Kreditni rizik
2010
SADRŽAJ: UVOD.......................................................................................................................2 VRSTE FINANSIJSKIH RIZIKA.....................................................................................3 2. OCJENA KREDITNOG RIZIKA.................................................................................5 2.1. Definicija kreditnog rizika ................................................................................5 3. UPRAVLJANJE KREDITNIM RIZIKOM......................................................................7 3.1. Mjerenje kreditnog rizika..................................................................................8 3.1.1 Fundamentalna finansijsko-ekonomska analiza.............................................8 3.1.2 . Skoring modeli- Zeta model......................................................................9 3.1.3. Modeli zasnovani na raspodjeli vjerovatnoća (Value-at-Risk)....................10 3.2. Mjerenje kreditnog rizika zasnovanog na ocjeni kreditnog rejtinga dužnika. .14 3.2.1. Pristupi merenju.......................................................................................14 3.2.2. Eksterna ocena kredita............................................................................14 3.2.3. Pravila ponderisanja rizikom pojedinačnih potraživanja - bilansne stavke 14 KREDITI I NJIHOVO OBUHVATANJE U SKLADU SA MRS 39......................................14 4.1 Krediti odobreni na bazi zaloge – lombardni krediti.......................................14 4.2 Vrijednost kredita u bilansu stanja .................................................................14 4.3 Razvrstavanje i procjenjivanje finansijskih instrumenata................................14 4.4 Obuhvat gubitka zbog obezvređenja sa računovodstvenog aspekta..............14 ZAKLJUČAK............................................................................................................14 6. LITERATURA.....................................................................................................14
Kreditni rizik
2010
UVOD Osnovna obeležja savremenog poslovnog okruženja su nužnost posedovanja tačnih i pravovremenih informacija, konstantan nedostatak vremena kao i nophodnost upravljanja rizicima jer je iste nemoguće eliminisati ukoliko se želi biti uspješan. Svi privredni subjekti se u svom poslovanju neminovno susreću sa različitim vrstama rizika iz kojih mogu proisteći negativni efekti na njihovo poslovanje. Rizici u poslovnom svijetu se mogu podijeliti na strateške, poslovne i finansijske. Svi oni govore o potencijalnim opasnostima i njihovom uticaju na stanje i položaj banaka. Najdominantniji je svakako kreditni rizik kome će u ovom radu biti posvećena najveća pažnja. Banke, s obzirom na strukturu kapitala i djelatnosti kojom se bave, a to je prije svega davanje i uzimanje u zajam novca, veoma su izložene finansijskim rizicima, prije svega kreditnom. Da bi se banka zaštitila od ovog rizika koriste se razne metode za selekciju dužnika i ocjenu njihovog boniteta. Sve do 70-tih godina prošlog vijeka najčešće korišćen metod za selekciju dužnika i mjerenje kreditnog rizika je bila kreditna odnosno fundamentalna finansijsko-ekonomska analiza. Danas, pod uticajem modernizacije koja je zahvatila finansijske oblasti, dolazi se do savremenijeg mjerenja i upravljanja kreditnim rizikom i sve veće primjene statistike i matematike u finansijama. Upravljanje rizicima u bankarskom poslovanju obuhvata identifikovanje, mjerenje i procjenu rizika s ciljem minimiziranja njihovih negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke. Banka je dužna da obrazuje posebnu organizacionu jedinicu koja će se baviti upravljanjem rizikom kao i da propiše procedure za identifikovanje, procjenu i merenje kao i za upravljanje rizicima. Novim Bazelskim sporazumom (Bazel II), koji je počeo da se primjenjuje od 2008. godine, sve finansijske institucije OECD zemalja se intezivno pripremaju za mjerenje kreditnog rizika i računanje adekvatnosti kapitala. S obzirom da je cilj naše zemlje da postane članica EU, neophodno je prihvatiti evropska pravila (direktive) koja regulišu sve društvene sfere pa i finansijsku. Ako posmatramo bilans uspjeha banke vidimo da najznačajniju poziciju i najveći izvor prihoda generišu krediti i potraživanja. Njihovim obuhvatanjem i procjenjivanjem bavi se MRS 39, koji objašnjava problematiku inicijalnog i naknadnog procjenjivanja ovih pozicija. Neophodno je objasniti i metod utvrđivanja gubitka zbog obezvređenja kredita. Ovaj gubitak postoji ako je knjigovodstveni iznos veći od nadoknadivog i on mora da se evidentira kao rashod u bilansu uspjeha. Ovaj standard ukazuje na to koji događaji uzrokuju nemogućnost naplate kredita: • • • •
Pogoršanje finansijske situacije dužnika Neplaćanje i kašnjenje u plaćanjima kao i druga kašnjenja u vezi ugovora Davanje posebnih povlastica dužniku ( zbog njegovog teškog položaja ) Pravila ovog standarda kod nas nisu u potpunosti ispoštovana.
