EKONOMSKA SOCIOLOGIJA R. SWEDERG, M. GRANOVETTER: THE SOCIOLOGY OF ECONOMIC LIFE, INTRODUCTION TO THE SECOND EDITION -
1. 2. 3.
4.
5.
-
nova ekonomska sociologija rapidno se razvijala u SAD, no korijeni su iz Europe i drugih dijelova svijeta kulturalni pristup ekonomskoj sociologiji, analiza tržišta iz sociološke perspektive debata o ekonomiji, sociološka perspektiva ekonomije poznati termin embeddedness- ugrađenost matematička analiza- PAUL SAMUELSON, GERERD DEBREU, KENNETH ARROW što je ekonomsko, a što je socijalno sociološki ekonomski model- srednje 1950-te- GARY BECKER, JAMES BUCHANNAN, ANTHONY DOWNS- političke implikacije mogu se analizirati ekonomskim modelom 1960-tih ovaj pristup proširio se na povijest, pravo i demografiju 1970. ekonomski imperijalizam 1976. BECKER: „Ekonomski pristup ljudskom ponašanju“ ADAM SMITH, JOHN STUART MILL, KENNETH ARROW veze između ekonomije i sociologije: GRANOVETTER, H.C. WHITE, V. ZELIZER: „New Economic Sociology“ekonomski problemi mogu se sociološki analizirati J. COLEMAN, V. NEE, M. HECHTER: „Rational Choice Sociology“- cjelokupna sociologija mora koristiti racionalni izbor kao bazični pristup O. WILLIAMSON, D. NORTH: „New Institutional Economics“- institucije igraju ključnu ulogu u ekonomiji, za razumijevanje koristi se mikroekonomija u kombinaciji sa tržišnom analizom G. BECKER, J. HIRSCHLEIFER: „Economic Imperialism“- mikroekonomijom se ne analizira samo ekonomija već čitavo društvo- politika, kriminal, religija, kultura, obitelj A. TVERSKY, D. KAHNEMEN: „Behavioral Economics“- neke ekonomske postavke bazirane su na lažnoj psihologiji, treba drugačija psihologija objasniti ekonomske modele ponašanja desetljećima je bio aktualan model zakona i ekonomije među ekonomistima postala popularna teorija igara
1
KRATKA POVIJEST EKONOMSKE SOCIOLOGIJE -
-
-
1776. ADAM SMITH: „Bogatstvo naroda“- tada još nije bilo separacije između ekonomskih i društvenih tema 19. st. Njemačka historijska škola- institucionalni tip ekonomije Engleska sredina 19. st.- DAVID RICARDO- abstraktne analize, koncept homo economicus historijsko socijalna škola u Njemačkoj, abstraktno deduktivna škola u Engleskojsukob ta 2 pristupa- methodenstreit- borba metoda počela u 19. st. među historijski i socijalno orijentiranim ekonomistima prevladao je abstraktnodeduktivni pristup termin institucionalist- ekonomska povijest neki su se povijesničari ekonomije bavili i sociologijom- sociologija je bila bliža Historijskoj školi nego abstraktno- deduktivnom pristupu poput RICARDA i MENGERA A. COMTE kritizirao ekonomiste da su previše apstraktni i neempirijski orijentirani E. DURKHEIM bio je u tome blizak Comteu MAX WEBER nije bio poput Durkheima neprijateljski nastrojen prema ekonomiji, no Weberove ekonomske ideje bliže su Durkheimu i historijskoj školi DURKHEIM 1893.: „Pravila sociološke metode“- kritika da se ekonomija izolira od svega društvenog, čovjek nije nikad izoliran Weber piše o antičkoj ekonomiji, industrijskim relacijama u srednjem vijeku, predindustrijska ekonomija WEBER: „EKONOMIJA I DRUŠTVO“, ZBIRKA ESEJA O SOCIOLOGIJI RELIGIJE, GENERALNA EKONOMSKA POVIJEST WEBER- ekonomska etika stvorila racionalni kapitalizam GEORG SIMMEL: „FILOZOFIJA NOVCA“- analizira malu razmjenu u ekonomiji, veberovac i dirkemovac MARCEL MAUSS: „DAR“ JOSEPH SCHUMPETER: „KAPITALIZAM, SOCIJALIZAM I DEMOKRACIJA“eseji o imperijalizmu u SAD: C.H. COOLEY američka ekonomska sociologija tad ima problem sa socijalnim problemima koji nisu ekonomski TALCOTT PARSONS 1930-te TALCOTT PARSONS, NEIL SMELSER 1956. :“EKONOMIJA I DRUŠTVO“ KARL POLANY 1950-te, „VELIKA PREPBRAZBA“, antropološki pristup, ekonomska antropologija, 1957. „RAZMJENA I TRŽIŠTE U RANIM CARSTVIMA“ 1980-te uskrsnuće ekonomske sociologije sociolozi HARRISON WHITE, ARTHUR STINCHCOMBE- rade na ekonomskoj sociologiji oni vide ekonomiju ugrađenu u društveni život i sociologiju Granovetter: embeddedness- ugrađenost 1950- te SAD- old economic sociology 1994. THE HANDBOOK OF ECONOMIC SOCIOLOGY ugrađenost, socijalna konstrukcija ekonomskih institucija
2
-
80- te Europa- ekonomski sociolozi NIKLAS LUHMANN, PIERRE BOURDIEAU, LUC BOLTANSKI Luhman- sistemska perspektiva analizi ekonomije Bourdieau- programski eseji na ekonomskom polju Boltanski- teorije justifikacije, vrijednosti na kapitalističkom polju 1960. SAD HARRISON WHITE važnost međunarodnih mreža- kompeticija, tranzicija, embeddedness organizacijska teorija ALFRED CHANDLER- teorija hitnosti- korporacije su važni društveni faktori, resursi kultura u ekonomiji socijalna konstrukcija ekonomskih institucija- pristup ugrađenosti, embeddedness
3
OSNOVNA NAČELA EKONOMSKE SOCIOLOGIJE 1. 2. 3.
