Στρατιωτική Ιστορία 200 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria

3 0 % ΕΚΠΤΠΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΑΡΟΜΕΣ+2 ΒΙΒΛΙΑ ΔΠΡΟ!

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

1Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ ΤΠΝ If Α Η ηρωική καιάϋπιιιη γ τ ι ι

menuooBoBaoxiac t i n

kJη D U Α II Α ΙΑ llU r P lA r V lI lA

σιο Ποοάνι ντυ Οκ Ιούνιοι; 1944 888

/f / β * \ ί

0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ Γ ΣΤΙΣ ΑΝΠ ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣ Η αναβίωση της σ ελευκιόικής ισχύος (2 2 2 -2 0 4 π.Χ.)

ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΟ To Bäppoc απέναντι στην πολίτικη αναλγησία

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΑΕΜΟ

ψ β

Αντιμετωπίζοντας την αναγεννημένη γερμανική απειϋή

ΕΜΙΡΗΣ ΣΑΪΦ ΑΑ NTAOYAA - Ενας επικίνδυνοί αντίπαλος του Βυζαντίου στη Μέση Ανατολή flOoc (ΐι ) Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΓΚΕΡ ΜΠΑΝΚ Η αννλονερμανικιί σύγκρουση των καταδρομικών μάχης (1915) «ΜΑΥΡΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ»: Η ιστορία της αμερικανικής 761 Επιλαρχίας στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ΤΑ ΠΡΠΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΑΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΥ - Ηρωες, λιποτάκτες και εγκληματίες στην υπηρεσία της Πρωσίας (1756-63)

-,.

’ *.........***·*., s ffe s

■

Άρθρα

Μ όνιμες oinflsc 4 106 108 110 112 113 114

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ι( ί

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ' ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟ ΓΝΠΡΙΖΑΤΕ; ΚΑΣΤΡΑ & ΟΧΥΡΑ ΒΙΒΛΙΑ

Ο μ άδα R anger ε το ιμ ά ζ ε τα ι να α ν α ρ ρ ιχ η θ εί σ το υ ς βράχους του α κρ ω τη ρ ίο υ Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε τη ν ά δ εια τη ς D ragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- colour p la te is co u rte sy o f Dragon).

i

vvV Μ

ί i / φ

10

ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ RANGER ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ Η ηρωική κατπΠηιυη m c nupoBorlapxiae οιο Πουάνι νιυ Οκ ( Ιο ύ ν ιο ί 1944)

26

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΕΤΑΝΙΑΣ ΓΙΑ TON R ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Δνιιμετωπίζοντπί ιην ανονεννπρένη νερρανικπ απειλή

36

ΕΜΙΡΗΣ ΣΑ ΪΦ ΑΑ ΝΤΑΟΥΑΑ Evac επ ι κίνδ υ νο ί avima floc ίου Βυζαντίου ατη Μέοη ΑναιοΠή ( 10oc αι.)

50

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΓΚΕΡ ΜΠΑΝΚ Η αννΠονερυονική ούνκρουοη ίω ν καιαΟρορικών ρ ό χιΐί (1915)

62

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΥ Η ρ υ ε ί , ίΐιποτάκτεϋ και e v k A m m i e c ατην υππρεαία m e i l p u o i a c ( 1756 -63 )

74

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΦΑΟΙΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΟ Ι ο Btippoc απέναντι οτην πολιτική αναΠνηαία ( 1826)

84

«ΜΑΥΡΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ)): Η ιοιορία m e αμερικανική^ 761 E m üapxiae οιον Β' Ππνκόοριο ΠόΠερο

96

Ο ΑΝΤΙΟΧΟΣ Γ ΣΤΙΣ ΑΝΩ ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣ Η αναβίωση me α ε Π ε υ κ ιδ ικ ή ί loxüoe ( 2 2 2 - 2 0 4 π.Χ.)

ΕΙΔΗΣΕΙΣ “ 5 Στρατός

Γι άννη? B a p o ü w i c . Κ α ι ε ρ ί να ΒαρεΠά, Πανι εϋήι ; K o d u k d c

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ MUSTANG ΣΕ ΙΤΑΛΙΚΗ ΛΙΜΝΗ

Αρχισυντάκτης Βασίλης Καμπάνης

Συνεργάτες-Σύμβουλοι Νικόλαος Κολόμβας, Α ντισ τρ ά τη γο ς ε.α. Δημήτρης Γεδεών, Υπ οστράτηγος ε.α., τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τική ς Ισ το ρ ία ς ΙΣ Ε Βασίλειος Παπαδόπουλος, Σ υντα γμ α τάρ χ η ς (Τ Θ )ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Α ντιο αντα γμ α τάρ χ η ς (ΠΖ) ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης «Ανάργυρος Φαγκρίδας Κατερίνα Βαρελά «Δημήτρης Χριστοδούλου Δημήτριος Μαρκαντωνάτος · Ηλίας Μαγκλίνης Ιάκωβος Χονδροματίδης · Γεώργιος Ζουρίδης Ιωάννης Κακαδάς · Ευάγγελος Χαρατσής Σωτήρης Βουρλιώτης · Ιάσων Χανδρινός Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου »Λάμπρος Ψωμάς Δημήτρης Μπελέζος · Σταύρος Καρκαλέτσης Γιάννης Βαρσαμής «Γιώργος Κουφογιώργος Αγγελος Μανσόλας · Αθανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Παγουλάτος · Σταύρος Βαλμάς Κυριάκος Γρηγορόπουλος · Φαίδων Κόχιλας Βαγγέλης Παππάς · Ευάγγελος Τάρταρης Βησσαρίων Μακρής

Καλλιτεχνική επιμέλεια Παρασκευή Ευγενικού Σταύρος Καπλανίδης

Επιμέλεια κειμένων Χρήστος Ζηκούλης

Γραφεία Λέσβου 14,17237, Δάφνη, Αθήνα Τηλεφ. Κέντρο: 210 9758090 Fax: 2109737070 Email: infoegnomonpublications.gr www.gnomonpublications.gr

Το μ ο να δ ικ ό P-51D μ ε τα χρ ώ μ α τα τη ς Ιτα λ ικ ή ς Α ερ ο π ο ρ ία ς σ το μ ο υ σ είο το υ Μ π ρ α τσ ιά νο σ τη Ρώ μη.

Μια ομάδα δυτών που ανήκει στον οργανισμό εθελοντών Gruppo Sommozzatori Volontari del Garda εντόπισε τα υπολείμματα ενός F-51D Mustang με σειριακό αριθμό 44-73158 στσΝ βυθό της λίμνης Γκάρντα στη βόρεια Ιταλία. Η Ιταλική Αεροπορία απέκτησε 173 F-51D Mustang από τον Σεπτέμβριο του 1947 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και τα διατήρησε σε υπηρεσία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας. Το συγκεκριμένο αεροσκάφος με σειριακό αριθμό

ΜΜ4309 συνετρίβη στη λίμνη στις 7 Αυγούστου 1951, παρασύροντας στον θάνατο τον πιλότο Πάολο Τίτο. Το αεροσκάφος εντοπίστηκε σε βάθος 70 μέτρων, μαζί με τη σορό του άτυχου πιλότου. Από τα ιταλικά Mustang, ένα μόνο διασώζεται σήμερα στο μουσείο της Ιταλικής Αεροπορίας στη Ρώμη, ενώ τα υπόλοιπον χάθηκαν σε υπηρεσία ή στο κέντρο εκπαίδευσης πυροσβεστών στο Καπάνελε της Ρώμης. Το Mustang υπήρξε δημοφιλές σε ιταλική υπηρεσία, διότι, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους τύπους συμμαχικών μαχητικών, που εντάχθηκαν σε υπηρεσία από το 1944, η μηχανολογική τους λειτουργία υπήρξε άριστη.

Συνδρομές Εσωτερικού (Ετήσια -12 τεύχη): 33 Ευρώ (Εξάμηνη ·6 τεύχη): 16,50 Ευρώ Βιβλιοθήκες, Οργανισμοί, Τράπεζες: 115 Ευρώ Εξωτερικού (Ετήσια ■12τεύχη): 85 Ευρώ (Εξάμηνη ■6 τεύχη): 42,50 Ευρώ

Επιταγές (Ταχυδρομικές) ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική, Λέσβου 14,17237 Δάφνη Στην επιταγή να αναγράφονται απαραιτήτως ονοματεπώνυμο, πλήρης διεύθυνση, τηλέφωνο και η ένδειξη ·< Συνδρομή»

Υπεύθυνος σύμφωνα με τον νόμο Βασίλειος Στράτος

Ιδιοκτησία Γνώμων Εκδοτική Μ. ΕΠΕ ISSN: 1109-0510 Κωδικός: 013196 ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η α να δ ημ ο σ ίευσ η ή η αναπ αραγω γή μ ε ο π ο ιο νδ ή π ο τε τρ όπ ο, ά ρ θ ρ ω ν ή τμημ άτω ν ά ρ θρ ω ν τ ο υ π ε ρ ιο δ ικ ο ύ , χω ρ ίς τ η ν έ γ γ ρ α φ η ά δ ε ια τ ο υ εκ δ ό τη . Ο ι ε κ φ ρ α ζ ό μ εν ες σ τα ενυπ ό γρ αφ α ά ρ θ ρ α α π ό ψ εις, δ εν τ α υ τίζ ο ν τα ι κ α τ ' α νά γκη μ ε τ η ν άποψ η το υ π ερ ιο δ ικο ύ . Λ όγω σ τεν ό τη τα ς χώ ρου, το π ερ ιο δ ικ ό δ ια τ η ρ ε ί το δ ικαίω μ α π ερ ικο π ή ς τω ν επ ισ το λώ ν π ου σ τέλ ν ο υ ν οι α να γνώ σ τες ε φ ό σ ο ν δ ε ν α λ λ ο ιώ ν ετα ι το νόημ ά τους.

t

Έκπτωση

σε βιΒϋία-περιοΟικά για αγορέι: από ία γραφεία uac

Επισκεφθείτε τα γραφεία μας (Λέσβου 14, πλησίον Μετρό Αγ. Ιωάννη, Δάφνη, τηλ. 210 9758090) και αγοράστε βιβλία και περιοδικά με έκπτωση 50 % ! Η προσφορά ισχύει για α γ ο ρ ές α ρ χική ς α ξία ς άνω τω ν 25 ευρώ και αφορά όλα τα έντυπα, πλην εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία στα περίπτερα. Ώρες λειτουργίας γραφείων: 9.00- 16.00 καθημερινώς, πλην Σαββάτου και Κυριακής

• ^

ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΛΦΡΕΝΤ ΡΟΖΕΝΜΠΕΡΓΚ Η κυβέρνηση των ΗΠΑ εντόπισε 400 σελίδες από το ημερολόγιο του Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ, υπουργού Ανατολικών Εδαφών του Χίτλερ και θεωρητικό του Εθνικοσοσιαλισμού και των φυλετικών θεωριών, αλλά και της διαβόητης «θρησκείας του αίματος», που επιχείρησε να επιβάλει. Ο Ρόζενμπεργκ ήταν ο επίσημος διαμορφωτής και εκφραστής της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας. Μέσω των δογμάτων που εξέφρασε περί Παγγερμανισμού, έδωσε στον Χίτλερ το ιδεολογικό υπόβαθρο για την πρόκληση του πολέμου. Εκτεταμένη ήταν επίσης η συμμετοχή του στην κατάρτιση του προγράμματος του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Ο Ρόζενμπεργκ διεδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων στην ανατολική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β 1Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ίδιος είχε εκπονήσει την περιβόητη θεωρία περί της ανωτερότητας της Αριας φυλής, θεωρώντας παράλληλα τους Εβραίους και τους μαύρους ως τις πλέον εκφυλισμένες και κατώτερες φυλές. Ο Ρόζενμπεργκ εκτελέστηκε δι' απαγχονισμού το 1946, αφού κρίθηκε ένοχος για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη δίκη της Νυρεμβέργης. Το ημερολόγιο μπορεί να προσφέρει νέα στοιχεία για τις επαφές του με τον Χίτλερ, τον Χίμλερ και τον Γκαίρινγκ και περιέχει λεπτομέρειες για τη γερμανική κατοχή στα σοβιετικά και πολωνικά εδάφη, καθώς και για τον σχεδίασμά μαζικών δολοφονιών Εβραίων και άλλων Ανατολικοευρωπαίων και τον εποικισμό των περιοχών με Γερμανούς. Το ημερολόγιο καλύπτει την περίοδο από το 1936 μέχρι τον χειμώνα του 1944. Μετά τη δίκη της Νυρεμβέργης, το ημερολόγιο

του Ρόζενμπεργκ, το οποίο κρατούσαν ως αποδεικτικό στοιχείο οι εισαγγελείς της Νυρεμβέργης, εξαφανίστηκε. Ενας από αυτούς, ο Ρόμπερτ Κέμπνερ, θεωρείτο ύποπτος από τις αμερικανικές αρχές ότι πέρασε λαθραία το ημερολόγιο στις ΗΠΑ. Ο Κέμπνερ δημοσίευσε ορισμένα αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Ρόζενμπεργκ στα απομνημονεύματά του, ενώ το 1956 ένας Γερμανός ιστορικός δημοσίευσε αποσπάσματα της περιόδου 1939-40. Μετά τον θάνατο του Κέμπνερ, οι απόγονοί του συμφώνησαν να παραδώσουν Ο Ρόζεμπενργκ, ως υπεύθυνος της ιδεολογικής προπαρασκευής το ημερολόγιο στις του Εθνικοσοσιαλιστικού αμερικανικές αρχές, αλλά όταν κόμματος, το 1935. αυτό περιήλθε στην κατοχή τους, διαπιστώθηκε ότι έλλειπαν πολλές δεκάδες σελίδες. Ο αρχικός αριθμός των σελίδων του ημερολογίου του Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ πάντως, παραμένει άγνωστος μέχρι σήμερα.

ΑΠΕΒΙΠΣΕ 0 ΜΠΙΑ ΓΚΑΝΣΤΟΝ Ο κόσμος της αεροπορικής δημοσιογραφίας είναι πλέον πτωχότερος μετά τον θάνατο του γνωστού, πολυγραφότατου Μπιλ Γκάνστον. Ο Ουίλιαμ Τούντορ Γκάνστον, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε το 1927 και σπούδασε στα πανεπιστήμια του Ντάρχαμ και του Λονδίνου. Υπηρέτησε στη RAF την περίοδο 1945-1948, όπου εκπαιδεύθηκε ως πιλότος και στη συνέχεια ως εκπαιδευτής, πετώντας με διάφορους τύπους αεροσκαφών, όπως το ελικοφόρο de Havilland Mosquito και το αεριωθούμενο Vampire. Το 1951 εντάχθηκε στην ομάδα που εξέδιδε το περιοδικό «Flight»

(αργότερα γνωστό ως «Flight International») και το 1955 ανέλαβε τα καθήκοντα του εκδότη τεχνικών θεμάτων. Από το 1969 συμμετείχε στην ομάδα συγγραφής του περιοδικού «Jane’s All the World’s Aircraft». Τον Ιανουάριο του 1996 του απονεμήθηκε το παράσημο του ιππότη του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (ΟΒΕ - Officer of the Order of the British Empire) για τη μακρόχρονη προσφορά του στον αεροπορικό τομέα. Συνέγραψε περισσότερα από 350 βιβλία και άρθρα συνεργαζόμενος με μεγάλους εκδοτικούς οίκους και απεβίωσε την 1η Ιουνίου 2013 σε ηλικία 86 ετών.

Ο π ο λ υ γ ρ α φ ό τα το ς Μ π ιλ Γκάνσ τον ά φ η σ ε πίσω το υ μ ια σ η μ α ντικ ή α ερ ο π ο ρ ικ ή κ λη ρ ο νο μ ιά .

ΜΗΠΠΣ ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΑΣ;

0 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΣΕ 3 ΤΟΜΟΥΣ!

Για την καλύτερη εξυπηρέτησή σας, ζητάτε πάντα το περιοδικό

Υστερα από παράκληση αρκετών αναγνωστών, και επειδή το

από το ίδιο περίπτερο ή κατάστημα και ενημερώστε τον

θέμα του Αμερικανικού Εμφυλίου είναι πράγματι ιδιαίτερα

ιδιοκτήτη του για την πρόθεσή σας να αγοράζετε και τα

σημαντικό με παγκόσμιες προεκτάσεις, αποφασίσαμε να

επόμενα τεύχη από εκεί. Μπορείτε επίσης να τηλεφωνείτε στα

προσθέσουμε και έναν τρίτο τόμο στη σειρά προκειμένου τα

γραφεία της ΓΝΩΜΩΝ, στο 2109758090, επισημαίνοντας τα

γεγονότα να αναλυθούν πληρέστερα και σε μεγαλύτερο βάθος.

σημεία ή τις περιοχές όπου η διανομή μέσω του Πρακτορείου

Ηδη έχουν κυκλοφορήσει οι δύο πρώτοι τόμοι του τρίτομου

είναι προβληματική.

έργου, ενώ ο τρίτος και τελευταίος τόμος προβλέπεται να εκδοθεί τον Νοέμβριο 2013.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5

"ΐ

ΔΩΡΟ ΕΠΙΤΑΓΗ 6 € Η δωροεπιταγή δεν συνδυάζεται με άλλες προσφορές της ΓΝΩΜΩΝ Ισχύει για αγορές αρχικής αξίας 25€ και άνω

ΟΝΟΜ/ΜΟ................................................ ΟΔΟΣ....................................... ΑΡΙΘΜΟΣ.. ΠΟΛΗ........................................... Τ.Κ....... ΤΗΛΕΦΩΝΟ (απαραιτήτως).................................................. E-MAIL...................................................... ΑΦΜ (αν επιθυμείτε τιμολόγιο)................................................... ΔΟΥ.........................................................

I

ΦΟΡΜΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ

Ik I ΑΑ I Παρακαλώ να μου αττοστείλετε με αντικαταβολή I τ | ^ \ Ι τα βιβλία / τεύχη που σημειώνω παρακάτω. Δεν στέλνω χρήματα τώρα. Θα πληρώσω κατά την παραλαβή I του δέματος. Από τη συνολική αξία της παραγγελίας, αφαιρέστε το ποσόν της δωροεπιταγής / δωροεπιταγών που εσωκλείω. Επιλέξτε τον τρόπο αποστολής του δέματος Π

Αποστολή μέοω ΕΛΤΑ (χωρίς χρέωση ταχυδρομικών)

I I Αποστολή με c o u r ie r (πληρώνω μόνο 5€ για έξοδα αποστολής)

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ /ΤΕΥΧΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

ΤΙΜΗ

I 2 3 4 5 6 7 8 9 ΙΟ II 12 13 14 15 ΣΥΝΟΛΟ (ΑΡΧΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ) ΕΚΠΤΩΣΗ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑΓΩΝ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΜΕΣΩ ΕΛΤΑ ΕΞΟΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ME COURIER (5€) ΤΕΛΙΚΟ ΠΟΣΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΣ

ΛΩΡΕΑΝ

S S S S S S S S S S S S S S S S

S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S

ΑΠΟΤΙΣΗ ΦΟΡΟΥ ΤΙΜΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΜΗΝΑΡΧΟ ΠΙΣΣΑΝΟ ΣΤΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΕΡΟΠΟΡΟΥΣ Στην Ελλάδα ξαναδρέθηκε και πάλι, για μια εβδομάδα αυτή τη φορά (2-9 Ιουλίου), ο σμήναρχος (I) ε.α. Σπυρίδων Πισσάνος. Το διοικητικό συμβούλιο του Παν.Συ.Β.Α., με την έγκαιρη παρέμβαση/εντολή του υπουργού Εθνικής Αμυνας Δημήτρη Αβραμόπουλου και του υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Κωνσταντίνου Γκιουλέκα προς το ΓΕΑ, πραγματοποίησε την επιθυμία του 94χρονου πλέον συμπατριώτη μας βετεράνου αεροπόρου για την απότιση φόρου τιμής στους πεσόντες αεροπόρους μας, με κατάθεση στεφάνου στις 8-7-2013 στην Α/Β Δεκελείας. Η όλη εκδήλωση διεξήχθη με τη φροντίδα της Αερολέσχης Αθηνών και παρουσία του ελληνικής καταγωγής αεροπορικού ακολούθου των ΗΠΑ, σμηνάρχου (I) Μιχάλη Σνίντερ. Οι δύο άνδρες επισκέφθηκαν το υπόστεγο των Φίλων Αεροπορίας ΑΝΤ1, όπου δόθηκε στον Πισσάνο η ευκαιρία να δει από κοντά το αεροπλάνο Stearman με το οποίο πέταξε για πρώτη φορά. Ο Σπυρίδων Πισσάνος γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1919 στον Κολωνό. Σε ηλικία μόλις 11 ετών, αντικρίζοντας ένα διπλάνο καταδιωκτικό Gloster Mars, αποφάσισε να γίνει πιλότος. Παρότι δεν κατάφερε να εισαχθεί στη Σχολή Αεροπορίας (Ικάρων), το 1938 μετέβη στη Νέα Υόρκη, όπου απέκτησε το πτυχίο ιπταμένου πολιτικής αεροπορίας. Στις αρχές του 1942 εντάχθηκε εθελοντικά σε ομάδες αγγλόφωνων αεροπόρων, που θα πολεμούσαν για τη βρετανική RAF και συμμετείχε σε επιχειρήσεις πάνω από την κατεχόμενη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και, φυσικά, τη Γερμανία. Εχοντας ήδη 10 καταρρίψεις στο ενεργητικό του, μετατέθηκε ως δοκιμαστής αεροπλάνων στις ΗΠΑ ως το τέλος του πολέμου. Ο Πισσάνος ήταν ένας από τους τρεις πρώτους αεροπόρους που δοκίμασαν το πρώτο αμερικανικό αεριωθούμενο F-80, ενώ αργότερα του προσφέρθηκε η θέση δοκιμαστή αεριωθουμένων στην Αμερικανική Αεροπορία (USAF). Τα τελευταία τρία χρόνια της υπηρεσίας του βρέθηκε στην Ελλάδα με σκοπό να βοηθήσει στην ένταξη των Phantom F-4E στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία. Συνταξιοδοτήθηκε το 1974, με τον βαθμό του σμηνάρχου (I) εν ενεργεία, οπότε και επέστρεψε στο Σαν Ντιέγκο των ΗΠΑ. Εχει τιμηθεί με πολλά μετάλλια και παράσημα των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας για την πολεμική και αεροπορική του δράση και προσφορά, αλλά με κανένα από την Ελλάδα.

Ο Σπυρίδω ν Π ισ σ ά νος α π ο τίει φ ό ρ ο τιμ ή ς σ το υ ς Ε λλη νες π εσ ό ν τες α ερ ο π ό ρ ο υ ς .

ΗΜ ΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ

τον

ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ

RANGER

ΠΗ ΝΟΡΜΑΝΛΙΑ Η ηρωική καιάΠηιμη της πυροβολαρχίας σιο Πουόνι νιυ Οκ ( | 0 ΰ ϊ|0 ( ; ig 4 4 ) Α * 9

Η δύσκολη και ριψοκίνδυνη επιδρομή ίων Αμερικανών Raoger σιην απόκρημνη προεξοχή ίου Πουάνι νιυ Οκ ιης Noppavöiac, one 6 Ιουνίου 1944, θεωρείιαι me μία από τις πλέον υποδεινμαιικές αποοιολέπ κρούσης επίλεκιων μονάδων πεζικού. Η πρωιοβουλία και ίο πνεύμα Buoiac ίων Ranger καθώς και η κατασιροιρή της γερμανικής πυροβολαρχίας που αποτελούσε τον πρωταρχικό ιους στόχο, προσέδωσαν σιην επιχείρηση θρυλικές διαστάσεις. Ωστόσο, μεταγενέστερες αναλύσεις υποδηλώνουν ότι η έλλειιμη ολοκληρωμένης και ακριβούς αξιολόγησης των διαθέσιμων πληροφοριών οδήγησε το συμμαχικό επιτελείο στην υπερεκτίμησα του κινδύνου και στη διεξαγωγή μιας επιχείρησης που πληρώθηκε ακριβά σε αίμα, χωρίς η απειλή που αντιπροσώπευαν τα γερμανικά πυροβόλα να έχει ιη βαρύτητα που της αποδόθηκε.

ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο μ άδα R an g er ε το ιμ ά ζ ε τα ι να α να ρρ ιχη Θ εί σ το υ ς βρ ά χους το υ α κρ ω τη ρ ίο υ Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε τη ν ά δ εια τη ς D ragon/Plastim odellism o, w w w .p la .g r- co lour p la te is co u rte s y o f Dragon).

τα δυτικά της επίπεδης αμμώδους παραλίας τού Καλβαντός ;της Κάτω Νορμανδίας, η οποία

ληνεκές 19,5 km. Από τη συγκεκριμένη θέση τα πυροβόλα μπορούσαν να πλήξουν τις προσβάσεις προς την ακτή

έγινε γνωστή ως ακτή «Ομαχα», και σε απόσταση 6,4 χλμ. περίπρυ από το κέντρο ΐης, δεσπόζουν οι βραχώδεις ορθοπλαγιές της προεξοχής ΐοΰ Πουάντ ντυ Οκ (Pointe du Hoc), Κατά Τους μήνες που προηγήθηκαν της,μεγάλης απόβασης στη Νορμανδία (επίχείρηση «Overlord»), οι πληροφορίες που είχαν συγκεντρώσει οι Σύμμα,χοι έδειχναν ότι. στη θέση άυτήν οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει έξι πυροβόλα των 155 jnnv Επρόκειτο για αιχμαλωτισμένα γαλλικά πυροβόλα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, γνωστά ως Canon de 155 mm GPF Mle 1917, με μέγιστο βε-

«Ομαχα» και την περιοχή καθέλκυσης των αποβατικών του V Σώματος της αμερικανικής 1ης Στρατιάς. Επιπλέον, μέσα στο βεληνεκές τους βρισκόταν και η περιοχή καθέλκυσης των αποθατικών του VII Σώματος, από την οποία αυτό θα εξορμούσε για την κατάληψη της ακτής[«Γιούτα», στη βάση της χερσονήσου Κοταντέν. Από τα πυροβόλα του Πουάντ ντυ Οκ, τέσσερα ήταν εγκατεστημένα σε ανοικτά πυροβολεία -και δύο είχαν τοποθετηθεί σε κλειστά πυροβολεία από οπλισμένο σκυρόδεμα, ενώ σύμφωνα με αναφορές που ελήφθησαν τον Απρίλιο και τον Μάκ>

Σ

του 1944, είχαν ξεκινήσει εργασίες για την κατασκευή δύο επιπλέον κλειστών πυροβολείων. Το συμμαχικό επιτελείο θεώρησε ότι η γερμανική πυροβολαρχία αποτελούσε σοβαρή απειλή για τις αποβάσεις που επρόκειτο να πραγματοποιηθούν στις ακτές «Ομαχα» και «Γιούτα» (11,2 χλμ. ανατολικά και δυτικά του Πουάντ) και κρίνοντας ότι ο αεροπορικός και ναυτικός βομβαρδισμός δεν μπορούσε να εγγυηθεί την εξουδετέρωσή της, α ποφάσισε τη διεξαγωγή επιδρομής από μια επίλεκτη δύναμη Ranger με σκοπό την κατάληψη της θέσης και την κατα στροφή των πυροβόλων. Η επιχείρηση διεξήχθη την 6η Ιουνί ου 1944 (D-Day) στα δεξιά της κύριας α-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 111

Ενα από τα έ ξ ι γα λλικά π υροβ όλα τω ν 155 mm G P F to u Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ το π ο θ ε τη μ έ ν ο σ ε α νο ικ τό π υ ρ ο β ο λείο . Η φ ω το γ ρ α φ ία έ χ ε ι λ η φ θ ε ί το 1943, πριν τη ν το π ο θ έτη σ η των δ ιχτυώ ν π αρ α λλα γής.

ποβατικής επιχείρησης στην ακτή «Ομαχα». Για την αποστολή συγκροτήθηκε μία ομάδα αποτελούμενη από τα 2ο και 5ο Τάγματα Ranger του Αμερικανικού Στρα τού, τη γενική διοίκηση των οποίων είχε ο αντισυνταγματάρχης Τζέημς Ράντερ. Το σχέδιο προέβλεπε την αιφνιδιαστική αποβίβαση στις 06.30 το πρωί (ώρα Η) των Λόχων D, Ε και F του 2ου Τάγματος στην ανατολική και στη δυτική πλευρά της προεξοχής του Πουάντ, την αναρρί χησή τους στην κορυφή, την εξουδετέρωση της φρουράς και την καταστροφή των μηχανισμών των πυροβόλων με χει ροβομβίδες θερμίτη. Στη συνέχεια, ένα μέρος της δύναμης των Ranger θα προω θείτο ταχύτατα προς νότια κατεύθυνση όπου θα συναντούσε και θα απέκοπτε την παραλιακή οδό Γκρανκάμπ-Βιερβίλ σε απόσταση ενός χλμ. περίπου από την ακτή. Οι Ranger θα παρέμεναν στο Πουά ντ αναμένοντας την άφιξη των ανδρών του 116 Τακτικού Συγκροτήματος Συ ντάγματος Πεζικού (116 Regimental Combat Team - RCT) από τη Βιερβίλ, οι ο ποίοι, αν η απόβαση στην ακτή «Ομαχα» εξελισσόταν σύμφωνα με το σχέδιο, θα έφθαναν εκεί πριν το μεσημέρι. Το 5ο Τάγμα Ranger μαζί με τους Λόχους Α και Β του 2ου Τάγματος αποτελούσαν την κύρια δύναμη υποστήριξης, η οποία θα ανέμενε στα ανοικτά για το οπτικό σήμα (δύο διαδοχικές φωτοβολίδες εκτοξευό μενες από όλμο των 60 mm), το οποίο θα δήλωνε την επιτυχία της απόβασης, ενώ στη συνέχεια θα αποβιβαζόταν και αυτή στο Πουάντ ενισχύοντας τους τρεις λό χους του 2ου Τάγματος. Σε περίπτωση που η δύναμη υποστή ριξης των Ranger δεν ελάμβανε το οπτι κό σήμα μέσα σε 30 λεπτά από την ώρα αποβίβασης (ώρα Η+30), θα ετίθετο σε ε

1 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γαλλικό π υροβόλο τω ν 155 m m το π ο θ ε τη μ έ ν ο σε γερμ α νικό α νο ικ τό π υ ρ ο β ο λείο , σ ε κάπ οιο σ η μ είο τω ν γαλλικώ ν ακτών,

φαρμογή ένα εναλλακτικό σχέδιο που προέβλεπε την αποβίβαση της δύναμης υποστήριξης στη δυτική πλευρά της α κτής «Ομαχα» (τομέας Βιερβίλ) απ' όπου και θα προωθείτο το ταχύτερο δυνατό μέσω ξηράς προς το Πουάντ. 0 Λόχος C του 2ου Τάγματος Ranger είχε δική του ξεχωριστή αποστολή. Επρόκειτο να αποβιβαστεί με το πρώτο κύμα του 116 RCT και να εξουδετερώσει τις γερμανικές οχυρωμένες θέσεις εγ γύς του Πουάντ ε Ραζ ντε λα Περσέ, μιας παρόμοιας με το Πουάντ ντυ Οκ προεξοχής, 3,2 χλμ. εγγύτερα στην α κτή «Ομαχα».

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΣΤΟ ΠΟΥΑΝΤ ΝΤΥ ΟΚ Το Πουάντ ντυ Οκ είναι μια σφηνοει δής εδαφική προεξοχή που καταλήγει σε βραχώδεις απότομες ορθοπλαγιές ύ ψους 25-33 μ. Στη βάση της ανατολικής του πλευράς υπάρχει μια ακάλυπτη στε νή παραλία μήκους 450 μ. και πλάτους 25 μ. περίπου, ενώ στο μεγαλύτερο τμήμα τους οι πλαγιές καταλήγουν κατευθείαν στη θάλασσα. Οι αεροφωτογραφίες που είχαν στη διάθεσή τους οι Σύμμαχοι έδειχναν ότι οι Γερμανοί θεωρούσαν σχεδόν απίθανη μια επίθεση στο Πουάντ ντυ Οκ από τη θάλασσα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε αργότερα και από μαρτυρίες ντόπιων Γάλλων πολιτών, και είχαν προετοιμάσει αμυντικά τη θέση για την αντιμετώπιση επίθεσης προερχόμενης κυρίως από την πλευρά της ξηράς. Η πυροβολαρχία αποτελούσε τμήμα ενός αυτόνομου οχυρω μένου χώρου που από την πλευρά της ξηράς προστατευόταν από ναρκοπέδιο και συρματοπλέγματα, ενώ περιελάμβα-

νε και αρκετά σημεία στήριξης με φωλεές πολυβόλων και δύο οχυρωμένες θέ σεις αντιαεροπορικών πυροβόλων στην ανατολική και δυτική πλευρά του. Ωστό σο, από τις πλευρικές (κυρίως) θέσεις στήριξης μπορούσαν να εκτελεστούν πυρά όχι μόνο κατά επιθέσεων από την ξηρά, αλλά και προς τις ακτές στη βάση του Πουάντ. Ενα δίκτυο οδών και χαρα κωμάτων επικοινωνίας συνέδεε τα ση μεία στήριξης με τις θέσεις των πυροβό λων, τα καταφύγια του προσωπικού, τις αποθήκες πυρομαχικών και το οχυρωμέ νο παρατηρητήριο (κέντρο ελέγχου πυ ρός) το οποίο δέσποζε στο άκρο της προεξοχής. Ως πρόσθετο μέτρο προφύ λαξης σε περίπτωση αναρρίχησης κομμάντο από την πλευρά της θάλασσας, οι Γερμανοί είχαν κρεμάσει με καλώδια κα τά μήκος των βράχων του Πουάντ και ανά διαστήματα των 100 μ. παγιδευμένα παλαιά γαλλικά βλήματα πυροβολικού διαμετρήματος 240 mm, με δραστικό βε ληνεκές θραυσμάτων 600 μ. Τέλος, στη νότια πλευρά του οχυρού είχαν τοποθε τηθεί κωλύματα για την απαγόρευση της προσγείωσης ανεμοπλάνων. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των Συμ μάχων, το Πουάντ ανήκε στον τομέα ευ θύνης του 726 Συντάγματος Γρεναδιέ ρων της 716 Μεραρχίας Πεζικού (ΜΠ) και η φρουρά του περιλάμβανε 125 άνδρες πεζικού και 85 πυροβολητές. Η 716 ΜΠ περιγραφόταν ως μονάδα στατικής άμυ νας, αποτελούμενη από Γερμανούς στρατιώτες δεύτερης κατηγορίας και Ανατολικοευρωπαίους (κυρίως Ρώσους) επίστρατους, ενώ θεωρείτο χαμηλής μα χητικής αξίας. Οι Σύμμαχοι πίστευαν ότι η εγγύτερη γερμανική μονάδα εφεδρεί ας (η 352 ΜΠ) στάθμευε στην περιοχή του Σαίν Λο σε απόσταση 10-12 ωρών

Ενα από τα δύο κλειστά πυροβολεία του Πουάντ ντυ Οκ.

Το γερμανικό παρατηρητήριο του Πουάντ ντυ Οκ.

ί Τ ο σχέδιο προέβλεπε την αιφνιδιαστική αποβίβαση στις 06.30 των Λόχων D, Ε και F του 2ου Τάγματος στην ανατολική και στη δυτική πλευρά της προεξοχής του Πουάντ, την αναρρίχησή τους στην κορυφή, την εξουδετέρωση της φρουράς και την καταστροφή των μηχανισμών των πυροβόλων, y από την ακτή. Ωστόσο, αγνοούσαν ότι η συγκεκριμένη μεραρχία, στις τάξεις της οποίας περιλαμβάνονταν αρκετοί βετε ράνοι του Ανατολικού Μετώπου, είχε αρ χίσει να προωθεί μονάδες της από τις 15 Μαρτίου 1944 σε μια παράκτια ζώνη μή κους 53 χλμ. περίπου στην περιοχή ευ θύνης της 716 ΜΠ (παράκτια αμυντική ζώνη Μπαγιέ), την άμυνα της οποίας ανέ λαβε η ίδια. Το 726 Σύνταγμα Γρεναδιέ ρων παρέμεινε στη θέση του, αλλά τέθη κε υπό τη διοίκηση της 352 ΜΠ, ενώ τμή ματα των 914, 915 και 916 Συνταγμάτων της μεραρχίας αυτής είχαν αναπτυχθεί στην περιοχή ευθύνης του, δύο τουλάχι στον μήνες πριν τη συμμαχική επιδρομή.

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ Το συμμαχικό σχέδιο της προσβολής του Πουάντ ντυ Οκ (σχέδιο «Neptune»), όπως οριστικοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1944, αποτελείτο από τρία σκέλη: Το πρώτο προέβλεπε μια σειρά προπαρα σκευαστικών βομβαρδισμών από μέσα βομβαρδιστικά αεροσκάφη μερικές ε

βδομάδες πριν την ημερομηνία απόβα σης. Το δεύτερο προέβλεπε σφοδρό βομβαρδισμό από βαρέα βομβαρδιστικά και ναυτικές μονάδες επιφανείας την προηγούμενη ημέρα και κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της απόβασης, ώστε η πυ ροβολαρχία να μη είναι σε θέση να προ σβάλει το πρώτο αποβατικό κύμα, ενώ το τρίτο σκέλος προέβλεπε την εκτέλεση της επιδρομής των Ranger ταυτόχρονα με την κύρια απόβαση στην ακτή «Ομαχα» για την ασφάλιση της θέσης και την καταστροφή των πυροβόλων. Η πρώτη αεροπορική επίθεση στο Πουάντ ντυ Οκ έλαβε χώρα το απόγευμα της 25ης Απριλίου 1944 από δύο κύματα 35 και 16 μέσων βομβαρδιστικών Α-20 Havoc, τα οποία έριξαν περισσότερους από 45 τόννους βομβών καταστρέφοντας ένα από τα έξι πυροβόλα, προξενώ ντας ζημιές σε άλλα δύο και καταστρέφοντας δύο ανοικτά πυροβολεία. Για να προφυλάξουν τα όπλα από την αεροπο ρική απειλή, οι Γερμανοί μετέφεραν τις νύκτες της 25ης και της 26ης Απριλίου τα πέντε πυροβόλα που είχαν επιβιώσει σε μια θέση 1.300 μ. περίπου νοτιότερα, εκτός των οχυρωμένων εγκαταστάσεων της πυροβολαρχίας, όπου και τα κάλυ ψαν με δίχτυα παραλλαγής. Ας σημειω

θεί ότι μέχρι την ημέρα της επιδρομής των Ranger τα δύο πυροβόλα που είχαν υποστεί ζημιές δεν είχαν επισκευαστεί, καθώς η πυροβολαρχία δεν έλαβε τα α ναγκαία ανταλλακτικά. Με άλλα λόγια, μία μέτριας έντασης αεροπορική επιδρο μή είχε θέσει εκτός μάχης τη μισή πυρο βολαρχία και είχε υποχρεώσει τους Γερ μανούς να μεταφέρουν τα όπλα σε τοπο θεσία μη προστατευόμενη, μακριά από το κέντρο ελέγχου πυρός, τις αποθήκες πυρομαχικών και τα καταφύγια των πλη ρωμάτων τους, απ’ όπου θα ήταν πολύ δυσκολότερο να προσβάλουν ναυτικούς στόχους με ακρίβεια. Στις θέσεις των πραγματικών όπλων στα πυροβολεία του Πουάντ τοποθετήθηκαν τηλεγραφικοί στύλοι και ξύλινα ι κριώματα που καλύφθηκαν επιμελώς με δίχτυα παραλλαγής, ώστε να εξαπατηθούν οι Σύμμαχοι και να μη αναζητήσουν τη νέα θέση των όπλων. Ωστόσο, αυτή η νέα θέση έγινε αντιληπτή από ένα μέλος της τοπικής γαλλικής Αντίστασης, το ο ποίο ενημέρωσε τον επικεφαλής του πυ ρήνα του στην Κρικβίλ αν Μπεσέν πίσω από το Πουάντ ντυ Οκ. Ο τελευταίος προσπάθησε να ειδοποιήσει το Λονδίνο στέλνοντας μήνυμα με ταχυδρομικό πε ριστέρι. Ομως οι Γερμανοί, γνωρίζοντας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 3

ΙΣΣ

Χερβούργο

XXX

Κ Ι

.....

2ο TR

Εκδοτική 20 13

/ Πουάντ ντυ Οκ

? ?

"° Πουάντ ε Ραζ ντε λα Περσέ ΐερσε

111

/ C Λόχος * 2 ο TR . u m ΙΙ6 Σ Π

·

Μπαγιέ Καν· · Σαίν Λο

XX

κ ι Ιη ΜΠ III

Κ Ι

Ε υ γ ε ν ικ ο ύ /Γ Ν Ω Μ Ω Ν Σχεδίαση χ ά ρ τη : Π αρασκευή

'■

16ο ΣΠ

/

ΥΠΟΜ ΝΗΜ Α

I

I Γερμανοί

|

] Αμερικανοί

ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠ: Σύνταγμα Πεζικού ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού TR: Τάγμα Ranger ΣΓ: Σύνταγμα Γρενα διέρων

Η συμ μ αχική απόβαση σ τη Ν ορ μ ανδ ία, σ τη ν α κ τή «Ο μαχα» και το Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.

τη συγκεκριμένη μέθοδο επικοινωνίας, είχαν αναπτύξει κατά μήκος των ακτών -από τα τέλη Μαρτίου 1944-περιπόλους εφοδιασμένες με κυνηγετικά λειόκαννα. Σύμφωνα με τα αρχεία της 352 ΜΠ, από τις 20 Μαρτίου μέχρι τις 27 Μαΐου 1944 οι περίπολοί της «κατέρριψαν» 27 ταχυ δρομικά περιστέρια, περιλαμβανομένου και αυτού που μετέφερε το μήνυμα για τη νέα θέση των πυροβόλων. Οι Σύμμαχοι, αγνοώντας τα αποτελέ σματα του βομβαρδισμού της 25ης Απρι λίου, επανέλαβαν τις αεροπορικές επι θέσεις κατά του Πουάντ στις 13 και 22 Μαΐου καθώς και στις 4 Ιουνίου, χρησιμο ποιώντας μέσα βομβαρδιστικά Β-26 Marauder και Α-20 Havoc με αποτελέσμα τα που κρίθηκαν «μέτρια ως καλά». Στις 5 Ιουνίου 1944, 35 βαρέα βομβαρδιστικά Β-17 έριξαν πάνω από 100 τόννους βομΤο Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ σ ή μ ερ α . Δ ια κ ρ ίν ε τα ι το π ερ ίγρ α μ μ α τη ς ο χυρ ω μένης το π ο θ εσ ία ς και η σ τεν ή αμμ ώ δης π αραλία στην α να το λικ ή π λευρ ά τη ς π ρο εξο χή ς.


0ών στο Πουάντ, περιλαμβανόμενων 10 τόννων ειδικών διατρητικών βομβών (Special Armor Piercing - SAP) για την προ σβολή οχυρωμένων καταφυγίων. Ο τελευταίος και σφοδρότερος αε ροπορικός βομβαρδισμός του Πουάντ ντυ Οκ έλαβε χώρα στις 04.45 της 6ης Ιουνίου 1944 από 115 βαρέα βομβαρδι στικά Lancaster. Ο βομβαρδισμός πραγματοποιήθηκε από ύψος 2.000-2.500 μ., διήρκεσε 30 περίπου λεπτά και τα αποτελέσματά του υπήρξαν καταστρεπτικά. Οι 635 τόννοι βομβών που έπεσαν στο Που άντ κατέσκαψαν δρόμους και χαρακώμα τα, ενώ τα χώματα και τα συντρίμμια «έ θαψαν» πολλά καταφύγια και αποθήκες πυρομαχικών και έφραξαν τις εισόδους τους. Οι γερμανικές απώλειες δεν έγιναν ποτέ γνωστές, ωστόσο αρκετοί από τους επιζώντες υπέστησαν σοβαρή διάσειση ή θραύση των τυμπάνων των αυτιών τους, ενώ τα αποτελέσματα στο ηθικό ήταν ε πίσης σοβαρά. Οι απώλειες των συμμαχι κών αεροσκαφών ήταν μικρές: τρία Lancaster καταρρίφθηκαν από γερμανικά μαχητικά Fw 190 καθώς αποχωρούσαν και τρία άλλα υπέστησαν ζημιές, αλλά ε πέστρεψαν στη βάση τους. Στις 05.50 ξεκίνησε ο ναυτικός βομ βαρδισμός του Πουάντ από συμμαχικά θωρηκτά, καταδρομικά και αντιτορπιλικά και κυρίως από το αμερικανικό θωρηκτό «Texas» που έριξε περισσότερες από 250 οβίδες των 14 in. Το πλέον ορατό από τα αποτελέσματα του βομβαρδισμού αυτού ήταν η αποκόλληση και η πτώση ενός ο γκώδους τμήματος βράχου αμέσως κάτω από το αντιαεροπορικό πυροβολείο στην ανατολική πλευρά του Πουάντ, το οποίο και αχρηστεύθηκε, ενώ εξουδετερώθη κε και η απειλή των παγιδευμένων οβί δων που κρέμονταν στις πλαγιές των βράχων, καθώς οι περισσότερες εξερράγησαν ή έπεσαν. Ο ναυτικός βομβαρδι σμός έληξε πέντε λεπτά πριν την ώρα Η (06.25), ενώ λίγα λεπτά πριν (06.10) 18 βομβαρδιστικά Β-26 είχαν πραγματοποι ήσει μία τελευταία επιδρομή στο Πουάντ ρίχνοντας άλλους 16 τόννους βομβών. Η άφιξη των τριών λόχων του 2ου Τάγματος στη βάση των βράχων του Που άντ ντυ Οκ ήταν προγραμματισμένη για τις 06.30 το πρωί. Το σχέδιο της επιχείρη σης προέβλεπε την αποβίβαση των Λό χων Ε και F στην ανατολική πλευρά του Πουάντ και του Λόχου D στη δυτική. Η δύναμη αποτελείτο από 225 άνδρες συ νολικά, συμπεριλαμβανομένου αποσπά-

Το μ ν η μ είο των R anger και το πίσω μ έρ ο ς (είσ ο δ ο ς) το υ γερ μ α νικ ο ύ π α ρ α τη ρ η τη ρ ίο υ σ το ά κρ ο το υ Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.

σματος επιτελείου με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Ράντερ που είχε αντι καταστήσει την τελευταία στιγμή τον ε πικεφαλής της αποβατικής δύναμης ταγ ματάρχη Λάιτλ, όταν αυτός μέθυσε προκαλώντας επεισόδιο το βράδυ πριν την επιχείρηση, την οποία αποκάλεσε «απο στολή αυτοκτονίας». Οι τρεις λόχοι Ranger οι οποίοι είχαν επιλεγεί για την επίθεση στο Πουάντ εί χαν εκπαιδευθεί εντατικά τους δύο προηγούμενους μήνες (Απρίλιος-Μάιος 1944) σε μεθόδους ταχείας αποβίβασης υπό αντίξοες θαλάσσιες συνθήκες και σε τεχνικές αναρρίχησης, αναρριχώμενοι στους βράχους του Σουάνατζ στο Αϊλ οφ Ουάιτ οι οποίοι μοιάζουν με αυτούς της γαλλικής ακτής. Προσωπικό των βρε

τανικών μονάδων κομμάντο με σημαντι κή εμπειρία από αμφίβιες επιδρομές πα ρείχε κάθε δυνατή βοήθεια. Ο ειδικός ε ξοπλισμός αναρρίχησης με τον οποίο ε φοδιάστηκαν περιελάμβανε σχοινιά και σχοινόσκαλες που θα εκτοξεύονταν με ρουκέτες των 2 in και θα σκάλωναν με αρπάγες στην κορυφή των βράχων. Οι αρπάγες ήταν στερεωμένες στην αιχμή των ρουκετών, ενώ τα σχοινιά και οι σχοινόσκαλες ήταν συνδεδεμένα με σύρμα στη βάση κάθε ρουκέτας και τυλιγμένα σε κάδους πίσω από τους εκτοξευτές. Για την άνοδο των ανδρών και τη μετα φορά εφοδίων θα χρησιμοποιούντο, επί σης, και δύο τύποι πτυσσόμενων μεταλ λικών κλιμάκων. Τα αποβατικά σκάφη που χρησιμοποιήθηκαν τόσο κατά την εκπαί

Κ ρ α τή ρ ες και υ π ο λείμ μ α τα από τις γ ερ μ α νικ ές ο χυρ ώ σ εις σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.


Α ερ ο π ο ρ ικ ό ς β ο μ β α ρ δ ισ μ ό ς το υ Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ από σ υμ μ αχικά α ερ ο σ κά φ η Α -20 Havoc.

δευση όσο και κατά την επιχείρηση ήταν βρετανικά LCA (Landing Craft Assault) με βρετανικά πληρώματα. Συνολικά χρησιμοποιήθηκαν 10 LCA σε καθένα από τα ο ποία επέβαιναν 21-22 άνδρες. Οι ιδιαιτερότητες της επιχείρησης ε πέβαλαν τον εξοπλισμό των Ranger με το ελάχιστο δυνατό βάρος. Κάθε άνδρας έφερε το τυφέκιό του (Μ1 Garand) με 128 φυσίγγια, έξι χειροβομβίδες και από τρόφιμα μόνο τρεις πλάκες σοκολά τας (γνωστές ως D-Bar) των 28,5 γρ. Οι άνδρες που θα αναρριχώντο πρώτοι ή ταν οπλισμένοι με πιστόλια, περίστροφα ή αραβίδες. Τα βαρέα όπλα περιορίζο νταν σε τέσσερα οπλοπολυβόλα BAR και δύο όλμους των 60 mm ανά λόχο. Για την καταστροφή των πυροβόλων μοιράστη καν 10 χειροβομβίδες θερμίτη ανά λόχο. Αμέσως μετά το πρώτο κύμα επίθεσης, δύο σκάφη εφοδιασμού LCA, τα οποία διέθεταν εξοπλισμό ανύψωσης εφο δίων, θα μετέφεραν πακέτα με πυρομαχικά, εκρηκτικά, τρόφιμα και δύο όλ μους των 81 mm. Σύμφωνα με το σχέδιο, οι επιτιθέμε νοι θα μπορούσαν να καλέσουν πυρά υ ποστήριξης από ναυτικά σκάφη επιφανείας αλλά και από τα τμήματα πυροβο

λικού που θα αποβιβάζονταν μετά την ώρα 08.00 στην ακτή «Ομαχα» κοντά στη Βιερβίλ. Για τον συντονισμό των πυρών υποστήριξης, ένα ναυτικό άγημα ελε γκτών πυρός αποτελούμενο από 12 άν δρες και ένας προκεχωρημένος παρατη ρητής της αμερικανικής 58ης Μοίρας Πυροβολικού είχαν ενσωματωθεί στο α πόσπασμα επιτελείου του αντισυνταγματάρχη Ράντερ, επιβαίνοντας στα τέσσε ρα LCA που μετέφεραν τον Λόχο Ε.

Η ΑΠΟΒΑΣΗ Η εκφόρτωση των LCA από τα αποδο τικά σκάφη «Ben Machree» και «Amsterdam» στα ανοικτά των ακτών της Νορμανδίας ξεκίνησε στις 02.50 και οι Ranger έλαβαν τις θέσεις τους μέσα σε αυτά κατά τις 04.00. Μέχρι τις 04.30 είχαν αφιχθεί και δύο συνοδευτικά σκάφη υπο στήριξης LCS (Μ) (Landing Craft Support, Medium) και ο μικρός στολίσκος ξεκίνησε με κατεύθυνση τις ακτές απόβασης. Οι καιρικές συνθήκες την ημέρα της απόβασης στη Νορμανδία δεν ήταν ευ νοϊκές. Η ορατότητα ήταν περιορισμένη λόγω της πρωινής ομίχλης και η θάλασ σα ήταν ταραγμένη, αναγκάζοντας τα υΑ νδρ ες το υ 2ου Τά γματος R an g er βα δίζουν σ το Ν τό ρ σ ε τ τη ς Β ρ ετα ν ία ς . Δ ε ξ ιά δ ια κ ρ ίν ετα ι ο α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ρ ά ν τερ .

Κ α θ έλ κ υ σ η απ οβ ατικώ ν LCA μ ε α μ ερ ικ α νικ ά σ τρ α τε ύ μ α τα από β ρ ετα νικό ο π λιταγω γό LSI (Landing Ship In fa n try ) κ α τά τη διά ρ κεια α σκήσεω ν σ ε β ρ ετα ν ικ ό λιμάνι.


περφορτωμένα αποβατικά να κινούνται με χαμηλές ταχύτητες. Κατά τις 05.15, το ένα από τα δύο LCA μεταφοράς εφοδίων βυθίστηκε με έναν μόνο επιζώντα από το πλήρωμά του. Λίγα λεπτά μετά, το δεύτε ρο σκάφος εφοδιασμού κινδύνευσε επί σης να βυθιστεί και οι άνδρες του ανα γκάστηκαν να πετάξουν στη θάλασσα τα εφόδια των Λόχων D και C τα οποία μετέ φερε. Κατά τις 05.30, το LCA 860 που με τέφερε 20 άνδρες του Λόχου D και τον ε πικεφαλής τους λοχαγό Χάρολντ Σλέιτερ αναποδογύρισε και βυθίστηκε. Οι άν δρες παρέμειναν αρκετές ώρες στο νερό μέχρι να περισυλλεγούν από σωστικά συ νεργεία και μεταφέρθηκαν εξαντλημέ νοι στη Βρετανία. Τα υπόλοιπα σκάφη ε πιβίωσαν αντιμετωπίζοντας μεγάλες δυ σκολίες, ενώ σε μερικά από αυτά οι Ranger αναγκάστηκαν να χρησιμοποιούν τα κράνη τους για να ρίχνουν στη θάλασ σα τα νερά που εισέρχονταν, καθώς οι α ντλίες δεν επαρκούσαν. Κατά τις 05.40, τέσσερα αμφίβια οχήματα DUKW που με τέφεραν ισάριθμες μηχανικά πτυσσόμε νες κλίμακες, καθελκύστηκαν από το σκάφος LCT-46 σε απόσταση 3,6 χλμ. από τις ακτές και ενώθηκαν με τον στολίσκο των LCA. Κατά τις 06.00 και σε απόσταση 4,8 χλμ. περίπου από την ακτή, το βρετανικό σκάφος-πλοηγός Motor Launch 304, με κυ βερνήτη τον υποπλοίαρχο Κόλιν Μπίβερ, έχασε τον προσανατολισμό του λόγω βλάβης των οργάνων πλοήγησης και αντί να κατευθυνθεί στο Πουάντ ντυ Οκ, στράφηκε προς το παρόμοιο Πουάντ ε Ραζ ντε λα Περσέ που βρισκόταν ανατο λικά του στόχου. Οταν τα σκάφη έφθα σαν σε απόσταση 900 μ. περίπου από την ακτή, το λάθος έγινε αντιληπτό και άλλα ξαν πορεία, αλλά η ζημιά είχε γίνει. Αντί της αποβίβασης την ώρα Η (06.30) το πρώτο LCA έφθασε στην ακτή του Πουά ντ στις 07.08, έχοντας καθυστερήσει 38 λεπτά. Το οπτικό σήμα που η κύρια δύνα μη υποστήριξης των Ranger ανάμενε με αγωνία μέχρι τις 07.00 δεν ήλθε. Ο επικε φαλής της συνταγματάρχης Σνάιντερ α ποφάσισε να περιμένουν 10 ακόμη λεπτά

ύ

Ρ ο υ κ έτα ε κ τό ξε υ σ η ς σχοινιών αναρρίχησης μ ε τη ν αρπ άγη σ το εμ π ρ ό σ θ ιο άκρο τη ς, όμοια μ ε α υ τέ ς που χρ ησ ιμ οπ οίησ α ν οι R anger σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.

Η α ναρρίχηση των R anger σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.

πέρα από το όριο των 30 λεπτών του σχε δίου. Στις 07.10 ελήφθη από τον ασύρμα το η κωδική λέξη «TILT» που αποτελούσε το προσυμφωνημένο σήμα για την εφαρ μογή του εναλλακτικού σχεδίου. Ετσι, το 5ο Τάγμα και οι Λόχοι Α και Β του 2ου Τάγ ματος στράφηκαν προς τον τομέα της Βιερβίλ όπου και αποβιβάστηκαν στις 07.45. Παρά το ότι η εξέλιξη αυτή θα ε πέτρεπε στη δύναμη υποστήριξης των Ranger να συμβάλει σημαντικά στην επι τυχία της κύριας απόβασης στην ακτή «Ομαχα», οι τρεις λόχοι του αντισυνταγματάρχη Ράντερ θα σήκωναν μόνοι τους το βάρος της μάχης στο Πουάντ ντυ Οκ. Η προσέγγιση του Πουάντ από ανα τολική αντί βόρεια κατεύθυνση με πο ρεία παράλληλη προς την ακτή εξέθεσε τα σκάφη στα εχθρικά πυρά που όμως -για καλή τους τύχη- ήταν αραιά και δια κεκομμένα. Επιπλέον, οδήγησε σε ανα γκαστική αλλαγή του σχεδίου απόβασης, καθώς τα σκάφη που μετέφεραν τον Λό χο D δεν προλάβαιναν να ανοιχθούν και να προσεγγίσουν τη δυτική πλευρά του Πουάντ ώστε η αποβίβαση των ανδρών

Τα ογκώ δη τμ ή μ α τα βράχω ν που κ α τέ ρ ρ ευ σ α ν ω ς α π ο τέλ εσ μ α το υ ν α υ τικ ο ύ βομ β αρ δισ μ ού χ ρ η σ ιμ έυ σ α ν ω ς ε ξ έ δ ρ ε ς β ο η θώ ντα ς το υ ς R anger να σκαρφ αλώ σουν σ τη ν κο ρ υ φ ή .


Εκδοτική 20 13 Ε υ γ ε ν ικ ο ύ /Γ Ν Ω Μ Ω Ν Σχεδίαση χ ά ρ τη : Π αρασκευή

[_____] Γερμανοί

[____ ] Αμερικανοί

TR: Τάγμα Ranger ΣΠ: Σύνταγμα Πεζικού

Α νδ ρ ες το υ Λόχου Ε το υ 5ου Τάγματος R anger μ έσ α σε β ρ ετα ν ικ ό LCA σ το β ρ ετα ν ικ ό λιμά νι το υ Γ ο υ έιμ ά ο υ θ σ τις 4 Ιο υ νίο υ 1944, οπ λισμένοι μ ε τυ φ έ κ ια Μ 1 G aran d και B azooka.


που μετέφεραν να συγχρονιστεί με την αποβίβαση των υπολοίπων στην ανατολι κή πλευρά. Ετσι, όλα τα σκάφη αναπτύ χθηκαν σε μία γραμμή και αποβίβασαν τους άνδρες στην ανατολική πλευρά. Τέλος, η καθυστερημένη αποβίβαση των Ranger σε συνδυασμό με την παύση των ναυτικών πυρών υποστήριξης πέντε λεπτά πριν την ώρα Η, όπως προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, σήμαινε ότι η γερμανι κή φρουρά του Πουάντ είχε 45 περίπου λεπτά στη διάθεσή της για να ανακάμψει από τον βομβαρδισμό.

Η ΑΝΑΡΡΙΧΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΒΡΑΧΟΥΣ Η άφιξη των LCA στην ακτή αποτέλεσε ένα είδος ανακούφισης για τους μου σκεμένους, παγωμένους και ασφυκτικά στοιβαγμένους Ranger, αρκετοί από τους οποίους υπέφεραν από ναυτία. Παρά τις αντιξοότητες, οι άνδρες αποβιβάστηκαν σε καλή κατάσταση, έτοιμοι για δράση. Κατά την αποβίβασή τους αντιμετώπισαν δυσκολίες στην κίνηση προς τους βρά χους εξαιτίας των πολυάριθμων κρατή ρων που είχαν δημιουργηθεί στη στενή ακτή από τους βομβαρδισμούς. Το δεύ τερο άμεσο πρόβλημα ήταν ότι τα νερά

που εισέρχονταν στα αποβατικά σκάφη είχαν μουσκέψει τα σχοινιά και τις σχοινόσκαλες αναρρίχησης, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά το βάρος τους. Κατά συνέπεια, οι ρουκέτες εκτόξευσης πολλών από αυτά απέτυχαν να τα ανυψώ σουν μέχρι τις κορυφές των βράχων. Από τα 54 σχοινιά και σχοινόσκαλες που εκτοξεύθηκαν, μόνο 19 σκάλωσαν με επιτυ χία, ενώ από τους μικρότερους φορη τούς εκτοξευτές μόνο δύο λειτούργη σαν σωστά. Ωστόσο, μόνο σε δύο σκάφη σημειώθηκε πλήρης αποτυχία των ρου κετών να εκτοξεύσουν τα σχοινιά στο α ναγκαίο ύψος, ενώ οι προεξοχές και οι «εξέδρες» που δημιουργήθηκαν από τα ογκώδη τμήματα βράχων που αποσπά στηκαν λόγω του βομβαρδισμού, διευκό λυναν τη στήριξη των μεταλλικών πτυσ σόμενων κλιμάκων και δύο τουλάχιστον ομάδες Ranger (των LCA 888 και 668) σκαρφάλωσαν με αυτές. Η αρχική γερμανική αντίδραση υπήρ ξε ασθενής. Καθώς οι πρώτοι Ranger διέ σχιζαν τη στενή ακτή, μερικές χειροβομ βίδες ερρίφθησαν εναντίον τους, ενώ άρχισαν να δέχονται και πυρά ελαφρών όπλων από διάσπαρτες θέσεις κατά μή κος της κορυφής των βράχων και πυρά αυτομάτων όπλων από τις γερμανικές

Ο α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ρ ά ν τερ , σ το ν σταθμό δ ιοίκησ η ς σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.

θέσεις στο αριστερό πλευρό τους. Οταν οι Ranger έφθασαν στη βάση των βρά χων, ήταν σχετικά ασφαλείς, καθώς τα συντρίμμια από τους βομβαρδισμούς τα οποία είχαν συσσωρευθεί εκεί, τους πα ρείχαν προστασία από τα πλευρικά πυρά, ενώ οι αντίπαλοί τους στην κορυφή των βράχων έπρεπε να εκτεθούν για να χρη σιμοποιήσουν τα όπλα τους ή να ρίξουν τις χειροβομβίδες τους με ακρίβεια. Του λάχιστον μία από τις παγιδευμένες οβί δες που κρέμονταν στους βράχους εξερράγη και μεγάλες ποσότητες χωμάτων έ πεσαν στα κεφάλια μερικών Ranger, χω ρίς όμως να τραυματιστεί κανείς.

Το επ ιτε λ ε ίο το υ α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η Ρ ά ντερ σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ κάτω από το α να το λικό α ν τια ερ ο π ο ρ ικό οχυρό που είχ ε κ α τα ρ ρ ε ύ σ ει.


Σχοινιά και σ κ ά λ ες α να ρρίχησης των R anger σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ. Η φ ω το γ ρ α φ ία έ χ ε ι λ η φ θ ε ί μ ε ρ ικ έ ς η μ έ ρ ε ς μ ε τ ά τη ν κ α τά λη ψ η τη ς θ έ σ η ς .

Την κρίσιμη εκείνη ώρα η υποστήριξη των συμμαχικών σκαφών και ιδίως του α μερικανικού αντιτορπιλικού «Satterlee» αποδείχθηκε αποφασιστικής σημασίας. Πλέοντας σε απόσταση 2,2 χλμ. από την ακτή, το «Satterlee» έβαλε εναντίον των εχθρικών δυνάμεων που συγκεντρώνο νταν στην κορυφή των βράχων με τα κύ ρια πυροβόλα του των 5 in και τα αντιαε ροπορικά πυροβόλα των 40 mm, τα πυρά των οποίων κατηύθυνε με μεγάλη ακρί βεια το κέντρο ελέγχου πυρός του σκά φους. Πυρά κατά των Γερμανών στην κο ρυφή των βράχων εκτέλεσε, επίσης, και το βρετανικό σκάφος-πλοηγός ML 304 με το πυροβόλο του των 3 pdr και ένα αυτό ματο πυροβόλο Oerlikon των 20 mm. Σε διάστημα λιγότερο των 10 λεπτών από την ώρα της αποβίβασης, οι πρώτοι Ranger έφθαναν στην κορυφή των βρά χων, ενώ οι απώλειές τους μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν 15 τραυματίες, οι περισ σότεροι από τα γερμανικά πυρά στο αρι στερό πλευρό τους. Στα δεξιά της αποβατικής δύναμης, οι τρεις ομάδες του Λόχου Ε που έφθασαν στην κορυφή δεν συνάντησαν κανέναν Γερμανό και ξεκί νησαν αμέσως προς τους αντικειμενι κούς τους σκοπούς. Στο κέντρο, οι δύο πρώτοι Ranger της τέταρτης ομάδας του Λόχου Ε εντόπισαν στα δεξιά τους μία μι κρή ομάδα Γερμανών να πετά χειροβομ βίδες και άνοιξαν πυρ με το BAR κτυπώντας τρεις από αυτούς, ενώ οι υπόλοιποι τράπηκαν σε φυγή. Στο αριστερό πλευ ρό, ο πρώτος Ranger που έφθασε στην κορυφή κτυπήθηκε από βολίδα ελαφρού όπλου και έπεσε νεκρός, ωστόσο τα γερ

2 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

μανικά πυρά ήταν σποραδικά και οι υπό λοιποι (οι οποίοι ανήκαν στον Λόχο D) κατάφεραν να ανεβούν και να συνεχίσουν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα προς το εσωτερικό. Τη μεγαλύτερη αντίσταση αντιμετώπισαν οι άνδρες που επέβαιναν στο LCA 884, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στο χείλος ενός κρατήρα και αναγκάστη καν να προχωρήσουν με το νερό να φθά νει στους ώμους τους. Τα σχοινιά τεσσά ρων από τις ρουκέτες που εκτοξεύθηκαν από το σκάφος σκάλωσαν στην κο ρυφή των βράχων, αλλά όλα ήταν εκτε θειμένα στα εχθρικά πυρά και στην πα ραμικρή τους προσπάθεια να σκαρφαλώσουν οι άνδρες δέχονταν πυ ρά τυφεκίων και αυτομάτων όπλων. Τελι κά, μετακινήθηκαν προς τα αριστερά ό που και σκαρφάλωσαν από τα σχοινιά του σκάφους LCA 883. Το σκάφος 883, το οποίο μετέφερε άνδρες του Λόχου F, ή ταν το τελευταίο που έφθασε στην ακτή σε απόσταση 270 μ. περίπου αριστερά του σημείου που προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, εκτός της οχυρωμένης περιμέ τρου του Πουάντ ντυ Οκ. Για καλή τους τύχη το σημείο προστατευόταν από την προεξοχή ενός βράχου και έτσι οι άν δρες σκαρφάλωσαν δύσκολα αλλά ανε νόχλητοι. Περίπου 30 λεπτά μετά την άφιξή τους στην ακτή, όλοι οι άνδρες των Λό χων D, Ε και F βρίσκονταν στην κορυφή των βράχων, εκτός από 30-40 άτομα (τραυματίες, πληρώματα όλμων και επι τελείο). Οι πρώτες δύσκολες φάσεις της αποβίβασης και της αναρρίχησης είχαν ξεπεραστεί, καθώς η εχθρική αντίσταση αποδείχθηκε αδύναμη και αναποτελε σματική. Ο εξοπλισμός αναρρίχησης α

πέδωσε ικανοποιητικά, λαμβανομένων υπόψη των αντίξοων καιρικών συνθηκών. Οι κρατήρες στην ακτή δυσκόλεψαν μεν την κίνηση των ανδρών, αλλά ταυτόχρο να τους προστάτευσαν από τα εχθρικά πυρά, ενώ τα κομμάτια βράχων που απο σπάστηκαν από τον βομβαρδισμό χρησι μέυσαν ως βάσεις για να πλησιάσουν εγ γύτερα στην κορυφή. Επίσης, ο βομβαρ δισμός είχε ανασκάψει τις βραχώδεις πλαγιές μειώνοντας την απότομη κλίση τους και δημιουργώντας κρατήρες κο ντά στην κορυφή τους οι οποίοι προσέφεραν κάλυψη στους πρώτους Ranger που έφθαναν εκεί. Τέλος, η σκληρή εκ παίδευση των ανδρών απέδειξε την αξία της, καθώς όλες οι ομάδες σκαρφάλω σαν με μεγάλη ταχύτητα επιδεικνύοντας αποφασιστικότητα και εφευρετικότητα.

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΝΤ Οταν οι ομάδες των Ranger έφθασαν στην κορυφή των βράχων, η καταστροφή από τον αεροπορικό και ναυτικό βομβαρ δισμό ήταν τόσο εκτεταμένη, ώστε δυ σκολεύονταν να αναγνωρίσουν το τοπίο, παρά τη διεξοδική μελέτη αεροφωτο γραφιών και χαρτών της περιοχής πριν την επιχείρηση. Οι άνδρες προχώρησαν μέσα από δεκάδες κρατήρες και συ ντρίμμια, σκαμμένους δρόμους και κατε στραμμένα χαρακώματα χωρίς να μπο ρούν να εντοπίσουν τα προκαθορισμένα εδαφικά σημεία αναγνώρισης. Ωστόσο, ο «χαοτικός» χαρακτήρας της μάχης που ακολούθησε, εν μέρει μόνο οφειλόταν στο κατεστραμμένο τοπίο. Η τακτική που εφάρμοσαν οι Ranger βασιζόταν στην τα

i

Π ίνακας μ ε τίτλ ο «The Point» το υ Λ ά ρ υ Σ έλμ α ν, ο οπ οίος α π εικ ο ν ίζει ρ εα λ ισ τικ ά τις π ρώ τες σ τιγ μ έ ς τη ς α νόδου των R anger σ τη ν κ ο ρ υ φ ή τω ν βράχων το υ Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ. Ο π ίνακας α π εικ ο ν ίζει το ν λο χία Λ έο ν α ρ ν τ Λ ό μ ελ (μ ε το Thom pson), ο οπ οίος α ρ γ ό τερ α α να κά λυψ ε τα κ ρυμ ένα π υροβόλα, και το υ ς σ τρ α τιώ τε ς Λ έο ν α ρ ν τ Ρούμπ ιν και Ρ ό μ π ερ τ Φ ρ ούλινγκ μ ε το ν π ρώ το να βοη&ά το ν δ ε ύ τε ρ ο να α ν ε β ε ί σ τη ν κο ρ υ φ ή .

Α ερ ο φ ω το γρ α φ ία το υ α να το λικο ύ τμ ή μ α το ς το υ Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ η οποία ελ ή φ & η το α π ό γευ μ α τη ς D-Day. Οι κ ρ α τή ρ ες από το υ ς α ερ ο π ο ρ ικ ο ύ ς βο μ β α ρ δ ισ μ ο ύ ς είν α ι ε μ φ α ν έσ τα το ι.

£ Η τακτική που εφάρμοσαν οι Ranger βασιζόταν στην ταχύτατη προώθηση μικρών ανεξάρτητων ομάδων που θα διείσδυαν στην εχθρική περίμετρο από όλες τις κατευθύνσεις, y

χύτατη προώθηση μικρών ανεξάρτητων ομάδων που θα διείσδυαν στην εχθρική περίμετρο από όλες τις κατευθύνσεις. Μόλις οι πρώτες μικρές ομάδες έφθα ναν στην κορυφή των 6ράχων, προχω ρούσαν αμέσως προς τους αντικειμενι κούς τους σκοπούς, χωρίς να αναμένουν τους υπόλοιπους άνδρες που επέβαιναν μαζί στο ίδιο σκάφος, χωρίς να σχηματί ζουν οργανωμένες ομάδες ή διμοιρίες και χωρίς να προσπαθούν να έλθουν σε επαφή με τις γειτονικές ομάδες. Μέσα σε 15-30 λεπτά, περισσότερες από 20 ο μάδες είχαν σχηματιστεί στην κορυφή των βράχων και προωθούντο προς διά φορες κατευθύνσεις, αλλά είναι αδύνα το να αποδοθούν με ακρίβεια οι κινήσεις ή το χρονοδιάγραμμά τους και θα ήταν σαφώς δύσκολο για τους Γερμανούς να εντοπίσουν τις γραμμές επίθεσης και να οργανωθούν για να την αντιμετωπίσουν. Καθώς τα αποσπάσματα των Ranger κινούντο προς τους κύριους αντικειμενι κούς τους σκοπούς (τα πυροβόλα), η πρώτη οργανωμένη αντίσταση που συνά

ντησαν ήταν στο οχυρωμένο παρατηρη τήριο στο άκρο των βράχων. Παρά τα δύο βλήματα Bazooka και τις τρεις ή τέσσερις χειροβομβίδες που ερρίφθησαν μέσα από τη θυρίδα βολής του πα ρατηρητηρίου, αυτό δεν έπεσε, ενώ η χαλύβδινη πόρτα εισόδου στο πίσω τμή μα του δεν μπορούσε να παραβιαστεί χωρίς τη χρήση εκρηκτικών. Τελικά, δύο Ranger παρέμειναν για να καλύπτουν το εμπρόσθιο και δύο το οπίσθιο τμήμα του παρατηρητηρίου, ενώ οι υπόλοιποι συνέχισαν προς τις θέσεις των πυροβό λων. Η τελική επίθεση στο παρατηρητή ριο πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της επόμενης ημέρας (D+1), όταν η είσοδός του παραβιάστηκε με 9 kg εκρηκτικών C2. Οκτώ Γερμανοί παραδόθηκαν, ενώ βρέθηκε και ένας νεκρός. Καθώς οι ομάδες των Ranger συνέκλιναν η μία μετά την άλλη στις θέσεις των πυροβόλων, διαπίστωσαν ότι αυτά δεν βρίσκονταν εκεί. Στα πυροβολεία, κάτω από τα συντρίμμια, τα χώματα και τα υπολείμματα των διχτυών παραλλα

γής, υπήρχαν ξύλινοι τηλεγραφικοί στύ λοι. Ακολουθώντας το αρχικό σχέδιο που προέβλεπε την προώθηση μέχρι την οδό Γκρανκάμπ-Βιερβίλ, τα αποσπά σματα των Λόχων D και Ε που προηγού ντο κινήθηκαν προς αυτόν. Κοντά στα ε ρείπια ενός αγροκτήματος και σε από σταση 200 μ. περίπου από την οδό συνά ντησαν ισχυρή γερμανική αντίσταση που εκδηλώθηκε με πυρά πολυβόλων, όλμων και αραιά πυρά πυροβολικού. Με τά από σύντομη μάχη, η γερμανική αντί σταση κάμφθηκε και κατά τις 08.15 δύο ομάδες των Λόχων D και Ε έφθασαν στον δρόμο του Γκρανκάμπ. Οι απώλειές τους ήταν 15 άνδρες (επτά νεκροί και ο κτώ τραυματίες). Λίγα λεπτά μετά συνά ντησαν μία ομάδα του Λόχου F που είχε αποβιβαστεί εκτός της περιμέτρου του οχυρού και προωθείτο προς Γκρανκάμπ. Αριθμώντας 50 περίπου άνδρες, οι τρεις ομάδες των Ranger προχώρησαν σύμφω να με το σχέδιο αποκόπτοντας τον δρό μο, εγκαθιστώντας φυλάκια και ανα πτύσσοντας μικρές περιπόλους για ανα-

ΙΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 2 1

Ο Λοχ/ας Λ ό μ ελ πάνω σε ένα από τα κ ρ υ μ μ έν α π υροβ όλα που κ α τέ σ τρ ε ψ ε .

γνώριση στη γύρω περιοχή. Λίγο μετά τις 09.00 και σε απόσταση 250 μ. περίπου από την οδό, μία από αυ τές τις περιπόλους, αποτελούμενη από τους λοχίες Λόμελ και Κούν, έπεσε κυ ριολεκτικά πάνω στα πέντε πυροβόλα των 155 mm, επιμελώς καλυμμένα με δί χτυα παραλλαγής και ταγμένα με κατεύ θυνση δυτική προς την κοιλάδα του πο ταμού Βιρ και την ακτή «Γιούτα». Τα ό πλα ήταν χωρίς πλήρωμα και αφύλακτα, αλλά στη θέση υπήρχαν πυρομαχικά και τα πυροβόλα μπορούσαν να τεθούν α μέσως σε λειτουργία. Ενώ ο Κούν τον κάλυπτε, ο Λόμελ τοποθέτησε δύο χει ροβομβίδες θερμίτη στους μηχανι σμούς δύο πυροβόλων και έσπασε το όργανο σκόπευσης του τρίτου. Στη συ νέχεια επέστρεψαν τρέχοντας στο φυ λάκιο του Λόχου D για να προμηθευτούν και άλλες χειροβομβίδες. Ωστόσο, λίγο μετά την αποχώρηση των Λόμελ και Κούν, μία περίπολος πέντε Ranger του Λόχου Ε με επικεφαλής τον λοχία Ρουπίνσκι, η οποία ερχόταν από τα ανατολι κά, ανακάλυψε επίσης τα πυροβόλα και διαθέτοντας αρκετές χειροβομβίδες θερμίτη τοποθέτησε μία σε κάθε σωλή-

Ενα από τα κρ υ μ μ έν α π υροβόλα το υ Π ο υ ά ντ στη θ έ σ η που β ρ έθ η κ ε.

να και ταυτόχρονα αφαίρεσε τα σκοπευ τικά των όπλων, ενώ, πριν αναχωρήσει, έβαλε φωτιά στις προωθητικές γομώ σεις των οβίδων. Στο μεταξύ, ο λοχίας Λόμελ επέστρεψε στη θέση με μία ενισχυμένη ομάδα Ranger, αλλά βλέποντας την περίπολο του Ρουπίνσκι να κατα στρέφει τα όπλα ξαναγύρισαν στο φυλά κιό τους. Λίγο μετά, δύο αγγελιοφόροι έφυγαν ακολουθώντας ξεχωριστούς δρόμους για να ενημερώσουν τον αντισυνταγματάρχη Ράντερ. Λαμβάνοντας την πληροφορία κατά τις 11.00, ο Ράντερ έστειλε το παρακάτω κωδικοποιημένο μήνυμα με όλους τους τρόπους που είχε στη διάθεσή του (ασύρματο, φανό σημα τοδοσίας και ταχυδρομικό περιστέρι): «Θέση Πουάντ ντυ Οκ. Αποστολή εξετελέσθη. Ανάγκη πυρομαχικών και ενισχύ σεων. Σημαντικές απώλειες». Μυστήριο παραμένει γιατί οι Γερμα νοί άφησαν τα πυροβόλα αφύλακτα και αχρησιμοποίητα. Σύμφωνα με μια θεω ρία, ο βομβαρδισμός του Πουάντ βρήκε τους πυροβολητές στα καταλύματά τους και δεν μπόρεσαν ή δεν πρόλαβαν να επιστρέφουν στα όπλα τους. Το πιθα νότερο είναι ότι ο σφοδρός αεροπορι

Α/Α π υροβόλο τω ν 3 7 mm σ το δ υ τικ ό α ντια ερ ο π ο ρ ικό οχυρ ό που α π ο τέλ εσ ε το βασικό σ η μ είο τη ς γ ερ μ α νικ ή ς α ν τίσ τα σ η ς σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Οκ.


ζ

κός και ναυτικός βομβαρδισμός, καθώς και η αιφνιδιαστική εμφάνιση των Ranger από την πλευρά της θάλασσας, αποδιοργάνωσαν τους Γερμανούς σε τέ τοιον βαθμό, ώστε όχι μόνο δεν χρησι μοποίησαν την πιο απειλητική για τις α ποβάσεις πυροβολαρχία τους, αλλά την άφησαν προσωρινά αφύλακτη, με απο τέλεσμα να καταστραφεί από μία μικρή περίπολο. Κατά τις 15.00, το επιτελείο του 116 RCT απάντησε μέσω ασυρμάτου ότι δεν κατάφερε να αποκωδικοποιήσει το μή νυμα, το οποίο ο Ράντερ επανέλαβε. Λί γο μετά, ο Ράντερ έλαβε σήμα από το αντιτορπιλικό «Satterlee» που αναμετέδι δε μήνυμα του διοικητή της αμερικανι κής 1ης ΜΠ υποστρατήγου Χιούμπνερ: «Ενισχύσεις μη διαθέσιμες». Κατά την ώρα εκείνη, η δύναμη των Ranger η οποία είχε αποβιβαστεί στο Πουάντ είχε χωριστεί σε δύο διακριτά τμήματα. Το ένα περιελάμβανε αυτούς που είχαν φθάσει στην οδό και είχαν λά βει θέσεις εκεί. Το δεύτερο περιελάμβανε αυτούς που είχαν παραμείνει μέσα ή κοντά στην οχυρωμένη περιοχή. Ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ είχε φθάσει στην κορυφή των βράχων κατά τις 07.45 και είχε εγκατασταθεί με το επιτελείο του σε έναν κρατήρα κάτω από το κατε στραμμένο αντιαεροπορικό οχυρό της ανατολικής πλευράς του Πουάντ. Η ά σκηση διοίκησης και ελέγχου ήταν σχε δόν αδύνατη με την ορατότητα στο ανα σκαμμένο πεδίο περιορισμένη και τα α ποσπάσματα των Ranger διάσπαρτα στην περιοχή και έτσι το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να δώσει εντολή για τη δη μιουργία αμυντικών γραμμών μεταξύ των έξι πυροβολείων και να αναμένει τις αναφορές.

Μ ία ομ ά δ α R an g e r μ έσ α σ ε έναν κ ρ α τή ρ α υ π ερ α σ π ίζετα ι τον σ τα θ μ ό δ ιοίκησ η ς το υ α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η Ρ ά ντερ .

