UNIVERZITET/SVEUČILIŠTE „VITEZ“ TRAVNIK Fakultet poslovne ekonomije
EKONOMSKI RAST I RAZVOJ Seminarski rad
Predmet: Osnovi Ekonomije Profesor: prof.dr.Nikola Grabovac Asistent: mr.sc. Jamila Jaganjac Student: Index broj. Studij: Smjer:
SADRŽAJ 1. Uvod......................................................................................................................................2 1.1. Problem, predmet i objekt istraživanja.........................................................................2 1.2. Radna hipoteza i pomoćne hipoteze.............................................................................2 1.3. Svrha i ciljevi istraživanja su istražiti sve relevantne značajke....................................2 1.4. Znavstvene metode.......................................................................................................3 1.5. Struktura djela...............................................................................................................3 2. EKONOMSKI RAST............................................................................................................4 2.1. Definicija ekonomskog rasta.........................................................................................4 2.2. Pretpostavke ekonomskog rasta....................................................................................4 2.3. Čimbenici ekonomskog rasta.......................................................................................5 2.3.1. Rast stanovništva i radne snage...............................................................................5 2.3.2. Prirodno bogatstvo...................................................................................................6 2.3.3. Tehnološki napredak................................................................................................6 2.3.4. Akumulacija kapitala...............................................................................................7 3. EKONOMSKI RAZVOJ.......................................................................................................8 3.1. Definicija ekonomskog razvoja.....................................................................................8 3.2. Ciljevi ekonomskog razvoja..........................................................................................8 3.2.1. Smanjenje siromaštva..............................................................................................8 3.2.2. Uravnotežena raspodjela dohodka...........................................................................9 3.2.3. Smanjenje nezaposlenosti........................................................................................9 3.2.4. Podsticanje ruralnog razvoja...................................................................................10 4. POKAZATEJI EKONOMSKOG RAZVOJA....................................................................11 4.1. Naturalno izraženi pokazatelji.....................................................................................11 4.2. Ekonomsko-socijalni pokazatelji.................................................................................11 4.3. Naučno-tehnološki pokazatelji........................................................................................12 4.4. Vrijednosno izraženi pokazatelji.....................................................................................12 5. MJERENJE EKONOMSKOG RAZVOJA............................................................................13 5.1. GDP-i kao način mjerenja ekonomskog razvoja............................................................13 5.2. Način računanja GDP-a..................................................................................................14 5.2.1. Metoda proizvodnje..................................................................................................14 5.2.2. Metoda prihoda.........................................................................................................14 5.2.3. Ostali indikatori ekonomskog razvoja......................................................................15 6. ZAKLJUČAK......................................................................................................................16 7. LITERAURA.......................................................................................................................17
2
1. UVOD
1.1. Problem,predmet i objekt istraživanja Uticaj ekonomskog rasta i razvoja na cjelokupno gospodarstvo i problematiku i problematika usporenog rasta na životni standard. Predmet istraživanja je utjecaj čimbenika ekonomskog rasta; prirodnih bogatstava, tehnočoškog napredka , akumulacije kapitala utjecaj na ukupan rast jedne zemlje a posebice zemalja u tranziciji.
1.2. Radna hipoteza i pomoćne hipoteze Zemlja može svojom politikom rasta stanovništva, politikom uticaja na tehnološki napredak, prirodna bogatstva koja se ogledaju kroz potpore(potsticaje) subvencije je moguć uticaj na ekonomski rast i razvoj na đužem vremenskom periodu.
1.3. Svrha i ciljevi istraživanja su istražiti sve relevantne značajke : o definiciji ekonomskog rasta, o prepostavkama ekonomskog rasta, o čimbenicima rasta, o rastu stanovništva i radne snage, o prirodnom bogatstvu, , o tehnološkom napredaku, o akumulaciji kapitala, o definiciji ekonomskog razvoja, o ciljevima ekonomskog razvoja, o smanjenju siromaštva, o uravnoteženoj raspodjeli dohodka, o smanjenju nezaposlenosti, o podsticanju ruralnog razvoja, o naturalno izraženim pokazateljima, o ekonomsko-socijalnim pokazateljima, o naučno-tehnološkim pokazateljima, o vrijednosno izraženim pokazateljima, o GDP-i kao način mjerenja ekonomskog razvoja, o načinu računanja GDP-a, o metodi proizvodnje o metodi prihoda, o ostalim indikatori ekonomskog razvoja Cilja ovog rada jeste opisati pojam ekonomskog rasta i razvoja, i samu njhovu važnost u procjeni standarda neke zemlje regije i sl. tj. da se samimi njihovim mjerenjem(procjenom) 3
može predvidjeti efikasnost i efektivnost na korištenje određenih raspoloživih resursa jedne zemlje.
