;
LAS REFORMAS EDUCATIVAS. UNA PERSPECTIVA POLÍTICA Y COMPARADA Por PEDRÓ Francesc y PUIG Irene
I. ¿SIRVE PARA ALGO LA POLÍTICA POLÍTIC A EDUCATIV EDUC ATIVA? A? Probabe!en"e ya #a $asa%o a &$oca en '(e as $o)"*cas e%(ca"*+as eran cons*%era%as !a"er*a $r*!a $ara a *n,en*er)a soc*a. -an '(e%a%o a"rs as &$ocas %e os ,ran%es e/$er*!en"os en es"e !b*"o y a con0*an1a c*e,a "an"o en e +aor re0or!*s"a %e a e%(cac*2n3 es %ec*r3 en s( ca$ac*%a% %e $ro!o+er e ca!b*o soc*a3 co!o en a $os*b**%a% %e %o!*nar %es%e $res($(es"os c*en")0*cos c*en")0*cos s( !arc#a3 !arc#a3 #a %e4a%o $aso a (n c*er"o c*er"o sen"*!*en"o %e %esencan"o. %esencan"o. N* as $o)"*cas e%(ca"*+as e%(ca"*+as $arecen ser #oy #oy e e4e sobre e e '(e ,ra+*"an n(es"ros n(es"ros s*s"e!as econ2!*cos econ2!*cos y $o)"*cos 5!s b*en a a con"rar*o5 n* a Po)"*ca E%(ca"*+a E%(ca"*+a co!o !b*"o !b*"o %e es"(%*o %e es"as es"as $o)"*cas $6b*cas ,o1a ,o1a %e !(c#o !(c#o $re%*ca!en"o. A(n'(e sea %(%oso %(%oso '(e (nas (nas y o"ra s*r+an $ara $ara a,o3 a'() #are!os o $os*be $ara %e!os"rar '(e es $rec*so rec($erar a con0*an1a $er%*%a. La Po)"*ca E%(ca"*+a 7as)3 en !ay6sc(as8 es (na3 es a C*enc*a Po)"*ca en s( a$*cac*2n a caso concre"o %e a e%(cac*2n3 $ero as $o)"*cas e%(ca"*+as 7a#ora en $(ra y !*n6sc(as8 son !6"*$es3 %*+ersas y a"erna"*+as. La Po)"*ca E%(ca"*+a es3 $or "an"o3 a re0e/*2n "e2r*ca sobre as $o)"*cas e%(ca"*+as e%(ca"*+as y a eo se %e%*can as $,*nas s*,(*en"es. s*,(*en"es.
I.1. Política Educativa ve!u! "olítica! educativa! Po)"*ca E%(ca"*+a y $o)"*cas e%(ca"*+as ca!b*an y e+o(c*onan con e "*e!$o9 a $r*!era $or'(e a C*enc*a Po)"*ca ca!b*a y e+o(c*ona: e+o(c*ona: as se,(n%as3 se,(n%as3 en ca!b*o3 ca!b*o3 $or'(e ca!b*a ca!b*a e con"e/"o3 ca!b*an os ac"ores3 o ca!b*an os s(4e"os %es"*na"ar*os %e as $o)"*cas. As)3 $or e4e!$o3 en e s*,o $asa%o (n ,ran ana*s"a $o)"*co %e a e%(cac*2n3 A,(s")n A,(s")n Sar% 7;<=>5;?;=83 ca"an3 abo,a%o3 re$(b*cano re$(b*cano y $ro0esor %e esc(ea nor!a3 ("**1aba os rec(rsos '(e en s( &$oca a C*enc*a Po)"*ca $on)a a s( acance $ara ana*1ar as re0or!as e%(ca"*+as %e o"ros $a)ses y s*n,(ar!en"e %e Franc*a. Y cons*%eraba9 cons*%eraba9 co!o (na a$or"ac*2n s(ya !(y $ersona a neces*%a% %e 4(1,ar (na $o)"*ca e%(ca"*+a concre"a 5a 0rancesa con"e!$ornea3 con"e!$ornea3 en s( caso5 no s2o eyen%o a e,*sac*2n3 s*no +*s*"an%o e $a)s. -oy -oy33 s* Sar% %esease #acer e !*s!o es"(%*o %*s$on%r)a %e (n a$ara"o "e2r*co y !e"o%o2,*co !(y *!$or"an"e '(e e ay(%ar)a a ana*1ar a $o)"*ca e%(ca"*+a 0rancesa3 $or e4e!$o3 e4e!$o3 sobre a 0or!ac*2n 0or!ac*2n $ro0es*ona %e (na (na !anera !(c#o !(c#o !s $rec*sa y 0*abe en c(an"o a s( ,es"ac*2n3 $(es"a en $rc"*ca y e0ec"os. La Po)"*ca E%(ca"*+a co!o saber $(es3 se bene0*c*a %e os a+ances %e a C*enc*a Po)"*ca. Pero +ea!os a#ora '(& $asa con as $o)"*cas e%(ca"*+as. En es"e caso3 a e+o(c*2n es r$*%a y3 %e +e1 en c(an%o3 +er"*,*nosa. Un ca!b*o %e conse4ero o %e !*n*s"ro %e e%(cac*2n 5y no %*,a!os ya (n ca!b*o %e coor %e ,ob*erno o (n ca!b*o %e r&,*!en $o)"*co5 or*,*nan *n!e%*a"a!en"e (n ca!b*o %e or*en"ac*2n %e a $o)"*ca e%(ca"*+a o0*c*a y3 %& rebo"e3 (n re$os*c*ona!*en"o %e "o%os os ac"ores. Ya se +e3 $(es3 '(e c(an%o #aba!os %e (na $o)"*ca e%(ca"*+a concre"a 7as)3 en !*n6sc(as8 nos re0er*!os a (na )nea %e ac"(ac*2n es$ec)0*ca3 a%o$"a%a $or (na a("or*%a% con co!$e"enc*as e%(ca"*+as3 '(e se %*r*,e a reso+er r eso+er (na %e"er!*na%a c(es"*2n. D*c#o %e o"ra !anera3 (na $o)"*ca e%(ca"*+a es e res("a%o %e a ac"*+*%a% %e (na a("or*%a% $6b*ca3 7*n+es"*%a %e $o%er $6b*co y %e e,*"*!*%a% ,(berna!en"a8 en e sec"or e%(ca"*+o. Es c*er"o '(e os $ar"*%os $o)"*cos "*enen (nos $ro,ra!as %e acc*2n '(e *nc(yen ,ran%es or*en"ac*ones sobre a $o)"*ca e%(ca"*+a '(e a%o$"ar)an s* e,asen a ,ob*erno 5y3 5y3 a +eces3 "a!b*&n (n c*er"o n6!ero %e $ro$(es"as !(y $(n"(aes53 $ero no o es !enos '(e es %an%o res$(es"a a as neces*%a%es '(e en ca%a !o!en"o +a e+*%enc*an%o e s*s"e!a escoar co!o se con0*,(ran as $o)"*cas e%(ca"*+as concre"as. As)s3 $(es3 se #a %e cons*%erara Po)"*ca E%(ca"*+a co!o (na a$*cac*2n %e a C*enc*a Po)"*ca a es"(%*o %e sec"or e%(ca"*+o y3 y3 $or s( $ar"e3 as $o)"*cas e%(ca"*+as co!o (nas
$o)"*cas $6b*cas '(e '(e se %*r*,en a reso+er c(es"*ones c(es"*ones e%(ca"*+as. e%(ca"*+as. En res(!en3 es"as es"as $o)"*cas $6b*cas cons"*"(yen cons"*"(yen e ob4e"o esenc*a esenc*a %e es"(%*o %e a Po)"*ca E%(ca"*+a. E%(ca"*+a.
I.#. Lo! ele$e%to! co%!titu&e%te! de u%a "olítica educativa -oy en %)a e/*s"e (n c*er"o consenso en"re os $o*"2o,os y os soc*2o,os %e a e%(cac*2n en e sen"*%o %e '(e (na $o)"*ca e%(ca"*+a con"*ene $or o !enos os ee!en"os s*,(*en"es9 A. Un co%te%ido9 (na $o)"*ca e%(ca"*+a se a%o$"a $ara conse,(*r (nos res("a%os o $ro%(c"os concre"os3 concre"os3 no *!$or"a '(e se "ra"e %e a(!en"ar a(!en"ar e n6!ero %e "*"(a%os "*"(a%os %e (na ra!a %e 0or!ac*2n $ro0es*ona en a '(e #ay %&0*c*" o %e #acer $os*be a *n"e,rac*2n escoar %e os n*@os con neces*%a%es e%(ca"*+as es$ec*aes en "o%as as re,*ones o %e$ar"a!en"os s*n e/ce$c*2n. e/ce$c*2n. . Un "o'a$a 9 en $r*nc*$*o (na $o)"*ca e%(ca"*+a no es (na s(ces*2n %e ac"(ac*ones ac"(ac*ones o %e %ec*s*ones *ncone/as3 s*no '(e se se %ebe $res($oner $res($oner '(e (nas y o"ras se a%o$"an con con a co#erenc*a %e (n $ro,ra!a $o)"*co3 en e sen"*%o %e (na )nea cons*s"en"e %e ac"(ac*2n !an"en*%a a o ar,o %e "*e!$o y no "an"o %e (na *s"a %e cosas concre"as a #acer. #acer. E $ro,ra!a $o)"*co3 "a co!o a'() a'() %ebe en"en%erse3 en"en%erse3 se re0*ere a (nos (nos +aores y o$c*ones o$c*ones *%eo;2,*cas *%eo;2,*cas concre"as y no "an"o3 necesar*a!en"e3 a as rea*1ac*one r ea*1ac*oness $rc"*cas '(e (n $ar"*%o concre"o en e ,ob*erno es$era $ro%(c*r. $ro%(c*r. No #ay o"ra %e0*n*c*2n !e4or %e $ro,ra!a '(e a '(e '(e Eas"on $ro$(so9 BLas *n"enc*ones !s ,eneraes %e as a("or*%a%es %e as c(aes $(e%e ser (na e/$er*enc*a $arc*a c(a'(*er ac"(ac*2n o res("a%o es$ec)0*co. De o '(e #ace (n !*n*s"ro %e e%(cac*2n (n %)a sobre (n "e!a concre"o no $(e%e %es$ren%erse necesar*a!en"e (na or*en"ac*2n $o)"*ca %e0*n*%a: #ace 0a"a (n se,(*!*en"o en e "*e!$o $ara $o%er a+er*,(ar c(es son os e4es es$ec)0*cos y $ro,ra!"*cos '(e e+*%enc*an (n %eno!*na%or co!6n co!6n en a ac"(ac*2n ac"(ac*2n %e !*n*s"ro3 es %ec*r3 %ec*r3 c(es son os +aores y as o$c*ones *%eo2,*cas '(e a$oya con s( ac"(ac*2n. C. Una oie%taci(% %o$ativa 9 as %ec*s*ones '(e se a%o$"an y '(e con0*,(ran (na $o)"*ca e%(ca"*+a $res($one% en os %ec*sores (na (na +o(n"a% or*en"a%a or*en"a%a a es"abecer es"abecer nor!as3 a a$robar eyes. A !en(%o3 !en(%o3 as ,ran%es $o)"*cas e%(ca"*+as "*enen co!o ,ran ob4e"*+o a a$robac*2n con e !/*!o consenso $os*be3 %e (na ey %e e%(cac*2n: o"ras +eces3 o '(e con0*,(ra (na $o)"*ca e%(ca"*+a es3 !s b*en3 e %esarroo nor!a"*+o %e (na ey. D. Un )acto de coeci(% 9 '(*en a%o$"a (na $o)"*ca3 $ara ,aran"*1ar '(e se e+ar a a $rc"*ca3 %ebe es"ar es"ar *n+es"*%o %e a("or*%a% a("or*%a% s(0*c*en"e s(0*c*en"e y3 y3 $or "an"o3 %ebe "ener "ener e,*"*!*%a% $ara #acero. To%a To%a $o)"*ca e%(ca"*+a3 $(es3 *!$*ca (na a("or*%a% e%(ca"*+a3 e%(ca"*+a3 ya sea e !*n*s"er*o cen"ra3 (n %e$ar"a!en"o re,*ona o (n ay(n"a!*en"o y3 y3 en ca%a caso3 e acance %e a $o)"*ca ser e '(e a*!en"e a co!$e"enc*a %e %ec*sor. %ec*sor. E 0ac"or 0 ac"or %e coerc*2n $res($one '(e as $o)"*cas3 2,*ca!en"e3 $(e%en $(e%en e,ar a ser *!$(es"as y3 y3 $or s($(es"o3 "a!b*&n "a!b*&n res*s"*%as. E. Una co$"ete%cia !ocial 9 0*na!en"e3 (na $o)"*ca e%(ca"*+a se %e0*ne $or s( co!$e"enc*a3 es %ec*r3 %ec*r3 $or a0ec"ar a (n sec"or concre"o. Los ac"os y %*s$os*c*ones *!$*ca%os $or (na $o)"*ca e%(ca"*+a a0ec"an a a s*"(ac*2n3 os *n"ereses y co!$or"a!*en"os %e os a%!*n*s"ra%os3 es %ec*r3 %e c(a'(*er $ersona o ,r($o a0ec"a%os %*rec"a o *n%*rec"a!en"e $or a $o)"*ca e%(ca"*+a9 e%(ca"*+a9 a(!nos y $ro0esores3 $ro0esores3 $ero "a!b*&n $ersona $ersona %e a%!*n*s"rac*2n a%!*n*s"rac*2n 0a!**as3 "*"(ares %e cen"ros $r*+a%os3 e"c. I.*. Actividade! Actividade! "+,lica! & "olítica! educativa! C(an%o %ec*!os '(e (n ,ob*erno o3 !s es$ec)0*ca!en"e3 (na a("or*%a% e%(ca"*+a ac"6an y3 $or "an"o3 %esarroan (na $o)"*ca e%(ca"*+a concre"a3 en rea*%a%3 nos es"a!os re0*r*en%o a %os ac"*+*%a%es %*s"*n"as3 )n"*!a!en"e reac*ona%as9 reac*ona%as9 (na ,es"*2n *n"erna o a%!*n*s"ra"*+a y (na ,es"*2n e/"erna o $ro$*a!en"e $o)"*ca. Ve!osas $or se$ara%o. I.*.1. La 'e!ti(% ad$i%i!tativa En e0ec"o3 o '(e #ace $r*!era!en"e (na a("or*%a% e%(ca"*+a no es o"ra cosa '(e e4ercer co!$e"enc*as a%!*n*s"ra"*+as y3 y3 $or "an"o3 ,es"*onar *n"erna!en"e os rec(rsos $ro$*os %e '(e %*s$one a 0*n %e $ro%(c*r (nos res("a%os concre"os. Es $or es"a ra12n '(e nos re0er*!os a a ,es"*2n *n"erna co!o a a ac"*+*%a% $ro$*a no %e as a("or*%a%es e%(ca"*+as3 e%(ca"*+as3 s*no %e as a%!*n*s"rac*ones e%(ca"*+as. e%(ca"*+as. Los !e%*os %e '(e %*s$onen as a%!*n*s"rac*ones e%(ca"*+as son3
= esenc*a!en"e3 rec(rsos econ2!*cos y 0*nanc*eros3 rec(rsos %e $ersona3 rec(rsos %e $a"r*!on*o3 e"c. Y os res("a%os '(e e $6b*co es$era son "a!b*&n +ar*os $or o !enos en %os e4es %*0eren"es9 cua%titativa$e%te3 a o$*n*2n $6b*ca '(*ere !s e%(cac*2n3 es %ec*r3 !s o$or"(n*%a%es %e e%(cac*2n %(ran"e !s "*e!$o3 y es 0c* +er '(e es"o se "ra%(ce en a %e!an%a %e !s $(es"os escoares3 ya sea3 $or e4e!$o3 %e e%(cac*2n *n0an"* o (n*+ers*"ar*a3 en e sec"or $6b*co o en e $r*+a%o: cualitativa$e%te3 e $6b*co s*e!$re '(*ere (na9 e%(cac*2n !e4or y o '(e es"o $(e%a s*,n*0*car no es na%a caro $or'(e e conce$"o %e ca*%a% %e a e%(cac*2n no es n* (n)+oco n* 0c*!en"e c(an"*0*cabe. P(e%e s*,n*0*car !enos a(!nos $or a(a o (na ra"*o %e a!*nos $or $ro0esor !s ba4a: $(e%e s*,n*0*car a$ren%er !s y !e4or en,(as e/"ra4eras: $(e%e s*,n*0*car '(e se re%(1ca e r*es,o %e $aro a "er!*nar os es"(%*os: $(e%e s*,n*0*car esc(eas !s cerca %e %o!*c**o3 e"c. E "raba4o en a!bos e4es cons(!e (na b(ena $ar"e %e os es0(er1os %e as a%!*n*s"rac*ones e%(ca"*+as en ,es"*2n *n"erna3 $ara a '(e %*s$onen %e re,(ac*ones 7nor!as y re,a!en"os8 y #erra!*en"as 7,es"*2n %e $ersona3 s*s"e!as *n0or!"*cos3 con"ab**%a% $6b*ca3 e"c.8 concre"as. Y3 en es"e sen"*%o3 es !(y *!$or"an"e cons*%erar '(e %a%o '(e a ,es"*2n *n"erna es (n $roceso %e a%!*n*s"rac*2n %e rec(rsos or*en"a%a a a $ro%(cc*2n %e b*enes 7co!o3 $or e4e!$o3 $(es"os escoares8 o ser+*c*os 7$or e4e!$o3 e%(cac*2n *n0an"*8 "a!b*&n $(e%e ser e/a!*na%a3 es"(%*a%a y ana*1a%a en 0(nc*2n %e os $ar!e"ros a os '(e so!e"er)a!os c(a'(*er $roceso a%!*n*s"ra"*+o yo %e $ro%(cc*2n. Po%e!os $an"earnos s* (na a%!*n*s"rac*2n e%(ca"*+a "*ene s(0*c*en"e $ro%(c"*+*%a%3 s* es e0*c*en"e3 '(& cos"es "*ene o '(& re0or!as %eber)an *n"ro%(c*rse $ara #acera !s $ro%(c"*+a y e0*c*en"e y !enos ,ra+osa.
I.*.#. La 'e!ti(% "olítica De ac(er%o con eo3 $arecer)a '(e a a%!*n*s"rac*2n e%(ca"*+a $(e%e ser e/a!*na%a co!o (na e!$resa c(a'(*era3 ("**1an%o os !*s!os cr*"er*os. En rea*%a%3 #ay (na ,ran %*0erenc*a en"re (na y o"ra. As) co!o (na e!$resa $r*+a%a b(sca3 $r*!or%*a!en"e3 a sa"*s0acc*2n %e (na neces*%a% *n"erna %e s(s $ro$*e"ar*os y %e as $ersonas '(e "raba4an en ea y '(e no es o"ra '(e a ren"ab**%a% y3 $or "an"o3 e bene0*c*o econ2!*co3 a a%!*n*s"rac*2n $6b*ca3 en ,enera3 $re"en%e a sa"*s0acc*2n %e neces*%a%es '(e e son a4enas9 as neces*%a%es %e $6b*co. De #ec#o3 cabe %ec*r '(e !(c#a ,en"e $*ensa '(e e "raba4o '(e #acen as a%!*n*s"rac*ones3 en s( "o"a*%a% o en $ar"e3 o #ar)an !e4or e!$resas $r*+a%as3 y con (n cos"e !enor. Es %ec*r3 a ,es"*2n %e os b*enes y %e os ser+*c*os $6b*cos no "*ene $or '(& ser e+a%a a cabo necesar*a!en"e s*e!$re $or e!$resas $6b*cas. Se $(e%e3 $or e4e!$o3 concer"ar a $res"ac*2n %e ser+*c*os. Por "an"o3 a a("or*%a% e%(ca"*+a3 a%!*n*s"ran%o os rec(rsos %e '(e %*s$one 7$res($(es"o3 $a"r*!on*o y $ersona8 $ro%(ce3 en $r*!er (,ar3 (nos b*enes y ser+*c*os concre"os3 os e%(ca"*+os3 co!o $or e4e!$o os 4ar%*nes %e *n0anc*a o as (n*+ers*%a%es: $ero3 a%e!s3 y en se,(n%o (,ar3 es"os b*enes y ser+*c*os e%(ca"*+os %eben $ro%(c*r a s( +e1 e0ec"os %*rec"os o *n%*rec"os sobre e $6b*co3 sa"*s0ac*en%o s( %e!an%a %e e%(cac*2n. As) co!o en e $r*!er caso se $(e%e cons*%erar '(e a a("or*%a% e%(ca"*+a a%!*n*s"ra e%(cac*2n3 en e se,(n%o caso3 a a("or*%a% e%(ca"*+a %esarroa (na $o)"*ca concre"a %e a e%(cac*2n '(e $r*or*1a a sa"*s0acc*2n %e (nas neces*%a%es en (,ar3 %e o"ras. As) se re0e4a en e ,r0*co ; Es $or es"a ra12n '(e a es"(%*ar $o)"*cas e%(ca"*+as %ebe!os %*s"*n,(*r !(y cara!en"e a'(eo '(e es !(y $ro$*a!en"e ,es"*2n *n"erna y $ro%(cc*2n %e b*enes y ser+*c*os e%(ca"*+os3 %e os e0ec"os e *!$ac"os '(e es"a ,es"*2n *n"erna 5o a%!*n*s"rac*2n %e a e%(cac*2n5 $(e%e $ro%(c*r en os s(4e"os %e a $o)"*ca. Por'(e a a("or*%a% e%(ca"*+a no "*ene co!o #or*1on"e 0*na a a%!*n*s"rac*2n %e rec(rsos per se, s*no a sa"*s0acc*2n %e as neces*%a%es %e (nos s(4e"os3 e $6b*co 5os a(!nos y s(s 0a!**as5 y os a,en"es $ro0es*onaes3 soc*aes y econ2!*cos *!$*ca%os %*rec"a!en"e o *n%*rec"a!en"e en a e%(cac*2n. Por "an"o3 s* en (,ar %e (na 0(nc*2n %e $ro%(cc*2n3 '(ere!os es"(%*ar a ac"(ac*2n %e a a("or*%a% e%(ca"*+a en e "*e!$o3 a sec(enc*a "e!$ora ser)a o"ra3 a '(e !(es"ra e ,r0*co .
H En "eor)a 5$ero no en a $rc"*ca3 co!o +ere!os !s a%ean"e53 #ay (na sec(enc*a "e!$ora 2,*ca en a ac"(ac*2n %e a a("or*%a% e%(ca"*+a. a4o es"a +*s*2n3 $robabe!en"e a,o *n,en(a3 a a("or*%a% e%(ca"*+a %*s$one %e (n a$ara"o "e2r*co y $ro,ra!"*co %e a'(eo '(e %ebe #acerse $ara o,rar e b*en $6b*co: %*c#o %e o"ra 0or!a3 en $r*!er (,ar #ay (na 0or!(ac*2n cara %e os e0ec"os e *!$ac"os '(e a a("or*%a% %esea $ro%(c*r sobre e $6b*co. De ac(er%o con es"os e0ec"os %esea%os se %*b(4a (na es"ra"e,*a a se,(*r3 en "&r!*nos %e b*enes y ser+*c*os e%(ca"*+os '(e ser necesar*o $ro%(c*r3 a(!en"ar3 re%(c*r o s($r*!*r. F*na!en"e3 y %e ac(er%o con es"a es"ra"e,*a3 se %*se@a e $res($(es"o co!o (n *ns"r(!en"o $r*+*e,*a%o $ara $oner en $rc"*ca a $o)"*ca e%(ca"*+a %esea%a. La rea*%a%3 en es"e y en o"ros casos3 es !(c#o !s co!$e4a y r*ca en !a"*ces '(e a "eor)a.
