UVODNE NAPOMENE Krvni delikti obuhvataju sve oblike napada na život i tjelesni integritet čovjeka. Pojavni oblik krvnih delikata su ubistvo, tjelesna povreda, nedozvoljeni prekid trudnoće, navođenje na samoubistvo, pomaganje pri samoubistvu i učestvovanje u tuči. Ranije su pod krvnim deliktima bili obuhvaćeni i imovinski delikti izvršeni nasilnim putem kao što su razbojništvo i razbojnička krađa. Jedno od kriminalističko – kriminoloških aspekata jeste: koji su uzroci krvnih delikata? U odgovoru na ovo pitanje koriste se biološko – psihološki instiktivistički i subkulturni pristup. Biološko – psihološki pristup podrazumijeva shvatanje da agresivnost čovjeka dovodi u vezu sa genetskim deformacijama, niskom intelegencijom i strukturom mozga. Takve osobe su sa niskim pragom tolerancije i isfrustrirane su. Interesantno je naglasiti da istraživanja pokazuju da djeca koja su bila viktimizirana violentnošću svojih roditelja manifestuju nasilje, agresivnost kao determinanta svog ponašanja, jer su prihvatili model ponašanja roditelja. Kriminološka nauka je pokazala da fizičke i mentalne anomalije same za sebe ne mogu biti uzrok violentnog kriminaliteta, ali mogu predispozirati pojedine osobe da se na određene podsticaje ponašaju violentno. 1 U oblasti krvnih delikata djeluju racionalni motivi, objektivne okolnosti, psihološki, psihopatološki i socijalni faktori. Istraživanja krvnih delikata značajan uticaj imaju: afekti, amnezije, psihopatije i alkoholizam. Povezanost afekta i krvnih delikata ogleda se u kocentraciji patoloških efekata čija je sadržina u razdražljivosti i agresiji. Kod amnezije nasilje je prouzrokovano organskom i psihogenom reakcijom. Alkoholizam je uzrok krvnih delikata u kontekstu drugih uslova, a posebno situacionih momenata koji utiču na stanje ličnosti. Imajući u vidu osobine psihopatskih ličnosti koje karakterišu deficit moralnosti i osjećaja krivice, snižen prag tolerancije na frustraciona stanja, asocijalnost i egocentričnost, sve one mogu kao i duševna oboljenja biti uzročnici krvnih delikata.
1. TEORIJSKO ODREĐENJE UVIĐAJA 1.1. POJAM, PREDMET I CILJ UVIĐAJA
1.1.1. Pojam uviđaja 1
(Prof. doc. Dr Velimir Rakočević, Kriminologija, PG 2004.godine, str.209 )
Uviđaj predstavlja sistem raznovrsnih kriminalističkih radnji, kojima se na osnovu odrebi Zakona o krivičnom postupku, na mjestu događaja, (neposredno ili posredno) – uz učešće lica, ili upotrebe specijalnih instrumenata kriminalističke tehnike, sve bitne okolnosti nastupjelog događaja, te pronalaze ih u skladu sa kriminalističko – tehničkim pravilima stručno određuju tragovi i predmeti, uz misaonu pretpostavku krivičnog događaja, a u cilju prikupljanja i registrovanja (kroz zapisnik i njegove kriminalističke priloge – skice, fotografije, video snimke itd.) svih nastalih relevantnih informacija, radi razjašnjenja krivičnog događaja i prikupljanja dokaza. Prema pravilima Zakona o krivičnom postupku, uviđaj se preduzima kada je za utvrđivanje ili razjašnjenje kakve važne činjenice u krivičnom postupku potrebno neposredno opažanje. Prema preovladajućem mišljenju domaćih autora, osnovna karakteristika uviđaja je opažanje činjenica važnih za krivični postupak. Identično shvatanje zastupaju i njemački i austrijski teoretičari krivičnog postupka. Na drugoj strani ruski procesualisti ističu da uviđaj predstavlja kompleks aktivnosti koje obuhvataju neposredan pregled, od strane lica koje vodi istragu, materijalnih objekata i njihove povezanosti sa ciljem otkrivanja tragova zločina i razjašnjenja drugih okolnosti koje su značajne za krivično djelo. 2 Neposredno je da bi prvi element teorijske definicje uviđaja trebalo da bude opažanje činjenica važnih za krivični postupak. Prema mišljenju većine domaćih i stranih autora, riječ je o čulnom opažanju koje se vrši pomoću čula vida, sluha, mirisa ili dodira. U teoriji preovlađuje gledište da opažanje činjenica važnih za krivični postupak mora da bude neposredno. Uviđaj predstavlja procesnu radnju koju uviđajni organ preduzima u zakonom propisanoj formi. Uviđaj je dokazno sredstvo iz kog se dobijaju činjenice koje služe kao podloga za izvođenje zaključaka o istinitosti ili neistinitosti onoga što je predmet dokaza. Uviđaj je radnja dokazivanja koja je određena odgovarajućim odredbama, procesnog zakonodavstva, a to znači da je regulisan materijalni uslov radi preduzimanja uviđaja, nadležnosti za njegovo preduzimanje, pravo prisustvovanju uviđaja i pitanja dokumentovanja rezultata do kojih je došlo.3 Stručnost je slijedeće obilježje uviđaja. Kakater uviđaja je sličan naučnom istraživanju, koje se preduzima sa ciljem da se otkrije sporno postojanje i sadržaj stvarnog dokaza, provjeri njegova autentičnost i sklad sa drugim materijalnim dokazima, sve do granice koja bi značila prelaz za vještačenje. Stručna obrada činjenica važnih za krivični postupak je bitan element uviđaja. Kroz razradu svih 2 3
(A.Я Suhuren, Moskva 2002 str.301) (Ž. Jekić (1) op.cit. str.273)
mogućih objašnjenja uzročno posledične veze između radnje i posledice krivičnog djela, uviđajni organ ostvaruje svrhu uviđaja. Neizostavni element pojma uviđaja jeste misaona analiza činjenica važnih za postupak. Takođe, sastavljanje uviđajne dokumentacije je bitno obilježje svakog uviđaja. Elementi uviđajne dokumentacije su: zapisnik, skica lica mjesta, situacioni plan, fotodokumentacija i ostali prilozi. Na osnovu prethodnog izlaganja, uviđaj bi se mogao odrediti kao radnja dokazivanja kojom uviđajni organ, uz primjenu odgovarajućih kriminalističkih radnji, opaža, misaono analizira, stručno određuje i dokumentuje činjenice važne za krivični postupak. Uviđaj ima dualistički – krivično procesni i kriminalistički karakter, pa se tako i cilj vršenja uviđaja može iskazati na dva načina: na bazi njegove krivičnoprocesne forme, te na osnovu kriminalističke sadržine uviđaja.4 Procesno formulisan cilj uviđaja proizilazi iz odredbe i odnosi se na utvrđivanje ili razjašnjavanje neke važne činjenice u postupku. Kriminalistički određen cilj uviđaja se ogleda u nastojanju da se na određenom prostoru (mjesto događaja) i u određenom vremenu (uviđaj se preduzima u najkraćem roku po saznanju za krivični događaj, to je hitna radnja) prikupi najveća moguća količina kriminalističkih relevantnih informacija, znači svih onih podataka koji bliže razrješavaju krivično djelo, omogućuje njegovo dokazivanje, otkrivanje i indetifikacija učinioca, ili drugim riječima, onih podataka koji predstavljaju informativnu podlogu za ostvarivanje osnovnih zadataka kriminalistike.
