JU UNIVERZITET U TUZLI EKONOMSKI FAKULTET DODIPLOMSKI STUDIJ
SEMINARSKI RAD IZ NASTAVNOG PREDMETA MAKROEKONOMIJA Tema: Faktori ekonomskog rasta i razvoja
Predmetni profesor: Dr.sc. Kadrija Hodžić, red prof
Kandidati: Jasmin Hanić, I - 2535/10 Ervina Hajdarević, I – 2302/09
Tuzla, decembar 2011. godine
SADRŽAJ UVOD
3
1.
Ekonomski rast i razvoj
4
1.1.
Dugotrajnost ekonomskog rasta
5
1.2.
Faktori ekonomskog rasta i razvoja
7
1.3.
Ekonomski rast kao pokazatelj razvoja
9
2.
Primjer iz prakse: Privreda Turske
12
3.
Stav studenta prema primjeru iz prakse
13
ZAKLJUČAK
14
LITERATURA
15
2
UVOD Osnova nastanka ekonomske nauke je oskudnost resursa i dobara. Ljudkse želje su neograničene dok je količina resursa i dobara ograničena, te je zbog toga potrebno što efikasnije i efektivnije kombinovati resurse da bi što više ljudksih želja i potreba bilo zadovoljeno. Mjerenje ekonomskog rasta je veoma važno ako se želi ustanoviti stepen efikasnosti i efektivnosti korištenja raspoloživih resursa u jednoj zemlji. Shodno tome, što je ovaj stepen veći može se tvrditi da je i blagostanje stanovnika zemlje veće. Međutim, to ne mora uvijek biti slučaj.zbog toga ćemo kroz ovaj rad pokazati da su parametri koji se koristi za mjerenje ekonomskog rasta velikim dijelom i pokazatelji i ekonomskog razvoja ali, da je u cilji sticanja potpune slike o ekonomskom razvoju jedne zemlje, potrebno uvesti i dodatne parametre koji govore o blagostranju ljudi. Prvi dio seminarskog rada predstavlja upoznavanje sa pojmom ekonomskog rasta i razvoja počevši od definicije istog. Dalje ćemo obradit dugotrajnost ekonomskog rasta i razvoja i prikazati određene stope iz nasumično odabranih zemalja. U prvom dijelu ćemo jos obraditi i faktore ekonomskog rasta i razvoja, što i jeste tema seminarskog, te ćemo prvi dio završiti sa ekonomskim rastom kao pokazateljom razvoja. Drugi dio je iskorišten za primjer iz prakse. Mi smo se odlučili za privredu Turske smatrajući da bi na tom primjeru mogli najbolje prikazati ekonomski rast i razvoj jedne zemlje. U trećem dijelu smo dali svoje neko skromno mišljenje o navedenom primjeru iz prakse. Seminarski rad se završava zaključkom.
3
1. EKONOMSKI RAST I RAZVOJ Proučavanje ekonomskog rasta kao makroekonomskog fenomena novijeg je datuma i biva intenzivirano tek nakon Drugog svjetskog rata. Od tada ekonomska teorija razlučuje pojmove ekonomskog rasta i ekonomskog razvoja. 1 Ekonomski rast je
dugoročno povećanje proizvodnje, odnosno, uvećanje realnog bruto društvenog proizvoda. Postojanje ekonomskog rasta pretpostavka je zadovoljavanja stalno rastućih potreba ljudi, pa je ekonomski rast osnovni ekonomski i politički cilj svake zemlje. Ekonomski rast se kvantitativno izražava na različite načine, a najčešće pomoću pokazatelja stope rasta GDP per capita u određenom razdoblju.