2
Kreditni rizik
2010
VRSTE FINANSIJSKIH RIZIKA Osnovne vrste rizika u bankarskom poslovanju su: kreditni rizik, kamatni rizik, rizik likvidnosti, kursni rizik, rizik vanbilansnih aktivnosti. Ostali rizici su: politički rizik, rizik investiranja, inflacioni rizik, poslovni rizik, kriminalni rizik i dr.1 Neophodno je poznavanje suštine ovih rizika kako bi se preuzele odgovarajuće mjere zaštite. Kreditni rizik: je rizik od gubitka koji može nastati usled nevraćanja kredita od strane dužnika pod ugovorenim uslovima. Drugim riječima, to je rizik da banka neće biti u stanju da naplati svoja potraživanja zajedno sa pripadajućom kamatom zbog nelikvidnosti dužnika. Kamatni rizik: predstavlja neizvjesnost u ostvarivanju prihoda finansijske organizacije, koja je uzrokovana mogućim promjenama kamatne stope. Ova vrsta rizika može biti determinisana samo promjenom aktivne kamatne stope, što je karakteristično za organizacije koje plasiraju sopstvena sredstva (kapital), kada je rizik kamatne stope i najviše izražen. Međutim, mnogo češći slučaj predstavlja situacija u kojoj je pasiva povjerioca sastavljena od kamatonosnih izvora, pri čemu se visina ostvarenog prihoda određuje na osnovu razlike između aktivne i pasivne kamatne stope. Rizik likvidnosti: predstavlja rizik da banka neće biti u stanju da o roku dospeća izmiri dospjele kratkoročne obaveze. Naše banke danas su izrazito nelikvidne što znači da su u velikoj mjeri izložene ovom riziku. Rizik solventnosti: za razliku od rizika likvidnosti, podrazumijeva rizik da banka neće biti sposobna da u dugom roku izmiri svoje obaveze, drugim riječima, označava dugoročnu nelikvidnost banke. Kursni rizik: Banke međunarodnog karaktera izložene su u velikoj mjeri ovom riziku u uslovima formiranja fleksibilnih kurseva valuta. Rizik deviznih kurseva predstavlja potencijalne promjene u prihodima, imovini i konkurentskoj poziciji finansijske organizacije koje su izazvane promjenama deviznih kurseva. Valutni rizik: označava promjenu vrijednosti nacionalne valute u odnosu na određene strane valute, prouzrokovane mjerama države i monetarne vlasti. Devalvacija nacionalne valute dovodi do pojeftinjenja domaćeg izvoza a poskupljenja uvoza. Što dalje znači da ćemo inostrana potraživanja naplatiti u manjem iznosu od onog koji je važio prije devalvacije nacionalne valute. Ekonomski (poslovni) rizik: nastaje ako se ne ostvari očekivana zarada (profit) od investicionog ulaganja. To je rizik ulaganja ili investiranja. Primarna mjera zaštite je što tačnija ocjena profitabilnosti investicionih projekata. Čvrsto je povezan sa rizikom transfera, koji se svodi na zabranu transfera novčanih sredstava iz jedne zemlje u drugu. Politički rizik: nastaje kao posledica političkih nestabilnosti u jednoj zemlji. Da bi se zaštitili od ovog rizika neophodno je izbjegavati poslovaje u zemljama sa visokim stepenom političkog rizika.