izvori različiti, klasici Weber, Marx, Durkheim, Simmel strukturalna ekonomska sociologija osnovna načela: EKONOMSKA AKCIJA JE OBLIK DRUŠTVENE AKCIJE EKONOMSKA AKCIJA JE UGRAĐENA U DRUŠTVO EKONOMSKE INSTITUCIJE SU SOCIJALNE INSTITUCIJE
1. EKONOMSKA AKCIJA KAO DRUŠTVENA AKCIJA -
zapadna analiza ekonomije, definicija: analiza bogatstva, politička ekonomija u fokusu objekti bogatstva idu prema akciji koja maksimizira korist Austrija- tržišna analiza, catallactics Amerika- transakcije Durkheim- ekonomski fenomeni kroz analizu teorije društvenih činjenica Parsons 1937.: „Struktura društvenog djelovanja“ Weber- društveno djelovanje je orijentirano na druge aktere, ekonomsko društveno djelovanje vođeno je utilitarizmom ortodoksni ekonomisti odvajaju ekonomiju od sociologije no ekonomska akcija nije potaknuta sama od sebe, ona djeluje u apstraktnom prostoru Smith- ljudi imaju potrebu za razmjenom 1977. ALBERT O. HORSCHMEN: „STRASTI I INTERESI“- trampa kao strast u srdnjovjekovnoj Europi moć u ekonomskoj akciji DURKHEIM: „PODJELA RADA U DRUŠTVU“ K. POLANY je skeptičan prema ideji da je svaka trampa ekonomija, prije kapitalizma ekonomija je bila uklopljena u politiku i religiju Weber- i emocije su dio ekonomske akcije, lojalnost, ekonomske norme, sankcije, ponašanje, element moći politička moć-nasilje ekomonska moć- kontrola rasursa
4
2. EKONOMSKAAKCIJAKAOAKCIJAUGRAĐENAUDRUŠTVO -
sociološki prostup: individua, djelovanje, konstrukcije, socijalne institucije, makrofenomeni sociološki pristup počinje s pojedincem pa dolazi do makrofenomena ekonomska akcija- ugrađenost- personalne relacije Padgett i Ansell- analiza Medici u 15. st, Firenca David Stark- analiza tranzicije u Mađarskoj 1990- tih mreže moći privatizacija mreže su bliske empirijskoj realnosti termin embeddedness prvi sistematizirao K. POLANY, no u granicama predindustrijska društva nisu imala zasebnu sferu- njihov ekonomski život vođen reciprocitetom i redistribucijom, tržište nije domniralo ekonomskim životom moderna društva- tržište determinira ekonomski život ljudi teže maksimizirati profit Michael Burawoy :“Manufacturing Consent“- analiza mreža Granovetter: „Ekonomska akcija i društvena struktura“ Marshall Sahlins: „Stone Age Economics“ Arthur Okun- auction market prices i customer market prices
3. SOCIJALNA KONSTRUKCIJA EKONOMSKIH INSTITUCIJA -
o kapitalizmu pišu Marx, Weber, Schumpetter New Institutional Economics Williamson: Markets and Hierarchies 1975. D. NORTH, R.P. THOMAS: The Rise of the Western World 1973. K. ARROW: The Limits of Organisation R. Nelson, S. Winter: An Evolutionary Theory of Economic Change 1982. D. North: Institutions, Institutional Change and Economic Performance 1990. „stari i novi institucionalisti“ ekonomizacija transakcije A. Schotter: „The Economic Theory of Social Institutions“ institucije rješavaju društvene igre institucije rješavaju društvene probleme North, Thomas- ekonomske organizacije ključ su rasta Alfred Chandler- povijest korporacija „vidljiva i nevidljiva ruka tržišta“ adaptivna eficijencija Berger, Luckmann: „Socijalna konstrukcija zbilje“- ljudi se orijentiraju prema institucijama „zavisni razvoj“ „socijalna konstrukcija industrije“, industrija, tehnologija institucije su socijalne konstrrukcije
5
MAKROEKONOMIJA -
MARX: KAPITAL WEBER: EKONOMIJA I DRUŠTVO, OPĆA EKONOMSKA POVIJEST DURKHEIM: PODJELA RADA U DRUŠTVU SCHUMPETER: KAPITALIZAM, SOCIJALIZAM I DEMOKRACIJA WALLERSTEIN: MODERNI SVJETSKI SUSTAV BRAUDEL: CIVILIZACIJA I KAPITALIZAM varijeteti kapitalizma
O IDUĆIM POGLAVLJIMA U KNJIZI -
1. poglavlje: Foundations of economic sociolology- Polany, Granovetter, Swedbergembedded 1. poglavlje: The economy in instituted process- Polany- stara ekonomija bila je ugrađena u neekonomske institucije 2. poglavlje: Economic action and social structure- napredna ekonomija 3. poglavlje: Weber 4. poglavlje: The forms of capital 5. poglavlje: Embeddedness and Immigration: Notes on the Social Determinations of Economic Action- o ekonomskom, kulturalnom i socijalnom kapitalu 6. poglavlje: „The Bazaar Economy“ 9. poglavlje: „Non- Contractual Relations in Business komparativna i historijska ekonomska sociologija kasnije o Weberu, duhu tržišnog kapitalizma, industrijska politika
6
GEORGES GURVITCH: PROBLEMI EKONOMSKE SOCIOLOGIJE I.
POLITIČKA EKONOMIJA I EKONOMSKA SOCIOLOGIJA
1. ODNOSI IZMEĐU POLITIČKE EKONOMIJE I EKONOMSKE SOCIOLOGIJE -
je li politička ekonomija autonomna disciplina 18. st. FIZIOKRATI stvorili političku ekonomiju, temelj makroekonomskom proučavanju - iza njih KLASIČNA ŠKOLA- JEAN BAPTISTE SAY- prevladao individualizam - MARX je dao makroekonomiji nov oblik - WALRAS- koncepcija sveopće ravnoteže - SIMIAND- eksperimentalna ekonomija, protiv individualizma - 20. st.- predmet ekonomske nauke, makroekonomija - KEYNES - individualistička škola- W. LIPPMAN, VON MISES, HAYEK - individualisti traže autonomiju ekonomske nauke- razlozi: 1) metodološke prirode, dok je pojedinac glavna točka ekonomske misli ne može se razmatrati društvena komponenta 2) „štednja je stvar jednog kapitalista“, opasno je izvoditi zaključke jednostavnim zbrajanjem - individualisti misle da politička ekonomija ne treba pomoć izvana - 18. st. fiziokrati- prva škola ekonomista - klasicizam 1848. PRINCIPI- STUART MILL - marginalisti / marksisti/ sljedbanici KEYNESA napadaju klasičnu ekonomiju - jeli politička ekonomija podređena disciplina - individualisti- za autonomiju ekonomije - podređenost nije uvjetovana od logičke nužnosti - pomišljali se na uklapanje ekonomije u povijest- HISTORIJSKA ŠKOLA, Njemačka 19. st. - institucionalisti - jedina nauka kojoj bi se politička ekonomija mogla podrediti je sociologija - makroekonomisti- više tolerancije od ekonomskih autonomista - Marx- obogaćenje ekonomije
7
2. PRIJELAZ OD ANALIZE NA EKONOMSKU SOCIOLOGIJU -
-
-
sociološka ekonomija ekonomska sociologija ekonomska analiza F. PERROUX- ekonomija: naučnim metodama kontrolirano znanje koje analizira i smanjuje napetosti između ljudi- napetosti se rađaju u kolektivnom naporu kojem ljudi teže racionalno ovladati svim kozmičkim energijama i staviti ih u službu svih energija dostojnim da se nazivaju ljudskim energijama proširenje područja ekonomske analize 1874. WALRAS- razvoj ekonomske misli u primjenjenoj ekonomiji i socijalnoj ekonomiji neoklasicistička teorija- samo čista ekonomija čista analitička ekonomija- oblici matematičkog izražavanja KEYNES- agregatni pojmovi: nacionalni dohodak, štednja, globalne investicije J. LHOMME- makroekonomska shvaćanja PARETO- opća ravnoteža A. MARSHALL- parcijalna ravnoteža proučavanje ekonomskih fluktuacija- SIMIAND J. SCHUMPETTER: POVIJEST EKONOMSKE ANALIZE- 3 komponente: ekonomska historija, statistika i teorija + ekonomska sociologija doktrina liberalne ekonomije Marx- ekonomska analiza ortodoksni ekonomski liberalizam J.B. SAY- ekonomija je prirodna i moralna, deskriptivna i normativna znanost ekonomika tržišta- slobodna konkurencija, bez intervencije države, ortodoksni laissez faire opravdavanje institucionalnog ustrojstva novi poticaji- ekonomska politika i planiranje, maksimiziranje zadovoljenja osobnih potreba, ravnoteža poduzeća, alokacija proizvodnih usluga austrijska psihološka škola- žele ograničiti djelokrug ekonomije (to danas Mises i Hayek) ekonomska kriza 1929. nužnost provođenja raznovrsnih i koordiniranih ekonomskih politika, sistematska intervencija praktična primjena ekonomske analize individualistička ekonomija proučava homo oeconomicus rasprava COMTE i MILL- treba li sociologija apsorbirati političku ekonomiju različiti stupnjevi analze u ekonomskim i drugim znanostima GURVITCH- predmeti se isprepliću, samo su različite metode historijska škola vs. Marx djelo Webera umanjilo privlačnost marksizma indistrijsko društvo vs. ekonomski sistem iza 1945. Klasične postavke političke ekonomije- rikardovsko- malthusovski sistem- pritisak populacije, porast zemljišne rente, minimalna nadnica, zakon postepenog smanjivanja kamatne stope- kasnije to Marx povezao s uvjetima stvaranja viška vrijednosti i razvitka konstantnog i varijabilnog kapitala no to pobija danas proučavanje nedovoljno razvijenih zemalja pitanje vrijednosti u središtu pažnje klasične ekonomske misli
8
-
II.