1.4. Znanstvene metode Pri istraživanju i formuliranju rezultata istraživanja tematike koja je prikazana u uvom radu, koja ima naslov EKONOMSKI RAST I RAZVOJ, u ovom djelu korištene su metode analize i sinteze, komparativna metoda, statistička metoda.
1.5. Struktura djela Kroz ovaj seminarski rad u prvom poglavlju ću objasnit pojam ekonomskog rasta njegove pretpostavke i čimbenike rasta Drugo poglavlje će opisat definisanje ciljeva ekonomskog razvoja koji ukazuju na to šta bi se zapravo trebalo mjeriti ako se želi izmjeriti ekonomski razvoj. Treće poglavlje detaljnije razrađuje temu pokazatelja ekonomskog razvoja i njihove podjele. Četvrto poglavlje se bavi GDP-om kao jednim od pokazatelja ekonomskog razvoja i načinima njegovog računanja, ostalim indikatorima ekonomskog razvoja koji imaju u fokusu blagostanje stanovništva.
4
2. EKONOMSKI RAST 2.1. Definicija ekonomskog rasta Pod ekonomskim (gospodarskim) rastom se podrazumijeva porast proizvodnje, proizvodnih kapaciteta i svih drugih sastavnica jednog gospodarstva. Ekonomski rast je porast ukupnog outputa gospodarstva. Do rasta gospodarstva dolazi zbog rasta radne snage ili kapitalnih dobara, tehnologije i proizvodnosti po radniku. 1 U osnovici vezan je uz 2 ekonomsku strukturu, ekonomski sustav i ekonomsku politiku. Ekonomski rast se mjeri stopom rasta na način, da se bruto domaći proizvod stavi u odnos prema broju stanovnika određene države, a izražava se kao GDP per capita, odnosno, GDP po stanovniku.
2.2. Prepostavke ekonomskog rasta Prepostavke ekonomskog rasta su postojanje tržišta, postojanje vlasničkih prava i novčane razmjene. Postojanje i funkcioniranje tržišnog gospodarstva pretpostavlja:
•
•
•
•
•
ravnoteža između potražnje i ponude uspostavlja se slobodnim uzajamnim djelovanje tržišnih snaga; liberaliziraju se cijene i trgovina; ne postoje značajne prepreke ni ulasku na tržište (osnivanje novih poduzeća), niti izlasku sa tržišta (stečaj); pravni sustav je uspostavljen i funkcionalan, uključujući reguliranje vlasničkih prava; zakoni i ugovori mogu se provesti; postignuta je makroekonomska stabilnost, u što ulazi i primjerena stabilnost cijena te održiva eksterna stabilnost i javne financije; široki konsenzus o bitnim pitanjima ekonomske politike; financijski sektor je dovoljno razvijen da uštede može usmjeravati ka produktivnim ulaganjima.
Tržište prema najkraćoj definiciji predstavlja mjesto gdje se susreću ponuda i potražnja. 1 2
http://hr.wikipedia.org/wiki/Ekonomski_rast (15.10.2010) www.poslovni.hr/98976.aspx (15.10.2010)
5
Kupnja i prodaja se mogu obavljati i bez nazočnosti robe (na burzama i drugim tržištima), pa čak i bez izravnog kontakta kupaca i prodavača, kao pri kupnji prema katalogu, putem telefona, faksa, interneta. Zbog toga se tržište definira kao stalan i organiziran oblik dovođenja u kontakt ponude s potražnjom roba i usluga. Tržište je istodobno i mehanizam kojim se reguliraju odnosi prodavača i kupaca u uvjetima u kojima sudionici razmjene ili kupoprodaje ostvaruju svoje ciljeve i interese, zbog kojih i stupaju u međusobne odnose. 3 Novac je opći posrednik razmjene, novac kao funkcija razmjene omogučava da se roba zamjene za novac i obrnuto, također u ovu svrhu služe i novčani suptituti. Razmjena može biti roba za robu ili roba za novac (robno-novčana razmjena). Razmjena se može vršiti i novac za novac (novčana ili valutna razmjena). Međunarodna razmjena obuhvaća ukupnost međunarodnih aranžmana koje transferiraju robu, usluge i kapital između pojedinih zemalja. 4
2.3. Čimbenici rasta Ekonomski razvijene zemlje nisu slijedile jednaki put ekonomskog razvoja, niti to moraju danas zemlje u razvoju. Britanija je postala svjetski ekonomski predvodnik orijentiravši se na industrijsku revoluciju, izumljujući parne strojeve, željeznice i naglašavajući slobodnu razmjenu. Japan koji se kasnije počeo intenzivnije ekonomski razvijati istaknuo se imitirajući inozemne tehnologije i štiteći domaće industrije od uvoza, te zatim razvijajući visoku stručnost u prerađivačkoj industriji i elektronici. Proučavajući ekonomski rast utvrđeno ja da se ekonomski rast bazira na četiri činbenika rasta bez obzira na to primjenjuje li ih bogata ili siromašna zemlja. 5
Činbenici ekonomskog rasta su rast stanovništva i radne snage,prirodna bogatstva,tehnologija, i akumulacija kapitala.