Από την άλλη πλευρά, η γερμανική α ντίσταση άρχισε να αναζωπυρώνεται, αρχικά με τη μορφή ελεύθερων σκοπευ τών και στη συνέχεια με Θολές ελαφρών όπλων και πολυβόλων από ποικίλες κα τευθύνσεις, καθώς και πυρά από πολυ βόλα και ένα πυροβόλο των 37 mm του δυτικού αντιαεροπορικού οχυρού, από τα οποία τραυματίστηκε στον μηρό και ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ. Μικρά αποσπάσματα Ranger προσπάθησαν να εκκαθαρίσουν τους ελεύθερους σκο πευτές χωρίς επιτυχία, ενώ από μία ομά δα 10 Ranger η οποία επιτέθηκε στο α ντιαεροπορικό οχυρό διέφυγε μόνο έ νας (οι υπόλοιποι αιφνιδιάοτηκαν και αιχμαλωτίστηκαν από Γερμανούς που κι νούντο σε καλυμμένα χαρακώματα). Μία δεύτερη επίθεση στο οχυρό από 15 πε ρίπου Ranger απέτυχε επίσης, όταν γερ μανικά πυροβόλα και ελεύθεροι σκο πευτές προσέβαλαν τους επιτιθέμενους Ranger με μεγάλη ακρίβεια από αδιευ κρίνιστες θέσεις εντός της περιμέτρου του Πουάντ, με αποτέλεσμα να σκοτω θούν έξι από αυτούς και οι υπόλοιποι να υποχωρήσουν, σχεδόν όλοι τραυματι σμένοι. Αυτή υπήρξε η τελευταία προ σπάθεια των Ranger για την εξουδετέρωση του δυτικού αντιαεροπορικού ο χυρού. Οι προσπάθειες προσβολής του με πυρά από τα αντιτορπιλικό «Satterlee» απέτυχαν επίσης, καθώς το σκάφος έβαλλε από χαμηλότερη θέση και η τροχιά των οβίδων του δεν ήταν αρκετά καμπύλη ώστε να πλήξει απευ θείας τη θέση του οχυρού. Εκτός από το δυτικό αντιαεροπορικό οχυρό, ισχυρό σημείο γερμανικής αντίστασης αποτέλεσε και μία φωλεά πολυβόλων στους βρά χους της ανατολικής πλευράς, σε από σταση 1.300 μ. περίπου από το Πουάντ, η οποία όμως καταστράφηκε αργότερα από ναυτικά πυροβόλα. Επιπλέον, οι Ranger δέχονταν πυρά από διάσπαρτους Γερμανούς στρατιώτες που βρίσκονταν σε καταφύγια ή καλυμμένα χαρακώματα μέσα στην περίμετρο του οχυρού, πολ λοί από τους οποίους εξέρχονταν σκά βοντας από τα θαμμένα καταφύγιά τους.

01 ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΕΙΣ Το πρώτο σημάδι ότι οι Γερμανοί του Πουάντ ντυ Οκ ανέκαμψαν από τον αρχι κό αιφνιδιασμό ήταν η αντεπίθεση που εκδηλώθηκε από νότια κατεύθυνση στο κέντρο περίπου της προεξοχής, το από γευμα της ημέρας που σημειώθηκε η α πόβαση (D-Day). Η πρώτη εκείνη γερμα

R an g er σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ σ υνο δ εύ ο υ ν μ ερ ικ ο ύ ς Γερ μ ανούς α ιχ μ ά λ ω το υ ς. Η φ ω το γρ α φ ία έ χ ε ι λ η φ θ ε ί τη ν η μ έρ α D +2 ε γ γ ύ ς το υ σ τα θ μ ο ύ δ ιοίκησ η ς το υ α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η μ ε τ ά την ά φ ιξη των ενισχύσεων.

νική αντεπίθεση ανακόπηκε από άνδρες του Λόχου F με τη χρήση εύστοχων βο λών τυφεκίων, καθώς στο σημείο εκείνο δεν υπήρχε διαθέσιμο BAR, ενώ δεν ή ταν δυνατή η κλήση πυρών υποστήριξης από τις ναυτικές μονάδες λόγω της εγ γύτητας των αντιπάλων. Η δεύτερη και αρκετά πιο επικίνδυνη αντεπίθεση έλα βε χώρα κατά τις 16.00 από δυτική κα τεύθυνση με τους Γερμανούς να έχουν ξεκινήσει πιθανότατα από το δυτικό α ντιαεροπορικό οχυρό και να φθάνουν α παρατήρητοι σε απόσταση 50 μ. περίπου από το δεξιό πλευρό του Λόχου F. Την κατάσταση έσωσαν οι ριπές ενός πολυ βολητή που αντιλήφθηκε τους Γερμα νούς και άνοιξε πυρ με το BAR από από σταση 30 μ. κατά αυτών που προηγού ντο, και κυρίως σι εύστοχες βολές ενός όλμου των 60 mm τον οποίο χειριζόταν ο λοχίας Ελντερ που έβαλε κατά των Γερ μανών συνολικά 75 βλήματα με μεγάλη ταχύτητα και ακρίβεια από απόσταση μι κρότερη των 60 μ. Στο μεταξύ οι προκεχωρημένες ομά δες των Ranger που είχαν αποκόψει την οδό έλαβαν μια αναπάντεχη ενίσχυση με τη μορφή μίας διμοιρίας 23 ανδρών του Λόχου Α του 5ου Τάγματος Ranger οι οποίοι είχαν αποβιβαστεί πρώτοι στην α κτή «Ομαχα» και είχαν καταφέρει να διέλθουν μέσα από τις γερμανικές γραμ μές μεταξύ Βιερβίλ και Σαίν Λοράν, χω ρίς να αντιληφθούν ότι το υπόλοιπο τάγ

μα τους είχε εμπλακεί σε αιματηρή μάχη κοντά στην ακτή. Οταν η διμοιρία έφθα σε στον προκαθορισμένο χώρο συγκέ ντρωσης του 5ου Τάγματος, δεν βρήκε κανέναν και θεωρώντας ότι το τάγμα τούς είχε προσπεράσει ο επικεφαλής της υπολοχαγός Πάρκερ οδήγησε τους άνδρες του δυτικά προς το Σαίν Πιέρ ντυ Μοντ. Αφού ανέτρεψαν δύο ισχυρές γερμανικές αντιστάσεις καταφέρνοντας να συλλάβουν και αιχμαλώτους, οι Ranger του Λόχου Α έπεσαν πάνω στις θέσεις του Λόχου D, ο επικεφαλής του οποίου ενθουσιασμένος έστειλε μία πε ρίπολο στον αντισυνταγματάρχη Ράντερ με τα καλά νέα, πιστεύοντας ότι το υπό λοιπο τάγμα ακολουθούσε σε μικρή από σταση. Το σκοτάδι της πρώτης ημέρας το ο ποίο είχε αρχίσει να πέφτει απέκρυπτε τη δύσκολη κατάσταση των Ranger. Το ένα τρίτο από τους 200 περίπου άνδρες που είχαν αποβιβαστεί αρχικά ήταν νε κροί ή τραυματίες, τα πυρομαχικά (ιδίως οι χειροβομβίδες και τα βλήματα όλμων) ήταν λιγοστά και οι Γερμανοί εξακολου θούσαν να διατηρούν υπό την κατοχή τους το παρατηρητήριο, το δυτικό α ντιαεροπορικό οχυρό και την ανατολική φωλεά πολυβόλων, ενώ η αντίστασή τους είχε ενταθεί. Η επικοινωνία μέσω ασυρμάτου με την αμερικανική διοίκηση ήταν προβληματική, ενώ η επικοινωνία μεταξύ αυτών που είχαν μείνει στο Που-

ΙΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 3

Γ *

Ο σ τρ α τη γ ό ς Α ϊζενχ ά ο υ ερ μ π ρ οσ τά σε ένα από τα π υροβ όλα των 155 m m το υ Π ο υ ά ντ ντυ Οκ.

Γ ερ μ ανοί α ιχ μ ά λ ω το ι σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ μ ε εν δ υ μ α σ ίες π οικίλης π ρ ο έλευ σ η ς.

άντ και των ανδρών που είχαν αποκόψει την οδό ήταν δύσκολη και επισφαλής. Επιπλέον, οι τελευταίοι ήταν εκτεθειμέ νοι σε γερμανική αντεπίθεση που μπο ρούσε να τους αποκόψει από την ακτή. Ωστόσο, ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ που αγνοούσε ακόμη την κατάσταση στην ακτή «Ομαχα», λαμβάνοντας την πληροφορία για την άφιξη της διμοιρίας του Πάρκερ και την υποτιθέμενη εγγύ τητα του 5ου Τάγματος, έστειλε μήνυμα να παραμείνουν και να διατηρήσουν τις θέσεις τους. Αριθμώντας 85 περίπου άνδρες μετά την άφιξη της διμοιρίας του Λόχου Α, το απόσπασμα έλαβε αμυ ντική διάταξη σε σχήμα ορθής γωνίας με ίσα μέτωπα μήκους περίπου 270 μ. προς νότο και δύση όπου είχε παρατη ρηθεί η ισχυρότερη γερμανική παρου σία. Η Βασική ανησυχία των Ranger ήταν οι λιγοστές χειροβομβίδες και το χαμη λό απόθεμα πυρομαχικών για τα BAR. Μερικοί άνδρες που είχαν χάσει τα όπλα τους εφοδιάστηκαν με γερμανικά για το οποία υπήρχαν άφθονα πυρομαχικά, ενώ ο Λόχος Ε είχε στη διάθεσή του τρία γερμανικά πολυβόλα MG 42 με τα πυρομαχικά τους. Κατά τις 23.30, οι Ranger των Λόχων D και Ε στην κορυφή της ορθής γωνίας που σχημάτιζε η διάταξή τους, αιφνιδιάστηκαν από σφυρίγματα και κραυγές σε απόσταση λίγων μέτρων μπροστά τους. Αμέσως ακολούθησαν παρατεταμένες ριπές πολυβόλων, τα τροχιοδεικτικά των οποίων υποδήλωναν ότι τα όπλα έβαλ λαν από απόσταση όχι μεγαλύτερη των


25 μ. από την πλευρά των ανδρών του Λόχου D και των 45 μ. από την πλευρά του Λόχου Ε. Ενώ οι πρώτες γερμανικές χειροβομβίδες εκρήγνυντο στις γραμ μές τους, οι Ranger ανταπάντησαν με ρι πές από τα BAR και χειροβομβίδες. Ωστόσο, η γερμανική αντεπίθεση στα μάτησε απότομα λίγα λεπτά μετά, όταν μία τεράστια γλώσσα φωτιάς σηκώθηκε από τα δυτικά κοντά στη θέση των γερ μανικών πυροβόλων (πιθανότατα από την καταστροφή κάποιας αποθήκης πυ ρομαχικών), φωτίζοντας τα πυκνοφυτεμένα με οπωροφόρα δένδρα χωράφια μπροστά από τις θέσεις των Ranger, μέ σα από τα οποία είχαν προσεγγίσει απα ρατήρητοι οι Γερμανοί. Η δεύτερη γερμανική αντεπίθεση εκδηλώθηκε κατά τη 01.00 στα δεξιά του Λόχου Ε και ήταν ισχυρότερη. Προηγήθηκαν πάλι σφυρίγματα και κραυγές που έμοιαζαν με κλήση ονομάτων, ενώ ακο λούθησαν ριπές πολυβόλων και υποπολυβόλων, χειροβομβίδες και πυρά όλ μων. Και πάλι οι Γερμανοί είχαν πλησιά σει απαρατήρητοι σε απόσταση 45 μ. Πληροφορίες προερχόμενες από επιζώντες Ranger ανέφεραν ότι μετά τα αρχι κά πυκνά πυρά σημειώθηκε μια μικρή παύση, για να ακολουθήσουν και πάλι σφυρίγματα και κραυγές και στη συνέ χεια έφοδος των Γερμανών, ενώ λίγο με τά σταμάτησαν οι ριπές του BAR που βρισκόταν στην κορυφή. Σε κάθε περί πτωση, μετά τη δεύτερη αυτήν επίθεση κανείς από τους Ranger στα δύο σκέλη της γωνίας δεν γνώριζε ποια ακριβώς ή-

ταν η κατάσταση, αλλά υπέθεταν ότι η κορυφή είχε καταληφθεί. Η τρίτη γερμανική αντεπίθεση ξεκί νησε κατά τις 03.00, ακολουθώντας το ί διο μοτίβο (σφυρίγματα, κραυγές και πα ρατεταμένες ριπές πολυβόλων και υποπολυβόλων), αλλά με πυκνότερα αυτήν τη φορά πυρά όλμων. Λίγα λεπτά μετά, οι Γερμανοί διέσπασαν τη γραμμή του Λό χου Ε και πλευροκόπησαν τους άνδρες του Λόχου D. Η μάχη μεταφέρθηκε μέσα στη διάταξη των Ranger που άδειασαν τους τελευταίους γεμιστήρες των BAR, ενώ εκτόξευαν όσες γερμανικές χειρο βομβίδες είχαν περιέλθει στην κατοχή τους. Από τις μαρτυρίες αυτών που δια σώθηκαν το μόνο σαφές ήταν η σύγχυση που επικράτησε. Από τους 85 Ranger, πε ρίπου 20 περικυκλώθηκαν και συνελήφθησαν, οι περισσότεροι υποχώρησαν προς το εσωτερικό του Πουάντ, ενώ κά ποιοι αποκόπηκαν και κρύφθηκαν για να μη συλληφθούν. Μετά από μια βιαστική στάση για έλεγχο διαπιστώθηκε ότι όλοι σχεδόν οι άνδρες του Λόχου F και μερι κοί του Λόχου Ε είχαν σωθεί, αλλά κα νείς από τον Λόχο D. Τελικά, 50 περίπου άνδρες κατάφεραν να φθάσουν στο Πουάντ λίγο μετά τις 04.00 και αμέσως διατάχθηκαν να σχηματίσουν αμυντική διάταξη μεταξύ των πυροβολείων 5 και 3. Ο αντισυνταγματάρχης Ράντερ συμπέρανε ότι οι υπόλοιποι είχαν σκοτω θεί ή συλληφθεί. Η πραγματικότητα ή ταν ότι 12 άνδρες του Λόχου D κατάφε ραν να κρυφθούν μέσα σε ένα αρδευτι κό κανάλι καλυμμένο από πυκνούς θά μνους, αποφεύγοντας να ανοίξουν πυρ κατά των Γερμανών που δεν ερεύνησαν με ιδιαίτερη επιμέλεια την περιοχή. Οι άνδρες παρέμειναν κρυμμένοι όλη την επόμενη ημέρα και διασώθηκαν το πρωί της μεθεπόμενης (D+2) από τα τμήματα του 116 RCT τα οποία επιτέθηκαν για να απελευθερώσουν το Πουάντ.

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ Την επόμενη ημέρα της απόβασης (D+1), από τους 200 και πλέον Ranger που είχαν αποβιβαστεί αρχικά στο Πουά ντ ντυ Οκ, απέμεναν λιγότεροι από 90, αρκετοί από τους οποίους τραυματίες, περιορισμένοι σε ένα μικρό τμήμα της ο χυρωμένης περιοχής. Ωστόσο, τα πυρά των ναυτικών μονάδων επιφανείας καθι στούσαν αδύνατη την εκδήλωση γερμα νικής αντεπίθεσης κατά τη διάρκεια της ημέρας και έτσι οι αντίπαλοι περιορίστη καν σε μερικές αψιμαχίες, ανταλλάσσο ντας πυρά πολυβόλων και όλμων και ορ γανώνοντας αμυντικά τις θέσεις τους. Η θέση των Ranger βελτιώθηκε κατά τις 15.00, όταν τέσσερα αποβατικά σκάφη έ φθασαν στο Πουάντ ντυ Οκ αποβιβάζο ντας 60 περίπου Ranger του Λόχου F του 5ου Τάγματος και αρκετά εφόδια, τρόφι μα και πυρομαχικά. Τα σκάφη αναχώρη σαν μεταφέροντας 52 τραυματίες και μερικούς Γερμανούς αιχμαλώτους. Λόγω δυσκολιών στις επικοινωνίες μέσω ασυρμάτου, οι επιζώντες Ranger του Πουάντ ντυ Οκ αγνοούσαν ότι μία φάλαγγα είχε ξεκινήσει από τη Βιερβίλ στις 07.45 το πρωί της ημέρας εκείνης για την απελευθέρωσή τους. Η φάλαγγα α ποτελείτο από 250 άνδρες του 1ου Τάγ ματος Πεζικού του 116 RCT, τους επιζώ ντες των Λόχων A, Β και C του 2ου Τάγμα τος Ranger, τους Λόχους C και D του 5ου Τάγματος Ranger και 10 μέσα άρματα Μ4 Sherman. Κατά τις 11.00, η φάλαγγα έ φθασε στο Σαίν Πιέρ ντυ Μοντ, σε από σταση ενός χιλιομέτρου περίπου από το Πουάντ ντυ Οκ, αλλά αναγκάστηκε να σταματήσει λόγω της συνεχούς γερμανι κής αντίστασης, των κρατήρων που ε μπόδιζαν την προώθηση των αρμάτων και των πυρών μίας πυροβολαρχίας των 88 mm εγκατεστημένης εγγύς της Κρικβίλ αν Μπεσέν. Κατά το απόγευμα, η φά λαγγα έλαβε τη λανθασμένη πληροφο ρία πως οι Γερμανοί είχαν ανακαταλάβει τη Βιερβίλ και ότι γερμανικά άρματα κι νούντο στον δρόμο πίσω της, με αποτέ λεσμα να αναστείλει την προώθησή της μέχρι να διευκρινιστεί η κατάσταση. Κα τά τις 17.00, ο Λόχος C του 5ου Τάγματος έλαβε επαφή μέσω ασυρμάτου με το επι τελείο του αντισυνταγματάρχη Ράντερ. Ωστόσο, οι Ranger της φάλαγγας βρίσκο νταν υπό τις διαταγές του 116 RCT και έ πρεπε να αναμένουν την έγκριση του επι κεφαλής της συνταγματάρχη Γκράχαμ. Τελικά, δύο Ranger του Λόχου C του 5ου Τάγματος διείσδυσαν μέσα από τις γερ μανικές γραμμές, όταν έπεσε το σκοτάδι, και κατάφεραν να συνδέσουν μία τηλε

φωνική γραμμή με αυτούς που βρίσκο νταν στο Πουάντ. Η κίνηση της φάλαγγας για την απε λευθέρωση του Πουάντ ξεκίνησε στις 10.15 της επόμενης ημέρας (D+2), ενώ εί χε προηγηθεί ναυτικός βομβαρδισμός των γερμανικών θέσεων. Κατά τις συ γκρούσεις που ακολούθησαν ένα αμερι κανικό άρμα καταστράφηκε, ενώ η φά λαγγα δεχόταν αδιάκοπα πυρά πολυβό λων και όλμων. Σε μια προσπάθεια υπο στήριξης της προέλασης της φάλαγγας, οι Ranger από το Πουάντ άνοιξαν πυρ κα τά των γερμανικών θέσεων. Κατά τις 11.00, οι άνδρες του 3ου Τάγματος του 116 RCT, οι οποίοι βρίσκονταν στην κεφα λή της φάλαγγας, έφθασαν στην περίμε τρο του Πουάντ. Ωστόσο, ακούγοντας τον χαρακτηριστικό ήχο των γερμανικών πολυβόλων και μη γνωρίζοντας ότι οι Ranger χρησιμοποιούσαν γερμανικά ό πλα, άνοιξαν πυρ εναντίον τους με όλ μους και τα πυροβόλα των αρμάτων. Μέ χρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση, τρεις α κόμη Ranger είχαν σκοτωθεί και τέσσερις είχαν τραυματιστεί. Τελικά, μετά τη ρίψη δύο φωτοβολίδων αναγνώρισης και την επίδειξη μίας αμερικανικής σημαίας, τα φίλια πυρά σταμάτησαν και κατά τις 11.35 ο επικεφαλής της φάλαγγας συνταγμα τάρχης Κάναμ έστειλε σήμα στην αμερι κανική διοίκηση ότι το Πουάντ ντυ Οκ εί χε ασφαλιστεί. Η επιδρομή στο Πουάντ ντυ Οκ κόστι σε στους Ranger 135 νεκρούς, τραυμα τίες και αγνοούμενους, απώλειες που α ντιστοιχούσαν στο 60% της αρχικής δύ ναμης των 225 ανδρών. Το ερώτημα που αναπόφευκτα τίθεται είναι αν η εξουδετέρωση της απειλής που αντιπροσώπευε η πυροβολαρχία δικαιολογούσε το βαρύ κόστος οε αίμα. Η απάντηση, σύμφωνα με μεταγενέστερες αναλύσεις, είναι πι θανότατα αρνητική. Οι υπηρεσίες πληρο φοριών των Συμμάχων είχαν υπερεκτιμή σει την απειλή που αντιπροσώπευε η πυ ροβολαρχία. Η τοποθέτηση τεσσάρων από τα έξι πυροβόλα σε ανοικτά πυροβο-

0 α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ρ ά ν τερ μ ε τα ξ ύ των ανδρώ ν το υ σ το Π ο υ ά ν τ ντυ Ο κ δύο η μ έρ ες μ ε τ ά τη ν απόβαση (D+2).

λεία τα καθιστούσε ευάλωτα σε αεροπο ρικό ή ναυτικό βομβαρδισμό, κάτι που α ποδείχθηκε ήδη από την πρώτη αεροπο ρική επιδρομή, ενώ αν τα τρία πυροβόλα που είχαν μείνει λειτουργικά άνοιγαν πυρ από τις νέες τους (μη προστατευμένες) θέσεις, θα εντοπίζονταν ταχύτατα και θα προσβάλλονταν από αεροπορικά και ναυ τικά μέσα. Εξάλλου, η πυροβολαρχία είχε περιορισμένες δυνατότητες προσβολής κινούμενων ναυτικών στόχων, καθώς δεν διέθετε προηγμένο εξοπλισμό ιχνηλάτησης όπως οι πυροβολαρχίες του Γερμανι κού Πολεμικού Ναυτικού σε άλλα σημεία των ακτών της Νορμανδίας. Επιπλέον, η ακτή «Γιούτα» αποτελούσε τομέα ευθύ νης άλλου συντάγματος και καλυπτόταν από διαφορετικά παράκτια πυροβόλα, καθώς και από το πυροβολικό της 352 ΜΠ. Αγνοώντας αυτά τα στοιχεία, οι Σύμ μαχοι εκτέλεσαν την επιδρομή με βάση το χειρότερο δυνατό σενάριο, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί. Ωστόσο, τα παραπάνω δεν μειώνουν τη μαχητικότητα και το πνεύμα θυσίας το οποίο επέδειξαν οι Ranger που εκτέλε σαν υποδειγματικά τη βασική αποστολή τους (την καταστροφή των γερμανικών πυροβόλων) και οι οποίοι κατάφεραν να διατηρήσουν μέχρι τέλους το Πουάντ, παρά τις αντιξοότητες και το βαρύ κό στος σε αίμα που υποχρεώθηκαν να κα ταβάλουν. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) w w w .m ilita ryh is to ryo n lin e.c o m /p o in te du H oc (2) w w w .d -d ayo verio rd .com /poin te du H oc (3) en.w ikipedia.org.w iki/P ointe du H oc (4) w w w .h istory.arm y.m il/sm aii u n it actions/P ointe du H oc (5) w w w .a m e rican vete ran s cen te r.o rg /th e guns o f P ointe du Hoc. (6) S teven J. Zalo g a: RANG ERS LEAD THE WAY, PO IN TE DU H O C D DAY 1944, R aid 1, O sprey, O xford, 2009.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 2 5

Τ:Τ:Γ:?·’

*

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ π * ion Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΑΕΜΟ Ανιιιιειωπίζονιαα ιην ανανεννημένη γερμανική απειλή Την άνοιξη ίου 1940 σιη Γαλλία, ο Βρειανικός Σιραιός δεν ανιιμειώπιοε με επιδεξιότατα

io u c

Γερμανούι; εισβολεία.

Η ιεΠικη ηπα me Γερμανίας περιέβαλε με λήθη μια οειρά λανθασμένων επιλογών,

tic

οποίες όμως η ιστορική έρευνα οιρείλει να επιοημάνει. Αυτή η αναγνώριση ανήκει δικαιωμαιικά σε εκείνους που, όχι μόνο είχαν ενιοπίσει ία προβλήματα, αλλά είχαν προιείνει εγκαίρως και τις κατάλληλες λύσεις ιους.

Ο Ν τέ ιβ ιν τ Λ ό υ ν τ Τζω ρ τζ δ ιε τ έ λ ε σ ε π ρω θυπ ουργός τη ς Β ρ ετα ν ία ς το δ ιά σ τη μ α 1916-22 κα ι α ρ χη γό ς το υ κ ό μ μ α το ς των Φ ιλ ελ ευ θ έρ ω ν το 1926-31.

■ Η β Η Β η Η μ βΙΗ Β Η Ι 26

I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO PIA

Το β ρ ετα ν ικ ό Β ω ρ ηκτό H M S «A nson» άρχισ ε να να υ π η γ είτα ι το 19 3 7 και τ έ θ η κ ε σ ε υπ ηρεσία το 1942.

ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ θ. ΠΑΠΑΑΗΜΗΤΡΙΟΥ ο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τις Ενοπλες Δυνάμεις της Βρετανίας σε πλήρη ανάπτυξη, γεγονός που δεν είχε πα ρατηρηθεί ποτέ σε τέτοια έκταση στο πα ρελθόν. Οι μόλις έξι μεραρχίες επαγγελματιών που διέθετε η χώρα τον Αύγουστο 1914 είχαν ανέλθει σε περισσότερες από 70 μεραρχίες επι στρατευμένων πολιτών, στις οποίες περιλαμβάνο νταν άνδρες από ολόκληρη την Αυτοκρατορία (Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Καναδοί κ.ά.). Βρετανι κές στρατιές βρίσκονταν τόσο στο Δυτικό Μέτω πο (πέντε στρατιές) όσο και στα υπόλοιπα χερσαία μέτωπα (Μέση Ανατολή, Ιταλία, Βαλκάνια). Το Βρε τανικό Βασιλικό Ναυτικό είχε αναπτυχθεί σε όλες τις θάλασσες, διαθέτοντας πανίσχυρες μονάδες (12 μοίρες των τεσσάρων πλοίων γραμμής, τα ο ποία πλαισιώνονταν από πολλά μικρότερα), ενώ η Βρετανική Βασιλική Αεροπορία (η πρώτη ανεξάρ τητη δύναμη παγκοσμίως), με μερικές χιλιάδες α εροσκάφη, κυριαρχούσε στους αιθέρες της δυτι κής Ευρώπης. Οι απώλειες, ωστόσο, που υπέστη η Αυτοκρα τορία κατά την τετραετή της εμπλοκή ήταν και αυ τές σημαντικές. Συνολικά, η Αυτοκρατορία θρήνη σε 921.000 νεκρούς (από τους οποίους οι 723.000 ήταν Βρετανοί) και επωμίστηκε τη φροντίδα ενός και πλέον εκατομμυρίου τραυματιών και ασθενών, εκ των οποίων οι 313.000 ήταν ανάπηροι (οι 41.000 ακρωτηριασμένοι) και οι 65.000 με νευρολογικάψυχολογικά προβλήματα («νευρασθένεια» σύμ φωνα με την τότε ιατρική ορολογία). Σε υλικούς πόρους, ο πόλεμος κόστισε αρκετά και ανάγκασε τη χώρα να χρεωθεί, έναντι της Αμερικής, με 4,277 δισεκατομμύρια δολάρια. Η τελική νίκη, παρόλα αυτά, ενίσχυσε ιδιαίτε ρα τη συλλογική συνείδηση και η βρετανική κοι

Τ

νωνία δεν βίωσε τόσο έντονα όσο άλλα κράτη (ό πως η Γαλλία) την εμπειρία του πολέμου, αφού στο έδαφος της χώρας δεν πραγματοποιήθηκαν χερ σαίες επιχειρήσεις. Η γενική αυτή αντίληψη του προηγηθέντος πολέμου ως κάτι τρομερού μεν αλ λά ταυτόχρονα και επικού και όχι ως εντελώς απο τρόπαιου και απευκταίου, διαφαίνεται μεταξύ άλ λων και στο ότι, στα μεταπολεμικά χρόνια δεν παρατηρήθηκε μείωση των γεννήσεων. Σύμφωνα με τις στατιστικές, ο αριθμός των νεαρών ανδρών η λικίας 15-24 ετών ήταν μεγαλύτερος το 1924 απ’ ότι το 1911! Ως ποσοστό δε επί του συνολικού πλη θυσμού, υπέστη μόνο μια μικρή μείωση, από 18,2% στο 17,6%. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν την α ξιοσημείωτη δυναμικότητα της βρετανικής κοινω νίας και παράλληλα την επιθυμία των Βρετανών να ξεπεράσουν τα τραύματα που τους επέφερε ο πόλεμος και να εγκαινιάσουν μια νέα σελίδα στη ζωή τους. Οι συνθήκες ειρήνης υπογράφηκαν την πε ρίοδο Μαϊου 1919-Ιουλίου 1920, με τους Βρετα νούς να δέχονται τη γαλλική πρωτοκαθεδρία στα ευρωπαϊκά θέματα (συνθήκες Βερσαλλιών και Σαίν Ζερμέν με τη Γερμανία και την Αυστροουγ γαρία) και, αντίστοιχα, τους Γάλλους να αναγνωρί ζουν τη δική τους στα θέματα των αποικιών και της Ανατολής (Συνθήκη των Σεβρών με την Οθω μανική Αυτοκρατορία). Αμέσως, πάντως, μετά την υπογραφή της ανακωχής (11 Νοεμβρίου 1918), ανταποκρινόμενη στο λαϊκό αίσθημα αλλά θέλο ντας ταυτόχρονα να περιορίσει στο ελάχιστο τις δαπάνες, η κυβέρνηση της νίκης υπό τον Λόυντ Τζωρτζ πραγματοποίησε την αποστράτευση των στρατιωτικών κάθε είδους τόσο γρήγορα και σε τέτοια έκταση, ώστε ήδη από το καλοκαίρι του 1919η χώρα δεν διέθετε επαρκή στρατεύματα για

~ . .Τ -

Jt,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 12 7

Β ρ ετα ν ικ ά ελ α φ ρ ά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α ο χ ή μ α τα μ ε τα φ ο ρ ά ς προσω πικού U niversal/B ren C arrier.

να προστατεύσει τα συμφέροντά της σε πλήθος περιοχών, όπως η Μικρά Ασία, η Μεσοποταμία κ.ά. Αυτή η βρετανική αδυναμία, σε συν δυασμό με τις διεθνείς πολιτικές εξελί ξεις (άρνηση της Αμερικής να συμφωνή σει στη Συνθήκη των Σεβρών και στην ί δρυση της Κοινωνίας των Εθνών, επικρά τηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία και ανά πτυξη εθνικιστικών κινημάτων στη Μέση Ανατολή), οδήγησε στην ανατροπή των βρετανικών σχεδίων και στην πρώτη πολι τική ήττα της χώρας, με την αντικατάστα ση της Συνθήκης των Σεβρών (που είχε υ πογράφει με την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία) με τη νέα Συνθήκη της Λωζάνης (που υπεγράφη με τη νικήτρια ε θνικιστική Τουρκία του Κεμάλ), το 1923. Η «ταπείνωση» αυτή, αιτία της οποίας ήταν η απουσία ιδίων επαρκών στρατιωτικών δυνάμεων και η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων χαμηλότερου κόστους (όπως η α ξιοποίηση των στρατών άλλων κρατών), συνέβη στη μακρινή Ανατολή και όχι στη γειτονική Δύση, με αποτέλεσμα το πρό βλημα να μη γίνει αντιληπτό από τους στρατιωτικούς και πολιτικούς εγκεφά λους της χώρας. Οι τελευταίοι, εκείνη την εποχή είχαν υιοθετήσει το «δόγμα της δεκαετίας», δηλαδή της χρονικής προθε σμίας δέκα χρόνων προκειμένου να κινη τοποιήσουν τις δυνάμεις του κράτους από τη στιγμή που θα αντιλαμβάνονταν ότι παρουσιαζόταν κάποια απειλή. Κάθε χρόνο, οι ιθύνοντες εκτιμούσαν τα διε θνή δεδομένα και ανανέωναν την ισχύ του δόγματος, μετατοπίζοντας την αφε τηρία έναρξης της πολεμικής κινητοποίη σης (συνεπώς και των δαπανών) για τον ε πόμενο χρόνο... Στη βρετανική πολιτική σκηνή, ήδη από τον Οκτώβριο 1922, η κυβέρνηση υπό τον Λόυντ Τζωρτζ είχε παραχωρήσει τη θέση της σε εκείνη του γηραιού Μπόναρ

28

IΙΤ Ρ Α Τ ΙΠ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Λω. Στις αρχές του 1923, ωστόσο, ο πρω θυπουργός απεβίωσε και αντικαταστάθηκε από τον υπουργό Οικονομικών Στάνλεϋ Μπάλντουιν, ενώ υπουργός Εξω τερικών ανέλαβε ο λόρδος Κώρζον. Η κυ βέρνηση αυτή οδήγησε τη χώρα σε εκλο γές τον Οκτώβριο 1923, όταν πλέον όλα τα θέματα του μεγάλου πολέμου είχαν διευθετηθεί. Το αποτέλεσμα των εκλο γών ήταν καινοφανές, με τους σοσιαλι στές να κερδίζουν ελαφρύ προβάδισμα και στη συνέχεια να σχηματίζουν κυβέρ νηση μειοψηφίας. Πρωθυπουργός αναδείχθηκε ο Ράμσεϋ ΜακΝτόναλντ, αλλά η ευάλωτη κυβέρνησή του δεν άντεξε πε ρισσότερο από έναν χρόνο, και στις επό μενες εκλογές (1924) οι συντηρητικοί υπό τον Μπάλντουιν πέτυχαν σημαντική νίκη και σχημάτισαν κυβέρνηση μαζί με τους φιλελεύθερους. Ο νέος ισχυρός άνδρας της Βρετα νίας, ο πρωθυπουργός Στάνλεϋ Μπάλντουιν, προχώρησε δραστήρια στη διευ θέτηση των θεμάτων εξωτερικής πολιτι κής. Την περίοδο αυτή, η Βρετανία επεδίωκε τη σταθερή συνεννόηση και δημι ούργησε θετικό κλίμα ανάμεσα στους πρώην νικητές και ηττημένους, προέβη σε μια σειρά κινήσεων που εξομάλυναν τις τεταμένες σχέσεις μεταξύ τους και καλλιέργησε αισιοδοξία για την παγκό σμια ειρήνη και τη συνεργασία με τις άλ λες μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης και της Αμερικής, ώστε να μειώνονται οι πι θανές εντάσεις και να ελέγχονται έγκαι ρα οι εστίες προστριβών. Παράλληλα, επι δίωξε την επίλυση ορισμένων βασικών προβλημάτων. Καταρχήν, συμφώνησε με τον Αμερικανό πρόεδρο Κούλιτζ τους ό ρους αποπληρωμής των πολεμικών χρε ών της Βρετανίας, δημιουργώντας ένα κλίμα οικονομικής σταθερότητας. Οσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις, συμμετείχε ενεργά και αποφασιστικά στη σύναψη της

συμφωνίας του Λοκάρνο, με συμμετοχή και της Γερμανίας, η οποία εξομάλυνε σε κάποιον βαθμό τις υφιστάμενες διαφο ρές μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και δημιούργησε θετικό κλίμα ανάμεσά τους. Την ίδια εποχή, η άλλη μεγάλη ευρω παϊκή δύναμη, η Γαλλία, με υπουργό Εξω τερικών τον Αριστίντ Μπριάν, πρότεινε στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Φρανκ Μπίλινγκς Κέλογκ την υιοθέτηση μιας συμφωνίας αποκήρυξης του πολέ μου ως μέσου επίλυσης των διακρατικών διαφορών. Στις σχετικές διαβουλεύσεις έ λαβε μέρος και ο Γερμανός υπουργός Γκούσταβ Στρέζεμαν και, τελικά, υπογράφηκε η συμφωνία Μπριάν-Κέλογκ στο Πα ρίσι, στις 28 Αυγούστου 1928, από τους εκπροσώπους 15 κρατών. Στη συμφωνία αυτή, στην οποία σύντομα προσχώρησαν άλλα 57 κράτη, προσδιοριζόταν ένας σύ στημα ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών, στο πλαίσιο της Κοινωνίας των Εθνών. Οι δύο συμφωνίες, του Λοκάρνο και του Παρισιού, συνέβαλαν ακόμη πε ρισσότερο στην εξομάλυνση των διεθνών σχέσεων. Σε παγκόσμιο επίπεδο ωστόσο, παρά το ελπιδοφόρο κλίμα που δημιούργησαν οι παραπάνω συμφωνίες, προϊόντα και οι δύο μιας ιδεαλιστικής προσέγγισης των διακρατικών σχέσεων, πολύ σύντομα άρ χισε και η υπονόμευσή τους, λόγω των α νταγωνιστικών συμφερόντων τόσο των ι σχυρών κρατών όσο και των πολυεθνικών εταιριών (ιδιαίτερα των εταιριών παραγω γής και εμπορίας όπλων), τα οποία εντάθηκαν από την οικονομική κρίση του 1929 και έπειτα. Ό ι προσπάθειες συγκράτησης και κα ταπολέμησης της ανεργίας, ώθησαν πολ λά κράτη να ενισχύσουν τις πολεμικές βιομηχανίες, οι οποίες μπορούσαν να α πασχολήσουν μεγάλο αριθμό εργαζομέ νων. Αυτές με τη σειρά τους, υποστήριξαν εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που μπο ρούσαν να τους εξασφαλίζουν απρόσκο πτη αγορά των αποθεμάτων τους, δηλαδή αυτές που προτιμούσαν τον πόλεμο από τους ειρηνικούς διακανονισμούς των ιδε αλιστών. Η φασιστική Ιταλία ήταν μια από αυτές και σύντομα την ακολούθησε η Γερμανία, όταν την κυβέρνηση ανέλαβαν οι εθνικοσοσιαλιστές υπό τον Αδόλφο Χίτλερ (Ιανουάριος 1933). Πολύ γρήγορα, οι τελευταίοι παγίωσαν πραξικοπηματικά την εξουσία τους και επιδόθηκαν σε μια σύντονη προσπάθεια ανασυγκρότησης. Οι ισχυρές βιομηχανίες όπλων (Krupp, Heinkel, Rheinmetall, Messerschmitt κ.ά.) συμπαρατάχθηκαν μαζί τους. Το 1935, ό ταν ο Χίτλερ ανακοίνωσε τον επανεξοπλισμό της χώρας του, όπως σημειώνει εμ-

φατικά ο Χένρυ Κίσινγκερ, έγινε φανερό σε όλσν τον κόσμο ότι οι συμφωνίες ιδεαλιστικής έμπνευσης περί ειρηνικών διευ θετήσεων είχαν πλέον μεταβληθεί σε κε νό γράμμα. Στη Βρετανία, παρά τις επιτυχίες της στα εξωτερικά θέματα, μέσα σε ένα περι βάλλον γενικευμένων εσωτερικών ανακα τατάξεων, η κυβέρνηση Μπάλντουιν ηττήθηκε από τους ανερχόμενους σοσιαλι στές στις εκλογές του Ιουνίου 1929 και αντικαταστάθηκε από αυτήν του Μακντόναλντ (7-6-1929). Οι σοσιαλιστές, ωστόσο, δεν πρόλαβαν να χαρούν την επιτυχία τους ούτε να εφαρμόσουν κάποια ρηξικέ λευθη πολιτική. Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο 1929, η κρίση του χρηματι στηρίου της Νέας Υόρκης και η άμεση α ντανάκλασή της στη Βρετανία, οδήγησαν το σύνολο της οικονομίας και της πολιτι κής σε έντονη κρίση.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 30 Στην αυγή της νέας δεκαετίας, τα κράτη της Ευρώπης προσπαθούσαν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες και τους περιορισμούς της διεθνούς οικονομικής κρίσης, η οποία πυροδότησε νέες εντά σεις τόσο εντός των κρατών όσο και με ταξύ τους. Στη Βρετανία, μετά τις εκλο γές του Ιανουαρίου 1931, συγκροτήθηκε νέα κυβέρνηση εθνικού συνασπισμού υπό τον ΜακΝτόναλντ, αλλά με πρόγραμ μα πολλών «θυσιών και στερήσεων» σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να ξεπεραστεί η κρίση. Μέσα σε ένα τέτοιο πολιτικό-οικονομικό πλαίσιο, υιοθετήθηκε και προωθήθηκε ιδιαίτερα η πολιτική του α φοπλισμού, η οποία φαινόταν ιδιαίτερα ελκυστική και ως ιδεολογία (αφού προω θούσε την παγκόσμια ειρήνη) αλλά και ως οικονομική λύση (λόγω της μείωσης των στρατιωτικών δαπανών). Η βρετανική κυβέρνηση επιδόθηκε με τέτοιο ζήλο στην πολιτική του αφο πλισμού, επιδιώκοντας την επιτυχία της με κάθε τρόπο, ώστε συμπαρέσυρε αρ κετά άλλα κράτη και, προπάντων, πίεσε την ετέρα ισχυρή δύναμη, τη Γαλλία, με απρόσμενες συνέπειες για τη διεθνή κα τάσταση. Ενδεικτικό του γενικότερου κλίματος που επικράτησε ήταν το ψήφι σμα που υιοθέτησαν οι φοιτητές της έ νωσης του γνωστού πανεπιστημίου της Οξφόρδης, οι οποίοι δήλωναν ότι αρνούνται να πολεμήσουν «για τον βασιλιά και την πατρίδα»... Την ίδια εποχή, στην Απω Ανατολή οι Ιάπωνες ξεκινούσαν τις επιθέσεις τους ε ναντίον της Κίνας, καταλαμβάνοντας αρ

χικά το Μούκδεν, ενώ στις αρχές του 1932 αποβιβάστηκαν βόρεια της εμπορικής ζώ νης της Σαγκάης, εκδιώκοντας τα κινεζι κά στρατεύματα ύστερα από σκληρή μά χη. Ακολούθησε η ίδρυση του κράτουςμαριονέτα του Μαντσουκουό (στα εδάφη της σημερινής Μαντσουρίας), με απόσπα ση μέρους της βορειοανατολικής Κίνας, αποδεικνύοντας τις επεκτατικές διαθέ σεις του ιαπωνικού μιλιταρισμού. Λίγο αρ γότερα, και λίγο πιο κοντά, στη Γερμανία, ο Χίτλερ αναλάμβανε την καγκελαρία (Ια νουάριος 1933), προτάσσοντας τον επανεξοπλισμό της χώρας και την κατάργηση των συνθηκών που την κρατούσαν δέ σμια των νικητών της. Η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Μακντόναλντ παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον Νοέμβριο του 1935, την εποχή που η Γερμανία ξεκινούσε τον ραγδαίο επανεξοπλισμό της, συγκροτώντας με ταξύ άλλων και τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες. Η νέα βρετανική κυβέρνηση, των συντηρητικών υπό τον Μπάλντουιν, παρότι συμπεριελάμβανε αρκετούς διο ρατικούς πολιτικούς που υποστήριζαν την κινητοποίηση της χώρας, όχι μόνο συνέχισε αλλά μάλιστα απέδειξε έμπρα κτα την πίστη της στη φιλειρηνική πολι τική του προκατόχου της. Η μόνη αλλα γή που συντελέστηκε, και αυτή έπειτα από ισχυρές πιέσεις και σημαντική προ σπάθεια, ήταν η εγκατάλειψη της ουτο πικής πολιτικής του μονομερούς αφο πλισμού και η δρομολόγηση ορισμένων εξοπλιστικών προγραμμάτων. Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση των συντηρητικών χρεώνεται με δύο σημαντι κά σφάλματα, αφενός την παράλειψη

στήριξης της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας τη στιγμή που η χιτλερική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία στήριζαν με κάθε τρόπο τους στασιαστές εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο, και αφετέ ρου τη σύμπραξή της στη συμφωνία του Μονάχου, την οποία υπέγραψε το 1938 ο νέος Βρετανός πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλαιν με τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι και τον Γάλλο πρωθυπουργό Νταλαντιέ. Οπως δήλωσε ο τελευταίος, με την πολι τική του κατευνασμού που εφάρμοζε και την επακόλουθη υπογραφή της Συνθή κης του Μονάχου «σώθηκε η ειρήνη στην εποχή μας», κάτι που αποδείχθηκε σύ ντομα όχι μόνο αναληθές αλλά και πολιτι κά άστοχο. Ωστόσο, η χώρα εξασφάλισε λίγο χρόνο, στον οποίο κατέβαλε σημα ντικές προσπάθειες για να ενισχύσει τις στρατιωτικές δυνάμεις της. Η συμφωνία του Μονάχου (μεταξύ Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Βρετα νίας) και η διακήρυξη του Παρισιού που την ακολούθησε (μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας), αντί να περιορίσουν, άνοι ξαν περισσότερο την όρεξη του Χίτλερ, ο οποίος πλέον θεωρούσε πολύ αδύνα μους τους Δυτικούς Συμμάχους. Με το νέο έτος (1939), οι Γερμανοί ήλθαν σε προστριβές με την Πολωνία. Οι δύο σύμ μαχοι (Γαλλία και Βρετανία) άρχισαν να κατανοούν τα λάθη τους και σύντομα έ δωσαν εγγυήσεις ασφαλείας στην Πο λωνία (Απρίλιος 1939) ενώ επεδίωξαν να έλθουν σε συνεννόηση και με την ΕΣΣΔ. Η γαλλική εξωτερική πολιτική στάθηκε στο ύψος της, εκτιμώντας την πραγματι κή κατάσταση, αλλά η αντίστοιχη βρετα νική πελαγοδρομούσε.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO PIA

I29

Ο Σ τά ν λ ε ϋ Μ π ά λντουιν ή τα ν τρ ε ις φ ο ρ ές π ρω θυπ ουρ γό ς τη ς Β ρ ετα ν ία ς (1923-24, 1924-29, 1935-37) και α ρ χη γό ς το υ Σ υ ν τη ρ η τικ ο ύ κ ό μ μ α το ς .

Ο Ρ ά μ ο εϋ Μ α κ Ν τό να νλ ντ δ ιε τ έ λ ε σ ε α ρχη γός το υ Ε ρ γα τικ ο ύ Κ ό μ μ α το ς και π ρω θυπ ουρ γό ς τη ς Β ρ ετα ν ία ς το 1924 και τη ν π ερίοδο 1929-1935.

Τελικά, το Λονδίνο έπαυσε αδικαιολό γητα τις διαπραγματεύσεις, ενώ οι Γάλ λοι διέπραξαν το ολέθριο λάθος να συ νταχθούν μαζί τους και να μη συνεχίσουν μόνοι. Δύο μήνες αργότερα, η κομ μουνιστική Σοβιετική Ενωση και η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία υπέγραφαν το σύμφωνο μη επίθεσης «Ρίμπεντροπ-Μολότωφ». Ο δρόμος για τον Β ’ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν πλέον ανοικτός. Στη Γαλλία έγινε κατανοητή η βαρύτητα της εξέλι ξης αυτής και διατάχθηκε επιστράτευση (τέλη Αυγούστου), η οποία απέδωσε με ρικά εκατομμύρια στρατιωτών. Οταν η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία (1η Σε πτεμβρίου), τηρώντας τις εγγυήσεις που είχαν δώσει τον προηγούμενο Απρίλιο, η Βρετανία (με στρατιωτική δύναμη εκείνη την εποχή μόλις 237.000 άνδρες) και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία (3 Σεπτεμβρίου). Στις 10 Μαϊου του 1940, υπό την πίε ση των ευθυνών και των εσωτερικών της αντιθέσεων, η κυβέρνηση Τσάμπερλαιν αντικαταστάθηκε από νέα κυβέρνηση συ νασπισμού υπό τον διορατικότερο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Τα γεγονότα όμως έτρε χαν. Και ναι μεν, κατά τον χειμώνα 1939-40, έχοντας επιστρατεύσει σημαντικό μέρος των δυνάμεών του, το βρετανικό κράτος με πληθυσμό 46,6 εκατομμυρίων κατοί κων· ετοιμαζόταν για την επικείμενη ανα μέτρηση, ωστόσο τα προβλήματα που το κατέτρεχαν ήταν πολλά και σοβαρά και αυτά θα καθόριζαν τις εξελίξεις. Τον Σεπτέμβριο του 1939, η δύναμη του Βρετανικού Μητροπολιτικού Στρα τού έφθανε μόλις τις 237.000 άνδρες, οι

οποίοι στελέχωναν τους ενεργούς πυρή νες των 12 υφιστάμενων μεραρχιών πεζι κού και της μίας ταξιαρχίας τεθωρακι σμένων. Σύμφωνα με τα σχέδια που τέθη καν αμέσως σε εφαρμογή, κλήθηκαν επί στρατοι και ξεκίνησε η ανάπτυξη 26 συ νολικά μεραρχιών, η οποία όμως προχω ρούσε με πολύ αργούς ρυθμούς, κυρίως λόγω της έλλειψης των απαιτούμενών ό πλων. Οταν αυτή η δύναμη θα ήταν έτοι μη, κάτι που προγραμματιζόταν για το τέλος του 1941 (με την απαραίτητη συμ βολή των Αμερικανών), η ισχύς της αναμενόταν επιβλητική. Η ισχύς ενός στρατού όμως δεν προ έρχεται μόνο από τα αριθμητικά του δε δομένα αλλά, προπάντων, από τον στοχα σμό, τη σύνθετη σκέψη του επιτελείου του, που διαμορφώνει το πολεμικό του δόγμα, οργανώνει ανάλογα με αυτό τις μονάδες του, τις διοικεί και τις κατευθύ νει επιχειρησιακά στο πεδίο της μάχης, αξιοποιώντας κατάλληλα τα διατιθέμενα ό πλα. Και σε αυτό το πεδίο, φαίνεται πως οι Βρετανοί είχαν μείνει πολύ πίσω...

3 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ Λ0ΓΜΑ Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου (1919-1939) εμφανίστηκαν ορισμένοι συγ γραφείς, οι οποίοι, στοχαζόμενοι πάνω στον πόλεμο και στον τρόπο διεξαγωγής του, και λαμβάνοντας υπόψη αφενός τις νωπές πληγές και τα δράματα της προη-

γηθείσας σύρραξης αφετέρου τις πρό σφατες τεχνολογικές ανακαλύψεις (άρ ματα μάχης, αεροπλάνα, μηχανοκίνητα μέσα κλπ.), διατύπωσαν νέες, καινοτόμες απόψεις τόσο επί θεμάτων στρατηγικής όσο και τακτικής. Δύο από τους πλέον γνωστούς ήταν οι Βρετανοί Τζων Φρέντερικ Φούλερ και Μπέιζιλ Χένρυ Λίντελ Χαρτ. Ιδιαίτερη θέση κατείχε επίσης ο Ιταλός Ντουέ, ο οποίος ανέδειξε τον ξε χωριστό ρόλο που μπορούσαν να έχουν σε έναν νέο πόλεμο τα αεροπλάνα (ιδίως τα βομβαρδιστικά μακράς ακτίνας δρά σης), ενώ ο Γάλλος Ετιέν τόνισε την αξία των αρμάτων μάχης και, μόλις το 1921, έ δωσε μια ακριβή όσο και προφητική εικό να του επερχόμενου πολέμου με τεθωρα κισμένα. Μελετώντας τους συγγραφείς αυτούς, φαντάζεται εύκολα κανείς τα α ποτελέσματα θα επιτυγχάνονταν αν συν δυάζονταν μεταξύ τους τα δύο όπλα -άρ ματα και αεροπλάνα- δημιουργώντας ε ξαιρετικές δυνατότητες ελιγμών και πο λέμου κινήσεων. Μεταξύ αυτών των συγγραφέων, ο επαγγελματίας στρατιωτικός Φούλερ ήταν εκείνος που ανέδειξε τη σημασία της επι στημονικής γνώσης στα θέματα του πο λέμου. Πιο συγκεκριμένα, θεωρούσε ως δύο εκ των κορυφαίων τεχνολογικών επι τευγμάτων τον κινητήρα εσωτερικής καύσης και τα δηλητηριώδη αέρια. Κατά την άποψή του, οι μελλοντικές πολεμικές επιχειρήσεις θα διεξάγονταν με άρματα μάχης, μηχανοκίνητες μονάδες πυροβο λικού, αναγνώρισης και μηχανικού, ενώ κομβικό ρόλο θα έπαιζαν οι μονάδες εφο διασμού, διαβιβάσεων και υλικού πολέ μου. Στα βιβλία του ανέδειξε επιπλέον τις διαχρονικές αρχές του πολέμου, οι οποί ες κατά την άποψή του ήταν οι εξής εν νέα: διοίκηση, συγκέντρωση, παράταξη, αποφασιστικότητα, αιφνιδιασμός, εγκαρ τέρηση, ευελιξία, επιθετική δράση και α σφάλεια. Ο Φούλερ έφθασε μέχρι το α ξίωμα του αρχηγού του όπλου των Τεθω ρακισμένων στο Γενικό Επιτελείο του Βρετανικού Στρατού και προσπάθησε να προωθήσει πολλές από τις απόψεις του. Στην ίδια κατεύθυνση με τον Φούλερ κινείτο και ο λοχαγός και μετέπειτα ιστο ρικός Λίντελ Χαρτ (1895-1970). Το βιβλίο του Χαρτ για τη στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης του εχθρού εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1927 με τίτλο «Αποφασι στικοί Πόλεμοι της Ιστορίας» (μετά τις αρχικές δοκιμασίες του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου, το βιβλίο επανεκδόθηκε το 1941, εμπλουτισμένο και συμπληρωμένο από την αποκτηθείσα στο μεταξύ εμπει ρία, με τίτλο «Στρατηγική της έμμεσης προσεγγίσεως»)'. Σε αυτό συμπύκνωσε τις

ιδέες του σε μια συνεκτική θεωρία στρα τηγικής, κύρια χαρακτηριστικά της οποίας ήταν η επιδίωξη της νίκης με μη συμ βατικούς τρόπους, με διεισδύσεις σε μη αναμενόμενες περιοχές, με αιφνιδια σμούς και παραπλανήσεις, γενικότερα με χρήση ευφυών μεθόδων για την επί τευξη πλήγματος επί του ηθικού και την ψυχολογία του εχθρού, και όχι επί των δυνάμεών του. Οι ιδέες του Φούλερ και του Αίντελ Χαρτ, παρά τη μεγάλη εντύπωση και το ενδιαφέρον που προξένησαν τα βιβλία τους σε ολόκληρο τον κόσμο (ο Χίτλερ ή ταν θαυμαστής του Φούλερ), δεν αντιμε τωπίστηκαν θετικά από τους πολεμικούς εγκεφάλους της πατρίδας του. Οπως ση μειώνει ο ιστορικός Μάρτιν βαν Κρήβελντ «αυτό οφειλόταν εν μέρει στον παγιωμένο συντηρητισμό -πολλοί άνδρες του Ιππικού, φοβούμενοι μήπως τρωθεί το κύ ρος τους, αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τα άλογά τους- και εν μέρει στην έλλειψη οικονομικών πόρων». Είναι χαρακτηριστι κό το γεγονός πως μέχρι τις αρχές της δε καετίας του ‘30, το ιππικό έχαιρε μεγαλύ τερης εκτίμησης από τα τεθωρακισμένα, ενώ ολόκληρος ο Βρετανικός Στρατός διέθετε μόνο μία ελαφρά τεθωρακισμένη -μηχανοκίνητη ταξιαρχία το 1930, η οποία είχε συσταθεί ως πειραματική μονάδα το 1927, την εποχή που και ο Γαλλικός Στρα τός συγκροτούσε τις πρώτες δικές του μηχανοκίνητες μονάδες. Την ίδια περίοδο, η άνοδος του Χίτ λερ στην εξουσία (1933) και οι προκλητι κές δηλώσεις του, δεν φαίνεται να ήταν αρκετές για να κινητοποιήσουν τα αντα νακλαστικά του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου, στην κορυφή του οποίου λί γο αργότερα, το 1934, ανήλθε ένας ιδιαί τερα συντηρητικός αξιωματικός, ο στρα τάρχης Μοντγκόμερυ-Μάσινγκμεργκ. Ο νέος αρχηγός δεν ενέκρινε καμία καινοτόμο ιδέα που μπορούσε να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά του βρετανικού στρα τιωτικού συστήματος. Ηταν μάλιστα έ νας εκ των ανώτατων αξιωματικών που πίστευαν ότι η Βρετανία δεν έπρεπε πο τέ ξανά να στείλει στρατεύματά της στην ηπειρωτική Ευρώπη. Με τέτοιες σκέψεις να κυριαρχούν, και με ευλαβική σχεδόν αφοσίωση στα υ φιστάμενα οργανωτικά και λειτουργικά δεδομένα, δεν ήταν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το σύνολο των βρετανικών μητροπολιτικών δυνάμεων (δηλαδή εκεί νων που βρίσκονταν στο ευρωπαϊκό έδα φος της Βρετανίας και σε ένα μέρος της Ιρλανδίας) το έτος 1932 έφθανε μόλις τις 192.000 άνδρες και ότι η πρώτη βρετανική μονάδα τεθωρακισμένων συγκροτήθηκε

Οι Χ ίτλ ερ και Μ ο υσ ολίνι κ α τά τη ν υπ ογραφ ή τη ς συμφω νίας το υ Μ ονά χου το 1938. Α ρ ισ τερ ά ο π ρω θυπ ουρ γό ς τη ς Β ρ ετα ν ία ς Ν έβ ιλ Τσάμπερλαιν, κα ι δίπλα το υ ο π ρω θυπ ουρ γό ς τη ς Γαλλίας Ε ντο υ ά ρ ν τ Ν τα λ α ν τιέ . Σ τα δ εξιά , ο Ιτα λ ό ς υπ ουργός Ε ξω τερ ικώ ν Τσιόνο.

ως πειραματική το 1927, δέκα ακριβώς χρόνια μετά την επινόηση των αρμάτων μάχης από τους ίδιους τους Βρετανούς! Η μονάδα αυτή, παρότι έγινε ταξιαρχία το 1930 και, με την καθοδήγηση του Φούλερ εκπαιδεύθηκε εντατικά στην πεδιάδα του Σώλσμπερυ, παρέμεινε η μοναδική μέχρι το 1939. Η ευκαιρία που δόθηκε με τον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο, δεν επηρέασε καθόλου το βρετανικό Επιτελείο, το ο ποίο δεν φαίνεται να κατανόησε κανένα από τα κρίσιμα διδάγματα που αναδείχθηκαν τότε σχετικά με τη χρήση των τεθω ρακισμένων. Ομοίως και στα άλλα όπλα (πεζικό, πυ ροβολικό, μηχανικό), ελάχιστες ήταν σι μεταβολές που πραγματοποιήθηκαν ως προς τον τρόπο οργάνωσης ή χρήσης τους. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν η πλήρης μηχανοκίνησή τους. Τόσο το πεζι κό όσο και το πυροβολικό και τα άλλα ό πλα μετακινούντο με οχήματα διαφόρων τύπων, κυρίως με φορτηγά και αυτοκίνη τα για αξιωματικούς που κατασκευάζο νταν από βρετανικά εργοστάσια, φορτη γά ειδικού τύπου για την έλξη των πυρο βόλων, ενώ, ως μοναδική καινοτομία, είχε εισαχθεί και ένα ελαφρύ ερπυστριοφόρο όχημα (Universal Carrier) γενικής χρήσης.

Μια συνήθης βρετανική μεραρχία πεζι κού περιελάμβανε 3.000 οχήματα κάθε τύπου, καθώς και τις ανάλογες υπηρεσίες διοικητικής μέριμνας ώστε να τα κινεί. Στο πεζικό, η μεραρχία των τριών τα ξιαρχιών ΠΖ και του ενός συντάγματος πεδινού πυροβολικού παρέμεινε η βασική μεγάλη μονάδα. Ο οπλισμός των ανδρών ήταν μια σύνθεση παλαιών και νέων ό πλων, τα οποία διακρίνονταν για την α ντοχή και τη σταθερότητά τους, χαρακτη ριστικά του οπλισμού βρετανικής κατα σκευής. Βαρύ πολυβόλο παρέμενε το υδρόψυκτο Vickers των 0,303 in, που έβαλ λε 450-550 φυσίγγια το λεπτό και ξεχώριζε για την αξιοπιστία του (ένα όπλο κατά τη διάρκεια δοκιμών έβαλλε συνεχώς επί 7 ημέρες!). Ηταν τοποθετημένο σε τρίποδα και έφερε ταινία των 250 φυσιγγίων που μπορούσε να συνδέεται με άλλη, δίνο ντας συνέχεια στη Θολή. Οπλοπολυβόλο εισήχθη το τσεχικό Bren των 0,303 in, με γεμιστήρα 30 φυσιγγίων και δυνατότητα εκτέλεσης 500 βολών το λεπτό, με δρα στικό βεληνεκές τα 400 μ. Το υποπολυβόλο για τους βαθμοφόρους ήταν το αμερι κάνικο Thompson Μ1928 (γνωστό στις βρετανικές μονάδες ως τόμυ-γκαν) των 0,45 in με γεμιστήρες των 20-50 φυσιγγίων. Λίγο αργότερα αναπτύχθηκε το πολύ πιο εύχρηστο Sten, με γεμιστήρα 32 φυσιγ γίων και δυνατότητα πραγματοποίησης 500-550 βολών το λεπτό. Οι απλοί στρα τιώτες έφεραν το κλασικό τυφέκιο Lee

Ενα ά ρμα μ άχ ης Α 9 τύπ ου C ruiser M kl (η β ρ ετα νική ονομασία για τα μ έσ α ά ρ μ α τα μ άχ η ς). Ε ίχε βάρος 1 2 1, θω ρ ά κισ η 6-14 mm, οπ λισμό ένα π υροβόλο των 2 p d r και τρ ία πολυβόλα και ε ξ α μ ε λ έ ς πλήρωμα.


131

Enfield No 1/4 των 0,303 in, που έφερε γεμι στήρα 10 φυσιγγίων, ενώ στις ασιατικές μονάδες δινόταν αργότερα το Lee Enfield No 5, ίδιου διαμετρήματος αλλά πιο ελα φρύ, καταλληλότερο για πόλεμο εντός της τροπικής ζούγκλας. Οι αξιωματικοί μπορούσαν να επιλέξουν ένα από τα περί στροφα Webley (με 6 φυσίγγια), Enfield (με 6 φυσίγγια) των 0,38 in και πιστόλι Browning (με 13 φυσίγγια) των 9 mm. Στο πυροβολικό, το οποίο κατά το ισχύον βρετανικό δόγμα κατείχε κομβικό ρόλο στην επίτευξη της νίκης, το βασικό τερο όπλο ήταν το πυροβόλο των 87,6 mm (γνωστό στον Βρετανικό Στρατό ως 25λιβρο), ονομαστό για τη σταθερότητά του, ενώ το διαμέτρημα των 152 mm παρέμενε το ισχυρότερο, παρότι ήταν ξεπερασμένο ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΙΕΔΙΙΕΙΣ ΚΑΙ ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ 1933-1939 Την ίδια περίπου εποχή που στη Βρε τανία οι παραδοσιακές απόψεις έμεναν α κλόνητες στην επίθεση των νέων ιδεών και στη Γαλλία το κοινοβούλιο απέρριπτε τα νέα δόγματα, στη Γερμανία δημοσιεύθηκε το βιβλίο ενός στρατηγού με τον τίτλο: «Προσοχή άρματα», το οποίο προκάλεσε τεράστια εντύπωση. Η διαφορά προσέγγισης μεταξύ των δύο λαών, Βρε τανών και Γερμανών ήταν εμφανής. Οι μεν Βρετανοί, νικητές το 1918, είχαν επα ναπαυθεί στις δάφνες των επιτυχιών τους (οι οποίες ωστόσο είχαν επιτευχθεί κυ-

0 λο χαγός σ ερ Μ π έιζιλ Λ ίν τελ Χ α ρ τ (1895-

1970) ή τα ν έν α ς από το υ ς θ εω ρ η τικ ο ύ ς του Μ εσ ο π ο λ έμ ο υ που π ροέβ λεπ α ν ό τι τα ά ρ μ α τα 9 α π ρω ταγω νιστούσαν σ την επ όμ ενη μ εγ ά λ η σύγκρ ουσ η.

ρίως σε βάρος των Οθωμανών στην Πα λαιστίνη), δεν μετέβαλλαν τίποτα στην ά καμπτη κοινωνική τους ιεραρχία, την ο ποία συντηρούσε και αναπαρήγαγε η στρατιωτική ζωή, ούτε στις στρατιωτικές σχολές τους, στις οποίες η εκπαίδευση ε στιαζόταν στην ευλαβική τήρηση των ο δηγιών (κάτι που καθιστούσε τους αξιω ματικούς μάλλον τυπολάτρες και λιγότερο ευέλικτους διοικητές), ενώ ελάχιστη ή ταν η πρόοδος στον τομέα της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης. Οι αριστοκράτες Βρετανοί αξιωματι κοί εξακολουθούσαν να ασχολούνται με διάφορα εξεζητημένα σπορ (κρίκετ και πόλο στη μητρόπολη, κυνήγι αγριόχοιρων και τίγρεων στις Ινδίες κ.ά.), και να συχνά ζουν ντυμένοι άψογα στις λέσχες τους, αλλά απαξιούσαν να σκεφθούν δημιουρ γικά, να αμφισβητήσουν το κυρίαρχο πο λεμικό δόγμα τους και ενδεχομένως να το μεταβάλουν. Επιπλέον, δυστροπούσαν α πέναντι σε οποιονδήποτε και οτιδήποτε επιχειρούσε να ταράξει την ανακουφιστι κή ρουτίνα τους. Οι Γερμανοί, αντίθετα, οι ηττημένοι του 1918, βρίσκονταν σε μια κατάσταση διανοητικής και ψυχολογικής εγρήγορ σης, έτοιμοι να εξετάσουν και να δεχθούν καθετί νέο, που τους δημιουργούσε την ελπίδα μιας ανταπόδοσης. Και τις προσ δοκίες τους αυτές, τις επένδυσαν στη σύγχρονη τεχνολογία και στους νέους τρόπους μάχης που αυτή δημιουργούσε. Ετσι, το 1935, τη χρονιά που η Γερμανία κατήγγειλε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών Ο υ π ο σ τρ ά τη γο ς Τζων Φ ούλερ (1878-1966) ήτα ν έ ν θ ε ρ μ ο ς οπ αδός των α ρμ ά τω ν και κ α τά το ν Α ’ Π Π ε ίχ ε υ π η ρ ετή σ ει σ το Σώ μα Αρμάτω ν.


ΙΣΤΟΡΙΑ

και ξεκίνησε τον επανεξοπλισμό της, συστάθηκαν τρεις τεθωρακισμένες μεραρ χίες (πάντσερ) και λίγο αργότερα άλλες τρεις, με δύναμη 275 αρμάτων περίπου η καθεμία. Πριν από τους Γερμανούς, στη Σοβιε τική Ενωση είχαν υιοθετηθεί ανάλογες ι δέες και είχαν κατασκευαστεί ισχυρά άρ ματα. Οι Σοβιετικοί εξακολουθούσαν να μελετούν και να πειραματίζονται επί της χρήσης τους, αλλά και να επεξεργάζονται τα δεδομένα ενός δόγματος συνδυασμού τους με άλλα όπλα. Ομοίως και στην Ιτα λία, λίγο μετά τους Γερμανούς, συγκροτήθηκαν τρεις τεθωρακισμένες μεραρχίες. Αντιθέτως, στη Βρετανία, όπως εξάλλου και στη Γαλλία και στις ΗΠΑ, επικρατούσε ένα πνεύμα αδράνειας. Παρόλα αυτά, όλες οι ισχυρές χώρες είχαν την καλύτερη ευκαιρία για να εξετά σουν ρεαλιστικά τα νέα δεδομένα και να λάβουν εγκαίρως τα μέτρα τους. Από το καλοκαίρι του 1936, όταν ξέσπασε ο εμ φύλιος πόλεμος στην Ισπανία, η συζήτη ση σχετικά με τη νέα πραγματικότητα έ λαβε άλλες διαστάσεις, αφού οι διάφορες θεωρίες δοκιμάζονταν πλέον στο πεδίο της μάχης. Οταν στις συγκρούσεις ενεπλάκησαν δυνάμεις από τρίτες χώρες (Γερμανία, Ιταλία, Σοβιετική Ενωση), τότε ο πόλεμος αυτός μετατράπηκε σε ανοι κτό σχολείο εφαρμογής νέων τακτικών και πολεμικών μεθόδων. Είναι άξιο απο ρίας πώς οι επιχειρησιακές εμπειρίες στην Ισπανία όσο και οι γενικότερες στρατιωτικές εξελίξεις στις άλλες χώρες άφησαν σχεδόν ασυγκίνητους τους Βρε τανούς ιθύνοντες, οι οποίοι έχασαν έτσι την τελευταία ευκαιρία τους. Μετά την έκρηξη του πολέμου και την είσοδο της Βρετανίας σε αυτόν (3 Σε πτεμβρίου 1939), οι καταπληκτικές γερμα νικές νίκες σε βάρος των γενναίων Πολω νών μπορεί να εντυπώσιασαν ολόκληρο τον κόσμο αλλά δεν επηρέασαν ιδιαίτερα τη βρετανική στρατηγική σκέψη. Το μόνο που δρομολογήθηκε ήταν η αναβάθμιση της υφιστάμενης τεθωρακισμένης τα ξιαρχίας σε μεραρχία και η σύσταση στο άμεσο μέλλον μερικών ακόμα μεραρχιών, στον βαθμό που τα εργοστάσια θα μπο ρούσαν να υποστηρίξουν την παραγωγή ι κανού αριθμού αρμάτων. Και επειδή αυτό δεν ήταν εφικτό, οι Βρετανοί σχέδιαζαν να τα παραγγείλουν από αμερικανικά ερ γοστάσια. Ακόμη όμως κι αν κάτι τέτοιο γινόταν, δεν θα είχε τόση σημασία, αφού, όπως έχει γράψει χαρακτηριστικά ο Ελβε τός ιστορικός Εντυ Μπάγιερ, μια τεθωρα κισμένη μεραρχία «..δεν είναι μόνο 500 άρματα, αλλά είναι προπαντός μια δοξα σία χρήσης και ένα επιτελείο άκρως ασκη

μένο στο έργο του, ικανό να χειρίζεται 3.000 οχήματα, να τα κινεί, να τα χρησι μοποιεί στο πεδίο της μάχης, τέλος δε να τα ανεφοδιάζει και να τα επισκευάζει κανονικά». Ολα αυτά -το δόγμα (η «δοξα σία χρήσης» κατά Μπάγιερ), η εκπαίδευ ση, η συνδυασμένη εκπαίδευση με άλλα όπλα, η διαφορετική αντίληψη του διοι κητή κλπ.- προφανώς δεν μπορούσαν να αποκτηθούν μέσα σε λίγους μήνες. Η ό ψιμη αυτή αναβάθμιση του τεθωρακι σμένου όπλου δεν σήμαινε και την ταυ τόχρονη αλλαγή των παγιωμένων αντι λήψεων γι' αυτό. Τα βρετανικά άρματα, κατά το κυρίαρ χο δόγμα χρήσης τους, το οποίο αντέγρα φε αυτό του ιππικού, διακρίνονταν σε δύο είδη: στα άρματα (υποστήριξης) πεζικού, που ήταν σχετικά βαριά, και στα καταδρο μικά (μέσα) άρματα, τα οποία ήταν ελα φρύτερα, με λεπτότερη θωράκιση. Τα πρώτα ακολουθούσαν τους πεζούς, τις ε νέργειες των οποίων υποβοηθούσαν (ό πως οι ουσσάροι του ιππικού). Τα δεύτερα μπορούσαν να επιχειρούν ανεξάρτητα, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι μπορούσαν να διεξάγουν ευρείες διεισδύσεις παρά μό νο ελιγμούς σε κάποια περιορισμένη ακτί να και να αντιμετωπίζουν εχθρικά άρματα (όπως οι θωρακοφόροι του ιππικού). Γενι κά, τα βρετανικά άρματα ενσωμάτωναν στην κατασκευή τους το κυρίαρχο δόγμα, που επέβαλλε να διευκολύνουν το πεζικό και να μη ενεργούν ανεξάρτητα, απομα κρυνόμενα από αυτό. Ολοι οι τύποι ανε ξαιρέτως (Vickers, Cruiser, Matilda κλπ.) διέθεταν χαρακτηριστικά μικρό πύργο, στον οποίο ο αρχηγός πληρώματος -που ενίοτε είχε και ρόλο πυροβολητή- ασφυκτιούσε, ενώ ασύρματο διέθετε μόνο ο δι οικητής της μονάδας. Με αυτούς τους τε χνικούς περιορισμούς, τα άρματα του Βρετανικού Στρατού δεν μπορούσαν να ξεφύγουν από τη διοίκηση του πεζικού και να αναπτύξουν αυτοτελή δράση, ούτε βέβαια να συντονιστούν μεταξύ τους. Με την κήρυξη του πολέμου, το σύνο λο των βρετανικών χερσαίων δυνάμεων που στάθμευαν στο μητροπολιτικό έδα φος, έφθανε τις 237.000 άνδρες... Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια εποχή, η Ελλά δα, με πληθυσμό 7,3 εκατομμύρια κατοί κους, συντηρούσε στρατό ξηράς 140.000 ανδρών... Από αυτούς, πάντως, μεταφέρ θηκαν άμεσα οι 160.000 άνδρες (δύο σώ ματα στρατού με τέσσερις μεραρχίες ΠΖ και τις ανάλογες υπηρεσίες υποστήριξης) στη Γαλλία και έλαβαν θέσεις στο βόρειο μέτωπο, μεταξύ της 7ης και της 1ης Στρα τιάς των Γάλλων. Τα δύο αυτά σώματα στρατού (I ΣΣ υπό τον στρατηγό Μπάρκερ, με τις 1η Μεραρχία ΠΖ υπό τον Αλε-

ξάντερ και 2η υπό τον Λόυντ, και II ΣΣ υπό τον Αλαν Μπρούκ, με τις 3η Μεραρ χία ΠΖ υπό τον Μοντγκόμερυ και 4η υπό τον Τζόνσον) έφθασαν στη Γαλλία τον Σεπτέμβριο 1939, ενώ τον Δεκέμβριο προστέθηκε σε αυτήν τη μικρή δύναμη και η 5η Μεραρχία ΠΖ. Την ίδια εποχή, στην Αίγυπτο στάθμευαν άλλοι 30.000 άνδρες και στις Ινδίες 65.000 Βρετανοί και 205.000 Ινδοί.

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε βρει το Βρετανικό Ναυτικό στη μεγα λύτερη ακμή του, αν και όχι στην πιο δο ξασμένη του περίοδο, καθώς το επίσκιαζε η ανολοκλήρωτη νίκη στη ναυμαχία της Γιουτλάνδης. Το 1918, πάντως, διέθετε 33 σύγχρονα θωρηκτά, 9 βαριά καταδρομικά μάχης και πλήθος αντιτορπιλικών και κα ταδρομικών. Τον καιρό της ειρήνης, τα κράτη δεν ήταν σκόπιμο να επωμίζονται τη συντή ρηση τόσο μεγάλων δυνάμεων, και σύ ντομα αποφάσισαν να συνεννοηθούν για τη μείωσή τους. Ετσι, μετά από πρόσκλη ση των ΗΠΑ, οι μεγάλες ναυτικές δυνά μεις συναντήθηκαν στην Ουάσινγκτον (1921) και υπέγραψαν συμφωνία μείωσης των ναυτικών εξοπλισμών (ΗΠΑ, Βρετα νία, Γαλλία, Ιαπωνία, Ιταλία). Η Βρετανία μπορούσε να διατηρήσει 22 θωρηκτά και άλλα 2 που βρίσκονταν υπό ναυπήγηση (τα «Nelson» και «Rodney»), ενώ θα διέ λυε 18 θωρηκτά και καταδρομικά μάχης. Από το 1921 έως το 1933 η Βρετανία κρά τησε 15 θωρηκτά, οι ΗΠΑ 15, η Ιαπωνία 9, η Γαλλία 7 και η Ιταλία 6. Η συμφωνία διατηρήθηκε ως το 1933, οπότε η ναυπήγηση του γερμανικού «Deutschland» ώθησε όλες τις άλλες δυ νάμεις σε κινητοποίηση. Εκείνη την επο χή, το Βρετανικό Ναυτικό διατηρούσε σε υπηρεσία συνολικά 284 κύριες μονάδες. Εκτοτε, το Ναυαρχείο κινητοποιήθηκε και προώθησε νέα σχέδια ναυπηγήσεων ή

ζήτησε τη μετατροπή των υφιστάμενων. Αναπτύχθηκε έντονος προβληματισμός σχετικά με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά, αν η ταχύτητα έπρεπε να υπερβαίνει τους 23 κόμβους, τι ισχύ πυρός έπρεπε να δια θέτουν (πυροβόλα άνω των 16 in ή αρκούσαν οι 12-14), με αποτέλεσμα να προκύψει το λεγόμενο πρόβλημα των «θωρηκτών του 1937». Τελικά, το Ναυαρχείο προώθη σε ένα νέο πρόγραμμα εξοπλισμού που α φορούσε πέντε νέα θωρηκτά και πέντε α εροπλανοφόρα, τα οποία όμως θα ολο κληρώνονταν το 1942... Εκτός αυτής της ήδη παρωχημένης επιλογής, το βρετανι κό Ναυαρχείο έλαβε επίσης μια απίστευ τη πρωτοβουλία, που ξεπερνούσε την αρμοδιότητά του: υπέγραψε συμφωνία με τη Γερμανία, με την οποία συμφωνούσε στους όρους ναυτικών εξοπλισμών! Η πρωτοφανής αυτή ενέργεια κατα δεικνύει τη μεγάλη επιρροή που είχε το Ναυαρχείο στη βρετανική πολιτική ζωή. Εχοντας, προφανώς, έλθει σε συνεννόη ση με Γερμανούς ναυτικούς ιθύνοντες, παρουσίασε το σχέδιο μιας συμφωνίας, την υποστήριξε με θέρμη ως ιδιαίτερα ευ νοϊκή και τελικά πέτυχε να υπογράφει από την κυβέρνηση (1936)! Το θέμα, όμως, ή ταν ότι με αυτή, την αποσπασματική κίνη ση, αναγνωριζόταν στη Γερμανία το δικαί ωμα επανεξοπλισμού και έτσι, ολόκληρη η βρετανική εξωτερική πολιτική προς τη Γερμανία, που υπερασπιζόταν την ισχύ των συνθηκών και κατά συνέπεια τον μη εξοπλισμό της Γερμανίας, εμφανιζόταν ως αντιφατική, αν όχι ως πλήρως προσχη ματική... Η Βρετανία εκτέθηκε διεθνώς τόσο προς τους συμμάχους της όσο και προς τους εχθρούς της. Επί της ουσίας, η συμφωνία αναγνώριζε μια ισορροπία 100/60 υπέρ της Βρετανίας και έδωσε την επίσημη άδεια στους Γερμανούς να προβούν σε ναυπηγήσεις πλοίων. Ηταν τόσο άστοχη η συμφωνία, η οποία παρουσιά στηκε στη βρετανική κοινωνία ως κατα πληκτική ευκαιρία εξασφάλισης υπερο χής, και είχε υπερεκτιμηθεί τόσο πολύ η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I33

γερμανική βιομηχανική δυνατότητα, ώστε η Γερμανία ως το 1940 δεν είχε καταφέρει να προσεγγίσει τους αριθμούς των πλοί ων που της αναγνωρίζονταν (5 θωρηκτά, 2 αεροπλανοφόρα, 21 καταδρομικά, 64 αντιτορπιλικά κ.ά.).

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ Το Βασιλικό Αεροπορικό Σώμα, χάρη στην αγωνιστικότητα των στελεχών του, απέκτησε τεράστιο κύρος και εξαιρετική φήμη. Οταν, αργότερα, η Αεροπορία αυτονομήθηκε από τον Στρατό και το Ναυτι κό και οργανώθηκε ως ξεχωριστό όπλο με το όνομα Βασιλική Αεροπορική Δύναμη (Royal Air Force - RAF), έχαιρε ήδη μεγά λης εκτίμησης στη βρετανική κοινή γνώ μη, ενώ η σημασία της είχε γίνει κατανοη τή στο Επιτελείο. Ετσι, η RAF αναπτυσσό ταν σχετικά απρόσκοπτα έναντι των άλ λων κλάδων, ως αυτή που μπορούσε να ε ξασφαλίσει την αποτελεσματική άμυνα του Ηνωμένου Βασιλείου. Το 1932, όταν η οικονομική κρίση είχε επιβάλει δραματι κές περικοπές, διέθετε έναν σημαντικό στόλο 445 αεροσκαφών γραμμής! Δύο χρόνια αργότερα (1934), όταν ήταν γνω στό πως η Γερμανία κατασκεύαζε ικανό α ριθμό αεροπλάνων, στο Κοινοβούλιο πραγματοποιήθηκε εκτενής συζήτηση για το αν χρειαζόταν να δαπανηθούν 20 ε κατομμύρια λίρες προκειμένου να συσταθούν τέσσερις νέες μοίρες που θα αύξα ναν τα αεροσκάφη πρώτης γραμμής σε 850-890. Κατά τους έντονους λεκτικούς διαξιφισμούς που ανταλλάχθηκαν, ο Κλήμεντ Ατλη του Εργατικού Κόμματος (και πρωθυπουργός το 1946), δήλωσε ότι αμ φισβητούσε την αναγκαιότητα αεροπορι κού επανεξοπλισμού, ενώ άλλοι βουλευ τές επικαλούντο νούμερα που καταδεί κνυαν την τεράστια βρετανική υπεροχή,

To H urricane ή τα ν το πρώ το μονοπλάνο κ α τα δ ιω κτικό , το οποίο ε ισ ή λ θ ε σε υπ ηρεσία σ τη Β ρ ετα ν ικ ή Α ερ οπ ορ ία το 1937. Α π ο δ είχ θ η κ ε σχεδόν εφ ά μ ιλ λ ο μ ε το γερμ α νικό M e 109.