usko ekonomsko stajalište- objektivno mjerilo ekonomska vrijednost- sociologija vrijednosti suvremena ekonomska analiza- statistička istraživanja teorija raspodjele klasa faktor proizvodnje Marxova analiza- makroekonomija Weber- čisti oblici
SOCIOLOGIJA EKONOMSKIH SISTEMA, RAŽIMA I STRUKTURA
1. POKUŠAJ SPECIFIKACIJE 1. 2. 3.
novi oblici diskusije različite faze istraživanja 3 faze istraživanja ekonomskog sistema: faza: 19. st., historička shvaćanja faza: 1900. faza: W. EUCKEN
1. faza: - historici promatrali samo europsku ekonomsku povijest, misle da će simplifikacijom pronaći bit 2. faza: - kombinacija određenog duha i izvjesnih sredstava - postojana veza 3. faza: - pojam sistema - EUCKEN: WIRTSCHAFTSORDUNGEN i WIRTSCHAFTSSYSTEME: uređenje ekonomike i ekonomskog sistema - svjetski poredak- prirodno i konstruirano- teorija ekonomskog sistema- 2 oblika: ekonomija dirigirana iz jednog centra i ekonomija odnosa - to su čisti tipovi - režimi- institucije - F. PERROX- strukture - 4 stadija ekonomske cjeline: 1. konstatacija stanja 2. odnosi 3. specifična obilježja struktura 4. provjeravanja - struktura ekonomske društvene cjeline predstavlja stanje odnosa
9
2. NACRT TIPOLOGIJE SISTEMI: 1. pojam sistema u užem smislu- određeni tip ekonomske organizacije 2. konkretni tip funkcioniranja 3. apstraktni tip funkcioniranja KLASIFIKACIJE, TIPOVI FUNKCIONIRANJA: 1. 2. 3. 4.
seljačka ekonomija- najosnovniji tip potreba seljačko- zanatska ekonomija- podjela rada kapitalistička ekonomija- liberalizam i individualizam socijalistička ekonomija- probitak cjelokupne društvene grupe, bez slobodnog tržišta
REŽIMI: - kombinacije na temelju apstraktnog tipa funkcioniranja: 1. 2. 3. 4.
seljačka ekonomija dirigirana iz jednog centra seljačko- zanatlijska ekonomija dirigirana iz jednog centra kapitalistička ekonomije dirigirana iz jednog centra socijalistička ekonomija dirigirana iz jednog centra
1. 2. 3. 4.
seljačka ekonomija odnosa seljačko- zanstlijska ekonomija odnosa kapitalistička ekonomija odnosa socijalistička ekonomija odnosa
STRUKTURE: 1. značajnost struktura u odnosu na režima i na sisteme: a) mijenjanje struktura prema režimima b) mijenjanje struktura prema sistemima 2. dali su strukture sastavni dio režima i sistema 3. kako se strukture povezuju sa sistemima i režimima a) stvarne strukture - strukture sačinjavaju sastavni dio režima - strukture mogu samo djelomično karakterizirati režime - strukture su akumulirane i uključene u cjelinu c) željene strukture - preobražavanje: reformistički i revolucionarni put
10
3. DRUŠTVENI SADRŽAJ EKONOMSKIH SISTEMA, REŽIMA I STRUKTURA -
društveni sadržaj sustema- konkretni i apstraktni tipovi funkcioniranja
1) sistemi u užem smislu a) seljačko- zanatlijska ekonomija b) kapitalistički duh
2) apstraktni tipovi funkcioniranja 1. 2. 3. 4.
ekonomija dirigirana iz centra pojam grupe- država institucije svrhe apstraktnih tipova
-
društveni sadržaj režima: a) kontaminacija b) iracionalnost- proturječja c) institucije
-
društveni sadržaj strukture
III. 1. 2. -
SOCIOLOGIJA EKONOMSKIH FLUKTUACIJA kriza 1929. preobražaj u pogledu: umjesto statične dinamična ravnoteža nezavisne varijable fenomen fluktuacije
1. DRUŠTVENI FENOMENI KAO POSLJEDICE EKONOMSKIH FLUKTUACIJA -
utjecaj fluktuacija na društvene pojave metode eliminiranja kretanja i računa korelacije razdvajanje kretanja- autonomnost faktora društveno demografski fenomeni: natalitet društveno ekonomski fenomeni: nezaposlenost, sindikati, štrajkovi društveni fenomeni u užem smislu
11
2. PSIHIČKO- DRUŠTVENI FENOMENI KAO ELEMENTI KOJI POJAČAVAJU EKONOMSKE FLUKTUACIJE -
sve teorija ciklusa grade hipoteze o reakcijama ljudi suočenih s napetostima između različitih elemenata ekonomsoog sistema i promjena vrijednosti ekonomske varijable subjektivne reakcije: Keynes, Pigou, Taussig subjekt počinja greške, nedostatak iformacija, anticipiranje, ograničenost psihološko sociološki faktori