1
Lukić, R. Bankarsko računovodstvo, Beograd: Ekonomski fakultet, 2006 str. 271
3
Kreditni rizik
2010
Ostali rizici: U ostale rizike spadaju: tržišni rizik, katastrofalni rizik, rizik vanbilansnih aktivnosti, kriminalni rizik i dr. Banke mogu biti izložene tržišnom riziku tj nepovoljnom kretanju cijena efekata u portfelju. Katastrofalni rizik predstavlja rizik od gubitka fizičke imovine koji može da nastane pod dejstvom velikog broja faktora. Kriminalnom riziku, banke su izložene bilo od zaposlenih, bilo od građana nemoralne prirode. Svi ovi rizici utiču na poslovanje banaka i drugih finansijskih organizacija, pa shodno tome moraju se primjenjivati odgovarajuće metode za njihovu kontrolu i upravljanje. U nastavku će se posebna pažnja posvetiti kreditnom riziku, njegovoj ocjeni, mjerenju i upravljanju istim.
4
Kreditni rizik
2010
2. OCJENA KREDITNOG RIZIKA
Kreditni rizik predstavlja najznačajniji rizik kome je banka izložena u svom poslovanju. Moglo bi se reći da je ovaj rizik star koliko i samo bankarstvo, jer pozajmljivanje novca drugoj ugovornoj strani uvijek je sa sobom nosilo opasnost da pozajmljena sredstva neće biti vraćena. Još tada je prepoznata potreba za upravljanjem ovim rizikom kako bi se spriječile negativne posledice po bankarski posao, te su u skladu sa tim preduzimane različite aktivnosti. Naravno stepen složenosti mehanizama kojima se upravljalo kreditnim rizikom tada bio je daleko jednostavniji nego što je danas. Kompleksnost upravljačkih sistema nametnula se kao neophodnost u uslovima kada se finansijsko tržište razvija velikom brzinom, kada se kreiraju novi instrumenti i bankarski proizvodi itd. Cilj je da se na adekvatan način kontroliše izloženost riziku i prate sva eventualna pogoršanja kao i da se preduzmu preventivne mjere kako bi se nepovoljne situacije spriječile. Najbolji primer o tome šta se dešava kada se relaksiraju kriterijumi te samim tim poveća vjerovatnoća realizacije kreditnog rizika je upravo velika kriza na hipotekarnom tržištu kredita u SAD (u čijem izvoru se jednim delom nalazi i ovaj rizik) koja je poprimila ogromne srazmere i proširila se i na ostatak sveta.
2.1. Definicija kreditnog rizika Kreditni rizik se definiše kao vjerovatnoća da banka neće biti u stanju da naplati svoja ukupna potraživanja od klijenta, kako po osnovu glavnice tako i po osnovu svih pripadajućih kamata. S obzirom na konkretan izvor nastanka kreditnog rizika možemo da razlikujemo tri tipa ovog rizika: rizik naplativosti (default risk)2, rizik kreditne premije i rizik pogoršanja kreditnog rejtinga. Rizik naplativnosti je rizik koji postoji još u trenutku kada je kredit odobren odnosno instrument emitovan, jer već tada svaki klijent/emitent ima neki kreditni rejting, a svakom rejtingu moguće je pripisati određenu verovatnoću default-a odnosno neizvršenja. Rizik kreditne premije je rizik da će se kreditna premija promijeniti i uticati na pogoršanje performansi klijenta/emitenta, te potencijalno stvoriti probleme u otplati kredita. Rizik kreditnog rejtinga je rizik da će doći do pogoršanja kreditnog rejtinga klijenta u periodu kada je kredit aktivan tj. u periodu njegove otplate. Kreditni rizik može da se posmatra i u bankarskoj knjizi i u knjizi trgovanja. U bankarskoj knjizi je nastanak kreditnog rizika jedna od ključnih opasnosti po bankarski portfolio, jer ukoliko dođe do nemogućnosti naplate potraživanja od nekoliko ključnih klijenata banka može da zapadne u problem nesolventnosti. Ipak, kreditni rizik u ovom domenu ne odnosi se samo na nemogućnost naplate potraživanja usled bankrotstva dužnika već i na nekoliko dodatnih događaja kao što su: kašnjenje u naplati potraživanja i restrukturiranje kredita usled pogoršanja kreditne sposobnosti dužnika. Prvi razlog nije toliko opasan, jer se većina problema ove prirode rešava na adekvatan način. 2
Pod terminom difoult (default) podrazumijeva se neispunjavanje ugovornih obaveza.