I.-. Lo! e)ecto! de la! "olítica! educativa! A %*0erenc*a %e o '(e oc(rre con os res("a%os %e a ,es"*2n *n"erna o a%!*n*s"rac*2n e%(ca"*+a3 os e0ec"os %e as $o)"*cas e%(ca"*+as no son ob4e"os s*!$es %e es"(%*o. En ,enera3 co!$ar"en (n c*er"o n6!ero %e carac"er)s"*cas en"re as '(e %es"acan as s*,(*en"es9 ;. Genera!en"e3 se en(nc*an %e 0or!a abs"rac"a3 en "&r!*nos c(a*"a"*+os y a !en(%o %*0)c*es %e !e%*r. As)3 $or e4e!$o3 (n $re"en%*%o e0ec"o %e (na $o)"*ca e%(ca"*+a $(e%e ser a %e!ocra"*1ac*2n %e acceso a a (n*+ers*%a%. . No se %an3 %e #ec#o3 s*no bas"an"e "*e!$o %es$(&s %e $(es"a en !arc#a a ac"(ac*2n %e a a("or*%a% e%(ca"*+a. Por e4e!$o3 a creac*2n %e (na n(e+a (n*+ers*%a% a "ra+&s %e a $ro!(,ac*2n %e (na ey no se "ra%(ce en (na %escon,es"*2n o %es!as*0*cac*2n %e as a(as %e as %e!s (n*+ers*%a%es #as"a bas"an"es a@os !s "ar%e. =. La reac*2n en"re os b*enes y ser+*c*os $ro%(c*%os $or a a%!*n*s"rac*2n e%(ca"*+a y s(s e0ec"os no es s*e!$re3 $or $r*nc*$*o3 %*rec"a3 *nea o !ecn*ca. E a(!en"o %e os rec(rsos econ2!*cos $ara becas (n*+ers*"ar*as no se "ra%(ce necesar*a!en"e en (na !e4ora %e a %e!ocra"*1ac*2n %e acceso a a (n*+ers*%a%. S( %*s"r*b(c*2n $(e%e $r*!ar3 '(er*&n%oo o no3 o"ros cr*"er*os a$ar"e %e a e/"racc*2n soc*oecon2!*ca. H. Los e0ec"os %e (na $o)"*ca e%(ca"*+a no se c*rc(nscr*ben soa!en"e a sec"or e%(ca"*+o y3 con"rar*a!en"e3 os e0ec"os %e o"ro "*$o %e $o)"*ca $6b*ca $(e%en ser "a!b*&n3 a$rec*abes en e sec"or e%(ca"*+o. Por e4e!$o3 (na $o)"*ca %*r*,*%a a a %e!ocra"*1ac*2n %e a (n*+ers*%a% $(e%e "ener e0ec"os sobre a $o)"*ca %e rec("a!*en"o $ara e ser+*c*o !**"ar3 y +*ce+ersa. Es"(%*ar os e0ec"os %e as $o)"*cas e%(ca"*+as3 saber $or '(& a +eces os $ro%(c"os s(!*n*s"ra%os $or a a%!*n*s"rac*2n e%(ca"*+a no ,eneran os e0ec"os $re+*s"os $or a a("or*%a% e%(ca"*+a y $rescr*b*r c2!o se $(e%en o,rar3 es (na "area esenc*a %e a Po)"*ca E%(ca"*+a. En ca!b*o3 ana*1ar c2!o $(e%e !e4orar a e0*c*enc*a %e a a%!*n*s"rac*2n e%(ca"*+a es (na c(es"*2n ")$*ca!en"e es"(%*a%a $or a C*enc*a %e a A%!*n*s"rac*2n o3 s* se '(*ere3 $or a A%!*n*s"rac*2n E%(ca"*+a 7%e n(e+o as) en !ay6sc(as8. Vea!os3 a con"*n(ac*2n3 c2!o se es"(%*an as $o)"*cas e%(ca"*+as y c2!o "raba4a3 $or "an"o3 a Po)"*ca E%(ca"*+a. II. EL A/LISIS DE POLÍTICAS EDUCATIVAS E es"(%*o %e as Po)"*cas e%(ca"*+as re'(*ere (n !arco conce$"(a y (n a$ara"o !e"o%o2,*co '(e $er!*"a *n"er$re"ar $or '(&3 c2!o y c(n%o se ,enera (na n(e+a $o)"*ca e%(ca"*+a y c2!o e+a(ar s(s res("a%os. En 6"*!a *ns"anc*a3 se "ra"ar)a %e conse,(*r $o)"*cas e%(ca"*+as !s cons*s"en"es3 e0*c*en"es. s"a es (na "area '(e as*,na!os a a Po)"*ca E%(ca"*+a3 '(e %*s$one3 co!o $(n"o %e $ar"*%a3 %e !arco conce$"(a y e a$ara"o !e"o%o2,*co %e a C*enc*a Po)"*ca.
II.1. La! "olítica! educativa! co$o !i!te$a de actuaci(% de la autoidad educativa Des%e es"e $(n"o %e +*s"a3 se $(e%e ensayar a a%a$"ac*2n %e os !arcos conce$"(aes '(e se #an %esarroa%o $ara e es"(%*o %e as $o)"*cas $6b*cas en ,enera. Uno %e os !s reconoc*%os y ("**1a%os #a s*%o e %e Jones 7;?K83 '(e %e0*ne e $roceso %e con0*,(rac*2n %e
(na $o)"*ca co!o (na sec(enc*a %e ac"*+*%a%es %e a a("or*%a% $6b*ca3 %es%e '(e *%en"*0*ca (n $robe!a #as"a '(e3 a "ra+&s %e s( ac"(ac*2n3 cons*,(e res("a%os. Ta co!o !(es"ra e ,r0*co =3 e $roceso %e con0*,(rac*2n %e (na $o)"*ca e%(ca"*+a co!$ren%e c*nco 0ases %*0eren"es9 ;. La *%en"*0*cac*2n %e (n $robe!a. . La 0or!(ac*2n %e so(c*ones. =. La "o!a %e %ec*s*ones. H. La e4ec(c*2n %e $ro,ra!a %e ac"(ac*2n. . La 0*na*1ac*2n %e a ac"(ac*2n y s( e+a(ac*2n.
G0)ico *. E $roceso %e con0*,(rac*2n %e (na $o)"*ca e%(ca"*+a. I%en"*0*cac*2n %e (n $robe!a
For!(ac*2n %e (na so(c*2n o acc*2n
To!a %e %ec*s*ones
A$*cac*2n %e a acc*2n
E+a(ac*2n %e os res("a%os
5E/a!en %e os #ec#os 5De0*n*c*2n %e $robe!a 5A,re,a%o %e *n"ereses 5Or,an*1ac*2n %e as %e!an%as 5Re$resen"ac*2n y acceso an"e Las a("or*%a%es $6b*cas
Eaborac*2n %e res$(es"as Es"(%*o %e so(c*ones A%ec(ac*2n a os cr*"er*os
Creac*2n %e (na coa*c*2n Le,*"*!ac*2n %e a $o)"*ca esco,*%a
E4ec(c*2n Ges"*2n y a%!*n*s"rac*2n Pro%(cc*2n %e e0ec"os
Reacc*ones a as acc*ones J(*c*o sobre os e0ec"os E/$res*2n
I%en"*0*cac*2n %e (n $robe!a
Pro$(es"a %e (na res$(es"a
Po)"*ca e0ec"*+a %e acc*2n
I!$ac"o sobre e "erreno
Acc*2n $o)"*ca o rea4(s"e
Reso(c*2n %e $robe!a o 0*na*1ac*2n %e a $o)"*ca Es 0c* +er c2!o es"as 0ases $(e%en a$*carse a a con0*,(rac*2n %e c(a'(*er $o)"*ca e%(ca"*+a. Se,(*%a!en"e o +ere!os "o!an%o co!o $(n"o %e $ar"*%a (n s($(es"o $rc"*co.
II.1.1. La ide%ti)icaci(% de u% "o,le$a La e/$er*enc*a %e (n $robe!a es e %e"onan"e %e a con0*,(rac*2n %e (na $o)"*ca. Las 0(en"es %e os $robe!as son !(y %*+ersas y $(e%en a0ec"ar "an"o a a ,es"*2n *n"erna co!o3 $ro$*a!en"e3 a a ,es"*2n $o)"*ca y3 a !en(%o3 a a!bas a a +e13 co!o +ere!os en e s*,(*en"e s($(es"o. No #ace 0a"a %ec*r '(e se "ra"a %e (n s($(es"o *n+en"a%o y '(e as co*nc*%enc*as con a rea*%a% s* e/*s"*eran ser*an3 en es"e caso3 $(ra!en"e 0or"(*"as. S($on,a!os '(e en (n $a)s *!a,*nar*o e sec"or e%(ca"*+o se enc(en"ra en e'(**br*o. Un n(e+o 0ac"or +*ene a *n"ro%(c*r (n %ese'(**br*o y $ro+oca (na s*"(ac*2n cr)"*ca. Pero3 '(& es (na cr*s*s En Po)"*ca3 y "a!b*&n en Po)"*ca E%(ca"*+a3 (na cr*s*s no es o"ra cosa '(e (na s*"(ac*2n *nes"abe '(e #a %e reso+erse !e%*an"e (na $o)"*ca concre"a. La *nes"ab**%a% a$arece c(an%o se !o%*0*ca e es"a%o ac"(a %e as cosas. en a rea*%a% 7$asa a,(na cosa n(e+a83 o b*en
> en a !anera co!o se +e a rea*%a% 7a,(*en %*ce a,o n(e+o8. Tan"o (na cosa co!o a o"ra $(e%en 0or1ar a a a("or*%a% a ac"(ar $ara res"abecer e e'(**br*o. La ac"(ac*2n $(e%e ser en e $eno %e as !an*0es"ac*ones 7reba"*r a0*r!ac*ones8 o en e %e a ,es"*2n3 *n"erna o e/"erna. A n(es"ros e0ec"os es"e n(e+o 0ac"or $o%r)a ser a $(b*cac*2n %e os res("a%os %e (na *n+es"*,ac*2n %e acance *n"ernac*ona3 %e ac(er%o con os c(aes os conoc*!*en"os %e os escoares %e ense@an1a sec(n%ar*a ob*,a"or*a %e $a)s a '(e nos re0er*!os son e'(*$arabes $rc"*ca!en"e en "o%o a os %e a'(eos $a)ses con os c(aes s*e!$re se co!$ara3 e/ce$"o en (n caso9 e a$ren%*1a4e %e *%*o!as. La $resen"ac*2n %e os res("a%os %e a *n+es"*,ac*2n "*ene (n a!$*o eco en a $rensa3 '(e a!$*0*ca y %es"aca a'(eo '(e es !s noticiable3 es %ec*r3 as carenc*as en !a"er*a %e *%*o!as3 cons*%era%os (n ee!en"o es"ra"&,*co $ara a co!$e"*"*+*%a% en os !erca%os *n"ernac*onaes. La ra%*o y a "ee+*s*2n !en(%ean %eba"es sobre e "e!a3 con e %eseo %e $oner %e !an*0*es"o as ca(sas %e es"a carenc*a. En os %eba"es a$arecen re$resen"a%os "o%os a'(eos coec"*+os '(e se $resen"an co!o $ar"es *!$*ca%as. Se "ra"a %e as 0a!**as3 os es"(%*an"es %e ense@an1a sec(n%ar*a3 y os $ro0esores %e *%*o!as %e os cen"ros escoares3 $r*!or%*a!en"e. Es"os 6"*!os son es$ec*a!en"e be*,eran"es con"ra a a%!*n*s"rac*2n3 a a '(e c($an %e os %&0*c*"s ac"(aes3 e 0or!(an (n con4(n"o %e $ro$(es"as %*r*,*%as a !e4orar a ca*%a% %e a ense@an1a. La c(es"*2n e,a "a!b*&n a Para!en"o nac*ona3 %on%e se s(ce%en %*0eren"es *n"er$eac*ones. La $res*2n es "an 0(er"e '(e ob*,a a M*n*s"er*o %e E%(cac*2n3 con+enc*%o %e a ser*e%a% %e a *n+es"*,ac*2n3 a "o!ar $os*c*2n sobre e "e!a. De #ec#o3 a(n'(e a s*"(ac*2n %e a$ren%*1a4e %e *%*o!as era conoc*%a con an"er*or*%a% $or a a%!*n*s"rac*2n3 '(e "en)a en !arc#a (na ser*e %e ac"(ac*ones en es"e ca!$o3 no se cons*%eraba (n "e!a $r*or*"ar*o $or'(e o"ros3 co!o3 $or e4e!$o3 e %esarroo %e !a$a escoar3 aca$araban a !/*!a a"enc*2n $o)"*ca. Da%a a $res*2n3 no obs"an"e3 e M*n*s"er*o %e E%(cac*2n se +e ob*,a%o a $r*or*1ar es"e "e!a y o *ncor$ora en s( a,en%a. La a,en%a se $(e%e %e0*n*r co!o e con4(n"o %e os $robe!as '(e a$ean a (n %eba"e $6b*co3 e *nc(so a a *n"er+enc*2n 7ac"*+a8 %e as a("or*%a%es $6b*cas e,)"*!as3 es %ec*r3 se "ra"a %e con4(n"o %e $robe!as '(e *n"eresan o $reoc($an a a o$*n*2n $6b*ca #as"a e $(n"o %e e/*,*r a *n"er+enc*2n %e a a("or*%a% $6b*ca. Q(& es o '(e #ace '(e (n $robe!a concre"o en"re o no en a a,en%a $o)"*ca %e a a("or*%a% P(es3 senc*a!en"e3 a *n"er$re"ac*2n $o)"*ca '(e es"a a("or*%a% #ace %e $robe!a3 %e s( (r,enc*a y %e a con+en*enc*a %e con+er"*r s( $os*be so(c*2n en (na $r*or*%a% $o)"*ca. A re,a@a%*en"es3 e !*n*s"ro $one en !arc#a (na ser*e %e con+ersac*ones con as asoc*ac*ones %e es"(%*an"es3 asoc*ac*ones %e $a%res y os re$resen"an"es s*n%*caes y $ro0es*onaes %e os %ocen"es. Incor$orar (n "e!a en a a,en%a $o)"*ca es e $r*!er $aso $ara ,enerar (na $o)"*ca e%(ca"*+a es$ec)0*ca. -as"a e !o!en"o3 #an s(ce%*%o os s*,(*en"es #ec#os9 A. Se #an +aora%o (nos %a"os #as"a en"onces %esconoc*%os9 os res("a%os aca%&!*cos en *%*o!as co!$ara%os con os %e o"ros $a)ses. . Es"a +aorac*2n o 4(*c*o #a con%(c*%o a a *%en"*0*cac*2n %e (n $robe!a9 #ay (n %&0*c*" en e a$ren%*1a4e %e *%*o!as. C. -an a$arec*%o (nos *n"ereses en 4(e,o3 en es"e caso3 os %e os (s(ar*os 7a(!nos y 0a!**as8 y os %e os $ro0es*onaes 7$ro0esores %e *%*o!as83 D. Es"os *n"ereses $*%en (na *n"er+enc*2n concre"a %e a a("or*%a% $o)"*ca. E. Se abre (n $roceso %e %*o,o con "o%as as $ar"es *!$*ca%as.
II.1.#. La )o$ulaci(% de !olucio%e! En es"e caso3 se "ra"a %e a%o$"ar (na res$(es"a 0ren"e a a o$*n*2n $6b*ca y 0or!(ar3 $or "an"o3 (na $ro$(es"a $o)"*ca concre"a%a en (n $ro,ra!a %e ac"(ac*ones a %esarroar. S*,(*en%o con e e4e!$o3 e M*n*s"er*o %e E%(cac*2n es"(%*a3 se,(*%a!en"e3 as res$(es"as '(e co!o ,es"*2n *n"erna $(e%e e,ar a %ar. I%en"*0*ca +ar*as con (n cos"e "a!b*&n %*0eren"e9
K *ncre!en"ar as ac"(ac*ones %e 0or!ac*2n $er!anen"e %e $ro0esora%o3 *ns*s"*en%o en a %*%c"*ca: con"ra"ar $ro0esora%o na"*+o: a(!en"ar as bosas $ara es"anc*as e *n"erca!b*os en e e/"ran4ero %e a(!nos: $oner en !arc#a (na ser*e %e e!*s*ones %e $ro,ra!as %e ra%*o y "ee+*s*2n3 en #orar*o escoar3 en en,(as e/"ran4eras: crear cen"ros $6b*cos %e ense@an1a %e *%*o!as en "o%as as %e!arcac*ones "err*"or*aes3 a$ro+ec#an%o as *n0raes"r(c"(ras y e $ro0esora%o %e os *ns"*"("os %e ense@an1a sec(n%ar*a. I%en"*0*ca%as as $os*bes res$(es"as3 e/a!*na%o s( cos"e y e0ec"os3 e !*n*s"ro as $resen"a a a o$*n*2n $6b*ca co!o e+en"(aes so(c*ones. Es"e $roceso es3 $(es3 $r*nc*$a!en"e *n"erno y con%(ce a (na $ro$(es"a "en"a"*+a '(e se an1a a e/"er*or co!o $aso $re+*o a (na "o!a %e0*n*"*+a %e %ec*s*ones.
II.1.*. La to$a de deci!io%e! An"es %e "o!ar (na %ec*s*2n %e0*n*"*+a3 a a("or*%a% $o)"*ca con+oca a "o%os os ac"ores *!$*ca%os con e 0*n %e %ares a conocer s( $ro$(es"a y %e ,anar a%#es*ones. En e 0on%o3 e ob4e"*+o 0*na es a%o$"ar (na $o)"*ca consens(a%a en"re "o%os os ac"ores3 $ero c(a%o es"o no es $os*be es necesar*o $or o !enos "ener e a$oyo %e (n n6ceo *!$or"an"e %e os ac"ores3 $re0er*be!en"e %e os (s(ar*os. En es"e s($(es"o es e+*%en"e '(e e M*n*s"er*o %e E%(cac*2n an(nc*ar a ca%a ,r($o %e ac"ores 7es"(%*an"es3 0a!**as3 $ro0esores8 s( $ro$(es"a y a !o%(ar a "ra+&s %e %*o,o. De as $ro$(es"as en(nc*a%as es cas* se,(ro '(e a,(nas con"arn con (na 0(er"e o$os*c*2n y '(*1 sean 0*na!en"e rec#a1a%as3 co!o3 $or e4e!$o3 a con"ra"ac*2n %e $ersona na"*+o 7$or $ar"e %e os $ro0esores en e4erc*c*o8: o"ras3 es !(y $os*be '(e sean cons*%era%as *ns(0*c*en"es3 co!o3 $or e4e!$o3 a can"*%a% %e %*nero '(e se $one a %*s$os*c*2n %e as bosas $ara es"anc*as e *n"erca!b*os %e a(!nos: 0*na!en"e3 "o%a+)a es $os*be '(e a,6n ac"or a@a%a n(e+as $ro$(es"as3 co!o3 $or e4e!$o3 '(e os cen"ros $6b*cos o0re1can cases %e re0(er1o en *%*o!as a ba4o cos"e 7$or $ar"e %e as 0a!**as8. E M*n*s"er*o %e E%(cac*2n re%e0*n*r3 %e ac(er%o con es"as e/$res*ones3 s( $ro$(es"a3 o '(e $(e%e re'(er*r $er0ec"a!en"e (n ar,o $er*o%o %e "*e!$o. Se "ra"a $(es %e e,*"*!ar (na %ec*s*2n '(e "o!a a 0or!a %e (n $ro,ra!a %e ac"(ac*2n %*r*,*%o a reso+er e $robe!a *%en"*0*ca%o. En "&r!*nos ,eneraes3 a e,*"*!*%a% $o)"*ca *!$*ca a ca$ac*%a% %e (n s*s"e!a $o)"*co $ara ,enerar y !an"ener a con+*cc*2n %e '(e as *ns"*"(c*ones $o)"*cas e/*s"en"es son as !s con+en*en"es y a$ro$*a%as $ara a soc*e%a%. E ,ra%o %e e,*"*!*%a% %e os s*s"e!as $o)"*cos %e!ocr"*cos con"e!$orneos %e$en%e3 en ,ran !e%*%a3 %e os !e%*os con '(e se #ayan res(e"o os "e!as ca+e '(e #an s*%o cons*%era%os $robe!"*cos #*s"2r*ca!en"e $or a soc*e%a%. En ca!b*o3 se %*ce '(e (na ac"(ac*2n3 (n ,ob*erno o (na $o)"*ca e%(ca"*+a es"n e,*"*!a%as c(an%o son e,)"*!as3 es %ec*r3 c(an%o son e res("a%o %e $rocesos o $roce%*!*en"os res$e"(osos con a e,a*%a% +*,en"e o b*en c(an%o son ace$"a%os $or consenso $or "o%os os ac"ores y3 e+en"(a!en"e3 $or "o%os os s(4e"os. E $ro,ra!a3 $or "an"o3 $asar a ser e4ec("a%o sobre a base %e '(e "o%os os ac"ores *!$*ca%os e %an3 en !ayor o !enor ,ra%o3 s( a$oyo. De #ec#o3 no s*e!$re ser as)3 $or'(e #ay +eces en '(e se %a (na s*"(ac*2n %e o$os*c*2n en"re os !*s!os ac"ores '(e es !(y %*0)c* %e reso+er. O"ras +eces3 $(e%e ser '(e os ac"ores se coa*,(en con"ra a a("or*%a% e%(ca"*+a3 s* enc(en"ran '(e eo 0a+orece s(s *n"ereses. As)3 $or e4e!$o3 c(an%o (nas eecc*ones $o)"*cas son *n!*nen"es3 o b*en c(an%o os ac"ores 4(1,an a a a("or*%a% $6b*ca %&b* o *nes"abes y +en a o$or"(n*%a% %e 0a+orecer o $ro+ocar s( s(s"*"(c*2n. II.1.-. La eecuci(% del "o'a$a de actuaci(% Ya #a e,a%o e !o!en"o %e e4ec("ar (n $ro,ra!a %e ac"(ac*2n. Se en"ra3 $or "an"o3 en a 0ase %e ,es"*2n *n"erna3 $ro$*a!en"e %*c#a3 %(ran"e a c(a se "ra"a %e $oner en !arc#a ca%a (na %e as ac"(ac*ones $re+*s"as3 %e 0or!a e0*c*en"e y coor%ena%a. Es a $ar"*r %e es"e !o!en"o '(e %eber)an e!$e1ar a $ro%(c*rse e0ec"os. Cabe %ec*r3 s*n e!bar,o3 '(e os e0ec"os !s *n!e%*a"os 5$or e4e!$o3 a(!en"ar e n6!ero %e $a1as $ara a 0or!ac*2n $er!anen"e %e $ro0esora%o5 no son
< s*e!$re os e0ec"os $o)"*cos %esea%os3 s*no '(e son e0ec"os $(ra!en"e es"ra"&,*cos9 son e !e%*o $ara e,ar a reso+er e $robe!a or*,*na. Es a ,es"*2n *n"erna '(e e+a a a ,es"*2n $o)"*ca. La 0ase %e e4ec(c*2n no %ebe ser con"e!$a%a3 s*n e!bar,o3 co!o (na 0ase %(ran"e a c(a e 4(e,o $o)"*co $asa a se,(n%o "&r!*no. M(y a con"rar*o3 a ,es"*2n *n"erna $(e%e ser "a!b*&n (n 0oco %e cr*s*s. En e s($(es"o %esarroa%o #as"a e !o!en"o3 $o%r)a !(y b*en acon"ecer '(e os rec(rsos %*s$on*bes no #*c*esen +*abe a creac*2n %e cen"ros %e ense@an1a %e *%*o!as en "o%as as 1onas a a +e13 y '(e 0(ese necesar*o es"abecer (n !a$a %e $r*or*%a%es 5$arec*%o a !a$a escoar5. Es 0c* +er '(e es"o ,enerar)a n(e+os $robe!as y '(e3 con "o%a se,(r*%a%3 a $an*0*cac*2n %e es"os cen"ros re'(er*r)a e es"abec*!*en"o %e (na $o)"*ca concre"a y es$ec)0*ca. Co!o +ere!os en a reca$*"(ac*2n3 as $o)"*cas e%(ca"*+as no $(e%en ser e/a!*na%as n(nca co!o (n $roceso !ecn*co o *nea.