3. DRUŠTVENI FENOMENI KAO ELEMENTI KOJI POKREĆU EKONOMSKE FLUKTUACIJE 1. 2. 3. 4.
FRANCOIS SIMIAND I SOCIJALNA PSIHOLOGIJA KRIZA SIMIAND- 4 osnovne tendencije globalnih kretanja nadnica: tendencija da se održi dostignuti novčani dohodak tendencija da se ne poveća vlastiti napor tendencija da se povisi stopa novčanog dobitka tendencija da se smanji napor
-
JOSEPH SCHUMPETER I ULOGA PODUZETNIKA NOVOTARA- 4 historijska tipa novotara: tvorničar trgovac veliki industrijalac direktor osnivač važnost inovacija
1. 2. 3. 4. -
- JOHAN AKERMAN I SOCIOLOŠKA ANALIZA EKONOMSKOG CIKLUSA - obrazac 8 društvenih grupa poduzetnika u bazičnoj industriji
12
R. SWEDBERG: NAČELAEKONOMSKESOCIOLOGIJE -
I. -
sociološki pojam interesa- Weber- interesi pokreću ljudske akcije
KLASICI EKONOMSKE SOCIOLOGIJE klasična ekonomska sociologija- MARX, WEBER, TOCQUEVILLE, DURKHEIM, SIMMEL
1. ULOGA INTERESA U DRUŠTVENOJ ANALIZI -
pojam interesa prije je imao ograničeno značenje- pr. rimsko pravo 17. st.- interes u političkom životu francuska moralna filozofija- PASCAL- psihološki pojam interesa ADAM SMITH sociološki pojam interesa- WEBER i SIMMEL ekonomski interes- dinamički element
2. KLASIČNA EKONOMSKA SOCIOLOGIJA I NJEZINE PRETEČE -
1879. JEVONS prvi upotrijebio naziv ekonomska sociologija 1890.- 1920.- klasična ekonomska sociologija DURKHEIM: O podjeli društvenog rada SIMMEL: Filozofija novca WEBER: Ekonomija i društvo prije Montesquieau: Duh zakona
ALEXIS DE TOCQUEVILLE (1805.- 1859.) - O demokraciji u Americi - Stari režim i revolucija - Sjećanja na siromaštvo - aristokratska vs. demokratska društva - u Americi ljudi imali drukčiji odnos prema riziku, više tolerirali stečajeve - trgovačke strasti - načelo samointeresa - organizacije u SAD - napredak samo u državama bez ropstva - analiza poreza i fiziokrata- oni cijenili konesku državu i centralizaciju
13
KARL MARX (1818.- 1883.) - ekonomija određuje evoluciju društva - tendenciozan i dogmatrki rad - Kapital - društveni pojedinac je vezan za druge ljude - klasni interesi- najvažnije - kritizira A. Smitha koji kaže da individualni ekonomski interesi unaprijeđuju društveni interes - Manifest komunističke partije - Prilog kritici političke ekonomije - odnosi proizvodnje ulaze u proturječje s proizvodnim snagama- posljedica je prijelaz na nov način proizvodnje
MAX WEBER (1864.- 1920.) - prvi pokušao razraditi distinktivnu ekonomsku sociologiju - Protestantska etika i duh kapitalizma - Temelji socijalne ekonomije - Ekonomija i društvo - Ekonomska povijest - ekonomska analiza mora obuhvaćati ekonomski relevantne, uvjetovane pojave - ekonomske pojave su ekonomske norme i institucije - društvena akcija i poredak - želja za koristi - 3 tipa akcije: 1. tip nadahnut običajem 2. tip nadahnut konvencijom 3. tip nadahnut interesom - interesi su subjektivni - ekonomske akcije aktera tvore ekonomski odnos -
14
-
tipologija ekonomskih organizacija:
EKONOMSKA AKCIJA EKONOMSKI ODNOSI
ZATVORENI EKONOMSKI ODNOSI EKONOMSKI ZATVORENI USMJERENE EKONOMSKI ORGANIZACIJE ODNOSI BEZ PODRŠKE OSOBLJA EKONOMSKE EKONOMSKI ORGANIZACIJE AKTIVNE (pr. firme) ORGANIZACIJE (pr. crkva)
EKONOMSKE AKCIJE NEUSMJERENE JEDNA NA DRUGU OTVORENI EKONOMSKI ODNOSI
ORGANIZACIJE KOJE REGULIRAJU EKONOMSKE AKCIJE (pr. sindikati)
ORGANIAZCIJE KOJE NADZIRU EKONOMSKE SUSTAVE (pr. laissez- faire država)
EMILE DURKHEIM (1858.- 1917.) - O podjeli društvenog rada - podjela rada je ekonomska pojava - složena podjela rada- mijenjanje pravnog sustava - interes treba biti obuzdan - država ili posredništvo treba regulirati ekonomski život da ne dođe do ekonomske anomije - ekonomska znanost mora postati grana sociologije - kritizira ideju homo oeconomicusa jer on se ne može razdvojiti od društvenog života
GEORG SIMMEL (1858. 1918.) - 1908. Sociologija- analiza interesa i konkurencije - konkurencija nije konflikt - Filozofija novca- kvazireligijsko vjerovanje, osjećaji za novac
POSLIJE KLASIKA - iza 1920. slabi ekonomska sociologija - 1980-te- uskrsnuće - MARCEL MAUSS: Esej o daru, 1925.- uzvraćanje dara - između 1920.- 1980.: JOSEPH SCHUMPETER, KARL POLANY, TALCOTT PARSNOS
15
JOSEPH SCHUMPETER (1883.- 1950.) - ALFRED MARSHALL - V. PARETO- rentijeri vs. špekulanti, poslovni ciklusi - T. VEBLEN- potrošačko ponašanje - W. SOMBART- ekonomija razumijevanja - SCHUMPETER- društvena ekonomija - SCHUMPETER- klasa, priroda imperijalizma- imperijalizam je ostatak feudalizma, kapitalizam nije imperijalizam - Kriza porezne države - Kapitalizam, socijalizam i demokracija 1942. - Schumpeter kaže da intelektualci imaju previše slobode - teorija o poduzetniku
KARL POLANY (1886.- 1964.) - Velika preobrazba 1944. - Engleska 19. st.- nova vrsta ekonomije usredotočena na tržište- samoregulirajuće tržište, država se ne miješa - smisao interesa - prije 19. st. opći interesi su bili važniji od individualnih ekonomskih interesa - pojam embeddedness- ukorijenjenost, načela ponašanja - ekonomija odlučuje o društvu - racionalni samointeres je nestabilan - 3 oblika integracije: uzajamnost, preraspodjela i razmjena
TALCOTT PARSONS (1902. 1979.) - T. PARSONS i N. SMELSER: Ekonomija i društvo - Teorija društvenih i ekonomskih organizacija 1947. - Struktura društvene akcije 1937. - napad na utilitarističku misao da interesi sve pokreću - ekonomija kao podsustav, sociologija i ekonomija kao dijelovi opće teorije
16
II. -
SUVREMENA EKONOMSKA SOCIOLOGIJA 1985. M. GRANOVETTER: Ekonomska akcija i društvena struktura do početka 80- tih (iza Reagan i Tatcher)- nova neoliberalna ideologija- ekonomija u središtu društva
NOVA EKONOMSKA SOCIOLOGIJA -
New York, Mark Granovetter, M. Schwartz