5
Kreditni rizik
2010
Mnogo veća opasnost leži u restrukturiranju kredita, jer taj čin jasno oslikava pad kreditnog rejtinga i samim tim opasnost od nemogućnosti povraćaja uloženih sredstava po banku. Mjerenje kreditnog rizika u bankarskoj knjizi je netrivijalan posao, ne toliko sa tehničke strane koliko problem predstavlja dostupnost podataka koji se odnose na vjerovatnoće default-a, sredstva koja se mogu naplatiti naknadno (nakon default-a), efekat diversifikacije koji postoji u bankarskom portfoliju. Kreditni rizik se kod instrumenata u knjizi trgovanja ocenjuje kroz cijene hartija od vrijednosti kojima se trguje na tržištu kapitala. Indirektno se rizik ocjenjuje i kroz kreditni spred u zahtevanom prinosu pojedinih instrumenata, koji između ostalih rizika oslikava i kreditni rizik. Ključna razlika u odnosu na varijantu rizika iz bankarske knjige jeste u tome što je moguće prodati hartiju od vrijednosti i prije roka dospeća na sekundarnom tržištu kapitala i u tom smislu ograničiti potencijalni gubitak. Naravno ovdje se kao potencijalni rizik javlja (ne)likvidnost tržišta.
6
Kreditni rizik
2010
3. UPRAVLJANJE KREDITNIM RIZIKOM
Ključni razlog lošeg poslovanja banaka je loše upravljanje kreditnim rizikom. Shodno tome, osnovni cilj upravljanja kreditnim rizikom je maksimiziranje stope prinosa na kapital uz zadržavanje izloženosti kreditnom riziku u prihvatljivim granicama.3 Upravljanje kreditnim rizikom u bankama treba da se sprovodi na tri različita nivoa. Prvi je nivo kreditnog portfolia, drugi je nivo pojedinačnog komiteneta i treći nivo pojedinačne transakcije. Dobro upravljanje kreditnim rizikom podrazumijeva četiri komponente:4 (1) (2) (3) (4)
uspostavljanje adekvatnog okruženja za upravljanje kreditnim rizikom; kvalitetan proces odobravanja kredita; održavanje kvalitetnog procesa kreditne administracije, mjerenje i praćenje kreditnog rizika; obezbjeđivanje odgovarajuće kontrole kvaliteta upravljanja kreditnim rizikom.
Pod uspostavljanjem adekvatnog okruženja podrazumijeva se utvrđivanje adekvatne strategije i politike upravljanja rizicima, kao i odredjivanje odgovorosti upravnog odbora, direktora i sektora za upravljanje rizicima. Upravni odbor je dužan da vrši periodično revidiranje i odobravanje strategije upravljanja kreditnim rizikom. Rukovodstvo banke i sektor za upravljanje rizicima su odgovorni za implementaciju strategije i izradu politika i procedura za identifikovanje, mjerenje, praćenje i kontrolu kreditnog rizika. Banke treba da imaju adekvatno uređene kriterijume odobravanja kredita. Neophodno je poznavanje tržista, ciljnih grupa, poznavanje svrhe i strukture kredita, poznavanje komitenta kao i izvora otplate odobrenih kredita. Banke treba da određuju kreditne limite za pojedinačne dužnike, grupe dužnika i sektore privrede. Proces kreditne administracije, mjerenje, praćenje kreditnog rizika podrazumijeva kontinuirano praćenje kreditnog portfolia, praćenje individualnih kredita, njihovu klasifikaciju sa stanovišta rizika, uspostavljanje internog modela za mjerenje kreditnog rejtinga komitenata, postojanje informacionog sistema koji omogućava adekvatno praćenje kreditnog rizika i dr. Na kraju, kontrola kvaliteta upravljanja kreditnim rizikom podrazumijeva neprekidnu provjeru procesa, politika i procedura upravljanja kreditnim rizikom kao i izvještavanje upravnog odbora banke o nalozima kontrole.