II.1.2. La )i%ali3aci(% de la actuaci(% A(n'(e3 en $r*nc*$*o3 $arecer)a !s b*en '(e as $o)"*cas e%(ca"*+as se %*0(!*nan y se %*s*$an #as"a e,ar a %esa$arecer "o"a!en"e3 o c*er"o es '(e e,a (n !o!en"o en '(e as $o)"*cas e%(ca"*+as se "er!*nan3 $or ra1ones !(y %*+ersas. Es e !o!en"o %e e+a(aras. E res("a%o %e a e+a(ac*2n $(e%e ser o b*en $os*"*+o 5se #a res(e"o e $robe!a5 o b*en ne,a"*+o 5no se #a res(e"o5. En es"e 6"*!o caso3 ser necesar*o rea4(s"ar a $o)"*ca e%(ca"*+a $or co!$e"o o en $ar"e. La e+a(ac*2n %e as $o)"*cas e%(ca"*+as es (n ca!$o rea"*+a!en"e *nno+a%or $oco "r*a%o y3 $ara%24*ca!en"e3 !(y 0r(c")0ero. La 0a"a %e "ra%*c*2n '(e #ay en n(es"ro $a)s %e es"(%*os %e $o)"*ca E%(ca"*+a #a #ec#o3 s*n %(%a3 '(e e+e!os (n ,ran re"raso en es"a !a"er*a. A#ora b*en3 s) es c*er"o '(e se $(e%e co!$robar (na "en%enc*a *nc*$*en"e a e+a(ar e s*s"e!a escoar3 es$ec*a!en"e en "o%o a'(eo '(e #ace re0erenc*a a os res("a%os aca%&!*cos %e os es"(%*an"es. S*n %(%a3 es (na $r*!era a$ro/*!ac*2n a a e+a(ac*2n %e as $o)"*cas e%(ca"*+as3 $ero no a 6n*ca $os*be3 "a y co!o se !(es"ra en e s*,(*en"e ca$)"(o. En e caso %e a $o)"*ca '(e nos oc($a3 a so(c*2n a $robe!a *n*c*a e,ar en e !o!en"o en '(e as $(n"(ac*ones !e%*as %e os escoares nac*onaes en *%*o!as sean e'(*$arabes a as %e os $a)ses %e s( en"orno. A(n'(e3 $or 0(er1a3 os res("a%os no e,arn en es"e caso en (no o %os a@os3 s) '(e es $os*be es"abecer !ecan*s!os %e se,(*!*en"o %e os e0ec"os %e a $o)"*ca a%o$"a%a '(e 0ac**"en s( e+a(ac*2n. As)3 $or e4e!$o3 ser)a !(y con+en*en"e rea*1ar es"(%*os %e se,(*!*en"o a$*can%o a !(es"ras s*,n*0*ca"*+as %e es"(%*an"es %e ;H y ;> a@os as !*s!as $r(ebas sobre *%*o!as. Es"o $er!*"*r)a cons"a"ar #as"a '(& $(n"o se es" $ro%(c*en%o (n bene0*c*o a !e%*%a '(e e $ro,ra!a %e ac"(ac*ones se +a %es$e,an%o. Es !(y $ro$*o %e as $o)"*cas e%(ca"*+as 5y3 $or e/"ens*2n3 %e as soc*aes5 '(e os $rocesos %e e+a(ac*2n con%(1can a (n rea4(s"e y a (na re"roa*!en"ac*2n cons"an"es. Cas* $or $r*nc*$*o os $robe!as %e a es0era e%(ca"*+a no se $(e%en cons*%erar co!o res(e"os a !en(%o se re0or!(an o "o!an (na n(e+a 0*sono!)a3 o '(e se "ra%(ce en (na 0or!(ac*2n %e n(e+as $o)"*cas e%(ca"*+as. II.#. La! e)o$a! educativa! co$o i%!tu$e%to "olítico Las re0or!as e%(ca"*+as son3 s*n %(%a a,(na3 e/$res*ones $r*+*e,*a%as %e $o)"*cos y (no %e s(s $r*nc*$aes *ns"r(!en"os. Con 0rec(enc*a3 as re0or!as e%(ca"*+as *ncor$oran *!$or"an"es ee!en"os %e *nno+ac*2n '(e a0ec"an a os $rocesos %e ense@an1a y a$ren%*1a4e y os con"en*%os c(rr*c(ares. As)3 $(es3 *nno+ac*2n y re0or!as e%(ca"*+as son3 $or o !enos en "eor)a3 %os conce$"os e/"re!a%a!en"e reac*ona%os. A(n as)3 en a $rc"*ca son a !en(%o conce$"os3 !s '(e *n"erreac*ona%os3 con"ra$(es"os. -ay3 #*s"2r*ca!en"e3 !(c#os e4e!$os %e ,ran%es re0or!as e%(ca"*+as '(e3 '(er*&n%oo o no3 #an re%(c*%o a (n !)n*!o a ca$ac*%a% %e *nno+ac*2n %e os cen"ros y %e os $ro0esores. Probabe!en"e "an"o as re0or!as co!o as *nno+ac*ones son *,(a!en"e necesar*as3 co!o s*e!$re se acos"(!bra a $oner %e !an*0*es"o3 $ero o c*er"o es '(e a !ayor $ar"e %e os $ro0es*onaes %e a e%(cac*2n se s*en"en !s a"ra)%os $or "o%o a'(eo '(e es"& reac*ona%o con a *nno+ac*2n e%(ca"*+a y rec#a1an co!o a,o a4eno c(a'(*er $ro$2s*"o %e re0or!a. A !(c#os es $arece '(e a *nno+ac*2n es" !(c#o !s
? +*nc(a%a a e4erc*c*o $ro0es*ona %e o '(e o es" a re0or!a y3 $or cons*,(*en"e3 es *n"er$ea !(c#o !s. En ca!b*o3 as re0or!as e%(ca"*+as a !en(%o $arecen es"ar s2o en e c)rc(o %e *n"ereses %e os $o)"*cos y %e os s*n%*ca"os. Q(*1s sea as) en a !ayor)a %e casos3 $ero no %eber)a ser %e es"a !anera. A'(eo '(e $asa en os cen"ros e%(ca"*+os es" %*rec"a!en"e reac*ona%o "an"o con as *nno+ac*ones co!o con as re0or!as3 ya '(e %e a!bas %e$en%e a'(eo '(e conoce!os co!o ca*%a% %e a e%(cac*2n.
II.#.1. I%%ovaci(% & e)o$a Por cons*,(*en"e3 no es e/"ra@o '(e !(c#os ensayos sobre *nno+ac*2n y re0or!a e%(ca"*+a e!$*ecen #ac*en%o %*s"*nc*ones "er!*no2,*cas e *nc(so &/*cas. Des%e (n $(n"o %e +*s"a "ecno2,*co3 as %*0erenc*as en"re *nno+ac*2n y re0or!a no son %e!as*a%o $rec*sas3 "an"o es as) '(e en a,(nos casos se #acen e'(*+aer co!o s*n2n*!os. En ,enera3 e conce$"o %e re0or!a *!$*ca (n ca!b*o en e !arco e,*sa"*+o o es"r(c"(ra o3 $or o !enos3 (n ca!b*o ,oba en a con0*,(rac*2n %e ser+*c*o $6b*co %e a e%(cac*2n3 No #ace 0a"a $ro0(n%*1ar %e!as*a%o $ara e,ar a a conc(s*2n %e '(e son $rocesos !(y $arec*%os3 %*r*,*%os a *n"ro%(c*r !e4oras en a rea*%a% e%(ca"*+a3 '(e se $ro%(cen3 no obs"an"e3 a (na escaa b*en %*0eren"e y %e ac(er%o con (na 2,*ca "a!b*&n %*0eren"e. Tan"o (na *nno+ac*2n co!o (na re0or!a son conce$"os '(e se reac*onan con (n or%en %e cosas $ree/*s"en"e3 con (n s"a"(s '(o3 con (na s*"(ac*2n es"abe %e $ar"*%a. Inno+ac*2n y re0or!a re$resen"an3 $(es3 a o$or"(n*%a% %e (n ca!b*o: son3 %e #ec#o3 "en"a"*+as %e ca!b*o '(e $(e%en e,ar a "o!ar c(er$o y a ,enera*1arse o no. Pero3 c(a'(*er ca!b*o '(e se %a en (n a(a o en (na esc(ea3 %ebe cons*%erarse (na *nno+ac*2n Clave! de la i%%ovaci(% educativa En e0ec"o3 e conce$"o %e *nno+ac*2n *!$*ca e %e ca!b*o3 $ero e a@a%e a !enos "res ee!en"os !s9 5 Pr*!ero3 a *%ea %e '(e e ca!b*o es consc*en"e3 %esea%o y3 %e (na ( o"ra !anera3 e res("a%o %e (na +o(n"a% %ec*%*%a y %e*bera%a %e ca!b*o. Una *nno+ac*2n e%(ca"*+a no es (n *n+en"o '(e $(e%a ser (n res("a%o 0or"(*"o o 0r("o %e a1ar. 5 Se,(n%o3 "a!b*&n *ncor$ora a *%ea %e '(e a *nno+ac*2n es e res("a%o %e (n $roceso3 es %ec*r3 '(e en ,enera c(!$e (nas 0ases es$ec)0*cas3 $ero +ar*abes %e ac(er%o con e "*$o %e *nno+ac*2n %e '(e se "ra"e. 5 Tercero3 a(n s*en%o (n ca!b*o !s o !enos s(s"anc*a3 no !o%*0*ca a ac"(ac*2n en e a(a o en a esc(ea !s a %e o '(e es" $re+*s"o en a e,*sac*2n y es a%!*s*be s*n !o%*0*car e status quo %e s*s"e!a escoar: as)3 $or e4e!$o3 no $(e%e !o%*0*car n* a es"r(c"(ra en n*+ees y c*cos e%(ca"*+os n* "a!$oco e c(rr)c((! en o '(e se re0*ere a $r*!er n*+e %e concrec*2n. A(n as)3 (na *nno+ac*2n $(e%e ser *n%(c*%a e *n"ro%(c*%a $or c(a'(*era %e os ac"ores %e s*s"e!a escoar9 %es%e os es"(%*an"es y as 0a!**as #as"a a a%!*n*s"rac*2n cen"ra o a("on2!*ca3 s*n o+*%ar3 ob+*a!en"e3 os e'(*$os %ocen"es3 '(e son3 a 0*n y a cabo3 '(*enes !s *nno+ac*ones ,eneran. Uno %e os "e2r*cos !s *!$or"an"es %e a *nno+ac*2n e%(ca"*+a #a s*%o 4.5. 4ile!3 $ara '(*en (na *nno+ac*2n e%(ca"*+a no es o"ra cosa '(e (n ca!b*o es$ec)0*co n(e+o y %e*bera%o '(e a$or"a !s e0*cac*a en e o,ro %e os ob4e"*+os %e s*s"e!a e%(ca"*+o. En es"a %e0*n*c*2n se reco,e a noc*2n %e *n"enc*2n '(e a@a%e cons*s"enc*a y +o(n"a% a ca!b*o *n"ro%(c*%o3 a s( +e1 "a!b*&n se $one %e !an*0*es"o a *%ea %e '(e (na *nno+ac*2n s*e!$re %ebe "ener (n +aor $os*"*+o en e sen"*%o %e con"r*b(*r a !e4orar a "area e%(ca"*+a. A#ora b*en3 %e4an%o %e a%o es"a %e0*n*c*2n '(e $o%r)a cons*%erarse cs*ca3 #oy en %)a $arece $re%o!*nar (n conce$"o !s %*n!*co %e *nno+ac*2n. E I%!tituto acio%al de I%ve!ti'aci(% Peda'('ica 6IRP7 0ranc&s #a "o!a%o co!o $(n"o %e $ar"*%a $ara a creac*2n y 0or!ac*2n %e a base %e %a"os NOVA sobre *nno+ac*2n en e%(cac*2n y 0or!ac*2n (na %e0*n*c*2n !(c#o !s r*ca en !a"*ces. Es a s*,(*en"e9 La *nno+ac*2n es (n $roceso '(e "*ene co!o *n"enc*2n (na acc*2n %e ca!b*o y co!o !e%*o a *n"ro%(cc*2n %e (n ee!en"o o %e (n s*s"e!a n(e+os en (n con"e/"o ya $re+*a!en"e es"r(c"(ra%o.
; De ac(er%o con es"a %e0*n*c*2n3 e IRP %es"aca co!o cac"er)s"*cas $r*nc*$aes %e a *nno+ac*2n as s*,(*en"es9 . La *nno+ac*2n es (n con4(n"o %e acon"ec*!*en"os +*nc(a%os en"re eos '(e es $erc*b*%o3 a s( +e13 co!o (n soo acon"ec*!*en"o $ara '(*enes o $ro%(cen o o +*+en. Es (na es$ec*e %e a$oyo es$ac*o5"e!$ora3 %*0erenc*a%o y %e,ra%abe '(e $er"(rba $os*"*+a!en"e yo ne,a"*+a!en"e $or s( no+e%a%. . Pro+*ene %e (na *n"enc*ona*%a% consc*en"e %e os ac"ores3 '(e $royec"a (n 0("(ro. =. Se %esarroa en e !arco %e (na c*er"a reac*2n %e 0(er1as yo so*%ar*%a% en"re ac"ores *n%*+*%(aes3 coec"*+os e *ns"*"(c*onaes. H. Se %esarroa %e ac(er%o con (na conca"enac*2n %e 0ases en (na s(ces*2n "e!$ora. . In+oca y $ro+oca (n ca!b*o3 cons"a"abe $or (na e+a(ac*2n. Es %ec*r3 se "ra"a %e (n ca!b*o c(an"*0*cabe o3 $or o !enos3 a$rec*abe. >. Se a$oya en (n +ec"or %e ca!b*o3 so(c*2n o $ro%(c"o3 en e *n"er*or %e (n con"e/"o es$ec)0*co. K. I!$*ca (n "raba4o %e arre,o3 a4(s"e y reso(c*2n %e $robe!as3 ya sea sobre ee!en"os *!$or"an"es o b*en !enores. <. Mo+**1a (n c*er"o "ras0on%o a0ec"*+o y e!oc*ona3 *nc(so $as*ona. En (n ar")c(o rec*en"e3 e en"onces %*rec"or %e INRP3 Jean5Frano*s o"re3 $rec*saba '(e os "raba4os %*r*,*%os a a creac*2n %e a base %e %a"os NOVA en (n con"e/"o *n"ernac*ona e+aron 0*na!en"e a s*!$*0*car e conce$"o %e *nno+ac*2n e%(ca"*+a3 %e 0or!a '(e $(%*era ser +*%o en "o%a E(ro$a. E res("a%o es '(e '(e%a %e0*n*%a co!o B(n $roceso '(e re!*"e a (na o !s *n"enc*ones %e *n"ro%(c*r (n ca!b*o en (na es"r(c"(ra3 en (n %*s$os*"*+o o en (na $rc"*ca %e e%(cac*2n o 0or!ac*2n. Pero3 a6n re!arca e $ro$*o o"re3 o c*er"o es '(e "o%a+)a #*1o 0a"a (n es0(er1o a%*c*ona con e res("a%o %e (na %e0*n*c*2n e/"re!a%a!en"e a!$*a9 Una creac*2n coec"*+a %e (nas so(c*ones or*,*naes $ara %e"er!*na%as neces*%a%es 7n(e+as8 en (n en"orno escoar. Probabe!en"e a conc(s*2n !s 4(*c*osa ser*a '(e a *nno+ac*2n e%(ca"*+a escon%e (na %*+ers*%a% "an ,ran%e %e 0en2!enos '(e se $ro%(cen en e cen"ro escoar '(e es abso("a!en"e *!$os*be encon"rar (na %e0*n*c*2n '(e os en,obe a "o%os y '(e no sea3 necesar*a!en"e3 a!$*a. Pero3 a %e0*n*c*2n $ro$(es"a no e/$*ca c(es son os as$ec"os o ee!en"os %e cen"ro escoar o %e a(a '(e '(e%an a0ec"a%os $or a *nno+ac*2n. Co!o es ob+*o3 #ay !(c#as $os*bes ca"e,or*1ac*ones y a'() s2o se o0rece (na '(e "*ene a +en"a4a %e ser s*!$e y a !*s!o "*e!$o o s(0*c*en"e!en"e $rec*sa co!o $ara ser 6"*. As)3 $(es3 (na *nno+ac*2n e%(ca"*+a $(e%e *n"eresar a,(na o +ar*as %e as %*!ens*ones s*,(*en"es3 $ar"*c(ar!en"e en e con"e/"o %e (n cen"ro escoar concre"o9 A. La *n"ro%(cc*2n %e n(e+as reas o con"en*%os c(rr*c(ares. . La ("**1ac*2n %e n(e+os !a"er*aes y "ecnoo,)as c(rr*c(ares. C. La a$*cac*2n %e n(e+os en0o'(es y es"ra"e,*as %e os $rocesos %e ense@an1a y a$ren%*1a4e. D. E ca!b*o en as creenc*as y $res($(es"os $e%a,2,*cos %e os %*0eren"es ac"ores e%(ca"*+os. Se "ra"a3 en s(!a3 %e %e4ar b*en sen"a%o '(e (na *nno+ac*2n $(e%e *nc*%*r sobre c(a'(*era %e os as$ec"os '(e !o%(a e ac"o %*%c"*co en (n con"e/"o es$ac*o5"e!$ora %a%o.
El co%ce"to de e)o$a educativa Una re0or!a es "a!b*&n3 esenc*a!en"e3 (n ca!b*o. A s( +e13 "a!b*&n $o%r)a ser cons*%era%a (na *nno+ac*2n s* no 0(era $or'(e a"era en ,ra%o +ar*abe3 e s*s"e!a en s( con4(n"o %es%e e $(n"o %e +*s"a %e a es"r(c"(ra o b*en %es%e e $(n"o %e +*s"a c(rr*c(ar o b*en3 "o%a+)a3 %es%e a $ers$ec"*+a %e as con%*c*ones %e $res"ac*2n %e ser+*c*o e%(ca"*+o. Por es"a ra12n3 a %*0erenc*a %e as *nno+ac*ones '(e es"n a acance %e os !*s!os s(4e"os %e $roceso e%(ca"*+o3 as re0or!as s2o $(e%en ser3 $or re,a ,enera3 e res("a%o %e (na acc*2n $o)"*ca y e,*sa"*+a.
;; En e %*sc(rso $e%a,2,*co3 e "&r!*no re0or!a se acos"(!bra a ("**1ar %e 0or!a +a,a e *!$rec*sa $ara s(,er*r a neces*%a% %e (n ca!b*o $ro0(n%o '(e #a %e ser e res("a%o %e (n $roceso $o)"*co con *!$or"an"es *!$*cac*ones en a %*s"r*b(c*2n %e $o%er y %e os rec(rsos !a"er*aes. Una re0or!a es3 $(es3 (na a"erac*2n 0(n%a!en"a %e as $o)"*cas e%(ca"*+as nac*onaes '(e3 a s( +e13 co!$or"a ca!b*os en "o%as o a,(nas %e as es0eras s*,(*en"es9 ;. E ,ob*erno y a a%!*n*s"rac*2n %e s*s"e!a escoar en s( con4(n"o o %e as esc(eas. . La or,an*1ac*2n y es"r(c"(rac*2n en n*+ees3 e"a$as o c*cos %e s*s"e!a escoar y3 %*rec"a o *n%*rec"a!en"e e es"abec*!*en"o %e os $orcen"a4es9 De n*@os y 42+enes %e ca%a co#or"e '(e co!$e"a os n*+ees s(ces*+os %e s*s"e!a escoar. De n*@os o 42+enes %e os %*0eren"es es"ra"os soc*aes o %e c#*cas '(e co!$e"an os n*+ees s(ces*+os %e s*s"e!a escoar. =. La 0*nanc*ac*2n %e s*s"e!a escoar y3 !s concre"a!en"e9 Los rec(rsos '(e e $a)s %es"*na a sec"or e%(ca"*+o. La %*s"r*b(c*2n %e os rec(rsos e%(ca"*+os en"re os %*0eren"es n*+ees %e s*s"e!a escoar. La %*s"r*b(c*2n en"re rec(rsos $6b*cos y $r*+a%os $ara 0*nanc*ar e s*s"e!a escoar y as $o)"*cas %e concer"ac*2n $6b*co5$r*+a%o. H. E c(rr)c((!3 es %ec*r3 '(*&n "o!a as %ec*s*ones sobre '(& %ebe ense@arse3 c2!o y c(n%o3 a%e!s %e c2!o %ebe e+a(arse y %e as "*"(ac*ones a as '(e ca%a c(rr)c((! %a $aso. . E $ro0esora%o3 s( 0or!ac*2n3 seecc*2n y e+a(ac*2n. >. La e+a(ac*2n %e os res("a%os %e s*s"e!a escoar. No #ace 0a"a %ec*r '(e %e "o%as es"as es0eras a %e c(rr)c((! y a %e $ro0esora%o son as '(e !s %*rec"a!en"e reac*ona%as es"n con e 0o!en"o o e 0reno a a *nno+ac*2n e%(ca"*+a. Pero n*n,(na re0or!a '(e a0ec"e a as %e!s es0eras %e4ar %e "ener (n *!$ac"o sobre es"a ca$ac*%a% %e *nno+ac*2n. Son conceb*bes re0or!as e%(ca"*+as '(e no sean es"r*c"a!en"e escoares S) y no. A'(eo '(e %eno!*na!os s*s"e!a e%(ca"*+o a !en(%o no es o"ra cosa '(e (n e(0e!*s!o '(e %es*,na n* !s n* !enos '(e e s*s"e!a escoar. A $esar %e eo3 a e%(cac*2n %e as $ersonas es bas"an"e !s '(e e res("a%o %e c(rr)c((! escoar9 #ay '(e con"ar con e *!$ac"o %e a 0a!**a3 %e os ,r($os %e *,(aes3 %e os !e%*os %e co!(n*cac*2n3 e"c. En "o%os es"os !b*"os se $(e%en $ro%(c*r y se $ro%(cen ca!b*os %e ,ran acance '(e $o%r)an ser e'(*+aen"es a as re0or!as escoares s* no 0(era $or'(e3 a !ayor)a %e as +eces3 es"os ca!b*os no "*enen n*n,6n "*$o %e re0e4o e,*sa"*+o. As)3 e conce$"o %e s*s"e!a e%(ca"*+o "o"a se corres$on%e con a *%ea en(nc*a%a $or e soc*2o,o $oaco S1cse$ans* y no es o"ra cosa '(e e con4(n"o %e *n0(enc*as e%(ca"*+as '(e (na $ersona rec*be %es%e e nac*!*en"o #as"a a e%a% a%("a. E con4(n"o %e es"as *n0(enc*as $(e%e con%*c*onar y *!*"ar e e0ec"o rea %e as re0or!as escoares. Un e4e!$o caro o cons"*"(ye a "ra%*c*ona as(nc*2n $or $ar"e %e as 0a!**as %e s(r %e E(ro$a %e '(e a 0or!ac*2n $ro0es*ona no es o"ra cosa '(e (na +)a %e consoac*2n $ara os 42+enes con escasa ca$ac*%a%3 en (,ar %e ser a +)a !s a%ec(a%a $ara a $ro0es*ona*1ac*2n9 en s(!a3 (n 0racaso $ara (n #*4o. Por !(c#o '(e ca!b*en as es"r(c"(ras escoares3 ro!$er es"a as(nc*2n no es 0c* y3 s*n #acero3 es %*0)c* re0or!ar a 0or!ac*2n $ro0es*ona. A#ora b*en3 "o%as as re0or!as e%(ca"*+as son *,(aes Una re0or!a e%(ca"*+a no es $(ra!en"e (n $roceso "&cn*co3 s*no '(e es3 $or enc*!a %e c(a'(*er o"ra cosa3 (n $roceso $o)"*co y3 en es"a !e%*%a3 es a,o %*rec"a!en"e reac*ona%o con (n con"e/"o concre"o. Por cons*,(*en"e3 %*0)c*!en"e %os re0or!as $(e%en ser *,(aes9 as !*s!as !e%*%as re0or!a%oras a$*ca%as en con"e/"os %*s"*n"os ,enerarn %*s"*n"as %*n!*cas y3 2,*ca!en"e3 "a!b*&n %arn res("a%os %*s"*n"os. S* es c*er"o '(e #ay3 en %e"er!*na%os !o!en"os3 (na c*er"a co*nc*%enc*a en e sen"*%o %e as re0or!as e%(ca"*+as '(e se *n"ro%(cen en $a)ses '(e "*enen carac"er)s"*cas $arec*%as3 $or e4e!$o3 (na con+er,enc*a %e os s*s"e!as
; escoares en a Un*2n E(ro$ea o en e Mercos(r. Pero3 !s a 0on%o3 con+*ene $re,(n"arse s* "o%as as re0or!as e%(ca"*+as co!$ar"en a,(nos ras,os co!(nes '(e as *%en"*0*'(en.
