Univerzitet u Isto č nom nom Sarajevu
Saobraćajni fakultet Doboj
MEĐUNARODNI IZVORI SAOBRAĆAJNOG PRAVA Seminarski rad iz predmeta Saobraćajno pravo
Studenti: Vanja Grujić 271/08 Aleksandra Talijan 58/10
Mentori: prof. dr Dragan Jovanović mr Brankica Popovi ć
Doboj, 16.11.2011.
SADRŽAJ
Sadržaj ...........................................................................................................................1 Uvod ..............................................................................................................................2 1. Saobraćajno pravo .....................................................................................................3 2. Međunarodno pravo ..................................................................................................3 3. Izvori međunarodnog prava ......................................................................................4 3.1. Međunarodni običaji ..............................................................................................4 3.2. Ugovori ..................................................................................................................4 3.3. Sudske odluke ........................................................................................................5 4. Međunarodni izvori saobraćajnog prava ...................................................................6 5. Međunarodne konvencije ..........................................................................................8 5.1. Međunarodne multilateralne konvencije ................................................................8 Literatura .....................................................................................................................13
1
UVOD Saobraćaj je veoma stara drauštvena djelatnost koja se pojavljuje još u prvobitnim oblicima ljudskog društva jer je od najjstarijih vremena posojala potreba za prevozom ljudi i dobara 1 . U osnovi, svi se slažu da saobra ćaj predstavlja aktivnost, organizovanu i sračunatu na omogu ćenje racionalnog savla đivanja vremena i prostora za razne društvene potrebe, koje iziskuju, ili koje imaju za posledicu, fizi čko kretanje nematerijalnih ili materijalnih vrijednosti. Saobra ćaj je star koliko i društvo. On vijekovima prati društvo u raznim fazama njegovog razvoja. Savremeni saobra ćaj ima tri svojstva: ekonomi čnost, brzina i sigurnost. S obzirom na činjenicu da odnosi u saobra ćaju, a naročito u međunarodnom saobraćaju, postaju sve složeniji, od u česnika u takvim odnosima zahtjeva se sve viši stepen stručnosti i obaviještenosti o stanju i mogu ćnostima u unutrašnjim i medjunarodnom saobra ćaju. U svakoj grani saobra ćaja prilikom me đunarodnog prevoza raobe dolazi do izdavanja odgovarajućih prevoznih dokumenata kojima se olakšava ne samo pravno regulisanje međunarodnog transporta robe, negi istaovremeno i obavljanje niza drugih komercijalnih i pravnih radnji. Poseban zna čaj izdavanje prevoznih dokumenata ima radi regulisanja drugih ugovorenih odnosa, a naro čito odnosa iz distancione kupoprodaje u spoljnoj trgovini. U me đunarodnom transportu robe se uglavnom izadju konosmani (teretnice) i tovarni listovi 2 . Intenzivno osavremenjavanje prometa jedan je od osnivnih ciljeva ekonomi čnijeg i rentabilnijeg razvoja ukupne privrede. Iz toga proisti če potreba da se razvoj transportne tehnike, tehnologije i organizovanja kontinuirano istražuje radi usklađivanja potražnje ukupne privrede s veli činom, nivoom, strukturom i kvalitetom potražnje sa prometnim uslugama u doma ćim i inostranim relacijama. To tim više što promet nove tehnologije transporta znatno uti če na cijenu robe, na lociranje pojedinih proizvodnih objekata s odrazom na normalno funkcionisanje ukupne društbene
1 2
Carić, S. , Saobra ćajno pravo, Centar za privredni consulting, Novi Sad, 1998, s.7; Carić, S. , Vilus, J., Šogorov, S., Đur đev D., Međunarodno privredno pravo, Novi Sad, 2000, s.278;
2
reprodukcije, na rentabilnost investicionih ulaganja te na nivo i strukturu međunarodne razmjene.