3 4
Stojanovski, Đ. Value-at-Risk, Beograd: Ekonomski fakultet, 2007. str. 6 www.bis.org
7
Kreditni rizik
2010
3.1. Mjerenje kreditnog rizika Pod mjerenjem rizika podrazumijeva se izračunavanje visine gubitaka koji mogu nastati dešavanjem nepovoljnih događaja odnosno “realizacijom rizika”.5 Mjerenjem kreditnog rizika se određjuje kreditni kvalitet svake pojedinačne transakcije tj. cjelokupnog portfolia banke kao i vjerovatnoća i iznos gubitaka koji mogu nastati usled neizvršenja obaveza druge ugovorne strane. Postoji veliki broj metoda za mjerenje ovog rizika, čije je nabrajanje i pokušaj da se sve obuhvate gotovo nemoguć i prevazilazi granice ovog rada, pa shotno tome obuhvatiću samo neke od njih: fundamentalna finansijsko-ekonomska analiza, scoring modeli (Altmanov model) i modeli zasnovani na raspodjeli vjerovatnoća (Value-at-Risk model). 3.1.1 Fundamentalna finansijsko-ekonomska analiza Prije nego što se donese odluka o odobravanju ili neodobravanju kredita neophodno je analiziranje dvije vrste informacija od strane finansijskih analitičara: kvantitativni podaci, sa jedne i kvalitativni podaci, sa druge strane. Kvantitativne podatke određujemo na osnovu bilansa stanja, bilansa uspjeha, bilansa tokova gotovine i drugih finansijskih izvještaja. Kvalitativni podaci obuhvataju podatke o kvalitetu menadžmenta, stanju i perspektivi grane kojoj dužnici pripadaju i dr. Konačna procjena obuhvata izbor između odobravaja i neodobravanja kredita ili pak rangiranje dužnika u određenu kategoriju rizičnosti. Svaka analiza počinje analizom privrede tj. okruženja. Neophodno je utvrditi osjetljivost grane na tehnološke promjene, poremećaje na strani ponude radne snage, promjene zakonskih propisa. Osim toga potrebno je utvrditi i kakvi su planovi konkurenata tj. kakva je konkurencija u datoj grani. Nakon analize konkurentske pozicije dužnika i poslovnog okruženja pristupa se analizi finansijskih kategorija. Finansijski rizik se najvećim dijelom utvrđuje kroz kvantitativnu analizu određenih finansijskih pokazatelja. Kao osnovni izvori informacija za navedene analize su finansijski izvještaji i dodatna izvještavanja. U sledećem koraku vrši se analiza pokazatelja profitabilnosti i pokrića. Sposobnost preduzeća da ostvaruje profit je izrazito značajna prilikom procesa odobravanja kredita. Najznačajniji pokazatelji profitabilnosti su: prinos na kapital, prinos na aktivu i stopa poslovne dobiti. Neophodno je vršiti poređenje sa drugim preduzećima kao i poređenje ostvarenih sa projektovanim rezultatima. Sledi analiza strukture kapitala tj. upotrebe finansijskog leveridža. Najznačajniji pokazatelj finansijkog leveridža je količnik ukupnog duga i pasive. Na osnovu strukture aktive vrši se određivanje prihvatljivog nivoa leveridža za dati nivo rizika. Sledeća bitna oblast analize jeste analiza novčanih tokova koja pokazuje sposobnost servisiranja dugova. Ova analiza razlikuje se od one koju dobijamo na osnovu analize profitabilnosti. Među najznačajnijim pokazateljima adekvatnosti novčanih tokova ubrajaju se sledeći: količnik novčanog toka iz redovnog poslovanja i ukupnih obaveza; količnik ukupnih obaveza i dobitka prije poreza, kamata i amortizacije; količnik ukupnih obaveza i novčanog toka i mnogi drugi. 5
Stojanovski, Đ. Value-at-Risk, Ekonomski fakultet, Beograd, 2007. str. 7
