήσει οι τελευταίοι. Οι δυνάμεις ξηράς μέχρι το μεσημέ­ ρι είχαν εγκαταστήσει ένα ισχυρό προ­ γεφύρωμα στις ακτές στις οποίες αποβι­ βάσθηκαν, χωρίς παρενοχλήσεις από τους Γάλλους (η μοναδική γαλλική προ­ σπάθεια προσβολής του προγεφυρώμα­ τος πραγματοποιήθηκε στις 16.30 από τρία Moräne, τα οποία δεν επέστρεψαν στη βάση τους και εξαφανίστηκαν χωρίς κανένα ίχνος). Οι κομάντος προωθήθη-

αργότερα την επίθεση. Τέσσερα άλλα Valentine και δύο Tetrarch προωθήθηκαν προκειμένου να συμμετάσχουν στην ε­ πίθεση, και προσπάθησαν να υπερκερά­ σουν την αμυντική θέση των Γάλλων από τα δυτικά, χρησιμοποιώντας την κά­ λυψη λόφων, αλλά τα 75άρια σταμάτη­ σαν την προσπάθειά τους καταστρέφοντας ένα Valentine και ένα Tetrarch. Η επί­ θεση σταμάτησε στις 23.00 και αποφασί·ι ί Π α ρ ά κ τιο π υροβόλο των 164 m m σε φ ω το γ ρ α φ ία το υ 2005. Β ρ ίσ κ ετα ι σ το Σ η μ είο 84 τη ς χερ σ ο ν ή σ ο υ Ο ρ ο ντζία . Ε β α λλε κ α τά το υ α ντ/το ρ π ιλ ικ ο ύ H M S «A nthony», το οποίο σ τις 6 Μ α ΐο υ α π οβ ίβασε Β ασ ιλικούς Π ε ζ ο ν α ύ τε ς σ το Α ντσ ο υρα νέ.

καν προς το Ντιέγκο Σουαρέζ, όπου και έφθασαν στις 16.00 (12 ώρες μετά την έ­ ναρξη της επιχείρησης και ύστερα από 30 χλμ. πορείας), και το κατέλαβαν χω­ ρίς δυσκολία, αντιμετωπίζοντας επιτυχώς μερικές εστίες πολυβόλων. Εν τω μεταξύ, η 29η Ταξιαρχία κατευθυνόταν προς το Αντσουρανέ, στα νοτιοανατολι­ κά, όπου βρισκόταν και η διοίκηση του οχυρού, αφού ολοκλήρωσε την απόβασή της στις 11.00, συνοδευόμενη από Bren carrier, ένα Tetrarch και δύο Valentine. Η 17η Ταξιαρχία, ευρισκόμενη σε ετοιμό­ τητα από τις 05.00, άρχισε να αποβιβάζε­

σθηκε να χρησιμοποιηθεί όλη η 29η Τα­ ξιαρχία σε νέα επίθεση, στις 6 Μαΐου. Δυστυχώς, σε όλη αυτήν την προσπά­ θεια οι Βρετανοί δεν διέθεταν επαρκή υποστήριξη πυροβολικού, επειδή δεν υ­ πήρχε κάποιος δρόμος που να ενώνει τις ακτές απόβασης με τη γαλλική αμυ­ ντική γραμμή, με αποτέλεσμα τα πυρο­ βόλα των 25 pdr να προσφέρουν υπο­ στήριξη μόνο από μακριά. Στις 02.00 τα ξημερώματα της 6ης Μαΐου ξεκίνησε η νέα επίθεση και με τα τέσσερα τάγματα της ταξιαρχίας, υποστηριζόμενα από δύο πυροβόλα των 25 pdr και τέσσερα των 3,7 in. Η έναρξη της επίθεσης σημείωσε επιτυχία (το 2ο Τάγ­ μα South Lancashire διείσδυσε στις γραμ­ μές των Γάλλων, αιχμαλωτίζοντας πολ­

λούς στρατιώτες), αλλά συνολικά η επί­ θεση απέτυχε. Ενα πρόβλημα που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας ήταν ότι η επικοινωνία ανάμεσα στους διοικητές των μονάδων που μάχονταν στην ξηρά και στους διοικητές της επι­ χείρησης, οι οποίοι βρισκόταν στα πλοία, δεν ήταν ικανοποιητική. Ετσι, ενώ η τα­ ξιαρχία είχε πραγματοποιήσει αρκετές διεισδύσεις στις γραμμές του εχθρού, οι επιτελείς δεν ενημερώθηκαν ώστε να τις εκμεταλλευθούν κατάλληλα. Στις 07.00, αποφασίστηκε η διακοπή της επί­ θεσης καθώς, επίσης, και η χρησιμοποί­ ηση και της 17ης Ταξιαρχίας, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά πυροβόλα και μόνο ένα Valentine και τρία Tetrarch ήταν διαθέσιμα ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μια άκρως επικίνδυνη επίθεση κατά τη διάρκεια της ημέρας. Την ίδια στιγμή, αποφασί­ στηκε μια επιχείρηση αντιπερισπασμού. Πενήντα Βασιλικοί Πεζοναύτες θα απο­ βιβάζονταν από το αντιτορπιλικό HMS «Anthony» στο Αντσουρανέ. Ο αντιπερι­ σπασμός και η νέα επίθεση εναντίον της γαλλικής αμυντικής γραμμής θα ξεκι­ νούσαν στις 08.00. Το αντιτορπιλικό ανέ­ πτυξε ταχύτητα 22 κόμβων μόλις έφθα-

Εκδοτική 20 12

ται στις 11.10. Οι 2.000 άνδρες της και τα πυροβόλα των 25 pdr αποβιβάστηκαν σε μιάμιση ώρα, αφού προηγουμένως ξεπεράσθηκαν τα προβλήματα απόβασης του πρώτου κύματος. Παρατηρούντο, ό­ μως, προβλήματα στη μετακίνηση των αρμάτων, των πυροβόλων και των οχη­ μάτων μέσα από τη δασώδη περιοχή που οδηγούσε προς τους αντικειμενικούς σκοπούς τους. Το «Bachaquero», για πα­

Σχεδίαση χά ρ τη: Π αρασκευή

Ευγενικού

/ ΓΝΩΜΩΝ

ράδειγμα, μόλις το βράδυ κατάφερε να εντοπίσει μία κατάλληλη ακτή προκειμένου να αποβιβαστεί το 9ο Συντάγμα Πε­ δινού Πυροβολικού. Η έλλειψη γνώσης του εδάφους και η αδυναμία σωστής α­ ναγνώρισής του θα δημιουργούσε προ­ σκόμματα στις επιχειρήσεις μέχρι την ο­ λοκληρωτική κατάληψη του νησιού. Στις 17.00, τα πρώτα τμήματα της 29ης Ταξιαρχίας βρέθηκαν απέναντι από την οχυρωματική γραμμή δύο χιλιομέ­ τρων, η οποία προστάτευε τη διοίκηση του οχυρού. Εκεί αντιμετώπισαν και τις πρώτες δυσκολίες κατά τη διάρκεια μά­ χης. Τρία άρματα προσπάθησαν να διασπάσουν τη γραμμή άμυνας, αλλά ακινητοποιήθηκαν αμέσως από τα πεδινά πυ­ ροβόλα των 75 mm, όπως και το ένα από τα δύο άλλα Tetrarch τα οποία ενίσχυσαν

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 161

σε στην είσοδο του κόλπου, προκειμένου να αποφύγει τα πυρά από τις παρά­ κτιες πυροβολαρχίες που τον φύλασ­ σαν. Οταν τα πυροβόλα τους άρχισαν να βάλλουν, επενέβησαν τα καταδρομικά HMS «Devonshire» και HMS «Hermione» και με βολές πυροβόλων των 8 in τις ε­ ξουδετέρωσαν. Οι πεζοναύτες αποβιβά­ στηκαν με αρκετή δυσκολία, αλλά κατέ­ λαβαν τη διοίκηση πυροβολικού και τους στρατώνες του ναυτικού. Στις 06.00 της ίδιας ημέρας πραγματοποιήθηκε και η μοναδική προσπάθεια των Γάλλων να πλήξουν την ακτή απόβασης. Τρία Potez επιτέθηκαν στην ακτή, αλλά τα Martlet της 881 Μοίρας κατέστρεψαν τα δύο. Οι τελευταίες προσπάθειες προσβο­ λής της ακτής όπου είχαν αποβιβαστεί οι Βρετανοί, πραγματοποιήθηκαν τα ξη­ μερώματα της 7ης Μαΐου. Το υποβρύχιο «Le Heros» την προσέγγισε με σκοπό να προσβάλει τα μεταγωγικά, αλλά ένα Swordfish του HMS «Illustrious» το βύθισε με βόμβες βυθού. Επίσης, τρία Moräne προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν μία αναγνωριστική πτήση πάνω από την ακτή, αλλά αναχαιτίσθηκαν από τα Martlet της 881 Μοίρας και καταρρίφθηκαν και τα τρία, ενώ προκάλεσαν σοβα-

την επίθεσή τους στις 20.00 της 6ης Μαΐου. Στις 03.00 της επόμενης ημέρας το Ντιέγκο Σουαρέζ είχε εκκαθαριστεί

«Hermione» καθώς και δύο αντιτορπιλικά εισήλθαν στο λιμάνι, αφού έριξαν μερι­ κές βολές εναντίον των Γάλλων προς εκ­ φοβισμό, αλλά και για να τους πιέσουν να συνθηκολογήσουν. Το πρωί της επο­ μένης, στις 07.56 της 8ης Μαΐου, οι Γάλ­ λοι επιτέθηκαν για τελευταία φορά ενα­ ντίον των Βρετανών στη συγκεκριμένη φάση των επιχειρήσεων. Το υποβρύχιο «Le Monge», το οποίο βρισκόταν στο νη­ σί Ρεϊνιόν ανατολικά της Μαδαγασκά­ ρης, επιτέθηκε στο αεροπλανοφόρο HMS «Indomitable», 13 χλμ. ανατολικά της χερσονήσου Οροντζία, αλλά χωρίς ε­ πιτυχία. Αμέσως η συνοδεία του αερο­ πλανοφόρου αντέδρασε και τα αντιτορπιλικά HMS «Active» και HMS «Panther» το βύθισαν. Ο γαλλικός στόλος της πε­ ριοχής έπαψε πλέον να υφίσταται. Την ί­ δια ημέρα, οι τελικοί όροι της παράδο­ σης των Γάλλων του Βισύ στο Ντιέγκο Σουαρέζ και την περιοχή του έγιναν δε­

πλήρως και το Αντσουρανέ είχαν κατα­ ληφθεί, ενώ η γραμμή άμυνας των Γάλ­ λων είχε διασπαστεί. Οι Γάλλοι κωλυ­ σιεργούσαν στις διαπραγματεύσεις και έτσι ο ναύαρχος Σιφρέ αποφάσισε να εισέλθει ο στόλος στον κόλπο, χωρίς να περιμένει την απάντηση των Γάλλων.

κτές από τον Γάλλο στρατιωτικό διοικη­ τή και έτσι η επιχείρηση «Ironclad» έλη­ ξε, λίγες μόνο ημέρες ύστερα από την έ­ ναρξή της. Πολλές γαλλικές δυνάμεις, βέβαια, διέφυγαν προς τον νότο. Οι νηο­ πομπές της Μέσης Ανατολής ήταν πλέον ασφαλείς, ενώ σε λίγο ολόκληρο το νησί

Στις 17.00, τα HMS «Ramillies» και HMS

θα παραδιδόταν. Αυτήν, τουλάχιστον, την πεποίθηση είχαν οι Βρετανοί. Αμέ­

Σ κ ω τσ έζο ι το υ 1ου Τά γμ α τος R oyal S co ts Fusiliers α π ο β ιβ ά ζο ντα ι σ το Ταματάβ ύ σ τερ α από το τέ λ ο ς τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Jane», το ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1942. ρές ζημιές σε ένα Martlet με το πυροβό­ λο των 20 mm τους, αναγκάζοντάς το σε προσγείωση. Οι 17η και 29η Ταξιαρχίες ξεκίνησαν

σως ξεκίνησε η διαδικασία αντικατάστα­ σης των ταξιαρχιών που είχαν συμμετάσχει στις επιχειρήσεις, με την 22η Ανατολικοαφρικανική Ταξιαρχία, αποτελούμενη από τάγματα των King’s African Rifles (έφθασε στις 7 Ιουνίου), και την 7η Νοτιοαφρικανική Ταξιαρχία (στις 24 Ιουνί­ ου). Επίσης, οι περισσότερες δυνάμεις του Βασιλικού Ναυτικού εγκατέλειψαν την περιοχή για τη Μεσόγειο και τις Ινδίες, και στην περιοχή παρέμειναν μό­ νο το θωρηκτό HMS «Ramillies», τρία αντιτσρπιλικά και δύο κορβέτες.

Α ν α το λ ικο α ψ ρ ικ α ν ο ί π εζο ί και νο τιο α φ ρ ικ α ν ικά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α M a rm on-H erring ton Mk. Ill κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Line». Οι Γάλλοι σ ε ένα κ ο μ μ ά τι δ ρ όμ ου μ ή κ ο υ ς ενός χ ιλ ιο μ έ τρ ο υ έρ ιξα ν 800 δένδρ α για να π αρεμ π ο δίσ ουν τη ν π ροώ θηση τω ν Συμμάχω ν.

6 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η αντίδραση της κυβέρνησης του Βι­ σύ στη μητροπολιτική Γαλλία κατά τη διάρκεια όλης της επιχείρησης περιορί­ στηκε, από τη στιγμή που δεν μπορούσε να ενισχύσει το νησί, στην έκδοση ανακοινωθέντων εναντίον των Βρετανών, χρησιμοποιώντας κατά κόρον την κατη­ γορία «Απιστη Αλβιών» εναντίον της Βρετανίας και παρομοιάζοντας την επί­ θεση με την αρπαγή του Κεμπέκ από τους Βρετανούς το 1762, όπως και με άλλα παρόμοια περιστατικά. Οι απώλειες της συγκεκριμένης φά­ σης των επιχειρήσεων ήταν 131 νεκροί και 305 τραυματίες για τους Βρετανούς και 171 νεκροί και 343 τραυματίες για τους Γάλλους, ενώ το Γαλλικό Ναυτικό είχε 119 νεκρούς.

0 1 ΙΑΠΠΝΕΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ Από τις 12 Μαρτίου 1942 ο Γερμανός ναύαρχος Ραίντερ είχε ανακοινώσει στον Χίτλερ ότι οι Ιάπωνες σχέδιαζαν να εγκαταστήσουν Βάσεις στη Μαδαγα­ σκάρη. Βέβαια, οι Ιάπωνες ποτέ δεν εί­ χαν σκοπό να πραγματοποιήσουν κάτι τέτοιο, αλλά επιδίωκαν να βοηθήσουν τη γερμανική εαρινή επίθεση στη Ρωσία με επιθέσεις στο στενό της Μοζαμβίκης εναντίον βρετανικών νηοπομπών οι ο­ ποίες ανεφοδίαζαν τη Μέση Ανατολή. Πέντε ωκεανοπόρα υποβρύχια (εξοπλι­ σμένα με υδροπλάνα αναγνώρισης και υποβρύχια τσέπης) του 8ου Στολίσκου βρίσκονταν στην περιοχή από τον Απρί­ λιο του 1942. Στις 29 Μαΐου, ένα υδροπλάνο από το υποβρύχιο 1-10 πραγματοποίησε μία αναγνωριστική πτήση πάνω από το Ντιέ­ γκο Σουαρέζ, ενώ οι Βρετανοί νόμιζαν ότι επρόκειτο για υδροπλάνο από κά­ ποιο ιαπωνικό επιδρομικό, επειδή οι Ιά­ πωνες δεν είχαν ακόμα επιτεθεί στο στενό της Μοζαμβίκης (η πρώτη επίθε­ σή τους στην περιοχή πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιουνίου). Αμέσως, το θωρηκτό HMS «Ramillies» άλλαξε θέση στον κόλπο, αλλά οι Ιάπωνες με άλλη μία α­ ναγνωριστική πτήση εξακρίβωσαν τη νέα θέση του θωρηκτού. Οι Ιάπωνες ε­ ξαπέλυσαν επίθεση με τα υποβρύχια τσέπης M-16b και M-20b τα οποία είχαν μεταφέρει τα ωκεανοπόρα υποβρύχια I16 και Ι-20. Στις 20.25 της 30ης Μαΐου το θωρηκτό κτυπήθηκε από μία τορπίλη, ενώ το πετρελαιοφόρο «British Loyalty»

Το B e a u fo rt 759 τη ς 20ης Μ ο ίρ α ς τη ς Ν ο τιο α φ ρ ικ α ν ικ ή ς Α ερ ο π ο ρ ία ς σ το α ερ ο δ ρ ό μ ιο Α ρ α σ ά ρ τ. Τα σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α α ερ ο σ κά φ η ή τα ν τορπ ιλοπ λάνα και σ τά λ θ η κ α ν σ το νησί π ρ ο κ ειμ έν ο υ να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν εν δ εχ ό μ ενη ιαπω νική εισ β ο λή . Τελικά, χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν σ ε επ ιχ ειρ ή σ εις α να γνώ ρ ισης και β ομ β αρ δισ μ ού. θηκε χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος. Τα ιαπωνικά υποβρύχια συνέχιζαν να επιτίθενται τον Ιούνιο και Ιούλιο στο Στενό της Μοζαμβίκης, αλλά η έλλειψη πλοίων συνοδείας ανάγκασε τα συμμα­ χικά πλοία να πλέουν ασυνόδευτα και κατά μονάδες.

01 ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Με το τέλος της πρώτης φάσης των επιχειρήσεων, το νησί ενισχύθηκε με την 20ή Μοίρα της Νοτιοαφρικανικής Αεροπορίας (16 Beaufort και έξι Maryland τα οποία έφθασαν στις 12 Μαΐου) και,

αργότερα, με τις 795 (έξι Fulmar) και 796 (Albacore) Μοίρες της Βρετανικής Ναυ­ τικής Αεροπορίας καθώς και με έξι Lysander του 1433 Σμήνους της RAF. Την ίδια εποχή, πολλοί ηγέτες των Συμμάχων πρότειναν την άμεση συνέχι­ ση των επιχειρήσεων για τη συνολική κατάληψη του νησιού. Τα σχέδια, όμως, ακυρώθηκαν στις 10 Μαΐου για διάφο­ ρους λόγους. Αρχικά, οι Σύμμαχοι ήλπιζαν ότι οι διαπραγματεύσεις για ειρηνι­ κή συνθηκολόγηση των γαλλικών δυνά­ μεων που παρέμεναν στο νησί, θα είχαν θετικά αποτελέσματα. Ενας ακόμη λό­ γος ήταν ότι η 29η Ταξιαρχία επρόκειτο να ενισχύσει το μέτωπο της Ινδίας-Βιρμανίας, ενώ η 13η θα αποχωρούσε στις 20 Μαΐου και η 17η στις 12 Ιουνίου. Τέ­ λος, τα αποβατικά σκάφη και οι άκατοι

βυθίστηκε στις 21.20, επίσης κτυπημένο από τορπίλη, την ίδια στιγμή που οι κορβέτες HMS «Thyme» και HMS «Genista» επιτίθεντο στην άγνωστη α­ πειλή με Βόμβες Βυθού. Προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στο θωρηκτό, αλλά επι­ σκευάστηκε αργότερα στη Νότια Αφρι­ κή, ενώ το πετρελαιοφόρο Βυθίστηκε α­ μέσως. Οι Ιάπωνες σχημάτισαν την ε­ ντύπωση ότι βύθισαν ένα θωρηκτό της κλάσης «Queen Elizabeth» και ένα ελα­ φρύ καταδρομικό της κλάσης «Arethusa». Και τα δύο υποβρύχια δεν επέ­ στρεψαν ποτέ στα ωκεανοπόρα υπο­ βρύχια τα οποία τα μετέφεραν. Μια βρε­ τανική περίπολος ανακάλυψε τους δύο Ιάπωνες του M-20b στις 2 Ιουνίου στη βορειοδυτική ακτή του νησιού και τους σκότωσε επειδή δεν παραδίδονταν. Οι συσσωρευτές που κινούσαν το υποβρύ­ χιό τους είχαν εξαντληθεί και το πλήρω­ μά του το είχε προσαράξει. To M-16b χά­

Μ ία από τις μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς γ έ φ υ ρ ες τις ο π ο ίες κ α τέ σ τρ ε ψ α ν οι Γάλλοι, β ρ ισ κ ό τα ν στον π ο τα μ ό Μ π ετσ ιμ π ό κ α , σ το ν δρ όμ ο Μ α τζ ο ύ ν γ κ α -Ε ν τε ν εν ερ ίβ ο υ . Β έβ α ια , δ εν κ α τα σ τρ ά φ η κ ε ολοσχερώ ς, ο π ό τε π εζοπ όρ ο τμ ή μ α τα μπ ορούσαν να τη διασχίσουν μ έχ ρ ι το μηχανικό να τη ν επ ιδ ιο ρ θ ώ σ ει.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 6 3

πλοίων και αποβατικών σκαφών. Πολεμι­ κά πλοία ικανά να υποστηρίξουν μια α­ πόβαση θα ήταν διαθέσιμα -το νωρίτερο- στις 21 Αυγούστου, ενώ αποβατικά στα μέσα Σεπτεμβρίου, αν όχι στις αρ­

Ντιέγκο Σουαρέζ

«Ironclad»5-5-1942

Μαγιστ «Throat» 21-7-1942

Νούσι Μπε «Esme (Β )» I

χ

1X1 22η ΑνΑφ Τ:

29η Βρ ΤΞΠΖ

18-9-1942 II 5ο TC Μουρουντάι

«Tamper» 10-

Σχεδίαση χά ρ τη: Π αρασκευή

ΥΠΟΜΝΗΜΑ TC: Τάγμα Commando ΤΞΠΖ: Ταξιαρχία Πεζικού Ντοφέ

«Rose» 29-9-1942

Βρ: Βρετανική ΑνΑφ: Ανατολικοαφρικανική

Α π α ιτή θ η κ α ν επ τά α π ο δ ο τικ ές ε ν έ ρ γ ε ιε ς κα ι δύο επ ιχ ειρ ή σ εις σ τη ν ξη ρ ά ώ σ τε να κ α τα λ η φ θ ε ί ολ ο κλ η ρ ω τικά η Μ α δ α γα σ κά ρ η . Η ονομασία τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν είν α ι σε εισ α γω γικ ά και η η μ ερ ο μ η νία δηλώ νει τη ν έν α ρ ξή το υ ς. οι οποίες είχαν συμμετάσχει στις επιχει­ ρήσεις, είχαν σταλεί στην Ινδία ώστε να χρησιμοποιηθούν για την εκπαίδευση των στρατευμάτων που βρίσκονταν εκεί σε αμφίβιες επιχειρήσεις. Εκείνη την περίοδο ο Αξονας επιτίθετο με σφοδρότητα εναντίον της Αιγύπτου και η Ινδία κινδύνευε άμεσα από τους Ιάπωνες, ο­ πότε οι αρχηγοί των επιτελείων αποφά­ σισαν, στο τέλος Ιουνίου, ότι δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθούν νέες επι­ χειρήσεις στη Μαδαγασκάρη, και ότι θα έπρεπε οι Γάλλοι του Βισύ να πεισθούν με διαπραγματεύσεις. Στα μέσα Ιουλί­ ου, όμως, κατέστη φανερό ότι οι Γάλλοι ενεργούσαν παρελκυστικά, καθυστερώ­ ντας τις διαπραγματεύσεις μέχρι να φθάσει η περίοδος των βροχών του Οκτωβρίου, οπότε οι Σύμμαχοι δεν θα μπορούσαν να επιχειρήσουν στο κέντρο

6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

επειδή απείχε 560 χλμ., ενώ τα στρατεύ­ ματα θα έπρεπε να διασχίσουν 300 γέ­ φυρες και πεζογέφυρες σε μία και μονα­ δική οδό. Οι προτεινόμενες λύσεις ήταν δύο: απόβαση στο Ματζούνγκα ή/και στο Ταματάβ και προέλαση προς την πρωτεύουσα Εντενενερίβου. Οι Βρετα­ νοί πίστευαν ότι με την κατάληψη του διοικητικού κέντρου του νησιού οι Γάλ­ λοι θα παραδίδονταν. Ετσι, η βρετανική κυβέρνηση έδωσε την έγκρισή της στις 11 Αυγούστου για την πραγματοποίηση

Ευγενικού

/ ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική 20 12

χ

Κ Ι

χές Οκτωβρίου. Επίσης, οι Σύμμαχοι σχέδιαζαν να αποβιβαστούν στις 15 Οκτωβρίου στη βόρεια Αφρική και οι ε­ πιτελείς σχέδιαζαν να χρησιμοποιήσουν εκεί τα περισσότερα από τα διαθέσιμα πλοία. Η απραξία αυτή των Συμμάχων ε­ πέτρεπε στους Γάλλους του νησιού να απορρίπτουν κάθε ιδέα συνθηκολόγη­ σης. Η προέλαση προς νότο από το προ­ γεφύρωμα του Ντιέγκο Σουαρέζ προς το Ματζούνγκα, έναν από τους στόχους των Βρετανών, θα ήταν πολύ δύσκολη,

του νησιού. Για τον λόγο αυτόν δόθηκε η άδεια να «εκκαθαριστεί» το νησί, ό­ πως χαρακτηριστικά είπε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, στις 19 Ιουλίου, όταν πλέον η κατάστα­ ση στο μέτωπο Ινδίας-Βιρμανίας είχε βελτιωθεί προσωρινά. Η επιχείρηση «Throat» υπήρξε η πρώτη της δεύτερης φάσης των επιχει­ ρήσεων και πραγματοποιήθηκε στις 22 Ιουλίου εναντίον του νησιού Μαγιότ (τμήμα των νήσων Κομόρες). Η επιχεί­ ρηση διεξήχθη με έναν λόχο των King African Rifles και με κομάντος, και ολο­ κληρώθηκε δίχως απώλειες, αφού οι 60 Γάλλοι της φρουράς δεν αντέδρασαν καθόλου. Οι επόμενες, όμως, βρετανικές κινή­ σεις στη Μαδαγασκάρη αντιμετώπισαν το πρόβλημα της απουσίας πολεμικών

αποβάσεων στο Ταματάβ και στο Ματζούνγκα, ενώ στη συνέχεια τα στρα­ τεύματα θα προωθούντο προς την πρω­ τεύουσα Εντενενερίβου. Οι Βρετανοί σχέδιασαν τις τελευταί­ ες, όπως ήλπιζαν, επιχειρήσεις προκειμένου να καταλάβουν ολοκληρωτικά το νησί στις αρχές Σεπτεμβρίου. Οι επιτε­ λείς εξέδωσαν διαταγές για τρεις επι­ χειρήσεις στις 18 Αυγούστου: «Stream» (κατάληψη του Ματζούνγκα), «Line» (προέλαση από το Ματζούνγκα και κα­ τάληψη της πρωτεύουσας Εντενενερί­ βου) και «Jane» (κατάληψη του Ταμα­ τάβ). Οι ναυτικές δυνάμεις είχαν την ο­ νομασία Force Μ (τρία καταδρομικά, το αεροπλανοφόρο HMS «Illustrious», μία μεγάλη κανονιοφόρος, ένα πλοίο διοίκη­ σης, ένα ταχύ ναρκοθετικό, 12 αντιτορπιλικά, τρία ναρκαλιευτικά, τρία ανθυ­ ποβρυχιακά και μία φραγματοθέτιδα). Επίσης, το θωρηκτό HMS «Warspite», ένα αντιτορπιλικό και ένα ναρκαλιευτικά διατέθηκαν για την επιχείρηση «Jane». Τα 53 αεροπλάνα του HMS «Illustrious» καθώς και τα 46 που βρίσκονταν στο νη­ σί, θα παρείχαν ικανοποιητική αεροπορι­ κή κάλυψη. Οι δυνάμεις ξηράς αποτελούντο από τις 22η Ανατολικοαφρικανική και 29η Βρετανική Ταξιαρχίες, συνεπικουρούμενες από μία επιλαρχία νοτιοαφρικανικών τεθωρακισμένων αυτοκι­ νήτων, τις οποίες θα μετέφεραν 22

βλήματα της διαχείρισης και οργάνωσης της ακτής απόβασης που εμφανίστηκαν

Π ρ οπ α γα νδισ τική αφ ίσ α το υ κ ρ ά το υ ς το υ Β ισύ, η οποία τυ π ώ θ η κ ε ύ σ τερ α από τη ν επ ιχείρ η σ η εν α ν τίο ν τη ς Μ α δ α γα σ κά ρ η ς. Κ α τα φ έ ρ ε τα ι εν α ν τίο ν τη ς «Α π ιστης Α λβιόνα ς» από το 1300. Από το 1940 και μ ε τά α ν α φ έρ ο ν τα ι οι ε π ιθ έ σ ε ις τη ς επ ί γα λλικού ε δ ά φ ο υ ς και κτήσεω ν.

οχηματαγωγά και οπλιταγωγά. Η πρώτη αποβατική ενέργεια της ε­ πιχείρησης «Stream» πραγματοποιήθηκε στη 01.00 της 10ης Σεπτεμβρίου, 15 χλμ. βορειοδυτικά του Ματζούνγκα, ενώ η δεύτερη στις 05.20 στο λιμάνι της πόλης, χωρίς να σημειωθεί η παραμικρή αντίδραση από την πλευρά των Γάλλων. Ακολούθησαν δύο άλλες αποβατικές ε­ νέργειες χωρίς να παραστεί ανάγκη υ­ ποστήριξης από τον στόλο ή τα αερο­ πλάνα σε όλη τη διάρκεια της επιχείρη­ σης. Στις 06.00 καταλήφθηκε το αερο­ δρόμιο και στις 09.00 το λιμάνι ήταν πλέον ασφαλές προκειμένου να εισέλθει ο στόλος. Η όλη επιχείρηση στέφθηκε από ανέλπιστη επιτυχία για τους Συμμάχους. Η έναρξη, όμως, της επιχείρησης «Line» δεν είχε τα αναμενόμενα αποτε­ λέσματα. Ενώ η 29η Ταξιαρχία κατέλαβε το Ματζούνγκα και την γύρω περιοχή, και η 22η Ταξιαρχία αποβιβάσθηκε στον χρόνο τον οποίο προέβλεπαν τα σχέδια, η αποβίβαση των τεθωρακισμένων και των μεταγωγικών οχημάτων που θα βοηθούσαν την 22η στην προέλασή της προς το κέντρο του νησιού, καθυστέρη­ σε υπερβολικά (ολοκληρώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου, 19 ημέρες μετά την έναρ­ ξή της). Ετσι, επαναλήφθηκαν τα προ­

στην επιχείρηση «Ironclad». Συγχρόνως, το αυστραλιανό αντιτορπιλικό HMAS «Napier» μετέφερε 50 άνδρες του No. 5 Commando, στις 10 Σ ε­ πτεμβρίου, 700 χλμ. νοτιότερα για την ε­ πιχείρηση «Tamper», την κατάληψη δη­ λαδή του Μουρουντάι. Επρόκειτο για ε­ πιχείρηση αντιπερισπασμού, αφού συ­ νοδευόταν από σήματα ασυρμάτου τα οποία ανέφεραν μια πολύ μεγαλύτερη ε­ πιχείρηση, έτσι ώστε οι Γάλλοι να διασπάσουν τις δυνάμεις τους. Πράγματι, λόγω της έλλειψης αεροπλάνων τα ο­ ποία θα εξακρίβωναν το μέγεθος της αποβατικής ενέργειας (οι Γάλλοι διέθε­ ταν δύο Moräne, τρία Potez 63.11 και ένα Potez 25 στις αρχές Σεπτεμβρίου), οι Γάλλοι διοικητές από την πρωτεύουσα Εντενενερίβου μετέφεραν τις ελάχι­ στες εφεδρείες τους προς το Μουρουντάι, ώστε να αντιμετωπίσουν την ανύπαρκτη απειλή. Η γαλλική κίνηση διευκόλυνε πολύ την προώθηση της 22ης Ανατολικοαφρικανικής Ταξιαρχίας προς την πρωτεύουσα. Το μόνο που έκαναν οι κομάντος ήταν να προωθηθούν αρκετά μέσα στην ενδοχώρα και να κάνουν πολύ θόρυβο. Οι επιτελείς είχαν οργανώσει και άλλες ε­ πιχειρήσεις για τη 10η Σεπτεμβρίου με σκοπό να εξαλειφθούν οι ε­ στίες αντίστασης γύ­ ρω από το κύριο προ­ γεφύρωμα των Συμ­ μάχων (το Ντιέγκο Σουαρέζ) και να διασπαστούν οι γαλλικές δυνάμεις. Μία ήταν η «Esme (Α)», κατά την ΓΑΛΛΟ Σ Α Ξ ΙΩ Μ Α ΤΙΚ Ο Σ, Μ Α Δ Α ΓΑ ΣΚ Α ΡΗ , 1942 Ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς φ ο ρ ά τη ν τρ οπ ική σ το λ ή μ ε κ ο ντό π αντελόνι και κάσκα, η οποία φ έ ρ ε ι την ά γκ υ ρ α , έμ β λ η μ α τω ν αποικιακώ ν μονάδων. Τα σ ειρ ή τια το υ β α θ μ ο ύ το υ είν α ι π ερα σ μ ένα σ τις επ ω μ ίδ ες, ενώ σ τον γιακά φ έ ρ ε ι τα δ ια κ ρ ιτικ ά τη ς μ ο νά δα ς του (α σ υ νή θ ισ το για τη σ τολή α υ τή ) (εικ ο νο γρ ά φ η σ η : M alco lm M cG regor. Δ η μ ο σ ιε ύ ε τα ι μ ε τη ν ά δ εια τη ς D e A g o stin i UK Ltd κ α τ ’ α π ο κ λ εισ τικ ό τη τα για τη ν Ελλάδα - co lo r im age co pyright: D e A gostini UK Ltd).

οποία Νοτιοαφρικανοί του 1ου Τάγμα­ τος City Regiment επιτέθηκαν προς το νότο. Αντιμετώπισαν, όμως, σθεναρή α­ ντίσταση από τους Σενεγαλέζους και Μαλαγάσιους τυφεκιοφόρους, οι οποίοι καταστρέφοντας τις γέφυρες του μονα­ δικού δρόμου που οδηγούσε προς το ε ­ σωτερικό, καθυστέρησαν τους Νοτιοαφρικανούς. Ετσι, το ταχύ ναρκοθετικό HMS «Manxman» μετέφερε Βασιλικούς Πεζοναύτες και Νοτιοαφρικανούς, ο ο­ ποίοι μαζί με ναύτες αποβιβάστηκαν κο­ ντά στο Μαρομαντία και έφθασαν στην πόλη, μέσα από τους ποταμούς της πε­ ριοχής, στις 15 Σεπτεμβρίου. Καθώς οι Γάλλοι είχαν πλέον περικυκλωθεί και η δύναμη η οποία επιτίθετο από την πλευ­ ρά του Ντιέγκο Σουαρέζ είχε φθάσει στα περίχωρα, αποφάσισαν να παραδο­ θούν, ύστερα από μια σύντομη αψιμα­ χία. Αλλη μία επιχείρηση ήταν η «Esme (Β)», η οποία είχε ως αντικειμενι­ κό σκοπό την κατάληψη του νη­ σιού Νούσι Μπε, 24 χλμ. νο­ τιοδυτικά του Ντιέγκο Σουα­ ρέζ, επειδή είχαν θεαθεί υ­ ποβρύχια των Γάλλων να ανεφοδιάζονται εκεί. Το κατα­ δρομικό HMS «Caradoc» (με συνοδεία του θωρηκτού HMS «Warpsite», δύο άλλων καταδρομι­ κών, ενός αντιτορπιλικού και του ταχέος ναρκοθετικού HMS «Manxman») μετέφερε Βασιλικούς Πεζοναύ­ τες, δύο διμοιρίες των Νοτιοαφρικανών Pretoria Highlanders και ναύτες. Τα αποβατικά αγήματα με τη βοή­ θεια των πυροβό­ λων του καταδρο­ μικού κατέλαβαν το νησί με μία μόνο α­ πώλεια. Η επιχείρηση «Jane» εναντίον του Ταματάβ (του κύ­ ριου λιμένα του νησιού) ξεκίνη­ σε στις 18 Σεπτεμβρίου με την 29η Ταξιαρχία. Το γεγονός ότι οι παράκτιες φρουρές των Γάλλων δεν έδειχναν διάθεση να πολεμή­ σουν, οδήγησε τους επιτελείς στην απόφαση να μη χρησιμοποιή­ σουν τη δύναμη του στόλου ενα­ ντίον της φρουράς του. Ετσι, μια επίδειξη πυρός από όλα τα πλοία της αποβατικής δύναμης αποδεί­ χθηκε αρκετή ώστε να πεισθεί ο διοικητής της περιοχής να πα­

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ UTOPIA I 6 5

ραδοθεί. Οι Σύμμαχοι αποδείχθηκαν αρ­ κετά τυχεροί γιατί οι έξι από τις εννέα αποβατικές ακάτους (το πρώτο κύμα της αποβατικής ενέργειας) κόλλησαν στους υφάλους της ακτής απόβασης και, εάν οι γαλλικές δυνάμεις αμύνο­ νταν, το δεύτερο αποβατικό κύμα δεν θα μπορούσε να αποβιβαστεί. Αφού α­ ναδιοργανώθηκαν τα στρατεύματα, άρ­ χισαν να προωθούνται προς το Εντενενερίβου. Η κύρια συμμαχική επιχείρηση («Line») για την κατάληψη της πρωτεύ­ ουσας του νησιού Εντενενερίβου συνε­ χιζόταν με τις δυνάμεις της 22ης Ανατολικοαφρικανικής Ταξιαρχίας. Παρότι α­ ντιμετώπιζαν αρκετές δυσκολίες (διά­ βαση πολλών ποταμών με αυτοσχέδια μέσα, αφού οι Γάλλοι είχαν ανατινάξει τις περισσότερες γέφυρες), οι Ανατολικοαφρικανοί κατάφεραν να προωθη­ θούν σε απόσταση μόλις 185 χλμ. από την πρωτεύουσα, στις 16 Σεπτεμβρίου. Υποστηρίζονταν από τα Maryland και Beaufort των Νοτιοαφρικανών, καθώς και από τα Lysander και τα Albacore, τα ο­ ποία, όμως, απλώς ήλεγχαν την οδό προέλασης των στρατευμάτων και τις γέφυρες, ενώ δεν μπορούσαν να κά­ νουν τίποτα εναντίον των γαλλικών στρατευμάτων, καθώς οι Γάλλοι κρύβο­ νταν μέσα στην πυκνή ζούγκλα όταν άκουγαν τους κινητήρες των αεροπλά­ νων. Στις 16 Σεπτεμβρίου, ο κυβερνήτης του νησιού Αρμάντ Λεόν Αννέ ζήτησε συνθηκολόγηση, αλλά τελικά δεν απο­ δέχθηκε τους όρους των Συμμάχων με

Γο σκάφος σ υ νο δ εία ς « D ’E n trecasteau x». Β υ θ ίσ θ η κ ε σ τις 05.10 τη ς 5ης Μ α ΐο υ από S w ordfish το υ π ρώ του κ ύ μ α το ς , τα οποία είχαν α π ο ν η ω θ εί από το α ερ ο π λα νο φ ό ρ ο H M S «Indom itable».

αποτέλεσμα τη συνέχιση των επιχειρή­ σεων. Οι Γάλλοι ανακήρυξαν την πρω­ τεύουσα ανοχύρωτη πόλη στις 23 του μήνα και την επομένη οι Ανατολικοαφρικανοί την κατέλαβαν. Η προέλαση των Ανατολικοαφρικανών στον έναν και μο­ ναδικό δρόμο υπήρξε αργή (στο τέλος της επιχείρησης είχαν καλύψει 1.050 χλμ. σε επτά εβδομάδες) και βασανιστι­ κή, καθώς οι Γάλλοι ανατίναζαν γέφυρες (58 στο σύνολο, από το Ματζούνγκα μέ­ χρι το Φιαναράντσα, βόρεια του Φορ Ντοφέ που ήταν και η τελευταία μεγάλη πόλη η οποία βρισκόταν στα χέρια των Γάλλων), έστηναν ενέδρες στις απότο­ μες όχθες των ποταμών και των υδάτι­ νων κωλυμάτων (σε ένα κομμάτι δρόμου μήκους ενός χιλιομέτρου έριξαν 800 δένδρα), οργάνωναν γραμμές άμυνας, υποστηριζόμενες από πυροβόλα των 65, 75 και 80 mm, και ύστερα από λίγες ώρες εξαφανίζονταν μέσα στη ζούγκλα. Η τα­

κτική των Συμμάχων ήταν να βρίσκεται στην εμπροσθοφυλακή μια επιχειρησια­ κή δύναμη αποτελούμενη από ένα τάγ­ μα πεζικού, από νοτιοαφρικανικά τεθω­ ρακισμένα Marmon-Herrington, από μία πυροβολαρχία καθώς και από δυνάμεις μηχανικού. Η δύναμη αυτή αντικαθίστα­ το από μία παρόμοια ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα. Εφόσον ο κυβερνή­ της του νησιού συνέχιζε να αμύνεται, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να οργανώσουν άλλη μία επιχείρηση («Rose») με αποβατικές ενέργειες στα Τουλιάρ και Φορ Ντοφέ, στις 29 Σεπτεμβρίου. Οι δυνά­ μεις που χρησιμοποιήθηκαν αποτελούντο από ένα καταδρομικό και τρία αντιτορπιλικά που μετέφεραν δύο λόχους του νοτιοαφρικανικού Pretoria Regiment καθώς και Βασιλικούς Πεζοναύτες. Δεν χρειάστηκε, όμως, να εμπλακούν σε μά­ χες, επειδή οι φρουρές είχαν εγκαταλείψει και τα δύο μέρη. Βέβαια, η πλήρης κατάληψη του νη­ σιού δεν είχε ολοκληρωθεί, επειδή είχε αρχίσει η περίοδος των βροχών με απο­ τέλεσμα η μετακίνηση στους ελάχι­ στους βατούς δρόμους του να καταστεί δύσκολη. Στις 9 Οκτωβρίου, η 22η Τα­ ξιαρχία άρχισε να προωθείται προς τη μοναδική περιοχή που ήλεγχαν πια οι Γάλλοι του Βισύ, ανάμεσα στο Φορ Ντο­ φέ και το Εντενενερίβου, αλλά ο κυβερ­ νήτης και οι ελάχιστες δυνάμεις που διέθετε δεν παραδίδονταν. Τελικά, ζήτη­ σε συνθηκολόγηση στις 5 Νοεμβρίου, υ­ πογράφοντας την παράδοση των τελευ­ ταίων γαλλικών δυνάμεων του Βισύ στο

Τέσσερα P o te z 63.11 σ τις α ρ χές το υ 1942. Οι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ές α π ο ικια κές κό κκ ινες και κ ίτρ ιν ες γρ α μ μ ές τη ς Α ερ οπ ορ ία ς το υ Βισύ δ ια κρίνονται σ τα κ α λ ύ μ μ α τα των κινητήρω ν και σ το ο υρ αίο π τέρ ω μα .