1. SAOBRAĆAJNO PRAVO
Saobraćajno pravo je uprošteno nauka koja se bavi prou čavanjem saobraćaja sa stanovišta prava odnosno pravnog regulisanja. Globalno uzeto saobra ćajno pravo je skup normi koje regulišu pravne odnose u saobra ćaju, odnosno skup pravnih normi kojima se regulišu me đuljudski odnosi, stanja i ponašanja u ovoj oblasti društvenog života.
2. MEĐUNARODNO PRAVO
Međunarodno pravo je grana prava koje se primjenjuje bez obzira na državne granice. Ono što ga čini osobenim u odnosu na unutrašnje pravo je specifi čnost njegove sankcije i specifi čnost vršenja prisile. U bliskoj prošlosti ovo pravo nije imalo sankciju, a prisila, koja se trebala vršiti prema odre đenim međunarodnim subjektima, vršena je posredno ili je izostavljena. To su i razlozi zašto su mu odre đeni teoretičari odricali pravni karakter i nisu ga smatrali posebnom vrstom prava.
3
3. IZVORI MEĐUNARODNOG PRAVA
Izvori međunarodnog prava su:
Običaji
Ugovori
Opšta pravila
Sudske odluke Učenja šravnih stručnjaka
Jednostrani akti država Odluke međunarodnih organizacija
3.1. Međunarodni običaji Međunarodni običaji primjenjuju se na sve subjekte me đunarodnog prava bez obzira dali su oni prihvatili obi čaje svojim unutrašnjim pravom ili ne. Sa druge strane, ugovori obavezuju samo one me đunarodne subjekte koji su pristupili me đunarodnim ugovorima.
3.2. Ugovori Ugovori mogu biti bilateralni i multilateralni (konvencije). Svima im je zajedničko da se ugovorni subjekti moraju pridržavati nač ela pacta sunt servanta (ugovori se moraju poštovati), jer poštovanjem ovog na čela osigurava se, na još jedan efikasan način provodivost me đunarodnih normi.
4
3.3. Sudske odluke Sudske odluke, nestale od me đunarodnog suda pravde, proizvodile su pravno djelovanje prema subjektima koji su bili stranke u sporu. U poslednje vrijeme njihova važnost se proteže i na druge subjekte. Ovaj izvor prava smatra se precedentom, i kao takav on nastaje kao samostalan izvor prava. Osim navedenih izvora prava, kao dopunski smatraju se pravi čnost kao i moralnost. Pravičnost se koristi kao poseban izvor prava u slu čaju kada suprotstavljene strane ovlaste arbitra da pravi čno presudi stvar bez obzira na postoje će pravo.
5
4. MEĐUNARODNI IZVORI SAOBRAĆAJNOG PRAVA
Međunarodni saobraćaj najčešće se pravno reguliše međunarodnim konvencijama, sporazumima, protokolima i drugim me đunarodnim ugovorima multilateralnog ili blateralnog karaktera. Ovih konvencija i drugih me đunarodnih ugovora ima više vrsta: prema sadržini vrši se podjela na legislativne, koje propisuju – odre đuju opšta pravila na duži rok i kontraktuelne koje regulišu konkretne slu čajeve iz prakse; prema broju ugovorenih strana na dvostrane (bilateralne) i višestrane (multilateralne); prema geografskom (prostornom) domašaju na generalne i regionalne; prema tome dali im druge zemlje kasnije mogu pristupiti, na otvorene, poluotvorene i zatvorene. Konvencija je sporazum ili dogovor o modalitetima i pravilima ponašanja. U savremenom značenju konvencija se odnosi na me đudržavne sporazume čiji se efekti odnose na sve potpisnice. Pojavom me đunarodnih institucija, poput UN ili EU konvencije postaju obavezuju ći dokumenti koji unapre đuju život gra đana u svim zemljama potpisnicama. Ne postoje stroga pravila o formi ovih me đunarodnih pravnih akata. Obično sadrže uvodni dio, operativni dio (dispozitiv) i završni