1.1.2. Predmet uviđaja U procesnom smislu, predmet uviđaja mogu biti lica, stvari (pokretne i nepokretne) i prostor (otvoreni ili zatvoreni). U kriminalistici se pod uviđajem prvenstveno podrazumijeva uviđaj mjesta događaja, shvaćenog znatno šireg od mjesta izvršenja djela. Mjesto krivičnog događaja je kriminalistički termin, koji označava ne samo mjesto izvršenja shvaćeno u krivično pravnom smislu, kao mjesto gdje je učinilac preduzeo radnju izvršenja, ili je propustio da učini nešto u pogledu čega je postojala obaveza, te mjesto gdje je posledica nastupila, odnosno gdje je, kod pokušaja i pripremanja, prema umišljaju učinioca posledica trebalo da nastupi ili je mogla nastupiti, već i bilo koji drugi lokalitet gdje se mogu naći tragovi i predmeti krivičnog djela.5 4 5
(Ž. Aleksić, Osnovi kriminalistike, str.59) (Ž. Aleksić, Osnovi kriminalistike, str.60)
Predmet uviđaja mogu da budu pokretne i nepokretne stvari. Pokretne stvari se, po pravilu, donose u sud, ali se, ako to okolnosti slučaja zahtijevaju, uviđaj na njima mogu obaviti i na mjestu gdje se nalaze. To će biti slučaj kada ih je teško donijeti u sud ili kada ih je potrebno vidjeti na licu mjesta radi sagledavanja situacije u kojoj su se nalazile u vrijeme izvršenja krivičnog djela. Među pokretnim stvarima poseban značaj imaju predmeti kojima je izvršeno krivično djelo, predmeti koji su nastali izvršenjem krivičnog djela i predmeti koji su namijenjeni izvršenju krivičnog djela.6 Pokretne stvari ako je to moguće prilažu se sa spisima kako bi se uviđaj na njima mogao preduzeti i na datom pretresu.7 Uviđaj na nepokretnim stvarima se preduzima na mjestu gdje se one nalaze. Svako je dužan da sudu dopusti pristup stvarima koje predstavljaju predmet uviđaja, a ako se one nalaze u stanu ili drugom zatvorenom prostoru, onda se pristup može izvršiti pod uslovima predviđenim za pretresanjem. Uviđaj se može preduzeti i nad osumnjičenim, okrivljenim i drugim licima. Prema odredbama našeg ZKPa, tjelesni preged osumljičenog i okrivljenog8 preduzeće se i bez njegovog pristanka, ako je potrebno da se utvrde činjenice važne za krivični postupak. Tjelesni pregled drugih lica može se preduzeti i bez njihovog pristanka, samo ako se mora utvrditi da li se na njihovom tijelu nalazi određeni trag ili posledica krivičnog djela. Pri tom pod drugim licima se podrazumijevaju oštećeni i svjedoci.
1.1.3. Cilj uviđaja Uviđaj ima za cilj utvrđivanje činjenica važnih za krivični postupak. Činjenice koje uviđajem treba ustanoviti na mjestu krivičnog događaja su raznovrsne i zavise od konkretnog slučaja. Cilj uviđaja je: da se utvrdi da li konkretan događaj predstavlja krivično djelo za koje se goni po službenoj dužnosti ili ne; da se utvrde bitni elementi krivičnog djela, mjesto, vrijeme, način, sredstvo izvršenja, motiv i dr.; da se utvrde indicije na osnovu kojih će se identifikovati i pronaći izvršilac ukoliko je nepoznat, kao i eventualni saučesnici; da se otkriju, obezbijede, fiksiraju i protumače svi tragovi koji se nađu na licu mjesta, kao i predmeti, u cilju prikupljanja materijalnih dokaza za uspješno vođenje krivičnog postupka, ili posredno ličnih dokaza; 6
(A. Munda, op.cit, str. 312) (V. Petrović, op.cit, str.312) 8 (B. Zlatarić, M. Današka, op.cit, str. 64) 7
da se utvrdi identitet žrtve, visina i značaj posljedice po oštećenog, eventualni doprinos žrtve krivičnog djela (viktimološki faktor), da li je u pitanju fingiranje krivičnog djela; da se provjere već prikupljeni dokazi u krivičnom postupku; da se obezbijede kvalitetni polazni podaci, odnosno, materijali za naknadna kriminalističko – tehnološka, saobraćajno – tehnička, medicinksa i druga vještačenja.
U ovim osnovnim ciljevima uviđaja sadržani su odgovori na skoro sva glavna (zlatna) pitanja kriminalistike. U slučaju nepoznatog izvršioca ona imaju izuzetan značaj, jer se na osnovu indicija stečenih vršenjem uviđaja mogu sačiniti osnovne verzije o nepoznatom izvršiocu kao i drugim okolnostima krivičnog djela koje se drugim operativno – taktičkim radnjama teško mogu rasvijetliti. Posebnu pažnju ćemo obratiti na otkrivanje i rasvjetljivanje krivičnog djela ubistva, kao jednog od čelnih i najtežih krvnih delikata.
2. METODIKA OTKRIVANJA, DOKAZIVANJA I RASVJETLJAVANJA KRIVIČNOG DJELA UBISTVA 2.1. Pojam ubistva Ubistvo je najteži zločin agresije usmjeren prema drugim članovima društvene zajednice, napad na život i tijelo, na slobodu, seksualni integritet, na mir i dostojanstvo i slobodan život. Ta ljudska agresivnost koja dolazi do izražaja u ostvarivanju svih oblika delikata nasilja čine najizraženiju sponu između eliološkog i fenomenološkog značaja. 9 Po nekim autorima agresivnost je odraz psihičke poremećenosti, odnosno stanja u kome se mogu izvršiti najmonstruozniji zločini u istoriji ljudske civilizacije, zbog čega je u fokusu istraživanja ne samo krivično – pravnih nauka, nego svih nauka koje se bave čovjekom ili društvom. Najekstremniji oblik nasilja, za koji se propisuje i najteže kazne u svim krivičnopravnim sistemima društva, jeste lišenje čovjeka života. Zavisno od motiva, načina izvršenja, pobudu, svojstva žrtve i drugih okolnosti, u katalozima inkriminacije postoje različite vrste ubistava. Gubitak ljudskog života je tragičan, 9
(Prof. doc. Dr Velimir Rakočević, Kriminologija, Podgorica, 2004. godine, str. 209)
a ako je taj gubitak posledica nasilja, onda je tragedija povezana sa nepravdom, a gubitak je još teži. Ubistvo se čini iz najrazličitijih pobuda i na najrazličitije načine u svijetu i kod nas. Od ubistva iz samilosti na izrazit zahtjev žrtve da bi se smanjile ili olakšale patnje neizlečivog bolesnika do monstruoznih, okrutnih, masovnih i stravičnih masakara, široka je lepeza fenomenoloških napada na ljudski život. Ubice djece, seksualno nastrani, ubice iz koristoljublja podstiču javnost na raspravljanje o pretjeranoj humanosti krivično – pravnih sistema koji su ukinuli smrnu kaznu, ali i XXX na nova istraživanja o uzrocima agresivnosti i brutalnosti. Prema subjektivnim kriterijumima ubistva se klasifikuju kao afektno – impulsivna, kao posledica psihotičnih stanja i kao voljna radnja. Najčešći oblici ubistva kao afektivno – impulsivnog stanja (akta) su posledica frustriranosti i XXX afekata sa niskim pragom tolerancije. Ubistvo, kao posledica psihotičnih stanja, vrše psihotične i šizofrene i paranoične osobe, kao i osobe u stanju patološke ljubomore. U strukturi izvršenja ovih krivičnih djela rijetko se pojavljuju ubistva kao svjesna volja i radnja, dok se sve češće pojavljuju izvršioci naručenih ubistava koje karakteriše brutalnost, bezobzirnost i grubost. Uzroci ubistva nalaze se u egzogenim (društveno – ekonomskim) i endogenim (biopsihološkim) razlozima.10 Nema onog krivičnog djela čiji je uzrok samo u ličnosti ili u društvenoj sredini. Društveni poremećaji izazivaju individualne i kolektivne frustracije, osjećaj straha i bespomoćnosti i dovode do buđenja XXX nagona i želje za destrukcijom, a ne kreacijom. U svakom smislu svaki čovjek mora kontrolisati svoja osjećanja koja ne smiju upravljati njegovim ponašanjem, s obzirom da se uzroci nasilja nalaze i u afektu čovjeka.
2.2. Metode ubistva Pored osnovnog oblika krivičnog djela ubistva (obično ubistvo) koje se sastoji u lišavanju života drugog lica, predviđeni su sledeći teži, kvalifikovani oblici ovog djela: -
10
lišavanje života drugog lica na svirep i podmukao način; lišavanje života drugog lica i pritom dovođenje sa umišljajem u opasnost života još nekog lica;
(Prof.doc. Dr Velimir Rakočević, Kriminologija, PG 2004. godine, str. 210)
-
-
-
lišavanje života drugog lica iz koristoljublja radi izvršenja ili prikrivanja nekog drugog krivičnog djela, iz krvne ili bezobzirne osvete, ili iz niskih pobuda; lišavanje života službenog ili vojnog lica pri vršenju poslova države ili javne bezbjednosti ili dužnosti čuvanja javnog reda, hvatanje učinioca krivičnog djela ili čuvanja lica lišenog slobode, ili ko liši života drugo lice pri vršenju ovih poslova i dužnosti koje obavljaju na osnovu zakona ili drugih propisa; umišaljno lišenje života više lica, a ne radi se o ubistvo na mah ili ubistvu djela pri porođaju.
Takođe su predviđeni i lakši, odnosno privilegovano oblici ubistva: -
ubistvo na mah; ubistvo iz nehata; ubistvo djeteta pri porođaju; ubistvo iz samilosti (eutanazija) koji je novi oblik privilegovanog ubistva.