6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νησί στις 6 Νοεμβρίου, οκτώ εβδομάδες ύστερα από την απόβαση στο Ματζούνγκα. Οι Ανατολικοαφρικανοί είχαν συλλάβει 3.500 αιχμαλώτους και κατέλαβαν 16 πεδινά πυροβόλα. Η εφημερίδα της 29ης Ταξιαρχίας ανέφερε σκωπτικά πως η υπογραφή της συνθηκολόγησης πραγματοποιήθηκε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή (ένα λεπτό μετά τα με­ σάνυχτα της 5ης προς 6η Νοεμβρίου) ε­ πειδή οι γαλλικοί κανονισμοί όριζαν ρη­ τά ότι, προκειμένου να απονεμηθούν με­ τάλλια σε συμμετέχοντες σε επιχειρή­ σεις, έπρεπε να περάσουν «...το ελάχι­ στο έξι μήνες συνεχών και αδιάλειπτων επιχειρήσεων εναντίον του εχθρού». Οι επιχειρήσεις της δεύτερης φάσης για την κατάληψης της Μαδαγασκάρης μπορεί να μη είχαν πολλές απώλειες (109 συνολικά), αλλά οι Νοτιοαφρικανοί και οι Βρετανοί υπέφεραν από ελονοσία, ανα­ γκάζοντας την 29η Ταξιαρχία να μετα­ φερθεί στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρι­ κής προκειμένου να αναρρώσει. Η επικράτηση των Συμμάχων στην πε­ ριοχή οριστικοποιήθηκε στις 30 Νοεμβρί­ ου, όταν το αντιτορπιλικό «Leopard» των Ελευθέρων Γάλλων κατέλαβε το νησί Ρεϊνιόν, 650 χλμ. ανατολικά της Μαδαγα­ σκάρης, τελευταίο προπύργιο των Γάλ­ λων του Βισύ στην ευρύτερη περιοχή.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η πρώτη από τις επιχειρήσεις για την ολοκληρωτική κατάληψη του νησι­ ού (επιχείρηση «Ironclad») υπήρξε, πα­ ράλληλα, και η πρώτη που πραγματοποί­ ησαν οι Βρετανοί σε μεγάλη κλίμακα, 27 χρόνια ύστερα από την επιχείρηση ενα­ ντίον των Δαρδανελίων κατά τη διάρ­ κεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Από την επιχείρηση προέκυψαν διδάγματα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στη συνέ­ χεια από τους Βρετανούς επιτελείς, σχετικά με την κεφαλαιώδη σημασία του αρματαγωγού στη μεταφορά και α­ ποβίβαση πυροβόλων, οχημάτων και υ­ λικών κατά την πρώτη φάση της απόβα­ σης, τη χρησιμότητα των αποβατικών σκαφών για τη μεταφορά εφοδίων και στρατευμάτων από τα πλοία προς τις α­ κτές, και την ανάγκη δημιουργίας μιας μονάδας ικανής να διαχειρίζεται την ορ­ γάνωση της ακτής απόβασης σε ό,τι α­ φορά τα υλικά, τα στρατεύματα και τα οχήματα που έφθαναν εκεί από τα πλοία. Με τις επιχειρήσεις κατάληψης του νησιού οι Σύμμαχοι κάλυψαν τα νώ­ τα της «Οδού του Ακρωτηρίου» από ό­ που διέρχονταν οι νηοπομπές προς τη Μέση Ανατολή, αλλά οι συγκεκριμένες

Το M o rä n e 842 το υ σμηνία Α λ εξά ν τρ Λ ο ρ έν, το οποίο κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ ε από τα M a rtle t σ τις 7 Μ α ΐο υ . Ο Λ ο ρ έν σ υνέχισ ε να π ετά για το υ ς Ε λ ε υ θ έ ρ ο υ ς Γάλλους κα ι σ τις 18 Μ α ΐο υ 1943 μ ε τ α τ έ θ η κ ε σ τη μ οίρ α N orm andie-N iem en, η οποία είχ ε δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί σ τη Ρωσία.

Μ α λ α γ ά σ ιο ι Τ υφ εκιοφ όρ οι. Τον Ο κτώ βρ ιο το κρ ύ ο σ τα υψ ίπ εδα το υ κ εν τρ ικ ο ύ και νο τίου τμ ή μ α το ς τη ς νήσου είν α ι δριμύ.

επιχειρήσεις στέρησαν το μέτωπο Ινδίας-Βιρμανίας από στρατεύματα που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν σε αμ­ φίβιες επιχειρήσεις εναντίον των Ιαπώ­ νων, το φθινόπωρο του 1942, καθώς και από πλοία που θα ανέκοπταν την προέ­ λασή τους. Ξ

μα κ α ι σ τις επ ίσ η μ ες μ ε λ έ τ ε ς το υ Β ’ Π α ­ γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λ έμ ο υ , ε ίν α ι, σ ε π ο λ λ έ ς π ε ­ ρ ιπ τώ σ εις , δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς . 2. Υ π άρχουν π ο λ λ έ ς δ ια φ ο ρ έ ς σ τις η μ ε ­ ρ ο μ η ν ίε ς δ ιε ξ α γ ω γ ή ς τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν α ν ά μ εσ α σ τις β ρ ε τ α ν ικ έ ς επ ίσ η μ ες ι ­ σ τ ο ρ ίε ς το υ Ν α υ τ ικ ο ύ κ α ι το υ Σ τρ α το ύ . Α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε τη ν ισ το ρ ία το υ Ν α υ τ ι­ κ ο ύ , η ο π ο ία ε κ δ ό θ η κ ε π ιο π ρ ό σ φ α τα .

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Οί ο ν ο μ α σ ίες τω ν δ ια φ ό ρ ω ν π ε ρ ιο ­ χώ ν το υ ν η σ ιο ύ , οι ο π ο ίε ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ι­ ο ύ ν τα ι σ το κ είμ εν ο , ε ίν α ι γ α λ λ ικ έ ς τη ς ε π ο χ ή ς ε κ ε ίν η ς . Σ ή μ ερ α ε ίν α ι δ ια φ ο ρ ε ­ τικ έ ς . Ε π ίσ η ς, οι ο ν ο μ α σ ίες π ου χ ρ η σ ι­ μ ο π ο ιο ύ ν το απ ό τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς , α κ ό -

(1) C laude d'A bzac-E pezy: L ’A R M E E DE L ’A IR DES A N NEE S NO IR E S -V IC H Y 1940-1944. Econo m ica, Paris, 1998. (2) DESPATCHES O F LIEUTENANT-GENERAL SIR W ILLIA M PLATT, GENERAL OFFICER C O M M A N D ER IN CHIEF, EAST AFRICA C O M M A N D , O N O PERATIONS O F EAST AFRICA C O M M A N D , 12th JULY 1941 TO 8th JANUARY 1943, S u p plem ent to the London G azette, 16 Ju ly 1946. (3) DESPATCHES O F REAR-ADM IRAL E. N . SYFRET, C.B. FLAG OFFICER C O M M A N D IN G FO RCE F (ET. AL.) O N THE CAPTURE O F DIEGO SUAREZ (O PERATION IR O NCLAD), S upplem ent to the London G azette, 4 M arch 1948. (4) C. J. E hren gardt: «IRO N C LA D» - LES BRITTANIQUES A MADAGASCAR, A ero jo u m al No 47, Fevrier-M ars 2006. (5) H e a d q u a rte rs R oyal A ir Force M iddle East, M ADAGASCAR SID E SHO W , R A F M iddle E ast R ev iew N o 2, J a n u a ry -M a rc h 1943. (6) M in is try o f D efe n ce (N avy): WAR W ITH JAPAN VO LUME III THE CAMPAIGNS IN THE S O LO M O N S A N D NEW G UINEA, H .M .S .O ., London, 1975/1995. (7) L ieutenant-C olonel H. M o yse -B artlett: THE K IN G S AFRICAN RIFLES- A STUDY IN THE MILITARY H ISTO RY O F EAST AN D CENTRAL AFRICA, 1890-1945 VO LUME 2, The N aval & M ilita ry Press, Uckfield, 1956/2002. (8) C aptain S. W. R oskill: THE WAR AT SEA VOLUME II THE PER IO D O F BALANCE, H .M .S .O ., London, 1956. (9) John d e S. W inser: B R ITIS H INVASIO N F L E E T S - THE M ED ITERR A N EA N A N D BEYOND 1942-1945, The W orld Ship Society, G ravesend, 2002. (10) M a jo r-G en e ral S. W oodburn K irby: THE WAR A G A IN ST JAPAN VOLUME II INDIA 'S M O S T DANG ERO US HOU R , H .M .S .O . a n d U ckfield, The N aval & M ilita ry Press, London, 1958/2004.

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A I 6 7

ΚίΠλΣ AMM*

Σιις αρχές ίου 1963, ο Νοιιοβιετναμικός Itpaioc είχε δοκιμαοιεί οιο πεδίο me μάχης και είχε αποδειχθεί αποΠύτωο ανεπαρκής. Η μάχη ίου Απ Μπακ αποτέλεοε ένα άνευ προηγουμένου ιριάοκο για ίο οποίο υπεύθυνος θεωρήθηκε ο πρόεδρος ίου Νοτίου Βιεινάμ, Ννκο Νιιν Νιιέμ. Ως ουνέπεια ιης ήπας, ο Νιιέμ και ίο διεφθαρμένο καθεοιώιος ίου άρχισαν να καταρρέουν, γεγονός που υποχρέωσε τις ΗΠΑ να επέμβουν ακόμα πιο ενεργά οιη σύγκρουση, αποσιέΜοντας σιην ασιατική χώρα πάνω από 500.000 άνδρες ιους.

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1963-67 %

f"

*

{4

ϊιμύκωοη και» αδιέξοδα

*“ —

'iW rr'- iJ- :·

• i

Ik.

α νέα της πανωλεθρίας στο Απ Μπακ κυκλοφόρησαν σε όλον τον κόσμο. Ειδικά στις ΗΠΑ προκάλεσαν ένα πρωτήγνωρο κύμα σκε­ πτικισμού. Το ερώτημα που ετί­ θετο μεταξύ των Αμερικανών φορολογουμένων ήταν αν, τελικά, άξιζε τα χρή­ ματά τους να καταλήγουν σε έναν κενό­ δοξο δικτάτορα και σε έναν άχρηστο στρατό. Το Απ Μπακ υπήρξε η ταφόπλα­ κα του Ντιέμ. Η πτώση του δικτάτορα α­ ποτελούσε, πλέον, ζήτημα χρόνου. Ο ί­ διος, ωστόσο, με τις ενέργειες του φά­ νηκε να επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τον ^ιγοστό χρόνο που του απέμενε. Αρχικά, η αμερικανική ηγεσία προσπάθησε να συγκαλύψει την καταστροφή, δηλώνο­ ντας επίσημα ότι οι δυνάμεις του Νοτίου Βιετνάμ είχαν νικήσει στη μάχη του An Μπακ. Δυστυχώς, όμως, γΓ αυτούς, οι δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις τους διέψευσαν. Οι Αμερικανοί, συνηθισμένοι να είναι νικητές, δεν είχαν μάθει μέχρι τότε να χειραγωγούν τον Τύπο.

Τ

' ' 4 a

v

- - ..

‘

V

3·^·- . . .- - -

-

*

—

'

Η ΠΤΟΣΗ ΤΟΥ ΝΤΙΕΜ Σαν να μην έφταναν όλα τα άλλα, ο Ντιέμ διέπραξε ένα ακόμα αψυχολόγητο λάθος, το οποίο έμελλε να είναι και το τελευταίο του. Κατόρθωσε να «κερδί­ σει» την αιώνια αντιπάθεια των βουδι­ στών υπηκόων του, όταν στις 3 Ιουνίου 1963, ημερομηνία κατά την οποία εορτά­ ζονται τα γενέθλια του Βούδα, ο αδελ­ φός του, καθολικός αρχιεπίσκοπος της Χουέ, απαγόρευσε τους βουδιστικούς θρησκευτικούς εορτασμούς και γιόρτα­ σε με επισημότητα τα δικά του γενέ­ θλια. Η απόφαση αυτή προκάλεσε την ά­ μεση εξέγερση των βουδιστών κατοίκων της πόλης, οι οποίοι αποτελούσαν το 80% του πληθυσμού της. Ο Ντιέμ, αντί να ζητήσει δημόσια συγγνώμη, απάντη­ σε με αποστολή στρατευμάτων. Ακολού­ θησαν συγκρούσεις στις οποίες πρωτο­ στάτησαν βουδιστές μοναχοί, εννέα εκ των οποίων σκοτώθηκαν στις ταραχές. Η εξέγερση, όμως, των βουδιστών

δεν κατεστάλη. Από τη Χουέ εξαπλώθρκε σε όλη ττ^χώρα, ακόμη και σε βυ ΐήν την πρωτεύουσα Σαϊγκόν. Υπό την πίεση των Αμερικανών, ο Ντιέμ επιδίωξε την έναρξη συνομιλιών με τους βουδιστές. Παράλληλα, όμως, μέλη της οικογένειάς

* ^ m

του κάι συγκεκριμένα η σύζυγος του α­ δελφού του, η οποία κατείχε κυβερνητι­ κή θέση, σε επίσημη δήλωσή της κατηγόρησε τους βουδιστές μοναχούς για| προδοσία και φιλοκομμουνισμό. Υπό αυ­ τές τις συνθήκες, κάθε προσπάθεια συνδιαλλαγής ναυάγησε. Στις 11 Ιουνί- . ,^ Ι ου, οι βουδιστές μοναχοί οργάνωσαν με- j f l γάλη διαδήλωση στη Σαϊγκόν. Εν μέσω 1 της διαδήλωσης, ένας μοναχός, ο Kotf- % * άνκ Ντούκ, περιλούστηκε με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε. Η εικόνα του φλεγό- ^ ^ μενού μοναχού, καθήμενου σε στάση προσευχής, έκανε σύντομα τον γύρο * του κόσμου, προκαλώντας παγκόσμιο σάλο εναντίον του Ντιέμ. Ωστόσο, τόσο |^· ο πρέσβης Νόλτινγκ, όσο και η ηγεσία της αμερικανικής στρατιωτικής αποστο-

θυμοι να συνεργαστούν με οποιαδήποτε νοτιοβιετναμική κυβέρνηση, η οποία θα διέθετε λαϊκό έρεισμα και θα πολεμού­ σε αποτελεσματικά τους κομμουνιστές. Λίγες ημέρες αργότερα, ήταν η σειρά του προέδρου Τζων Κένεντυ να δολοφο­ νηθεί.

ΝΕΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ, ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ Α μ ερ ικ α ν ικ ές α ερ ο κ ίν η τες δ υ ν ά μ εις εφ ο ρ μ ο ύ ν κ α τά τω ν Βορείων. λής στο Βιετνάμ στήριξαν και πάλι τον Ντιέμ, χρησιμοποιώντας κυρίως το επι­ χείρημα ότι δεν υπήρχε άλλη εναλλακτι­ κή πρόταση εκτός από αυτόν. Για τους Αμερικανούς ο Ντιέμ αντιπροσώπευε το μικρότερο κακό. Ο τελευταίος, όμως, συνέχισε την ανούσια διαμάχη του με τους Βουδιστές. Την 21η Αυγούστου, στρατιωτικά τμήματα, υπό τη διοίκηση του αδελφού του Ντιέμ, Νγκο Ντιν Νχού, επέδραμαν στους βουδιστικούς ναούς της Σαϊγκόν και συνέλαβαν 1.400 μονα­ χούς, τραυματίζοντας μάλιστα 30 από αυτούς. Οπως ήταν αναμενόμενο, η κί­ νηση αυτή προκάλεσε νέο κύμα ανατα­ ραχών και διαδηλώσεων. Το χειρότερο, όμως, για τον Ντιέμ ήταν ότι τώρα πια εί­ χε απολέσει εντελώς την εμπιστοσύνη των Αμερικανών. Οι ταραχές συνεχίστη­ καν όλο τον Αύγουστο και τον Σεπτέμ­ βριο του 1963. Οι Νοτιοβιετναμέζοι στρατηγοί είχαν ήδη καταστρώσει σχέ­ διο ανατροπής του Ντιέμ, με τη σιωπηλή στήριξη των Αμερικανών. Τελικά, όμως, το πραξικόπημα δεν εκδηλώθηκε και έ­ τσι ο Ντιέμ συνέχισε τις μαζικές συλλή­ ψεις. Στις 23 Σεπτεμβρίου, έφθασε στη Σαϊγκόν ο Αμερικανός υπουργός Αμυνας Ρόμπερτ Μακ Ναμάρα για να μελετήσει επιτοπίως την κατάσταση. Ανακοίνωσε μάλιστα, για να πιέσει τον Ντιέμ, ότι η α­

Στο Νότιο Βιετνάμ ο θάνατος του Ντιέμ γέννησε νέες ελπίδες. Τη διακυ­ βέρνηση της χώρας ανέλαβε μια τριαν­ δρία στρατηγών. Πρόεδρος ανακηρύχθηκε ο στρατηγός Νγκουέν Νγκο Θο, αλλά ουσιαστικά η χώρα κυβερνάτο από τον στρατηγό Ντουόνγκ Βαν Μινχ, γνω­ στό στους Αμερικανούς ως ο «μεγάλος Μινχ». Δυστυχώς, όμως, η κατάσταση στη χώρα κάθε άλλο παρά βελτιώθηκε. Η διαφθορά και η κοινωνική σήψη εξα­ κολούθησαν να κυριαρχούν. Οι οπαδοί του Ντιέμ διώχθηκαν και αντικαταστάθηκαν από νέους, μικρούς και μεγά­ λους, τυραννίσκους σε όλη τη χώρα. Παρά τις υποσχέσεις των στρατη­ γών, ούτε δημοκρατία υπήρχε ούτε η γη μοιράστηκε. Το μόνο που διαφοροποιήθηκε για τους πολίτες, ήταν τα πρόσωπα που τους καταπίεζαν. Στο μεταξύ, οι Βιέτ Κονγκ, εκμεταλλευόμενοι τη γενι­ κή σύγχυση που επικρατούσε στον Νό­ το, ανέλαβαν νέες μεγάλης κλίμακας ε­

πιχειρήσεις. Μεγάλος αριθμός σημείων στηρίγματος των κυβερνητικών δυνάμε­ ων καταλήφθηκε και μερικά «οχυρωμέ­ να χωριά» κυριεύθηκαν. Μέσα σε αυτό το κλίμα της γενικής κατάρρευσης, ση­ μειώθηκαν νέες ταραχές. Απεργίες ξέ­ σπασαν στη Σαϊγκόν, μαζί με φοιτητικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Ολα έ­ δειχναν ότι το Νότιο Βιετνάμ δεν είχε μέλλον. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, στις 30 Ιανουαρίου 1964 νέο πραξικόπη­ μα εκδηλώθηκε στη Σαϊγκόν. Η τριαν­ δρία του Μινχ εξαφανίστηκε και την ε­ ξουσία ανέλαβε ο στρατηγός Κχαν. Στις ΗΠΑ, η δολοφονία του Κένεντυ έφερε στην εξουσία έναν νέο πρόεδρο, τον μέχρι τότε αντιπρόεδρο Λύντον Τζόνσον. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ δεσμεύθηκε να ακολουθήσει την τακτική του προκατόχου του στο Βιετνάμ. Οι συνθήκες, όμως, τον ανάγκασαν να εμπλέξει ακόμα περισσότερο τη χώρα του στον πόλεμο. Το πρώτο μέτρο που έλαβε ο νέος πρόεδρος ήταν να παράσχει την πλήρη στήριξή του στο νέο καθεστώς Κχαν. Οι Αμερικανοί είχαν την πεποίθηση ότι η πολιτική σταθερότητα αποτελούσε εκείνη την ώρα το βασικό ζητούμενο στο Νότιο Βιετνάμ, ενώ τα πρόσωπα ήταν δευτερεύον θέμα. Αποφάσισε, επίσης, να αυξήσει την κάθε είδους παρεχόμενη βοήθεια προς το Νότιο Βιετνάμ. Ωστόσο, παρά τα αμερικανικά μέτρα, η κατάστα­ ση σταδιακά επιδεινωνόταν. Οι Βιέτ Κον-

μερικανική βοήθεια θα περικοπτόταν, εάν ο Ντιέμ δεν ελάμβανε μέτρα για την ομαλοποίηση της κατάστασης. Ο Ντιέμ αρνήθηκε ακόμη και να συ­ ζητήσει. Η μοίρα του είχε προδιαγραφεί. Την 1η Νοεμβρίου, το από καιρό προε­ τοιμαζόμενο πραξικόπημα εκδηλώθηκε. Οι κινηματίες περικύκλωσαν το προε­ δρικό μέγαρο και ζήτησαν την παράδο­ ση του Ντιέμ και του αδελφού του. Οι δύο αδελφοί δραπέτευσαν από ένα μυ­ στικό πέρασμα, αλλά συνελήφθησαν την επόμενη ημέρα και δολοφονήθηκαν κα­ τά τη μεταφορά τους στο Αρχηγείο Στρατού. Οι Αμερικανοί, επισήμως, δεν είχαν ιδέα για το πραξικόπημα. Εσπευσαν, πάντως, να στηρίξουν αμέσως τους κινηματίες, δηλώνοντας ότι ήταν πρό­

7 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 β ο υ δ ισ τή ς μονα χός α υ το π υ ρ π ο λ είτα ι σ τη Σαϊγκόν. Η εικό να α υ τή έκ α ν ε το ν γύρ ο το υ κόσμου και π ρ ο κ ά λεσ ε εκ είν η τη ν επ οχή σάλο σ τις ΗΠΑ.

γκ ήλεγχαν πλήρως περισσότερο από το 40% του εδάφους του Νοτίου Βιετνάμ. Στις επαρχίες επικρατούσε χάος. Οι άν­ θρωποι του Κχαν καταδίωκαν τους αν­ θρώπους του Μινχ και του Ντιέμ, αδια­ φορώντας για τους Βιέτ Κονγκ. Οι Αμερι­ κανοί, πάντως, στήριξαν τον Κχαν με όλα τα μέσα, παρέχοντάς του οικονομική βοήθεια ύψους 60 εκατομμυρίων δολα­ ρίων, ενώ επιπλέον χρηματοδότησαν την αύξηση του Νοτιοβιετναμικού Στρατού κατά 50.000 άνδρες. Επίσης, ο Τζόνσον διέταξε να προετοιμαστούν σχέδια αε­ ροπορικών βομβαρδισμών του Βορείου Βιετνάμ. Ο Κχαν είχε ζητήσει επίσημα από τις ΗΠΑ να βομβαρδίζουν τον Βορ­ ρά, κάθε φορά που οι κομμουνιστές πραγματοποιούσαν μια επίθεση στον Νότο, ως αντίποινα. Γενικά ο Κχαν, εξ αρχής, τάχθηκε υ­ πέρ μιας πιο επιθετικής πολιτικής και ζήτησε από τους Αμερικανούς να τη στηρίξουν. Αλλωστε, όπως δημόσια δή­ λωσε, οι Αμερικανοί ήδη πραγματοποι­ ούσαν μυστικά επιδρομές ειδικών μονά­ δων στο εχθρικό έδαφος. Οι μυστικές αυτές επιχειρήσεις, με την κωδική ονο­ μασία «OPLAN 34Α», είχαν την έγκριση του Αμερικανού προέδρου και αφορού­ σαν καταδρομικές επιχειρήσεις στο ε­ χθρικό έδαφος, εκτελέσεις κομμουνι­ στών τοπικών ηγετών, απαγωγές, δολιο­ φθορές, απελευθερώσεις αιχμαλώτων κλπ. Ωστόσο, ένα γεγονός που ακολού­ θησε, υποχρέωσε την αμερικανική ηγε­ σία να εμπλακεί ανοικτά στη σύγκρουση, έχοντας μάλιστα και την πλήρη στήριξη της αμερικανικής κοινής γνώμης.

Η «ΝΑΥΜΑΧΙΑ» ΤΟΥ Τ0ΝΚΙΝ0Υ Οι Αμερικανοί, παράλληλα με την ε­ πιχείρηση «OPLAN 34Α», προσπάθησαν να έρθουν σε μυστικές διαπραγματεύ­ σεις με τους Βορειοβιετναμέζους. Οι ε­ παφές πραγματοποιήθηκαν μέσω ενός Καναδού διπλωμάτη, αλλά δεν απέδω­ σαν. Οι Βορειοβιετναμέζοι απέκλειαν το ενδεχόμενο ουσιαστικής αμερικανικής εμπλοκής στον πόλεμο. Απάντησαν δε με τον δικό τους τρόπο: με συνεχείς βομβιστικές επιθέσεις στη Σαϊγκόν, προκαλώντας κύμα πανικού και παραλύοντας τη δημόσια ζωή. Το γεγονός, ό­ μως, που έμελλε να ξεχειλίσει το ποτήρι της οργής για τους Αμερικανούς ήταν η απρόκλητη επίθεση βορειοβιετναμικών τορπιλακάτων εναντίον του αμερικανι­ κού αντιτορπιλικού «Maddox», στον κόλ­ πο του Τονκίνου, έξω από τα χωρικά ύδατα του Βορείου Βιετνάμ, στις 2 Αυ-

Ο πρόεδρος το υ Ν ο τίο υ Β ιετν ά μ Ν γκ ο Ν τιν Ν τιέ μ σ τη ν Ο υάσινγκτον.

γούστου 1964. Το αντιτορπιλικό απέκρουσε την επίθεση τριών εχθρικών τορπιλακάτων, βυθίζοντας τη μία και προκαλώντας ζημιές σε μία δεύτερη. Εχουν διατυπωθεί διάφορες εκδοχές σχετικά με το γιατί οι Βορειοβιετναμέζοι αποτόλμησαν να κηρύξουν, ουσιαστικά, πόλεμο στις ΗΠΑ, με αυτόν τον τρόπο. Δύο είναι οι επικρατέστερες. Η πρώτη σχετίζεται με την υποστήριξη που παρεί­ χαν τα αμερικανικά πλοία στις εκτελούμενες καταδρομικές επιχειρήσεις του σχεδίου «OPLAN 34Α». Η δεύτερη, πολύ πιο «αμερικανική», συνδυάζει το γεγο­ νός με τις επικείμενες, τότε, αμερικανι­ κές εκλογές. Υποστηρίζει, δηλαδή, ότι οι Βορειοβιετναμέζοι «επιθυμούσαν να τα­ πεινώσουν τον πρόεδρο Τζόνσον». Το α­ πόγευμα της 4ης Αυγούστου, το «Maddox» συνέχιζε την περιπολία του, μαζί με το αντιτορπιλικό «Turner Joy», ό­ ταν εντόπισε πέντε εχθρικές τορπιλα­ κάτους να πλησιάζουν με μεγάλη ταχύ­ τητα. Αμέσως, σήμανε συναγερμός και στο σημείο έσπευσαν αεροσκάφη του α­ εροπλανοφόρου «Ticonderoga». Το Αμε­ ρικανικό Ναυτικό ανέφερε ότι βύθισε δύο εχθρικά σκάφη και προκάλεσε ζη­ μιές σε άλλα δύο. Ωστόσο, η δεύτερη αυτή επίθεση αμφισβητήθηκε έντονα από πολλούς. Υποστηρίχθηκε ότι οι πέ­ ντε εχθρικές τορπιλάκατοι υπήρξαν μό­ νο στη φαντασία του άπειρου χειριστή ραντάρ του «Maddox» και πως γενικά τα αμερικανικά πλοία και αεροσκάφη, μέσα στο λυκόφως, έβαλλαν στον αέρα. Οπως κι αν είχαν τα πράγματα, ο Τζόνσον ενημερώθηκε από τους συμ­ βούλους τους για τη νέα επίθεση και διέταξε τα αεροσκάφη του 7ου Στόλου να βομβαρδίσουν, ως αντίποινα, τα 6ορειοβιετναμικά λιμάνια. Το πρωί της 5ης Αυγούστου, τα αεροσκάφη των αερο­ πλανοφόρων «Ticonderoga» και «Constellation» έπληξαν με σφοδρότητα τέσσερις εχθρικές ναυτικές βάσεις και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις. Οι Αμερι­

κανοί υποστήριξαν τη βύθιση 12 εχθρι­ κών ελαφρών πολεμικών και την ολοσχε­ ρή καταστροφή των εγκαταστάσεων. Ωστόσο, δεν υπήρξε επίσημη κήρυξη πολέμου. Μόνο στις 11 Αυγούστου ο πρόεδρος Τζόνσον υπέγραψε τη λεγά­ μενη Απόφαση του Κόλπου του Τονκί­ νου, η οποία του παραχωρούσε το δικαί­ ωμα να λάβει όποιο μέτρο έκρινε ανα­ γκαίο για την περίσταση, εκτός της κή­ ρυξης πολέμου. Με τον τρόπο αυτόν ο Τζόνσον απέφευγε και τη πιθανότητα ε­ νός γενικευμένου πολέμου που πιθανόν θα ξεσπούσε, εάν οι ΗΠΑ κήρυσσαν επί­ σημα πόλεμο στο Βόρειο Βιετνάμ. Οι «ναυμαχίες» του Τονκίνου προκάλεσαν πάντως κύμα ενθουσιασμού στη Σαϊγκόν. Ο Κχαν και όλη η νοτιοβιετναμική ηγεσία διείδαν στο συμβάν την πιθα­ νότητα της άμεσης αμερικανικής εμπλο­ κής στον πόλεμό τους. Και πράγματι, η ένταση φάνηκε να κλιμακώνεται γρήγο­ ρα. Στις 18 Σεπτεμβρίου, δύο ακόμα α­ μερικανικά πλοία ανέφεραν ότι δέχθη­ καν επίθεση. Και πάλι, όμως, το συμβάν δεν επιβεβαιώθηκε. Στις 2 Νοεμβρίου, όμως, όλες οι αμφιβολίες ξεπεράστηκαν. Μια ομάδα Βιέτ Κονγκ επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στην αμερικανική αερο­ πορική βάση Μπιέν Χόα, κοντά στη Σαϊγκόν, σκοτώνοντας πέντε Αμερικανούς, τραυματίζοντας άλλους 76 και καταστρέφοντας έξι σταθμευμένα αεροσκά­ φη Β-57. Οι Αμερικανοί απάντησαν με ε­ πιδρομές ομάδων κομάντος στο Βόρειο Βιετνάμ - ομάδες DESOTO, όπως ονομά­ στηκαν. Δύο ημέρες αργότερα, πραγματοποιήθηκαν και οι αμερικανικές εκλο­ γές με τον Τζόνσον να λαμβάνει το 61% των ψήφων. Στο μεταξύ, η εσωτερική κατάσταση στο Νότιο Βιετνάμ άρχισε και πάλι να ε­ πιδεινώνεται. Ο Κχαν, όπως και οι προκάτοχοί του, δεν υλοποίησε καμία από τις υποσχέσεις του. Η κοινωνική αναταραχή εντάθηκε, ενώ οι βουδιστές ξαναβγήκαν στους δρόμους. Τους τελευταίους ο Κχαν κατόρθωσε προσωρινά να τους η­ ρεμήσει. Δεν κατόρθωσε, όμως, να πά­ ρει με το μέρος του ούτε τον λαό ούτε τους αξιωματικούς του. Παράλληλα, κατάφερε να γίνει φορτικός και στους Αμε­ ρικανούς, απαιτώντας συνεχώς αεροπο­ ρικούς βομβαρδισμούς στον Βορρά. Οι Αμερικανοί υποσχέθηκαν να ξεκινήσουν τους βομβαρδισμούς, εάν αυτός άρχιζε τις μεταρρυθμίσεις στον Νότο! Σε πρώ­ τη φάση, πάντως, οι Αμερικανοί άρχισαν να βομβαρδίζουν τον διάδρομο «Χο Τσι Μινχ» στο Λάος (επιχείρηση «Barrel Roll»), χωρίς όμως σοβαρά αποτελέσμα­ τα. Από την άλλη, στη Σαϊγκόν το χάος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 17 1

Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τε ς σ ε δ ιά λ ειμ μ α επ ιχ είρ η σ η ς, σε κ α τε σ τρ α μ μ έν ο από ναπάλμ δά σ ος σ το Β ιετν ά μ .

συνεχίστηκε. Αυτήν τη φορά μαζί με τους βουδιστές κατέβηκαν στους δρό­ μους και οι καθολικοί, οπαδοί του Ντιέμ. Μέσα σε αυτό το κλίμα, μια ομάδα αξιω­ ματικών ίδρυσε την οργάνωση των «Νεοτούρκων», όπως ονομάστηκε -από την οργάνωση των Νεοτούρκων αξιωματι­ κών που το 1908 υποχρέωσαν τον Οθω­ μανό σουλτάνο να προβεί σε μεταρρυθ­ μίσεις-, με στόχο την ομαλοποίηση της εσωτερικής κατάστασης και τη νίκη κα­ τά των κομμουνιστών. Ο Κχαν πληροφορήθηκε τη δημιουργία αυτής της οργά­ νωσης και κατόρθωσε να προσεταιριστεί τα μέλη της, παρά τις συστάσεις του Αμερικανού πρέσβη Τέιλορ, ο οποίος ε­ πέμενε ότι στον στρατό δεν θα έπρεπε να υπάρχουν οργανώσεις. Η διαμάχη Κχαν - Τέιλορ προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις με τον Κχαν να μη διστάζει να καταγγείλει τον Τέιλορ ακό­ μα και στα αμερικανικά Μ ΜΕ. Οσο, ό­

7 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (S'

μως, ο Κχαν προσπαθούσε να ελέγξει την εσωτερική κατάσταση, οι Βιέτ Κονγκ ενέτειναν τη δράση τους. Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1964, εκρήξεις συγκλόνισαν το ξενοδοχείο «Μπρινκ», ένα από τα μεγαλύτερα της Σαϊγκόν, στο οποίο διέμεναν Αμερικανοί αξιωματικοί. Δύο από αυτούς σκοτώθηκαν και άλλα 51 άτομα τραυματίστηκαν - Αμερικανοί και Βιετναμέζοι υπάλληλοι. Αμέσως με­ τά, οι Βιέτ Κονγκ επιτέθηκαν και κατέ­ λαβαν την πόλη Μπιν Γκιά, κοντά στη Σαϊγκόν, στην οποία παρέμειναν επί τέσ­ σερις ημέρες, δολοφονώντας κάθε αντικομμουνιστή, μαζί με έξι Αμερικανούς και 177 Νοτιοβιετναμέζους στρατιώτες. Ακολούθησε εκ νέου γενικευμένος πανι­ κός που οδήγησε σε πλήρες χάος τις ε­ πόμενες τρεις εβδομάδες, με νέες δια­ δηλώσεις των βουδιστών, οι οποίοι πυρ­ πόλησαν και αμερικανικά κτίρια, με την αυτοπυρπόληση μια δεκαεπτάχρονης

βουδίστριας, αλλά και με ανοικτή εξέ­ γερση των ορεσίβιων Μοντανιάρ, οι ο­ ποίοι μέχρι τότε στήριζαν την κυβέρνη­ ση. Ο Κχαν επιχείρησε να αλλάξει το κλί­ μα ανασχηματίζοντας την κυβέρνηση. Τα αποτελέσματα, όμως, αυτής της κίνη­ σης υπήρξαν πενιχρά. Ευτυχώς γΓ αυ­ τόν, οι Αμερικανοί κατόρθωσαν να πείσουν τους Μοντανιάρ να θέσουν τέρμα στην εξέγερση. Αυτή ήταν και η μοναδι­ κή επιτυχία. Από την πλευρά τους οι Αμερικανοί αποφάσισαν να αντιδράσουν δυναμικά στις συνεχόμενες εναντίον τους επιθέ­ σεις των Βιέτ Κονγκ. Πριν, όμως, ο πρό­ εδρος Τζόνσον λάβει τις οριστικές του αποφάσεις, οι Βιέτ Κονγκ κτύπησαν α­ κόμα πιο σκληρά, στην αμερικανική αε­ ροπορική βάση του Πλέικου, στις 7 Φ ε­ βρουάριου 1965, σκοτώνοντας εννιά και τραυματίζοντας πάνω από 100 Αμερικα­ νούς. Η επίθεση μάλιστα «συνέπεσε» με

ναμέζων υπήρξε εξίσου άμεση. Στις 10 Φεβρουάριου, το πολυτελές ξενοδοχείο «Κουί Νον», το οποίο επίσης χρησιμο­ ποιείτο ως κατάλυμα των Αμερικανών στη Σαϊγκόν, τινάχτηκε στον αέρα με ό­ λους όσοι βρίσκονταν μέσα. Εκατοντά­ δες εγκλωβίστηκαν στα συντρίμμια του κτιρίου, από τα οποία ανασύρθηκαν τα πτώματα 23 Αμερικανών. Δύο ημέρες με­ τά την επίθεση, ο Τζόνσον έδωσε την έ­ γκρισή του για την έναρξη της επιχείρη­ σης «Rolling Thunder», η οποία προέβλεπε αεροπορικούς βομβαρδισμούς στρα­ τιωτικών στόχων, νότια του 19ου παραλ­ λήλου, στο έδαφος του Βορείου Βιετ­ νάμ. Ημερομηνία έναρξης της επιχείρησης ορίστηκε η 20η Φεβρουάρι­ ου. Αναβλήθηκε, όμως, καθώς στη Σαϊγκόν ένα νέο πραξικόπημα ανέτρεψε τον Κχαν. Την πρωθυπουργία ανέλαβε έ­ νας πολιτικός, ο Παν Χουί Κουάτ. Την πραγματική, όμως, εξουσία ασκούσαν και πάλι οι στρατιωτικοί. Στο μεταξύ, ο στρατηγός Ουίλιαμ Γουεστμόρλαντ, διοικητής των αμερικα­ νικών δυνάμεων, εξακολούθησε να προ­ ειδοποιεί την κυβέρνησή του ότι έπρεπε να αποσταλούν αμερικανικά στρατεύμα­ τα στο Βιετνάμ, για να προστατεύσουν τις αμερικανικές εγκαταστάσεις, καθώς ο Νοτιοβιετναμικός Στρατός δεν θεω­ ρείτο άξιος ούτε γι' αυτό. Κατά συνέ­ πεια, ελήφθη η απόφαση και στις 26 Φ ε­ βρουάριου 1965 αποβιβάστηκε στη βάση Ντα Ναγκ η 9η Ταξιαρχία Πεζοναυτών με τρία τάγματα πεζοναυτών, μία μοίρα πυροβολικού και υπηρεσίες επιμελητεί­ ας. Η μονάδα αυτή μετονομάστηκε σε 3η Αμφίβια Δύναμη Πεζοναυτών. Ωστόσο, ο Γουεστμόρλαντ δεν έμει­ νε ικανοποιημένος. Η κατάσταση καθη­ μερινά χειροτέρευε στον Νότο και ο Αμερικανός στρατηγός ανέφερε στην κυβέρνησή του ότι, κατά τη γνώμη του, σε έξι μήνες το Νότιο Βιετνάμ θα είχε

Χ7 ΛΑΟΣ ΤΑΪΛΑΝΔΗ

Αποσΐρσυωιικοττο!ημένη Ζώνη

Κο^άνγκΤρ« Χουε · • Ν τα Νονγκ

'V 'O

Μπανγκόκ • Πλέικου • Αϊ Ντρανγκ II Τακτική Ζώνη Στρατού

Κόλπος του Σιάμ <οα

III Τακτική Ζώνη Σώματος Στρατού

Απ Μπακ

IV Τακτική Ζώνη Σώματος Στρατού

Ν Ο Τ ΙΑ Σ ΙΝ ΙΚ Η Θ ΑΛΑΣΣΑ

Χ ά ρ τη ς το υ θ ε ά τ ρ ο υ π ολέμ ου σ το Ν ό τιο Β ιετν ά μ περιοριστεί σε μερικές εδαφικές νησί­ δες, γύρω από μερικές πόλεις. Η αναφο­ ρά του Γουεστμόρλαντ δεν ήταν άσχετη με τις πληροφορίες που είχε συλλέξει, ότι δηλαδή μια μεραρχία του τακτικού Βορειοβιετναμικού Στρατού ήταν έτοι­ μη να εισβάλει στο Νότιο Βιετνάμ. Η α­ πογοήτευση του ίσως θα ήταν μεγαλύτε­ ρη, εάν γνώριζε ότι στην πραγματικότη­ τα η μεραρχία αυτή δεν ήταν παρά η προπομπός των στρατευμάτων του Β ο ­ ρείου Βιετνάμ που αποστέλλονταν στον Νότο. Οι Βορειοβιετναμέζοι είχαν απο­

φασίσει να εισβάλουν μαζικά στο Νότιο Βιετνάμ, πριν προλάβουν οι Αμερικανοί να αποστείλουν ισχυρές δυνάμεις. Ο ανήσυχος Γουεστμόρλαντ εισηγήθηκε στην κυβέρνησή του να ενεργήσει για τον σχηματισμό μιας διεθνούς δύνα­ μης πέντε μεραρχιών -κατά τα πρότυπα του πολέμου της Κορέας-, η οποία θα α­ ναπτυσσόταν κατά μήκος των συνόρων του Νοτίου Βιετνάμ. Η πρόταση αυτή, ό­ μως, δεν ήταν υλοποιήσιμη, διότι οι σύμ­ μαχοι των ΗΠΑ δεν ήταν διατεθειμένοι να διαθέσουν τέτοιες δυνάμεις. Από την

Α μ ερ ικ α ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς ερ ευ ν ο ύ ν β ιετνα μ ικ ό χω ριό.

Α μ ερ ικα νικ ό π εδινό π υροβ ολικό β ά λλει κ α τά τω ν Βορείων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 3

Εκδοτική 2 0 1 2

I Τακτική Ζώνη Σώματος Στρατού

Σχεδίαση χάρτη: Σταύρος Καπλανίδης /ΓΝ Ω Μ Ω Ν

την επίσημη επίσκεψη του Σοβιετικού πρωθυπουργού Αλεξέι Κοσίγκιν, στο Ανόι. Αμέσως, ο Τζόνσον έδωσε την ά­ δεια και την ίδια ημέρα 49 αεροσκάφη του Αμερικανικού Ναυτικού βομβάρδι­ σαν μια στρατιωτική βάση, στο έδαφος του Βορείου Βιετνάμ. Παράλληλα, την ε­ πομένη, στόχους στο Βόρειο Βιετνάμ βομβάρδισε και η Νοτιοβιετναμική Α ε­ ροπορία. Αμέσως μετά την επιδρομή, ο Τζόνσον απευθύνθηκε στον αμερικανι­ κό λαό, αναφέροντας στο διάγγελμά του: «Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Είμαστε αποφασισμένοι να στηρίξουμε το Νότιο Βιετνάμ και θα πολεμήσουμε για την α­ νεξαρτησία του». Η απάντηση, όμως, των Βορειοβιετ-

άλλη, ούτε ο πρόεδρος Τζόνοον επιθυ­ μούσε να εμπλέξει μεγάλες αμερικανι­ κές δυνάμεις. Ως αποτέλεσμα, κατόπιν εισήγησης του πρεσβευτή Τέιλορ, οι Αμερικανοί κατέληξαν σε μια «συμβιβα­ στική» στρατηγική που ονομάστηκε «στρατηγική των περιβόλων». Βάσει αυ­ τής, θα δημιουργούντο οχυρές βάσεις σε καίρια σημεία του νοτιοβιετναμικού εδάφους καθώς και σε αεροδρόμια και λιμάνια, τις οποίες θα υπερασπίζονταν σχετικά ελαφρές δυνάμεις. Με τον τρό­ πο αυτόν, οι ΗΠΑ και δεν θα χρειαζόταν να αποστείλουν μεγάλες δυνάμεις στο Βιετνάμ και τη θέλησή τους να ενισχύσουν τους συμμάχους τους θα καταδεί­ κνυαν. Επίσης, οι φρουρές των οχυρών βάσεων θα είχαν το δικαίωμα να εκτελούν επιθετικές περιπολίες σε απόστα­ ση μέχρι 80 χλμ. από αυτές. Ο Γουεστμόρλαντ διαφώνησε με το σχέδιο, αλ­ λά τελικά αναγκάστηκε να υποκύψει. Οσον αφορά τη διεθνή δύναμη στο Βιετνάμ, έφθασε το 1969 να αριθμεί 68.900 άνδρες (από την Αυστραλία 7.000, τη Νέα Ζηλανδία 550, την Ταϊλάνδη, τη Νότια Κορέα, τις Φιλιππίνες, την Εθνικι­ στική Κίνα 30 άνδρες και την Ισπανία 25 άνδρες). Με εξαίρεση, όμως, τους Κορεάτες, τους Αυστραλούς και τους Νεοζηλανδούς, όλοι οι άλλοι δεν ανέλαβαν πο­ λεμικές αποστολές, αλλά βοηθητικά κα­ θήκοντα. Ακόμα δε και από τους αξιόμα­ χους Αυστραλούς, μόλις το 1/3 τους ή­ ταν μάχιμοι στρατιώτες. Ετσι, οι Αμερι­ κανοί αναγκάστηκαν να διαθέσουν σύντομα άλλα εννέα τάγματα, προς άμε­ ση υποστήριξη των υπό κατάρρευση Νο-

τιοβιετναμέζων συμμάχων τους. Παράλληλα, ο Γουεστμόρλαντ πέτυ­ χε τελικά να πείσει τον πρόεδρο να εγκαταλείψει τη στρατηγική των περιβό­ λων. Αν και η στρατηγική αυτή ουδέποτε εγκαταλείφθηκε οριστικά, εντούτοις ο Γουεστμόρλαντ έλαβε την έγκριση για την εκτέλεση επιχειρήσεων έρευνας και καταστροφής των εχθρικών δυνάμεων. Για πολιτικούς, όμως, λόγους ο Τζόνσον δημοσίως εξακολουθούσε να δηλώνει ότι τα αμερικανικά στρατεύματα στο Βιετνάμ είχαν μόνο αμυντικό ρόλο. Ομως, οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι που βρίσκονταν στη χώρα, μετέδιδαν στην πατρίδα τους ότι αυτό δεν αποτελούσε αλήθεια. Το προεδρικό αυτό «ψέμα» υ­ πήρξε η αιτία της πρώτης ρήξης μεταξύ του Τύπου και της κυβέρνησης, ένα ρήγ­ μα που έμελλε να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για την εξέλιξη αυτού του ίδι­ ου του πολέμου.

ΜΑΧΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΙΕΤ Κ0ΝΓΚ Το καλοκαίρι του 1965, η δράση των Βορείων εντάθηκε. Ολόκληρα τακτικά συντάγματα εισέβαλαν στο νοτιοβιετναμικό έδαφος και κατέλαβαν μερικές πό­ λεις. Σε μια περίπτωση, μάλιστα, παγίδευσαν και εξόντωσαν ένα ολόκληρο τάγμα του Νοτιοβιετναμικού Στρατού. Μια πρώτη απάντηση των Αμερικανών υ­ πήρξε ο ναυτικός αποκλεισμός του Β ο ­ ρείου Βιετνάμ από τον 7ο Αμερικανικό Στόλο και η ανάληψη δράσης από τα βα­ ρέα βομβαρδιστικά Β-52, αρχικά από τη

βάση του Γκουάμ στον Ειρηνικό και κα­ τόπιν από το έδαφος της Ταϊλάνδης. Τα Β-52 θα βομβάρδιζαν εχθρικές εγκατα­ στάσεις, στρατιωτικές βάσεις και τον διάδρομο «Χο Τσι Μινχ». Οι βομβαρδι­ σμοί θα διεξάγονταν από μεγάλο ύψος. Ετσι, σε πολλές περιπτώσεις οι Βόρειοι δεν καταλάβαιναν καν από πού δέχο­ νταν τις βόμβες. Τα καταστρεπτικά, ό­ μως, αποτελέσματα των βομβαρδισμών των Β-52, τα οποία μπορούσαν να αλλά­ ξουν το τοπίο σε ολόκληρες περιοχές, α­ νάγκασαν τους Βορειοβιετναμέζους να εξελιχθούν σε μετρ της κάλυψης και της απόκρυψης. Στο μεταξύ, στο Νότιο Βιετνάμ ξέ­ σπασε νέα πολιτική κρίση. Ο πρωθυ­ πουργός Κουάτ εξαναγκάσθηκε σε πα­ ραίτηση και την πρωθυπουργία ανέλαβε ο πτέραρχος Κι, επικεφαλής ενός δεκαμελούς στρατιωτικού συμβουλίου, με πρόεδρο της χώρας τον στρατηγό Θιέου. Η αλλαγή στην κυβέρνηση, πάντως, δεν βοήθησε στην αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής. Η ικανότητα αναπλήρωσης των απωλειών του Νοτιοβιετναμικού Στρατού υπολειπόταν των καταστροφών που του προκαλούσαν οι Βορειοβιετναμέζοι. Η ικανότητα αυτή μειωνόταν έτσι και αλλιώς, καθώς οι δυ­ νάμεις του, λόγω της εχθρικής πίεσης, αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν επαρ­ χίες ολόκληρες στους κομμουνιστές. Σε αυτό το κλίμα, ο Γουεστμόρλαντ ζήτησε την άμεση αποστολή 21 επιπλέον αμερικανικών ταγμάτων. Ο πρόεδρος δεν απάντησε αμέσως. Ως αντάλλαγμα, όμως, επέτρεψε στον Γουεστμόρλαντ να χρησιμοποιήσει τα υπό διοίκηση στρα­ τεύματα, όπως αυτός έκρινε. Αμέσως, ο Γουεστμόρλαντ αποφάσισε να επιτεθεί. Στόχος του ήταν η αποκαλούμενη «Πο­ λεμική Ζώνη D», μια εκτεταμένη περιο­ χή βορειοδυτικά της Σαϊγκόν, κοντά στην αμερικανική αεροπορική βάση της Μπιέν Χόα, η οποία τελούσε υπό τον πλήρη έλεγχο των Βορείων. Την επιχεί­ ρηση ανέλαβαν οκτώ συνολικά αμερικα­ νικά τάγματα της 173 Αερομεταφερόμενης Ταξιαρχίας, ένα αυστραλιανό -το 1ο Τάγμα Βασιλικού Αυστραλιανού Συντάγ­ ματος Πεζικού- και τέσσερα νοτιοβιετναμικά. Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε την 27η Αυγούστου. Σημειώθηκαν σφοδρές συμπλοκές, ιδίως μεταξύ των Αμερικανών - Αυστραλών και των Βορεί­ ων. Η επιχείρηση θεωρήθηκε επιτυχής και οι Βιέτ Κονγκ αποχώρησαν. Σύντομα, όμως, μόλις οι συμμαχικές δυνάμεις α­ ποχώρησαν, επανήλθαν.

Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τε ς σ ε μάχη μ έσ α σ ε χω ριό, υπό τα τρ ο μ α γ μ έν α β λ έμ μ α τα τω ν ντόπιων.

7 4 1ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γουεστμόρλαντ, σταθμίζοντας την κατάσταση και έχοντας υπόψη του τα δι-

δόγματα της

επιχείρησης της

Μπιέν

Χόα, υπέβαλε νέα εισήγηση στον πρόε­ δρο, στην οποία ανέφερε ότι, για να εξι­ σορροπηθεί η κατάσταση, χρειαζόταν 175.000 Αμερικανούς στρατιώτες. Εάν τους είχε, συνέχιζε, θα σταματούσε την εχθρική διείσδυση και, αν ενισχυόταν με επιπλέον 100.000, θα μπορούσε εντός του 1966 να εξαπολύσει μαζική αντεπί­ θεση και εντός 18 μηνών να κερδίσει τον πόλεμο. Ο Τζόνσον αποδέχθηκε τις προ­ τάσεις και σε πρώτη φάση απέστειλε την 1η Μεραρχία Εναέριου Ιππικού - αεροκίνητο πεζικό. Μετά την ικανοποίηση των απαιτήσεών του, ο Γουεστμόρλαντ κατέστρωσε τη νέα στρατηγική του. Ο μη αξιόμαχος στρατός του Νότου θα εξασφάλιζε την προστασία του εσωτερικού της χώρας, αναλαμβάνοντας αποστολές φρούρη­ σης στρατηγικών σημείων, ενώ οι αμερι­ κανικές δυνάμεις θα αναλάμβαναν την καταστροφή των μεγάλων εχθρικών συ­ γκεντρώσεων. Σε δεύτερο χρόνο, τα α­ μερικανικά τμήματα θα εκτελούσαν επι­ θέσεις κατά των εχθρικών βάσεων που είχαν εγκατασταθεί στο έδαφος του Νο­ τίου Βιετνάμ. Με τον τρόπο αυτόν πί­ στευε ότι θα επιτύγχανε δύο στόχους: και οι πολίτες του Νοτίου Βιετνάμ θα α­ πολάμβαναν ασφάλειας και οι εχθρικές μεγάλες μονάδες, οι οποίες αποτελούσαν και την κύρια απειλή, θα καταστρέ­ φονταν. Κατά συνέπεια, ο ίδιος και τον στρατιωτικό του στόχο θα εκπλήρωνε και τον πληθυσμό θα έστρεφε υπέρ της νοτιοβιετναμικής κυβέρνησης. Επειδή, όμως, δεν ήταν σε θέση να καλύψει το σύνολο των χερσαίων συνόρων του Νοτί­ ου Βιετνάμ, τα οποία είχαν μήκος πάνω από 1.400 χλμ., υποχρεώθηκε να καλύ­ πτει μεγάλες περιοχές με περιπόλους ή μόνο με αναγνωριστικές πτήσεις. Επί­ σης, ένα μελανό σημείο ήταν ότι δεν του δόθηκε άδεια εισόδου στο έδαφος του Λάος, κάτι που σήμαινε ότι δεν ήταν σε θέση να αποκόψει τον διάδρομο «Χο Τσι Μινχ», την κύρια ανεφοδιαστική αρτη­ ρία των εχθρικών δυνάμεων στο Νότιο

Το α μ ερ ικ α νικ ό α ντιτο ρ π ιλ ικ ό «M a d d o x » α π ο κ ρ ο ύ ει τη ν επ ίθ εσ η τω ν β ορ ειο β ιετνα μ ικώ ν τορ π ιλα κά τω ν σ τις 2-8-1964 (πιν. το υ Β . Φ ιτζέρ α λ ντ, USN). Η πρώτη μεγάλη μάχη στην οποία έ­ λαβαν μέρος οι Αμερικανοί, σημειώθηκε στο Τσού Λάι, στις ακτές της Νότιας Κι­ νεζικής θάλασσας. Η 3η Αμφίβια Δύναμη Πεζοναυτών εντόπισε ένα σύνταγμα Βιέτ Κονγκ και εξαπέλυσε μεγάλη επίθε­ ση εναντίον του, εμπλέκοντας 4.000 άνδρες. Με τη συνδρομή της Αεροπορίας

Μοντανιάρ και 12 Αμερικανοί. Οι επιθέ­ σεις των Βορείων άρχισαν στις 19 Οκτω­ βρίου και διήρκεσαν μέχρι τις 27 Οκτω­ βρίου 1965, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Οι Βορειοβιετναμέζοι αποδεκατίστηκαν, αφήνοντας πίσω τους τουλάχιστον 1.700 νεκρούς. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι Αμερικανοί τους καταδίωξαν και στις 14

και του Ναυτικού, οι Βιέτ Κονγκ διαλύ­ θηκαν, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 700 νεκρούς. Οι Αμερικανοί είχαν 50 νε­ κρούς και 150 τραυματίες. Στο μεταξύ, η βορειοβιετναμική μεραρχία που ο Γουε­

Νοεμβρίου, στο Αϊ Ντρανγκ, το 7ο Σύ­ νταγμα Ιππικού της 1ης Μεραρχίας Ενα­ έριου Ιππικού τους εντόπισε. Οι Βόρειοι εκτέλεσαν επιθετική επιστροφή, αλλά και πάλι, ύστερα από πενθήμερη μάχη (14 - 19 Νοεμβρίου) αποκρούστηκαν με τρομακτικές απώλειες (1.800 νεκροί ένα­ ντι 240 Αμερικανών νεκρών). Ετσι, με σχετικά λίγες απώλειες, οι Αμερικανοί είχαν συντρίψει τη βορειοβιετναμική με­ ραρχία «των κεντρικών υψιπέδων», ε­ ξουδετερώνοντας την απειλή που αυτή αντιπροσώπευε.

στμόρλαντ είχε εντοπίσει στα κεντρικά υψίπεδα του Νοτίου Βιετνάμ, άρχισε να κινείται ανατολικά, με σκοπό να κόψει το Νότιο Βιετνάμ στα δύο. Για να συνεχίσει όμως την κίνησή της προς τη Χουέ, που αποτελούσε τον τελικό της αντικειμενι­ κό σκοπό, έπρεπε να καταλάβει τη βάση του Πλέι Μέι, την οποία επάνδρωναν 400

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Βιετνάμ. Το γενικό σχέδιο του Γουεστμόρλαντ προέβλεπε την ανάπτυξη μεγάλων αμε­ ρικανικών μονάδων -ταξιαρχιών και με­ ραρχιών- σε ημιμόνιμες βάσεις, γύρω από τις οποίες θα δημιουργούντο άλλες μικρότερες βάσεις «υποστήριξης πυρός», ή βάσεις πυροβολικού. Με ορμη­ τήρια τις θέσεις αυτές, ταχυκίνητες -συνήθως αεροκίνητες- μονάδες θα αγκίστρωναν τον εχθρό και θα τον κατέ­ στρεφαν, χάρη στην τεράστια υπεροχή τους σε ισχύ πυρός.

Οι Βορειοβιετναμέζοι παραβίασαν για πρώτη φορά την Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη που είχε δημιουργηθεί με τις αποφάσεις της Συνθήκης της Γενεύ­ ης. Στην αρχή, οι παραβιάσεις ήταν πε­ ριορισμένης κλίμακας. Αργότερα, όμως, οι Βορειοβιετναμέζοι προώθησαν τμή­ ματα πυροβολικού εντός της ζώνης, από όπου βομβάρδιζαν το έδαφος του Νό­ Ο π ρ ό εδ ρ ο ς το υ Ν ό τιο υ Β ιετν ά μ Ν τιέ μ νεκρ ό ς.

του. Οι Αμερικανοί δίσταζαν από την πλευρά τους να παραβιάσουν ανοικτά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 7 5

την Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη. Κα­ τόπιν πιέσεων, ο Γουεστμόρλαντ έλαβε την έγκριση να απαντά στα πυρά του ε­ χθρικού πυροβολικού. Προσέκρουσε, ό­ μως, σε σθεναρή άρνηση, όταν ζήτησε να επιτραπεί η είσοδος στρατευμάτων στη ζώνη. Η εντολή του Λευκού Οίκου ή­ ταν ξεκάθαρη: «Η καταδίωξη του ε­ χθρού πρέπει να σταματά στον 17ο Πα­ ράλληλο». Ο αυτοπεριορισμός αυτός των Αμερικανών έγινε για καθαρά πολι­ τικούς λόγους, καθώς φοβούντο ανοι­ κτή επέμβαση της Κίνας. Οι Αμερικανοί πολιτικοί, όμως, είχαν άδικο να ανησυ­ χούν, αφού στο σύνολό τους τα σοσιαλι­ στικά κράτη αντιμετώπισαν με σκεπτικι­ σμό την παραβίαση της Αποστρατιωτικοποιημένης Ζώνης από το Βόρειο Βιετ­ νάμ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιπέτειες. Η Μόσχα, συγκεκριμένα, δεν απέκλειε τη χρήση τακτικών πυρηνι­ κών όπλων από τους Αμερικανούς. Υπό αυτό το καθεστώς των περιορι­ σμών, ο Γουεστμόρλαντ ενίσχυσε τα προωθημένα του τμήματα, στα βόρεια σύνορα του Νοτίου Βιετνάμ, με δύο μοί­ ρες πυροβόλων των 175 mm, των οποίων το βεληνεκές έφθανε τα 32 χλμ. Επίσης, διέταξε την κατασκευή ενός νέου αερο­ δρομίου κοντά στην πόλη Κουάνγκ Τρι, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, όχι μακριά από την Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη. Την περιοχή ήλεγχε η 3η Αμφίβια Δύναμη Πεζοναυτών, υπέρ της οποίας ο Γουεστμόρλαντ έθεσε, κατά προτεραιότητα, τα Β-52. Τέλος, ο Γουε­ στμόρλαντ συγκρότησε μια νέα διοίκη-

ση στην περιοχή, την Τακτική Δύναμη Ορεγκον, υπό τον υποστράτηγο Ρόσον, στον οποίο διέθεσε την 23η Μεραρχία Πεζικού με τρεις ταξιαρχίες. Η επαρχία Κουάνγκ Τρι εκτεινόταν από τα δασωμέ­ να βουνά, στα σύνορα με το Λάος, μέχρι τις αμμώδεις παραλίες του κόλπου του Τονκίνου. Νότιά της ήταν η επαρχία Τουά Τιέν, με πρωτεύουσα τη Χουέ. Οι δύο αυτές συνοριακές επαρχίες του Νο­ τίου Βιετνάμ χωρίζονταν από την υπό­ λοιπη χώρα με τα ψηλά βουνά της Αναμιτικής Αλυσίδας, τα οποία ξεκινούσαν από το Λάος και κατέληγαν στην Κινεζι­ κή θάλασσα.Ανάμεσα σε αυτά τα βουνά υπήρχε ένα μόνο αξιόλογο πέρασμα στο Χάι Βαν. Στις 20 Μαρτίου 1966, το βορειοβιετναμικό πυροβολικό έβαλε, για πρώτη φορά, καταιγιστικά πυρά εναντίον δύο προκεχωρημένων σημείων στηρίγματος, στο Κον Τιέν και στο Γκιό Λιν. Λίγες ημέ­ ρες αργότερα, αμερικανικές περίπολοι έλαβαν επαφή με σοβαρές εχθρικές δυ­ νάμεις στους γύρω από τη μεγάλη βάση του Κε Σαν λόφους. Στις 24 Απριλίου, μία διμοιρία των πεζοναυτών που περιπολούσε 8 χλμ. βόρεια του Κε Σαν, δέχθη­ κε επίθεση από ισχυρές δυνάμεις τακτι­ κών βορειοβιετναμικών τμημάτων. Ηταν, πλέον, ολοφάνερο ότι η Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη δεν αποτελούσε κώ­ λυμα για τους Βορείους. Οι Βορειοβιετναμέζοι επιτέθηκαν με ισχυρές δυνά­ μεις κατά των υψωμάτων 861, 881 και Βορείου 881, τα οποία κάλυπταν το Κε Σαν και τα οποία έγιναν και πάλι πεδία σφοδρών μαχών κατά την πολιορκία του Κε Σαν. Μία μεραρχία του Βορειοβιετναμικού Στρατού κατέλαβε τα υψώματα, αλλά οι Αμερικανοί τα ανακατέλαβαν, κατόπιν σκληρού αγώνα. Εχοντας αποκρουστεί στην περιοχή του Κε Σαν, οι Βορειοβιετναμέζοι εξαπέλυσαν νέα με­ γάλη επίθεση εναντίον του σημείου στη­ ρίγματος του Κον Τιέν. Οι Αμερικανοί δη­ μοσιογράφοι έκαναν τότε λόγο για το «αμερικανικό Ντιέν Μπιέν Φού» -όπως θα έπρατταν και αργότερα κατά την πο­ λιορκία του Κε Σαν- πιστεύοντας ότι ή­ ταν αδύνατο να διατηρηθεί η βάση και καλλιεργώντας το έδαφος για την εγκα­ τάλειψή της. Ο Γουστμόρλναντ, όμως, δεν υπέκυψε και με τη συνδρομή της

0 α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς τω ν αμερικα νικώ ν δυνάμεω ν σ το Β ιετν ά μ , σ τρ α τη γ ό ς Ο υίλιαμ Γ ο υ εσ τμ ό ρ λ α ν τ.

7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αεροπορίας σφυροκόπησε τόσο ισχυρά τους Βορειοβιετναμέζους στις θέσεις συγκέντρωσής τους, ώστε η αναμενόμε­ νη μεγάλη επίθεση κατά του Κον Τιέν δεν εκδηλώθηκε ουσιαστικά ποτέ. Οι Βόρειοι περιορίστηκαν να επιτηρούν τη βάση, από απόσταση ασφαλείας, μέχρι το φθινόπωρο, οπότε και αποχώρησαν.

Πολλά χιλιόμετρα νοτιότερα, στη Σαϊγκόν, οι Αμερικανοί, μαζί με επίλεκτα νοτιοβιετναμικά τάγματα, ανέλαβαν την εκτέλεση της επιχείρησης «Fairfax», η ο­ ποία διήρκεσε έναν μήνα. Επρόκειτσ για περιορισμένης κλίμακας εκκαθαριστική επιχείρηση που είχε ως στόχο να απαλ­ λάξει την περιοχή της Σαϊγκόν από τους αντάρτες Βιέτ Κονγκ. Παρόμοιες επιχει­ ρήσεις εκτελέστηκαν και σε άλλες πε­ ριοχές της χώρας. Η σημαντικότερη αυ­ τών ήταν η επιχείρηση «Cedar Fall», η ο­ ποία είχε ως αντικειμενικό σκοπό την εκκαθάριση του λεγομένου «Σιδηρού Τριγώνου», μιας περιοχής 1.000 τ.χλμ., βόρεια της Σαϊγκόν. Ηταν μια περιοχή με πυκνή βλάστηση, γεμάτη με ρυζοχώραφα και λίγα απομονωμένα χωριά. Η επι­ χείρηση άρχισε στις 8 Ιανουαρίου και περατώθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1967. Οι Αμερικανοί ανέπτυξαν τμήματα δύο δι­ κών τους μεραρχιών, μία αερομεταφερόμενη ταξιαρχία και ένα σύνταγμα τε­ θωρακισμένων, και μίας νοτιοβιετναμικής μεραρχίας, συνολικής δύναμης 15.000 ανδρών. Τα αποτελέσματα της ε­ πιχείρησης, όμως, υπήρξαν ιδιαιτέρως πενιχρά. Οι απώλειες των Βιέτ Κονγκ πε­ ριορίστηκαν σε 750 νεκρούς και 280 αιχ­ μαλώτους. Αλλοι 540 αυτομόλησαν στους Αμερικανούς. Οι Αμερικανοί είχαν 72 νεκρούς και 337 τραυματίες. Οι Νοτιοβιετναμέζοι είχαν μόνο 11 νεκρούς και 8 τραυματίες. Επίσης, 6.000 κάτοικοι των χωριών της περιοχής υποχρεώθη­ καν να τα εκκενώσουν και να μεταφερ­ θούν σε «ασφαλείς τοποθεσίες». Ωστό­ σο, για λίγες ημέρες όλοι αυτοί οι πρό­ σφυγες υποχρεώθηκαν να παραμείνουν στη ζώνη επιχειρήσεων, χωρίς στέγη και με ελάχιστη τροφή. Εκεί τους ανακάλυ­ ψαν και οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι, δίνοντας τεράστια έκταση στο θέμα. Οι Αμερικανοί ισχυρίσθηκαν ότι πέτυχαν μεγάλο πλήγμα κατά του εχθρού, αφού πέραν των απωλειών που του προκάλεσαν, κυρίευσαν 23 πολυβόλα, 590 τυφέ­ κια, 60.000 σφαίρες, 2.800 χειροβομβί­ δες, βλήματα όλμων και πυροβολικού, 7.500 στολές και 3.700 τόννους ρύζι. Μία εβδομάδα μετά το πέρας της επιχείρη­ σης, οι Βιέτ Κονγκ είχαν και πάλι υπό τον έλεγχό τους το «Σιδηρό Τρίγωνο». Μια ακόμα μεγαλύτερης κλίμακας εκκαθαριστική επιχείρηση, με την κωδική ονομασία «Junction City», διεξήχθη μεταξύ 22 Φεβρουάριου και 14 Μαΐου 1967. Συμμετείχαν 22 αμερικανικά και τέσσερα νοτιοβιετναμικά τάγματα κα­ θώς και η 173 Αερομεταφερόμενη Τα­ ξιαρχία μαζί με μονάδες αρμάτων. Στό­ χος του Γουεστμόρλαντ υπήρξε η εκκα­

θάριση μιας εκτεταμένης περιοχής οτα σύνορα με την Καμπότζη - η καταστρο­ φή των εχθρικών δυνάμεων στην περιο­ χή καθώς και η καταστροφή του αρχη­ γείου των Βιέτ Κονγκ στην III Τακτική Ζώ­ νη ΣΣ. Αυτήν τη φορά τα αποτελέσματα ήταν σημαντικότερα, αλλά οι Βιέτ Κονγκ σύντομα επανήλθαν στην περιοχή. Οσον αφορά το αρχηγείο τους, όλοι οι υ­ ψηλόβαθμοι αξιωματικοί του διέφυγαν στο έδαφος της Καμπότζης. Η επιχείρη­ ση «Junction City» προκάλεσε στους Βιέτ Κονγκ 2.800 νεκρούς. Αλλοι 139 αυτομόλησαν στους Αμερικανούς, οι οποίοι ό­ μως, περιέργως, συνέλαβαν μόνο 34 αιχ­ μαλώτους. Οι ίδιοι είχαν 282 νεκρούς και 1.576 τραυματίες.

ΕΠΑΝΑΧΑΡΑΙΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ Οι αμερικανικές αποτυχίες και στις δύο μεγάλης κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις απέδειξαν τις αδυναμίες της ακολουθούμενης αμερικανικής τα­ κτικής. Παράλληλα, οι αυξανόμενες α­ πώλειες προκαλούσαν διαμαρτυρίες στο εσωτερικό. Είναι ενδεικτικό ότι οι Αμερι­ κανοί που είχαν μεταξύ 1961 και 1965 1.500 περίπου νεκρούς στο Βιετνάμ, μό­ νο το 1966 θρήνησαν την απώλεια 5.047 ανδρών τους. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Γουεστμόρλαντ κλήθηκε στις ΗΠΑ για να δώσει εξηγήσεις. Ο Αμερικανός αρχι­ στράτηγος στο Βιετνάμ έδωσε μάλιστα και συνέντευξη Τύπου, στην οποία εστίασε στο γεγονός της πολιτικής και κοινωνικής πλευράς του πολέμου, επι­ χειρώντας να εξηγήσει την υποστήριξη του βιετναμικού πληθυσμού στους Βιέτ Κονγκ. Επίσης, καυτηρίασε τις αντιπο­ λεμικές διαδηλώσεις που είχαν αρχίσει να οργανώνονται στις ΗΠΑ, λέγοντας ότι οι κινήσεις αυτές ενδυναμώνουν τον ε­ χθρό. Είχε απόλυτο δίκιο. Οπως αποδεί­ χθηκε, στο Βιετνάμ ο καλύτερος σύμμα­ χος των Βορειοβιετναμέζων ήταν οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι καθώς και η κατάλληλα καθοδηγούμενη αμερικανι­ κή κοινή γνώμη. Λίγο αργότερα, ο Γουε­ στμόρλαντ συμμετείχε σε σύσκεψη με τον πρόεδρο, κατά την οποία δήλωσε πως χρειαζόταν 670.000 άνδρες για να νικήσει στον πόλεμο στο Βιετνάμ, σε τρία χρόνια. Φυσικά, αυτή η εισήγηση δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή, εφόσον για να εξασφαλίσει τον κατώτερο παραδεκτό αριθμό ανδρών στο Βιετνάμ -550.000 άνδρες- τον οποίο ζητούσε ο Γουεστμόρλαντ, ο πρόεδρος Τζόνσον α­ ναγκάστηκε να καλέσει εφέδρους, γεγο­ νός που ξεσήκωσε νέα θύελλα διαμαρ­

Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τε ς ανακρίνουν Β ιετν α μ έζ ο α ιχμ άλω το, σ το ν οποίο έχουν φ ο ρ έσ ει μ α ύ ρ η κ ο υ κούλα. τυριών και νέες διαδηλώσεις. Σε μία από αυτές, 35.000 διαδηλωτές πολιόρκησαν το Πεντάγωνο. Οσο αυτά συνέβαιναν στις ΗΠΑ, πίσω στο Βιετνάμ μία νέα βορειοβιετναμική μεραρχία εισέβαλε στα κεντρικά υψίπε­ δα. Εκεί δόθηκαν οι λεγάμενες «μάχες των συνόρων», μια σειρά συγκρούσεων στις οποίες οι Βόρειοι ηττήθηκαν με βα­ ρύτατες απώλειες. Στις επιθέσεις αυτές ο Γουεστμόρλαντ διείδε, ορθά, την επι­ κείμενη μεγάλη επίθεση των Βορειοβιετναμέζων. Τα γεγονότα θα τον δικαίω­ ναν, όχι όμως και το αμερικανικό κατε­ στημένο. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) D. Ellsberg: SECRETS. A M EM O R Y O F VIETN A M A N D THE PENTAGON PAPERS, Viking Press, N ew York, 2002. (2) F. F itzg erla d : FIR E IN THE LAKE. THE VIETNAM ESE A N D THE AM ER IC A N S IN VIETN A M , L ittle & B row n, B oston, 1972. (3) P. H eard en: THE TRAGEDY O F V IETN A M WAR, H a rp e r Collins, N ew York, 1991. (4) G .H erring: A M ER IC A ’S LONGEST WAR. THE USA A N D VIETN A M 1950-75, M cG raw , B oston, 1975. (5) S. Karnow : VIETNAM . A HISTORY, Viking Press, N ew York, 1983. (6) R. M ann: A G RAND DELUSIO N. A M ER IC A 'S D ESCENT INTO VIETNAM , B asic B ooks , N ew York, 2001.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 7 7

ΕΠΙΔΡΟΜΗ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΑΡΤΑΡΗΣ

ΣΤΟ ΝΤΙΡΦΙΑΝΤ IllS ilN f H

1704

p f ! Ρ Φ -r-·

B E fe # f ir ·

Ε να ο υ ν κ ϋ ο ν ιο ιικ ό ε π ε ια ό δ ιο σ ιο ν π ό λ ε μ ο m e ß a o ifiio o o e A v v a c

0 θάνατος ίου βασιλιά Καρόλου Β’ me Ισπανίας, ίο 1700, αροκάλεοε μια ευρεία και πολύ σκληρή σύγκρουση μεταξύ ίων ευρωπαϊκών δυνάμεων, με αντικείμενο ιην κληρονομιά ίου ισπανικού θρόνου. Διάδοχος ίου Καρόλου υποτίθεται πως ήταν ο Φίλιππος των Ανζού, εγγονός του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΑ’ και της ετεροθαλούς αδελιρής του. Με αυτόν τον τρόπο όμως, το ισπανικό στέμμα ουσιαστικά θα ενωνόταν με το γαλλικό, με αποτέλεσμα να σχημάτιζαν ένα πανίσχυρο βασίλειο, το οποίο θα άλλαζε άρδην τις ιοορροπίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αμεσα, οι υπόλοιπες δυνάμεις τέθηκαν σε συναγερμό και, με επικεφαλής την Αγγλία, σχημάτισαν μια εξίσου ισχυρή συμμαχία, η οποία περιλάμβανε επιπλέον την Πρωοία, τις Κάτω Χώρες και την Αυστρία, προτείνοντας τον αρχιδούκα της τελευταίας, Κάρολο, ως τον επικρατέστερο διάδοχο. Ο βασιλιάς της Γαλλίας ανταπάντησε, κηρύσσοντας εμπάργκο οε Αγγλία και Κάτω Χώρες, αποκλείοντας τις δύο χώρες από το ισπανικό εμπόριο. Στις αρχές του 1701, οι σύμμαχοι αντέδρασαν με στρατιωτικά μέσα και ο αρχιστράτηγός τους, Ευγένιος της Σαβοΐας, ειοέβαλε επικεφαλής των Αυστριακών στο γαλλικό Μιλάνο. 0 πόλεμος ήταν γεγονός.

πό τον δεύτερο κιόλας χρόνο (1702), οι εχθροπραξίες ξεπέρασαν τα ευρωπαϊκά όρια και μεταφέρθηκαν στην α­ μερικανική ήπειρο και τις αποικίες, που έλεγχαν Αγγλοι, Γάλλοι και Ισπανοί. Ο πόλεμος εκεί, όμως, έλαβε έναν ε­ ντελώς νέο χαρακτήρα, αφού βασιζόταν σε διαφορετικά στοιχεία και μεταβλητές. Σε ό,τι αφορά το στρατιωτικό κομμάτι, έγινε φανερό πως οι ορθόδοξες τακτικές μάχης και οι συγκρού­ σεις μεγάλης κλίμακας δεν ήταν πρόσφορες. Οι Ευρωπαίοι δεν μπορούσαν να δεσμεύσουν πολυάριθμα τακτικά στρατεύματα και να τα στείλουν σε μια τόσο μακρινή απόσταση. Το πιο σημαντικό ήταν, όμως, πως τα διακυβεύματα της ισπανικής διαδοχής ελάχι­ στα επηρέαζαν τα συμφέροντα και τις ζωές των πληθυσμών της βόρειας Αμερικής. Εκείνοι λοιπόν που μέτρησαν ήταν καθαρά οι τοπικοί παράγοντες ενός άλλου κόσμου, άγριου και ανεξερεύνη­ του, με διαφορετικά ήθη και χαρακτήρα, που δημιούργησαν πά­ ντως τις προϋποθέσεις μιας εξίσου διαφορετικής και σκληρής σύγκρουσης. Ο κόσμος αυτός περιλάμβανε τους αποίκους και τις τοπικές διοικήσεις τους, που μάχονταν για την επικράτηση και την επιβίωση σε όσο περισσότερα και σημαντικότερα εδάφη ήταν δυνατόν, καθώς και τις φυλές των ιθαγενών, που προσπαθούσαν, πότε συμμαχώντας με τον έναν και πότε με τον άλλον, να εξα­ σφαλίσουν την ίδια τους τη φυσική παρουσία στη γη των προγό­ νων τους. Ο πόλεμος στην αμερικανική ήπειρο αναπόφευκτα αυτονομήθηκε και μάλιστα απέκτησε και δική του ονομασία. Λόγω της ιδιαίτερης αφοσίωσης και προσοχής, που του προσέδωσε η βασίλισσα της Αγγλίας Αννα. έμεινε στην ιστορία με το όνομά της. Οι κύριες εστίες των συγκρούσεων ήταν τρεις: η περιοχή της Φλόριδας και της Καρολίνας στον νότο, η περιοχή της Νέας Αγγλίας στα βορειοδυτικά και, τέλος, η νήσος Νιουφάουντλαντ στις ανατολικές ακτές του Καναδά. Το Ντίρφιλντ βρίσκεται στη Μασαχουσέτη της Νέας Αγγλίας, 120 περίπου χιλιόμετρα δυτικά της Βοστόνης, και σήμερα ανήκει στην ομώνυμη πολιτεία. Οι αυτόχθονες κάτοικοι της περιοχής ήταν κυρίως μέλη της φυλής των Ποκουμτούκ, οι οποίοι ζούσαν στις εκτάσεις γύρω από τον ποτα­

Α

μό Κονέκτικατ. Γύρω στο 1660, ο πληθυσμός τους υπέστη σοβαρά πλήγματα, ύστερα από τις επιθέσεις των Μόχωκ, αλλά και την εμ­ φάνιση των πρώτων επιδημιών, που είχαν φέρει μαζί τους οι Ευ ­ ρωπαίοι. Η παρουσία τους σταδιακά περιορίστηκε, ενώ τα επόμε­ να χρόνια άρχισαν να καταφτάνουν οι πρώτοι λευκοί χωρικοί από τις ανατολικές επαρχίες της Μασαχουσέτης, οι οποίοι, αφού έλα­ βαν άδεια από τις τοπικές φυλές, δημιούργησαν έναν νέο οικι­ σμό, που αρχικά τον ονόμασαν Ποκουμτούκ και, στη συνέχεια, το 1670, Ντίρφιλντ. Το 1675, το χωριό είχε φτάσει τους διακόσιους κατοίκους. Σύντομα, όμως, ξέσπασαν νέες, ευρύτερες συγκρού­ σεις, αυτή τη φορά ανάμεσα στους αποίκους και τους ιθαγενείς, κατά τη διάρκεια του μεγάλου ινδιάνικου πολέμου μεταξύ των ε-

Νιουφάουνιλαντ

ΚΑΝΑΔΑΣ Κεμπέκ · Νέα Σκωτία

Μ.

.

Εκδοτική 2 0 1 2

Μόντρεαλ ·

• Σαμπλι Λίμνη Τσάμπλαιν • Ντίρφιλντ • Βοστόνη • Νέα Υόρκη

Ε υγενικού/ΓΝ Ω Μ Ω Ν Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή

ΝΕΑ ΑΓΓΛΙΑ

ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

ΛΟ ΥΙΖΙΑΝ Α

W

ΝΕΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΦΛΟΡΙΔΑ

Χ ά ρ τη ς τη ς β ό ρ εια ς Α μ ερ ικ ή ς κα ι των περιοχώ ν ελ έγ χ ο υ των Αγγλω ν, Γάλλων και Ισπανών το ν κ αιρ ό το υ π ολέμ ου τη ς βασίλισσας Αννας (1703-1712). Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι οι α γ γ λ ικ έ ς , οι γα λλ ικ ές και οι ισπ ανικές π ερ ιο χές, όπως και οι δ ιεκ δ ικ ο ύ μ εν ε ς π ερ ιο χές α νά μεσ α σ ε Α γγλία -Γαλλία και Α γγλία-Ισπ ανία.

ΥΠΟΜΝΗΜΑ Γαλλικά εδά φ η Α γγλικά εδ ά φ η Δ ια φ ιλ ο ν ικ ο ύ μ εν ε ς π ερ ιο χ ές μ ε τα ξύ Α γγλίας-Γα λλία ς Ισπανικά εδά φ η Δ ια φ ιλ ο ν ικ ο ύ μ εν ε ς π ερ ιο χ ές μ ε τα ξύ Ισπ ανίας-Α γγλίας

τών 1675 και 1676. Ο πόλεμος αυτός είχε καταστροφικά αποτελέσματα, τόσο γενι­ κότερα, με εκατοντάδες νεκρούς και δε­ κάδες κατεστραμμένους οικισμούς και καταυλισμούς, όσο και για το Ντίρφιλντ, το οποίο ουσιαστικά ερημώθηκε. Για ένα μικρό διάστημα εποικίστηκε ξανά από ι­ θαγενείς, αλλά το 1676 οι Αγγλοι άποικοι επέστρεψαν και, αφού τους εκτόπισαν, επανέκτησαν οριστικά την περιοχή. Η δυ­ ναμική αυτή επανεμφάνιση των αποίκων ανάγκασε τους πληθυσμούς των αυτο­ χθόνων να αποτραβηχτούν βορειότερα προς τον Καναδά, στις περιοχές όπου τον

8 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

k

έλεγχο είχαν οι Γάλλοι, και να συνάψουν με αυτούς συμμαχίες. Τα επόμενα χρόνια, το Ντίρφιλντ γνώ­ ρισε σχετική ειρήνη και ανάπτυξη. Η πε­ ριοχή ήταν ιδιαίτερα εύφορη, αλλά και πλούσια σε γούνες, ένα από τα πιο σημα­ ντικά εμπορεύματα της εποχής, ενώ η το­ ποθεσία της δίπλα στον ποταμό Κονέκτικατ την καθιστούσε αξιοσημείωτο εμπο­ ρικό κόμβο. Παράλληλα, όμως, ήταν και έ­ νας εύκολος στόχος, αφού ήταν πολύ κο­ ντά στη συνοριογραμμή με τις γαλλικές περιοχές. Για αυτόν τον λόγο εξάλλου, τα θερμά επεισόδια μεταξύ των αποίκων ου­

δέποτε έλειψαν. Δυο χρόνια, όμως, μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ευρώπη, η περιοχή μπήκε στο μάτι του κυκλώνα (1703). Η πλευρά των Γάλλων έκανε την πρώτη επιθετική κίνηση, όταν ένας διοι­ κητής τους, ονόματι Αλεξάντρ ντε Μπομπασέν, επικεφαλής μιας δύναμης 500 ανδρών λευκών και ιθαγενών, εξαπέλυσε μια σειρά επιδρομών σε όλη τη Νέα Αγγλία, θανατώνοντας ή αιχμαλωτίζοντας 160 περίπου αποίκους. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, η πολιτοφυλακή του Ντίρφιλντ τέθηκε σε επιφυλακή για ενδεχόμενη επίθεση, αλλά όλο το καλοκαίρι κύλησε δίχως κάτι το αξιοσημείωτο να συμβεί. Τον ερχόμενο Οκτώβριο, όμως, δύο άνδρες απήχθησαν έξω από την περίμετρο του χωριού και έκτοτε ουδείς τους ξαναείδε. Η πολιτοφυλακή εγκατέστησε φρουρές, ενώ ο κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, Τζόζεφ Ντάντλεϋ, απέστειλε ε­ νισχύσεις. Ηταν σχεδόν βέβαιο πως κάτι σημα­ ντικό επρόκειτο να συμβεί και πράγματι, όπως αποδείχθηκε, οι Γάλλοι προετοίμα­ ζαν μια ευρεία επίθεση στην κοιλάδα του Κονέκτικατ, με κύριο στόχο το Ντίρφιλντ. Αρχηγός τους ανέλαβε ο Ζαν Μπατίστ ντε Ρουβίλ, ένας γαλλικής καταγωγής αξιωματούχος, ο οποίος γεννήθηκε στον Κα­ ναδά το 1668. Τα προηγούμενα χρόνια συμμετείχε στο πλευρό του πατέρα του σε διάφορες μάχες εναντίον των ιθαγε­ νών και των Αγγλων, ενώ έλαβε μέρος και στην υπεράσπιση του Κεμπέκ το 1690. Η οργάνωση και εκτέλεση της επίθεσης στο Ντίρφιλντ ήταν η πρώτη του σημαντική α­ ποστολή, στην οποία ήταν ο ίδιος επικε­ φαλής. Ο Ρουβίλ προγραμμάτιζε την επί­ θεση για τον Μάιο, αλλά κάποιοι αστάθ­ μητοι παράγοντες τον υποχρέωσαν να α­ ναβάλλει τις προετοιμασίες για το φθινό­ πωρο. Η βάση του ήταν το Σαμπλί του Κα­ ναδά, 25 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Μόντρεαλ, όπου συγκέντρωσε 300 άνδρες λευκούς και ιθαγενείς. Την κύρια δύναμη αποτελούσαν 48 Γάλλοι, μέλη πο­ λιτοφυλακής του Καναδά με μακρόχρονη εμπειρία στους αποικιακούς πολέμους, καθώς και πεζοναύτες (troupes de la marines), ένα σώμα που είχε συστηθεί στο παρελθόν από τον καρδινάλιο Ρισελιέ και ήταν επιφορτισμένο να συνδράμει στρα­ τιωτικά τις γαλλικές ναυτικές εκστρατεί­ ες. Οι υπόλοιποι ήταν μέλη συμμαχικών φυλών, κυρίως Αμπενάκι, Ιροκουά, Πένακουκ και βέβαια Ποκουμτούκ, οι οποίοι α­ ναζητούσαν εκδίκηση για την εκδίωξή τους τα προηγούμενα χρόνια. Ολα ήταν έ­ τοιμα στα μέσα του Φεβρουάριου 1704 και, στις 28 του μήνα, οι επιδρομείς βρί­ σκονταν λίγα χιλιόμετρα μακριά από το

χωριό, στη βόρεια πλευρά του. Εκεί έστη­ σαν έναν πρόχειρο καταυλισμό σε από­ σταση τριών χιλιομέτρων και ξεκίνησαν α­ θόρυβα να προσεγγίζουν την περίμετρο. Λόγω της διαρκούς χιονόπτωσης τις προηγούμενες ημέρες, η περίφραξη του χωριού είχε υπερκαλυφθεί με χιόνι, κάτι που δημιουργούσε μια επιπλέον κάλυψη των κινήσεών τους. Λίγο πριν την αυγή της 29ης Φεβρουάριου, μερικοί άνδρες σκαρφάλωσαν στην περίφραξη και ακο­ λούθως άνοιξαν τη βόρεια πύλη. Σε αυτό το σημείο, δεν έχει εξακριβωθεί ο βαθ­ μός ετοιμότητας της φρουράς του χωρι­ ού. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ο μοναδι­ κός σκοπός είχε αποκοιμηθεί και δεν σήμανε συναγερμό, ενώ άλλοι αναφέρουν πως ο σκοπός αντιλήφθηκε την εισβολή και πυροβόλησε, αλλά δεν έγινε αντιλη­ πτός από όλους τους κατοίκους, οι οποίοι βρίσκονταν ακόμη στα κρεβάτια τους. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που ακολούθησε ήταν μια αιφνιδιαστική και ιδιαίτερα άγρια επιδρομή. Η πιο αξιόπιστη και πλήρης μαρτυρία, που διαθέτουμε, είναι αυτή που κατέγρα­ ψε στα απομνημονεύματά του, μερικά χρόνια αργότερα, ο ιερέας του χωριού, Τζων Ουίλιαμς. Ο Ουίλιαμς, γέννημα θρέμμα της Νέας Αγγλίας, ανατράφηκε στους κόλπους των πουριτανών, οι οποίοι είχαν τη βάση τους στη Μασαχουσέτη. Η οικογένειά του βρισκόταν εκεί από την ε­

τες που δέχθηκαν επίθεση. Ξύπνησε από τον ήχο των παραθύρων και της πόρτας που έσπαγαν και υποχωρούσαν από τα τσεκούρια και τα χτυπήματα. Από τον πά­ νω όροφο του υπνοδωματίου του είδε τους ιθαγενείς να εφορμούν στο σπίτι και αμέσως επέστρεψε, για να πάρει το όπλο του. Την ίδια στιγμή, είκοσι περίπου άτο­ μα εφόρμησαν πάνω του. Σήκωσε τον κό­ κορα του όπλου και προσπάθησε να πυ­ ροβολήσει, ενώ έψελλε χωρία από τη Βί­ βλο, σίγουρος για τον θάνατο, που τον περίμενε. Για κάποιον λόγο, όμως, το ό­ πλο του μπλόκαρε και δεν εκπυρσοκρότη­ σε, κάτι που πιθανότατα τον γλύτωσε από τον ακαριαίο θάνατο. Αμέσως γυμνώθηκε

ποχή του παππού του, ο οποίος μετανάστευσε κατά τη μεγάλη φυγή από την Αγγλία. Μετά την ολοκλήρωση των σπου­ δών του στη θεολογία, το Ντίρφιλντ του

σαν το χωριό τους στις φλόγες και τα σπί­ τια των γειτόνων τους περικυκλωμένα. Φαίνεται, όμως, πως η επίθεση δεν ε­ ξελίχθηκε σύμφωνα με τη συνήθη πρακτι­ κή, που εφαρμοζόταν την εποχή εκείνη, την ταυτόχρονη επίθεση δηλαδή σε πολ­ λά σπίτια και την πρόκληση όσο μεγαλύ­ τερων καταστροφών ήταν δυνατόν στον

πρόσφερε, το 1691 περίπου, τη θέση του πάστορα. Η αποδοχή της θέσης ήταν ένα εξαιρετικά ριψοκίνδυνο εγχείρημα, αφού η πόλη βρισκόταν σε ένα τόσο επικίνδυνο σημείο. Παρόλα αυτά, δέχθηκε με προθυ­ μία και οι αρχές του πρόσφεραν ως α­ ντάλλαγμα ένα μεγάλο σπίτι με υπηρετικό προσωπικό, καθώς και έναν γενναιόδωρο μισθό. Εναν χρόνο μετά, νυμφεύθηκε τη Γιούνις Μάθερ, με την οποία απέκτησε δέκα παιδιά. Σύντομα, η οικογένειά του έγινε μια από τις πιο αξιοσέβαστες του χω­ ριού και τα καθήκοντά του, όπως συμβαί­ νει σε αυτές τις περιπτώσεις, υπερέβησαν τα στενά όρια του εκκλησιαστικού λειτουργού και επεκτάθηκαν σε θεσμικές και διοικητικές αρμοδιότητες. Ο Ουίλιαμς έγραψε πως οι επιτιθέμε­ νοι όρμησαν σαν χείμαρρος μέσα στο χω­ ριό, ουρλιάζοντας και κραυγάζοντας, προκαλώντας τρόμο στους αιφνιδιασμένους κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους εκείνη την ώρα κοιμούντο. Η οικία του ήταν μια από τις πρώτες που συνάντησαν και, επομένως, από τις πρώ­

και δέθηκε χειροπόδαρα. Η σκέψη του πήγε γρήγορα στη σύζυγό του, η οποία λί­ γες εβδομάδες πριν είχε γεννήσει, και στα παιδιά του. Ο τρόμος του μεγάλωνε, ενόσω ορισμένοι ιθαγενείς τον προπηλά­ κιζαν και απειλούσαν πως θα σκότωναν ό­ λους όσους έβρισκαν στο σπίτι. Οι φόβοι του τελικά επαληθεύθηκαν, όταν έπειτα από λίγο διαπίστωσε πως οι ιθαγενείς, α­ φού έσυραν έξω δύο από τα παιδιά του, τη νεογέννητη κόρη του και τον εξάχρο­ νο γιο του, τους έσφαξαν επί τόπου. Λίγο πριν, είχαν εκτελέσει και τη μαύρη υπηρέ­ τρια, η οποία προσπάθησε να τα προστα­ τέψει. Στους υπόλοιπους επέτρεψαν να ντυθούν και τους έβγαλαν όλους μαζί έξω από το σπίτι δεμένους. Τότε, αντίκρι­

πιο σύντομο χρόνο. Αντιθέτως, πολλοί ε­ πιτέθηκαν σε λίγα σπίτια, δίνοντας έτσι τον χρόνο σε κάποιους κατοίκους να ξυ-

Η βασίλισσα τη ς Μ ε γ ά λ η ς Β ρ ετα ν ία ς Αννα (π ο ρ τρ έ το το υ Ιω άννη Κ λό ρ σ τερ μ α ν 1702, Β ρ ετα ν ικ ό Κ οινοβούλιο).