dio (prelazne odredbe). Pri potpisu i ratifikaciji države mogu staviti rezerve (ne prihvatiti neke odredbe), osim ako je takva mogu ćnost isključena samom konvencijom ili drugim me đunarodnim ugovorom. Rezerva nije dozvoljena ako je u nesaglasnosti sa predmetom i ciljem konvencije odnosno međunarodnog ugovora. Međunarodne konvencije multilateralnog karaktera su najzna čajniji međunarodni izvor saobraćajnog prava, jer se sa njima naj češće pravno reguliše međunarodni saobraćaj. Određena pitanja regulišu se i bilaterelnim sporazumima između zainteresovanih država, ali njihov zna čaj je znatno manji. 6
Značajna karakteristika me đunarodnih konvencija u oblasti drumskog saobraćaja je u tome što se radi o potpunim konvencija u kojima se materijalno pravno regulišu relevantni odnosi u međunarodnom saobraćaju. U ovoj oblasti rijetke su konvencije koje sadrže kolizione norme, upu čujuće norme kojima se odre đuje čije će se nacionalno zakonodavstvo primijeniti u odre đenim slučajevima. Upravo zbog toga ove me đunarodne konvencije u sve ve ćoj mjeri doprinose da se razlike u nacionalnom zakonodavstvu iz oblasti saobra ćeja otklone. Po svojoj sadržini me đunarodne konvencije koje regulišu oblast drumskog saobraćaja su različite. Postoje tri grupe konvencija i one su: I. konvencije koje regulisu bezbijednost drumskog saobra ćaja; II. konvencije kojima se regulišu imovinski odnosi u međunarodnom drumskom prevozu; III. konvencije kojima se regulišu pitanja u vezi sa carinom i fiskalnim režimom (carinske konvencije i fiskalni propisi). Konvencije koje regulišu bazbijednost drumskog saobra ćaja propisuju osnovna pravila saobraćaja, uslove koje moraju ispunjavati vozila u e đunarodnom saobraćaju, uslovi koje moraju ispunjavati voza či u međunarodnom saobraćaju, registracija i oznake za raspoznavanje vozila u me đunarodnom saobraćaju, obrasci voza čkih isprava, sistem saobraćajne signalizacije, uslovi za prevoz opasnih materija itd. U okviru grupe konvencija kojima se regulišu imovinski odnosi u međunarodnom drumskom prevozu najve ći značaj imaju konvencije kojima se regulišu ugovori o prevozu robe i putnika.
7
5. MEĐUNARODNE KONVENCIJE
5.1. Međunarodne multilateralne konvencije Među najznačajnije konvencije multilateralnog zna čaja spadaju: a) bezbijednost saobraćaja: međunarodna konvencija o saobra ćaju na putevima, Be č, 1968. godine (dodatak Sl. list SFRJ, br. 6/1978) kojom je zamjenjena međunarodna konvencija o drumskom saobra ćaju donijeta u Ženevi 1949. godine (dodatak Sl. list FNRJ br. 13/1957). Konvencija o saobraćaju na putevima, prihva ćena u Beču 8. novembra 1968. godine podjeljena je u 6 glava. Konvenciju prati i sedam aneksa. Osnovni cilj, svrha, smisao zbog koga je ova konvencija donijeta bio je da se kroz prihvatanje jednakih pravila olakša razvoj međunarodnog drumskog saobraćaja i poveća njegova bezbijednost. Zbog ovakve intencije Konvencijom ure đena pitanja vezana za veći broj faktora od kojih zavisi efikasno postizanje ovakvog cilja (pravila saobra ćaja, uslovi koje moraj ispunjavati vozači, putevi, vozila, ujedna čavanje isprava za voza če i vozila i dr.). Sa stanovišta Konvencije nije bitno dali se radi o prevozu robe i putnika radi zarade ili za sopstvene potrebe. Tako đe, ova konvencija ne reguliše uvoz vozila kao robe, pitanja tranzita ni mjesta ulaska ili izlaska vozila iz zemlje. Osnovna pitanja ure đena ovom konvencijom su: Glava I, sadrži opšte propise. Na po četku uve glave odre đena su značenja izraza koji se koriste u Konvenciji. Izme đu ostalog definisano je zna čenje sledećih izraza: "nacionalno zakonodavstvo", "međunarodni saobraćaj", "put", "kolovoz", "ivica kolovoza", "saobraćajna traka", "raskrsnica", "prelaz puta preko pruge", "auto put", naselje", "motorno vozilo", "automobil", "voza č" i dr. 8