U dugom roku (10-20 godina), ekonomski rast govori o napredovanju nacionalne ekonomije, odnosno „ekonomski rast, dugoročno, najznačajniji je faktor ekonomskog uspjeha nacije.“ 2 Drugačije rečeno, ekonomski rast se ostvaruje kada se granice proizvodnih mogućnosti pomiću naviše kao izraz povećavanja kapaciteta za proizvodnju u nekoj nacionalnoj privredi. Stopa rasta proizvodnje određuje stopu kojom raste standard stanovništva jedne zemlje. Godišnje povećavanje GDP u odnosu na baznu godinu pokazuje stopu ekonomskog rasta. Grafički se to prikazuje na slijedeći način: Slika br 1. Ekonomski rast kao pomak GPM udesno Ekonomski rast se grafički predstavlja pomakom udesno granice proizvodnih mogućnosti, što je na grafikonu prikazano kao pomak krivulje od GPM1 do GPM2.
Izvor: N.G. Mankiw, ibid, str. 124.
Prve analize ekonomskog rasta u 1940-im i 1950-im godinama imale su za predmet isključivo kvantitativan rast nacionalne privrede (proizvodnje i GDP-a). Nakon toga je u ekonomsku teoriju uveden pojam ekonomskog razvoja , pod kojim podrazumijevamo «ekspanziju privrede popraćenu strukturalnim promjenama u sistemu proizvodnje i promjenama u kvaliteti i sastavu finalnog proizvoda.» 3 Dakle, ekonomski razvoj je širi i kompleksniji ekonomski i društveni proces od ekonomskog rasta (ekonomski razvoj = ekonomski rast + podizanje kvaliteta života i očuvanje okoliša). Drugim riječima, pojam ekonomskog razvoja, pored toga što obuhvata kvantitativne promjene u obimu proizvodnje (ekonomski rast), objašnjava i složene transformacije u kompoziciji i Treba napomenuti da je proučavanje ekonomskog razvoja prisutno u ekonomskoj teoriji još od vremena klasične političke ekonomije, naročito u radovima A. Smita, D. Rikarda i T. Maltusa. P. Samuelson, W. Norohaus, ibid, str. 546. C. Napoleoni, Ekonomska misao dvadesetog stoljeća , CKD, Zagreb, 1982., str. 41. 1
2 3
4
strukturi privrede koje doprinose rastu životnog standarda i kvalitetu života ljudi uopće, uključujući i kvalitetu okoliša. Pri tome kažemo da je ekonomski rast najvažnija komponenta ekonomskog razvoja (nema ekonomskog razvoja bez ekonomskog rasta). U posljednje vrijeme se naglašava da ekonomski razvoj treba da bude i održiv. Održivi razvoj se definira kao onaj razvoj u kome svaka generacija slijedećoj predaje stok „neto resursa“ (tj. prirodni resursi, okoliš, znanje, tehnologije, fizički i ljudski kapital) koji u per capita terminima nije manji od onoga koji je naslijedila. Održivi razvoj osigurava međugeneracijsku jednakost, što znači da i budućim generacijama osigurava iste uslove razvoja kao i sadašnjoj.
1.1. Dugotrajnost ekonomskog rasta Među osnovnim karakteristikama ekonomskog rasta su sporost i dugotrajnost, s jedne strane i razlike od zemlje do zemlje, s druge strane. 4 Neki ekonomisti (A. Maddison, 1982) su na osnovu ekonomskog rasta izveli periodizaciju historije, i to: Faza Agrarijanizam Napredni agrarijarizam Merkantilizam Kapitalizam
Tabela br 1. Periodizacija historije period Rast Ekonomski rast stanovništva (GDP p.c) 500-1500. god. 0,1 % 0,0 % 1500-1700. god. 0,2 % 0,1 % 1700-1820. god. 0,4 % 0,2 % 1820-1980. god. 0,9 % 1,6 % Izvor: P. Samuelson, W. Norohaus, ibid, str. 254.