2.3.1. Rast stanovništva i radne snage Rast stanovništva, i uz to vezan kasniji rast radne snage smatra se pozitivnim faktorom stimuliranja ekonomskog rasta.Veća radna snaga znači produktivnije radnike a veće opće povećanje stanovništva znaći potencijalnu veličinu domaćih tržišta. Rast stanovništva tj. koliko on znači ovisit će o sposobnosti ekonomskog sistema da apsorbira i produktivno uposli te dodatne radnike sposobnost koja je vezana za stopu i vrstu akumulacije kapitala, te raspoloživost relevantnih faktora poput menadžerskih umijeća.6 Rast broja stanovnika uz fiksan fond kapitala smanjuje kapitalnu opremljenost rada . 3
Ž,Bogdan,Makroekonomski učinci globalizacije financijskih tržišta u tranzicijskim zemljama,Ekonomski fakultet,Zagreb,2008., str 34 4 http://limun.hr/main.aspx?id=10178&Page= (15.10.2010) 5 hrcak.srce.hr/file/1760 (15.10.2010) 6 P.Todoro,M. C.Smith S. Ekonomski razvoj, 2006,.godina,str 93
6
Uz manju kapitalnu opremljenost rada, manji je i output po radniku.Ovaj princip reflektira zakon opadajućih prinosa.7
2.3.2. Prirodno bogatstvo Prirodna bogatstva su prirodni izvori koje posjeduje neka zemlja, nafta i plin, voda i mineralni izvori. Neke zemlje poput naftom bogatih zemalja bliskog istoka ostvarile su gospodarski rast isključivo na temelju njihovih rezervi naftom. Prirodna bogatstva samo su jedan od četiri faktora rasta i nisu isključivi pokazatelj ekonomskog blagostanja neke zemlje. Mnoge zemlje kao što je Japan imaju vrlo malo prirodnih bogatstava. Japan se probio među najbogatije zemlje svijeta usredotočivši se na ostala tri faktora ekonomskog rasta. 8
2.3.3. Tehnološki napredak Tehnološki napredak je proces koji osigurava brz ekonomski rast. Najbogatije zemlje svijeta postigle su to najviše zahvaljujući neprekidnom toku investicija i tehnoloških promjena. Tehnološka promjena predstavlja poboljšanje proizvodnje ili uvođenje novih proizvoda tako da se s istim troškovima dobije više proizvoda. Temelj tehnoloških promjena predstavljaju tehnički izumi i inovacije. Tehnološki razvoj u drugoj polovici 20 st. bazirao se na izumima koji su nastali ili su razvijani za vrijeme drugog svjetskog rata: • • •
mlazni pogon, atomska energija, računalo.