Ο Ζ α ν -Μ π α τίσ τ Ε ρ τέλ ν τε Ρ ουβίλ (λάδι σε καμ βά ανώ νυμου κ α λ λ ιτέ χ ν η , 1713).

πνήσουν και να οργανώσουν μια υποτυ­ πώδη αντίσταση. Ενας από αυτούς ήταν ο Μπενόνι Στέμπινς, ένας γηγενής έποικος, ο οποίος είχε περάσει μια αρκετά περιπε­ τειώδη ζωή, ταξιδεύοντας σε όλη τη Νέα Αγγλία. Η πορεία του περιλάμβανε συ­ γκρούσεις με τους ιθαγενείς, αιχμαλωσία, αλλά και εμπλοκές με τον νόμο. Οταν κλη­ ρονόμησε γη από τον πατέρα του, εγκατέλειψε την περιπλάνηση και εγκαταστά­ θηκε στο Ντίρφιλντ, όπου του ανατέθηκε, παρόλη τη σχετικά νεαρή ηλικία του, η θέση του εκτελεστικού διοικητή της πό­ λης (selectman), μια από τις πιο αξιοσέβαστες θέσεις στην περιοχή, δείγμα της ε­ κτίμησης που απολάμβανε από τους συ­ μπατριώτες του. Το σπίτι του, αν και κτι­ σμένο από ξύλο, όπως και τα υπόλοιπα, διέθετε στα τοιχώματά του ενίσχυση από τούβλα, κάτι που πρόσφερε σημαντική προστασία σε περίπτωση επίθεσης. Το στοιχείο αυτό προκάλεσε αρκετούς κα­ τοίκους του χωριού να αναζητήσουν εκεί καταφύγιο, μόλις αντιλήφθηκαν την επί­ θεση. Οσοι οχυρωμένοι άνδρες κλείστη­ καν μέσα στο σπίτι, δημιούργησαν μια ι­ σχυρή εστία αντίστασης, η οποία κατάφερε να αποκρούσει τους επιτιθέμενους για σχεδόν δύο ώρες, καταφέρνοντας μάλι­ στα να σκοτώσει πέντε ιθαγενείς, ενώ τραυμάτισε και τον ίδιο τον Ρουβίλ στο χέρι. Προς το τέλος της επιδρομής, όλη σχεδόν η ομάδα είχε μαζευτεί έξω από το σπίτι του Στέμπινς, προσπαθώντας να κάμψει την αντίστασή του, άλλοτε με μα­ ζικές επιθέσεις και άλλοτε με διαπραγμα­ τεύσεις. Αν και τελικά ο Στέμπινς σκοτώ­ θηκε, η θυσία του δεν πήγε χαμένη, αφού η αντίστασή του, πέραν από απώλειες στους επιδρομείς, προκάλεσε σημαντική καθυστέρηση, δίνοντας τον χρόνο σε πολλούς κατοίκους να σώσουν τη ζωή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 1

Η πορεία των αιχμαλώτων στο χιονισμένο δάσος (μεταγενέστερη γραφική απεικόνιση του 1902, περιλαμβάνεται στο Francis Park man, «The struggle for a continent», 1902).

τους και τα σπίτια τους. Στις 09.00 περίπου το πρωί, Γάλλοι και ιθαγενείς άρχισαν να αποχωρούν από την ίδια πλευρά που επιτέθηκαν, έχοντας συ­ γκεντρώσει δεκάδες αιχμαλώτους και λά­ φυρα. Τότε άρχισαν να καταφθάνουν από τη νότια πλευρά κάτοικοι των γύρω οικι­ σμών, που είχαν δει από μακριά τις φλό­ γες ή είχαν ειδοποιηθεί από αποίκους, που είχαν διαφύγει από το χωριό την ώρα της επίθεσης. Τριάντα περίπου άνδρες από τα κοντινά Χάντλεϋ και Χάτφιλντ συ­ γκρότησαν μια πρόχειρη ομάδα και έτρεξαν να συνδράμουν τους συμπατριώτες τους. Με την άφιξή τους, ενώθηκαν με κάποιους από τους άνδρες του Ντίρφιλντ και άρχισαν να εισέρχονται στο δάσος, με σκοπό να καταδιώξουν τους επιδρομείς. Κάποιοι από αυτούς, όμως, είχαν αποχω­ ρήσει νωρίτερα και είχαν σταματήσει ένα χιλιόμετρο μετά, περιμένοντας τους υπό­ λοιπους. Μπόρεσαν έτσι συμπτωματικά και αιφνιδίασαν το καταδιωκτικό απόσπασμα, σκότωσαν εννέα και τραυμάτισαν αρκετούς άλλους, αναγκάζοντάς τους τε­ λικά να εγκαταλείψουν την καταδίωξη. Οσο περνούσε η ώρα και ενώ ο συναγερ­ μός είχε εξαπλωθεί σε όλη την κοιλάδα του Κονέκτικατ, κατέφθασαν και άλλοι άνδρες από τις γύρω περιοχές. Αποφάσι­ σαν, όμως, πως το ρίσκο μιας καταδίωξης στο πυκνό δάσος μέσα στην επερχόμενη νύκτα ήταν πολύ υψηλό και επέστρεψαν στα σπίτια τους. Οι επιδρομείς είχαν αφή­ σει πίσω τους 56 νεκρούς, ανάμεσά τους εννέα γυναίκες και 25 παιδιά. Το φρικτό αυτό γεγονός, πέραν της καταστροφικής μανίας των επιδρομέων, βρίσκει την εξή­

8 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

γησή του στη μέριμνα των ιθαγενών να θανατώσουν όσους δεν θα μπορούσαν να ακολουθήσουν τη μακρά πορεία επιστρο­ φής ως αιχμάλωτοι. Οι ίδιοι είχαν απώλει­ ες είκοσι ως σαράντα άνδρες, εκτός από τους τραυματίες. Οσον αφορά το ίδιο το Ντίρφιλντ, 17 από τα συνολικά 41 σπίτια του καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ σχε­ δόν όλα τα υπόλοιπα υπέστησαν ζημιές ή λεηλατήθηκαν σε κάποιο βαθμό. Την ίδια τύχη είχαν και όλη η κτηνοτροφία και οι σοδειές, που έγιναν αντιληπτές. Η ιστορία της επιδρομής, όμως, ουδό­ λως τελείωσε εκεί. Αντιθέτως, από εκεί και ύστερα άρχισε ένα νέο κεφάλαιο εξί­ σου τραγικό με το προηγούμενο. Υπολογί­ ζεται πως 112 κάτοικοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, ανάμεσά τους αρκετές γυναί­ κες και παιδιά, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν τους θύτες τους στη μακρά πορεία της επιστροφής προς τα γαλλοκαναδικά σύνορα, μια τεράστια α­ πόσταση σχεδόν 480 χιλιομέτρων στην καρδιά του δριμύτατου χειμώνα της βό­ ρειας Αμερικής. Ανάμεσά τους ήταν και ο Ουίλιαμς με την οικογένειά του, ο οποίος συνεχίζει στα απομνημονεύματα και περι­ γράφει εκτενώς τις δραματικές μέρες της αιχμαλωσίας. Προτού ξεκινήσουν, οι ιθα­ γενείς μοίρασαν μοκασίνια στους Αγγλους, γνωρίζοντας πως το μακρύ βά­ δισμα μέσα στο χιόνι θα τους δυσκόλευε πολύ. Επειτα τους διέταξαν να κινηθούν όσο πιο γρήγορα γινόταν, γιατί, αν τους πρόφθανε κάποιο καταδιωκτικό απόσπασμα, τους πληροφόρησαν πως θα τους εκτελούσαν αμέσως. Ας μη ξεχνάμε πως και οι ίδιοι σι επιτιθέμενοι ήταν σε ευάλω­ τη θέση, εξαντλημένοι από την προηγού­ μενη πορεία και την τρίωρη μάχη, ενώ α­ νάμεσά τους είχαν και αρκετούς τραυμα­ τίες. Κάθε αιχμάλωτος τέθηκε υπό τη φύ­ λαξη ενός ή περισσοτέρων φρουρών και αποτελούσε πλέον την ιδιοκτησία του. Οι δυσκολίες βέβαια του όλου εγχειρήματος φάνηκαν πολύ γρήγορα. Πολλοί υπέφε­ ραν από τραυματισμούς, ενώ άλλοι κου­ βαλούσαν στους ώμους και στα χέρια τους μικρά παιδιά, που ήταν ανήμπορα να περπατήσουν στο κακοτράχαλο και κα­ λυμμένο με χιόνι έδαφος. Οσοι αδυνατού­ σαν να ακολουθήσουν, εκτελούντο επί τόπου. Για αυτούς, που εν τω μεταξύ επι­ χειρούσαν να δραπετεύσουν, ο Ρουβίλ διέταζε τον βασανισμό και την εκτέλεσή τους ως προειδοποίηση προς τους υπό­ λοιπους. Τις πρώτες τρεις ημέρες κάλυψαν μό­ νο 32 χλμ, ανεβαίνοντας βόρεια κατά μή­ κος του Κονέκτικατ, μέχρι που έφτασαν σε έναν τοπικό καταυλισμό και προμη­ θεύτηκαν εφόδια για την υπόλοιπη πο­

ρεία. Από εκεί, συνέχισαν βόρεια πάνω στον παγωμένο ποταμό, καλύπτοντας πλέον 32 χλμ περίπου καθημερινά. Στα­ ματούσαν μόλις έπεφτε το σούρουπο και έστηναν πρόχειρους καταυλισμούς, για να περάσουν τη νύκτα. Οταν απομακρύν­ θηκαν αρκετά και αντιλήφθηκαν πως κα­ νένας δεν τους καταδίωκε, άρχισαν να ε­ πιβραδύνουν και να ταξιδεύουν σε μικρό­ τερες ομάδες, απαλύνοντας κάπως την κούραση των αιχμαλώτων. Ο Ουίλιαμς ή­ ταν συνεχώς στην κορυφή της πορείας, ό­ που τον φρουρούσαν δύο ιθαγενείς, οι ο­ ποίοι μιλούσαν αγγλικά και του επέτρεπαν να μιλά σποραδικά με άλλους αιχμα­ λώτους, όπως και να σταματά για λίγο και να περπατά δίπλα στη σύζυγό του. Κάποια στιγμή, όμως, τον διέταξαν να επιστρέψει στην κεφαλή της πορείας και τότε, όπως γράφει, είδε για τελευταία φορά τη Γιούνις. Σε κάποιο σημείο βρέθηκε μπροστά τους ένα ορμητικό ρέμα, το οποίο έπρεπε να διασχίσουν. Με το παγωμένο νερό έως το γόνατο, οι αιχμάλωτοι και οι συνοδοί τους το διέσχισαν και, στη συνέχεια, άρχι­ σαν να ανεβαίνουν έναν μικρό λόφο. Μό­ λις έφτασε στην κορυφή, ο ιερέας κάθισε στο πλάι, για να ξεκουραστεί. Οπως πέρ­ ναγαν δίπλα του οι συγχωριανοί του, εκεί­ νος ρωτούσε με αγωνία για τη σύζυγό του. Τότε, κάποιοι του είπαν πως η εξα­ ντλημένη Γιούνις, στην προσπάθειά της να περάσει το ρέμα, έχασε την ισορροπία της και έπεσε στο νερό, δείχνοντας εμφα­ νή σημάδια αδυναμίας να σηκωθεί και να συνεχίσει το περπάτημα. Δίχως δισταγμό, ένας Μόχωκ πλησίασε και τη σκότωσε με το τόμαχώκ του. Η οδύνη κυρίευσε τον Ουίλιαμς, αλλά αναλογιζόμενος τα υπό­ λοιπα παιδιά του, όπως και το ποίμνιό του, που πεζοπορούσε, βρήκε τη δύναμη να συνεχίσει, αντλώντας κουράγιο από την πίστη του στον Θεό. Μετά από οκτώ ημέρες και αφού εί­ χαν ήδη διανύσει 220 περίπου χιλιόμετρα, έφτασαν στη συμβολή του Κονέκτικατ με τον ποταμό Ουάιτ. Σε αυτό το σημείο, οι επιδρομείς χωρίστηκαν και μαζί τους υπο­ χρεωτικά χωρίστηκαν και οι αιχμάλωτοι, οι οποίοι ακολούθησαν τους αφέντες τους. Οι Γάλλοι και οι Πένακουκ κινήθηκαν ακόμη πιο βόρεια, ενώ οι Αμπενάκι και οι Μόχωκ πήραν την κατεύθυνση προς τα βορειοδυτικά. Ο Ουίλιαμς βίωσε τότε ακόμη ένα τραγικό γεγονός. Ο ένας του γιος, ο δεκάχρονος Στήβεν, αναγκά­ στηκε να ακολουθήσει τους ιθαγενείς της πρώτης ομάδας. Αργότερα, ο νεαρός έγραψε πως τη στιγμή του αποχωρισμού πίστεψε πως δεν θα έβλεπε την οικογένειά του ποτέ ξανά. Οσοι απέμειναν από την αρχική ομάδα, κινήθηκαν κατά μήκος

Πορτρέτο, που πιθανόν απεικονίζει τον αιδεσιμότατο Τζων Ουίλιαμς σε νεαρή ηλικία (ανώνυμου καλλιτέχνη, συλλογή μουσείου Φάιβ Κόλλετζ). των ποταμών Ουέλς και Ουινόοκι, έχοντας ως προ­ ορισμό τη λίμνη Τσάμπλαιν. Οι ιθαγενείς σποραδικά Βελ­ τίωναν τη συμπεριφορά τους, ό­ πως και τη φροντίδα απέναντι στους αιχ­ μαλώτους, αυξάνοντας το φαγητό. Παρό­ λα αυτά, στις 9 Μαρτίου, δεν δίστασαν να εκτελέσουν ένα τετράχρονο κορίτσι, ό­ ταν έγινε αντιληπτό πως δεν μπορούσε να συνεχίσει την πορεία του. Την επόμενη μέρα, όπως ο ίδιος ο Ουίλιαμς εκμυστη­ ρεύεται, έφτασε πολύ κοντά στην ίδια κα­ τάσταση και δήλωσε στους δεσμοφύλακές του πως δεν μπορούσε να περπατή­ σει άλλο. Ο φρουρός του τού ξεκαθάρισε με το τόμαχωκ στο χέρι πως είτε θα περ­ πατούσε άμεσα, είτε θα του έπαιρνε το σκαλπ. Ευτυχώς, έπειτα από λίγες ημέρες έφτασαν στη λίμνη, όπου. οι Αμπενάκι εί­ χαν τον κύριο καταυλισμό τους. Οι φύλακές τους συναντήθηκαν με τις οικογένειές τους και το κλίμα έγινε πιο φιλικό, α­ φού η συμπεριφορά των ιθαγενών μαλά­ κωσε, ενώ οι μακρές πορείες έλαβαν ένα προσωρινό τέλος. Η ομάδα παρέμεινε ε­ κεί για μια εβδομάδα, καταφέρνοντας να ανασυνταχθεί και να αναπληρώσει κάποιες δυνάμεις. Με νέες δυνάμεις ξεκίνησε και πάλι και τελικά, στις 15 Απριλίου 1704, η μαρτυρική πορεία έλαβε τέλος και η ο­ μάδα έφτασε στο φρούριο Σαμπλί και στη Νέα Γαλλία, όπου βρισκόταν η γαλλική βά­ ση. Είχαν περάσει σχεδόν επτά εβδομά­ δες στον δρόμο. Στο Σαμπλί, όμως, οι έγνοιες των αιχ­ μαλώτων δεν τελείωσαν, παρότι βέβαια οι συνθήκες κράτησης βελτιώθηκαν αισθη­ τά. Κατ’ αρχήν, οι Γάλλοι ιερείς του φρου­ ρίου προσπάθησαν να μεταστρέψουν τους Αγγλους πουριτανούς στον καθολι­ κισμό και ο Ουίλιαμς ως ιερέας υπέστη τις ισχυρότερες πιέσεις. Η σημαντικότερη, ό­ μως, απειλή προερχόταν από τη θέληση του Ρουβίλ και των υπολοίπων στρατιωτι­ κών διοικητών να παραχωρήσουν όλους τους αιχμαλώτους στους ιθαγενείς και αυτοί να τους διαθέσουν όπως νόμιζαν. Οι υπόλοιποι κάτοικοι και αξιωματούχοι, ό­ μως, έχοντας και αυτοί πολεμήσει με τους ιθαγενείς κατά καιρούς, έβλεπαν με περισσότερη συμπόνοια τους Αγγλους και δεν επιθυμούσαν να τους αφήσουν στα χέρια των αγρίων. Εγραψαν σχετικά στον κυβερνήτη του Κεμπέκ και εκείνος

ξεκίνησε τις ενέργειες διαπραγματεύσεων με τις αγγλικές αρχές, αλλά και τους ιθαγε­ νείς, που κρατούσαν λευκούς στους κα­ ταυλισμούς τους. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1706, οι περισσότε­ ροι αιχμάλωτοι είχαν α­ πελευθερωθεί είτε με λύ­ τρα είτε με ανταλλαγές, ανάμε­ σά τους και ο Ουίλιαμς και τα παιδιά του, εκτός από την κόρη του, Γιούνις, η οποία υιοθετήθηκε από μια οικογένεια Μόχωκ, που την κράτησε μαζί της, παρά τις εκ­ κλήσεις που της απευθύνθηκαν. Στα 16 της παντρεύτηκε ένα μέλος της φυλής και μαζί του πέρασε την υπόλοιπη ζωή της. Από τους 86 συνολικά αιχμαλώτους, που επιβίωσαν στη μακρά πορεία και αιχ­ μαλωσία, 62 επέστρεψαν στη Νέα Αγγλία, ενώ οι υπόλοιποι 26 παρέμειναν στη Νέα Γαλλία. Ο Ουίλιαμς επέστρεψε στο Ντίρφιλντ το 1706, όπου επιδιόρθωσε το σπίτι του και νυμφεύθηκε ξανά. Παρέμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό του το 1729. Η επιδρομή στο Ντίρφιλντ υπήρξε το πιο αιματηρό επεισόδιο στον πόλεμο της βασίλισσας Αννας και ταυτόχρονα η πιο ε­ ντυπωσιακή νίκη, που πέτυχαν οι Γάλλοι άποικοι με τους ιθαγενείς συμμάχους τους. Οι επιδρομείς επέδειξαν ιδιαίτερη σκληρότητα, η οποία αποσκοπούσε στον εκφοβισμό και την αποθάρρυνση, στοι­ χεία που διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στους αποικιακούς και μεθοριακούς πο­ λέμους. Παρόλα αυτά, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Παρά τη σχε­ δόν ολοκληρωτική καταστροφή του, το Ντίρφιλντ άρχισε σύντομα να επισκευάζε­ ται και να κατοικείται, ενώ ενισχύθηκε με 2.000 άνδρες πολιτοφυλακής για την πλή­ ρη προστασία του. Την ίδια περίοδο, η α­ μοιβή για τα ινδιάνικα σκαλπ αυξήθηκε στις 100 λίρες από 40, που ήταν προηγου­ μένως. Τέλος, οι Αγγλοι επιτελείς έθεσαν επί χάρτου νέα σχέδια κατάληψης του Κε­ μπέκ και του Πόρτ Ρουαγιάλ, ενώ το καλο­ καίρι του 1704 οργάνωσαν και εκτέλεσαν μια σειρά από επιδρομές στη γαλλοκρατούμενη περιοχή της Νέας Σκοτίας ως α­ νταπάντηση. Στις επιχειρήσεις αυτές, συνέλαβαν πολλούς αιχμαλώτους, τους ο­ ποίους αντάλλαξαν με αυτούς του Ντίρφιλντ, όταν έφτασε η ώρα των διαπραγμα­ τεύσεων. Η επιδρομή, λοιπόν, όχι μόνο δεν έκρινε τον πόλεμο, αλλά μάλλον τον αναζωπύρωσε. Οι συγκρούσεις συνεχί­ στηκαν μέχρι το 1712, οπότε κηρύχθηκε ειρήνη μεταξύ Γάλλων και Βρετανών, η ο­ ποία κατακυρώθηκε έναν χρόνο αργότε­

ρα με τη συνθήκη της Ουτρέχτης, με ό­ ρους υπέρ των Αγγλων. Σύμφωνα με αυ­ τήν, οι τελευταίοι απέκτησαν τον έλεγχο της περιοχής της Νέας Σκωτίας, του Νιουφάουντλαντ και του κόλπου του Χάντσον, ενώ αποκτούσαν και την επικυ­ ριαρχία επί της φυλής των Ιροκουά. Η δημοσίευση των απομνημονευμά­ των του Τζων Ουίλιαμς, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωσή του, προκάλεσε σπουδαία αίσθηση στον αγγλόφωνο κό­ σμο, με αποτέλεσμα το βιβλίο να επιτύχει μια ευρύτατη διανομή στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Στα τέλη του 1900, το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε εκ νέου και μάλιστα διαδόθηκαν διάφορες φήμες, όπως το ότι η επιδρομή είχε σκοπό την επανάκτηση μιας καμπάνας, η οποία είχε παραγγελθεί για την πόλη του Κεμπέκ, αλλά σι Αγγλοι με κάποιον τρόπο την εί­ χαν κλέψει και την κρατούσαν στο Ντίρφιλντ. Την ίδια περίοδο μάλιστα, ο όρος «επιδρομή» ή «καταστροφή», που χρησι­ μοποιείτο έως τότε, αντικαταστάθηκε με τον πιο φορτισμένο όρο «μακελειό» (massacre), που διατηρείται στις περισσό­ τερες μελέτες σήμερα. Ενα σημαντικό τμήμα του παλαιού χωριού αναπαλαιώθηκε και λειτουργεί στις μέρες μας ως υπαί­ θριο διαδραστικό μουσείο, με αναμνηστι­ κά της επιδρομής, όπου κάποιες πόρτες σπιτιών φέρουν ακόμη τα σημάδια από τα τόμαχωκ και τις σφαίρες των επιτιθέμε­ νων, όπως και του γενικότερου αποικια­ κού τρόπου διαβίωσης στην παραμεθόριο τον 18οο αιώνα. Η επιδρομή στο Ντίρφιλντ διατηρήθηκε στη μνήμη ως ένα από τα σπουδαία γεγονότα της αμερικανικής ι­ στό ρίας.Ξ

—

(1) Demos, John: THE UNREDEEMED CAPTIVE: A FAMILY STORY FROM EARLY AMERICA, Knopf, New York, 1994. (2) Williams, John, Leavitt, Joshua (ed): THE REDEEMED CAPTIVE: A NARRATIVE OF THE CAPTIVITY, SUFFERINGS, AND RETURN OF THE REV. JOHN WILLIAMS, MINISTER OF DEERFIELD, MASSACHUSETTS, WHO VMS TAKEN PRISONER BY THE INDIANS ON THE DESTRUCTION OF THE TOWN, A.D. 1704, S. W. Benedict, New York, 1833. (3) Williams, John, West, Stephen, Taylor, John: THE REDEEMED CAPTIVE RETURNING TO ZION: OR, THE CAPTIVITY AND DELIVERANCE OF REV. JOHN WILLIAMS OF DEERFIELD, ανατύπωση, Kraus, New York, 1969, πρώτη έκδοση: 1908. (4) Deerfiled history museum: www.1704.deerfield, his tory. museum/ho me.do

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 3

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ Η ύσιαιη προσπάθεια üvooüvioinc me Buzavnviic AuioKpaiopiac Νόμισμα του Ανδρόνικου Β ’ Παλαιολόγου και του συμβασιλέως του Μιχαήλ Θ’ (Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα).

(1328 - 1341) Οταν μια ολόκληρη κοινωνία θιαιηρεί θεσμούς που τη διασπούν, όταν δεν παράγει σημαντικά οικονομικά πλεονάσματα, ώστε να μπορεί να συντηρεί μια ικανοποιητική διοικητική μηχανή και, επιπλέον, όταν απαξιώνει την πολεμική της αρετή και απομειώνει τις δυνατότητες διακυβέρνησης του τότε οι προσπάθειες ικανοί κι αν

Η

χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατο­

λής, την οποία οι ιστορικοί του 19ου αιώνα ονό­ μασαν Βυζάντιο, βρισκόταν, κατά τις αρχές του 14ου αιώνα, σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Ηδη από τους προηγούμενους αιώνες, η εδαφική της έκταση είχε περιοριστεί σημαντικά στη δυτική Μικρά Ασία και στη νότια Βαλκανική, αλλά το κράτος είχε κερδί­ σει πολύ σε εθνική ομοιογένεια. Εκείνο το δεδομένο, ό­ μως, που «βάραινε» καταλυτικά τη χριστιανική κοινωνία της εποχής, ήταν το στατικό οικονομικό σύστημα, πάνω στο οποίο στήριζε την αναπαραγωγή της. Από τον 13ο αι­ ώνα, εποχή ανασύστασης της αυτοκρατορίας με την ανα­ κατάληψη της Κωνσταντινούπολης (Αύγουστος 1261), η κυρίαρχη οικογένεια των Παλαιολόγων βασιζόταν στην υποστήριξη των μεγάλων γαιοκτημόνων της Θράκης και της Μικράς Ασίας, τους οποίους ακολουθούσαν πολλοί αγρότες, ως εξαρτημένοι καλλιεργητές των κτημάτων τους. Η μικρή ελεύθερη ιδιοκτησία των προηγούμενων αιώνων είχε πλέον εκλείψει, όπως και η αστική ζωή σε πλούσιες μεγά­ λες πόλεις. Οι τελευταίες, ιδιαίτερα οι παραθαλάσσιες, είχαν παρακμάσει από τον σκληρό ανταγωνισμό των ιταλικών δημο­ κρατιών της Βενετίας, της Γένοβας και της Πίζας, οι οποίες πλέον είχαν στα χέρια τους το εμπόριο της ανατολικής Μεσο­ γείου. Αυτή η μεταβολή των παραγωγικών σχέσεων σε βάρος των φτωχών αγροτών, των τεχνιτών, των βιοτεχνών και των μι­ κρεμπόρων των πόλεων, προς όφελος των ισχυρών γαιοκτη­ μόνων της υπαίθρου («δυνατών»), είχε τις συνέπειές της τόσο στην κρατική οργάνωση, όσο και στη δυναμική της κοινωνίας. Το μεν κράτος δεν μπορούσε πλέον να εισπράττει σημαντικά έσοδα από τις παλαιές πηγές του. Δεν υπήρχαν πια ούτε οι ε­ λεύθεροι μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές, που κατέβαλαν ει­ σφορές, ούτε είχε στην εξουσία του τα τελωνεία, που φορο­ λογούσαν το ακμάζον εμπόριο της Ανατολής. Οι μόνοι που μπορούσαν να φορολογηθούν ήταν οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, αλλά αυτοί, λόγω ακριβώς του πλούτου τους, που τους επέ­ τρεπε να διατηρούν δικούς τους στρατούς, σπανίως δέχονταν να προσφέρουν κάτι σε ένα κράτος, που γινόταν όλο και πιο α­ νίσχυρο. Επιπλέον, ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης και κάτοχος πλούτου, η Εκκλησία, δεν υπόκειτο σε φορολογία. Αυτή η προ­ νομιακή μεταχείριση οδηγούσε πολλούς νέους άνδρες στην ασφάλεια των μοναστηριών, παρά στη δύσκολη ζωή του αγρό­ τη ή στη γεμάτη κινδύνους ζωή του στρατιωτικού. Οι προσα­ νατολισμοί αυτοί σε κατευθύνσεις φυγής, σε συνδυασμό με τη συνολική κατάπτωση του συλλογικού ηθικού, που έφερνε η φτώχεια και η απουσία ευκαιριών, μείωναν όλο και περισσότε­ ρο τις δυνατότητες της αυτοκρατορίας να διατηρεί την εξου­ σία της. Η κατάσταση παρακμής δεν ήταν τόσο έντονα αισθητή, Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ ’ Παλαιολόγος σε μικρογραφία του 14ου αιώνα (Κρατική Βιβλιοθήκη της Βυρτεμβέργης, Στουτγάρδη).

1297, ο Ανδρόνικος Ρ Παλαιολόγος, γιος του συναυτοκράτορα Μι­ χαήλ Θ’. Ο πατέρας του πέθανε το 1320 και έκτοτε βασίλευε μόνος ο παππούς του, Ανδρόνικος Β', ο οποίος, παλεύοντας χωρίς πόρους, ανθρώπινους και υλικούς, να διατηρήσει μια καταρρέουσα αυτοκρα­ τορία, υπέπεσε σε μερικά κορυφαία σφάλματα. Ενα από αυτά ήταν η απόφασή του να διαλύσει το πολεμικό ναυτικό του κράτους. Ακόμα κατηγόρησε τον εγγονό του ότι είχε ανάμιξη στον θάνατο του αδελφού του, Μανουήλ και είχε ανακηρύξει διάδοχό του τον δευτερότοκο δικό του γιο, Κωνσταντίνο. Ο νεαρός Ανδρόνικος, ό­ μως, μαζί με τους επίσης νεαρούς υποοτηρικτές του, με ήπιο πραξι­ κόπημα κατά του παππού του επικράτησε πλήρως, εισήλθε πανηγυ­ ρικά στην πρωτεύουσα, για να αναλάβει την εξουσία (Μάιος 1328) και, φερόμενος με χαρακτηριστική μετριοπάθεια, έστειλε τον Ανδρόνικο Β ’ σε μοναστήρι, μέχρι τον θάνατό του.

0 ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Γ ΣΤΟΝ ΘΡΟΝΟ - ΣΥΝΘΗΚΗ ΜΕ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ Με τη μεταβολή στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης, άλλαξε όχι μόνο ένα πρόσωπο, αλλά τελείωσε μαζί του και μια εποχή. Με την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον νέο αυτοκράτορα και την ομά­ δα των συνομηλίκων του (Ιωάννης Καντακουζηνός, Συργιάννης Παλαιολόγος, Θεόδωρος Συναδηνός, Αλέξιος Απόκαυκος), από την πρώτη μάλιστα στιγμή της πανηγυρικής άφιξής τους στην πρωτεύ­ ουσα, φάνηκε ότι τα πράγματα είχαν περάσει σε άλλη φάση. Ο νέος ηγεμόνας ήταν κατά πολύ ικανότερος του παππού του. Ηταν καταρχήν άξιος στρατιώτης, ικανός πολιτικός και εύστροφος διπλωμάτης. Σύμφωνα με την περιγραφή της προσωπικότητάς του από τον Βρετανό ιστορικό Ντόναλντ Νίκολ «...ήταν 31 ετών, όταν έγινε ο αδιαφιλονίκητος κύριος της αυτοκρατορίας... προτιμούσε τη συγκίνηση της δράσης από την πλήξη της διοίκησης. Του άρεσε να οδηγεί τους άνδρες του στη μάχη και ήταν συνήθως πιο επιτυχημέ­ νος ως στρατηγός από τον πατέρα του και περισσότερο δημοφιλής στους στρατιώτες του από τον παππού του, τους φυλάκιζε δε σπανίως ως αυτοκράτορας. Το κυνήγι ήταν η μεγάλη απόλαυσή του και λέγεται πως διατηρούσε μια εγκατάσταση με 1.000 κυνηγούς, 1.000 γεράκια και 1.000 κυνηγόσκυλα. Του άρεσε επίσης να δείχνει την αν­

Ο Ορχάν σε μικρογραφία τουρκικού χειρογράφου (Βιβλιοθήκη Ton Καπί, Κωνσταντινούπολη).

όσο κυβερνούσε το κράτος μια ισχυρή προσωπικότητα με ανεξά­ ντλητη ενεργητικότητα και πολλαπλές ικανότητες, όπως ήταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’, ο γενάρχης της δυναστείας των Παλαιολόγων. Ο Μιχαήλ, όμως, πέθανε το 1282 και ο διάδοχός του, Ανδρόνικος Β ’, δεν στεκόταν στο ίδιο ύψος ικανοτήτων και δυναμισμού με αυ­ τόν. Κατά τα επόμενα 40 περίπου χρόνια, η νέα κυβέρνηση, στην ο­ ποία προστέθηκε και ο μεγάλος γιος του αυτοκράτορα, ως Μιχαήλ Θ’, προσπάθησε να διορθώσει τα πολλά κακώς κείμενα και να πετύχει μια ανάκαμψη. Στο μεν εκκλησιαστικό ζήτημα, η πρωτοκαθεδρία της Ορθοδοξίας επανήλθε και η ένωση, που είχε επιβληθεί από τον Μιχαήλ Η', αποκηρύχθηκε. Στα υπόλοιπα, όμως, δηλαδή στα οικονο­ μικά, στη φορολογία, στην αναδιοργάνωση του στρατού, στις σχέ­ σεις με τις ιταλικές πόλεις, στην αντιμετώπιση των Τούρκων εισβο­ λέων στη Μικρά Ασία και των Σέρβων στη Μακεδονία, δεν δόθηκαν αποτελεσματικές λύσεις και τα προβλήματα διογκώνονταν. Σε αυτά ερχόταν να προστεθεί και μια διάχυτη ατμόσφαιρα μηχανορραφίας, που κυριαρχούσε στο παλάτι και υπέθαλπε διασπαστικές συμπερι­ φορές, ακόμα και προδοσίες. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον και σε μια τέτοια ατμόσφαιρα παρακμής, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στις 25 Μαρτίου

8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δρεία του στο αντιβυζαντινό έθιμο της μονομαχίας...». Από την πρώ­ τη στιγμή της ανάληψης των καθηκόντων του, διόρισε σε καίριες θέ­ σεις του κρατικού μηχανισμού τους στενούς συνεργάτες του, τον Συναδηνό έπαρχο της Πόλης, τον Απόκαυκο ελεγκτή της κρατικής γραμματείας, του ταμείου και των εσόδων, τον Συργιάννη διοικητή της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης μεγάλης πόλης της αυτοκρατο­ ρίας, και τον Καντακουζηνό μεγάλο δομέστικο, ουσιαστικά δηλαδή ως πρωθυπουργό του. Ο τελευταίος συγκέντρωσε το μέγιστο μέρος της εξουσίας στα χέρια του, όλες οι σοβαρές υποθέσεις περνούσαν από αυτόν και πολλοί ισχυροί άρχοντες στηρίχθηκαν ή προωθήθηκαν από αυτόν. Ο ίδιος, όμως, παρά τη μεγάλη εξουσία που είχε και την απόλυτη εμπιστοσύνη του αυτοκράτορα, που έχαιρε, δεν θέλη­ σε ποτέ να μετατρέψει την πολιτική ισχύ σε θεσμική θέση και δεν α­ ποδέχτηκε τον τίτλο του συναυτοκράτορα ή του αντιβασιλέα, που του προσφέρθηκε. Με την κυβέρνησή του ανανεωμένη με ικανά και φιλόδοξα πρό­ σωπα της νέας γενιάς, ο Ανδρόνικος σκόπευε να προωθήσει μια σει­ ρά από μεταρρυθμίσεις, που αποσκοπούσαν στην ανασύνταξη του κράτους. Πριν, όμως, προλάβει να πράξει οτιδήποτε, αναγκάστηκε να αναμετρηθεί με τους Βούλγαρους, οι οποίοι, υπό την ηγεσία του Σισμάν, προσπάθησαν να επωφεληθούν από την αδυναμία της αυτο­ κρατορίας. Τον Ιούνιο του 1328, βουλγαρικά και συμμαχικά τους μογγολικά στρατεύματα, καταπατώντας την υφιστάμενη συνθήκη, επέδραμαν στη βόρεια Θράκη και, λεηλατώντας, έφτασαν μέχρι τις πύλες της

Iff

Αδριανούπολης. Ο αυτοκράτορας, μαθαίνοντας τα νέα, δεν δίστασε καθόλου. Τέθηκε επικεφαλής των μικρών δυνάμεών του και έφτασε ταχύτατα στα σύνορα, όπου με αιφνιδιασμό κατέλαβε ένα βουλγαρι­ κό φρούριο. Η αμεσότητα της αντίδρασης εξέπληξε τους Βούλγα­ ρους, οι οποίοι αξιολόγησαν την κατάσταση και αποφάσισαν να ανα­ διπλωθούν προσωρινά. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, επανήλθαν πιο καλά προετοι­ μασμένοι, αλλά αυτή τη φορά ήταν πιο έτοιμος και ο αυτοκράτορας με τον στρατό του, τον οποίο οι επιδρομείς Βρήκαν απέναντι τους παραταγμένο για μάχη. Ο Σισμάν εντυπωσιάστηκε από την αποφασι­ στικότητα του Ανδρόνικου και επανεκτίμησε την κατάσταση. Δεν δό­ θηκε μάχη, αλλά ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις, που οδήγησαν αρχι­ κά σε ανακωχή και αργότερα σε νέα συνθήκη (1330). Οι Βούλγαροι, καθ' όλο το υπόλοιπο διάστημα, δεν ενόχλησαν την αυτοκρατορία. Δεν συνέβαινε το ίδιο, όμως, στην ασιατική πλευρά των εδαφών της. Οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν κατακτήσει από το 1326 την Προύσσα και την είχαν ανακηρύξει πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους τους. Τα επόμενα δύο χρόνια, συνέχισαν τις επιδρομές και τις λεηλασίες, με αποτέλεσμα να ελέγχουν την ενδοχώρα και να αποκλείσουν τις μεγάλες πόλεις της περιοχής (Νίκαια και Νικομήδεια). Ο Ανδρόνικος, με προτροπή του Καντακουζηνού, θέλησε να α­ ντιμετωπίσει άμεσα την κατάσταση, αλλά ο βουλγαρικός κίνδυνος τον απέτρεψε να το κάνει την ίδια χρονιά. Τον επόμενο χρόνο, μό­ λις ήταν εφικτό να διεξαχθούν επιχειρήσεις (Μάιος 1329), ο αυτο­ κράτορας και ο μεγάλος δομέστικος συγκέντρωσαν στρατό 4.000 περίπου ανδρών (2.000 επίστρατους από τη Θράκη και 2.000 των ταγμάτων της βασιλεύουσας) και έναν μικρό στόλο. Την 1η Ιουνί­ ου, τα πλοία τους μετέφεραν στην απέναντι ακτή και τους αποβί­ βασαν στη Χρυσούπολη. Ο στρατός προέλασε κατά μήκος της α­ κτής και, λίγες ημέρες αργότερα, έλαβε επαφή με τις τουρκικές δυνάμεις του εμίρη Ορχάν (περίπου 8.000 άνδρες), που κατείχαν τους λόφους στην περιοχή Πελεκάνο. Στις 10 Ιουνίου, παρότι οι συνθήκες δεν τους ευνοούσαν (α­ φενός ήταν λιγότεροι, αφετέρου οι αντίπαλοι βρίσκονταν σε δε­ σπόζοντα εδάφη), οι χριστιανοί προκάλεσαν τους Τούρκους σε μά­ χη, την οποία αποδέχτηκε μετά χαράς ο Ορχάν. Καταρχήν, 300 Τούρκοι ιπποτοξότες κατέβηκαν ταχύτατα από τους λόφους και ε­ πιτέθηκαν στους Βυζαντινούς στην πεδιάδα, αλλά αποκρούστηκαν. Αλλες δύο τουρκικές επιθέσεις με σημαντικότερες δυνάμεις αποκρούστηκαν ως το απόγευμα. Τότε ο Καντακουζηνός πρότεινε στον αυτοκράτορα να μη επιδιώξουν την άνοδο στους λόφους, ό­ που παρέμεναν οι Τούρκοι, αλλά να υποχωρήσουν συντεταγμένα στο στρατόπεδό τους και να επανέλθουν την επόμενη ημέρα. Ο Ανδρόνικος συμφώνησε και η αναδίπλωση ξεκίνησε. Ο Ορχάν, ό­ μως, παρατηρώντας τα πάντα και θέλοντας να εκμεταλλευτεί τη στιγμή της διάλυσης της παράταξης και της πορείας των εχθρών

Επάνω: Η Αννα της Σαβοΐας, σύζυγος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ ’ Παλαιολόγου σε μικρογραφία του 14ου αιώνα (Κρατική Βιβλιοθήκη της Βυρτεμβέργης , Στουτγάρδη). Αριστερά: Η είσοδος του κάστρου του Ιωάννη Καντακουζηνού στο Πύθιο Εβρου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 7

χές, που διατηρούσαν ακόμα... Παρότι οι όροι της συνθήκης φαίνε­ ται πως ήταν ταπεινωτικοί για τον αυτοκράτορα, όπως σημειώνει ο Νίκολ, «...ήταν περισσότερο ρεαλιστικό να κάνει μια συμφωνία με τον Ορχάν, παρά να προσποιείται πως η αυτοκρατορία βρισκόταν στην πρέπουσα κατάσταση, ώστε να συγκεντρώσει και να εξοπλίσει στρατό εκείνης της ισχύος, η οποία ήταν απαραίτητη για την επανάκτηση της Μικράς Ασίας...». Η συνθήκη του 1333 είχε κορυφαία σημασία για την αυτοκρατο­ ρία και την περαιτέρω πορεία της. Επί 1.000 χρόνια αυτή είχε στηριχθεί κυρίως στις ανατολικές επαρχίες της, αυτές της Μικράς Ασίας, και λιγότερο στις ευρωπαϊκές. Τώρα ο προσανατολισμός άλλαζε. Η αυτοκρατορία θα στηριζόταν αποκλειστικά στις δυτικές της επαρ­ χίες, τις πιο φτωχές, αλλά με τον ομοιογενή εθνικά πληθυσμό (Ελλη­ νες). Πέραν εκείνων, που κατείχε η Κωνσταντινούπολη (Θράκη και Μακεδονία), έπρεπε να ανακτήσει και εκείνες, που είχαν περάσει εί­ τε σε Ελληνες δεσπότες (Ηπειρος), είτε σε ξένα χέρια (Μοριάς, Αθή­ να κλπ.). Κρατική πολιτική, λοιπόν, από το 1333 και έπειτα ήταν η α­ νάκτηση των ελληνικών περιοχών και η ανασύνταξη της αυτοκρατο­ ρίας μέσω της ισχυροποίησής της στη Βαλκανική.

