Naselja i Oblici Naseljenosti

NASELJA I OBLICI NASELJENOSTI OBILJEŽJA SEOSKIH NASELJA I PREOBRAZBA RURALNIH PEJSAŽA Sela – najmnogobrojnija hrvatska naselja -

naselja → obitavališta ljui oređena brojem stanovnika, veličinom,, oblikom te funkcijama

koje pružaju stanovništvu -

podjela: 1. seoska naselja 2. gradska naselja

3. mješovita naselja (naselja prijelaznih obilježja) -

tijekom povijesti, ali i anas seoska naselja su najčešdi tip naselja, ali a li njihovo stanovništvo više nije najmnogobrojnije 

razlog: jaki procesi deruralizacije i deagrarizacije

-

u Hrvatskoj prevladavaju mala seoska naselja (gotovo tredina s manje o 100 stanovnika)

-

u panonskom prostoru nalazimo velika sela s više o 5000 stanovnika koja često poprimaju

obilježja mješovitih naselja (npr. Pitomača, Čepin, Dalj, Tenja)

Obilježja hrvatskog sela -

sela → naselja s više o 15 seoskih omadinstava čiji članovi pretežito žive o poljoprivree

-

vedina hrvatskih sela su stalna naselja perioična naselja nalazimo u planinskim dijelovima gorske hrvatske i na otocima (transhumantno stočarstvo)

-

tipovi sela: 1. raštrkana ili isperzna    

nisu građena planski karakteristična za brska poručja često se sastoje o više zaselaka koji nose nazive prema prezimenima najčešda u gorskoj Hrvatskoj, ali ima ih i u poručjima Banovine, Koruna, Hrvatskog zagorja te u zaleđu Dalmacije

2. zbijena ili grupirana

a) nizna sela  

izužena uz prometnice ili rijeke najčešda u panonskom prostoru, ali ima ih uz važnije prometnice gorske Hrvatske

b) gomilasta sela

c)



nepravilne strukture



nalazimo ih na križištima putova, na obali



pripadaju im i kolonizacijska naselja na istoku Hrvatske

akropolska

3. osamljena gospodarstva 

rijetka u Hrvatskoj



u brdsko-planinskom prostoru

Tipovi ruralnih pejsaža -

ruralni pejsaž posljeica je oblika naselja, ali i načina iskorištavanja tla te parcelacije poljoprivrenog zemljišta u raštrkanim naseljima poljoprivreni posjei često okružuju stambene objekte, a u zbijenim naseljima su uglavnom udaljeni od mjesta stanovanja

-

va osnovna tipa ruralnih pejsaža: 1. pejsaž otvorenih polja (eng. openfield ) 

nalazimo na prostorima intenzivne poljoprivrede



sastoji se o velikih poljoprivrenih površina među kojim nema fizičkih granica



granice su uske međe posjei se razlikuju prema zasađenim kulturama



nalazimo ga u nizinskoj Hrvatskoj



2. pejsaž zatvorenih polja (eng. encloser )   

izražena parcelacija i ograđenost uglavnom malene, okupljene i ograđene parcele u primorskom prostoru ograđuju je kamenom ( suhozidi) koji sprječavaju ispiranje tla



u gorskoj Hrvatskoj ograđivalo se živicom ili ograama

NODALNO-FUNKCIONALNA REGIONALIZACIJA HRVATSKE Što je nodalna regija -

gra sa svojim gravitacijskim poručjem čini nodalnu regiju veličina noalne regije ovisi o veličini i važnosti graa svaki manji gra sa svojim gravitacijskim poručjem io je gravitacijskog poručja vedeg grada

Hijerarhija hrvatskih gradova -

-

-

makroregionalna sreišta čine graovi s više o 100 000 stanovnika i s mnogobrojnim funkcijama važnima za stanovništvo šireg poručja četiri makroregionalna sreišta : Zagreb, Split , Rijeka i Osijek regionalna sreišta jesu gradovi s više o 30 000 stanovnika regionalna sreišta zagrebačke makroregije: 1. Varažin (regionalno sreište sjevernog ijela Hrvatskog zagorja, gornje Poravine i Međimurja) 2. Karlovac (regionalno sreište onjeg Pokuplja i Koruna) 3. Sisak (regionalno sreište Banovine, Moslavine i dijela Posavine) 4. Bjelovar (regionalno sreište Lonjsko-ilovske zavale i prostora Bilogore) regionalna sreišta splitske makroregije: 1. Zadar (regionalno sreište sjeverne Dalmacije) 2. Dubrovnik (regionalno sreište južne Dalmacije) 3. Šibenik (regionalno sreište šibenskog primorja i almatinskog zaleđa) regionalna sreišta riječke makroregije : 1. Pula

-

regionalno sreište osječke makroregije: 1. Slavonski Brod (regionalno sreište slavonske Posavine)

RAZVOJ URBANE MREŽE -

graovi su veda, gusto naseljena poručja čije se stanovništvo bavi pretežito sekunarnim i tercijarnim djelatnostima

 Antička urbana mreža -

prvi gradovi na prostoru anašnje Hrvatske sagrađeni su u antičkom razoblju

-

najprije je urbanizirana Dalmacija (grčka kolonizacija i granja prvih naselja) Rimljani izgraili prvu urbanu mrežu Hrvatske vedina rimskih graova sagrađena na obali