Kod osnovnog oblika (običnog ubistva) radnja izvršenja nije određena ni precizna, što je sasvim logično, s obzirom na neograničene mogućnosti da se jedno lice liši života. U svakom slučaju radnja se definiše na osnovu nastale posljedice koja se sastoji u lišavanju života drugog lica, pa stoga podrazumijeva svaku onu radnju kojom se jedno lice može lišiti života. Posledica se sastoji u nastupanju smrti jednog lica i ona ne mora odmah da nastupi, a u pogledu nevinosti, krivično djelo ubistva može se izvršiti sa umišljajem ili iz nehata.
2.3. Sredstva i motivi izvršenja Sredstva izvršenja krivičnog djela ubistva mogu biti različita, ali im je zajedničko što moraju biti pogodni da se njima može izazvati smrt nekog lica. U kriminalističkoj praksi kao sredstvo izvršenja ubistva pojavljuju se: -
vatreno oružje (pištolj, revolver, lovačka puška, bojeva puška); sječiva i drugi oštri predmeti (nož, makaze, bodeži, sjekira, sablja); ručne bombe, minsko – eksplozivna sredstva i zapaljive tečnosti; hemijske otrovne materije (sona kisjelina, XXX soda, sirćetna kisjelina i druge kisjeline); saobraćajno sredstvo (putnički automobil, teretno vozilo); drugi predmeti pogodni da se njima prouzrokuje smrt nekog lica.
Što se tiče motiva za izvršenje krivičnog djela su raznovrsni, a načini izvršenja specifični, s tim što motiv može da bude sadržan u samom načinu izvršenja ubistva, na primjer: ubistvo silovane ženske osobe sa ciljem prikrivanja silovanja. Motiv je bitna inicijalna činjenica, jer omogućava postavljanje realne verzije u odnosu na osumljičenog i planiranje daljeg toka kriminalističke obrade. Najčešći motivi za izvršenje krivičnog djela ubistva su: koristoljublje, nerašćišćeni imovinski odnosi, mržnja, preljuba, osveta, krvna osveta, ljubomora, uvreda časti, ponižavanje dostojanstva, maltretiranje, strah od kazne, prikrivanje drugog krivičnog djela. Kao rjeđi motivi javljaju se kod izvršenja krivičnog djela ubistva: sujevjerje, čuvanje određene tajne, omogućavanje sklapanje novog braka, afektno stanje, sadizam i homoseksulaziam. Motivi najčešće potiču i zasnivaju se na poznanstvu i nekim ranijim međusobnim odnosima između ubice i ubijenog, pa u tome i leži kriminalistički značaj ove indicije za dalju operativnu djelatnost. Takođe ima slučajeva da se ubica i ubijeni nijesu poznavali, već je motiv za ubistvo nastao u njihovom prvom i jedinom susretu to su takozvana situaciona ubistva, kod kojih se upravo zbog načina izvršenja i teškoća u utvrđivanju motiva, učinilac teško otkriva, budući da postoje mnoge teškoće pri pronalaženju i obezbjeđenju odgovarajućih dokaza. Osveta je kao motiv, česta u savremenoj kriminalističkoj praksi, ali ona može da bude različitog sadržaja. Preljuba takođe nije rijedak motiv za izvršenje krivičnog djela ubistva. Primjer: U jednom selu na Jugu Srbije dva brata su došla ispred kuće svog rođaka, pozvali ga da izađe i kada se na vratima pojavila njegova majka ubili su je, zatim se on pojavio ubili i njega ispalivši dva hica iz pištolja. Kada su se vratili svojoj kući, jedan od njih je pucao u svoju suprugu i ubio je, jer je sumnjao u njenu preljubu sa ubijenim rođakom.
2.4. Način saznanja za krivično djelo ubistvo Krivično djelo ubistvo bez obzira što se sastoji u lišavanju života nekog lica ne mora se odmah manifestovati. Za čin ubistva ne mora se odmah saznati, već može proći, nekad kraći, a nekad duži period od izvršenja krivičnog djela do njegovo otkrivnja. Najčešći način saznanja za izvršenje ovog krivičnog djela su: prijava članova porodice rodbine, prijatelja, drugova i građana, tj. onih koji su bili očevidci ili u blizini događaja, prvi stigli na lice mjesta, ili su na drugi način dosli do informacije da je izvršeno ubistvo. Najčešći način saznanja o izvršenju krivičnog djela ubistva su: djelatnost organa unutrašnjih poslova, djelatnost raznih organizacija, preduzeća i drugih
asocijacija građana, djelatnost drugih državnih organa, prijavu građana, anonimne i pseudonimne dojave, javno pogovaranje. 11 U takvim slučajevima, kad se odmah sazna o izvršenom ubistvu, neposredno što je izvršeno, pristupa se obezbjeđenju lica mjesta, s ciljem obezbjeđenja relevantnih materijalnih tragova i prikupljanje obavještenja od određenih lica koja se su zatekla na mjestu izvršenja, kao i od neposrednih očevidaca tako i od posrednih svjedoka. Ima slučajeva gdje je izvršeno krivično djelo ubistvo pa je leš, sakriven ili spaljen, odnosno sahranjen radi lažnog prikazivanja da je lice umrlo prirodnom smrću. Sve to ukazuje da se mora posebna pažnja usmjeriti na razjašnjivanje svih prijavljenih sumnjivih nestalih lica i sumnjivih smrti, samoubistva ili zadesa. Kriminalistička i sudska praksa kad nas i u svijetu poznaje slučajeve razjašnjivanja i dokazivanja krivičnih djela ubistva i izricanja osuđujuće pravosnažne sudske presude učiniocu, a da leš nikad nije pronađen. Djelatnost organa unutrašnjih poslova odvija se u procesu blagovremenog procesa saznanja o činjenicama koje ukazuju ili dokazuju da je izvršeno krivično djelo ubistvo, na osnovu kojih se može utvrditi i pronaći učinioce krivičnog djela. Za organe unutrašnjih poslova kriminalistika je operativna djelatnost, koja pored ostalog podrazumijeva sprovođenje i korišćenje operativno – taktičkih mjera i sredstava (blokada, zasjeda, osmatranje, praćenje itd. ) Krivične prijave su jedna od čestih sudskih saznanja za krivično djelo ubistvo. Kao način saznanja o izvršenom krivičnom djelu ubistvu, za razliku od drugih težih krivičnih djela, postoje slučajevi samoprijavljivanja, koje treba sasvim ozbiljno shvatiti, bez obzira na vrijeme i način samoprijavljivanja i stanje alkoholisanosti prijavioca. Kod samoprijavljivanja potrebno je kritički sagledati sadržaj iskaza prijavioca i motive koji su naveli lice na to, vodeći računa da se neko drugi umjesto pravog ubice ne prijavi, jer ima lica koja se neistinito prijavljuju iz raznoraznih motiva. Npr. ljubav prema bratu, sestri, roditeljima, drugu, zbog čega neko primi krivicu na sebe. Na mjestu izvršenja krivičnog djela ubistva mogu se naći razni materijalni tragovi koji potiču od učinioca, sredstva izvršenja ili žrtve, pa je stoga od izuzetnog kriminalističkog značaja da se što prije sazna o ubistvu i preduzmu mjere za obezbjeđenje lica mjesta. Osim toga, brz izlazak na lice mjesta omogućava i pronalaženje očevidaca, lica koja su prva stigla na mjesto izvršenja krivičnog djela, kao i drugih lica koja mogu dati korisne informaicje u vezi sa izvršenim ubistvom.
11
(Ž. Aleksić, osnovi kriminalistike, str. 50)
2.5. Obezbjeđenje lica mjesta Obezbjeđenje mjesta događaja prethodi uviđaju i predstavlja neku vrstu „konzerviranja“ zatečenog stanja, do dolaska istražnog sudije ili ovlašćenog službenog lica organa unutrašnjih poslova. Radi se o kriminalističkom zahvatu koji ima karakter hitne radnje, a sve radnje koje se tokom njega preduzimaju se odnose na: -
tragove i predmete krivičnog djela, koji se obezbjeđuju neposredno uz vođenje računa da se ne oštete ili unište; učinioca krivičnog djela, koga su organi unutrašnjih poslova lišili slobode, ili preduzeli određene mjere na sprečavanju njegovog bjektstva; žrtve krivičnog djela; treća lica, zatočena na mjesto događaja, među kojima su u kriminalističko informativnom smislu najvažniji očevidci i drugi potencijalni svedoci.