U TOPIA

με συνέπεια η πρόταση να εγκαταλειφθεί (Μάρτιος 1934). Ωστόσο, η κυβέρνηση, έ χοντας πληροφορίες για τη γερμανική δραστηριότητα, προέβη τον Ιούνιο σε νέα πληρέστερη πρόταση για σύσταση 41 νέ ων μοιρών που θα αύξαναν την δύναμη του αεροπορικού στόλου κατά 820 αερο σκάφη! Η πρόταση, παρά τις έντονες αντι παραθέσεις, υιοθετήθηκε και αποτέλεσε τη βάση για την καταλυτική ενδυνάμωση της RAF κατά τα επόμενα χρόνια. Το 1935 πέταξαν για πρώτη φορά τα Hurricane, ενώ σε νέα συζήτηση στο Κοινοβούλιο, οι υ πουργοί Εξωτερικών και Θησαυροφυλακί ου που είχαν επισκεφθεί τη Γερμανία ανα κοίνωσαν στους συναδέλφους τους ότι αυτή τους είχε ήδη ξεπεράσει σε αεροπο ρική δύναμη. Τον Μάρτιο του 1936 πέτα ξαν τα πρώτα Spitfire και ο νέος υπουργός Κάνλιφ-Λίστερ, έχοντας κατανοήσει τον επικρεμάμενο κίνδυνο ξεκίνησε την υ περπροσπάθεια για να καλύψει τον χαμέ νο χρόνο.

1940-01 ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΛΥΝΑΜΕΙΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΜΑΧΗ Σιραιός Ολοκληρώνοντας την επιστράτευση (τέλη φθινόπωρου του 1939) και την ορ γάνωσή τους (Μάρτιος 1940), οι βρετανι κές χερσαίες δυνάμεις δεν θα μπορού σαν να χαρακτηριστούν εντυπωσιακές, α φού δεν αριθμούσαν περισσότερους από ένα εκατομμύριο άνδρες υπό τα όπλα. Στις αρχές Μάί'ου 1940 η οργάνωσή τους είχε ως εξής: Ο Βρετανικός Στρατός, με συνολικά

26 μεραρχίες διαφόρων τύπων, κράτησε στη μητρόπολη τις 12 (όλες μηχανοκίνη τες) και μία τεθωτακισμένη. Αλλες έξι στάθμευαν στα υπερπόντια εδάφη της Αυτοκρατορίας, τρεις στη Μέση Ανατολή και άλλες τρεις στην Ινδία, ενώ πολλές μι κρότερες δυνάμεις (επιπέδου συντάγμα τος και κάτω) βρίσκονταν διασκορπισμέ νες σε όλα τα σημεία του ορίζοντα (π.χ. στο Χονγκ Κονγκ, στη Σιγκαπούρη, στη νήσο Βόρνεο κλπ.). Οι μονάδες υποστήρι ξης των μάχιμων σχηματισμών ήταν ικα νοποιητικές, με αυτές των αντιαεροπορι κών πυροβόλων να κυριαρχούν. Ο εξοπλισμός των μονάδων ήταν γενι κά ικανοποιητικός: 600 επιχειρησιακά άρ ματα μάχης (στα στρατόπεδα υπήρχαν μερικά ακόμα, τα οποία ωστόσο ήταν απο λιθώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου) και περισσότερα από 2.000 τεθωρακισμέ να οχήματα μεταφοράς προσωπικού και 1.200 πυροβόλα όλων των διαμετρημά των, με κυρίαρχο τύπο το πετυχημένο πυ ροβόλο 25 pdr. Αρχηγός του Στρατού ή ταν ο στρατηγός Αϊρονσάιντ με υπαρχηγό τον στρατηγό Ντιλ, ενώ διοικητής στο Μέ τωπο (Γαλλία) ήταν ο λόρδος Γκορτ. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής τη δύνα μης είχε αναπτυχθεί, φυσικά, στη βόρεια Γαλλία. Στις πέντε μεραρχίες του ενεργού στρατού που είχαν εγκατασταθεί εκεί από το 1939, τον Ιανουάριο του 1940 προ στέθηκαν και οι νεοσυγκροτηθείσες 48η, 50ή και 51η Μεραρχίες, ενώ τον Απρίλιο έ φθασαν επιπλέον οι 42η, 44η, 46η, 12η και τμήμα της 23ης, αυξάνοντας τον συνολι κό αριθμό τους σε 13. Τον Μάιο προστέ θηκε σταδιακά και η νεοσυγκροτηθείσα 1η ΤΘ Μεραρχία, με 328 άρματα μάχης και διοικητή τον ταξίαρχο Ηβανς. Την παρα μονή της μεγάλης μάχης, η Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη (ΒΕΔ), όπως ονο μαζόταν, διέθετε 13 μεραρχίες πεζικού: 1η, 2η, 3η, 4η, 5η, 12η, 23η (ελλιπή) και τις νεοσυγκροτηθείσες 42η, 44η, 46η, 48η, 50ή, 51η καθώς και την 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία. Το σύνολο των μονάδων οργα νωνόταν σε τρία σώματα στρατού (I, II, III ΣΣ) υπό τη γενική διοίκηση του λόρδου Γκορτ, ενός γενναίου αλλά πολύ συντηρη τικού αξιωματικού. Η ισχύς πυρός της ΒΕΔ ήταν σημαντική, περιλαμβάνοντας 328 άρματα μάχης (εκ των οποίων, ωστό σο, πολλά ήταν παρωχημένα και οπλισμέ να μόνο με πολυβόλο) και 2.800 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων, με πολλά εξ αυτών αντιαεροπορικά και αντιαρματικά. Η αριθμητική δύναμη της ΒΕΔ έφθανε τους 395.000 άνδρες, ωστόσο υπολειπό ταν πολύ των δύο περίπου εκατομμυρίων ανδρών που είχαν αναπτύξει οι Βρετανοί στη Φλάνδρα το 1918...

*

ανάγκες της εποχής. Επισκοπώντας όλα τα παραπάνω, η αυγή του 1940 βρήκε το βρετανικό στρα τιωτικό σύστημα να έχει προ πολλού χρε οκοπήσει. Κατά τη μακρά περίοδο επανάπαυσης στις δάφνες του νικητή, μετά τον Α' ΠΠ, αντί να ανανεωθεί εκμεταλλευόμε νο τα ισχυρά του σημεία, είχε αφεθεί να χαλαρώσει. Αντί της επαγρύπνησης και της ανησυχίας προτίμησε την ευχάριστη ρουτίνα, με αποτέλεσμα τη διαλυτική α δράνεια. Αντί του αναστοχασμού επί των δογμάτων του, αρκέστηκε στην ασφάλεια των επαναλήψεων, με συνέπεια να κατα στεί ξεπερασμένο. Αντί της αξιοποίησης των επιτευγμάτων της τεχνολογίας προτιμήθηκε η υποβάθμισή τους και η περιο ρισμένη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων τους. Εν τέλει, οι βρετανικές δυνάμεις του 1940 παρουσιάζονταν ως ισχυρές, κα λά εκπαιδευμένες και ικανοποιητικά εξο πλισμένες, αλλά έντονα προβληματικές ως προς τη στρατηγική σύλληψη και αντι μετώπιση των πολύπλοκων καταστάσεων που έμελλε να αντιμετωπίσουν. Ξ3

Ο π ρω θυπ ουρ γό ς τη ς Β ρ ετα ν ία ς Λ έβ ι^ Τ σ ά μ π ερ λ α ιν , επ ιδ εικ ν ύ ει το έγ γ ρ α φ ο τη ς Σ υμφ ω νίας το υ Μ ο νάχου, μ ε το οπ οίο, όπως π ίσ τευ ε, εξα σ φ α λ ιζό τα ν η ειρήνη σ τη ν Ευρώπη.

Ναυτικό Το Βασιλικό Ναυτικό, έχοντας από πα λιά σημαντικό προβάδισμα, τον Σεπτέμ βριο του 1939 μπορούσε να χαρακτηρι στεί ισχυρό, παρατάσσοντας μια επιβλητι κή δύναμη (290 κύριες μονάδες) και προ πάντων, μια αξιοζήλευτη παράδοση ικα νότητας: 15 θωρηκτά (και 5 υπό κατα σκευή), 6 αεροπλανοφόρα (5 υπό κατασκευή), 65 καταδρομικά (26 υπό κα τασκευή), 185 αντιτορπιλικά (πολλά υπό κατασκευή), 97 υποβρύχια (20 υπό κατα σκευή), πολλά βοηθητικά πλοία και βά σεις σε ολόκληρη τη υδρόγειο. Αρχηγός του ήταν ο ναύαρχος Πάουντ με υπαρχηγό τον ναύαρχο Φίλιπς, ενώ στις πιο σημα ντικές διοικήσεις προϊσταντο οι ναύαρχοι Ράμσεϋ (Μητροπολιτικός Στόλος με βάση στις Ορκάδες νήσους), Σόμερβιλ (Στόλος Δυτικής Μεσογείου με βάση στο Γιβραλ τάρ) και Κάνιγκαμ (Στόλος Ανατολικής Μεσογείου με βάση στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου).

Αεροπορία Η Βασιλική Αεροπορία, παρότι δεν ή ταν αδύναμη, βρισκόταν ακόμη σε φάση ανάπτυξης. Διέθετε ένα σύνολο 1.720 πε ρίπου αεροσκαφών (εκ των οποίων 900 καταδιωκτικά και 600 βομβαρδιστικά) με

τα περισσότερα να είναι σύγχρονα, ωστό σο αρκετοί τύποι θα αποδεικνύονταν είτε ανεπαρκείς είτε κατώτεροι των ανταγωνι στών τους. Αρχηγός των αεροπορικών δυνάμεων ήταν ο πτέραρχος Νιούωλ με υπαρχηγό τον Πιέρς, ενώ τη δύναμη για την υποστήριξη του ΒΕΣ (500 αεροσκά φη) διοικούσε ο πτέραρχος Μπάρατ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η εύκολη διαπίστωση βάσει των δε δομένων είναι ότι ο Βρετανικός Στρατός του 1940 είχε βελτιώσει σημαντικά τον ε ξοπλισμό του, επιτυγχάνοντας την πλή ρη μηχανοκίνηση, ωστόσο, στον σημα ντικότερο τομέα, στο πολεμικό του δόγ μα, παρέμενε προσηλωμένος στις ιδέες του 1918. Τόσο η ανώτατη ηγεσία του (Αϊρονσάιντ, Ντιλ, Γκορτ) όσο και η πλε ισψηφία των αξιωματικών-διοικητών του, εμφορούντο γενικά από συντηρητικές α πόψεις, με βασικά χαρακτηριστικά τους την έμφαση στην τυπική υλοποίηση δια ταγών, την απουσία πρωτοβουλίας, την έλλειψη τόλμης και φαντασίας, και υιο θετούσαν ανάλογη στάση κατά τις επι χειρήσεις. Συνοπτικά, και η ηγεσία του ή ταν ακατάλληλη και επιπλέον, η μέθο δος διοίκησής του και το σύστημα επι κοινωνιών του δεν ανταποκρίνονταν στις

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ρ Κ α ρ τιέ : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΔΕ ΥΤΕΡΟ Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , ε κ δ 1964, ελλη νική έκ δ ο σ η ΕΕΕ, Α θή να , 1965. (2) Ο υ. Τσώρτσιλ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Β ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , εκ δ . Π άπ υρ ος, Α θή να , 1974. (3 )Σ . ν τε Γκωλ: Β ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ 1940-1946, Γκοβόσ τη ς, Α θή να , 2000. (4) J.F.C. Fuller: Ο Ι Α Π Ο Φ Α Σ ΙΣΤ ΙΚ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ Π Ο Υ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Α Ν ΤΟΝ Κ Ο Σ Μ Ο , εκ δ . Π ο ιό τη τα , Α θή ν α , 2008. (5) Β .Η . Liddell H art: ΣΤΡΑ ΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ Ε Μ Μ Ε Σ Η Σ Π Ρ Ο Σ Ε Γ Γ ΙΣ Ε Ω Σ , εκ δ . Β ανιά ς, Θ εσ σ αλονίκη, 1995. (6) Μ . van Crevelnd: Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ -Α Π Ο ΤΗ Μ Α Χ Η ΤΟΥ Μ Α Ρ Ν Η Ε Ω Σ ΤΟ ΙΡΑΚ, εκ δ . Γ κ ο β ό σ τη ς, Α θή να , 2010. (7) Μ π. Λ ίν τελ Χ α ρ τ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΔΕ ΥΤΕΡΟ Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , εκ δ . Κ αρ α βία ς, Α θή ν α , 1977. (8) Ed. Bayer: Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΩΝ ΤΕ Θ Ω ΡΑ Κ ΙΣΜ ΕΝ Ω Ν , Δ ιεύ θ υ ν σ η Σ τρ α τιω τικ ώ ν Εκδόσεω ν ΓΕΣ, Α θή να , 1964. (9) Er. M y rais e: Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η Ε ΙΣ ΤΗΝ ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ν ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ν , εκ δ . ΓΕΣ, Α θή να , 1966. (10) G. R egan: ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ ΕΣ ΓΚΑΦΕΣ, εκ δ . Φ λώ ρος, Α θή να , 2003. (11) A. Parker: Ο Β ' Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ , εκ δ . Ε π ιλο γή /Θ ύ ρ α θεν, Α θή να , 2004. (12) Ν . Ferguson: Ο Α ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ , εκ δ . Ιω λκός, Α θή να , 2006.


I35

■ I I I m t l l liltf, L ■■

Κατά ιον 10ο αιώνα, σιη βυζαντινο-αραβική μεθόριο της ΑνατοΑίας αναθύθηκε η τοπική δυνασιεία ίων Χαμδανιδών, η οποία αποιέΠεοε ιον κύριο αντίπαλο ίου ανανεωμένου Βυζαντίου μέχρι ιο 970.0 κυριότερος εκπρόοωπος me δυναοτείας, ΑΠί ιμπν ΑμπνιάΠα, ο επονομαζόμενοι Σαΐιρ αΠ ΝτάουΠα, διε^ήνε πολλές επιδρομές αία αυτοκρατορικά εδάφη me Μικρός Δοίας, KaiaviKcoviac ορισμένες ιρορές τους υπεραοπιοτές. Ποτόοο, υπό τις διαταγές εμπνευομένων ηγετών, οι Βυζαντινοί αυνέιριιμαν ιον επίμονο εχθρό τους, ανακτώντας μενάΠες εκτάσεις που είχαν χαθεί via την αυτοκρατορία ήδη από τις πρώτες αραβικές κατακτηθείς του 7ου αιώνα.

Α π εικόνιση το υ Σ α ϊφ αλ Ν τά ο υ λα («Χ α βδά ν») κα ι τη ς Α υλής το υ . Η πατρω νία λογιώ ν και ποιητώ ν και η π ο λ υ τέ λ εια τη ς χα μ δ α ν ική ς α υ λή ς π ροσέδω σαν στον εμ ίρ η το υ Χ αλεπ ίου μ ε γ ά λ η α ίγλ η μ ε τα ξύ τω ν μουσουλμάνω ν ηγεμ όνω ν τη ς Μ έσ η ς Α να το λή ς (χρ ονογρ αφ ία το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζη , Ε θνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Μ α δ ρ ίτη ).

.Ι- ' *V «■/ ;■ -

” ■

ΕΜΙΡΗΣ ΣΑΙΦ ΑΑ ΝΤΑΟΥΑΑ · ·

εκρηκτική αραβική εξάπλωση που ακολούθησε τον θά νατο του Μωάμεθ (632) ανέτρεψε πλήρως την πολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Οι δύο υπερδυνάμεις της εποχής, το Βυζάντιο και η Σασσανιδική Περσία, ε ξαντλημένες από τον τελευταίο και πλέον καταστροφι κό μεταξύ τους πόλεμο (602-628), βρέθηκαν ενώπιον μιας νέας μεγάλης απειλής, χωρίς να έχουν προλάβει να επουλώσουν τα τραύματά τους. Οι στρατιές των νεοφώτιστων νομάδων της α ραβικής ερήμου συνέτριψαν ολοκληρωτικά τους Σασσανίδες (651), με συνέπεια η Περσία έκτοτε να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του μουσουλμανικού κόσμου. Η Βυζαντινή Αυτοκρατο ρία αναγκάστηκε να απολέσει τις ανατολικές επαρχίες που μό λις είχε ανακτήσει από τους Πέρσες, και μέχρι τα τέλη του ίδιου αιώνα έχασε οριστικά όλη τη βόρεια Αφρική. Η συνεχής προώ θηση των Αράβων περιόριζε τα βυζαντινά εδάφη στη Μεσόγειο (Σικελία, Κρήτη, Αιγαίο, Κύπρο), ενώ η αυξανόμενη πίεση παλαι ών και νέων εχθρών σε άλλα μέτωπα (Λομβαρδοί, Βούλγαροι, Σλάβοι) οδήγησε στην απώλεια αυτοκρατορικών εδαφών στην Ιταλία και, κυρίως, στα Βαλκάνια. Ως εκ τούτου, η προάσπιση της Μικράς Ασίας κατέστη ζωτικής σημασίας για την επιβίωση της δοκιμαζόμενης αυτοκρατορίας. Ηδη από τα πρώτα χρόνια των αραβικών επιθέσεων, η βυζα ντινή διοίκηση κατανόησε ότι η υπεράσπιση των ανατολικών ε παρχιών ήταν αδύνατη. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610-641), που ηγήθηκε της υπεράνθρωπης προσπάθειας του Βυζαντίου κατά τον τελευταίο βυζαντινο-περσικό πόλεμο, απο φάσισε να εγκαταλείψει τις περιοχές αυτές, αφού διαφορετικά ολόκληρη η Αυτοκρατορία κινδύνευε να καταρρεύσει. Ετσι, οι Βυζαντινοί οχυρώθηκαν πίσω από τους ορει νούς όγκους του Ταύρου και Αντίταυρου (νοτιοα νατολική Μικρά Ασία), οι οποίοι αποτέλεσαν το σύνορο μεταξύ Βυζαντινών και μουσουλμάνων για τους επόμενους τρεις αιώνες. Εως το τέλος rou 7ου αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 8ου, οι Αραβες εξαπέλυ σαν αμέτρητες επιθέσεις μεγάλης κλίμακας

Η

Evac επικίνδυνος αντίπαλος ίου Βυζανιίου στη Μέοη Ανατολή

10ος αιώνας ΒΗΣΣΑΡΙΟΝ ΜΑΚΡΗΣ

Χρυσό δηνάρ ιο των Ν ασίρ αλ Ν τά ο υ λ α κα ι Σαϊψ αλ Ν τά ο υ λα από τη Β α γ δ ά τη , τη ς π ερ ιόδου 943/944, ό τα ν ο Νασίρ κ α τε ίχ ε το ν τίτλ ο το υ «εμ ίρ η των εμ ίρ η δ ω ν».

ψπτ>*

^ ψ π Ί Π τ ϊ* } \ Κ

^ ^ T T M

U

v

™

f ' V > '^ ! ( -

τ

? ^ UUf **= , β · „.y ^ ^ P v V

β f jt v o J ,

Σ ύ γ κ ρ ο υ σ η τω ν Β υζα ντινώ ν μ ε το υ ς Α ρ α β ες σ τη Μ ικ ρ ά Α σία. Μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία τη ς χρ ο ν ο γ ρ α φ ία ς το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζ η (Μ α δ ρ ίτη , Ε θνικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

στη Μικρά Ασία και στο Αιγαίο, οι οποίες κορυφώθηκαν με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης (674-678 και 717-718). Ωστόσο, η ηγεσία της Αυτο κρατορίας, παρά την τρομακτική εξωτε ρική πίεση, τις σημαντικές καταστροφές σε οικονομικό και δημογραφικό επίπεδο αλλά και την έντονη πολιτική αστάθεια κυρίως κατά την περίοδο 695-717, πραγ ματοποίησε τις απαραίτητες διαρθρωτι κές αλλαγές που εξασφάλισαν την επι βίωση του κράτους και του πολιτισμού του. Οι κυριότερες από αυτές τις μεταρ ρυθμίσεις ήταν η διαίρεση της επικρά τειας σε νέες διοικητικές περιφέρειες, τα λεγάμενα θέματα, των οποίων ο διοι κητής συγκέντρωνε την πολιτική και στρατιωτική .εξουσία, και η ενίσχυση των μικροκαλλιεργητών έναντι των μεγαλογαιοκτημόνων (των δυνατών, όπως αναφέρονται στις βυζαντινές πηγές). Στην κατηγορία των μικροκαλλιεργητών ε ντάχθηκαν και οι περίφημοι ακρίτες, δη λαδή οι στρατιώτες-αγρότες των παρα μεθόριων περιοχών, που υπερασπίστη καν αποτελεσματικά τα εδάφη της Αυ τοκρατορίας από τις -σχεδόν ετήσιες- α ραβικές επιδρομές. Σταδιακά, ιδίως από την περίοδο της Ισαυρικής δυναστείας (717-802), η Αυτο κρατορία σταθεροποίησε το ανατολικό της σύνορο και άρχισε να απαντά πιο δυ ναμικά στις μουσουλμανικές προκλή


ΙΣΤΟΡΙΑ

σεις διενεργώντας αντεπιδρομές στο ε χθρικό έδαφος. Σε συνδυασμό με την παρακμή του αραβικού χαλιφάτου, η βυ ζαντινή δύναμη άρχισε να επανακάμπτει από τις καταστροφές της προηγούμε νης περιόδου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την οικονομική και δημογραφική ανά πτυξη της βυζαντινής Μικράς Ασίας κα θώς και τη στροφή της αυτοκρατορικής εξωτερικής πολιτικής και προς τα Βαλ κάνια, όπου οι Βούλγαροι διεκδικούσαν με αξιώσεις το σύνολο της χερσονήσου του Αίμου. Βέβαια, οι Αραβες παρέμε ναν η κυριότερη και ισχυρότερη απειλή των Βυζαντινών, με την πλάστιγγα να κλίνει πάντοτε υπέρ των πρώτων. Ωστό σο, η διαφορά ισχύος μεταξύ των δύο α ντιπάλων μειωνόταν συνεχώς. Τον 9ο αιώνα η Αυτοκρατορία υπέστη ένα σημαντικό πλήγμα, χάνοντας την Κρήτη (824) από μουσουλμάνους της Ισπανίας που είχαν εκδιωχθεί από την πατρίδα τους. Για τα επόμενα 137 χρόνια το νησί αποτέλεσε βάση πειρατικών επι δρομών που προκάλεσαν ανυπολόγιστες καταστροφές στο βυζαντινό Αιγαίο. Πα ρόλα αυτά, η βυζαντινή ισχύς συνέχισε να αυξάνει και, εγκαταλείποντας την ε σωστρέφεια της περιόδου της Εικονομαχίας (726-842), σημείωσε σημαντικές δι πλωματικές επιτυχίες, όπως ο εκχριστιανισμός των περισσότερων σλαβικών λαών των Βαλκανίων και η επανεμφάνι

ση της επιρροής της Αυτοκρατορίας στη στρατηγική περιοχή του Καυκάσου. Με τά τη μάχη στον ποταμό Λαλακάοντα (863), το Βυζάντιο πέρασε σταθερά στην αντεπίθεση στο ανατολικό μέτωπο, ενώ τον επόμενο αιώνα, με τις εκστρατείες του περίφημου στρατηγού Ιωάννη Κουρκούα, ξεκίνησε η ανακατάληψη αραβι κών εδαφών. Την ίδια ακριβώς περίοδο, το αραβικό χαλιφάτο της Βαγδάτης περιέπεσε σε βα θιά και μακροχρόνια ύφεση. Συγκεκριμέ να, η κυβερνώσα δυναστεία των Αββασιδών (750-1258) κατέστη τελικά υποχείριο διαφόρων αντιμαχόμενων φατριών, συνή θως μη αραβικής καταγωγής, και των τουρανικής καταγωγής σωματοφυλάκων. Επι πλέον, ο μέχρι τότε ενιαίος μουσουλμανι κός κόσμος διασπάστηκε σε' αρκετά επιμέρους χαλιφάτα και εμιράτα, τα οποία πολλές φορές έρχονταν σε άμεση σύ γκρουση μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, τον ιερό αγώνα κατά των απίστων επωμίστη καν οι παραμεθόριες περιοχές (Κιλικία, Συρία, Μεσοποταμία, περιοχή του Καυκά σου, εμιράτα της Κρήτης και της Σικελίας και εμιράτο της Ισπανίας). Λόγω του αέ ναου πολέμου, οι ηγεμόνες που αναδείχθηκαν στις περιοχές αυτές απέκτησαν μεγάλη αίγλη, με συνέπεια πλήθη «πολε μιστών της πίστης» (γαζήδες) από όλη τη μουσουλμανική επικράτεια να σπεύδουν να τεθούν υπό τις διαταγές τους.

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΡΩΙΜΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ ΤΟΥ ΣΑΪΦ ΑΛ ΝΤΑΟΥΛΑ Περί τα τέλη του 9ου αιώνα, στην πε ριοχή της Ανω Μεσοποταμίας (στα αραβι κά Αλ Τζαζίρα, σημερινά βόρειο Ιράκ και ανατολική-νοτιοανατολική Τουρκία) ανα δύθηκε η τοπική δυναστεία των Χαμδανιδών. Η δυναστεία αυτή ανήκε στην ισχυρή αραβική φυλή Μπανού Ταγλιμπ, η οποία κατοικούσε σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσοποταμίας ήδη από την προϊσλαμική περίοδο. Η φυλή Μπανού Ταγλιμπ ήταν από τις ελάχιστες αραβικές φυλές που δεν ασπάστηκαν την ισλαμική πίστη - α κόμη και κατά την περίοδο των άμεσων διαδόχων του Μωάμεθ. Μάλιστα, κατάφε ρε να διατηρήσει τη χριστιανική πίστη καθ’ όλη την περίοδο της δυναστείας των Ομεϋαδών (661-750), καταβάλλοντας την εισφορά που προβλεπόταν για τους μη μουσουλμάνους. Η μεταστροφή τους προς το Ισλάμ ξεκίνησε κατά την αββασιδική περίοδο, όταν πολλές φατρίες της φυλής επέλεξαν τη νέα πίστη με σκοπό την απόκτηση μεγαλύτερης πολιτικής δύ ναμης εντός του Χαλιφάτου των Αββασιδών. Οι τελευταίοι, τερματίζοντας την σιωπηρή ανοχή των προκατόχων τους στην ιδιότυπη αυτονομία των φυλών της Ανω Μεσοποταμίας, προσπάθησαν πιο δραστήρια να ελέγξουν την περιοχή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έδρασε ο ι δρυτής της δυναστείας των Χαμδανιδών, ο Χαμντάν ιμπν Χαμπτούν, που διο ρίστηκε κυβερνήτης της πόλης Μαρντίν (σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία κο ντά στα σύνορα με τη Συρία) το 890. Πα ρά τον διορισμό του από τους Αββασίδες, ο Χαμντάν επέδειξε έντονη δράση εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης, κερδίζοντας τη στήριξη των τοπικών πληθυσμών. Ωστόσο, το 895 ηττήθηκε ο λοκληρωτικά από τους Αββασίδες και φυλακίστηκε μαζί με τα περισσότερα μέ λη της οικογένειάς του. Τη θέση-ioujΧαμντάν πήρε ένας από τους γιους τσυ,νφΧουσεΐν, ο οποίος ενερ γώντας ως ενδιάμεσος μεταξύ του χαλί φη και της φυλής του κατάφερε να εξα σφαλίσει σημαντική επιρροή επί των τοπι κών αραβικών και κουρδικών πληθυσμών. Μάλιστα, αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους στρατηγούς του χαλι φάτου. Παράλληλα κατάφερε την αποφυλάκιση της οικογένειάς του, μεταξύ αυ τών και του αδελφού του Αμπντάλα, που διετέλεσε κυβερνήτης της Μοσούλης (905/6-913/4 και 925/6-929) και υπήρξε ο ουσιαστικός ιδρυτής του Εμιράτου των

C Ο αλ Χασάν

κάλεσε τον νεαρό αδελφό του Αλί, μετέπειτα Σαΐφ αλ Ντάουλα, υποσχόμενος τη θέση του κυβερνήτη του Ντιγιάρ Μπακρ (Αμιδα, σημερινό Ντιγιάρμπακιρ της νοτιοανατολικής Τουρκίας), y Χαμδανιδών. Οι περισσότεροι εκπρόσω ποι της οικογένειας είχαν τεταμένες σχέ σεις με τους Αββασίδες, καθώς προσπα θούσαν τόσο να εδραιώσουν την υπερο χή τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους και να χειραφετηθούν από την κεντρική ε ξουσία όσο και να επιβληθούν επί των παρηκμασμένων χαλίφηδων στον σκληρό ε σωτερικό ανταγωνισμό εναντίον άλλων περιφερειακών δυναστειών. Χαρακτηρι στικό είναι το γεγονός ότι ο Χουσεΐν και ο Αμπντάλα έχασαν τη ζωή τους κατόπιν α ποτυχημένων πραξικοπημάτων ή συνομωσιών (918 και 929 αντίστοιχα). Μετά τον θάνατο του Αμπντάλα, τη θέση του στη Μοσούλη πήρε ο πρωτότο κος γιος του αλ Χασάν (935-967, μετέπειτα Νασίρ αλ Ντάουλα), ο οποίος είχε ήδη αρκετή εμπειρία, αφού ο πατέρας του τού εμπιστευόταν τη διοίκηση της πόλης κατά τις μακροχρόνιες περιόδους απου σίας του στην αυλή της Βαγδάτης. Τα πρώτα χρόνια του αλ Χασάν ήταν πολύ δύσκολα και μόλις το 935 κατάφερε να ε πιβληθεί επί των θείων του που αμφισβη τούσαν την εξουσία του και να λάβει την

ανάλογη αναγνώριση από τη Βαγδάτη. Τον επόμενο χρόνο, ο αλ Χασάν κάλεσε τον νεαρό αδελφό του Αλί, μετέπειτα Σαΐφ αλ Ντάουλα, υποσχόμενος τη θέση του κυβερνήτη του Ντιγιάρ Μπακρ (Αμιδα, σημερινό Ντιγιάρμπακιρ της νοτιοα νατολικής Τουρκίας, στην περιοχή του Κουρδιστάν). Εξαρχής ο Αλί επέδειξε ε ντυπωσιακές στρατιωτικές και πολιτικές ικανότητες, αφού κατάφερε να νικήσει κάποιους τοπικούς επαναστάτες και να σταθεροποιήσει τον έλεγχο της Μοσού λης επί των μικροηγεμόνων της παραμε θορίου περιοχής με το Βυζάντιο. Επίσης, τον ίδιο χρόνο ανέλαβε την πρώτη εκ στρατεία του εναντίον των Βυζαντινών, οι οποίοι πολιορκούσαν τα Σαμόσατα. Η πό λη τελικά αλώθηκε, αφού ο Αλί αναγκά στηκε να επιστρέφει εσπευσμένα λόγω μιας εξέγερσης στα μετόπισθεν. Την περίοδο 932-946, οι εσωτερικοί α νταγωνισμοί στο Χαλιφάτο της Βαγδάτης έλαβαν μεγάλες διαστάσεις. Οι κύριες αντιμαχόμενες φατρίες-δυναστείες που διεκδικούσαν την κηδεμονία των Αββασιδών ήταν οι Αραβες Χαμδανίδες, οι Ιρανοί


I39

°ρ·Κ ο

Σχεδίαση χ ά ρ τη : Π αρασκευή

Ε υ γ ε ν ικ ο ύ /Γ Ν Ω Μ Ω Ν


Θεοδοσιούττολη;-«

Α Ρ Μ Ε Ν ΙΑ

Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ ΒΑΣΠΟΥΡΑΚΑΝ

Ντιγιάρ,Μπακρ ·

• Χαλέπι

09'

Μ αρνιίν

ΕΜ ΙΡ Ά ΤΟ

Μ ΟΣΟ Υ Λ Η Σ .

Σαλλάρίδεζ

'

^

Ε Μ ΙΡ Α Τ Ο Σ Α Μ Α Ν ΙΔ Ω Ν

Ν

Ρ Μ ΙΡ Δ Τ Π

Κύπρος

Μοσρύλ'Π Ε Μ ΙΡ Α Τ Ο Χ Α Μ Δ Α Ν ΙΔ Ω Ν ^ρν • Βαγδάτη

Ε Μ ΙΡ Α Τ Ο Μ Π Ο Υ Γ ΙΔ Ω Ν Ε Μ ΙΡ Α Τ Ο Σ Α Φ Α Ρ ΙΔ Ω Ν

Ισχιντίδες ΑΡΑΒΙΑ

Χ ά ρ τη ς τη ς Μ έ σ η ς Α να το λ ή ς π ερ ί το 970, όπ ου έλ α β α ν χώ ρα οι π ερ ισ σ ό τερ ες σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις τη ς π εριόδου.

Μπου(γ)ίδες και οι Τουρανοί στρατηγοί του στρατού του χαλιφάτου, με έπαθλο τον τίτλο του «εμίρη των εμίρηδων» (αμίρ αλ ουμαρά). Παράλληλα, μεγάλα τμήματα του χαλιφάτου ήταν ουσιαστικά ανεξάρ τητα υπό τοπικές δυναστείες (Ιχσιντίδες στην Αίγυπτο, Συροπαλαιστίνη και ανατο λική Αραβία, Σαμανίδες στην Υπερωξειανή, Σαλλαρίδες στο σημερινό Αζερμπαϊτζάν-βορειοδυτικό Ιράν, Σαφαρίδες στα σημερινά Αφγανιστάν, Πακιστάν, ανατολι κό Ιράν). Οι περισσότερες από αυτές τις δυναστείες ήταν ιρανικές, κάποιες ακο λουθούσαν το σιιτικό ισλαμικό δόγμα και αναδείχθηκαν κατά την περίοδο μεταξύ 9ου και 11ου αιώνα, η οποία αναφέρεται συνήθως ως «Ιρανικό Ενδιάμεσο» μεταξύ Αράβων (7ος - 9ος αιώνας) και Τούρκων (11ος - 19ος αιώνας), στην ηγεσία του μουσουλμανικού κόσμου. Αρχικά οι Χαμδανίδες δεν μπόρεσαν να ασχοληθούν απερίσπαστοι με τους α νανεωμένους Βυζαντινούς. Η εκρηκτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή απορρο φούσε το μεγαλύτερο μέρος της ενεργητικότητάς τους. Τα δύο αδέλφια ενεπλάκησαν ενεργά στις ατέλειωτες ίντριγκες που κάποτε έφθαναν και σε ανοικτή σύ γκρουση. Ως εκ τούτου, παρά τις σπορα δικές εκστρατείες του Αλί στο βυζαντινό μέτωπο, οι Βυζαντινοί γενικά την περίοδο εκείνη απολάμβαναν ελευθερία κινήσε ων, η οποία σφραγίστηκε με την πρώτη α νακατάληψη εδαφών στο μέτωπο της 4 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ανατολίας. Η πρόσκαιρη άλωση της Θεοδοσιούπολης το 931 (σημερινό Ερζερούμ στην ανατολική Τουρκία, τότε ευρύτερη Αρμενία) και κυρίως η κατάκτηση της μουσουλμανικής μεγαλούπολης Μελιτηνή (934) συγκλόνισε τους μουσουλμά νους της περιοχής. Εν τω μεταξύ, ο αλ Χασάν κατάφερε να αποσπάσει τον τίτλο του αμίρ αλ ουμα ρά (942-943) και έλαβε το τιμητικό προσωνύμιο Νασίρ αλ Ντάουλα (Υπερασπιστής της δυναστείας), ενώ ο Αλί για τις στρα τιωτικές επιτυχίες εναντίον άλλων διεκδι κητών του τίτλου του εμίρη των εμίρηδων έλαβε το προσωνύμιο Σαΐφ αλ Ντάουλα (Ξίφος της δυναστείας).

ΗΓΕΜΟΝΑΣ ΤΟΥ ΧΑΛΕΠΙΟΥ - ΑΓΟΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η επιτυχία των Χαμδανιδών ήταν πρόσκαιρη. Τα επόμενα δύο χρόνια ήλ θαν αντιμέτωποι με την εξέγερση του στρατού της Βαγδάτης υπό τον Τουρανό διοικητή Τουζούν, ο οποίος αναγορεύτη κε εμίρης των εμίρηδων και περιόρισε τους Χαμδανίδες στο Εμιράτο της Μοσούλης. Επιπλέον, οι προσπάθειές τους να επιβληθούν στη βόρεια Συρία τούς έ φερε σε σύγκρουση με τους Ιχσιντίδες της Αιγύπτου. Τελικά, μετά από αρκετές εναλλαγές της τύχης, ο Αλί Σαΐφ αλ Ντά ουλα κατάφερε να αποσπάσει τη διαφι-

λονικούμενη περιοχή της βόρειας Συ ρίας από τους Ιχσιντίδες και εισήλθε στο Χαλέπι (Οκτώβριος του 944). Η αντίδρα ση των Αιγυπτίων ήταν άμεση, αλλά σύ ντομα αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν τη νέα κατάσταση. Αιτία της υπαναχώρη σης ήταν η πίεση που αντιμετώπιζαν στα δυτικά σύνορα της Αιγύπτου από τους ανερχόμενους Φατιμίδες. Ακόμη, οι Αιγύ πτιοι υπολόγιζαν ότι η δημιουργία ενός κράτους στην περιοχή θα λειτουργούσε ως κυματοθραύστης εναντίον των απει λών από το Ιράν-Ιράκ και το Βυζάντιο. Ετσι, μολονότι ο Σαΐφ αλ Ντάουλα είχε ηττηθεί από τα αιγυπτιακά στρατεύματα (μάλιστα τον Ιούλιο του 947 κατελήφθη το ίδιο το Χαλέπι), κατάφερε να αναγνω ριστεί ηγεμόνας ενός εκτενούς εμιρά του στη βόρεια Συρία και στην Ανω Με σοποταμία, με εκτεταμένα σύνορα με το αλλόθρησκο Βυζάντιο. Στις κτήσεις του Σαΐφ αλ Ντάουλα ανήκαν και τα εδάφη του αδελφού του (Εμιράτο της Μοσούλης) στον οποίο συνέχισε να δείχνει τον δέοντα σεβασμό, παρά το γεγονός ότι οι θέσεις τους είχαν πλέον αντιστραφεί. Η αναγνώριση του Σαΐφ αλ Ντάουλα από τους Ιχσιντίδες (947) δεν σήμαινε την ειρήνευση του Εμιράτου των Χαμδανιδών. Οι μονίμως ανυπάκουες αραβικές φυλές του κράτους του (πολλές από τις οποίες είχαν μεταναστεύσει στην περιο χή από την Αραβική χερσόνησο την πε ρίοδο των πρώιμων μουσουλμανικών κα-

• *

Π Ε ΖΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ ΙΣ Τ Η Σ ΤΟΥ Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ (μέσα το υ 10ου α ι.) Η σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η εικ ο νο γρ ά φ η σ η σ τη ρ ίζ ε τα ι σ τη ν εν δ υ μ α το λ ο γ ικ ή αναπ αράσταση το υ κ α θ η γ η τή Τ ίμ οθυ Ν τώ σον και σ τα σ τρ α τιω τικ ά εγ χ ειρ ίδ ια του α υ το κ ρ ά το ρ α Ν ικ η φ ό ρ ο υ Φωκά. Ο μ α χ η τή ς φ ε ρ ε ι τουρμπ άνι α ν τι κ ρά νους, εφ α π λω μ α το π ο ιη μ ένη ζάβα μ ε αποσπώμενα μανίκια, α ν τί αλυσ ιδω τού θ ώ ρ α κα , δ ε ρ μ ά τιν ε ς μ π ό τες σ το ύψ ος τη ς κνήμ ης (μουζά κια), π ο λεμ ικ ό π έλεκ υ (τζικο ύριο ν), ξίφ ο ς (σ π αθίον) που δ εν δ ια κ ρ ίν ετα ι και τριγω νική ασπίδα μ ε καμπ ύλη επ ιφ ά νεια (σ κ ο υ τά ρ ι) (έρ ευ ν α εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ το ς Γιαννόπουλος).

*

Η π αλαιό πόλη τη ς Μ α ρ ντίν, α π ’ όπ ου ξεκ ίν η σ ε τη σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία το υ ο ιδ ρ υ τή ς το υ ο ίκ ο υ των Χαμδανιδώ ν Χ α μ ν τά ν ιμπν Χ α μ ν το ύ ν (περ. 890).

τακτήσεων) έπρεπε να πεισθούν με τη δύναμη όχι μόνο της διπλωματίας αλλά και των όπλων προκειμένου να αναγνωρί σουν την εξουσία του νέου κυρίου τους. Το μοναδικό σημαντικό πλεονέκτημα του Σαΐφ αλ Ντάουλα ήταν η αραβική καταγω γή του, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των σύγχρονών του ηγεμόνων και στρα τιωτικών διοικητών στο χαλιφάτο, που ή ταν τουρκικής (τουρανικής) ή ιρανικής καταγωγής. Αλλά τόσο η διπλωματική α πομόνωση των Χαμδανιδών από τους υ πόλοιπους μουσουλμάνους ηγεμόνες όσο και η πίστη τους στο σιιτικό ισλαμικό δόγμα αποτελούσαν σημαντικά εμπόδια για την επιβολή της χαμδανικής εξου σίας. Οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν με τη γενικευμένη εξέγερση των αραβικών φυ λών (955), η οποία κατεστάλη με ένα μίγ μα διπλωματικών ελιγμών και αδίστακτης βίας. Η ηρεμία στο εσωτερικό του εμιρά του για τα επόμενα χρόνια επέτρεψε στον Χαμδανίδη ηγεμόνα να αφιερωθεί σχεδόν αποκλειστικά στον αγώνα κατά των Βυζαντινών. Κατά τον 10ο αιώνα, η Βυζαντινή Αυ τοκρατορία εισερχόταν στον χρυσό αιώ 4 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

να της. Εχοντας αντισταθεί με υπομονή και επιμονή στις πολλαπλές απειλές κατά τους τρεις προηγούμενους αιώνες, βρι σκόταν πλέον σε ανοδική πορεία, με απο κορύφωμα τη λεγάμενη «βυζαντινή επο ποιία» των στρατηλατών αυτοκρατόρων (Νικηφόρος Β ’ Φωκάς, Ιωάννης Α’ Τσιμισκής και Βασίλειος Β ’ Βουλγαροκτόνος), κατά την οποία τα αυτοκρατορικά στρα τεύματα θριάμβευσαν σε όλα τα μέτωπα, επεκτείνοντας σημαντικά τα βυζαντινά ε δάφη. Προάγγελος της εποποιίας ήταν ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας, δομέστικος των Σχολών της Ανατολής και αρχι στράτηγος των βυζαντινών δυνάμεων της Μικράς Ασίας. Ιδίως μετά τη λήξη των βυζαντινο-βουλγαρικών συγκρούσεων (927), οι Βυζαντινοί «έστρεψαν την προσοχή τους προς τις χώρες της ανατολής» κατά τον χρονογράφο Μιχαήλ τον Σύρο. Οι πάμπολλες εκστρατείες του Ιωάννη ενα ντίον των Αράβων είχαν ως αποτέλεσμα την κατάκτηση ισχυρών πόλεων της αρα βικής μεθορίου και τον έφεραν αντιμέτω πο κυρίως με τους Χαμδανίδες, οι οποίοι εμφανίζονταν πλέον ως οι μοναδικοί υπε ρασπιστές των ομοθρήσκων τους.

Οπως προαναφέρθηκε, οι πρώτες συ γκρούσεις του Σαΐφ αλ Ντάουλα με τους Βυζαντινούς είχαν ξεκινήσει ήδη από το 936, μόλις ο νεαρός τότε Χαμδανίδης εισήλθε στην υπηρεσία του αδελφού του. Το 938 εξαπέλυσε επιδρομή στην περιο χή της σημαντικής πόλης της Μελιτηνής (που αποτελούσε βυζαντινή κτήση από το 934), κατά την οποία κατέλαβε το με θοριακό φρούριο Χάρπετε ή Χαρπούτ. Σύμφωνα με αραβικές πηγές, οι μου σουλμάνοι νίκησαν σε ανοικτή μάχη τον βυζαντινό στρατό υπό τον Κουρκούα. Η βυζαντινή διοίκηση προσπάθησε να απο μονώσει το Χαμδανικό Εμιράτο διά της διπλωματικής οδού, προσεγγίζοντας τον αββασίδη χαλίφη αλ Ραντί της Βαγδάτης και τον Μωχάμεντ άλ Ιχσίντ της Αιγύπτου. Το ίδιο έτος υπογράφηκε ειρήνη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Βαγδά της με πρωτοβουλία του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού (920944), αφού η άνοδος της χαμδανικής δύ ναμης ανησύχησε και τις δύο πλευρές. Αλλά ο πόλεμος στη βυζαντινο-αραβική μεθόριο ήταν ενδημική κατάσταση. Ετσι, ο Κουρκούας εκστράτευσε εναντίον της

Θεοδοσιούπολης (939), η οποία αποκήρυξε τη συμμαχία με το Βυζάντιο που της είχε επιβληθεί μετά την πρώτη άλωσή της το 931. Ο Κουρκούας σύντομα ανα γκάστηκε να λύσει την πολιορκία και να αποχωρήσει, όταν έμαθε ότι ο Σαΐφ αλ Ντάουλα πλησίαζε στην πόλη επικεφα λής ισχυρού στρατού. Τον επόμενο χρόνο, ο νεαρός Αραβας πολέμαρχος εισέβαλε στη νοτιοδυτική Αρμενία (939-940), όπου τα προηγούμενα χρόνια ο Κουρκούας είχε καταλάβει αρ κετά οχυρά ενισχύοντας ανησυχητικά τη βυζαντινή επιρροή στην περιοχή. Η εκ στρατεία του Σαΐφ αλ Ντάουλα υπήρξε ε πιτυχημένη, υποτάσσοντας τους ντόπι ους μουσουλμάνους ηγεμόνες του Μαντζικέρτ και τους Αρμένιους ηγεμόνες του Ταρών και του Βασπουρακάν (σημερι νή ανατολική-βορειοανατολική Τουρκία). Μάλιστα, οι Αραβες κατέστρεψαν τον χριστιανικό ναό στην πρωτεύουσα του Τα ρών, τη Μούς. Στη συνέχεια, ο μουσουλ μανικός στρατός στράφηκε προς τα δυτι κά, ανέτρεψε όλα τα βυζαντινά ερείσματα πέριξ της Θεοδοσιούπολης, εισέβαλε στα βυζαντινά εδάφη και έφθασε λεηλατώ ντας μέχρι την Κολωνεία, την οποία πο λιόρκησε. Αυτή τη φορά, όμως, ήταν η σειρά του Σαΐφ αλ Ντάουλα να αναδιπλω θεί, όταν ο αυτοκρατορικός στρατός υπό τον Κουρκούα κατέφθασε στην περιοχή. Μέχρι το 945 οι Χαμδανίδες ήταν αφοσιωμένοι αποκλειστικά στις ενδομουσουλμανικές έριδες, χωρίς να ασχοληθούν με τον πόλεμο κατά των Βυζαντινών. Στο διάστημα αυτό, οι Βυζαντινοί ανέκτησαν τις θέσεις τους στο ανατολικό μέτωπο και στην Αρμενία. Η κύρια δράση του Σαΐφ αλ Ντάουλα εναντίον των Βυζαντινών ξεκινά αμέσως μετά την εγκατάστασή του στο Χαλέπι (944). Το έτος αυτό συνέβησαν κάποιες α νακατατάξεις στη βυζαντινή Αυλή που εί χαν άμεσο αντίκτυπο στο μικρασιατικό μέτωπο. Οι γιοι του αυτοκράτορα Ρωμα νού Λεκαπηνού, φθονώντας την επιτυχή και ένδοξη σταδιοδρομία του Ιωάννη Κουρκούα, τον διέβαλαν στον πατέρα τους, ο οποίος, γέρος πια και με ασθενή θέληση, υπέκυψε στις πιέσεις και τον απομάκρυνε από την αρχιστρατηγία των αυτοκρατορικών δυνάμεων. Τον Δεκέμ βριο ο νέος δομέστικος της Ανατολής Πανθήριος, εισέβαλε στα μουσουλμανικά εδάφη αλλά υπέστη δεινή ήττα από τον νέο εμίρη του Χαλεπίου. Ο Πανθήριος αντικαταστάθηκε από τον Βάρδα Φωκά (945), με εντολή του Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου (920-959). Ο τελευταί ος, αφού απαλλάχθηκε τόσο από τον συναυτοκράτορά του Ρωμανό Α’ Λεκαπηνό,

Η ΤΑΡΣΟΣ 0Σ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ «...από όλες τις μεγάλες πόλεις εντός των ορίων της Περσίας, της Μεσοποταμίας, της Αραβίας, της Συρίας, της Αιγύπτου και του Μαρόκου δεν υπάρχει καμία τους που να μη έχει έναν ξενώνα για τους πολίτες της στην Ταρσό, στην οποία φιλοξενούνται οι πο λεμιστές της πίστης από κάθε χώρα. Και όταν φθάνουν στην Ταρσό εγκαθίστανται εκεί και υπηρετούν στη φρουρά. Μεταξύ αυτών η προσευχή και η λατρεία γίνονται με ιδιαί τερη επιμέλεια. Δέχονται από παντού χρήματα και η ελεημοσύνη που λαμβάνουν είναι πλούσια. Επίσης, δεν υπάρχει κάποιος σουλτάνος που να μη στέλνει προς τα εδώ κάποια βοηθητικά στρατεύματα». Περιγραφή του Αραβα γεωγράφου, περιηγητή και χρονικογράφου Ιμπν Χαουκάλ (10ος αι.)

που ασκούσε την πραγματική εξουσία μέ χρι το 944, όσο και από τους γιους του που σχέδιαζαν να τον δολοφονήσουν, α νέλαβε την εξουσία ως μονοκράτορας και προώθησε δικούς του ανθρώπους σε ση μαντικές θέσεις. Προκειμένου να μειώσει την επιρροή των Κουρκούων, που είχαν ευνοηθεί από τον Λεκαπηνό, ο Κωνστα ντίνος απένειμε ανώτατα στρατιωτικά α ξιώματα στην οικογένεια των Φωκάδων. Μαζί με τον Βάρδα Φωκά, οι γιοί του Νι κηφόρος (μετέπειτα αυτοκράτορας) και Λέων, διορίστηκαν στρατηγοί των θεμά των των Ανατολικών και της Καππαδοκίας αντίστοιχα (945) και αποτέλεσαν τους ση μαντικότερους συνεργάτες του νέου δομέστικου. Τον χειμώνα του 945/946 ο Σαΐφ διεξήγε μια μικρής έκτασης επιδρομή, που ακολουθήθηκε από τη συνηθισμένη στο μέτωπο της Ανατολίας ανταλλαγή αιχμα λώτων. Το 948 νίκησε μια βυζαντινή στρα τιά που επέδραμε στα εδάφη του εμιρά του, ωστόσο μια ταυτόχρονη εισβολή υπό τον Λέοντα Φωκά οδήγησε στην άλωση των Αδάτων, σημαντικού φρουρίου της μεθοριακής ζώνης του Ανω Ευφράτη που ήλεγχε μία από τις κύριες διαβάσεις προς τους παρακείμενους ορεινούς όγκους. Ο Βυζαντινός στρατηγός αποχώρησε, αφού πρώτα ισοπέδωσε την πόλη και τις ισχυ ρές οχυρώσεις της. Οι αποτυχίες του Χαμδανίδη ε μίρη συνεχίστηκαν και τα επό μενα δύο χρόνια, κλονίζο ντας τη θέση του στο ε σωτερικό του κράτους του. Η μεγάλη επι δρομή κατά του συ νοριακού θέματος του Λυκανδού που εξαπέλυσε ο Σαΐφ αλ Ντάουλα το επό μενο έτος προσέκρουσε στη σθενα ρή αντίσταση των Βυ

ζαντινών και αναχαιτίστηκε. Μάλιστα οι τελευταίοι, υπό τον Λέοντα Φωκά, περνώ ντας σε ευρεία αντεπίθεση, εισέβαλαν βαθιά στη χαμδανική επικράτεια κατα λαμβάνοντας τη Γερμανίκεια (Μαράς) και λεηλατώντας την ύπαιθρο μέχρι την Αντιόχεια. Οι μουσουλμάνοι της Ταρσού έσπευσαν να αντιμετωπίσουν τους εισβο λείς αλλά ηττήθηκαν αποφασιστικά, ενώ μια στρατιά υπό τον υπαρχηγό του Σαΐφ αλ Ντάουλα απωθήθηκε επίσης. Παράλ ληλα, η βυζαντινή προώθηση συνεχιζό ταν στο μέτωπο της Αρμενίας. Το ίδιο έ τος κατελήφθη οριστικά η Θεοδοσιούπολη από τον Θεόφιλο Κουρκούα, αδελφό του Ιωάννη Κουρκούα και παππού του μετέπειτα αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι εκδιώχθηκαν, η πόλη εποικίστηκε με Ελληνες και Αρμενί ους και οργανώθηκε σε νέο θέμα. Η νέα επιδρομή που εξαπέλυσε ο Σαΐφ αλ Ντά ουλα την επόμενη χρονιά (950) λίγο έλειψε να αποβεί μοιραία για τον ίδιο. Επικε φαλής μεγάλης στρατιάς, που περιελάμβανε και δυνάμεις της Ταρσού, εισέβαλε στα θέματα του Λυκανδού και του Χαρσιανού και προχώρησε σε λεηλασίες. Ο Βάρδας Φωκάς που έσπευσε να τον ανα χαιτίσει ηττήθηκε αλλά στη συνέχεια ο Σαΐφ αλ Ντάουλα έπεσε σε ενέδρα του Λέοντα Φωκά κατά την επιστροφή του μέ σω των ορεινών όγκων της περιοχής. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος. Οι μουσουλμάνοι συνετρίβησαν αφήνοντας 8.000 νεκρούς στο πεδίο της μάχης, ενώ ο η γέτης τους μετά Μ ο υ σ ο υ λμ α νικ ό κρ ά νο ς τω ν 9ου10ου α ι., μ ε σ τε φ ά ν ε ς εν ίσ χυσ ης (Ζυρίχη, S ch w izeris ch e s Landesm useum ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I

43

β :

/Λ« -μιτλη ι

-

I

UaaAU*i'f

Ο Λέων Φωκάς σ τέλ ν ει το ν α ιχμ ά λ ω το Α μπούλ Α σαΐρ σ τη ν Κ ω νσ τα ντινούπ ολη, όπ ου ο Α ρ α β α ς σ τρ α τη γ ό ς υπ έσ τη α λ η θ ιν ή ταπ είνω ση. Ε ικ ο ν ίζετα ι ο Κ ω νσ τα ντίνος ΐ Π ο ρ φ υ ρ ο γ έν ν η το ς να τ ο π ο θ ε τ ε ί το π όδι το υ σ το ν α υχένα το υ σ κ υ μ μ έν ο υ α ιχμ α λ ώ το υ (χρ ονογρ αφ ία το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζ η , Ε θνικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Μ α δ ρ ίτη ).

δίας διέφυγε της σύλληψης. Οι Αραβες ο νόμασαν την εκστρατεία αυτή «γαζουάτ αλ μουσίμπα», δηλαδή «φρικτή εκστρα τεία». Οι Βυζαντινοί πρότειναν ειρήνη στον Σαΐφ αλ Ντάουλα, αλλά ο εμίρης του Χαλεπίου απέρριψε τις προτάσεις και α μέσως οργάνωσε νέα εκστρατεία. Απο σύρθηκε αργά το ίδιο έτος, όταν ο πρώι μος χειμώνας και οι Βυζαντινοί τον έφε ραν σε δύσκολη θέση.

Μέχρι το 955 ο Σαΐφ αλ Ντάουλα επιδόθηκε σε ένα πρόγραμμα ανακατασκευής των κατεστραμμένων φρουρίων της μεθορίου, όπως τα Αδατα, η Γερμανίκεια, τα Σαμόσατα κ.ά. Ο Βάρδας Φωκάς κινητοποιήθηκε με σκοπό να αποτρέψει τις εργασίες αυτές, που θα οδηγούσαν σε ι σχυροποίηση της άμυνας του εμιράτου, και εισέβαλε στη μουσουλμανική επικρά τεια αλλά ηττήθηκε επανειλημμένως

Η ακρ όπ ολη το υ Χ α λεπ ίο υ , π ρ ω τεύ ο υ σ α ς το υ Σ α ΐφ αλ Ν τά ο υ λ α


ΙΣΤΟΡΙΑ

(951). Την άνοιξη του 952, ο Αραβας εμί ρης εξαπέλυσε νέα επιδρομή, κατά την ο ποία αιχμαλωτίστηκε ο νεώτερος γιος του Βάρδα Φωκά, Κωνσταντίνος. Ο τελευταί ος πέθανε αργότερα σε κάποια φυλακή του Χαλεπίου. Οι επίμονες εκστρατείες του Φωκά κατά τα επόμενα χρόνια (953955) απέτυχαν ολοσχερώς, με αποτέλε σμα ο Χαμδανίδης ηγεμόνας να ολοκλη ρώσει την ανοικοδόμηση των οχυρών.

m

ΕΥΞΕΙΝΟΣ Π Ο Ν Τ Ο Σ Θ. Παφλαγονίας

Κωνσταντινούπολη Θ. Οτττιμσιων ,

%

Θ. Χαλδίας __ -......~Ν • Κολωνεια-,

'

/'

Θεοδόσιούπολη ·

Θ. Βουκελλαρίων

ΑΡΜΕΝΙΑ

Θ. Κολωνείας • Χαρσιαν&ν

^

Λ YTÖ

Θ. Χαρσιανόν

Θ. ΟψικΓου


y *.

\ Θ. Μεσοποταμίας \ Θ. Σερα(πείας • Χ'άρπετε

Θ. Καππαδοκία^-,

>Μελιτηνή Θ. Ανατολικών Θ. Θρακησίων

•

I

Θ. Λυκανδού __ _ Λ '~

• Αδοτα

·- Ανόβαρζος

Αμιδα Ντιγιάρ Μπακρ Σαμοσατα · «Ααρας

· Δολίχη •

_

.Ταρσός

,

·

Αδανα ·

^

Θ. Κιβυρραιωτών

,

Σ Υ Ρ ΙΑ Ν

Θ. Ιελευκείας Αντιόχεια

. .. Λ

ΑΝΩ Q ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

°


Θ. Σάμου

• Χαλέπι -e

"Ο

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ

Κύπρος

Χ ά ρ τη ς τη ς Μ ικ ρ ό ς Α σίας π ερ ί το 970. Σ η μ ειώ ν ο ν τα ι οι κ ύ ρ ιε ς το π ο θ ε σ ίε ς τη ς β υ ζα ν τιν ο α ρ α β ικ ή ς μ ε θ ο ρ ίο υ , όπ ου έλ α β α ν χώ ρα οι π ερ ισ σ ό τερ ες σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις τη ς π ερ ιό δ ο υ .

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ Οι διαδοχικές αποτυχίες του ικανού αλλά επιπόλαιου Βάρδα Φωκά προκάλεσαν την αντικατάστασή του από τον πρω τότοκο γιο του Νικηφόρο. Ο νέος δομέστικος της Ανατολής ξεπερνούσε κατά πολύ τον πατέρα του, τόσο στη στρατιω τική αρετή όσο και στη σύνεση, με συνέ πεια η πλάστιγγα να γείρει προς το μέρος τον Βυζαντινών κατά τα επόμενα χρόνια. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή ήταν οι ε ξίσου ικανοί συνεργάτες του, Λέων Φω κάς (διαδέχθηκε τον Νικηφόρο στην ηγε σία του θέματος των Ανατολικών) και ο νεαρός και ανερχόμενος στρατιωτικός Ιω άννης Τσιμισκής, ανιψιός του Νικηφόρου και μετέπειτα αυτοκράτορας. Αλλά και ο άρχοντας του Χαλεπίου δεν υπολειπόταν ικανοτήτων. Ετσι, για λίγα χρόνια η κατά σταση παρέμεινε αμφίρροπη, με εκατέ-

ρωθεν επιδρομές και λεηλασίες. Το 956 ο Σαΐφ αλ Ντάουλα σημείωσε μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του στον πόλεμο εναντίον των «απίστων». Ο Αραβας πολέ μαρχος εξαπέλυσε μια πολύ επιτυχημένη εκστρατεία εναντίον του θέματος της Μεσοποταμίας, στο οποίο είχαν ενσωμα τωθεί κάποιες νεοκατακτημένες περιο χές. Στρατηγός του θέματος ήταν ο νεα ρός Ιωάννης Τσιμισκής. Ο Ιωάννης είχε ήδη εισβάλει στην επικράτεια του Σαΐφ αλ Ντάουλα και κατευθυνόταν προς την

Ευγενικού / ΓΝΩΜΩΝ

%

•Τραπεζούς Θ. Αρμενιακόν

Αμιδα (σημερινό Ντιγιάρμπακιρ), ενώ είχε αφήσει τη δική του περιοχή απροστάτευ τη, θεωρώντας ότι ο εμίρης βρισκόταν πολύ μακριά, στο Χαλέπι. Προς απογοή τευση του Τσιμισκή, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα ά φησε τη φύλαξη της Συρίας στον ξάδελφό του Αμπούλ Ασαΐρ («Απολασαείρ» στις βυζαντινές πηγές), και με γρήγορες κινή σεις εισέβαλε στην περιοχή του Ιωάννη προκαλώντας μεγάλες καταστροφές. Ο Βυζαντινός στρατηγός αναδιπλώθηκε ε σπευσμένα και οχυρώθηκε σε ένα πέρα

Ο ι ο ρ ειν ο ί ό γ κ ο ι τη ς ν ο τιο α ν α το λ ικ ή ς α ν α το λ ικ ή ς Μ ικρ ό ς Α σίας α π ο τέλ εσ α ν το φ υσ ικό σύνορο μ ε τ α ξ ύ Β υζα ντινώ ν και μ ουσ ουλμά νω ν σ τη Μ έσ η Α να τολή και ένα από τα κ υ ρ ιό τερ α π εδία τω ν α τέρ μ ο νω ν σ υ γκ ρ ο ύ σ εω ν μ ε τ α ξ ύ το υ ς . Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία α π εικ ο ν ίζετα ι μία από τις κ ο ρ υ φ ές του Α ν τίτα υ ρ ο υ .


I45

C Ολο

και περισσότερο οι υποτελείς του Σαΐφ αλ Ντάουλα θα προσπαθούσαν πλέον να ξεφύγουν από τον έλεγχο του Χαμδανίδη εμίρη, j σμα στα μετόπισθεν του Σαΐφ αλ Ντάου λα. 0 εμίρης πράγματι επέστρεψε από το συγκεκριμένο πέρασμα και συνεπλάκη με τους Βυζαντινούς. Η μάχη ήταν σκληρή, υπό καταρρακτώδη βροχή, και κατέληξε σε περιφανή νίκη των μουσουλμάνων (24 Μαΐου 956). Οι Βυζαντινοί έχασαν περί τους 4.000 άνδρες, μεταξύ αυτών και αρ κετούς αξιωματικούς. Την επομένη ο Σαΐφ αλ Ντάουλα εισήλθε στην Αμιδα ε πευφημούμενος από το πλήθος. Σχεδόν αμέσως η σημαντική μου σουλμανική επιτυχία επισκιάστηκε από παταγώδεις αποτυχίες σε άλλα σημεία του μετώπου. Ο Λέων Φωκάς εισέβαλε στη Συρία κατά την απουσία του Σαΐφ αλ Ντάουλα, όπου νίκησε και αιχμαλώτισε τον Αμπούλ Ασάίρ. Ο τελευταίος εστάλη στην Κωνσταντινούπολη, όπου υπέστη τελετουργική ταπείνωση ενώπιον του αυ τοκράτορα. Επίσης, το φθινόπωρο ο στό λος της Ταρσού, που είχε σταλεί να λεη λατήσει το ναυτικό θέμα των Κιβυρραιωτών (νότια μικρασιατικά παράλια), υπέστη δεινή ήττα από τον στρατηγό του θέμα τος Βασίλειο Εξαμιλίτη, χάνοντας 1.800 άνδρες και πολλά πλοία χάρη στο υγρό πυρ. Αμέσως μετά, ο βυζαντινός στόλος διενήργησε αντεπίθεση με σκοπό να πυρ πολήσει τα περίχωρα της Ταρσού και μόνο η επέμβαση του Σαΐφ αλ Ντάουλα απέ τρεψε την καταστροφή. Το 957 ο Νικηφόρος Φωκάς ανέλαβε τον πόλεμο εναντίον του επίμονου εμίρη χρησιμοποιώντας στρατιωτικά και διπλω ματικά μέσα. Πολιόρκησε και κατέστρεψε τα Αδατα, μόλις τρία χρόνια μετά την α νοικοδόμησή τους. Η εκστρατεία αντιποί νων που σχεδίαζε ο Αραβας ηγέτης μαται ώθηκε, όταν αποκαλύφθηκε συνωμοσία

μουσουλμάνων αξιωματικών εναντίον του. Οι συνωμότες είχαν δωροδοκηθεί από τον Νικηφόρο με σκοπό να συλλάβουν και να παραδώσουν τον αρχηγό τους στους Βυζαντινούς. Η αντίδραση του Σαΐφ αλ Ντάουλα ήταν αμείλικτη, ί σως επειδή, σύμφωνα με τον ιστορικό Ουώρεν Τρέντγκολντ, καταλάβαινε πλέον ότι έχανε τον πόλεμο εναντίον του Βυζα ντίου. Εκτελέστηκαν 180 γκιλμάν (βλ. σημ.), άλλοι 200 ακρωτηριάστηκαν και σφαγιάστηκαν οι Βυζαντινοί αιχμάλωτοι. Την επόμενη άνοιξη, ο Τσιμισκής εισέ βαλε και λεηλάτησε τη νότια Αρμενία και την Ανω Μεσοποταμία (Τζαζίρα). Κατέλα βε και δήωσε το οχυρό Δάρας, όπου αιώ νες παλαιότερα, το 530, ο Βελισάριος είχε κατανικήσει μια πολύ ισχυρότερη περσι κή στρατιά, και κοντά στην Αμιδα συνέτριψε τον Κιρκάσιο Νατζά, από τους στε νότερους και πλέον αγαπημένους υπαρχηγούς του Σαΐφ αλ Ντάουλα, που στάλ θηκε να τον αντιμετωπίσει. Από τους 10.000 άνδρες του χανδανικού στρατεύ ματος φονεύθηκαν σχεδόν οι μισοί, και από τους επιζήσαντες περισσότεροι από 2.500 αιχμαλωτίστηκαν. Το φθινόπωρο ο Τσιμισκής έλαβε ενισχύσεις υπό τον πα ρακοιμώμενο Βασίλειο και από κοινού κα τέλαβαν και ισοπέδωσαν τα Σαμόσατα (νοτιοανατολική Τουρκία, στις όχθες του Ευφράτη), πριν προλάβει ο Σαΐφ αλ Ντά ουλα να φθάσει προς ενίσχυση των πολιορκουμένων. Ακολούθως ο τελευταίος αναμετρήθηκε με τους δύο Βυζαντινούς στρατιωτικούς και ηττήθηκε με μεγάλες απώλειες. Οι αιχμάλωτοι στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για να λάβουν μέρος σε θρίαμβο. Η κόπωση των Χαμδανιδών ήταν πλέ ον εμφανής. Οι Αραβες δεν επιχειρούσαν πια να ανακαταλάβουν τις χαμένες πό λεις, σε αντίθεση με τους Βυζαντινούς Το β υ ζα ν τιν ό οχυρ ό τη ς Ζ η ν ο β ία ς -Β ίθ ρ α ς επ ί το υ Ε υ φ ρ ά τη (σ η μ ερ ινό Μ π ιρ ετσ ίκ , σ τη ν ο τιο α ν α το λ ικ ή Τουρκία σ τα σύνορα μ ε τη Σ υ ρ ία ). Η β υ ζα ν τιν ο α ρ α β ικ ή μ ε θ ό ρ ιο ς ή τα ν κ α τά σ π α ρ τη μ ε οχυρ ά που ά λλα ζα ν συχνά χ έρ ια , αν και γενικά η σ υνοριακή γραμμή π α ρ έμ ειν ε σχεδό ν α να λλο ίω τη επ ί δύο α ιώ νες (μ έσ α 8ου - μ έσ α 10ου αιώνα).


ΙΣΤΟΡΙΑ

που διείσδυαν ολοένα και βαθύτερα στην εχθρική επικράτεια, αυξάνοντας παράλ ληλα τα ερείσματά τους νότια και ανατο λικά των ορεινών όγκων του Ταύρου και του Αντίταυρου. Πιο συγκεκριμένα, η ορι στική πτώση των Αδάτων και των Σαμοσάτων δημιούργησε ρήγμα στη συριακή με θόριο, από όπου ο Λέων Φωκάς εισέβαλε την επόμενη χρονιά (959) φθάνοντας μέ χρι την Κύρρο (σημερινή βόρεια Συρία), η οποία λεηλατήθηκε όπως και πολλά οχυ ρά καθ’ οδόν.

ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΑΪΦ ΑΑ ΝΤΑΟΥΛΑ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΧΑΜΛΑΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος πέθανε την 9η Νοεμ βρίου 959, ενώ ετοίμαζε ακόμη μια εκ στρατεία ανακατάληψης της Κρήτης. Ολες οι προηγούμενες εκστρατείες (η τε λευταία το 949) είχαν αποτύχει παταγω δώς, γεγονός που καταδεικνύει τη δυσκο λία του εγχειρήματος. Γι’ αυτό οι προετοι μασίες συνεχίστηκαν επιμελώς από τον διάδοχό του Ρωμανό Β ’ (959-963) και την αρχιστρατηγία ανέλαβε ο Νικηφόρος Φω κάς, ο οποίος είχε διαπρέψει στο ανατολι κό μέτωπο. Η επιβλητική ναυτική δύναμη ξεκίνησε για την Κρήτη το καλοκαίρι του 960. Στον στρατό εκστρατείας συμπεριελήφθησαν πολλά από τα μικρασιατικά στρατεύματα, ενώ η δύναμη πλαισιώθηκε από πληθώρα ξένων μισθοφόρων. Στην Ανατολία, ο άρχοντας του Χαλεπίου θεώρησε ότι η στιγμή ήταν κατάλλη λη για μια ακόμη μεγάλη επιδρομή στα α προστάτευτα βυζαντινά εδάφη. Πράγμα τι, συγκέντρωσε μια πολυπληθή δύναμη (30.000 άνδρες, σύμφωνα με σύγχρονες πηγές) και εισέβαλε στη βυζαντινή επι κράτεια περί τα τέλη του καλοκαιριού αρχές φθινοπώρου. Λεηλάτησε πολλές περιοχές, αποκομίζοντας πλούσια λεία, ενώ κατέλαβε και το κάστρο του Χαρσιανού, πρωτεύουσα του ομώνυμου θέμα τος. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός έστειλε ε ναντίον του τον Λέοντα Φωκά, ο οποίος, ως δομέστικος της Δύσης (αρχιστράτη γος των βαλκανικών στρατευμάτων) βρι σκόταν στη Θράκη, αντιμετωπίζοντας μια ουγγρική επιδρομή (959/960). Ο εμίρης δεν αποθαρρύνθηκε, γνωρίζοντας ότι διέθετε συντριπτική αριθμητική υπεροχή έναντι των αντιπάλων του. Πράγματι, ο Λέων απέφυγε τη μάχη σε ανοικτό πεδίο. Αντίθετα, κατά την προσφιλή βυζαντινή τακτική για την αντιμετώπιση υπέρτερων επιδρομικών δυνάμεων που ο ίδιος ο Λέ ων είχε εφαρμόσει επανειλημμένως κατά

Η σ η μ α ν τικ ό τε ρ η διά βα σ η τη ς ο ρ ο σ ειρ ά ς το υ Ταύρου μ ε τ α ξ ύ Ταρσού και αρχαίω ν Τυάνων τη ς Κ απ π αδοκίας σ ε υ ψ ό μ ετρ ο 1.000 μ έτρ ω ν (σ η μ ερ ινό Γ κ ιο υ λέκ Μ π ο γ κά ζ). Οι δ ια β ά σ εις το υ Ταύρου κα ι το υ ό ρ ο υ ς Α μανός α π ά ρ τιζο υ ν τις Κ ιλ ικ ίες Π ύ λ ες , από όπου οι Α ρ α β ες επ ιχειρ ο ύ σ α ν να εισ β ά λ ο υ ν σ τη Μ ικρ ά Α σία. Π ά γ ια τα κ τικ ή τω ν Β υζα ντινώ ν ή τα ν η α ιφ ν ιδ ια σ τικ ή επ ίθ εσ η κατόπ ιν εν έδ ρ α ς σ το υ ς δ υ σ κ ίνη το υ ς εισ β ο λ είς που επ έ σ τρ ε φ α ν μ ε λά φ υ ρ α και α ιχ μ α λ ώ το υ ς. Ο Σ α ΐφ αλ Ν τά ο υ λ α γνώ ρισε επ α ν ειλη μ μ έν ω ς τη ν ή ττ α σ ε τ έ τ ο ια π ερ ά σ μ α τα .

τα προηγούμενα χρόνια, οι Βυζαντινοί ο χυρώθηκαν στο πέρασμα Κύλινδρός κο ντά στην Ανδρασό στην οροσειρά του Ταύρου, από όπου οι κατάφορτοι με λά φυρα και αιχμαλώτους Αραβες επέστρε φαν στην Κιλικία. Οι τελευταίοι έπεσαν σε μια καλοστημένη ενέδρα και, παρά τη δραματική αριθμητική υπεροχή τους, υ πέστησαν πανωλεθρία. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε (8 Νοεμβρίου 960), ο μουσουλμανικός στρα τός εκμηδενίστηκε, αφού σχεδόν το σύ νολο των ανδρών φονεύθηκε ή αιχμαλω τίστηκε. Ο Σαΐφ αλ Ντάουλα διέφυγε κακήν κακώς με ελάχιστους συντρόφους, α φού, σύμφωνα με τον Λέοντα τον Διάκο νο, σκόρπισε πίσω του πολύτιμα λάφυρα για να καθυστερήσει τους διώκτες του. Ο ίδιος ιστορικός αναφέρει ότι χρόνια αρ γότερα το πέρασμα αυτό ήταν γεμάτο με σωρούς οστών. Οι αιχμάλωτοι εστάλησαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου πωλήθηκαν ως δούλοι, ενώ ο Λέων τιμήθηκε με την τέλεση θριάμβου. Το πλήγμα που δέχθηκε ο εμίρης του Χαλεπίου ήταν αποφασιστικό και δεν επέ

τρεψε ποτέ έκτοτε στη χαμδανική δύνα μη να ανακάμψει. Ηδη το ίδιο έτος ο εμί ρης της Ταρσού Μουχάμαντ ιμπν αλ Χουσε'ί'ν επιχείρησε ανεπιτυχώς να παραδώσει την επαρχία του στους Ιχσιντίδες. Ολο και περισσότερο οι υποτελείς του Σαΐφ αλ Ντάουλα θα προσπαθούσαν πλέον να ξεφύγουν από τον έλεγχο του Χαμδανίδη εμίρη, αμφισβητώντας την εξουσία του. Επιπλέον, η βαριά ήττα στα στενά της Ανδρασού είχε συνέπειες που επηρέασαν και τον αγώνα των Βυζαντινών στην Κρή τη. Καθώς η εισβολή αντιμετωπίστηκε με τις τοπικές δυνάμεις, ο Νικηφόρος Φω κάς μπόρεσε απερίσπαστος να συνεχίσει την πολιορκία του οχυρού του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), ο οποίος έπεσε την επόμενη άνοιξη (7 Μαρτίου 961). Η ανά κτηση της Κρήτης είχε τεράστιο ηθικό και πολιτικό αντίκτυπο, αφού φανέρωνε σε όλα τα γειτονικά κράτη το μέγεθος της ανάκαμψης της Αυτοκρατορίας και α πάλλαξε το Αιγαίο από την πειρατική μά στιγα των μουσουλμάνων της Κρήτης. Ο Νικηφόρος Φωκάς τέλεσε θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη, πολύ λαμπρότερο

του αδελφού του, και σχεδόν αμέσως ε πέστρεψε στη Μικρά Ασία. Ο ακούραστος Βυζαντινός αρχιστρά τηγος δεν σκόπευε να αφήσει τους Αρα βες να ορθοποδήσουν. Προέβη σε εκτε νείς προετοιμασίες και τον χειμώνα (τέλη 961/αρχές 952) εισέβαλε στην Κιλικία επι κεφαλής πολυάριθμης στρατιάς. Ο χειμώ νας θεωρείτο ακατάλληλη εποχή για στρατιωτικές επιχειρήσεις, και έτσι οι μουσουλμάνοι βρέθηκαν εντελώς απροε τοίμαστοι. Η Ανάβαρζος κατελήφθη και καταστράφηκε και οι Βυζαντινοί, αφού ε πιβλήθηκαν στον στρατό της Ταρσού, ε πέστρεψαν στην Καππαδοκία για να εορ τάσουν το Πάσχα (962). Πλέον, η δύναμη του Σαΐφ αλ Ντάου λα είχε καμφθεί οριστικά. Αν και πάλι προ σπάθησε να ανακτήσει τον έλεγχο του η μιαυτόνομου Εμιράτου της Κιλικίας και ξεκίνησε την ανοικοδόμηση της Ανάβαρζου, οι Βυζαντινοί εισέβαλαν εκ νέου το φθινόπωρο υπό τους Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τσιμισκή. Η επιβλητική στρατιά (70.000, σύμφωνα με τις αραβικές πηγές) κατέλαβε οριστικά σημαντικές πόλεις


I47

Ο Ιη σ ο ύ ς το υ Ν αυή μ ε ε ξά ρ τυ σ η Β υ ζα ντινο ύ α ξιω μ α τικ ο ύ (β ’ μισ ό 10ου αιώνα). Τοιχογραφ ία σ τη β ό ρ εια κ ερ α ία το υ κ α θ ο λ ικ ο ύ τη ς Μ ο ν ή ς το υ Ο σίου Λ ουκά.

της Κιλικίας (Γερμανίκεια, Δολίχη κ.ά.) και προχώρησε προς τη Συρία. Εκεί παρέκαμ ψε την κύρια δύναμη των μουσουλμάνων που εστάλη να ανακόψει την πορεία των εισβολέων και βάδισε απρόσκοπτα προς το Χαλέπι. Μπροστά στα τείχη της πόλης οι Βυζαντινοί συνέτριψαν μια βιαστικά στρατολογημένη δύναμη υπό τον Σαΐφ αλ 4 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

UTOPIA

Ντάουλα και κατέλαβαν το Χαλέπι εκτός από την οχυρή ακρόπολή του (μέσα Δε κεμβρίου). Η πρωτεύουσα των Χαμδανιδών παραδόθηκε στη λεηλασία. Αφού γιόρτασαν τα Χριστούγεννα στην κατακτημένη πόλη, σι Βυζαντινοί επέστρεψαν στην Καππαδοκία με πλήθος λαφύρων και περί τις 10.000 αιχμαλώτων.