U doba agrarijanizma (primitivne poljoprivrede), koje je trajalo od 500.do 1500.godine (čitavih hiljadu godina) stopa rasta GDP p.c bila je 0 %, a stanovništvo je raslo tek sa 0,1 % U doba razvijenog agrarijanizma (razvijenije poljoprivrede), koje je trajalo od 1500.do 1700.godine (oko 200 godina) stopa rasta GDP p.c bila je 0,1 %, ali još niža od stope rasta (0,2 %). U doba merkantilizma, koje je trajalo od 1.700.do 1820.godine stopa rasta GDP p.c povećana je na 0,2 %, a stopa rasta stanovništva 0,4 %. I tek u doba kapitalizma (od 1820-1980 god.) stopa rasta GDP p.c (1,6 %) je brža od stope rasta stanovništva (0,9%). Najsporetnijtnije doba u historiji je period 1950-1970 („zlatno doba kapitalizma“) u kome je zabilježena stopa rasta od 3,7 %
Na sporost ekonomskog rasta ukazujermo i u narednoj tabeli, gdje smo uzeli smo smo period od oko 100 godina. Prosječna stopa ekonomskog rasta u tom periodu (posljednja kolona tabele), npr., za Japan je 2,8 % a za Pakistan 1,2 %. To znači da je realni GDP Japana sa 1.256 USD u 1870-oj godini po datoj stopi ekonomskog rasta porastao na 26.460 USD 2.000-e godine, a Pakistana sa 616 na 1.960 USD. Naredni komentari o ekonomskom rastu u svijetu dati prema N.G. Mankiw, Principles of Economics, Harcourt College Publisher, London, 2004. 4
5
Tabela, također, pokazuje da je GDP per capita u USA, npr., čak preko 17 puta veći od onog u Pakistanu. Realni GDP prosječnog Kineza u 2000-oj godini ravan je GDP prosječnog Britanca od prije 130 godina, a GDP prosječnog Pakistanca je 2000. godine je iznosio polovinu realnog dohotka proječnog Amerikanca. Tabela br 2. Stope ekonomskog rasta izabranih zemalja Zemlja Japan Brazil Meksiko Kanada Njemačka Kina USA Indija V. Britanija Pakistan
Period 1890-2000 1900-2000 1900-2000 1870-2000 1870-2000 1900-2000 1870-2000 1900-2000 1870-2000 1900-2000
GDP p.c
GDP p.c
Stopa rasta
(na početku perioda)
(na kraju perioda)
(godišnja, u %)
1.256 650 968 1.984 1.825 598 3.347 564 4.107 616
26.460 7.320 8.810 27.330 25.010 3.940 34.260 3.390 23.550 1.950
2,8 2,5 2,2 2,0 2,0 1,9 1,8 1,5 1,4 1,2
Izvor: N.G. Mankiw, ibid, str. 543. (napomena: realni GDP izražen je u vrijednosti USD iz 2000-e godine)
U drugom slučaju, moderne privrede pokazuju tendencije dugoročnog rasta. Taj se dugoročni rast često prikazuje krivuljom koju zovemo razvojni trend ili samo trend. Stvarne i trend vrijednosti domaćeg proizvoda u dugom roku prikazuju se na sljedećoj slici: 5 Slika br.2 Stvarne i trend vrijednosti domaćeg proizvoda u dugom roku
Izvor: M., Babić, Makroekonomija, XV dopunjeno i izmijenjeno izdanje, MATE, Zagreb, 2007., str. 653
Kao što vidimo putanje privrednog razvoja nisu pravolinijske. Od dugoročnog trenda razvoja privrede postoje odstupanja. Odstupanja su uzrokovana različitim faktorima, pa ih dijelimo na ciklička, sezonska i neregularna. Ona se očituju u odstupanju ekonomskih aktivnosti, a to znači proizvodnje, dohotka, zaposlenosti, cijena itd. Zato stvarna kretanja agregatne privredne aktivnosti pokazuju cikličnost, a upravo utvrđivanje razloga cikličnih fluktuacija u privredi spada u temeljne zadaće makroekonomije. 5
M., Babić, Makroekonomija, XV dopunjeno i izmijenjeno izdanje, MATE, Zagreb, 2007., str. 653
6
