Pojam dolarizacije označava spontani fenomen zamjene valute pri čemu se strana valuta preferira u odnosu odn osu na nacionalnu. Dolarizacija se najčešće vezuje za zemlje u razvoju koje imaju istoriju nezavidnih monetarnih performansi i slabijeg kredibiliteta u vođenju ekonomske politike. Najčešće građani inicijalno deponuju svoj novac u inostranstvu i investiraju u mjenice i obveznice koje izdaje treća država. Ovo može voditi korišćenju strane valute takođe u okviru nacionalnih granica za svakodnevne transakcije, i domaće i međunarodne. Konsekventno, strana valuta može postati mjerilo za utvrđivanje vrijednosti proizvoda, usluga, cijene rada i nekretnina. Istovremeno penziona i poreska davanja i plate javnih službenika nastavljaju da se plaćaju nacionalnom valutom jer je jedino ona zakoniti platežno sredstvo. Takav fenomen se definiše kao de facto ili nezvanična dolarizacija. Pritom, de facto dolarizovana zemlja može ili ignorisati fenomen ili odlučiti da ga reguliše zvanično zakonodavnim aktom. Termin dolarizacija
Dolarizacija podrazumijeva potpuno i dobrovoljno odricanje od sopstvene monetarne politike i
valute, ali za razliku od monetarne unije u kojoj se odluka o pristupanju bazira na analizi troškova (žrtve) i koristi, prihvatanje dolara ili eura je više nužno r ješenje kako bi se postigla makroekonomska stabilnost i “uvezao” kredibilitet. Zvanična dolarizacija je prisutna kada država formalno da status zakonitog platežnog sredstva stranoj valuti na svojoj teritoriji. Interesovanje za zvaničnu dolarizaciju dobrim dijelom je reakcija na nizanje valutnih kriza koje su u poslednje vrijeme pogodile mnoge razvijene zemlje (Italija, Velika Britanija) i manje razvijene zemlje (Meksiko, Istočna Azija, Brazi). Ipak, u poređenju sa industrijalizovanim ekonomijama, krize su
ekstremno koštale nerazvijene zemlje u tranziciji (izgubljeni output). Štovise, kada jedno mlado tržište zadesi kriza, druga obično zadesi povećanje kamatnih stopa i recesija. Prisutan je početni priliv kapitala i odgovarajući deficit tekućeg računa, a istovremeno i kriza bankarskog sistema. U konačnom, oštar je i bolan pad outputa. Većina interesovanja za dolarizaciju potiče od snažne želje da se izbjegnu takve krize u budućnosti. Kao režim monetarne poltike podrazumeva se samo zvanična dolarizacija, dok se ostali režimi dolarizacije javljaju kao posledica niskog kredibiliteta monetarne politike. Gotovo sve zemlje koje su prihvatile ili punu ili djelimičnu dolarizaciju prethodno su prošle kroz nezvaničnu dolarizaciju. Zvanična dolarizacija je zakonski čin u kontekstu intervencije vlade kojom se demonetizuje nacionalna valuta. U pitanju je zvanično napuštanje nacionalne valute i njena zamjena sa valutom koju emituje druga zemlja, a koja postaje legalno sredstvo plaćanja. Puna dolarizacija ekonomije bi trebalo da bude način koji će olakšati prevazilaženje monetarne i valutne nestabilnosti u zemljama u razvoju. Funkcionisanje dolarizovane ekonomije se označava kao donekle slično aranžmanu valutnog odbora. Jedna od bitnijih razlika sastoji se u tome da dolarizovana ekonomija gubi senjoražu, dok u uslovima valutnog odbora zemlja zadržava svoju valutu kao legalno sredstvo plaćanja. Iskustva sa zvaničnom dolarizacijom postoje širom svijeta i mišljenje je da bi ih treblo posmtrati u dva perioda. Prvi, otprilik e do 2000. godine i drugi nakon toga. Ovo je važno iz razloga razloga davanja definitivne ocjene ovog monetarnog aranžmana. Danas u svijetu postoji oko 30
kompletno dolarizovanih zemalja i teritorija. Uglavnom se radi o manjim državama i/ili ekstremno otvorenim, često ostrvskim, sa populacijom uglavnom od 1.000 do najviše 4 miliona stanovnika, kao što su Kiribati, Maršalska ostrva, Nauru, Palau, Tuvalu, Puerto Riko, Panama, Mikronezija i sl. Od nezavisnih evropskih zemalja i teritorija punu dolarizaciju prihvatile su
Andora, Sjeverni Kipar, Lihtenštajn, Monako, Luksemburg, San Marino, Vatikan, Crna Gora i praktično Kosovo. Proteklih godina dolarizovane su Ekvador, El Salvador i Gvatemala. U većini ovih i drugih dolarizovanih ekonomija ne postoji kontrola mobilnosti kapitala ili bilo koje vrste finansijskih transakcija. Naime, jedan deo nezavisnih dolarizovanih ekonomija sun a listi OECD-
a gdje su označene kao “ nedolični poreski rajevi” tj. omogućavaju pojedincima i korporacijama da izbjegnu poreze.