Τόσο ο Νικηφόρος όσο και η διοίκηση της Αυτοκρατορίας δεν φαίνεται ότι επεδίωκαν την άμεση κατάκτηση της Συρίας. Πιθανότατα οι επιχειρήσεις αποσκοπούσαν στην εξασθένιση της παρουσίας των μουσουλμάνων και την οικειοθελή απο χώρησή τους, ώστε τα νέα εδάφη να μπο ρούν πιο εύκολα να ελεγχθούν από την Κωνσταντινούπολη. Μετά την αποχώρηση των Βυζαντι νών, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα επέστρεψε στην ερημωμένη πρωτεύουσά του και προσπά θησε να της ξαναδώσει ζωή, εγκαθιστώντας πρόσφυγες από το Κιννασρίν (βό ρεια Συρία). Ωστόσο, ο ίδιος έφυγε το ε πόμενο έτος και εγκαταστάθηκε στο Μαγιαφαρικίν (σημερινό Σιλβάν, νοτιοανατο λική Τουρκία), πρωτεύουσα των μεσοποταμιακών κτήσεών του. Η υγεία του Αραβα εμίρη επιδεινώθηκε τα επόμενα χρόνια, με συνέπεια να μη μπορεί εύκολα να ηγηθεί του στρατού του αλλά και να παραμελεί τη διοίκηση του εμιράτου. Αμεση συνέπεια ήταν η εκδήλωση πάμπολλων εξεγέρσεων από αξιωματούχους του, αφού η νομιμοποίηση τέτοιων ηγετών ήταν άμεσα συνυφασμένη με την ικανότητα να οδηγούν τους στρατιώτες τους σε νίκες και πλούσια λάφυρα. Οι τελευταίες επιχειρήσεις του Σαΐφ αλ Ντάουλα εναντίον των Βυζαντινών έ λαβαν χώρα το 963, όταν εξαπέλυσε τρεις επιδρομές κατά της Μικράς Ασίας, σε μία εκ των οποίων έφθασε σχεδόν μέ χρι το Ικόνιο. Αλλά πλέον η κατάσταση εί χε αλλάξει οριστικά υπέρ της Αυτοκρατο ρίας. Το ίδιος έτος ο εμίρης του Χαλεπίου αντιμετώπισε δύο εξεγέρσεις αξιωματούχων του, μεταξύ αυτών και του Νατζά. Σαν να μη έφτανε αυτό, τον χειμώνα ο Τσιμισκής, δομέστικος της Ανατολής με τά την άνοδο του Νικηφόρου Φωκά στον θρόνο (963), εισέβαλε στην Κιλικία όπου συνέτριψε έναν αραβικό στρατό κοντά στα Αδανα και αποσύρθηκε στις αρχές του 964, όταν ο στρατός άρχισε να υπο φέρει από έλλειψη εφοδίων. Το φθινόπω ρο, ο Νικηφόρος ξεκίνησε μια σειρά εκ στρατειών που δόξασε τα βυζαντινά ό πλα, προσθέτοντας νέα εδάφη στην Αυ τοκρατορία. Η Ταρσός παραδόθηκε το 965 και έγινε πρωτεύουσα του νέου θέ ματος της Κιλικίας. Πολλοί από τους μου σουλμάνους κατοίκους αποχώρησαν και ο αυτοκράτορας έλαβε μέτρα για τον εκ-

χριστιανισμό της περιοχής. Ο χρόνος πλέον μετρούσε υπέρ των Βυζαντινών, που έδειχναν αήττητοι. Ο μοναδικός Αραβας ηγεμόνας που αντι στεκόταν τα τελευταία χρόνια είχε χάσει τη δυναμική του, ενώ στην υπόλοιπη Μέ ση Ανατολή οι ενδομουσουλμανικές έρι δες συνεχίζονταν ακατάπαυστα.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΑΪΦ ΑΛ ΝΤΑΟΥΛΑ Τα επόμενα χρόνια, εκτενείς περιο χές της Συρίας και της Μεσοποταμίας δηώθηκαν, με τον Σαΐφ αλ Ντάουλα ανή μπορο να απαντήσει. Η κατάσταση στο ε μιράτο ήταν εκρηκτική, με τους μου σουλμάνους αξιωματούχους να πολε μούν σκληρά μεταξύ τους για τον έλεγχο ενός κράτους το οποίο οι Βυζαντινοί ρή μαζαν ανενόχλητοι. Τελικά, μετά από δύο προσωπικές τραγωδίες, τον θάνατο δύο γιων του το 965, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα πέθανε πιθανότατα στο Χαλέπι στις 9 Φε βρουάριου του 967. Τον διαδέχθηκε ο ε πιζών γιος του Σαντ αλ Ντάουλα, ο οποί ος έγινε υποτελής των Βυζαντινών το 969, μετά την πτώση της Αντιόχειας. Η τε λευταία έγινε έδρα Βυζαντινού δούκα και το Χαλέπι κατέστη υποτελές της Αυ τοκρατορίας. Μάλιστα, την περίοδο 974987 το Χαλέπι προσαρτήθηκε άμεσα στο Βυζάντιο, ενώ ο Ιωάννης Τσιμισκής, αυτοκράτορας από το 969, προχώρησε σε προσωρινή κατάληψη της Παλαιστίνης. Ωστόσο, ο ξαφνικός και πρόωρος θάνα τός του (971), η απειλή των Βουλγάρων στα Βαλκάνια και των Φατιμιδών, της νέ ας δυναστείας της Αιγύπτου, κατά τα ε πόμενα χρόνια οδήγησε σε αναδίπλωση των Βυζαντινών στην ανατολή. Το Χαλέπι απειλήθηκε πολλές φορές από τους Φατιμίδες, αλλά έμεινε υποτελές στο Βυζά ντιο μέχρι την κατάκτησή του από τους Σελτζούκους Τούρκους (1070). Η μορφή του Χαμδανίδη ηγέτη ασκεί βαθιά γοητεία, αφού συγκεντρώνει αρκε τά από τα χαρακτηριστικά του ιδανικού Αραβα ηγέτη. Μολονότι οι χρονικογράφοι της εποχής, όπως ο Ιμπν Χαουκάλ που τα ξίδεψε στην χαμδανική επικράτεια, σκια γραφούν μία μάλλον ζοφερή εικόνα οικο νομικής καταπίεσης των πληθυσμών εκ μέρους του, ο Σαΐφ αλ Ντάουλα παραμέ νει ένας από τους πιο γνωστούς μεσαιω νικούς Αραβες ακόμη και σήμερα. Ο ά σπονδος όσο και καταδικασμένος πόλε μος εναντίον του ισχυρότερου χριστιανι κού κράτους της εποχής αλλά και η απα ράμιλλη ακτινοβολία της Αυλής του Χα λεπίου, που φιλοξένησε πολλούς ποιητές και λογίους, προσέδωσαν στον

Η κα τά λη ψ η το υ Χ α λεπ ίο υ από το υ ς Β υ ζα ν τιν ο ύ ς υπό το υ ς Ν ικ η φ ό ρ ο Φωκά κα ι Ιω άννη

Τσιμισκή το ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 962 (χρ ονογρ αφ ία το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζ η , Ε θνικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Μ α δ ρ ίτη ).

Χαμδανίδη εμίρη μια αίγλη δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τη δύναμη που συ γκέντρωσε στα χέρια του. Ετσι, κατατάσ σεται πλάι σε μορφές όπως ο περίφημος Σαλαντίν ή ο Μαμελούκος Μπαϊμπάρς που αναχαίτισε τους Μογγόλους στη Μέ ση Ανατολή το 1260. ED

ΣΗΜΕΙΠΣΗ Στρατιώτες-ακλάβοι κυρίως τουρανικής καταγωγής. Η στρατολόγηση νεοπροσύλητων πολεμιστών από σκλάβους που προέρχονταν από τους νομάδες της κεντρικής Ασίας ξεκίνησε από τη δυναστεία των Αββασιδών. Πολύ σύντομα το νέο σώμα κυριάρχησε αριθμητικά στους στρατούς του Χαλιφάτου, αποτελώντας έναν πόλο ισχύος και καταλαμβάνοντας κάποιες φορές την εξουσία, όπως συνέβη με τους Μαμελούκους της Αιγύπτου.

(1) Σ υ λ λ ο γ ικ ό : ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ, τό μ ο ς Η ’, Ε κ δ ο τικ ή Αθηνώ ν, Α θή να , 1979. (2) B ern a rd Lew is: Ο Ι ΑΡΑΒΕΣ Σ Τ Η Ν ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ , εκ δ ό σ εις Γκοβόσ τη , Α θή ν α , 1996. (3) Χαρά λα μπ ο ς Π α π α σ ω τηρ ίο υ: Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Η Υ Ψ Η Λ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, 6ος - 11ος Α ΙΩ Ν Α Σ, Ε κδόσ εις Π ο ιό τη τα , Α θή να , 2004. (4) E dw ard Ν . L u ttw ak: Η ΥΨ Η Λ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗ Σ Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ε κ δ ό σ εις Τουρίκη, Α θή να , 2009. (5) John H ald on: Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι ΤΟΥ Β Υ ΖΑ Ν ΤΙΟ Υ, ε κ δ ό σ εις Τουρίκη, Α θή να , 2004. (6) Π ερ ικ λ ή ς Δ ε λ η γ ιά ν ν η ς : Β Υ ΖΑ Ν ΤΙΟ Ε Ν Α Ν ΤΙΟ Ν ΙΣ Λ Α Μ , Ε κδόσ εις Π ερ ισ κό π ιο, Α θή να , 2008. (7) Ιω άννης Χρονόπ ουλος: Ν ΙΚ Η Φ Ο Ρ Ο Σ Φ ΩΚΑΣ - Ο «ΛΕ Υ Κ Ο Σ Θ ΑΝΑΤΟΣ» ΤΩΝ ΣΑΡΑ Κ Η ΝΩ Ν , ε κ δ ό σ εις Π ερ ισ κό π ιο, Α θή να , 2009. (8) Ιω άννης Χ ρ ονόπ ουλους: ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Τ Σ ΙΜ ΙΣ Κ Η Σ - Ο ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ, ε κ δ ό σ εις Π ερ ισ κό π ιο, Α θή ν α , 2010. (9) Ταξιάρχης Κ ό λια ς: Η Θ Ε ΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Ο Υ Σ Τ Η Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ , Ιδρ υμ α Γουλανδρή-Χορν, Α θή να , 1994. (10) W arren Treadgold: A HISTO R Y O F THE BYZA NTIN E STATE A N D SO CIETY, S ta n fo rd U niversity Press, S tan fo rd , C alifornia, 1997. (11) C. Edm und B o sw o rth : THE C ITY O F TARSUS AN D THE AR AB -B YZA N TIN E FR O NTIERS IN EARLY A N D M IDD LE ABBA SID TIMES, O riens, Vol. 33, pp. 268-286, 1992. (12) W illiam G arrood: THE B YZANTINE C O N Q U EST O F CILICIA A N D THE H A M D A NIDS O F ALEPPO , 959-965, A natolian S tu d ie s (B ritish In s titu te a t A nkara) 58, pp. 127-140. (13) M ich a el D ecker: FR O N TIER EC O N O M Y IN THE B YZANTINE EAST, vol. 61, pp. 217-267, D um barton O aks Papers, 2007. (14) Ε γκ υ κ λο π α ίδ εια Μ ε ίζο ν ο ς Ελληνισμού (http://w w w .ehw .g r/ehw /form s/D efau lt.aspx) (15) el.w ikip edia.org (16) en.w ikipedia.org


I49

Η αγγΠονερμανικη σύγκρουση ίων καταδρομικών μάχικ Το γερμ α νικό κα τα δ ρ ο μ ικ ό μ ά χ η ς S M S «M oltke», κ α τά τη δ ιά ρ κ εια επ ίσ κεψ ης σ τη Ν έα Υόρκη το 1912.

Η ναυτική ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οε αντίθεση με την αντίοτοιχη του Β \ δεν κρύβει ooArtöc ουνκρούοεις μεταξύ αντίπαλων σκαιρών επιιρανείαα. Σε αυτή, βέβαια, κυριαρχεί η ναυμαχία me Γιουτλάνθηι:, ιον Μάιο του 1916, η μεγαλύτερη ίου είδουε me μεταξύ στόλων uaxnc η οποία έχει λάβει ποτέ χώρα πανκοσμίω^. ilc πρελούδιό me θα μπορούοε να χαρακτηριστεί η πολύ μικρότερη me ναυμαχία του Ντόνκερ Μπανκ, η οποία διεξήχθη ενάμιοη χρόνο νωρίτερα και την οποία θα παρουσιάσουμε στο παρόν άρθρο.

έκρηξη του πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, βρήκε τις δύο κύριες αντίπαλες δυ νάμεις (Μεγάλη Βρε τανία και Γερμανία) με εξαιρε τικό ισχυρούς πολεμικούς στό λους. Η κούρσα στους ναυτι κούς εξοπλισμούς, η οποία αποτέλεσε μία από τις αιτίες της σύγκρουσης, είχε οδηγή σει στη δημιουργία νέων εξε λιγμένων σκαφών επιφανείας, ιδίως θωρηκτών και καταδρο μικών μάχης (1). Δεν πρέπει να λησμονείται ότι το 1914 η πο λεμική αεροπορία και ειδικά η ναυτική μόλις που έκαναν τα πρώτα δειλά τους βήματα. Ετσι, οι ναυτικοί στόλοι εξακο λουθούσαν να αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο επίδειξης δύναμης και αποφασιστι κότητας των διαφόρων χωρών. Είναι αναμφίβολο ότι αριθμητικά η Βρετανία υ περτερούσε σημαντικά σε αριθμό σκαφών. Ετσι, οι Γερμανοί ηγέτες απέφευγαν μια γενικευμένη σύ γκρουση, τα αποτελέσματα της οποίας μπορεί να ή ταν καταστροφικά για τον στόλο τους και να επηρέα ζαν αρνητικά τόσο τις πολεμικές επιχειρήσεις όσο και το ηθικό του γερμανικού λαού. Αξιο αναφοράς είναι, επίσης, το γεγονός ότι η Βρετανία κυριαρχούσε στις θάλασσες από αιώνες και ευρισκόμενη -εκείνη την περίοδο- στο απόγειο της δύναμής της διέθετε μεγά λες και ισχυρές αποικίες σε όλη την υδρόγειο όπου υ πήρχαν σημαντικότατες ναυτικές βάσεις και δυνά μεις. Κατά συνέπεια, η τροφοδοσία με αγαθά των βρετανικών νήσων ήταν εξασφαλισμένη. Αντίθετα, η Γερμανία είδε τις ναυτικές επικοινωνίες της με τον έξω κόσμο να συρρικνώνονται και, κατά συνέπεια, να αρχίσουν να ελλείπουν κρίσιμα -ιδίως για τη στρατιω τική βιομηχανία- υλικά. Με βάση τα πιο πάνω γεγονότα, οι Βρετανοί στην ουσία ακολουθούσαν αμυντι κή τακτική. Αυτό που κυρίως τους ενδιέφερε ήταν η απρό σκοπτη τροφοδοσία της πα τρίδας τους και όχι η καταναυμάχηση του εχθρικού στόλου. Με βάση τον σχεδίασμά αυτόν και βοηθούμενοι από τη γεω γραφική τους θέση είχαν ορ γανώσει συστηματικές περι πολίες απέναντι από τις γερ μανικές ακτές, επιτηρώντας τις αντίπαλες δυνάμεις. Εάν ο εχθρικός στόλος αποφάσιζε να κινηθεί επιθετικά, πίστευ αν ότι θα είχαν τον χρόνο για να συγκεντρώσουν τις απα ραίτητες δυνάμεις και να τον κατανικήσουν. Ετσι οι Γερμανοί, εφόσον

Η

5 2 I ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΚ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Β ρ ετα ν ό ς α ντιναύα ρ χος Ν τέ ιβ ιν τ Μ π ή τυ .

δίσταζαν να εκθέσουν σε μάχη τα ισχυρότατα αλλά τόσο πολύτιμα θωρηκτά τους, στράφηκαν τόσο προς το υποβρύχιο όσο και προς τη νάρκη. Με τη χρήση τους ήλπιζαν ότι θα κατάφερναν να μειώσουν την ισχύ του βρετανικού στόλου βυθίζοντας σκάφη του, ούτως ώστε να επέλθει σχετική ισορροπία δυ νάμεων και να ακολουθήσει αποφασιστική ναυτική σύγκρουση στην οποία δεν θα υστερούσαν αριθμη τικά σε σημαντικό βαθμό. Ηταν ο λεγόμενος «πόλε μος κατατριβής». Και πράγματι στον τομέα αυτόν είχαν κάποιες ση μαντικές επιτυχίες. Ετσι στις 22 Σεπτεμβρίου το υπο βρύχιο «U9» βύθισε σε μία ώρα και σε απόσταση 48 χλμ. από τις ολλανδικές ακτές τρία παλαιά θωρακι σμένα καταδρομικά («Aboukir», «Hogue» και «Cressy»), ενώ στις 15 Οκτωβρίου, στη Βόρεια θάλασ σα, το καταδρομικό «Hawke». Λίγες ημέρες αργότε ρα, το «U27» βύθισε, ανοικτά του γαλλικού λιμένα του Καλαί, το υδροπλανοφόρο «Hermes». Η μεγαλύ τερη, όμως, επιτυχία τους υπήρξε η βύθιση του νεό τευκτου θωρηκτού «Audacious», στις 27 Οκτωβρίου, βόρεια της Ιρλανδίας, από μία και μοναδική νάρκη, η οποία ακολουθήθηκε, τη νύκτα της 30ής προς την 31η Δεκεμβρίου, από τη βύθιση του παλαιότερου θω ρηκτού «Formidable» στη Μάγχη από το «U24».

ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ

Ο Γερμανός υπ οναύαρχος Φ ραντς ψον Χίππερ.

Αυτές οι επιτυχίες όμως, όσο σημαντικές και να ή ταν (η βύθιση του «Audacious» προκάλεσε τρόμο στο Βρετανικό Ναυαρχείο που προσπάθησε να τη διατη ρήσει κρυφή από την κοινή γνώμη), δεν μπόρεσαν από μόνες τους να μειώσουν σημαντικά την αριθμη τική διαφορά μεταξύ των δύο πλευρών. Ετσι, το γερ μανικό Ναυτικό Επιτελείο σχεδίασε, επί πλέον των παραπάνω, και ενέκρινε σχέδιο επιδρομών και βομ βαρδισμών παράλιων βρετανικών πόλεων και στρα τιωτικών εγκαταστάσεων. Τις επιδρομές θα διενερ γούσαν καταδρομικά συνοδευόμενα από αντιτορπιλικά, ενώ αντικειμενικός τους σκοπός ήταν η παγίδευ ση των τμημάτων του βρετανικού στόλου τα οποία θα έσπευδαν «επί σκηνής», και η καταστροφή τους από τον βαρύ γερμανικό στόλο των θωρηκτών ο ο ποίος θα ενέδρευε σχετικά κοντά. Πράγματι, στις 3 Νοεμβρίου, δύναμη αποτελούμενη από τρία καταδρομικά μάχης και τέσσερα ελα φρά καταδρομικά επέδραμε εναντίον του Γιάρμουθ, το οποίο και κανονιοβόλησε ανενόχλητη χωρίς να προλάβουν να αντιδράσουν οι Βρετανοί. Παρόμοια ε πιχείρηση έλαβε χώρα στις 16 Δεκεμβρίου, όταν βομ βαρδίστηκαν στρατιωτικοί στόχοι στις περιοχές των πόλεων Χάρτλπουλ, Σκάρμπορο και Γουίτμπυ, από δύναμη τεσσάρων καταδρομικών μάχης που συνο δεύονταν από ελαφρά καταδρομικά και αντιτορπιλικά. Στην περίπτωση αυτήν οι Βρετανοί που ανέμεναν τη γερμανική κίνηση, είχαν αναπτύξει σε επίκαιρα ση μεία κατάλληλες δυνάμεις. Και πάλι, όμως, απέτυχαν να εμπλακούν με τα εχθρικά πλοία που, εκμεταλλευ όμενα και την επικρατούσα χαμηλή ορατότητα, επέ στρεψαν στις βάσεις τους ανενόχλητα. Τα αποτελέσματα των παραπάνω επιχειρήσεων δεν ικανοποίησαν κανέναν από τους δύο αντιπάλους.

4

Γιατί, όμως, ανέμεναν οι Βρετανοί την τελευταία Οι α ρ χικές κ ινή σ εις των επίθεση; Στις 26 Αυγούστου 1914, το γερμανικό ελα αντιπ άλω ν στη φρύ καταδρομικό «Magdeburg» προσάραξε στον κόλ ναυμαχία το υ πο της Φινλανδίας, με αποτέλεσμα να καταστραφεί Ν τό γ κ ε ρ Μ πανκ. από ρωσικά πλοία. Κατά τη διενεργηθείσα έρευνα οι Ρώσοι ανακάλυψαν το πτώ μα ενός σηματωρού που έ φερε επάνω του τα βιβλία με τους κρυπτογραφικούς :άπα Φλόου κώδικες του Γερμανικού Ναυτικού, τα οποία, όπως ήταν φυσικό, απέστειλαν στη Βρετανία. Επίσης, στις 17 Οκτωβρίου, οι Βρετανοί ιομαρτυ ανακάλυψαν σε ένα γερμα νικό αντιτορπιλικό που βυ θιζόταν, απόρρητους χάρ τες της Βόρειας θάλασσας και επιχειρησιακούς κώδι κες που χρησιμοποιούσε το αντίπαλο Ναυτικό για να διαπιστώνει τις τοποθεσίες όπου βρίσκονταν φίλια και εχθρικά σκάφη. Αμέσως οι Βρετανοί, για να εκμεταλλευθούν τα δύο αυτά απρόσμενα δώρα, οργάνωσαν ένα ιδιαίτερο Χόρτλπουλ και σε ελάχιστους γνωστό Γουίτμπυ · τμήμα στο Ναυαρχείο τους, Σκάρμπαρο · Νάρκες το περίφημο «Δωμάτιο 40» A W (Room 40), ενώ ταυτόχρονα δημιούργησαν και σταθ μούς παρακολούθησης εκ πομπών ασυρμάτου κατά μήκος των ανατολικών και νοτιοανατολικών ακτών ΓιάρμουΘ · της χώρας τους. Ετσι, στο «Δωμάτιο 40» ειδικοί, μελε τώντας τους κρυπτογραφηΧάργουιτς μένους κώδικες, τους χάρ τες και τις εκπομπές ασυρ Λονδίνο · μ μάτου, κατάφερναν με με-

ΝΟΡΒΗΓΙΑ

ΒΟΡΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΔΑΝΙΑ Εκδοτική 20 13

ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΟΠΛΟ

γάλη ακρίβεια να εντοπίζουν τις κινήσεις των γερμα νικών πολεμικών πλοίων. Επρόκειτο για ένα «μυστικό όπλο» που βοήθησε σε σημαντικότατο βαθμό τη βρε τανική πλευρά κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι Γερμανοί, βέβαια, σύντομα αντιλήφθηκαν ότι οι αντίπαλοί τους «διάβαζαν» τα μηνύματά τους. Ετσι άλλαζαν συχνά τους κώδικές τους πιστεύοντας ότι θα κατάφερναν να τους ξεγελάσουν. Μάταια όμως. Είτε από τύχη, καθώς βιβλία με νέους κώδικες ανακαλύ φθηκαν τόσο σε ένα γερμανικό υποβρύχιο όσο και σε ένα αερόπλοιο (Zeppelin), είτε κυρίως από υπομονή, ε πιμονή και δεξιότητα, οι Βρετανοί συνέχιζαν να πλη-


Το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό μ άχης «S eydlitz» α π ο τελ ο ύ σ ε β ελτίω σ η τη ς κλάσης «M oltke».


Οι Βρετανοί δεν κατάφεραν ούτε να αναχαιτίσουν τη γερμανική επιδρομή, ούτε να καταστρέψουν τα ε χθρικά πλοία. Ταυτόχρονα και για τον λόγο ότι τέτοι ου είδους ενέργεια εναντίον των βρετανικών νησιών δεν είχε λάβει χώρα για δύο αιώνες, προκλήθηκε με γάλη αναστάτωση στην κοινή γνώμη. Επιπλέον, ένα από τα γερμανικά ελαφρά καταδρομικά πόντισε νάρ κες κοντά στα βρετανικά παράλια, γεγονός που επρόκειτο να προκαλέσει μελλοντικά την απώλεια αρκε τών εμπορικών και πολεμικών σκαφών. Αλλά και οι Γερμανοί, οι οποίοι είχαν δώσει μεγάλη δημοσιότητα στην τελευταία επιδρομή, δεν κατάφεραν να αποκό ψουν και να καταστρέψουν κάποιο τμήμα των αντίπα λων δυνάμεων, επιδίωξη που αποτέλεσε και τον κύριο λόγο της διενέργειάς της.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ


I53

Ε ναέρια φ ω το γ ρ α φ ία το υ « D e r fflinger».

ροφορούνται με αρκετή ακρίβεια και, κατά συνέπεια, να αναμένουν τις εχθρικές κινήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι το βρετανικό αυτό «σύ στημα έγκαιρης ειδοποίησης» είχε ενημερώσει, από το πρωί της 15ης Δεκεμβρίου, το Ναυαρχείο για τον ακριβή αριθμό των εχθρικών σκαφών που την επομέ νη επρόκειτο να επιτεθούν εναντίον των βρετανικών πόλεων. Ασυνεννοησία, όμως, μεταξύ των διοικητών των επί μέρους ναυτικών στολίσκων και ακατάλληλες καιρικές συνθήκες στέρησαν από τους Βρετανούς μια πιθανή μεγάλη επιτυχία.

Η ΝΕΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΪΟΔΟΣ Στο μεταξύ, η βρετανική κοινή γνώμη και ο Τύπος είχαν εξαγριωθεί και κατηγορούσαν τους Γερμανούς για εγκλήματα και παραβίαση της Συνθήκης της Χά γης, την οποία είχαν συνυπογράψει. Και αυτό γιατί στο Σκάρμπορο είχαν σκοτωθεί 86 άτομα και είχαν τραυματιστεί άλλα 424. Ταυτόχρονα, όμως, αιωρείτο και τίθετο και το εξής ερώτημα: «Πού είναι το Ναυτι κό;» Ετσι, για να προλάβει μελλοντικές επιθέσεις και για να καταφέρει να παγιδεύσει τον διοικητή της γερ μανικής δύναμης που εκτελούσε τις επιδρομές υπο ναύαρχο Χίππερ (2), το Βρετανικό Ναυαρχείο μετακί νησε τα καταδρομικά μάχης του αντιναυάρχου Μπήτυ (3) από το Κρόμαρτυ της βόρειας Σκωτίας στο Ροσάιθ, κοντά στο Εδιμβούργο, πολύ νοτιότερα. Και η ευκαιρία παρουσιάστηκε. Το μεσημέρι της 23ης Ιανουαρίου 1915, οι υπεύθυνοι του «Δωματίου 40» ενημέρωσαν το Ναυαρχείο ότι οι Γερμανοί «ξαναέρχο νταν». Αμέσως ειδοποιήθηκε ο Μπήτυ να είναι έτοιμος για από πλου με όλα τα καταδρομικά μάχης, τα ελαφρά καταδρομικά και τα μεγάλα αντιτορπιλικά. Από τα αποκρυπτογραφημέ να γερμανικά μηνύματα δεν μπορούσε να γίνει αντιληπτός ο ακριβής στόχος της νέας εξό δου. Ετσι, αρχικά υποτέθηκε ότι επρόκειτο για μια επανάληψη της τελευταίας επιδρομής και οι διαταγές που εκδόθηκαν ή ταν προς την κατεύθυνση να την αποτρέψουν. Αυτό στην 5 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ε ναέρια φ ω το γ ρ α φ ία το υ «Inflexible», α δ ελφ ο ύ σ κ ά φ ο υ ς του « Indom itable».

πράξη σήμαινε ότι το Βρετανικό Ναυαρχείο θεωρού σε ότι ο Χίππερ θα ενεργούσε τελείως μόνος του και δεν θα είχε την, από απόσταση, υποστήριξη του βα ρέος γερμανικού στόλου. Κατά συνέπεια αποφάσισε να μη δοθεί εντολή στον αντίστοιχο βρετανικό να κι νηθεί βοηθητικά προς τον Μπήτυ, από το ορμητήριό του στο Σκάπα Φλόου των νησιών Ορκνευ, βόρεια της ηπειρωτικής Σκωτίας. Βέβαιο, όμως, θεωρήθηκε ότι ο Χίππερ θα απέπλεε στις 17.45 της 23ης Ιανουαρίου και θα έφθανε -τουλάχιστον- μέχρι το Ντόγκερ Μπανκ (4). Πράγματι, στόχος της γερμανικής ενέργει ας ήταν οι ελαφρές βρετανικές δυνάμεις που περιπολούσαν στη συγκεκριμένη περιοχή, οι οποίες θα γινόταν προσπάθεια να εκμηδενιστούν. Με την πάρο δο, όμως, των ωρών επικράτησαν νέες απόψεις και τελικά, αργά το απόγευμα, δόθηκε εντολή στον στό λο των θωρηκτών για άμεσο απόπλου. Στις 21.00, ο δι οικητής του ναύαρχος Τζέλικο έβγαλε τα πλοία του από τη βάση τους και κατευθύνθηκε νότια. Οι Βρετα νοί ήλπιζαν τώρα ότι θα κατάφερναν να παγιδεύσουν τους αντιπάλους και, βασιζόμενοι στις ασυγκρίτως υ πέρτερες δυνάμεις τους, να τους καταστρέψουν. Αλλά και το Γερμανικό Ναυαρχείο θεωρούσε ότι ήταν αδύνατο για τον βαρύ βρετανικό στόλο να αποπλεύσει εγκαίρως ώστε να προλάβει να έλθει σε επα φή με τις δυνάμεις του Χίππερ. Αγνοούσε ότι η δια ταγή προς τον υποναύαρχο για απόπλου είχε ληφθεί και αποκρυπτογραφηθεί από την αντίπαλη πλευρά. Ετσι, ο αρχηγός του Στόλου Ανοικτής Θαλάσσης φον Ινγκενολ όχι μόνο δεν χρησιμοποίησε τα θωρηκτά του για να τον υποστηρίξει, αλλά απέστειλε και την τρίτη μοίρα, που περιελάμβανε τα ισχυρότερα πλοία του, για γυμνάσια στη Βαλτική θάλασσα. Οπως, λοιπόν, είχαν εξελιχθεί τα πράγματα, ούτε τα βρετανικά θωρηκτά θα προλάβαιναν να επέμβουν, ούτε φυσικά τα γερμανικά, η πλευρά των οποί ων βρισκόταν στο απόλυτο σκοτάδι αναφορικά με το γεγονός ότι οι αντίπαλοι γνώριζαν τις γερμανικές κι νήσεις. Στη «σκηνή» είχαν μείνει ως πρωταγωνιστές ο Μπήτυ, ο Χίππερ, οι αξιωματικοί, τα πληρώματα και τα πλοία τους και ήταν αυτοί που θα παρουσίαζαν το «έργο».

01 ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Την ημέρα των Χριστουγέννων του 1914, επτά βρετανικά υδροπλάνα εκτέλεσαν μία θαρραλέα επι δρομή εναντίον της βάσης των αερόπλοιων στο Κουξχάφεν, στη γερμανική ακτή της Βόρειας θάλασ σας. Η επίθεση προκάλεσε ασήμαντα αποτελέσματα εξαιτίας της πυκνής ομίχλης, δημιούργησε όμως α ναστάτωση στα πλησίον ευρισκόμενα γερμανικά πο λεμικά σκάφη. Ετσι, στην προσπάθειά του να κινηθεί προς την ανοικτή θάλασσα, το καταδρομικό μάχης «Von der Tann» συγκρούστηκε με ένα ελαφρύ κατα δρομικό και υπέστη ζημιές που το έθεσαν εκτός μά χης για σημαντικό χρονικό διάστημα. Κατά συνέπεια, τα διαθέσιμα καταδρομικά μάχης του Χίππερ μειώθη καν κατά ένα, αφού το «Von der Tann» ανήκε στη δύ ναμή του η οποία πλέον αποτελείτο από τα «Seydlitz» (ναυαρχίδα), «Moltke» και «Derfflinger», καθώς και το θωρακισμένο καταδρομικό «Blücher». Τα συνόδευαν

τα ελαφρά καταδρομικά «Grandenz», «Stralsund», «Kolberg» και «Rostock», ένας στολίσκος και δύο ημιστολίσκοι αντιτορπιλικών. Τα τρία καταδρομικά μάχης ήταν νεώτατα, ταχέα και εξαιρετικά ισχυρά πλοία. Παλαιότερο -αν μπορεί να το αποκαλέσει κάποιος έτσι- ήταν το «Moltke», η ναυπήγηση του οποίου είχε ολοκληρωθεί το 1912, α κολουθούσε το «Seydlitz» του 1913, ενώ νεώτερο ή ταν το «Derfflinger» του 1914. Το πλήρες εκτόπισμά τους ήταν, 25.200 t για το «Moltke», 27.850 t για το «Seydlitz» και 31.0001για το «Derfflinger», ενώ η ταχύ τητά τους ήταν 25,5 kts για το πρώτο και 26,5 kts για τα άλλα δύο. Ο κύριος οπλισμός των δύο πρώτων αποτελείτο από 10 πυροβόλα των 280 mm σε πέντε δί δυμους πύργους (ένας στην πλώρη, δύο στην πρύμνη και δύο στο κέντρο), ενώ του τρίτου από οκτώ πυρο βόλα των 305 mm σε τέσσερις δίδυμους πύργους (δύο στην πλώρη και δύο στην πρύμνη). Ο δευτερεύων ο πλισμός ήταν σχεδόν ίδιος σε όλα και αποτελείτο από 12 πυροβόλα των 150 mm στο καθένα και 12 (οκτώ στο «Derfflinger») πυροβόλα των 88 mm, σε μονούς πύρ γους. Εφεραν, επίσης, από τέσσερις τορπιλοβλητι κούς σωλήνες των 500 mm. Το «Blücher» ανήκε στην κατηγορία των θωρακι σμένων καταδρομικών, ήταν δε το τελευταίο του εί δους του που είχε κατασκευαστεί στη Γερμανία (το 1908) και θεωρείτο ένα υβριδικό σκάφος, κάτι δηλαδή σαν μετάβαση από τα θωρακισμένα καταδρομικά στα καταδρομικά μάχης. Διέθετε πλήρες εκτόπισμα 15.500 t, κύριο οπλισμό 12 πυροβόλα των 210 mm σε έξι δίδυ μους πύργους (ένας στην πλώρη και στην πρύμνη και δύο σε κάθε πλευρά) και δευτερεύοντα οκτώ μονά πυ ροβόλα των 150 mm. Μαζί με το ρωσικό «Rurik», βρε τανικής κατασκευής του 1906 και εκτοπίσματος 15.000 t, είναι τα μεγαλύτερα ναυπηγηθέντα θωρακισμένα καταδρομικά παγκοσμίως. Θεωρείτο καλό πλοίο, το εί δος του όμως είχε ήδη ξεπεραστεί από την εξέλιξη στη ναυπηγική, ενώ το μεγά λο του μειονέκτημα ήταν ότι υστερούσε σε ταχύτητα, σε σχέση με τα τρία καταδρομι κά μάχης, κατά 3-4 kts, κα θώς στη σύγκρουση που α κολούθησε αυτά κατάφεραν και προσέγγισαν ταχύτητες μέχρι και 27 kts, ενώ το ίδιο μόνον 23 kts (5). Στην απέναντι όχθη, ο Μπήτυ είχε αναδιοργανώσει τις δυνάμεις του χωρίζοντάς τες σε δύο μοίρες. Η πρώτη αποτελείτο από τα καταδρο μικά μάχης «Lion» ^στο ο ποίο επέβαινε ίδιος-, «Tiger» και «Princess Royal», ενώ η δεύτερη από το «New Zealand» (ναυαρχίδα του υ ποναυάρχου Αρθουρ Μούρ) και το «Indomitable». Συνο δεία τους θα είχαν την 1η Μοίρα Ελαφρών Καταδρομι κών υπό τον πλοίαρχο Γκού-

Γο ά τυχο «B lücher», που β υ θ ίσ τη κ ε σ τη να υμαχία το υ Ν τό γ κ ε ρ Μ πανκ.

To «Princess R oyal», α δ ελφ ό πλοίο το υ «Lion», κα&ώς ο δ η γ ε ί δύο άλλα κ α τα δ ρ ο μ ικ ά μ άχ ης σε β ρ ετα ν ικ ά νερά , το καλοκα ίρ ι το υ 1914.

ντενο. Στις δυνάμεις αυτές θα προστίθεντο και οι α ντίστοιχες του πλοιάρχου Τίργουιτ, οι οποίες αποτελούντο από ένα μίγμα ελαφρών καταδρομικών και αντιτορπιλικών έχοντας ως βάση το Χάργουιτς. Ολα τα βρετανικά πλοία θα συναντώντο βορειοανατολικά του Ντόγκερ Μπανκ το πρωί της 24ης Ιανουαρίου. Οπως γίνεται αντιληπτό, οι βρετανικές δυνάμεις είχαν σημαντική υπεροχή έναντι των αντίστοιχων γερμανικών, ενώ διέθεταν ισχυρότερο πυροβολικό και υπέρτερη ταχύτητα. Από την άλλη μεριά, τα γερ μανικά πλοία διέθεταν καλύτερες θωρακίσεις και πε ρισσότερα και ανθεκτικότερα υδατοστεγή διαμερί σματα. Τα «Lion» και «Princess Royal» ανήκαν στην ίδια κλάση, διέθεταν πλήρες εκτόπισμα 29.7001και η ναυ πήγησή τους είχε ολοκληρωθεί το 1912-13. Διέθεταν ως κύριο οπλισμό οκτώ πυροβόλα των 343 mm σε τέσ σερις δίδυμους πύργους (δύο στην πλώρη και δύο στην πρύμνη) και ως δευτερεύοντα 16 μονά πυροβό λα των 102 mm, ενώ η ταχύτητά τους έφθανε τους 26.5 kts. Το «Tiger» ήταν το νεώτερο και μεγαλύτερο ό λης της βρετανικής «παρέας», αφού η κατασκευή του είχε ολοκληρωθεί το 1914 και εκτόπιζε 35.150 t. Ο κύ ριος οπλισμός του ήταν όμοιος με των προηγούμενων δύο (μόνο που ο τρίτος δίδυμος πύργος απείχε του τέταρτου πρυμναίου και βρισκόταν προς το κέντρο του πλοίου), ενώ ο δευτερεύων αποτελείτο από 12 μο νά πυροβόλα των 152 mm και δύο, επίσης μονά, των 76 mm, ενώ η ταχύτητά του έφθανε τους 28 kts. Και τα τρία πλοία διέθεταν τορπιλοσωλήνες των 533 mm: τα «Lion» και «Princess Royal» από δύο, ενώ το «Tiger» τέσσερις. Το παλαιότερο από τα βρετανικά σκάφη ή ταν το «Indomitable», ναυπήγησης 1906-08. Διέθετε ε κτόπισμα 20.000 t και, αρχικά, ανέπτυσσε ταχύτητα 25.5 kts. Ως κύριο οπλισμό έφερε οκτώ πυροβόλα των 305 mm σε τέσσερις διπλούς πύργους (ένας στην πλώ ρη και ένας στην πρύμνη) και από έναν στα πλευρικά, ενώ ως δευτερεύοντα 16 μονά πυροβόλα των 102 mm. Εφερε, επίσης, και πέντε τορπιλοσωλήνες των 457 mm. To «New Zealand», με εκτόπισμα 22.1351και ταχύ τητα 25 kts είχε ολοκληρωθεί το 1912. Ως κύριο οπλι σμό έφερε οκτώ πυροβόλα των 305 mm σε τέσσερις διπλούς πύργους (ένας στην πλώρη, ένας στην πρύ μνη και δύο στο κέντρο) και ως δευτερεύοντα 16 μο νά πυροβόλα των 102 mm. Διέθετε, επίσης, και πέντε τορπιλοσωλήνες των 457 mm.


I55

Το γερμ α νικό κ α τα δ ρ ο μ ικ ό μ ά χ η ς «M oltke».

Εντυπω σιακή φ ω το γ ρ α φ ία του « N e w Zealand» σ το λιμά νι το υ Γ ο υ έλ ινγ κτο ν τη ς ομώ νυμης χώ ρ α ς, το 1919.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Οι Βρετανοί είχαν πράγματι ένα «βρετανικό ρα ντεβού». Ετσι στις 07.00 της 24ης Ιανουαρίου και ενώ ακόμη δεν είχε ξημερώσει, ο Μπήτυ, συνοδευόμενος από τις δυνάμεις του Γκούντενο, συναντήθηκε με τον Τίργουιτ, όπως ακριβώς προέβλεπε το σχέδιό τους. Λίγο αργότερα, το πρώτο πρωινό φως αποκάλυ πτε μια γαλήνια θάλασσα και μια ημέρα με εξαιρετική ορατότητα. Η ησυχία, όμως, δεν διήρκεσε για πολύ. Λίγο αργό τερα, οι «προφυλακές» των δύο αντιπάλων συναντήθηκαν και, μοιραία, η σύγκρουση ξεκίνησε. Το γερμα νικό ελαφρύ καταδρομικό «Kolberg» συναντήθηκε με το αντίστοιχο βρετανικό «Aurora» και τα συνοδά αντιτορπιλικά του και αντηλλάγησαν αρκετοί κανονιοβο λισμοί, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τα δύο καταδρομικά ενημέρωσαν τους αρχηγούς τους, οι οποίοι έλαβαν και τις αποφάσεις τους. Ετσι, ο Χίππερ, διαθέτοντας πρόσθετες πληροφορίες τόσο από ένα άλλο ελαφρύ καταδρομικό, το «Stralsund», όσο και από το «Blücher», για πολλούς και πυκνούς καπνούς (από τις καπνοδόχους των βρετανικών σκαφών) που πλησία ζαν από βόρεια-βορειοδυτικά, και αντιλαμβανόμενος ότι βρισκόταν αντιμέτωπος με υπέρτερες δυνάμεις, συγκέντρωσε τα πλοία του και λαμβάνοντας νοτιοα νατολική πορεία κατευθύνθηκε προς τη βάση του. Γνώριζε, ταυτόχρονα, ότι δεν μπορούσε να βασίζεται στη βοήθεια του βαρέος γερμανικού στόλου. Από την άλλη πλευρά ο Μπήτυ, αν και δεν μπόρεσε να παρεμ βάλει τις δυνάμεις του με ταξύ των γερμανικών και της βάσης τους αποκόπτοντάς τους έτσι την οδό δια φυγής, πίστευε ακόμη ότι μπορούσε να τις προλάβει για τον λόγο ότι σε αυτές περιλαμβανόταν το βραδύ «Blücher». Ετσι η κατάσταση, όπως είχε διαμορφωθεί, ήταν μια δίωξη με αντίθετες επιδιώ ξεις για τους δύο αντιπά λους. Σταδιακά, ο Μπήτυ διέταξε αύξηση της ταχύ τητας των πλοίων του από τους 24 στους 25, ύστερα στους 26 και τελικά στους 29 kts, εφόσον κάτι τέτοιο κρινόταν απαραίτητο. Κα νένα από τα σκάφη του δεν 5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

UTOPIA

Ο Β ρ ετα ν ό ς ναύαρχος Τζων Τζέλικο.

είχε «ξαναπιάσει» τέτοια ταχύτητα και φυσικά ούτε τότε μπόρεσαν να τη φθάσουν, πολύ περισσότερο μάλιστα το «Indomitable» και το «New Zealand», παρά τις βελτιώσεις που είχε δεχθεί στις μηχανές του. Πά ντως, αυτό που καθυστερούσε περισσότερο και έμε νε πίσω από τα άλλα τέσσερα ήταν το «Indomitable». Από την άλλη πλευρά, ο Χίππερ είχε, αρχικά, υποθέ σει ότι βρισκόταν αντιμέτωπος με πλοία έναντι των ο ποίων υπερτερούσε σε ταχύτητα και έτσι δεν είχε α νησυχήσει ιδιαίτερα. Οταν, όμως, διαπίστωσε ότι οι αντίπαλοί του κέρδιζαν έδαφος, αντιλήφθηκε το λά θος του και διέταξε αύξηση ταχύτητας, φροντίζο ντας όμως να είναι τέτοια ώστε να μπορεί να ακολου θεί το «Blücher». Ο Γερμανός υποναύαρχος προηγεί το επί του «Seydlitz» και ακολουθούσαν, κατά σειρά, το «Moltke», το «Derfflinger» και το «Blücher», με τα ε λαφρά καταδρομικά και τα αντιτορπιλικά να κινού νται μπροστά και λίγο δεξιά. Στο αντίπαλο στρατόπε δο ο Μπήτυ, επί του « Lion», οδηγούσε την κούρσα και ακολουθούσαν το «Tiger», το «Princess Royal», το «New Zealand» και το «Indomitable». Με την απόσταση μεταξύ των δύο αντιπάλων να μειώνεται αργά αλλά σταθερά, ο Μπήτυ διέταξε στις 08.52 μία διερευνητική βολή στα 18.300 μ., η οποία δεν έφθασε τα γερμανικά πλοία. Δύο λεπτά αργότε ρα ακολούθησε μία δεύτερη στα 18.500 μ., η οποία τα προσπέρασε. Με αυτόν τον τρόπο οι Βρετανοί προσ διόρισαν την απόσταση που τους χώριζε από τον ε χθρό. Οι Γερμανοί δεν απάντησαν αμέσως, το έκαναν όμως στις 09.00 περίπου. Ταυτόχρονα και ο Μπήτυ έ δωσε εντολή για πυρ στα υπόλοιπα τέσσερα κατα δρομικά και έτσι η σύρραξη γενικεύθηκε. Ομως, το «Indomitable» αδυνατούσε να προλάβει τα υπόλοιπα και έτσι έμενε πίσω, δίχως να συμμετέχει προσωρινά στη μάχη. Ετσι είχαν τα πράγματα, όταν η βρετανική ναυαρ χίδα εξέπεμψε το παρακάτω αμφιλεγόμενο σήμα που έμελλε να έχει σοβαρότατες επιπτώσεις στην έκβα ση της μάχης: «Προσβάλετε το αντίστοιχο πλοίο στην εχθρική γραμμή». Καθώς, όμως, δεν αναφέρθηκαν ο νομαστικά τα σκάφη, δημιουργήθηκε αμέσως σύγχυ ση και πρόβλημα, αφού τα βρετανικά ήταν πέντε και τα γερμανικά τέσσερα. Πρόθεση του Μπήτυ ήταν να προσβάλουν, το «Lion» το «Seydlitz», το «Tiger» το «Moltke» , το «Princess Royal» το «Derfflinger» και το «New Zealand» το «Blücher, εφόσον το «Indomitable» βρισκόταν ακόμα εκτός βεληνεκούς. Εξαιτίας, όμως, της ασάφειας του σήματος αλλά και του γεγονότος ότι ο κυβερνήτης του «Tiger» Χένρυ Πέλυ πίστευε ότι όλη η βρετανική δύναμη -συμπεριλαμβανομένου δη λαδή και του «Indomitable» - συμμετείχε στη μάχη,

Ε κδοτική 20 13

Οι κινήσ εις των αντιπ άλω ν σ τη ναυμαχία το υ Ν τό γ κ ε ρ Μ πανκ.


Η γέφ υ ρ α και ο πρω ραίος π ύργος π υροβόλω ν κ α τα δ ρ ο μ ικ ο ύ μάχης τύπ ου «Indom itable».

γους. Εξαιτίας της φωτιάς αυτής και των εκρήξεων που ακολούθησαν, χάθηκαν 160 άνδρες, όλη δηλαδή η ομο χειρία των πύργων. Το πλοίο γλύτωσε, όταν ένας αξιωμα τικός έστρεψε, με τα γυμνά του χέρια, μια πυρωμένη στρόφιγγα προκαλώντας την κατάκλυση των πυριτι δαποθηκών με θαλασσινό νερό. Ετσι, με περιορισμέ νες πλέον τις φωτιές, συνέ χιζε τον δρόμο του με την ταχύτητά του αμείωτη και τον Χίππερ να συνεχίζει να διευθύνει τη μάχη χωρίς προβλήματα. Ηταν ένα εξαι ρετικό παράδειγμα και μια α πόδειξη της επιτυχημένης κατασκευής των γερμανικών καταδρομικών μάχης. Υπήρχαν ακόμη 360 χλμ. θάλασσας μεταξύ των γερμανικών πλοίων και της βάσης τους και όλα, πλέ ον, φαίνονταν πιθανά, όταν το «Lion», όπως προείπαμε, εγκατέλειψε τη μάχη. Και όχι μόνο αυτό. Ο Μπήτυ πραγματοποίησε άλλα δύο τραγικά σφάλματα. Αρχικά υποστήριξε ότι διέκρινε ο ίδιος προσωπικά το ίχνος ε νός περισκοπίου στα δεξιά της παράταξής του, όταν γερμανικά υποβρύχια δεν υπήρχαν στην περιοχή. Φο βούμενος, λοιπόν, ότι είχε πέσει σε μια καλοστημένη παγίδα υποβρυχίων, όπου τον είχε οδηγήσει ο Χίπ περ, έστειλε αμέσως το παρακάτω μήνυμα στα υπό λοιπα πλοία: «Στρίψτε όλοι μαζί οκτώ σημεία προς τα αριστερά». Αυτό σήμαινε στροφή 90 μοιρών και απο μάκρυνση από τον αντίπαλο σχηματισμό. Τα λάθη, όμως, του Βρετανού ηγέτη συνεχίστηκαν. Τέσσερα λεπτά μετά το τελευταίο σήμα του έστειλε ένα νέο, διατάζοντας βορειοανατολική πορεία. Εδώ


θεώρησε (ο Πέλυ) ακολουθώντας σωστή πρακτική ότι το πλοίο του και το «Lion» θα συγκέντρωναν τα πυρά τους στο προπορευόμενο «Seydlitz», ενώ τα υπόλοιπα τρία βρετανικά θα προσέβαλλαν τα απέναντι τους γερμανικά. Ετσι, αυτή η ασυνεννοησία σε μια κρίσιμη στιγμή της μάχης άφησε το «Moltke» στο απυρόβλητο. Ταυ τόχρονα, τα γερμανικά πλοία, ακολουθώντας τη σοφή εντολή του Χίππερ η οποία βασιζόταν στο παλαιό δόγμα «κτυπάτε την κεφαλή», είχαν συγκεντρώσει τα πυρά τους στο «Lion» με το ανενόχλητο «Moltke» να κάνει «πρακτική άσκηση» επ’ αυτού. Κατά συνέπεια ήταν αναμενόμενο αυτό που ακο λούθησε. Από τις 10.00 και μετά η βρετανική ναυαρχί δα άρχισε να δέχεται συνεχή πλήγματα. Στις 10.18, μάλιστα, κτυπήθηκε ταυτόχρονα από δύο οβίδες των μεγάλων πυροβόλων του «Derfflinger», η μία από τις ο ποίες διέτρησε τη θωρηκτή του ζώνη στην ίσαλο γραμμή, με αποτέλεσμα να εισρεύσει θαλασσινό νερό στο αριστερό διαμέρισμα των μηχανών και να διακο πεί η λειτουργία τους καθώς και η παροχή ηλεκτρι κού ρεύματος. Η πυριτιδαποθήκη του πρώτου πρω ραίου πύργου είχε τυλιχθεί στις φλόγες από ένα πλήγμα του «Blücher» απειλώντας ανά πάσα στιγμή το καταδρομικό με καταστροφή, ενώ είχε καταστραφεί και το αριστερό του πυροβόλο. Ολα τα φώτα έσβησαν και το πλοίο έλαβε κλίση 11 μοιρών προς τα αριστερά. Η ταχύτητά του μειώθηκε και, βγαίνοντας εκτός γραμμής, έμεινε σιγά-σιγά πίσω, καθώς οι συναγωνι στές του το προσπερνούσαν συνεχίζοντας τη μάχη. Το «Lion» εγκατέλειψε τη μάχη στις 10.50, όταν φαινόταν πιθανό ότι και τα τέσσερα γερμανικά κατα δρομικά θα μπορούσαν να συντριβούν. Ηδη, το «Blücher» είχε κτυπηθεί στους ατμαγωγούς σωλήνες, με αποτέλεσμα η ταχύτητά του να μειωθεί στους 17 kts. Αλλά και το «Seydlitz» είχε δεχθεί, στις 09.50, μία βολή από το «Lion», η οποία διαπέρασε τη θωράκισή του και προκάλεσε μεγάλη πυρκαγιά στις αποθήκες πυρομαχικών κάτω από τους δύο πρυμναίους πύρ


I57

μάλιστα, αυξήθηκε, όταν πληροφορήθηκε ότι ο στό λος των βρετανικών θωρηκτών απείχε μόλις 250 χλμ. από το σημείο της σύγκρουσης. Αυτό σήμαινε πως, εάν το ναυαρχείο τού είχε δώσει εντολή απόπλου το πρωί αντί για το απόγευμα της 23ης, θα ήταν παρών στη μάχη, η εξέλιξη της οποίας θα ήταν ασφαλώς δια φορετική.

ΑΠΟΔΟΣΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΑΠΩΛΕΙΕΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το «Lion» εξαιτίας των ζημιών του δεν διέθετε ρεύμα για τους προβολείς του και δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ο ασύρμα τός του. Κατά συνέπεια, ο Μπήτυ έπρεπε να γνωστο ποιεί τις εντολές του στους υφισταμένους του με επι σείοντες (μικρές σημαίες με συγκεκριμένο νόημα η καθεμία οι οποίες ανηρτώντο στον μεγάλο ιστό του πλοίου). Το προηγούμενο, λοιπόν, σήμα εξακολου θούσε να ανεμίζει, όταν έστειλε άλλο ένα: «Επιτεθεί τε στην οπισθοφυλακή του εχθρού». Ο καθένας που μπορούσε να διαβάζει τα σήματα, βλέποντας τα δύο να ανεμίζουν θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο αρ χηγός του τον διέτασσε να «επιτεθεί στην οπισθοφυ λακή του εχθρού λαμβάνοντας βορειοανατολική πο ρεία». Ετσι έπραξαν και τα τέσσερα βρετανικά πλοία. Μόνο που βορειοανατολικά τους βρισκόταν μόνο το φλεγόμενο «Blücher» που είχε οριστικά αποκοπεί από την υπόλοιπη γερμανική δύναμη, η οποία πλέον κινεί το «πάση δυνάμει» προς τη διαφυγή και τη σωτηρία. Ο Μούρ, ο αμέσως επόμενος μετά τον Μπήτυ στην ιε ραρχία, πίστεψε δικαιολογημένα ότι ο αρχηγός του, ευρισκόμενος σε ένα ακινητοποιημένο πλοίο, θεώρη σε μάταια την επιπλέον δίωξη και επεδίωκε τουλάχι στον να βυθίσει το αποκομμένο καταδρομικό. Μάλι στα, ένα τελευταίο σήμα του Μπήτυ που διέταζε τα πλοία του να παραμείνουν κοντά στον εχθρό, δεν προσέφερε τίποτα, καθώς όλα είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το «Blücher». Κατά συνέπεια, το σκηνικό κα τέληξε με τη γελοία εικόνα τεσσάρων σκαφών να βομ βαρδίζουν ανηλεώς τον πληγωμένο αντίπαλο. Ο αντί παλος αυτός όμως, όπως συνέβη και με τόσα άλλα γερμανικά πλοία τόσο στον Α ’ όσο και στον Β ’ Παγκό σμιο Πόλεμο, αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων και τελικά, έχοντας δεχθεί περισσότερα από 70 πλήγματα, ανατράπηκε και βυθίστηκε. Από το πλήρωμά του απωλέσθηκαν περί τους 800 άνδρες, ενώ 234 διασώθηκαν από τους Βρετανούς. Η μάχη είχε τελειώσει. Ο Μπήτυ επέβη τελικά στο «Princess Royal» τρομερά εκνευρισμένος. Η οργή του,


Η καθέλκυση του « Dreadnought» στα ναυπηγεία του ΠόρτσμουΘ, στις 10 Φεβρουάριου 1906. Μια νέα εποχή ξεκινούσε.

Μια άλλη φωτογραφία του «Seydlitz».

Αναμφίβολα, η ναυμαχία κατέληξε σε βρετανική νίκη. Μια νίκη, όμως, η οποία θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερη και καταστρεπτικότερη για τον αντίπα λο. Ηταν περισσότερο μια νίκη γοήτρου παρά ου σίας. Μια νίκη ευχάριστη για το λαϊκό αίσθημα αλλά «δυσάρεστη» για το Ναυτικό. Ο Τύπος αναφέρθηκε στη μεγάλη ήττα του Χίππερ που έτρεξε να σωθεί χά νοντας ένα μεγάλο πλοίο και υφιστάμενος μεγάλες ζημιές στα υπόλοιπα. Επίσης ανέφερε ότι έπειτα από την ήττα τους οι «μεγαλόστομοι» του Βερολίνου δεν θα μπορούσαν πλέον να ισχυρίζονται ότι ο βρετανι κός στόλος κρυβόταν με τρόμο μπροστά στον γερ μανικό. Αυτά, όμως, αποτελούσαν ένα ωραίο περιτύλιγμα σε ένα άσχημο δώρο. Στο Ναυτικό μόνον ευχαριστη μένοι δεν ήταν. Είχαν απολέσει την ευκαιρία για μια μεγάλη νίκη. Η βύθιση του «Blücher» δεν μπορούσε να καταπνίξει το αίσθημα αποτυχίας και απογοήτευ σης που επικρατούσε. Το πρώτο λάθος εντοπίστηκε στην αργοπορημένη απόφαση του Ναυαρχείου για α πόπλου των θωρηκτών από το Σκάπα Φλόου. Για την ίδια τη μάχη, όμως, επιρρίφθηκαν ευθύνες τόσο στον Πέλυ όσο και στον Μούρ. «Καταπέλτης» ενα ντίον του πρώτου υπήρξε ο περίφημος αρχηγός του Ναυτικού Τζάκυ Φίσερ. Τον αποκάλεσε «άνανδρο», επειδή δεν κατάλαβε την πραγματική σημασία των σημάτων του Μπήτυ, με αποτέλεσμα να μείνει το «Moltke» στο απυρόβλητο. Τον κατηγόρησε, επίσης, ότι θα έπρεπε να παρακούσει τις εντολές του αρχη γού του και, εφόσον η ναυαρχίδα είχε αχρηστευθεί, να αναλάβει πρωτοβουλία και να καταδιώξει τα τρία καταδρομικά μάχης. Λάβρος κατά του Μούρ υπήρξε ο Μπήτυ. Τον κα τηγόρησε στον Τζέλικο ότι δεν διέθετε την αναγκαία ιδιοσυγκρασία για να ηγείται μοίρας καταδρομικών μάχης. Και συνέχισε ισχυριζόμενος ότι απώλεσε μια εξαιρετική ευκαιρία, καθώς θα έπρεπε να καταδιώξει τα τρία γερμανικά πλοία και όχι να επικεντρωθεί στο «Blücher», με το οποίο θα μπορούσε εύκολα, εξαιτίας της κατάστασής του, να ασχοληθεί το «Indomitable». Οπωσδήποτε, οι παραπάνω αιτιάσεις εναντίον των δύο αξιωματικών είναι σε έναν βαθμό δικαιολο γημένες. Από την άλλη, η πειθαρχία και η υπακοή στις εντολές των ανωτέρων στο Βρετανικό Ναυτικό είναι πασίγνωστες. Σε αυτές στηρίχθηκε, σε έναν με γάλο βαθμό, η κυριαρχία του στις θάλασσες της υ δρογείου ανά τους αιώνες. Το να τις παρακούσεις, ό πως έκανε ο Νέλσον στον Αγιο Βικέντιο και την Κο πεγχάγη (μεγάλες βρετανικές νίκες, στις 14 Φ εβρου άριου 1797 εναντίον των Ισπανών και στις 2 Απριλίου 1801 εναντίον των Δανών), όπως ζητούσε ο Φίσερ από

4

τον Πέλυ, δεν ήταν εύκολο. Αλλωστε, Νέλσον δεν γεννιέται κάθε ημέρα. Οπως και να έχει το πράγμα, ο Μούρ απομακρύν θηκε από τα καταδρομικά μάχης και τοποθετήθηκε διοικητής μιας μοίρας ελαφρών στην περιοχή των Κανάριων νήσων. Ο Πέλυ, όμως, τη «γλίτωσε» χάρη στον Μπήτυ, ο οποίος έλαβε υπόψη του τόσο το ακηλίδωτο μητρώο του όσο και το γεγονός ότι οι μετακινήσεις α νώτερων αξιωματικών δεν βοηθούσαν ποτέ στη βελ τίωση του ηθικού των πληρωμάτων των σκαφών. Κατάπληξη προκαλεί η παντελής έλλειψη κριτικής από επίσημα χείλη στις απαράδεκτες κινήσεις του Μπήτυ που, κατά την άποψη του γράφοντος, αποτελεί τον κύριο αίτιο της βρετανικής αποτυχίας μαζί με την εσφαλμένη απόφαση του Ναυαρχείου για καθυ στερημένο απόπλου των θωρηκτών. Επίσης, καμία κριτική δεν ασκήθηκε ούτε για το υποτιθέμενο υπο βρύχιο, ούτε για τα γελοία σήματα που προκάλεσαν σύγχυση και κατηύθυναν λανθασμένα τους υφιστα μένους του. Κατά την άποψή μας, αυτό οφείλεται στην εύνοια που του παρείχε ο υπουργός Ναυτικών Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος με την έναρξη του πολέ μου τον είχε διορίσει, παρά την υστέρησή του στην ιε ραρχία, διοικητή της μοίρας των καταδρομικών μά χης. Μόνον ο Τζέλικο παρατήρησε ότι θα έπρεπε να είχε δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο θέμα της ευστο χίας του πυροβολικού των πλοίων του, αφού η αστο χία τους, ειδικά του «Tiger», ήταν εξωφρενική. Και πά λι όμως άλλος «πλήρωσε τη νύφη»: ο αξιωματικός πυ ροβολικού του συγκεκριμένου πλοίου, ο οποίος -φυσικά- μόνον άμοιρος ευθυνών δεν ήταν και ο οποίος, με εντολή του Φίσερ, απομακρύνθηκε από τα καθήκοντά του. Στη γερμανική πλευρά, η φήμη του Χίππερ ως έ ξυπνου, επιτυχημένου και θαρραλέου διοικητή των καταδρομικών μάχης εκτινάχθηκε στα ύψη εξαιτίας, κυρίως, της επιτυχημένης διαφυγής του μπροστά σε σαφώς υπέρτερες αντίπαλες δυνάμεις. Αυτός που δί

Η βύ&ιση του γερμανικού καταδρομικού SMS «Blücher».

Το βρετανικό καταδρομικό μάχης ΗMS «Tiger». Διακρίνονται οι τέσσερις πύργοι των 343 mm στο διάμηκες του σκάφους.

καια επικρίθηκε ήταν ο φον Ινγκενολ, για τον λόγο ότι δεν διέθεσε τον στόλο των θωρηκτών σε βοήθειά του. ΓΓ αυτό απαλλάχθηκε των καθηκόντων του στις 2 Φεβρουάριου και αντικαταστάθηκε από τον ναύαρ χο φον Πολ. Πριν εισέλθουμε στην επί του πεδίου της μάχης κριτική, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ναυμαχία του Ντόγκερ Μπανκ υπήρξε η πρώτη στην Ιστορία σύ γκρουση των νέου τύπου σκαφών, των επονομαζομένων «ντρέντνοτ». Η ονομασία προέρχεται από το πρώ το του είδους βρετανικό θωρηκτό «Dreadnought» («Ατρόμητος»), κατασκευής 1905-1906. Η διαφορά του από τα προηγούμενα θωρηκτά ήταν ότι συνδύαζε υψηλή ταχύτητα χάρη στους κινητήρες ατμοστροβί λων, επαρκή θωράκιση και, ιδίως, ομοιόμορφο κύριο οπλισμό από πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος το ποθετημένα κατά μήκος του άξονα του πλοίου. Επει δή δίκαια κρίθηκε εξαιρετικά επιτυχημένο, όλα τα θωρηκτά και τα καταδρομικά μάχης που κατασκευά στηκαν έκτοτε, από όλες τις ναυτικές χώρες, ήταν του τύπου αυτού. Στο Ντόγκερ Μπανκ, το μόνο «προντρέντνοτ» ήταν το «Blücher». Με μια απλή ματιά στον κύριο οπλισμό τους και στη διάταξή του μπορεί ευκολότατα να γίνει αντιληπτή η βασική διαφορά με ταξύ ενός «ντρέντνοτ» και ενός «πρόντρεντνοτ». Ο αριθμός των εύστοχων βολών από βρετανικής πλευράς ήταν αξιοθρήνητος. Από τις 1.150 οβίδες των μεγάλων πυροβόλων οι οποίες βλήθηκαν, μόνον


έξι βρήκαν τον στόχο τους, δηλαδή το 0,50%. Αυτό που υπήρξε τελείως απαράδεκτο ήταν το «Tiger» που επί 355 βολών είχε μία μόνον επιτυ χία. Πολύ καλύτερος ήταν από γερμανικής πλευράς, αλλά και πάλι όχι απόλυτα ι κανοποιητικός. Από τις 976 ο βίδες που έβαλαν τα τρία κα

ραλίγο να καταστραφεί από μία μοναδική βολή από τα 15 χλμ., η οποία διέτρησε το ατελώς προστατευμένο κατάστρωμά του, προχώρησαν σε γρήγορες κι νήσεις για να βελτιώσουν την κατάσταση. Ετσι, τοπο θέτησαν πρόσθετες θωρακίσεις και συστήματα κα τάσβεσης πυρκαγιάς σε όλα τα θωρηκτά και τα κατα δρομικά μάχης τους. Οι βελτιώσεις αυτές αποδεί χθηκαν, στην κυριολεξία, πολύτιμες κατά την επακολουθήσασα ναυμαχία της Γιουτλάνδης. Αντίθετα, οι Βρετανοί δεν «πήραν το μάθημά τους», πράγμα που πλήρωσαν ακριβά σ’ αυτήν τη ναυμαχία, κατά την ο ποία έχασαν πέντε εξαιρετικά πλοία εξαιτίας των α προστάτευτων πυριτιδαποθηκών. Από βρετανικής πλευράς, εκτός των μεγάλων ζη μιών του «Lion», ελαφρές υπέστη και το «Tiger», ενώ οι νεκροί ήταν μόνο 15 και οι τραυματίες 80. Οι Γερ μανοί, εκτός του γεγονότος ότι έχασαν το «Blücher» και είδαν το «Seydlitz» να γλυτώνει με σοβαρότατες βλάβες, είχαν και ελαφρά κτυπημένο το «Derfflinger». Οι νεκροί τους ανήλθαν στους 954 και οι τραυματίες τους στους 80. Ο μεγάλος αριθμός νεκρών οφείλεται στην απώλεια του «Blücher», το οποίο όμως, εξαιτίας της βρετανικής ασυνεννοησίας, μπορούμε να πούμε ότι έσωσε τα υπόλοιπα γερμανικά πλοία. Εδώ θα πρέ πει να σημειωθεί ότι, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, στην αρχή της μάχης ο Χίππερ φρόντιζε ώστε η ταχύ τητα του στολίσκου του να είναι τέτοια ώστε το θω

ταδρομικά μάχης (και στις δύο αναφορές εξαιρείται η περίπτωση του «Blücher»), 22 πέτυχαν τον στόχο τους, δη λαδή 2,1%. Πώς μπορούν να δικαιο λογηθούν αυτά τα αρνητικά ρεκόρ; Απλώς ήταν η πρώτη φορά που τόσο μεγάλα πλοία πολεμούσαν μεταξύ τους, με ταχύτητες που πλησίαζαν τους 30 kts και από αποστά σεις μεταξύ 14,5 και 18 χλμ. Τα σκάφη δονούντο, οι φακοί των παρατηρητών βολής έ τρεμαν και έχαναν τους στό χους τους, οι πυκνοί καπνοί των καπνοδόχων και οι πτώ σεις των οβίδων στη θάλασ σα μείωναν δραματικά την ο ρατότητα παρά την καθαρό τητα της ημέρας. Υπήρξαν πολλές φορές κατά τις οποί ες οι αντίπαλοι έριχναν στα τυφλά, καθώς ήταν αόρατοι μεταξύ τους. Επιπλέον, τα γερμανικά αντιτορπιλικά χρησιμοποίησαν προπέτα σμα καπνού (καπνός ειδικά και επίτηδες χρησιμοποι ούμενος για να δυσχεραίνει την ορατότητα του αντι πάλου), κάτι που συνέβη παγκοσμίως για πρώτη φορά. Αναφορικά με το «Tiger», καλό θα ήταν να αναφερ θούν τα ακόλουθα. Το πλοίο είχε ενωθεί με την υπό λοιπη μοίρα στις 6 Νοεμβρίου 1914 και δεν είχε βάλει ποτέ εναντίον κινούμενου στόχου. Το μισό πλήρωμα του αποτελείτο από συλληφθέντες λιποτάκτες που μόνον πρόθυμοι για μάχη δεν ήταν, με συνέπεια το η θικό των ανδρών να είναι χαμηλό παρά τις ηρωικές προσπάθειες του Πέλυ. Αναμφίβολα, λοιπόν, αποτελούσε μέγα σφάλμα της ναυτικής διοίκησης η επάν δρωση του νεώτερου και ισχυρότερου καταδρομικού μάχης με τέτοιου είδους προσωπικό. Από πλευράς υλικού όλα πήγαν καλά και στις δύο πλευρές. Οι μηχανές, παρά τις εξαιρετικά υψηλές τα χύτητες για μεγάλο χρονικό διάστημα, λειτούργησαν άψογα. Τα βρετανικά καταδρομικά μάχης, τα οποία τόσο έχουν επικριθεί για την ανθεκτικότητά τους, βρήκαν στο «Lion» μια απόδειξη που μιλούσε για το α ντίθετο. Το «Seydlitz», παρά τις τρομερές ζημιές, συ νέχισε να «οδηγεί την κούρσα» μέχρι τέλους με την ταχύτητά του αμείωτη. Οι μεθοδικοί Γερμανοί, μάλι στα, αντιλαμβανόμενοι ότι ένα εξαιρετικό πλοίο πα


ρακισμένο καταδρομικό να μπορεί να το ακολουθεί. Μόνον όταν αυτό κτυπήθηκε καίρια και η ταχύτητα του μειώθηκε σημαντικά, το εγκατέλειψε προκειμένου να διαφύγουν τα υπόλοιπα πλοία. Τέλος θα πρέπει να εξαρθεί η εξαιρετική εργασία του «Δωματίου 40». Αποτελούσε ανεκτίμητη βοήθεια για τους Βρετανούς κυβερνήτες των σκαφών να γνω ρίζουν εκ των προτέρων πού, πότε και με ποιους α ντιπάλους επρόκειτο να συγκρουστούν. (1) Το γερμανικό Θωρακισμένο καταδρομικό «Blücher». (2) Το βρετανικό καταδρομικό μάχης HMS «New Zealand». (3) Το βρετανικό καταδρομικό μάχης HMS «Indomitable» της κλάσης «Invincible». (4) Το καταδρομικό μάχης ΗMS «Princess Royal».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τον υποχωρούντα γερμανικό στολίσκο έσπευσε, καθυστερημένα, να συνδράμει ο στόλος των θωρηκτών υπό τον ναύαρχο φον Ινγκενολ. Το μόνο, όμως, που έκανε ήταν απλώς να τον συνοδεύσει στη 6άση του, αφού η μάχη είχε ήδη από μακρού λήξει. Από την άλλη, για το «Lion» ήταν ένα αργό και μα κρύ ταξίδι επιστροφής καθώς, εξαιτίας της αδυνα μίας του να κινηθεί, ρυμουλκείτο από το «Indomitable». Για την αποκατάστασή του απαιτήθηκαν δύο μήνες περίπου εντατικής εργασίας, κατά τους οποίους τοποθετήθηκαν στην τραυματισμένη αριστερή πλευρά του οκτώ νέες θωρηκτές πλάκες των 10 εκατοστών στη θέση των κατεστραμμένων. Η πρώτη μεγάλη σύγκρουση των νέων γιγάντων των ωκεανών είχε περάσει στην Ιστορία. Θα ακολου θούσαν και άλλες τόσο στον Α' όσο, ιδίως, στον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι που και αυτοί θα αντικαθί σταντο από καινούργιους, τα αεροπλανοφόρα, κα θώς θα έφθανε η στιγμή που θα θεωρούντο παρωχη μένοι και ασύμφοροι. Ε3

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η διαφορά μεταξύ θωρηκτών καί καταδρομικών μάχης δεν έγκειτο ούτε στο εκτόπισμα ούτε στο διαμέτρημα των πυροβόλων τους. Υπήρχαν καταδρομικά μάχης με βαρύτερο οπλισμό και μεγαλύτερο εκτόπισμα από διάφορα θωρηκτά. Διέθεταν, όμως, μεγαλύτερες ταχύτητες και ελαφρύτερες θωρακίσεις από αυτά και αυτές ήταν οι ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους. Είχαν, άλλωστε, κατασκευαστεί ως προπομποί και σκάφη αναγνώρισης για τους στόλους των θωρηκτών. Στην πράξη, ένα καταδρομικό μάχης δεν μπορούσε να αντιπαρατεθεί με ένα θωρηκτό και όσες φορές συνέβη κάτι τέτοιο (π.χ. «Hood» εναντίον «Bismarck»), το αποτέλεσμα συνήθως απέβαινε εις βάρος του. 2. Ο Φραντς ρίτερ φον Χίππερ (Franz ritter von Hipper) γεννήθηκε στη Βαυαρία το 1863 και εισήλθε στη Ναυτική Ακαδημία το 1881. Κατά τη διάρκεια του Α ’ ΠΠ υπήρξε διοικητής των αναγνωριστικών δυνάμεων του Γερμανικού Ναυτικού. Ελαβε μέρος στις ναυμαχίες του Ντόγκερ Μπανκ και της Γιουτλάνδης. Στην τελευταία μάλιστα και πριν χάσει τη ναυαρχίδα του, το καταδρομικό μάχης «Lutzow», οι δυνάμεις του είχαν βυθίσει δύο βρετανικά καταδρομικά μάχης. Τον Αύγουστο του 1918 διαδέχθηκε τον Σέερ ως διοικητής του γερμανικού Στόλου Ανοικτής Θαλάσσης, θέση που διατήρησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Πέθανε το 1932 σε ένα απομονωμένο χωριό στην Κάτω Σαξονία όπου ζούσε για πολλά χρόνια. Εχει μείνει στην Ιστορία ως ένας εξαιρετικός ηγέτης με ευχάριστο χαρακτήρα και απέχθεια για τη δουλειά γραφείου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ουδέποτε υπηρέτησε ούτε στο Γερμανικό Ναυαρχείο ούτε στο Γενικό Επιτελείο, αλλά διήνυσε την καριέρα του στα αγαπημένα του πλοία. 3. Ο Ντέιβιντ ΧΜπήτυ (David Beatty) ήταν ιρλανδικής καταγωγής, γεννήθηκε το 1871 και εισήλθε στις τάξεις του Βρετανικού Ναυτικού σε ηλικία 13 ετών, όπως συνηθιζόταν τότε. Υπηρέτησε στην Αφρική και στην Κίνα με επιτυχία, ενώ το 1914 διορίστηκε διοικητής της μοίρας των καταδρομικών μάχης. Στις αρχές του Α ’ ΠΠ, στις 28 Αυγούστου 1914, κατανίκησε μια γερμανική δύναμη ελαφρών καταδρομικών κοντά στην Ελιγολάνδη βυθίζοντας τρία από αυτά. Ωστόσο, λιγότερο επιτυχημένη υπήρξε η δράση του κατά τις ναυμαχίες του Ντόγκερ Μπανκ και της Γιουτλάνδης. Προς το τέλος του 1916 διαδέχθηκε τον Τζέλικο στη διοίκηση του Βρετανικού Μεγάλου Στόλου, θέση που διατήρησε μέχρι τη λήξη του πολέμου. Από το 1919 έως το 1927 διετέλεσε με επιτυχία υπουργός Ναυτικών. Λάτρης του κυνηγιού πέρασε τα λίγα χρόνια της αποστρατείας του με αυτό. Πέθανε στις αρχές του 1936 και κηδεύτηκε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, ενώ ορειχάλκινη προτομή του βρίσκεται στην πλατεία Τραφάλγκαρ. Ατομο ισχυρής προσωπικότητας και επιθετικού χαρακτήρα ως ηγέτης, θεωρείται σημαντική προσωπικότητα στη βρετανική ναυτική Ιστορία, παρά τις αμφισβητήσεις και τα ερωτηματικά που έχουν διατυπωθεί για ενέργειές του τόσο στο Ντόγκερ Μπανκ

To θωρακισμένο καταδρομικό «Blücher» με τη συνοδεία των αντιτορπιλικών του VΣτολίσκου αναχωρεί για τη ναυμαχία του Ντόγκερ Μπανκ.

όσο και στη Γιουτλάνδη. 4. Η περιοχή αυτή, με μήκος 300 και πλάτος 120 χλμ., βρίσκεται μεταξύ Βρετανίας και Δανίας. Είναι ιδιαίτερα γνωστή ως ένας πλούσιος ψαρότοπος, ενώ οφείλει το όνομά της στην ολλανδική λέξη «dogger» που σημαίνει «ψαροκάικο» . Είναι αβαθής, αφού μεγάλες εκτάσεις της έχουν βάθος μεταξύ 18 και 36μ. με το ελάχιστο να είναι μόλις 11 μ. 5. Θεωρούμε ότι κακώς συμμετείχε σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις που μπορούσαν, ανά πάσα στιγμή, να εξελιχθούν (όπως η συγκεκριμένη) σε θανάσιμους αγώνες, κατά τους οποίους η ταχύτητα θα διαδραμάτιζε πρωτεύοντα ρόλο. Η θέση του, κατά την άποψή μας, ήταν ως συνοδό των γερμανικών θωρηκτών των οποίων οι ταχύτητες ήταν ίσες ή και μικρότερες της δικής του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πλευρική βολή όλων των πυροβόλων του «Der fflinger».

(1) Μύρων Θ. Ματσάκης: ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟΝ ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΝΑΥΤΙΚΟΝ -ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, εκδ. του συγγραφέα, Αθήναι, 1973. (2) Γ. Μεζεβίρης, αντιναυάρχου ε.α: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΚΑΙ Ο ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ - 19141918 και 1939-1945, εκδ. Ιστορικής Υπηρεσίας Β.Ν., Αθήναι, 1964. (3) Παύλος Δρανδάκης: ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ. (4) Geoffrey Regan: ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΓΚΑΦΕΣ, εκδόσεις I. Φλώρος, Αθήνα. (5) Richard Humble: THE BATTLE OF JUTLAND, 1916, «Military History» τεύχος 115, Αύγουστος 1983, Λονδίνο. (6) Bernard Ireland: CRUISERS, Hamlyn Publishing Group Ltd, London, 1981. (7) Bernard Ireland: JANE’S BATTLESHIPS OF THE 20TH CENTURY, Harper Collins Publishers, Great Britain, 1996. (8) Peter Kemp: THE OXFORD COMPANION TO SHIPS AND THE SEA, Oxford University Press, Oxford, Great Britain, 1988. (9) Richard Hough: THE GREAT WAR AT SEA 19141918, Birlinn Limited, Edinburgh Great Britain, 2000. (10) Aldo Fraccaroli: THE BATTLE CRUISER, I- ORIGINS, «Si vis pacem para bellum», τεύχους Ιανουαρίου 1978, Kheir SA, Crookham Village, Great Britain.


K p s lip

Ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Β ’ ο Μέγας θεωρείται δίκαια το πρότυπο του φωτισμένου ηγέτη του «χρυσού αιώνα της λογικής», όπως ονομάστηκε ο 18ος αιώνας. Ωστόσο, όσον αφορά την οργάνωση του στρατού, παρέμενε εξαιρετικά συντηρητικός στην οπτική του, αγνοώντας τη σημασία ελαφρού πεζικού, μέχρι που αναγκάστηκε να το αντιμετωπίσει, στη Σιλεσία του 1740-41, με καταστροφικά για τον στρατό του αποτελέσματα. Ετσι, υποχρεώθηκε να δώσει την έγκρισή του για τη συγκρότηση των ελεύθερων σωμάτων.

’Α.ήτ:ά%

6 2 1Σ ΤΡ ΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ U T O P I A

ΠΑΝΤΕΛΗΣ k. ΚΑΡΥΚΑΣ

ΤΑ ΠΡΩΤΑ

ΣΟΜΑΤΑ ΙΟ Υ ΜΕΓΑΑΟΥ Φ ΡΕΙΔΕΡΙΚΟΥ Ηρωες, λιποτάκτες και svKflniiaiiec ,· omv υπηρεσία me Πρωσίας

1756-63 To ελαφρύ πεζικό, για ένα μεγάλο διάστημα, εξαφανίστηκε σχεδόν από ία ευρωπαϊκά πεδία μαχών ίου 17ου αιώνα, κάνοντας δειΠάδειλά την επανεμφάνιση ίου σια τέλη ίου 17ου και one apxec ίου 18ου αιώνα. Σιην Πρωσία, όπου πρωιαρχική αρειή του στρατεύματος θεωρείτο η σιδηρά πειθαρχία, το ελαφρύ πεζικό ήταν μια περιττή πολυτέλεια. Χρειάστηκε η εμπλοκή της Πρωσίας oiouc δύο Σιλεσιακούς πολέμους (1740-42 και 1744-45) για να αντιληφθεί ο βασιλιάς της, Φρειδερίκος ο Μέγας, την αξία ίων ελαφρών στρατευμάτων και να δημιουργήσει τα πρώτα Ελεύθερα Σώματα (Freikorps).

ο 1740 ο Πρωσικός Στρατός εισέβαλε στην αυ στριακή επαρχία της Σιλεσίας και την. κατέλα βε με ρυθμό κεραυνοβόλου πολέμου. Οι Αυ στριακοί επιχείρησαν να αντιδράσουν, αλλά ηττήθηκαν στην κατά παράταξη μάχη του Μόλβιτς (1741). Παρόλα αυτά, ό,τι δεν κατάφεραν τα αυστριακά τακτικά τμήματα κατά των Πρώσων, το πέτυχαν μερικές εκατοντάδες πανδούροι ακρο

Τ

βολιστές και μερικοί άτακτοι Ούγγροι ουσάροι ιπ πείς. Ο στρατός του Φρειδερίκου υπέφερε πραγμα τικά από τους εχθρούς-φαντάσματα,(όπως τους αποκαλούσε. Ηταν τότε πσυ ο Φρειδερίκος άρχισε να αναθεωρεί τις απόψεις του περί ελαφρού πβζικού. Το 1756 ξέσπασε ένας ακόμη πιο καταστροφικός πόλεμος, ο Επταετής (1756-63), και ο Φρειδερίκος, λόγω της έλλειψης ελαφρού πεζικού, αποφάσισε τη συγκρότηση των λεγάμενων ελεύθερων σωμάτων, τα οποία θα κάλυπταν το κενό σε αυτόν τον τομέα του Πρωσικού Στρατού. Ο Επταετής πόλεμος (1756-63) θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η συνέχεια των Σιλεσιακών πολέ μων - οι οποίοι αποτελούσαν επεισόδια της ευρύτε ρης σύγκρουσης που έμεινε γνωστή ως πόλεμος της Αυστριακής Διαδοχής (1740-48). Η βασική αφορ μή για την έκρηξή του Επταετή πολέμου ήταν η επι θυμία της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας της Αυ στρίας να ανακτήσει τη χαμένη, πλούσια επαρχία της Σιλεσίας από τον «άρπαγα» Φρειδερίκο. Αυτή τη φορά όμως -αντίθετα με ό,τι συνέβη στους Σιλεσιακούς πολέμους- η Αυστρία δεν θα α ντιμετώπιζε μόνη τον καλύτερο στρατό της Ευρώ πης. Η Αυστριακή αυτοκράτειρα φρόντισε να συμμα-

ΣΤΡΑΤΙΠ ΙΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I

σικού Στρατού. Ουσιαστικά δηλαδή παρείχαν εκδούλευση στον Πρώσο βασιλιά, αποβλέποντας σε χρηματικά οφέλη και μελλοντικά ανταλλάγματα. Ετσι, δεν προκαλεί έκπληξη το γε γονός ότι τα σώματα αυτά δεν ήταν πάντα ιδιαίτερα αξιόμαχα, αφού οι «ιδιοκτήτες» τους τα στελέχωναν με κάθε διαθέσιμο άνδρα: με αιχμαλώτους πολέμου του Πρωσικού Στρατού (Αυ στριακούς, Γάλλους, Σάξονες, Σουηδούς) και λιποτάκτες των στρατών των χωρών αυτών, με ιδιαίτερα αξιόμαχους άνδρες από τα διάφορα κρατίδια της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Εθνους), με μισθοφό ρους από τη Βρετανία, την Ολλανδία και αλλού, ακόμα και με εγκληματίες που προτιμούσαν τον στρατό από την κρεμάλα. Αυτός ο συρφετός δεν θα μπορούσε, εκ των πραγμάτων, να αποτελέσει άριστη πρώτη ύλη για τη συγκρότηση αξιόμα χων στρατιωτικών μονάδων. Εξάλλου, και η εκπαίδευσή τους υ πολειπόταν αυτής του πρωσικού πεζικού γραμμής, αφού δινό ταν έμφαση στις τακτικές μικροπολέμου (επιδρομικές επιχει

Μουσκετοφόροι και κυνηγός του ελεύθερου σώματος λε Νομπλ, σε πίνακα του Κνέτελ. Το σώμα αυτό ήταν το πρώτο που συγκροτήΘηκε και πολέμησε αποτελεσματικά κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου.