MARK GRANOVETTER O UKORIJENJENOSTI - različito od Polany koji kaže da su predkapitalističke ekonomije bile ukorijenjene, a kapitalističke ne - Granovetter- sve su ekonomije ukorijenjene - pozicija slabe ukorijenjenosti vs. pozicija jake ukorijenjenosti - relacijske ukorijenjenosti vs. strukturne ukorijenjenosti - strukturna, politička, kulturna, kognitivna ukorijenjenost- neki autori - interesi: institucioanlna razina vs. mikrorazina - Granovetterovi doprinosi: DOPRINOS 1.: PRIMJENJIVANJE STRUKTURNE SOCIOLOGIJE I MREŽA - H. WHITE- mreže, lanci slobodnih položaja i tržište - Granovetter sebe vidi kao strukturnog sociologa DOPRINOS 2.: PRIMJENJIVANJE ORGANIZACIJSKE TEORIJE - 3 postavke za ekonomsku socioogiju: 1. ovisnost o resursima 2. populacijska ekologija 3. novi institucionalizam DOPRINOS 3.: PRIMJENJIVANJE KULTURNE SOCIOLOGIJE - kulturalna analiza- DiMAGGIO- kultura je konstitutivna ili regulativna DOPRINOS 4.: IZGRAĐIVANJE POVIJESNE I KOMPARATIVNE TRADICIJE U EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI - politički interesi utjecali na ekonomsku akciju
DOPRINOS 5.: JAMES COLEMAN I SOCIOLOGIJA ZASNOVANA NA INTERESIMA - J. COLEMAN- Osnove društvene teorije 60- tih - COLEMAN- ekonomski usvojene analize nisu obuhvatile društvene odnose - 3 teme: povjerenje, tržište i tvrtke - socijalni kapital je društveni odnos kojim pojedinac ostvaruje interes
17
NEDAVNA DOSTIGNUĆA U EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI - Europa- industrijska sociologija, potrošačka sociologija i teorija stratifikacije - NIKLAS LUHMAN - J. HABERMAS - P. BOURDIEAU: Rad i radnici u Alžiru - Bourdieau- ekonomija su odnosi, vrste kapitala: financijski, socijalni, kulturni, simbolički - ekonomizam- ekonomki zakoni primjenjeni i na drugim poljima
18
III. -
EKONOMSKA ORGANIZACIJA organizacija čitavih ekonomija
O DRUŠTVENOJ ORGANIZACIJI EKONOMIJE - nova ekonomska geografija- KRUGMAN - stanoviti geografski uvjeti snažno pogoduju usvajanju kapitalističkih institucija KAPITALIZAM - oblik organizacije ekonomskih interesa koji omogućuju traganja za profitom i za vječito obnovljenim profitom - kapitalizam vs. zadovoljavanje potreba- pr. antika, komunalna ekonomija, planska ekonomija - MARX- razlika između uporabe vrijednosti i razmjenske vrijednosti - ekonomiju sačinjavaju proizvodnja, raspodjela i razmjena - KALDOROV- HICKIS- koncepcija učinkovitosti- profit mora nadmašiti gubitak a) ekonomski proces općenito: PROIZVODNJA- RASPODJELA- POTROŠNJA b) ekonomski proces u kojem raspodjela poprima oblik preraspodjele: PROIZVODNJAPRERASPODJELA- POTROŠNJA c) ekonomski proces u kojem raspodjela poprima oblik uzajamnosti: PROIZVODNJAUZAJAMNOST- POTROŠNJA d) ekonomski proces u kojem raspodjela poprima oblik razmjene: PROIZVODNJARAZMJENA- POTROŠNJA, PROFIT e) 5 čimbenika proizvodnje u kapitalizmu: PROIZVODNJA: ZEMLJA, RADNA SNAGA, KAPITAL, TEHNOLOGIJE, ORGANIZACIJE
-
razl. tipovi kapitalizma po Weberu:
RACIONALNI KAPITALIZAM Modalitet br. 1 Trgovina na slobodnim tržištima; kapitalistička proizvodnja Modalitet br. 2 Kapitalistička spekulacija i financije
-
POLITIČKI KAPITALIZAM TRADICIONALNI TRGOVAČKI KAPITALIZAM Modelitet br. 3 Modalitet br.6 Grabežni politički profit Tradicinalni tipovi trgovačkih i novčanih poslova Modalitet br. 4 Profit na tržištu s pomoću sile i dominacije Modalitet br.5 Profit s pomoću neuobičajenih poslovnih pogodi s političkim vlastima
za ekonomsku povijest ključna je industrijska revolucija- za Webera je to uspon asketskog protestantizma
19
INDUSTRIJSKI OKRUZI -
A. MARSHALL- industrial districts- određeni geografskim i društvenim granicama, a ne političkim to je način organizacije proizvodnje na osnovi razmjene i s konkurentima i sa srodnim tvrtkama u neposrednoj prostornoj blizini A. MARSHALL: Načela ekonomije, Industrija i trgovina fleksibilna specijalizacija vs. fordistička industrija 1999. Mreže silicijske doline- Granovettter
GLOBALIZACIJA - M. CASTELLS: informacijsko doba: ekonomija društvo i kultura, važnost informacija
TVRTKE - tvrtke kao interesne institucije EKONOMSKE TEORIJE O TVRTKI - različita istraživanja ekonomista i sociologa - ekonomisti ističu interese, sociolozi društvene odnose - teorija tvrtki- COURNOT 1830.- koncepcija tvrtke da maksimizira profit, ovisno o ograničenjima tehnologije i potražnje - A. SMITH- ljudi s tuđim novcem nisu oprezni kao s vlastitim - A. MARSHALL- organizacija je četvrti faktor proizvodnje - bihevioralna teorija tvrtke
ORGANIZACIJSKA EKONOMIKA - dio nove institucionalne ekonomike nastale 1970-tih - sastoji se od analiza- najpoznatija analiza transakcijskih troškova i teorija agentstva TRANSAKCIJSKA TROŠKOVNA ANALIZA - 1937. R. H. COASE: Priroda tvrtke - strukture upravljanja- tržište, tvrtke i autonomni oblik organizacije TEORIJA O AGENTSTVU - ekonomija promatra odnos između glavne stranke i agenta - H. WHITE: identitet i kontrola - J. COLEMAN: Temelji društvene teorije - Coleman- agent može interes tvrtke pretvoriti u vlastiti
DRUGE PERSPEKTIVE U ORGANIZACIJSKOJ EKONOMICI - ekonomisti- teorija igara, evolucijska teorija, prostup prava i ekonomije REAKCIJE SOCIOLOGA NA ORGANIZACIJSKU EKONOMIKU - Granovetter- ekonomistima nedostaje umjeće kad trebaju analizirati društvene odnose
20
SOCIOLOŠKE TEORIJE TVRTKI - WEBER i MARX- povezivanje analize ekonomskih interesa i analize društvene strukture
MAX WEBER - birokracija - poimanje tvrtke iz perspektive društvene akcije - komunalni odnosi- zajedništvo - asocijativni odnosi- zajednički interes - DAHRENDORF- Weber je osnivač industrijske sociologije
INDUSTRIJSKA SOCIOLOGIJA I SOCIOLOGIJA RADA - rad i profesije, neformalan, odnosi i sukobi povezani s radom - 3 doprinosa industrijske sociologije ORGANIZACIJSKE TEORIJE I SOCIOLOGIJA TVRTKE - SAD- zamisao o polju - 70-tih- teorija ovisnosti o resursima - populacijska ekologija- proučavanje populacije tvrtki - mrežna teorija, mrežne organizacije
21
IV.