Iako između definicija nekih pojmova u Konvenciji i definicija istih pojmova u našem nacionalnom zakonodavstvu postoje manje razlike, može se konstatovati da su definicije u nacionalnim propisima suštinski saglasne sa Konvencijom. U glavi II propisana su pravila saobra ćaja, odnosno pravila ponašanja na kolovozu, od uklju čivanja u saobraćaj, preko načina izvođenja pojedinih radnji na putu, do isklju čenja iz saobraćaja. U glavi III propisani su uslovi koje moraju ispunjavati motorna i priključna vozila u međunarodnom saobraćaju (registracija, registarski broj, oznake zemlje registracije i ostali podaci potrebni za individualizaciju vozila). Glava IV odnosi se na voza če motornih vozila, odnosno važenje i priznavanje voza čkih isprava. Glava V odnosi se na uslove koje moraju ispunjavati bicikli i mopedi u međunarodnom saobraćaju. Glava VI, sadržane su završne odredbe (način pristupanja i otkazivanja Konvencije, podnošenje amandmana, rezerve na pojedine članove ili priloge itd.). Međunarodna konvencija o drumskoj signalizaciji, Be č, 1968. godine, kojom je zamijenjen Protokol o drumskoj signalizaciji, Ženeva, 1949. godine; Međunarodna konvencija o saobra ćajnim znakovima na putevima, potpisana je u Beču 8. novembra 1968. donošenje posebne konvencije o saobraćajnim zankovima, izme đu ostalog, predstavlja i dokaz značajnog povećanja uloge simbola (znakova) u regulisanju međuljudskih odnosa, stanja i ponašanja u saobra ćaju, jer je do tada ovo pitanje ure đivano manje zan čajnim pravnim aktima. Evolucija snage pravnog akta kojim se na me đunarodnom nivou ure đuje pitanje saobraćajnih znakova na putevima od priloga uz Konvenciju 1926. godine (kojim je bilo predvi đeno samo nekoliko saobraćajnih znakova), Protokola uz konvenciju 1949. godine (kojim je bilo 9
predviđeno oko 54 znaka) do posebne Konvencije, o tome najbolje govori. Konvencija je podjeljena na šest poglavlja kojima je pridodato i devet priloga: Glava I sadrži opšte odredbe (definisanje izraza, obaveze zemalja ugovornica, rokove za zamjenu starih zanakova sa onima koje propisuje ova konvencija). Zana čenje izraza u ovoj konvenciji uglavnom je definisano na isti na čin kao i u Konvenciji o saobra ćaju na putevima. U glavi II propisane su vrste znakova, na čin predstavljanja, dimenzije i dr. Za neke saobra ćajne znakove (situacije, odnose, ponašanja, poruke, informacije) konvencija, predvi đa više alternativa (znakova, simbola, oznaka). U ovim slu čajevima obaveza države ugovornice je da se opredjeli za jednu alternativu i da nju primjenjuje na cijeloj svojoj teritoriji. Preporu čuje se da se za ovo postigne sporazum na regionalnom planu kako bi se u cijelom regionu primjenjivao isti znak (simbol, oznaka). Glava III odnosi se ne svjetlosne saobra ćajne znakove, Glava IV na oznake na kolovozu, Glava V sadrži ostale, a Glava VI završne odredbe. Sporazum o prihvatanju jednoobraznih uslova za homologaciju i uzajamno priznavanje homolgacije