χήσει με τη Γαλλία, τη Ρωσία, τη Σουηδία, τη Σαξονία και πολλά από τα μικρότερα κράτη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Η Πρωσία, με μοναδικούς συμμάχους τη Μεγάλη Βρετανία και τα γερμανικά κρατίδια του Ανόβερο, του Μπράουνσβαϊγκ και της Εσσης Κέσελ, σήκωσε το βάρος του αγώνα στο ευρω παϊκό θέατρο επιχειρήσεων. Ο πόλεμος, αν και το βασικό θέα τρο επιχειρήσεων ήταν το ευρωπαϊκό, διεξήχθη σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μεταξύ Βρετανών και Γάλλων. Κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου, ολόκληρη η Γερ μανία, αλλά κυρίως η Σαξονία, η Θουριγγία, η Σιλεσία και η Ανα τολική Πρωσία, αλλά και οι υπό αυστριακό τότε έλεγχο Μορα βία και Βοημία, αποτέλεσαν πεδία σκληρών συγκρούσεων με ταξύ των αντιμαχομένων. Στη βορειοδυτική Γερμανία έδρασαν κυρίως οι Γάλλοι με τους Γερμανούς συμμάχους τους εναντίον των Πρώσων, αλλά και των Βρετανών και των συμμάχων τους, ενώ στην κεντρική και ανατολική Γερμανία, στη Μοραβία και στη Βοημία συγκρούστηκαν κυρίως Πρώσοι και Αυστριακοί. Οι Σουηδοί απα σχολούσαν πρωσικές δυνάμεις στην Πομερανία, στις ακτές της Βαλτικής και οι Ρώσοι επιχείρησαν στην Ανατολική Πρωσία, φθάνοντας μέχρι το Βερολίνο, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάστηκαν και με τους Αυστριακούς στη Σιλεσία. Τα ελεύθερα σώματα ήταν «προϊόν» της ιδιωτικής πρωτο βουλίας ορισμένων ευγενών, Πρώσων και μη, οι οποίοι, λει τουργώντας περίπου όπως οι κοντοτιέροι («εργολάβοι του πο λέμου» του ύστερου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης), κάλυ πταν τη συγκρότησή τους με δικά τους έξοδα και, κατόπιν έ γκρισης του Φρειδερίκου, τα έθεταν στην υπηρεσία του Πρω

6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA

ρήσεις σε βάθος), τις οποίες καλούνται να εφαρμόσουν τα ε λαφρά τμήματα κατά κόρον. Παρόλα αυτά, σε πολλές περιπτώ σεις, τα ταπεινής καταγωγής αυτά σώματα επέδειξαν ηρωισμό και αυτοθυσία πέρα από κάθε προσδοκία. Τα ελεύθερα σώμα τα δεν έδρασαν μόνο ως ελαφρύ πεζικό, αλλά σε πολλές περι πτώσεις και ως κανονικό πεζικό γραμμής. Το γεγονός αυτό τα καθιστά τα πρώτα σώματα πεζικού διττού ρόλου στη σύγχρονη ευρωπαϊκή στρατιωτική ιστορία. Καθένα από τα 22 ελεύθερα σώματα που έδρασαν κατά τον Επταετή πόλεμο αποτελούσε ιδιοκτησία, όπως αναφέρθηκε, κάποιου ευγενούς, ο οποίος καθόριζε τη σύνθεση, την οργά νωση και τον οπλισμό του. Υπήρχαν σώματα που περιελάμβαναν στις τάξεις τους αποκλειστικά ιππικό ή αποκλειστικά πεζι κό ή και μικτές λεγεώνες, με τμήματα όλων των όπλων. Οι άνδρες τους, αξιωματικοί και οπλίτες, σε ποσοστό του λάχιστον 90% δεν ήταν Πρώσοι, προερχόμενοι από όλες τις χώ ρες της Ευρώπης, κυρίως από τη Σαξονία, την Αυστρία και από τα μικρότερα γερμανικά κρατίδια, ενώ δεν έλειπαν και οι Δυτικοευρωπαϊοι τυχοδιώκτες. Οι αξιωματικοί ιδιαίτερα ήταν, οι περισσότεροι, τυχοδιώκτες κατώτεροι ευγενείς που είχαν εγκαταλείψει τις πατρίδες τους αναζητώντας καλύτερη τύχη. Εκπληξη προκαλεί επίσης το γεγονός ότι στα ελεύθερα σώμα τα υπηρέτησαν άνδρες από χώρες με τις οποίες η Πρωσία βρι σκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση.

Η ΑΠΑΡΧΗ Το πρώτο ελεύθερο σώμα άρχισε να συγκροτείται στις 18 Ιουνίου 1756, στη Φρανκφούρτη του ποταμού Μάιν, από τον Φραγκίσκο ντε λε Νομπλ, έναν πρώην αξιωματικό του στρατού του κρατιδίου του Παλατινάτου, το οποίο ήταν εχθρικά διακείμενο προς την Πρωσία. Το σώμα έλαβε την ονομασία 1ο Ελεύθερο Σύνταγμα Πεζι κού (Frei-lnfanterie Regiment 1) και αρχικά είχε δύναμη ενός μό νο τάγματος, με μόλις 505 άνδρες. Το 1760 συγκροτήθηκε και δεύτερο τάγμα καθώς και ένα απόσπασμα κυνηγών, προς αντι κατάσταση του 1ου Τάγματος που είχε καταστραφεί στη μάχη του Λάντενζουτ (13 Σεπτεμβρίου 1757). Οι κυνηγοί ήταν οπλι σμένοι με τυφέκια ραβδωτής κάννης, ενώ οι υπόλοιποι άνδρες του σώματος ήταν εξοπλισμένοι με μουσκέτα, ξιφολόγχη και ένα μικρό σπαθί. Η δύναμη του τάγματος έφθασε τους 800 άνδρες, ενώ στο σύνταγμα διατέθηκαν δύο ελαφρά πυροβόλα ανά τάγμα, ως πυροβολικό συνοδείας. Οι κυνηγοί αποσπάστηκαν από το σύ νταγμα και πολεμούσαν ως ανεξάρτητη υπομονάδα. Κάθε τάγ

C Καθένα από τα 22 ελεύθερα σώματα που έδρασαν κατά τον Επταετή πόλεμο αποτελούσε ιδιοκτησία, όπως αναφέρθηκε, κάποιου ευγενούς, ο οποίος καθόριζε τη σύνθεση, την οργάνωση και τον οπλισμό του. J μα παρέτασσε πέντε λόχους μουσκετοφόρων (δεν υπήρχαν λό χοι γρεναδιέρων) και μια διμοιρία κυνηγών εξοπλισμένων με τυφέκια ραβδωτής κάννης. Τα πυροβόλα του τάγματος τα υπη ρετούσε ένα απόσπασμα 27 συνολικά πυροβολητών. Το 1ο Τάγμα συμμετείχε στις επιχειρήσεις στη Βοημία, το 1757, αλλά δεν έλαβε μέρος στη μάχη της Πράγας, καθώς του είχαν ανατεθεί καθήκοντα πλαγιοφυλακής. Πολέμησε όμως στη μάχη του Μπρέσλαου και κατάφερε να γλιτώσει από την καταστροφή. Επίσης, πολέμησε -και μάλιστα διακρίθηκε- στη μάχη του Λιούτεν, στις 5 Δεκεμβρίου 1757, ταγμένο στο κέ ντρο της πρώτης πρωσικής γραμμής πεζικού. Το 1758 έλαβε μέρος στην πρωσική εισβολή στη Μοραβία και υπέστη μεγάλες απώλειες από το αυστριακό ελαφρύ ιππι κό, κατά την πολιορκία του Ολμιτς (σημερινό Ολομουτς της Τσεχίας). Μετά την αποτυχία των Πρώσων στην εκστρατεία αυ τή, το τάγμα αποτέλεσε την οπισθοφυλακή των υποχωρούντων πρωσικών δυνάμεων. Στη μεγάλη μάχη του Χόχκιρχ, τον Οκτώβριο του 1758, το τάγμα πολέμησε με ιδιαίτερη γενναιό τητα υπό τον ίδιο τον Φρειδερίκο, παρά την τρομακτική ήττα που υπέστη ο Πρωσικός Στρατός. Κατόπιν αποσπάστηκε στο σώμα του υποστρατήγου φον Τσιέτεν και έδρασε ως ελαφρύ πεζικό στα σιλεσιακά βουνά, καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα του 1758-59. Συνέπεια της ε πιτυχούς δράσης του τάγματος ήταν να ενταχθεί και πάλι στη στρατιά που διοικούσε ο ίδιος ο Πρώσος βασιλιάς. Αργότερα, όμως, αποσπάστηκε στο σώμα του στρατηγού Φουκέ και πολέ μησε στην, επίσης καταστροφική, δεύτερη μάχη του Λαντενζούτ, στις 23 Ιούνιου του 1760, όπου αποδεκατίστηκε. Οι επιζώντες αιχμαλωτίστηκαν και αργότερα ανταλλάχθηκαν με Αυ στριακούς αιχμαλώτους. Στο μεταξύ, είχε σχηματιστεί το 2ο Τάγμα, το οποίο εντά χθηκε στις δυνάμεις του αδελφού του Φρειδερίκου, πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, ο οποίος ήταν ένας πολεμιστής εφάμιλ λος του βασιλιά. Υπό την ηγεσία του, το 2ο Τάγμα έδρασε στη Σαξονία και διακρίθηκε στη μάχη του Φράιμπεργκ, τον Οκτώ βριο του 1762, η οποία έμελλε να αποτελέσει και την τελευταία μάχη του Επταετούς πολέμου. Με τη λήξη του πολέμου, σε ανα γνώριση των υπηρεσιών του, ο Φρειδερίκος ενέταξε το τάγμα στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού του Πρωσικού Στρατού.

λε Νομπλ όσον αφορά τη μαχητική ικανότητα των ανδρών του. Ο φον Μάιρ κατέταξε στο σώμα του κυριολεκτικά όποιον βρή κε, συγκεντρώνοντας κυρίως άνδρες που σύχναζαν στα καπη λειά της πόλης. Το σώμα εντάχθηκε στην πρωσική υπηρεσία με την ονομα σία Frei-lnfanterie Regiment 2 και αρχικά διέθετε ένα τάγμα πεζι κού. Μέχρι το 1760, όμως, έφθασε να παρατάσσει δύο τάγματα πεζικού, ένα απόσπασμα κυνηγών και ουλαμό ουσάρων. Οι κα τά κύριο λόγο Σάξονες στρατιώτες του, οι οποίοι, λόγω τόσο του παρελθόντος τους όσο και της γενικότερης αντιπάθειας των Σαξόνων για τους Πρώσους, δεν θα μπορούσαν να χαρα κτηριστούν ως οι καλύτεροι μαχητές του Φρειδερίκου, στην αρχή τουλάχιστον. Το τάγμα παρέτασσε πέντε λόχους μουσκετοφόρων, ο κα θένας με πέντε αξιωματικούς, επτά υπαξιωματικούς, έναν τυ μπανιστή και 90 στρατιώτες. Από την άνοιξη του 1757, σε κάθε λόχο προστέθηκαν και 10 κυνηγοί, οπλισμένοι με τυφέκια ρα βδωτής κάννης, ενώ στο τάγμα διατέθηκαν και δύο υπερελα φρά πυροβόλα του 1 pdr, τα οποία αργότερα αντικαταστάθηκαν από πυροβόλα των 3 pdr. Το 1759 συγκροτήθηκε μια διμοι ρία 50 κυνηγών και ένας ουλαμός 34 ουσάρων, που έδρασαν α νεξάρτητα. Το 1758 η δύναμη του τάγματος είχε φθάσει τους

ΤΑΠΕΙΝΟ ΙΕΚΙΝΗΜΑ, ΕΝΔΟΙΗ ΔΡΑΣΗ Το δεύτερο ελεύθερο σώμα που συγκροτήθηκε ήταν μικτό, αφού περιελάμβανε στις τάξεις του και ουλαμό ουσάρων. Ιδρυ τής και διοικητής του ήταν ο Σάξονας Γιόχαν φον Μάιρ. Η συ γκρότησή του άρχισε στο Φράιμπεργκ της Σαξονίας, στις 14 Σεπτεμβρίου 1756. Ωστόσο, δεν ήταν εφάμιλλο του σώματος

Πρώσοι πυροβολητές. Αριστερά διακρίνεται υπηρέτης ολμοβόλου (μπομπαρδιέρος) και δεξιά στρατιώτης και αξιωματικός του πυροβολικού. Στη μάχη του Τσίνα, το πρωσικό πυροβολικό διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 6 5

Η μάχη του Κούνερζντορψ (12 Σεπτεμβρίου 1759) υπήρξε καταστροφική για τους Πρώσους. Στη μάχη συμμετείχε το τάγμα ντε Κολινιόν και το 1ο Τάγμα του φον Βούνς.

21 αξιωματικούς, 35 υπαξιωματικούς, πέντε τυμπανιστές και 750 στρατιώτες - συνολικά 811 άνδρες. Το 2ο Τάγμα άρχισε να συγκροτείται τον Ιανουάριο του 1761, με διοικητή αρχικά τον ιδρυτή του, φον Μάιρ, αλλά, από τον Ιανουάριο του 1759, ανέλαβε τη διοίκηση ο Γάλλος Ζαν Φρανσουά ντε Κολινιόν, ο ο ποίος επίσης αντικαταστάθηκε, τον Μάρτιο του 1760, από τον επίσης Γάλλο Γκιγιόμ Ρενέ ντε λ’ Ολ ντε Κουρμπιέρ. Παρά την ταπεινή καταγωγή του, το σώμα φον Μάιρ είδε ε κτεταμένη δράση κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου. Αρτι συγκροτηθέν, το σώμα αντιμετώπισε με επιτυχία μια αυ στριακή επιδρομή τον χειμώνα του 1756-57. Στην εν λόγω επι χείρηση τραυματίστηκε και ο φον Μάιρ, στον οποίο απονεμήθηκε από τον Φρειδερίκο ο βαθμός του συνταγματάρχη. Την 1η Μάί'ου του 1757 ο φον Μάιρ στάλθηκε από τον Φρει δερίκο επικεφαλής του 1ου Τάγματος του ελεύθερου σώμα τος φον Κάλμπεν, δύναμης 200 ουσάρων και μιας πυροβολαρ χίας πέντε πυροβόλων, με σκοπό να καταλάβει μια μεγάλη α ποθήκη πυρομαχικών των Αυστριακών στο Πίλσεν της Βο η μίας. Πράγματι, η αποθήκη κατελήφθη κατόπιν αιφνιδιασμού της φρουράς της, η οποία δεν πρόλαβε καν να ανατινάξει την αποθηκευμένη πυρίτιδα. Μετά την επιτυχία αυτή, ο φον Μάιρ συνέχισε να δρα αυ τόνομα, εισβάλλοντας με το μικρό του σώμα στα εχθρικά διακείμενα έναντι της Πρωσίας γερμανικά κρατίδια. Εφθασε δε μέχρι τη Νυρεμβέργη, καταστρέφοντας και λεηλατώντας, αλ λά και αποκρούοντας δυνάμεις του Αυτοκρατορικού Στρατού (ο συμμαχικός της Αυστρίας στρατός των μικρών γερμανικών κρατιδίων) που επιχείρησαν να τον αναχαιτίσουν. Η μικρή αυτή εκστρατεία δύναμης 2.000 περίπου ανδρών, μέσω εχθρικών περιοχών και σε βάθος πολλών χιλιομέτρων, αποτέλεσε υπό δειγμα για τις δυνατότητες των ελεύθερων σωμάτων υπό άξια ηγεσία, όταν καλούντο να δράσουν επί του αντικειμένου στο οποίο είχαν εκπαιδευτεί. Ο φον Μάιρ όμως συνέχισε να προελαύνει! Αφού διέσχισε και το Ανω Παλατινάτο, εισέβαλε στο Ανσμπαχ, κυριεύοντας ό λες τις μικρές πόλεις που συναντούσε. Φυσικά, δεν ήταν σε θέση να διατηρήσει τις κατακτήσεις του, γι’ αυτό φρόντιζε α πλώς να λαφυραγωγεί τις εχθρικές πόλεις και χωριά, στερώ ντας έτσι τα εφόδια, τα τρόφιμα και τα χρήματα που άρπαζε από τους αντίπαλους στρατούς που σκόπευαν να χρησιμοποι

6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA

ήσουν την περιοχή ως βάση επιχειρήσεων. Οι εχθροί, φυσικά, δεν μπορούσαν να ανεχτούν τη δράση του και έτσι στάλθηκε εναντίον του μια ταξιαρχία 6.000 αν δρών, ενισχυμένη με 12 πυροβόλα. Στη μάχη που ακολούθη σε, στο χωριό Βαχ κοντά στο Μπάμπεργκ της Βαυαρίας, ο φον Μάιρ συνέτριψε τους τριπλάσιους αντιπάλους του και κατόπιν πήρε τον δρόμο του γυρισμού. Ενώθηκε με τις λοιπές πρωσι κές δυνάμεις στα μέσα Ιουλίου του 1757, έχοντας διασχίσει, για περισσότερο από δύο μήνες, ολόκληρη τη νοτιοδυτική Γερμανία, προκαλώντας τρόμο και σύγχυση στον εχθρό. Επιστρέφοντας, το τάγμα ενώθηκε με τις δυνάμεις του στρατάρχη Κάιθ, ενός σκωτικής καταγωγής αξιωματικού του Φρειδερίκου, δρώντας στην περιοχή μεταξύ Ερφούρτης και Λειψίας. Αργότερα, ενώθηκε με τις δυνάμεις του Φρειδερίκου και στις 5 Νοεμβρίου βρέθηκε στο πεδίο της μάχης του Ρόσμπαχ, όπου ο Πρώσος βασιλιάς διέλυσε τον ενωμένο Γαλλικό και Αυτοκρατορικό Στρατό. Κατόπιν στάλθηκε και πάλι να διε νεργήσει επιδρομή κατά αυστριακών αποθηκών πυρομαχικών στη Βοημία. Αφού, σύμφωνα με τις διαταγές που είχε, κατέ στρεψε και ορισμένες γέφυρες επί του ποταμού Ελβα, επέ στρεψε στη βάση του. Στα μέσα Φεβρουάριου του 1758, το τάγμα στάλθηκε στη Φρανκονία, καταλαμβάνοντας με επιτυχία την πόλη Χοφ και αιχμαλωτίζοντας μέρος της φρουράς της. Κατόπιν διατέθηκε στη στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, που πολε μούσε στη Σαξονία, ενώ τον Ιούλιο διατάχθηκε να αναλάβει τη φρούρηση της πόλης Μάριενμπεργκ, την οποία υπερασπίστη κε με αυτοθυσία απέναντι στις αυστριακές επιθέσεις. Αμέσως μετά το τάγμα ανέλαβε αποστολή αναγνώρισης των αυστρια κών δυνάμεων και θέσεων στην περιοχή του Τόργκαου και στη συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα προφυλακών. Οταν οι Αυστρια κοί εισέβαλαν στην πρωτεύουσα της Σαξονίας Δρέσδη, το τάγμα αποτελούσε την οπισθοφυλακή της πρωσικής στρα τιάς, και πυρπόλησε μέρος της πόλης προκειμένου να καλύ ψει τη υποχώρηση του πρίγκιπα Ερρίκου. Η πράξη αυτή, αν και δικαιολογημένη στρατιωτικά, αποτέλεσε την αφορμή για την αποπομπή του φον Μάιρ από τον Φρειδερίκο. Αντικαταστάτης του ορίστηκε ο Γάλλος συνταγματάρχης ντε Κολινιόν. Το 1759, το τάγμα συμμετείχε αρχικά σε επιδρομές κατά αυστριακών αποθηκών πυρομαχικών και εφοδίων στη Βοημία, ενώ κατόπιν διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μικρής κλίμακας μάχη του Αζχ. Στις 12 Αυγούστου του ίδιου έτους, το τάγμα έλαβε μέρος στην καταστροφική για τους Πρώσους μάχη του Κούνερζντορφ, εναντίον μιας ενωμένης στρατιάς Ρώσων και Αυ στριακών. Μετά την ήττα, το τάγμα ανέλαβε τη φρούρηση της μικρής οχυρής πόλης Χέρνζταντ, την οποία υπερασπίστηκε με απίστευτο ηρωισμό, έναντι των χιλιάδων Ρώσων που την πο λιόρκησαν. Μάλιστα, δεν εγκατέλειψε τις θέσεις του ακόμα και όταν ολόκληρη η πόλη είχε πυρποληθεί από το ρωσικό πυ ροβολικό. Τελικά οι επιζώντες κατάφεραν να υποχωρήσουν. Το 1760 το τάγμα έλαβε μέρος στη δεύτερη μάχη του Λάντεζουτ, όπου και καταστράφηκε. Την άνοιξη του 1761 το 1ο Τάγμα ανασυγκροτήθηκε, ενώ δημιουργήθηκε επίσης και το 2ο Τάγμα. Ως σύνταγμα πλέον, υπό τον νέο του διοικητή ντε λ’ Ομ ντε Κουρμπιέρ, η μονάδα έδρασε στη Θουριγγία, κατά του Αυτοκρατορικού Στρατού. Αργότερα, όμως, πολεμώντας τους Ρώσους στο Τσάρνγκλαφ, το 2ο Τάγμα περικυκλώθηκε και υποχρεώθηκε να παραδοθεί, αλλά απελευθερώθηκε όταν η Ρωσία αποσύρθηκε από τη συμμαχία κατά του Φρειδερίκου, και συμμετείχε μαζί με το 1ο Τάγ μα στην τελική μάχη στο Φράιμπεργκ, κατά την οποία οι Πρώσοι αναδείχθηκαν νικητές.

Μετά το τέλος του Επταετούς πολέμου, το 1ο Τάγμα εντά χθηκε στο 12ο Φρουριακό Σύνταγμα και το 2ο Τάγμα στο 4ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.

ΕΝΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΗΜΑ Το ελεύθερο σώμα που συγκρότησε ο Χάινριχ φον Κάλμπεν στις 21 Σεπτεμβρίου 1756, εξελίχθηκε σε ένα από τα πλέον «μπαρουτοκαπνισμένα» του Πρωσικού Στρατού, συμμετέχο ντας σε πληθώρα μαχών και εκστρατειών. To Frei-lnfanterie Regiment 3, όπως ήταν η επίσημη ονομασία του, συγκροτήθηκε στην περιοχή της Σαξονίας, και συγκεκριμένα στις πόλεις Τσβίκαου και Ράιχενμπαχ, περιλαμβάνοντας όμως στις τάξεις του και πολλούς Σάξονες, πρώην στρατιώτες του Σαξονικού Στρα τού που είχε διαλύσει το Φρειδερίκος το 1756. Αρχικά διέθετε ένα τάγμα 500 ανδρών, το οποίο αργότερα ενισχύθηκε, αριθμώντας 800 περίπου άνδρες. Τον χειμώνα του 1759-60 συγκροτήθηκε και ένα δεύτερο τάγμα στη Λειψία της Σαξονίας, καθώς και ένα απόσπασμα 12 ουσάρων, το οποίο ό μως δεν έδρασε με τη μονάδα. Από τον Νοέμβριο του 1757 τη διοίκηση ανέλαβε ο γεννημένος στο Ντάντσιχ συνταγματάρ χης Κωνσταντίν Ναταναέλ φον Ζάλενμον, ο οποίος έφθασε μέ χρι τον βαθμό του αντιστρατήγου. Μετά τον πόλεμο, το 2ο Τάγμα εντάχθηκε στο 9ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού. Οπως αναφέρθηκε, το 1ο Τάγμα συμμετείχε στην εκστρα τεία στη νοτιοδυτική Γερμανία, υπό τον φον Μάιρ,. Στις 22 Νο εμβρίου 1757 έλαβε μέρος στη μάχη του Μπρέσλαου, όπου σκοτώθηκε ο φον Κάλμπεν, και τη διοίκηση ανέλαβε ο φον Ζά λενμον. Το τάγμα πολέμησε επίσης στο Λιούτεν, όπου διακρίθηκε για τις επιδόσεις του. Αργότερα, ωστόσο, οι μισοί άνδρες του λιποτάκτησαν και κατέφυγαν στους Αυστριακούς. Σύντομα ανασυγκροτήθηκε και, μαζί με το τάγμα του σώ ματος φον Μάιρ. έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις στη Σιλεσία και κατόπιν στην περιοχή του Χόχκιρχ και στην ομώνυμη μάχη, ό που διαλύθηκε σχεδόν, χάνοντας 400 άνδρες από επέλαση του αυστριακού ιππικού εναντίον του.

σε αντικατάσταση του αιχμαλωτισμένου 1ου, και συμμετείχε στην ιδιαίτερα αιματηρή μάχη του Τόργκαου, στις 3 Νοεμβρίου 1760 και στις εκστρατείες του 1761-62, υπό τις διαταγές του Φρειδερίκου.

ΕΝΑΣ ΟΛΛΑΝΔΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ Το Σώμα Αντζελέλι ήταν δημιούργημα του ιταλικής καταγω γής Ολλανδού μαρκησίου Λούντβιχ ντ' Αντζελέλι Μαλβέζι. Η ε πίσημη ονομασία του ήταν Frei-lnfanterie Regiment 4. Η συγκρό τησή του άρχισε τον Δεκέμβριο του 1756 στο Μέρζενμπουργκ της Σαξονίας, ωστόσο το 1ο Τάγμα δεν ήταν έτοιμο πριν την ά νοιξη του 1757. Οι περισσότεροι άνδρες που το συγκροτούσαν ήταν Σάξονες, πρώην στρατιώτες ή υποκείμενα του υποκό σμου. Το τάγμα αριθμούσε περί τους 800 άνδρες, όλοι τους μουσκετοφόροι. Ενα δεύτερο τάγμα άρχισε να συγκροτείται το 1760, όταν τη διοίκηση ανέλαβε ο συνταγματάρχης ντε Κολινιόν - πρώην διοικητής του σώματος φον Μάιρ. Με το πέρας του πολέμου, η μονάδα διαλύθηκε και το προσωπικό της ενσω ματώθηκε στο πρωσικό πεζικό γραμμής. Το βάπτισμα του πυρός για το σώμα πραγματοποιήθηκε στη μάχη του Μπρέσλαου, όπου του ανατέθηκε η άμυνα του χωριού Κλάιμπουργκ. Αμύνθηκε ηρωικά απέναντι στις επιθέ σεις δύο αυστριακών ταγμάτων γρεναδιέρων, ενώ, ακόμα και όταν το χωριό καιγόταν ολόκληρο, εγκαταστάθηκε πίσω από αυτό, συνεχίζοντας να αμύνεται υποδειγματικά, έως ότου αφίχθησαν ενισχύσεις. Το τάγμα έλαβε μέρος στη μάχη του Λιούτεν, μαζί με τα σώ ματα λε Νομπλ και φον Ζάλενμον, ενώ υποστήριξε επίσης την έφοδο του περίφημου 5ου Συντάγματος Δραγώνων (δραγώνοι του Μπαϊρόιτ, το πλέον επίλεκτο σύνταγμα δραγώνων του Πρωσικού Στρατού), η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κατάρ ρευση της αυστριακής δεξιάς πτέρυγας. Στις 20 Απριλίου, στο Λίεμπαου της Μοραβίας, δέχθηκε

Στα τέλη Φεβρουάριου του 1759, ανασυγκροτημένο ξανά, στάλθηκε στη ρωσοκρατούμενη Πολωνία, για τη διενέργεια ε πιδρομών κατά των ρωσικών αποθηκών πυρομαχικών και τρο φίμων. Η εν λόγω επιδρομή ήταν άκρως επιτυχημένη, αφού καταστράφηκαν όλα τα αποθηκευμένα -ενόψει της εισβολής στην Πρωσία- ρωσικά εφόδια και τρόφιμα, τα οποία, σύμφωνα με αναφορά της εποχής, επαρκούσαν για τη σίτιση και τον ε φοδιασμό μιας στρατιάς 50.000 ανδρών για τρεις μήνες! Στη συνέχεια, το τάγμα εντάχθηκε στη μικρή στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας και συμμετείχε στη μάχη του Ζόραου, όπου κάλυψε με γενναιότητα την υποχώρηση της πρωσικής στρατιάς, η οποία καταδιωκόταν από διπλάσιες αυ στριακές δυνάμεις. Οταν οι Αυστριακοί πλησίαζαν τους Πρώσους, το τάγμα τάχθηκε σε σχηματισμό τετραγώνου και απέκρουσε τους Αυστριακούς ουσάρους και δραγώνους που αποτελούσαν τον κύριο όγκο της πρωσικής στρατιάς. Στις 20 Νοεμβρίου 1759, το τάγμα συμμετείχε στην κατα στροφική μάχη του Μάξεν, κατά την οποία ολόκληρη η πρωσι κή δύναμη (15.000 Πρώσοι) περικυκλώθηκε και υποχρεώθηκε να παραδοθεί. Στις αρχές του 1760 συγκροτήθηκε το 2ο Τάγμα,

Ουσάρος του ελαφρού σώματος φον Κλάιστ. Τα πρώτα ελεύ&ερα σώματα που συγκροτή&ηκαν δεν διέ&εταν τμήματα ιππικού - με εξαίρεση κάποια μικρά αποσπάσματα σε ορισμένα. Αργότερα, αντί&ετα, συγκροτή&ηκαν ελεύθερα σώματα από όλα τα όπλα.


Οκτώβριο του 1760 ήταν ενταγμένο στη δύναμη που απελευ θέρωσε το Βερολίνο από τη βραχύβια αυστρορωσική κατοχή. Λίγο αργότερα, το τάγμα ανασυστάθηκε ως 1ο Τάγμα του σώματος ντ’ Αντζελέλι. Στις αρχές του 1761 το σώμα εντάχθη κε -ως σύνταγμα των δύο ταγμάτων- στη στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας, αλλά αποσπάστηκε και ανέλαβε να επι τηρεί τις γαλλικές και αυτοκρατορικές δυνάμεις στη Θουριγ γία. Εκεί, στις 27 Μαρτίου 1761, στο Νορντεχάουζεν, το 2ο Τάγ μα του δέχθηκε επίθεση από συντριπτικά υπέρτερες γαλλικές δυνάμεις και παρά την ηρωική του αντίσταση, σχεδόν όλοι οι άνδρες του έπεσαν στη μάχη. Εκτοτε, το 2ο Τάγμα δεν ανασυ γκροτήθηκε, παρά μόνο εν μέρει. Το σώμα συμμετείχε στην τε λευταία εκστρατεία του Επταετούς πολέμου, στο γερμανικό θέατρο επιχειρήσεων, το 1762.

ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΚΑΙ ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ

Κυνηγός (αριστερά) και ουσάρος (δεξιά) του ελεύθερου σώματος του φον Μάιρ. Και οι μεν και οι δε έδρασαν ανεξάρτητα του οικείου σώματος, αποσπασμένοι σε άλλες μονάδες.

αιφνιδιαστική νυκτερινή επίθεση των Αυστριακών πανδούρων και ουσάρων, με αποτέλεσμα να χάσει 51 άνδρες και τα δύο ε λαφρά του πυροβόλα. Πολέμησε και πάλι στην εκστρατεία του Χόχκιρχ, μαζί με το τάγμα Ντι Βέργκερ, χάνοντας ξανά μεγάλο μέρος της δύναμής του. Αφού ανασυγκροτήθηκε, υπηρέτησε για λίγο υπό τον υποστράτηγο Τσίετεν, ο οποίος θεωρείτο -όχι άδικα- ως ο καλύτερος διοικητής ελαφρού ιππικού στην Ευρώ πη. Κατόπιν επανήλθε στη στρατιά που διοικούσε ο ίδιος ο Πρώσος βασιλιάς. Τον χειμώνα δε του 1759-60 συγκροτήθηκε και το δεύτερο τάγμα. Το 1ο Τάγμα ενώθηκε τότε με το σώμα του στρατηγού Φουκέ, αλλά καταστράφηκε στη δεύτερη μάχη του Λάντενζουτ. Οι επιζήσαντες του τάγματος, μαζί με άνδρες από άλλα κατε στραμμένα ελαφρά τάγματα, εντάχθηκαν σε ένα νέο προσωρι νό ελεύθερο σώμα υπό τον Γάλλο συνταγματάρχη Σαμοντέ. Το τάγμα αυτό πολέμησε στο Κόλμπεργκ, σπάζοντας τον ρωσικό κλοιό γύρω από την πρωσική αυτή πόλη της Βαλτικής, και τον

Το ελεύθερο σώμα ντε Κρονισιό αποτελεί εκ των πραγμά των μια παραδοξότητα, η οποία μπορεί να εξηγηθεί μόνο αν ληφθούν υπόψη τα δεδομένα της εποχής. Σχηματίστηκε τον Μάιο του 1757, μετά τη μεγάλη μάχη της Πράγας, από Αυ στριακούς αιχμαλώτους πολέμου και λιποτάκτες, υπό τον Γάλ λο αντισυνταγματάρχη ντε Κροσινιό. Το ένα τάγμα του στάλ θηκε στην πόλη Μπάουτσεν ως φρουρά. Αλλά, όταν στις 6 Σε πτεμβρίου 1757 πλησίασαν στην πόλη αυστριακές δυνάμεις, α ξιωματικοί και στρατιώτες παραδόθηκαν, χωρίς να ρίξουν ούτε έναν πυροβολισμό στους πρώην συναδέλφους τους. Ο ντε Κροσινιό που γλίτωσε, συγκρότησε ένα νέο τάγμα, αλλά σκο τώθηκε σε μια συμπλοκή και τη διοίκηση ανέλαβε ο ταγματάρ χης Φρίντριχ Οττο ντε Μονζού, ένας Γερμανός με γαλλικές ρί ζες, περιορισμένων διοικητικών ικανοτήτων, που επέσυρε την οργή του Φρειδερίκου, ο οποίος τελικά διέταξε τη διάλυση του τάγματος - ύστερα από την παράδοση των περισσότερων ανδρών στους Αυστριακούς, τον Απρίλιο του 1759. Οσοι παρέμειναν στο τάγμα εντάχθηκαν στο ελεύθερο σώμα φον Βούνς. Παρόμοιας μορφής ήταν και το ελεύθερο σώμα φον Ράπιν, που ιδρύθηκε από τον Ελβετό ευγενή Νταβίντ Ζάλομον φον Ράπιν, στις 2 Ιανουαρίου 1758, με αιχμάλωτους Γάλλους στρα τιώτες που είχαν πέσει στα χέρια των Πρώσων μετά τη μάχη του Ρόσμπαχ. Το εν λόγω σώμα έλαβε την επίσημη ονομασία Frei-lnfanterie Regiment 6 και διέθετε πέντε λόχους με 162 άν δρες ανά λόχο και δύο ελαφρά πυροβόλα. Το τάγμα μετείχε, την άνοιξη του 1758, στην εκστρατεία στη Μοραβία, αλλά στην πορεία το 1/3 των ανδρών λιποτάκτησε. Οσοι απέμειναν πάντως πολέμησαν με αυτοθυσία, τόσο στην πολιορκία του Ολμιτς όσο και στη μάχη του Χόλιτς, όπου το τάγμα έσωσε το πρωσικό ιππικό από καταστροφή, αναχαιτί ζοντας με τα πυρά του τους τους Αυστριακούς ιππείς που κα ταδίωκαν τους Πρώσους ομολόγους τους. Παρόλα αυτά, η διοίκηση του τάγματος ανατέθηκε στον αντισυνταγματάρχη Βίλχελμ Αντολφ φον Λίμπεριτς και, μετά την αιχμαλωσία του στη Μοραβία, στον ταγματάρχη φον Οφεν. Το τάγμα έλαβε μέρος, το 1760, στη δεύτερη μάχη του Λάντεζουτ, όπου και καταστράφηκε. Οι επιζήσαντες εντάχθηκαν για μικρό χρονικό διάστημα στο τάγμα Σαμοντέ, έως τον χειμώνα

Η μάχη του Λιούτεν (5 Δεκεμβρίου 1757) υπήρξε μία από τις καταλυτικότερες μάχες του Επταετούς πολέμου. Σε αυτήν, πολλά από τα νεοσχηματισθέντα ελεύθερα σώματα έλαβαν το βάπτισμα του πυράς, ενώ άλλα, μετά τη λήξη της, απέκτησαν τους στρατιώτες που χρειάζονταν για να συγκροτηθούν. Εδώ απεικονίζονται Πρώσοι γρεναδιέροι της Φρουράς να επιτίθενται στην εκκλησία της πόλης.

6 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO PIA

του 1761, οπότε το τάγμα ανασυγκροτήθηκε. Το 1762 το τάγμα διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη του Ντόεμπελν (12 Μαΐου 1762), όπου, ενταγμένο στην ταξιαρχία του συνταγματάρχη φον Κλάιστ, πολέμησε στο άκρο αριστερό της πρωσικής παράταξης, διασπώντας τις αυστριακές θέσεις και τρέποντας σε φυγή τους πανικόβλητους Αυστριακούς. Συνολι κά στη μάχη χάθηκαν 63 μόνο άνδρες του Πρωσικού Στρατού, σε αντίθεση με τους αντιπάλους τους, οι οποίοι μόνο σε αιχ μαλώτους έχασαν περισσότερους από 1.500 άνδρες. Στις 29 Οκτωβρίου 1762 το τάγμα πολέμησε στη μάχη του Φράιμπεργκ, ενώ μετά το πέρας του πολέμου το σώμα εντάχθηκε στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.

01 ΕΠΙΛΕΚΤΟΙ Ενα άλλο ελεύθερο σώμα που συγκροτήθηκε από αιχμαλώ τους, Αυστριακούς αυτή τη φορά, ήταν και αυτό του Βυρτεμ6έργιου αντισυνταγματάρχη του ιππικού Γιόχαν Γιάκομπ φον Βούνς, ενός βετεράνου πολεμιστή που είχε υπηρετήσει στον Βαυαρικό και στον Αυστριακό Στρατό. Στις μονάδες του τε λευταίου, μάλιστα, πολέμησε και κατά των Τούρκων. Το επίση μα ονομαζόμενο Frei-lnfanterie Regiment 7, συγκροτήθηκε μετά τη μάχη του Λιούτεν και διέθετε ένα τάγμα των πέντε λόχων, με 162 άνδρες ανά λόχο, και ένα απόσπασμα κυνηγών, οπλι σμένων με τυφέκια ραβδωτής κάννης, δύναμης 50 ανδρών. Επίσης διέθετε και δύο ελαφρά πυροβόλα, υπηρετούμενα από 27 πυροβολητές. Στο σώμα εντάχθηκαν και άνδρες από το σώ μα Κροσινιόν, σχηματίζοντας ένα δεύτερο τάγμα, και αργότε ρα άνδρες από το διαλυμένο σώμα Ορντ, οι οποίοι σχημάτισαν το 3ο Τάγμα του σώματος φον Βούνς. Το σώμα Βούνς υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα, όσον αφο ρά την αριθμητική τους ισχύ, και μετά τον Επταετή πόλεμο σι άνδρες του εντάχθηκαν στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού. Το 1758, το σώμα, ενταγμένο στη μικρή στρατιά του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας που εκείνη την περίοδο συμπολεμούσε με τους Βρετανούς, τους Ανοβεριανούς και άνδρες από το κρατίδιο της Εσσης Κέσελ, στη δυτική Γερμανία, διακρίθηκε στις επιχειρήσεις μικροπολέμου που διεξήχθησαν εκεί τον χει μώνα του 1758-59. Κατόπιν στάλθηκε στη Βοημία, όπου αποδείχθηκε ο φό βος και τρόμος των αυστριακών ελαφρών σωμάτων, εκτελώντας επιδρομές σε βάθος και καταστρέφοντας αποθήκες και καταλύματα. Διακρίθηκε και πάλι στη Σαξονία, ενώ ιδιαίτερα το απόσπασμα των κυνηγών του πολέμησε εξαιρετικά έξω από τη Δρέσδη, τον Φεβρουάριο του 1758, κομματιάζοντας κυριολεκτικά τις αυστριακές γραμμές, από αποστάσεις 300350 μέτρων. Στις αρχές του 1759 το σώμα συνέχισε να υπηρετεί στη Σα ξονία. Στις 4 Μαρτίου ο φον Βούνς τέθηκε επικεφαλής δύο λό χων του τάγματός του και εκτέλεσε αναγνώριση των αυστρια κών θέσεων. Κατάφερε δε να αιφνιδιάσει ένα μικτό απόσπασμα Αυστριακών-Αυτοκρατορικών, στο Φράουενβαλντ της Θουριγ γίας, αιχμαλωτίζοντας τέσσερις εχθρικούς λόχους γρεναδιέ ρων και τρέποντας σε φυγή την υπόλοιπη δύναμη. Στη συνέ χεια, αφού παρέδωσε τους αιχμαλώτους, πραγματοποίησε επι δρομή στο εχθρικό έδαφος, προκαλώντας σοβαρές καταστρο φές στις εχθρικές συγκοινωνίες. Οι επιτυχίες αυτές προκάλεσαν τον θαυμασμό του βασιλιά Φρειδερίκου, ο οποίος διέταξε το σώμα να μεταβεί και πάλι στη Βοημία για τη διεξαγωγή επιδρομών. Στον Βούνς μάλιστα ανέ θεσε τη διοίκηση μιας μικτής δύναμης επιπέδου ταξιαρχίας

Η μάχη του Χόχκφκ. Ο στρατός του Φρειδερίκου αιφνιδιάστηκε από τους Αυστριακούς και υπέστη δεινή ήττα. Το τάγμα Αντζελέλι, το οποίο κατείχε Θέσεις στο πρωσικό δεξιό, ως προφυλακή, πολέμησε

γενναία, αλλά δεν κατάφερε να αναχαιτίσει τον κύριο όγκο των αυστριακών δυνάμεων.

£ Ο φον Βούνς εκτέλεσε άψογα την αποστολή που του είχε ανατεθεί, αιφνιδιάζοντας τους Αυστριακούς και επιστρέφοντας ανενόχλητος στη Βάση του, εντυπωσιάζοντας τον, πάντα δύσπιστο, Φρειδερίκο, με τις επιδόσεις των ελαφρών σωμάτων. J

-πέντε τάγματα πεζικού και πέντε ίλες ιππικού- με αποστολή την κατάληψη της οχυρωμένης αυστριακής τοποθεσίας στο Νόλεντορφ και την καταστροφή των αυστριακών αποθεμάτων τροφίμων, εφοδίων και πυρομαχικών που φυλάσσονταν στο Αουσιγκ (σημερινό Ούστι της Τσεχίας) και μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες 50.000 ανδρών και 25.000 ίππων επί μήνες. Πραγματικά, ο φον Βούνς εκτέλεσε άψογα την αποστολή που του είχε ανατεθεί, αιφνιδιάζοντας τους Αυστριακούς και επιστρέφοντας ανενόχλητος στη βάση του, εντυπωσιάζοντας τον, πάντα δύσπιστο, Φρειδερίκο, με τις επιδόσεις των ελα φρών σωμάτων - υπό άξια ηγεσία, βεβαίως. Σε ανταμοιβή ο Φρειδερίκος διέταξε την επέκταση του σώματος, εντάσσοντας σε αυτό το τάγμα Κροσινιόν, ως 2ο Τάγμα του σώματος φον Βούνς. Το σύνταγμα, πλέον, πολέμησε στην καταστροφική μά χη του Κούνερζντορφ, κατορθώνοντας να υποχωρήσει μαχόμενο, με σχετικά περιορισμένες απώλειες. Ενθουσιασμένος, τότε, ο Φρειδερίκος, ενέταξε στο σώμα ένα τάγμα από το σώμα


Σαίν Αντρέ

Σχεδίαση χάρτη: Παρασκευή Ευγενικού /ΓΝΩΜΩΝ

Εκδοτική 2013

Βόλφεσντορφ

ΥΠ Ο Μ ΝΗΜ Α j

[X ]

Αυστριακοί

j

Πεζικό

L ^ l

Λίμνη Γκρόσερ Τάιχ

[ Πρώσοι

Ιππικό

Η μάχη του Τσίνα μεταξύ του Ελεύθερου Σώματος Βούνς και των Αυστριακών.

φον Ορντ, ως 3ο Τάγμα του. Τα καλύτερα όμως για το σύνταγμα και τον επικεφαλής του έπονταν. Στις 21 Αυγούστου 1759 ο Φρειδερίκος ανέθεσε στον Βούνς τη διοίκηση μιας ελαφράς μεραρχίας -εννέα τάγματα πεζικού, οκτώ ίλες ιππικού, 7.000 άνδρες συνολικά- με απο στολή την αντιμετώπιση των αυστριακών δυνάμεων που εισέ βαλαν στην Ανω Σαξονία. Στις 27 Αυγούστου ο Βούνς κατάφερε να ανακαταλάβει την πόλη Βίτενμπεργκ, εκδιώκοντας την αυστριακή φρουρά. Στη συνέχεια πολιόρκησε το Τόργκαου, το οποίο παραδόθηκε στις 31 Αυγούστου, ύστερα από επιθέσεις τριών ημερών. Στις 2 Σεπτεμβρίου ο Βούνς ενισχύθηκε και με πυροβολι κό (10 πυροβόλα των 12 pdr), το οποίο μέχρι τότε στερείτο, και βάδισε προς τη Δρέσδη, συμμετέχοντας στην προσπάθεια α ναχαίτισης της εκεί αυστριακής επίθεσης. Πριν προλάβει να α


ναπαυθεί, όμως, έλαβε μήνυμα από τη φρουρά που είχε αφή σει στο Τόργκαου, η οποία τον ενημέρωνε ότι δεχόταν επίθε ση ισχυρών αυστριακών δυνάμεων. Αμέσως ο Βούνς κινήθηκε προς την πόλη, πραγματοποιώντας πορεία 64 χλμ. Εκεί πληροφορήθηκε πως εναντίον του βάδιζε ένα αυστριακό-αυτοκρατορικό σώμα 12.000 ανδρών, υπό τον αντιστράτηγο Σαίν Αντρέ. Ο Βούνς δεν περίμενε παθητικά τον εχθρό να τον πο λιορκήσει στο Τόργκαου. Αντίθετα, έλαβε θέσεις μάχης στις 8 Σεπτεμβρίου 1759, σε μια ευνοϊκή για άμυνα τοποθεσία δυτικά της πόλης. Συγκεκριμένα, έταξε τις δυνάμεις του μεταξύ του χωριού Τσίνα, στο οποίο στήριξε το δεξιό του πλευρό, και της λίμνης Γκρόσερ Τάιχ, που κάλυπτε το αριστερό του, με την ε ξής παράταξη: • Δεξιά, υπό τον ταγματάρχη φον Λόσμπεργκ, έταξε δύο ίλες του 7ου Συντάγματος Δραγώνων, μια ίλη του περίφημου 5ου

*

Συντάγματος των μαύρων ουσάρων, μια ίλη του 1ου Συντάγμα τος Ουσάρων (πράσινοι ουσάροι) και μια ίλη του 7ου Συντάγ ματος Ουσάρων (κίτρινοι ουσάροι). • Το πεζικό τάχθηκε συγκροτημένο σε δύο ταξιαρχίες. Η 1η Ταξιαρχία, της οποίας τη διοίκηση ανέλαβε προσωπικά ο φον Βούνς, αποτελείτο από το απόσπασμα κυνηγών του συντάγ ματος του, από το 1ο Τάγμα του συντάγματος του, ένα τάγμα γρεναδιέρων συγκροτημένο από τους λόχους γρεναδιέρων του 4ου και του 16ου Συνταγμάτων Μουσκετοφόρων, και το 45ο Σύνταγμα Φουζιλιέρων (πλήρες με δύο τάγματα). Η 2η Τα ξιαρχία, την οποία διοικούσε ο συνταγματάρχης φον Βόλφερζντορφ, περιελάμβανε το 1ο Τάγμα του 48ου Συντάγματος Φουζιλιέρων, το 2ο Τάγμα του 44ου Συντάγματος Φουζιλιέρων, ένα τάγμα γρεναδιέρων, συγκροτημένο από τους λόχους γρε ναδιέρων του 38ου και 43ου Συνταγμάτων Φουζιλιέρων και το 2ο Τάγμα του σώματος φον Βούνς. Την αριστερή πτέρυγα κά λυπταν τρεις ίλες του 7ου Συντάγματος Δραγώνων, υπό τον ταγματάρχη φον Πόγκρελ. Μπροστά από το πεζικό είχαν τα χθεί δύο πυροβολαρχίες, η καθεμιά με πέντε πυροβόλα των 12 pdr. Ο Αυστριακός διοικητής είχε, αντίστοιχα, τάξει τις δυνά μεις του ως εξής: στη δεξιά του πτέρυγα έταξε, σε δύο γραμ μές, τρία συντάγματα θωρακοφόρων και ένα δραγώνων - συ νολικά 13 ίλες θωρακοφόρων και τέσσερις δραγώνων. Στο κέ ντρο, επίσης σε δύο γραμμές, έταξε 13 τάγματα πεζικού και 18 πυροβόλα, ενώ στο αριστερό του πλευρό έταξε τρεις ίλες θω ρακοφόρων. Ως προφυλακή διέθετε εννέα λόχους γρεναδιέ

ρων, δύο λόχους ακροβολιστών γκρέντσνερ και ως γενική εφε δρεία ένα σύνταγμα ουσάρων. Πριν τη μάχη, ο Αυστριακός διοικητής, σίγουρος για τη νίκη του, ζήτησε από τον Βούνς να παραδοθεί. Φυσικά, η πρότασή του απορρίφθηκε, και μάλιστα, πέρα από κάθε προσδοκία, ο Βούνς επιτέθηκε πρώτος. Υπό την κάλυψη του ιππικού της δε ξιάς του πτέρυγας, η ταξιαρχία πεζικού με επικεφαλής τον ί διο, εφόρμησε με τη λόγχη κατά της εχθρικής προφυλακής που την αποτελούσαν οι δύο λόχοι γκρέντσνερ και οι λόχοι των γρεναδιέρων. Πρώτοι σαρώθηκαν οι Αυστριακοί ακροβολιστές και ακολούθησαν οι Αυστριακοί γρεναδιέροι, οι οποίοι πολέμη σαν γενναία, μέχρι τη στιγμή που οι ευέλικτοι Πρώσοι ουσάροι τους πλαγιοκόπησαν. Αλλοι ουσάροι και οι δύο ίλες του 7ου Συ ντάγματος Δραγώνων απασχολούσαν, με τη σειρά τους, τις α ντίπαλες ίλες θωρακοφόρων απέναντι τους. Παράλληλα, το πρωσικό πυροβολικό καθήλωνε το εχθρικό κέντρο, ενώ η ισχυ ρή δεξιά αυστριακή-αυτοκρατορική πτέρυγα αδρανούσε, αδυ νατώντας να κινηθεί εξαιτίας της μορφολογίας του εδάφους, που ήταν βαλτώδες και το διέσχιζε ένα ρυάκι που κατέληγε στη λίμνη. Ο Αυστριακός στρατηγός, ήταν τόσο σίγουρος για τη νίκη του, ώστε δεν είχε καν εκτελέσει αναγνώριση του εδά φους στο οποίο ανέπτυξε τις δυνάμεις του για μάχη. Μετά τη διάσπαση της αυστριακής αριστερής πτέρυγας, οι υπόλοιπες πρωσικές δυνάμεις κινήθηκαν κλιμακωτά κατά του κέντρου και του εχθρικού δεξιού. Το δε πυροβολικό του Βούνς συγκέντρωσε, κατόπιν διαταγής του, τα πυρά του κατά του ιππικού της δεξιάς αυστριακής πτέρυγας, προκαλώντας

Η μικρή πόλη Κόλμπεργκ της Βαλτικής αποτέλεσε πεδίο άγριων μαχών μεταξύ των πρωσικών ελεύθερων σωμάτων και των ρωσικών δυνάμεων. Μετά την κατάληψη της Καινιξβέργης από τους Ρώσους, το Κόλμπεργκ αποτελούσε το μοναδικό λιμάνι της Βαλτικής υπό πρωσικό έλεγχο, από όπου έφθαναν εφόδια από τη σύμμαχο Βρετανία. Τα ελεύθερα σώματα πολέμησαν ηρωικά στις παγωμένες ακτές της Βαλτικής.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA 1 7 1

*

ταξιαρχία ιππικού- υπό τον αντιστράτηγο Φινκ. Οι δυνάμεις του Φινκ ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Βούνς και αναπτύχθη καν αμυντικά στην περιοχή του Κόρμπιτς της Σαξονίας. Εκεί α ντιμετώπισαν τη σχεδόν διπλάσιά τους αριθμητικά στρατιά του Χάντικ, αναχαιτίζοντάς την - οι Πρώσοι είχαν 1.343 απώλειες, οι αντίπαλοί τους 1.618. Υστερα από τη νέα αυτή επιτυχία, το Σύνταγμα φον Βούνς στάλθηκε να εκτελέσει μια από τις παλαιές του αποστολές μικροπολέμου. Στις 24 Οκτωβρίου αιφνιδίασε μια αυστριακή φά λαγγα με τη συνοδεία της και συνέλαβε 1.824 Αυστριακούς αιχ μαλώτους, ενώ κυρίευσε ένα πυροβόλο και επτά μεταγωγικές άμαξες. Το 1760, το 1ο και το 3ο Τάγμα του Συντάγματος ενώθηκαν με τη στρατιά που διοικούσε ο Φρειδερίκος, ενώ το 2ο Τάγμα διατέθηκε στον πρίγκιπα Ερρίκο. Το καλοκαίρι το 1ο Τάγμα πο λέμησε στο Κόλμπεργκ, ενώ τον Οκτώβριο, το 2ο Τάγμα βρι σκόταν ανάμεσα στις μονάδες που απελευθέρωσαν το Βερολί νο. Ωστόσο, κατά τις μάχες που ακολούθησαν, το τάγμα περικυκλώθηκε στο Σπαντάου και υποχρεώθηκε να παραδοθεί στους Ρώσους, για να απελευθερωθεί αργότερα, όταν η Ρωσία άλλαξε τη στάση της και αποσύρθηκε από τον πόλεμο. Το σύ νταγμα συνέχισε να υπηρετεί στη στρατιά του βασιλιά Φρειδε ρίκου μέχρι τη λήξη του πολέμου, η οποία το βρήκε εντεταγμένο στο 8ο Φρουριακό Σύνταγμα Πεζικού.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο πρίγκιπας Ερρίκος της Πρωσίας υπήρξε ικανότατος στρατιώτης, όπως και ο αδελφός του Φρειδερίκος. Ο Ερρίκος αξιοποίησε ιδιαίτερα τα ελεύθερα σώματα, χρησιμοποιώντας τα πολλές φορές και ως πεζικό γραμμής. του απώλειες και εκνευρισμό, με αποτέλεσμα αυτό να επιχει ρήσει ανεξέλεγκτα, παρά το δύσβατο έδαφος, επίθεση στις τρεις ίλες του πρωσικού 7ου Συντάγματος Δραγώνων που βρί σκονταν απέναντι του. Τότε ο Πόγκρελ πύκνωσε τις γραμμές του, τάσσοντας τις ίλες του σε βάθος έξι ζυγών και αντεπιτέθηκε επί στενού μετώπου -στο μοναδικό βατό σημείο του με τώπου- κατά των αποδιοργανωμένων αντιπάλων, τρέποντας σε φυγή 17 εχθρικές ίλες με μόνο τρεις πρωσικές! Στη συνέχεια, ο Βούνς έστρεψε τη δική του ταξιαρχία και μερικές ίλες του δεξιού του πλευρού κατά του αντίστοιχου του εχθρικού πεζικού, ενώ ταυτόχρονα η 2η Ταξιαρχία του το αγκίστρωνε κατά μέτωπο και οι ακαταπόνητοι δραγώνοι του Πόγκρελ το έπλητταν από τα δεξιά. Οπως ήταν αναμενόμενο, μέσα σε λίγα λεπτά όλα είχαν τελειώσει, και από τις άλλοτε υ περήφανες δυνάμεις του Σαίν Αντρέ δεν είχαν απομείνει παρά φυγάδες που, πετώντας επαίσχυντα τα όπλα, προσπαθούσαν να βρουν σωτηρία στη φυγή. Ο Βούνς δεν επέτρεψε την εις βάθος καταδίωξη του ε χθρού, ο οποίος, παρά την ήττα του, διέθετε πολλαπλάσιες δυνάμεις και ένα άθικτο και ισχυρό σύνταγμα ουσάρων. Η μάχη έληξε με νίκη των Πρώσων, οι οποίοι θρήνησαν μόλις 35 νε κρούς και 163 τραυματίες, αντίθετα με τους αντιπάλους τους, οι απώλειες των οποίων ξεπέρασαν τους 800 νεκρούς και αιχ μαλώτους. Αυτή ήταν η καλύτερη στιγμή του φον Βούνς και του συντάγματος του. Ο Φρειδερίκος, όταν πληροφορήθηκε τη νίκη, προήγαγε τον Βούνς απευθείας σε υποστράτηγο! Λίγο μετά τη μάχη, μια ακόμα ισχυρότερη στρατιά 28.500 Αυστριακών και αυτοκρατορικών, υπό τον εξαίρετο στρατηγό Αντρέας Χάντικ, έσπευσε στην περιοχή, και ο Φρειδερίκος έ στειλε με τη σειρά του ενισχύσεις -μια μεραρχία πεζικού με εννέα τάγματα, εκ των οποίων τα πέντε γρεναδιέρων, και μια


Μελετώντας τα πρώτα ελεύθερα σώματα -ουσιαστικά σώ ματα ελαφρού πεζικού- που συγκροτήθηκαν με τις ευλογίες του μεγάλου Πρώσου βασιλιά Φρειδερίκου Β ’, διαπιστώνεται ότι οι μονάδες αυτές είχαν κυμαινόμενη ποιότητα, κυρίως λόγω των ανδρών που κατατάσσονταν σε αυτά. Ωστόσο, υπό άξια διοίκηση, τα εν λόγω σώματα κατάφεραν κυριολεκτικά άθλους, τους οποίους το κλασικό πρωσικό πεζικό γραμμής, λόγω εκπαί δευσης, δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει επιτύχει. Στα περισσότερα από τα σώματα αυτά, καθώς και στα δ ε κάδες άλλα που τα ενίοχυσαν κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου, κοινό χαρακτηριστικό ήταν η αθρόα κατάταξη αιχμα λώτων ή λιποτακτών από τους αντίπαλους στρατούς, ή ακόμα και κάθε λογής υποκειμένου που οι στρατολόγοι ανακάλυπταν στις ταβέρνες ή στις φυλακές. Αν και δεν θα μπορούσαν να χα ρακτηριστούν επίλεκτα, τα σώματα αυτά έγραψαν τη δική τους ιστορία στα ματωμένα πεδία μάχης του Επταετούς πολέμου, προσφέροντας μάλλον πολύ περισσότερα απ’ ότι η επίσημη ι στορία, έως σήμερα, τους αναγνωρίζει. Ξ3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) J. Engelman, G. von Gunter Dorn: DIE SCLACHTEN FRIEDRICH DES GROSSEN, Dörfler Geschichte, Augsburg, 1997. (2) B. Nosworthy: THE ANATOMY OF VICTORY, Hippocrene Books, New York, 1992. (3) H. W. Koch: THE RISE OF MODERN WARFARE 1618-1815, Bison Books, London, 1981. (4) R. F. Weigley: THE AGE OF BATTLES, Indiana University Press, Indianapolis, 1991. (5) S. T. Ross: FROM FLINTLOCK TO RIFLE, INFANTRY TACTICS 1740-1886, Frank Cass Publishing, London, 1996. (6) A. Seaton: FREDERICS THE GREAT’S ARMY, Osprey, London, 2002. (7) P. Haythornwaite: FREDERICK THE GREAT'S ARMY vol. 1, 2, 3, Osprey, London, 1991.

To 1825 η Εππηνικη Επαναοιαοη κινδύνευε να αβήοει άδοξα. Υστερα από τεσσάρων ετών αγώνες, οι Ελληνες καιάφεραν, με τη διχόνοια και τον αΠΠηΠοσπαρανμό, να επιτρέιμουν στον Ιμπραημ να κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο και να ανατρέφει όλες tic προηγούμενες ελληνικές επιτυχίες. Ια τακτικά στρατεύματα του Ιμπραημ συνέτριιμαν κάθε αντίσταση ίων άτακτων ελληνικών σωμάτων και κατέστρεφαν ανενόχλητα τη χώρα, αφού και ο Κολοκοιρώνης βρισκόταν, ελέω διχόνοιας, στη φυλακή. 7 4 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ Ι ΣΤΟΡ Ι Α

Ο Φαβιέρος με ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία. Υπήρξε άριστος αξιωματικός και, αν δεν είχε παρεμποδιστεί στην εκτέλεση της αποστολής του, οι εξελίξεις για την Ελλάδα 9α ήταν πολύ διαφορετικές, κα9ώς δεν 9α ήταν απαραίτητη η επέμβαση ξένων δυνάμεων προκειμένου να ηττη9εί ο Ιμπραήμ.

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΑΠΑΑΑΚΟΣ

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1826 ΤΟΥ ΦΑΒΙΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΟ 4

ä;y , ;

:

απέναντι σιην πολίτικη αναλγησία ντιμέτωποι με τον κίνδυνο οριστικής αποτυχίας της επανά-

Α

στασης, το 1825 οι κρατούντες αποφάσισαν την ανασυγκρότηση του Τακτικού Σώματος, το οτΐοίο, κατά τη διάρκεια των εμφύλιων συγκρούσεων του 1823-25; είχε α φ ε θ ε ρ 'Λ * διαλυθεί. Η ανάγκη ανασύστασής του φαινόταν επιτακτική, αφού μόνο τακτικά τμήματα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα αντίστοιχα του Ιμπραήμ. Μέσα σε ένα κλίμα καχυποψίας και δολοπλοκιών, η α ποστολή αναδημιουργίας του Τακτικού Σώματος αποφασίστηκε να ανατεθεί σε έναν Γάλλο φιλέλληνα αξιωματικό, τον βετεράνο των Ναπολεόντειων Πολέμων συνταγματάρχη Σαρλ Νικολά Φαμπβιέρ, ο οποίος έμεινε γνωστός στην Ελλάδα ως Κάρολος Φαβιέρος. Ο Φαβιέρος ήταν ένας πολύπειρος αξιωματικός, αφού είχε υπηρετήσει στο 1ο Σύνταγμα Πυροβολικού του Γαλλικού Στρατού. Συμμετέίχε στην εκστρατεία του 1805, όπου και τραυματίστηκε μαχόμένος ηρωικά - για τη δράση του, μάλιστα, τιμήθηκε από τον Ναπολέοντα με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής.

Μετά τον τραυματισμό του, αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία και κατά και-

υπό την πολωνική σημαία. Μετά την κατάληψη της Βιέννης, ο Ναπολέων τον ε-

ρούς αναλάμβανε, με εντολή του Βοναπανέφερε στον Γαλλικό Στρατό, τοποθεπάρτη, διάφορες διπλωματικές αποστοτώντας τον μάλιστα στην επίλεκτη Αυτολές, ενώ ήταν επίσης υπεύθυνος για την κρατορική Φρουρά, αναδιοργάνωση του Περσικού Στρατού. Κατόπιν τοποθετήθηκε στο επιτεΤο 1809 επέστρεψε στην Ευρώπη, α- λείο του στρατάρχη Μαρμόν καιπολέμηνέλαβε διοίκηση στον Πολωνικό Στρατό σε στην Ισπανία. Το 1812 βρέθηκε όμως Γ κραβούρα εποχής που εικονίζει τον Ιερό Λόχο στην του Αλέξανδρου Υψηλάντη να μάχεται του Μεγάλου Δουκάτου της Βαρσοβίας Ρωσία, όπου συμμετείχε στη μεγάεναντίον του τουρκικού ιππικού στο Δραγατσάνι. Η πραγματικότητα για τους Τούρκους και πολέμησε στην εκστρατεία του 1809 λη μάχη του Μποροντίνο ως επικεφαλής ιππείς αποδείχθηκε πιο σκληρή απ’ ότι παρουσιάζεται στην εν λόγω γκραβούρα. Απέναντι στο ελληνικό Τακτικό πεζικό, το τουρκικό ιππικό δεν σημείωσε ούτε μία επιτυχία. Αντίθετα, σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις, συνέβη το απίστευτο, το πεζικό να καταδιώκει τους ηττημένους Τούρκους ιππείς - η μία από αυτές συνέβη κατά την εκστρατεία της Καρύστου.

jgfej] llp jj j||s S gk '

j Λ 1=' ΙΓ 1 |j§ j

ζήλο, παρά τις αντιξοότητες. Με το κύρος του κατάφερε να εξασφαλίσει από τους κυβερνώντες χρηματοδότηση από το νέο δάνειο που είχε συναφθεί. Εξάλλου, μαζί με τον Φαβιέρο είχαν έλθει στην Ελλάδα και αρκετοί Βρετανοί, Γάλλοι και Γερμανοί φιλέλληνες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, βετεράνοι επίσης των Ναπολεόντει ων Πολέμων, με σκοπό να βοηθήσουν στο δύσκολο έργο του. Ενας Γάλλος αξιωματι κός, ο ίλαρχος Ρενιώ, ανέλαβε την ανα διοργάνωση του τακτικού ιππικού και κα τάφερε να συγκροτήσει δύο έφιππες και μια άνιππη ίλη. Επίσης συγκροτήθηκε μια πυροβολαρχία πεδινού πυροβολικού, υπό τον λοχαγό Εμμανουήλ Καλλέργη. Ο Φαβιέρος σκόπευε να συγκροτήσει ένα σύνταγμα πεζικού τεσσάρων ταγμά των, βάσει του γαλλικού οργανωτικού υ ποδείγματος του 1809. Ετσι, κάθε τάγμα προβλεπόταν να παρατάσσει έξι λόχους τέσσερις «κεντρικούς» (κοινούς λόχους μουσκετοφόρων), έναν γρεναδιέρων (λό χος επιλέκτων στην ελληνική ορολογία της εποχής) και έναν ακροβολιστών (ευζώνων), δύναμης 140 ανδρών ο καθένας. Συνολικά, δηλαδή, κάθε τάγμα θα παρέ τασσε 840 μάχιμους άνδρες. Τέλος, οργανώθηκε και τμήμα στρα τιωτικής μουσικής. Η ανάληψη της ηγε σίας από τον Φαβιέρο και ο νέος άνεμος αισιοδοξίας που έφερε στο στράτευμα, είχε ως αποτέλεσμα την αθρόα κατάταξη ανδρών στο αναστημένο Τακτικό Σώμα. Ο Ιωάννης Κωλέτης, ένας από τους πλέον ραδιούργους πολιτικούς της περιόδου. Υπήρξε ο ιθύνων νους του σχεδίου για την αποτυχία της εκστρατείας του Φαβιέρου, όταν κατάλαβε ότι ο Γάλλος αξιωματικός δεν ήταν διατεθειμένος να παίξει τον ρόλο του πειθήνιου πολιτικού του οργάνου.

των επιτιθέμενων γαλλικών στρατευμά των κατά του Μεγάλου Οχυρώματος των Ρώσων. Παρότι τραυματίστηκε σοβαρά, επέζησε και πολέμησε και πάλι ηρωικά στην εκστρατεία του 1813 στη Γερμανία. Μετά την ήττα στη Λειψία, υπερασπίστη κε το γαλλικό έδαφος στις επιχειρήσεις του 1814, έχοντας προαχθεί σε συνταγμα τάρχη στο επιτελείο του Ναπολέοντα. Στην εκστρατεία των 100 Ημερών, που κλιμακώθηκε με την καταλυτική μάχη του Βατερλώ, πολέμησε εκ νέου. Το 1817 ό μως διώχθηκε από τον στρατό και το 1820 δικάστηκε ως βοναπαρτιστής και φιλε λεύθερος από το καθεστώτος των Βουρβόνων. Το 1823 εγκατέλειψε τη Γαλλία και ήλθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Κατό πιν μετέβη στη Βρετανία, όπου προσπά θησε να τονώσει το εκεί φιλελληνικό κλί μα. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1825, με σκοπό να οργανώσει ένα τμήμα πυροβολι κού. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Κουντουριώτη, όμως, τον προσέγγισε με σκο πό να του αναθέσει τη διοίκηση του συνό


λου των ελληνικών τακτικών δυνάμεων. Ο Φαβιέρος δέχθηκε την πρόταση, αναλαμ βάνοντας τη διοίκηση του Τακτικού Σώμα τος, τον Ιούλιο του 1825.

ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝίΙΣΗ Ο Φαβιέρος παρέλαβε τη διοίκηση του Τακτικού Σώματος από τον συνταγμα τάρχη Παναγιώτη Ρόδιο, έναν άξιο αλλά φιλόδοξο αξιωματικό, ο οποίος, αν και του προτάθηκε να παραμείνει στις τάξεις του Σώματος, προτίμησε να παραιτηθεί. Οταν ο Φαβιέρος ανέλαβε τη διοίκηση του Τα κτικού, αυτό βρισκόταν σε τραγική κατά σταση. Λίγοι στρατιώτες είχαν παραμείνει υπό τις σημαίες, αφού η κυβέρνηση δεν μπορούσε να εξασφαλίσει στους άνδρες ούτε την καθημερινή τους σίτιση. Δεν υ πήρχαν αρκετά όπλα (μουσκέτα και ξιφο λόγχες) και ούτε λόγος δεν μπορούσε να γίνει για στολές, υλικά στρατοπεδείας, υ πόδησης κλπ. Ο Φαβιέρος άρχισε να εργάζεται με

Η ΠΡΠΤΗ ΕΜΠΛΟΚΗ Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1825, οι ο πλαρχηγοί Λόντος και Τσόκρης, οι οποίοι παρακολουθούσαν τις κινήσεις του Ιμπραήμ, ανέφεραν στην κυβέρνηση ότι ο τελευταίος είχε μειώσει την αιγυπτια κή φρουρά στην Τριπολιτσά, καθώς χρει αζόταν δυνάμεις στα πεδία των μαχών. Η αναφορά των δύο οπλαρχηγών, μάλιστα, έκλεινε με την υπεραισιόδοξη πρόβλεψη πως αν η κυβέρνηση τους έστελνε δύο πυροβόλα, θα ανακαταλάμβαναν με ευ κολία την πόλη! Η κυβέρνηση ζήτησε τότε από τον Φαβιέρο να συμμετάσχει στην επιχείρη ση με τους τέσσερις πρώτους λόχους του Α ’ Τάγματος που βρισκόταν υπό τα όπλα - αν και όχι καθ’ όλα ετοιμοπόλε μοι. Ο Φαβιέρος δυσκολεύτηκε να πι στέψει την πληροφορία αυτή, καθώς εί χε διαπιστώσει τις ικανότητες του Ιμπραήμ. Ωστόσο, βάσει των διαβεβαιώ σεων που έλαβε, δέχθηκε να συμμετάσχει. Ετσι, με τους τέσσερις λόχους του, συνολικής δύναμης 300-320 ανδρών, και με μερικές εκρηκτικές συσκευές για

την ανατίναξη των πυλών, ξεκίνησε από το Ναύπλιο και μετέβη στο στρατόπεδο των Τρίκορφων, όπου στρατοπέδευαν οι Λόντος και Τσόκρης. Εκεί κατάρτισε και το σχέδιο της επι χείρησης. Οι Λόντος και Τσόκρης θα εξα πέλυαν προσποιητή νυκτερινή επίθεση από τα νότια, ενώ ταυτόχρονα οι τακτικοί λόχοι, εφοδιασμένοι με κλίμακες, θα εφορμούσαν από την αντίθετη κατεύθυν ση. Πράγματι, ο Φαβιέρος και οι άνδρες του κινήθηκαν αθόρυβα και έφθασαν α πέναντι από τα τείχη της πόλης, όπου σταμάτησαν, περιμένοντας τους πυρο βολισμούς των ανδρών του Λόντου και του Τσόκρη, που θα αποτελούσαν το σύνθημα για να ξεκινήσει η επιχείρηση. Μάταια όμως περίμενε. Καθώς η ώρα περνούσε και δεν ακουγόταν το σύνθη μα, έστειλε αγγελιοφόρο προκειμένου να έλθει σε επαφή με τους δύο οπλαρχη γούς. Η έκπληξή του δε κορυφώθηκε, ό ταν ο αγγελιοφόρος, επιστρέφοντας ύ στερα από λίγο, του ανέφερε ότι δεν βρήκε κανέναν από τα σώματα των δύο οπλαρχηγών, οι οποίοι είχαν αποφασίσει να μη συμμετάσχουν, χωρίς φυσικά να κάνουν τον κόπο να ενημερώσουν τον Φαβιέρο. Μη έχοντας άλλη επιλογή, ο Φαβιέ ρος διέταξε υποχώρηση, καθώς ήδη είχε αρχίσει να ξημερώνει και οι άνδρες του κινδύνευαν να κομματιαστούν από τα ε χθρικά πυροβόλα των τειχών της Τριπολιτσάς μόλις γίνονταν αντιληπτοί. Η υποχώρηση εκτελέστηκε υποδειγ ματικά, και το αιγυπτιακό ιππικό που εξήλθε για να τους καταδιώξει, δεν αποτόλμησε τελικά να προσβάλει τους ελλη νικούς λόχους. Ο Φαβιέρος έφθασε στα Τρίκορφα όπου, έξαλλος από θυμό, συ ναντήθηκε με τους δύο οπλαρχηγούς. Οι τελευταίοι του δήλωσαν απλώς ότι οι άν δρες τους είχαν αρνηθεί να κινηθούν -η απειθαρχία ταλάνιζε μονίμως τα άτακτα σώματα.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΠΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Επιστρέφοντας στο Ναύπλιο, ο Φα βιέρος, για να προφυλάξει το Τακτικό από το νοσηρό πολιτικό κλίμα, αποφάσι σε να μετασταθμεύσει στην Αθήνα, α φού υποχρεώθηκε να αφήσει στο Ναύ πλιο τέσσερις λόχους του Β' Τάγματος ως φρουρά για την «λαοπρόβλητη» κυ βέρνηση Κουντουριώτη. Ετσι, κινήθηκε με άλλους τέσσερις λόχους, το ιππικό και το πυροβολικό, τη μουσική και το επιτε λείο προς την Αθήνα. Στις 5 Οκτωβρίου 1825, το Α ’ Τάγμα

και τα λοιπά τακτικά τμήματα εισήλθαν στην πόλη, όπου έτυχαν πανηγυρικής υ ποδοχής - αξιωματικοί και στρατιώτες γιόρτασαν μαζί με τους κατοίκους των Αθηνών, μετά από την τέλεση σύντομης δοξολογίας. Από την επομένη, όμως, άρ χισαν τα γυμνάσια. Το εκπαιδευτικό πρό γραμμα ήταν ιδιαίτερα σκληρό και περιελάμβανε ασκήσεις το πρωί και το από γευμα. Ο Φαβιέρος εξέδωσε επίσης προκή ρυξη προς τους κατοίκους της Αθήνας, καλώντας τους ικανούς να καταταγούν στο Τακτικό Σώμα, το οποίο ως δύναμη «...ήταν η μόνη που μπορούσε να διώξει την τόσων χρόνων δυστυχία και να εισα γάγει την ανεξαρτησία και την εσωτερι κή ησυχία». Η προκήρυξη του Φαβιέρου και μια δεύτερη, ανάλογου ύφους και πε ριεχομένου, της 19ης Οκτωβρίου, είχε ως αποτέλεσμα την αθρόα κατάταξη αν δρών στο Σώμα, όχι μόνο από την Αθήνα, αλλά και από άλλες περιοχές, καθώς η φήμη του Σώματος και του αρχηγού του είχε εξαπλωθεί. Πολλοί ήταν οι νησιώ τες, από το Αιγαίο και το Ιόνιο ακόμα, που έσπευδαν να επανδρώσουν το Τακτι κό. Σύντομα το Α ’ Τάγμα είχε σχηματιστεί πλήρως, όπως και το Β ’ Τάγμα στο Ναύ πλιο, ενώ είχε επίσης αρχίσει η συγκρό τηση και του Γ ’ Τάγματος. Τότε η κυβέρνηση διέταξε τον Φαβιέ ρο να μεταβεί με κάποιες δυνάμεις στις Σπέτσες, καθώς υπήρχε φόβος ότι ο Ιμπραήμ σκόπευε να εκτελέσει απόβαση στο νησί. Πράγματι, ο Φαβιέρος, με τρεις λόχους και την πυροβολαρχία του Καλλέργη, έφθασε στο νησί, αλλά ο Ιμπραήμ δεν φάνηκε. Στο μεταξύ, στην Αθήνα το Τακτικό ισχυροποιείτο ολοένα και περισ σότερο - το ιππικό διέθετε πλέον μια ίλη λογχοφόρων και μια ίλη έφιππων κυνη γών. Ωστόσο, τον Νοέμβριο συνέβη ένα δυσάρεστο γεγονός. Στρατιώτες του σώ ματος του Γκούρα που φρουρούσαν την Ακρόπολη λογομάχησαν με άνδρες του Τακτικού σχετικά με τις ικανότητες του Σώματος και δεν δίστασαν να πυροβολή σουν, σκοτώνοντας έναν λοχία του ιππι κού και τραυματίζοντας βαριά έναν λο χαγό του πεζικού, σι οποίοι επιχείρησαν να κατευνάσουν τα πνεύματα. Παραλίγο τότε το Τακτικό να εκτελέσει έφοδο κατά της Ακρόπολης, αλλά τελικά η ηρεμία ε πανήλθε. Στο μεταξύ ο Φαβιέρος, ύστερα από άκαρπη παραμονή στις Σπέτσες επί 40 η μέρες, αποφάσισε να επιστρέφει στην Αθήνα. Εκεί επιθεώρησε το Σώμα, το ο ποίο διέθετε πλέον οκτώ ετοιμοπόλε μους λόχους πεζικού, δύναμης 120-140 ανδρών έκαστος. Μάλιστα, υπό την κα

θοδήγηση των Γάλλων λοχαγών Ρομπέρ και Μεγιέ, οι Ελληνες, αξιωματικοί και στρατιώτες, εκπαιδεύονταν καθημερινά στις τελευταίες εξελίξεις της ευρωπαϊ κής στρατιωτικής τέχνης της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχολείο α ξιωματικών που συγκρότησε ο Φαβιέρος με εκπαιδευτή τον Μαγιέ έσπευσαν να παρακολουθήσουν, εκτός των αξιωματι κών του Τακτικού, και οι οπλαρχηγοί Γκούρας, Μακρυγιάννης, Μαμούρης και άλλοι. Το γεγονός αυτό ώθησε και κάποι ους άτακτους στρατιώτες να καταταγούν στο Τακτικό. Δεν έλειψαν βέβαια και οι υστερόβουλοι, οι οποίοι προσδο κούσαν βαθμούς και αξιώματα. Ωστόσο, ο Φαβιέρος απαγόρευσε οποιαδήποτε προαγωγή αν προηγουμένως ο νεοσύλ λεκτος δεν υπηρετούσε ως απλός στρα τιώτης, ενώ δεν υπέκυψε ούτε σε γρα πτές διαταγές του Κουντουριώτη, ο ο ποίος ήθελε να ικανοποιήσει τους πολι τικούς του φίλους χαρίζοντάς τους βαθ μούς και αξιώματα στον στρατό. Μάλι στα, δεν δίστασε να τιμωρήσει αυστηρά κάθε απειθαρχία, ακόμα και από φίλα προσκείμενους σε υψηλά ιστάμενους άν δρες. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση ενός στρατιώτη που συνελήφθη να κλέ βει: αφού διαπομπεύθηκε σε όλο το στρατόπεδο και την πόλη της Αθήνας, εκδιώχτηκε κακήν κακώς από το Τακτικό. Υπό το άγρυπνο βλέμμα του αρχηγού

Τούρκος ελαφρός ιππέας της εποχής. Φέρει μακρύκαννο μουσκέτο, πιστόλα και γιαταγάνι. Το τουρκικό ιππικό ήταν πολυάριθμο και αποτελούσε τον φόβο και τρόμο των ελληνικών άτακτων σωμάτων. Απέναντι όμως στην εκπαίδευση, στον οπλισμό και στην πειθαρχία του Τακτικού, ελάχιστα μπορούσε να επιτύχει.