Na osnovi mlaznog pogona razvili su se veliki i brzi zrakoplovi, prve plinske elektrane, atomska energija udesetostručila je proizvodnju električne energije u termoelektranama, računalo je presudno u automatizaciji i robotizaciji proizvodnje. Tehnološka promjena je neprekidni proces malih i velikih unapređenja novih izuma i inovacija. Tehnološka promjena je od velike važnosti za rast životnog standarda, međutim ona nije samo postupak pronalaženja boljih proizvoda i procesa, već svaka inovacija zahtjeva buđenje poduzetničkog duha. 9 Tehnološki napredak je za mnoge ekonomiste najvažniji, izvor ekonomskog rasta. Tehnološki napredak rezultira iz novih i poboljšanih načina postizanja tradicionalnih zadataka. Postoje tri osnovne klasifikacije tehnološkog napretka: neutralan, tehnološki napredak koji štedi rad i onaj koji štedi kapital. 7
web.efzg.hr/dok/ETE/lskuflic//osnove rada (15.10.2009) web.efzg.hr/dok/ETE/lskuflic//osnove/Predavanja/P_14_Ekonomski_rast_i_razvoj.pdf ekonomski rast i razvoj (15.10.2010) 9 web.efzg.hr/dok/ETE/lskuflic//osnove/Predavanja/P_14Ekonomski_rast_i_razvoj.pdf ekonomski rast irazvoj (15.10.2010) 8
7
Neutralan10 tehnološki napredak javlja se kad se postižu viši nivoi outputa sa istim kvantitetom i kombinacijama faktorskih inputa. Jednostavne inovacije,poput onih koji donosi podjela rada, mogu rezultirati višim ukupnim outputima i većom proizvodnjom za sve pojedince.11 Tehnološki12 napredak koji rezultira uštedom radne snage. Kompjuteri, internet, električne bušilice te druge vrste moderne mehanizacije mogu se kvalificirati kao proizvodi tehnološkog napretka koji štedi rad. Tehnološki13 napredak koji štedi kapital je rjeđi fenomen i to prvenstveno zbog toga što sva svjeska tehnološka istraživanja provode u razvijenim zemljama, gdje se obvezno štedi rad a ne kapital. U zemljama u razvoju koje imaju mnogo radne snage (a malo kapitala), tehnološki napredak koji štedi kapital je ono što je najpotrebnije.Takav postupak rezultira efikasnim i jeftinim, radno intenzivnim metodama proizvodnje na malim poljoprivrednim dobrima. U nerazvijenim zemljama razvoj jeftinih, djelotvornih po utrošku rada učinkovitih tehnika proizvodnje jedan je od suštinski elemenata svake dugoročne razvojne strategije usmjerene na zapošljavanje. 14 Tehnološki napredak koji uvećava rad javlja se kada je umijeće radne snage poboljšano. Tehnološki napredak koji uvećava kapital rezultira iz produktivnije upotrebe postojećih kapitalnih roba.15
2.3.4. Akumulacija kapitala Akumulacija kapitala rezultira kada se neki dio sadašnjih prihoda štedi i ulaže kako bi se povećali budući output i prihod.Nova mehanizacija i oprema i materijal povećavaju fizičku zalihu kapitala jedne zemlje (ukupna neto realna vrijednost svih fizički produktivnih kapitalnih roba), te omogućava postizanje povećanih nivoa outputa. Ta direktna ulaganja u proizvodnju dopunjuje se sa društvenom i ekonomskom infrastrukturom što omogućava ekonomske aktivnosti. 16 Ulaganje u ljudske resurse može poboljšati njihov kvalitet i time imati isti li čak moćniji efekt na proizvodnju kao povećanje broja ljudi. Koncept ulaganja u ljudske resurse i stvaranje ljudskog kapitala je stoga analogan koncept poboljšanja kvalitete i time produktivnosti postojećih zemljišnih resursa kroz strateške investicije. Akumulacija kapitala
10 11 12 13 14 15 16
Kurziv je naš(podvukao autor) P.Todoro,M. C.Smith S. Ekonomski razvoj, 2006,.godina,str 94 Kurziv je naš (podvukao autor) Kurziv je naš (podvukao autor) P.Todoro,M. C.Smith S. Ekonomski razvoj, 2006,.godina,str 95 P.Todoro,M. C.Smith S. Ekonomski razvoj, 2006,.godina,str 95 P.Todoro,M. C.Smith S. Ekonomski razvoj, 2006,.godina,str 92
8
ne mora nužno voditi do ekonomskog rasta. Promjena proizvoda, tvornice, zgrade i strojevi mogu u jednom razdoblju biti korisni, a drugom neupotrebljivi. 17
3. EKONOMSKI RAZVOJ 3.1. Definicija ekonomskog razvoja Ekonomski razvoj kvalitativna dimenzija privrede i predstavlja složen, višedimenzionalni pojam koji pored ekonomskog rasta obuhvata i mnogostruke strukturne promjene kao što su povećanje životnog standarda, ravnomjernija raspodjela dohotka i zaštita okoliša. (Veća očekivana životna starost, dostupnost pitke vode, niže stope smrtnosti novorođenčadi i slično.) Iako je ekonomski rast ključni faktor i odrednica ekonomskog razvoja, ova dva pojma označavaju različite vrste promjena. Drugim riječima, ekonomski rast sam po sebi ne vodi održivom razvoju.