Mjesto na kojem je izvršeno ubistvo predstavlja dragocjenu osnovu za pronalaženje materijalnih tragova od kojih u mnogome zavisi ishod daljeg toka krivičnog postupka. Pronađeni tragovi i predmeti imaju izuzetan značaj za postavljanje verzija i utvrđivanje činjenica i okolnosti izvršenja samog ubistva i otkrivanja učinioca. Zbog svega toga je veoma bitno da se lice mjesta uz poštovanje načela brzine i operativnosti, blagovremeno i stručno obezbijedi po dolasku ekipe za vršenje uviđaja. Brz izlazak na lice mjesta omogućava zaticanje, a prema potrebi zaštiti odgovarajućih tragova od raznih promjena i uništenja, kao i pronalaženje učinioca. Radnje i mjere u sklopu obezbjeđenja lica mjesta moraju biti prilagođene svakom konkretnom slučaju ubistva i moraju se preduzimati stručno i znalački, što sa uspjehom ne može da radi svako ovlašćeno lice, pa ni svaki operativni radnik. Posebnu teškću prilikom obezbjeđenja lica mjesta ubistva zadaju rodbina ubijenog, znatiželja prisutnih lica i zahtjevi pojedinih društvenih faktora da se upoznaju sa detaljima događaja i preduzetim mjerama, pa čak i da posjete lice mjesta sa određenim saradnicima, što dovodi u opasnost relevantnost tragova i predmeta koji postoje na mjestu izvršenja ubistva. Naša kriminalisitička praksa pokazuje da na lice mjeste najčešće prvi stižu radnici policije koji preduzimaju prve mjere na obezbjeđenju mjesta događaja. Po dolasku na mjesto izvršenja ubistva prvo treba utvrditi da li je žrtva jos u životu, pa u slučaju potvrdnog odogovra preduzeti mjeru pružanja medicinske pomoći. Potom je potrebno odrediti prostor koji se u svakom konkretnom slučaju smatra mjestom gdje se desilo ubistvo, zatim udaljiti sva nepotrebna lica, vodeći računa da se ne udalje očevidci događaja. S obzirom na osobine prostora na kome, i u
kome se dogodilo krivično djelo ubistvo, gdje se mogu pronaći tragovi i predmeti krivinčnog djela razlikujemo otvoreni ili zatvoreni prostor, a u nekim slučajevima i otovreni i zatvoreni prostor shvaćen u kriminalisitičkom smislu, jer se posebni tragovi nalaze i na otvorenom i zatvorenom prostoru. Kod ubistva treba dosledno poštovati kriminalističko načelo (pravilo) da se ništa ne dira i ne pomjera po dolasku ekipe za vršenje uviđaja. Tokom obezbjeđenja lica mjesta treba preduzeti i mjere da se nađu lica kojima su poznate određene činjenice i okolnosti pod kojima je izvršeno ubistvo, ili lica koja mogu pružiti pojedine podatke o osumljičenom, vodeći računa da se ta lica kao očevidci ubistva, ne udaljavaju do dolaska istražnog sudije. Sa ovim licima treba obaviti kraći informativni razgovor u vezi sa njima poznatim okolnostima i činjenicama, kako bi se prikupili osnovni podaci o događaju. Po dolasku na lice mjesta odmah treba procijeniti da li ima uslova za korišćenje psa tragača, s kojim ciljem treba hitno preduzeti na dovođenje vodiča sa službenim psom.12 Zadatak ekipe koja obezbjeđuje lice mjesta jeste uzimanje podataka od medicinskog osoblja koje je povrijeđenog prebacilo u zdravstvenu ustanovu, odnosno koje je povrijeđenog primilo, pružilo mu medicinsku pomoć. Što je bitno: informacije i činjenice ni u kom slučaju ne treba davati licima izvan ekipe, obezbjeđenje lica mjesta i vršenje uviđaja, jer se to može negativno odraziti na preduzimanje planiranih operativno – taktičkih i istražnih radnji, kao i na korišćenje poligrafske tehnike u postupku razjašnjavanja i dokazivanja krivičnog djela i njegovog učinioca. Zbog složenosti zadatka u obezbjeđenju lica mjesta kod ubistva, a sa ciljem potpunijeg obavljanja operativno – taktičkih radnji i mjera, ostajemo pri mišljenju da se pored radnika policije, nužno i učešće operativnog radnika, koji treba da rukovodi cijelim postupkom obezbjeđenja lica mjesta izvršenja krivičnog djela ubistva, bez obzira na to što će u uviđaju učestvovati i operativni radnik koji radi po liniji krvnih delikata i koji bi trebalo da bude rukovodilac kriminalističke obrade.
2.6.
Tragovi i predmeti na mjestu izvršenja ubistva
U zavisnosti od načina, sredstva, mjesta i vremena izvršenja, i od kretanja i ponašanja učinioca prije izvršenja ubistva, za vrijeme ubistva i nakon njega kao i činjenice da li je bilo otpora žrtve, odnosno međusobne borbe na licu mjesta, moguće je pronaći raznovrsne tragove i predmete koji mogu poticati od učinioca, sredstva izvršenja i žrtve. Koji će se tragovi zateći na licu mjesta, u kakvom 12
(Dr M. Bošković, Kriminalistička metodika I, str. 42)
stanju i u kom stepenu relevantnosti, zavisi i od protoka vremena za saznanje da je izvršeno ubistvo nekog lica, od blagovremenog izlaska na lice mjesta i preduzimanje mjera na njihovo očuvanje, odnosno sprečavanje mogućih promjena i njihovog eventualnog uništenja. U praksi se najčešće mogu naći sledeći tragovi učinioca: krvi, sperme, dlake, vlakna, pljuvačke, izmeta i drugih izlučevina (grupa bioloških tragova) papilarnih linija, stopala, noktiju, zuba, zemlje, prašine, boje, laka, odjeće, vlakana, mirisa i dr. Na licu mjesta ubistva mogu se pronaći i tragovi od projektila i čaure oružja iz kog je pucano, kao i tragovi raznih sječiva. Kod krivičnog djela ubistva kao i kod krivičnog djela iz grupe krvnih delikata najčešće su prisutni tragovi krvi od žrtve, ali mogu poticati i od učinioca, ukoliko je on povrijeđen a mogu se naći na žrtvi, učiniocu, sredstvu izvršenja i drugim predmetima na licu mjesta koji se pojavljuju kao njihovi nosioci, kao i na putu odlaska učinioca sa mjesta izvršenja krivičnog djela.13 Tragovi krvi su uglavnom služili kao eliminacioni tragovi sve do novih izuma i uvođenja genetike u kriminalistiku, tj. otkrivanja mogućnosti korišćenja DNK (dezoksi – ribonukleinska kisjelina), koji predstavlja genetski trag jednog lica i omogućava njegovu indetifikaciju isto kao i trag papilarnih linija, pa se zbog toga i naziva „genetski otisak prstiju“. Iz uzorka krvi ili sperme (sa spermatozoidima) može se odrediti jedinstvena genetska struktura nekog lica i naučnici isključuju mogućnost da se kod dva lica pojavi ista genetska struktura, uz dozvolu kod jednojajčanih blizanaca. DNK se nalazi u hromozomima svake pojedine tjelesne ćelije i kod svakog čovjeka je različit što predstavlja osnov da i trag krvi bude indetifikacioni trag. Osim tragova, na mjestu izvršenja krivičnog djela mogu se pronaći i raznovrsni predmeti koji potiču od učinioca, kojima nije izvršeno krivično djelo, ali su kao materijalne indicijalne činjenice od bitnog kriminalističkog značaja, naročito u odnosu na postavljene verzije ko može biti osumljičeno lice. Ovi predmeti ne dovode u vezu sa kriminalističkim djelom i učiniocem po osnovu tragova (bilo na njima ili da su oni ostavili tragove), već po osnovu posebnih svojstava i odnosa prema učiniocu. Učinilac na mjestu izvršenja ubistva u mnogim slučajevima ostavlja razne predmete, ponekad svjesno jer mu smetaju, dok ih u određenim situacijama izgubi ili zaboravi na licu mjesta, tako da u takvom trenutku nije ni svjestan da su ostali pojedini predmeti koji su njemu pripadali. Najčešće su to priručni predmeti (štap, tašna), predmeti lične upotrebe (lula, tabakera, muštikla, lanac, sat), predmet odjeće (kapa, šešir, rukavice, sako), predmet obuće (cipele, patike, čizme), djelovi od odjeće i obuće (dugme otrgnuto prilikom čupanja, otkinuto 13
(dr M. Lukić i dr C. Pejaković, Sudska medicina, Beograd, 1975. str. 270)
parče platna od garderobe, djelovi kože ili skaja od jakne itd.), kao i drugi predmeti (pisma, kasete, razni dokumenti). U zavisnosti od vrste sredstava izvršenja na licu mjesta mogu se pronaći pojedini tragovi ili djelovi, kao sredstvo kojim je izvršeno ubistvo. Ukoliko je ubistvo izvršeno vatrenim oružjem, to mogu biti tragovi baruta, gareži, plamena, zrno, čaura, a u nekim slučajevima i vatreno oružje iz kog je pucano.14 Posebno su bitni ispaljeno zrno i izbačena čaura, jer su tragovi unutrašnjosti cijevi koji ostaju na zrnu prilikom ispaljenja (oružje sa olučenim cijevima), tragovi udarne igle na čauri, indetifikacioni tragovi, pošto se balističkim vještačenjem može utvrditi konretno oružje iz kog je pucano i kojim je izvršeno krivično djelo ubistvo. Najčešći trag žrtve na licu mjesta jeste trag krvi koji može da se nađe na samoj žrtvi, na okolnim predmetima, zidovima, patosu, plafonu, kao i na učiniocu. Pored tragova krvi, mogu se pronaći tragovi dlake, zube, noktiju, vlakana i sl. Pronađeni tragovi krvi na odjeći ili obući ne smiju se isijecati već se mora cijelo odijelo ili obuća posle sasušivanja spakovati i postaviti na ekspretizu. Kada se mrlja nalazi na predmetima koji ne upijaju krv, kao sto su staklo, drvo, lakirane stvari, keramika i sl., ili ako je mrlja mala, a površina neravna, a podlogu na kojoj se nalazi trag iz bilo kojih razloga u cjelini nije moguće poslati na ispitivanje, onda se trag krvi može pažljivo sastrugati žiletom, ili se uzme komadić čiste tkanine, bijele tkanine, presavije nekoliko puta i sasvim lako na vrhu ovlaži vizolinskim rastvorom. 15 Tragovi pronađeni na mjestu izvršenja krivičnog djela ubistva, uz njihovo stručno i logično dalje korišćenje, uzimaju u obzir i negativne činjenice koje postoje na licu mjesta, imaju izuzetan kriminalističko – operativan značaj jer predstavljaju indicijalnu osnovu za postavljanje adekvatnih verzija i planiranje daljeg toka kriminalističke obrade.