Η ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΛΡΟΝΙΚΟΥ Γ Οθωμανός σουλτάνος με την ακολουθία του (Μουσείο Ton Καπί, Κωνσταντινούπολη).

του, διέταξε επίθεση κατά της οπισθοφυλακής. Πραγματοποιήθηκε σκληρή σύγκρουση λίγο πριν νυκτώσει και, παρότι η επίθεση αποκρούστηκε έξω από το στρατόπεδο, αλλά ο Ανδρόνικος πληγώθηκε στο γόνατο και αυτό είχε άμεση συνέπεια στον στρατό του. Πολλοί στρατιώτες, που τον είδαν να τραυματίζε­ ται, φαντάστηκαν ότι το πλήγμα ήταν μοιραίο, ίσως και ένα δείγμα θεϊκής καταδίκης, έχασαν το ηθικό τους και, εγκαταλείποντας το στρατόπεδο, έτρεξαν προς την ακτή. Σε αυτήν την κατάσταση σύγ­ χυσης και εντεινόμενου πανικού, ο Καντακουζηνός προσπάθησε μά­ ταια να διατηρήσει την τάξη. Την επόμενη ημέρα, μετέφεραν επάνω σε φορείο τον τραυματισμένο αυτοκράτορα στο λιμάνι της Φιλοκρήνης και τον επιβίβασαν σε πλοίο για τη βασιλεύουσα. Λίγο αργότερα, οι Τούρκοι με αναπτερωμένο ηθικό έφταναν μπροστά στα τείχη της μικρής πόλης, όπου τους αντιμετώπισε ο δομέστικος, επικεφαλής των ανδρών που είχε καταφέρει να ανασυντάξει (11 Ιουνίου). Παρότι δεν καταγράφεται στις πηγές ξεκάθαρα ποι­ ος ήταν ο νικητής της μάχης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι Ελληνες εί­ χαν μεγάλες απώλειες (μεταξύ τους, δύο υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι, συγγενείς του Καντακουζηνού), αλλά φαίνεται πως δεν υπέκυ­ ψαν στους πλεονεκτούντες Τούρκους. Αντίθετα, κατόρθωσαν να διαφύγουν με σχετική τάξη προς τη Χρυσούπολη και να επιβιβα­ στούν στα πλοία, που τους είχαν μεταφέρει, για την επιστροφή. Οι δύο μάχες του 1329 (του Πελεκάνου και της Φιλοκρήνης) μπορεί να μην ήταν αποφασιστικής σημασίας, αλλά κατέδειξαν πέραν κάθε αμφιβολίας ότι οι Οθωμανοί είχαν εδραιωθεί στη Βιθυνία και ότι χρειαζόταν πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια για να εκδιωχθούν από αυτήν, απ’ όση μπορούσαν να καταβάλουν με τις περιορισμένες δυνάμεις τους οι Βυζαντινοί. Αυτή την πραγματικότητα την κατα­ νόησαν ο Ανδρόνικος και οι επιτελείς του και δεν επιχείρησαν νέα εκστρατεία τα επόμενα τέσσερα χρόνια, με αποτέλεσμα να κατα­ κτηθεί η Νίκαια (2 Μαρτίου 1331) και να πολιορκηθεί στενά η Νικο­ μήδεια. Τον Αύγουστο του 1333, ο αυτοκράτορας πέρασε στην απέ­ ναντι ακτή, για να ανακουφίσει τη δοκιμαζόμενη πόλη. Αντί, όμως, να πολεμήσει, ζήτησε και πέτυχε συνάντηση με τον εμίρη Ορχάν. Ηταν η πρώτη διπλωματική επαφή μεταξύ Βυζαντινών και Οθωμανών, η ο­ ποία κατέληξε σε συμφωνία! Αντί καταβολής χρηματικού ποσού 12.000 υπερπύρων, οι χριστιανοί θα κρατούσαν τις ελάχιστες περιο­

8 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η εστίαση του κρατικού ενδιαφέροντος στις ευρωπαϊκές κτή­ σεις δεν ήταν κάτι εντελώς νέο. Είχε ουσιαστικά ξεκινήσει από τον ί­ διο τον Μιχαήλ Η’, αλλά εκείνη την εποχή είχε γίνει αντανακλαστικά, λόγω των πιεστικών αναγκών, που αντιμετώπιζε τότε η αυτοκρατο­ ρία (επικείμενη εισβολή από δυτικά για επαναφορά φραγκικής κυ­ ριαρχίας) και δεν αποτελούσε συνειδητή επιλογή. Η αναγωγή της σε επίσημη κρατική πολιτική επί Ανδρόνικου Γ’ επιτεύχθηκε με τη συμ­ βολή πολλών παραγόντων. Ο ένας, 6έ6αια, ήταν η ισχυροποίηση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία και η αδυναμία του Βυζαντίου να τους καταβάλει με τις υφιστάμενες δυνάμεις του. Ο άλλος λόγος ήταν η εξαφάνιση ισχυρού δυτικού κινδύνου, εφάμιλλου των σταυροφόρων της Δ' Σταυροφορίας, καθότι η αυτοκρατορία είχε συνάψει συνθήκη με τη Βενετία και διατηρούσε κάποιες σχέσεις με τον πάπα. Επιπλέ­ ον, τα ισχυρά δυτικά κράτη (Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Ισπανία) είχαν περιέλθει σε πολιτική εσωστρέφειας, που σύντομα κατέληξε σε με­ ταξύ τους πόλεμο (1337, έναρξη Εκατονταετούς πολέμου ΑγγλίαςΓαλλίας). Την ευρωπαϊκή στροφή διευκόλυνε και η αναπτυχθείσα, κατά τα χρόνια του Ανδρόνικου Β ’ (1282-1321), αναβίωση των κλασικών ελλη­ νικών γραμμάτων και η συνακόλουθη επικέντρωση του ενδιαφέρο­ ντος στα μέρη, όπου αυτά είχαν ανθίσει κατά το παρελθόν. Η τάση αυτή, την οποία φαίνεται πως ασπαζόταν και ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β ’, δεν περιορίστηκε στους κύκλους των λογίων της Κωνσταντινούπολης (Μάξιμος Πλανούδης, Θωμάς Μάγιστρος, Δημήτριος Τρικλίνιος κ.ά.), αλλά ήταν εμφανής και στις επαρχίες. Ηταν χαρακτηριστικό ότι, στις αρχές του 14ου αιώνα, η λέξη ελληνισμός είχε χάσει τη μέχρι τότε μονομερή σημασιολόγησή της ως ειδωλολατρείας και είχε αποκτήσει ένα πιο σύνθετο νόημα, που αντικατό­ πτριζε πιο πιστά την ταυτότητα των κατοίκων της αυτοκρατορίας (χριστιανοί ορθόδοξοι ελληνικού γένους). Υπό τις συνθήκες αυτές, με εισήγηση μάλλον του Ιωάννη Καντακουζηνού, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ’ έστρεψε το κρατικό ενδιαφέρον προς τις άλλες κτή­ σεις του, κάνοντας τον δικέφαλο αετό της σημαίας του να κοιτά σα­ φώς προς τα αριστερά... Για να μπορεί να έχει στα χέρια του ένα εργαλείο πολιτικής, ενίσχυσε τον στρατό και προπαντός ξανασχημάτισε το ναυτικό, που τό­ σο άδοξα είχε καταργήσει ο παππούς του, για να εξοικονομήσει χρή­ ματα. Με τα πρώτα νεότευκτα πολεμικά πλοία του, συνέδραμε τους Χιώτες, που είχαν εξεγερθεί κατά των επικυρίαρχων Γενουατών, και

σύντομα ολόκληρο το πλούσιο νησί πέρασε στην αυτοκρατορική ε­ ξουσία (φθινόπωρο 1329). Τα έσοδα από τη Χίο υπολογίζονταν σε 120.000 υπέρπυρα, τα οποία πλέον έρεαν στο ταμείο της Κωνσταντι­ νούπολης. Με ανανεωμένες δυνάμεις και υψηλό ηθικό, ο αυτοκράτορας έπλευσε στη Φώκαια, στην απέναντι ακτή της Ιωνίας. Εκεί συναντήθηκε με τους σημαντικότερους Τούρκους εμίρηδες (του Σαρουχάν και του Αϊδινίου) και πέτυχε μια μεταξύ τους συνθήκη, που ε­ πέτρεπε τη συγκατοίκηση χριστιανών και μουσουλμάνων, αλλά άνοι­ γε και έναν δρόμο μεταγενέστερης, ενδεχόμενης κοινής αντιμετώ­ πισης των Οθωμανών. Η συμφωνία αυτή, που αρκετοί θεώρησαν ότι ήταν μια νέα ταπείνωση για το Βυζάντιο, συνιστούσε ένδειξη της ρεαλιστικής πο­ λιτικής, που εφάρμοζε ο Ανδρόνικος Ρ . Δεν ήταν, όμως, μόνος του, για να έχει την πλήρη ευχέρεια των αποφάσεων. Από τον 13ο αιώνα και έπειτα, η κατάσταση στην ανατολική Μεσόγειο ήταν πολύπλοκη, καθόσον εμπλέκονταν σε αυτήν Ελληνες, Τούρκοι, Γενουάτες, Βενετοί, Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου, Φράγκοι βασιλείς της Κύπρου και παπικοί. Ολοι οι τελευταίοι είχαν τα δικά τους σχέδια για τις προ­ σοδοφόρες περιοχές της Ιωνίας και των νησιών. Με πρωτοβουλία του πάπα Ιωάννη Κ Β’, οι διάφοροι ενδιαφερό­ μενοι συνασπίστηκαν, προκειμένου να επιχειρήσουν μια νέα εκστρα­ τεία εναντίον των Τούρκων της δυτικής Μικράς Ασίας και ζήτησαν τη σύμπραξη της Κωνσταντινούπολης (Σεπτέμβριος 1332). Ο Ανδρόνι­ κος βρέθηκε σε δύσκολη θέση, γιατί του ανέτρεπαν την πρόσφατη συμφωνία του, αλλά δεν μπορούσε να αγνοήσει μια νέα σταυροφο­ ρία. Ετσι, διεξάγοντας πολύ λεπτές διαπραγματεύσεις επί δύο έτη, αφενός συμφώνησε να συμπράξει, αλλά αφετέρου δεν υπήγαγε την ανατολική εκκλησία στον Πάπα. Οι Δυτικοί σύμμαχοι, βλέποντας την τουρκική απειλή να μεγαλώνει σε βάρος των κτήσεών τους (ο Ομούρ του Αϊδινίου επέδραμε εναντίον των νησιών των Κυκλάδων, ακόμα και αυτής της Εύβοιας, που κατείχαν οι Βενετοί), βιάστηκαν να απο­ δεχτούν τον «Ελληνα» αυτοκράτορα, παρά τη σχισματικότητα, κατ’ αυτούς, των θεολογικών αντιλήψεών του. Στην Αβινιόν, στις αρχές του 1334, επισημοποιήθηκε η συμμαχία και το ίδιο καλοκαίρι άρχισαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Με ναυτικές δυνάμεις μετρίου μεγέθους (40 πολεμικά με τα α­ ντίστοιχα πληρώματα), οι Δυτικοί εμφανίστηκαν στα ύδατα της Ιω­ νίας, νίκησαν τουρκικούς στολίσκους στον κόλπο του Αδραμμυτίου, αλλά απέτυχαν να φτάσουν ως το σημαντικό λιμάνι της Σμύρνης, που ήταν ο επιχειρησιακός στόχος τους. Οταν, τον Δεκέμβριο του ί­ διου χρόνου, πέθανε ο πάπας, που ήταν ο συνδετικός κρίκος των με­ λών της συμμαχίας, η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο και τα δια­ φορετικά συμφέροντα του καθενός βρήκαν πεδίο να εκδηλωθούν. Το 1335. Γενουάτες αξιωματούχοι, με πλοία και άνδρες εκμισθωμέ­ νους από τη Γένουα και τη Ρόδο, παραβιάζοντας τη συμμαχία, επιτέ­ θηκαν στη βυζαντινή Μυτιλήνη. Ο αυτοκράτορας, ο οποίος δεχόταν συνέχεια την πίεση των Δυτικών για υποταγή της ορθόδοξης εκκλη­ σίας, αγανάκτησε εναντίον της δολιότητάς τους και αντέδρασε άμε­ σα. Αφού έστειλε μερικά πλοία του να πολιορκήσουν τη Μυτιλήνη, έ­ πλευσε ο ίδιος εναντίον της Φώκαιας (Γενουάτες) και την πολιόρκη­ σε από στεριά και θάλασσα. Ταυτόχρονα, όμως, ζήτησε πάλι τη βοή­ θεια των Τούρκων εμίρηδων, επιθυμώντας να ανανεώσει την παλαιά συμφωνία. Πράγματι, οι Τούρκοι εμίρηδες ανταποκρίθηκαν και ο Σαρουχάν αφενός βοήθησε με τρόφιμα το αυτοκρατορικό στρατόπεδο, ο Ομούρ του Αϊδινίου (ή Αϊντίν) αφετέρου συναντήθηκε με τον Ανδρό­ νικο στην Ερυθραία (ακρωτήριο Καρά Μπουρούν) και συνυπέγραψε μια νέα, πληρέστερη συνθήκη-συμμαχία. Σύμφωνα με τους όρους της, το εμιράτο αναγνωριζόταν ως μόνιμο κράτος από τους Βυζαντι­ νούς, στο οποίο κατέβαλαν 100.000 υπέρπυρα ετησίως, αλλά παράλ­ ληλα δεσμεύονταν με συμμαχία, τόσο εναντίον των Οθωμανών, όσο και εναντίον των Ιταλών της Μεσογείου! Σε υλοποίηση της συμμα­ χίας, τουρκικά πολεμικά συνέπραξαν με τα αυτοκρατορικά, που επι­ χειρούσαν κατά των Γενουατών και, μετά από συγκρούσεις ενός έ­ τους, ανακατέλαβαν τη Μυτιλήνη (χειμώνας του 1336). Την ίδια περίπου εποχή, στα Βαλκάνια είχαν συντελεστεί μερι­ κές σημαντικές μεταβολές. Το καλοκαίρι του 1330, πολέμησαν μετα­ ξύ τους Σέρβοι και Βούλγαροι, με αποτέλεσμα τη μεγάλη νίκη των πρώτων (μάχη Βελεβούσδιου ή Κιουστεντήλ, 28 Ιουλίου 1330), που κατέληξε σε επικυριαρχία τους επί των δεύτερων. Την επομένη, ό-

Τούρκοι πολεμιστές, όπως εικονίζονται σε πολεμικό εγχειρίδιο Μαμελούκων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 9

> ;

διάστημα εβδομάδων, ολόκληρη η Θεσσαλία, ταλαιπωρημένη από την αναρχία, ήταν πλέον στα χέρια του! Ακόμα και οι ισχυροί Καταλανοί αναδιπλώθηκαν στα προηγούμενα σύνορά τους, ενώ οι Ηπειρώτες αφέθηκαν να επιστρέφουν στην περιοχή τους. Η επιτυχία ή­ ταν πολύ μεγάλη. Ενας σημαντικός κρίκος, σε προσόδους και σε δυ­ ναμικό, προστέθηκε στην επικράτεια της αυτοκρατορίας. Αναχωρώντας από την περιοχή, ο Ανδρόνικος συναντήθηκε με τον Στέφανο Δουσάν και συμφώνησαν σε αυτό, που σήμερα θα ονο­ μάζαμε ένα «πλαίσιο αμοιβαίας κατανόησης» (1333), που προσωρινά σταμάτησε τις σερβικές επιδρομές. Ωστόσο, ο Δουσάν, όπως κατα­ δείκνυε και η ανάρρησή του στον θρόνο, απείχε από το να είναι ένας αξιόπιστος ηγεμόνας, που κρατούσε τον λόγο του. Ετσι, όταν ένας Βυζαντινός αξιωματούχος, ο Συργιάννης Παλαιολόγος, πρώην διοι­ κητής της Θεσσαλονίκης, που πλέον είχε μετατραπεί σε συνωμότη κατά του αυτοκράτορα, έφτασε κοντά του, ο Δουσάν του έδωσε στρατιώτες και τον άφησε να παραβιάσει τη συνθήκη. Ο Συργιάννης, γνωρίζοντας κρίσιμες πληροφορίες, προσέβαλε το φρούριο της Κα­ στοριάς, το κατέλαβε, διώχνοντας την ελληνική φρουρά, και στη συ­ νέχεια οδήγησε τους Σέρβους να καταλάβουν μια σειρά συνοριακών οχυρών (άνοιξη 1334). Και πάλι, η αντίδραση του Ανδρόνικου ήταν ά­ μεση και αποφασιστική. Κατανοώντας πως η σέρβική επιχείρηση εί­ χε ανεπίσημο χαρακτήρα και επικεντρωνόταν στο πρόσωπο του Συργιάννη, έστειλε έναν αξιωματικό του, τον Σφρατζή Παλαιολόγο, να τον συλλάβει, ενώ ο ίδιος με τον μεγάλο δομέστικο οδηγούσαν στρατό στη Θεσσαλονίκη (καλοκαίρι 1334). Ο Σφρατζής, ίσως υπερ­ βάλλοντας ή έχοντας αυτό εξαρχής κατά νου, δολοφόνησε τον Συργιάννη. Οι εξελίξεις ήταν άμεσες, με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα να πλησιάζουν, ενώ ο Δουσάν ζήτησε διαπραγματεύσεις, που πραγματοποιήθηκαν κάπου κοντά στον Αξιό ποταμό. Μια νέα συν­ θήκη συμφωνήθηκε και τα μεν εδάφη, που είχε καταλάβει ο προ-

Ο Μιχαήλ O’, γιός του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β ’ Παλαιολόγου σε μικρογραφία χειρογράφου του 15ου αιώνα (Βιβλιοθήκη Estense, Μοδέ να).

μως, της λαμπρής αυτής σερβικής επιτυχίας, ανατράπηκε και θανα­ τώθηκε ο Σέρβος βασιλιάς Στέφανος Δεσάνσκι, που επιθυμούσε την ειρήνη, και αντικαταστάθηκε από τον φιλόδοξο γιο του, Στέφανο Ούρεση Δ’, που θα έμενε γνωστός ως Στέφανος Δουσάν (1331). Ο νέος Σέρβος ηγεμόνας συνέπραξε με τους Βούλγαρους, ώστε να τους έχει συμμάχους, και στη συνέχεια έθεσε σε εφαρμογή το όνει­ ρό του, που ήταν η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης (Τσάργκραντ για τους Σέρβους) και η αντικατάσταση της ηγεμονίας των Ελλήνων από τους Σλάβους. Οι πρώτες κρούσεις των Σέρβων ήταν αρχικά πο­ λύ προσεκτικές, προς τα συνοριακά φρούρια της Μακεδονίας και κα­ τά των τοπικών πληθυσμών. Λίγο νοτιότερα, στην εύφορη και πλούσια Θεσσαλία, συνέβαιναν μια σειρά γεγονότων, που ευνοούσαν τη βαλκανική πολιτική της αυ­ τοκρατορίας. Η τοπική ηγεμονική οικογένεια των Δουκών έμεινε χω­ ρίς διάδοχο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διαιρέσεις και φυγόκεντρες τάσεις. Αυτές συνδυάστηκαν με εισβολή των Καταλανών του Νότου, των Βενετών της Εύβοιας και των Ηπειρωτών από τα δυ­ τικά, ενώ κάποιοι μικροδεσπότες, πιστοί στην αυτοκρατορία, κάλεσαν τον Ανδρόνικο (1333). Ο τελευταίος βρισκόταν εκείνο τον καιρό στην απειλούμενη από τους Σέρβους Μακεδονία και, αποφασιστι­ κός καθώς ήταν, άδραξε την ευκαιρία. Εστειλε καταρχήν μια προπο­ μπό δύναμη υπό τον ικανό στρατηγό Μιχαήλ Μονομάχο και, στη συ­ νέχεια, εισέβαλε και ο ίδιος, επικεφαλής ισχυρής δύναμης. Μέσα σε

9 0 I ITPATIÖTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

0 αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β ’ ευλογούμενος από τον Χριστό, σε μικρογραφία χρυσόβουλλου του 1301 (Βυζαντινό Μουσείο, Α&ήνα).

.ν

Ο μέγας δούκας Αλέξιος Απόκαυκος σε μικρογραφία χειρογράφου των έργων του Ιπποκράτη του 14ου αιώνα (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).

δότης, επανήλθαν στην αυτοκρατορία, ο δε Δουσάν έλαβε μια ποσότητα βυζαντινού χρυ­ σού για τη φιλειρηνική του διάθεση... Η ηρε­ μία είχε και πάλι επανέλθει στον βασικό κορμό του κράτους, που πλέον ήταν η Εγνατία οδός, που διέτρεχε τη Μακεδονία και τη Θράκη μέχρι τη βασιλεύουσα. Για να καλύπτεται ολόκληρος ο οριζόντιος αυτός άξονας και η αυτοκρατορία να εκτείνεται καθ’ όλο το μήκος της Βαλ­ κανικής (από την Αδριατική θάλασσα ως τον Εύξεινο πόντο), έμενε ένα μέρος ακόμα, που χρειαζόταν να προσαρτηθεί, η Ηπειρος. Η ευκαιρία δόθηκε λίγο αργότερα, όταν οι δυναστικές μηχανορ­ ραφίες του ηγεμονικού οίκου δημιούργησαν θέμα διαδοχής (1335), για να ακολουθήσουν προστριβές ανάμεσα σε φιλοβυζαντινούς και φιλοδυτικούς ή άλλους, ενώ στα βόρεια επέδραμαν ομάδες Αλβα­ νών. Η κατάσταση αναρχίας κράτησε μέχρι το 1337, οπότε εμφανί­ στηκε στη βόρεια περιοχή ο αυτοκρατορικός στρατός, με επικεφα­ λής τον ίδιο τον Ανδρόνικο και τον Ιωάννη Καντακουζηνό. Οι Βυζα­ ντινοί προέλασαν στην περιοχή του Βερατίου και της Κάνινα και ε­ ξόντωσαν τις αλβανικές συμμορίες, που λυμαίνονταν τα ορεινά πε­ ράσματα και ταλαιπωρούσαν τους πληθυσμούς. Στον αγώνα αυτόν μάλιστα διακρίθηκαν ιδιαίτερα οι 2.000 Τούρκοι, που είχε στείλει ο Αϊντίν, για να ενισχύσουν τον αυτοκράτορα σύμμαχό του. Μετά την εντυπωσιακή επιτυχία, ο Ανδρόνικος από το Βεράτιο ζήτησε την άνευ όρων παράδοση της υπόλοιπης Ηπείρου, κάτι που καταρχήν επιτεύχθηκε. Η ηγεμονεύουσα στο όνομα του ανήλικου γιου της Νικηφόρου, χήρα του δεσπότη, Αννα, δέχτηκε εξ ανάγκης τη συμφωνία. Ο αυτοκράτορας, με τα ελληνικά του στρατεύματα μό­ νο, προέλασε νότια, επισκέφθηκε όλες τις σημαντικές περιοχές, συ­ νομίλησε με τους άρχοντες και προσπάθησε να εξασφαλίσει την πί­ στη τους (1338). Εφυγε αφήνοντας στην Αρτα διοικητή της νέας πε­ ριφέρειας τον Θεόδωρο Συναδηνό. Μερίδα, όμως, του ηγεμονεύοντος οίκου, που είχε συγγένεια με τους Ανδεγαυούς της Σικελίας, είχε απαγάγει τον μικρό Νικηφόρο, τον οποίο φυγάδευσε στην Ιτα­ λία, κοντά στην Αικατερίνη των Βαλουά, την τέως αυτοκράτειρα, της εκπεσούσης το 1261 λατινικής δυναστείας της Κωνσταντινούπολης (των απογόνων των κατακτητών του 1204). Οι συνωμότες συμφώνη-

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΙΠΠΕΑΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ (1350 - 1400) Οι τελευταίες ρεαλιστικές απεικονίσεις βυζαντινών μονάδων προέρχονται από την «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (βυζαντινό χειρόγραφο του 14ου αιώνα) και από άγνωστες σχετικά αγιογραφίες σε μεσαιωνικές εκκλησίες της Βαλκανικής. Ο ιππέας της εικόνας φέρει μικτή θωράκιση από πλακίδια (κλιβάνιον) και αλυσιδωτό πλέγμα σύμφωνα με την τρέχουσα ευρασιατική νοοτροπία που κυριαρχούσε στους βαλκανικούς στρατούς. Φέρει κράνος με πλατύ γείσο που προστατεύει από χτυπήματα σπάθης και πλήρη αλυσιδωτή κουκούλα που καλύπτει όλο το πρόσωπο εκτός από τα μάτια. Οι ώμοι και τα χέρια του προστατεύονται από μεταλλικά απάρτια. Χρησιμοποιεί τριγωνική ασπίδα με έντονα κυρτή επιφάνεια και δερμάτινη στεφάνη. Τα κύρια επιθετικά όπλα που απεικονίζονται εδώ είναι το τουρκικό γιαταγάνι, το ευθύ αμφίστομο ξίφος δυτικοευρωπαϊκού τύπου (διακρίνεται μόνο μέρος της θήκης του) και το νυκτικό στιλέτο τύπου «ευσπλαχνία»(έρευνα-εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος).

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA 19 1

(Λ

..

--}/'*

ic·“··~τ' ' “■··<'”"<-■-«·»'· 1"··"·' »*"» «*««~.

,.ο

..~~2r
.

«·

<<:· · .r -y .,^ 7

.

. . . 3 j-J :1~.~ηί7 W ·<’

h-V

.....f -J-·-»Ψ»··’'ψ"

................

·-'·ν/---ίΛ·· ·/φ·*··φ*■

4, .,< «*«

«<[·<«

Λ m t lf a t t

·!<«**" * MW ·'« w » l .t « ·· · -

■ - . .....-43·.'^./·<,·/· ■ -< ,·“' ?'*:ί < ’ ' . ·ν· . · ■ ...... ....... κ-'" ■'J ........-...;... ............. ■'•■·:·.Λ · y .. ..... ..μλ*/»«

e« « ( " / * < «4Λ,υι .> ··\ί-> ιΙ ■

\ /•.i'Z-fiT···?!<ΕΓ^““ ·Λ.... ί ΐ 'ί,ί::···· 'T m »

4 !

„ t,

■

Χρυσόβουλο του Στεφάνου Δουσάν (Μονή Χιλανδαρίου, Αγιο Ορος).

σαν με τους διάφορους καιροφυλακτούντες της Δύσης, εξασφάλι­ σαν την υποστήριξη με στόλο των Ανδεγαυών και, μόλις εμφανίστη­ καν ιταλικά πλοία στις ηπειρωτικές ακτές, υποκίνησαν εξέγερση κα­ τά του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (1338). Με τη διάθεση αρκετού χρήματος και υποσχέσεων, πολλοί άρχοντες της Ηπείρου συμμετείχαν στην εξέγερση και σύντομα επικράτησαν στην Αρτα, συλλαμβάνοντας και φυλακίζοντας τον διοικητή Θεόδωρο Συναδηνό, και προχώρησαν προς τα Ιωάννινα. Οι κινηματίες, για να προσδώσουν νομιμότητα στο κίνημά τους, έφεραν και τον μικρό Νικηφόρο και τον εγκατέστησαν στο Θωμόκαστρο της Αρτας, ένα ισχυρό πα­ ράκτιο φρούριο (1339). Και πάλι η αντίδραση του Ανδρόνικου ήταν άμεση και αποτελε­ σματική. Αρχικά, κατεύθυνε δύο στρατιωτικά τμήματα, το ένα υπό

Η ακρόπολη του φρουρίου της Αρτας, στο εσωτερικό της (Κ . Γιαννέλου «Τα βυζαντινά μνημεία της Άρτας»),

IUWI'

9 2 I ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τον στρατηγό Μιχαήλ Μονομάχο από τη Θεσσαλονίκη προς τα βό­ ρεια της Ηπείρου και το άλλο, υπό τον διοικητή της Θεσσαλίας, Ιω­ άννη Αγγελο (εξάδελφο του Καντακουζηνού), προς τις ανατολικές της προσβάσεις (ορεινές διαβάσεις Μετσόβου). Αφού απέκλεισε και περιόρισε τον χώρο της εξέγερσης, την επόμενη χρονιά (1340) κατέφτασε ο ίδιος ο αυτοκράτορας, συνοδευόμενος όπως πάντα από τον μεγάλο δομέστικο. Ωστόσο, η εξέγερση δεν φαίνεται να είχε συγκινήσει τη μεγάλη μάζα του λαού και συνεπώς η απλή εμφάνιση των αυτοκρατορικών σημάτων ήταν αρκετή, για να ανατρέψει την κατά­ σταση. Εντός εβδομάδων, κάνοντας χρήση κυρίως των διπλωματι­ κών ικανοτήτων του Καντακουζηνού, αφού η επιχείρηση είχε εξελι­ χθεί σε προσπάθεια πειθούς των αρχοντικών οικογενειών, ο αυτο­ κράτορας πέτυχε την επάνοδο στη νομιμότητα του μέγιστου μέρους της Ηπείρου. Η Αρτα, με το σημαντικό της φρούριο, τα πλούσια μνημεία της και τους ναούς της, που σώζονται μέχρι σήμερα, πολιορκήθηκε για λίγο, αλλά τελικά παραδόθηκε και ο Συναδηνός απελευθερώθηκε. Οι εξεγερμένοι διατηρούσαν μόνο το Θωμόκαστρο και στήριζαν τις ελπίδες τους στον στόλο των Ιταλών. Σε εκείνη τη φάση, ο αυτοκρά­ τορας αρρώστησε και η υπόθεση έμεινε στα ικανά χέρια του μεγά­ λου δομέστικου. Ο Καντακουζηνός, όπως διηγείται ο ίδιος με λεπτο­ μέρειες στα γραπτά του, πήγε στο Θωμόκαστρο και έπεισε τους πολιορκη μένους για τη δολιότητα των ιταλικών βλέψεων. Τους τόνισε ότι το συμφέρον τους ήταν να υποταχθούν στον αυτοκράτορα, πα­ ρά να γίνουν πιόνια στο παιχνίδι των Λατίνων για κτήσεις, που θα ο­ δηγούσαν τους Ελληνες σε δουλεία. Οι εξεγερμένοι πείστηκαν, κάτι που δείχνει την ισχύ των επιχειρημάτων εθνικού συμφέροντος καιαναδεικνύει τη συνεπαγόμενη σημασία των εθνικών ταυτοτήτων! Ο μικρός Νικηφόρος και οι κηδεμόνες του συμφώνησαν και παρέδω­ σαν το κάστρο, ενώ οι Ανδεγαυοί έφυγαν απογοητευμένοι. Επακο­ λούθησε γενική αμνηστία και ανάληψη της εξουσίας στην Ηπειρο από τον Ιωάννη Αγγελο (Νοέμβριος 1340). Ο αυτοκράτορας έμεινε μέχρι να αναρρώσει και, στη συνέχεια, επέστρεψε πρώτα στη Θεσ­ σαλονίκη, όπου τη διοίκηση ανέλαβε ο Συναδηνός και τελικά στην

Κωνσταντινούπολη, έχοντας, κατά την προσφιλή του συνήθεια, περάσει από πολλά μέρη και έχοντας ενθαρρύνει τον λαό και τους άρ­ χοντες στην αφοσίωσή τους προς την αυτοκρατορία. Με το τέλος του έτους και την αυγή του 1341, παρότι και το τε­ λευταίο σημαντικό προπύργιο στη Μικρά Ασία, η Νικομήδεια, είχε κατακτηθεί (1337), το κράτος φαινόταν να έχει ανακτήσει τη δύναμή του, να έχει αποκαταστήσει μέρος της προηγούμενης ισχύος του και, πάντως, να έχει γίνει σεθαστό προς τους γείτονες των Βαλκα­ νίων. Ηταν πλέον μόνο μια περιφερειακή δύναμη, αλλά εκείνα τα χρόνια πολλοί υπήκοοί του, προσβλέποντας στην αξιοσύνη του αυτοκράτορά τους, σκέφτονταν και επιθυμούσαν την επάνοδο προς τα πρόσφατα χαμένα εδάφη της Μικράς Ασίας. Ο δικέφαλος αετός εξα­ κολουθούσε να βλέπει και προς τις δύο πλευρές...

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Το ερειπωμένο μοναστήρι της Παντάνασσας του 13ου αιώνα στον δρόμο Αρτας-Ιωαννίνων, κοντά στη Φιλιππιόδα (Κ. Γιαννέλου «Τα βυζαντινά μνημεία της Αρτας»),

Η αξιοσύνη, ωστόσο, του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ ’ δεν φαί­ νεται τόσο στις στρατιωτικές ή διπλωματικές επιτυχίες του. Φαίνε­ ται στο όραμα, που είχε για την αποκατάσταση της ισχύος της αυ­ τοκρατορίας και προπαντός στους στόχους, που έθεσε, ώστε αυτό το όραμα να μετατραπεί σε πράξη. Πέραν λοιπόν της επέκτασης του κράτους και της αύξησης των πόρων του (έμψυχων και υλικών) που πέτυχε (αυτός ήταν ο πρώτος στόχος), ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ήθελε να παγιοποιήσει αυτήν την τάξη, ενισχύοντας τους πραγματικούς όρους λειτουργίας του κράτους. Οπως χαρα­ κτηριστικά επισημαίνει ο Ντ. Νίκολ, μαζί με τις νίκες κατά των ε­ χθρών «ποθούσε να αποκαταστήσει και την εμπιστοσύνη στην ε­ σωτερική διακυβέρνηση και διαχείριση της αυτοκρατορίας...». Και αυτό προσπάθησε να το πετύχει μέσω της βελτίωσης στη λειτουρ­ γία των θεσμών και της καταπολέμησης της εκτεταμένης διαφθο­ ράς. Προχώρησε, λοιπόν, σε μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα και ιδιαίτερα στην απονομή της δικαιοσύνης, που έπασχε... Από το 1329 θέσπισε τον θεσμό των Καθολικών Κριτών των Ρω­ μαίων. Αυτοί ήταν μια ομάδα τεσσάρων ανώτατων δικαστών, δύο λαϊ­

Βασικό στοιχείο ισχύος της διακυβέρνησης του Ανδρόνικου ή­ ταν η παρουσία, στο πλευρό του, του στενού φίλου και ικανότατου στρατηγού, μεγάλου δομέστικου, Ιωάννη Καντακουζηνού, ο οποίος συνέβαλε καταλυτικά στις επιτυχίες του αυτοκράτορα. Με τις κοι­ νές τους προσπάθειες, η κατάσταση σταθερής παρακμής και αποδυνάμωσης φάνηκε προς στιγμήν να ανατρέπεται (1337-40) και μια νέα δυναμική να διαφαίνεται στον ορίζοντα! Η προσπάθεια συνεχι­ ζόταν και φαίνεται πως θα χρειάζονταν κάποια χρόνια σταθερότη­ τας, για να επιτευχθεί η επιθυμητή ανάκαμψη. Η τύχη, όμως, σε ε­ κείνη την περίσταση δεν στάθηκε ευνοϊκή προς τους Ελληνες. Ο Ανδρόνικος πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341, σε ηλικία 45 ετών, χωρίς να προλάβει να ορίσει τον διάδοχό του. Αυτή η παράλειψη α­ ποδείχτηκε μοιραία για ολόκληρη την αυτοκρατορία, καθότι οι διά­ φορες φατρίες της Κωνσταντινούπολης αμφισβήτησαν τα δικαιώμα­ τα του Καντακουζηνού στον θρόνο και τα πράγματα οδηγήθηκαν σε έναν νέο, τρισχειρότερο εμφύλιο πόλεμο (1341-1348), ο οποίος απο­ τέλεσε το κύκνειο άσμα της αυτοκρατορίας... Ξ

κών και δύο κληρικών, που είχαν αποστολή να επιβλέπουν την απο­ νομή της δικαιοσύνης από όλα τα δικαστήρια του κράτους, αλλά και να δικάζουν οι ίδιοι σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις διαφθοράς μετα­ ξύ κρατικών αξιωματούχων ή φοροδιαφυγής μεταξύ ισχυρών γαιο­ κτημόνων. Η εξουσία, που τους είχε δοθεί, ήταν σημαντική, οι απο­ φάσεις που εξέδιδαν δεν ήταν μόνο τελεσίδικες (δεν υπόκειντο σε ένδικα μέσα), αλλά και αμετάκλητες (δεν υπόκειντο σε κανένα ένδι­ κο μέσο, ούτε προς τον ίδιο τον αυτοκράτορα). Αν και οκτώ έτη αρ­ γότερα, το 1337, οι τρεις από τους τέσσερις δικαστές κρίθηκαν ένο­ χοι δωροδοκίας και αντικαταστάθηκαν, ο θεσμός απέκτησε κύρος και νομιμοποίηση. Οχι μόνο διατηρήθηκε μέχρι την άλωση το 1453, αλλά επεκτάθηκε και κατά τόπους με τον διορισμό τοπικών δικα­ στών με παρόμοια δικαιοδοσία. Επιπλέον, μαζί με την αναδιοργάνωση των δικαστηρίων, βάδισε και η ανάπτυξη των νομικών σπουδών. Ετσι, εκείνη την περίοδο εκδόθηκαν δύο κορυφαία νομικά βιβλία, το «Σύνταγμα» του Βλάσταρη, μια συλλογή κανόνων εκκλησιαστικού και αστικού δικαίου, και η «Εξάβιβλος» του Αρμενόπουλου, μια συλλογή αστικού και ποινικού δικαίου. Και τα δύο άσκησαν βαθιά επιρροή σε όλα τα δικαιϊκά συ­ στήματα των κρατών, που βρίσκονταν στην πολιτιστική σφαίρα του Βυζαντίου. Το μεν πρώτο μεταφράστηκε με εντολή του Στέφανου Δουσάν στα σέρβικά και χρησιμοποιήθηκε σε ολόκληρο τον σλαβικό

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

κόσμο, ακόμα και μετά την άλωση. Το δεύτερο διατήρησε το κύρος του κατά τα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς, επανεκδόθηκε στις ελ­ ληνικές παροικίες και αποτέλεσε τον πρώτο Αστικό Κώδικα του ελ­ ληνικού κράτους, με απόφαση της Α’ Εθνικής Συνέλευσης (Σύνταγ­ μα του 1822).

(1) J.F.C. Fuller: ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΕΣ ΜΑΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, Ποιότητα, Α&ήνα, 2008. (2) R.M. Kean: ΑΤΛΑΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Σαββάλας, Α&ήνα, 2006. (3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ Θ', Εκδοτική Α&ηνών, Α&ήνα 1989. (4) D.M. Nicol: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 12611453, Παπαδήμας, Α&ήνα, 1996. (5) Α.Ε. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1974. (6) Στ. Ράνσημαν: ΜΥΣΤΡΑΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, Καρδαμίτσας, Α&ήνα 1986. (7) J.P . Roux: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ, Γκοβόστης, Α&ήνα, 1998. (8) D.M. Nicol: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Καρδαμίτσας, Α&ήνα, 1990. (9) M. Angold: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1025-1204, Παπαδήμας, Α&ήνα, 1997. (10) D. Nicol-A.McBride: ΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ 1300-1774, Αψίδα, Α&ήνα, 1995. (11) D. Nicol-A .McBride: Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 1000-1568, Ελεύ&ερη Σκέψις, Α&ήνα, 1995. (12) ΡΚρόουλι: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 1453, Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ, Ωκεανίδα, Α&ήνα, 2005. (13) Γ. Χη&-Α. ΜακΜπράιτ: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ 1118-1461, Ελεύ&ερη Σκέψις, Α&ήνα, 1996.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 3

ΓΙΟΡΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΕΑΣ

Η επταήμερη ούνκρουοη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στην Αράχωβα υπήρξε ίο επιατένασμα me εξαιρετικής εφαρμογής ίων μεθόδων ίου κλεφτοπολέμου από ιη στρατηγική ιδιοφυία ίου Καραϊοκάκη καιά ιην

Nosgßpioc 1826

εκστρατεία ίου οιη Στερεά Ελλάδα.Η ολοσχερής καταστροφή που προξένησαν στους Τούρκους οι γυμνοί του Καραϊοκάκη -όπως τους

^

ψ

η

ι

αποκαλεί ο Μακρυγιάννηςεπέδρασε ευεργετικά, τόσο από υλικής όσο και από ηθικής

Ο Κ η ρ ο ί OK0KI1C ε ξο λ ο θ ρ ε ύ ε ι io u c ToiipKOuc και σώζει ιην Επανάοιαοη

τις 19 Ιουλίου του 1826, ο Καραϊσκάκης με περίπου 600 άνδρες έ­ φυγε από το Ναύπλιο για να αντι­ μετωπίσει τους Τούρκους στη Στε­ ρεά. Η κυβέρνηση τον είχε ορίσει αρχιστράτηγο της Ρούμελης, καθώς νός ήταν ο μόνος που μπορούσε να στρα­ φεί με αξιώσεις κατά του Μεχμέτ Ρεσήτ πασά, πιο γνωστού ως Κιουταχή, και αφ’ ε­ τέρου επιθυμούσε να απαλλαχθεί από την παρουσία του την οποία εξελάμβανε ως α­ πειλητική. Ο Καραϊσκάκης ήταν τότε 44 ε­ τών και, σύμφωνα με τον Ελδετό γιατρό του Μπεϊγύ, βρισκόταν στα πρόθυρα του θανάτου εξαιτίας της φυματίωσης από την οποία υπέφερε.

Σ

Την ίδια στιγμή η Επανάσταση έπνεε τα λοίσθια. Η Στερεά ήταν εξ ολοκλήρου υπο­ ταγμένη στους Τούρκους με εξαίρεση την Αθήνα, την οποία πολιορκούσε όμως στενά ο Κιουταχής. Ο τελευταίος είχε στραφεί κατά αφ’ ε­ των Αθηνών, αφού κατόρθωσε να ε­ ξουδετερώσει, μετά από πολιορκία οχεδόν ενός έτους και με τη συμβολή του Αιγύπτι­ ου Ιμπραήμ πασά, την εστία αντίστασης του Μεσολογγίου. Μετά την έξοδο του Με­ σολογγίου, η οποία έλαβε χώρα στις 10 Απριλίου του 1826, ο Ιμπραήμ επέστρεψε στην Πελοπόννησο και ο Κιουταχής κινήθηκε ανατολικά για να ολοκληρώσει την καθυπόταξη της Ρούμελης. Η συντριπτική πλειοψηφία των οπλαρχηγών της Στερεάς

άποψης, στην Επανάσταση, η οποία εκείνη την περίοδο διέτρεχε θανάσιμο κίνδυνο.

προτίμησε να συνθηκολογήσει με τους Τούρκους, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα διάφορες περιοχές δικαιοδοσίας, τα γνω­ στά «αρματολίκια». Το μόνο που απέμενε στον Κιουταχή ήταν να καταλάβει και την Αθήνα, η οποία, εκτός της συμβολικής της αξίας, μπορούσε να απειλήσει τις γραμμές επικοινωνιών του σε περίπτωση που εκινείτο προς την Πελοπόννησο. Εάν εξέλειπε και αυτό το εμπόδιο, ο Κιουταχής θα μπο­ ρούσε να μεταβεί ανενόχλητος στον Μό­ ριά, όπως εξάλλου είχε διαταχθεί από τον σουλτάνο, και μαζί με τον Ιμπραήμ να κατα­ πνίξουν οριστικά την Επανάσταση. Η πρόοδος των Τούρκων και των Αιγυ­ πτίων οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γε­

ITPATIQTIΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 9 5

το ελληνικό στρατόπεδο στην Ελευσίνα, καθώς δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις για να στρατοπεδεύσει πλησιέστερα του Κιουταχή. Σκοπός του ήταν να πραγματοποιή­ σει αναγνώριση της κατάστασης, προκειμένου με τη δράση του να χαλαρώσει τον α­ σφυκτικό κλοιό της πολιορκίας των Αθη­ νών. Οι Τούρκοι, όμως, τις πρώτες ημέρες της άφιξής του ενέτειναν τις προσπάθειές τους και ανάγκασαν τους πολιορκούμενους να αποσυρθούν στην Ακρόπολη, εγκαταλείποντας την κάτω πόλη. Ο Καραϊσκάκης, μετά από αυτήν τη δυσμενή εξέλι­ ξη και έχοντας ενισχυθεί στο μεταξύ από το τακτικό στράτευμα το οποίο βρισκόταν υπό τις εντολές του Γάλλου Φαβιέρου, κινήθηκε κατά του Κιουταχή. Ο αρχιστράτη­ γος σκόπευε να καταλάβει ισχυρές θέσεις στα νώτα του εχθρού για να τον εξαναγκά­ σει σε επίθεση με ευνοϊκούς όρους για τους Ελληνες. Οι συγκρούσεις, όμως, που έλαβαν χώρα στο Χαϊδάρι, παρά τη γενναι­ ότητα η οποία επιδείχθηκε από τους Ελλη­ νες τακτικούς και ατάκτους καθώς και τους φιλέλληνες, επέφεραν μεν σημαντι­ κές απώλειες στους Τούρκους, δεν κατέ­ ληξαν όμως σε αποφασιστικό αποτέλεσμα υπέρ των Ελλήνων. Κύριος υπαίτιος γι’ αυ­ Λιθογραφία του Καραϊσκάκη από τον Καρλ Κρατσάιζεν (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα).