EKONOMSKI I SOCIOLOŠKI PRISTUPI TRŽIŠTIMA
EKONOMISTI O TRŽIŠTU- IZ SOCIOLOŠKE PERSPEKTIVE TRŽIŠTE U KLASIČNOJ POLITIČKOJ EKONOMIJI- OD A. SMITHA DO MARXA -
SMITH: Bogatstvo naroda- podjela rada je ograničena opsegom tržišta ljudi prirodno skloni razmjeni 2 vrste cijena: prirodna i tržišna s djelima D. RICARDA i J.S. MILLA politička ekonomija postala apstraktnija, rabe interesnu analizu MARX- sfera cirkulacije- tržište vrijednost tvori odnos između ljudi
MARGINALISTIČKA REVOLUCIJA: STVARANJE MODERNOG POJMA TRŽIŠTA - apstraktno i konkretno poimanje tržišta - Marshall- ORGANIZACIJA TRŽIŠTA, OTVORENA I MONOPOLISTIČKA TRŽIŠTA AUSTRIJSKA ŠKOLA: TRŽIŠTE KAO PROCES - CARL MENGER- tržište je ishod postepenog povijesnog razvitka, tržište je proces - neoaustrijanci: tržište nastaje spontano KEYNESOVA KRITIKA SHVAĆANJA TRŽIŠTA U GLAVNOJ STRUJI EKONOMIKE - 1936. Opća teorija - SAY- ekonomski sustav uvijek radi u punom kapacitetu- to Keynes kritizira jer postoji nezaposlenost - Keynes zagovara državnu intervenciju
INDUSTRIJSKA ORGANIZACIJA I POJAM TRŽIŠNE STRUKTURE - industrijsko tržište - E. CHAMBERLIN: Teorija monopolističke konkurencija- konkurencija ima slabosti, monopol i konkurencija uvijek idu zajedno - E. MASON- tržište treba definirati u odnosu na položaj pojedinca POSLIJERATNI RAZVITAK ISTRAŽIVANJA O TRŽIŠTIMA - teorija opće ravnoteže - teorija igara - studije o tržištima defektne robe i tržišnom signaliziranju - čikaški ekonomisti- implicitno tržište, intervencija pravnog sustava - North i Coase
22
SOCIOLOZI O TRŽIŠTIMA - Schumpeter: ekonomisti- primitivna sociologija, sociolozi- primitivna ekonomika - tržišta kao mreže - tržišta kao dijelovi polja WEBER O TRŽIŠTIMA - sociologija tržišta - razlika između razmjene i konkurencije - razmjena predstavlja arhetip svih racionalnih društvenih akcija - najveći stupanj tržišne slobode postiže se u kapitalističkom društvu u kojem su ukorijenjeni neracionalni elementi HARRISON WHITE O TRŽIŠTU: MODEL W (y) - White proučava razmjenska tržišta - središnji mehanizam je tržišna raspodjela - W= DOHODAK - Y= OBUJAM - 4 tipa tržišta: paradoksno, smljeveno, prekrcato i eksplozivno- za svaki specifične okolnosti - tržišta- načini stjecanja kontrole u društvenoj molekuli - 3 akcijska sloja industrijske ekonomije: - DOTOČNI SLOJ (UP STREAM) - SLOJ PROIZVOĐAČA - NIZTOČNI SLOJ (DOWN STREAM)
TRŽIŠTA KAO MREŽE - M. GRANOVETTER: Pronalaženje posla (Getting a job)- savršena tržišta radne snage ne postoje, ideja o racionalnoj potrazi za poslom ne odražava stvarnost - B. UZZI- paradoks ukorijenjenosti- previše tržišnih veza stvara podukorijenjenu mrežu, a previše ukorijenjenih veza stvara preukorijenjenu mrežu TRŽIŠTA KAO DIJELOVI POLJA (Bourdieau i dr.) - P. BOURDIEAU: Načela ekonomske antropologija - ekonomski život je rezultat susreta između aktera s posebnim dispozicijama/ habitusima - tržište je dio polja i pod dominacijom njegove dinamike - N. FLIGSTEIN: 3 elementa: vlasnička prava, strukture vlasti i pravila razmjene cijene i oblikovanje cijena - Granovetter- pristup ukorijenjenosti za objašnjavanje ljepljivosti cijena
23
V.
TRŽIŠTA U POVIJESTI
VANJSKA TRŽIŠTA - Weber- najranije tržište u početku je trgovina između etničkih grupa- vanjska tržišta, neznatna vrijednost predmeta razmjene UNUTRAŠNJA TRŽIŠTA - pr. atenska agora, prisutnost bogatih trgovaca i bankara, ideal je samostalni posjed TRŽIŠTA ZA TRGOVCE (EUROPSKI SAJAM) - sajam- Europa od 11. do 14. st.- obuhvaća vanjsko tržište - Italija, Flandrija - uvođenje bona fides u trgovački zakon - lex mercatoria - mehanizam ugleda - iza 14. st. sajmovi propadaju- širi se tržište i treba uspostaviti trajno tržište NACIONALNA TRŽIŠTA - srednji vijek- prirodne i zakonske prepreke za razvoj velikih tržišta, mora se plaćati pristojba - G. SCHMOLLER- merkantilizam je način kojim su se vladari suprotstavljali srednjovjekovnom lokalizmu i izgrađivali modernu državnu nacionalnu ekonomiju - 17./18. st.- revolucije uvele slobodu trgovine, kretanja i nastanjivanja - kasnije razvoj komunikacije
RANA NACIONALNA TRŽIŠTA - uloga mentaliteta tržišnih aktera - Weber- iza 16. st. nastaje novi ekonomski čovjek - tradicionalna tržišta postala racionalnija - novi tip radnika- pojava zanimanja - nov mentalitet sa izvorom u religiji- to se prenjelo na svjetovne institucija
MODERNA MASOVNA TRŽIŠTA -
1760.- 1830.- industrijska revolucija u Engleskoj, promjena u proizvodnji, moderne tvornice prije industrijske revolucije tržišta su bila određena mjesta pojava tržišne ekonomije, moderna masovna proizvodnja prva prava masovna tržišta nastala u 2. polovici 19. st. novi tip tvrtki- višegranska tvrtka- multidivisional firm
MEĐUNARODNA TRŽIŠTA - početak u Mezopotamiji 3 500. p. K.- trgovina, trgovačka dijaspora - 500. p. K.- trgovina između helenističkog svijeta, Indije i Kine, trgovačke dijaspore i postaje - industrijska revolucija- eksplozija u međunarodnoj trgovini
24
TRŽIŠTA RADNE SNAGE - neke vrste rada na tržištu, neke ne- pr. kućanica - osoba ovisi o plaći - ova tržišta su različita od drugih zbog vlastitih subjektivnih interesa