3.VRŠENJE UVIĐAJA KOD KRIMINALISTIČKOG DJELA UBISTVA 3.1. Učesnici i subjekti u vršenju uviđaja Radi što stručnijeg i potpunijeg obavljanja ove istražne radnje, sastav uviđajne ekipe treba da bude usklađen sa procesnim odredbama i kriminalističkim pravilima i nju trebaju da sačinjavaju: istražni sudija, državni 14 15
(dr M. Bošković, Kriminalistička metodika I, Policijska Akademija Beograd, 1998, str. 44) (Ž. Aleksić, Osnovi kriminalistike, str. 108)
tužilac ili njegov zamjenik, operativni radnik koji radi po liniji suzbijanja krvnih delikata, kriminalistički tehničar, ljekar specijalista sudske prakse, kao i drugi vještaci, u zavisnosti od sredstva izvršenja (balističar, stručnjak za XXX zaštitu, biohemičar i sl.). Prisustvo ovlašćenih lica drugih unutrašnjih poslova, pripadnika kriminalističke policije i kriminalističkog tehničara, naročito je značajno ukoliko se uviđaj preduzima prije pokretanja krivičnog postupka, a povodom događaja čiji je izvršilac nepoznat, pa je po izvršenom uviđaju i na osnovu novosaznatih indicija i sačinjenih verzija nužno preduzimati dalju operativnu djelatnost. Učesnici u vršenju uviđaja moraju se pridržavati nekih osnovnih kriminalističkih pravila koja konkretizovana, u ovoj radnji, imaju poseban značaj. Među njima, naročito su važna načela: brzine, metodičnosti, temeljnosti, objektivnosti, jedinstvenog rukovođenja, i u nešto manjoj mjeri ostala načela. Subjekti koji učestvuju u sprovođenju uviđaja mogu se podijeliti na one koji rukovode uviđajem i učesnike vršenja uviđaja. Bilo da pripadaju jednoj ili drugoj grupi subjekata, članovi uviđajne ekipe moraju posjedovati nesumljiva stručna znanja kao garanciju da će svako od njih pojedinačno, u skladu sa svojom ulogom u vršenju uviđaja, doprinijeti kvalitetnom pronalaženju, tumačenju, izboru i fiksiranju važnih elemenata.
3.2. Priprema za vršenje uviđaja Priprema za vršenje uviđaja spada u osnovnu i stalnu djelatnost onih radnika organa unutrašnjih poslova kojima je to raspodjelom poslova i zadataka određeno. Dobro izvršena priprema je preduslov svakog blagovremenog i uspješnog vršenja uviđaja. U pripremu spadaju: -
postojanje stalnog dežurstva radi formiranja i upućivanja odgovarajuće ekipe koja treba da izvrši uviđaj na mjestu krivičnog događaja; organizovanost sistema veza (radio veze, telefon ili na drugi način) obezbjeđenje potpune tehničke i druge opreme radi njenog korišćenja, zavisno od vrste krivičnog djela uviđaja; organizovanje u slučaju potrebe nužnih intervencija, kao na primjer: brzo transportovanje povrijeđenih u zdravstvenu ustanovu, pružanje prve pomoći, razvlačenje i cijepanje vozila prilikom spašavanja povrijeđenih itd.
-
držanje u pripravnosti službenog psa (jednog ili više), ako se ukaže potreba za njegovim korišćenjem.
Treba razraditi i sistem saradnje u slučaju potrebe učešća pojedinih ustanova i stručnih službi. Cjelokupni pribor koji služi za vršenje uviđaja treba da bude uredno smješten u posebnoj prostoriji za to namijenjenoj ili u specijalnom vozilu da bi se, prema potrebi, mogao lako uočiti i uzeti radi korišćenja. Kada su u pitanju tehničke pripreme, dinamičan razvoj tehnike i nauke uopšte zahtijeva da savremena naučna i tehnička dostignuća budu u punoj mjeri zastupljena i praktično primijenjena u radu OUPa. Koja se sredstva koriste zavisi od konkretnog slučaja.
3.3. Oprema za vršenje uviđaja Na svetskom tržištu opreme mogu se naći najraznovrsnija sredstva za vršenje uviđaja. Iz praktičnih razloga ova oprema je grupisana prema vrsti poslova koji se vrše, a koncipirana je u obliku prenosnih kofera (nesesera). Neseseri su tako koncipirani da sadrže svu neophodnu opremu za vršenje određenih kriminalističko – tehničkih radnji na uviđaj. Najčešće se koristi tzv. univerzalni nesiser, u kome se može naći sve za vršenje raznih kriminalističko – tehničkih poslova, od opreme za obelježavanje tragova, otkrivanje i pakovanje tragova, izazivanje latntnih tragova papilarnih linija, opreme za uzimanje otisaka prstiju, sa ljudi i leševa, do opreme za skiciranje. Osim toga, tu je i veliki broj raznovrsne pomoćne opreme kao što su lupe, pincete, skalperi itd. Osim univerzalnog, na svaki uviđaj nosi se i neseser sa foto opremom. Foto neseser sadrži svu potrebnu foto – opremu i dva foto – aparata, dva elektronska blica, jedan komplet dodatne foto opreme (razne objektive, prstenove, filtere itd.) kao i sav potreban potrošni materija. U kriminalističko – tehničkoj praksi najčešće se koriste pored univerzalnog nesesera: -
-
neseser za uviđaje kod saobraćajnih nezgoda (on je opremljen specijalnim pokretnim obilježivačima, neophodnim alatom, priborom za XXX, opremom za mjerenje rastojanja (XXXXX i optički uređaj mjerenje većih daljina) kao i cjelokupni pribor za skiciranje); neseser sa opremom za osvjetljenje lica mjesta sa pokretnim elektro – generatorom; neseser sa markerima za označavanje tragova; neseser sa opremom za nalaženje tragova; neseser sa opremom za daktiloskopiranje lica i leševa;
neseser sa opremom za izazivanje latentnih tragova papilarnih linija pomoću praškova; neseser sa opremom za uzimanje parafinskog testa; neseser sa priborom za skiciranje itd.
Osim navedenih postoje čitav niz drugih vrsta nesesera za najraznovrsnije kriminalističko – tehničke poslove na uviđajima. Očigledno je da se ovoliki broj nesesera ne može nositi na svaki uviđaj. Zbog toga su za te potrebe prilagođeni kombi automobili koji takođe posjeduju dodatnu opremu (frižider, labaratorijski sto, propan – butan gas itd.).
3.4. Faze uviđaja Osnovne faze uviđaja kod svakog krivičnog djela, pa i u krivičnom djelu ubistva su: verbalno informativna faza, statička faza i dinamička faza uviđaja.