του, το Τακτικό Σώμα έφθααε σύντομα να διαθέτει τρία υπερπλήρη τάγματα, το καθένα με οκτώ λόχους, αντί των προβλεπομένων έξι, και το Δ' Τάγμα συγκρο τημένο κατά τα 2/3, Συνολικά, στα τέλη του 1825, το Τακτικό αριθμούσε 3.200 πε ζούς, 240 ιππείς και 200 πυροβολητές. Παράλληλα, ο Φαβιέρος οργάνωσε έναν λόχο κυνηγών, επίλεκτων δηλαδή ακρο βολιστών, υπό τον Στέφο Σέρβο, που ο νομάστηκε Λόχος Σταυροφόρων, από τον μικρό κεντητό σταυρό που έφεραν ραμμένο στο ένδυμά τους, στο ύψος του στήθους.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΥΣΤΟΥ Ολα φαινόταν να βαίνουν καλώς. Πί σω όμως από την ευχάριστη εξωτερική εικόνα υπήρχε μια άλλη, πιο ζοφερή πραγματικότητα. Ο Φαβιέρος τότε απο φάσισε να ρίξει τους άνδρες του στη φωτιά της μάχης. Σκοπός του ήταν να ευαισθητοποιήσει την κυβέρνηση, η ο ποία, έχοντας κατασπαταλήσει μεγάλο μέρος του δανείου που είχε χορηγηθεί με επαχθείς όρους από τη Βρετανία για την εξυπηρέτηση ιδίων πολιτικών σκο

πών και την καταδίωξη των αντιπάλων της, δυσκολευόταν πλέον να χρηματο δοτεί το Τακτικό. Μια επιτυχία, ήλπιζε ο Φαβιέρος, θα καταδείκνυε την πολεμική αξία του Σώ ματος και θα έπειθε τους κυβερνώντες να συνεχίσουν να επιδεικνύουν το εν διαφέρον τους. Δυστυχώς, σκεφτόταν ως αξιωματικός και όχι ως πολιτικός. Τε λικά, αποφάσισε στόχος του να είναι η Κάρυστος της νότιας Εύβοιας, με το ι σχυρό της φρούριο. Η κυβέρνηση, όταν ο Γάλλος της γνωστοποίησε το σχέδιό του, υποσχέθηκε τη χορήγηση πλοίων για τη μεταφορά του στρατού, τροφίμων και εφοδίων. Ετσι, στις 12 Φεβρουάριου 1826 ο Φαβιέρος κίνησε επικεφαλής του Α' Τάγ ματος, του ιππικού, του πυροβολικού και του σώματος των σταυροφόρων για την Κάρυστο. Συνολικά διέθετε 1.600 άνδρες, από τους οποίους οι 300 ήταν ά τακτοι, υπό τον οπλαρχηγό Μαμούρη. Αργότερα, με την ενίσχυση τριών ακόμα λόχων του Γ ’ Τάγματος, η ελληνική δύνα μη ανήλθε σε 2.000 άνδρες. Υστερα από σύντομη πορεία, ο στρα τός έφθασε στον Μαραθώνα. Από εκεί θα τον παραλάμβαναν πλοία του στόλου και θα τον μετέφεραν στην Εύβοια. Μά ταια όμως ο Φαβιέρος περίμενε επί 15 η μέρες την άφιξη των πλοίων. Στο διάστη μα αυτό, οι άνδρες του υπέφεραν τα πάνδεινα από την έλλειψη καταλύματος και τροφής μέσα στην καρδιά του χειμώ να. Ο αριθμός των ασθενών αυξήθηκε δραματικά, ενώ σημειώθηκαν και μερι κές λιποταξίες. Σε αντικατάσταση των απωλειών, ο Φαβιέρος κάλεσε τρεις λόχους του Γ ’ Τάγματος. Οταν αυτοί έφθασαν, μετέφε ρε το σύνολο των δυνάμεών του στην Εύβοια, με βάρκες και πλοιάρια που βρήκε στην περιοχή. Η αποβίβαση ολο κληρώθηκε το βράδυ της 2ας Μαρτίου. Ο Φαβιέρος άφησε στο σημείο δύο από τους λόχους του Γ ’ Τάγματος ως φρου ρά, και με τους λοιπούς άνδρες του κινήθηκε προς την Κάρυστο. Υστερα από πορεία δύο ημερών, στις 4 Μαρτίου τα

Το αρχέτυπο του Ελληνα πολεμιστή της Επανάστασης του 1821 είναι ο φουστανελοφόρος άτακτος πολεμιστής. Παρά το θάρρος τους, οι Ελληνες άτακτοι δεν διέθεταν ούτε τον κατάλληλο οπλισμό, ούτε την απαραίτητη εκπαίδευση και πειθαρχία, για να αντιμετωπίσουν εχθρικά τακτικά στρατεύματα ή ιππικό σε ομαλό έδαφος.


ελληνικά τμήματα έφθασαν κοντά στο φρούριο της Καρύστου και στρατοπέδευσαν σε απόσταση 15 λεπτών πορείας από αυτό. Αμέσως ο Φαβιέρος άρχισε να κατα στρώνει το σχέδιο της επίθεσης, σύμφω να με το οποίο τέσσερις τακτικοί λόχοι, συνεπικουρούμενοι από το ελαφρύ πεζι κό και με την υποστήριξη δύο πυροβό λων, θα εκτελούσαν την επίθεση κατά του φρουρίου. Αυτή θα ξεκινούσε με την κατακρήμνιση της κεντρικής πύλης

από τα πυροβόλα και αμέσως μετά την έφοδο των τεσσάρων λόχων, σε σχηματι σμό φάλαγγας μάχης, εντός του φρουρί ου. Δυστυχώς όμως και τα δύο πυροβό λα, ύστερα από λίγες βολές, αχρηστεύθηκαν. Οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν το συμ βάν και επιχείρησαν έξοδο με στόχο να τα κυριεύσουν, όμως ο 6ος Λόχος του Α ’ Τάγματος, υπό τον Γάλλο λοχαγό Μπεραντιέ, κινήθηκε έξυπνα και βρέθηκε απέ ναντι από το ακάλυπτο δεξιό πλευρό των Τούρκων. Αμέσως αναπτύχθηκε σε γραμμή δύο ζυγών και άρχισε να θερίζει με πλάγια πυρά τους εχθρούς. Οι Τούρ κοι, πανικόβλητοι, τράπηκαν σε φυγή, α φήνοντας πίσω τους 12 νεκρούς και πολ λούς τραυματίες. Πολλοί Τούρκοι κλείστηκαν στις πα ρακείμενες του φρουρίου οικίες και, ερ γαζόμενοι πυρετωδώς, τις μετέτρεψαν σε μικρά οχυρά. Παράλληλα, οχύρωσαν την κεντρική πλατεία της πόλης, όπου υ πήρχε μια πηγή. Από την πλευρά του, ο Φαβιέρος και οι άνδρες του, αφού δεν κατόρθωσαν την άμεση κατάληψη του φρουρίου, αποφάσισαν να το πολιορκή σουν. Για να επιτευχθεί αυτό, όμως, θα έπρεπε να κυριευθούν και οι παρακείμε νες οικίες, εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκο λο, αφού οι Τούρκοι και περισσότεροι ή ταν και είχαν οχυρωθεί σε αυτές. Ο Φαβιέρος είχε να αντιμετωπίσει έ ναν ακόμα εχθρό, χειρότερο από τους Τούρκους: την πείνα. Κανείς από τους τό τε κυβερνώντες δεν φρόντισε να εξα σφαλίσει τον εφοδιασμό του στρατού, ενώ οι γύρω Ελληνες χωρικοί δεν είχαν τίποτα να προσφέρουν, αφού οι Τούρκοι είχαν συγκεντρώσει στο φρούριο όλα τα τρόφιμα. Ο Φαβιέρος αναγκάστηκε να αποστείλει τον 4ο Λόχο του Α ’ Τάγματος, υπό τον Πεδεμόντιο λοχαγό Αντριέτι, στην ανατολική Εύβοια για να συγκε ντρώσει τρόφιμα. Ο λόχος όμως επέστρε ψε μετά από τρεις ημέρες, με ελάχιστες προμήθειες (ένα βόδι, τρία κοτόπουλα και 50 οκάδες ψωμί) από τα έρημα χωριά. Παρόλα αυτά, τα ελληνικά στρατεύ ματα άρχισαν την τακτική πολιορκία του φρουρίου. Σε έναν λοφίσκο κατασκευά στηκε κανονιοστάσιο, δηλαδή θέση τά ξης πυροβόλων. Εκεί οι Ελληνες έταξαν δύο σιδηρά ναυτικά ελαφρά πυροβόλα, τα οποία αφαίρεσαν από το μύστικο του πλοιάρχου Βρατσάνου, του μόνου σκά φους που τους υποστήριζε από θαλάσ σης, καθώς, λόγω ραδιουργιών του Κωλέτη, οι δύο γολέτες που επίσης είχαν ετοι μαστεί να υποστηρίξουν την επιχείρηση και να μεταφέρουν τρόφιμα και εφόδια, δεν επετράπη να αποπλεύσουν από το Ναύπλιο. Με τα πυροβόλα αυτά οι Ελλη

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΦΑΒΙΕΡΟΥ ΣΤΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ «Σεβαστά μέλη του εκτελεστικού Σώματος! Σας ενθυμίζω τη θέση την οποία τελείτε. Σεις είστε η Υπέρτατη Αρχή του Ελληνικού Εθνους. Ποιος είναι ο σκο πός τούτου; Αυτό έκανε επανάσταση κατά του σουλτάνου όχι μόνο για να ελευ θερώσει την μικρή περιφέρεια της πολεμούσης Ελλάδος, αλλά να επεκταθεί και περαιτέρω, ελευθερώνοντας και τους λοιπούς, υπό το ζυγό του τυράννου τό πους, οι οποίοι ανυπόμονα περιμένουν μικρό ελληνικό οπλισμένο σώμα για να συνενωθούν μαζί του και να απορρίψουν τον πολύχρονο ζυγό της τυραννίας. Εγώ έλαβα υπηρεσία Ελληνική και έπρεπε να συμμορφωθώ με το πνεύμα του έθνους τούτου. Κίνησα με 2.000 Ελληνες κατά της Εύβοιας, με τη θέλησή σας. Στρατοπεδεύω στον Μαραθώνα και ειδοποιώ την κυβέρνηση ότι ο στρατός πρέπει να συνοδεύεται με τις αναγκαίες τροφές. Τι μου αποκριθήκατε; Προχώρα εμπρός και η διοίκηση στέλνει ταχέως μια γο λέτα φορτωμένη με άλευρα. Επρεπε τάχα να δυσπιστήσω στις υποσχέσεις της Υπέρτατης Αρχής; Μεταβαίνω στη νήσο Εύβοια και περιμένω τα άλευρα, αλλά τι πληροφορούμαι; Η κυβέρνηση έλαβε άλλο μέτρο και εμποδίζει την αποστολή αυτών. Τι δε επιπλέον έγινε; Προσαράζει σκόπιμα η γολέτα στα αβαθή του Ναυ πλίου και έτσι δεν μπορεί να πλεύσει [...]. Κάνατε μεγάλο λάθος κύριοι και αυτή τη φορά πολύ ζημιώσατε το Εθνος και την πατρίδα με την πράξη αυτή. Είπε ο βουλευτής, ο Φαβιέρος έχει κακό σκοπό. Βαδίζει στα ίχνη του Ναπολέοντος και μια μέρα θέλετε να δείτε το Βουλευτικό Σώμα διαλυμένο και κατασπαραγμένο, όπως τότε στο Παρίσι... Για να μη γίνει τούτο ας απολεσθεί ο Φαβιέρος! Μέτρο αξιόλογο κύριοι! Αλλά οι 2.000 γιατί να συναπολεστούν, οι αθώοι; Τάχα αν ο Φα βιέρος ήθελε επιτύχει νέες κατακτήσεις, τίνος κέρδος θα ήταν αυτό; Μήπως θα μετέφερε τις κατακτήσεις του στη Γαλλία; ...Σεις συλλάβατε αυτή την ιδέα και δολοφονείτε 2.000 ομογενείς σας; Δεν προστάζατε, τέλος πάντων έναν Ελληνα να πυροβολήσει τον Φαβιέρο; Δεν πράξατε αυτό. Αποφασίσατε την απώλεια ε νός πλήθους ανθρώπων για να συναπολεστεί και ο Φαβιέρος. Οχι έτσι κύριοι. Επρεπε να βοηθήσετε και όχι να δημιουργείτε προσκόμματα, έπρεπε να σκεφτείτε και να πείτε να τον αφήσουμε να επεκτείνει τα όρια της Ελλάδος και ό ταν κύριοι βλέπατε στερεωμένο το ελληνικό κράτος, τότε έπρεπε να πείτε, ο Φαβιέρος περιστοιχίζεται από Ελληνες, από συγγενείς και φίλους μας, ας του δώσουμε να πιει έναν καφέ με δηλητήριο... Αν λοιπόν η κυβέρνηση δεν έχει ε μπιστοσύνη σε έναν υπάλληλό της, εγώ παύω να υπηρετώ μια τέτοια κυβέρνηση και παρακαλώ να δοθεί η διαταγή απόλυσής μου». (απόδοση στα νέα ελληνικά)

νες προσέβαλλαν συνεχώς το οχυρό. Παράλληλα, ο Φαβιέρος διέταξε τον πλήρη αποκλεισμό του φρουρίου. Οι Ελληνες στρατιώτες αναπτύχθηκαν γύ ρω από το φρούριο και τις οχυρωμένες οικίες, ενώ διέκοψαν ακόμα και την πα ροχή ύδατος σε αυτό καταστρέφοντας τμήμα του παλαιού υδραγωγείου που μετέφερε νερό στην πόλη. Υστερα από την εξέλιξη αυτή, οι Τούρκοι οχύρωσαν ακόμα περισσότερο την πλατεία με την πηγή, απ’ όπου μπορούσαν πλέον, μόνο, να υδροδοτούνται. Αντιμετωπίζοντας την έλλειψη των Ο Γ ΐώργιος Κουντουριώτης ήταν ο επικεφαλής της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης, του Εκτελεστικού, αντιπροσωπεύοντας την τάξη των πλούσιων πλοιοκτητών και κοτζαμπάσηδων, εναντίον των καπεταναίων. Δεν διακρινόταν για την τόλμη των αποφάσεών του ή την ευθυκρισία του.


* **

αναγκαίων, και κυρίως των τροφίμων, χωρίς να γνωρίζει ότι η έλλειψη αυτή προερχόταν από την απροθυμία και όχι την αδυναμία των κυβερνώντων να τον ενισχύσουν, ο Φαβιέρος αποφάσισε να δράσει άμεσα. Ενδεικτικός της απροθυ μίας και της υστεροβουλίας της κυβέρ νησης ήταν ο λόγος που εκφώνησε βου

ματι επιτέθηκαν, αλλά σχεδόν αμέσως ο Μπεραντιέ τραυματίστηκε, με αποτέλε σμα να χαθεί προσωρινά η συνοχή του λόχου του. Οι Τούρκοι είχαν οχυρωθεί στην κε ντρική πλατεία της πόλης, έχοντας κατα σκευάσει προμαχώνα, όπως αναφέρθη κε, για την κάλυψη της μοναδικής πηγής

λευτής, ο οποίος κατηγόρησε τον Φα βιέρο ότι, όπως ο Ναπολέων, αν επιτύγ

υδροδότησής τους. Τότε ανέλαβε δράση ο Κάρπος με τους εύζωνές του. Με τον ί διο επικεφαλής, ο Λόχος Ευζώνων εφόρμησε με τη λόγχη, σπέρνοντας τον πανι κό στους Τούρκους, οι περισσότεροι από τους οποίους εγκατέλειψαν τον προμα χώνα - μόνο οι πιο γενναίοι συνέχισαν να πολεμούν, πέφτοντας όμως τελικά και αυτοί από τις ελληνικές λόγχες. Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να ανε χθούν την απώλεια της ζωτικής σημα σίας για την επιβίωσή τους πηγής. Αμέ σως, λοιπόν, αντεπιτέθηκαν. Στον προ μαχώνα είχαν παραμείνει ο Κάρπος με 18 εύζωνες, οι οποίοι απέκρουσαν την τουρκική αντεπίθεοη με τα πυρά και τις ξιφολόγχες τους. Μπροστά από το οχύ ρωμα, η περιοχή είχε γεμίσει με τουρκι κά πτώματα.

χανε στην Κάρυστο θα καταργούσε την κυβέρνηση και θα κυβερνούσε δικτατορικά την Ελλάδα! Η επίθεση ορίστηκε για τις 12 Μαρτί ου. Πριν ακόμα χαράξει όλα ήταν έτοιμα. Ο Φαβιέρος διέταξε τρεις λόχους του Α ’ Τάγματος να επιτεθούν και να κυριεύ σουν τις οχυρωμένες οικίες: τον 4ο, υπό τον λοχαγό Αντριέτι, τον 6ο, υπό τον Γάλ λο λοχαγό Μπεραντιέ, και τον Λόχο Ακροβολιστών, υπό τον Ελληνα λοχαγό Κάρπο Παπαδόπουλο -τον πραγματικό νικητή της μάχης των Μύλων κατά του Ιμπραήμ-, τους οποίους πλαγιοφύλασσαν, από το μεν δεξιό πλευρό οι σταυρο φόροι, από το δε αριστερό οι άτακτοι του Μαμούρη. Οι Ελληνες τακτικοί πράγ

Τότε οι Τούρκοι αποφάσισαν να ανατι νάξουν το οχύρωμα, σκάβοντας υπόνομο από παρακείμενα κτίρια. Ευτυχώς ο Κάρ πος τους αντιλήφθηκε και υποχώρησε με τους άνδρες του, βαλλόμενος από πα ντού. Κατά την υποχώρηση τέσσερις εύζωνοι σκοτώθηκαν και άλλοι τέσσερις τραυματίστηκαν. Οι άλλοι λόχοι κυρίευ σαν όλες τις οχυρωμένες οικίες, παρά τα σφοδρά τουρκικά πυρά, πλην εκείνων που βρίσκονταν πολύ κοντά στο φρού ριο, τις οποίες δεν μπορούσαν να πλη σιάσουν χωρίς να κινδυνεύσουν να δε χθούν συντριπτικά πυρά από αυτό. Στη συνέχεια, οι στρατιώτες των άλ λων λόχων επιχείρησαν με απίστευτο η ρωισμό να καταλάβουν και τις τελευταί ες οχυρωμένες οικίες, παρά τα δραστικά και διασταυρούμενα εχθρικά πυρά. Ο Φαβιέρος ενίσχυσε τότε τις επιτιθέμε νες δυνάμεις του με τους λοιπούς λό χους του Α ’ Τάγματος, υπό τους λοχα γούς Σράιντερ (Γερμανός), Φώτιο Αγγελίδη και Ν. Σκαρβέλη. Η μάχη αναζωπυρώθηκε και η αγριό τητά της ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Ελληνες και Τούρκοι μάχονταν με κάθε

Τακτικά ελαφρά τμήματα της οθωνικής περιόδου στο πεδίο ασκήσεων, προελαύνουν σε σχηματισμό φάλαγγας εφόδου, αφήνοντας κενό ενός ζυγού ανάμεσα στις ανεπτυγμένες σε γραμμή δύο ζυγών υπομονάδες τους. Η εκπαίδευση του στρατού στην πρώιμη οθωνική περίοδο ακολουθούσε τα ναπολεόντεια πρότυπα, επί των οποίων είχε εκπαιδευτεί και το Τακτικό Σώμα του Φαβιέρου.


ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΑΡΠΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΑΟΣ Ο Κάρπος Παπαδόπουλος γεννήθηκε στην πόλη Αίνο της Ανατολικής Θράκης. Η ημερομηνία γέννησής του δεν είναι γνωστή, ωστόσο είναι βέβαιο ότι σπούδασε στην Αδριανούπολη και το 1818 ήταν ήδη εγκατεστημένος στην Οδησσό, έχοντας αποκομίσει σημαντικά κέρδη από το ε μπόριο. Εκεί μυήθηκε και στη Φιλική Εταιρία. Το 1821, με την έναρξη της Επανάστασης, εγκατέλειψε τα πάντα και μετέβη στην Ελλάδα, προσφέροντας την περι ουσία και τις υπηρεσίες του στον αγώνα. Σύντομα απέκτησε στενό φιλικό δεσμό με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και πολέ μησε στο πλευρό του, ενώ παρέμεινε δίπλα του ακόμα και ό ταν αυτός κατηγορήθηκε ως προδότης. Το 1825, μετά την δολοφονία του Ανδρούτσου, κατατάχθηκε στο Τακτικό. Πο λέμησε στη μάχη των Μύλων κατά του Ιμπραήμ και ήταν αυ τός που χάρισε τη νίκη στους Ελληνες, εκτελώντας με λέμ

μέσο, ακόμα και με πέτρες, ακόμα και με τα χέρια. Παρόλα αυτά, η επίτευξη του στόχου ήταν αδύνατη και τα ελληνικά τμήματα υποχρεώθηκαν να αποσυρθούν στα κτίσματα που είχαν κυριεύσει, απέ ναντι από τις κατεχόμενες από τους Τούρκους οικίες. Σε μια από αυτές, την πλησιέστερη στο φρούριο, οχυρώθηκε ο γενναίος λοχαγός Παναγιώτης Πίσσας, από τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας. Ο Πίσσας ήταν ένας από τους πλέον έμπει ρους Ελληνες αξιωματικούς, αφού υπη ρετούσε στο Τακτικό από το 1821, όταν δηλαδή πρωτοσυγκροτήθηκε από τον Δημήτριο Υψηλάντη. Ο Πίσσας μαχόταν στο πλευρό των ανδρών του, εμψυχώνοντάς τους, μέχρι τη στιγμή που μια τουρ κική οβίδα τον κομμάτιασε κυριολεκτικά. Βλέποντας το αδύνατο του εγχειρή ματος, ο Φαβιέρος διέταξε την αναστολή της επίθεσης. Εξάλλου είχε πληροφορηθεί από τις περιπόλους που είχε φροντί σει να αναπτύξει, ότι κατέφθανε ισχυρή εχθρική δύναμη υπό τον Ομέρ πασά προς ενίσχυση των πολιορκημένων. Οι απώλειες που ο υπέστη η ελληνική δύναμη ήταν σοβαρές, αλλά και ενδεικτι κές της γενναιότητας των αξιωματικών, υπαξιωματικών και στρατιωτών. Στον 4ο και στον 6ο Λόχο δεν υπήρξε αξιωματι κός ή υπαξιωματικός που να μη είχε πλη γωθεί ή σκοτωθεί. Ο Μπεραντιέ και ο Αντριέτι τραυματίστηκαν σοβαρά. Ο πρώτος μεταφέρθηκε στην Κέα, όπου υ πέκυψε τελικά στα τραύματά του. Αντικαταστάθηκε στη διοίκηση του 6ου Λό χου από τον τραυματία ανθυπολοχαγό Γεώργιο Καρατζά. Η επικείμενη άφιξη στην περιοχή του ισχυρού σώματος 4.600 Τουρκαλβανών του Ομέρ πασά, ανάγκασαν τον Φαβιέρο

βους τολμηρή απόβαση στα νώτα του εχθρού, επικεφαλής ενός λόχου ευζώνων. Παρέμεινε στο Τακτικό και μετά την α νάληψη της διοίκησής του από τον Φαβιέρο, ως διοικητής του Λόχου Ευζώνων (Ακροβολιστών) του Α ’ Τάγματος, με το οποίο πολέμησε ηρωικά στην Κάρυστο, όπου και τραυματί στηκε. Ακολούθως συμμετείχε στην εκστρατεία της Χίου, το 1827, όπου και πάλι διακρίθηκε. Το 1830 διορίστηκε από τον Καποδίστρια φρούραρχος Ναυπλίου και υπήρξε δημόσιος κατήγορος στη δίκη των δο λοφόνων του κυβερνήτη. Λόγω της φιλίας του με τον Καποδίστρια, αντιμετώπισε την εχθρότητα όλων των πολιτικών παραγόντων και των Βαυαρών. Αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη και πέθανε το 1877, χωρίς ποτέ να αναγνωριστεί από την πατρίδα η μεγάλη προσφορά του προς αυτή.

να διατάξει υποχώρηση. Σε αντίθετη πε ρίπτωση, ο στρατός του κινδύνευε να βρεθεί μεταξύ σφύρας και άκμονος και να συντρίβει. Ετσι, οι ελληνικές δυνά μεις έφθασαν στη δυτική ακτή της Ε ύ βοιας. Από εκεί ο Φαβιέρος επιβίβασε τους ασθενείς και τους τραυματίες του σε πλοιάρια με προορισμό την Κέα και άλλα νησιά, ενώ κατόπιν συγκέντρωσε τις υπόλοιπες δυνάμεις του με κατεύ θυνση προς τους Πεταλιούς, όπου είχε κατασκευαστεί από παλιά μια υποτυπώ δης οχυρωματική γραμμή, τα λεγάμενα χαρακώματα του Γριζιώτη. Στη θέση αυ τή ο στρατός θα ήταν ικανός να αμυνθεί στις προσβολές του εχθρού και να ανεφοδιάζεται από τη θάλασσα, όπως πί στευε ο Φαβιέρος, εν αναμονή βελτίω σης της κατάστασης, είτε με αποστολή ενισχύσεων (το Β' Τάγμα βρισκόταν σε ε τοιμότητα στο Ναύπλιο), είτε με την πρό κληση φθοράς στις δυνάμεις του Ομέρ και τη διενέργεια, κατόπιν, αντεπίθεσης. Η εχθρική εμπροσθοφυλακή (1.000 πεζοί και 200 ιππείς) δεν άργησε, τελικά, να εμφανιστεί απέναντι από τις ελληνι κές θέσεις. Ενα μικρό ελληνικό απόσπα σμα οκτώ ιππέων αιφνιδιάστηκε και εξο ντώθηκε. Οι Τουρκαλβανοί στη συνέχεια πλησίασαν τις ελληνικές θέσεις ακροβο λισμένοι, βάλλοντας κατά των Ελλήνων και ανταλλάσσοντας ύβρεις μαζί τους. Η αρχική τους επιτυχία και ο αιφνιδιασμός που είχαν καταφέρει έναντι του ελληνι κού αποσπάσματος, οδήγησε στη σκέψη ότι θα μπορούσαν να αιφνιδιάσουν και τις λοιπές ελληνικές δυνάμεις. Ο Φαβιέ ρος, όμως, που αγρυπνούσε, βλέποντας τον μικρό αριθμό των αντιπάλων, αποφά σισε να αντεπιτεθεί, παρά την άσχημη κατάσταση των ανδρών, οι οποίοι ήταν

πεινασμένοι και κατάκοποι. Πραγματικά, μια εξόρμηση τριών ελληνικών λόχων ή ταν αρκετή για να ανατρέψει τους ε χθρούς. Σταδιακά όμως έφτασαν οι ενισχύσειςτου Ομέρ και οι Ελληνες απο σύρθηκαν στα οχυρώματά τους.

ΑΠΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΕΣ Π0ΛΙ0ΡΚΗΜΕΝ0Ι Η κατάσταση για τις ελληνικές δυνά μεις είχε ήδη αποβεί κρίσιμη. Εχοντας αποτύχει να κυριεύσουν άμεσα το φρού ριο της Καρύστου, βρίσκονταν πλέον από πολιορκητές στη θέση του πολιορκημένου, και μάλιστα από συντριπτικά υ πέρτερες εχθρικές δυνάμεις με πολυά ριθμο ιππικό. Η κατάσταση αυτή, όπως ήταν φυσι κό, επέφερε μεγάλο εκνευρισμό στο ελ ληνικό στρατόπεδο. Ο Φαβιέρος τότε συγκέντρωσε όλους τους αξιωματικούς και τους ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση τού είχε υποσχεθεί την αποστολή δύο πλοίων με τρόφιμα και εφόδια, τα οποία όμως, για άγνωστο λόγο, δεν είχαν ακό μα αφιχθεί. Ωστόσο δεν υπήρχε χρόνος για σκέψη. Το επόμενο πρωί, και ενώ οι Ελληνες εργάζονταν εντατικά για να βελτιώσουν τις οχυρώσεις, εμφανίστηκε απέναντι τους πλήθος εχθρών. Ηταν το σύνολο της δύναμης του Ομέρ πασά 4.000 Τουρκαλβανοί πεζοί και 600 ντελήδες (ελαφροί ιππείς). Ηταν εμφανές ότι ο Ομέρ πασάς ετοίμαζε τις δυνάμεις του για επίθεση. Ο Τούρκος στρατηγός εκτόξευσε τε λικά την επίθεσή του, αλλά αποκρούστηκε με απώλειες από το ελληνικό πε ζικό, το οποίο μάλιστα αντεπιτέθηκε στους υποχωρούντες εχθρούς, εξερχό-


μενο των οχυρωμάτων του. Η επιτυχία του πεζικού υπήρξε, ωστόσο, η αιτία το ελληνικό ιππικό να υποστεί απώλειες: έ νας θερμόαιμος αξιωματικός, ο Ιμπροχώρης, εφόρμησε κατά των αντιπάλων, παρά τις διαταγές που είχαν δοθεί το ιπ πικό να περιμένει καλυμμένο πίσω από έναν λοφίσκο και να επιτεθεί μόλις το φίλιο πεζικό ανατρέψει το αντίπαλο, παρασύροντας μαζί του περί τους 100 ιπ πείς. Οπως ήταν αναμενόμενο, η μικρή ελληνική δύναμη δέχθηκε σύντομα την αντεπίθεση των εξαπλάσιων αντίπαλων ιππέων και Βρέθηκε περικυκλωμένη να

μάχεται για τη σωτηρία της. Ο επικεφα λής του ιππικού ίλαρχος Ρενιώ, έσπευσε αμέσως σε βοήθεια των 100 ιππέων με την υπόλοιπη ιππική δύναμη, καταφέρνοντας να διασπάσει τον εχθρικό κλοιό και να διασώσει τους 80 από αυτούς. Πα ρόλα αυτά, σκοτώθηκαν 20 Ελληνες ιπ πείς και η σημαία του ιππικού έπεσε στα χέρια των εχθρών. Η σημαία αυτή είχε κεντηθεί από νεαρές Γαλλίδες και Ελληνίδες του Παρισιού και είχε προσφερθεί στο ιππικό ως δώρο. Αυτή η απώλεια έγινε η αιτία το όπλο του Ιππικού να στερη θεί την τιμή να έχει πολεμική σημαία επί

έναν αιώνα περίπου, μέχρι τη Μικρασια τική εκστρατεία, το 1922. Ο Φαβιέρος, βλέποντας τη δυσάρε στη εξέλιξη, διέταξε αντεπίθεση του πε ζικού, το οποίο εξόρμησε με τη λόγχη σε σχηματισμό φάλαγγας μάχης και κυριο λεκτικά σάρωσε τους αντιπάλους, κατα διώκοντας πεζούς και ιππείς σε απόστα ση 15 λεπτών πορείας από τις ελληνικές θέσεις, έως ότου έδωσε το σύνθημα ό λες οι δυνάμεις να επιστρέφουν στο ο χυρωμένο στρατόπεδο. Ο Ομέρ πασάς, βλέποντας ότι δεν ή ταν δυνατό να αντιμετωπίσει τις ελληνι κές τακτικές δυνάμεις, αποφάσισε να τις πολιορκήσει, εκμεταλλευόμενος την αριθμητική του υπεροχή. Διέταξε λοι πόν την κατασκευή οχυρωμάτων (ταμπουριών) περιμετρικά των ελληνικών θέσεων, σχηματίζοντας ένα ημικύκλιο γύρω από αυτές. Οι Ελληνες στρατιώ τες, από την πλευρά τους, βελτίωναν τις θέσεις τους και κατασκεύαζαν οχυρώ ματα, κάθετα προς τα εχθρικά, εμποδί ζοντας τους αντιπάλους να δημιουργή σουν πολιορκητική περίμετρο, ώστε να αποτρέψουν τον αποκλεισμό του στρα τοπέδου τους. Σε όλο αυτό το διάστημα ο Φαβιέρος έστελνε αξιωματικούς του με μικρά πλοιάρια στα γύρω νησιά, εξασφαλίζο ντας τον στοιχειώδη εφοδιασμό των ανδρών του. Υστερα από τέσσερις ημέρες όμως, τέσσερα τουρκικά πλοία έπλευ σαν από την Χαλκίδα με σκοπό να αποκλείσουν από τη θάλασσα τους πολιορκημένους Ελληνες. Και σαν να μη έφτα νε αυτό, τα τουρκικά πλοία αποβίβασαν στην ξηρά μερικά από τα πυροβόλα τους, τα οποία έταξαν στους γύρω λό φους και με αυτά έβαλαν κατά των ελλη νικών θέσεων. Οι Ελληνες βρέθηκαν σε αξιοθρήνη τη κατάσταση. Χωρίς πυροβολικό, δεχό μενοι πυρά από στεριά και θάλασσα και στερούμενοι τροφίμων και πυρομαχι κών, δεν είχαν τίποτα άλλο να περιμέ νουν, παρά την πλήρη καταστροφή τους. Ο Φαβιέρος και οι άνδρες του πά ντως, αν και απογοητευμένοι, διατήρη σαν τη μαχητικότητά τους, αποφασισμέ νοι να πωλήσουν πολύ ακριβά τις ζωές τους. Τρέφονταν με χόρτα και ρίζες. Κα τόπιν αναγκάστηκαν να φάνε ακόμα και

Ελληνες τακτικοί, ελαφροί πεζοί της εποχής του Καποδίστρια, που αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο την εικόνα των τακτικών ελαφρών τμημάτων του Φαβιέρου στην Κάρυστο, αλλά και πολλών ανδρών του πεζικού της γραμμής, οι οποίοι εξακολουθούσαν να φέρουν την παραδοσιακή εθνική ενδυμασία.


μερικά άλογα του ιππικού. Ξαφνικά, και ενώ φαινόταν πως κάθε ελπίδα είχε χαθεί, φάνηκαν στον ορίζο ντα πλοία. Κανείς δεν γνώριζε αν ήταν ελληνικά ή εχθρικά. Κάποιος είπε ότι εί δε τη σημαία με τον Σταυρό να κυματί ζει. Κανείς δεν τον πίστεψε, η απογοή τευση κυριαρχούσε. Σύντομα, όμως, εί

δαν τα τουρκικά πολεμικά να κόβουν τις άγκυρές τους και να σπεύδουν να απο μακρυνθούν. Τα πλοία ήταν πράγματι ελ ληνικά. Οι πεινασμένοι και κατάκοποι στρα τιώτες ξαφνικά ανέκτησαν το θάρρος τους και με φωνές ζητούσαν από τον Φαβιέρο να τους οδηγήσει κατά του ε χθρού. Εκείνος, όμως, δεν παρασυρό

ποστήριξη της επιχείρησης και τον ανε φοδιασμό των δυνάμεων. Η αποτυχία στην Κάρυστο βαραίνει αποκλειστικά τους τότε κυβερνώντες, οι οποίοι, μετά τις εμφύλιες συγκρούσεις του 1823-25, αποδεικνύονταν, για μία α κόμη φορά, τραγικά μισαλλόδοξοι και υ περβολικά κατώτεροι των περιστάσεων. Στο επιχειρησιακό πεδίο, η αρχική α ποτυχία αιφνιδιαστικής κατάληψης της Καρύστου έκρινε τελικά το αποτέλεσμα, αφού η αποστολή των οθωμανικών ενι σχύσεων δεν επέτρεπε τη συνέχιση της πολιορκίας, τουλάχιστον άμεσα. Ο Φα βιέρος απέσυρε τις δυνάμεις του στα πα λιά οχυρώματα του Γριζιώτη, σκοπεύο ντας πάντως, ενισχυόμενος, να επαναλάβει την προσπάθεια, αφού πρώτα θα είχε φθείρει το σώμα του Ομέρ πασά. Δεν ή ταν φυσικά, δυνατόν να πιστέψει ότι οι υ πεύθυνοι ταγοί του ελληνικού έθνους θα επιχειρούσαν να καταδικάσουν σε α ποτυχία μια εκστρατεία που είχε σκοπό την απελευθέρωση ελληνικών εδαφών. Προφανώς δεν ήταν εξοικειωμένος, ακό

ταν από συναισθηματισμούς - περίμενε πρώτα την προσόρμιση των ελληνικών πλοίων και την άφιξη τροφίμων. Αφού οι άνδρες του έφαγαν και ανέκτησαν τις δυνάμεις τους, επιτέθηκαν στους Τούρ κους την επομένη με την υποστήριξη των ελληνικών πολεμικών. Οι Τουρκαλ βανοί δεν άντεξαν την πίεση και τα πυρά και τράπηκαν σε φυγή. Η πολιορκία είχε αρθεί. Η συμφορά είχε αποτραπεί και η νίκη είχε τελικά στεφανώσει τα ελληνικά όπλα, έστω και με αυτόν τον τρόπο. Ο Ομέρ, ταπεινωμένος, αποσύρθηκε με τα υπολείμματα των δυνάμεών του στα εν δότερα, αναλογιζόμενος πως ηττήθηκε από έναν «ετοιμοθάνατο» αντίπαλο. Στις 21 Μαρτίου 1826, τα ελληνικά τμήματα επιβιβάστηκαν στα πλοία, μεταφέροντας όλους τους ασθενείς και τραυματίες, τους ίππους που είχαν απομείνει και τα πυροβόλα τους. Τα άτακτα τμήματα αποβιβάστηκαν στην Αττική, ενώ τα τακτικά στην Τήνο, προς ανασυ

μα, με τους Ελληνες πολιτικούς...

El

γκρότηση.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ως σύλληψη, η εκστρατεία για την α πελευθέρωση της Καρύστου ήταν εξαι ρετική από κάθε άποψη. Ο έλεγχος της περιοχής και του περίφημου ισχυρού κά στρου της, του Κοκκινόκαστρου των βυ ζαντινών χρόνων, Καστέλο Ρόσο της Φραγκοκρατίας, θα εξασφάλιζε στους Ελληνες ένα πρώτης τάξης προγεφύρω μα για την απελευθέρωση και του υπό λοιπου νησιού. Ωστόσο, τα πρώτα μελανά σημεία δεν άργησαν να φανούν. Αρχικά, η κυ βέρνηση δεν επέτρεψε τη διάθεση και του Β ’ Τάγματος στον Φαβιέρο, το οποίο χρησιμοποίησε για τη δική της ασφάλεια έναντι των εσωτερικών, περισσότερο, ε χθρών, παρά για την υπεράσπιση της πό λης του Ναυπλίου από τον εχθρό, αφού ο Ιμπραήμ, μετά την ήττα του στους Μύ λους, ουδέποτε ενόχλησε ξανά την πό λη. Ετσι, ο Φαβιέρος αναγκάστηκε να εκ στρατεύσει με λιγότερες δυνάμεις - εάν διέθετε όλα του τα τμήματα, το αποτέ λεσμα θα μπορούσε να έχει κριθεί άμεσα υπέρ των Ελλήνων.

Ο τάφος του Φαβιέρου στο Παρίσι. Ηταν πραγματικός φιλέλληνας και υπηρέτησε την Ελλάδα, όχι από υστεροβουλία, αλλά από καθαρή αγάπη για την ελευθερία και την πατρίδα μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Από το σημείο αυτό και έπειτα, οι σχεδιασμοί του Φαβιέρου άρχισαν διαδο χικά να ανατρέπονται, ο ένας μετά τον άλλον. Αρχικά, υποχρεώθηκε να περιμέ νει τα πλοία που η κυβέρνηση τού είχε υποσχεθεί για τη μεταφορά των ανδρών του στην Εύβοια, επί 15 ολόκληρες ημέ ρες στον Μαραθώνα, μέσα στην καρδιά του χειμώνα, χωρίς καταλύματα, καταμε σής της πεδιάδας. Κατόπιν, παρά τις υποσχέσεις, όταν οι κυβερνώντες αντιλήφθηκαν ότι ο Φα βιέρος δεν αποτελούσε ένα ακόμη πιόνι για την εξυπηρέτηση των μικροπολιτι κών τους συμφερόντων, δεν δίστασαν να υπονομεύσουν την εκστρατεία, κατα δικάζοντας σε αργό θάνατο το εκστρατευτικό σώμα του Φαβιέρου. Ετσι δεν έ στειλαν ποτέ τα πλοία που υποσχέθηκαν ότι θα διέθεταν για την από θαλάσσης υ

(1) Λοχαγός Κάρπος Παπαδόπουλος: ΑΝΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ, Εκδόσεις Καραβία, αναπαραγωγή από το πρωτότυπο του 1837, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Αθήνα, 1978. (2) Λοχαγός Χρ. Βυζάντιος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις Καραβία, αναπαραγωγή από το πρωτότυπο του 1837, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Αθήνα, 1990. (3) Σπυρίδων Τρικούπης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, Εκδόσεις Γιοβάνη, Αθήνα, 1978. (4) Ε. Κ. Στασινόπουλος: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑΣ, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα, 1993. (5) ΣΚ 900-23, ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, Διεύθυνση Εκπαιδεύσεων ΓΕΣ, Αθήνα, 1995.


*

■

α· ·■ «·-y.?· '

ijir ■· >:.·■

‘

«ΜΑΥΡΟΙ Το έμβλημα της μονάδας: ένας βρυχώμενος μαύρος πάνθηρας.

Η ιστορία της αμερικανικής 761 ΕπιΠαρχίας σιον Β’ Παγκόσμιο Πόλειιο Η <:ίβ&·, ■

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΦΟΓΙΟΡΓΟΣ

Itic

apxsc ίου 21ου αιώνα, η παρουοία μη Πεύκων Αμερικανών

o tic

Evonflsc

Δυνάμει δεν αποτεΠεί ούιε αξιοπερίεργο ούτε σπάνιο vεvovόc. Λντιθέτως, οε ποΠΠούς μη nεuκoύc Αμερικανούς έχουν αναιεθεί κομβικές θέσεις οιην ιεραρχία ίων Αμερικανικών ΕνόπΠων Δυνάμεων. Χαρακιηριοιικά παραδείγματα j& g ;m m · *

αποτελούν οι σιραιηγοί Κόλιν Πάουελ και Ερικ Σινοέκι, οι οποίοι αναρριχήθηκαν one υιμηΠότερες βαθμίδες της ιεραρχίας αυτής: ο μεν πρώτος διετέΠεσε αρχηγός του Μικτού Επιτελείου των Αμερικανικών ΕνόπΠων Δυνάμεων (1989-1993), ενώ ο δεύτερος υπήρξε αρχηγός του Επιτελείου του Αμερικανικού Στρατού από το 1999 έως το 2003. Ομως η παρουοία Αμερικανών αφρικανικής, Πατινικής ή ασιατικής καταγωγής στις τάξεις των Αμερικανικών ΕΔ δεν υπήρξε πάντοτε δεδομένη. Απαιτήθηκαν οι θυσίες και η γενναιότητα που επέδειξαν μονάδες όπως η 761 ΕπιΠαρχία Αρμάτων για να πέσουν οι διαχωριστικές γραμμές. •

'■

;

.λ

Λ ' 8 4 1ΣτΡΑτιητΙκΗ ιιτορια •

\

-

I

Ελαφρό άρμα της επιλαρχίας (τύπου Μ5Α1 Stuart) στην κεντρική πλατεία της γερμανικής πόλης Κόμπουργκ, τον Απρίλιο του 1945

* .

Η 1η Ιλη της 761 Επιλαρχίας φωτογραψημένη όταν εκπαιδευόταν στο Καμπ Κλαίρμπορν, στη Λουιζιάνα.

αθώς τα σύννεφα του Β ’ ΠΠ άρ χισαν να συσσωρεύονται απει λητικά και στους ανέφελους -έως τότε- ουρανούς των ΗΠΑ, το ζήτημα της στρατολόγησης αλλά και της ενσωμάτωσης μη λευκών Αμερικανών στις Ενοπλες Δυνάμεις επα νήλθε στην επικαιρότητα. Το συγκεκρι μένο ζήτημα αφορούσε περισσότερο τους Αφροαμερικανούς, διότι αυτοί αποτελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό των μη λευκών Αμερικανών. Παρόμοιο, όμως, πρόβλημα προκλήθηκε και με άλλες φυ λετικές ομάδες. Στην περίπτωση αυτών των άλλων φυλετικών ομάδων, η αντιμετώπιση από τις αρχές και την κοινή γνώμη ποίκιλλε, ανάλογα με την καταγωγή τους. Για πα ράδειγμα, οι Νισέι, δηλαδή οι Αμερικανοί πολίτες ιαπωνικής καταγωγής, αντιμετω πίστηκαν με τη μεγαλύτερη δόση επιφύ λαξης, διότι συνδέθηκαν -με αρκετή δό ση επισφαλούς γενίκευσης- με την Ιαπω νία και το Περλ Χάρμπορ. Ασχέτως αν η καταγωγή τους ήταν από την Κίνα ή την Κορέα, στα μάτια της πλειοψηφίας των πολιτών ήταν οι «κιτρινιάρηδες» που κτύπησαν αιφνιδιαστικά και με ιταμό τρό πο στην καρδιά της Χαβάης. Οι θυσίες των Αμερικανών ασιατικής καταγωγής, οι οποίοι πολέμησαν και διακρίθηκαν στις τάξεις των Αμερικανικών ΕΔ, βοήθησαν

Κ

βέβαια να αντιστραφεί το αρνητικό κλί μα. Μολαταύτα, κατά τη διάρκεια του πο λέμου και η αμερικανική κυβέρνηση θεώ ρησε απαραίτητο να εκτοπίσει χιλιάδες οικογένειες τέτοιας καταγωγής σε εγκα ταστάσεις που δεν διέφεραν και πολύ από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέ ντρωσης. Οι ιθαγενείς Αμερικανοί -οι οποίοι ε σφαλμένα αποκαλούνται Ινδιάνοι- υπη


ρέτησαν και αυτοί με αυταπάρνηση, ανα λαμβάνοντας επικίνδυνες αποστολές ό πως οι περίφημοι Windtalkers, ενώ το ίδιο ισχύει και για τους Αμερικανούς λατινι κής καταγωγής. Οι προκαταλήψεις που α ντιμετώπισαν δεν ήταν λίγες, αλλά όχι τό σο ακραίες όσο αυτές που αντιμετώπι σαν οι Νισέι. Η περίπτωση των Αφροαμερικανών εί ναι σαφώς πιο σημαντική, όχι μόνο διότι αυτοί αποτελούν το μεγαλύτερο ποσο στό των μη λευκών Αμερικανών. Οφείλου με να μη λησμονούμε ότι η υπόθεση των Αφροαμερικανών δούλων δίχασε τις ΗΠΑ και προκάλεσε -ως έναν βαθμό-τον Αμε ρικανικό Εμφύλιο μεταξύ Ενωτικών και Συνομοσπονδιακών (ή Βορείων-Νοτίων, όπως αναφέρεται συχνά). Η εφαρμογή νόμων που νομιμοποιούσαν τις φυλετι κές διακρίσεις από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα (νόμοι Jim Crow) σίγουρα δεν διευκόλυναν τη συμβίωση λευκών και μαύρων. Οταν οι ΗΠΑ εισήλθαν στον πόλεμο κατά τα τέλη του 1941, πολλοί Αφροαμερικανοί εκδήλωσαν την επιθυμία να στρατευθούν στην υπηρεσία της πατρί δας τους. Δεν είχαν, όμως, όλοι την ίδια άποψη για τον τρόπο που τους αντιμετώ πιζαν οι στρατιωτικές αρχές. Ορισμένοι, οργισμένοι από τη μεροληπτική αντιμε τώπισή τους σε όλα τα κοινωνικά επίπε δα, πίστευαν ότι αν ο «Λευκός» επιθυμεί να πολεμήσουν, τότε όφειλε να τους δε χθεί ως «ίσον προς ίσον» και να τους α ντιμετωπίσει ανάλογα, σε ό,τι αφορούσε τα καθήκοντα, τις προαγωγές κλπ. Αλλοι επέδειξαν πιο μετριοπαθή διά θεση και δήλωσαν πρόθυμοι να συμβιβα στούν με κάποιες διακρίσεις, ελπίζοντας ότι θα μπορούσαν να αλώσουν το σύστη μα εκ των έσω, αποδεικνύοντας έμπρα

κτα ότι οι διακρίσεις αυτές ήταν αναχρο νιστικές και άδικες. Σε κάθε περίπτωση, όλοι συμφωνούσαν ότι έπρεπε να χαλα ρώσουν οι περιορισμοί που έθετε στην υ πηρεσία τους ο στρατιωτικός κανονισμός ο οποίος ίσχυε πριν τον πόλεμο. Για πα ράδειγμα, η παρουσία Αφροαμερικανών στο Αμερικανικό Ναυτικό (US Navy) υ πήρξε μηδαμινή κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Από το 1938, μερίδα του Τύπου (για παράδειγμα η «Pittsburgh Courier»), η ο ποία απηχούσε τις απόψεις των Αφροαμερικανών, άρχισε εκστρατεία για τη χαλά ρωση των παραπάνω περιορισμών. Ενερ γό ρόλο διαδραμάτιζε, από το 1909, η Εθνική Ενωση για την Πρόοδο των Εγχρωμων Ανθρώπων (National Association for the Advancement of Colored People NAACP), αλλά χρειάστηκε να επιστρατευθούν και άλλοι φορείς. Για παράδειγμα, το 1938 σχηματίστηκε η Επιτροπή για τη Συμμετοχή των Νέγρων στην Εθνική Αμυ να (Committee for Negro Participation in the National Defense) και εστάλησαν σχετικά υπομνήματα, επιστολές και τηλεγραφή ματα, στο Υπουργείο Πολέμου, σε γερου σιαστές καθώς και σε άλλους πολιτικούς ηγέτες, ακόμη και στον ίδιο τον πρόεδρο Ρούζβελτ. Η συγκεκριμένη εκστρατεία δεν απέ δωσε καρπούς, με αποτέλεσμα να αυξη θούν οι πιέσεις στον Τύπο με περισσότε ρα και πιο συγκεκριμένα αιτήματα. Λόγου χάρη, οι Αφροαμερικανοί ζητούσαν να επιτραπεί η εισαγωγή τους σε παραγωγι κές σχολές, όπως η Αννάπολη (Ναυτικό) και το Ουέστ Πόιντ (Στρατός). Επιπλέον, επεδίωκαν την ένταξή τους στον ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο της Αεροπορίας Στρατού (USAAF) ή ζητούσαν να αναλάβουν μάχιμους ρόλους, διότι πράγματι

έως τότε η παρουσία τους περιοριζόταν σε βοηθητικές υπηρεσίες (τραπεζοκό μοι, μάγειρες, κλπ.). Ορισμένοι γερουσιαστές, όπως ο Κάρτερ Γκλας, υποστήριξαν με θέρμη αυτές τις απόψεις, ενώ επιτροπές, όπως το Συμβούλιο για τη Δημοκρατία (Council for Democracy) εκπόνησαν ενημερωτικά φυλλάδια, τα οποία εύστοχα συνέδεσαν το ζήτημα της στρατιωτικής υπηρεσίας των Αφροαμερικανών με τον θεσμό της δημοκρατίας. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος ενός τέτοιου φυλλαδίου: «The Negro and Defense: A Test of Democracy» (0 Νέγρος και η Αμυνα: μια δοκιμή για τη Δημοκρατία). Παράλληλα, ο αγώνας για ίση αντιμετώπιση στις τάξεις των ενό πλων δυνάμεων συνδέθηκε και με την α νάγκη για την παροχή στους Αφροαμερικανούς περισσότερων ευκαιριών στην εκπαίδευση. Το καλοκαίρι του 1940, ο πόλεμος μαι νόταν ήδη στη δυτική Ευρώπη, στη Με σόγειο, αλλά και στην Ασία. Το αμερικανι κό Υπουργείο Πολέμου βρισκόταν προ ε νός σημαντικού διλήμματος: αφ’ ενός ή ταν απαραίτητη η αύξηση του προσωπι

κού των Ενόπλων Δυνάμεων, δεδομένης της διαρκώς αυξανόμενης ιαπωνικής επι θετικότητας, αφ’ ετέρου υπήρχε προ βληματισμός για το ηθικό και την πειθαρ χία που θα επεδείκνυαν οι μικτές μονά δες, αν τελικά συγκροτούντο. Το πρώτο σκέλος του διλήμματος θεωρήθηκε επι τακτική ανάγκη, με αποτέλεσμα να θ ε σπιστούν νόμοι οι οποίοι αύξησαν τον α ριθμό των μάχιμων μονάδων που θα πε-

παρουσίασαν στις 27 Σεπτεμβρίου του 1940 ένα υπόμνημα στον πρόεδρο Ρούζβελτ, στο πλαίσιο μιας σύσκεψης στον Λευκό Οίκο. Παρόντες στη σύσκεψη ή ταν ακόμη ο υπουργός Ναυτικών Ουίλιαμ Φράνκλιν «Φρανκ» Νοξ και ο αναπληρω τής υπουργός Πολέμου Ρόμπερτ Πόρτερ Πάτερσον. Θέμα της σύσκεψης ήταν η ενσωμάτωση Αφροαμερικανών στο πρό

ριελάμβαναν Αφροαμερικανούς, ενώ επε τράπη και η συμμετοχή τους -για πρώτη φορά- σε μονάδες στις οποίες μέχρι τότε δεν γίνονταν δεκτοί. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σχηματιστεί το 349 Σύνταγμα Πεδινού

γραμμα εθνικής άμυνας. Νωρίτερα, τον ί διο μήνα, ο στρατηγός Μάρσαλ είχε ενη μερώσει τη Διεύθυνση Προσωπικού του Στρατού ότι ο πρόεδρος Ρούζβελτ είχε δεχθεί επανειλημμένως υπομνήματα από τις παραπάνω οργανώσεις για το ζή τημα αυτό. Ο Αμερικανικός Στρατός είχε

Πυροβολικού με πυροβόλα των 155 χλστ., τα 502 και 503 Συντάγματα Παρά κτιου Αντιαεροπορικού Πυροβολικού, μονάδες μηχανικού και υποστήριξης, α κόμη και μία μονάδα για την αντιμετώπι ση χημικού πολέμου. Συνολικά, οι αμερι κανικές χερσαίες δυνάμεις θα αυξάνο νταν κατά 55.000 άνδρες, εκ των οποίων οι 4.595 θα ήταν Αφροαμερικανοί (ποσο στό 8,4%). Οι οργανώσεις των Αφροαμερικανών

τότε ενημερώσει τον πρόεδρο ότι προτίθετο να εντάξει τους Αφροαμερικανούς σε όλους τους κλάδους του σε ποσοστό που θα ανταποκρινόταν στο ποσοστό τους επί του συνολικού πληθυσμού, δη λαδή περίπου 10%. Πράγματι, όταν ενεργοποιήθηκε, τον ίδιο μήνα, το Σύστημα Επιλεκτικής Θητείας (Selective Service System) οι 36.000 από τους πρώτους 400.000 άνδρες που κλήθηκαν υπό τα ό πλα ήταν Αφροαμερικανοί.

Ωρα συντήρησης και εκπαίδευσης για τους άνδρες της 761 Επιλαρχίας. Δεδομένης της ιδιαιτερότητας της μονάδας, οι άνδρες αυτοί πέρασαν δύο ολόκληρα έτη εκπαιδευόμενοι, σε αντίθεση με τους λευκούς συναδέλφους τους.


Εξοδος στην πόλη Αλεξάνδρεια, όταν η

εττιλαρχία εκπαιδευόταν στη Λουιζιάνα. Οι έξοδοι αυτοί είχαν συχνά επεισοδιακό τέλος, λόγω της αρνητικής αντίδρασης που προκαλούσε σε μερίδα του τοπικού πληθυσμού η εικόνα των ένστολων Αφροαμερικανών.

Στις 8 Οκτωβρίου του 1940, ο πρόε δρος Ρούζβελτ «άναψε το πράσινο φως» ώστε το Υπουργείο Πολέμου να υλοποιή σει τις αποφάσεις που ελήφθησαν κατά τη σύσκεψη της 27ης Σεπτεμβρίου. Την επόμενη ημέρα, ο Λευκός Οίκος δημο σιοποίησε αυτές τις αποφάσεις αναφέροντας χαρακτηριστικά πως «αποτελεί πολιτική του Υπουργείου Πολέμου ότι η θητεία των νέγρων θα χρησιμοποιηθεί σε μια δίκαιη και ισότιμη βάση». Στην πραγματικότητα, οι ηγέτες των Αφροαμερικανών δεν έμειναν απόλυτα ευχαρι στημένοι από όλα τα σημεία της ανακοί νωσης και ειδικά από εκείνο το οποίο α νέφερε ότι θα συνεχιζόταν η πολιτική σύμφωνα με την οποία δεν προβλεπόταν ούτε ενθαρρυνόταν η λειτουργία μικτών μονάδων. Οι εξελίξεις δεν σταμάτησαν εκεί. Σύ ντομα, η USAAF δημιούργησε την πρώτη μοίρα Αφροαμερικανών, την 99η Μοίρα Δίωξης, ενώ, στις αρχές του 1941, ο 61χρονος Μπέντζαμιν Ολιβερ Ντέηβις ο πρεσβύτερος (βλ. σημ.) έγινε ο πρώτος

Αφροαμερικανός που προήχθη σε ανώτα το βαθμό. Συγκεκριμένα, προήχθη σε ταξίαρχο και ανέλαβε τη διοίκηση της 4ης Ταξιαρχίας Ιππικού στο Φορτ Ρίλεϋ. Η Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ Ελεονόρα Ρούζ βελτ ενθάρρυνε έμπρακτα αυτήν την προσπάθεια με την επίσκεψή της στη βά ση εκπαίδευσης των Αφροαμερικανών ι πτάμενων στο Τασκήγκι της Αλαμπάμα. Η σύζυγος του προέδρου δεν περιορίστηκε στα τυπικά της επίσκεψης, αλλά πραγμα τοποίησε και 30λεπτη πτήση με τον Αφροαμερικανό αρχιεκπαιδευτή Αντερσον. Η επιλογή της δεν υπήρξε τυχαία, ενώ στο τέλος της πτήσης ευχαρίστησε τον χειριστή με τη φράση «Λοιπόν, μια χαρά πετάς!». Το καλοκαίρι του 1941, ο πρόεδρος Ρούζβελτ, παρά τις αντιδράσεις ακόμη και από την ίδια του την παράταξη (άγνω στο αν διαδραμάτισε ρόλο και η στάση της Πρώτης Κυρίας), εξέδωσε οδηγία σύμφωνα με την οποία οι εταιρίες που εί χαν υπογράψει συμβόλαιο με την αμερι κανική κυβέρνηση και είχαν συνεργασία μαζί της για θέματα άμυνας, όφειλαν να αποφύγουν κάθε μορφής διάκριση (φυ λετική, εθνική, κλπ.) σε βάρος του προ σωπικού τους. Μετά από τόσες εξελίξεις δεν άργησε να εμφανιστεί στο πεδίο της

μάχης η πρώτη τεθωρακισμένη μονάδα με προσωπικό αποτελούμενο από Αφροαμερικανούς. Παλαιότερα ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τέτοιων μονάδων, όμως ο πόλε μος άλλαξε ριζικά νοοτροπίες, καταργώ ντας προκαταλήψεις πολλών χρόνων.

01 «ΜΑΥΡΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ» ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ Η παρουσία Αφροαμερικανών σε τε θωρακισμένες μονάδες αναμενόταν με ενδιαφέρον, διότι αποτελούσε μια καινο τομία που προκαλούσε ανησυχία λόγω της φύσης της. Η Διεύθυνση Τεθωρακι σμένων δήλωσε ότι αντιμετώπιζε ήδη πολλά οργανωτικά προβλήματα και δεν διέθετε χρόνο για να ασχοληθεί με την εκπαίδευση τεθωρακισμένων μονάδων α ποκλειστικά για μη λευκούς. Αντιπρότεινε δε να εισαχθούν απευθείας Αφροαμερικανοί στη Σχολή Τεθωρακισμένων και στο Κέντρο Αναπλήρωσης, αντικαθιστώ ντας λευκούς στρατιώτες σε θέσεις καθαριστών, μαγείρων, οδηγών κλπ. Το αρμόδιο για την εκπαίδευση και τον επιχειρησιακό σχεδίασμά 3ο Επιτελι κό Γραφείο του Αμερικανικού Στρατού (G-3) δεν αρκέστηκε σε αυτόν τον διακα νονισμό και έδωσε εντολή για την ενερ γοποίηση της 78ης Επιλαρχίας Ελαφρών Αρμάτων, στο Καμπ Κλαίρμπορν της Λουιζιάνα, μια μονάδα την οποία θα στελέχω ναν Αφροαμερικανοί. Η ενεργοποίησή της πραγματοποιήθηκε την 1η Ιουνίου 1941, ενώ την εκπαίδευση ανέλαβαν 32 λευκά στελέχη ελλείψει Αφροαμερικανών εκπαιδευτών. Παρά τις αντιρρήσεις που προέβαλε η Διεύθυνση Τεθωρακισμένων, ενεργοποιήθηκαν δύο μονάδες τεθωρακισμέ νων με Αφροαμερικανούς, η 761 Επιλαρχία, την 1η Απριλίου 1942, και η 784 Επιλαρχία μετά από ακριβώς ένα έτος (1 Απριλίου 1943). Αργότερα, η 78η Επιλαρχία Ελαφρών Αρμάτων μετονομάστηκε σε 758 Επιλαρχία και οι τρεις αυτές μονά δες συγκρότησαν την 5η Τεθωρακισμένη Διοίκηση Μάχης. Οι ανεξάρτητες επιλαρχίες αρμάτων επιφορτίζονταν, κατά κύριο λόγο, με την υποστήριξη των μονάδων του πεζικού. Στην αρχή, μάλιστα, ονομάζονταν General Headquarters (GHQ) Tank Battalions, δηλαδή Επιλαρχίες Αρμάτων Ο ανθυπολοχαγός Τζακ Ρούζβελτ

Ρόμπινσον, ο οποίος διακρίθηκε ιδιαίτερα στο επαγγελματικό μπέηζμπολ. Αν και δεν ακολούθησε ποτέ την επιλαρχία στη μάχη, εξαιτίας ενός επεισοδίου που τον οδήγησε στο στρατοδικείο, θεωρείται εμβληματική φυσιογνωμία της μονάδας.


του Γενικού Αρχηγείου, διότι χρησίμευαν ως τε θωρακισμένη εφεδρεία του επιτελείου των μεγά λων σχηματισμών. Πά ντως, το 1944 αποστολή τους ήταν να υποστηρί ζουν τις μεραρχίες πεζι κού. Σε αρκετές περιπτώ σεις, οι ίλες μιας τέτοιας επιλαρχίας διανέμονταν σε καθένα από τα συντάγ ματα της μεραρχίας. Ο α ντικειμενικός σκοπός των επιλαρχιών αυτών ήταν, αφ' ενός, να βοηθούν το πεζικό ώστε να εξουδετερώ νει κωλύματα, όπως οχυρωμένες εχθρι κές θέσεις, και, αφ’ ετέρου, να υποστη ρίζουν τις αποστολές του πεζικού, αμυ ντικές και επιθετικές. Πιο συγκεκριμένα, η 761 Επιλαρχία Αρμάτων συγκροτήθηκε στα μέσα Μαρτί ου του 1942 και ενεργοποιήθηκε, όπως προαναφέρθηκε, την 1η Απριλίου του 1942. Πρώτος της διοικητής ήταν ο αντισυνταγματάρχης Εντουαρντ Κρούζ. Ο Κρούζ παρέδωσε τη διοίκηση της μονά δας στον ταγματάρχη Τζων Ράιτ στις 22 Νοεμβρίου του 1942 και αυτός με τη σει ρά του, στις 4 Ιουλίου 1943, στον αντισυνταγματάρχη Πωλ Λεβέρν Μπέητς, έναν αξιωματικό που συνέδεσε το όνομά του με την επιλαρχία. Αρχικά, η μονάδα εκπαιδεύθηκε στα ελαφρά άρματα Μ3/Μ5 Stuart, ενώ αργό τερα, όταν η επιλαρχία μετακινήθηκε στο Φορτ Χούντ του Τέξας, εξοπλίστηκε με τα μέσα άρματα Μ4 Sherman. Οι άνδρες εκπαιδεύθηκαν εντατικά σε μια σειρά από αντικείμενα επί δύο σχεδόν έτη, δεδομέ νου ότι η επιλαρχία άργησε να μετατεθεί σε κάποιο μέτωπο επιχειρήσεων. Η καθυ στέρηση αυτή συνδεόταν στενά με το γε γονός ότι η μονάδα στελεχωνόταν από Αφροαμερικανούς. Ο αντισυνταγματάρχης Μπέητς είχε συνειδητοποιήσει ότι πολλοί ανέμεναν πως ο ίδιος και οι άν δρες του δεν θα τα καταφέρουν. Επιπλέ ον, γνώριζε καλά ότι οι άνδρες του όφειλαν να ξεχωρίσουν πραγματικά για να κερδίσουν το δικαίωμα να μετατεθούν σε κάποιο μέτωπο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λό γο φρόντισε να εκπαιδευθούν οι άνδρες του ενδελεχώς, δυσκολεύοντας μάλιστα με δική του πρωτοβουλία ορισμένα αντι κείμενα. Επεδίωκε οι άνδρες του να είναι οι καλύτεροι, αλλά, πολύ περισσότερο, να μη νιώθουν υποδεέστεροι κανενός. Αναμ-

0 αντ/συνταγματάρχης Πωλ Λεβέρν Μπέητς (US Dept. Defence).

φισβήτητα, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Μπέητς κέρδισε τον σεβα σμό των ανδρών του. Από την πρώτη στιγμή στην 761 Επιλαρχία ανα πτύχθηκε ένα ξεχωριστό πνεύμα μονάδας. Στο έμ βλημα της μονάδας εικονιζόταν ένας βρυχώμενος μαύρος πάνθηρας, εξ ου και η προσωνυ μία «Μαύροι Πάνθηρες». Οι δεσμοί που αναπτύχθηκαν μεταξύ οπλιτών και αξιω ματικών ξεπερνούσαν το στάδιο της τυπικότητας και οι άνδρες της επιλαρχίας μνημόνευαν συχνά τις οδηγίες των ανωτέρων τους, ομολογώντας ότι τους είχαν σώσει τη ζωή κατά τη διάρκεια των μαχών. Οσοι άνδρες χρειάστηκε να μετατεθούν σε άλλες μονάδες, προσπάθησαν με κά θε τρόπο -όχι πάντα διά της νόμιμης ο δού- να επιστρέφουν. Ηταν τέτοια η φή μη της επιλαρχίας ώστε αιτήσεις για με τάθεση σε αυτήν κατέφθαναν από πα ντού, με θεμιτούς ή αθέμιτους τρόπους. Η ροή των αιτήσεων δεν σταμάτησε ούτε μετά τη λήξη του πολέμου στην Ε υ ρώπη, σε μια περίοδο κατά την οποία η μονάδα προετοιμαζόταν είτε για να αποστρατευθεί, είτε για να μετατεθεί σε άλ λο μέτωπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ορι σμένες από τις αιτήσεις που υποβλήθη καν το 1945 προήλθαν από άνδρες των ο ποίων οι μονάδες είχαν ήδη αποστρατευθεί. Εν ολίγοις, οι αξιωματικοί, οι υπαξιωματικοί και οι οπλίτες της μονάδας ήταν υπερήφανοι γι’ αυτήν, λευκοί ή όχι. Χα ρακτηριστική, για παράδειγμα, είναι η πε

ρίπτωση του λευκού ανθυπολοχαγού Φίλιπ Λάτιμερ, ο οποίος αιτήθηκε να μετα τεθεί στην 761 Επιλαρχία. Ωστόσο, τα προβλήματα των φυλετι κών διακρίσεων εξακολουθούσαν να υφίστανται. Στις 6 Ιουλίου του 1944, ο Αφροαμερικανός ανθυπολοχαγός Τζακ Ρούζβελτ Ρόμπινσον αρνήθηκε να συμμορφω θεί σε υπόδειξη οδηγού λεωφορείου, ο ο ποίος απαίτησε να καθίσει ο αξιωματικός στο οπίσθιο τμήμα του λεωφορείου (ένας χώρος που προοριζόταν για τους μαύ ρους επιβάτες). Ο Ρόμπινσον συνελήφθη από τη Στρατονομία, αλλά ο διοικητής της επιλαρχίας, αντισυνταγματάρχης Μπέητς, αρνήθηκε να τον παραπέμψει στο στρατοδικείο. Ο ανθυπολοχαγός με τατέθηκε στην 758 Επιλαρχία Αρμάτων, μια μονάδα παρόμοια με την 761 Επιλαρχία, αλλά αρχαιότερη από αυτήν. Ο διοι κητής της 758 Επιλαρχίας παρέπεμψε α μέσως τον Ρόμπινσον στο στρατοδικείο, όπου όμως ο ανθυπολοχαγός αθωώθηκε από όλες τις κατηγορίες. Αργότερα, το 1947, ο Ρόμπινσον έμελ λε να γίνει ο πρώτος Αφροαμερικανός που έπαιξε στη Major League Baseball (MLB), την κύρια επαγγελματική κατηγο ρία του αθλήματος αυτού. Μάλιστα, πέρα από τις πολλές ατομικές του επιτυχίες, αναδείχθηκε σε πρωταθλητή το 1955 μαζί με την ομάδα του, τους Brooklyn Dodgers. Γενικά, η αντιμετώπιση που υφίσταντο οι οπλίτες και τα στελέχη της μονά δας εκτός στρατοπέδου ήταν ρατσιστι κή. Το γεγονός ότι η μονάδα εκπαιδευό ταν σε περιοχές του αμερικανικού Νότου (Λουιζιάνα, Τέξας κλπ.) ευνοούσε τέτοιες συμπεριφορές, όχι μόνο απέναντι σε μέ λη της επιλαρχίας. Ορισμένοι άνδρες της μονάδας ήταν απόγονοι δούλων και δεν εξεπλάγησαν από τέτοιες συμπεριφορές,

Αρμα της 1ης Ιλης διασχίζει τον ποταμό Σέιγ στη Γαλλία, τον Νοέμβριο του 1944 (US Dept. Defence).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA I 8 9

χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν τους ενοχλούσε αυτή η μεταχεί ριση. Ομως κάποιοι άλλοι, από τον αμερικανικό Βορρά, όπου οι συνθήκες ήταν πιο υποφερτές, ομολογούν -ακόμη και σήμεραότι ενοχλήθηκαν στον μέγιστο βαθμό όταν άκουγαν ότι οι ντόπι οι ανέμεναν πως «με την πρώτη τουφεκιά σι “αράπηδες" θα το

σίας δεν έκρυβαν τις υψηλές προσδοκίες που έτρεφαν για τη μονάδα. Παραδόξως, οι προσδο κίες αυτές δεν αποτέλεσαν πη γή άγχους αλλά υπερηφάνειας και αυτοπεποίθησης. Είναι χαρα κτηριστικό ότι ο αντισυνταγματάρχης Μπέητς αρνήθηκε προα γωγή και μετάθεση σε άλλον σχηματισμό προκειμένου να παραμείνει με την αγαπημένη του μονάδα, στην αξία της οποίας πί στευε πολύ. Ομως και οι άνδρες του τον λάτρευαν. Η 761 Επιλαρχία ενσωματώ θηκε στην 26η Μεραρχία Πεζι

βάλουν στα πόδια». Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που οι άνδρες της επιλαρχίας ε πιθυμούσαν διακαώς να μετατε θούν σε κάποιο μέτωπο. Ηθελαν, μεταξύ των άλλων, να αποδεί ξουν την πολεμική τους αξία. Οι άνδρες της μονάδας δήλωναν ότι έδιναν διπλό αγώνα για τη δημο κρατία: έναν στο εξωτερικό, ενα ντίον των δυνάμεων του Αξονα, και έναν στο εσωτερικό, εναντίον των δυνάμεων του ρατσισμού. Στον τομέα των φυλετικών διακρίσεων, ορισμένες περιπτώ σεις άγγιζαν τα σύνορα του παραλογισμού. Το 1943 μεταφέρθη καν στο Φορτ Χούντ αρκετοί Γερ μανοί αιχμάλωτοι πολέμου. Η με ταχείριση που υφίσταντο υπήρξε -σε ορι σμένες περιπτώσεις- καλύτερη από αυ τήν των ανδρών της 761, μολονότι οι δεύτεροι κάποια ημέρα θα καλούντο να πράξουν το καθήκον τους και να πολεμή σουν ακριβώς τέτοιους Γερμανούς. Για παράδειγμα, οι Γερμανοί αιχμάλωτοι, ως λευκοί, είχαν δικαίωμα να επισκέπτονται τα εμπορικά καταστήματα ΡΧ τα οποία υ πήρχαν σε όλες τις αμερικανικές βάσεις. Οι άνδρες της επιλαρχίας δεν είχαν αυτό το δικαίωμα. Πολλά από τα επεισόδια ρατσιστικής βίας σημειώθηκαν εις βάρος Αφροαμερικανών που υπηρετούσαν σε μονάδες του Αμερικανικού Στρατού, ορισμένα από αυ τά, μάλιστα, κατέληξαν και σε θανάτους. Η 761 Επιλαρχία αντιμετώπισε ένα τέτοιο σοβαρό επεισόδιο τον Μάρτιο του 1943, όταν ορισμένα μέλη της μονάδας ξυλοκοπήθηκαν στην πόλη Αλεξάνδρεια της Λουιζιάνα και ένα από αυτά πέθανε. Οταν η είδηση έγινε γνωστή στο στρατόπεδο, η κατάσταση κατέστη τόσο έκρυθμη ώ στε άγγιξε τα όρια της ανταρσίας. Ορι σμένοι συνάδελφοι των θυμάτων θέλη σαν να μεταβούν στην πόλη, επιβαίνοντες σε έξι άρματα, προκειμένου να λύ σουν βίαια τους λογαριασμούς με τους ντόπιους. Μόνο η παρέμβαση του αντισυνταγματάρχη Μπέητς και η υπόσχεσή του να τακτοποιήσει την υπόθεση απέ τρεψαν τη διαφαινόμενη ανταρσία.

9 0 ! ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο αντιστράτηγος Πάττον καρφιτσώνει τον Αργυρό Αστέρα στη στολή του Ερνεστ Τζένκινς. Ο Πάττον είχε εξάρει τη γενναιότητα των ανδρών της επιλαρχίας, αλλά σε γενικές γραμμές θεωρούσε ότι οι Αφροαμερικανοί δεν διέθεταν την απαραίτητη πνευματική επάρκεια για να κατανοήσουν τις αρχές του δόγματος των τεθωρακισμένων (National Archives).

«ΑΝΤΙΔΡΑΣΕ ΔΥΝΑΜΙΚΑ!» Η ώρα που τόσο ανέμεναν οι άνδρες της επιλαρχίας ήλθε όταν ο -γνωστός για τα αυστηρά του κριτήρια- αντιστράτηγος Μπέντζαμιν Λήαρ, νέος διοικητής των Αμερικανικών Χερσαίων Δυνάμεων, χα ρακτήρισε την επιλαρχία ετοιμοπόλεμη και εκφράστηκε κολακευτικά για το επί πεδο της εκπαίδευσής της. Είχε έλθει η ώρα να τηρήσουν οι μαύροι αρματιστές το ρητό της επιλαρχίας: «Come Out Fighting!» («Αντίδρασε δυναμικά!», σε ε λεύθερη μετάφραση). Κατά συνέπεια, μετά από ένα σύντο μο διάστημα παραμονής στη Βρετανία, η 761 Επιλαρχία αποβιβάστηκε στην ακτή «Ομάχα», στις 10 Οκτωβρίου 1944. Το προσωπικό της αποτελείτο από 36 αξιω ματικούς (οι 6 λευκοί) και 676 οπλίτες. Ο υπηρεσιακός της φάκελος κατά διάρκεια της εκπαίδευσης περιείχε εγκωμιαστικά σχόλια και τα ανώτερα κλιμάκια της ηγε

κού (ΜΠ) του 12ου Σώματος Στρατού (ΣΣ) (υποστράτηγος Μάντον Σπραγκ Εντυ), το οποίο ανήκε στην περίφημη 3η Στρα τιά του αντιστρατήγου Τζωρτζ Σμιθ Πάττον. Μέραρχος της 26ης ΜΠ, της μεραρχίας «Yankee», ή ταν ο υποστράτηγος Ουίλαρντ Στιούαρτ Πωλ, ο οποίος υποδέ χθηκε την επιλαρχία στις 31 Οκτωβρίου με θερμά λόγια: «Εί μαι πραγματικά ευτυχής που σας έχω μαζί μας. Σας περιμένα με για πολύ καιρό και είμαι σίγουρος ότι θα διακριθείτε». Πάντως, δεν προβλεπόταν εβδομάδα προσαρμογής για την 761 Επιλαρχία, διότι ο μέραρχος της επεφύλασσε ένα «δώρο» για καλωσόρισμα: «Σας έχω έναν μεγάλο λόφο τον οποίο θέλω να καταλάβετε και πιστεύω ότι θα κάνετε πολύ καλή δουλειά με αυτόν». Δύο ημέρες αργότερα, ο ίδιος ο Πάτ τον επισκέφθηκε τη μονάδα συνοδευόμενος από τον υποστράτηγο Πωλ και υ ποδέχθηκε με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο τους αξιωματικούς και οπλίτες: «Ανδρες, είστε οι πρώτοι νέγροι αρματιστές που πολέμησαν ποτέ για τον Αμερι κανικό Στρατό. Δεν θα σας είχα ζητήσει εάν δεν ήσαστε καλοί. Διαθέτω μόνο το καλύτερο στη στρατιά μου. Δεν μ’ ενδια φέρει το χρώμα σας από τη στιγμή που α νεβείτε εκεί πάνω (εννοεί στον λόφο) και σκοτώσετε αυτούς τους μπάσταρδους Γερμαναράδες. Ολοι έχουν στραμμένο το βλέμμα επάνω σας και περιμένουν μεγά λα πράγματα από εσάς. Πάνω απ’ όλα, η φυλή σας έχει προσδοκίες από εσάς. Μην τους απογοητεύσετε και -να σας πάρει!μην απογοητεύσετε και εμένα!». Βέβαια, ο Πάττον, σε άλλες περιστάσεις, εξέφρασε τις επιφυλάξεις του για την ικανότητα των Αφροαμερικανών να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας τεθωρακισμένης μονά δας, θεωρώντας ότι δεν διέθεταν τη γρή γορη αντίληψη που χρειάζεται ένας αρ-

Ο πόλεμος και οι κοινές κακουχίες καταλύουν ορισμένες φορές τις διακρίσεις και τις προκαταλήψεις. Αρματιστές της επιλαρχίας και πεζοί του 3/409Συντάγματος της 103 ΜΠ μαγειρεύουν μαζί στο Ράισντορφ της Γερμανίας, στις αρχές Απριλίου του 1945.

ματιστής. Δεν αμφισβήτησε, όμως, την πολεμική αρετή τους. Ακολουθώντας μια συνηθισμένη για εκείνη την εποχή πρακτική, υπομονάδες της επιλαρχίας σχημάτισαν ομάδες μά χης μαζί με τμήματα της 26ης ΜΠ. Η με ραρχία αυτή προετοιμαζόταν για την επι θετική ενέργεια που είχε σχεδιάσει το 12ο ΣΣ για τον Νοέμβριο. Πιο συγκεκρι μένα, η 1η Ιλη θα συνόδευε το 104 Σύ νταγμα Πεζικού (ΣΠ), ενώ η 3η Ιλη διατέ θηκε στο 328 ΣΠ. Τα υπόλοιπα άρματα της επιλαρχίας (εκτός από τους ουλα μούς όλμων, αναγνώρισης και πυροβό λων εφόδου που παρέμειναν σε εφε δρεία) σχημάτισαν την Προσωρινή Δύνα μη Μάχης Α, μαζί με έναν λόχο του 101 ΣΠ, άνδρες του μηχανικού και την 602 Επιλαρχία Καταστροφέων Αρμάτων. Επι κεφαλής του προσωρινού σχηματισμού θα ήταν ο αντισυνταγματάρχης Πήτερ Κόπτσακ, διοικητής της 602 Επιλαρχίας Καταστροφέων Αρμάτων. Οι άνδρες της επιλαρχίας βίωσαν αρ κετά προβλήματα ήδη από την 7η Νοεμ βρίου, ενώ κατευθύνονταν στα σημεία εκκίνησης για την επιχείρηση που θα ξε κινούσε στις 8 Νοεμβρίου. Αρχικά, ένας Γάλλος κτηνοτρόφος, πιθανότατα συνερ γάτης των Γερμανών, προκάλεσε κυκλοφοριακό χάος όταν οδήγησε μια αγέλη βοοειδών στη διασταύρωση της Αρακούρ. Ο αντισυνταγματάρχης Μπέητς α ποκατέστησε την κυκλοφορία και συνέλαβε τον κτηνοτρόφο. Πριν καλά-καλά αρχίσει η φάλαγγα να κινείται ξανά, οβί δες βαρέος πυροβολικού άρχισαν να πλήττουν την περιοχή. Παράλληλα, μια ε χθρική περίπολος έπληξε με αυτόματα ό πλα τη φάλαγγα. Ο Μπέητς τραυματίστη κε στο πόδι από πυρά ελεύθε ρου σκοπευτή και χρειάστηκε να διακομιστεί σε νοσοκομείο. Νοσηλεύτηκε για μήνες και έ λαβε εξιτήριο στα μέσα Φ ε βρουάριου του 1945 για να αναλάβει και πάλι τα καθήκοντά του ως διοικητή της 761 στις 24 Φεβρουάριου. Επιπλέον, ένα άρμα κατα στράφηκε και η μονάδα είχε τους πρώτους της νεκρούς. Ο υποδιοικητής της επιλαρχίας α πομακρύνθηκε από τη θέση του για να νοσηλευθεί και αυ τός με συμπτώματα κόπωσης μάχης και έτσι τα ηνία της επιλαρχίας ανέλαβε ο αντισυνταγματάρχης Χόλις Χαντ, ο οποίος αντικατέστησε τον αντισυνταγματάρχη Μπέητς. Ούτε ο Χαντ είχε καλύτερη τύχη, καθώς

της ημέρας. Πιο δύσκολα αποδείχθηκαν

τραυματίστηκε και αυτός από εχθρική ο βίδα, ενώ την ίδια τύχη είχε και ο αντισυνταγματάρχης Κόπτσακ. Τώρα ο Χαντ, ε κτός από τα τραύματά του, έπρεπε να φροντίσει την 761 Επιλαρχία και την επιλαρχία του Κόπτσακ. Οι άνδρες της 761 δοκιμάστηκαν από την αρχή σκληρά, χω ρίς ωστόσο να λυγίσουν, έχοντας απένα ντι τους στοιχεία της 11ης Μεραρχίας Πάντσερ (ΜΠα). Το πρώτο πεδίο μάχης όπου η επιλαρχία κλήθηκε από τις 8 Νοεμβρίου να απο δείξει την αξία της βρισκόταν ανατολικά της πόλης Νανσύ, στην περιοχή της Λωρραίνης. Δύο ουλαμοί της 1ης Ιλης συμμε τείχαν στην κατάληψη της πόλης Βικ συρ Σέιγ, ενώ ο τρίτος ουλαμός της ίλης αυ τής υποστήριξε τις δυνάμεις πεζικού που κυρίευσαν τη Μουαγενβίκ. Η 3η Ιλη είχε συμμετοχή στις επιχειρήσεις κοντά στην Μπεζάνζ λα Πτιτ, ενώ άλλες υπομονάδες της επιλαρχίας έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή. Στις 9 Νοεμβρίου, η 26η ΜΠ κατέλαβε τον λόφο 310 και με την αρωγή των αρμά των της 761 Επιλαρχίας εισήλθε στη Σαλιβάλ, κοντά στη Μουαγιενβίκ Αυτός ή ταν και ο ΑΝΣΚ (Αντικειμενικός Σκοπός)

τα πράγματα στη Μορβίλ λε Βικ, όπου η 2η Ιλη είδε το προπορευόμενο άρμα της να παγιδεύεται στον κύριο δρόμο της πό λης και να εξουδετερώνεται, με αποτέλε σμα να είναι αδύνατη η προώθηση για την υπόλοιπη φάλαγγα. Σε παγίδα έπεσαν και ορισμένα άρματα της 3ης Ιλης, ενώ κι νούντο προς τη Μορβίλ. Δέκα άνδρες της επιλαρχίας έχασαν τη ζωή τους, όταν επτά άρματα έπεσαν σε αντιαρματική τά φρο, εμπρός από μια ζώνη μικρών οχυ ρών του εχθρού. Τέσσερα από αυτά περισυνελέγησαν. Τα πυροβόλα εφόδου της επιλαρχίας έλαβαν εκδίκηση για τους συ ναδέλφους τους, καθώς κατόρθωσαν να επιφέρουν καίρια πλήγματα σε εχθρικά οχήματα, αξιοποιώντας τις οδηγίες ενός παρατηρητή που είχε αναλάβει να κατευ θύνει από αέρος τα πυρά. Η επιλαρχία δεν κάμφθηκε από τα προβλήματα που αντιμετώπισε, βασιζό μενη στην εκπαίδευσή της, στο πνεύμα μονάδας, στο παράδειγμα του Χαντ κα θώς και στον ηρωισμό των πεζών οι οποί οι μάχονταν μαζί με τα άρματα της 761ης Επιλαρχίας. Ενας, μάλιστα, τραυματιοφο ρέας από το 328 ΣΠ τιμήθηκε με το Με τάλλιο Τιμής του Κογκρέσου για τη δρά ση του. Η συμπεριφορά των αξιωματικών υ πήρξε ένας από τους λόγους για τους ο ποίους οι άνδρες της επιλαρχίας δεν έχα σαν το θάρρος τους, ούτε μετά την απώλεια της ηγεσίας της μονάδας. Ο λοχαγός Τζέημς Ουίλιαμς, για παράδειγμα, υ πήρξε ο μόνος λευκός διοικη τής ίλης που είχε απομείνει στην επιλαρχία. Ενώ κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης στις ΗΠΑ δεν είχε κατορθώσει να κερδίσει εντελώς την εμπιστο σύνη των ανδρών του, εκείνες τις δύσκολες στιγμές κατά τις οποίες η μονάδα έλαβε το βάπτισμα του πυρός, μίλησε με Αξιωματικοί της επιλαρχίας φωτογραφίζονται κοντά στη γαλλική πόλη Νανσύ, στις αρχές Νοεμβρίου του 1944. Από τα αριστερά: λοχαγός Ιβάν Χάρισον, λοχαγός Ιρβιν ΜακΧένρυ και ανθυπολοχαγός Τζέημς Λάιτφουτ.