τό το γεγονός ήταν ο γαλουχη μένος με τις γαλλικές στρατιωτικές παραδόσεις περί

γονός ότι οι Ελληνες σπαράσσονταν από κάθε είδους έριδα. Το Ναύπλιο, όπου Βρι­

πραγματοποίησης επίθεσης πάση θυσία, Φαβιέρος, ο οποίος θεωρούσε υποτιμητικό το να υπακούει στις διαταγές ενός Ελληνα αρχηγού ατάκτων. Ο Καραϊσκάκης σύντομα αντιλήφθηκε πως με τη στρατιωτική δύνα­ μη την οποία διέθετε, ήταν αδύνατο να λύ­

σκόταν η έδρα της κυβέρνησης, είχε μετατραπεί σε μια εστία διαρκών συγκρούσεων και δολοπλοκιών. Η σοβούσα από τα πρώτα

στη Μεσόγειο απ' όπου περνούσαν οι πο­ λύτιμες οδοί προς τις Ινδίες. Η διαίρεση, ω­ στόσο, των Ελλήνων δεν σταματούσε εδώ. Οι Ρουμελιώτες βρίσκονταν σε διάσταση με τους Σουλιώτες, οι παλιοί οπλαρχηγοί υ­ πέβλεπαν τους νεοαναδειχθέντες οπλαρ­

έτη της Επανάστασης διαμάχη μεταξύ πο­ λιτικών και στρατιωτικών, σε συνδυασμό

χηγούς, ενώ στην Κόρινθο οι Ελληνες αλ-

σει την πολιορκία των Αθηνών από τους

με τη διαίρεση βάσει της καταγωγής ανά­ μεσα σε Πελοποννησίους, Ρουμελιώτες και

ληλοσυγκρούονταν για τις προσόδους από τη σταφίδα αλλά και για το μείζον ζήτημα

Τούρκους. Η θέση του σταδιακά καθίστατο ακόμα πιο δυσχερής λόγω του ελλιπούς α­

Υδραιοσπετσιώτες, ενέτεινε τις διαφορές. Ο δεύτερος εμφύλιος, ο οποίος είχε ξε­ σπάσει στα τέλη του 1824, είχε οδηγήσει

του ποιος από τους εξαδέλφους Ιωάννη

νεφοδιασμού των ανδρών του (ο οποίος κατ' ουσίαν πραγματοποιείτο με ό,τι απο-

στη δημιουργία ενός χάσματος μεταξύ Ρουμελιωτών και Πελοποννησίων. Τότε ρουμελιώτικα στρατεύματα είχαν προβεί σε βιαιοπραγίες στην Πελοπόννησο, ενώ από την άλλη, οι Ρουμελιώτες ανησυχού­ σαν για το ότι ασκούντο πιέσεις για να παραμείνει η Στερεά εκτός των συνόρων ενός μελλοντικού ελληνικού κράτους. Αυτά ή­ ταν όντως τα βρετανικά σχέδια εκείνη την περίοδο, καθώς η βρετανική εξωτερική πο­

και Παναγιώτη Νοταρά θα παντρευόταν την κόρη του προκρίτου Ρέντη. Τα ανωτέρω εξηγούν γιατί ο Καραϊσκάκης ξεκίνησε για την Αττική μόνο με 600 άνδρες. Προτού αναχωρήσει, επιδόθηκε σε συμφιλιωτικές προσπάθειες προς διά­ φορες κατευθύνσεις. Δεν κατάφερε, ωστό­ σο, να ισχυροποιήσει το στράτευμά του σε αξιόλογο βαθμό, καθώς οι μισθοί οι οποίοι δίνονταν σε όλους όσοι εμπλέκονταν στις προαναφερθείσες «ευγενείς» δραστηριό­

σπούσαν από τους Τούρκους), καθώς και εξαιτίας των αντενεργειών του Φαβιέρου, ο οποίος υποστηριζόταν από τους εχθρούς του Καραϊσκάκη στο Ναύπλιο. Η κατάστα­ ση οδηγήθηκε στο απροχώρητο, όταν η διασπορά φημών περί ενδεχόμενης κίνη­ σης του Κιουταχή κατά των στρατοπεδευμένων Ελλήνων παραλίγο να οδηγήσει στη διάλυση του στρατοπέδου. Το μόνο που κρατούσε ακόμα τον Καραϊσκάκη κοντά στην Αθήνα, ήταν η επιτακτική ανάγκη να

λιτική δεν επιθυμούσε την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία λειτουργούσε αντισταθμιστικά στη ρωσική

τητες, ήταν αρκούντως δελεαστικοί για την πλειοψηφία των εξαθλιωμένων αγωνι­ στών. Ο Καραϊσκάκης πήρε, ωστόσο, μαζί του τον ανιψιό του Κολοκοτρώνη, Νικήτα

ισχύ. Το περισσότερο που ήταν διατεθειμέ­ νοι να ανεχθούν οι Βρετανοί, ήταν ένα κρά­

Σταματελόπουλο, γνωστό ως «τουρκοφά­

φερε να εισχωρήσει στην Ακρόπολη με ένα

γο». Ο Καραϊσκάκης είχε έρθει σε συνεν­

σώμα 400 ανδρών, ο Καραϊσκάκης έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του για την εκστρα­

τος αποτελούμενο από την Πελοπόννησο και κάποια νησιά, το οποίο θα μπορούσε

νόηση με τον Γέρο του Μόριά και είχαν

εύκολα να ελεγχθεί ναυτικά και να μετατραπεί σε προτεκτοράτο, αποσοβώντας έ­

ντιμετώπιση Κιουταχή και Ιμπραήμ. Ο Καραϊσκάκης, αφού διαπεραιώθηκε

τσι τον κίνδυνο της ρωσικής επέκτασης

στην Αττική, αποφάσισε να εγκαταστήσει

9 6 1ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

συμφωνήσει να συνεργαστούν για την α­

ενισχυθούν οι πολιορκούμενοι έτσι ώστε να αντέξουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Ετσι, όταν ο οπλαρχηγός Κριεζώτης κατά­

τεία στη Ρούμελη. Κύρια επιδίωξη της εκστρατείας υπήρ­ ξε η αύξηση των ελληνικών στρατευμάτων, η οποία θα προέκυπτε εάν ξεσηκώνονταν

& νεννόηση με τους οπλαρχηγούς της Ρού­ μελης Δυοβουνιώτη και Ρούκη, οι οποίοι ή­ ταν έτοιμοι να πλήξουν τον εχθρό, καθώς οι συμφωνίες τις οποίες είχαν συνάψει μαζί του ήταν για λόγους σκοπιμότητας. Παράλ­ ληλα. είχε σχεδιασθεί από την κυβέρνηση μια αποβατική επιχείρηση στο Ταλάντι (ση­

οι εκεί διαβιούντες Ελληνες και ακολου­ θούσαν τον Καραϊοκάκη. Παράλληλα, οι Ελληνες θα παρενοχλούσαν τον Κιουταχή, αφ’ ενός με το να επιτίθενται στις εφοδιο­ πομπές και τις ενισχύσεις οι οποίες κατευθύνονταν στην Αθήνα και, αφ’ ετέρου, ανα­ γκάζοντας τον Τούρκο πασά να αποσπά στρατεύματα από την πολιορκία και να τα στέλνει για την αντιμετώπιση των Ελλήνων στη Ρούμελη. Από τα ανωτέρω συνάγεται ο έντονα πολιτικός χαρακτήρας της εκστρα­ τείας. Ο Καραϊσκάκης, δηλαδή, δεν έπρεπε μόνο να συγκρουσθεί με τις επιτόπιες τουρκικές φρουρές και με όσα εχθρικά στρατεύματα επρόκειτο να κινηθούν ενα­ ντίον του. Επρεπε ταυτοχρόνως να πείσει και, αν αυτό δεν ήταν δυνατόν, να εξανα­

μερινή Αταλάντη), το οποίο αποτελούσε σημαντικό κέντρο ανεφοδιασμού των Τούρκων. Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα αριθ­ μούσε περί τους 2.500 άνδρες. Στην Ελευ­ σίνα παρέμεινε μια δύναμη 1.000 ανδρών υπό τον Βάσο Μαυροβουνιώτη για να προ­ στατεύουν τον ντόπιο πληθυσμό, να παρενοχλούν -όσο μπορούσαν- τον Κιουταχή και κυρίως για να διατηρούν ανοικτό τον δρόμο προς την Πελοπόννησο. Οι Σουλιώ­ τες, οι οποίοι ήταν στρατοπεδευμένοι στα

γκάσει τους εξαθλιωμένους κατοίκους της περιοχής να ταχθούν με το μέρος του, δια­ κινδυνεύοντας τα πάντα σε μια περίοδο κατά την οποία η Επανάσταση έσβηνε, η ε­ πιτυχία των Τούρκων στο Μεσολόγγι ήταν πρόσφατη, ενώ και η κυριαρχία τους στη Στερεά φάνταζε ακλόνητη. Ο Κιουταχής, ε­ ξάλλου, διαλαλούσε πως σκοπός του ήταν να απαλλάξει τους υπόδουλους από τις συ­ νεχείς συγκρούσεις και την αναταραχή, ενώ φρόντιζε να τηρεί επιεική στάση απέ­ ναντι σε όλους όσοι συνθηκολογούσαν. Ως προς το στρατιωτικό σκέλος της εκ­ στρατείας, η δράση των Ελλήνων θα κατευθυνόταν κατά των τουρκικών δυνάμε­ ων οι οποίες ήλεγχαν τα κύρια πληθυσμια-

Ημιτελές σχέδιο του Καραϊοκάκη από τον Βαυαρό Καρλ Κρατσάιζεν. Πρόκειται περί της πλέον πιστής απεικόνισης του αρχιστρατήγου, η οποία φιλοτεχνήθηκε λίγο πριν τον θάνατό του, τον Φεβρουάριο του 1827 (Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα).

κά κέντρα καθώς και νευραλγικά σημεία ό­ πως περάσματα. Ο Καραϊσκάκης είχε ήδη έρθει σε συ­

Μέγαρα, καθώς και ο φαβιέρος με τον τα­ κτικό στρατό αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην εκστρατεία. Το στράτευμα, ωστόσο, είχε ενισχυθεί από δυνάμεις οι οποίες εί­ χαν φθάσει από το Ναύπλιο και αποτελούντο, πλέον, από σώματα προερχόμενα όχι μόνο από τη Ρούμελη αλλά και από την Πε­ λοπόννησο, τα Επτάνησα καθώς και τη βό­ ρεια Ελλάδα. Προτού αναχωρήσουν, ο Καραϊσκάκης συγκέντρωσε όλους τους οπλαρχηγούς και τους τόνισε πως για να επιτύχει η εκ­ στρατεία, απαραίτητος όρος ήταν οι πολε­ μιστές να αποφύγουν κάθε κατάχρηση εις

ITPATICTI( - Ι Τ ί » 1 9

σκάκης προσπάθησε να πείσει τους Ελλη­ νες να παραμείνουν γύρω από το χωριό, αλ­ λά οι αγωνιστές ταλαιπωρημένοι από την πεζοπορία και τη βροχή αρνήθηκαν να υ­ πακούσουν και κατέλυσαν στο κοντινό Κακόσι. Οι Τούρκοι, μένοντας ανενόχλητοι, ενίσχυσαν τις οχυρώσεις τους και έστειλαν αγγελιοφόρους για να ζητήσουν βοήθεια. Οντως, την επομένη, ένα σώμα 100 Τούρκων ιππέων κατευθύνθηκε στη Δό­ μπρενα από τη Θήβα. Ο Καραϊσκάκης, ο ο­ ποίος είχε τοποθετήσει σκοπούς σε όλους τους δρόμους που οδηγούσαν στη Δό­ μπρενα, το πληροφορήθηκε εγκαίρως και έσπευσε ο ίδιος με ένα μικρό σώμα ιππέων και πεζών να τους στήσει ενέδρα σε μία στενωπό, τρέποντάς τους σε φυγή. Οι Τούρκοι, ωστόσο, ήταν πολύ καλά οχυρω­ μένοι στο χωριό το οποίο δεν μπορούσαν να καταλάβουν οι Ελληνες, παρά το γεγο­ νός ότι ο Καραϊσκάκης φρόντισε να μετα­ φερθεί στη Δόμπρενα ένα πυροβόλο. Ο ί­ διος διέταξε να κανονιοβολούν καθημερι­ νά και για ψυχολογικούς λόγους, θέλοντας να προτρέψει τους υπόδουλους Ελληνες να εξεγερθούν. Εντούτοις, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών φοβούμενοι, από τη μια, μήπως η εκστρατεία πραγματοποιείτο α­ πλώς για λαφυραγωγία και, από την άλλη, τα τουρκικά αντίποινα, δεν έπαιρναν τα ό­ πλα. Ο Καραϊσκάκης για να τους ενθαρρύ­ νει έστειλε αποσπάσματα σε διάφορα χω­ ριά και συνεννοήθηκε με τον Δυοβουνιώτη, ώστε να πολιορκήσει ο δεύτερος τα Σά­ λωνα (Αμφισσα). Οι κάτοικοι, όμως, των χω­ ριών Κουτουμουλά και Ζαγαρά ήρθαν σε ε­

Ο Μεχμέτ Ρεσήτ Κιουταχής πασάς, κύριος αντίπαλος του Καραϊσκάκη στην προσπάθεια απελευθέρωσης της Στερεάς Ελλάδας (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα).

βάρος του πληθυσμού. Κατά τον αυτόπτη μάρτυρα και λόγιο Δημήτριο Αινιάνα, μετα­ ξύ άλλων τους είπε: «Πώς θα έρθουν μαζί μας οι κάτοικοι των επαρχιών στις οποίες θα πάμε, αν εμείς τους φερόμαστε χειρό­ τερα ακόμα και από τους ίδιους τους Τούρ­ κους;». Διέταξε δε να υπογράψουν όλοι ει­ δικό έγγραφο το οποίο προέβλεπε πως ο­ ποιοσδήποτε προέβαινε σε έκτροπα, θα τι­ μωρείτο από τον ίδιο τον αρχιστράτηγο και όχι από τον οπλαρχηγό του. Στις 25 Οκτωβρίου, οι Ελληνες ξεκίνη­ σαν από την Ελευσίνα. Ο Καραϊσκάκης ή­ ταν σε τόσο άσχημη κατάσταση λόγω της φυματίωσης, ώστε χρειάσθηκε να τον με­ ταφέρουν πάνω σε ένα ξυλοκρέβατο. Μετά από πορεία δύο ημερών και κάτω από διαρ­ κή βροχόπτωση, οι Ελληνες έφτασαν στην Κάζα στον Κιθαιρώνα, τοποθεσία που βρι­ σκόταν κοντά στην τουρκική φρουρά της

9 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δόμπρενας. Ο Καραϊσκάκης διέταξε ένα σώμα 300 ανδρών υπό τον Αλέξη Γαρδικιώτη Γρίβα να πραγματοποιήσει νυκτοπορεία προς τη Δόμπρενα (Δόμβραινα) προκειμένου να διαπιστωθεί εάν η διάβαση ήταν ε­ λεύθερη από εχθρούς, αλλά και για να επι­ τεθεί αιφνιδιαστικά στην τουρκική φρου­ ρά. Εξαιτίας όμως της βροχής και του σκό­ τους, το σώμα διασκορπίσθηκε καθ' οδόν και όσοι έφτασαν την άλλη ημέρα στο χω­ ριό δεν επαρκούσαν για να πλήξουν τους ε­ χθρούς. Από την άλλη, οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν πως οι Ελληνες κινούντο εναντίον τους και οχυρώθηκαν. Ο Καραϊσκάκης έφτασε στο χωριό το απόγευμα, ενώ τα στρατεύματα αφικνούμενα τμηματικά ε­ μπλέκονταν με τους εχθρούς. Στο τέλος της ημέρας, οι Τούρκοι είχαν περιορισθεί στο κέντρο του χωριού όπου βρίσκονταν τρεις πύργοι και οχυρές οικίες. Ο Καραϊ-

παφή με τον Μουσταφάμπεη, ο οποίος ηγείτο των τουρκικών στρατευμάτων της επαρχίας της Λειβαδιάς. Ο Μουσταφάμπεης με 800 επίλεκτους Τουρκαλβανούς επι­ τέθηκε στους περίπου 200 ανυποψίαστους Ελληνες οι οποίοι βρίσκονταν σε εκείνα τα χωριά, και τους έτρεψε σε φυγή. Μετά από αυτήν την επιτυχία, ο Μουσταφάμπεης κινήθηκε προς βοήθεια των πολιορκού με­ νών Τούρκων στη Δόμπρενα. Ο Καραϊσκάκης, επειδή δεν υπήρχε το­ ποθεσία κατάλληλη για την πραγματοποίη­ ση ενέδρας και μη γνωρίζοντας τη δύναμή τους, διέταξε τους Ελληνες να βρίσκονται σε επιφυλακή στις θέσεις τους. Οταν ο Μουσταφάμπεης έφθασε στο χωριό, επέ­ πεσε με σφοδρότητα στους Ελληνες, οι ο­ ποίοι παρόλα ταύτα ανέκοψαν την ορμή των Τουρκαλβανών. Την ίδια ημέρα, έφτα­ σαν στη Δόμπρενα σταλμένοι από τον Κιουταχή περί τους 1.000 Τούρκους. Ο Καραϊσκάκης, διαπιστώνοντας αυτήν την ισχυρο­ ποίηση του εχθρού, διέταξε να ενισχυθούν τα ελληνικά ταμπούρια φοβούμενος τουρ­ κική επίθεση. Ο Μουσταφάμπεης, όμως, στις 5 Νοεμβρίου έφυγε από το χωριό αφή­

νοντας εκεί 700 άνδρες, καθώς είχε πληροφορηθεί την ελληνική επίθεαη στο Ταλάντι. Ο Τούρκος διοικητής νίκησε εκεί τα α­ νοργάνωτα ελληνικά στρατεύματα τα ο­ ποία πολιορκούσαν τις τουρκικές αποθή­ κες που τροφοδοτούσαν όλα τα τουρκικά στρατεύματα προς νότο. Ο Μουσταφάμπεης, αφού εξασφάλισε κατ’ αυτόν τον τρόπο τα νώτα και τον ανε­ φοδιασμό των τουρκικών δυνάμεων, στρά­ φηκε εκ νέου κατά των ελληνικών δυνάμε­ ων που δρούσαν στη Ρούμελη. Καθ’ οδόν ενισχύθηκε από τον υποδιοικητή (κεχαγιάμπεη) του Κιουταχή και οι δύο Τούρκοι δι­ οικητές αποφάσισαν αρχικά να λύσουν την πολιορκία των Σαλώνων και κατόπιν να κι­ νηθούν κατά του Καραϊσκάκη. Αυτή η δρά­ ση των περίπου 2.000 επίλεκτων Τούρκων πεζών και 200 ιππέων μπορούσε εύκολα να αποβεί καταστροφική για τους Ελληνες, καθώς εκείνη τη στιγμή τα ελληνικά στρα­

τεύματα ήταν, ως επί το πλείστον, διεσπαρ­ μένα: ορισμένα σώματα πολιορκούσαν τα Σάλωνα, άλλα σώματα βρίσκονταν σε καί­ ριες τοποθεσίες όπως το Δίστομο και οι Δελφοί, ενώ ο κύριος όγκος του στρατεύ­ ματος βρισκόταν στη Δόμπρενα με τον Καραϊσκάκη, Αυτή η διάταξη των ελληνικών δυνάμεων παρείχε στους Τούρκους τη δυ­ νατότητα να πλήξουν τμηματικά με υπέρ­ τερη ισχύ τους Ελληνες, ευκαιρία που πι­ θανότατα θα την αξιοποιούσαν, εάν δεν εί­ χαν απέναντι τους τον Καραϊοκάκη. Ο Καραϊσκάκης, όταν πληροφορήθηκε την τουρκική νίκη στο Ταλάντι, αντιλαμβανόμενος αμέσως τον κίνδυνο τον οποίο διέτρεχαν τα ελληνικά στρατεύματα, έλυ­ σε την πολιορκία της Δόμπρενας και κινήθηκε βορειοδυτικά, ώστε να βρεθεί πλησιέστερα προς τα άλλα σώματα και να κα­ ταλάβει εκ των προτέρων τις στρατηγικές τοποθεσίες της περιοχής.

Ετσι, το βράδυ της 14ης Νοεμβρίου, οι Ελληνες έφυγαν από το Κακόσι και τη Δό­ μπρενα, με τους πεζούς να προπορεύονται και τον αρχιστράτηγο μαζί με το άτακτο ιπ­ πικό -το οποίο είχε πρόσφατα αφιχθεί- υπό τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη να έπονται ως οπισθοφυλακή. Την ίδια νύκτα, το στράτευ­ μα έφτασε στα Χώστια, τα οποία βρίσκο­ νται στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Ελικώνα. Εκεί βρίσκονταν στρατοπεδευμένοι οι Σουλιώτες οι οποίοι, παρά το ότι στην αρχή δεν ακολούθησαν τον Καραϊσκάκη, μετέβησαν αργότερα στην περιοχή, όπως είχαν πράξει και πολλοί Ρουμελιώτες, οι ο­ ποίοι βρίσκονταν στην Πελοπόννησο. Αφού διευθετήθηκε μια διαφωνία που προέκυψε εκ νέου με τους Σουλιώτες για το ζήτημα της ηγεσίας, το στράτευμα μετέβη στο μοναστήρι του Αγίου Σεραφείμ του Δομπού. Ο Καραϊσκάκης άφησε εκεί φρουρά 150 ανδρών, για να φυλάνε τα νώτα του, και

Π ΟΛΕΜ ΙΚΕΣ ΕΠ ΙΧΕΙΡΗ ΣΕΙΣ Σ Τ Η ΣΤΕΡΕΑ Ε ΛΛ ΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ 1825 Ω Σ ΤΟ 1827 Φ

% Ζητούνι (Λαμία) ©Αλαμάνα |Πατρατζ{κι (Νέαι Πάτραι)

Μαλιακό<

Νίκε* των 'Ελλήνων

X

Νίκες, των Τούρκων

•Jfc· φ •Μ ενδενίτσα (

♦

Εύβοια ' (Εδριπος)

^

Συγκρούσεις άνάμεσα στούς δύο Αντιπάλου* (τό χρώμα δηλώνει τόν νικητή) Μάχες καί συγκρούσεις μέ άμφίρροττο Αποτέλεσμα ■ Εκστρατεία τοΟ Γ. Καραϊσκάκη. ( ’Οκτώβριος 182$-Φεβρουάριος 1827) Φρούρια ττού παραμένουν στούς Τούρκους μετά τό τέλος τής έκστρατείας τοϋ Καραϊσκάκη

Β I

•Μαλεσίνα

Πολύμηνε? ττολιορκίες των Τούρκων

X

'Ελληνικές φρουρές στή Στερεά άττό τόν Φεβρουά­ ριο ώς τό Μάιο τού 1827.

Καραμττσμττσς^ι ^Χαλκίδα Άνη*ορίτης*~ \

Ιίδορτίτσο (Aiyiov)

• Καττανδρίτι

Λ 10-11 Ίόψλ. ’ 26 φΧασιά (Φ'ΰλ/ί) Ί α γ ο ύ λ Α ' ·Μ ενί*(^·Αχαρνα!) Z J'lav. • Περαχώρα

af^£ot^| Χοίοάρι

Γεράνεια

,

-y 0 Αθήνα

• Λουτράκι

^^^■^Ανάλατος

Σ Α ΡΩ Ν ΙΚ Ο Σ

»Λεοντάρ?

!/>

'V ι

£

ΚΟΛΠΟΣ

Αίγινα

Χάρτης με τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα από το 1825 έως το 1827 (« Ιστορία του Ελληνικού Εθνους»),

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 9 9

την επομένη οι Ελληνες βρέθηκαν στο μο­ ναστήρι του Οσίου Λουκά στο Στείρι, όπου και εκεί τοποθετήθηκε φρουρά. Στις 17 του μήνα, τα ελληνικά στρατεύματα στρατοπέδευσαν στο Δίστομο. Χάρη στον αυτόπτη μάρτυρα Δημήτριο Αινιάνα, έχει διασωθεί μία εξαιρετικά λε­ πτομερής περιγραφή της κρίσιμης νύκτας της 17ης Νοεμβρίου: Μία ζωηρή φωτιά έ­ καιγε σε ένα μισογκρεμισμένο σπίτι του ο­ ποίου η ξυλοκατασκευή είχε αφαιρεθεί από Τούρκους και Ελληνες για να χρησιμο­ ποιηθεί ως καύσιμη ύλη. Τα μόνα τμήματα

ξημερώματα το στράτευμα θα εκκινούσε και πραγματοποιήθηκαν οι απαιτούμενες προετοιμασίες, ενώ ο Καραϊσκάκης συνέ­ ταξε επιστολές προς τους οπλαρχηγούς που πολιορκούσαν τα Σάλωνα ή βρίσκο­ νταν σε άλλες τοποθεσίες. Οι επιστολές εστάλησαν κατευθείαν με ντόπιους συνοδευόμενους από στρατιώτες.

της στέγης τα οποία είχαν διασωθεί, ήταν τα υπερκείμενα των γωνιών ως απολύτως απαραίτητα για την προφύλαξη των διαμενόντων σε περίπτωση κακοκαιρίας. Σε έναν τοίχο ήταν κρεμασμένο ένα μικρό λυχνάρι,

Το σώμα του Γαρδικιώτη και του Βάγια, παρά το ότι η νύκτα ήταν ασέληνη, έφθασε στην Αράχωβα χωρίς πρόβλημα χάρη στην αστροφεγγιά. Οταν συγκεντρώθηκαν, πλη­ σίασαν τις οικίες από διάφορες κατευθύν­ σεις και με μεγάλη προφύλαξη, λόγω του ενδεχομένου να υπήρχαν Τούρκοι στο χω­ ριό. Μία ομάδα ορίστηκε για να ελέγξει την εκκλησία. Οταν βεβαιώθηκαν πως ο χώρος ήταν ελεύθερος, εισήλθαν στο χωριό, μό­

ενώ απόλυτη σιωπή επικρατούσε, καθώς σε μία γωνία είχε ξαπλώσει ο Καραϊσκάκης

λις άρχιζε να χαράζει. Οι αγωνιστές οχυρώ­ θηκαν αμέσως στην εκκλησία και στις γύ­

πάνω σε ένα χαλί κάτω από το οποίο είχαν τοποθετήσει κλαδιά ελάτου. Στο προαύλιο οι νεαρότεροι έψηναν αρνιά, σπληνάντερα

ρω οικίες, ανοίγοντας τρύπες με τα χαντζάρια τους στους τοίχους και στήνοντας πο­ λεμίστρες με κεραμίδια στις στέγες. Οι σκοποί που ορίστηκαν να ελέγχουν κάθε δρόμο που οδηγούσε στο χωριό, σύντομα ανήγγειλαν πως οι Τουρκαλβανοί, οι οποίοι θα διέβαιναν από τον Παρνασσό, ήταν έξω από την Αράχωβα. Το υπόλοιπο εχθρικό στράτευμα που ερχόταν από την πεδιάδα,

και κοκορέτσια. Οταν ετοιμάστηκαν, ο κά­ θε αγωνιστής πήρε με το χέρι του από τη σούβλα ένα κομμάτι κοκορέτσι και ευχόμε­ νοι υγεία ήπιαν όλοι ρακή από ένα παγούρι το οποίο πέρασε από χέρι σε χέρι. Ο Καραϊσκάκης σηκώθηκε για να πάρει και αυτός το μερίδιό του και κατόπιν έτρω­ γε μηχανικά και σιωπηλά το αζύμωτο ψωμί καθώς και τα εκλεκτότερα μέρη από τα ψη­

πλησίαζε το πέρασμα του Ζεμενού, ενώ φαινόταν να κατηφορίζει από τις πλαγιές το σώμα του Χατζηπέτρου. Ο Γαρδικιώτης διέταξε κανείς να μη πυ­ ροβολήσει τους πρώτους εχθρούς οι οποί­ οι, μη βλέποντας τους κατοίκους να βγαί­ νουν για να τους προϋπαντήσουν, υποπτεύθηκαν πως στο χωριό είχαν εισέλθει οι

τά τα οποία τοποθετήθηκαν μπροστά του. Κάποια στιγμή του ανήγγειλαν πως ένας καλόγερος ζητούσε επειγόντως να τον δει. Ο καλόγερος είχε σταλεί από τον ηγούμενο της Μονής Ιερουσαλήμ, η οποία βρισκόταν στη Δαύλεια, για να ειδοποιήσει τον Καραϊσκάκη πως οι Τούρκοι βρίσκονταν εκεί και πως την επομένη σκόπευαν να διέλθουν από την Αράχωβα και να κατευθυνθούν προς τα Σάλωνα. Τις πληροφορίες αυτές εί­ χε ακούσει από τον ίδιο τον Μουσταφάμπεη και τον κεχαγιάμπεη, ενώ δειπνού­

Ελληνες, με αποτέλεσμα να περιμένουν έξω από αυτό, μέχρι να καταφθάσουν πε­ ρισσότεροι συμπολεμιστές τους. Οταν οι Τουρκαλβανοί αυξήθηκαν, κινήθηκαν προς το χωριό καλυπτόμενοι και πυροβολώντας, καθώς είχαν παρατηρήσει τις πολεμίστρες στις στέγες. Οι Ελληνες άνοιξαν και αυτοί πυρ και κατ’ αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε η μάχη της Αράχωβας. Με την άφιξη και των λοιπών Τουρκαλβανών η ανταλλαγή πυρός εντάθηκε, ενώ πανικόβλητοι οι κάτοικοι επωφελήθηκαν από τη σύγκρουση για να διαφύγουν σε δυσπρόσιτες τοποθεσίες και

σαν, ένας υποτακτικός της μονής, ο οποίος γνώριζε τουρκικά. Οι Τούρκοι θα έστελναν τα ξημερώματα 500 Τουρκαλβανούς στην Αράχωβα από τον Παρνασσό και το υπόλοι­ πο στράτευμα θα διέβαινε από το Ζεμενό. Αγνοούσαν ότι οι Ελληνες βρίσκονταν τό­ σο κοντά τους και νόμιζαν πως ήταν ακόμα στη Δόμπρενα. Ο Καραϊσκάκης διέταξε τον Γαρδικιώτη Γρίβα και τον Βάγια να ξεκινή­ σουν αμέσως για την Αράχωβα με 500 άν­ δρες και να οχυρωθούν. Εστειλε, επίσης, σκοπούς στα περάσματα γύρω από την Αράχωβα για να τον ενημερώνουν για τις κινήσεις των Τούρκων. Ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρου διατάχθηκε να μεταβεί και αυ­ τός με τους άνδρες του στην Αράχωβα, όχι όμως αμέσως αλλά λίγο πριν ξημερώσει. Οι οπλαρχηγοί ενημερώθηκαν για το ότι τα

1 0 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(Από επάνω προς τα κάτω) Λεπτομέρεια καριοφιλιού. Φέρει χρονολογία 1787. Μεγάλο γιαταγάνι των αρχών του 19ου αιώνα. Μήτρα των αρχών του 19ου αιώνα για την κατασκευή βολιών φορητών πυροβόλων όπλων. Μικρό γιαταγάνι. Πάλα τελών του 18ου αιώνα. Υπήρξε το κύριο όπλο με το οποίο διενεργούντο τα γιουρούσια. (φωτ. Νικηφόρος Μπάφας, Μουσείο Φώτη Ραπακούση, Ιωάννινα).

σπήλαια του Παρνασσού. Μετά την παρέλευση τριών περίπου ω­ ρών από την έναρξη της πρώτης αυτής σύ­ γκρουσης μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, άρχισαν να εισέρχονται στο χωριό και να ε­ μπλέκονται με τους Ελληνες τα τουρκικά στρατεύματα τα οποία είχαν διαβεί από το Ζεμενό. Οι Τούρκοι με υψηλό ηθικό λόγω των πρόσφατων επιτυχιών τους, διαπιστώ­ νοντας τον μικρό αριθμό των Ελλήνων και κάτω από τις διαταγές των αρχηγών τους, ι­ δίως του φημισμένου για τη γενναιότητά

του Μουσταφάμπεη, επετίθεντο με σφοδρότητα κατά των ελληνικών θέσεων. Πα­ ρά το γεγονός ότι ο Χατζηπέτρου προτίμη­ σε να μη συμπλακεί με τους κατά πολύ πε­ ρισσότερους Τούρκους, οι οχυρωμένοι Ελληνες υπέμειναν ακλόνητοι την τουρκι­ κή επίθεση γνωρίζοντας πως σύντομα θα κατέφθανε ο αρχηγός τους. Ο Καραϊσκάκης, αφού άφησε στο Δί­ στομο 300 άνδρες υπό τον Σπυρομίλιο από τη Χειμάρρα, ξεκίνησε από εκεί με 800 άν­ δρες στο γελέκι, το οποίο στην κλέφτικη ο­ ρολογία σήμαινε «χωρίς αποσκευές», φέροντας μόνο τον οπλισμό τους. Ο Καραϊσκάκης δεν επιχείρησε να πιάσει τα στενά του Ζεμενού και να επιτεθεί εκεί αιφνιδια­ στικά στους Τούρκους. Απεναντίας, τους ά­ φησε να διαβούν ανενόχλητοι και μόλις πληροφορήθηκε πως είχαν περάσει, τους ακολούθησε επιθυμώντας να τους παγιδεύσει στην Αράχωβα. Διέταξε, επίσης, τους οπλαρχηγούς Δαγκλή, Ζέρβα και Περραιβό να μεταβούν στις ανατολικές πλα­ γιές του Παρνασσού, απ' όπου θα ήλεγχαν μία στενωπό που οδηγούσε στη Μονή της Ιερουσαλήμ και θα μπορούσαν, εάν χρεια­ ζόταν, να πλαγιοκοπήσουν τους Τούρκους. Ο ίδιος ακολούθησε μαζί με το υπόλοιπο στράτευμα την κύρια οδό. Εξω από την Αράχωβα, τέθηκε επικεφαλής μιας ομάδας γρήγορων στρατιωτών και κατέλαβε έναν λόφο όπου βρίσκονταν 50 Τούρκοι ιππείς, οι οποίοι εκτελούσαν χρέη σκοπών, τρέποντάς τους αμέσως σε φυγή. Ο Καραϊσκάκης περίμενε εκεί μέχρι να συγκεντρω­ θούν όλοι οι άνδρες του, τους οποίους και άφησε λίγο να ξεκουραστούν από την πο­ ρεία. Εν συνεχεία, οι παρατεταγμένοι Ελληνες κινήθηκαν με αργό βηματισμό κα­ τά του εχθρού. Ο Μουσταφάμπεης που ήλεγχε όλα τα τουρκικά σώματα από έναν λόφο πάνω από το χωριό, ο οποίος είχε πρόχειρα οχυρωθεί από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο προ τριών ε­ τών, διέταξε πάνω από 500 Τουρκαλβανούς να επιτεθούν στους μόλις αφιχθέντες Ελληνες. Η ορμητική τους επίθεση καθή­ λωσε τους Ελληνες και μετά από μόλις ένα τέταρτο, η ελληνική παράταξη οπισθοχώ­ ρησε μερικά βήματα, ενώ η δεξιά πτέρυγα άρχισε να τρέπεται σε άτακτη φυγή. Σε ε­ κείνη την κρίσιμη καμπή της συμπλοκής, οι Σουλιώτες οπλαρχηγοί Γεώργιος Ζήκου Τζαβέλλας και Γιαννούσης Πανομάρας υ­ πήρξαν οι μόνοι στο δεξιό τμήμα της παρά­ ταξης οι οποίοι παρέμειναν ασάλευτοι στις θέσεις τους. Οταν μάλιστα ο Τούρκος αγάς Οσμάν τους επιτέθηκε, οι Σουλιώτες τον σκότωσαν και επωφελούμενοι από το δείλιασμα των στρατιωτών του, αντεπιτέθηκαν φωνάζοντας στους υπόλοιπους Ελλη­ νες να επιστρέφουν στις θέσεις τους και

-ΐ - ■

Τα ασημένια τσεκούρια του Καραϊσκάκη. Πίνακας του Jean-Leon Gerome ο οποίος απεικονίζει Τούρκο άτακτο. Οι άνδρες του Καραϊσκάκη αντιμετώπισαν κυρίως Τουρκαλβανούς αλλά και ασιατικά στρατεύματα.

να τους ακολουθήσουν. Οντως, οι Ελληνες ανασυντάχθηκαν και ακολουθώντας και το παράδειγμα του Καραϊσκάκη, αντεπιτέθηκαν αναγκάζοντας τους Τούρκους να οπι­ σθοχωρήσουν εκτός από τη δεξιά τουρκι­ κή πτέρυγα, η οποία διατήρησε τις οχυρές της θέσεις. Η ελληνική προώθηση, όμως, δεν σημείωσε μεγάλη πρόοδο και σύντομα η συμπλοκή περιήλθε σε στασιμότητα, με τις δύο πλευρές να ανταλλάσσουν πεισμα­ τικά πυρ. Τότε το σώμα των Δαγκλή, Ζέρβα και

Περραιβού, χωρίς να γίνει αντιληπτό από τους Τούρκους λόγω της διαμόρφωσης της ορεινής τοποθεσίας, προωθήθηκε σε έναν λόφο υπερκείμενο αυτού του Μουσταφά­ μπεη. Ο Τούρκος διοικητής, ξαφνιασμένος από την αιφνιδιαστική εμφάνιση των Ελλή­ νων και δυσαρεστημένος από την εξέλιξη των γεγονότων, τράβηξε το σπαθί του και εκτοξεύοντας ύβρεις και απειλές κινήθηκε με τους άνδρες του κατά των Ελλήνων. Οι Ελληνες, ευρισκόμενοι σε πλεονεκτική θέ­ ση, απέκρουσαν την τουρκική επίθεση και έπειτα από μισή ώρα έτρεψαν τους Τούρ­ κους σε φυγή. Οι τελευταίοι, ύστερα από αυτήν την αρνητική εξέλιξη, είδαν τις ελπί­ δες τους για επικράτηση κατά των Ελλή­ νων να διαψεύδονται και αντιλαμβανόμενοι τη δυσχερή θέση τους, εάν παρέμεναν στην Αράχωβα, αποπειράθηκαν να διαφύ­ γουν από τον δρόμο των Σαλώνων. Τότε εί­ δαν από την αντίθετη κατεύθυνση να πλη­ σιάζει, ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο, ένα ισχυρό ελληνικό σώμα. Ηταν οι ευρισκόμε-

Πάλα του Νικηταρά του Τουρκοφάγου, ο οποίος ηγείτο των πελοποννησιακών στρατευμάτων κατά την εκστρατεία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 1

Πίνακας της μάχης από τον Δ. Ζωγράφο και τον I. Μακρυγιάννη, ο οποίος, αν και δεν είναι απόλυτα ακριβής, αποδίδει επιτυχώς τη σύγκρουση. Με αριθμούς σημειώνονται: 1) Η Αράχωβα, 2) Η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου όπου οχυρώθηκαν οι Ελληνες, 3) Η άφιξη των Τούρκων υπό τον Μουσταφάμπεη και τον κεχαγιάμπεη, 4) Οι ελληνικές δυνάμεις υπό τον Καραϊσκάκη, 5) Η καταδίωξη και η σφαγή των Τούρκων από τους Ελληνες, 6) Οι αγωνιστές φέρνουν κομμένα κεφάλια Τούρκων στον Καραϊσκάκη, 7) Οι πύργοι από τις κεφαλές των Τούρκων, 8) Ο οχυρωμένος λόφος των Τούρκων, 9) Οι κορυφές του Παρνασσού, 10) Ο ποταμός (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα).

νοι στους Δελφούς και τα Σάλωνα οπλαρ­ χηγοί Δυοβουνιώτης, Πανουργιάς και Γιαν-

τέτοιο, εκτός του ότι θα τους εξέθετε στα

νούσης, οι οποίοι είχαν ειδοποιηθεί να σπεύσουν στην Αράχωβα. Με τον ερχομό τους, η αριστοτεχνική παγίδα την οποία εί­

τη δυνατότητα να πληροφορηθούν πόσοι ήταν οι Ελληνες που τους πολιορκούσαν,

θα στεφόταν από επιτυχία. Αφ’ ενός, όμως, οι Τούρκοι δεν γνώριζαν τι έκαναν οι Ελλη­ νες και, αφ’ ετέρου, κατά τη διάρκεια σύ­ σκεψης μεταξύ του Μουσταφάμπεη και

καθώς και ποιες ήταν οι θέσεις τους. Ετσι,

του κεχαγιάμπεη το ενδεχόμενο της νυκτε­

χε στήσει ο Καραϊσκάκης στους Τούρκους, έκλεισε οριστικά.