3.2. Ciljevi ekonomskog razvoja Ekonomski razvoj ima mnogo ciljeva, ali ćemo mi izdvojiti četiri najvažnija: • • • •
Smanjenje siromaštva Uravnoteženje raspodjele dohotka Smanjenje nezaposlenosti Podsticanje ruralnog razvoja
Odnosno prema Todaru, ciljevi ekonomskog razvoja su: Povećati raspoloživost i proširiti raspodjelu osnovnih dobara za egzistenciju Povećati nivo kvaliteta života Proširiti dijapazon ekonomskih i socijalnih izvora koji stoje na raspolaganju pojednim zemljama. • • •
3.2.1. Smanjenje siromaštva Siromaštvo možemo definisati kao nemogućnost dijela stanovništva da sebi obezbijedi egzistencijalni nivo hrane, skloništa i odjeće i nemogućnost održavanja minimalnog životnog standarda. U najsiromašnije zemlje svijeta spadaju sa GDP per capita od 900 do 600 $ : Malawi, Somalija, Komoros, Solomonska otočja, Kongo, Burundi, Istočni Timor, Tanzanija, Afganistan i Jemen. 17
web.efzg.hr/dok/ETE/lskuflic//osnove rada (15.10.2010)
9
3.2.2. Uravnoteženje raspodjele dohotka U nekim zemljama ekonomski rast je veoma brzo smanjio broj siromašnih dok se taj broj u drugim zemljama zapravo povećao. Dakle, smanjenje siromaštva direktno zavisi od raspodjele dohotka i prilike siromašnih ljudi da im pripadne dio beneficija od ekonomskog rasta.
3.2.3.Smanjenje nezaposlenosti Historijski, industrijalizacija je posticala ekonomski razvoj smanjivanjem nezaposlenosti. Kako se urbana industrija širila, stvarala su se nova radna mjesta. Budući da su ruralni radnici migrirali u gradove, kako bi iskoristili prilike koje su pružali novi poslovi, industrijalizacija je također pogodovala razvoju poljoprivrednih tehnologija koje su zahtijevale manje radne snage. Ova migracija je smanjila potrebe za ruralnim radnicima i posticala urbanizaciju i razvoj. Uprkos ovoj historijskoj činjenici, industrijalizacija i ekonomski rast u mnogim zemljama u razvoju tokom 1970-ih i 1980-ih nisu vodili smanjenju broja nezaposlenih i potplaćenih (ljudi koji rade manje nego što bi željeli) već je broj nezaposlenih zapravo rastao. Prema izvještaju Međunarodne organizacije(International Labor Organization) za rad. Svjetski izvještaj o nezaposlenosti 2001 18 gotovo jedna trećina svjetske radne snage, oko 3 milijarde, ''su ili nezaposleni, ili rade manje nego što bi željeli, i zarađuju manje nego što je neophodno da bi porodice sačuvali od siromaštva.'' Na primjer, u južnoafričkim zemljama kao što su Namibija, Južna Afrika i Lesoto stopa nezaposlenosti je iznosila 19.5, 23.3 i 43% respektivno. Ovo je rezultat drastično promijenjenog makroekonomskog okruženja. U razvijenom svijetu, rast u nezaposlenosti je bio samo trenutni rezlutat stanja u kome je stvaranje radnih mjesta kaskalo za industrijskim rastom. Ovo nije bio slučaj u svijetu u razvoju. Vanjski faktori, uključujući pogoršan balans u plaćanju, povećanje dugova i međunarodna primjena programa koji su u kombinaciji prouzrokovali pad u industrijskom rastu što je dalje vodilo do povećanja nezaposlenosti. Zbog toga, problem nezaposlenosti u zemljama u razvoju je jedinstven. Ukratko, problemi nezaposlenosti u zemljama u razvoju su mnogo kompleksniji od onih u razvijenim zemljama.
18
Eng. (2001 World Unemployment Report)
10
3.2.4. Posticanje ruralnog razvoja Budući da otprilike 70% svjetskog siromašnog stanovništva živi u ruralnim područjima i primarno je uključeno u životno značajnu poljoprivedu, ruralni razvoj je ključni cilj ekonomskog razvoja. Široko rasporostranjeno siromaštvo, rastuće nejednakosti i nezaposlenost su svi povezani sa ekonomskom stagnacijom u ruralnim područjima. Ilustracije radi, procijenjeno je da 800 miliona ljudi (od ukupno 3 milijarde ruralne populacije) nema dovoljno hrane da zadovolji svoje prehrambene potrebe 19. Zbog svoje uloge u proizvodnji jeftine hrane i radne snage za rastući industrijski sektor, poljoprivredni sektor je tradicionalno smatran podršom cjelokupnom razvoju. Ipak, kako se rezultati u globalnoj ekonomiji mijenjaju, industrijalizacija se više ne smatra primarnim ciljem razvoja. Generalno je prihvaćeno od strane ekonomista koji se bave razvojem, da je ruralnim ekonomski razvoj nezamjenjiv dio ekonomskog razvoja, naročito u 63 najmanje razvijene zemlje svijeta.