8
Kreditni rizik
2010
Na kraju se vrši i analiza likvidnosti. Analizira se struktura dospeća obaveza, upotreba HOV kao sredstva zaduživanja, izloženost fluktuacijama kamatnih stopa, finansijska ograničenja kao i definicija difolta . Zatim se prelazi na analizu izvora likvidnosti. Na osnovu prethodno navedenog, vrši se analiza finansijskih pokazatelja, donosi se zaključak o opštem položaju dužnika, što je neophodno za donošenje odluke banke o odobravanju ili neodobravanju kredita
3.1.2 . Skoring modeli- Zeta model Skoring modeli su statistički modeli za mjerenje kreditnog rizika nastali krajem 60-tih početkom 70-tih godina i sve do danas predstavljaju najznačajnije modele mjerenja ovog rizika. Pojedine studije su utvrdile da 97% američkih banaka koristi ove modele prilikom izdavanja kreditnih kartica, a 70% banaka kod kreditiranja malih preduzeća.6 Najpoznatiji model iz ove grupe je Z-skor model ili kako se danas naziva Zeta model. Ovaj model služi za procjenu finansijskih teškoća i bankrotstva pojedinih firmi. Pomoću njega moguće je 5 godina unaprijed predvidjeti da li će određeno preduzeće doći u bankrot ili finansijske teškoće ili ne. Zbog toga ga koristimo prilikom analize boniteta preduzeća. Ovaj model koristi sledeće podatke: Prinos na sredstva, mjeren sa EBIT prema ukupnim sredstvima, Stabilnost
zarade, mjerena inverzno standardnom desetogodišnjim trendom prinosa na sredstva,
greškom
prognoziranom
Dug za usluge, mjeren sa EBIT prema ukupno plaćenoj kamati, Kumulativna profitabilnost, mjerena sa zadržanom zaradom (BS) prema ukupnoj aktivi. Likvidnost, mjerena tekućim sredstvima prema tekućim obavezama, Kapitalizacija, mjerena sa petogodišnjim prosjekom tržišne vrijednosti firminih običnih dionica prema ukupnom dugoročnom dugu, i veličina, mjerena sa ukupnom aktivom firme. Navedene kategorije služe za mjerenje sledećih dimenzija poslovanja: • • • • •
tekuće profitabilnosti rizika ili varijabilnosti prinosa pokrivenosti kamata kretanje dugoročne profitabilnosti likvidnosti
6
Allen, Linda, 2000, Credit Risk Modeling of Middle Marnets, Zicklin School of Business, Baruch, New York
9
Kreditni rizik • •
2010
leveridža i veličine
Zeta scoring model ima sledeću formulaciju: Altman Z = 0,012X1 + 0,014X2 + 0,033X3 + 0,006X 4 + 0,999X 5 Gdje je: X 1 - neto obrtni kapital: ukupna aktiva X 2 - zadržana zarada: ukupna aktiva X 3 - zarada prije kamate i poreza: ukupna aktiva X 4 - tržišna vrijednost ukupnog dioničarskog kapitala : knjigovodstvena vrijednost ukupnog duga X 5 - prodaja : ukupna aktiva Altman je došao do zaključka da sva ona preduzeća koja imaju zbir pet prethodnih pokazatelja manji od 1.81 moraju se suočiti sa problemima, a preduzeća koja imaju zbir koeficijenata preko 2.99 predstavljaju perspektivno zdrava preduzeća. Treba imati u vidu da ovaj model nije zamjena za kvalitativne i intuitivne ekspertize i da predstavlja korisno sredstvo za procjenu cjelovitog boniteta tražioca kredita i poslovanja klijenata banke. 