1.2. Faktori ekonomskog rasta i razvoja Predhodne razlike u životnom standardu (ostvarenim stopama ekonomskog rasta, odnosno visini GDP) različitih zemalja objašnjavaju se razlikama u dostignutom nivou produktivnosti, a time i konkurentnosti ekonomije jedne zemlje. Produktivnost izražava sposobnost da se određena količina dobara i usluga proizvede u određenom vremenu. 6 Budući da ova proizvedena količina dobara i usluga određuje životni standard stanovništva, to znači da, npr., Amerikanci bolje žive od Pakistanaca jer su američki radnici produktivniji od pakistanskih. Produktivnost (odnosno ekonomski rast i razvoj) je određena sa četiri faktora, koje čine: ljudski kapital, prirodna bogatstva, fizički kapital i tehnologije 7 (1) Ljudski kapital «je ekonomski izraz za znanje i vještine koje radnici stiču kroz obrazovanje (spretnost, znanje i motivacija radne snage); obično se uzima za najvažniji faktor ekonomskog rasta. (2) Prirodna bogatstva (zemlja i uopće svi prirodni izvori) su nekada bila prvi preduslov ekonomskog napretka. Danas prirodna bogastva ne određuju je li neka zemlja uspješna ili ne: primjer su zemlje poput Japana i Hong Konga, koje su napredovale i pored toga što nemaju prirodna bogastva, svoj brzi rast su bazirale na sektorima koji više ovise o radu i kapitalu. Zemlje bogate naftom (kao S. Arabija, koja na osnovu toga ostvaruje visoke dohotke) su, pri tome, izuzetak a ne pravilo. (3) Fizički kapital (ili samo: kapital ) je izražen u obliku kapitalnih dobara (oprema, mašine, zgrade, infrastruktura i sl.) i investicija za izgradnju kapitalnih dobara. Raspolaganje sa više kapitalnih dobara obezbjeđuje bržu i obilniju proizvodnju dobara i usluga. (4) Tehnologija (tehničko-tehnološki progres, inovacije) podrazumijeva najbolje/najbrže tehnološke načine proizvodnje dobara i usluga. Produktivnost (determinirana s predhodna četiri faktora), dakle, generira nivo dohotka, koji pored podmirivanja potreba potrošnje omogućava i određeni nivo štednje (akumulacije). U makroekonomiji je štednja ključno pitanje formiranja investicija kao neophodhog uslova za postizanje ekonomskog razvoja. Visoke investicije omogućavaju nove tehnologije, a ovima se osvajaju nova tržišta i usvajaju nova znanja (uvećava se fizički kapital i nivo znanja). Na ovaj se način zaokružuje «razvojni krug», na novom i višem nivou razvijenosti od predhodnog. Društvo je uvijek primorano da se opredjeljuje između štednje (akumulacije) i potrošnje. Apstiniranje od potrošnje različitih dobara i usluga u ime štednje omogućava se za određeno vrijeme akumulacija koja će biti usmjerena u nove fabrike i postrojenja, čime će se podići granica proizvodnih mogućnost i preći na višu krivu proizvodnih mogućnosti (KPM). Pretpostavimo da tri zemlje (I, II, III) polaze sa iste granice proizvodnih mogućnosti, ali da imaju različite nivoe akumulacije.
Princip produktivnosti rada je sposobnost da se ostvari određeni obim poslova (proizvoda i usluga) sa što manjim utrošćima radne snage (ili količina dobara i usluga koju je radnik u stanju proizvesti za svaki sat rada). Prema: P. Samelson, W. Nordhaus, Ekonomija, XV izdanje, isto, str. 531 i dalje; .G. Mankiw, ibid, str. 546-547. 6
7
7
Slika br. 3 Primjer KPM U tački A je najniži od svih zemalja obim akumulacije (zemlja I), a u tački C najviši nivo akumulacije (zemlja III). Efektom akumulacije, tj. izgradnjom novih proizvodnih kapaciteta zemlje svoje funkcionisanje mogu pomjeriti na viši nivo KPM, što će promjeniti i nivo njihove potrošnje.