La! e)o$a! educativa! co$o e8"e!io%e! de "olítica! "+,lica! !o,e la educaci(% Las re0or!as e%(ca"*+as $er"enecen a re*no %e as $o)"*cas e%(ca"*+as3 as c(aes se carac"er*1an $or ,enerar ca!b*os %e na"(rae1a *ncre!en"a y no s6b*"a. En e0ec"o3 a !ayor)a %e as $o)"*cas e%(ca"*+as con%(cen a ca!b*os $ro,res*+os3 a o ar,o %e (n $er)o%o %*a"a%o %e "*e!$o3 y son %*0)c*!en"e c(an"*0*cabes3 #as"a e $(n"o '(e %(ran"e a@os $(e%e ser %*0)c* +er 5en e; sen"*%o !s ,en(*no %e a $aabra5 '(e se #aya $ro%(c*%o a,6n ca!b*o. Y as re0or!as e%(ca"*+as no son o"ra cosa '(e casos $ar"*c(ares %e as $o)"*cas e%(ca"*+as c(an%o &s"as "o!an c(er$o en (na ey o con4(n"o %e eyes y cone+an (na !o%*0*cac*2n s(s"anc*a %e s*s"e!a escoar. La $re,(n"a 2,*ca es3 $(es3 c2!o $o%e!os a+er*,(ar s* (n ca!b*o en a $o)"*ca e%(ca"*+a es $(ra!en"e (n ca!b*o *ncre!en"a o b*en (na re0or!a. -e a'() a,(nas con%*c*ones '(e3 $or o !enos en abs"rac"o3 %eber)an $er!*"*r reconocer (na re0or!a e%(ca"*+a. F(n%a!en"a!en"e3 son "res9 ;. Q(e (n or,an*s!o $6b*co o b*en (n ,r($o %e $ersonas ,ane a $oses*2n o b*en e acceso a (n b*en !a"er*a o a (na %e"er!*na%a ac"*+*%a% o ser+*c*o3 o b*en a ca$ac*%a% %e %ec*%*r sobre a,(na !a"er*a. Es"e b*en3 ac"*+*%a% o ser+*c*o o %ec*s*2n eran $re+*a!en"e *ne/*s"en"es o b*en eran *nacces*bes $ara ese or,an*s!o o ,r($o '(e a#ora "*ene acceso. Es"a con%*c*2n "a!b*&n se $(e%e 0or!(ar en ne,a"*+o3 %*c*en%o '(e (n or,an*s!o $6b*co o b*en (n ,r($o %e $ersonas $*er%e a $oses*2n "o"a o $arc*a %e (n b*en !a"er*a o e acceso *bre a (na %e"er!*na%a ac"*+*%a% o ser+*c*o o a ca$ac*%a% %e %ec*%*r. Un e4e!$o o cons"*"(ye a $ar"*c*$ac*2n %e as 0a!**as en os conse4os escoares %e cen"ro. . Q(e (n or,an*s!o $6b*co o b*en (n ,r($o %e $ersonas %eba #acer3 ob*,a%a!en"e3 a,(na ac"(ac*2n o ac"*+*%a% o b*en '(e "en,a $ro#*b*%o #acera. E e4e!$o !s caro en e sec"or e%(ca"*+o es a e/*s"enc*a %e $er)o%os ob*,a"or*os %e escoar*1ac*2n3 o"ros son a 4orna%a escoar3 e caen%ar*o o b*en as con%*c*ones %e "raba4o %e os %ocen"es. =. Q(e c(a'(*era %e as %os con%*c*ones an"er*ores sea o$era"*+a y es"& en +*,or %(ran"e (n $a1o %e "*e!$o s(0*c*en"e co!o $ara "ener e0ec"os $r*!ar*os. De o con"rar*o3 se "ra"a %e (na re0or!a abor"a%a. P(e%e $arecer '(e es"as con%*c*ones son e/ces*+a!en"e abs"rac"as y ,en&r*cas. De #ec#o3 son con%*c*ones a$*cabes a c(a'(*er re0or!a $o)"*ca. Pero3 en e ca!$o e%(ca"*+o3 "a!b*&n son %e 0c* a$*cac*2n S* se "o!a e e4e!$o %e a re0or!a es$a@oa %e ;?K3 e res("a%o 5!(y es'(e!"*ca!en"e5 $o%r)a ser e s*,(*en"e9 ;. Un ,r($o !(y *!$or"an"e %e $ersonas acce%*2 a a ense@an1a ,ra"(*"a #as"a os ;H a@os %e e%a%3 en a $ers$ec"*+a %e a ob*,a"or*e%a% escoar. Por o "an"o3 (n ,r($o %e $ersonas ,an2 acceso a (n ser+*c*o. . En e0ec"o3 se ob*,2 a "o%os os n*@os y 42+enes a $er!anecer escoar*1a%os #as"a os ;H a@os. Por o "an"o3 era (n ac"o no s(4e"o a o$c*ona*%a%3 s*no 0or1a%o. =. La n(e+a or%enac*2n y es"r(c"(ra #a es"a%o +*,en"e %(ran"e +e*n"e a@os. Por o "an"o3 "*e!$o !s '(e s(0*c*en"e $ara e+a(ar s(s res("a%os y +er s(s e0ec"os. II.#.#. El a%0li!i! de e)o$a! educativa! Pre,(n"ar c( es a 2,*ca %e as re0or!as e%(ca"*+as es o !*s!o '(e #acer (n es0(er1o %e co!$rens*2n %e os !ecan*s!os se,6n os c(aes 0(nc*onan as re0or!as e%(ca"*+as. D*c#o %e o"ra !anera9 Por '(& se #acen re0or!as e%(ca"*+as Por '(& 0ases "ransc(rren as re0or!as Q(& es"ra"e,*as ay(%an a conse,(*r '(e as re0or!as "en,an &/*"o No %ebe!os o+*%ar '(e e es"(%*o %e as re0or!as e%(ca"*+as es %obe!en"e co!$e4o $or e #ec#o %e '(e a esc(ea es" e/"re!a%a!en"e *!br*ca%a en (n con"e/"o soc*a r$*%a!en"e ca!b*an"e3 y '(e a s( +e1 a esc(ea es ea !*s!a (na 0or!a co!$e4a %e *n"eracc*2n soc*a. En es"e a$ar"a%o se *n"en"a %ar res$(es"a a ca%a (no %e es"os *n"erro,an"es. J(s"o es %ec*r3 no
;= obs"an"e3 '(e a c(es"*2n %e as re0or!as e%(ca"*+as no #a s*%o !(y es"(%*a%a %es%e (na $ers$ec"*+a "e2r*ca y3 $or cons*,(*en"e3 as $,*nas '(e s*,(en %eben cons*%erarse $ro+*s*onaes.
¿Po 9u: !e ;ace% e)o$a! educativa!? -ay3 en $r*nc*$*o3 "res $os*bes res$(es"as a es"a $re,(n"a. La $r*!era es '(e as re0or!as no son3 en rea*%a%3 !s '(e (n es$e4*s!o o3 !s b*en3 (n $acebo. Es %ec*r3 '(e no e/*s"en. En es"a !e%*%a3 as *n"enc*ones %e re0or!a ser)an $er*2%*ca!en"e an(nc*a%as $or os ,ob*ernos con a 0*na*%a% %e %*s"raer a os ac"ores 5o a a,(nos ac"ores5 %e s*s"e!a escoar %e os $robe!as reaes. E an(nc*o %e (na re0or!a "*ene (n no"abe a"rac"*+o y ca$"a r$*%a!en"e a a"enc*2n %e $6b*co. En"re e an(nc*o y a re0or!a 5s* a,(na +e1 e,a a $onerse en $rc"*ca5 $(e%en $asar a@os. Ta co!o a0*r!a Ca!$be3 (na re0or!a e%(ca"*+a $o%r)a no ser o"ra cosa '(e (n con4(n"o %e ,es"os s*!b2*cos %*r*,*%os a $oner %e !an*0*es"o a conc*enc*a '(e e ,ob*erno "*ene %e (n $robe!a y s(s b(enas *n"enc*ones3 !s '(e %e es0(er1os ser*os $ara o,rar e ca!b*o soc*a. Co! $(e%e co!$robarse3 se "ra"a %e (na +*s*2n #*$ercr)"*ca '(e $robabe!en"e !enos$rec*a e +aor rea %e as re0or!as e%(ca"*+as3 $ero '(e "a!b*&n $one %e !an*0*es"o '(e as re0or!as e%(ca"*+as $(e%en "ener3 a%e!s %e as *n"enc*ones !an*0*es"as3 o"ras a"en"es. Es en es"a )nea '(e %ebe reconocerse "a!b*&n o '(e se #a a!a%o a *(s*2n !e*or)s"*ca9 %ar $or #ec#o '(e a #*s"or*a ca!*na s*e!$re en e sen"*%o %e (na !e4ora cons"an"e y '(e3 $or es"a !*s!a ra12n3 c(a'(*er re0or!a '(e se *n"ro%(1ca s*e!$re ser $ara b*en y re$resen"ar (n bene0*c*o no"abe res$ec"o a a s*"(ac*2n *n*c*a %e $ar"*%a y3 $or cons*,(*en"e3 (na !e4ora %e a ca*%a% %e a e%(cac*2n. Es"o "a!b*&n $res($one (na +*s*2n e/"re!a%a!en"e *n,en(a %e a soc*e%a%3 co!o s* e consenso en"re "o%os os ,r($os 0(ese (na cons"an"e3 no s2o en !a"er*a e%(ca"*+a s*no en c(a'(*er !a"er*a ob4e"o %e %eba"e soc*o$o)"*co. Una se,(n%a $ers$ec"*+a sos"*ene '(e as re0or!as e%(ca"*+as obe%ecen a a 2,*ca $ro$*a %e s*s"e!a escoar y '(e no "*enen n*n,(na reac*2n %e %e$en%enc*a n* %e s(bor%*nac*2n res$ec"o a s*s"e!a soc*a3 o '(e +*ene a s(,er*r '(e e s*s"e!a escoar 0(nc*ona con abso("a a("ono!)a 5$ara b*en y $ara !a5 %e a soc*e%a%. Es"a +*s*2n ya 0(e re+*sa%a cr)"*ca!en"e !(c#os a@os a"rs $or Merr*" yCoo!bs3 '(*enes a0*r!aron '(e !(c#as $ersonas #an +*s"o Bos s*s"e!as escoares co!o reas %e %ec*s*2n e/"re!a%a!en"e a("2no!as y %e (na ( o"ra 0or!a a*sa%as3 $ero !s rec*en"e!en"e se #a *ns*s"*%o en es"a5)nea5%e5$ensa!*en"o. As)3 Green3 Er*son y Se*%!an a0*r!an en (n es"(%*o sobre $ros$ec"*+a e%(ca"*+a '(e os s*s"e!as escoares "*enen (na 2,*ca o rac*ona*%a% $rc"*ca '(e e es $ro$*a %e 0or!a '(e s( Bco!$or"a!*en"o3 s(s $rocesos *n#eren"es3 $(e%en #acerse *n"e*,*bes %e 0or!a *n%e$en%*en"e %e as %*0erenc*as en !a"er*a %e *%eoo,)a $o)"*ca y econ2!*ca. La "ercera res$(es"a a0*r!a '(e as re0or!as e%(ca"*+as3 no son s*no $ar"e %e as re0or!as soc*aes !s a!$*as '(e aco!$a@an a os $rocesos %e ca!b*o soc*a y '(e es $rec*sa!en"e y s2o en s( !arco '(e $(e%en e,ar a ser co!$ren%*%as. No es %*0)c* encon"rar ar,(!en"os '(e %e0*en%en es"e $(n"o %e +*s"a. As)3 $or e4e!$o3 Merr*"" y Coo!bs re!arcaron '(e3 #ay (na e+*%enc*a *ncon"ro+er"*be %e '(e en a !ayor)a %e nac*ones +*r"(a!en"e "o%as as %ec*s*ones e%(ca"*+as3 y c*er"a!en"e *nc(*%os os es0(er1os en 0a+or %e as ,ran%es re0or!as3 es"n e/"re!a%a!en"e *n"erreac*ona%os con acon"ec*!*en"os conc(rren"es en os re*nos c("(ra3 soc*a3 econ2!*co y $o)"*co. De #ec#o3 se $o%r)a *r !(c#o !s a y a0*r!ar3 co!o #ace S*!!ons3 '(e os 0ac"ores $o)"*cos y econ2!*co son !(c#o !s *!$or"an"es en o '(e se re0*ere a a con0or!ac*2n %e as re0or!as e%(ca"*+as %e o '(e o son os 0ac"ores *n"ernos %e $ro$*o s*s"e!a escoar. A'() %are!os $or b(ena3 en $r*nc*$*o3 es"a 6"*!a o$c*2n y cons*%erare!os3 $or "an"o3 '(e as re0or!as e%(ca"*+as son co!$rens*bes en e !arco !s a!$*o %e a %*n!*ca %e os s*s"e!as soc*aes. A#ora "o%a+)a cabe $re,(n"arse $or '(& se $ro%(cen as re0or!as e%(ca"*+as. Y3 co!o es #ab*"(a "a!b*&n a'() se enc(en"ra (n aban*co rea"*+a!en"e a!$*o %e $ro$(es"as "e2r*cas. Esenc*a!en"e3 #ay %os $re,(n"as '(e %eben $an"earse $ara en"en%er es"e $or '(&. Son as s*,(*en"es9
;H C(an%o se %*ce '(e (na re0or!a e%(ca"*+a %ebe en"en%erse en e !arco !s a!$*o %e (n s*s"e!a soc*a c( es es"e s*s"e!a9 e $ro$*o $a)s o 5en n(es"ro caso5 e s*s"e!a soc*a occ*%en"a3 ca$*"a*s"a y %esarroa%o D*c#o %e o"ra 0or!a3 a e/$*cac*2n %e as ca(sas %e a re0or!a e%(ca"*+a %ebe encon"rarse s2o en e con"e/"o nac*ona o en (n con"e/"o *n"ernac*ona3 !s a!$*o s"a es (na $re,(n"a '(e "*ene '(e +er con e !arco %e co!$rens*2n %e as re0or!as. C(an%o %ec*!os '(e (na re0or!a e%(ca"*+a %e$en%e3 en b(ena !e%*%a %e !arco soc*a econ2!*co y $o)"*co3 $ar"*!os %e (na +*s*2n %e ac(er%o con a c(a a re0or!a es (n $roceso %e a4(s"e a (nas n(e+as %e!an%as o b*en %e o"ra %*s"*n"a se,6n a c(a es e res("a%o %e (n con0*c"o en"re 0(er1as y +aores o$(es"os Se "ra"a %e (na $re,(n"a '(e "*ene '(e +er con a ca(sa %e a re0or!a. Cr(1an%o la! "o!i,le! e!"ue!ta! te(ica! a es"as %os $re,(n"as a$arece (na !a"r*1 %e "eor)as e/$*ca"*+as %e as re0or!as e%(ca"*+as '(e3 $o%r)a "o!ar a 0or!a esbo1a%a en a "aba ;. Vea!os ca%a (na %e es"as c(a"ro $os*b**%a%es $or se$ara%o3 e!$e1an%o $r*!ero $or a'(eas '(e cons*%eran as re0or!as e%(ca"*+as co!o (n 0en2!eno a escaa $(ra!en"e nac*ona. La "i$ea teoía e8"licativa 3 '(e %eno!*na!os a'() $elioi!tica 5y '(e co!b*na (n !arco e/$*ca"*+o nac*ona con (na ca(sac*2n basa%a en e e'(**br*o53 sos"*ene '(e (na re0or!a e%(ca"*+a no es o"ra cosa '(e (n !o+*!*en"o na"(ra #ac*a es"a%*os ca%a +e1 !s a"os %e %esarroo soc*a o3 $or o !enos3 (na ser*e %e a%a$"ac*ones necesar*as $or ca(sa %e os %ese'(**br*os en"re as %e!an%as y neces*%a%es %e a soc*e%a% %e (n $a)s concre"o y a res$(es"a '(e %a e s*s"e!a escoar nac*ona. Por o "an"o3 es (na $ers$ec"*+a #o!eos""*ca3 %e ac(er%o con a c(a o !s *!$or"an"e es a *n"e,rac*2n 0(nc*ona3 a ar!on)a y a es"ab**%a% en"re neces*%a%es nac*onaes y s*s"e!a escoar. As)3 se,6n a("ores co!o Merr*"" y Coo!bs3 as re0or!as se $ro%(c*r)an co!o res("a%o %e (na *n"eracc*2n en"re s*s"e!a soc*a y s*s"e!a escoar a a b6s'(e%a cons"an"e %e e'(**br*o y con (n #or*1on"e cara!en"e !e*or*s"*co. Por es"a ra12n3 "o%as as re0or!as $asar)an $or as !*s!as 0ases9 a$arece (na n(e+a neces*%a% soc*a en e $a)s: se as*,na a a esc(ea a res$onsab**%a% %e a sa"*s0acc*2n %e es"a neces*%a%: se re0or!a a esc(ea $ara aco!o%ara a a n(e+a 0(nc*ona*%a%: a esc(ea as(!e e n(e+o ro9 y3 co!o consec(enc*a3 se $ro%(cen ca!b*os "an"o a"en"es co!o !an*0*es"os en a soc*e%a%. En res(!en3 as re0or!as e%(ca"*+as +en%r)an %e"er!*na%as $or a neces*%a% %e !an"ener e e'(**br*o %e (n s*s"e!a #o!eos""*co3 %e '(e e s(bs*s"e!a escoar 0or!a $ar"e. La !e'u%da teoía 3 '(e %eno!*nare!os dial:ctica 5y '(e $ar"e %e (n !arco %e e/$*cac*2n nac*ona con (na ca(sac*2n cen"ra%a en e con0*c"o5 a0*r!a3 en ca!b*o3 '(e os s*s"e!as soc*aes son $ro0(n%a!en"e *nes"abes $or'(e con"*enen en s( seno con0*c"os %e +aores3 %e r*'(e1a y %e $o%er. De ac(er%o con es"a e/$*cac*2n3 as re0or!as e%(ca"*+as ser)an e res("a%o %e es"os con0*c"os en"re ,r($os soc*aes3 &"n*cos3 nac*onaes3 re*,*osos3 $o)"*cos con *n"ereses *nco!$a"*bes o b*en e res("a%o %e con"ra%*cc*ones es"r(c"(raes 5$or e4e!$o3 %e ra)1 econ2!*ca5 '(e no #an s*%o a%ec(a%a!en"e !e%*a%as o res(e"as. No #ace 0a"a se@aar '(e es"a $ers$ec"*+a es" !(y *n0(*%a $or a "eor)a !ar/*s"a #as"a e $(n"o '(e #ay a("ores '(e e/$*can as re0or!as e%(ca"*+as sobre a base %e con0*c"os %e *n"ereses en"re %*0eren"es cases soc*aes. Re$resen"a"*+os %e es"as "eor)as son a("ores co!o Mar")n Carnoy y -enry Le+*n. Pase!os a#ora a as "eor)as '(e cons*%eran as re0or!as e%(ca"*+as co!o 0en2!enos '(e s2o $(e%en ser en"en%*%os %es%e (na "e!"ectiva i%te%acio%al 3 a escaa !(n%*a. De n(e+o encon"rare!os a'()3 en $r*!er (,ar3 as "eor)as '(e %e0*en%en '(e a co!$rens*2n %e as re0or!as e%(ca"*+as s2o es $os*be s* se ace$"a a e/*s"enc*a %e o '(e $o%r)a!os %eno!*nar (n Bs*s"e!a c("(ra rea"*+a!en"e (n*0*ca%o a escaa !(n%*a. Es"o es "an"o co!o %ec*r '(e e !(n%o "*en%e a (n 6n*co $a"r2n econ2!*co3 $o)"*co y c("(ra. De a !*s!a 0or!a '(e "o%os os $a)ses se a$res(ran en con+er,er se,6n es"e $a"r2n3 a '(e $ro,res*+a!en"e se *rn acercan%o3 "a!b*&n *rn re0or!an%o s(s s*s"e!as escoares en (na )nea *,(a!en"e con+er,en"e. Por es"a ra12n %eno!*na!os a es"as "eor)as con+er,en"es 5basa%as en (n !arco *n"ernac*ona y en (na