A. Verbalno – informativna faza uviđaja Ova faza se obično obilježava kao informativna. Informacije o bitnim elementima krivičnog djela se u verbalno – informativnoj fazi uviđaja prikupljaju verbalnim putem i to na dva načina, u zavisnosti od toga da li je mjesto događaja bilo prethodno na regulisan način obezbijeđen, ili uviđaju nije prethodilo obezbjeđenje mjesta krivičnog djela. To se postiže kroz razogovor sa službenim licima, koja su obezbjeđivala mjesto krivičnog djela i preko prikupljanja obavještenja od građana. Ukoliko je mjesto događaja prethodno bilo obezbijeđeno, rukovodilac obezbjeđenja će obavijestiti uviđajnu ekipu (prije svega rukovodioca uviđaja) o svim mjerama koje su preduzete, o svemu što je zapaženo, o eventualnim promjenama uočenim na mjestu krivičnog djela, kad i o rezultatima već obavljenih informativnih razgovora, o svojim zapažanjima u pogledu relevantnih okolnosti na mjestu događaja. Ukoliko mjesto događaja nije bilo obezbijeđeno, sama uviđajna ekipa (prije svega rukovodilac uviđaja, istražni sudija ili eventualno najviši po činu pripadnika OUPa), će voditi preliminarne razogovore sa očevidcima, kao i licima koja mogu bliže da objasne okolnosti pod kojima se odigrao događaj, te daju značajne informacije o uslovima mjesta događaja, a prikupljanje ovih podataka se zasniva na vođenju pojedinačnih razgovora i to tako da još neispitana lica ne mogu da se upoznaju sa tokom i sadržajem prethodno
obavljenih razgovora. Na ovaj način se eliminiše ne samo moguće dogovaranje potencijalnih svedoka, ili okrivljenih, već se i umanjuje opasnost od sugestije drugih lica.
B. Statička faza uviđaja Sa kriminalističkog tehničkog aspekta pregled i fiksiranje zatečenog stanja lica mjesta u statičkoj fazi uviđaja obuhvataju sledeće poslove: - pregled lica mjesta; -
obilježavanje tragova na licu mjesta;
-
fotografsko fiksiranje;
-
skiciranje lica mjesta.
Posle dolaska uviđajne ekipe njen prvi zadatak jeste da detaljno i vizuelno pregleda lice mjesta. Prvi pregled treba obaviti bez direktnog ulaska u uži dio lica mjesta. Odgovorno lice koje je učestvovalo u obezbjeđivanju lica mjesta informiše istražnog sudiju o svim prikupljenim činjenicama i okolnostima u vezi sa izvršenim ubistvom, o zatočenom stanju i eventualnim promjenama na licu mjesta.16 Prvi vizuelni pregled lica mjesta služi za uočavanje lako vidljivih tragova i njihovog međusobnog rasporeda, a to omogućava misaonu rekonstrukciju krivičnog djela. Tek pošto je pregled izvršen na ovaj način, ulazi se na lice mjesta, a preporučljuvo je da na lice mjesta prvi nastupaju kriminalistički tehničar i vještaci odgovarajuće stranke, kako bi prethodno obilježili vidljive tragove i preduzeli mjere da se ne gazi po određenoj površini gdje je logično predpostaviti da će se u dinamičkoj fazi uviđaja pronaći mikrotragovi. Sasvim je pogrešno da svi članovi uviđajne ekipe prethodno obiđu lice mjesta pa se potom otpočne sa vršenjem uviđaja, jer to može dovesti do promjene ili uništenja postojećih tragova i nastajanja novih nerelevantnih tragova. Nakon vizuelnog pregleda lica mjesta slijedi faza obilježavanja svih tragova koji su u vezi sa krivičnim djelom. Obilježavanje tragova specijalnim oznakama, brojevima ili slovima počinje odmah po ulasku na lice mjesta. Oznake se stavljaju blizu traga, a ako je trag suviše mali uz oznaku se stavlja i strelica usmjerena prema uočenom tragu. Oznake moraju biti jasno vidljive i da se ne smiju duplirati, odnosno svaki trag mora da ima svoju numeraciju, tako da ne bude dileme oko traga koja oznaka pripada kom tragu. 17
16 17
(dr Mićo Bošković, Kriminalistika metodika, Beograd, 1998 god. str.45) (Maksimović R. Kriminalistika – tehnika, Beograd, 2000 god. str. 181)
Redosled fotografisanja obavlja se od šireg ka užem izgledu lica mjesta, do fotografisanja pojedinih detalja, odnosno svakog numerisanog materijanog traga. Oznake tragova moraju biti jasno uočljive na svim fotografijama. Skiciranje lica mjesta se vrši posle fotografskog fiksiranja lica, mjesta i tragova. Lice mjesta se fiksira skicom odnosno crtanjem situacinog plana. Situacioni plan se crta na osnovu radnog materijala, odnosno skice koja se dobija unošenjem mjernih podataka sa lica mjesta. Da bi skica imala sve podatke neophodne za konkretno crtanje situacionog plana, neophodno je: -
izraditi veći broj radnih skica, odnosno XXX, s tim što svaka skica mora da obuhvati određeni segment lica mjesta; na skici jasno naznačiti razmjeru u kojoj je rađena; u jednom od uglova skice označiti strane svijeta; za svaki nacrtani trag ili predmet unijeti iste oznake pod kojima su uvedeni u zapisnik o uviđaju i koje su vidljive na foto – dokumentaciji; u legendi skice navesti sve metodološke uslove pod kojima se uviđaj vrši; osim nacrtnog razmjernika na skicu upisati i sva bitna rastojanja.
U kriminalističkoj – tehničkoj praksi prilikom izrade skica na licu mjesta koriste se dvije metode: ortogonalna i trouglasta metoda. Ortogonalna metoda skiciranja se primjenjuje kada je izgled na licu mjesta pravougaonog oblika. Kada je potrebno izraditi situacioni plan lica mjesta na otvorenom prostoru, a ne postoje uslovi za primjenu ortogonalne metode, pribjegava se tzv. trouganoj odnosno metodi lučnog presjeka crtanja skice koja se temelji na geometrijskoj činjenici da je svaki trougao jednoznačno određen ukoliko su sve tri strane poznate.
C. Dinamička faza uviđaja Kada je završena statička faza uviđaja i sve radnje u vezi sa njom, još jedanput se izvrši kontrola kako bi se utvrdilo da nešto nije omaškom propušteno i pristupa se sledećem poslu dinamičkoj fazi uviđaja koja za posledicu ima određene promjene na licu mjesta, što znači da se posle toga lice mjesta više ne može dovesti u prvobitno stanje. Dinamička faza uviđaja obuhvata sledeće radnje: -
izuzimanje i pakovanje tragova sa lica mjesta; dokumentovanje tragova papilarnih linija; naknadni pregled i fiksiranje lica mjesta.
Dinamička faza uviđaja podrazumijeva detaljan pregled mjesta izvršenja krivičnog djela ubistva, uključujući pomjeranje stvari i leša, s ciljem pronalaženja mikrotragova, ali i vidljivih tragova, predmeta ili djelova predmeta koji su u statičkoj fazi bili prikriveni ili nepristupačni. Pronađeni tragovi i predmeti se upisuju u zapisnik o uviđaju, s tim što se prethodno označe i obilježe. Kriminalistički tehničar i vještaci odgovarajuće struke uzimaju tragove i predmete, kao i potrebne uzorke, stručno ih pakuju i transportuju radi daljeg vještačenja.
a) Izuzimanje i pakovanje tragova sa lica mjesta: Svaki trag pakuje se u zavisnosti od vrste. Tako se, npr. lako lomljivi tragovi (staklo, XXX, boje itd.) moraju pakovati tako da se zaštite od mogućih oštećenja. Za takve tragove potrebno je imati čvrste kutije, manje ili veće u zavisnosti od veličine traga. Tragovi organskog porijekla (krv, dlaka, izmet) pakuju se u staklene epruvete sa zatvaračem, sitni i rastresiti tragovi (pijesak, prašina, zemlja itd.) u providne polietilenske kesice. Pošto je pakovanje tragova izuzetno važan i delikatan posao, potrebno je strogo voditi računa o čistoći tragova. Kad kažemo da je trag čist, pod tim podrazumijevamo da trag nije naknadno XXX, ali takođe i da sa traga nije uklonjeno ništa.
b) Dokumentovanje tragova papilarnih linija:
Izuzimanjem tragova sa lica mjesta završava se dio uviđaja u kome se obrađuju svi trenutno vidljivi tragovi i mikrotragovi, te se pristupa dijelu posla pomoću kojeg se otkrivaju latentni tragovi papilarnih linija. Prije početka izazivanja ovih tragova prvo treba misaono rekonstruisati čitav događaj, čime se određuju ona mjesta na kojima postoji najveća vjerovatnoća da se na njima nalaze tragovi papilarnih linija.