οι κάθιδροι και κατάκοποι από την ολοήμε­ ρη σύγκρουση αγωνιστές ήταν εκτεθειμέ­

ρινής εξόδου αποκλείσθηκε για διαφορετι­ κούς λόγους. Για τον μεν υπερήφανο Μου­

Προς το τέλος της ημέρας, όλοι οι Τούρκοι αναγκάσθηκαν να αποσυρθούν στον οχυρωμένο λόφο και χρησιμοποιώ­

νοι σε δριμύ ψύχος, το οποίο υπέμειναν

σταφάμπεη ήταν ατιμωτικό το να διαφύ­ γουν μέσα στη νύκτα, ενώ ο κεχαγιάμπεης, στηριζόμενος στο αξίωμά του και στις κα­

ντας ως προκάλυμμα τα άλογα και τα μου­ λάρια τους άρχισαν να ανυψώνουν και να ι­ σχυροποιούν τον προϋπάρχοντα περίβολο. Οι Ελληνες περικύ κλωσάν τον λόφο και ά­ νοιξαν πυκνό πυρ, επιθυμώντας να παρε­ μποδίσουν τις οχυρωματικές εργασίες του εχθρού. Το σκοτάδι, όμως, καθώς και ο ψυ­ χρός άνεμος που κατέβαινε από τον χιονο­ σκεπή Παρνασσό, διέκοψαν σύντομα τη δράση αμφοτέρων. Οι Τούρκοι, συνωστισμένοι στον λόφο και προφυλασσόμενοι πίσω από τα υποζύ­ για και τις αποσκευές τους, υπέφεραν λιγότερο από το κρύο σε σχέση με τους Ελληνες εκείνη τη νύκτα. Οι περισσότεροι Ελληνες δεν είχαν μαζί τους ούτε τις κάπες τους καθώς, όπως προαναφέρθηκε, εί­ χαν πάει στο γελέκι. Από την άλλη, δεν μπορούσαν να ανάψουν φωτιά, καθώς κάτι

1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εχθρικά πυρά, θα παρείχε στους Τούρκους

έως περίπου τις δύο μετά τα μεσάνυκτα. Τότε, οι περισσότεροι Ελληνες κατέφυγαν με άκρα σιωπή, για να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Τούρκους, στα σπίτια του χωριού. Εκεί άρχισαν να πίνουν δίπλα στις εστίες το κρασί που είχαν αφήσει οι κάτοικοι και να τρώνε την πρόσφατη σοδειά των ντό­ πιων από ελιές. Ο Καραϊσκάκης όλη τη νύ­ κτα φρόντιζε να αλλάζουν συνεχώς οι σκο­ πιές και οι περίπολοι οι οποίες διέτρεχαν τις ελληνικές θέσεις, για να κρατούν σε ε­ παγρύπνηση τους στρατιώτες. Εντούτοις, παρά τη μέριμνα του αρχιστρατήγου, ο κλοιός γύρω από τους Τούρκους εκείνο το βράδυ ήταν χαλαρός, καθώς πολλοί στρα­ τιώτες μέθυσαν και εν συνεχεία βυθίστη­ καν σε βαθύ ύπνο, ενώ άλλοι είτε έφευγαν από τις θέσεις τους νωρίτερα, είτε αργού­ σαν να αλλάξουν τους προηγούμενους. Εάν οι Τούρκοι είχαν επιχειρήσει έξοδο, το πιθανότερο είναι πως το εγχείρημά τους

λές του σχέσεις με τον Κιουταχή, θεωρού­ σε πως σύντομα θα κατέφθαναν ικανές τουρκικές ενισχύσεις. Η εν λόγω προσδο­ κία υπήρξε βάσιμη σε μεγάλο βαθμό, επει­ δή οι Τούρκοι, εκμεταλλευόμενοι τη χαλά­ ρωση της ελληνικής επιτήρησης, κατάφεραν να στείλουν αγγελιοφόρους στον Κιουταχή καθώς και σε όσες τουρκικές δυνά­ μεις βρίσκονταν στην περιοχή. Την επομένη, πριν ακόμα ξημερώσει, οι Ελληνες ήταν στις θέσεις τους τις οποίες και οχύρωσαν με μικρά και πολλά ταμπού­ ρια, το ένα δίπλα στο άλλο, έτσι ώστε σε πε­ ρίπτωση που οι Τούρκοι επιχειρούσαν έξο­ δο, να μη μπορούν να περάσουν ανάμεσά τους. Στα σημεία, επίσης, απ’ όπου ήταν το πιθανότερο να διαφύγουν οι Τούρκοι, ανηγέρθησαν μεγαλύτερα και ισχυρότερα τα­ μπούρια. Με το πρώτο φως άρχισε σφοδρή

ανταλλαγή πυρών, η οποία όμως δεν ήταν φονική, καθώς και οι δύο πλευρές καλύ­ πτονταν πίσω από τις οχυρώσεις τους. Ο Καραϊσκάκης διέταξε να συγκεντρωθούν στην Αράχωβα τα στρατεύματα τα οποία βρίσκονταν ακόμη στο Δίστομο, τα Σάλωνα ή αλλού και τοποθέτησε δυνάμεις στο πέ­ ρασμα του Παρνασσού προς τη Δαύλεια και στο πέρασμα του Ζεμενού. Οι εν λόγω δυνάμεις ήταν επιφορτισμένες με το να πλήξουν τον εχθρό σε περίπτωση που επι­ χειρούσε να διαφύγει, αλλά και με το να ε­ πιτεθούν σε τυχόν τουρκικές ενισχύσεις. Επιπλέον, ένα ισχυρό εφεδρικό σώμα ορί­ στηκε να είναι πάντοτε σε ετοιμότητα για να σπεύσει οπουδήποτε παρουσιάζονταν νέες τουρκικές δυνάμεις. Κατά τη δεύτερη αυτήν ημέρα της σύγκρουσης, δεν έλαβε χώρα κάποια άλλη σημαντική εξέλιξη, ενώ και η επόμενη ημέρα πέρασε αντιστοίχως με τους Ελληνες να βρίσκονται σε επιφυ­ λακή και τους Τούρκους να αναμένουν βοήθεια. Την τέταρτη ημέρα της σύγκρουσης, 21η Νοεμβρίου, κατέφθασε η τουρκική βοήθεια που αποτελείτο από όσους Τούρ­ κους είχαν παραμείνει στη Δαύλεια και σε άλλες τοποθεσίες της περιοχής, καθώς και από μια δύναμη της τάξης των 1.000 ανδρών υπό τον Τουρκαλβανό αγά Αμπντουλά, απεσταλμένη από τον Κιουταχή. Οι Τούρκοι χωρίσθηκαν σε δύο σώματα, εκ των οποίων το μικρότερο και ελαφρύτερο

ακολούθησε την οδό του Παρνασσού, ενώ η κυρίως δύναμη, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν ιππείς και μεγάλη εφοδιοπομπή, πήρε τον δρόμο του Ζεμενού. Το πρώτο σώμα, μόλις έφτασε σε έναν λόφο ορατό από την Αράχωβα, δεν τόλμησε να πλησιά­ σει περισσότερο, αλλά έριξε μια ομοβρο­ ντία. Το εάν με αυτόν τον τρόπο ήθελαν να παροτρύνουν τους πολιορκούμενους σε έ­ ξοδο προς τον Παρνασσό ή σκόπευαν έτσι να τους ειδοποιήσουν να είναι έτοιμοι για έξοδο προς το Ζεμενό, δεν είναι γνωστό. Σύμφωνα με τον Αινιάνα, το τουρκικό σχέ­ διο ήταν μάλλον να προκληθεί αντιπερι­ σπασμός στους Ελληνες εξαιτίας των Τούρκων που κινήθηκαν από τον Παρνασ­ σό, έτσι ώστε να διαφύγουν οι εγκλωβισμέ­ νοι προς το Ζεμενό. Σε κάθε περίπτωση, οι πολιορκούμενοι βλέποντας την ελληνική δύναμη, η οποία φύλαγε το πέρασμα του Παρνασσού, να είναι ασθενέστερη, επιχεί­ ρησαν έξοδο προς το βουνό. Οι εκεί ευρι­ σκόμενοι Ελληνες, επειδή δεν ήταν αρκε­ τοί για να ανακόψουν την ορμή τους, απο­ σύρθηκαν και σύντομα οι προπορευόμενοι Τούρκοι άρχισαν να διαβαίνουν από τις ελ­ ληνικές οχυρώσεις. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή, ο Καραϊσκάκης αντιλήφθηκε την α­ πόπειρα εξόδου και κινήθηκε αστραπιαία με ένα σώμα εναντίον του εχθρού φωνάζοντας, απ’ όπου περνούσε, στους οπλαρχη­ γούς να τον ακολουθήσουν. Οι Ελληνες, εκμεταλλευόμενοι τη διαμόρφωση του ε­

δάφους, η οποία δυσχέρανε την τουρκική έξοδο, επέπεσαν στους Τούρκους και τους ανάγκασαν να επιστρέφουν στον λόφο. Ο Καραϊσκάκης έστειλε, εν συνεχεία, ενισχύ­ σεις στο Ζεμενό, ενώ ο ίδιος κινήθηκε ενα­ ντίον των Τούρκων που είχαν ρίξει την ομο­ βροντία. Οι συγκεκριμένοι όμως Τούρκοι, μόλις είδαν τους Ελληνες να πλησιάζουν, τράπηκαν σε φυγή. Στο Ζεμενό η ελληνική φρουρά αποτε­ λείτο από 300 άνδρες υπό τους Σουλιώτες οπλαρχηγούς Διαμάντη Ζέρβα και Λάμπρο Ζάρμπα. Οι Ελληνες παραμόνευαν στα στε­ νά και μόλις η κεφαλή της τουρκικής δύνα­ μης εισήλθε στη στενωπό, επιτέθηκαν. Οι Τούρκοι μετά από σύντομη αντίσταση τρά­ πηκαν σε άτακτη φυγή, αφήνοντας πίσω τους περί τους 35 νεκρούς, εκτός από τους τραυματίες, καθώς και τμήμα της εφοδιο­ πομπής τους. Το μεγαλύτερο τμήμα πά­ ντως των Τούρκων κατόρθωσε να διαφύγει σώο, καθώς δεν είχε εισέλθει στα στενά, ενώ οι ενισχύσεις που στάλθηκαν από τον Καραϊσκάκη δεν πρόλαβαν να λάβουν μέ­ ρος στη σύγκρουση. Οταν οι Ελληνες στην Αράχωβα, πληροφορούμενοι τα νέα από το Ζεμενό, ξέσπασαν σε πανηγυρισμούς, τις τουρκικές ελπίδες, τις οποίες διατηρούσε ζωντανές ο ορυμαγδός της μάχης, διαδέ­ χθηκε η απελπισία. Οι Τούρκοι μετά από αυτήν τη δυσμενή εξέλιξη και υποφέροντας από την έλλειψη νερού, τροφίμων και χώρου καθώς και από

Πανοραμική φωτογραφία, στο βάθος της οποίας διακρίνεται η Αράχωβα στο διάσελο μεταξύ του χιονοσκεπούς Παρνασσού και της Κίρφης. Αμέσως πιο κάτω βρίσκονται οι Δελφοί (φωτ. Πην. Ματσούκα, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φωκίδας).

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA 1 0 3

ημέρες, προσπαθούσαν να προφυλαχθούν από το κρύο καίγοντας τα σαμάρια των ζώ­ ων τους. Ο Καραϊσκάκης περνούσε αδιάκο­ πα από τις ελληνικές θέσεις και κρατούσε τους στρατιώτες του σε εγρήγορση, διατάσσοντάς τους να ανοίγουν πυρ κατά του εχθρού. Σε μια τέτοια ανταλλαγή πυρών, διάρκειας περίπου δύο ωρών, η οποία έλα­ βε χώρα τη νύκτα της 23ης Νοεμβρίου, ο Μουσταφάμπεης, ο οποίος εμψύχωνε τους άνδρες του, δέχθηκε ένα βόλι στο μέτωπο. Αρχικά, η πληγή φάνηκε πως δεν ήταν θα­ νάσιμη, σύντομα όμως, ελλείψει της δέου­ σας περιποίησης, η κατάσταση του Τούρ­ κου διοικητή επιδεινώθηκε. Η 24η Νοεμ­ βρίου ξημέρωσε μουντή, καθώς έπεφτε χιονόνερο, το οποίο σύντομα εξελίχθηκε σε ισχυρή χιονόπτωση. Οι Τούρκοι στρατιώ­ τες απελπισμένοι πήγαν στη σκηνή του κεΠλαγιές του Παρνασσού όπως φαίνονται από την Αράχωβα. Πολυάριθμοι Τούρκοι στην προσπάθειά τους να διαφύγουν βρήκαν εκεί τον θάνατο λόγω των καιρικών συνθηκών.

το ψύχος, πίεσαν τους αρχηγούς τους να διαπραγματευθούν. Οντως, την επομένη, κάτω από βροχή που έπεφτε από τα ξημε­ ρώματα, οι Τουρκαλβανοί αξιωματικοί Χότος Λέγκας και Σουλεϋμάν Τόσκας κατέβη­ καν από τον λόφο ως αντιπρόσωποι των Τούρκων. Ο Καραϊσκάκης όρισε ως Ελληνες αντιπροσώπους τον Περραιβό και τον Ρούκη, οι οποίοι και συνάντησαν τους Τούρ­ κους στην πηγή έξω από το χωριό. Οι Τούρ­ κοι έλαβαν πρώτοι τον λόγο ζητώντας να τους επιτραπεί να πάνε με τα όπλα τους στο Ζητούνι (Λαμία), αφήνοντας αποσκευ­ ές και ζώα στους Ελληνες. Για εγγύηση πρότειναν η μία πλευρά να δώσει στην άλ­ λη πέντε σημαίνοντες αξιωματικούς. Οι Ελληνες απάντησαν πως θα τους άφηναν να φύγουν σώοι και αβλαβείς παίρνοντας, όμως, μαζί τους μόνο τα ρούχα που φορούσάν και αφήνοντας τα πάντα στα χέρια των Ελλήνων. Επιπλέον, οι Τούρκοι έπρεπε να παραδώσουν στους Ελληνες τα Σάλωνα και τη Λειβαδιά και να παραχωρήσουν ως εγ­ γύηση τον αδελφό του Μουσταφάμπεη, Καρεφίλμπεη, καθώς και τον ίδιο τον κεχαγιάμπεη. Οι Τούρκοι με τη σειρά τους μπο­ ρούσαν να ζητήσουν όποιους οπλαρχη­ γούς ήθελαν, εκτός φυσικά από τον Καραϊ-

(Από επάνω προς τα κάτω) Μαχαίρι των χρόνων της Επανάστασης. Ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα του οπλισμού των αγωνιστών. Καριοφίλι. Το κύριο πυροβόλο όπλο του Αγώνα. Στην τελική φάση της μάχης της Αράχοβας δεν χρησιμοποιήθηκε λόγω της χιονόπτωσης. Τουρκικό χαντζάρι του 19ου αιώνα. (φωτ. Νικηφόρος Μπάφας, Μουσείο Φώτη Ραπακούση, Ιωάννινα).

χαγιάμπεη ζητώντας του να δώσει κάποιο λύση στο αδιέξοδο στο οποίο είχαν περιέλθει. Ο Τούρκος διοικητής δεν κατάφερε να καθησυχάσει τους εξαγριωμένους Τούρ­ κους και αναγκάστηκε να τους πει πως θα μεταβεί στη σκηνή του Μουσταφάμπεη για να λάβουν από κοινού μια οριστική απόφα­ ση. Εξω, όμως, από τη σκηνή του Μουστα­ φάμπεη βρήκαν τον αδελφό του, Καρεφίλ­ μπεη, ο οποίος τους είπε πως ο αδελφός του ήταν ετοιμοθάνατος. Ο Μουσταφά­ μπεης είχε συστήσει στον αδελφό του να ε­ πιχειρήσουν έξοδο, ζητώντας παράλληλα να του κόψουν το κεφάλι για να μη πέσει στα χέρια των Ελλήνων. Οι Τούρκοι τότε αποφάσισαν να διαπραγματευθούν εκ νέου με τους Ελληνες ζητώντας να τους αφήσουν να κρατήσουν τα χρήματα τα οποία είχαν στα κεμέρια (ζώ­ νες) τους. Οι Ελληνες αρνήθηκαν και ενώ οι περισσότεροι Τούρκοι ήταν της άποψης να δεχθούν εντέλει τους ελληνικούς ό­ ρους, ορισμένοι αρνούντο να παραδώσουν τα χρήματά τους. Την ίδια στιγμή, ο κεχαγιάμπεης βρισκόταν στη σκηνή του σε κα­ τάσταση αποπληξίας, με συνέπεια να επι­ κρατήσει χάος στο άναρχο πλέον τουρκικό στρατόπεδο. Εντωμεταξύ, στο ελληνικό στρατόπεδο, άγνωστο από ποια αφορμή, κάποιο στιγμή διαδόθηκε η είδηση πως οι Τούρκοι έφευγαν. Αφού διαπιστώθηκε πως κάτι τέτοιο δεν ίσχυε, οι περισσότεροι

σκάκη. Οι ελληνικές θέσεις, οι οποίες ήταν

βροντερή φωνή ενός Τούρκου: «Πόλεμος,

Ελληνες επέστρεψαν στα σπίτια του χωρι­

αδιαπραγμάτευτες, υποχρέωσαν τους Τούρκους απεσταλμένους να απαντήσουν

πόλεμος, πόλεμος». Ο Καραϊσκάκης διέταξε τους Ελληνες να είναι έτοιμοι για μια εχθρική έξοδο, η ο­ ποία μπορεί να πραγματοποιείτο ανά πάσα στιγμή. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν συνέβη ούτε εκείνη την ημέρα ούτε την επομένη, 23 του μήνα, ενώ οι Τούρκοι είχαν περιέλθει σε οικτρή κατάσταση. Στριμωγμένοι, νηστι­ κοί και βουτηγμένοι στη λάσπη εξαιτίας της βροχής που έπεφτε αδιάκοπα επί δύο

ού όπου είχαν αποσυρθεί εξαιτίας της χιο­ νόπτωσης. Περί τη μία το μεσημέρι, ο ουρανός σκοτείνιασε ακόμη περισσότερο και ξέσπα­ σε σφοδρή χιονοθύελλα. Τότε, ένα σώμα Τουρκαλβανών εξήλθε από τον τουρκικό περίβολο και κινήθηκε προς τον Παρνασ­ σό, ξεκινώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την τουρκική έξοδο. Μετά τους Τουρκαλβα­ νούς, ακολούθησαν όσοι Τούρκοι βρίσκο­

πως δεν είχαν εξουσιοδότηση να αποδε­ χθούν τέτοιους όρους και έτσι επέστρε­ ψαν κατηφείς για να ενημερώσουν τους αρχηγούς τους. Οι Τούρκοι διοικητές θεώ­ ρησαν τις ελληνικές απαιτήσεις ατιμωτι­ κές, ενώ ο κεχαγιάμπεης ήλπιζε ακόμη σε νέα βοήθεια από τον Κιουταχή. Ετσι, μετά από δύο ώρες ακούσθηκε από τον λόφο η

1 0 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

νταν κοντά τους, καθώς και όσοι ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση. Ακολούθησε το υπόλοιπο στράτευμα σε άθλια κατάσταση εξαιτίας της πολυήμερης κακοπάθειας. Οι λίγοι Ελληνες που Βρίσκονταν εκεί, αφού φρόντισαν να ειδοποιηθεί ο Καραϊσκάκης για την τουρκική έξοδο, παραμέρισαν μπροστά στο πλήθος των εχθρών με συνέ­ πεια οι προπορευόμενοι εχθροί να διαφύ­ γουν. Ο Καραϊσκάκης, μόλις ενημερώθηκε, βγήκε σε έξαλλη κατάσταση από το κατά­ λυμά του και διέταζε βρυχώμενος όσους ο­ πλαρχηγούς και στρατιώτες έβρισκε μπρο­ στά του, να επιτεθούν στους εχθρούς. Πολλοί, όμως, αγωνιστές είτε θεώρησαν πως και αυτός ο συναγερμός ήταν ψευδής παραμένοντας στις οικίες, είτε μετέβησαν στον λόφο και άρχισαν να λεηλατούν τις τουρκικές αποσκευές. Αρκετοί, εντούτοις, Ελληνες επιτέθηκαν στον διαφεύγοντα ε­ χθρό παρά τη χιονοθύελλα η οποία περιό­ ριζε την ορατότητα στα 50 βήματα και αχρήστευσε τα πυροβόλα όπλα. Οι πρώτοι Ελληνες που επιδόθηκαν στην καταδίωξη του εχθρού μαζί με τους ήδη υπάρχοντες εκεί, κυνήγησαν όσους Τούρκους έβλεπαν να προπορεύονται και να είναι πιο γεροί, ε­ πιθυμώντας να ανακόψουν την εχθρική πο­ ρεία. Εξακολούθησαν δε την καταδίωξη μέχρι το σημείο όπου οι πλαγιές του Παρ­ νασσού γίνονταν απόκρημνες και μετά στράφηκαν προς τα πίσω σκοτώνοντας ό­ ποιον Τούρκο έβρισκαν μπροστά τους. Εντωμεταξύ, οι υπόλοιποι Ελληνες, οι οποί­ οι διαρκώς κατέφθαναν με χαντζάρια, πά­ λες, γιαταγάνια και μαχαίρια ανά χείρας, σφαγίαζαν τους Τούρκους που είχαν μείνει πίσω. Ιδιαίτερη αγριότητα επέδειξαν οι α­ γωνιστές που είχαν βρεθεί στο Μεσολόγγι, καθώς ο Μουσταφάμπεης είχε συμμετάσχει στην πολιορκία της πόλης. Οι μόνοι Τούρκοι οι οποίοι διέφυγαν τον θάνατο ή­ ταν όσοι μιλούσαν ελληνικά ή όσοι Τουρκαλβανοί έπεσαν στα χέρια Ελλήνων που μιλούσαν αρβανίτικα. Η σφαγή σταμάτησε μία ώρα μετά τη δύση του ηλίου και οι αγωνιστές πληροφό­ ρησαν τον Καραϊσκάκη για το μέγεθος της. Ο αρχιστράτηγος, ο οποίος είχε υποσχεθεί αμοιβή για κάθε τουρκικό κεφάλι, θεώρη­ σε πως τα λεγόμενά τους ήταν υπερβολικά και πως οι περισσότεροι Τούρκοι είχαν διαφύγει. Την επόμενη ημέρα διαπίστωσε ο ί­ διος την έκταση της τουρκικής πανωλε­ θρίας: 600 Τούρκοι είχαν σφαγιασθεί την προηγούμενη, πολλοί είχαν συλληφθεί αιχ­ μάλωτοι σε άθλια κατάσταση εξαιτίας των κρυοπαγημάτων,, εκ των οποίων μόνο 50 επέζησαν ενώ αντίστοιχα από τους 200 οι ο­ ποίοι έφθασαν ζωντανοί στη Μονή της Ιε­ ρουσαλήμ, πολλοί πέθαναν και άλλοι ακρω­ τηριάσθηκαν. Των υπολοίπων περίπου 1.000

Τούρκων βρέθηκαν τα οστά από τους Αρα-

όρισε αργότερα πληρεξούσιο στη Συνέλευ­

χωβίτες στον Παρνασσό, όταν έλιωσαν τα χιόνια την άνοιξη. Αγκαλιασμένοι, για να προφυλαχθούν από το χιόνι, είχαν βρει ο­ μαδικά τον θάνατο. Απεναντίας, οι ελληνι­ κές απώλειες καθ’ όλη τη διάρκεια της μά­ χης ήταν ελάχιστες.

ση της Τροιζήνας, ενώ επί Οθωνα έγινε και υπουργός Οικονομικών. Ο ελληνικός θρίαμβος, ο οποίος μόνο με αυτόν στα Δερβενάκια μπορεί να συγκριθεί, προκάλεσε ξέφρενη χαρά στους Ελληνες και θορύβησε όσους επεδίωκαν να καταπνίξουν το ξεσηκωμένο γένος. Για ακόμη μία φορά, ο λοιδορημένος κλεφτο­ πόλεμος, εφαρμοζόμενος υποδειγματικά από τον δαιμόνιο Καραϊσκάκη, είχε επιφέ­ ρει τον όλεθρο στους Τούρκους. Η εκ­ στρατεία του Καραϊσκάκη στη Στερεά και η μάχη της Αράχωβας αποτελούν ιδεατή ε­ φαρμογή των μεθόδων του κλεφτοπολέ­ μου. Η έντονη κινητικότητα και οι ελιγμοί, οι νυκτερινές πορείες, οι ενέδρες, ο αιφνι­ διασμός, η παραπλάνηση του εχθρού και η έμφαση στη συλλογή πληροφοριών υπήρ­ ξαν κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής δράσης, ενώ η αριστοτεχνική συγκέντρω­ ση των ελληνικών δυνάμεων στον τόπο της μάχης από τον Καραϊσκάκη υπήρξε ο σημαντικότερος παράγοντας ο οποίος ο­ δήγησε στην ελληνική επικράτηση. Μετά τη μάχη, ο Καραϊσκάκης συνέχι­

Ο Καραϊσκάκης διέταξε και υψώθηκε ως τρόπαιο ένας κωνικός σωρός από κεφά­ λια Τούρκων, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν αυτά του κεχαγιάμπεη και του Μου-

(Από επάνω προς τα κάτω) Γιαταγάνι των επαναστατικών χρόνων. Το γιαταγάνι μαζί με την πάλα αποτελούσαν τον κύριο αγχέμαχο οπλισμό Ελλήνων και Τούρκων. Σκαλιστή πιστόλα και μαχαίρι. (ψωτ. Νικηφόρος Μπάφας, Μουσείο Φώτη Ραπακούση, Ιωάννινα).

σταφάμπεη. Με αυτόν τον τρόπο ο αρχη­ γός θέλησε να εμψυχώσει τους επαναστατημένους Ελληνες, να τρομοκρατήσει τους Τούρκους και να κάνει τους Ρουμελιώτες να ξεσηκωθούν καθώς, εάν οι Τούρκοι επι­ κρατούσαν, τα αντίποινά τους θα ήταν τρο­ μερά. Στα χέρια των Ελλήνων έπεσαν 23 τουρκικές σημαίες και πλούσια λάφυρα. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους βρέθηκε και ο διορισμένος από τον Κιουταχή διοικητής της δυτικής Ελλάδας Τάτσης Μαγγίνας, ο οποίος στο παρελθόν, εκτελώντας εντο­ λές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ζη­ τούσε τον θάνατο του Καραϊσκάκη, όταν είχε δικαστεί από την κυβέρνηση. Ο εν λόγω προδότης εστάλη από τον Καραϊσκάκη στην κυβέρνηση στο Ναύπλιο, η οποία τον

σε την εκστρατεία κατατροπώνοντας επα­ νειλημμένα τους Τούρκους, με αποτέλε­ σμα τον Φεβρουάριο του 1827 η Στερεά να είναι πλέον ελεύθερη. Ο Καραϊσκάκης σκόπευε να πλήξει τον Κιουταχή, αποκόπτοντας τις τουρκικές γραμμές επικοινω­ νιών στο ύψος των Θερμοπυλών, αλλά διατάχθηκε από την κυβέρνηση να μεταβεί στην Αθήνα. Οταν δε ο Καραϊσκάκης έφτασε στην Αττική και 10.000 Ελληνες συγκε­ ντρώθηκαν υπό τις διαταγές του, η κυβέρ­ νηση όρισε ως αρχιστράτηγο τον Βρετανό Ρίτσαρντ Τσωρτς και ως αρχιναύαρχο τον, επίσης, Βρετανό Τόμας Κόχραν, οι οποίοι υπηρετούσαν τα συμφέροντα της χώρας τους. Μετά από δύο μήνες, ο Καραϊσκάκης ήταν νεκρός και το έργο το οποίο ξε­ κίνησε στην Αράχωβα, να ελευθερωθεί δηλαδή η Ελλάδα από τα ελληνικά όπλα, έμεινε ατελείωτο. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αινιάν Δημήτριος: Ο ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ, Εκδοτική Ερμής, Αθήνα. 1974. (2) Περραιβός Χριστόφορος: ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, Εκδόσεις Βεργίνα, Ιανουάριος, 2003. (3) Φωτιάδης Δημήτρης: ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1995. (4) Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος: ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ, στο ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ, Εκδόσεις Μέρμηγκα, Αθήνα, 1993. (5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ: ΤΟΜΟΣ IB ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήναι, 1975.

ΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 5

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Avöpeac ΑπάΠογΠου

Inglourious Basterds 1 h

To 1992, ένα φιλμ της

·’ ' J

ΡΠΤ «m iia iw

ονομαζόμενης «ανεξάρτητης

■Krai

σκηνής», με τον τίτλο «Reservoir Dogs», ξεχώρισε στο

1

κινηματογραφικό στερέωμα, λόγω

* ‘

t

γ , γ

της ιδιαίτερης αισθητικής του, που

ΰπΒΤ

-

+

1

χαρακτηριζόταν από την ωμή, ή και ορισμένες φορές λυρική,

a

απεικόνιση Βίαιων σκηνών. Σκηνοθέτης της ταινίας ήταν ο Κουέντιν Ταραντίνο, που είδε το

}

άστρο του να λάμπει μετά το εν

η

Ρ

λόγω φιλμ. Ο Ταραντίνο δεν διαθέτει την κλασική εκπαίδευση ενός λάτρη του κινηματογράφου,

περιστάσεις. Εκτός των άλλων, οι

αλλά μάλλον σχολείο του

ανατρέπονται. Το 2009, παραδίδει

αποτέλεσαν τα βίντεο κλαμπ και

στις κινηματογραφικές αίθουσες

ξέρει από πού να αρχίσει τον

δαπανήσουν σημαντικά ποσά,

ιδιαίτερα οι φθηνές παραγωγές της

την ταινία «Αδωξοι Μπάσταρδη», με

σχολιασμό αυτού του έργου.

προκειμένου το φιλμ να

δεκαετίας του 1970 και του 1980.

εξέχοντα πρωταγωνιστή αυτής τον

Σημεία κατατεθέν των έργων του

Μπραντ Πιτ, και έναν γερό

τον ανορθόγραφο τίτλο, που στα

ώστε να αποδώσουν με μεγαλύτερη

είναι οι μακρόσυρτοι διάλογοι, οι

προϋπολογισμό να στηρίζει το

αγγλικά πρέπει να γράφεται

ακρίβεια το περιβάλλον της

εκρηκτικές βίαιες και, σε σημείο

μπλοκμπάστερ του. Η υπόθεση της

«Inglorious Bastards» και όχι

εξέλιξης της ταινίας. Σε καμιά

γραφικό, σκηνές δράσης, η εμμονή

ταινίας έχει ως εξής: Μια ομάδα από

«Inglourious Basterds». Υπάρχουν

περίπτωση, όμως, η ταινία δεν θα

του σε απίθανες ιστορίες

Εβραίους πράκτορες, υπό την

διάφορες θεωρίες γι’ αυτή την

πρέπει να θεωρηθεί ως φιλμ

εκδίκησης και τα ευφάνταστα

καθοδήγηση ενός Αμερικανού (με

ανορθόγραφη διατύπωση, ενώ ο

αναφοράς σε ιστορικά στοιχεία. Το

σενάριά του, που διανθίζονται από

ινδιάνικες καταβολές) αξιωματικού,

σκηνοθέτης δεν έχει ξεκαθαρίσει

χρονοδιάγραμμα του Β'

πολλαπλές αναδρομές ή, αλλιώς,

αναλαμβάνει να κινείται στην

τη θέση του. Σαφώς, πρόκειται για

Παγκοσμίου Πολέμου έχει

flashbacks. Ο Ταραντίνο, λοιπόν,

κατεχόμενη Ευρώπη (κυρίως Γαλλία)

μια έξυπνη εμπορική κίνηση.

παραποιηθεί δραματικά, για να μη

Είναι αλήθεια ότι κανείς δεν

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από

παραγωγοί δεν δίστασαν να

κινηματογραφηθεί στην Ευρώπη,

παραδίδει στο κοινό ταινίες, που

και να εκτελεί Ναζί με σαδιστικό και

Ωστόσο, δεδομένης της λατρείας

γίνει αναφορά στον κύριο κορμό

διαθέτουν άψογη αισθητική, βίαιο

παραδειγματικό τρόπο. Παράλληλα,

του σκηνοθέτη σε βίαιες

της ιστορίας και στο εντυπωσιακό

χαρακτήρα, αλλά είναι και

οι Ναζί συνεχίζουν να κυνηγούν

περιπέτειες των προηγούμενων

φινάλε, που για ευνόητους λόγους

εκπληκτικά διασκεδαστικές, στα

τους Εβραίους, με σημαντική

δεκαετιών, ο τίτλος αποτελεί

δεν αναφέρουμε. Ο Β ’ Παγκόσμιος

όρια του «χαβαλέ». Συνήθως, οι

επιτυχία στην κατεχόμενη Γαλλία,

σαφώς φόρο τιμής στην ιταλική

Πόλεμος αποτέλεσε μια αφορμή

ήρωες των έργων του

χάρη στις προσπάθειες ενός

πολεμική περιπέτεια του 1978

για τον Ταραντίνο, για να αναπτύξει

γελοιοποιούνται ή διακωμωδούνται

εξέχοντος αξιωματικού τους (τον

«Inglorious Bastards». Ας

τη βίαιη μυθοπλασία του και να

και η μη σοβαρότητα αποτελεί

ερμηνεύει καταπληκτικά ο Κριστόφ

ασχοληθούμε τώρα με την ιστορική

στήσει το περιβάλλον ενός δικού

σημείο κατατεθέν της σεναριακής

Βαλτζ). Μια Εβραία, που την

ακρίβεια του έργου. Ολα τα

του κόσμου, τόσο πιστευτού, όμως,

πλοκής. Το ηθικό δίδαγμα των

τελευταία στιγμή γλίτωσε από

περιφερειακά στοιχεία της ταινίας

που σε κάποιο σημείο θα μπορούσε

έργων του είναι χαοτικό, αν όχι

ενέδρα και διατηρεί έναν

(ενδυμασίες, τοπία, οπλισμός,

να μας πείσει ότι είναι πιο

άφαντο, και σαφώς στο τέλος των

κινηματογράφο στο Παρίσι, και ένας

τίτλοι και ονόματα πραγματικών

πραγματικός από την αληθινή

ταινιών του η ευφάνταστη εκδίκηση

διάσημος Γερμανός ήρωας

πρωταγωνιστών) αναπαρίστανται με

ιστορία.

αποτελεί το σημείο κορύφωσης της

πολέμου, που θέλει να γίνει

αξιοζήλευτη πιστότητα, ενώ ακόμα

πλοκής.

πρωταγωνιστής στο γερμανικό

και οι διάλογοι δεν είναι αγγλικοί

συγχαρητήρια στον Κουέντιν

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια,

Και σε αυτό το σημείο αξίζουν

σινεμά, θα αποτελέσουν ένα σύνολο

(ως συνήθως σε αμερικανικά φιλμ)

Ταραντίνο, μια και το σενάριό του,

λοιπόν, ο Ταραντίνο αποφάσισε να

χαρακτήρων, πάνω στο οποίο θα

στο μεγαλύτερο μέρος του

που λέγεται ότι το επεξεργαζόταν

πάρει την ιστορία του Β'

στηθεί ένα απίθανο εναλλακτικό

χολιγουντιανού αυτού φιλμ, αλλά

για περισσότερο από μια δεκαετία,

Παγκοσμίου Πολέμου και να την

σενάριο εξέλιξης του Β ’ ΠΠ. Στη

ακούγονται οι πραγματικές

είναι πραγματικά καλοδουλεμένο. Η

εντάξει σε έναν δικό του κόσμο

βάση όλων αυτών, υπάρχει η

γλώσσες (γαλλικά, γερμανικά και

ιστορία εξελίσσεται με έναν

μυθοπλασίας, όπου τα πάντα

πρεμιέρα ενός ναζιστικού φιλμ.

ιταλικά), που απαιτούν οι

ιδιαίτερα έξυπνο τρόπο και έλκει το

1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·?

(που εκπροσωπεί την αγνή, αλλά

ενδιαφέρον του θεατή, ενώ το

κομάντο με αντίστοιχα

εκπαίδευση των ανηλίκων και

σασπένς κλιμακώνεται συνεχώς. Οι

χαρακτηριστικά και σχέδιο δράσης

προβάλλονταν στα σχολεία (στα

και άξεστη αμερικανική επαρχιακή

σκηνές των ανακρίσεων (ιδιαίτερα

δεν είχε υπάρξει στην

πλαίσια του προγράμματος

προσωπικότητα) και η ομάδα των

η αρχική) είναι απολαυστικότατες.

πραγματικότητα (ιδιαίτερα στις

«στρατιωτικής εκπαίδευσης») ενώ

κυνηγημένων Εβραίων του

Η ταινία διαθέτει ευφυή

αρχές του Β ’ ΠΠ). Ειδικές

σκοπός τους ήταν σχεδόν πάντα να

αποτελούν ανθρωπόμορφα τέρατα,

σκηνοθεσία και εκπληκτική σκηνική

αποστολές δολιοφθορών (π.χ. η

αποδομήσουν συγκεκριμένες

με αυτά που πράττουν. Στο όνομα

ενορχήστρωση. Η σκηνή του

βρετανική ομάδα του 11 ου

εθνότητες, προκειμένου να

του δίκαιου σκοπού, προχωρούν σε

ραντεβού των κατασκόπων στην

Τάγματος των SAS, που έλαβε την

αναδείξουν την ανωτερότητα της

ενέργειες σαδιστικής βίας. που

υπόγεια ταβέρνα αποτελεί μάθημα

ονομασία X-Troop και έδρασε το

γερμανικής φυλής και την

περισσότερο έπραξαν οι ίδιοι οι

σκηνοθεσίας. Συνεχίζοντας, αξίζει

1941) και ομάδες πρακτόρων, που

καταπίεση, που αυτή έχει δεχθεί

Ναζί (για παράδειγμα, η χάραξη της

να αναφερθούμε στους ηθοποιούς.

προσπαθούσαν να οργανώσουν την

(π.χ. το «Feldzug in Polen» του 1939,

σβάστικας στα μέτωπα των

Μπορεί ο Μπραντ Πιτ να τραβάει

αντίσταση στις κατεχόμενες χώρες,

που παρουσίαζε το «δράμα» που

θυμάτων τους, που στην ταινία

την προσοχή του κοινού, και

υπήρξαν, αλλά όχι σε αυτό το

βίωναν οι γερμανικές

παρουσιάζεται να κάνουν οι

δικαίως, αλλά το αστέρι του

επίπεδο, που παρουσιάζει το φιλμ.

«κατεχόμενες» φυλές στην

πρωταγωνιστές). Αποτέλεσμα της

Κριστόφ Βαλτζ, ως δαιμόνιου

Δεύτερον, η προπαγάνδα υπήρξε

Πολωνία, ή το «Menschen im Sturm»

πρακτικής αυτής του σκηνοθέτη

αξιωματικού των Ναζί, έλαμψε στο

το κύριο όπλο του ναζισμού, που

(1941), αντίστοιχης θεματικής, που

είναι να μένει ο θεατής στο τέλος

φιλμ. Δίχως άλλο, η Ντάιαν

φρόντισε να δημιουργήσει μάλιστα

εστίαζε στους Σέρβους, κλπ.).

με ένα μουδιασμένο αίσθημα

Κρούγκερ απέδειξε ότι δεν είναι

Υπουργείο Προπαγάνδας από το

προορισμένη για ελαφρούς

1933. Αν και το θέμα του

πλοκή του έργου του γύρω από ένα

κινηματογραφημένη) ιστορία, που

ρόλους, ενώ κάθε ηθοποιός στο

γερμανικού προπαγανδιστικού

γερμανικό προπαγανδιστικό φιλμ,

μόλις παρακολούθησε, διαθέτει

φιλμ κατάφερε να εξισορροπήσει

φιλμ, που παρουσιάζεται μέσα στην

φέρνει στο επίκεντρο την

ένα μηδενικό ηθικό ίχνος και

σε ένα περιβάλλον, που

ταινία, δεν είναι απίθανο, ωστόσο

πραγματική δύναμη του

τίποτα ιδιαίτερο δεν αφήνει στον

περιλαμβάνει τόσο το τραγικό όσο

δεν θα αποτελούσε κύρια θεματική

εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος,

θεατή, πέραν του ότι οι Ναζί ήταν

και το κωμικό στοιχείο.

στόχευση των Γερμανών

που δεν ήταν άλλη από την

οι κακοί, ενώ οι καλοί σύμμαχοι

Εθνικοσοσιαλισμόν. Τα

προπαγάνδα. Μάλιστα, μπορεί να

τους «έδωσαν να καταλάβουν». Ως

που αξίζει να σχολιάσουμε, με

σημαντικότερα προπαγανδιστικά

ειπωθεί ότι το δικό του φιλμ είναι

εκ τούτου, μπορεί από τη μία η

αφορμή το φιλμ. Πρώτον, ομάδα

φιλμ των Ναζί αποσκοπούσαν στην

μια αναφορά και στα συμμαχικά

ταινία να λειτουργήσει άψογα ως

προπαγανδιστικά φιλμ, αλλά και τα

αμερικανική ή εβραϊκή προπαγάνδα

Τέλος, υπάρχουν τρία σημεία,

Inglourious Basterds

Ο Ταραντίνο, εστιάζοντας την

διασκέδασης. Η απλοϊκή (αλλά καλά

έργα του δυτικού σινεμά, που

(η οποία διαπιστώνεται σε

ακολούθησαν τον Β' ΠΠ και στα

πολλαπλά επίπεδα) ή, εναλλακτικά

οποία οι Γερμανοί παρουσιάζονταν

μπορούμε απλά να αποδεχθούμε

σαν καρικατούρες. Ακολουθώντας

ότι ο σκηνοθέτης έκανε την πλάκα

τα βήματά τους, ο Ταραντίνο

του. Θα προτιμήσουμε να

αναπαράγει στη δική του ταινία

ακολουθήσουμε το δεύτερο

Τίτλος ταινίας: Αδωξοι Μπάσταρδη - Inglourious Basterds

όλες τις στερεότυπες αποτυπώσεις

μονοπάτι λογικής.

Εταιρία παραγωγής: Universal Pictures

των Γερμανών ως σαδιστικών,

Σενάριο: Κουέντιν Ταραντίνο

ψυχρών, φονικών, αλλά και άλλες

Παραγωγή: Λόρενς Μπέντερ Σκηνοθέτης: Κουέντιν Ταραντίνο

φορές τραγελαφικών προσώπων, με αποκορύφωμα τον Χίτλερ, που αποτελεί κωμική συνιστώσα στο

Φωτογραφία: Ρόμπερτ Ρίτσαρντσον

έργο. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα

Πρωταγωνιστές: Μπραντ Πιτ, Κριστόφ Βαλτζ, Ντάιαν Κρούγκερ,

προπαγανδιστικό φιλμ των

Μέλανι Λοράν, Ιλάι Ροθ, Μάικλ Φασμπέντερ, Ντάνιελ Μπρούλ, κ.ά.

Συμμάχων, με θέμα του ένα άλλο

Διάρκεια: 153 λ.

γερμανικό προπαγανδιστικό φιλμ!

Ετος παραγωγής: 2009 Σλόγκαν: Μια φορά κι έναν καιρό στην κατεχόμενη από τους Ναζί

Τέλος, αξίζει μια αναφορά σε θέματα ηθικής. Στον κόσμο του Ταραντίνο, η ηθική αποτελεί ένα

Γαλλία... (Once upon a time in Nazi occupied France...)

θέμα προς συζήτηση, καθώς οι

Βραβεία: Οσκαρ Β ’ ανδρικού ρόλου στον Κριστόφ Βαλτζ, Υποψή­

κεντρικοί του ήρωες συνήθως

φια για επτά Οσκαρ, Βραβείο καλύτερου ηθοποιού στις Κάννες για τον Κριστόφ Βαλτζ και υποψήφια για Χρυσό φοίνικα, συμμετοχές και διακρίσεις σε πολλά άλλα κινηματογραφικά φεστιβάλ.

συμπεριφέρονται με ακραίους τρόπους. Ωστόσο, πάντα διαθέτουν έναν δίκαιο λόγο, για να το πράξουν αυτό. Ετσι και εδώ, ο Μπραντ Πιτ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 7

Μ Ο ΝΤΕΛΙΣΜ Ο Σ

AüeEnvöpoc Ν. Avsom c

Special Hobby 1/48 (SH 48104)

Airspeed Oxford Mk.l/ll «Commonwealth Service» Σχετικά πρόσφατα η τσεχική εταιρία παραγωγής μοντέλων περιορισμένης κυκλοφορίας

Το κιτ διαθέτει πολύ καλά χαραγμένη γράμμωση, ενώ η

Special Hobby κυκλοφόρησε στην

αναπαράσταση των υφασμάτινων

κλίμακα 1/48 το βρετανικό

επιφανειών, ειδικά των σταθερών

εκπαιδευτικό αεροσκάφος

και κινητών τμημάτων των

Airspeed Oxford Mk.l/ll. Αν και το

ουραίων πτερυγίων αλλά και του

πραγματικό αεροσκάφος είναι

κάθετου σταθερού, πλησιάζει το

πολύ γνωστό και βρισκόταν στις

εξαιρετικό. Ανάλογου επιπέδου

τάξεις πολλών αεροποριών,

είναι και οι λιτές, αλλά πολύ

παρόλα αυτά δεν έχει τύχει

αληθοφανείς πτέρυγες.

ανάλογης προσοχής από τις

Τα κομμάτια, που αποτελούν

εταιρίες ευρείας παραγωγής

το κιτ, είναι στην πλειοψηφία

μοντέλων. Ουσιαστικά, πρόκειται

τους καθαρά και χωρίς

μόνο για τον τύπο Mk.l, διότι δεν

ελαττώματα χύτευσης (sink

παρέχονται ούτε χρωματικές

marks), αλλά υπάρχουν και

επιλογές και χαλκομανίες, αλλά

κάποια, τα οποία έχουν λίγο

ούτε και ανάλογες οδηγίες

παραπάνω πλαστικό (flash) και θα

συναρμολόγησης του πύργου του

χρειαστούν ελαφρύ καθάρισμα.

πολυβολητή στον οδηγό συναρμολόγησης.

■■■■■■■

περίγραμμα των εθνοσήμων.

Τα ρητινένια κομμάτια, που

f £

.- λ

-.'-is '

0>

i

ύ

X ,.

*

Airspeed Oxford Mk.l/ll ■

•

liafc. .......-

»·*■-

„

Sr

Η εικονογράφηση του κουτιού παρουσιάζει ένα ιδιαίτερα πολύχρωμο αεροσκάφος της μεταπολεμικής περιόδου της Αεροπορίας της Νέας Ζηλανδίας. δομικά στοιχεία του

κολληθούν σε αυτά οι επίσης

συνοδεύουν το κιτ, είναι

αεροσκάφους σε όλο το μήκος

φωτοχαραγμένες ζώνες

εξαιρετικής ποιότητας, όπως

τους. Το ίδιο ισχύει και για το

πρόσδεσης. Την εικόνα του

τέσσερα πλαίσια γκρι χρώματος

είναι, άλλωστε, σχεδόν σε όλα τα

δάπεδο, το οποίο αρχίζει από το

κόκπιτ συμπληρώνουν τα

και ένα με διαφανή, τα οποία

κιτ τσεχικής προέλευσης. Μας

εμπρόσθιο (θάλαμο

ρητινένια ποδωστήρια και οι

περιέχονται σε μια

άρεσε ιδιαίτερα το πολυβόλο του

διακυβέρνησης) και καταλήγει

πλαϊνές κονσόλες, στις οποίες

επαναχρησιμοποιούμενη

πύργου, αν και δεν

στο πίσω μέρος της ατράκτου.