.1

Ο τιμημένος με το Μετάλλιο Τιμής του Κογκρέσου επιλοχίας Ρούμπεν Ρίβερς.

τέτοια θέρμη στους άνδρες του (και με προφορά Χάρλεμ!) και πολέμησε τόσο σκληρά, ώστε στο τέλος της ημέρας όλοι τον σέβονταν. Παρόμοια συμπεριφορά επέδειξαν υπαξιωματικοί και οπλίτες της μονάδας, χωρίς να δειλιάσουν λόγω απειρίας ή λό γω των απωλειών που συσσωρεύονταν κατά τη διάρκεια των φονικών οδομα χιών. Ενας δεκανέας της 2ης Ιλης εισήλθε σε ένα ακινητοποιημένο άρμα και χρησιμοποιώντας το πολυβόλο του άρ ματος κατόρθωσε να εξουδετερώσει πολλές εχθρικές θέσεις. Ούτε, όμως, το πλήρωμα του άρματος υστέρησε. Αρνούμενο να εγκαταλείψει το άρμα, έμεινε καλυμμένο κοντά του και μαχόταν με τον ατομικό του οπλισμό. Το άρμα δέχθηκε άλλα δύο πλήγματα, αλλά παρόλα αυτά το πλήρωμα συνέχισε να μάχεται. Σύμ φωνα με αναφορές, ένας πολυβολητής της 4ης Ιλης εξουδετέρωσε περίπου 20 αντιπάλους, ενώ σε μια άλλη περίπτωση, όταν ένα πλήρωμα είδε το «πληγωμένο» του άρμα να καταλαμβάνεται από τον ε χθρό, αντεπιτέθηκε και το επανέκτησε. Σε πολλές περιπτώσεις οι άνδρες της επιλαρχίας δεν δίστασαν να εκτεθούν στο εχθρικό πυρ για να βοηθήσουν συναδέλ φους τους, λευκούς και μαύρους, για να επαναφέρουν τα άρματά τους στη δρά ση ή για να διασώσουν έστω μέρος του ε ξοπλισμού. Οι λευκοί πεζοί και οι μαύροι αρματιστές πολέμησαν με πάθος και με ένα πνεύμα συναδελφικότητας που συ ναντά κάποιος μόνο στο πεδίο της μά χης, όπου οι προκαταλήψεις καταρρίπτο-


Ο λοχίας Ουώρεν Κρεσύ, αρχηγός πληρώματος σε άρμα της επιλαρχίας, είχε αναγνωριστεί από τους συναδέλφους του ως ο πιο σκληροτράχηλος μαχητής της. Προήχθη σε αξιωματικό και αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη.

νται υπό το πρίσμα του κοινού θανάσι μου κινδύνου. Αποκορύφωμα αυτών των ενεργειών αποτέλεσε η δράση δύο ουλαμαγών της 3ης Ιλης, του ανθυπολοχαγού Κένεθ Κόλεμαν και του αρχιλοχία Σάμιουελ Τάρλεϋ, καθώς και των ανδρών τους. Οι δύο άνδρες δημιούργησαν μια μικρή ομάδα μάχης από πληρώματα που είχαν χάσει τα άρματά τους και με αυτήν κατόρθωσαν να απωθήσουν αρκετές φορές τον εχθρό ή βοήθησαν άλλα πληρώματα που είχαν παγιδευτεί, να εγκαταλείψουν τα άρματά τους. Το γεγονός ότι τόσο ο Κόλεμαν όσο και ο Τάρλεϋ σκοτώθηκαν πολεμώντας αποδεικνύει ότι η ηγεσία της επιλαρχίας διοικούσε διά του παραδείγματος και ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης έφερε απο τελέσματα στο πεδίο της μάχης. Μέχρι και τις αρχές Δεκεμβρίου, η 761 Επιλαρχία συνέχισε να υποστηρίζει τις επιχειρήσεις της 26ης ΜΠ, καθώς αυ τή κινείτο προς τα γερμανικά σύνορα, στην περιοχή του Ομπεργκάιλμπαχ, δια μέσου της γραμμής «Μαζινώ» και των ε δαφών της Λωρραίνης. Οι απώλειες της μονάδας κατά τη διάρκεια του Νοεμβρί ου δεν ήταν αμελητέες: 24 νεκροί, 125 τραυματίες, 14 άρματα κατεστραμμένα και 20 ακόμη με ζημιές. Ενώ, όμως, οι υλι κές ζημιές ήταν δυνατό να αναπληρω θούν, οι ελλείψεις σε έμψυχο υλικό δεν ήταν εύκολο να καλυφθούν, δεδομένου

ότι επρόκειτο για μια μονάδα Αφροαμερικανών. Οι πρώτοι αντικαταστάτες έφθασαν στις 4 Δεκεμβρίου, όταν πλέον οι ελ λείψεις σε προσωπικό προσέγγιζαν τους 113 άνδρες. Το χειρότερο ήταν ότι οι α ντικαταστάτες δεν ήταν άμεσα διαθέσι μοι, διότι δεν είχαν υποστεί εκπαίδευση αρματιστή, οπότε έπρεπε να εκπαιδευθούν επί τόπου. Αυτήν την εκπαιδευτική διαδικασία δεν μπόρεσαν να την ολοκληρώσουν ό λοι και έτσι αρκετοί αντικαταστάτες με τατέθηκαν σε άλλες μονάδες ως ακατάλ ληλοι για υπηρεσία στην 761 Επιλαρχία. Αρκετοί αντικαταστάτες δεν έλαβαν υ ψηλή βαθμολογία κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, ενώ άλλοι κόπηκαν διότι ο ατομικός τους φάκελος δεν ήταν άψο γος. Μολονότι ορισμένοι αντικαταστάτες αποδείχθηκαν εξαίρετοι στρατιώτες και παρόλο που κάποια κενά καλύφθηκαν από εθελοντές, η επιλαρχία αντιμετώπιζε συνεχώς προβλήματα λειψανδρίας, καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Οι ελλείψεις δεν εμπόδισαν την επιλαρχία από το να αρθεί στο ύψος της α ποστολής της και η αναγνώριση δεν άρ γησε να έλθει, από επίσημα χείλη, τον Νοέμβριο του 1944. Η διοίκηση του 12ου ΣΣ χορήγησε εύφημο μνεία για την από δοση της επιλαρχίας αναφέροντας χαρα κτηριστικά ότι «η 761 Επιλαρχία εισήλθε στη μάχη με τόσο έκδηλο θάρρος και επι τυχία ώστε εξασφάλισε αυτήν την ειδική μνεία». Παρόμοιας φύσης ήταν οι έπαινοι και από τον υποστράτηγο Ουίλαρντ Στιούαρτ Πωλ, διοικητή της 26ης Μεραρ χίας: «...η επιλαρχία σας υποστήριξε αυ τήν τη μεραρχία με μεγάλη ανδρεία, υπό τις πιο αντίξοες καιρικές και εδαφικές συνθήκες». Η 26η ΜΠ, το παλαιό «αφεντικό» της 761 Επιλαρχίας, αποσύρθηκε για να ανα παυθεί στις 9 Δεκεμβρίου. Η επιλαρχία υπήχθη στην 87η ΜΠ του υποστρατήγου φρανκ Λιούις Κάλιν από τις 13 Δεκεμβρί ου. Την επόμενη ημέρα, η επιλαρχία εισήλθε σε γερμανικό έδαφος και αργότε ρα ενεπλάκη σε σκληρές μάχες. Καθώς το 1944 έβαινε προς το τέλος του, η επιλαρχία αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα με τη διαθεσιμότητα των αρμάτων της. Κάποια στιγμή βρέθηκε να παρατάσσει μόλις τρία άρματα σε επιχει ρησιακή κατάσταση. Τα υπόλοιπα είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας, με κύριους «υ πεύθυνους» τα εχθρικά πλήγματα ή τις μηχανικές βλάβες. Καταβάλλοντας τερά στιες προσπάθειες, το προσωπικό της μονάδας κατόρθωσε να καταστήσει και πάλι αξιόμαχα αρκετά από τα άρματα που είχαν πληγεί, οπότε η επιλαρχία συνέχισε

τη δράση της στο Βέλγιο, στο Λουξεμ βούργο και στη Γερμανία, καθώς κορυφωνάταν η Μάχη των Αρδεννών. Τα ελα φρά άρματα της 4ης Ιλης χρησιμέυσαν ως μέσα μεταφοράς πυρομαχικών και άλ λων εφοδίων, όταν τα φορτηγά της μονά δας δεν ήταν σε θέση να κινηθούν μέσα στο λασπώδες χιόνι και στους κακοτρά χαλους δρόμους της περιοχής. Και όλα αυτά, απέναντι σε επίλεκτες μονάδες της 15ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ. Οι άνδρες της 761 Επιλαρχίας, όπως και άλλοι Αφροαμερικανοί στρατιώτες, ανέλαβαν ιδιαίτερα καθήκοντα σε κάποια φάση της Μάχης των Αρδεννών. Εξαιτίας της δράσης αγγλόφωνων Γερμανών στα συμμαχικά μετόπισθεν, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Greif», η συμμαχική ηγεσία χρειαζόταν για την επάνδρωση σημείων ελέγχου ορισμένους άνδρες οι οποίοι να είναι σίγουρα Αμερικανοί. Οσο και αν εί χαν φροντίσει οι Γερμανοί να μοιάζουν με Αμερικανούς, οι άνδρες που διείσδυσαν στα μετόπισθεν σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν μαύροι, οπότε η συμμαχική ηγεσία ήταν ήσυχη ότι στα συγκεκριμένα σημεία ελέγχου δεν ελλόχευε γερμανική παγίδα. Οι συγκεκριμένοι άνδρες είχαν, μάλιστα, λά6ει εντολές να συλλαμβά νουν ή ακόμη και να πυροβολούν όλους όσοι δεν έδιναν πειστικές απαντήσεις στον έλεγχο. Τον Φεβρουάριο, ο αντισυνταγματάρχης Μπέητς ανέλαβε ξανά τη διοίκηση της μονάδας και η επιλαρχία μεταφέρθηκε στο Γιάμπηκ, κοντά στα σύνορα Ολλανδίας-Γερμανίας, όπου τέθηκε προσωρινά υπό τις διαταγές της 95ης ΜΠ (16ο ΣΣ), την οποία διοικούσε ο υ ποστράτηγος Χάρυ Λιούις Τουάντλ. Εκείχρησιμοποιήθηκε αρχικά σε αμυντικό ρόλο, υποστηρίζοντας την επιθετι κή ενέργεια της 9ης Στρατιάς (αντιστράτηγος Ουίλιαμ Χούντ Σίμπσον) στον Ρήνο, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Plunder» (Λεηλασία). Αργότε ρα, στις 3 Μαρτίου, στοιχεία της επιλαρχίας εισήλθαν σε γερμανικό έδαφος και κινήθηκαν προς το Σβάνενμπεργκ, α κολουθώντας τη 2η TOM (υ ποστράτηγος Αϊζακ Ουάιτ) με σκοπό τη διεξαγωγή εκκαθα ριστικών επιχειρήσεων. Από τις 12 Μαρτίου εντά χθηκε πλέον στις μονάδες της 103 ΜΠ και καθεμία από τις τρεις ίλες των μέσων αρ

Το μνημείο της 761 Επιλαρχίας Ελαφρών Αρμάτων στο Φορντ Χούντ του Τέξας.

τα της 103 ΜΠ με τον ίδιο τρόπο. Η συγκεκριμένη επιλαρχία είχε συμ-

μάτων της μοιράστηκε στα τρία συντάγ ματα της μεραρχίας (409, 410 και 441). Τη συγκεκριμένη μεραρχία διοικούσε ο υπο στράτηγος Αντονυ Κλέμεντ «Nuts» Μακώλιφ, ο οποίος, ως εκτελών χρέη διοικη τή της 101 Αερομεταφερόμενης Μεραρ χίας στην Μπαστόν, έμεινε στην Ιστορία όταν απάντησε «Τρίχες!» στην πρόταση των Γερμανών για παράδοση. Ηδη στις τάξεις της 103 ΜΠ υπηρε τούσε, από τον Δεκέμβριο του 1944, μία μονάδα επανδρωμένη με Αφροαμερικανούς, η 614 Επιλαρχία Καταστροφέων Αρμάτων. Μολονότι η μονάδα αυτή δεν διέθετε άρματα αλλά ημιερπυστριοφόρα τεθωρακισμένα οχήματα M3 που ρυ μουλκούσαν αντιαρματικά πυροβόλα των 3 ιντσών (76,2 χλστ.), διέθετε την ίδια ορ γάνωση με την 761 Επιλαρχία: πέντε λευ κοί αξιωματικοί και το υπόλοιπο προσωπι κό Αφροαμερικανοί. Επιπλέον, οι υπομο νάδες της είχαν μοιραστεί στα συντάγμα-

μετάσχει σε αρκετές μάχες και οι άνδρες της δεν ήταν λιγότερο σκληραγωγημένοι από τους αρματιστές συναδέλφους τους. Την εποχή κατά την οποία οι δύο μονά δες βρέθηκαν υπό κοινή διοίκηση, η 614 Επιλαρχία ασχολείτο με θέματα εκπαί δευσης και περιπολίες. Κατά τη διάρκεια μιας μάλιστα από αυτές, οι άνδρες της επιλαρχίας σκότωσαν οκτώ Γερμανούς και συνέλαβαν έξι, χωρίς μάλιστα να υποστούν καμία απώλεια. Οταν άρχισαν οι εαρινές επιχειρή σεις, η 103 ΜΠ δεν αντιμετώπισε προ βλήματα πριν να φθάσει σε περιοχές που ανήκαν στην αμυντική γραμμή «Ζίγκφριντ». Εκεί, τα άρματα της 3ης Ιλης βρέθη καν μπροστά σε οργανωμένα αμυντικά έργα, αλλά κατόρθωσαν να εξουδετερώ σουν αρκετά πυροβολεία, πολυβολεία και οχυρώματα σε κομβικά σημεία για την αμερικανική προέλαση, όπως το Ρίσντορφ. Στις 21 Μαρτίου, η επιλαρχία εντά χθηκε στη Δύναμη Επιχειρήσεων «Ρή νος», χωρίς όμως την 3η Ιλη. Στον ίδιο σχηματισμό συμμετείχαν το 2ο Τάγμα του 409 ΣΠ, ο 2ος Ουλαμός Αναγνώρισης της 614 Επιλαρχίας Καταστροφέων Αρμάτων και ένα απόσπασμα μηχανι κού. Αντικειμενικός σκοπός του σχηματισμού αυτού ήταν να εκμεταλλευθεί κάθε ρήγ μα στη γραμμή «Ζίγκφριντ» και να κινηθεί προς τον Ρήνο κατόπιν εντολής. Η 3η Ιλη της 761 Επιλαρχίας συνέχιζε να υ ποστηρίζει τα συντάγματα της 103 ΜΠ. Η Δύναμη Επιχειρήσεων «Ρήνος», με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Μπέητς, συγκεντρώθηκε στις 22 Μαρ τίου στις παρυφές του Ρίσντορφ και με προπορευόμενες τις μονάδες αναγνώρισης διήλθε από αυτό στις 16.00, ενώ στη συνέχεια διασπάστηκε σε δύο φάλαγγες, εκ των οποίων η μία κατευθύνθηκε προς το Μπίρκενχερντ και η δεύτερη προς το Μπέλενμπορν (περιοχή Ρηνανίας-Πα-

Ο δεκανέας Κάρλτον Τσάπμαν,

πολυβολητής σε Μ4 Sherman της 761 Επιλαρχίας Αρμάτων στο Νανσύ στις 5-11-1944.


λατινάτου, στη νοτιοδυτική Γερμανία). Ο σχηματισμός βρισκόταν σε μόνιμη ασύρματη επαφή με τη διοίκηση των προϊστάμενων σχηματισμών, προκειμέ νου να την ενημερώνει για την πρόοδό της και να ζητά πυρά υποστήριξης από το πυροβολικό, κάθε φορά που το απαι τούσαν οι περιστάσεις. Πυκνά ήταν, ό μως, τα πυρά και του αντίπαλου πυροβο λικού, οπότε οι δύο φάλαγγες συνέκλιναν προς το Μπίρκενχερντ. Το απόγευ μα, η μεραρχία διέταξε τον αντισυνταγματάρχη Μπέητς να μετακινηθεί βορειο ανατολικά προκειμένου να συναντηθεί με τις δυνάμεις της 10ης Τεθωρακισμέ νης Μεραρχίας (ΤΘΜ). Μολονότι ορισμένα κωλύματα στον δρόμο της καθώς και η γερμανική αντί σταση εμπόδισαν την προέλαση της μο νάδας, αυτή έφθασε στον προορισμό της, κοντά στην πόλη Σιλτς, αλλά εκεί την υποδέχθηκαν όχι φιλίες αλλά εχθρι κές δυνάμεις. Περνώντας από την πόλη διά πυρός και σιδήρου, ο σχηματισμός του Μπέητς κινήθηκε προς το Μύνχενβαϊλερ και το Κλινγκενμύνστερ, όπου θα έπρεπε να βρίσκεται σύμφωνα με αναφο ρές η 36η Μεραρχία. Ούτε αυτήν τη φο ρά στάθηκε δυνατό να εντοπισθεί ο φίλιος σχηματισμός. Αντιθέτως εντοπίστη κε μια φάλαγγα ιππήλατων οχημάτων του εχθρού, η οποία σύντομα διαλύθηκε από τα πυρά της αμερικανικής μονάδας. Οσο, όμως, ο σχηματισμός εισέδυε στο γερμανικό έδαφος, τόσο επιβαρυνό ταν με τη μεταφορά των αιχμαλώτων που συνελάμβανε, διότι δεν υπήρχε, από ένα σημείο και έπειτα, η δυνατότητα να μεταφέρονται αυτοί στα μετόπισθεν ε ξαιτίας της εχθρικής δραστηριότητας.

Επιπλέον, η περιοχή γύρω από το Κλινγκενμύνστερ ήταν επιμελώς οχυρωμένη και έτσι, σε πρώτη φάση, η αμερικανική επίθεση απωθήθηκε. Η παρουσία εχθρικών δυνάμεων στα μετόπισθεν του σχηματισμού και η απου σία επαφής με φίλια τμήματα ανησύχη σαν τον αντισυνταγματάρχη Μπέητς, διότι βρισκόταν πλέον σε βάθος 14 χλμ. μέσα στην εχθρική περιοχή. Ευτυχώς για τους Αμερικανούς, η ισχύς πυρός της Δύ ναμης Επιχειρήσεων «Ρήνος» έδρασε κα ταλυτικά και έτσι το Κλινγκενμύνστερ κατελήφθη, ενώ αργότερα εμφανίσθηκαν και τμήματα της 14ης ΤΘΜ. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η επιλαρχία είχε προκαλέσει 4.100 απώλειες στον εχθρό και, μεταξύ των άλλων, είχε εξουδετερώσει συνολικά 34 άρματα, εκατοντάδες οχήματα, 175 πυροβόλα, είχε καταλάβει επτά πόλεις της γραμμής «Ζίγκφριντ», 31 μικρά οχυ ρά και είχε καταστρέψει τέσσερις αποθή κες πυρομαχικών, 49 πολυβολεία και έ ναν σταθμό ασύρματων εκπομπών. Μόνη της η 761 Επιλαρχία κατανάλωσε 50 τόννους πυρομαχικών, εντυπωσιάζοντας με την αποτελεσματικότητά της τους πε ζούς που τη συνόδευαν. Στις 28 Μαρτίου, η επιλαρχία μετακινήθηκε προς το κέντρο της Γερμανίας, στο Λάνγκενσεμπολντ (ανατολικά της Εσσης), και υπήχθη στην 71η ΜΠ του υ ποστρατήγου Ουίλαρντ Γκόρντον Γουάιμαν. Η συγκεκριμένη μεραρχία ανήκε στην 3η Στρατιά, οπότε η επιλαρχία υπη ρετούσε ξανά υπό τις διαταγές του αντιστρατήγου Πάττον. Οι τρεις ίλες μέσων αρμάτων μοιράστηκαν, τον Απρίλιο, στα τρία συντάγματα της μεραρχίας (5ο, 14ο και 66ο) αποτελώντας συχνά την τεθωρα

κισμένη «αιχμή του δόρατος» για τον υ ποστράτηγο Γουάιμαν, καθώς η μεραρχία του κινείτο προς την Αυστρία. Ας σημειωθεί ότι οι άνδρες της επιλαρχίας γνώρισαν τα αποτελέσματα της ρατσιστικής θηριωδίας και στην Ευρώπη, όταν βρέθηκαν στο στρατόπεδο συγκέ ντρωσης του Γκουνσκίρχεν, το οποίο είχε απελευθερωθεί στις 4 Μάί'ου από την α μερικανική 71η ΜΠ. Τα άρματα της 761 εισήλθαν στην αυ στριακή πόλη Στάγιερ στις 5 Μάί'ου και την επομένη συναντήθηκαν με άνδρες του Ερυθρού Στρατού, οι οποίοι υπηρε τούσαν στο 1ο Ουκρανικό Μέτωπο, στον ποταμό Ενς. Οταν οι γερμανικές δυνά μεις στην Αυστρία, υπό τον στρατηγό Λόταρ φον Ρέντουλιτς, παραδόθηκαν στις 7 Μάίόυ, 10 άνδρες της επιλαρχίας συμμε τείχαν στην τιμητική φρουρά η οποία παρέστη στην τελετή παράδοσης.

ΕΠΙΛΟΓΟΙ Η 761 Επιλαρχία έλαβε το βάπτισμα του πυρός στις αρχές Νοεμβρίου του 1944 και κατέγραψε στο ημερολόγιό της 183 ημέρες πολεμικής δράσης, σε έξι διαφορετικές χώρες. Υπηρέτησε σε τρεις διαφορετικές στρατιές (3η, 7η και 9η), ενσωματωμένη σε επτά διαφορετι κές μεραρχίες (26η, 71η, 79η, 87η, 95η, 103 και 17η Αερομεταφερόμενη). Αποτέλεσε ακόμη μέρος του 16ου ΣΣ και της 17ης Τεθωρακισμένης Ομάδας Μάχης. Με αυτούς τους σχηματισμούς πολέμη σε στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ολλαν δία, στο Λουξεμβούργο, στη Γερμανία και στην Αυστρία, έχοντας 34 νεκρούς. Η επιλαρχία παρέμεινε μετά το τέλος του πολέμου στη Γερμανία, μέχρι την α ποστράτευσή της, την 1η Ιουνίου του 1946. Στις 24 Νοεμβρίου του 1947 ενεργοποιήθηκε εκ νέου στο Φορτ Νοξ του Κεντάκι, ως μικτή όμως μονάδα. Εντά χθηκε στις δυνάμεις του Τακτικού Στρα τού, στον οποίο υπηρέτησε έως τη 15η Μαρτίου του 1955, οπότε αποστρατεύθηκε οριστικά. Ο απολογισμός της σε τιμητικές δια κρίσεις ήταν 11 Αργυροί Αστέρες και 69 Χάλκινοι Αστέρες. Η σημαντικότερη απο νομή έγινε στον επιλοχία Ρούμπεν Ρίβερς, ο οποίος σκοτώθηκε στο Γκεμπλίνγκ της Γαλλίας, στις 19 Νοεμβρίου 1944. Ο επιλοχίας συνέχισε να μάχεται, αν και τραυματισμένος, χωρίς μάλιστα να δε χθεί ιατρική φροντίδα. Για τη δράση του τιμήθηκε με το Μετάλλιο της Τιμής του Αντιαρματικό πυροβόλο των 3 ιντσών της 614 Επιλαρχίας Καταστροφέων Αρμάτων.


*

4

Κογκρέσου. Ενας άλλος υπαξιωματικός, ο λοχίας Ουώρεν Κρεσύ, προτάθηκε επί σης για το ίδιο μετάλλιο, αλλά τελικά δεν το έλαβε. Αντ’ αυτού, προήχθη σε αξιω ματικό και τελικά αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη. Οι συνάδελ φοί του τον τίμησαν με τον τίτλο του πιο σκληρού άνδρα της επιλαρχίας, επειδή ήταν το μέλος της μονάδας που είχε προκαλέσει τις περισσότερες απώλειες στον εχθρό. Οι περισσότερες από αυτές τις απο νομές πραγματοποιήθηκαν για ηρωικές πράξεις υπό το εχθρικό πυρ, καθώς οι άνδρες της επιλαρχίας -σε τόσο σύντο μο χρονικό διάστημα- αντιμετώπισαν στοιχεία από 14 διαφορετικές γερμανι κές μεραρχίες. Κατά την πορεία της στα μέτωπα της βορειοδυτικής και της κε ντρικής Ευρώπης, η επιλαρχία απελευ θέρωσε 30 πόλεις, με τίμημα 71 κατε στραμμένα άρματα, αριθμός που υπερέβαινε το σύνολο της δύναμής της. Οι άνδρες που υπηρέτησαν σε αυτήν κατόρθωσαν σε σύντομο διάστημα να α ναπτύξουν υψηλό πνεύμα μονάδας, κάτι το οποίο συνήθως συμβαίνει σε μονάδες που έχουν πιο μακρόχρονη ιστορία. Χα ρακτηριστική είναι η επικοινωνία που εί χε τον Απρίλιο του 1945 ο αντισυνταγματάρχης Μπέητς με τον Τρούμαν Γκίμπσον, δικηγόρο και σύμβουλο της αμε ρικανικής κυβέρνησης για θέματα δικαι ωμάτων των Αφροαμερικανών. Με αφορ μή τις προπαγανδιστικές ταινίες που γυρίστηκαν για να προαγάγουν την προ σφορά των Αφροαμερικανών στον πόλε μο, ο Μπέητς ανέφερε επίλέξει: «Με βά ση το γεγονός ότι το πολεμικό ιστορικό αυτής της μονάδας υπερέχει τόσο από αυτό των μονάδων που περιγράψατε, φαίνεται σωστό ότι πρέπει να δοθεί κάποια δημοσιότητα και στους άνδρες αυ τής της επιλαρχίας για τη γενναία πολε μική τους επίδοση». Τον Απρίλιο του 1978, η κυβέρνηση του Τζίμμυ Κάρτερ χορήγησε επισήμως Προεδρική Εύφημη Μνεία Μονάδος στην 761 Επιλαρχία, στην οποία χαρακτη ριστικά αναφέρεται: «Η 761 Επιλαρχία διακρίθηκε με την ασυνήθιστη ανδρεία της, το κουράγιο, τον επαγγελματισμό και το υψηλό πνεύμα μονάδας που επέδειξε κατά την επίτευξη εξαιρετικά δύ σκολων και επικίνδυνων αποστολών στο Ευρωπαϊκό Θέατρο Επιχειρήσεων από την 31η Οκτωβρίου του 1944 έως την 6η Μάί'ου 1945... Κατά τη διάρκεια αυτής της πολεμικής περιόδου, οι θαρραλέες και επαγγελματικές ενέργειες της επιλαρχίας των "Μαύρων Πανθήρων", συν δυασμένες με το αδάμαστο μαχητικό

Αρμα μάχης Μ4 Sherman της 761 Επιλαρχίας Αρμάτων. τους πνεύμα και την αφοσίωσή τους στο καθήκον, αποτίουν μεγάλη τιμή στην 761 Επιλαρχία, στον Στρατό των ΗΠΑ και σε αυτό το Εθνος». Τον Νοέμβριο του 2005 πραγματοποιήθηκαν στο Φορντ Χούντ, παλαιά έδρα της επιλαρχίας, τα αποκα λυπτήρια ενός μνημείου το οποίο είναι α φιερωμένο στους μαχητές της μονάδας και σε όλους όσοι μάχονται για αξίες ό πως η ελευθερία. Η λογοτεχνία, η τηλεόραση και κινη ματογράφος έχουν ενδιαφερθεί για τα ε πιτεύγματα της 761 Επιλαρχίας. Συγκε κριμένα, έχει γυριστεί το 2007 ένα ντοκι μαντέρ από τον νέο ταλαντούχο σκηνο θέτη Πητ Τσάτμον με τίτλο «761st» («Η 761η»). To History Channel έχει αφιερώσει εκπομπή στη μονάδα, ενώ έχει αναφερ θεί αρκετές φορές σε αυτή, στο πλαίσιο και άλλων μεταδόσεων, όπως π.χ. η σει ρά εκπομπών με θέμα τον Πάττον. Γενι κά, το όνομα της μονάδας έχει αναφερ θεί σε αρκετές σειρές της αμερικανικής τηλεόρασης. Επιπλέον, το 2004, εκδόθηκε το βι βλίο «Brothers In Arms: The Epic Story of the 761st Tank Battalion, W W II’s Forgotten Heroes». Συγγραφείς του ήταν ο Αντονυ Ουώλτον και ο εξάκις πρωταθλητής του N BA (αμερικανικό επαγγελματικό πρωτά

θλημα καλαθόσφαιρας) Καρίμ Αμπντούλ Τζαμπάρ, ένας θρύλος του αθλήματος. Τέσσερα χρόνια αργότερα, η επιλαρχία «πρωταγωνίστησε» στη νουβέλα «The Light of Men» του Αντριου Σάλμον, απε λευθερώνοντας ένα φανταστικό στρατό πεδο συγκέντρωσης. Παράλληλα, εδώ και χρόνια υπάρχει η πληροφορία ότι ο Αφροαμερικανός ηθοποιός Μόργκαν Φρήμαν συνεργάζεται με τον Τζαμπάρ για να μεταφέρουν το βιβλίο του τελευ ταίου στη μεγάλη οθόνη. Τα ονόματα διά σημων ηθοποιών, όπως ο Ουίλ Σμιθ και ο Ντένζελ Ουάσινγκτον, έχουν αναφερθεί σχετικά με αυτήν την απόπειρα. Η δράση της επιλαρχίας δεν πρέπει να επισκιάσει την αντίστοιχη δράση των άλλων αφροαμερικανικών μονάδων. Οι Αφροαμερικανοί αξιωματικοί και οπλίτες απέδειξαν, σε γενικές γραμμές, ότι ήταν σε θέση να αποδώσουν στο ίδιο επίπεδο με τους λευκούς συναδέλφους τους, τό σο σε ό,τι αφορά τον χειρισμό των οπλι κών συστημάτων, αλλά πολύ περισσότε ρο σε ό,τι σχετίζεται με την άψογη συ μπεριφορά ενός στρατιωτικού: επαγγελ ματισμός, φρόνημα, πειθαρχία, μαχητι κό πνεύμα κλπ. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι αυτές οι μονάδες κέρδισαν τον σε βασμό όλων και αποτέλεσαν τον προπο μπό για την πλήρη ενσωμάτωση των Αφροαμερικανών στις Αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις. S3

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Ο Μπέντζαμιν Ολιβερ Ντέηβις ο νεώτερος (1918-2002). ένα από τα τρία παιδιά του Μπέντζαμιν Ολίβερ Ντέηβις του πρεσβύτερου, έγινε το 1998 ο πρώτος Αφροαμερικανός που έφθασε (έστω και τιμητικά) στον βαθμό του πτεράρχου (τεσσάρων αστέρων) της USAF.

(1) Alexander Bielakowski - Raffaele Ruggeri: AFRICAN AMERICAN TROOPS IN WORLD WAR II, Elite 158, Osprey Publishing Ltd, 2007. (2) Ulysses Lee: THE EMPLOYMENT OF NEGRO TROOPS, Center of Military History, United States Army, Washington D.C., 2001. (3) Steven J. Zaloga - Howard Gerrard: US ARMY TANK CREWMAN 1941-1945, EUROPEAN THEATER OF OPERATIONS 1944-1945, Warrior 78, Osprey Publishing Ltd, 2004. (4) Kareem Abdul-Jabbar-Anthony Walton: BROTHERS IN ARMS: THE EPIC STORY OF THE 761st TANK BATALLION, WWII’s FORGOTTEN HEROES, Broadway, New York, 2004. (5) Steven J. Zaloga (Consultant Editor Dr Duncan Anderson): US ARMORED DIVISIONS: THE EUROPEAN THEATER OF OPERATIONS, 1944-45, Battle Orders 3, Osprey Publishing Ltd, 2004. (6) Charles W. Sasser: PATTON’S PANTHERS: THE AFRICAN-AMERICAN 761st TANK BATALLION IN WORLD WAR II, Pocket Books, New York, 2004. (7) Joseph E. Wilson Jr.: BLACK PANTHERS GO TO COMBAT IN WORLD WAR II, World War II Magazine, New York, January 1998. (8) Trezzvant W. Anderson: COME OUT FIGHTING: THE EPIC TALE OF THE 761st TANK BATALLION, Salzburger Druckerei, Salzburg, Austria, 1945. (9) http://www.761st.com

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 9 5

Χρυσός στατήρας του Ευθύδημου Α’, ενδεικτικός του πλούτου της Βακτρίας. Στον οπισ9ότυπο απεικονίζεται ο Ηρακλής να στέκεται πάνω σε βράχο, κρατώντας το ρόπαλό του και η επιγραφή «Βασιλέως Ευ&υδήμου»

Μαρμάρινη προτομή του Αντιόχου Γ του Μέγα (Μουσείο Λούβρου,

9 6 1 ITPATfilTJRH ϊίΤΟΡίϋ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΑΜΠΑΔΙΑΡΗΣ

Σιην αρχή mc βασιλείας ίου, ο νεαρός Aviioxoc Γ\ θα βρισκόταν αντιμέτωπος με μια επικίνδυνη επανάοιαοη me Μηδίας και me Περοίας που θα απειλούσε ιη συνοχή ίου ίδιου ίου οελευκιδικού κράτους. Οκτώ χρόνια αργότερα, ο Aviioxoc θα επέοιρειρε στην Ανατολή via να εκστρατεύσει εναντίον των Πάρθων και των Βακτρίων, ακολουθώντας τα χνάρια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κερδίζοντας στην πορεία και ο ίδιος το προσωνύμιο «Μέγας».

222-204 η.Χ.

ΑΝΤΙΟΧΟΣ Γ ΣΤΙΣ ΑΝΟ ΣΑΤΡΑΠΕΙΕΣ Η αναβίωση ine σεϋευκιϋικικ loxüoc ετά τον θάνατο του Μεγάλου ταν από μια σειρά εμφυλίων πολέμων, αποσχιστικών τάσεων και συνομωσιών. Ο Αλεξάνδρου, η εκτεταμένη Σέλευκος Β ’ (246-225 π.Χ.), ο τέταρτος άυτοκρατορία του διαμοιρά κατά σειρά ηγεμόνας του βασιλείου, στηκε μεταξύ των σημαντικό τερων αξιωματικών του. Ενας βρέθηκε αντιμέτωπος με αρκετές τέτοι Η εισβολή του Πτολεμαί από αυτούς ήταν και ο Σέλευκος,εςο προκλήσεις. διοι κητής των υπασπιστών, ο οποίος αρχικά ου Γ ’ στα εδάφη του ( Γ Συριακός Πόλε μος, 246-241 π.Χ.), έδωσε την ευκαιρία έλαβε τη σατραπεία της Βαβυλωνίας. Ο Σέλευκος καταφερε να ισχυροποιήσει τη στον Ελληνα σατράπη της Παρθίας θέση του και να προσαρτήσει σταδιακά Ανδραγόρα να αποσχιστεί από τη σελευτις γειτονικές ασιατικές σατραπείες. κιδική επικράτεια. Ακολούθως, ο Σέλευ κος Β ’ αντιμετώπισε τη στάση του αδελ Ετσι, ο διάδοχός του κληρονόμησε μια φού του, Αντιόχου Ιέρακα, στη Μικρά φαινομενικά πανίσχυρη αυτοκρατορία, η Ασία (241-235 π.Χ.). Μια ομάδα Πάρνων οποία εκτεινόταν από τη Θράκη ως τη (1) νομάδων υπό την ηγεσία του Σκύθη Βακτρία, καλύπτοντας το μεγαλύτερο Αρσάκη, εκμεταλλευόμενη τη γενικότε μέρος των ασιατικών εδαφών που είχε

Μ

κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος. Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια η Σελευκιδική Αυτοκρατορία θα αποδυναμωνό

ρη αναταραχή, εισέβαλε στην Παρθία, α νέτρεψε τον Ανδραγόρα και την κατέλα βε (238 π.Χ.). Την ίδια περίοδο ανεξαρτη-

χου σε κίνδυνο. Χωρίς να δώσει συνέχεια στις κατηγορίες, αντιπρότεινε να στα λούν δύο στρατηγοί για την αντιμετώπιση των αποστατών και ο ίδιος ο Αντίοχος να ηγηθεί μιας εκστρατείας εναντίον του Πτολεμαίου Δ' - την οποία θεωρούσε εύ κολη υπόθεση, λόγω της τρυφηλής προ σωπικότητας του συγκεκριμένου μονάρ χη. Η εισήγηση του Ερμεία έγινε δεκτή από το συμβούλιο, το οποίο απέστειλε τους στρατηγούς Ξένωνα και Θεόδοτο ε ναντίον του Μόλωνα. Η δύναμη του τελευταίου είχε, όμως, υποτιμηθεί. Ο Μόλων είχε κατορθώσει να προσεταιρισθεί σημαντική μερίδα του πληθυσμού της Μηδίας και να συνάψει συμμαχίες με γειτονικούς σατράπες, δω

Ερείπια στην Ευρωπό και στο βάθος ο Ευφράτης. Η πόλη κτίστηκε από τον Νικάνωρα, ανιψιό του Σέλευκου Α ’ και έλαβε την ονομασία της από τη γενέτειρα του τελευταίου, στη Μακεδονία. Βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο, καθώς ήλεγχε το πέρασμα του Ευφράτη στη διαδρομή μεταξύ Σελεύκειας του Τίγρη και της Αντιόχειας του Ορόντη, της πρωτεύουσας του σελευκιδικού κράτους. τοποιήθηκε και ο σατράπης της Βακτρίας Διόδοτος. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Σέ λευκος Β' εκστράτευσε εναντίον του Αρσάκη, αλλά η εμφάνιση νέων απειλών στα δυτικά του σύνορα, τον υποχρέωσε να επιστρέφει στη Μικρά Ασία. Ετσι, ο Αρσάκης εδραίωσε το κράτος του και προσάρτησε σε αυτό τη γειτονική σατρα πεία της Υρκανίας. Ο Σέλευκος Β ’ σκοτώ θηκε το 225 π.Χ., και στον θρόνο ανήλθε ο γιος του Σέλευκος. Ο Σέλευκος Γ ’ εκστράτευσε με μεγά λη δύναμη εναντίον του Αττάλου της Περγάμου, ο οποίος είχε στο μεταξύ κα ταλάβει όλα τα σελευκιδικά εδάφη βορει οδυτικά του όρους Ταύρου, αλλά δολοφονήθηκε το 223 π.Χ., χωρίς να αφήσει απο γόνους. Υστερα από τον θάνατο του βασι λιά, ο στρατός επέστρεψε στη Συρία, ό που κάλεσε τον νεώτερο αδελφό του Σέ λευκου, Αντίοχο, ο οποίος βρισκόταν στη Βαβυλώνα, και τον ανακήρυξε βασιλιά.

Η ΜΗΔΙΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΣΙΑ ΣΤΑΣΙΑΖΟΥΝ Ο Αντίοχος Γ ’ ανήλθε στον θρόνο σε ηλικία 18 ετών. Κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, σημαντικό ρόλο στη διακυ βέρνηση του κράτους διαδραμάτιζε το πολεμικό συμβούλιο, καθοδηγώντας τη στρατηγική του βασιλιά. Τη μεγαλύτερη επιρροή στο συμβούλιο είχαν δύο άν δρες: ο Ερμείας από την Καρία, στον ο ποίο ο Σέλευκος Γ ’ είχε εμπιστευθεί τη διακυβέρνηση του κράτους όσο αυτός θα απούσιαζε στη Μικρά Ασία, και ο Επιγένης, ο στρατηγός που είχε οδηγήσει την

9 8 I ΣΤΡΑΤΙΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εκστρατευτική δύναμη του Σέλευκου Γ ’ πίσω στη Συρία, ύστερα από τη δολοφο νία του τελευταίου. Η αντιπαλότητα μετα ξύ των δύο ανδρών θα δημιουργούσε αρ κετά προβλήματα στον βασιλιά. Μόλις ο Αντίοχος ανήλθε στον θρόνο, προέβη σε ορισμένες διοικητικές μεταρ ρυθμίσεις. Εμπιστεύθηκε τη διοίκηση των εδαφών βόρεια του όρους Ταύρου (δηλαδή της Μικράς Ασίας, πλην της Κιλι κίας) στον εξάδελφό του Αχαιό, ενώ στις σατραπείες της Μηδίας και της Περσίας τοποθέτησε τους αδελφούς Μόλωνα και Αλέξανδρο αντίστοιχα. Τα κριτήρια με τα οποία επελέγησαν τα δύο αδέλφια -όπως για παράδειγμα ενδεχόμενη συγγένεια με τον βασιλιά- είναι άγνωστα. Πάντως, λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους, ο Μόλων και ο Αλέξανδρος στασίασαν. Σύμφωνα με τον Πολύβιο, περιφρονούσαν τον βασιλιά λόγω του νεαρού της ηλι κίας του και αντιπαθούσαν τον Ερμεία για τη σκληρότητά του. Οταν ο βασιλιάς συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο με θέμα τη στάση του Μόλω να, ο Επιγένης έλαβε πρώτος τον λόγο, υ ποστηρίζοντας ότι η κατάσταση έπρεπε να αντιμετωπιστεί άμεσα και ότι ο Αντίο χος έπρεπε να ηγηθεί προσωπικά της εκ στρατείας εναντίον των αποστατών, κα θώς η παρουσία του ίδιου του βασιλιά θα αποθάρρυνε τους Μακεδόνες και τους άλλους Ελληνες από το να υποστηρίξουν τους στασιαστές. Ο Ερμείας κατηγόρησε τον Επιγένη ότι ήδη από καιρό συνωμο τούσε μυστικά εναντίον του βασιλιά, τώ ρα, ωστόσο, έδειχνε ανοικτά την ανυπο μονησία του να εκθέσει τη ζωή του Αντιό-

ροδοκώντας τους. Ο αδελφός του και σα τράπης της Περσίας, Αλέξανδρος, δεν φαίνεται να συμμετείχε ενεργά στις επι χειρήσεις του Μόλωνα, αλλά πιθανότατα του παρείχε υποστήριξη. Οταν έφθασαν στην περιοχή οι στρατηγοί του Αντιόχου, διαπίστωσαν ότι οι δυνάμεις τους ήταν υ ποδεέστερες, και έτσι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καταφύγιο σε γειτονικές πόλεις, αποφεύγοντας την ανοικτή σύ γκρουση. Με το πεδίο ελεύθερο, ο Μό λων κατέλαβε την επαρχία της Απολλωνιάτιδας κι έπειτα προσπάθησε να διασχί σει τον ποταμό Τίγρη με σκοπό να πολιορ κήσει τη Σελεύκεια. Ωστόσο, ο σατράπης της Βαβυλωνίας Ζεύξης πρόλαβε να κα τασχέσει κάθε διαθέσιμο πλωτό μέσο της περιοχής, αναγκάζοντας τον Μόλωνα να επιστρέψει στο στρατόπεδό του, στη γει τονική Κτησιφώντα για να διαχειμάσει. Ο Αντίοχος, ανήσυχος πλέον με το εύ ρος των επιτυχιών του Μόλωνα και την ε πέκτασή του προς τα δυτικά, επιθυμούσε ολοένα και περισσότερο να εγκαταλείψει την εκστρατεία κατά του Πτολεμαίου και να ηγηθεί προσωπικά στις επιχειρήσεις κατά του Μόλωνα. Ο Ερμείας, όμως, τον έπεισε για άλλη μια φορά να αφήσει τους στρατηγούς να ασχοληθούν με το πρό βλημα και απέστειλε τον Ξενοίτα από την Αχαΐα εναντίον του Μόλωνα, ορίζοντάς τον στρατηγό-αυτοκράτορα, με πλήρεις εξουσίες. Ο Ξενοίτας έφθασε στη Σελεύκεια, ό που ενώθηκε με τον Ζεύξη, με τον σατρά πη της Σουσιανής Διογένη και τον σατρά πη των περιοχών της Ερυθράς θάλασσας (σημ. Περσικός κόλπος) Πυθιάδη. Κατό πιν, στρατοπέδευσε στη δυτική όχθη του Τίγρη, απέναντι από το στρατόπεδο του Μόλωνα. Εκεί, πληροφορήθηκε από κά ποιους λιποτάκτες του στρατού του Μό λωνα ότι οι άνδρες του τελευταίου διατεί νονταν θετικά προς τον βασιλιά και απο φάσισε να διαβεί τον ποταμό. Τη νύκτα, ο

Ξενοίτας κατάφερε να παραπλανήσει τον αντίπαλό του και να αποβιβάσει μέρος των δυνάμεών του νότια του στρατοπέ δου του Μόλωνα, σε σημείο που περιβαλλόταν από έλη, τα οποία καθιστούσαν την πρόσβαση από την πλευρά της ξηράς ιδι αίτερα δυσχερή. Το υπόλοιπο στράτευμα παρέμεινε στη δυτική όχθη, υπό τους Ζεύξη και Πυθιάδη. Μόλις ο Μόλων πληροφορήθηκε την

0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

απόβαση του Ξενοίτα, έστειλε το ιππικό του να εξαλείψει το εχθρικό προγεφύρω μα, όμως το έλος τούς εμπόδισε να προ σεγγίσουν τις δυνάμεις του Ξενοίτα. Ο τε λευταίος, χωρίς καθυστέρηση βάδισε βό ρεια, κατά μήκος της ανατολικής όχθης του Τίγρη και έστησε το στρατόπεδο του σε μικρή απόσταση από εκείνο του Μόλω να, ώστε να δώσει την ευκαιρία στους άν δρες του τελευταίου να προσχωρήσουν σε αυτόν, εάν σι πληροφορίες των λιπο τακτών ευσταθούσαν. Ο Μόλων, όμως, α ποσύρθηκε με κατεύθυνση προς τη Μηδία, εγκαταλείποντας μάλιστα τις πλού σιες προμήθειες που διέθετε στο στρα τόπεδό του. Οταν ο Ξενοίτας το κατέλα βε, οι προμήθειες περιήλθαν στα χέρια των ανδρών του, οι οποίοι μέθυσαν και αποδιοργανώθηκαν πλήρως. Νωρίς το πρωί, ο Μόλων επέστρεψε αιφνιδιαστικά και επιτέθηκε στο στρατό πεδο σκοτώνοντας τους περισσότερους άνδρες, συμπεριλαμβανομένου του Ξε

ρία και συγκάλεσε νέο πολεμικό συμβού λιο. Ο Επιγένης έλαβε πρώτος τον λόγο και υποστήριξε πως, αν η εισήγησή του εί χε γίνει δεκτή από την αρχή και ο βασι λιάς είχε ηγηθεί προσωπικά της εκστρα τείας, θα είχε αποτραπεί η ισχυροποίηση του Μόλωνα - τόνισε, όμως, ότι υπήρχε α κόμη χρόνος για δράση. Για ακόμη μια φο ρά, ο Ερμείας εξαπέλυσε ανυπόστατες κατηγορίες εναντίον του Επιγένη και προσπάθησε να πείσει τον βασιλιά να μη εγκαταλείψει την εκστρατεία στην Κοίλη Συρία. Αυτή τη φορά, ούτε το συμβούλιο, αλ λά ούτε και ο βασιλιάς πείσθηκαν από τα επιχειρήματα του Ερμεία. Το συμβούλιο, έχοντας συνειδητοποιήσει την κρισιμότη τα της κατάστασης, ενέκρινε την εισήγη ση του Επιγένη και αποφασίστηκε ο βασιλιάς να ηγηθεί της εκ στρατείας εναντίον του Μόλωνα. Ο Ερμείας δή λωσε ότι θα σεβόταν την απόφαση του συμβουλίου και έ λαβε ενεργά μέ ρος στις προετοι μασίες για την εκ στρατεία - στην πραγματικότητα, όμως, σκόπευε να εκδικηθεί τον Επιγένη, που είχε εμπο δίσει τα σχέδιά του. Η ευκαιρία δεν άργησε να παρουσιαστεί: όταν ο στρα τός συγκεντρώθηκε στην Απάμεια, απειλήθηκε η εκδήλωση στάσης εξαιτίας κάποιων οφειλόμενων μι σθών. Ο Ερμείας προσφέρθηκε να λύσει άμεσα το πρόβλημα, θέτο ντας όμως έναν όρο: να μη λάβει μέρος στην εκ στρατεία ο προσω πικός του αντίπαλος Επιγένης, με τη δικαι ολογία ότι αυτός ευθυνό-

νοίτα. Εχοντας εξασφαλίσει το στρατόπε δο του τελευταίου, ο Μόλων διέσχισε τον ποταμό Τίγρη και κατέλαβε το σελευκιδικό στρατόπεδο της δυτικής όχθης, χωρίς να συναντήσει αντίσταση, καθώς ο Ζεύ ξης είχε ήδη υποχωρήσει. Ο δρόμος για τη Σελεύκεια ήταν πλέον ανοικτός. Η ήτ τα ήταν συντριπτική, και ο διοικητής της Σελεύκειας Διομέδων και ο Ζεύξης με τα εναπομείναντα στρατεύματα εγκατέλειψαν την πόλη αμαχητί στον Μόλωνα. Στη συνέχεια, ο Μόλων, χωρίς να συναντήσει ιδιαίτερη αντίσταση, έγινε κύριος των σα τραπειών της Βαβυλωνίας και των περιο χών της Ερυθράς θάλασσας και κατευθύνθηκε προς τα Σούσα. Κυρίευσε με έ φοδο την κάτω πόλη, όμως οι επιθέσεις του εναντίον της ακρόπολης στην οποία είχε προλάβει να οχυρωθεί ο Διογένης, απέβησαν άκαρπες. Για να μη χρονοτριβή σει, προτίμησε να αφήσει ένα τμήμα των δυνάμεών του να πολιορκήσει τον Διογέ νη και ο ίδιος επέστρεψε στη Σελεύκεια, όπου αναδιοργάνωσε τον στρατό του. Επειτα, προέλασε δυτικά, και έθεσε υπό πολιορκία τις πόλεις της Ευρωπού στην Παραποταμία και των Δούρων στη Μεσο ποταμία.

Οταν ο Αντίοχος πληροφορήθηκε τη συντριβή του Ξενοίτα και την προέλαση του Μόλωνα, εγκατέλειψε κάθε ιδέα για συνέχιση της εκστρατείας στην Κοίλη Συ

ταν για την επαπειλούμενη στάση. Αν και ο Αντίοχος επιθυμούσε να έχει κοντά του τον έμπειρο Επιγένη, αναγκάστηκε να υποκύψει στον συγκεκριμένο όρο. Ετσι, ο Ερμείας ήλθε σε συμφωνία με τους στρα τιώτες για το ζήτημα των οφειλόμενων και πλέον η επιρροή του στον στρατό και στην Αυλή του βασιλιά ήταν ασυναγώνι στη. Πάντως, οι 6.000 Κυρρηστές Μακεδόνες (από την επαρχία της Κυρρηστικής στη βόρεια Συρία) δεν φαίνεται να ικανοποιήθηκαν από τον διακανονισμό του Ερμεία και προχώρησαν σε ανοικτή στά ση. Αντιστάθηκαν για σημαντικό διάστη μα, τελικά όμως ηττήθηκαν από κάποιον στρατηγό του Αντιόχου και οι περισσότε ροι σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι παρα δόθηκαν, και ενδεχομένως επανεντάχθηκαν στο στράτευμα. Με το πρόβλημα των μισθών να έχει ε πιλυθεί, ο Αντίοχος ξεκίνησε για τη Μεσο ποταμία. Ο Ερμείας, που τον ακολούθη σε, προσπάθησε να απαλλαγεί από τον Επιγένη εξυφαίνοντας μια συνωμοσία ε ναντίον του. Συγκεκριμένα, έγραψε μια ε πιστολή η οποία φερόταν να έχει σταλεί από τον Μόλωνα και, σε συνεργασία με τον διοικητή της Απάμειας, δωροδόκησε κάποιον από τους υπηρέτες του Επιγένη, για να την τοποθε τήσει στην οικία του τεν λευταίου. Κατόπιν, ο διοικητής της Απάμειας επισκέφθηκε τον Επιγένη και τον ρώτησε εάν διατηρούσε επικοινωνία με τον Μόλωνα. Συ ναντώντας την άρνηση του Επιγένη, διέταξε να γίνει έρευνα στην οικία του, η οποία φυ σικά οδήγησε στην απο κάλυψη της επιστολής. Ο δι οικητής της Απάμειας θανάΑργυρό τετράδραχμο του Αρσάκη Α\ ιδρυτή του παρθικού κράτους. Στον οπισθότυπο απεικονίζεται τοξότης καθισμένος σε θρόνο και η επιγραφή «Αρσάκου Αυτοκράτορος». Οι επιγραφές των παρθικών νομισμάτων ήταν πάντα στα ελληνικά.


Χρυσός στατήρας του σατράπη Ανδραγόρα της Παρ&ίας, ο οποίος

τωσε επι τοπου τον Επιγένη, προκειμένου να μη αφήσει περιθώρια για περαιτέρω διερεύνηση της υ πόθεσης. Στο μεταξύ, ο Αντίοχος προέλασε προς τον πο ταμό Ευφράτη, ό που ενώθηκε με τις δυνάμεις που Βρίσκο νταν εκεί, και κατόπιν έφθασε στην Αντιόχεια της Μυγδονίας (επαρχία στη Βόρεια Μεσοποτα μία), όπου και παρέμεινε για περίπου έξι εβδομάδες, μέχρι να περάσει το δριμύ ψύχος καθώς ήταν μέσα χειμώνα. Υστερα, συνέχισε για τη Λίββα, η τοποθεσία της οποίας μας είναι άγνωστη. Εκεί, συγκάλεσε νέο πολεμικό συμ βούλιο με θέμα την πορεία που θα έπρεπε να ακολουθήσει ο σελευκιδικός στρατός. Οι πληροφορίες ανέφεραν ότι ο Μόλων βρισκόταν κοντά στη Βαβυλώνα και ο Ερμείας πρότεινε να βαδίσουν απευθείας εναντίον του, κατά μήκος της δυτικής όχθης του ποταμού Τίγρη. Ο Ζεύξης, έχοντας νωπές τις μνή μες από το τέλος του Επιγένη, στην αρ χή δίστασε, τελικά όμως αποφάσισε να εκφέρει ανοικτά τη γνώμη του. Ως σατράπης της Βαβυλωνίας, είχε άριστη γνώση των δυσχερειών που παρου σίαζε η προέλαση προς τη Βαβυλώνα, κα θώς το τελευταίο τμήμα της πορείας διαρκούσε έξι ημέρες και γινόταν μέσω της ερήμου που οδηγούσε στη λεγάμενη «Βασιλική Διώρυγα», η οποία ένωνε τον Ευφράτη με τον Τίγρη. Σε περίπτωση που αυτή είχε καταληφθεί από τους άνδρες του Μόλωνα, θα ήταν αδύνατον να τη δια σχίσουν και θα αναγκάζονταν να επιστρέ φουν μέσω της ίδιας διαδρομής, με τα ε φόδια να έχουν μειωθεί επικίνδυνα. Αυτό που πρότεινε ο Ζεύξης ήταν να διαβούν τον Τίγρη και να κινηθούν ανατολικά, προς την επαρχία της Απολλωνιάτιδας, από όπου θα απέκοπταν τις γραμμές επι κοινωνίας του Μόλωνα με τη Μηδία. Η εύ φορη Απολλωνιάτιδα θα ήταν σε θέση να συντηρήσει επαρκώς την εκστρατευτική δύναμη του Αντιόχου. Ο Ζεύξης διαβεβαίωσε ότι οι πολίτες της είχαν αναγκαστεί

1 0 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ανεξαρτητοποιήδηκε από το σελευκιδικό κράτος. Στον οπισ9ότυπο απεικονίζεται η θεά Νίκη πάνω σε άρμα και δίπλα της κάποιος πολεμιστής.

να προσχωρήσουν στον Μόλωνα από φόβο και, αφού αυτός δεν βρισκό ταν τότε στην πε ριοχή, θα τον εγκατέλειπαν και θα προσχω ρούσαν στον βασιλιά. Ετσι, με τον σελευκιδικό στρατό στα νώτα του, ο Μό λων θα υποχρεωνόταν να επιδιώξει μάχη. Σε αντίθετη περίπτωση, η εμπιστοσύνη των ανδρών στο πρό σωπό του θα κλο νιζόταν και θα τον εγκατέλειπαν για να προσχωρήσουν στον βασιλιά. Η εισήγηση του Ζεύξη έγινε δεκτή, και έτσι ο Αντίοχος διαί ρεσε τον στρατό σε τρία τμήματα, τα οποία διέσχισαν τον Τίγρη από τρία διαφορετικά ση μεία. Στη συνέχεια, προέλασε προς τα Δούρα, τα οποία πολιορκούντο ακόμη από κάποιους αξιωματικούς του Μόλωνα και έλυσε την πολιορκία της πόλης. Ο Μό λων, πληροφορούμενος την άφιξη του Αντιόχου στην Μεσοποταμία και φοβού μενος το ενδεχόμενο να αποκοπεί από τη Μηδία, διέσχισε τον Τίγρη στο ύψος της Σελεύκειας και κατευθύνθηκε προς την ορεινή Απολλωνιάτιδα, από όπου θα ήταν σε θέση να ανακόψει τον Αντίοχο με τα κτικές ανταρτοπολέμου, εκμεταλλευόμε νος το άριστο ελαφρύ πεζικό που διέθε τε, και συγκεκριμένα τους Κύρτιους (2) σφενδονήτες που του είχε παραχωρήσει ο αδελφός του Αλέξανδρος. Ο Αντίοχος ό μως τον είχε προλάβει. Από τα Δούρα, και ύστερα από πορεία οκτώ ημερών, ο βασι λιάς διέσχισε το όρος Ορεικόν και κατήλθε στην Απολλωνιάτιδα. Καθώς ο Μόλων εισερχόταν στην επαρχία, η εμπροσθοφυ λακή του συνάντησε εκείνη του Αντιόχου και ύστερα από σύντομη συμπλοκή, τα δύο τμήματα αποσύρθηκαν. Τα δύο στρα τεύματα στρατοπέδευσαν σε απόσταση περίπου 7,5 χιλιομέτρων το ένα από το άλ λο. Τη νύκτα, ο Μόλων επέλεξε τους κα λύτερους στρατιώτες του με σκοπό να ε πιτεθεί αιφνιδιαστικά στο σελευκιδικό στρατόπεδο. Ομως, κατά τη διάρκεια της

πορείας, αντιλήφθηκε ότι δέκα στρατιώ τες του είχαν λιποτακτήσει στον Αντίοχο και, θεωρώντας ότι το σχέδιο είχε πια αποκαλυφθεί, επέστρεψε στο στρατόπεδό του νωρίς το πρωί. Η απροσδόκητη επι στροφή του Μόλωνα προκάλεσε ανατα ραχή στους άνδρες, που ξύπνησαν ξαφ νιασμένοι από τον θόρυβο, θεωρώντας ότι το στρατόπεδο δεχόταν επίθεση. Καθώς ο Μόλων προσπαθούσε να η ρεμήσει τους άνδρες του, εμφανίστηκε ο Αντίοχος με ολόκληρη τη δύναμή του και παρατάχθηκε απέναντι από το στρατόπε δο του Μόλωνα. Στη δεξιά πτέρυγα, ο Αντίοχος τοποθέτησε τους ξυστοφόρους ιππείς (ονομάζονταν έτσι διότι έφεραν ένα μακρύ δόρυ, το ξυστόν) υπό τον Αρδυ, και δίπλα από αυτούς, έταξε διαδο χικά τους Κρήτες, τους Ριγόσαγες Γαλάτες (φυλή που κατοικούσε στην κεντρική Μικρά Ασία), τους Ελληνες μισθοφόρους και τη μακεδονική φάλαγγα. Στην αριστε ρή πτέρυγα, τοποθέτησε το ιππικό των ε ταίρων, που συνήθως αριθμούσε 1.000 ιπ πείς. Μπροστά από το κέντρο έταξε δέκα ελέφαντες για να αναχαιτίσει τα δρεπανηφόρα άρματα του αντιπάλου του. Τη διοί κηση του αριστερού ανέλαβαν από κοι νού ο Ερμείας και ο Ζεύξης, ενώ στο δε ξιό τέθηκε επικεφαλής ο ίδιος ο Αντίοχος. Ο Μόλων παρέταξε τις δυνάμεις του με παρόμοιο τρόπο, μοιράζοντας το ιππι κό στα δύο άκρα της παράταξής του και τοποθετώντας στο κέντρο τους θυρεοφόρους, τους Γαλάτες και το υπόλοιπο βαρύ πεζικό. Οι τοξότες και οι σφενδονή τες του τοποθετήθηκαν στα άκρα της πα ράταξης, ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμε νη κυκλωτική κίνηση του Αντιόχου. Μπρο στά από την παράταξή του έλαβαν θέση τα δρεπανηφόρα άρματα. Ο Μόλων τέθη κε επικεφαλής του δεξιού, ενώ τη διοίκη ση του αριστερού ανέλαβε ο αδελφός του Νεόλαος. Οταν οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν, η δεξιά πτέρυγα του Μόλωνα πίεσε τους στρατιώτες του Ζεύξη που βρίσκονταν α πέναντι τους, όμως οι άνδρες του αριστε ρού άκρου, που βρίσκονταν απέναντι από τον Αντίοχο, μόλις αντίκρισαν τον βασι λιά, προσχώρησαν μαζικά σε αυτόν. Ο Μό λων βρέθηκε σύντομα περικυκλωμένος και, αναλογιζόμενος τη μεταχείριση της οποίας θα τύγχανε ως αποστάτης εάν έ πεφτε ζωντανός στα χέρια του Αντιόχου, προτίμησε να βάλει τέλος στη ζωή του. Ο Νεόλαος κατάφερε να διαφύγει και κατέ

φυγε στην Αυλή του αδελφού του, Αλε ξάνδρου, στην Περσία. Εκεί, σκότωσε τη μητέρα του και τα παιδιά του Μόλωνα και αυτοκτόνησε, έχοντας πείσει τον Αλέξαν δρο να πράξει το ίδιο. Υστερα από τη νίκη του, ο Αντίοχος λεηλάτησε το αντίπαλο στρατόπεδο και διέταξε να σταυρωθεί το άψυχο σώμα του

διοικητή τον Τύχωνα, τον αρχιγραμματέα του επιτελείου του.

ρούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί θα περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, την τυπική ανα γνώριση της σελευκιδικής επικυριαρχίας από τον Αρταβαζάνη και την απόδοση φό ρου υποτέλειας στον Αντίοχο. Εκείνη την περίοδο, ο προσωπικός ια τρός και φίλος του Αντιόχου Απολλοφάνης ενημέρωσε τον βασιλιά για τις φιλο δοξίες του Ερμεία και τον προειδοποίησε ότι αν δεν λάμβανε κάποια μέτρα, ελλό χευε ο κίνδυνος να έχει την ίδια κατάληξη με τον αδελφό του, τον Σέλευκο Γ ’, που είχε δολοφονηθεί. Ο Αντίοχος αποκάλυψε στον Απολλοφάνη ότι φοβόταν τον Ερμεία λόγω της ισχυρής επιρροής του και οι δύο άνδρες εξέτασαν πιθανούς τρόπους για να απαλλαγούν από τον Ερμεία. Τις επόμενες ημέρες, ο Αντίοχος προσποιήθηκε αδιαθεσία και παρέμεινε στη σκηνή του. Οι ιατροί «συνέστησαν» στον βασιλιά καθημερινούς περιπάτους σε μια περιοχή έξω από το στρατόπεδο και, όταν ο Ερμείας επισκέφθηκε τον Αντίοχο για να περπατήσει μαζί του, ο Αντίοχος προ φασίστηκε κάποια δικαιολογία για να βγει από το μονοπάτι και εκείνη την ώρα, οι φί λοι του βασιλιά όρμησαν στον Ερμεία και τον δολοφόνησαν. Το ενδιαφέρον του βασιλιά στράφηκε τώρα στη Δύση. Η νέα του εισβολή στην Κοίλη Συρία (Δ ’ Συριακός Πόλεμος, 219217 π.Χ.), παρά τις αρχικές του επιτυχίες, δεν είχε αίσιο τέλος, καθώς γνώρισε την

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΤΡΟΠΑΤΗΝΗ ΜΗΔΙΑ Επόμενος στόχος του Αντιόχου ήταν η Ατροπατηνή Μηδία, η οποία πήρε το όνο

Μόλωνα στο πέρασμα της οροσειράς του Ζάγρου, από όπου θα ήταν ορατό σε όποι

μά της από τον πρώτο της ηγεμόνα, τον Ατροπάτη. Ο Ατροπάτης ήταν σατράπης της Μηδίας την περίοδο του Δαρείου Β' και διατηρήθηκε στο αξίωμα αυτό (με μι κρή διακοπή) από τον Αλέξανδρο. Οταν η αυτοκρατορία του τελευταίου διαμοιρά στηκε μεταξύ των στρατηγών του, η Μη δία διαιρέθηκε σε δύο μέρη, από τα οποία το μικρότερο παραχωρήθηκε στον Ατρο πάτη. Εκτοτε, η Ατροπατηνή Μηδία δια τήρησε την ανεξαρτησία της, παραμένοντας στα χέρια Ιρανών αριστοκρατών. Εκείνη την περίοδο, στην Ατροπατη νή βασίλευε ο γηραιός Αρταβαζάνης. Κα θώς ο Πολύβιος αναφέρει ότι σκοπός της εκστρατείας ήταν να τρομοκρατήσει τα γειτονικά κράτη ώστε να μη συμπράξουν με μελλοντικούς αποστάτες, είναι πιθανό ο Αρταβαζάνης να είχε ενισχύσει τον Μό λωνα. Πάντως, ο Αντίοχος, διέσχισε την ο ροσειρά του Ζάγρου και εισέβαλε στην Ατροπατηνή Μηδία. Ο γηραιός Αρταβαζά νης, θορυβημένος από την εισβολή του Αντιόχου, ήλθε σε διαπραγματεύσεις με αυτόν και του παραχώρησε ιδιαίτερα ευ νοϊκούς -άλλα άγνωστους- όρους. Μπο

ον εισερχόταν στη Μηδία από τα δυτικά. Συγχώρησε όσους είχαν πολεμήσει στο πλευρό του Μόλωνα και τους έστειλε πί σω στη Μηδία, καθώς θα ήταν απαραίτη τοι για την άμυνα της σατραπείας, αλλά και για τα μελλοντικά, μεγαλεπήθολα σχέ δια του Αντιόχου. Αφού διευθέτησε αυτά τα ζητήματα, κατευθύνθηκε στη Σελεύ κεια, την οποία και ανακατέλαβε χωρίς μάχη. Σύμφωνα με τον ΠολύΘιο, ο Ερμείας επέβαλε στην πόλη σκληρό πρόστιμο 1.000 ταλάντων, εκδίωξε τους άρχοντές της και προέβη σε ωμότητες εις βάρος των κατοίκων της, βασανίζοντας και σκο τώνοντας πολλούς από αυτούς. Ο Αντίο χος, όμως, επενέβη, επαναφέροντας την τάξη και μειώνοντας το πρόστιμο σε 150 τάλαντα. Πριν αναχωρήσει από τη Σελεύ κεια, προέβη σε ορισμένες διοικητικές αλλαγές, μετακινώντας τον Διογένη από τη σατραπεία της Σουσιανής σε αυτήν της Μηδίας και τοποθετώντας στη θέση του τον Απολλόδωρο. Τέλος, στις περιο χές της Ερυθράς θάλασσας τοποθέτησε

Η σελευκιδική αυτοκρατορία και τα γειτονικά κράτη.

> cs

^ Ι ί Ι Ν ΰ Ι Πο Ο

%

Πέλλα ΑΡΜΕΝΙΑ • Αρμόσατα •Αντιόχεια

ί\0οϋ

"Αθήνα * Σπάρτη

ΚΑΡΙΑ

V ·

ΑΤΡΟΠΑΤΗΝΗ ΜΗΔΙΑ ΒΑΚΓΡΙΑ

• Εκαιόμπυλος

• Βάκτρα

ΜΗΔΙΑ ΥΡΚΑΝΙΑ

ο

)/'£ / ο

“ ς θ

Αα ,

jS?

P‘V

<<5

Ευρωπός

1ί** Δ ο ύ ρ α ^«Σελεύκεια

-

Εκδοτική 2013

Πέργαμος·

V·

ΠΑΡΘΙΑ

* ΕκΒάτανα

I/XUJVVJ · Βαβυλώνα

S'

* ■
Ραφία

·ΓΣούσα ΣΟΥΣΙΑΝΗ

Αλεξάνδρεια *

ΔΡΑΓΓΙΑΝΗ

ΑΡΑΧΩΣΙΑ

"% ΚΑΡΜΑΝΙΑ

cs> /Ö

03

*ο

fr.PA.BIA

r*

Ν.Τύλος θ Λ Λ

ΙΝΔΙΑ

4^ 4

Ο,Ο

V-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 0 1

Σχεδίαση χάρτη: ΓΝΩΜΩΝ

^ °Ν Ι Α

Η πύλη της Ευρωπού που οδηγούσε στην Παλμύρα. Η Ευρωπός έχει ιδιαίτερη αρχαιολογική σημασία, καθώς μετά την καταστροφή της από τους Σασσανίδες το 256 μ.Χ. δεν κατοικήθηκε ξανά, με αποτέλεσμα η δομή της να έχει διατηρηθεί αναλλοίωτη σε μεγάλο βαθμό. ήττα στη μάχη της Ραφίας (217 π.Χ.). Κα τόπιν, ο Αντίοχος εκστράτευσε εναντίον του εξαδέλφου του, Αχαιού, ο οποίος είχε στασιάσει στη Μικρά Ασία, και τον νίκησε το 213 π.Χ.

0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ Το 212 π.Χ. ο Αντίοχος είχε πια τακτο ποιήσει τις υποθέσεις του κράτους του και ήταν έτοιμος να εκστρατεύσει στις άνω σατραπείες της Ασίας, με σκοπό να τις επαναφέρει στη σελευκιδική επικρά τεια. Ο πρώτος σταθμός στη λεγάμενη «ανάβαση» του Αντιόχου, ήταν οι επαρ χίες της Κομμαγηνής (βόρεια της Συρίας) και της Σοφηνής, οι οποίες βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Αρμένιου ηγεμόνα των Αρμοσάτων, Ξέρξη. Ο τελευταίος ή ταν τυπικά υποτελής του σελευκιδικού βασιλείου και υποχρεωμένος να αποδίδει ετήσιο φόρο. Ωστόσο, τόσο ο προκάτοχός του όσο και ο ίδιος ο Ξέρξης είχαν σταματήσει την καταβολή του. Ο Αντίοχος έφθασε στα Αρμόσατα (ή Αρσαμόσατα), όπου έστησε το στρατόπε δό του και προετοιμάστηκε για την επικεί μενη πολιορκία. Ο Ξέρξης, όμως, προτί μησε να διαπραγματευτεί, καθώς η υπε ροχή του σελευκιδικού στρατού ήταν φα νερή. Ο βασιλιάς, παρά τις αντίθετες συμ βουλές των εταίρων του, συγχώρησε τον Ξέρξη, διέγραψε το μεγαλύτερο μέρος του οφειλόμενου φόρου και έλαβε ως α ντάλλαγμα 300 τάλαντα, 1.000 ίππους και 1.000 ημιόνους. Η νέα συνθήκη επικυρώ θηκε με τον γάμο του Αρμένιου πρίγκηπα με την αδελφή του Αντιόχου, Αντιοχίδα. Ετσι, με μηδαμινό κόστος, η Αρμενία επα νήλθε στο προηγούμενο καθεστώς υπο-


τέλειας και η ευνοϊκή μεταχείριση του Ξέρξη από τον Αντίοχο, τον κατέστησε δημοφιλή μεταξύ των κατοίκων της πε ριοχής.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΠΝ ΠΑΡΘΠΝ Το 210 π.Χ., ο Αντίοχος συνέχισε την προέλασή του ανατολικά και έφθασε στα Εκβάτανα της Μηδίας, την αρχαία βασι λική πόλη των Μήδων. Εκεί, βρισκόταν ναός αφιερωμένος στην τοπική θεά Αίνη, του οποίου οι κίονες ήταν επίχρυσοι, ενώ τα κεραμίδια και οι πλίνθοι ήταν κα τασκευασμένα από άργυρο και χρυσό. Ο Αντίοχος αφαίρεσε τα πολύτιμα μέταλλα και έκοψε σχεδόν 4.000 τάλαντα, που χρησιμοποιήθηκαν για τη χρηματοδότη ση της εκστρατείας. Σύμφωνα με τον Ρω μαίο ιστορικό Ιουστίνο, ο Αντίοχος είχε στη διάθεσή του 20.000 ιππείς και 100.000 πεζούς, ωστόσο, οι αριθμοί αυτοί θεωρούνται υπερβολικοί. Ο Αρσάκης Β ’, ο οποίος στο μεταξύ εί χε διαδεχθεί τον πατέρα του Αρσάκη Α ’ (3), ανέμενε ότι ο Αντίοχος θα έφθανε μέ χρι τη Μηδία, αλλά δεν πίστευε ότι θα τολμούσε να διασχίσει την έρημο Καβίρ, μεταξύ Μηδίας και Παρθίας. Οταν έγινε φανερό ότι ο σελευκιδικός στρατός θα συνέχιζε την πορεία του, ο Αρσάκης προ σπάθησε να καταστρέψει τα πηγάδια της περιοχής. Ο Αντίοχος όμως πληροφορή θηκε έγκαιρα τις ενέργειες αυτές και έ στειλε 1.000 ιππείς υπό τον Νικομήδη να τις παρεμποδίσουν. Οι ιππείς του Αντιό χου συνάντησαν την οπισθοφυλακή των Πάρθων, η οποία προσπαθούσε να φράξει ή να δηλητηριάσει τις πηγές της περιοχής και, ύστερα από σύντομη συμπλοκή, την

έτρεψε σε φυγή πριν αυτή ολοκληρώσει το έργο της. Δίχως να συναντήσει άλλα προβλήμα τα, ο στρατός του Αντιόχου διέσχισε την έρημο και έφθασε στην πόλη της Εκατομπύλου, στην καρδιά της Παρθίας, την ο ποία ο Αρσάκης είχε εγκαταλείψει (209 π.Χ.). Αφού στρατοπέδευσε εκεί για άγνω στο διάστημα προκειμένου να αναπαύσει τον στρατό του ύστερα από τη μακρά πο ρεία μέσα από την έρημο, αποφάσισε να ακολουθήσει τον Αρσάκη που είχε υπο χωρήσει στην Υρκανία. Για να εισέλθει στην Υρκανία, ο σελευκιδικός στρατός έπρεπε να διασχίσει το φυσικό σύνορο Παρθίας-Υρκανίας, δηλα δή την οροσειρά Ελμπούρζ, συνολικού μήκους 900 χιλιομέτρων, με μέγιστο υψό μετρο στο ανατολικό τμήμα της τα 3.890 μέτρα. Οταν ο Αντίοχος έφθασε στις Τα γές της Παρθίας, πληροφορήθηκε από τους ντόπιους ότι τα περάσματα φυλάσ σονταν από πλήθη βαρβάρων. Τα στρα τεύματα του Αντιόχου έπρεπε να καλύψουν δύσβατη πορεία μήκους περίπου 55 χιλιομέτρων μέσα από βαθιά χαράδρα, η οποία ήταν διάσπαρτη με πεσμένα δέ ντρα και βράχια, πολλά από τα οποία εί χαν σκόπιμα τοποθετηθεί από τους ίδι ους τους Πάρθους. Οι τελευταίοι, είχαν οχυρωθεί στα σημαντικότερα υψώματα κατά μήκος του φαραγγιού για να εμποδί σουν την προέλαση της φάλαγγας. Ετσι, ο Αντίοχος αποφάσισε να χωρί σει το ελαφρύ πεζικό του σε τμήματα, κα θένα από τα οποία θα ακολουθούσε συ γκεκριμένη πορεία. Το κάθε τμήμα θα συνεπικουρείτο από σκαπανείς, οι οποίοι θα καθιστούσαν τα περάσματα προσπελάσι μα για τη δυσκίνητη φάλαγγα και τα υπο ζύγια. Το πρώτο τμήμα, του οποίου θα η γείτο ο Διογένης, αποτελείτο από τοξό τες και σφενδονήτες, καθώς και από ντό πιους ορεσίβιους μαχητές που γνώριζαν καλά την περιοχή. Υπήρχε ακόμη ένα τμή μα αποτελούμενο από 2.000 Κρήτες ασπιδοφόρους υπό τον Πολυξενίδα τον Ρόδιο και ένα άλλο, αποτελούμενο από θωρακίτες και θυρεοφόρους υπό τον Νικομήδη της Κω και τον Νικόλαο τον Αιτωλό. Σύμφωνα με την υπόθεση του σύγ χρονου ιστορικού Μπαρ-Κόχβα, οι Κρή τες ασπιδοφόροι θα αποτελούσαν την ε μπροσθοφυλακή, λειτουργώντας ως «δό λωμα» και προσελκύοντας επάνω τους τα βέλη των Πάρθων. Ετσι, οι τελευταίοι θα αποκάλυπταν τις οχυρές τους θέσεις κα τά μήκος της χαράδρας και τότε θα ανα λάμβαναν δράση οι τοξότες και οι σφεν δονήτες, οι οποίοι θα εκτόξευαν μια βρο χή τοξευμάτων. Το βαρύ πεζικό των θυρεοφόρων και των θωρακιτών θα επενέβαι

νε είτε για να εξοντώσει τους τελευταί ους υπερασπιστές του κάθε οχυρού, είτε για να προστατεύσει το ελαφρύ πεζικό σε περίπτωση που δεχόταν επίθεση. Οταν, λοιπόν, οι στρατιώτες του Διο γένη συνάντησαν την πρώτη οχυρή θέση του εχθρού, δεν επιτέθηκαν κατά μέτω πο, αλλά σκαρφάλωσαν στα διπλανά υψώ ματα για να την πλευροκοπήσουν από υ ψηλότερο σημείο. Η φρουρά της δέχθηκε βροχή ακοντίων και λίθων και αναγκάστη κε να υποχωρήσει. Μάλιστα, ιδιαίτερα α ποτελεσματικές από μεγάλη απόσταση α ποδείχθηκαν οι σφενδόνες. Ετσι, ανενό χλητοι πλέον, οι σκαπανείς εκκαθάρισαν τη χαράδρα από τα εμπόδια, προκειμένου να προωθηθεί η φάλαγγα. Οι επιχειρήσεις αυτές συνεχίστηκαν για επτά ημέρες, με το ελαφρύ πεζικό να σκαρφαλώνει σε υ ψηλότερα υψώματα και να εκκαθαρίζει τα διάφορα φυλάκια, και τη φάλαγγα να ακο λουθεί μέσα από τη χαράδρα. Την όγδοη ημέρα, οι Πάρθοι συγκε ντρώθηκαν στην κορυφή του όρους Λάβου και εκεί αποφάσισαν να συγκρουστούν με τον σελευκιδικό στρατό. Ο Αντίοχος εξαπέλυσε κατά μέτωπο επίθε ση με τη φάλαγγα, αλλά οι πυκνές τάξεις των βαρβάρων αντιστάθηκαν σθεναρά. Κατά τη διάρκεια της νύκτας, το ελαφρύ πεζικό του Αντιόχου εμφανίστηκε στα νώ τα των Πάρθων, προκαλώντας την άτακτη φυγή τους. Τότε, ο Αντίοχος διέταξε να σταματήσει η καταδίωξη, ώστε να αποφύγει ενδεχόμενο αιφνιδιασμό, καθώς οι δυ νάμεις του θα ήταν αποδιοργανωμένες. Ετσι, συντεταγμένος, ο σελευκιδικός στρατός κατήλθε προς την Υρκανία.