; ca(sac*2n cen"ra%a en e e'(**br*o5. Ms "ar%e o !s "e!$rano3 as es"r(c"(ras y as $rc"*cas e%(ca"*+as %e "o%o e !(n%o se $arecern "an"o '(e se #arn *n%*s"*n,(*bes3 %e a !*s!a 0or!a '(e #oy se enc(en"ran en "o%o e !(n%o os !*s!os $ro%(c"os y !arcas co!erc*aes. Las re0or!as e%(ca"*+as a$arecer)an s*e!$re co!o a necesar*a res$(es"a a *!$era"*+o %e a ,oba*1ac*2n y a *n"ernac*ona*1ac*2n %e a econo!)a. C(an"o !s se $arecen os $a)ses %es%e e $(n"o %e +*s"a $o)"*co3 econ2!*co y soc*a3 !s "*en%en a $arecerse s(s s*s"e!as escoares. C(an"o !s se $arecen &s"os3 !s $arec*%os son os $robe!as a os c(aes %eben en0ren"arse y3 a 0*n y a cabo3 !s co*nc*%en"es son as re0or!as e%(ca"*+as. A("ores s*,n*0*ca"*+os %e es"a $ers$ec"*+a son3 $or e4e!$o3 o*3 Ra!)re1 y Meyer. F*na!en"e3 #ay "o%a+)a (na +lti$a "e!"ectiva '(e co!$ar"e con a an"er*or a creenc*a 0*r!e %e '(e as re0or!as e%(ca"*+as rec*en"es %eben en"en%erse a a (1 %e (na %*n!*ca s2o co!$rens*be a escaa !(n%*a3 $ero '(e no se basa en (na +*s*2n 0(nc*ona*s"a3 s*no en a e/*s"enc*a %e con0*c"os en"re $a)ses y en"re ,r($os soc*aes. Es"a ser)a la teoía de la dependencia3 5se,6n a c(a os +er%a%eros *n"ereses en 4(e,o ser)an3 $or (n a%o3 os %e ca$*"a*s!o *n"ernac*ona 5as !("*nac*onaes5 y3 $or e o"ro3 os e,)"*!os *n"ereses %e os $a)ses en +)as %e %esarroo. En es"e con"e/"o3 os or,an*s!os *n"ernac*onaes con"r*b(*r)an !(c#o a a $ro$a,ac*2n %e as es"r(c"(ras y !&"o%os %e ense@an1a '(e !s con+*enen a os ,r($os *n"ernac*onaes %o!*nan"es3 0*nanc*an%o y $res"an%o a$oyo a as re0or!as e%(ca"*+as %*r*,*%as a 0a+orecer os $r*nc*$*os %e ca$*"a*s!o !o%erno %e neo*bera*s!o. A("ores re$resen"a"*+os %e es"a $ers$ec"*+a son3 $or e4e!$o3 A"bac# y G*nsb(r,. La $ers$ec"*+a '(e a'() se as(!e cons*s"e en conce%er !ayor $o%er e/$*ca"*+o a as "eor)as '(e cen"ran a ca(sac*2n en e e'(**br*o3 ya sea a escaa nac*ona o3 en e caso %e $a)ses '(e3 co!o os e(ro$eos3 se enc(en"ran en (n $roceso %e %ec*%*%a con+er,enc*a3 "a!b*&n *n"ernac*ona. Con "o%o3 es %*0)c* s(s"raerse a a con+*cc*2n %e '(e "o%a re0or!a e%(ca"*+a es3 en "o%o o en $ar"e3 (na e/$res*2n %e (n con0*c"o %e *n"ereses. Y3 $or eo3 "a +e1 '(e$a conc(*r '(e en ca%a re0or!a $(e%en a$arecer en %*s"*n"a !e%*%a ee!en"os '(e %*0)c*!en"e se $(e%en *n"er$re"ar "an s2o a a (1 %e (na 6n*ca "eor)a. Probabe!en"e3 es"a conc(s*2n s2o s*r+a $ara a0*r!ar e carc"er ,en(*no3 6n*co e *rre$e"*be %e ca%a re0or!a e%(ca"*+a. ¿Po 9u: )a!e! ta%!cue% la! e)o$a! educativa!? Ten*en%o $resen"e '(e (na re0or!a e%(ca"*+a es3 an"e "o%o3 (n $roceso %e %esarroo %e (na $o)"*ca $6b*ca3 $(e%e a0*r!arse '(e "ransc(rr*r $or as !*s!as 0ases '(e c(a'(*er o"ra $o)"*ca $6b*ca. Ta y co!o se s(,*r*2 en e ca$)"(o an"er*or3 es"as 0ases ser)an9 ;. La *%en"*0*cac*2n %e (n $robe!a. . La 0or!(ac*2n %e so(c*ones. =. La "o!a %e %ec*s*ones. H. La e4ec(c*2n %e $ro,ra!a %e ac"(ac*2n. . La 0*na*1ac*2n %e a ac"(ac*2n y s( e+a(ac*2n. S* se *n"en"ara a$*car a#ora es"as 0ases a %esarroo %e (na re0or!a e%(ca"*+a e res("a%o $o%r)a ser &s"e9 1. La ide%ti)icaci(% de u% "o,le$a. Las ca(sas or*,*nar*as %e as re0or!as e%(ca"*+as $(e%en ser !(y %*+ersas3 $ero e %esenca%enan"e es s*e!$re (na s*"(ac*2n %e %ese'(**br*o '(e es $erc*b*%a corno $robe!"*ca. P(e%e "ra"arse %e (n %ese'(**br*o en"re e s*s"e!a escoar y e s*s"e!a soc*a 5(n $robe!a %e %es 0ase5 o b*en %e (n %ese'(**br*o en"re o '(e e s*s"e!a escoar %eber)a conse,(*r y a'(eo '(e3 en rea*%a% cons*,(e y en"onces se "ra"a %e (n $robe!a %e e0*cac*a. #. La )o$ulaci(% de la! lí%ea! 'e%eale! de u%a e)o$a. Una +e1 %*a,nos"*ca%a (na s*"(ac*2n $robe!"*ca $(e%e ser '(e a so(c*2n $o)"*ca $asa $or (na re0or!a3 o no. P(e%e '(e bas"e con (n ca!b*o %e %*rec"r*ces $o)"*cas o b*en3 $or e4e!$o3 con (n rea4(s"e $res($(es"ar*o. Para '(e se $ro%(1ca (na re0or!a %eben %arse as con%*c*ones en(nc*a%as en e a$ar"a%o an"er*or3 %e o con"rar*o se "ra"ar %e (na n(e+a $o)"*ca e%(ca"*+a '(e no se "ra%(c*r en (na re0or!a. Por e4e!$o3 (n ,ob*erno soc*a*s"a acce%*2 a $o%er en e a@o ;?< en e Es"a%o es$a@o y a(n'(e se a$res(r2 a e/$er*!en"ar n(e+os !o%eos $e%a,2,*cos con"*n(2 "raba4an%o ba4o5 e %*c"a%o %e a Ley Genera %e E%(cac*2n 0ran'(*s"a %e ;?K #as"a ;??3 a@o en '(e se
;> a$rob2 a LOGSE. M(c#as re0or!as e%(ca"*+as3 $ero no "o%as3 re'(*eren (n $er*o%o a%ec(a%o %e e/$er*!en"ac*2n y %e $r(eba3 !(y es$ec*a!en"e as '(e a0ec"an a c(rr)c((! y3 $or cons*,(*en"e3 a os !&"o%os y os con"en*%os %e a ense@an1a. S*n es"a e/$er*!en"ac*2n ser)a *rres$onsabe $ro$oner a a$robac*2n %e (na re0or!a. De a !*s!a !anera3 "a!b*&n es !(y *!$or"an"e '(e %(ran"e es"a e"a$a se cons("e y se 0a+ore1ca a !/*!a $ar"*c*$ac*2n %e "o%os os sec"ores a0ec"a%os $or a re0or!a. *. La a"o,aci(% de la e)o$a. S* se #a o$"a%o $o)"*ca!en"e $or (na re0or!a3 en"onces #ay '(e conse,(*r a$robara9 En s*s"e!as cen"ra*1a%os3 as re0or!as re'(*eren (na sanc*2n e,*sa"*+a. Pero n* "an s*'(*era en es"os s*s"e!as se $(e%e e+ar a%ean"e (na re0or!a s2o $or +)a e,*sa"*+a9 s*e!$re es necesar*o (n $roceso %*r*,*%o a conse,(*r a$oyo en"re os %*0eren"es ac"ores %e s*s"e!a escoar. Por o "an"o3 a%e!s %e corres$on%*en"e a$oyo $o)"*co3 #ace 0a"a (n necesar*o %*o,o con os s*n%*ca"os %ocen"es3 as %*0eren"es a%!*n*s"rac*ones3 as asoc*ac*ones %e 0a!**as y %e es"(%*an"es3 os "*"(ares %e cen"ros $r*+a%os3 os a,en"es soc*aes y econ2!*cos. En $ar"e3 es"os %*o,os $o%r)an "ener (,ar en os conse4os escoares3 $ero se %an sobre "o%o en con+ersac*ones5b*$ar"*"as en"re e corres$on%*en"e !*n*s"er*o y os %*0eren"es ac"ores #as"a ,aran"*1ar '(e a !ayor)a3 s* no "o%os eos3 $res"an a$oyo a a re0or!a.
-. La "o'e!iva a"licaci(% de la e)o$a. As) co!o a e/$er*!en"ac*2n se e+a a cabo en e !o!en"o %e %*se@ar a re0or!a3 (na +e1 &s"a #a s*%o a$roba%a #ay '(e ,aran"*1ar (na a%o$c*2n $ro,res*+a y ,ra%(a3 %e 0or!a '(e se 0a+ore1can as necesar*as a%a$"ac*ones a os con"e/"os ocaes y se +ayan reso+*en%o os con0*c"os $ar"*c(ares '(e $(e%an *r s(r,*en%o. A no ser '(e se "ra"e %e re0or!as $(ra!en"e a%!*n*s"ra"*+as3 a !ayor)a %e as re0or!as e%(ca"*+as 5ya sea $or'(e a0ec"an a as es"r(c"(ras o a os c(rr)c(a5 no se a%o$"an %e a noc#e a a !a@ana3 s*no '(e re'(*eren (n $roceso y (n caen%ar*o $(r*an(a3 so!e"*%o a as %*s$on*b**%a%es $res($(es"ar*as. C(n"os a@os $(e%e "ar%ar (na re0or!a e%(ca"*+a en ser a$*ca%a A !en(%o se c*"a e caso %e a re0or!a s(eca9 "re*n"a a@os %(r2 e $roceso %es%e a *%en"*0*cac*2n %e $robe!a3 a 0*naes %e os a@os c(aren"a3 #as"a a %e0*n*"*+a ,enera*1ac*2n3 s*n '(e %e n*n,(na !anera e/*s"*eran $robe!as %e "*$o 0*nanc*ero. S* es"os $robe!as se $resen"aran3 $(e%e '(e #(b*era as$ec"os '(e no e,asen a $onerse en $rc"*ca n(nca. Es"o3 $or e4e!$o3 es o '(e $as2 con a For!ac*2n Pro0es*ona %e "ercer ,ra%o $re+*s"a en a Ley Genera %e E%(cac*2n es$a@oa3 %e ;?K y n(nca $(es"a en $rc"*ca. 2.
;K $ara a !on*"or*1ac*2n %e 0(nc*ona!*en"o 5o !a 0(nc*ona!*en"o5 %e os s*s"e!as escoares3 %es%e (n $(n"o %e +*s"a on,*"(%*na o b*en "rans+ersa. La e+a(ac*2n %e as re0or!as e%(ca"*+as acos"(!bra a con"e!$ar %os %*!ens*ones co!$e!en"ar*as9 a on,*"(%*na3 es %ec*r3 a "ra+&s %e "*e!$o3 y a "rans+ersa3 es %ec*r3 en %*0eren"es (,ares en e !*s!o !o!en"o. As) se $(e%e +er3 $or e4e!$o3 s* #ay ca!b*os *!$or"an"es en as s(ces*+as co#or"es o b*en s* se $ro%(cen %*s$ar*%a%es re,*onaes. Es'(e!"*ca!en"e3 as 0rases $or as '(e a"ra+*esa (na re0or!a e%(ca"*+a son as se $resen"an en e ,r0*co H. Pero3 s* se %eseara *r !s e4os y $ro0(n%*1ar en as con%*c*ones $ro$*as %e as re0or!as e%(ca"*+as3 ser)a $rec*so e/a!*nar !(c#as re0or!as %*0eren"es y a+er*,(ar as) s(s carac"er)s"*cas co!(nes. Des,rac*a%a!en"e3 no %*s$one!os "o%a+)a %e es"(%*os '(e nos $er!*"an "eor*1ar3 !s a %e o '(e #e!os #ec#o #as"a a#ora3 sobre as 0ases %e as re0or!as e%(ca"*+as. En $ar"e3 es"a carenc*a es %eb*%a a #ec#o %e '(e as re0or!as e%(ca"*+as3 '(*1s a %*0erenc*a %e o '(e oc(rre en o"ros sec"ores %e a ac"(ac*2n $o)"*ca3 son e/"re!a%a!en"e $ar"*c(ares y rea"*+as a (n con"e/"o concre"o. Por e4e!$o3 %*0)c*!en"e as 0ases $or as '(e a"ra+*esa (na re0or!a en (n s*s"e!a %escen"ra*1a%o co!o $(e%a ser e s(*1o sern %e a$*cac*2n en (n s*s"e!a cen"ra*1a%o co!o e 0ranc&s3 y +*ce+ersa. Pero3 en $ar"e "a!b*&n es"a carenc*a $(e%e ser ca(sa%a $or e #ec#o %e '(e os es"(%*os %e Po)"*ca E%(ca"*+a se #an %e%*ca%o sobre "o%o a %escr*b*r y ana*1ar $o)"*cas e%(ca"*+as concre"as y no a "eor*1ar sobre es"as $o)"*cas. A(n as)3 %*s$one!os %e a,(nas e/ce$c*ones '(e "ra"an %e e/a!*nar con "o%o %e"ae a,(nos %e os !o!en"os !s cr(c*aes %e "o%a re0or!a e%(ca"*+a. Es"o es o '(e #an #ec#o G("#r*e y o$$*c# a %esarroar s( !o%eo "e2r*co a!a%o A.L.M.3 '(e es"(%*a os $rocesos %e ,&nes*s %e as re0or!as e%(ca"*+as 5en reac*2n con a *%en"*0*cac*2n %e $robe!as5 %es%e (na $ers$ec"*+a e!*nen"e!en"e $o)"*ca. De ac(er%o con es"e !o%eo3 $ara '(e se $ro%(1ca (na re0or!a e%(ca"*+a es necesar*o '(e se %en s*!("nea!en"e "res con%*c*ones9 a*nea!*en"o3 *n*c*a"*+a y !o+**1ac*2n. Vea!os ca%a (na %e eas $or se$ara%o.
1. El ali%ea$ie%to es (na s*"(ac*2n $o)"*ca '(e se $ro%(ce c(an%o co*nc*%en c(a"ro 0en2!enos $o)"*cos en (na soc*e%a% concre"a9 '(e es"a soc*e%a% "en,a3 en es"e $rec*so !o!en"o3 u%a! "e)ee%cia! "olítica! claa! & $a&oitaia!. En e ca!$o %e a $o)"*ca e%(ca"*+a es"as $re0erenc*as s*e!$re "*enen '(e +er con e 4(e,o en"re c(a"ro +aores %*0eren"es9 *ber"a%3 *,(a%a%3 e/ceenc*a + e0*c*enc*a. E 4(e,o en"re es"os c(a"ro +aores o0rece !(c#as $os*bes a"erna"*+as3 $ero o '(e a#ora es *!$or"an"e es en"en%er '(e3 $or re,a ,enera3 (na soc*e%a% "*en%e a $r*!ar (no %e es"os +aores: c(an%o es"a $r*!ac)a es reconoc*%a co!o !ayor*"ar*a3 en"onces $o%e!os a0*r!ar '(e esa soc*e%a% "*ene (nas $re0erenc*as $o)"*cas caras. Por e4e!$o3 ace$"ar)a #oy a soc*e%a% es$a@oa (na $ro$(es"a %e re0or!a %*r*,*%a a a s($res*2n %e as esc(eas $r*+a%as Sea c(a sea a res$(es"a3 s* #ay (na '(e a$arece cara3 en"onces s*,n*0*ca '(e a soc*e%a% es$a@oa "*ene e0ec"*+a!en"e (nas $re0erenc*as $o)"*cas !ayor*"ar*as con res$ec"o a es"a c(es"*2n y se %a3 $or cons*,(*en"e3 (na $r*!era $recon%*c*2n: '(e u%a dete$i%ada co%dici(% de la !ociedad !ea "eci,ida co$o u% "o,le$a de "olítica educativa3 es %ec*r3 a o$*n*2n $6b*ca 5o (na $ar"e s*,n*0*ca"*+a %e os ac"ores $o)"*cos5 $roca!a (na *nsa"*s0acc*2n res$ec"o %e s*s"e!a escoar. Es"a *nsa"*s0acc*2n $(e%e "ener '(e +er3 en "&r!*nos ,eneraes3 o b*en con (n !a 0(nc*ona!*en"o %e s*s"e!a o b*en con (n %es0ase en"re o '(e e s*s"e!a $ro%(ce y o '(e a soc*e%a% $*%e: u% co%u%to de alte%ativa! "olítica! . No #ace 0a"a %ec*r '(e3 en (na soc*e%a% %e!ocr"*ca3 s*e!$re a$arecen a"erna"*+as $o)"*cas $ara reso+er os $robe!as. Los c)n*cos e,an a %ec*r '(e o '(e no 0a"a n(nca son a"erna"*+as $o)"*cas en b(sca %e $robe!as $or reso+er: > u%a co&u%tua "olítica )avoa,le 3 Es"o s*,n*0*ca (n con"e/"o $o)"*co s(0*c*en"e!en"e $re%*s$(es"o a ca!b*o. Ee!en"os $ro$*os %e es"a coy(n"(ra ser)an3 $or e4e!$o3 (n a$oyo $ara!en"ar*o s(0*c*en"e3 (nos son%eos %e o$*n*2n 0a+orabes3 (na acc*2n %e os !e%*os %e co!(n*cac*2n co*nc*%en"e en es"e sen"*%o3 e"c.
;< Un ,ran $o*"2o,o3 i%'do%3 a0*r!a '(e c(an%o co*nc*%en es"as c(a"ro con%*c*ones3 en"onces se $ro%(ce o '(e & %eno!*na +en"ana $ara a o$or"(n*%a%3 es %ec*r3 (na o$or"(n*%a% $ara a re0or!a. Es con+en*en"e3 $(es3 '(e se a$ro+ec#e es"a +en"ana y es a'() c(an%o en"ran en 4(e,o a *n*c*a"*+a y a !o+**1ac*2n. #. La i%iciativa3 %e ac(er%o con e !o%eo A.I.M.3 no es !s '(e (n #ec#o3 (na ac"(ac*2n o (nas c*rc(ns"anc*as '(e *n*c*an e $roceso y no se corres$on%e3 $or "an"o3 con o '(e nor!a!en"e se conoce $or *n*c*a"*+a $o)"*ca. Es a c#*s$a '(e #ace sa"ar e $robe!a a a $r*!era )nea %e a a,en%a $o)"*ca y '(e o cooca en a $r*!era $,*na %e os $er*2%*cos. S* e a*nea!*en"o es3 sobre "o%o3 (na $re%*s$os*c*2n3 a *n*c*a"*+a3 en ca!b*o3 es e !o"or %e arran'(e3 Gu;tie & o""ic; %e0*en%en '(e as %os 0(en"es $r*nc*$aes %e *n*c*a"*+a $ara as re0or!as e%(ca"*+as son %e "*$o %e!o,r0*co o b*en econ2!*co3 *nc(yen%o "a!b*&n ba4o es"e e$),ra0e as neces*%a%es %er*+a%as %e $ro,reso "ecno2,*co. Cara!en"e3 es (na $ers$ec"*+a *ns(0*c*en"e3 $ero $or o !enos #ay '(e reconocer e +aor %e a0*r!ar '(e as *n*c*a"*+as '(e se basan en ca!b*os %e!o,r0*cos o b*en econ2!*cos son ,enera!en"e *ncon"es"a%as3 o c(a no s*e!$re oc(rre con as *n*c*a"*+as or*en"a%as a (na $re"en%*%a !e4ora %e a ca*%a% e%(ca"*+a. *. E 6"*!o ee!en"o es a $ovili3aci(%3 a acc*2n '(e (n ac"or $o)"*co 5"a!b*&n a!a%o e!$resar*o $o)"*co en es"e caso5 e!$ren%e $ara $ro!o+er a re0or!a e%(ca"*+a c(an%o a B+en"ana $ara a o$or"(n*%a% es" ab*er"a. Cabe %ec*r '(e a +en"ana acos"(!bra a es"ar ab*er"a s2o %(ran"e (n cor"o $er)o%o %e "*e!$o3 !s a %e c(a se $*er%e a o$or"(n*%a% $ara a re0or!a. De !o%o cons*s"en"e con es"e !o%eo3 G("#r*e y o$$*c# #an %esarroa%o %*0eren"es es"(%*os '(e ay(%an a co!$ren%er c(an%o es $os*be '(e se $ro%(1can re0or!as e%(ca"*+as o3 %*c#o %e o"ra 0or!a3 en '(& !o!en"os y c*rc(ns"anc*as es !s 0a+orabe '(e se $ro%(1can re0or!as e%(ca"*+as. Las conc(s*ones %e s( es"(%*o es e+an a a0*r!ar '(e9 Las re0or!as e%(ca"*+as3 co!o as re0or!as soc*aes3 no son o"ra cosa '(e res$(es"as re"ar%a%as %e s*s"e!a $o)"*co a (na s*"(ac*2n %e %ese'(**br*o. Por es"a ra12n3 es !s $orobabe '(e se $ro%(1can re0or!as en !o!en"os %e ca!b*o soc*a3 $o)"*co o econ2!*co y3 $or "an"o3 %e %ese'(**br*o3 '(e %(ran"e $er*o%os %e es"ab**%a%. As) $(es3 son "&r!*nos asoc*a%os a as re0or!as e%(ca"*+as a!b*,e%a%3 *ncer"*%(!bre y ca!b*o %e +aores. Las re0or!as '(e acaban s*en%o e+a%as a a $rc"*ca s*e!$re #an s*%o $rece%*%as %e (na *n"ensa conc*enc*a $6b*ca %e (na s*"(ac*2n $robe!"*ca: s*n $robe!a3 no #ay re0or!a. La $robab**%a% %e '(e (na $ro$(es"a %e re0or!a e%(ca"*+a e,(e a "rans0or!arse en (na *n*c*a"*+a rea %e$en%e !(c#o %e #as"a '(& $(n"o s(s abo,a%os 5o e!$resar*os5 $(e%en $resen"ara %e 0or!a cons*s"en"e con os n(e+os +aores '(e a#ora son $ree!*nen"es en a soc*e%a%. Una re0or!a no es n(nca a("o$ro$(sa%a3 es %ec*r3 s* no %*s$one %e abo,a%os o %e e!$resar*os $o)"*cos ca$aces3 no $ros$era. Tors"en -(s&n3 (no %e os !ayores es"(%*osos %e as $o)"*cas e%(ca"*+as y %e *!$ac"o %e a *n+es"*,ac*2n $s*co$e%a,2,*ca sobre as re0or!as e%(ca"*+as3 #a s*%o (no %e os $ocos a("ores '(e se #a a"re+*%o a s(,er*r es"ra"e,*as a%ec(a%as $ara con%(c*r as re0or!as e%(ca"*+as a &/*"o y3 $or o "an"o3 rece"as $ara '(e os e!$resar*os y os abo,a%os %e as re0or!as e%(ca"*+as $(e%an conse,(*ro. La! !ei! eceta! de @u!:% son as s*,(*en"es9 1. U%a e)o$a educativa !(lo tie%e !e%tido !i aco$"aa a u%a e)o$a !ocial 3 a a '(e a 0*n y a cabo %ebe es"ar s(bor%*na%a. S* es"o no se "*ene $resen"e3 se cae en e error %e "ener 0e c*e,a en as re0or!as e%(ca"*+as3 a"r*b(y&n%oes !s ob4e"*+os %e os '(e $or s) !*s!as $(e%en e,ar a conse,(*r. #. A(n'(e3 con a,(nas e/ce$c*ones3 a !ayor)a %e as re0or!as e%(ca"*+as se *n*c*a con +ocac*2n nac*ona y3 $or "an"o3 %es%e (n or,an*s!o cen"ra y $an*0*ca%or3 b(ena $ar"e %e s( &/*"o ra%*ca en '(e a 4(s"*0*cac*2n %e a re0or!a sea co!$ar"*%a a escaa oca y %e cen"ro escoar. Es %ec*r3 '(e la e)o$a !ea "eci,ida co$o u%a %ece!idad de!de lo! $i!$o! ce%to! e!colae! .