c) Naknadni pregled lica mjesta: Pošto su svi tragovi fiksirani i izuzeti sa lica mjesta, može se početi sa pomjeranjem pojedinih predmeta radi eventualnog otkrivanja tragova koji nijesu uočeni u statičkoj fazi uviđaja. Svaki naknadno nađen trag ili predmet posebno se obilježava (npr. ako su u statičkoj fazi uviđaja tragovi obilježavaju slovima). Cijeli dalji tok je isti što se tiče dokumentovanja kao u statičkoj fazi, a to znači da se njihovo otkrivanje zapisnički konstatuje, fotografski fiksira i položaj traga unese u skicu.18
18
(Maksimović R. Kriminalistika – tehnika, Beograd, 2000 god. Str. 186)
3.5. Zapisnik o uviđaju Zapisnik o uviđaju predstavlja pisani dokument, sastavljen u određenoj Zakonom o krivičnom postupku predviđenoj formi, koji sadrži sva zapažanja uviđajnog organa o činjenicama, koje su tokom uviđaja utvrđene kao nepobitne i na maksimalno objektivan način. Zapisnik o uviđaju kao potpuno „objektivan akt“ ne smije da obuhvata nikakva lična zapažanja, bazirana na pretpostavkama, ili čak predrasudama, on čak ne smije da sadrži nikakav zaključak o ocjeni utvrđenih činjenica. U zapisnik o uviđaju se takođe nikako ne smije unositi zapažanja iz obavljenih inforamtivnih razogovora. Takvi načini pribavljanja ifnormacija nemaju dokazni karakter, pa se o njima sastavlja službena zabilješka, koja nema značaj dokaza, dok zapisnik o uviđaju koji je predmet van glavnog pretresa služi kao dokaz i kao takav se prezentira i čita na glavnom pretresu. Preporučljivo je da se zapisnik sastavalja istovremeno sa sprovođenjem uviđaja, jer se tako u potpunosti obezbjeđuje njegova autentičnost. Ovakvo sastavljanje zapisnika, u praksi često nije moguće, jer se uviđaj u mnogim slučajevima obavlja dugo i zahtjeva dosta kretanja po mjestu događaja pa je neizvodljivo da se paralelno pravi i zapisnik. Zato je najbolje rješenje da rukovodilac uviđaja tokom cijelog toka uviđaja diktira svoja zapažanja u diktafon, pa da se na osnovu trake stavlja u pisani zapisnik. Druga je mogućnost da se tokom uviđaja prave kratke bilješke na osnovu kojih bi se kasnije u prostorijama suda ili organa unutrašnjih poslova sastavio zapisnik, što ipak treba izbjegavati, jer tako bilježenje zapaženog nije dovoljno efikasno i nosi u sebi veću mogućnost za pravljenje grešaka. Zapisnik o uvđaju, u osnovi, ima dva dijela: uvodni i opisini. Pojedini autori primjenjuju i treći, zaključni dio, ali smatrano bez mnogo osnova, zapisnik ne smije sadržati bilo kakve zaključke ni ocjene da bi se isključila svaka mogućnost subjektivizma prilikom ocjenjivanja nađenog stanja na licu mjesta.
a) Uvodni dio zapisnika Uvod zapisnika sadrži naziv organa koji sprovodi uviđaj, pravnu kvalifikaciju djela povodom koga se uviđaj vrši, ili naznačenje događaja koji je povod obavljanja uviđaja, tačno vrijeme početka i završetka uviđaja, te podatke o indetitetu lica koja su učestvovala u uviđaj, ili su mu prisustvovala, uz označavanje njihovog svojstva i pravnog osnova za prisustvo.
b) Opisni dio zapisnika
Opisni dio zapisnika je njegov najznačajniji dio jer on i sadrži činjeničnu esenciju, na osnovu čega zapisnik i ima značaj dokaza. U ovom djelu zapisnika se posebno opisuje samo mjesto događaja, kao i sve radnje koje su u redosledu njihovog izvršenja. Važno je da se precizno opišu sve promjene koje su nastale na mjestu događaja do momenta izvršenja djela, pa do početka uviđaja. Opisivanje mjesta događanja se odvija od opštih okolnosti ka pojedniačnim, a zatim se podrobno opisuju pojedini objekti i određuje njihov međusobni položaj. Prilikom opisivanja pojedinih objekata treba se pozivati na fotografije uviđaja, potrebno je precizno navesti mjesto na kom je radnja preduzeta, te mjesto gdje se nalazi objekat radnje. Detaljno se opisuje šta je utvrđeno pregledom lica mjesta. Ako se uviđaj vrši u zatvorenoj prostoriji, opisivanje obično počinje od ulaznih vrata, zatim brave, kvake, ključa. Poslije toga se opisuje unutrašnji dio prosotrije, prvo njene dimenzije, oblik i pojedine karakteristike, uočena oštećenja ili promjene nastale krivičnim djelom, ukoliko postoje. Opisivanje se može vršiti u skladu sa pregledom lica mjesta po principu spirale i koncentričnih krugova, tako što i dalje ide spoljašnjom ivicom lica mjesta prema centru zbivanja. Kada se ovako prikaže opšti izgled lica mjesta, onda se opisuju pronađeni tragovi u kakvom su položaju nađeni, njihov međusobni raspored, kao i međusobna udaljenost izražena u metrima i centrimetima. Udaljenost se uvijek mjeri na neku fiksnu tačku koja se ne pomjera, odnosno na neki predmet koji je statičan i ostaje na licu mjeta. Prilikom opisivanja tragova i predmeta njihovog međusobnog odnosa, treba se pozvati na skicu i fotografije radi stvaranja što potpunijeg uviđaja o stanju na licu mjesta, odnosno dobijanju što kompletnijeg utiska o njegovom izlgedu. Zbog toga, opisano stanje lica mjesta u zapisnik mora, u potpunosti da se podudara sa onim u skicu i na fotogtafijama, a znaci za obilježavanje pojedinih predmeta i tragova moraju biti u zapisnik, skice i fotografije istovjetni. U opisni dio se unosi koji su predmeti privremeno oduzeti i broj izdate potvrde. Takođe se navodi da li je izvršeno skiciranje, fotografisanje ili filmsko snimanje, uz navođenje imena izvršilaca i osnovih tehničkih podataka o tehničkim sredstvima kojim je izvršeno snimanje. Opis lica mjesta mora se staviti i gramatički pravilno, riječi treba opotrebljavati u njihvom pravilnom, bukvalnom i uvijek istom značenju. U zapisnik se ne smije ništa dodavati mijenjati i brisati. c) Završni dio zapisnika Završni dio zapisnika sadrži konstataciju o vremenu kada je uviđaj završen (datum, čas i minut), potpis lica koje je uviđaj vršilo i potpis zapisničara. Ostali učesnici u vršenju uviđaja ne potpisuju zapisnik, već eventualno druga
pismena? koja su sami sačinili prilikom ili povodom vršenja uviđaja, kao na primjer službena zabilješka i sl. Zapisnik sa svim prilozima (službene zabilješke, izvještaji, predmeti, tragovi, fotografije i drugo) kao i krivična prijava, dostavlja se državnom tužiocu. Navešćemo primjer jednog zapisnika o uviđaju krivičnog djela ubistva.