επίσης τοποθετούνται και κάποια

σακούλα και περιλαμβάνουν 96

χρησιμοποιείται σε καμιά από τις

Η περιοχή του κόκπιτ

και 17 κομμάτια αντίστοιχα.

προτεινόμενες επιλογές του κιτ.

περιλαμβάνει τον ανάγλυφης

ισχύος και ενεργοποίησης

Επιπλέον, στα περιεχόμενα του

Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται

μορφής πίνακα οργάνων, τους

πτερυγίων, οι οποίοι τους

κιτ συγκαταλέγονται 40 περίπου

τα φωτοχαραγμένα, καθώς και τα

διπλούς μοχλούς ελέγχου, τα δύο

χαρίζουν περισσότερη πιστότητα.

φωτοχαραγμένα και ανάλογου

διαφανή μέρη, τα οποία είναι

από τα τρία απλά καθίσματα, τα

Το πίσω μέρος του αεροσκάφους,

αριθμού ρητινένια μέρη, καθώς

λεπτά και διαυγή.

οποία δείχνουν πολύ καλύτερα,

το οποίο χωρίζεται από το κόκπιτ

Το κιτ αποτελείται από

και δύο μάσκες για τα διαφανή μέρη και για το κίτρινο

Στα πλαϊνά μέρη της ατράκτου αναπαρίστανται τα

Τα δύο μέρη της ατράκτου, το μακρύ δάπεδο, η βακτηρία και στοιχεία του θαλάμου διακυβέρνησης, όπως τα χειριστήρια, τα καθίσματα και ο πίνακας οργάνων, αποτελούν τα βασικά στοιχεία του συγκεκριμένου πλαισίου.

108

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μεταλλικά μέρη, όπως μοχλοί

όταν τοποθετηθούν στις

με ένα παρέμβασμα, είναι εξίσου

φωτοχαραγμένες βάσεις τους και

εντυπωσιακό και αυθεντικό. Τα

Κοντινά πλάνα, τα οποία περιγράφουν με τον καλύτερο τρόπο τα δομικά στοιχεία και τις υπόλοιπες λεπτομέρειες του εσωτερικού των δύο κομματιών της ατράκτου.

.¥

Οι κινητήρες και τα αντίστοιχα καλύμματα τους, οι έλικες, οι τροχοί και κάποια άλλα στοιχεία από το κύριο σύστημα προσγείωσης συνθέτουν ένα ακόμη πλαίσιο του κιτ.

μέρη, τα οποία το επενδύουν, είναι και εδώ τα ίδια με τα παραπάνω: κομψά κομμάτια ρητινένιας και φωτοχαραγμένης μορφής, τα οποία αναπαριστούν διάφορες συσκευές, βοηθήματα, καθώς και κάποια άλλα στοιχεία, όπως θήκες και φιάλες, που ανήκουν ατον εξοπλισμό του αεροσκάφους. Δυστυχώς, η πόρτα επιβίβασης του πληρώματος στο αεροσκάφος δεν δίνεται ξεχωριστά. Αν, όμως, κάποιος θελήσει να επιδείξει τον πολύ ενδιαφέροντα εσωτερικό χώρο του αεροσκάφους, θα πρέπει να την αφαιρέσει μόνος του. Οι φωλεές και οι θυρίδες του συστήματος προσγείωσης διαθέτουν κάποια στοιχειώδη λεπτομέρεια, αλλά όχι κάτι παραπάνω. Τα σκέλη του κυρίως συστήματος προσγείωσης είναι ένας συνδυασμός από κομμάτια

πλαστικού και ρητίνης, ο οποίος, μαζί με τους πολύ καλούς τροχούς, αποδίδει με αληθοφάνεια τη συγκεκριμένη περιοχή. Σε ό,τι αφορά τους κινητήρες, θα θέλαμε πολύ καλύτερους τους κυλίνδρους, που τους αποτελούν. Για ένα κιτ περιορισμένης κυκλοφορίας, και ειδικά αυτής της κλίμακας, θα τους προτιμούσαμε ρητινένιους ή, τουλάχιστον, καλύτερα δουλεμένους. Αν και δεν χρησιμοποιούνται στην κατασκευή του συγκεκριμένου τύπου (Mk.l), στο κιτ περιλαμβάνεται ολόκληρο το συγκρότημα του πύργου και, όπως προαναφέρθηκε, το ιδιαίτερα καλό πολυβόλο, όπως επίσης και τις διαφορετικού τύπου αεροδυναμικές επιφάνειες στο πίσω μέρος του κυρίως συστήματος προσγείωσης.

Εκτός των άλλων, το κιτ περιλαμβάνει μάσκες, φωτοχαραγμένα και ρητινένια μέρη.

Τα οριζόντια σταθερά, τα βάκτρα, οι θυρίδες και τα στοιχεία των φωλεών του κυρίως συστήματος προσγείωσης, καθώς και οι δύο διαφορετικές αεροδυναμικές επιφάνειες πίσω από αυτό, αποτελούν τα περιεχόμενα ενός ακόμη πλαισίου του κιτ.

Αν και δεν περιλαμβάνονται ελληνικά εθνόσημα, το κιτ διαθέτει όλα τα απαραίτητα στοιχεία, για να κατασκευάσουμε ένα ελληνικό αεροσκάφος. Το φύλλο χαλκομανιών διαθέτει εξαιρετική ποιότητα, ενώ παράλληλα δεν υστερεί και από πλευράς επιλογών. Μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε τέσσερα αεροσκάφη (εκ των οποίων όλα είναι τύπου Mk.l), για καθένα από τα οποία παρέχονται αντίστοιχες πληροφορίες. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για δύο νεοζηλανδικά, ένα καναδικό και ένα αυστραλιανό αεροσκάφος. Το εντυπωσιακότερο όλων είναι ένα νεοζηλανδικό αεροσκάφος της μεταπολεμικής περιόδου, το οποίο είναι κίτρινο με πλατιές διαγώνιες κόκκινες λωρίδες (εικονογράφηση κουτιού), ταυτίζοντας με αυτόν τον τρόπο το εξωτερικό του βάψιμο με τον εκπαιδευτικό του ρόλο. Συνοψίζοντας, θα θέλαμε να καλωσορίσουμε το καλύτερο κιτ του Oxford ανεξαρτήτως κλίμακας, το οποίο, αν και θα το

περιμέναμε καλύτερο σε κάποια σημεία, που αναφέρθηκαν παραπάνω, λόγω του ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος, πιστεύουμε ότι θα τύχει θερμής υποδοχής από τους μοντελιστές της χώρας μας.

Τα μοντέλα της Special Hobby εισάγονται από το κατάστημα GE Hobbies, Δωδεκανήσου 29, Αργυρούπολη, τηλ.: 2109916178, www.gehobbies.gr

Ο οδηγός συναρμολόγησης, οι πολύ καλής ποιότητας χαλκομανίες και τα λεπτά και διαυγή μέρη του μοντέλου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΠ Ο Ρ ΙΑ

109

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ \ I Γιάννικ Bapoaunc ΤΙ ΗΤΑΝ TO VERDEIA; πυροβόλο των 45 mm, μεγίστη θωράκιση 30 mm και εντυπωσιακές επιδόσεις, με μεγίστη ταχύτητα σε οδό 70 km/h και εμβέλεια 200 km. Το πρώτο πρωτότυπο χρησιμοποίησε τμήματα από άλλα ελαφρά άρματα και είχε ενδιαφέρουσα διαμόρφωση. Ο οδηγός βρισκόταν στο αριστερό εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους και δεξιά του βρισκόταν ο κινητήρας των 85 hp και το σύστημα μετάδοσης της κίνησης. Ο πύργος ήταν διμελής, με αρχηγό και γεμιστή, και ήταν εξοπλισμένος με ένα πυροβόλο των 45 mm και δύο πολυβόλα των 7,92 mm. Στο οπίσθιο τμήμα βρίσκονταν δύο δεξαμενές καυσίμου και τα βλήματα για το πυροβόλο. Το πρωτότυπο δοκιμάστηκε με σχετική επιτυχία τον Ιανουάριο του 1939 και αποφασίστηκε η παραγωγή ενός πρωτοτύπου περισσότερο αντιπροσωπευτικού της

Πλευρική όψη του πρωτότυπου Verdeja, εξοπλισμένου με το πυροβόλο των 75 mm.

προβλεπόμενης έκδοσης παραγωγής Verdeja 1. Το όχημα κατασκευάστηκε τον Αύγουστο του 1940 και διέθετε μια σειρά βελτιώσεων, σε συνδυασμό με αύξηση της θωράκισης.

To Verdeja ήταν μια οικογένεια ελαφρών αρμάτων, που

Τα φιλόδοξα σχέδια για την κατασκευή 1.000 μονάδων δεν

παρουσιάστηκε στην Ισπανία την περίοδο 1938-1954, με στόχο την

υλοποιήθηκαν, εξαιτίας της άσχημης κατάστασης της ισπανικής

αντικατάσταση των PzKpfw I και των Τ-26. Κατά τη διάρκεια του

οικονομίας. Το 1944, παρουσιάστηκε το Verdeja 2, με βάρος μάχης

Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου, οι εθνικιστές προμηθεύονταν

σχεδόν 111, έναντι 6,51για το Verdeja 1 και μέγιστη θωράκιση 40 mm

άρματα μάχης από τη Γερμανία και την Ιταλία. Τα γερμανικά PzKpfw I

έναντι 25 mm. Το άρμα διατηρούσε το πυροβόλο των 45 mm, με

των εθνικιστών, εξοπλισμένα με δύο πολυβόλα των 7,92 mm, ήταν

αυξημένη αναχορηγία, σε νέο πύργο και το προωστικό σύστημα

εμφανώς κατώτερα σε σχέση με τα σοβιετικά Τ-26 με πυροβόλο των

μεταφέρθηκε στο οπίσθιο τμήμα του σκάφους. Ο νέος τύπος δεν

45 mm των δημοκρατικών. Στα τέλη του 1937, ο λοχαγός Φέλιξ

εντάχθηκε σε παραγωγή. Το τρίτο μέλος της οικογένειας ήταν μια

Βερντέχα, που ήταν διοικητής της ίλης συντήρησης της επιλαρχίας

προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός αυτοκινούμενου πυροβόλου,

αρμάτων των εθνικιστών, αποφάσισε να προχωρήσει στην ανάπτυξη

συνδυάζοντας το σκάφος του Verdeja 1 με νέα υπερκατασκευή για

ενός νέου άρματος, που θα προσέφερε ανώτερες επιδόσεις από τα

ένα πυροβόλο των 75 mm L/40. Το πρόγραμμα ακυρώθηκε οριστικά,

άρματα, που είχαν τεθεί σε υπηρεσία κατά τον Εμφύλιο πόλεμο. Οι

όταν, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι ΗΠΑ παραχώρησαν

αρχικές προδιαγραφές περιέγραφαν ένα άρμα εξοπλισμένο με

μεγάλο αριθμό αρμάτων Μ47 και αυτοκινούμενων πυροβόλων.

ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡ0Τ0 ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΑΕΡΙΩΘΟΥΜΕΝΟ; Κατά τη διάρκεια του Β ' ΠΠ, η Ελβετία βασίστηκε σε μαχητικά γερμανικής και γαλλικής προέλευσης, για να προστατεύσει την ουδετερότητά της. Μεταπολεμικά, φάνηκε η ανάγκη για την εισαγωγή σε υπηρεσία ενός νέου αεριω θούμενου και η FAF ανέλαβε το φιλόδοξο έργο της ανάπτυξης του μαχητικού βομβαρδιστικού Ν-20 Aiquillon. Το αεροσκάφος ήταν ένα οπισθοκλινές μαχητικό, χωρίς οριζόντιες ουραίες επιφάνειες και με μονό κάθετο σταθερό, που το σχήμα του θύμιζε το F7U Cutlass του Αμερικανικού Ναυτικού. Στην προτεινόμενη μορφή παραγωγής, το αεροσκάφος θα προωθείτο από τέσσερις στροβιλοκινητήρες θαμμένους στην πτέρυγα και θα μπορούσε να μεταφέρει ποικιλία οπλισμού σε ειδικό διαμέρισμα στην κοιλιά. Αρχικά, πέταξε ένα ανεμοπλάνο υπό κλίμακα 3 προς 5, στις 17 Απριλίου 1948, για τη δοκιμή της βασικής διαμόρφωσης. Το ξύλινο ανεμοπλάνο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια μιας προσγείωσης και ακολούθησε το δ εύ τερ ο πρωτότυπο υπό κλίμακα. Το Ν-20.02 Arbalete διέθ ετε τέσσερις στροβιλοκινητήρες

Το κανονικό πρωτότυπο Aiguillon στο αεροπορικό μουσείο του Ντούμπεντορφ στην Ελβετία.

Turbomeca Pimene, ώσης μόλις 100 kg ο καθένας, κάθετα τοποθετημένους, ανά ζεύγη, πάνω και κάτω από την πτέρυγα. Το

αεροσκάφος θα έφθανε τα 1.100 km/h και τα 16.000 m

Ν-20.02 διέθ ετε εκπέτασμα 7,56 m και μπορούσε να αναπτύξει

επιχειρησιακή οροφή. Το βάρος απογείωσης προσέγγιζε τα 9.000

μέγιστη ταχύτητα 750 km/h. Το πρώτο κανονικό πρωτότυπο ήταν

kg. Το πρωτότυπο πέταξε στις 8 Απριλίου 1952 για λίγο πάνω από

εξοπλισμένο με τέσσερις στροβιλοκινητήρες SM-1, ώσης 635 kg

τον διάδρομο, εξαιτίας της ανεπαρκούς απόδοσης των

ο καθένας, που βασίζονταν στον ελικοστρόβιλο κινητήρα

κινητήρων. Λίγο αργότερα, η εξέλιξη του κινητήρα και του

Armstrong Siddeley Mamba. Στην τελική έκδοση, θα δ ιέθ ετε τους

αεροσκάφους τερματίστηκαν και προτεραιότητα απέκτησε το

ισχυρότερους SM-5, ώσης 1.497 kg ο καθένας. Με τους SM-5 το

πρόγραμμα Ρ-16 της FFA.

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Anunipnc

l.

Μπεϋέζοι;

I ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Το κάστρο me ΜπρατισΠάβα Ενο οχυρό γιο ιόν έΑεγχο ιου Δούναβη

Το κάαιρο ine οϋοβοκικικ πρωτεύουσας Θεωρείται ένα από ία αημαντικότερα εθνικά μνημεία ιης χώρας και δεοπόζει one όχθες ίου Δούναβη. Καιά ιη μακρόχρονη σύγκρουση της δυναοτείας των Αιμβούρνων ηνευονων me Αυστρίας με τους Οθωμανούς, υπήρξε ένα από τα ισχυρότερα κάστρα των χριστιανών και ε^ασιράΠιζε ιον έλεγχο του ρεγάλου ποταμού και τον δρόμο, που οδηγούσε στη Βιέννη. Δποτελείται από ένα ακανόνιοιο τετράγωνο κεντρικό κτίριο, στις γωνίες του οποίου υπάρχουν τέσσερις ισχυροί πύργοι. Το κτίριο αυτό περιβάλλεται από βοηθητικά κτίρια και κατάλοιπα του

Αποψη του κάστρου από την απέναντι όχθη του Δούναβη.

Η κατασκευή του πρώτου οχυρού από πέτρα στην περιοχή

παλαιού οχυρωματικού περιβόλου. αυτοκράτορες της Γερμανίας. Παράλληλα, θα κολάκευε και τους

τοποθετείται χρονολογικά στον 10ο αιώνα. Η δημιουργία του οφείλεται

Μαγυάρους υπηκόους τους, επειδή εκεί θα φιλοξενούντο οι

στους βασιλείς της Ουγγαρίας, που ενδιαφέρονταν για τον έλεγχο της

συνεδριάσεις των ευγενών τους και ο βασιλικός θησαυρός της

όχθης του Δούναβη σε μια συνοριακή περιοχή, στην οποία οι

Ουγγαρίας. Ανάλογες μετατροπές ακολούθησαν και τους επόμενους

συγκρούσεις με τους Βοημούς και Γερμανούς γείτονές τους ήταν

αιώνες, επειδή το κάστρο θεωρήθηκε ως μια από τις σημαντικότερες

συχνές. Στα τέλη του 11ου αιώνα, το εσωτερικό του κάστρου

έδρες της δυναστείας των Αψβούργων έξω από την πρωτεύουσά τους,

μετατράπηκε σε ανάκτορο, για να φιλοξενήσει τη βασιλική αυλή της

τη Βιέννη.

Ουγγαρίας. Στα μέσα του 13ου αιώνα, το κάστρο της Μπρατισλάβα ήταν ένα από τα λίγα σημεία του Βασιλείου της Ουγγαρίας, που κατόρθωσαν

Το 1811, ωστόσο, μέρος του κάστρου καταστράφηκε από πυρκαγιά και από τότε άρχισε η εγκατάλειψή του. Στις δεκαετίες που

να αντισταθούν στους Μογγόλους επιδρομείς, που επιτέθηκαν στην

ακολούθησαν μάλιστα, μέρη του πωλήθηκαν ως οικοδομικά υλικά, ενώ

κεντρική Ευρώπη. Την περίοδο αυτή, οι οχυρώσεις του ενισχύθηκαν. Η

το ενδιαφέρον των Μαγυάρων είχε στραφεί πλέον προς τη Βουδαπέστη.

πιο λαμπρή στιγμή της ιστορίας του, όμως, ήταν ο 15ος αιώνας, οπότε ο

Το κάστρο, εξάλλου, και η Μπρατισλάβα δεν αποτέλεσαν μέρος του

Σιγισμούνδος, ηγεμόνας της Βοημίας και της Ουγγαρίας και

κράτους της Ουγγαρίας, που δημιουργήθηκε μετά τον Α' Παγκόσμιο

αυτοκράτορας της Γερμανίας, επέλεξε το κάστρο ως έδρα της εξουσίας

Πόλεμο. Η εγκατάλειψη του μνημείου τερματίστηκε μετά τον Β ’

του. Κατά την περίοδο αυτή, το οχυρό υπέστη εκτεταμένες

Παγκόσμιο Πόλεμο και, στο διάστημα από το 1957 ως το 1968,

τροποποιήσεις από Γερμανούς μηχανικούς, για να μετατραπεί σε

πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης. Μετά τη

οχυρωμένο ανάκτορο, με βάση τις νέες αισθητικές και οχυρωματικές

δημιουργία του ανεξάρτητου σλοβακικού κράτους το 1992, το κάστρο

απαιτήσεις της εποχής.

αναδείχθηκε περισσότερο ως σύμβολο της χώρας και έχει μάλιστα

Το 1531, όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος του

φιλοξενήσει σημαντικές διεθνείς συναντήσεις.

Βασιλείου της Ουγγαρίας μετά τη μεγάλη τους νίκη κατά των Μαγυάρων το 1526, η Μπρατισλάβα έγινε πρωτεύουσα των ουγγρικών επαρχιών, που κατόρθωσαν να παραμείνουν ελεύθερες. Αν και ήταν τυπικά έδρα του Βασιλείου της Ουγγαρίας, ο θρόνος της χώρας είχε περιέλθει στη

Το κάστρο σε αεροφωτογραφία

δυναστεία των Αψβούργων, ηγεμόνων της γειτονικής Αυστρίας, οι οποίοι είχαν την έδρα τους στη Βιέννη. Η Μπρατισλάβα, με το όνομα Πρέσμπουργκ (Pressburg), μετατράπηκε σε ένα οχυρό σημείο για τον έλεγχο του Δούναβη. Αν και ουσιαστικά δεν ήταν πρωτεύουσα, η πόλη και το οχυρό της είχαν ιδιαίτερη σημασία, λόγω της μικρής απόστασης που τη χώριζε από τη Βιέννη και μάλιστα στα ανατολικά της, δηλαδή πάνω στον δρόμο, που έπρεπε να ακολουθήσουν οι Οθωμανοί, για να εισβάλλουν στην Αυστρία. Το κτίριο εκείνη την περίοδο υπέστη νέα ανακατασκευή από Ιταλούς αρχιτέκτονες, με σκοπό να δημιουργηθεί ένα πιο εντυπωσιακό οχυρό και ανάκτορο, μέσω του οποίου θα προβαλλόταν το μεγαλείο των Αψβούργων, οι οποίοι ήταν και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 1 1

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

Η Αχαϊκή Συμποϋιιεία εξελίχθ ηκε σε μεγάλη Ούναμη οιην Ελλάδα από ιον 3ο αιώνα π.Χ. Ο οιραιός me, υπό καλη Οιοίκηοη, αποδείχθηκε οχετικά επαρκής one ενδοεΠΠηνικές συγκρούσεις, αλλά δεν καιάρθωοε να ανιιοιαθεί οιην πανίσχυρη ρωμαϊκή πολεμική μηχανή.

Ελληνες σαρισσοφόροι.

Ο στρατός της Αχαϊκής Συμπολιτείας αποτελείτο αρχικά από τμήματα οπλιτών, συμβατικού ιππικού, πελταστών και ψιλών. Περί το 275 π.Χ., όμως, ο στρατός αναδιοργανώθηκε σε νέες Βάσεις. Οι Αχαιοί πολίτες παρέδωσαν τις οπλιτικές τους εξαρτύσεις και επανεξοπλίστηκαν ως θυρεοφόροι, πελταστές με ασπίδα τύπου θυρεού, μακρύ δόρυ, ακόντια και σπαθί. Οι επίλεκτοι έφεραν και θώρακες (θωρακίτες). Το ιππικό, ελαφρύ και βαρύ, εξοπλίστηκε με ακόντια και ασπίδα. Οντας έτσι συγκροτημένος ο στρατός της Συμπολιτείας, υπό τον Αρατο, υπέστη σειρά ηττών από τον Κλεομένη της Σπάρτης. Το 207 π.Χ., στρατηγός της Συμπολιτείας ανέλαβε ο Φιλοποίμην. Αυτός αναδιοργάνωσε εκ νέου τον στρατό, επανεξοπλίζοντας τον όγκο του πεζικού με σάρισσες. Το βαρύ ιππικό επίσης εγκατέλειψε τις ασπίδες και τα ακόντια και εφοδιάστηκε με μακριά λόγχη (ξυστόν), αλλάζοντας ταυτοχρόνως και τον ρόλο του, από ιππικό μάχης σε ιππικό κρούσης. Το ελαφρύ ιππικό ήταν «ταραντινικού» τύπου, ασπιδοφόροι ιππακοντιστές. Με αυτή τη συγκρότηση, ο στρατός της Συμπολιτείας πολέμησε κατά των Σπαρτιατών τυράννων Μαχανίδα και ΝάΘη και κατά των Ρωμαίων. Το 148 π.Χ., ο στρατός των Αχαιών διαλύθηκε από τους Ρωμαίους στα Σκάρφια της Φθιώτιδας και ο διοικητής του, Κριτόλαος, έπεσε στη μάχη. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη μάχη αυτή, ούτε για τις δυνάμεις που συμμετείχαν, ούτε και για την εξέλιξή της. Μετά τον θάνατο του Κριτόλαου στα Σκάρφια, τη διοίκηση ανέλαβε ο Δίαιος από τη Μεγαλόπολη. Ο Δίαιος, ενώπιον της καταστροφής, προχώρησε στη λήψη έκτακτων μέτρων. Κατ’ αρχήν, χρειαζόταν έναν νέο στρατό, για να αντικαταστήσει αυτόν που καταστράφηκε στα Σκάρφια. Οι περιορισμένες δημογραφικές δυνατότητες της Συμπολιτείας, όμως, δεν επέτρεπαν ευρεία στρατολόγηση. Ετσι, αποφάσισε να διατάξει την απελευθέρωση 12.000 δούλων, τους οποίους εξόπλισε ως σαρισσοφόρους και τους εκπαίδευσε πρόχειρα, όσο ο διαθέσιμος χρόνος το επέτρεπε. Παράλληλα συγκέντρωσε άλλους 2.000 ελαφρύτερα οπλισμένους στρατιώτες και 500 μόλις ιππείς. Ο στρατός αυτός συγκεντρώθηκε στην Κόρινθο. Εκεί δόθηκε και η τελική μάχη. Ο Ρωμαίος ύπατος Μόμμιος διέθετε στρατό 23.000 πεζών και 3.500 ιππέων, έναντι των 14.500 ανδρών, που ο Δίαιος είχε καταφέρει να συγκεντρώσει. Η ώρα της κρίσης ήρθε τελικά το καλοκαίρι του 146 π.Χ. στη Λευκόπετρα, έξω από την αρχαία Κόρινθο. Εκεί ο Δίαιος έταξε τον στρατό του, καλύπτοντας το αριστερό του στα τείχη της πόλης, με τη 1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φάλαγγα των σαρισσοφόρων στο κέντρο και τους λίγους ιππείς του στο δεξιό του πλευρό. Ο Μόμμιος έταξε και αυτός τις δυνάμεις του συμβατικά, με τις λεγεώνες στο κέντρο και τους ιππείς του στο αριστερό του πλευρό, έναντι των λιγοστών Ελλήνων ιππέων. Οι δύο στρατοί παρέμειναν παραταγμένοι έτσι ολόκληρη την ημέρα, χωρίς να συγκρούονται. Οταν νύκτωσε, οι Ρωμαίοι αποσύρθηκαν, για να αναπαυτούν. Τότε ο Δίαιος εξαπέλυσε μια άκρως επιτυχημένη νυκτερινή καταδρομή κατά του ρωμαϊκού στρατοπέδου, σκοτώνοντας αρκετούς εχθρούς και παίρνοντας τις ασπίδες τους. Ηταν οι τελευταίες ασπίδες εχθρών, που έπεφταν στα χέρια ενός αρχαίου Ελληνα στρατηγού, επί ελληνικού εδάφους. Οι Ρωμαίοι πανικοβλήθηκαν, αλλά σύντομα συνήλθαν και απέκρουσαν τους εισβολείς. Την επομένη ο Μόμμιος, οργισμένος, αποφάσισε να πολεμήσει τον «θρασύ» Ελληνα στρατηγό. Οι δύο στρατοί βρέθηκαν και πάλι αντιμέτωποι. Οι Ρωμαίοι επιτέθηκαν με το πεζικό τους -23.000 λεγεωνάριοι βρέθηκαν απέναντι σε 12.000 φαλαγγίτες. Τότε ξεκίνησε μια μάχη πεισματώδης. Οι Ρωμαίοι εξαπέλυσαν τα βαριά τους ακόντια (pila), προκαλώντας απώλειες στους Ελληνες σαρισσοφόρους, το μεγάλο βάθος του σχηματισμού των οποίων, όμως, δεν επέτρεψε τη διάσπασή του. Κάθε απόπειρα των Ρωμαίων να διασπάσουν τη φάλαγγα αντιμετωπίστηκε με επιτυχία και κάθε φορά δεκάδες κουφάρια Ρωμαίων απέμεναν πάνω στις αιχμές των ελληνικών σαρισσών, κατατρυπημένα. Οσο η φάλαγγα είχε τα πλευρά της καλυμμένα, ήταν αδύνατον να διασπαστεί από τους λεγεωνάριους. Ο Μόμμιος είχε φρενιάσει. Διέταζε νέες επιθέσεις, που είχαν, όμως, πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Ο Δίαιος από την πλευρά του είχε κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένος, κρατώντας τον πολλαπλάσιο εχθρό και προξενώντας του απώλειες. Τότε ο Μόμμιος αποφάσισε να ρίξει στη μάχη το ιππικό του. Αν και υστερούσαν σε αναλογία 7:1, οι Ελληνες ιππείς αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν αρχικά όχι μόνο να αποκρούσουν, αλλά και να υποχρεώσουν σε υποχώρηση τους Ρωμαίους ιππείς. Σύντομα, όμως, βάρυνε η αριθμητική υπεροχή του εχθρού. Ο ένας μετά τον άλλον οι Ελληνες ιππείς έπεφταν, μέχρι που οι ελάχιστοι, που είχαν απομείνει ζωντανοί, τράπηκαν σε φυγή. Το πλευρό της φάλαγγας έμεινε πλέον ακάλυπτο και ο Μόμμιος διέταξε τις λεγεώνες να αγκιστρώσουν κατά μέτωπο τη φάλαγγα και το ιππικό του να την πλαγιοκοπήσει. Ηταν το τέλος. Ο ελληνικός στρατός διαλύθηκε. Οι άνδρες πολέμησαν μέχρις ενός και έπεσαν ηρωικά στις θέσεις τους. Ο στρατός της Αχαϊκής Συμπολιτείας δεν υπήρχε πια.

Δηιιήιρικ Γεδεών

Η ράχη me Ρωραΐκήΐ Οδού 60 ή 61 μ.Χ. Η μάχη me Ρωμαϊκής Οδού, που έΠαβε χώρα ιο 60 ή 61 μ.Χ. οιη Βρετανία, οηματοΟύιηαε ίο ιέϋος me ανιίοτααης ίων καιοίκων ίου νοιίου mnuaioc me χώρας και την παγίωαη me ρωμαϊκής κυριαρχίας, που θα συνεχιζόταν μέχρι το 410 μ.Χ.

Το 60 ή 61 μ.Χ. στην κατεχόμενη από τους Ρωμαίους Βρετανία, και συγκεκριμένα στο νοτιοανατολικό τμήμα της, οι κάτοικοί της, γνωστοί ως Iκενοί, επαναστάτησαν κατά των Ρωμαίων, υπό την ηγεσία της βασίλισσάς τους Βουδίκας ή Βοαδίκειας, όταν ο κυβερνήτης της Βρετανίας, Γάιος Σουετόνιος Παυλίνος, είχε εκστρατεύσει στην Ουαλία. Οι Ικενοί αρχικά είχαν ένα είδος ανεξαρτησίας ως σύμμαχοι των Ρωμαίων. Οταν πέθανε ο βασιλιάς τους, άφησε με τη διαθήκη του τα εδάφη του από κοινού στον αυτοκράτορα Νέρωνα και την κόρη του Βοαδίκεια. Οι Ρωμαίοι αγνόησαν τη διαθήκη, εισέβαλαν στα εδάφη των Ικενών, ταπείνωσαν τη βασίλισσά τους και επέβαλαν βαριά φορολογία. Οι επαναστατημένοι Ικενοί ενισχύθηκαν από τους Τρινοβάντες και επιτέθηκαν στην πρώην πρωτεύουσα των Τρινοβάντων, Καμουλόντουνουμ, η οποία ήταν τότε οικισμός των Ρωμαίων και την πυρπόλησαν. Μια δύναμη 2.500 ανδρών της IX Ρωμαϊκής Λεγεώνας, που έσπευσε σε βοήθεια των πολιορκημένων, αποδεκατίστηκε: περίπου 2.000 πεζοί σκοτώθηκαν, ενώ η υπόλοιπη δύναμη, που αποτελείτο από ιππικό με επικεφαλής τον διοικητή της λεγεώνας, κατόρθωσε να διαφύγει. Στη συνέχεια η Βοαδίκεια και ο στρατός της κατευθύνθηκαν προς το Λονδίνιο (σημερινό Λονδίνο). Ο Σουετόνιος, που είχε επιστρέφει από την Ουαλία, κατευθύνθηκε και αυτός προς την πόλη, έφθασε πρώτος, εκτίμησε ότι δεν μπορούσε να την υπερασπίσει και διέταξε την εκκένωσή της. Και η πόλη αυτή πυρπολήθηκε από τους επαναστάτες. Στη συνέχεια ο Σουετόνιος συγκέντρωσε τμήματα από διάφορες λεγεώνες του και κατόρθωσε να οργανώσει μια δύναμη 10.000 ανδρών. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί αναφέρουν ότι οι Βρετανοί επαναστάτες είχαν μια δύναμη από 100.000 έως 250.000 άνδρες, όμως οι σύγχρονοι ιστορικοί βρίσκουν υπερβολικούς αυτούς τους

αριθμούς. Οπωσδήποτε οι Ρωμαίοι υστερούσαν πολύ αριθμητικά. Ετσι ο Σουετόνιος έπρεπε να διαλέξει προσεκτικά το πεδίο στο οποίο θα έδινε τη μάχη του. Και το επέλεξε σωστά: μια στενωπό που ανοιγόταν σε μια ευρεία πεδιάδα, ενώ πίσω της είχε ένα δάσος. Με τον τρόπο αυτό, προστάτευε τα πλευρά και τα νώτα του. Αντίθετα η Βοαδίκεια, έχοντας εμπιστοσύνη στην αριθμητική υπεροχή της, παρέταξε τον στρατό της στην πεδιάδα και σχημάτισε πίσω από αυτόν έναν φραγμό με άμαξες, όπου οι οικογένειες των ανδρών που μάχονταν θα παρακολουθούσαν την εξέλιξη της μάχης και την αναμενόμενη νίκη. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί περιγράφουν με αρκετή ακρίβεια τον λόγο του Σουετόνιου προς τους άνδρες του πριν τη μάχη: «Αγνοήστε τον θόρυβο που κάνουν αυτοί οι άγριοι. Δεν είναι στρατιώτες και δεν είναι καλά οπλισμένοι. Τους έχουμε νικήσει πριν και, όταν δουν τα όπλα μας και νιώσουν το πνεύμα μας, θα καταρρεύσουν. Μείνετε ενωμένοι, ρίξτε τα ακόντια και μετά προχωρήστε, χτυπήστε τους με τις ασπίδες σας και αποτελειώστε τους με τα σπαθιά σας. Ξεχάστε τα λάφυρα. Απλά νικήστε τους και θα τα έχετε όλα». Πραγματικά σαφείς και αποτελεσματικές «κατευθυντήριες οδηγίες». Η Βοαδίκεια έπεσε στην παγίδα και έκανε το μοιραίο λάθος να επιτεθεί με τις δυνάμεις της από την πεδιάδα προς τη στενωπό. Οπως ήταν φυσικό, όσο στένευε ο χώρος, οι άνδρες της συνωστίζονταν. Επιπλέον αντιμετώπιζαν μικρότερη δύναμη αλλά με καλύτερο οπλισμό, καλύτερη τακτική και μεγαλύτερη πειθαρχία. Οταν έφτασαν κοντά στους Ρωμαίους, δέχτηκαν τις βολές από τα δυο ακόντια που έφερε κάθε Ρωμαίος, η ορμή τους ανακόπηκε και αποδιοργανώθηκαν. Τότε ο Σουετόνιος διέταξε επίθεση. Οι Ρωμαίοι προχώρησαν προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους αποδιοργανωμένους Βρετανούς, οι οποίοι

Η βασίλισσα Βοαδίκεια εξεγείρει τους Βρετανούς κατά των Ρωμαίων (γκραβούρα του Τζων Οπη, 1793). τελικά τράπηκαν σε φυγή για να παγιδευτούν με το φράγμα των αμαξών που είχαν οργανώσει και να αποδεκατιστούν. Οι Ρωμαίοι δεν σκότωσαν μόνο τους μάχιμους άνδρες, αλλά και τα γυναικόπαιδα, ακόμα και τα υποζύγια. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί υπολογίζουν σε 80.000 τις απώλειες των Βρετανών -έναντι 400 ανδρών των Ρωμαίων- αλλά και ο αριθμός αυτός θεωρείται υπερβολικός. Σύμφωνα με τους Ρωμαίους ιστορικούς, η Βοαδίκεια είτε αυτοκτόνησε μετά τη μάχη είτε αρρώστησε και πέθανε λίγο αργότερα και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές. Η ήττα της εξασφάλισε τη ρωμαϊκή κυριαρχία στο νότιο τμήμα της χώρας. Λέγεται ότι ο Νέρων συγκλονίστηκε τόσο από αυτά τα γεγονότα, ώστε σκέφτηκε ακόμα και να εγκαταλείψει ολοσχερώς τη Βρετανία. Ομως άλλαξε γνώμη και η ρωμαϊκή κατοχή της χώρας συνεχίστηκε. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, επειδή φοβήθηκε μήπως η εκδικητική στάση του Σουετόνιου προκαλέσει και άλλες εξεγέρσεις, τον αντικατέστησε ως κυβερνήτη της Βρετανίας με τον πιο μετριοπαθή Πούμπλιο Πετρώνιο Τουρπιλιανό. Οι ιστορικοί βασίζονται σε ρωμαϊκές πηγές για την περιγραφή της μάχης, αλλά οι πηγές αυτές δεν καθορίζουν με ακρίβεια την τοποθεσία της μάχης. Οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν ότι έγινε μεταξύ Λονδίνιου και Βιροκόνιου (σημερινό Ρόξετερ) στη Ρωμαϊκή Οδό, που σήμερα ονομάζεται Ουώτλινγκ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 1 3

Β ΙΒ Λ ΙΑ

Ε ι ρ ή ν η Π α νέ Π η

Πανανιωιικ AnunipaKnc

Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ 01 ΑΓΓΛΟΙ Η Βρετανική ΛιπΠωματία και οι Baoiiteic me Erinaöac E k ö O o e i c io u Εικοστού Πρώτου Αθήνα 2 0 11. lerliOsc 322

σχέσεις μεταξύ της Βρετανίας και των βασιλικών οικογενειών στην Ελλάδα, αλλά και μεταξύ των βασιλέων και των υπηκόων τους, αποκαλύπτοντας άγνωστες πληροφορίες και αξιολογώντας τον ρόλο των βασιλέων που άφησαν το στίγμα τους στη σύγχρονη ιστορία μας. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην περίοδο 1922-1974, η οποία χαρακτηρίζεται από τις καταιγιστικές εξελίξεις και τις δραματικές ανατροπές του Β ’ ΠΠ και επισφραγίζεται από τον αντιαποικιακό αγώνα στην Κύπρο και την επιβολή της χούντας, επηρεάζοντας σημαντικά την αντίληψη των Ελλήνων για το στέμμα, την κατάχρηση της εξουσίας και τον ρόλο των μέχρι πρότινος «συμμάχων» τους. Το βιβλίο διατίθεται από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Ζαλόγγου 9,10678, Αθήνα, τηλ.: 210 3800520, eikostouprotou @otenet.gr.

Η μονογραφία του Παναγιώτη Δημητράκη πραγματεύεται την ιστορία της μοναρχίας στη σύγχρονη Ελλάδα, αντλώντας πολύτιμες πληροφορίες από τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, απόρρητα έγγραφα μυστικών υπηρεσιών της χώρας μας και του εξωτερικού και πρόσφατα εκδοθέντα ημερολόγια. Παρατηρώντας την ιστορική πορεία της Ελλάδας από τα αρχαία ήδη χρόνια, γίνεται σαφές ότι η μοναρχία ουδέποτε συμβάδιζε με την ελληνική ιδιοσυγκρασία, με το ανυπότακτο πνεύμα του λαού που γέννησε τη δημοκρατία, γεγονός που εξαρχής προδιέγραφε το μέλλον της βασιλείας δυσοίωνο. Οι βασιλείς ποτέ δεν αισθάνθηκαν Ελληνες και οι Ελληνες ποτέ δεν αποδέχθηκαν την εξουσία των S u n Tzu πρώτων, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση εύθραυστων ισορροπιών οι οποίες αρκετές E k ö o o e i c Οξύ φορές έφεραν τη χώρα σε πορεία ΛΒήνο 2008. Isiliösc 160 σύγκρουσης με τη Βρετανία. Ο Παναγιώτης Δημητράκης με το παρόν βιβλίο επιχειρεί μια Πώς είναι δυνατόν ένα βιβλίο διεξοδική μελέτη της βρετανικής 2.500 ετών να παραμένει ακόμη πολιτικής καθ’ όλη τη διάρκεια και σήμερα επίκαιρο και να της σύγχρονης ελληνικής διδάσκεται στις στρατιωτικές και ιστορίας, από την υπογραφή του νομικές σχολές της Δύσης; Η Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, το Τέχνη του Πολέμου, ένα από τα 1830, μέχρι την κατάργησή της. αρχαιότερα βιβλία στρατιωτικής Με αφετηρία τον Οθωνα, στρατηγικής στον κόσμο παρακολουθεί τις διπλωματικές χρονολογούμενο περί τον 5ο-3ο π.Χ. αιώνα- θεωρείται ως ένα από τα εγκυρότερα έργα τακτικής στον κόσμο. Συμπυκνωμένα νοήματα, επηρεασμένα από τις αρχές του Ταοϊσμού, διδάσκουν την τέχνη του πολέμου, μια τέχνη που κατακτάται μέσα από τον Δρόμο του Τάο, με τη «συνεχή αναπροσαρμογή στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της σύγκρουσης και τον σχεδίασμά ανάλογα με τον τόπο, τον χρόνο και την κατάσταση του Η Ε Λ Λ Α Δ Α και ΟΙ Α Γ Γ Λ Ο Ι Η Β ρ ε τ ο ν ικ ή Δ ιπ λ ω μ α τ ία αντιπάλου». κ α ι ο ι Β α ο ιΛ ε ίς τ η ς Ε Λ Λ ό Α α ς Σε αντίθεση με τον δυτικό τρόπο σκέψης, η Τέχνη του Πολέμου είναι ένα έργο μικρής έκτασης - χωρίς φλυαρίες, κάθε

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του πρόταση καλεί τον αναγνώστη να φιλοσοφήσει το περιεχόμενό της και να ερμηνεύσει το βαθύτερο της νόημα, αναπτύσσοντας έτσι την κριτική του σκέψη. Το έργο συγγράφηκε από τον Κινέζο πολεμιστήφιλόσοφο Σούν Τζού κατά τη λεγάμενη περίοδο των «Εμπόλεμων Κρατών», μια περίοδο μεγάλων αναταραχών για την Κίνα, και διδάσκει την ψυχολογία των μαζών, ενώ προάγει την αυτογνωσία και την τήρηση των ισορροπιών σε έναν κόσμο που αλλάζει και εξελίσσεται σε έναν αέναο κύκλο εναλλασσόμενων γεγονότων. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις Οξύ, Θεμιστοκλέους 80,10681, Αθήνα, τηλ.: 210 5226609, www.avopolis.gr.

G e o rg e R ob ert Eifo rd

Η ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ

υπεύθυνη για την καταστολή των εξεγέρσεων και την αντιμετώπιση των επιθέσεων των ανταρτών, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου εγκατέλειψε τη Γερμανία - όχι λόγω των εγκλημάτων που είχε διαπράξει, αλλά επειδή θεωρούσε ότι πλέον η χώρα του είχε μετατραπεί σε μια καρικατούρα της κραταιάς Γερμανίας που ήταν κάποτε. Υπηρετώντας επί πέντε χρόνια στη Γαλλική Ινδοκίνα, βίωσε τις κακουχίες της ζούγκλας και την απίστευτη αγριότητα των Βιετκόνγκ, επιδιδόμενος μαζί με τους συμπολεμιστές του σε έναν ατέλειωτο κύκλο φρικτών αντιποίνων και ωμής βίας ως απάντηση στα εγκλήματα των ντόπιων. Στη συνέχεια, εγκαταστάθηκε σε μια μικρή ασιατική χώρα για να εκπαιδεύσει και να οργανώσει τον στρατό της, όπου συνάντησε τον συγγραφέα και του διηγήθηκε την ιστορία του. Η Φρουρά του Διαβόλου κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970, προκαλώντας θυελλώδεις αντιδράσεις. Σύντομα εξαντλήθηκε, με αποτέλεσμα να γίνει εξαιρετικά δυσεύρετη και, φυσικά, η τιμή των ελάχιστων αντιτύπων της να εκτοξευθεί στα ύψη. Σήμερα, θεωρείται ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά βιβλία για τον Β’ ΠΠ και τη Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων, και χαρακτηρίζεται από αφοπλιστική ειλικρίνεια και μοναδική αμεσότητα. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Eurobooks, Ιπποκράτους 112, 11472, Αθήνα, τηλ.: 210 3614736.

George Robert Eiford

Από ίο ΑνατοΠικό Μέτωπο οιην Ινδοκίνα E k ö o o e i c Eurobooks Αθήνα 2012. I e A i ö e c 430 Το νέο βιβλίο των εκδόσεων Eurobooks περιγράφει την ιστορία της ζωής του Χανς Γιόζεφ Βαγκεμύλερ, όπως την εκμυστηρεύθηκε ο ίδιος στον συγγραφέα ενώ βρισκόταν στην Απω Ανατολή. Ο Βαγκεμύλερ, έχοντας υπηρετήσει σε μια ειδική δύναμη κρούσης των Waffen SS

λΠΟ TO ΑΝΑΤΟΜΙΚΟ ΜΕΤ0Π0 ΪΤΗΗΙΝΑΟΚΙΝΑ ΕΝΑΣ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΙ Κ Α Ι Η ΜΟΝΑΔΑ ΤΟΥ ΔΙΑ ΦΕΥΓΟΥΝ 1 0 ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑ Ι ΚΑΤΑΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΕΓΕ0ΝΑ Ι& Ν ΙΕΝΟΝ