;? F*na!en"e3 os %es"*na"ar*os %e as re0or!as son os cen"ros escoares3 y s* en s( seno no se +e a neces*%a% %e (na re0or!a3 '(*&n a e+ar a cabo *. Si ;a& u% !eceto e% la "la%i)icaci(% de la! e)o$a! e! la le%titud . A no ser '(e (na re0or!a e%(ca"*+a aco!$a@e a (na +er%a%era re+o(c*2n $o)"*ca3 se encon"rar con !(c#os obs"c(os %er*+a%os %e #ec#o %e '(e #a %e con"r*b(*r a ca!b*ar !(c#os (sos y cos"(!bres b*en arra*,a%as. Vencer es"a *nerc*a re'(*ere "*e!$o y ,ra%(a*%a%. Por o "an"o3 acos"(!bra a ser !e4or $ecar %e en"*"(% '(e %e ra$*%e1. -. U%a e)o$a de a$"lio alca%ce e9uiee ta$,i:% u% a$"lio co%!e%!o e%te todo! lo! actoe! i$"licado! . Es"e consenso se $(e%e ob"ener s* se 0a+orece a $ar"*c*$ac*2n en "o%os os es"a%*os %e %*se@o y a $an*0*cac*2n %e a re0or!a3 con a 6n*ca con%*c*2n %e '(e es"a $ar"*c*$ac*2n sea e0ec"*+a y res$onsabe y no $(ra!en"e no!*na. 2. Prec*sa!en"e3 se #a %e $re+er en e $roceso %e $(es"a en $rc"*ca %e a re0o!;a (n con4(n"o %e e!tate'ia! dii'ida! a ve%ce la! e!i!te%cia! al ca$,io 3 '(e *nc(so ba4o as c*rc(ns"anc*as !s 0a+orabes3 enc(en"ran "o%as as re0or!as e%(ca"*+as. La $r*nc*$a res*s"enc*a a ca!b*o $ro+*ene %e a 0a"a %e *n0or!ac*2n sobre a 5$ro$*a re0or!a y e 0("(ro %e ca%a $ersona *!$*ca%a. En es"e sen"*%o3 a !e4or es"ra"e,*a es (na b(ena $o)"*ca %e *n0or!ac*2n y %e %*0(s*2n. =. La 6"*!a es"ra"e,*a 5'(*1s a !s *!$or"an"e %e "o%as5 cons*s"e en crear3 %es%e e !*s!o !o!en"o en '(e se %ec*%e e+ar a%ean"e (na re0or!a3 u% $eca%i!$o de co%tol & evaluaci(% no s2o %e os res("a%os %e a re0or!a: o s*no %e "o%as y ca%a (na %e as e"a$as $or as '(e $asar.
II.*. La i%!u)icie%cia de u% a%0li!i! li%eal E !arco %e an*s*s '(e se acaba %e +er3 en s( a$*cac*2n a (n caso concre"o3 no es e 6n*co $os*be3 $ero "*ene ,ran%es +en"a4as "an"o %*%c"*cas co!o #e(r)s"*cas. -ay '(e cons*%erar3 no obs"an"e3 a,(nos as$ec"os '(e en a e/$*cac*2n an"er*or $o%r)an no #aber '(e%a%o s(0*c*en"e!en"e caros. Co!o ya se #a *n%*ca%o3 as $o)"*cas e%(ca"*+as no son $rocesos !ecn*cos n*3 !(c#o !enos *neaes. E +aor %e as 0ases en(nc*a%as $or Jones es e %e (n !arco ,enera %e an*s*s '(e %ebe ser a$*ca%o con a !ayor 0e/*b**%a% $os*be. As)3 (na 0ase no s*,(e necesar*a!en"e a a $rece%en"e3 as 0ases se $(e%en s($er$oner3 re"roce%er en s( sec(enc*a crono2,*ca o3 "a!b*&n3 a,(nas ac"*+*%a%es 0(nc*onaes $(e%e '(e no a$are1can n(nca a o ar,o %e $roceso. Por e4e!$o3 (na $o)"*ca $(e%e %esa$arecer $or'(e n(nca e,2 a ser e4ec("a%a3 o b*en con"*n(ar s*n '(e a na%*e se e oc(rra reac*onara con res("a%os concre"os. I,(a!en"e3 #ay %ec*s*ones "o!a%as $or (na a("or*%a% $6b*ca '(e no #an s*%o $rece%*%as n(nca $or n*n,(na ac"*+*%a% %e 0or!(ac*2n %e so(c*ones o '(e "a!$oco res$on%en a n*n,6n "*$o %e $e"*c*2n $o)"*ca o a (n $robe!a $re+*a!en"e *%en"*0*ca%o. Ta!b*&n es $os*be '(e3 (na +e1 "o!a%a (na %ec*s*2n $o)"*ca: se *%en"*0*'(e $os"er*or!en"e (n $robe!a3 se rac*ona*ce e *nc(so se e,(en a eaborar es"(%*os con e 0*n %e 4(s"*0*car a eecc*2n. F*na!en"e3 "a!$oco %ebe s($onerse '(e os ac"ores *n"er+*enen soa!en"e en a'(eos !o!en"os en '(e es" $re+*s"o $or e es'(e!a o b*en '(e %e4an %e ser ac"*+os c(an%o e con+*ene a a a("or*%a% $6b*ca '(e as) sea. Los ac"ores son s*e!$re ac"*+os en e !o!en"o %e a *%en"*0*cac*2n %e $robe!a %e a "o!a %e %ec*s*2n3 $ero no %esa$arecen necesar*a!en"e3 c(an%o a %ec*s*2n $o)"*ca ya #a s*%o "o!a%a3 s*no '(e $(e%en ser !(y ac"*+os en e !o!en"o en '(e se e4ec("an as $o)"*cas y3 a6n !s c(an%o se e+a6an. Co!o #an se@aa%o Meny y T#oen*,3 os ac"ores3 os $robe!as3 as so(c*ones3 as %ec*s*ones no son necesar*a!en"e es"abes9 $(e%en ca!b*ar sobre a !arc#a3 a4(s"arse3 re%e0*n*rse3 %esa$arecer o res(r,*r a !e%*%a '(e a acc*2n $o)"*ca $ro,resa.
IV LAS GRADES CUESTIOES DE LAS POLÍTICAS EDUCATIVAS
-as"a a'() se #a $resen"a%o (n !arco ,enera %e an*s*s %e as $o)"*cas e%(ca"*+as3 %es%e (na $ers$ec"*+a 0or!a. A $ar"*r %e a#ora e/a!*nare!os as $o)"*cas e%(ca"*+as %es%e a $ers$ec"*+a %e a $ar"*c(ar*%a% %e s( con"en*%o. En es"e sen"*%o se $(e%e a$*car (na $ers$ec"*+a s*s"&!*ca c(ya $r*nc*$a +*r"(% es !os"rar '(e a'(eo '(e "*ene (,ar en e s*s"e!a escoar es 0(nc*2n %e s*s"e!a soc*a3 econ2!*co y $o)"*co en e '(e "raba4a y sobre e '(e3 *n+ersa!en"e3 "a!b*&n *n0(ye. No ser)a a$ro$*a%o3 $(es3 *!a,*narse (nas reac*ones en"re s*s"e!a escoar y s*s"e!a soc*a b*(n)+ocas 5"a co!o se re0e4a en e ,r0*co 5 co!o s* se "ra"ase %e %os s*s"e!as *n%e$en%*en"es $ero reac*ona%os. Ms b*en se "ra"a %e (nas reac*ones '(e $ar"en %e a *nc(s*2n %e s*s"e!a escoar en e !arco %e s*s"e!a soc*a3 econ2!*co y $o)"*co 5co!o re0e4a !(c#o !e4or e ,r0*co >5. Es %es%e es"a se,(n%a $ers$ec"*+a3 se,6n a c(a s*s"e!a escoar no es o"ra cosa '(e (na $ar"e3 0ra,!en"o o s(bs*s"e!a %e s*s"e!a soc*a3 '(e es"(%*are!os se,(*%a!en"e3 s(s reac*ones e *n0(enc*as.
IV.l. E!tado & educaci(% E re0eren"e re!o"o $ara e an*s*s %e as reac*ones en"re Es"a%o y e%(cac*2n o cons"*"(ye a %obe +o(n"a% $o)"*ca %e $ro+eer3 $or (n a%o3 y %e con"roar3 $or o"ro3 a e%(cac*2n '(e #an %e rec*b*r os c*(%a%anos %e (na soc*e%a% !o%erna. Las ra1ones '(e s(byacen a es"a +o(n"a% $o)"*ca son !6"*$es y #an s*%o ana*1a%as con sobra%o %e"ae en o"ros (,ares. Prc"*ca!en"e %es%e '(e3 en e s*,o VIII3 Pr(s*a e!$e1ara a a"raer a a"enc*2n %e (n n6!ero crec*en"e %e e%(ca%ores y %e $o)"*cos $or s(s cons*%erabes a+ances en !a"er*a %e escoar*1ac*2n $6b*ca #as"a !e%*a%os %e $resen"e s*,o3 e $a$e %e Es"a%o en !a"er*a %e e%(cac*2n no %e42 %e acrecen"arse. Probabe!en"e3 a !/*!a e/$res*2n %e es"e crec*!*en"o e,2 con e a!a%o Es"a%o %e b*enes"ar3 (na es$ec*e %e Leviat;a% bon%a%oso y (n "an"o a("oco!$ac*en"e3 %os %e c(yos bra1os !s $o%erosos eran $rec*sa!en"e a san*%a% y a e%(cac*2n $6b*cas. Des%e !e%*a%os %e $resen"e s*,o #as"a #oy a e+o(c*2n #a s*%o !(y o"ra. Y a '(e se $re+& $ara e 0("(ro !s *n!e%*a"o $ros*,(e $arec*%a )nea a"erna"*+a.
IV.l.l. Del E!tado del ,ie%e!ta a la a3(% de E!tado -as"a !e%*a%os %e a %&ca%a %e os a@os se"en"a $re%o!*naba en E(ro$a y en os Es"a%os Un*%os (na conce$c*2n se,6n a c(a e Es"a%o %eb)a con+er"*rse en e $ro+ee%or %e a e%(cac*2n 0or!a $or e/ceenc*a 5y3 en ,enera3 %e "o%os os %eno!*na%os ser+*c*os $6b*cos5 $ara a "o"a*%a% %e os c*(%a%anos3 s*n o"ro cos"e $ara eos '(e os *!$(es"os y con as !*ras $(es"as en a *,(a%a% %e o$or"(n*%a%es. S*n e!bar,o3 #oy en %)a3 $re+aecen en os !*s!os $a)ses o"ras conce$c*ones sobre e $a$e %e Es"a%o en a $ro+*s*2n %e os ser+*c*os $6b*cos. Se #a %*c#o y re$e"*%o #as"a a sac*e%a% '(e e Es"a%o %e b*enes"ar ya no e/*s"e y se ar,(ye3 $ara%24*ca!en"e3 '(e #a %e4a%o %e e/*s"*r $or ra12n %e Es"a%o3 $or'(e os Es"a%os e(ro$eos 5y3 $or %escon"a%o3 os Es"a%os Un*%os5 +en cercano e !o!en"o en '(e '(e%arn e/#a(s"os s* no $onen 0reno a ,as"o $6b*co3 %os %e c(yos ,ran%es 0ocos son e s*s"e!a san*"ar*o y %e $ens*ones y3 $or s($(es"o3 e s*s"e!a escoar. En s(!a3 y &s"a ser a "es*s '(e *n"en"are!os %e!os"rar a'()3 e $a$e %e Es"a%o en os s*s"e!as escoares %e a Un*2n y %e os Es"a%os Un*%os #a *%o !("an%o %es%e !e%*a%os %e $resen"e s*,o. -oy e Es"a%o b(sca (n n(e+o re$ar"o %e res$onsab**%a%es en e '(e a%o$"ar3 s*n (,ar a %(%as3 (na 0(nc*2n e+a(a%ora %e n(e+o c(@o3 *n"ro%(c*r n(e+as conce$c*ones acerca %e o '(e son os ser+*c*os $6b*cos y a%o$"ar 02r!(as $ara ,es"*onaros '(e !s '(e n(e+as #an %e ser cons*%era%as e/"ra@as a o $6b*co3 $or ser as $ro$*as y #as"a a#ora e/c(s*+as %e a ,es"*2n e!$resar*a $r*+a%a. Co!o +ere!os3 en es"a !("ac*2n #an con0(*%o %*+ersos 0ac"ores '(e +an %es%e os crec*en"es %eseos %e %escen"ra*1ac*2n y %e $ar"*c*$ac*2n en a a%!*n*s"rac*2n y ,es"*2n %e os s*s"e!as escoares3 "an"o $or $ar"e %e as a("or*%a%es ocaes co!o3 en ,enera3 $or os $r*nc*$aes *n"e,ran"es %e a co!(n*%a% e%(ca"*+a 7$ro0esores3 0a!**as y es"(%*an"es83
; #as"a e ca!b*o en os $ara%*,!as '(e r*,en as conce$c*ones %e Es"a%o y %e ,ob*erno %e os s*s"e!as escoares. En es"e recorr*%o e!$e1are!os $or +er c(es son as %*!ens*ones %e as %*s"*n"as 0(nc*ones '(e e Es"a%o e4erce en !a"er*a e%(ca"*+a3 as) co!o #as"a %2n%e acan1a s( c(o"a %e !erca%o s* o cons*%era!os e!$resar*o %e ser+*c*o $6b*co %e a e%(cac*2n. A es"os e0ec"os3 %*s"*n,(*re!os en"re e Es"a%o en e e4erc*c*o %e s( $a$e co!o rec"or %e con4(n"o %e s*s"e!a escoar y e Es"a%o co!o e!$resar*o %e sec"or $6b*co %e a e%(cac*2n. En e $r*!er caso3 s( $o)"*ca a0ec"a o $(e%e a0ec"ar a s*s"e!a escoar en s( con4(n"o3 sea '(*en sea s( e!$resar*o: en e se,(n%o3 s(s %ec*s*ones $o)"*cas a0ec"arn s2o a os cen"ros '(e %e & %e$en%a %*rec"a!en"e3 a(n'(e $(e%an *n0(*r "a!b*&n *n%*rec"a!en"e sobre os res"an"es.
El E!tadoB ecto del !i!te$a e!cola En E(ro$a3 os Es"a%os s*,(en conser+an%o e con"ro %e a !ayor $ar"e %e as 0(nc*ones reac*ona%as con a $ro+*s*2n e%(ca"*+a3 en !ayor o !enor !e%*%a se,6n se "ra"e %e s*s"e!as !s o !enos cen"ra*1a%os. Es en es"e sen"*%o '(e cabe a0*r!ar '(e e Es"a%o es e rec"or %e s*s"e!a escoar. En"re s(s 0(nc*ones !s ree+an"es #ay '(e con"ar con9 5 E es"abec*!*en"o y $ro!(,ac*2n %e os 0*nes %e a e%(cac*2n y %e os ob4e"*+os %e os n*+ees e%(ca"*+os: $or o !enos en e n*+e !s ,enera %e concrec*2n. 5 La a%!*n*s"rac*2n y e ,ob*erno %e s*s"e!a escoar3 en "&r!*nos ,eneraes3 as) co!o a s($er+*s*2n + e con"ro %e s( 0(nc*ona!*en"o. 5 La 0*nanc*ac*2n %e s*s"e!a escoar y3 $ar"*c(ar!en"e3 %e $ar'(e escoar $6b*co y %e os cen"ros s(b+enc*ona%os o concer"a%os. 5 La or,an*1ac*2n %e s*s"e!a escoar en s(s %*s"*n"os n*+ees3 c*cos y !o%a*%a%es *ns"*"(c*onaes. 5 Las $rescr*$c*ones c(rr*c(ares %e os %*s"*n"os n*+ees3 c*cos y !o%a*%a%es *ns"*"(c*onaes3 as) co!o a #o!oo,ac*2n %e ")"(os3 acre%*"ac*ones y cer"*0*ca%os3 c(an%o no s( e/$e%*c*2n %*rec"a. 5 La acre%*"ac*2n y #o!oo,ac*2n3 y ,enera!en"e "a!b*&n a 0or!ac*2n *n*c*a %e $ro0esora%o %e os %*s"*n"os n*+ees e%(ca"*+os. 5 La e+a(ac*2n %e s*s"e!a escoar +3 $ar"*c(ar!en"e3 %e os o,ros acan1a%os $or os a(!nos. Por s($(es"o3 "o%o c(an"o an"ece%e r*,e $ara e $er)o%o %e a escoar*%a% ob*,a"or*a y en !enor !e%*%a $ara os n*+ees3 c*cos y !o%a*%a%es *ns"*"(c*onaes '(e '(e%an 0(era %e es"e $er*o%o 5!(y es$ec*a!en"e a e%(cac*2n $reescoar y a 0or!ac*2n $os"sec(n%ar*a 7(n*+ers*"ar*a y no (n*+ers*"ar*a85. Se sobreen"*en%e con eo '(e e Es"a%o es e ,aran"e %e '(e3 sea !e%*an"e a $ro+*s*2n escoar $6b*ca3 !e%*an"e a $r*+a%a o %*rec"a!en"e %e !anos %e a 0a!**a3 "o%os os c*(%a%anos rec*ben (n ca$*"a !)n*!o %e 0or!ac*2n. Por a e/*s"enc*a %e es"os !)n*!os3 e Es"a%o se ,aran"*1a '(e s(s c*(%a%anos %*s$onen %e os *ns"r(!en"os bs*cos $ara (na correc"a soc*a*1ac*2n o3 %*c#o %e o"ro !o%o3 $ara (na a%ec(a%a *nserc*2n soc*a3 c("(ra3 $o)"*ca y abora. Un e4e!$o ob+*o %e as 0(nc*ones '(e %esarroa e Es"a%o co!o rec"or %e s*s"e!a escoar o cons"*"(ye a 0*4ac*2n %e $er*o%o %e escoar*%a% ob*,a"or*a. No %e4a %e ser s*,n*0*ca"*+o a es"e res$ec"o e #ec#o *nne,abe %e '(e en os 6"*!os "re*n"a a@os es"e $er*o%o #aya crec*%o #as"a acan1ar en a,(nos $a)ses o '(e $robabe!en"e sea s( co"a !/*!a9 a !ayor)a %e e%a% c*+*3 '(e se s*"6a en "o!o a os ;< a@os %e e%a%. En e0ec"o3 en ;?> a e%a% !e%*a %e 0*n %e $er*o%o %e a escoar*%a% ob*,a"or*a en os $a)ses e(ro$eos era %e ;H3; a@os %e e%a%: #oy esa !e%*a es ya %e ;3> a@os %e e%a% y $robabe!en"e se,(*r a(!en"an%o en e 0("(ro s*,(*en%o a "en%enc*a $a"en"e en a "aba II. Es" caro '(e e con"ro e4erc*%o $or e Es"a%o %(ran"e e $er*o%o ob*,a"or*o se #a *ncre!en"a%o os"ens*be!en"e en (n $a1o %e "*e!$o rea"*+a!en"e cor"o. En $a)ses co!o &,*ca y Ae!an*a a %(rac*2n %e $er)o%o ob*,a"or*o acan1a #as"a os ;< a@os %e e%a%3 a(n'(e no necesar*a!en"e a "*e!$o co!$e"o. En os Pa)ses a4os3 $or e con"rar*o3 e $er*o%o %e ob*,a"or*e%a% 0(e a!$*a%o en a $asa%a %&ca%a $or s( e/"re!o *n0er*or3 #as"a *nc(*r a os n*@os %e a@os %e e%a%3 o c(a era nor!a"*+o %es%e !(c#o an"es en e
Re*no Un*%o. L2,*ca!en"e3 as ra1ones '(e s(byacen a (na %ec*s*2n %e "a!a@a *!$or"anc*a3 "an"o %es%e e $(n"o %e +*s"a soc*a co!o econ2!*co3 no son banaes. as"a cons*%erar e aban*co '(e +a %es%e a co!$e4*%a% crec*en"e %e os saberes '(e cons"*"(yen e ca$*"a c("(ra !)n*!o $ara (na c*(%a%an)a res$onsabe3 #as"a a neces*%a% %e con"ar con (na $obac*2n ac"*+a !(c#o !s c(a*0*ca%a %e base. En s(!a3 e Es"a%o +*ene a ,aran"*1ar !e%*an"e s( *!$*cac*2n en a e%(cac*2n "an"o '(e se soc*a*1a correc"a!en"e co!o '(e e s*s"e!a escoar s*r+e %e 0or!a a%ec(a%a a $ro,reso y a %esarroo %e $a)s. As)3 a crec*en"e co!$e"*"*+*%a% *n"ernac*ona co!$or"a a +eces es"ra"e,*as a"erna"*+as co!o3 $or e4e!$o3 e #or*1on"e 0ranc&s %e* %eno!*na%o O,ecti) #9 %o"ar a (n <W %e ,r($o %e e%a% corres$on%*en"e %e a "*"(ac*2n e'(*+aen"e a bac#*era"o. Por c*er"o '(e3 en os $a)ses e(ro$eos3 es"a co!$e"*"*+*%a% no s2o se con"e!$a co!o a,o necesar*o 0ren"e a os Es"a%os Un*%os y3 !(y es$ec*a!en"e3 0ren"e a Ja$2n3 s*n '(e *nc(ye "a!b*&n (na +er"*en"e *n"ere(ro$ea. En e0ec"o3 os $a)ses !*e!bros %e a Un*2n E(ro$ea s(scr*b*eron (n Ac"a Xn*ca en a c(a se $er!*"e a *bre c*rc(ac*2n %e "raba4a%ores y $ro0es*onaes. En os $a)ses !s !er*%*onaes3 %on%e a 0or!ac*2n $ro0es*ona y "&cn*ca es3 co!$ara"*+a!en"e3 !s en%ebe3 (na $os*be *n!*,rac*2n %e $obac*2n c(a*0*ca%a $roce%en"e %e res"o %e "err*"or*o e(ro$eo es (n r*es,o '(e %ebe "o!arse co!o #*$2"es*s %e "raba4o.