19
http://www.scribd.com/doc/27466602/Tranzicija-i-Razvoj-Ekonomski-rast-i-razvoj(15.10.2010)
11
4. POKAZATELJI EKONOMSKOG RAZVOJA Ekonomski razvoj, kao i mnoge druge ekonomske pojave, imaju određene pokazatelje, indikatore, pomoću kojih se prate promjene vezanu za tu pojavu. Pokazatelji ekonomskog razvoja služe kao putokazi na osnovu kojih se donose zaključci i odluke koje jednu zemlju treba da dovedu do ostvarenja navedenih ciljeva ekonomskog razvoja, odnosno blagostanja. Postoje četiri osnovne grupe pokazatelja ekonomskog razvoja: • • • •
Naturalno izraženi pokazatelji Ekonomsko-socijalni pokazatelji Naučno-tehnološki pokazatelji Vrijednosno izraženi pokazatelji
4.1. Naturalno izraženi pokazatelji U ovu skupinu spadaju pokazatelji za iskazivanje i upoređivanje dostignutog nivoa poljopriverednog, privrednog i industrijskog razvoja pojedinih zemalja po nekim značajnijim vrstama proizvoda (mlijeko, meso, nafta, električna energija, ugalj, čelik...) iskazano po glavi stanovnika.
4.2. Ekonomsko-socijalni pokazatelji Smatraju se sve snažnijom kategorijom pokazatelja dostignutog nivoa razvoja, jer direktno ili indirektno odražavaju nivo ostvarene dobrobiti i promjene u ostvarenoj dobrobiti. Navedeni indikatori odražavaju kvalitet života ljudi u određenoj zemlji: •
Očekivana dužina životnog vijeka pri rođenju Stanje tekućeg opšteg zdravlja stanovništva Struktura porodičnih izdataka Učešće izdataka za hranu u ukupnim izdacima Stepen pismenosti (ili nepismenosti) Obrazovni nivo stanovništva Stepen obuhvaćenosti populacije programom socijalnog osiguranja Uslovi stanovanja i drugi socijalni indikatori • • • • • • •
12
4.3. Naučno-tehnološki pokazatelji Naučno-tehnološki pokazatelji su pokazatelji razvoja nauke i tehnologije. U novije vrijeme ovaj faktor sve jače oblikuje dinamiku ekonomskog razvoja što potvrđuje činjenica da danas, ekonomski najrazvijenije zemlje svijeta imaju i najrazvijeniju tehnologiju i njihovu primjenu: U ove pokazatelje spadaju: • • • • • •
Obim i struktura izdataka za istraživačko razvojni rad Naučno istraživačka baza (kadrovi) Obim i oblici transfera i usvajanje tehnologije Udio proizvoda novih tehnologija u svjetskom izvozu Patenti i razvijenost proizvodnje i tržišta porizvodnje Tehnološki i trgovinski bilans zemlje
4.4. Vrijednosno izraženi pokazatelji Oni govore o finansijskim iznosima makroekonomskih agregata, tj. zasnovani su na ostvarenom outputu. U ovu skupinu pokazatelja spadaju 20: • • • • • • • • •
Bruto domaći proizvod (GDP) Bruto nacionalni proizvod (GNP) Neto nacionalni proizvod ili nacionalni dohodak (GNI) Nacionalni dohodak po stanovniku (NI per capita) Nacionalni dohodak po radniku (NI per worker) Nacionalni dohodak po radnom času (NI per hour) Štednja (akumulacija) po stanovniku Akumulacija po radniku Stope promjena u nacionalnom proizvodu, dohotku i akumulaciji
Sve navedene skupine pokazatelja bi trebao, barem godišnje, da prati državni institut za statistiku, ili neka druga institucija tog karaktera zadužena za statistička mjerenja na nivou države. Na taj način vlade zemalja lakše mogu pratiti kretanje cjelokupnog ekonomskog razvoja te shodno tome prilagođavati svoju ekonomsku politiku. Ipak, ove vrste statističkih praćenja su dosta skupe i zahtijevaju koordinirane sisteme unutar zemalja, što većina zemalja, koje bi imale najviše koristi od ove vrste pokazatelja zapravo nema. Ovu situaciju na neki način ublažava činjenica da postoji nekoliko međunarodnih organizacija koje se bavem pitanjima ekonomskog razvoja i koje za svoje potrebe vrše ovakva praćenja i istraživanja koja su uglavnom javno dostupna. Neke od tih 20
Komazec, LJ., Mjerenje ekonomskog razvoja, www.eccf.su.ac.yu
13
organizacija su Svjetska banka (World Bank), Ujedinjeni narodi (United Nations), Međunarodni monetarni fond(International Monetary Fund) OECD i slično, koji su i sami kreirali neke od indikatora ekonomskog razvoja.