Izvor: N.G. Mankiw, ibid, str. 125.
Tri zemlje (I, II, III) imaju u početku jednaku KPM, ali i različit nivo akumulacije. Tačka A predstavlja obim akumulacije zemlje I, B obim akumulacije zemlje II i C zemlje III. Dakle, ove zemlje karakteriše identična KPM i potpuno različita preferencija prema akumulaciji. Kao posljedica različitih preferencija u nivou akumulacije i potrošnje u sadašnjosti doći će do različitog pomjeranja KPM tri zemlje u budućnosti. Slika br. 4 Primjer KPM Zemlja I, koja je u ranijim periodu preferirala potrošnju na račun akumulacije, nakon određenog vremena uspjeva da pomjeri KPM u daleko manjem stepenu nego što je to slučaj sa ekonomijama II i III, koje su, suprotno njima, u predhodnom periodu dale prioritet akumulaciji.
Izvor: N.G. Mankiw, ibid, str. 125.
Vidimo da zemlja A koja je imala relativno malu akumulaciju, nije u zadovoljavajućoj mjeri pomjerila KPM na viši nivo, dok je sasvim suprotno kod zemalja II i III koje su vodile politiku akumulacijski orijentirane strategije razvoja. Ove zemlje su, zahvaljujući toj činjenici, bile u prilici da nakon određenog vremenskog intervala značajno povećaju i obim akumulacije i nivo potrošnje u odnosu na zemlju I.
8
1.3. Ekonomski rast kao pokazatelj razvoja Ekonomski rast se iskazuje kao rast GDP ukupno, rast GDP p.c, rast nacionalnog dohotka. Najčešći način definiranja razvoja u svijetu je prema GDP p.c. Mnoge međunarodne institucije nude klasifikacije zemalja po njihovom ekonomskom statusu. Najpoznatije klasifikacije daje Svjetska banka. Zemlje se, načelno dijele, na razvijene i nerazvijene zemlje, bogate i siromašne. ali je stvarna klasifikacija mnogo preciznija. Prije dvije decenije klasifikacija je vršena sljedeći način: Tabela br. 3 Klasifikacije zemalja po njihovom ekonomskom statusu Bogate zemlje SAD Japan Francuska Velika Britanija Njemačka Španija Kanada Italija
Siromašne zemlje Kina Indija Zimbabve Uganda Ruanda Burundi Etiopija Cent.Afrička Republika
Ove zemlje Ovo su zemlje sa vrlo karakteriše niskom produktivnosću moderan ekonom. rada. Npr. proječan Rast. Vijek Etiopljanin mora da radi moder. ek.rasta je 1,5 mjesec da zaradi ono počeo u V. što prosječan Britaniji krajem Amerikanac zaradi za 18.st. sa industrij. jedan dan. Revolucijom Skoro 50 % stanovnika živi u zemljama čiji je GDP p.c manji od 10 % amričkog.
Ekonomska čuda Hong Kong Singapur Tajvan Južna Koreja
Ekonomske tragedije Argentina Venecuela Madagaskar Mali Čad Peru Nikaragva Trinidad Tobago Ove zemlje naglo Ove zemlje poboljšavaju svoju pogoršavaju svoju ekonomsku poziciju. ekonomsku poziciju. Spadaju u grupu Klasičan primjer je novinidustrijaliziranih Argentina, koja je zemalja. krajem 19.st. bila jedna od najbogatijih zemalja na svijetu a 1990. njen GDP p.c. iznosi svega 39 % američkog
Izvor: World Development Report 1999.