El E!tado co$o e$"e!aio A%e!s %e re,*r e %es"*no %e con4(n"o %e s*s"e!a escoar $ara ,aran"*1ar s( or*en"ac*2n #ac*a (na a%ec(a%a soc*a*1ac*2n3 e Es"a%o es "a!b*&n e e!$resar*o !s *!$or"an"e %e sec"or e%(ca"*+o s* se cons*%era e con4(n"o %e a o0er"a $6b*ca %e e%(cac*2n en con"ra$os*c*2n a a o0er"a %e a *n*c*a"*+a $r*+a%a3 sea o no s(b+enc*ona%a $or 0on%os $6b*cos. En es"e sen"*%o3 a "aba III !(es"ra e $orcen"a4e %e a $obac*2n escoar '(e rec*be e%(cac*2n en cen"ros $r*+a%os en os $a)ses e(ro$eos. En con4(n"o3 no $(e%e %ec*rse %e n*n,6n !o%o '(e en a Un*2n E(ro$ea a $ro+*s*2n e%(ca"*+a no es"& en !anos %e Es"a%o3 a(n'(e es c*er"o '(e en %e"ern;*na%os n*+ees e%(ca"*+os a o0er"a $r*+a%a es !ayor*"ar*a. O"ro "an"o $(e%e %ec*rse %e os Es"a%os Un*%os3 %on%e a $ar"*c*$ac*2n $r*+a%a en a ense@an1a ob*,a"or*a a0ec"a a$ro/*!a%a!en"e a ;W %e "o"a %e a(!nos !a"r*c(a%os3 a(n'(e e/*s"en *!$or"an"es %*0erenc*as en"re os Es"a%os. En a c*"a%a "aba III sobresaen no"or*a!en"e %os $a)ses %on%e es e sec"or $r*+a%o e '(e aco,e a a !ayor)a %e os a(!nos9 se "ra"a %e &,*ca y os Pa)ses a4os. Lo '(e e/$*ca a !ayor)a %e a *n*c*a"*+a $r*+a%a en os %os $a)ses an"er*or!en"e c*"a%os es (na "ra%*c*2n #*s"2r*ca +*nc(a%a en $ar"e a as con0es*ones re*,*osas y s( $eso es$ec)0*co en a +*%a $o)"*ca y3 en a,(nos casos3 (na $ec(*ar !anera %e reso+er o e+*"ar as ,(erras escoares. Co!o consec(enc*a3 en es"os $a)ses e Es"a%o #a as(!*%o "ra%*c*ona!en"e a res$onsab**%a% %e a 0*nanc*ac*2n %e es"e sec"or %e 0or!a con"*n(a%a y es"abe3 s*n "o!ar a 0or!a %e (nos conc*er"os o con+en*os *n%*+*%(aes 7a es"*o 0ranc&s o es$a@o3 $or e4e!$o8 rea"*+a!en"e !s $recar*os co!o 02r!(as a os o4os %e os cen"ros $r*+a%os. In+ersa y 2,*ca!en"e3 en a'(eos $a)ses co!o e Re*no Un*%o3 I"a*a y Ae!an*a3 %on%e n(nca #a e/*s"*%o se!e4an"e "ra%*c*2n3 e $orcen"a4e %e a(!nos en cen"ros $6b*cos es !(c#o !ayor. Franc*a y Es$a@a c(en"an3 $or s( $ar"e3 con (n $orcen"a4e *!$or"an"e %e a(!nos en cen"ros $r*+a%os 7 y =W. res$ec"*+a!en"e8. En o '(e res$ec"a a a "e!e%cia del E!tado en os %*s"*n"os n*+ees e%(ca"*+os3 a !*s!a "aba III !(es"ra cara!en"e do! te%de%cia! . La "i$ea se re0*ere a a !ayor)a %e n*@os en e%a% $reescoar '(e as*s"e a cen"ros %e sec"or $r*+a%o. No #ar 0a"a recor%ar a'() '(e os es0(er1os %e os 6"*!os a@os3 "an"o en E(ro$a co!o en os Es"a%os Un*%os3 se #an cen"ra%o en (n*+ersa*1ar a e%(cac*2n sec(n%ar*a y en %e!ocra"*1ar e acceso a a e%(cac*2n s($er*or3 y '(e a *n"er+enc*2n %e Es"a%o en a e%(cac*2n $reescoar se #a +*s"o *!*"a%a bs*ca!en"e $or %os #ec#os9 $or encon"rarse es"e n*+e 0(era %e $er*o%o ob*,a"or*o y $or a"r*b()rsee a a 0a!**a e $a$e $ro"a,on*s"a en a e%(cac*2n %(ran"e a
= e%a% !s "e!$rana. Pese a "o%o3 a o0er"a escoar $6b*ca 5,enera!en"e oca5 #a crec*%o cons*%erabe!en"e en os 6"*!os "re*n"a a@os. La !e'u%da "en%enc*a3 '(e cabe *n%(c*r %e (na ec"(ra en"re )neas3 es '(e (n c*er"o n6!ero %e $a%res $re0*ere '(e s(s #*4os se e%('(en %(ran"e a escoar*%a% $r*!ar*a en cen"ros $r*+a%os $ara $asar %es$(&s a *nscr*b*res en cen"ros $6b*cos3 %e e%(cac*2n sec(n%ar*a. Las ra1ones 6"*!as $robabe!en"e "*enen '(e +er con (na !e4or $re$arac*2n $ara e acceso a a e%(cac*2n s($er*or3 !ayor*"ar*a!en"e %e$en%*en"e %e sec"or $6b*co y con (na a"!2s0era b*en %*s"*n"a a a '(e se res$*ra #ab*"(a!en"e en os cen"ros %e e%(cac*2n sec(n%ar*a aca%&!*ca %e *n*c*a"*+a $r*+a%a. Ms a %e es"as "en%enc*as3 cabe reconocer '(e a ec"(ra %e os %a"os no $er!*"e *n0er*r3 %e n*n,6n !o%o3 (n $anora!a %e con4(n"o y %e!(es"ra e $eso '(e a $ro$*a "ra%*c*2n %e ca%a $a)s "*ene en a e/$ans*2n o re"roceso %e a o0er"a escoar $r*+a%a. E% e!u$e% 3 e Es"a%o s*,(e s*en%o e $r*nc*$a e!$resar*o y $ro+ee%or %e a e%(cac*2n escoar. S* se #ace e rec(en"o3 !a"er*a!en"e3 %e os a(!nos e(ro$eos escoar*1a%os en cen"ros '(e rec*ben en "o%o o en $ar"e 0on%os $6b*cos3 se ob"*ene co!o res("a%o '(e se "ra"a %e a *n!ensa !ayor)a. De o"ro a%ro3 a !*"a% %e os c(a"ro !*ones %e %ocen"es '(e e4ercen en a Un*2n E(ro$ea son 0(nc*onar*os es"a"aes y a,o !s %e (n "erc*2 son 0(nc*onar*os %e as a("or*%a%es re,*onaes o ocaes. En n*n,6n $a)s e(ro$eo3 n*n,(na e!$resa3 n* s*'(*era !("*nac*ona3 c(en"a con (n n6!ero %e "raba4a%ores e'(*+aen"e a n6!ero %e %ocen"es 0(nc*onar*os %e corres$on%*en"e Es"a%o. A#ora b*en3 "o%o es"o no s*,n*0*ca '(e $or ra1ones b*en %*+ersas 5co!o se !(es"ra !s a%ean"e: en a se,(n%a $ar"e5 no se a$ee a a neces*%a% %e (na $r*+a"*1ac*2n %e ser+*c*o $6b*co %e a e%(cac*2n. An"es a con"rar*o3 !(c#as son as +oces '(e %es%e os 6"*!os +e*n"*c*nco a@os #an abo,a%o $or (na %esre,(ac*2n %e a e%(cac*2n en 0a+or %e a *n*c*a"*+a $r*+a%a. Se,(*%a!en"e se !(es"ra e es"a%o %e a c(es"*2n.
IV.l.#. El oi3o%te de la "ivati3aci(% La $r*+a"*1ac*2n se #a %e0*n*%o corno (na $aabra %esa,ra%abe '(e %escr*be (n !ara+*oso $roceso. De #ec#o3 s*,n*0*ca !("*"(% %e cosas9 en a,(nos casos3 (na "en%enc*a a %e4ar en !anos %e a *n*c*a"*+a $r*+a%a a $res"ac*2n %e %e"er!*na%os ser+*c*os $6b*cos: en o"ros3 a a%o$c*2n %e %e"er!*na%as c(a*%a%es %e o $r*+a%o $or $ar"e %e o $6b*co3 es$ec*a!en"e en "&r!*nos %e e0*cac*a %e a ,es"*2n y %e a$ro+ec#a!*en"o %e rec(rsos. En c(a'(*er caso #abar %e $r*+a"*1ac*2n en e "erreno e%(ca"*+o s*,n*0*ca *n"ro%(c*r (na +ar*abe con a '(e se b(sca 0o!en"ar a co!$e"*"*+*%a% en"re e sec"or $6b*co y e Pr*+a%o3 as) co!o en"re os cen"ros %e a!bos sec"ores3 $ara es"*!(ar a a$ar*c*2n %e !e4oras e *nno+ac*ones y3 no en !enor !e%*%a3 $ara ,aran"*1ar a e/*s"enc*a %e (n a!$*o aban*co %e a"erna"*+as 7*%eo2,*cas3 re*,*osas3 !e"o%o2,*cas3 e"c.8 '(e $er!*"an a as 0a!**as e4ercer e %erec#o a a *bre eecc*2n %e cen"ro. E a'u$e%to )u%da$e%tal %e os $ar"*%ar*os %e a $r*+a"*1ac*2n es '(e $er!*"*r)a crear (na reac*2n !s %*rec"a3 s*n *n"er!e%*ar*os3 en"re os o0er"ores %e e%(cac*2n3 as esc(eas y os %ocen"es3 y os cons(!*%ores3 as 0a!**as9 y s(s #*4os. Es crear3 en a !e%*%a %e o $os*be3 (n !erca%o *bre %e e%(cac*2n. -as"a a#ora3 a esc(ea $r*+a%a #ab)a s*%o3 en !(c#os $a)ses e(ro$eos3 e cen"ro %e n(!erosos %eba"es $o)"*cos y e $(n"o %e $ar"*%a %e n(!erosas cr*s*s. -oy en %)a3 as a!a%as ,(erras escoares %e &,*ca3 Franc*a3 Es$a@a3 I"a*a o os Pa)ses a4os es *!$robabe '(e se re$ro%(1can %es%e a $ers$ec"*+a %e *%eoo,*1ac*2n '(e as carac"er*12 en s( !o!en"o. Pero #ay (n 0ac"or n(e+o '(e #a +en*%o3 "a +e13 a s($*ro9 e %e %e"er*oro %e os ser+*c*os $6b*cos. E !o+*!*en"o an"*es"a"*s"a se basa en a co!6n creenc*a %e '(e e Es"a%o 5an"es Es"a%o %e b*enes"ar5 es *nca$a1 %e s($erar os )!*"es ac"(aes en !a"er*a %e ca*%a% y %e can"*%a% %e ser+*c*os o0rec*%os a a c*(%a%an)a3 $rec*sa!en"e en (n !o!en"o en '(e as as$*rac*ones y as %e!an%as no %e4an %e crecer. Por eo3 es 2,*co '(e %e"er!*na%os sec"ores +ean en e re"orno a a &"*ca %e *bre !erca%o3 %e a *bre o0er"a %e ser+*c*os 5san*"ar*os y e%(ca"*+os3 $r*nc*$a!en"e5
H (na e+en"(a so(c*2n. No es e/"ra@o3 $(es3 '(e en c*er"o n6!ero %e $a)ses e Es"a%o cons*%ere ser*a!en"e a $os*b**%a% %e e/"raer n;ayor5$ar"*%o %e a re% $r*+a%a. En a $rc"*ca3 na%*e %e0*en%e en os $a)ses *n%(s"r*a*1a%os a $r*+a"*1ac*2n %e ser+*c*o $6b*co %e a e%(cac*2n en e sen"*%o %e abr*rse a (n !erca%o $(ro. Ms b*en se "ra"a %e ,anar $ara e s*s"e!a $6b*co os bene0*c*os %e (na ,es"*2n $r*+a%a3 s*en%o e $r*nc*$a %e eos a ca$ac*%a% %e !e%*r os res("a%os en "&r!*nos %e e0*c*enc*a y e0*cac*a3 co!o ya #e!os +*s"o. E0ec"*+a!en"e3 %e4an%o %e a%o os $r*nc*$*os %e or%en &"*co3 re*,*oso o *%eo2,*co '(e $(e%a #aber "ras a eecc*2n %e (n cen"ro escoar3 res("a e+*%en"e en "o%a E(ro$a '(e (na %e as ca(sas !s co*nc*%en"es '(e e+a a os $a%res a o$"ar $or as *n*c*a"*+as no $6b*cas es3 senc*a!en"e3 *ns"r(!en"a9 a s($er+*s*2n %e c(an"o acon"ece en e a(a $arece '(e%ar !s ,aran"*1a%a3 a os o4os %e as 0a!**as e(ro$eas3 %on%e e/*s"e (n $royec"o caro y %e0*n*%o %e b(en $r*nc*$*o y '(e cone+a (nos !ecan*s!os no !enos caros y %e0*n*%os %e a("or*%a% y %e con"ro3 "an"o %e os a(!nos co!o %e os !aes"ros. Co!o en o"ros sec"ores %e a +*%a soc*a y econ2!*ca3 a$arece a'() (na re0erenc*a *!$)c*"a a o '(e acon"ece en os Es"a%os Un*%os. C*er"a!en"e3 os !o+*!*en"os nor"ea!er*canos '(e $re%*can3 %e (n a%o3 e re"orno a os as$ec"os bs*cos %e a e%(cac*2n escoar y3 %e o"ro3 a b6s'(e%a %e a e/ceenc*a no s2o en e !b*"o %e a e%(cac*2n s($er*or3 s*no "a!b*&n %e a sec(n%ar*a3 no %e4an %e "ener c*er"a *n0(enc*a sobre os $an"ea!*en"os e(ro$eos '(e %e !an%an (n re"roceso %e Es"a%o en es"as !a"er*as y3 $or e con"rar*o3 (n a(!en"o %e a *n*c*a"*+a $r*+a%a '(e *ne+*"abe!en"e #a %e con"ar con 0*nanc*ac*2n $6b*ca. S* a b6s'(e%a %e a e/ceenc*a se reconoce co!o (na c(a*%a% $ro$*a %e os cen"ros $r*+a%os3 no $(e%e e/"ra@ar '(e en os Es"a%os Un*%os se $ro!(e+a3 con 0on%os $6b*cos3 a creac*2n %e as %eno!*na%as 4a'%et Sc;ool! 3 ,es"*ona%as $r*+a%a!en"e3 y '(e +*enen a ser e e'(*+aen"e a os $oos %e e/ceenc*a en e !b*"o e!$resar*a. La a$or"ac*2n %e Es"a%o a es"e "*$o %e cen"ros %e e/ceenc*a3 es$ec*a!en"e %e e%(cac*2n sec(n%ar*a aca%&!*ca y s($er*or3 $ero "a!b*&n %e 0or!ac*2n $ro0es*ona3 es (n #ec#o "an"o en e Re*no Un*%o co!o en Franc*a. As)3 $(es3 en os $a)ses '(e nos oc($an3 a $r*+a"*1ac*2n %ebe en"en%erse en (n sen"*%o rea"*+o9 ,es"*onar y a%!*n*s"rar a e%(cac*2n con a 2,*ca y e e"#os %e sec"or $r*+a%o3 *n"ro%(c*r a,(nas +ar*abes %e !erca%o en e 0(nc*ona!*en"o %e s*s"e!a escoar3 co!o3 $or e4e!$o3 a co!$e"*"*+*%a% y3 0*na!en"e3 se,(*r con0*an%o en e $a$e co!$e!en"ar*o a Es"a%o '(e e sec"or $r*+a%o #a 4(,a%o "ra%*c*ona!en"e en a e%(cac*2n e(ro$ea y nor"ea!er*cana3 ,aran"*1an%o s( $er+*+enc*a en e 0("(ro o conce%*&n%oe *nc(so (n !ayor $ro"a,on*s!o. Para #acera caben %os a"erna"*+as. La $r*!era y !s %*rec"a cons*s"e en 0*nanc*ar a *n%*+*%(o9 %ar a os $a%res a can"*%a% %e %*nero e'(*+aen"e a o '(e se ,as"a $or "&r!*no !e%*o en e%(cac*2n $or a(!no en e sec"or $6b*co y %e4ar '(e sean as 0a!**as as '(e co!$ren3 $or as) %ec*ro3 a e%(cac*2n '(e '(*eren o neces*"an $ara s(s #*4os. Ya sea ba4o a 0a!a %e +o(c#ers3 s(b+enc*ones3 c#e'(es escoares o cer"*0*ca%os3 ya se "ra"e %e (n c#e'(e en banco o %e (na can"*%a% $rees"abec*%a '(e %e!an%a %e c(!$*!*en"o %e %e"er!*na%as con%*c*ones3 es"a a"erna"*+a #a res(r,*%o con 0(er1a3 es$ec*a!en"e en e Re*no Un*%o y en os Es"a%os Un*%os. La se,(n%a a"erna"*+a cons*s"e en s(b+enc*onar %*rec"a!en"e a os cen"ros y cons"*"(ye a o$c*2n !ayor*"ar*a. S*n e!bar,o3 es"o no s*,n*0*ca '(e os cen"ros %e *n*c*a"*+a $r*+a%a se s(s"ra*,an a con"ro %e Es"a%o. Na%a !s e4os %e a rea*%a%. Es (n #ec#o '(e a !ayor)a %e a o0er"a $r*+a%a %e e%(cac*2n en E(ro$a es"3 en !ayor o !enor !e%*%a3 s(b+enc*ona%a $or e Es"a%o3 e c(a e/*,e3 a ca!b*o3 (n c*er"o n6!ero %e con"ra$res"ac*ones3 ,aran")as y con"roes. Me%*an"e eos se $re"en%en %os 0*na*%a%es9 %e (n a%o3 ,aran"*1ar '(e en"ras $r*+a%os s(b+enc*ona%os c(!$en os es"n%ares %e ca*%a% '(e es #acen s(sce$"*bes %e rec*b*r s(b+enc*ones: %e o"ro3 +ear $or e b(en (so %e os 0on%os $6b*cos. La c(es"*2n '(e a'() se $an"ea es s*3 !e%*an"e se!e4an"es con"roes3 e Es"a%o ,aran"*1a3 no s2o a e'(*$arac*2n en"re os cen"ros %e os c(aes es "*"(ar y e!$resar*o3 s*no "a!b*&n con"roes e0*caces sobre '(*enes esca$ar)an %e o"ro !o%o a s( "("ea. La "aba IV res(!e a !ituaci(% actual en os $a)ses e(ro$eos en o '(e res$ec"a a a 0*nanc*ac*2n $6b*ca %e cen"ros no $6b*cos y3 a !*s!o "*e!$o3 a as *!*"ac*ones '(e e Es"a%o *!$one a es"os cen"ros en "&r!*nos %e $rescr*$c*ones c(n*c(ares. P(e%e +erse '(e e/*s"e (n
caro +)nc(o en"re e #ec#o %e rec*b*r s(b+enc*ones $6b*cas y e %eber %e so!e"erse a os re'(er*!*en"os c(rr*c(ares y a (n s*s"e!a %e e/!enes es"a"a. De #ec#o3 "an s2o c(a"ro casos esca$an a es"e con"ro. Por (na $ar"e3 a esc(ea $r*+a%a stricto sensu %e &,*ca3 Iran%a y e Re*no Un*%o. En es"os "res $a)ses e/*s"e (na $o)"*ca %*0eren"e $ara os cen"ros no $6b*cos 7s(b+enc*ona%os con 0on%os $6b*cos8 y $ara os $r*+a%os en sen"*%o es"r*c"o a es"*o %e as $res"*,*osas y e*"*s"as Public Schools br*"n*cas. Por o"ra $ar"e3 y &s"e es e caso %e !ayor re*e+e a n(es"ros e0ec"os3 "an soo a esc(ea $r*!ar*a s(b+enc*ona%a %anesa $(e%e rec*b*r s(b+enc*ones s*n "ener '(e se,(*r os cr*"er*os es"a"aes en o '(e se re0*ere a c(rr)c((! y a s*s"e!a %e e/!enes. La e/ce$c*2n3 $o%r)a %ec*rse3 con0*r!a a re,a. E+*%en"e!en"e3 #ay '(*en %a $or sen"a%o '(e es"e con"ro re$resen"a (na res"r*cc*2n *n%eb*%a a a *ber"a% %e or,an*1ac*2n %e a ense@an1a '(e %eb*era carac"er*1ar e sec"or no $6b*co. Por e con"rar*o3 os $ar"*%ar*os %e es"e con"ro s*e!$re %es"acan e #ec#o %e '(e e Es"a%o "*ene a ob*,ac*2n %e ,aran"*1ar '(e os cen"ros s(b+enc*ona%os no "*enen (na ca*%a% e%(ca"*+a *n0er*or a a %e os cen"ros $6b*cos3 caro es"3 e b(en 0*n %e os 0on%os $6b*cos. Es"e de,ate te(ico es e/"re!a%a!en"e co!$e4o y es se,(ro '(e con"*n(ar3 $er*2%*ca!en"e3 0or!an%o $ar"e %e as $r*!eras $anas %e os $er*2%*cos %e os $a)ses e(ro$eos. Inc(so as)3 en a $rc"*ca3 %*0)c*!en"e $o%r)a sos"enerse '(e os s*s"e!as escoares %e es"os $a)ses "*en%an a a es"a"a*1ac*2n3 n* !(c#o !enos. En es"e %eba"e3 a e/*s"enc*a %e (n sec"or no $6b*co3 es %ec*r3 "a!b*&n no $r*+a%o en sen"*%o es"r*c"o3 en a !e%*%a en '(e #aya (na $o)"*ca %e coor%*nac*2n con a o0er"a escoar $6b*ca y en a !e%*%a en '(e $(e%a !an"ener s( carc"er %*s"*n"*+o3 con"*n(ar ,aran"*1an%o e "*$o %e e%(cac*2n '(e as 0a!**as es"*!en o$or"(no3 $ero se,(*r s*n reso+erse a c(es"*2n %e $or '(& en as c*(%a%es s) y en e !(n%o r(ra no3 y a %e a ob+*a *!*"ac*2n %e $a1as %e es"os cen"ros. En $o)"*ca3 a6n !s en $o)"*ca e%(ca"*+a3 %*0)c*!en"e #ay (na res$(es"a '(e con"en"e a "o%os $or *,(a3 a $rc"*ca %e!(es"ra '(e en a Un*2n e(ro$ea3 %e !*s!o !o%o '(e os *beraes a ("ran1a en !a"er*a e%(ca"*+a3 $ar"*%ar*os %e %es!an"ea!*en"o %e as re%es $6b*cas3 n(nca o #an conse,(*%o o n(nca se #an acor%a%o %e #acero (na +e1 *ns"aa%os en e $o%er3 "a!$oco os $ar"*%ar*os %e a %esa$ar*c*2n %e a o0er"a $r*+a%a '(e $recon*1an e re0(er1o %e as re%es $6b*cas y a con+ers*2n en c(as* $6b*cos %e os cen"ros %e *n*c*a"*+a $r*+a%a #an $o%*%o o,rar s( ob4e"*+o. Probabe!en"e #abr '(e conc(*r '(e3 en a E(ro$a %e n(es"ros %)as3 res("a *!$os*be #aar (n n(e+o !o%eo %e s*s"e!a escoar '(e no con"e!$e a conc(rrenc*a %e (na o0er"a $r*+a%a $(ra '(e3 necesar*a!en"e3 s* no se '(*ere acabar 0o!en"a%o e e*"*s!o y *!*"an%o e %erec#o a a *ber"a% %e ense@an1a 5cons"*"(c*ona!en"e reconoc*%o en "o%a E(ro$a5 #a %e co!$e"ar a o0er"a $6b*ca. En (na &$oca %e res"r*cc*ones econ2!*cas3 as reac*ones en"re as re%es es"a"aes y as $r*+a%as #an %e $an"earse %es%e a 2$"*ca %e a co!$e!en"ar*e%a% y no %es%e a co!$e"enc*a o a s(s"*"(c*2n.