5. MJERE EKONOMSKOG RAZVOJA Praćenje ekonomskog razvoja je veoma važno za jednu zemlju koja teži ostvarenju ciljeva ekonomskog razvoja. U svrhu praćenja razvijene su četiri osnovne skupine pokazatelja, unutar kojih postoji veliki broj različitih ekonomskih parametara. Budući da se parametri iz pojedinih grupa suštinski međusobno razlikuju po oblasti ljudskog života na koju se odnose, načinu mjerenja, mjernoj jedinici, metodama koje koriste itd, tako su one pogodnije za donošenje konačne ocjene ekonomskog razvoja od drugih. Vrijednosno iskazani pokazatelji su za sada najpogodniji pokazatelji ekonomskog razvoja jer se računaju matematički i statistički i brojčano su iskazani, te omogućavaju obuhvatanje cjelokupnih pojava koje treba da prate i iskažu. Najčešće korištena mjera je GDP (Bruto društveni proizvod).
5.1.GDP kao način mjerenja ekonomskog razvoja Bruto društveni proizvod, BDP odnosno GDP (Gross Domestic Product) je osnovni makroekonomski pokazatelj jer predstavlja najsveobuhvatniju mjeru ukupne proizvodnje dobara i usluga u jednoj zemlji. Tako GDP možemo definisati kao ukupnu vrijednost proizvodnje svih materijalnih dobara i usluga koje se realizuju na tržištu u toku jedne godine izraženu u US dolarima. U usluge se ubrajaju: trgovinske, saobraćajne, bankarske, zdravstvene, obrazovne, naučne, kulturne i usluge organa uprave. Navedena, šira, definicija važi za sve zemlje svijeta, pa i našu, osim Rusije i Kine koje GDP računaju nešto drugačije. Naime, bivše socijalističke zemlje, a danas samo Kina i Rusija, od većih zemalja, u vrijednost ukupnog proizvoda obračunavaju vrijednost ukupne proizvodnje materijalnih dobara i samo ''proizvodnih usluga'' kao što su usluge u oblasti saobraćaja, komunikacionih veza, trgovinskog prometa i društvene ishrane. To znači da ukupan proizvod biva znatno manji od onoga koji smo prethodno predstavili. Društveni proizvod se izražava u brutto i netto veličini i to kao: Bruto društveni proizvod (GDP)- koji izražava ukupnu vrijednost finalnih proizvoda i usluga proizvedenih tokom godinu dana. Ukupni GDP • • •
GDP per capita (GDP po glavi stanovnika) koji je realniji, relativan pokazatelj GDP per capita iskazan u PPP (Payment Power Parity) - paritet kupovne moći GDP per capita (per hour) – po stanovniku po satu
14
•
Neto društveni proizvod (NDP) – koga dobivamo umanjenjem GDP-a za iznos amortizacije.
5.2.Načini računanja GDP-a Postoje dva načina mjerenja GDP-a, a to su: •
Metod proizvodnje (mjerenje tokom finalnih proizvoda)
•
Metod prihoda(mjerenje dohocima ili troškovima faktora koji proizvode finalna dobra)
5.2.1.Metoda proizvodnje Po ovom metodu GDP se dobija sabiranjem komponentni svih potrošnji, u vremenskom, intervalu od jedne godine. Računa se putem sljedeće formule 21: G DP = C + I + G + N X • C – consumption (potrošnja domaćinstava) • I – Investment (investicije – potrošnja preduzeća) • G – Governmental spending (potrošnja države) • NX - Net export (vrijednost izvoza umanjena za vrijednost uvoza) Prilikom izračunavanja GDP-a se obračunava samo potrošnja države na dobra i usluge, ali ne i transferna plaćanja.