Po sistemu klasifikacije Svjetske banke, zemlje se po njihovom GDP p.c. rangiraju na:
Zemlje u razvoju Razvijene zemlje
(1) zemlje niskog prihoda (LIC) (2) zemlje nižeg-srednjeg prihoda (LMC) (3) zemlje višeg-srednjeg prihoda (UMC) (4) zemlje visokog prihoda (zemlje OECD) (5) Ostale zemlje visokog prihoda
“Ostale zemlje visokog prihoda” se ponekad u klasifikaciji UN tretiraju kao zemlje u razvoju. Ove zemlje najčešće imaju jedan ili dva visoko razvijena izvozna sektora, ali u kojima su značajni dijelovi stanovništva I dalje neobrazovani ili slabog zdravlja. Prinjeri uključuju izvoznice nafte (Kuvajt, Katar, Ujedinjeni Arapski Emirati)
9
LIC GDP p.c. do 765 USD
Tabela br. 4 Klasifikacija ekonomija u 2003 godini Ostale LMC UMC OECD GDP p.c. 766-3.035 USD
Subsahars. Afrika Subsahars Afrika Cape Vedre Angola Južna Afrika Benin Namibija Burundi Svazilend Čad Južna Azija Eritreja Maldavi Etiopija Šri Lanka Gambija Južna Azija Gana Maldivi Gvineja Šri Lanka Gvineja-Bisao Bl.ski Istok i Kamerun C. Afrika Kenija Alžir Kongo Džibuti Lesoto Egipat Liberija Iran Madagaskar Irak Malavi Jordan Mali Maroko Maritanija Sirija Mozambik Tunis Niger Zap.Obala i Gaza Nigerija L.Amerik, Karibi Obala Slonovče Bolivija Ruanda Brazil Senegal Dom.Republika Sijera Leone Ekvador Somalija El Salvator Srednjoafrič.Repu Gvajana b Gvatemala Sudan Honduras Tanzanija Jamajka Togo Kolumbija Uganda Kuba Zambija Paragvaj Zimbabve surinam Južna Azija Ist.Azija i Pacifik Avganistan Fidži Bangladeš Filipini Butan Indonezija Indija Kina Nepal Kiribati Pakistan Maršalski otoci Bl.Istok i C. Afrika Mikronezija Jemen Papua L.Amerika i Karibi Samoa Nikaragva Tajland Ist.Azija i Pacifik Tonga Kambodža Vanatua Laos Evropa i Sr.Azija Sjeverna Koreja Albanija
GDP p.c. 3.036-9.386 USD
GDP p.c. preko 9.386
zemlje visokog prihoda GDP p.c.
USD
Subsahars. Afrika
Bocvana Gabon Mauricijus Majote sejšel Južna Azija Evropa i Sr.Azija
Češka Estonija Hrvatska Latvija Litvanija Mađarska
Australija Austrija Belgija Danska Finska Francuska Grčka Island Irska Italija Japan Kanada Južna Koreja Luksemburg Nizozemska Norveška N.Zeland Njemačka Portugal SAD Španija Švedska Švicarska V.Britanija
Andora Aruba Bahami Bahrein Barbados Bermuda Brunei Djevič.Otoci Farski Otoci Franc.Polinezija Grenland Gvam Hong Kong Izrael Kajmanski Otoci Kanalski Otoci Katar Kipar Kuvajt Lihtenštajn Makao Malta Monako Nizozems. Antili Nova Kaledonija San Marino Singapur Sj.Marijans.otoci Slovenija Tajvan Uj.Araps.Emirati
10
Mongolija Solomonski otoci Vijetnam
Evrpopa i Sr.Azija
Kirgiska Republ. Moldavija Tadžikistan Uzbekistan
Armenija Azerbejdžan bjelorusija BiH Bugarska Rumunija Rusija Srbija i C.Gora Turkmenistan Turska Ukrajina Izvor: World Bank, 2004 (prema M.todaro, S.Smith, 2006, str. 37-38.)