opreme i dijelova motornih vozila, Ženeva, 1958. godine (dodatak Sl. list FNRJ. br. 5/1962) Evropska konvencija o me đunarodnom prevozu opasne robe u drumskom saobraćaju, sa Aneksnima A i B = Evropski sporazum o drumskom prevozu opasne robe u me đunarodnom saobraćaju (ADR), Ženeva 1967. godine (dodatak Sl. list SFRJ br. 61/1970 i br. 6/1978); Evropski sporazum o radu posada na vozilima koja obavljaju međunarodne drumske prevoze, Ženeva, 1970.godine (dodatal Sl.list SFRJ, br. 30/1974); Sporazumom su izme đu ostalog propisani: Uslovi koje moraju ispunjavati voza či, 10
Maksimalno vrijeme koje voza č može provesti u upravljanju vozilom u toku jednog dana, jedne nedelje i dvije nedelje; Maksimalni period kontinuirane vožnje, Obavezni dnevni i nedeljni odmori, Vozno osoblje (broj osoba u posadi), Kontrola od strane preduze ća, Individualna kontrolna knjižica (u koju se evidentira profesionalna aktivnost voznog osoblja). Evropski sporazum o glavnim me đunarodnim saobraćajnim alterijama, Ženeva, 1975. godine (SFRJ je ovaj sporazum ratifikovala 1980. godine). Cilj sporazuma je da, radi svjesne portebe unapre đenja i daljeg razvoja međunarodnog saobraćaja, konstituiše koordinirani plan izgradnje i rekonstrukcije puteva od me đunarodnog značaja, čiju izgradnju strane ugovornice namjeravaju da preduzmu u okviru svojih nacionalnih planova izgradnje.
b) Imovinske konvencije: Konvencija o ugovoru za me đunarodni prevoz robe drumom (CMR), Ženeva, 1956. godine (dodatak Sl. list FNRJ, br. 11/1958); Donošenje ove konvencije inspirisano je željom da se izvrši standardizovanje uslova za me đunarodni prevoz robe, naro čito u pogledu dokumenata (ugovori o prevozu, tovarni list i dr.) i u pogledu odgovornosti prevoznika (za djelimi čan ili potpun gubitak ili oštećenje robe, zakašnjenje u prevozu i dr.); Konvencija o ugovoru o me đunarodnom prevozu putnika i prtljaga putevima, Ženeva 1973. godine (dodatak Sl. list SFRJ, br. 8/1977); Ovom konvencijom ure đena su najvažnija pitanja vezana za međunarodni prevoz putnika i prtljaga (kao što je sa CMR ura đeno za
11
prevoz robe). Konvencija se primjenjuje kada se prevoz vrši izme đu dvije države ( osim što se ne mora primijeniti na pograni čne prevoze). Konvencija o Zakonu koji se primjenjuje na saobra ćajne nezgode Haag, 1971. godine (dodatak Sl. list SFRJ br. 6/ 1976) Sporazum o specijalnim vozilima za prevoz kvarljivih namirnica i njihovoj upotrebi za me đunarodni prevoz nekih namirnica, Ženeva, 1962. godine (dodatak, Sl.list FNRJ, br. 7/1964);
c) Carinske konvencije i fiskalni propisi: Carinska konvencija o me đunarodnom prevozu robe na osnovu Karnet TIR, Ženeva, 1975. godine. Carinska konvencija o privremenom uvozu komercijalnih drumskih vozila, Ženeva, 1956. godine (dodatak Sl.list FNRJ, br. 3/1962) Konvencija o fiskalnom režimu drumskih vozila koja vrše međunarodni prevoz putnika, Ženeva, 1956. godine (dodatak Sl.list FNRJ, br. 8/1959); Konvencija o oporezivanju drumskim vozilima za privatnu upotrebu u međunarodnom saobraćaju i protokol o potpisivanju, Ženeva, 1956. godine (dodatak, Sl.list FNRJ, br. 8/1960).
12
LITERATURA
(1) Ini ć , M. i Jovanovi ć , D.: Propisi u oblasti saobra ć aja, Novi Sad, 2009. (2) Cari ć , S. i dr.: Saobrać ajno pravo, Privredna štampa, Beograd, 1979. (3) Etinski, R.: Osnovni izvori međ unarodnog saobra ć ajnog prava, pravni fakultet, Novi Sad, 1991.
13