DRŽAVA U EKONOMIJI: GLEDIŠTE EKONOMISTA - A. SMITH: 3 dužnosti vladara- obrana, pravosuđe, minimalna infrastruktura, skupa s obrazovanjem - LOCKE i SMITH- država treba štititi privatnu imovinu, organizirati javne radove TEMA DRŽAVE I EKONOMIJE U TEORIJI O JAVNOM IZBORU I U NOVOJ INSTITUCIONALNOJ EKONOMICI - logika ekonomske teorije- analiza političkog ponašanja- teorija o javnom izboru - J. BUCHANAN- ustavna ekonomija- kako se u tržišnoj ekonomiji provodi alokacija rijetkih resursa - država treba poticati ekonomski rast DRŽAVA U EKONOMIJI: GLEDIŠTE KLASIČNIH SOCIOLOGA - MARX vs. HEGEL- po Marxu država je odbor za upravljanje općim poslovima cijele buržoazije, instrumentalno viđenje države - F. BLOCK- državni menageri- država radi u interesu kapitalizma - DURKHEIM- moderno indistrijsko društvo još nije stabilno, moćna država i izolirani pojedinci- država ne smije dominirati nad ekonomijom, no tu ima važnu ulogu - WEBER- država je više od ekonomske organizacije - karizmatska, tradicionalna i pravna dominacija - ekonomska dimenzija političkog djelovanja- ekonomska dostupnost PRAVNA DOMINACI JA
KARIZMATS KA DOMINACIJA
PRIRODA LEGITIMIZAC IJE
Pokoravanje zakonima i pravilima, ne pojedincima
Pokoravanje nadahnuto iznimnim karakterom vođe
UČNICI NA EKONOMIJU, OSOBITO NA USPON KAPITAIZMA
Neophodna za racionalni kapitalizam zbog svoje predvidivosti ; neprijateljska političkom kapitalizmu
Prvo neprijateljska prema svim vrstama sustavne ekonomske djelatnosti; kad se rutinizira obično je konzervativna
TRADICIONALNA DOMINACIJA: PATRIMONIJALIZ AM Pokoravanje zbog svetosti tradicije; postoji odgovarajuća lojalnost vođi
Neprijateljska racionalnom kapitalizmu zbog arbitrarnog elementa; naklona ekonomskom tradicionalizmu i političkom kapitalizmu
TRADICIONAL NA DOMINACIJA: FEUDALIZAMFeudalkni ugovor između gospodara i vazala; mješavina tradicionalnih i karizmatskih elemenata Etos feudalizma protivi se svim vrstama kapitalizma; ima jako konzervativni učinak na ekonomiju
25
NOVA EKONOMSKA SOCIOLOGIJA O DRŽAVI I EKONOMIJI - FLIGSTEIN- izgradnja države kao izgradnja tržišta
FISKALNA SOCIOLOGIJA - stvaranje prihoda i njegovo trošenje i učinak koji ti procesi imaju na političku vlast, ekonomiju i društvo KRČENJE PUTA: „KRIZA POREZNE DRŽAVE“ JOSEPHA SCHUMPETERA - fiskalni događaji jako utječu na povijest - stanje u Austriji iza 1. svj.rata - Schumpeter- moderna država nastala između 14. i 16. st.- opće pravo oporezivanjaporezna država transformirala ekonomiju MAX WEBER O FISKALNOJ SOCIOLOGIJI - proces racionalizacije državnih financija na Zapadu - 3 načina financiranja države: 1. pomoću vlastitih produktivnih jedinica 2. putem liturgije 3. oporezivanje
FISKALNA SOCIOLOGIJA DANAS - BUCHANAN- fiskalna obmana DRŽAVNO USMJERAVANJE EKONOMIJE - J. SCHUMPETER: sociologija imperijalizma - F. DOBBIN- kovanje industrijske politike, prvo laissez faire, poslije zaštita poduzetničkih tvrtki - P. EVANS- ukorijenjena autonomnost- napad na neoliberalizam
26
VIII. PRAVO I EKONOMIJA -
ekonomska sociologija prava: sociologija analizira ulogu zakona u ekonomskom životu - dosad ne postoji - ekonomisti- pravo i ekonomika - pravno dinamički pristup - 3 vrste pojava: 1. ekonomske pojave (institucije i norme) 2. ekonomski relevantne pojave 3. ekonomski uvjetovane pojave a) Weberovo gledište o području koje pokriva društvena ekonomija EKONOMSKI RELEVANTNE POJAVE- EKONOMSKE POJAVE- EKONOMSKI UVJETOVANE POJAVE b) Weberova shema primjenjena na odnos između prava i ekonomije EKONOMSKI RELEVANTNE PRAVNE POJAVE- EKONOMSKE POJAVE, S NJIHOVOM PRAVNOM DIMENZIJOM- EKONOMSKI UVJETOVANE PRAVNE POJAVE
a) PRAVNO- CENTRIRANO GLEDIŠTE: ULAZ- PRAVNI SUSTAV- IZLAZ b) DRUŠTVENO- CENTRIRANO GLEDIŠTE: PRAVO- DRUŠTVO- PRAVO
O PRAVU I EKONOMIJI - sociologija- do koje mjere su zakoni determinante ljudskog ponašanja - škola pravne filozofije - D. HUME- teorija prava pod utjecajem vizije da interesi utječu na ljudsko ponašanje - L. FRIEDMAN- interesi nisu relevantni za pravni sustav dok se ne pretvore u zahtjeve - HUME- 3 pravila pravosuđa: 1. postojanost vlasništva 2. prijenos vlasništva uz privolu 3. izvršenje obećanja -
Weber- pravni poredak stvara nove ekonomske zakone
POSTAVLJANJE PRAVNIH TEMELJA MODERNOG KAPITALIZMA (LEX MERCATORIA) - lex mercatoria: - zaštita kupovine u poštenoj namjeri - patenti i zaštitni znakovi - obveznice - moderna hipoteka - pojam ekonomske kupoprodaje kao pravnog entiteta - razl. vrste transakcijskih dokumenata
27
KLJUČNE PRAVNE INSTITUCIJE - vlasništvo - nasljeđivanje - ugovor SADAŠNJA ISTRAŽIVANJA U EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI PRAVO I EKONOMIKA - R. POSNER: Ekonomska analiza prava - postavka za maksimizaciju bogatstva je pravo - kreativnost pravno ekonomičkog pristupa
IX. KULTURA I EKONOMSKI RAZVITAK POJAM KULTURE I EKONOMIJE - Weber- kultura obuhvaća vrijednosti VRIJEDNOSNI PRISTUP KULTURI: ODNOS VRIJEDNOSTI PREMA NORMAMA - Ann Swidler: Kultura u akciji- kritika vrijednosne paradigme
KULTURA I EKONOMSKI RAZVITAK AMERIČKA EKONOMSKA KULTURA U RANOM 19. ST. (TOCQUEVILLE) - trgovačka nacija, potraga za materijalnim bogatstvom, uzbuđenje - u demokraciji se više cijeni rad - egalitarno društvo - priznanje interesa
KULTURA, RELIGIJA I EKONOMSKA ETIKA (WEBER) - kultura: strukture i vrijednosti - vrijednosno uvjetovana integracija - ekonomska etika, ekonomska kultura - rad je poziv