11
2. PRIMJER IZ PRAKSE: PRIVREDA TURSKE Veći dio republikanskog razdoblja u historiji Turske, država je imala snažan utjecaj na privredu. U 1980-ima tadašnji premijer je započeo reforme kojima je gospodarstvo postalo više tržišno orijentisano. Reforme su omogućile ubrzani rast privrede, ali taj rast su često remetile financijske krize od kojih su najznačajnije one 1994., 1999. i 2001. godine. Između 1981. i 2003. prosječni godišnji rast GDP-a bio je 4%. Veliki i rastući deficit javnog sektora, te neadekvatne reforme rezultirale su visokom inflacijom, korupcijom u svim sferama privrede i slabljenjem bankarskog sektora. Nakon krize 2001., tadašnji ministar financija pokrenuo je reforme zbog kojih je inflacija pala na jednoznamenkaste brojeve, a investicije su porasle i nezaposlenost je pala. Prognoze MMF-a za 2008. govore o očekivanoj inflaciji od 6% u Turskoj. Prema časopisu Forbes Istanbul je s 35 milijardera (stanje 2008.) četvrti grad u svijetu, nakon Moskve, New Yorka i Londona. Od 1970-ih uloženi su mnogi napori u jačanju i diverzificiranju privrede. U tome je vrlo važan bio Jugoistočno anatolijski projekt (Güneydoğu Anadolu Projesi ili GAP) čiji je cilj bio iskorištavanje vode Eufrata i Tigrisa za navodnjavanje i proizvodnju hidroelektrične energije. Iako su se projektu snažno protivili Sirija i Irak, te kurdski separatisti, danas projekt ima devet brana i osam hidroelektričnih centrala. Cilj ovog projekta je pretvaranje suhog tla u jugoistočnoj Turskoj u plodno zemljište. Prosječna stopa rasta GDP-a između 2002. i 2007. bila je 7,4% što čini Tursku jednom od najbrže rastućih privreda u svijetu. Dok su u prošlosti privredom dominirale poljoprivredne aktivnosti, danas najveći značaj imaju razvijeni industrijski kompleksi i razvijeni sektor usluga. Godine 2007., poljoprivredaje činila 8,9% GDP-a, dok je industrija činila 30,8%, a sektor usluga 59,3% GDP-a. Turizam čini vrlo važan dio turskog gospodarstva. Godine 2007. u Turskoj je bilo 27.214.988 posjetitelja koji su turskoj privredi ostvarili 18,5 milijardi USD prihoda. Turska ima veliku i rastuću automobilsku industriju. Godine 2006. u Turskoj je proizvedeno 1.024.987 motornih vozila što je čini šestim europskim proizvođačem motornih vozila. Nakon što je hronična inflacija stavljena pod kontrolu, uvedena je nova valuta kako bi se izbrisali podsjetnici na nestabilnu privredu.1.januara 2005. stara turska lira zamijenjena je novom turskom lirom na čijim novčanicama je maknuto šest nula (1 YTL= 1.000.000 TL). Nezaposlenost je 2005. iznosila 10,3%.