-

najslabije je urbaniziran dinarski prostor (z bog reljefa)

-

rimljani su gradove povezivali cestama

-

rimski graovi građeni po uzoru na grčke pravilna struktura ulica s glavnim trgom u sreištu i vije glavne ulice koje se sijeku po pravim kutom i pružaju u smjeru sjever -jug,

-

→

istok-zapad -

najvažnija rimska sreišta bila su Siscia u kontinentskom prostoru i Salona u primorskom prostoru

Srednjovjekovna urbanizacija -

nakon propasti Rimskog Carstva olazi o propasti rimskih graova i jačanja ruralizacije

-

srenjovjekovno razoblje, zbog feualne anarhije, nije bilo pogono za vedi porast graova u 7.st. na hrvatski prostor olazi slavensko stanovništvo (naselj avaju se uz ostatke rimskih

-

gradova) -

na srednjovjekovnu urbanizaciju velik utjecaj imalo je kršdanstvo → mreža biskupskih i nadbiskupskih centara

-

srednjovjekovni gradovi imali su nepravilnu strukturu, krivudave ulice i bili su bez osnovne infrastrukture

-

broj stanovnika u graovima bio je mali jer je vedina stanovnika bila vezana uz primarne djelatnosti

Industrija – poticaj razvoju gradova -

promjena urbane mreži na prijelazu iz 19. u 20.st vezana je uz inustrijalizaciju veliku ulogu imala je željeznica uz koju su se graile tvornice i sklaišta

-

razvoj industrije uvjetuje brz razvoj gradova

-

u tom razoblju stvorena je anašnja urbana mreža Hrvatske koju čine 124 grada status grada oređuje se ustavom i zakonima  uzimaju se u obzir povijesne i prirodne specifi čnosti ali i suvremeni trenovi razvoja

-

-

grada  

uobičajeno izvajanje velikih, malih i srenjih graova kao kriterij uzima se veličina (broj stanovnika), urbana traicija te uio stanovništva zaposlenoga izvan primarnih djelatnosti

MAKROREGIONALNA SREDIŠTA Zagreb – najveći i glavni grad -

najvedi hrvatski gra i traicionalno sreište ržave

-

naselje ima 691 724 stanovnika

-

smjestio se podno Medvednice

-

razvijao se kao dvojno naselje: Gradec (naselje trgovaca i obrtnika, razvoj započeo u 13.st) i Kaptol (biskupsko naselje, 1094.g. osnutak zagrebačke biskupije)

-

ujedinjuju se 1850.g. i ota počinje brži razvoj graa

-

aljnje širenje graa vezano je uz izgranju željeznice i inustrijalizaciju 60-ih goina 20.st. vedi razvoj gradnjom Novog Zagreba na desnoj obali Save anašnji Zagreb funkcionalno je povezan sa svojom okolicom, posebno sa svojim satelitskim Sesvete, Samobor, Velika Gorica i Zaprešid gradovima

-

→

Split – grad ponikao iz Dioklecijanove palače -

najvedi almatinski gra smješten pono bra Marjana, a o zaleđa je ovojen Kozjakom i Mosorom

-

prvo poznato naselje bilo je ilirsko-grčko naselje Aspalathos

-

u blizini se nalazila Salona , najvedi rimski gra u primorskom ijelu nastanak Splita veza n za izgradnju Dioklecijanove palače u 4.st. u srednjem vije ku gra se širi granjom Velog varoša zapadno i Lučca istočno o palače početkom 20.st. izgranjom željezničke pruge počinje brži razvoj graa gra se razvije kao urbana regija o Trogira za zapau o Omiša na istoku

-

Rijeka – najveća hrvatska luka -

veličinom tredi gra, makroregionalno sreište sjevernog hrvatskog primorja na poručju anašnjeg graa u rimsko oba bilo je naselje Tarsatica na mjestu Rječine

-

u srednjem vijeku postojala su dva naselja: na brijegu Trsat, a s desne strane Rika

-

brži porast graa započinje u 19.st. kaa Mađari žele a se preko Rijeke kao svoje luke, uključe u svjetsku trgovinu Rijeka postaje sve važnije lučko i inustrijsko sreište grai se umjetna luka, lukobrani i sušačka luka nakon Drugog svjetskog rata grad je ujedinjen te pos taje najvedom hrvatskom i

-

-

 jugoslavenskom lukom -

stvara se urbana regija od Opatije na zapadu do Crikvenice na istoku

-

širenje graa prema sjeveru otežava strmi reljef  gradnja poslovnih zona Kukuljanovo i Škrljevo

-

Osijek – slavonska metropola -

najmlađe hrvatsko makroregionalno sreište koje se razvilo na esnoj obali Drave položaj na Dravi omogudava mu razvoj lučkih funkcija smještaj na granici Slavonije i Baranje čini ga sreištem obaju prostora tragovi naseljenosti tog poručja sežu sve o keltskog raz doblja iako je grad poznat po rimskom gradu Mursi 

-

novo naselje na poručju Osijeka nastaje u 12.st.

→

novo hrvatsko naselje Osek, smješteno

zapadno od Murse -

Osijek je jean o prvih hrvatskih graova koji se počine inustrijalizirati sela poput Višnjevca, Tenje i Čepina mijenjaju se u naselja mješovitog tipa