IV.#. La "lualidad de co%ce"to! de !i!te$a e!cola E s*s"e!a escoar3 !s '(e os %e!s a,en"es e%(ca"*+os3 "*ene c*er"as "areas "ra%*c*onaes en as %*+ersas nac*ones e(ro$eas. E $ra,!a"*s!o %e as esc(eas br*"n*cas: a $ro$*a noc*2n %e Bildung co!o %*s"*n"a %e Ausbildung y Erzieluung en e s*s"e!a ae!n: a *nc*nac*2n 0rancesa #ac*a a rac*ona*%a% car"es*ana: $a"rones %*0eren"es %e or,an*1ar e s*s"e!a escoar9 co!o (n $roceso o b*en seec"*+o o b*en *,(a*"ar*o: a cara $re0erenc*a $or (na 0or!ac*2n $ro0es*ona $o*"&cn*ca y esc(eas %e ee+a%a es$ec*a*1ac*2n3 en a,(nos #as"a a#ora Es"a%os soc*a*s"as: a $re0erenc*a $or os $r*nc*$*os %e a ense@an1a sec(n%ar*a a!er*cana en os $a)ses n2r%*cos: a0*n*%a%es %*0eren"es #ac*a as $r*nc*$aes en,(as e(ro$eas3 "o%as es"as +ar*ac*ones s(,*eren %e0*n*c*ones %*+er,en"es %e $a$e '(e e s*s"e!a soc*a '(*ere '(e 4(e,(e e s*s"e!a escoar. Por o "an"o3 no #ay (n es"ereo"*$o *%ea %e s*s"e!a escoar3 s*no (na !("*"(% %e conce$"os '(e a !en(%o se sobre$onen. I%ea!en"e3 se $(e%en a$rec*ar se*s !o%eos esenc*a!en"e %*s"*n"os %e s*s"e!a escoar9 ;. E s*s"e!a escoar co!o (na *ns"*"(c*2n encar,a%a %e a "area %e con"r*b(*r a %esarroo integral %e *n%*+*%(o: (n (,ar %on%e e conoc*!*en"o y as "&cn*cas '(e se *!$ar"en
> no se $(e%an a$ren%er 0c*!en"e 0(era %e s*s"e!a escoar. Es"e $a$e %e s*s"e!a escoar e es $ro+erb*a. . E s*s"e!a escoar co!o (na *ns"*"(c*2n protectora3 $ro"e,*en%o a os 42+enes con"ra (n !(n%o e/"er*or en e '(e os a%("os *!$onen (nos e4e!$os err2neos3 $on*&n%oos en (na es$ec*e %e c(aren"ena #as"a '(e son ca$aces %e sos"enerse en $*e $or s(s $ro$*os !e%*os y a0ron"ar a soc*e%a%3 y e'(*$n%oos $ara #acero. =. E s*s"e!a escoar co!o e modelador %e os seres #(!anos. N*n,6n s*s"e!a escoar $(e%e es"ar e/en"o %e a a!b*c*2n %e '(erer !o%ear a ,enerac*2n '(e s(be %e ac(er%o con (nos c*er"os ob4e"*+os3 os c(aes $(e%en ser %*0eren"es %e$en%*en%o %e a $ers$ec"*+a *%eo2,*ca '(e se "o!e. H. E s*s"e!a escoar co!o (n instrumento de política social . La soc*e%a% so!e"e a os e%(ca%ores a c*er"as e/*,enc*as3 ya '(e "raba4an con n*@os y n*@as y rea*1an !(c#as "areas %e s*s"e!a escoar '(e #ay '(e e+ar a cabo an"es %e '(e &s"os sean a%("os. Es"as "areas *nc(yen a $re$arac*2n %e os 42+enes $ara (na 0or!ac*2n $os"er*or y $ara "raba4ar3 %e ac(er%o con as neces*%a%es %e !erca%o abora. Se %eben *nc(car c*er"os #b*"os '(e a soc*e%a% cons*%era %eseabes y %eben .s($r*!*rse o"ros. En (na %e!ocrac*a3 e %esarroo $ersona y as "areas %e or%enac*2n y seecc*2n %eber)an rea*1arse %e con0or!*%a% con e $r*nc*$*o %e a e'(*%a%. Pero no s*e!$re es as). . E s*s"e!a escoar co!o (na *ns"*"(c*2n '(e complementa e%(cac*2n $r*!or%*a '(e se *!$ar"e %en"ro %e #o,ar3 es %ec*r3 a'(ea e%(cac*2n %e a c(a a 0a!**a3 nor!a!en"e3 ea $r*nc*$a res$onsabe. >. E s*s"e!a escoar co!o (n "*$o %e soc*e%a% en $e'(e@o3 un lugar en el que los niños y niñas crezcan. E s*s"e!a escoar se #a con+en*%o en e (,ar a '(e $er"enecen os n*@os y n*@as %(ran"e a !ayor $ar"e %e %)a. En os $a)ses *n%(s"r*a*1a%os '(*1s #ay !enos a!$*"(% '(e an"es $ara a$ren%er e/$er*!en"an%o y $ar"*c*$an%o en as ac"*+*%a%es %e os a%("os3 '(e ca%a +e1 !s se rea*1an 0(era %e #o,ar. A(n as)3 os $robe!as %e a +*%a '(e as cr*a"(ras e+an a s*s"e!a escoar a !en(%o %esbancan s(s $robe!as %e a$ren%*1a4e y es e !aes"ro '(*en %ebe "ra"aro. E s*s"e!a escoar se $(e%e cons*%erar3 $or "an"o3 co!o (n (,ar en e '(e os n*@os y n*@as crecen3 en $aabras %e Pa( Goo%!an. S* e $a$e %e s*s"e!a escoar se a!$)a en es"e sen"*%o3 en"onces se $o%r)a #acer sens*be a os ca!b*os %e (na soc*e%a% !o%erna y co!$e4a9 se $(e%e or,an*1ar co!o (na soc*e%a% e!br*onar*a3 co!o s(,er)a Jo#n Deey3 e *n"ro%(c*r n(e+as reac*ones con a 0a!**a3 a co!(n*%a% y os !e%*os %e *n0or!ac*2n. To%os os !o%eos an"er*ores coe/*s"en %e (na !anera ( o"ra en a !ayor)a %e s*s"e!as escoares nac*onaes3 en (na es$ec*e %e !e1ca $ra,!"*ca sa"*s0ac*en%o as e/*,enc*as %e %*+ersas c*rc(ns"anc*as re,*onaes e #*s"2r*cas. No obs"an"e3 a,(nas %e es"as !e1cas son e/"re!a%a!en"e *ncons*s"en"es: (na 0(nc*2n *n#*be a o"ra. Las !e%*%as "o!a%as $ara !e4orar a 0or!ac*2n en e sen"*%o %e a$ren%er a a$ren%er3 y as "o!a%as $ara !e4orar os $rocesos %e seec"*+*%a% $ara e acceso a a (n*+ers*%a%3 $(e%e !(y b*en ser '(e se !oes"en !("(a!en"e. Los !o%eos3 s*n e!bar,o3 son !eras es"r(c"(ras 0or!aes '(e %eben "o!ar c(er$o. Q(& "*$o %e "&cn*cas y conoc*!*en"os es necesar*o ense@ar -as"a '(& $(n"o es necesar*o $ro"e,er a 4o+en %e a soc*e%a% Q(& ob4e"*+os %eber)an 0*4ar os $o)"*cos $ara e s*s"e!a escoar S* a e%(cac*2n es $ara e *n%*+*%(o "an"o co!o $ara a soc*e%a%3 #as"a '(& $(n"o "*ene a soc*e%a% e %erec#o %e (sar e s*s"e!a escoar co!o (n *ns"r(!en"o %e $o)"*ca soc*a -as"a %2n%e %eber)a (s(r$ar os %erec#os %e a 0a!**a y #as"a '(& ,ra%o $(e%e ac"(ar co!o s(s"*"("o $ara os $a%res En %e!ocrac*as $(raes3 co!o as ya e/*s"en"es #oy en a !ayor $ar"e %e E(ro$a3 %on%e coe/*s"en y co!$*"en !(c#os $(n"os %e +*s"a %*+er,en"es3 '(& !arco %e re0erenc*a co!6n se $(e%e cons"*"(*r '(e sea (n re0eren"e 6"* $ara a "area %e $ro0esora%o En es"as c*rc(ns"anc*as3 es" caro '(e as $o)"*cas e%(ca"*+as +en%rn !arca%as $or e conce$"o %e s*s"e!a escoar '(e se "*ene. A $esar %e eo3 es e+*%en"e3 '(e "o%o s*s"e!a escoar c(!$e en (na !e%*%a ( o"ra3 %*+ersas 0(nc*ones $o)"*cas.
IV.*. La! )u%cio%e! "olítica! de la educaci(% e!cola
K Un s*s"e!a escoar %esarroa (n n6!ero *!$or"an"e %e 0(nc*ones '(e con+en%re!os en %eno!*nar $o)"*cas3 $ero '(e c(bren %e #ec#o "o%o (n con4(n"o %e 0(nc*ones '(e no s2o son $o)"*cas3 s*no "a!b*&n soc*aes y econ2!*cas. En res(!en3 se "ra"a %e +er '(& es o '(e e s*s"e!a soc*a es$era '(e sea #ec#o $or e s*s"e!a escoar. Es"as 0(nc*ones son9 . Soc*a*1ac*2n $o)"*ca o 0or!ac*2n c*(%a%ana. . Le,*"*!ac*2n $o)"*ca. =. Pro%(cc*2n %e rec(rsos #(!anos. H. Or%enac*2n y seecc*2n %e os 42+enes. . Cr)"*ca e *n"er$re"ac*2n soc*a. >. Con"ro soc*a. K. Es"*!(ac*2n %e ca!b*o soc*a. Vea!os ca%a (na %e eas con c*er"o %e"ae.
IV.*. 1. Sociali3aci(% "olítica o )o$aci(% ciudada%a Una $ersona es" $o)"*ca!en"e soc*a*1a%a c(an%o #a a$ren%*%o as con%(c"as '(e %an a$oyo a os !o%eos %e $o%er y %e "o!a %e %ec*s*ones a%o$"a%os $or '(*enes con"roan a soc*e%a% %on%e +*+e. En (na %e!ocrac*a $ara!en"ar*a es"as con%(c"as #acen re0erenc*a no soa!en"e a co!$or"a!*en"os es$ec)0*cos 5co!o3 $or e4e!$o3 +o"ar53 s*no "a!b*&n a +aores y ac"*"(%es co!o3 $or e4e!$o3 a "oeranc*a3 e res$e"o a as !*nor)as3 e"c. En "&r!*nos ,eneraes3 (n s*s"e!a escoar nac*ona es" %*se@a%o $ara 0(nc*onar co!o (n *ns"r(!en"o %e os $o%eres $o)"*cos3 $re$aran%o a os 42+enes $ara %ar a$oyo a s*s"e!a $o)"*co '(e %e0*en%en es"os $o%eres. IV.*.#. Le'iti$aci(% "olítica As) co!o a soc*a*1ac*2n $o)"*ca "ra"a %e "rans!*"*r as 0or!as $o)"*cas y soc*aes3 a e,*"*!ac*2n $o)"*ca "ra"a3 !s b*en3 %e "rans!*"*r (nos con"en*%os concre"os. a4o es"a $ers$ec"*+a3 e s*s"e!a escoar %eber)a con"r*b(*r a con+encer a as $ersonas %e '(e a %e!ocrac*a $ara!en"ar*a 5$or e4e!$o5 es e !e4or s*s"e!a $o)"*co a acance. Ya no se "ra"a3 $(es3 %e *nc*%*r en co!$or"a!*en"os3 s*no %e ,anar a%#es*ones. Uno %e os $e*,ros !s ,ra+es %e es"a 0(nc*2n es '(e e s*s"e!a escoar se con+*er"a en (n !ecan*s!o no %e e,*"*!ac*2n %e (n s*s"e!a $o)"*co3 soc*a y econ2!*co3 s*no3 sobre "o%o3 %e (na o$c*2n $o)"*ca concre"a. IV.*.*. Poducci(% de ecu!o! ;u$a%o! En (n sen"*%o a!$*o3 a $ro%(cc*2n %e rec(rsos #(!anos a0ec"a "o%a a "area *ns"r(c"*+a '(e se e+a a cabo en e s*s"e!a escoar y no s2o a '(e #acen as (n*+ers*%a%es o os cen"ros %e 0or!ac*2n $ro0es*ona. S*n e "raba4o '(e #acen as esc(eas $r*!ar*as %e $ro+eer a$ren%*1a4es *ns"r(!en"aes s2*%os3 c(a'(*er 0or!ac*2n ("er*or se con+er"*r)a en *nacan1abe. Y3 $or "an"o3 no es e/"ra@o '(e a !en(%o os e!$resar*os se '(e4en %e a ca*%a% %e a 0or!ac*2n *n*c*a y %e a 0a"a %e so*%e1 %e os a$ren%*1a4es bs*cos. To%o s*s"e!a escoar "*ene3 $(es3 a 0(nc*2n %e $ro+eer a s*s"e!a soc*a %e os rec(rsos #(!anos '(e &s"e neces*"a $ara $ro%(c*r b*enes y ser+*c*os3 !an"enerse en (n con"e/"o ca%a +e1 !s co!$e"*"*+o3 y !e4orar. IV.*.-. Ode%aci(% & !elecci(% de lo! (ve%e! N(es"ro s*s"e!a soc*a "*ene (n carc"er $*ra!*%a '(e e s*s"e!a escoar ay(%a a !an"ener3 or%enan%o y seecc*onan%o a os 42+enes y3 $or o "an"o3 %e"er!*nan%o c(es %e eos o,rarn e,ar #as"a a c*!a %e a $*r!*%e e%(ca"*+a. La c(es"*2n res*%e en saber s* "o%o e !(n%o "*ene as !*s!as o$or"(n*%a%es $ara e,ar a ea o s* a !e"a es" reser+a%a a '(*enes ya $er"enecen a os ,r($os %o!*nan"es en "&r!*nos %e case soc*a3 ,&nero o 0**ac*2n *%eo2,*ca. Ta co!o #an se@aa%o Iannacone y C*s"one3 a 0(nc*2n %e or%enac*2n y seecc*2n '(e e+an a cabo as esc(eas es3 $or (na $ar"e3 !s *!$or"an"e %e o '(e os an*s*s $o)"*cos #ab*"(aes s(,*eren y3 $or o"ra $ar"e3 a '(*en !s %eber)a *!$or"ar es a as 0a!**as y a os
< a(!nos3 '(e son3 $rec*sa!en"e3 '(*enes !enos or,an*1a%os es"n $ara "ener *n0(enc*a $o)"*ca en es"os "e!as.
IV.*.2. Cítica e i%te"etaci(% !ocial La cr)"*ca y a *n"er$re"ac*2n %e s*s"e!a soc*a son con%*c*ones *!$resc*n%*bes $ara a a!a%a sa(% $o)"*ca %e s*s"e!a. Cons*s"en en $oner %e !an*0*es"o as %eb**%a%es y os $(n"os 0(er"es %e s*s"e!a soc*a con e 0*n %e or*en"ar s( %esarroo 0("(ro. Un s*s"e!a soc*a sano se $reoc($ar %e '(e e s*s"e!a escoar "rans!*"a as +aorac*ones cr)"*cas y es"*!(e a os 42+enes a con+er"*rse3 eos !*s!os3 en cr)"*cos %e s*s"e!a soc*a en '(e +*+en. IV.*.=. Co%tol !ocial Las cr)"*cas soc*aes a !en(%o se "ra%(cen en *n+*"ac*ones a a acc*2n y a ca!b*o soc*a '(e e s*s"e!a $o)"*co %ebe $o%er !an"ener %en"ro %e (n !arco ace$"abe %e ac"(ac*2n. Por "an"o3 no es e/a,era%o $ensar '(e *nc(so en a'(eos s*s"e!as %on%e se "ra"a %e 0a+orecer e ca!b*o soc*a3 e s*s"e!a $o)"*co ("**ce e s*s"e!a escoar $ara e4ercer (n con"ro a"en"e. A 0*n y a cabo3 se "ra"a %e e+*"ar '(e as cr)"*cas soc*aes con%(1can3 e/c(s*+a!en"e3 a (na ac"(ac*2n !ar,*na o b*en3 %ec*%*%a!en"e3 a a e/c(s*2n. C(an%o en (n s*s"e!a soc*a $arecen n(!erosos ,r($os %e 42+enes '(e rec#a1an as 0or!as %e $ro$*o s*s"e!a3 en"onces es" caro '(e e s*s"e!a escoar no #a e4erc*c*o (n con"ro a$ro$*a%o. IV.*.. E!ti$ulaci(% del ca$,io !ocial Co!o ya %ec)a Jo#n Deey3 a esc(ea %ebe ser (na co!(n*%a% e!br*onar*a3 $ero eo no '(*ere %ec*r '(e %eba $er!anecer $as*+a. To%o o con"rar*o3 %ebe con+er"*rse en a se!*a %e ca!b*o soc*a. M(c#os a("ores #an co*nc*%*%o en re!arcar e carc"er re,enerac*on*s"a '(e e s*s"e!a escoar $(e%e y %ebe "ener en reac*2n con e s*s"e!a soc*a. Pero #oy en %)a ya na%*e %(%a %e '(e e s*s"e!a escoar3 en so*"ar*o3 no $(e%e ser o"ra cosa '(e (n es"*!(a%or %e ca!b*o soc*a. IV.-. La i%)lue%cia "olítica !o,e la educaci(% e!cola E s*s"e!a soc*a3 econ2!*co y $o)"*co en c(yo !arco "raba4a e s*s"e!a escoar "*ene en as $o)"*cas e%(ca"*+as e !e%*o *%2neo $ara o,rar '(e &s"e "raba4e3 $(es3 a s( 0a+or e4erc*en%o as 0(nc*ones '(e acaba!os %e e/a!*nar. Des%e es"e $(n"o %e +*s"a3 es $os*be a,r($ar as $o)"*cas e%(ca"*+as ba4o %os ,ran%es e4es9 A. Las $o)"*cas reac*ona%as con e a$oyo y e acceso a a e%(cac*2n3 es %ec*r3 a'(eas '(e "ra"an %e reso+er os $robe!as reac*ona%os con '(*&n "*ene %erec#o a rec*b*r e%(cac*2n %(ran"e c(n"o "*e!$o3 %e '(& "*$o y con '(& ca*%a%. . Las $o)"*cas reac*ona%as con os con"en*%os os $roce%*!*en"os %e a e%(cac*2n3 es %ec*r3 a'(eas '(e se re0*eren a '(&3 c2!o y c(n%o ense@ar y e+a(ar. L2,*ca!en"e3 &s"as son as c(es"*ones $o)"*cas cons*%era%as %e0*n*"or*as $or'(e !arcan os )!*"es 0or!aes 7$or e4e!$o3 %(rac*2n %e a escoar*%a% ob*,a"or*a8 y !a"er*aes 7$or e4e!$o3 a "asa %e 0*nanc*ac*2n $6b*ca %e "o"a %e os ,as"os e%(ca"*+os8 %e s*s"e!a escoar. Ms a 0on%o3 "o%a a $o)"*ca e%(ca"*+a *!$*ca (na "o!a %e $os*c*2n %e '(*en a 0or!(a sobre c(a"ro +aores %*0)c*!en"e co!$a,*nabes9 e/ceenc*a3 e0*c*enc*a3 e'(*%a% y *ber"a%. Las con"ra$os*c*ones '(e se $(e%en es"abecer en"re eos son as cs*cas '(e se $o%r)an es"abecer en e caso %e re$ar"o %e c(a'(*er "*$o %e b*en soc*a9 se $(e%e o$"ar $or (na $o)"*ca '(e an"e$on,a a %*+ers*%a% %e o$c*ones 7+aor *ber"a%83 o b*en '(e e re$ar"o se #a,a con (n cr*"er*o %e 4(s"*c*a 7e'(*%a%83 o b*en '(e rec*ban !s a'(eos '(e $(e%en sacar !ayor $ro+ec#o 7+aor e/ceenc*a83 o b*en 0*na!en"e '(e e res("a%o %e re$ar"o sea e0*ca1 y econ2!*co 7+aor e0*c*enc*a8. Ta co!o #an $(es"o %e !an*0*es"o Ser,*o+ann*3 (r*n,a!e3 Coo!bs y T#(rs"on3 as $o)"*cas e%(ca"*+as $(e%en ser ana*1a%as en (n es'(e!a '(e !(es"re '(& +aores son os
? %e0en%*%os $or (na %e"er!*na%a $o)"*ca y '(& o"ros '(e%an en se,(n%o "&r!*no. E es'(e!a '(e%a re0e4a%o en e ,r0*co K. Sobre es"os e4es es $os*be $royec"ar c(a'(*er $o)"*ca e%(ca"*+a y re$resen"ara con (n $(n"o '(e %*s"a !s o !enos res$ec"o a ca%a (no %e os c(a"ro +aores. Es"e es e caso %e a $o)"*ca P; '(e 0a+orece 7es" !(y cercana8 a os +aores %e e/ceenc*a y e0*c*enc*a y en ca!b*o +a en %e"r*!en"o %e a e'(*%a% y %e a *ber"a% 7%e as c(aes es" !(c#o !s %*s"an"e8. De ac(er%o con es"o3 es $os*be %e0*n*r c(a"ro ,ran%es "en%enc*as %e as $o)"*cas e%(ca"*+as "a co!o a$arece en e ,r0*co <. Los "*$os o !o%eos "e2r*cos %e $o)"*cas e%(ca"*+as '(e se reco,en en e ,r0*co < son9 E eliti!$o ,uoc0tico3 '(e $r*!a a e/ceenc*a y a e0*c*enc*a. Un e4e!$o ser)a e s*s"e!a escoar 0ranc&s3 (n s*s"e!a 0(er"e!en"e !er*"ocr"*co '(e %e4a a Bcarrera ab*er"a a os "aen"os $or !e%*o %e (n r*,(roso s*s"e!a $6b*co %e e/!enes y o$os*c*ones. E i'ualitai!$o ,uoc0tico 3 '(e $r*!a a e0*c*enc*a y a e'(*%a%. Un e4e!$o son os s*s"e!as '(e '(*eren 0a+orecer a *,(a%a% %e o$or"(n*%a%es sobre a base %e (nos cr*"er*os es"r*c"os3 0or!aes y b(rocr"*cos3 co!o se #ace3 $ro"o")$*ca!en"e3 en e caso %e a conces*2n %e becas y bosas %e es"(%*o. E li,eali!$o i'ualitai!ta 3 '(e $r*!a a e'(*%a% y a *ber"a%. Una $o)"*ca $ro"o")$*ca es a'(ea '(e 0a+orece e c#e'(e escoar $or'(e *n"en"a %ar *bre o$c*2n a "o%o e !(n%o s*n '(e os rec(rsos econ2!*cos sean obs"c(o. E eliti!$o de!ce%tali3ado 3 '(e $r*!a a *ber"a% y a e/ceenc*a. Un e4e!$o caro es e s*s"e!a (n*+ers*"ar*o nor"ea!er*cano3 co!$(es"o %e (n c6!(o %e (n*+ers*%a%es con %*0eren"e ca*%a% y $rec*o3 en (n s*s"e!a %e *bre !erca%o.