12
3. STAV STUDENTA PREMA PRIKAZANOM PRIMJERU IZ PRAKSE Iz predhodno prikazanog primjera iz prakse u kojem smo obratili pražnju na privredu Turske možemo konstatovati da je ta zemlja postala jedna od vodećih sila u svijetu. Iako kroz historiju mnogo puta dotučena do tla uspjeli su ući u korak sa zemljama poput SAD, Njemačke i Japana, pa čak šta više ostvariti i veći GDP od pomenutih velesila. U usporedbi sa Njemačkom privredom koja ove godine bilježi ekonomski rast od 0.4 % te se vodi kao najveća ekonomija u Europi, Turska ostvaruje rast od 7.5 % te se očekuje u narednom periodu da će ta stopa ići i preko 8 %. Ono što krasi Tursku privredu jeste to što oni imaju zasebno tržište, to jeste proizvode sve što im je potrebno kako bi smanjili uvoz, a povećali izvoz. U tom pogledu imaju sličan koncept privrede SAD, ali ono što krasi njihov uspjeh jeste to da stanovištvo kupuje pretežno domaće proizvode i samim tim pospješuje proizvodnju. Stopu rasta koju je ostvarivo uspješno Japan poslije drugog svjetskog rata trenutno krasi Tursku. Iz godine u godinu ta stopa se vrtoglavo povećava i čini Turskom skoro pa vodećom ekonomskom silom svijeta u ovom trenutku. Iz svega ovog mogli smo primjetiti da Turska ima svaku osobinu od nabrojanih velikih sila. Pored uspješnje proizvodnje ona ima velik udio prihoda tokom turističke sezone. Ljetovanje u Turskoj već je postala tradicija a po nekim studijama i čak isplativija od nekih europskih destinacija. Ono što čini Tursku posebnom jeste ljudski faktor kod koga je izgrađen osjećaj za uspješno poslovanje. Sve to možemo povezati na neki način sa ljudskim faktorom u preduzeću, to jest da je su radnici ti koji su odgovorni za uspjeh preduzeća te ćemo se nadovezat da za veliki ekonomski rast i razvoj Turske su u prvom planu zaslužni njeni građani. Ovakve ekonomske pokazatelje Turksa je postigla plasirajući proizvode uglavnom na tržišta van EU zbog poznate činjenice da i pored velike želje nije uspjela postati član ove značajne zajednice. Ukoliko u narednom periodu Turska uspije postati ravnopravni članom EU otvorit će se mnogo povoljnosti za plasman proizvoda na ogromnom europskom tržištu te shodno tome očekivati je da bi i stopa ekonomskog rasta i razvoja i dalje bila u uzlaznoj putanji.
13
ZAKLJUČAK Cilj rada je bio ukazati na važnost i načine mjerenja ekonomskog razvoja. Može se zaključiti da mjerenje ekonomskog rasta i mjerenje ekonomskog razvoja najvećim dijelom koriste iste parametre. Budući da je ekonomski rast više orijentisan na čisto ekonomske parametre, za mjerenje ekonomskog razvoja potrebno je uvesti i dodatne indikatore koji će u fokusu imati blagostanje ljudi u odnosu na dostignuti stepen ekonomskog razvoja. GDP (Gross Domestic Product) je najčešće korišteni parametar za mjerenje ekonomskog rasta i razvoja i on se može računati na dva načina koji daju isti konačni rezultat jer predstavljaju mjerenje iste pojave sa dva različita aspekta. Što je godišnja stopa GDP veća to je veći ekonomski rast i pokazuje da država se razvija. Mjerenje ekonomskog rasta je veoma važno ako se želi ustanoviti stepen efikasnosti i efektivnosti korištenja raspoloživih resursa u jednoj zemlji. Shodno tome, što je ovaj stepen veći može se tvrditi da je i blagostanje stanovnika zemlje veće. Međutim, to ne mora uvijek biti slučaj. Zbog toga smo kroz ovaj rad pokazali da su parametri koji se koriste za mjerenje ekonomskog rasta velikim dijelom i pokazatelji ekonomskog razvoja ali, da je u cilju sticanja potpune slike o ekonomskom razvoju jedne zemlje, potrebno uvesti i dodatne parametre koji govore o blagostranju ljudi.
14
LITERATURA 1. C. Napoleoni, Ekonomska misao dvadesetog stoljeća , CKD, Zagreb, 1982 2. M., Babić, Makroekonomija , XV dopunjeno i izmijenjeno izdanje, MATE, Zagreb, 2007. N.G. Mankiw, Principles of Economics , Harcourt College Publisher, London, 2004 .
3.
4. P. Samuelson, W. Norohaus, Ekonomija , MATE, Zagreb, 2000.
15