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΣΙΡΥΓΚΑΣ Φθάνοντας στην Υρκανία, ο Αντίοχος στρατοπέδευσε στα Τάμβρακα. Οι Πάρθοι είχαν καταφύγει στην κοντινή πό λη Σίρυγκα, η οποία ήταν πι θανότατα το διοικητικό κέ ντρο της Υρκανίας. Η Σίρυ γκα περιβαλλόταν από τρεις τάφρους, καθεμία εκ των οποίων είχε πλάτος 14 μέτρων και βάθος σχεδόν 7. Πίσω από κάθε τάφρο υπήρ χαν διπλά χαρακώματα και, τέ λος, ισχυρό προτείχισμα. Αργυρό σκεύος που απεικονίζει ινδικό πολεμικό ελέφαντα με τον οδηγό του και δύο πολεμιστές. Ο Αντίοχος επέστρεψε από την Ανατολή έχοντας αποκομίσει δεκάδες ελέφαντες από τους υποταγμένους μονάρχες.

Σύγχρονη φωτογραφία των τειχών των Βάκτρων, τα οποία ο Αντίοχος Γ ’ πολιόρκησε ανεπιτυχώς. Ο σελευκιδικός στρατός περικύκλωσε την πόλη και ξεκίνησε την πολιορκία της. Οι στρατιώτες του Αντιόχου άρχισαν να ε πιχωματώνουν τις τάφρους υπό την κάλυ ψη ξύλινων «χελωνών», ενώ έσκαψαν επί σης σήραγγα για να υπονομεύσουν το τεί χος. Οι πολιορκημένοι κατασκεύασαν δι κή τους σήραγγα για να τους αναχαιτί σουν, και οι συμπλοκές τόσο πάνω όσο και κάτω από το έδαφος ήταν τόσο σκλη ρές, ώστε οι δύο αντίπαλοι δεν προλάβαι ναν να απομακρύνουν τους τραυματίες και τους νεκρούς τους. Η ενεργητικότητα που επέδειξε ο Αντίοχος καθ’ όλη τη διάρκεια της πο λιορκίας και η συμμετοχή σημαντικού α ριθμού στρατιωτών στην κατασκευή των πολιορκητικών έργων, οδήγησε σύντομα στην κατάρρευση μέρους του τείχους. Οι Πάρθοι, αφού θανάτωσαν όλους τους Ελληνες κατοίκους της πόλης και συγκέ ντρωσαν όσα λάφυρα μπορούσαν να με ταφέρουν, προσπάθησαν να διαφύγουν

υπό την κάλυψη της νύκτας. Οι κινήσεις τους, όμως, σύντομα έγιναν αντιληπτές και ο Αντίοχος έδωσε εντολή στον Υπερ6άσα με τους μισθοφόρους να τους ανα χαιτίσει. Μόλις τους αντιλήφθηκαν, οι Πάρθοι εγκατέλειψαν τα λάφυρα και υποχώρη σαν πίσω στην πόλη, στην οποία όμως εί χαν ήδη αρχίσει να εισέρχονται οι πελτα στές από τα ρήγματα στο τείχος. Πεπει σμένοι ότι κάθε αντίσταση ήταν μάταιη, οι υπερασπιστές της πόλης παραδόθηκαν. Οι πηγές για τα μετέπειτα γεγονότα έ χουν χαθεί, αλλά από τα παρθικά νομί σματα της περιόδου, φαίνεται ότι ο Αρσάκης αναγνώρισε τη σελευκιδική επικυ ριαρχία και πιθανότατα συνέδραμε με στρατιωτικά τμήματα τον Αντίοχο στις μετέπειτα εκστρατείες του. Οι Πάρθοι πρέ πει επίσης να απώλεσαν τον έλεγχο της Υρκανίας και της νότιας Παρθίας και να περιορίστηκαν στις δυσπρόσιτες περιο χές στα βόρεια της τελευταίας, από όπου θα ξεκινούσαν την ουσιαστική επέκτασή τους εις βάρος του σελευκιδικού βασιλεί ου αρκετά χρόνια αργότερα, το 171 π.Χ.

0 ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΒΑΚΤΡΙΟΥΣ Το 208 π.Χ., ο Αντίοχος ήταν πλέον έ τοιμος να κινηθεί εναντίον της Βακτρίας. Εκείνη την περίοδο, στη Βακτρία βασί λευε ο Ευθύδημος, ένας Ελληνας από τη Μαγνησία που ανήλθε στην εξουσία έχο ντας εκθρονίσει τον προκάτοχο του Διόδοτο Β' (252-223 π.Χ.). Ο Ευθύδημος α νέμενε ότι ο Αντίοχος θα στρεφόταν εναντίον του, και είχε συγκεντρώ σει τον στρατό του στην Ταπουρία, αφήνοντας ένα ισχυρό απόσπασμα 10.000 ιππέων να φυλά τις διαβάσεις του πο ταμού Αριου. Ο Αντίοχος προέλασε μέσα από την επαρχία της Αρίας, η οποία εικά ζεται ότι είχε παραμείνει υπό σελευκιδικό έλεγχο. Την τρίτη ημέρα της πο ρείας, αφού τα στρατεύ ματα του δείπνησαν, ο Αντίοχος διέταξε το κύριο σώμα του στρατού να συνε χίσει την προέλαση το πρωί της επομένης, ενώ ο ίδιος συ γκέντρωσε ένα ευκίνητο σώμα που αποτελείτο από τους 2.000 ιπ πείς της σωματοφυλακής του, το ε λαφρύ πεζικό και 10.000 «πελταστές» (ε πίλεκτο σώμα της φάλαγγας των αργυρά-

ΣΤΡΑΤΜΤΙΚΗ U TO P IA 1 1 0 3

* ■

ζικό να παραμείνουν στις θέσεις τους, δί πλα στην όχθη του ποταμού και ο ίδιος κάλπασε εναντίον του, επικεφαλής των 2.000 ιππέων της σωματοφυλακής του, για να κερδίσει χρόνο. Η σωματοφυλακή κατέβαλε την πρώ τη ιππαρχία του Ευθυδήμου, ωστόσο άρ χισε να πιέζεται σκληρά όταν έφθασαν στο σημείο άλλες δύο ιππαρχίες. Και οι δύο πλευρές είχαν πολλές απώλειες, ενώ, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ο Αντίοχος επέδειξε τη μεγαλύτερη γενναιότητα από τους άνδρες που ήταν μαζί του. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή έσπευσε σε

σπιδων) και κινήθηκε με ταχύτητα προς τον ποταμό Αριο. Οι ανιχνευτές τον είχαν πληροφορήσει ότι, κάθε βράδυ, το ιππικό του Ευθυδήμου αποσυρόταν σε κάποια πόλη που απείχε περίπου τέσσερα χιλιό μετρα προκειμένου να διανυκτερεύσει, α φήνοντας την όχθη αφύλακτη. Ο Αντίο χος, λοιπόν, διένυσε την απόσταση κατά τη διάρκεια της νύκτας και κατόρθωσε, μέχρι τα ξημερώματα, να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής του στην απέναντι όχθη του Αριου. Καθώς το ιππικό του Ευθυδήμου προ ετοιμαζόταν να επιστρέφει στην όχθη, ό πως έκανε καθημερινά, έφθασαν τα νέα της διάβασης του ποταμού από τον Αντίοχο, και έτσι οι Βάκτριοι κάλπασαν προς την όχθη για να εξαλείψουν το προγεφύ ρωμα πριν την άφιξη του κύριου σελευκιδικού σώματος. Οταν ο Αντίοχος αντίκρι σε το εχθρικό ιππικό να πλησιάζει, διέτα ξε τους αργυράσπιδες και το ελαφρύ πε-

βοήθεια του βασιλιά ο Παναίτωλος με το υπόλοιπο ιππικό, που είχε μόλις περάσει στην απέναντι όχθη και επέπεσε στους Βάκτριους τρέποντάς τους σε φυγή. Η καταδίωξη σταμάτησε μόνο όταν οι εναπομείναντες Βάκτριοι ενώθηκαν με τον υπόλοιπο στρατό του Ευθύδημου, έχο ντας, όμως, απωλέσει το μεγαλύτερο μέ ρος της δύναμής τους. Κατά τη διάρκεια της μάχης, το άλογο του Αντιόχου σκοτώ θηκε, ενώ ο ίδιος έχασε μερικά δόντια από ένα πλήγμα που δέχθηκε στο πρόσω πο. Υστερα από την ήττα του, ο Ευθύδημος βρήκε καταφύγιο στην πρωτεύουσά του, τα Ζαριάσπα (Βάκτρα). Τα Βάκτρα πολιορκήθηκαν (4) ανεπιτυχώς από το 208 μέχρι το 206 π.Χ., οπότε ο Ευθύδημος ήλθε σε διαπραγματεύσεις με τον Αντίοχο. Ο Ευθύδημος ισχυρίστη κε πως ο ίδιος δεν είχε αποστατήσει - α ντίθετα, είχε αποκτήσει την εξουσία εξο ντώνοντας τον απόγονο του αληθινού α ποστάτη (που ήταν ο Διόδοτος Α'). Ακόμη υποστήριξε ότι, εάν συνεχίζονταν οι ε χθροπραξίες, ελλόχευε ο κίνδυνος εισβο λής γειτονικών ορδών νομάδων, που θα ο δηγούσε στον πλήρη εκβαρβαρισμό της Βακτρίας. Ο Αντίοχος, που αναζητούσε έναν τρόπο να υπερβεί το αδιέξοδο, δέχθηκε να έλθει σε συμφωνία με τον Ευθύδημο. Υστερα από πολλές διαβουλεύσεις, ο Ευ θύδημος έστειλε τον γιο του Δημήτριο (τον μετέπειτα ιδρυτή του Ελληνοϊνδικού Βασιλείου) στον Αντίοχο προκειμένου να σφραγίσει τη συμφωνία. Εντυπωσιασμέ νος από τον χαρακτήρα του νεαρού Δημητρίου, ο Αντίοχος υποσχέθηκε να του δώσει μία από τις κόρες του για σύζυγο και παραχώρησε στον πατέρα του τον τίτ λο του βασιλιά. Ο Πολύβιος αναφέρει ότι για τα υπόλοιπα θέματα υπογράφηκε συν θήκη, χωρίς όμως να αναφέρει ποια ήταν αυτά. Πιθανότατα αναφερόταν στον φό

7ο σελευκιδικό οχυρό στη νήσο Φαίλάκα του Περσικού κόλπου, που σήμερα ανήκει στο Κουβέιτ. Η παρουσία των Σελευκιδών στην περιοχή ήταν έντονη, λόγω της εμπορικής της σημασίας.

1 0 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρο υποτέλειας που -αναμφίβολα- θα κα τέβαλλε ο Ευθύδημος και, ενδεχομένως, σε εδαφικές παραχωρήσεις. Ο Ευθύδη μος υποχρεώθηκε επίσης να παραδώσει

όλους τους ελέφαντές του στον Αντίοχο και ανέλαβε το κόστος της δαπάνης για τον ανεφοδιασμό του σελευκιδικού στρα τού, πριν την αναχώρησή του.

Η ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ ΚΑΙ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΑΒΙΑ Κινούμενος νότια, ο Αντίοχος διέσχισε με τον στρατό του τον Ινδικό Καύκασο (Ινδοκούς) και εισήλθε στην Ινδία. Εκεί, σύμφωνα με τον Πολύβιο, ανανέωσε τη συνθήκη φιλίας με τον Σοφαγασήνο, τον Ινδό βασιλιά των Παροπαμισάδων (5), ο ο ποίος του δώρισε ελέφαντες, αυξάνοντας τον συνολικό αριθμό που διέθετε ο Αντίο χος σε 150. Είναι άγνωστο εάν ο βασιλιάς διατη ρούσε επαφές με τον Σοφαγασήνο πριν την εκστρατεία του ή αν απλά ο Πολύβιος χρησιμοποιεί την έκφραση «ανανέωσε τη συνθήκη φιλίας» για να αναφερθεί σε παλαιότερες συνθήκες μεταξύ Ελλήνων και Ινδών. Πάντως, τα πλούσια «δώρα» του Σοφαγασήνου, υποδηλώνουν πως ο Ινδός ηγεμόνας είχε αναγνωρίσει τη σελευκιδική επικυριαρχία. Αφού, λοιπόν, ο Αντίοχος ανεφοδίασε τον στρατό του, ξεκίνησε το ταξίδι της ε πιστροφής στις δυτικές επαρχίες της αυ τοκρατορίας, αφήνοντας τον Ανδροσθένη από την Κύζικο να συγκεντρώσει και να μεταφέρει τους θησαυρούς που του είχε υποσχεθεί ο Ινδός βασιλιάς. Διέσχισε διαδοχικά τις επαρχίες της Αραχωσίας, της Δραγγιανής και της Καρμανίας, όπου και στρατοπέδευσε για να διαχειμάσει (χειμώνας 206/5 π.Χ.). Η σπάνια αναφορά των περιοχών αυτών από τον Πολύβιο, πα ρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τα όρια του σελευκιδικού κράτους της περιόδου. Συνεχίζοντας την πορεία του, ο Αντίοχος φαίνεται να κινήθηκε από την Περσία στη Βαβυλώνα, όπου, τον Απρίλιο του 205 π.Χ., εμφανίζεται να λαμβάνει μέ ρος στους εορτασμούς για την είσοδο του νέου βαβυλωνιακού έτους, σύμφωνα με ένα πρόσφατα δημοσιευμένο βαβυλωνιακό αστρονομικό ημερολόγιο. Μεταξύ 205 και 204 π.Χ., ο Αντίοχος εκστράτευσε εναντίον της αραβικής πό λης των Γερραίων, που βρισκόταν στις δυ τικές ακτές του Περσικού κόλπου. Η πόλη αυτή ήλεγχε το θαλάσσιο εμπόριο μπαχα ρικών που έρχονταν από την Ινδία και την Αραβία και κατέληγαν στα εδάφη των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων. Στο παρελ θόν, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε προσπα θήσει να αποκτήσει τον έλεγχο αυτού του δικτύου, οικοδομώντας την Αλεξάνδρεια

στις εκβολές του Τίγρη, αλλά η πόλη σύ ντομα επισκιάστηκε από τη Γέρρα. Οι Γερραίοι πάντως, κατάφεραν να έλθουν σε συμφωνία με τον Αντίοχο, την αυτονομία της οποίας ο τελευταίος υποσχέθηκε να σεβαστεί. Ως αντάλλαγμα, έλαβε 500 αση μένια τάλαντα καθώς και μεγάλες ποσό τητες μπαχαρικών. Η υπογραφή κάποιας ευνοϊκής εμπορικής συμφωνίας δεν πρέ πει να θεωρείται απίθανη. Ακολούθως, ο Αντίοχος έπλευσε στο νησί της Τύλου (ση μερινό Μπαχρέιν) και επέστρεψε στη Σε λεύκεια του Τίγρη.

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά του Αντιόχου ως «Μέγα» εμφανίζεται το 202 π.Χ., λίγα χρόνια μετά το πέρας της εκστρατείας του. Η ανάβαση του Αντιό χου στις άνω σατραπείες, είχε ως αποτέ λεσμα η Παρθία και η Βακτρία να αναγνω ρίσουν τη σελευκιδική επικυριαρχία για τα επόμενα 25 περίπου χρόνια. Η επιλογή του να μη επιδιώξει την ολοκληρωτική ήτ τα των αντιπάλων του, έχει λογική ερμη νεία: η απόσταση της Παρθίας και της Βακτρίας από το κέντρο εξουσίας των Σελευκιδών, που βρισκόταν στη Συρία και στη Μεσοποταμία, καθώς και η αυτάρκεια των δύο αυτών σατραπειών λόγω του με γέθους και του πλούτου τους, επέτρεπε στους σατράπες τους να παραμένουν πρακτικά ανεξάρτητοι. Ετσι, αντί να τοπο θετήσει νέους σατράπες, ο Αντίοχος προ τίμησε να αποδυναμώσει τους υφιστάμε νους, νικώντας τους στρατούς τους στο πεδίο της μάχης και υποχρεώνοντάς τους να αναγνωρίσουν τη σελευκιδική επικυ ριαρχία, κάτι που συνεπαγόταν την ανά ληψη συγκεκριμένων υποχρεώσεων (ό πως η απόδοση φόρου υποτέλειας και η αποστολή στρατιωτικών τμημάτων κατά τη διάρκεια εκστρατειών). Σε αντάλλαγ μα, ο Αντίοχος απέδωσε στους ηγεμόνες της Αρμενίας, της Παρθίας και της Βακτρίας τον τίτλο του βασιλιά, ο οποίος φυ σικά αύξανε το κύρος τους στα μάτια των υπηκόων τους. Οσον αφορά το οικονομικό σκέλος της εκστρατείας, ο Αντίοχος άνοιξε και πάλι τον εμπορικό δρόμο με την Ινδία, πράξη που θα απέφερε σημαντικά οικο νομικά οφέλη. Ετσι, χάρη στην εκστρα τεία του Αντιόχου, ο έλεγχος στις άνω σα τραπείες -στον βαθμό που αυτός ήταν δυνατός, λόγω του αχανούς μεγέθους της αυτοκρατορίας- είχε αποκατασταθεί, και το σελευκιδικό κράτος είχε τώρα πε ρίπου την ίδια έκταση με αυτή που είχε την εποχή του ιδρυτή του Σέλευκου Α ’ Νι-

κάτωρα. Η αυτοκρατορία είχε φθάσει στο απόγειό της από άποψη κύρους, οικονομι κών και στρατιωτικών δυνατοτήτων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το 202 π.Χ. ο Αντίοχος εκστράτευσε ε ναντίον του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολε μαίου Ε ’ (204-181 π.Χ.) και, με τη νίκη του στο Πάνειο (198 π.Χ.), προσάρτησε οριστι κά στη σελευκιδική επικράτεια την Κοίλη Συρία, τη Φοινίκη και την Παλαιστίνη. Κα τόπιν, έστρεψε το ενδιαφέρον του στον ελλαδικό χώρο, που βρισκόταν, πλέον, στη ρωμαϊκή σφαίρα επιρροής, γεγονός που, αναπόφευκτα, τον έφερε σε τροχιά σύγκρουσης με τη Ρώμη. Η ήττα του Αντιόχου από τους Ρωμαί ους στη μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ.) ο δήγησε στη συνθήκη της Απάμειας, με την οποία ο Αντίοχος παραιτήθηκε από τις διεκδικήσεις του στον ελλαδικό χώρο και υποχρεώθηκε να παραχωρήσει τα ε δάφη του βορειοδυτικά του όρους Ταύ ρου στην πιστή σύμμαχο της Ρώμης, Πέρ γαμο. Επίσης, του επιβλήθηκε να κατα βάλλει 1.000 τάλαντα ετησίως στη Ρώμη και να παραδώσει τους ελέφαντές του. Το 187 π.Χ., ο Αντίοχος σκοτώθηκε στην Ελυμαϊδα (στις βορειοανατολικές ακτές του Περσικού κόλπου), όταν, στην προσπάθειά του να λεηλατήσει έναν ναό του Δία προκειμένου να καταβάλει την αποζημίω ση που όφειλε στους Ρωμαίους, οι κάτοι κοι εξεγέρθηκαν εναντίον του. Παρά την ήττα του Αντιόχου από τη Ρώμη, η έκταση και η ισχύς της σελευκιδικής αυτοκρατορίας εξακολουθούσε να είναι πολύ μεγάλη. Οι κατακτήσεις του Αντιόχου στην Κοίλη Συρία παρέμειναν ε ξασφαλισμένες και τα εδάφη της Μη δίας και της Περσίας παρέμειναν υπό σελευκιδικό έλεγχο μέχρι τη δεκαετία του 140 π.Χ., οπότε καταλήφθηκαν από τον Πάρθο ηγεμόνα Μιθριδάτη Α ’ τον Μέγα. Οι δυναστικές έριδες και η προώθηση των Πάρθων προς τα δυτικά οδήγησε στην παρακμή του σελευκιδικού κράτους, που σταδιακά περιορίστηκε στη Συρία και το 63 π.Χ. έγινε ρωμαϊκή επαρχία. E3

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ιρανική φυλή που κατοικούσε ανατολικά της Κασπίας θάλασσας, στην κοιλάδα του ποταμού Ωχου. 2. Οι Κύρτιοι ήταν μια φυλή που κατοικούσε στην ορεινή Περσία. Κατά πάσα πιθανότητα είχαν σταλεί από τον Αλέξανδρο για να συνδράμουν τον αδελφό του, Μόλωνα. 3. Σύμφωνα με άλλη θεωρία, τον Αρσάκη Α ’ διαδέχθηκε ο αδελφός του Τιριδάτης και αυτόν ο γιος του Αρτάβανος Α ’, ο οποίος

Ψηφιακή ανακατασκευή της Βαβυλώνας την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μέχρι τώρα, θεωρείτο ότι η ίδρυση της Σελεύκειας του Τίγρη είχε επισκιάσει τη Βαβυλώνα, αλλά η συμμετοχή του Αντιόχου Γ ’ στους εορτασμούς για την είσοδο του νέου βαβυλωνιακού έτους, που καταγράφεται σε πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, αποδεικνύει ότι η Βαβυλώνα παρέμενε μεγάλη (Μουσείο ΡέιςΕνγκεχορν, Μανχάιμ). βασίλευσε με το όνομα Αρσάκης Β ’. 4. Ο Πολύβιος κατέγραψε με λεπτομέρεια την εκστρατεία του Αντιόχου στις άνω σατραπείες, αλλά η περιγραφή της πολιορκίας των Βάκτρων, όπως και άλλα μέρη του έργου, έχουν χαθεί. 5. Οι Παροπαμισάδες (ή Παροπαμισσός) ήταν επαρχία στο σημερινό ανατολικό Αφγανιστάν, στην πεδιάδα της Καμπούλ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αππιανός: ΡΩΜΑΪΚΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 2000. (2) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΕΣ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1996. (3) Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1994. (4) Susan Sherwin-White & Amelie Kuhrt: FROM SAMARKHAND TO SARDIS: A NEW APPROACH TO THE SELEUCID EMPIRE, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 1993. (5) E. Yarshater: THE CAMBRIDGE HISTORY OF IRAN, VOLUME 3: THE SELEUCID, PARTHIAN AND SASANIAN PERIODS, Cambridge University Press, Cambridge, 1983. (6) Justin: EPITOME OF THE PHILIPPIC HISTORY OF POMPEIUS TROGUS, Oxford University Press, Oxford, 2012. (7) W. W. Tarn: THE GREEKS IN BACTRIA AND INDIA, Cambridge University Press, Cambridge, 1966. (8) Bezalel Bar-Kochva: THE SELEUCID ARMY: ORGANIZATION AND TACTICS IN THE GREAT CAMPAIGNS, Cambridge University Press, Cambridge, 1976. (9) GetzelM. Cohen: THE HELLENISTIC SETTLEMENTS IN THE EAST FROM ARMENIA AND MESOPOTAMIA TO BACTRIA AND INDIA, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 2013.


ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

A v ö p s a c ΑπάΠονηου

Australia Ο σκηνοθέτης Μπαζ Λούρμαν αποτελεί γέννημα-θρέμμα της αυστραλιανής υπαίθρου. Γεννημένος το 1962 στη Νέα Νότια Ουαλία, γρήγορα μυήθηκε στον κόσμο του κινηματογράφου, καθώς οι γονείς του λειτουργούσαν μια κινηματογραφική αίθουσα στην οποία μάλιστα οργάνωναν χοροεσπερίδες αλλά και διαγωνισμούς χορού. Ο Λούρμαν συνδύασε όλα αυτά τα στοιχεία σε έναν δημιουργικό καμβά και έτσι τη δεκαετία του 1990 δημιούργησε μια τριλογία από φιλμ γεμάτα χρώματα, γρήγορο ρυθμό και έντονες αντιθέσεις, στα οποία επεδίωξε όχι μόνο να διασκεδάσει τον θεατή, αλλά και να τον διατηρήσει σε εγρήγορση και -κατά κάποιο τρόπο- συμμετέχοντα στα δρώμενα επί της οθόνης (μια θεώρηση της κινηματογραφικής αισθητικής την οποία ονόμασε Red Curtain). Η τριλογία των φιλμ αυτών τα οποία τον ανέδειξαν ήταν τα «Strictly Ballroom» (1992), «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (1996) και «Moulin Rouge!» (2001). Με το πέρας της τριλογίας, ο ταλαντούχος Αυστραλός σκηνοθέτης θέλησε να ασχοληθεί με το ιστορικό δράμα και μάλιστα ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματά του αποτέλεσε η προβολή της ιστορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ενα έργο που -δυστυχώς- δεν ευοδώθηκε, μιας και ο Ολιδερ Στόουν πρόλαβε να προωθήσει τη δική του εκδοχή για τον Ελληνα στρατηλάτη προς τα αμερικανικά κινηματογραφικά στούντιο. Επειτα από τη δημιουργία μια σειράς μικρής διάρκειας φιλμ, ο Μπαζ Λούρμαν επανήλθε στα κινηματογραφικά στούντιο με μια ακόμα φιλόδοξη πρόταση: τη δημιουργία ενός έπους με θέμα

1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA

την πρώτη αεροπορική επιδρομή των Ιαπώνων κατά της Αυστραλίας στον Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Β' ΠΠ). Η επιδρομή αυτή έλαβε χώρα στις 19 Φεβρουάριου του 1942, στο τέλος δηλαδή του αυστραλιανού θέρους. Επρόκειτο για μια ενέργεια που θα προκαλούσε μεγάλο αντίκτυπο στην αυστραλιανή κοινή γνώμη, θεωρούμενη ως το «αυστραλιανό Περλ Χάρμπορ». Είναι αλήθεια ότι οι Ιάπωνες επέδραμαν εναντίον του περιφερειακού λιμένα του Ντάργουιν με στρατηγική όμοια με αυτήν που χρησιμοποίησαν στο Περλ Χάρμορ (7 Δεκεμβρίου 1941). Ωστόσο, σε αντίθεση με την απροσδόκητη επίθεση προς την αμερικανική βάση, στη συγκεκριμένη περίπτωση οι Ιάπωνες είχαν ήδη κηρύξει τον πόλεμο στην Αυστραλία. Τι ήταν, όμως, το Ντάργουιν τότε; Οπως αναφέρεται και στην έναρξη του φιλμ «Αυστραλία», το Ντάργουιν δεν αποτελούσε παρά μια αγροτική περιοχή της βόρειας Αυστραλίας, η οποία κατοικείτο από «κροκόδειλους, βαρώνους βοοειδών και ιθαγενείς πολεμιστές». Ωστόσο, λόγω γεωγραφικής θέσης, οι υποτυπώδεις λιμενικές εγκαταστάσεις του Ντάργουιν μπορούσαν να αποδειχθούν ιδανικές για την υποστήριξη των συμμαχικών επιχειρήσεων στον Ειρηνικό. Οι Ιάπωνες επεδίωξαν, λοιπόν, να εξουδετερώσουν τόσο τις λιμενικές εγκαταστάσεις, όσο και να κτυπήσουν τον στόλο που ελλιμενιζόταν στην περιοχή. Το εγχείρημά τους στέφθηκε με μερική επιτυχία, καθώς από τη μια κατάφεραν να αιφνιδιάσουν τους Συμμάχους και με μια διπλή και πολυπληθή επιδρομή να επιτύχουν τους στόχους τους, αλλά από την

άλλη δεν υφίσταντο στην περιοχή στρατιωτικές μονάδες τέτοιας στρατηγικής σημασίας που να δικαιολογούσε μια επιχείρηση τόσο μεγάλου εύρους. Από την πλευρά των συμμαχικών δυνάμεων φαίνεται ότι επανελήφθησαν τα ίδια λάθη με αυτά στο Περλ Χάρμπορ, αφού αγνόησαν προειδοποιήσεις που έρχονταν από παρατηρητή μέσω ασυρμάτου για επερχόμενα σμήνη βομβαρδιστικών, καθώς θεώρησαν ότι επρόκειτο για αμερικανικά Ρ-40. Επιπλέον δεν είχαν λάβει τα κατάλληλα μέτρα αεράμυνας και προστασίας, ενώ κατά την επίθεση προκλήθηκε πανικός (αναφέρθηκαν μέχρι και φαινόμενα αναρχίας) και υπήρξαν αναφορές για μαζικές λιποταξίες από επίστρατους ιδιαίτερα των αυστραλιανών δυνάμεων. Η

καταμέτρηση των ανθρώπινων απωλειών από την επιδρομή αποτέλεσε ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, καθώς οι επίσημες αναφορές μιλούσαν για περίπου 200-300 άτομα, αλλά οι τοπικές αρχές ισχυρίζονταν ότι ανέρχονταν περίπου σε 1.000 νεκρούς. Σε κάθε περίπτωση, η επιδρομή προκάλεσε αίσθηση, αν και αργότερα την ακολούθησαν και άλλες αεροπορικές επιθέσεις των Ιαπώνων στην Αυστραλία. Αυτό, λοιπόν, το στρατιωτικό γεγονός αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε το σενάριο της ταινίας. Ως συνήθως, σε πολλά δραματικά φιλμ το καταλυτικό γεγονός του πολέμου λειτουργεί ως «από μηχανής θεός» ή ως σημείο κορύφωσης και κάθαρσης για τους πρωταγωνιστές της

* •*

ιστορίας. Ο πόλεμος φέρνει τους ήρωες αντιμέτωπους με μια αλήθεια πίσω από την οποία δεν μπορούν να συντηρηθούν υποκριτικές συμπεριφορές, ούτε να διατηρηθούν εύθραυστες ισορροπίες. Στην ιστορία του Λούρμαν, ο πόλεμος διαρρηγνύει το παλαιό και διεφθαρμένο προκαλώντας την έλευση μιας νέας εποχής. Το παλαιό αντιπροσωπεύεται τόσο από τη ρατσιστική συμπεριφορά των εποίκων απέναντι στους Αβοριγίνες, ένα θέμα με το οποίο ασχολείται σε επίπεδο εμμονής ο Λούρμαν στην ταινία, όσο και τον αδυσώπητο ανταγωνισμό ανάμεσα στους τοπικούς κτηνοτρόφους. Η υπόθεση της ταινίας έχει ως ακολούθως: Η Βρετάνη αριστοκράτισσα λαίδη Σάρα Ασλεϋ (Νικόλ Κίντμαν) αποφασίζει να μεταβεί το 1939 στην Αυστραλία για να παρακολουθήσει τις εργασίες του συζύγου της στο μακρινό Ντάργουιν, όπου είχε αγοράσει μια φάρμα. Στην πορεία, ωστόσο, ο σύζυγός της δολοφονείται από τους ανταγωνιστές του οι οποίοι επιθυμούν να εξαγοράσουν τη φάρμα του. Με τη συνδρομή ενός ντόπιου και ικανού οδηγού κοπαδιών (Χιού Τζάκμαν) αλλά και των ιθαγενών υπηρετών της, η λαίδη Ασλεϋ θα προσπαθήσει να κερδίσει τα συμβόλαια

τροφοδοσίας του Αμερικανικού Ναυτικού, αλλά και να βελτιώσει τη ζωή των ιθαγενών υπηρετών της και ιδιαίτερα ενός μικρού μιγάδα (μέσω του οποίου πραγματοποιείται η αφήγηση της ιστορίας). Κατά την εξέλιξη της ιστορίας αναπτύσσεται ο έρωτας ανάμεσα στους δύο κεντρικούς πρωταγωνιστές, ενώ η σύγκρουση με το κατεστημένο της μικρής πόλης θα πραγματοποιηθεί σε πολλά επίπεδα και θα κορυφωθεί με την επίθεση των Ιαπώνων. Το σενάριο της ταινίας είναι λειτουργικό και απλοϊκό όσο και η σκηνοθεσία. Το έργο μοιάζει δε επικίνδυνα με εμπορική ταινία τύπου Ντίσνεϋ. Οι κακοί είναι πρόδηλα κακοί (ιδιαίτερα οι Ιάπωνες ή ο φθονερός ανταγωνιστής της λαίδης), ο ρομαντισμός είναι διάχυτος, οι διδαχές προκύπτουν αβίαστα, οι φιλονικίες ανάμεσα στους πρωταγωνιστές είναι προσχηματικοί, οι άνθρωποι είναι γενικά καλοί, οι υπηρέτες υπάκουοι και αστείοι, ενώ όλες οι προκλήσεις οδηγούν μονοσήμαντα σε μια γραμμική εξέλιξη της ιστορίας. Ωστόσο, η ταινία περικλείει ένα σημαντικό κομμάτι της φιλοσοφίας και της ιδέας της Αυστραλίας. Είναι γεγονός, πάντως, ότι η ταινία είναι στρατευμένη να προβάλει την Αυστραλία. Στο σημείο αυτό να

Australia Τίτλος: Australia Εταιρία παραγωγής: Twentieth Century Fox Film Corporation Παραγωγός: Μπαζ Λούρμαν, Κάθριν Νάπμαν, Τζ. ΜακΜπράουν Σκηνοθεσία: Μπαζ Λούρμαν Σενάριο: Στιούαρτ Μπιτλ, Μπαζ Λούρμαν, Μπράιαν Μπράουν Μουσική: Ντέιβιντ Χίρτσφελντερ Ε το ς: 2008 Πρωταγωνιστές: Νικόλ Κίντμαν, Χιού Τζάκμαν, ΤζακΤόμσον,

Μπράντον Γουώλτερς, κ.ά. Διάρκεια: 166 λεπτά Βραβεία: Προτεινόμενο για Οσκαρ Καλύτερων Ενδυμασιών, Καλύτερη ταινία στο Film Critics Circle of Australia Awards, κ.ά.

σημειώσουμε ότι τα κρατικά γραφεία τουρισμού της Αυστραλίας συνέδραμαν ώστε η απαιτητική παραγωγή να συντελεστεί απρόσκοπτα, ενώ αργότερα κεφαλαιοποίησαν την ταινία μέσω της δημιουργίας σύνθετων προωθητικών ενεργειών, μέσα από τις οποίες οι τουρίστες θα μπορούσαν να βιώσουν την ατμόσφαιρα της ταινίας. Επιστρέφοντας στον σχολιασμό του κινηματογραφικού έργου, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η σεναριακή «απλοϊκότητα» αντισταθμίζεται εν μέρει από την εκπληκτική φωτογραφία, τη χρωματική πανδαισία με την οποία φρόντισε ο Μπαζ Λούρμαν να «λούζει» κάθε καρέ του φιλμ του (όπως και στα περισσότερα έργα του) και την πρόθεσή του να διηγηθεί μια ιστορία που περικλείει αλήθειες πρώτον για τον γοητευτικό αλλά πρωτόγονο καπιταλισμό των αρχών του προηγούμενου αιώνα ο οποίος κυριαρχούσε στην Αυστραλία, αλλά και για την απίστευτη ρατσιστική συμπεριφορά που υπήρξε απέναντι στους ιθαγενείς (οι οποίοι εξυμνούνται σε όλη την ταινία). Στα ατοπήματα του φιλμ θα συμπεριλάβουμε διάφορες υπερβολές (όπως για παράδειγμα το παρουσιαζόμενο γεγονός της απόβασης Ιαπώνων στρατιωτών σε ένα μικρό νησάκι της Αυστραλίας, η οποία ουδέποτε πραγματοποιήθηκε) όσο και τη «χάρτινη» και επιφανειακή αντιμετώπιση των χαρακτήρων, ιδιαίτερα μέχρι και την πρώτη ώρα προβολής του φιλμ. Προφανώς, ο Λούρμαν αποφάσισε να διαχειριστεί ένα φιλμ με το οποίο θέλησε να πει πολλά, να δείξει ακόμα περισσότερα, αλλά τελικά χάθηκε στην αναζήτηση της λεπτομέρειας. Ως προς την ιστορική ακρίβεια των παρουσιαζόμενων πολεμικών γεγονότων, αυτή δεν μπορεί να κριθεί, καθώς η ιαπωνική επίθεση παρουσιάζεται μεν με εντυπωσιακό τρόπο αλλά με μικρή πρόθεση για αναπαράσταση των πραγματικών συμβάντων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η

παραγωγή του έργου υπήρξε μακρόχρονη (τα γυρίσματα διήρκεσαν σχεδόν εννέα μήνες στην αυστραλιανή ύπαιθρο), κοπιώδης, πολυδάπανη και με έναν σκηνοθέτη να έχει αποκτήσει εμμονή με τα γυρίσματα του τέλειου πλάνου. Προφανώς, όλοι οι συντελεστές (στη συντριπτική τους πλειοψηφία Αυστραλοί) θεώρησαν ότι μέσω του συγκεκριμένου έργου απέτισαν φόρο τιμής στην πατρίδα τους και ως εκ τούτου δεν θέλησαν με κανένα τρόπο να προδώσουν το όραμά τους. Η ταινία δημιουργεί μια μεγαλειώδη και συνάμα «γλυκιά» αίσθηση στον θεατή, από αυτές με τις οποίες ήταν γεμάτες τα επικά φιλμ προηγούμενων δεκαετιών. Μια αίσθηση που γεμίζει τον θεατή με θετική ενέργεια και σαφώς τα ταμεία των τουριστικών επιχειρήσεων στην Αυστραλία με αρκετά χρήματα. Εν κατακλείδι, αξίζει να αναφερθεί το πόσο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι στις αρχές του 21ου αιώνα κινηματογραφούνται δεκάδες φιλμ (που ίσως μόνο πολεμικά δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν), στα οποία τα γεγονότα του Β' ΠΠ χρησιμοποιούνται από τους κινηματογραφιστές ως σημεία αναφοράς ή ως κομβικά σημεία σεναριακής εξέλιξης. Αυτό και μόνο αποδεικνύει τη μακρόχρονη και σημαντική επίπτωση του πολέμου στη ζωή και στη σκέψη των ανθρώπων. Μια αλήθεια που, δυστυχώς, δεν φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες.

Γιατί αξίζει να δεις την ταινία: • Για την εκπληκτική φωτογραφία και κινηματογράφησή της. • Γιατί αποτελεί μια εις βάθος καρτ ποστάλ του αυστραλιανού τρόπου ζωής των αρχών του προηγούμενου αιώνα. • Γιατί είναι από τα ελάχιστα φιλμ που αναφέρονται στην επίδραση του Β’ ΠΠ στη μακρινή Αυστραλία.


ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

äüeEdvöpoc

M em )

Ν. A v ä o in c

1/72 ( 12422)

F/A-18D Hornel Η σειρά των F/A-18 της Academy πρωτοεμφανίσιηκε πριν από πέντε περίπου χρόνια. Τα πρώτο κιτ της σειράς ήταν το F/A18C, ενώ σύντομα ακολούθησε το F/A-18A και σχετικά πρόσφατα έκαναν τη σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνισή τους το F/A-18A με αποκλειστικά διακριτικά της ομάδας επιδείξεων του Ναυτικού των ΗΠΑ Blue Angels, και το διθέσιο F/A-18D, με το οποίο επιχειρεί αποκλειστικά η Αεροπορία του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ. To F/A-18D δεν αποτελεί την εκπαιδευτική έκδοση του F/A-18C, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει. Πρόκειται για ένα αεροσκάφος το οποίο, χάρη στις συσκευές υψηλής τεχνολογίας που διαθέτει, έχει την ικανότητα εκτελεί νυκτερινές αποστολές κρούσης υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Θα ξεκινήσουμε την παρουσίαση του F/A-18D της Academy στην κλίμακα 1/72 προειδοποιώντας ότι αυτό αποτελεί σμίκρυνση με πολλούς περιορισμούς αλλά και κάποιες λιγοστές προσθήκες του αντίστοιχου κιτ της 1/32 κλίμακας, ώστε οι φίλοι της δημοφιλούς κλίμακας να μη περιμένουν (δυστυχώς) κάποια από τα σημαντικά πλεονεκτήματά της, τα οποία όμως θα ήταν θεμιτά. Παρόλα αυτά, ενσωματώνει τις πιο πρόσφατες τροποποιήσεις, όπως τις κεραίες IFF μπροστά από το αλεξήνεμο και τα εξωτερικά

ατρακτίδια εξελιγμένης τεχνολογίας εντοπισμού και κατάδειξης στόχων. Το κιτ αποτελείται από πέντε πλαίσια γκρι χρώματος που περιλαμβάνουν 150 κομμάτια και ένα πλαίσιο με επτά διαφανή μέρη, το οποίο αποτελείται από την καλύπτρα, το αλεξήνεμο, το σκοπευτικό, τον προβολέα απο/προσγείωσης και δύο επιπλέον μέρη για τα εξωτερικά ατρακτίδια σκόπευσης. Αξίζουν συγχαρητήρια στην Academy, όχι μόνο για το χωριστό σακουλάκι, αλλά και για τον προστατευτικό σκελετό που περικλείει το αλεξήνεμο και την καλύπτρα, το οποίο μειώνει στο ελάχιστο την πιθανότητα πρόκλησης φθοράς στα ιδιαίτερα ευαίσθητα και εύθραυστα αυτά μέρη. Ο τρόπος με τον οποίο είναι «κομμένα» το άνω και τα κάτω μέρη της ατράκτου μαρτυρά τις προθέσεις της εταιρίας να αναπαραγάγει σωστά τα διαφορετικά σημεία μεταξύ των υποεκδόσεων του F/A-18. Το κιτ διαθέτει όλα τα υψηλού επιπέδου χαρακτηριστικά στα οποία μας έχει συνηθίσει στις πιο πρόσφατες παραγωγές της η κορεατική εταιρία, όπως η πολύ καλή εγχάρακτη γράμμωση, τα εγχάρακτα πριτσίνια που βρίσκονται μόνο σε επιλεγμένα σημεία, αλλά και τα καθαρά και καλοδουλεμένα κομμάτια χωρίς περίσσεια πλαστικού. Το κόκπιτ είναι πολύ καλό για την κλίμακα και περιλαμβάνει την

ΊΐΙί • I'JM · ■ .:= ».*-·' ι ■ι ■■ι ' ·-·ΐ ΐ ' ϊ έ : ........Μ " “ -“ , :

s's

,

_■■■'

.|||||

:

.

...... " - . -0/··vuntms33' u =

u m es

.

- Ο Ι - Ί Μ Γ Μ Μ Ι Η Μ MARINES“™· - " Τ - « · - MARINES £ # Μ 1 Τ'm a rin e s

· ■ · Ξ οι mnwhte* wnumva«"

Το πλούσιο και ποιοτικό φύλλο χαλκομανιών επιτρέπει την κατασκευή τεσσάρων διαφορετικών αεροσκαφών, ενώ περιλαμβάνει επίσης πολλά προειδοποιητικά για το αεροσκάφος και τα οπλικά συστήματα.


Η εντυπωσιακή καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός F/A-18D της 225 Μοίρας του Σώματος Πεζοναυτών κοσμεί το κουτί της Academy. μπανιέρα, τους μοχλούς ελέγχου και τα δύο ικανοποιητικά εκτινασσόμενα καθίσματα. Οι λεπτομέρειες του πίνακα οργάνων και των πλαϊνών κονσόλων είναι ανάγλυφες, όπως και οι τρεις οθόνες απεικόνισης δεδομένων, αλλά το περιεχόμενό των τελευταίων αποδίδεται με χαλκομανία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούμε να το βάψουμε και εμείς οι ίδιοι. Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι στο F/A-18D τη δεύτερη θέση καταλαμβάνει ο χειριστής οπλικών -και όχι μόνο- συστημάτων, και για τον λόγο αυτόν δεν υπάρχει δεύτερο χειριστήριο. Ισως υπάρχουν και κάποια λίγα αεροσκάφη για επιχειρησιακή εκπαίδευση τα οποία διαθέτουν και δεύτερο χειριστήριο, η εύρεση των οποίων όμως απαιτεί προσωπική έρευνα του μοντελιστή. Η άτρακτος ολοκληρώνεται από δέκα βασικά μέρη. Θα χρειαστεί επομένως προσοχή στη συναρμολόγηση, ώστε να κατασκευαστεί μια καλά ευθυγραμμισμένη άτρακτος με όσο το δυνατόν λιγότερη χρήση στόκου ή άλλου παρόμοιου υλικού. Στην επίτευξη του σωστού αποτελέσματος συμβάλλει σημαντικά το ενιαίο κομμάτι του άνω μέρους της ατράκτου, το οποίο μπορεί να χρησιμεύσει ως οδηγός.

Προς απογοήτευσή μας, οι αεραγωγοί είναι πολύ ρηχοί, σε αντίθεση με τους θαλάμους μετάκαυσης των κινητήρων, οι οποίοι διαθέτουν αληθοφανές βάθος και καταλήγουν στο συγκρότημα των πτερυγίων του στροβίλου, ενώ επίσης πολύ ικανοποιητικά αποδίδεται και το εσωτερικό τους ανάγλυφο. Οι φωλεές του συστήματος προσγείωσης είναι αληθοφανείς, με ικανοποιητική λεπτομέρεια. Στο ίδια υψηλά επίπεδα κινούνται τα πολύ καλά και λεπτοκαμωμένα σκέλη, οι θυρίδες με το ανάγλυφο εσωτερικό και οι τροχοί του συστήματος προσγείωσης. Τα πηδάλια ανόδου-καθόδου, το άγκιστρο ανάσχεσης και το αερόφρενο αποτελούν ξεχωριστές ενότητες, με αποτέλεσμα να μπορούν τοποθετηθούν στη θέση της επιλογής μας. Το ίδιο ισχύει και για τον θόλο του ραντάρ, το περιεχόμενο του οποίου, ωστόσο, δεν παρέχεται από το κιτ. Δυστυχώς, τα πτερύγια καμπυλότητας και τα πηδάλια κλίσης και διεύθυνσης δεν δίνονται ξεχωριστά, όπως θα αναμενόταν από ένα τόσο πρόσφατο κιτ του F/A-18D, αφού σε όλα τα σταθμευμένα αεροσκάφη τα προαναφερόμενα πτερύγια/πηδάλια βρίσκονται όχι μόνο σε μη ουδέτερη, αλλά και σε μεταξύ τους ασύμμετρη θέση. Επίσης, μάλλον η προς τα πάνω

:--

g S

Ü

E

M

a

·

Το ενιαίο άνω μέρος και τα επιμέρους τμήματα του κάτω μέρους της ατράκτου, τα εξωτερικά ατρακτίδια, παρελκόμενα του μπροστινού σκέλους προσγείωσης αλλά και του χώρου του θαλάμου χειριστή αποτελούν τα σημαντικότερα στοιχεία του συγκεκριμένου πλαισίου.

κλίση των χειλών εκφυγής των πηδαλίων κλίσης είναι ελαφρώς εντονότερη της κανονικής, ενώ δεν παρέχεται και η εσωτερική σκάλα επιβίβασης στο αεροσκάφος. Οπως το F/A-18C, έτσι και το F/A-18D συνοδεύεται από πλούσιο οπλισμό. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται δύο AIM-9L/M Sidewinder, δύο ΑΙΜ-7Μ Sparrow, τέσσερις κατευθυνόμενες με λέηζερ βόμβες GBU-12 των 500 lbs, τρία εξωτερικά ατρακτίδια ναυτιλίας ανίχνευσης και κατάδειξης στόχων (AN/ASQ-173, AN/AAS-38, AN/AAR-50), αλλά όχι το νεώτερης τεχνολογίας AN/ASQ228, το οποίο χρησιμοποιείται πλέον από το F/A-18D, και τρεις

a S

E ff ä s la g ü M l

S R S ^ IS IS S fi Οι πτέρυγες, τα κάθετα σταθερά, το συγκρότημα των αεραγωγών, τα σκέλη και οι θυρίδες του κυρίως συστήματος προσγείωσης, η μπανιέρα του πληρώματος απαρτίζουν ένα ακόμη πλαίσιο.

εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου των 330 gal. Το φύλλο χαλκομανιών που συνοδεύει το κιτ αποτελεί παραγωγή της γνωστής εταιρίας Cartograph, και χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ποιότητα. Εκτός από τη δυνατότητα επιλογής τεσσάρων αεροσκαφών, το κιτ συνοδεύεται από πληθώρα προειδοποιητικών, τα οποία προσδίδουν αληθοφάνεια στο τελικό μοντέλο. Πιο συγκεκριμένα, επιτρέπουν την κατασκευή αεροσκαφών της VMFA(AW)-225 «Vikings», VMFA(AW)-224 «Bengals», VMFA(AW)-332 «Moonlighters» και VMFA(AW)-533 «Hawks» του Σώματος Πεζοναυτών, χωρίς όμως να παρέχονται περισσότερα

Οι εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου, οι θάλαμοι μετάκαυσης και τα ακροψύσια των κινητήρων, τα εκτινασσόμενα καθίσματα, τα χειριστήρια, οι τροχοί, οι σταθμοί, οι φορείς καθώς και τα οπλικά φορτία συνθέτουν άλλο ένα πλαίσιο το οποίο περιλαμβάνεται δυο φορές στο κιτ.

στοιχεία, όπως η βάση από την οποία επιχειρούσαν ή η χρονική περίοδος κατά την οποία έφεραν την προτεινόμενη διακόσμηση, στοιχεία τα οποία συναντώνται σε όλα σχεδόν τα μοντέλα της Academy. Ολα τα αεροσκάφη φέρουν την ίδια παραλλαγή, αποτελούμενη από δύο τόνους γκρι, FS 36320 και FS 36375 για τις άνω και κάτω επιφάνειες αντίστοιχα, εκτός από τα χρώματα και τα διακριτικά των μοιρών τα οποία κοσμούν τα αεροσκάφη της καθεμίας. Συνοψίζοντας, το F/A-18D της Academy είναι ένα από τα κορυφαία της κλίμακας 1/72, το καλύτερο από πλευράς απόδοσης

των εξωτερικών επιφανειών, πρόσφατων τροποποιήσεων και οπλικών φορτίων, ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι είχαμε υψηλότερες προσδοκίες όσον αφορά τις περιοχές των αεραγωγών των κινητήρων, των πτερυγίων καμπυλότητας και των πηδαλίων κλίσης και διεύθυνσης.

Τα μοντέλα της Academy εισάγονται από το Plastimodelismo, Ιπποκράτους 59, Αθήνα. Περισσότερες πληροφορίες στο www.plastimodellismo.com και στο τηλ.: 2103613011.

Λεπτομέρειες από το εξαιρετικό ανάγλυφο του πίνακα οργάνων, του ριναίου σκέλους, των τμημάτων της ατράκτου, των κάθετων σταθερών και των πτερύγων που διαθέτει το κιτ. Είναι εμφανής η διαύγεια των κομματιών, ενώ διακρίνεται επίσης ο προστατευτικός κλωβός των διαφανών μερών.


ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ

A v ib iv io c ΠαπαΟάκοο

Zipaiicdinc του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη (1 7 o c a iu iv a c ) Το Τάγμα ίων Ιπποιών ίου Αγίου Ιωάννη, μετά ιην εγκατάοιαοη ίου οιη ΜάΠια και ιην οπόκρουοη me τουρκικής εισβολής ιο 1565 οιο νησί, ουνέχιοε να μάχειαι οε όϋη ιη Μεσόγειο καιά ιων εχθρών της πίστης. Πέραν ίων ιπποτών καθ’ αυτών, το Τάγμα διέθετε τις δικές του στρατιωτικές δυνάμεις, οργανωμένες σύμφωνα με τα δόγματα της εποχής.

Στρατιώτης φρουρός της σημαίας τάγματος (σύγχρονη αναπαράσταση). Φέρει κράνος τύπου morion, λογχοδρέπανο, θώρακα και επιμήρια. Οι αξιωματικοί έφεραν επιπλέον μεταξωτή, φαρδιά ζώνη, η οποία αποτελούσε διακριτικό του αξιώματος τους. Οι λοχίες έφεραν αντίστοιχη ζώνη στη μέση, αλλά από κατώτερης ποιότητας υλικό.

Οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη είχαν οργανώσει άριστα τις μικρές στρατιωτικές τους μονάδες. Ο πυρήνας του στρατού τους ήταν οι αδελφοί ιππότες, οι οποίοι, μέχρι και τα τέλη σχεδόν του 17ου αιώνα, έφεραν σχετικά 6αριά θωράκιση, αλλά αν και επίλεκτοι, ήταν λίγοι. Ετσι, αρχικά το Τάγμα κατέφυγε στη στρατολόγηση κυρίως μισθοφόρων. Από τον 17ο αιώνα και ύστερα, ωστόσο, συγκροτήθηκαν κανονικά συντάγματα πεζικού, τα οποία παρέμειναν ενεργά μέχρι την κατάκτηση της Μάλτας από τον Ναπολέοντα, το 1798. Τα εν λόγω συντάγματα, την περίοδο του Κρητικού Πολέμου (1645-1669) ήταν οργανωμένα δάσει των ευρωπαϊκών προτύπων, διαθέτοντας τμήματα μουσκετοφόρων, σαρισσοφόρων και λογχοδρεπανηφόρων (αλαβαρδιέρων) πεζών. Αν και στους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς στρατούς η θωράκιση, με το πέρασμα των αιώνων και την κυριαρχία των πυροβόλων όπλων,


είχε, εν πολλοίς, ελαφρύνει ή και εγκαταλειφθεί, στον στρατό του Τάγματος, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς και τους πειρατές της Μπαρμπαριάς συμμάχους τους, η θωράκιση αποτελούσε παράγοντα καθοριστικής σημασίας για την επιβίωση του πολεμιστή στην εκ του συστάδην μάχη. Τα συντάγματα πεζικού του Τάγματος αρχικά ήταν οργανωμένα σε 10-12 λόχους. Δεν υπήρχε κλιμάκιο διοίκησης τάγματος, το οποίο όμως καθιερώθηκε αργότερα. Κάθε λόχος, διοικείτο από έναν λοχαγό, υπό τις εντολές του οποίου υπήρχαν δύο υπολοχαγοί και μερικοί λοχίες. Οι άνδρες ήταν οπλισμένοι κατά τα 2/3 με μουσκέτα, με σύστημα πυροδότησης με φυτίλι και κατά το 1/3 με σάρισσες, ενώ οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί ήταν οπλισμένοι με λογχοδρέπανα ή αντίστοιχα όπλα. Οι μουσκετοφόροι δεν έφεραν θωράκιση, καθώς αυτή θα τους εμπόδιζε στην εκτέλεση βολής. Στην καλύτερη περίπτωση, έφεραν ένα παχύ γιλέκο από δέρμα βοοειδών, το οποίο παρείχε στοιχειώδη προστασία από νυκτικά πλήγματα. Οι σαρισσοφόροι, οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έφεραν πλήρη θωράκιση, τη λεγάμενη τριών τετάρτων, η οποία κάλυπτε τον κορμό και τους μηρούς του πολεμιστή. Εφεραν επίσης σιδηρό κράνος, συνήθως τύπου Morion. Οι μουσκετοφόροι δεν έφεραν κράνος, αλλά απλό καπέλο. Κύριος οπλισμός των μουσκετοφόρων ήταν φυσικά το μουσκέτο, ένα αρκετά βαρύ -περί

τα έξι κιλά- όπλο, το οποίο όμως δεν χρειαζόταν, όπως τα παλαιότερα υποδείγματα, στήριγμα κατά τη βολή. Το μουσκέτο έβαλλε βολίδα μεγάλου διαμετρήματος, το οποίο ποίκιλε, αλλά συνήθως ήταν περίπου 18 χλστ. Ανοιγαν πυρ σε αποστάσεις κάτω των 200 μέτρων και έβαλλαν ομοβροντίες κατά ζυγό, ή αργότερα ανά δύο ή τρεις ζυγούς μαζί. Σε αποστάσεις μικρότερες των 100 μέτρων, οι ομοβροντίες αυτές ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Επίσης έφεραν σπαθί για την εκ του συστάδην μάχη. Εναντι αντίπαλου ιππικού και δει του οθωμανικού, το οποίο διακρινόταν για την ταχύτητά του, οι μουσκετοφόροι στηρίζονταν για την επιβίωσή τους στους σαρισσοφόρους συναδέλφους τους. Σε περίπτωση ανάγκης, οι σαρισσοφόροι σχημάτιζαν τετράγωνο, με τις σάρισσες προτεταμένες, εντός του οποίου κατέφευγαν οι μουσκετοφόροι. Οι σαρισσοφόροι αποτελούσαν το 1/3 του λόχου, αρχικά, ή του τάγματος αργότερα. Σταδιακά όμως, καθώς έγινε αντιληπτό ότι η ισχύς πυρός έκρινε το αποτέλεσμα των συγκρούσεων, μέρος των σαρισσοφόρων εξοπλίστηκε και με μουσκέτα, με αποτέλεσμα η αναλογία σαρισσοφόρωνμουσκετοφόρων να φθάσει το 1:4, στα τέλη της υπό εξέταση περιόδου. Οι σαρισσοφόροι ήταν οπλισμένοι με σάρισσα, μήκους περίπου 5 μέτρων, και σπαθί, ενώ στα τέλη της περιόδου η θωράκισή τους ελάφρυνε, αφού έφεραν πλέον μόνο θώρακα που κάλυπτε τον κορμό τους και κράνος. Οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί συνέχισαν να

φέρουν την ίδια περίπου θωράκιση από την αρχή έως το τέλος της εν λόγω περιόδου. Ολοι έφεραν λογχοδρέπανο ή αντίστοιχο όπλο (spontoon για τους αξιωματικούς από το 1660 και έπειτα), το οποίο, παρότι χρησιμοποιείτο στο πεδίο της μάχης, κυρίως αποτελούσε διακριτικό του βαθμού και του κύρους του φέροντος. Οι λοχίες, οι οποίοι κατά τη μάχη τάσσονταν πίσω από τη γραμμή πυρός του λόχου ή του τάγματος, το χρησιμοποιούσαν για να στοιχίζουν τις γραμμές των ανδρών και για να απειλούν όσους επιχειρούσαν να εγκαταλείψουν τις γραμμές εν ώρα μάχης. Επίσης, κάθε τάγμα -από τα τέλη της δεκαετίας του 1650 οπότε άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους- έφερε δική του σημαία, την οποία φρουρούσε ένα ειδικό απόσπασμα ανδρών οπλισμένων με λογχοδρέπανα. Η πτώση της σημαίας στα χέρια του εχθρού αποτελούσε τη μέγιστη ατίμωση, και οι φρουροί της σημαίας όφειλαν να την προστατεύσουν μέχρι θανάτου. Η αριθμητική δύναμη των λόχων έφθανε, θεωρητικά, τους 200 άνδρες. Στην πραγματικότητα, τα συντάγματα παρέτασσαν περί τους 1.200 άνδρες συνολικά, οργανωμένους σε δύο τάγματα των 5-6 λόχων έκαστο. Στα τέλη της περιόδου άρχισαν να εντάσσονται στα τάγματα και λόχοι γρεναδιέρων, οι οποίοι ειδικεύονταν στη ρίψη χειροβομβίδων, ενός όπλου που ούτως ή άλλως οι πεζοί του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη, χρησιμοποιούσαν ήδη έναν και πλέον αιώνα.

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ

fid v v n c B a p o o u n c

ΤΙ ΗΤΑΝ Ο ΣΚΑΝΤΖΟΧΟΙΡΟΣ; εκρήγνυτο σε απόσταση 9-10 m από αυτό. Η χρήση της, όμως, παρουσίαζε μια σειρά μειονεκτημάτων, και έτσι το Βρετανικό Ναυτικό ενέταξε σε υπηρεσία το 1942 το σύστημα «Hedgehog» (Σκαντζόχοιρος). Το σύστημα αποτελείτο από 24 εκτοξευτές βομβών που σκόπευαν σε μια κυκλική ή ελλειπτική περιοχή, σε απόσταση έως 180-230 μέτρα από το πλοίο-φορέα. Η ονομασία του δόθη κε εξαιτίας του σχήματος των άδειων εκτοξευτών, που θύμιζαν έντονα τα αγκάθια ενός σκαντζόχοιρου. Οι βόμβες εκρήγνυντο μόνο όταν έρχονταν σε επαφή με τον στόχο. Κάθε βόμβα των 7 in είχε βάρος 29 kg, σχεδόν το μισό από το οποίο ήταν η μεταφερόμενη ποσότητα εκρηκτικών. Ενα πλήγμα από δύο τέτοιες βόμβες ήταν συνήθως αρκετό για την καταστροφή του στόχου, και η χρήση της ήταν απλή, καθώς δεν απαιτείτο να είναι γνωστό το βάθος του υποβρυχίου. Υπήρχαν διάφορες εκδόσεις που διέφεραν ανάλογα με την καλυπτόμενη περιοχή: μια έκδοση κάλυπτε μια ελλειπτική περιοχή διαστάσεων 43x37 m σε απόσταση 180 m, ενώ μια δεύτερη κάλυπτε μια Κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ το Βρετανικό Ναυτικό ανέπτυξε μια σειρά ανθυποβρυχιακών όπλων που τοποθετήθηκαν σε πλοία

κυκλική περιοχή διαμέτρου 61 m σε απόσταση 170 m από το πλοίο. Το Αμερικανικό Ναυτικό ανέπτυξε το «Mousetrap», μια ειδική

επιφανείας για την αντιμετώπιση της απειλής των γερμανικών

έκδοση του «Hedgehog» στην οποία τα βλήματα εκτοξεύονταν με

υποβρυχίων. Το βασικό ανθυποβρυχιακό όπλο ήταν η βόμβα

τη βοήθεια ρουκετών, χωρίς να υποβάλλουν σε σημαντική δομική

βυθού, που εκρήγνυτο σε προκαθορισμένο βάθος. Μεταφέροντας

καταπόνηση το πλοίο, όπως συνέβαινε με το βρετανικό σύστημα.

μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών, μπορούσε να προκαλέσει

Το Σοβιετικό Ναυτικό ανέπτυξε μεταπολεμικά μια παραλλαγή του

σημαντικές καταστροφές σε ένα υποβρύχιο, ακόμα και όταν

συστήματος «Hedgehog» με εμβέλεια 600 m.

Σ ΗΤΑΝ 0 Ι0Ε-1; Το 1949 η Σοβιετική Ενωση εισήλθε στην εποχή των πυρηνικών όπλων με την πυροδότηση της πρώτης ατομικής βόμβας. Στις 29 Αυγούστου 1949 πραγματοποιήθηκε η δοκιμή της βόμβας πλουτωνίου RDS-1 στο Σεμιπαλατίνσκ, στις στέπες του βορειοανατολικού Καζακστάν. Μέχρι το κλείσιμο των εγκαταστάσεων το 1989, η Σοβιετική Ενωση πραγματοποίησε 456 πυρηνικές δοκιμές που προκάλεσαν τεράστια προβλήματα υγείας στον πληθυσμό. Η βόμβα RDS-1 μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί αντίγραφο της Fat Man που ερίφθη στο Ναγκασάκι στις 9 Αυγούστου 1945. Μέχρι το 1948 είχαν κατασκευαστεί ένας αντιδραστήρας παραγωγής ουρανίου και εγκαταστάσεις κοντά στο Χελιαμπίνσκ που

Φωτογραφία από τη δοκιμή της βόμβας RDS-1.

αξιοποιήθηκαν από το πρόγραμμα.

Αντίγραφο της RDS-1. Είναι εμφανής η ομοιότητά της με την αμερικανική βόμβα Fat Man.

Το σοβιετικό πρόγραμμα ανάπτυξης της ατομικής βόμβας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1940 και επιταχύνθηκε σημαντικά μετά τις

προτεραιότητα, αλλά όταν ο Στάλιν διέταξε την ολοκλήρωση της

δύο αμερικανικές προσβολές των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και

ανάπτυξης της βόμβας μέχρι το 1948, την επίβλεψή του ανέλαβε ο

Ναγκασάκι το 1945. Σημαντικός αρωγός του σοβιετικού

διαβόητος και ανελέητος Λαβρέντι Μπέρια, επικεφαλής της

προγράμματος ανάπτυξης της ατομικής βόμβας ήταν η συλλογή

υπηρεσίας ασφαλείας NKVD. Το πρόγραμμα επιταχύνθηκε δραστικά

πληροφοριών από το αμερικανικό πρόγραμμα «Manhattan» αλλά και

και, σύμφωνα με την πλειοψηφία των ιστορικών πηγών, βασική

η συνεισφορά Γερμανών επιστημόνων που είχαν εργαστεί σε

παράμετρος της επιτυχίας του ήταν το δίκτυο κατασκοπείας και οι

αντίστοιχα προγράμματα στη Γερμανία. Ανάμεσα στους επιστήμονες

πολύτιμες πληροφορίες που αυτό παρείχε.

που συνεργάστηκαν με τις σοβιετικές υπηρεσίες πληροφοριών ήταν

Η δοκιμή της RDS-1 ονομάστηκε από την αμερικανική πλευρά

ο Εμίλ Γιούλιους Κλάους Φούχς (29 Δεκεμβρίου 1911 - 28 Ιανουαρίου

ως «Joe-1», από το μικρό όνομα του Σοβιετικού ηγέτη Τζόζεφ Στάλιν.

1988), Γερμανός φυσικός και μέλος του κομμουνιστικού κόμματος, ο

Η ισχύς της έκρηξης ήταν 22.000 τόννοι ΤΝΤ, περίπου 50%

οποίος απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα και εργάστηκε με τη

μεγαλύτερη από τις εκτιμήσεις των σχεδιαστών της. Ο Αμερικανός

βρετανική αντιπροσωπεία στις εγκαταστάσεις του Λος Αλαμος.

πρόεδρος Τρούμαν στις 23 Σεπτεμβρίου 1949 ενημέρωσε την

Επικεφαλής του σοβιετικού προγράμματος υπήρξε ο πυρηνικός

παγκόσμια κοινή γνώμη σχετικά με τη σοβιετική πυρηνική δοκιμή

φυσικός Ιγκόρ Βασίλιεβιτς Κουρτσάτοφ (12 Ιανουαρίου 1903-7

και έτσι ξεκίνησε επίσημα ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στις δύο

Φεβρουάριου 1960). Αρχικά το πρόγραμμα είχε χαμηλή

υπερδυνάμεις.


Δημήιρηΐ I. MneHezoc

Akepoouc

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΧΥΡΑ

Η εσωτερική αυλή,

Ενα ιοιορικό οχυρό me Nopßnvioc Το κάστρο A k s p o o u c βρίσκεται σιο Οσλο, πρωτεύουσα mc Nopßnvioc. Σιο παρεΠθόν υπήρξε ένα από ια σημαντικότερα οχυρά me xciipac και στέγασε τη βασιλική ΑυΠή. Εκτός από οχυρό και ανάκτορο, αϋιοποιιίθηκε και για ποικίλες άΠτΙες χρήσεις και υπέστη ποΑΠές τροποποιήσεις, ενώ αποτεΠεί πλέον σημαντικό σύμβολο me νορβηγικής ιστορίας. Το κάστρο Α κερσους (Akershus) κατασκευάστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα, ύστερα από την αδυναμία του οχυρού το οποίο υπήρχε παλαιότερα στη θέση του να αποτρέψει μια δύναμη στασιαστών που επιτέθηκε στο Οσλο το 1287. Οταν η εξέγερση τερματίστηκε, ήταν πλέον φανερή η ανάγκη για τη δημιουργία ενός νέου οχυρού. Οι εργασίες κατασκευής του εκτιμάται ότι άρχισαν περί την τελευταία

Γενική άποψη του κάστρου.

δεκαετία του 13ου αιώνα. Το 1308 τα έργα πρέπει να είχαν ολοκληρωθεί, επειδή το κάστρο δέχθη κε επίθεση από τους Σουηδούς -η φρουρά κατόρθωσε να τους αντισταθεί και τελικά οι πολιορκητές

Σουηδών, το 1534 και το 1567. Στα τέλη του 16ου αιώνα

αποχώρησαν.

πραγματοποιήθηκαν νέα έργα επί των οχυρώσεων, ώστε να

Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα τα έργα βελτίωσης του κάστρου

εκσυγχρονιστούν ακολουθώντας την εξέλιξη των πυροβόλων της

συνεχίστηκαν. Την ίδια περίοδο, η Νορβηγία αποτέλεσε μήλο της

εποχής. Για την ολοκλήρωση του έργου αυτού, ο πληθυσμός των

έριδος μεταξύ των βασιλείων της Δανίας και της Σουηδίας. Ετσι, το

γύρω επαρχιών υποχρεώθηκε να καταβάλει υψηλούς φόρους αλλά και

κάστρο του Ακερσους αποτέλεσε στόχο των δύο αντιπάλων αλλά και

προσωπική εργασία. Εκτός από την οχύρωση, μεταβλήθηκε και η όψη

διαφόρων τοπικών Νορβηγών ηγετών, οι οποίοι προσπάθησαν χωρίς

του κάστρου, σύμφωνα με τα αισθητικά πρότυπα της Αναγέννησης.

επιτυχία να αποκαταστήσουν την αυτονομία της χώρας τους. Στα μέσα

Το 1624 η παλαιά πόλη του Οσλο καταστράφηκε από πυρκαγιά και

του 15ου αιώνα, το κάστρο πολιορκήθηκε χωρίς επιτυχία από τους

αποφασίστηκε η δημιουργία μιας νέας, πιο κοντά στο Ακερσους. Ετσι,

Σουηδούς. Το 1502. ενώ η Νορβηγία είχε ενταχθεί στο Βασίλειο της

η θέση του κάστρου επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη χωροταξική

Δανίας, το Α κερσους καταλήφθηκε από εξεγερμένους Νορβηγούς. Ο

οργάνωση της νορβηγικής πρωτεύουσας. Παράλληλα, το κάστρο

βασιλιάς της Δανίας έστειλε εναντίον των επαναστατών μισθοφόρους

αποτέλεσε έδρα του τοπικού συμβουλίου της Νορβηγίας, αλλά και

από τη Σκωτία, οι οποίοι πολιόρκησαν το Ακερσους, αρχικά χωρίς

χώρο εκδηλώσεων της μοναρχίας έως το 1660, οπότε ο βασιλιάς της

επιτυχία. Λίγο αργότερα, όμως. κατόρθωσαν να δολοφονήσουν τον

Δανίας αποφάσισε να καταργήσει την αυτονομία της Νορβηγίας και

αρχηγό της εξέγερσης κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων,

υποβίβασε την περιοχή σε απλή επαρχία. Ετσι, το Ακερσους έχασε τον

αναγκάζοντας έτσι τους υπερασπιστές του κάστρου να παραδοθούν.

συμβολικό του χαρακτήρα ως κέντρο εξουσίας και παρέμεινε σε

Δύο δεκαετίες αργότερα, το 1523, το κάστρο πολιορκήθηκε και

χρήση ως στρατώνας και φυλακή. Παράλληλα, η έκτασή του αυξήθηκε

πάλι ανεπιτυχώς από τους Σουηδούς, ενώ το 1527 υπέστη σημαντικές

κατά τον 18ο αιώνα, ώστε να δημιουργηθούν μεγαλύτεροι

ζημιές εξαιτίας μιας καταιγίδας. Το 1531, ενώ δεν είχαν ακόμα

περιφερειακοί προμαχώνες.

αποκατασταθεί οι καταστροφές, το Ακερσους αντιμετώπισε νέα

Σταδιακά, ωστόσο, η στρατιωτική χρήση του Ακερσους

πολιορκία, αυτή τη φορά από έναν διεκδικητή του βασιλικού θρόνου

περιορίστηκε, και κατά τον 19ο αιώνα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια

της Δανίας. Αν και η φρουρά του κάστρου είχε περιοριστεί σε μόλις 30

άρχισαν να κατασκευάζονται στους εξωτερικούς προμαχώνες του.

στρατιώτες, η πολιορκία απέτυχε, επειδή οι επιτιθέμενοι, αγνοώντας

Σύντομα οι αρχές της πόλης του Οσλο αντιλήφθηκαν τη σημασία του

τον μικρό αριθμό των υπερασπιστών, δεν επιχείρησαν έφοδο. Στα χρόνια που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένα έργα αποκατάστασης και βελτίωσης των οχυρώσεων, μέρος από το

κάστρου ως ιστορικού μνημείου και από τις αρχές του 19ου αιώνα άρχισαν εργασίες αποκατάστασης των οχυρώσεων. Κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο η νορβηγική κυβέρνηση, η οποία

οικοδομικό υλικό των οποίων

συνεργάστηκε με τις γερμανικές αρχές κατοχής, χρησιμοποίησε το

προερχόταν από ένα γειτονικό

Ακερσους ως σύμβολο του νορβηγικού έθνους και στο εσωτερικό του

μοναστήρι, το οποίο έκλεισε

διεξήχθησαν πολλές τελετές, ενώ ο Γερμανικός Στρατός φυλάκισε και

λόγω της επικράτησης του

εκτέλεσε εκεί μέλη της νορβηγικής Αντίστασης. Για τον λόγο αυτόν,

Προτεσταντισμού στη Νορβηγία.

στη σύγχρονη εποχή, στο εσωτερικό του Ακερσους, εκτός από τα

Το ανακατασκευασμένο κάστρο

γραφεία των υπουργείων Αμυνας και Περιβάλλοντος και το Πολεμικό

απέκρουσε δύο επιθέσεις των

Μουσείο της Νορβηγίας, στεγάζεται επίσης ένα μουσείο αφιερωμένο στη νορβηγική Αντίσταση κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής.

Τμήμα των μεσαιωνικών οχυρώσεων, το οποίο σώζεται ως τη σύγχρονη εποχή.

Η περιφρούρηση του κάστρου γίνεται από τη βασιλική φρουρά της χώρας, σε ανάμνηση της εποχής που αυτό αποτελούσε έδρα των Νορβηγών βασιλέων.


ΒΙΒΛΙΑ

Ειρήνη ΠανέΠη

Hester Donaldson lenkins Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΒΕΖΙΡΗΣ Εργα και ημέρεε ίου Ιμπραήμ πασά E k Ooosic Αιώρα Αθήνα 2012, lEüifisc 178 Στο απόγειο της δόξας της, τον 16ο αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία διεκδίκησε επάξια τον τίτλο του πρωταγωνιστή της ευρωπαϊκής πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής σκηνής. Με τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή να κρατά τα ηνία του οθωμανικού άρματος, η αυτοκρατορία γνώρισε μεγαλειώδεις στιγμές, φθάνοντας μέχρι τα τείχη της Βιέννης. Δεν είναι λίγα όσα έχουν γραφτεί για τον Σουλεϊμάν, και όχι άδικα. Πολλές φορές, ωστόσο, πίσω από έναν μεγάλο ηγέτη κρύβεται κάποιος άλλος, ο οποίος κινεί τα νήματα και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις, παραμένοντας διακριτικά στη σκιά του «πρώτου». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τον ρόλο αυτόν κατείχε ο ελληνικής καταγωγής Ιμπραήμ πασάς, τη συναρπαστική ζωή του οποίου περιγράφει στο βιβλίο της η πολυγραφότατη Αμερικανίδα ιστορικός Εστερ Ντόναλντσον Τζένκινς, ειδική στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με μοναδική αμεροληψία και διορατικότητα -αν αναλογιστεί κανείς ότι το παρόν έργο γράφτηκε το 1911, επί εποχής των Νεοτούρκων, γεγονός που καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολη την ιστορική έρευνα και καταγραφή-, η συγγραφέας συνθέτει το εντυπωσιακό ψηφιδωτό της ζωής του Ιμπραήμ HESTER DONALDSON JENKINS

Ο έΑΑπναε βεζίρπβ Έργο κοι npcpss too Ιμπραήμ ηοοά npöfloyo*; ΓΙΑΝΝΗΣ ΪΑ Ν Θ Ο ΥΛΗ Ι

„

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I

πασά ύστερα από ενδελεχή μελέτη, μιας ζωής που θυμίζει μάλλον παραμύθι παρά ιστορική πραγματικότητα. Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της οθωμανικής κοινωνίας, με αφήγηση που χαρακτηρίζεται από μοναδική γλαφυρότητα και ζωντάνια, η Τζένκινς δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να παρακολουθήσει τη λαμπρή σταδιοδρομία του Ιμπραήμ πασά, που διακόπηκε στο απόγειό της με τη μυστηριώδη του δολοφονία και εξαφάνιση, ενώ ταυτόχρονα του αποκαλύπτει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις δολοπλοκίες και το διπλωματικό παρασκήνιο, τα ήθη και τα έθιμα της εποχής και τις ιδιαιτερότητες του οθωμανικού κράτους. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις Αιώρα, Μαυρομιχάλη 11, 10679, Αθήνα, τηλ.: 2103839000, www.aiora.gr

Γεώργιος ΣκαΠτοογιάννηο. Baoineioc Avooiaoonoufloc ΕΠΙΔΟΘΗΤΟ ΧΕΡΣΙΝ ΑΥΤΟΥ ΓΕΣ/ΔΙΣ-Αιεύθυνση ΦιΑοιεχνιορού ΕΑΤΑ Αθήνα 2012, ΣεΠΙδεε 180 Αντικρίζοντας τον πολυτελέστατο και καλαίσθητο αυτόν τόμο,δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι φέρει τη σφραγίδα του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Ωστόσο, η εντυπωσιακή του εμφάνιση, που τον καθιστά ένα κόσμημα για κάθε ιστορική βιβλιοθήκη, σε καμία περίπτωση δεν του στερεί την εγκυρότητα και την πληρότητα που χαρακτηρίζουν τις εκδόσεις του ΓΕΣ/ΔΙΣ. Το ογκώδες επετειακό λεύκωμα είναι αφιερωμένο στους Βαλκανικούς Πολέμους και εκδόθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξή τους. Αξιοποιώντας άριστα το αρχειακό υλικό της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, και φέροντας τη σφραγίδα της Διεύθυνσης Φιλοτεχνισμού των Ελληνικών Ταχυδρομείων, το έργο φιλοδοξεί -και καταφέρνει- να μεταφέρει τον αναγνώστη στην εποχή των ένδοξων αγώνων του Εθνους μέσα από μια σειρά κάθε είδους εγγράφων. Τηλεγραφήματα, εκθέσεις, διαταγές επιχειρήσεων,

m ’

&

/

<ι '

"Επιδοβήτω xbqov* afaöö

• χειρόγραφες επιστολές και σημειώματα -υλικό που δημοσιεύεται για πρώτη φορά και αποτελεί ένα ελάχιστο δείγμα του αρχειακού πλούτου της ΔΙΣδιαφυλάσσουν την ιστορική μνήμη και αναβιώνουν μια εποχή που σημάδεψε την ιστορία και την πορεία της χώρας μας. Η εικονογράφηση μόνο ως εξαιρετική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, χωρίς όμως να αποτελεί το μόνο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του λευκώματος. Η αφήγηση, η οποία αξίζει να σημειωθεί ότι παρατίθεται όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην αγγλική γλώσσα, συνιστά μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών και καλύπτει τις σημαντικότερες πτυχές των Βαλκανικών πολέμων από την έναρξη μέχρι τη λήξη τους. Η κεντρική διάθεση του λευκώματος γίνεται από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία.

ΑιεύΘυνοη Αρχαιοιηιων και Ιαιορικών Μνημείων ΖΗΜΙΑΙ ΤΠΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Εκ ιου πολέμου και ίω ν οιραιώ ν Kaioxnc Επιτροπή AnoKamoiaonc ESviKiic Περιουσία? Αθήνα 2012. IsAifiec 162 Πιο επίκαιρη από ποτέ, η παρούσα έκθεση της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων αποτελεί ακριβή φωτογραφική ανατύπωση της έκδοσης του 1946 και, παρότι την εποχή που δημοσιεύθηκε δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί η καταγραφή των ζημιών, αυτός ο πρώιμος κατάλογος είναι αρκετός ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει μια πρώτη εικόνα σχετικά με το μέγεθος της καταστροφής που υπέστη η πολιτιστική μας κληρονομιά από τα κατοχικά

στρατεύματα. Το υλικό του βιβλίου είναι οργανωμένο σε επτά κύριες ενότητες (κλοπές, αυθαίρετες ανασκαφές, καταστροφές, ζημιές από πολεμικές επιχειρήσεις, προστασία σε αρχαιολογικούς χώρους, αυθαιρεσίες και βαναυσότητες), ενώ κάθε ενότητα περιλαμβάνει υποκεφάλαια για τις ζημιές που προκάλεσε κάθε στρατός κατοχής -γερμανικός, ιταλικός, βουλγαρικός- ξεχωριστά, και μάλιστα ανά γεωγραφική περιοχή. Στην έκθεση αποκαλύπτονται επίσης οι μέθοδοι με τις οποίες έδρασαν οι κατακτητές, αποδεικνύοντας την απόλυτη έλλειψη σεβασμού που επέδειξαν στην ιστορία και στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας. Ενδεικτικό του θράσους με το οποίο πραγματοποιήθηκαν όλες αυτές οι αυθαιρεσίες είναι το περιστατικό που περιγράφει ο τότε υπουργός Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας Α. Παπαδήμος, ο οποίος προλογίζει την έκθεση: Το 1942, οι κατοχικές αρχές διέταξαν Γερμανούς αρχαιολόγους να πραγματοποιήσουν ανασκαφές σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, χωρίς, φυσικά, να έχουν λάβει άδεια από το ελληνικό υπουργείο. Η επιστολή διαμαρτυρίας που απεστάλη στις αρχές κατοχής επιστράφηκε, «δια να μη λάβωμεν τραχείαν απάντησιν, δι’ ην θα ελυπούμεθα πολύ», όπως ανέφερε σχετικά ο Ελληνας υπουργός. Η διάθεση του βιβλίου γίνεται από την Επιτροπή Αποκατάστασης Εθνικής Περιουσίας, e-mail: [email protected], και από το βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Ελεύθερη Σκέψις, Ιπποκράτους 112, Αθήνα, τηλ.: 2103614736.

Στρατιωτική Ιστορία 200 (Γνώμων) Stratiotiki Istoria

Recommend Documents