3.1.3. Modeli zasnovani na raspodjeli vjerovatnoća (Value-at-Risk) Od sredine 80-ih godina dvadesetog vijeka razvijaju se modeli zasnovani na konceptu raspodjele vjerovatnoća gubitaka odnosno promjene vrijednosti portfolia. Najveći značaj se pridaje Value-at-Risk modelu koji je značajan za mjerenje svih vrsta rizika. Sredinom 90-ih godina ovaj koncept je počeo da se primjenjuje i kod mjerenja kreditnog rizika. Osnovna razlika primjene ove metode za mjerenje kreditnog rizika u odnosu na ostale rizike, je u izboru nezavisnih varijabli od kojih zavisi vrijednost portfolia. Dok se u mjerenju tržišnog rizika kao nezavisne varijable koriste cijene akcija, sirovina, kamatne stope i dr , u mjerenju kreditnog rizika se pojavljuju kreditni rejtinzi dužnika, tranziciona matrica kreditnog rejtinga i korelacija kreditnog rejtinga dužnika. Moguće je koristiti sopstvenu metodologiju za ocjenu kreditnog rejtinga ili ocjenu koju su donijele kreditne agencije. Kreditni rejting je zapravo ocjena kreditne sposobnosti komitenta izražena kroz određenu ordinalnu skalu.7 Rejtinzi se obično označavaju velikim i malim slovima tj. njihovom kombinacijom. Sledeća tabela prikazuje označavanje rejtinga u dvije najpoznatije rejting agencije: 7
Stojanovski, Đ. Value-at-Risk, Ekonomski fakultet, Beograd 2007. Str. 50
10
Kreditni rizik
2010
11
Kreditni rizik
2010
12
Kreditni rizik
2010
13
S&P AAA AA A BBB BB B CC D
Moodies Aaa Aa Kreditni A Baa Ba B C D
rizik
2010
Tabela 1. Oznake kreditnog rejtinga S&P I Moodies Vidimo da obje agencije imaju po 8 rejting kategorija od koji poslednja oznaka D označava i najgoru kategoriju tj. slučaj propasti ili bankrotstva firme. Rejtinzi se mijenjaju tokom vremena i tako utiču na vrijednost portfolia banke. Najznačajnija stvar kod mjerenja kreditnog rizika putem VaR modela je pravljenje tranzicionih matrica. Ovim matricama predstavlja se vjerovatnoća promjene rejtinga u određenom vremenskom periodu. Najčešće se uzima vremenski period od godinu dana. Vremenski horizont posmatranja je duži nego kod analize tržišnog rizika iz razloga što se promjene rejtinga ne dešavaju tako često jer su one uslovljene promjenama ekonomskog i finansijskog položaja firme koja se ne mijenja tokom noći.
Rejting na kraju godine (% )
Inicijalni rejting
AAA
AA
A
BBB
BB
B
CCC
AAA AA A BBB BB B CCC
90.81 0.70 0.09 0.02 0.03 0 0.22
8.33 90.65 2.27 0.33 0.14 0.11 0
0.68 7.79 91.05 5.95 0.67 0.24 0.22
0.06 0.64 5.52 86.93 7.73 0.43 1.30
0.12 0.06 5.52 7.73 86.93 0.43 1.30
0 0.14 0.26 1.17 8.84 83.46 11.24
0 0.02 0.01 0.12 1.00 4.07 64.86
Neizvr. obaveza 0 0 0.06 0.18 1.06 5.20 19.79
Svaki red polazi od inicijalnog rejtinga i pokazuje vjerovatnoću da se završi sa svakim od osam rejtinga. Zbir svih vjerovatnoća u jednom redu mora dati rezultat 1 tj 100%. Ako su pojedine vjerovatnoće u matrici ravne nuli to nam govori da je vjerovatnoća da će neka firma iz AAA otići u bankrotstvo za godinu dana gotovo nemoguća.
Sledeća bitna stvar kod primjene ovog modela jeste odrediti kako promjena rejtinga nekog komitenta utiče na vrijednost njegovih obaveza tj. na vrijednost portfolia banke. Treba razlikovati dvije vrste VaR modela kod mjerenja kreditnog rizika. Difoult model (Default model) mjeri samo uticaj propasti neke firme na vrijednost portfolia, dok model tržišnog vrednovanja (MTM) 14 mjeri uticaj svake promjene rejtinga na vrijednost portfolio. U difolt modelu, vrijednost portfolio se mijenja samo ako dodje do propasti firme. U ovoj situaciji vrijednost konkretnog potraživanja za firmu koja ima rejting D jednaka je proizvodu prosječnih stopa naplate od bankrotiranih dužnika i nominalne
Kreditni rizik
2010
15