Crna Gora Vlada Crne Gore Uprava Policije PJ Nikišić Broj: Nikšić: 01. 05. 2009. god. KU (broj)
ZAPISNIK O UVIĐAJU Sačinjen u ime Uprave policije Crne gore, područna jedinica Nikšić, na osnovu čl.143 st 3 u vezi čl. 113 Zakonika o krivičnom postupku Naselje – Trebjesa – Nikšić________ dana 01.05.2009._________, godine Lokacija mjesta gdje se vrši uviđaj Uviđaj preduzima ovlašćeni policijski službenik Zapisničar Dragan Marković_ _____ _Marija Tomić__ (prezime i ime) (prezime i ime) Uviđaj se obavlja uz sudjelovanje vještaka (ukoliko prisustvuje stavlja se njegovo ime)_____ (prezime i ime) Prije preduzimanja uviđaja utvrđuju se sledeće: Izlazak na mjestu događaja izvršen je povodom obavještenja da je izlazak na mjesto događaja izvršen je povodom obavještenja da je dana 01.05.2009.godine u kući Todorović Dragana, u naselju Trebjesa – Nikšić, pronađeno beživotno tijelo Todorović Darka, od oca Dragana i majke Sonje, rođene Mišović, rođen 01.01.1980.godine u Nikšiću, sa prebivalištem u Nikšiću, naselje Trebjesa. (kriminalistički opis događaja) Dana 01.05.2009.godine u 9,00 časova, o čemu je obaviješten Vukota Vujačić istražni sudija Višeg suda u Podgorici, dana 01.05.2009. godine u 9 i 15 časova,
koji nije mogao da izađe odmah na lice mjesta, odnosno nakon dolaska na lice mjesta nije preduzeo vršenje uviđaja. Uviđaju prisustvuju : Todorović Dragan,otac pokojnika. O vršenju uviđaja obaviješten je Dragan Tošić viši državni tužilac u Podgorici. Uviđaj započeo u 9 i 30 časova. Uviđajem na licu mjesta utvrđeno je: - lice mjesta je od dolaska uviđajne ekipe obezbjeđivano od strane OPS – PJ Nikšić; (navesti imena i prezimena policajaca koji obezbjeđuju lice mjesta) - lice mjesta gdje se vrši uvđaj, nalazi se u naselju Trebjesa – Nikšić, sa lijeve strane lokalnog puta Kličevo – Trebjesa, gledano u pravcu Trebjese u kuću vlasništvo Todorović Dragana. Lice mjesta je promijenjeno, jer je prije dolaska uviđajne ekipe Dragana Todorović pomjerao leš svog sina Todorović Darka da bi utvrdio da li daje znake života. (ukoliko na licu mjesta neka promjena, u daljem zapisniku se konstatuje kao zatečeno stanje) (Napomena: U zapisniku se mogu navesti vremenske prilike npr. vrijeme suvo i prohladno, ili u momentu vršenja uviđaja padala je kiša slabog inteziteta... vidljivost npr. dobra ili loša) - Uviđajem na licu mjesta OPS PJ – Nikšić konstatovali su sledeće: kuća vlasništvo Todorović Dragana je prizemna (jednospratna), sagrađena od čvrstog materijala, sastoji se od 4 prostorije kuhinje, dvije spavaće sobe, hodnika i wc prostorije. Kuća je dimenzija 9x8 metara, ulazna vrata kuće sa zapadne strane objekta, u momentu vršenja uviđaja ulazna vrata od kuće zatečena u otvorenom položaju. Od ulaznih vrata kuće je prva desno dnevna soba. Vrata ulazna od dnevne sobe u momentu vršenja uviđaja zatečena su u otovrenom položaju, na vratima i bravi istih nema oštećenja, u bravu sa unutrašnje strane ključ. Soba je dimenzija 4x5 metara, lijevo od ulaznih vrata ove prostorije komoda sa televizorom, do komode je vaza sa cvijećem, nasuprot ovih predmeta je ugaona garnitura, iznad ugaone se na sjeverno – istočnoj strani sobe nalazi dvokrilni prozor, dimenzija 80x80, na sredini sobe je sto dimenzija 150x70. Na stolu je zatečena okrugla pepeljara, sa četri opuška cigareta marke „MarlBoro“ kutija cigareta „MarlBoro“, plavi plastični upaljač, zatim dvije staklene čaše od 2dl, i flaša alkohola, marke „Balantines“. Sa lijeve strane ugaone se nalazi jedna fotelje na kojoj se nalazi jedna majica marke „Disel“. Između ugaone garniture i stola se nalazi leš na udaljenosti od 150cm od desne ivice ćoška stola do glave i
300cm do desne noge leša i na udaljenosti od 170cm od glave leša i 200cm do desne ivice ulaznih vrata ove sobe do desne noge leša u položaju na leđima, oči otovrene, usta otovrena iz kojih se sliva krv, krv u predjelu grudi leša, lijeva ruka uz tijelo, desna ruka savijena (zgrčena), šaka savijena (stisnuta), nege ispružene, nalazi se leš Todorović Darka (trag br.1). Ispod glave leša, na tepihu, trag krvi u obliku lokve dimezija 30x35cm (trag br.2). Pored desne ruke leša, na tepihu, na udaljenosti 70cm od glave leša nalazi se čaura od ispaljenog projektila kalibra 9mm (trag br.3). Na zidu, desno od ulaznih vrata ove dnevne sobe, na visini od 170cm od poda i udaljenosti 70cm od gornje ivice čoška sobe, 50cm od gornje desne ivice ulaznih vrata ove sobe je oštećenje okruglog oblika, dubine 4,2 cm, XX oštećeno zrno projektila (trag br. 5). lice mjesta je fotografisano i skicirano. Sa lica mjesta od strane krimi tehničara izuzeta čaura projektila, zrno, mrlje krvi na XXX i sa poda spakovati i dostaviti Centru za krim – tehnička istraživanja i vještačenja u forenzički centar u Danilovgradu, radi vještačenja. Nakon završenog uviđaja, leš prebačen u patologiju, u bolnicu u Podgoricu radi obdukcije. Dana 01.05.2009. godine sa početkom u 17 časova u patologiji opšte bolnice u Podgorici, izvršena je obdukcija leša, od strane obducenta dr. Markovič Marka, konstatovao je sledeće: radi se o lešu muškog pola, dužine 190cm, kratke crne kose, srednje razvijen, na desnoj strani grudnog koša iznad desne bradavice nalazi se ulazna rana, okruglog oblika dimenzija 2,1x2,1cm nanešena vatrenim oružjem. Sa suprotne strane leša iznad lijeve lopatice se nalazi izlazna rana dimenzija 2.5x2,5cm. Konstatujući dalje, na lešu i odjeći nema tragova nasilja, ali se radi o ubistvu. Pokojnik je imao na sebi majicu plave boje i farmerke takođe plave boje, danji veš (bokserice – crne boje). Lice mjesta je fotografisano i skicirano. Nakon izvršene obdukcije leša, isti je po odobrenju istražnog sudije višeg suda u Podogorici Vukote Vujovića, predat radi sahrane. Uviđaj završen dana 01. 05. 2009. godine u 13 sati. Zapisničar: Ovlašćeni policijski službenik: Marija Tomic MP. Dragan Marović Napomena: U zapisniku konstatovati da je uviđaj na licu mjesta izvršio istražni sudija Višeg suda u Podgorici V.Vujačić, VDT Dragan Tošić i ovlašćeni policijski službenik PJ – Nikšić Dragan Marković i ovlašćeni policijski službenici PJ – Nikšić. (navesti imena i prezimena inspektora i krim – tehničara )
4. ZAKLJUČAK Društvena reakcija na kriminalitet mora se zasnivati na kombinaciji tradicionalnih tehnika, kriminalističke obrade i najnovijih naučnih dostignuća. Kroz prizmu teorijskih raspara i važećih aktuelnih propisa, stranog i domaćeg zakonodavstva, razmatranje prakse uviđajnih organa, pruža dovoljno osnova na kriminalistički osvrt na pojedine stavove po pitanju osnovnih odlika uviđaja i na značaj koji se uviđaju pridaje. Značaj uviđaja u metodici otkrivanja i rasvjetljavanja krvnih delikata ogleda se prije svega na prikupljanju dokaznog materijala za vođenje krivičnog postupka, protiv izvjesnog učinioca krivičnog djela. Upravo, tragovi i predmeti koji se mogu naći na mjestu izvršenja krivičnog djela, prilikom vršenja uviđaja, mogu poslužiti kao veoma značajno dokazno sredstvo u krivičnom postupku. Prilikom vršenja uviđaja nailazimo na predmete i tragove na licu mjesta koji nekad ne predstavljaju dokaze ali mogu poslužiti kao indicije koje se kasnije upoređuju sa predmetima i tragovima za koje je evidentno da mogu poslužiti kao dokaz, te stoga i one mogu imati značaj dokaza. Uviđaj predstavlja neposredno čulno opažanje, njegovo preduzimanje podrazumijeva opažanje, ali i izazivanje, analiziranje, selekciju, fiksiranje, fotografisanje, jednom riječju konzervaciju i izuzimanje relevantnih predmeta i tragova za rasvjetljenje konkretnog krivičnog djela. Uspjeh: garancija uviđaja kao nužne i urgentne kriminalističko – istražne radnje zavisi od visokostručnog kadra, potrebnih specijalnosti, kako onih koji imaju visoko pravno i kriminalističko znanje i veoma bogato radno iskustvo, tako i stručnjaka iz drugih oblasti prirodnih i tehničkih nauka. Na osnovu stručno izvršenog uviđaja mogu se utvrditi određene kontradiktornosti i nelogičnosti koje uvijek govore suprotno od pravog utiska ili od onogo razvoja događaja koji bi prema datoj situaciji ili prijavi izvršioca, bio logičan. Fingiranje, u kriminalističkom smislu sastoji se u namjernom prikrivanju kriminalne radnje nekim drugim krivičnim djelom, s ciljem da se zavaraju organi unutrašnjih poslova koji rade na otkrivanju izvršilaca, i tako onemogući razjašnjenje krivičnog djela. Iz svega navedenog može se zaključiti da je uviđaj glavni put ka uspješnom rasvjetljavanju i rješavanju svakog kriminalnog događaja.