5.2.2. Metoda prihoda Po ovoj metodi, GDP se dobija sabiranjem nadnica(Wage), kamata(Interest), renti(Rent), profita(Profit), amoritzacije(Depreciation) i posrednih poreza(Taxes), tj. GDP= W + i + R + Pf + Dp + T Po oba metoda uvijek se dobiva isti iznos GDP-a, uz eventualno neslaganje – statistička greška do 1%. GDP ne obuhvaća vrijednost intermedijarnih dobara, a to su dobra koja se koriste u proizvodnji drugih dobara u suprotnom bi došlo do dvostrukog računanja istih proizvoda, jednom kao rezultata proizvodnje, a drugi put kao inputa. Zbog toga se koristi tehnika sabiranja dodane vrijednosti koja podrazumijeva razliku između vrijednosti dobara i troškova 21
http://www.scribd.com/doc/27466602/Tranzicija-i-Razvoj-Ekonomski-rast-i-razvoj(15.10.2010)
15
materijala koji su se upotrijebili za tu vrstu proizvoda. Ukoliko se žele pratiti samo promjene realne količine outputa, potrebno je koristiti realni GDP koji se izražava u stalnim cijenama, a čime se isključuje utjecaj cijena. Realni GDP se dobije tako da se nominalni GDP podijeli s GDP deflatorom (ponderisani prosjek cijena svih roba u GDP-u) 22.
5.3. Ostali indikatori ekonomskog razvoja
Iako postoje mnogi pokazatelji ekonomskog rasta, oni daju malo informacija o ekonomskom razvoju. To je vodilo stvaranju pogodnijih, potpunijih indikatora za mjerenje ekonomskog razvoja. Dva danas najzastupljenija su: • WDI (World Development Indicators) Svjetske banke • HDI (Human Development Index) UN-a Iako se Svjetska banka do sada, uglavnom, više brinula o ekonomskom rastu nego ekonomskom razvoju, kao rezultat međunarodnog pritiska ona sada u svojim ocjenama razvoja razmatra širi spektar socijalnih faktora. Najpotpuniji index je WDI indikator. WDI pruža širok i potpun prikaz razvoja. On uključuje socioekonomske i podatke o okolišu iz različitih izvora – državnih statističkih publikacija, istraživačkih institucija i međunarodnih organizacija.
22
http://www.scribd.com/doc/27466602/Tranzicija-i-Razvoj-Ekonomski-rast-i-razvoj(15.10.2010)
16
6. ZAKLJUČAK
Zadatak rada je bio ukazati na važnost ekonomskog rasta i razvoja i samog njihovog uticaja na gospodarstvo i standard stanovništva. Izradom ovog rada moglo bi se zaključiti da ekonomski rast i razvoj imaju veoma važnu ulogu u samom izračunavanju, jer njihov konačni rezultat služi procjeni samog standarda(stanja) unutar te zemlje, regije i sl.. Prilikom izračunavanja(mjerenja) i rasta i razvoja koristimo iste(slične) parametre. Kako smo u radu i naveli definicije, po njima i možemo da se orijentišemo za samo mjerenje kako ekonomskog rasta tako i ekonomskog razvoja jer za mjerenje ekonomskog rasta koristimo čisto ekonomske parametre, dok je za mjerenje ekonomskog razvoja potrebno uvesti i neke indikatore. Bitno je naglasiti da jedan od najčećih parametara za mjerenje ekonomskog razvoja i rasta se koristi GDP (Gros Domestic Produkt), on se može računati na dva načina koji u konačnici daju isti rezultat, bitno je spomenuti da svi pokazatelji koji se koriste za mjerenje ekonomskog razvoja najčešće (večinom) bivaju izraženi u američkom dolaru(US$), jer samim tim olakšavaju i samu procjenu(poređenje) svog razvoja u odnosu na druge zemlje, regije i sl. U završnoj rečenici htio bih da spomenem da stanje naše zemlje konkretno gospodarstva BiH trenutno nije visoko konkuretno. Po rangiranju Svjetskog ekonomskog foruma, konkuretnost BiH je tek na nivou prosjeka Zapadnog Balkana, a daleko zaostaje za zemljama Srednje i Istočne Europe koje su postale članice Europske unije.
17
LITERATURA
KNJIGE 1. Todoro,M ,P, Smith,S,C: Ekonomski Razvoj , TDK Šahinpašić, Sarajevo, 2006.g 2. Ž,Bogdan,Makroekonomski učinci globalizacije financijskih tržišta u tranzicijskim zemljma Ekonomski fakultet, Zagreb.2008.,g.
INTERNETSKE STRANICE 1. Web stranica www.poslovni.hr 2. Web stranica www.pokreniposao.ba/docs/uploads/3A%20 3. Web stranica www. limun.hr 4. Web stranica http://hr.wikipedia.org/wiki/Ekonomski_rast 5. Web stranica hrcak.srce.hr/file/1760 6. Web stranica web.efzg.hr/dok///osnove/Predavanja/P_14Ekonomski_rast_i_razvoj 7. Web stranica www.scribd.com/doc/27466602/Tranzicija-i-Razvoj-Ekonomski-rast- i-razvoj
18