EKONOMSKA KULTURA I MODERNIZACIJA - mogu svi dijeliti isti cilj, ali sredstva nisu jednako raspodjeljena - vrsta vrijednosnog sustava važnog za ekonomiju tipa tvrtke mora pustiti samointeres i legitimitrati poslovanje
KULTURA, POVJERENJE I POTROŠNJA KULTURA I EKONOMIJA U MODERNOJ SOCIOLOGIJI - BOURDIEAU- habitus i kulturni kapital, pr. predkapitalistički habitus Alžiraca je kvalitetno različit od kapitalističkog habitusa
28
KULTURA I POVJERENJE U SUVREMENOJ EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI - kulturni pristup- presocijalizirani čovjek MATERIJALNA KULTURA I POTROŠNJA - potrošnja, životni stil- Weber
29
XI. ROD I EKONOMIJA KUĆANSTVO, ROD I EKONOMIJA- O OBITELJSKOM INTERESU - kućanstvo je najraširenija ekonomska grupa u društvu - kućanstvo se razvilo u smjeru tržišta - obiteljska ekonomija - obiteljska nadničarska ekonomija- industrijska revolucija - 20. st.- potrošačka obiteljska ekonomija ŽENE, POSAO I PLAĆA- O ŽENSKIM INTERESIMA - Ann Oakley: Sociologija kućanskih poslova
EMOCIJE I EKONOMIJA - A. O. HIRSCHMAN: Strasti i interesi- ciljno povijesni pristup
XII. MAČKINA DILEMA I DRUGA PITANJA ZA EKONOMSKE SOCIOLOGE PITANJE BR. 1: PROBLEM STRUKTURNIH RUPA U EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI - poduzetništvo, stratifikacija i moguća primjena teorije igara PITANJE BR. 2: POJAM INTERESA I NJEGOVA ULOGA U EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI PITANJE BR.3: ULOGA OBJEKTIVNOSTI I PROMIŠLJANJA U EKONOMSKOJ SOCIOLOGIJI PITANJE BR. 4: TREBA LI EKONOMSKA SOCIOLOGIJA BITI POLITIČKA ZNANOST
30
HERNANDO DE SOTO: TAJNA KAPITALA- ZAŠTO JE KAPITALIZAM USPJEŠAN NA ZAPADU, A NEUSPJEŠAN U SVIM OSTALIM DIJELOVIMA SVIJETA I. -
PET TAJNI KAPITALA u siromašnim zemljama sredstva se čuvaju u pogrešnim oblicima- ljudi imaju imetak no on nije pravno reguliran 5 tajni zanemarenosti kapitala:
1. TAJNA PODATAKA KOJI NEDOSTAJU- nedokumentirana imovina u siromašnim zemljama 2. TAJNA KAPITALA- što je kapital, kako se proizvodi i u kakvom je odnosu prema novcu 3. TAJNA POLITIČKE SVIJESTI- siromašne zemlje ne iskorištavaju potencijale 4. LEKCIJE IZ POVIJESTI SAD-a KOJE NEDOSTAJU- onaj neuspjeh u siromašnim zemljama danas već prije se dogodio u SAD-u 5. TAJNA NEUSPJEHA PRAVNOG SUSTAVA: ZAŠTO ZAKON O VLASNIŠTVU NE FUNKCIONIRA IZVAN ZAPADA- građani ne mogu ušteđevinu pretvoriti u kapital
II. -
TAJNA PODATAKA KOJI NEDOSTAJI revolucija iznenađenja do 1950. većina zemalja Trećeg svijeta bile ruralne- nakon toga gospodarska revolucija prepreke na putu do zakonitosti zakonske prepreke, pr. pdpbrenje za izgradnju kuće sektor s nedovoljno kapitala izvanzakonitost je pravilo sioromašni preuzeli kontrolu nad velikom količinom nekretnina i proizvodnje koliko ima mrtvog kapitala? zaobilaženje zakonskih barijera koliko vrijedi taj mrtvi kapital? pr. na Filipinima 57% gradskog i 67% seoskog stanovništva živi u stambenim objektima koji predstavljaju mrtvi kapital dijamantna polja- neiskorišteni kapacitet
31
III.
TAJNA KAPITALA
-
dinamika života u nerazvijenim zemljama odgovori iz prošlosti- od SMITHA do MARXA lat. KAPITAL- grla stoke- izvor bogatstva, pokretna imovina i potencijal za višak vrijednosti engl. CAPITAL- glavno za Smitha gospodarska specijalizacija, podjela rada i razmjena koju je omogućio kapital je bogatstvo nacije po Smithu kapital je posljedica prirodnog razvoja J.B. SAY- kapital je uvijek nematerijalne prirode potencijalna energija u mimovini- formalni vlasnički sustav Zapada skriveni pretvarački proces Zapada- pretvaranje imovine u kapital- formalni vlasnički sustav je rođenje kapitala na Zapadu je sve dokumentirano
1. 2. 3. 4. 5. 6.
učinak vlasništva br. 1: utvrđivanje ekonomskog potencijala učinak vlasništva br. 2: raspršeni podaci integriraju se u jedan sustav učinak vlasništva br. 3: ljudi preuzimaju odgovornost učinak vlasništva br. 4: imovina postaje zamjenjiva učinak vlasništva br. 5: ljudi se umrežuju učinak vlasništva br. 6: transakcije se zaštićuju
-
kapital i novac kapital zahtjeva složen i moćan zakonit vlasnički sustav Braudelovo stakleno zvono F. BRAUDEL- u svom začetku kapitalizam je služio povlaštenoj manjini, kao i danas širom svijeta ograničeni pristup formalnom vlasništvu
-
-
IV. -
TAJNA POLITIČKE SVIJESTI vlasništvo- METCALFEOV ZAKON- vlasnički sustavi su moćniji kad se spoje u mrežu migracija i bezakonje- problem nerazvijenih PRVA SLIJEPA PJEGA: ŽIVOT IZVAN STAKLENOG ZVONA DANAS rastući gradovi pohod na gradove- porast državne birokracije siromašni se vraćaju kući- neprijateljski stav prema migrantima rastuća izvanzakonitost- izvanzakoniti su došli s namjerom da ostanu DRUGA SLIJEPA PJEGA: ŽIVOT IZVAN STAKLENOG ZVONA JUČERAŠNJICE selidba u gradove pojava izvanzakonitosti raspad starog poretka- pada moć države
32
V. -
VI. -
LEKCIJE IZ POVIJESTI SAD-a KOJE NEDOSTAJU revolucija vlasništva na Zapadu usporedba s američkom poviješću- nepuštanje zastarjelog britanskog prava rana američka tradicija- naseljavanje nezaposjednute zemlje novi društveni ugovor- prava tomahavka ubijanje šerifa pravni pomak- prvokup nove pravne prepreke- novi izvanzakonski naseljenici bezakonje ili sukob pravnih sustava- SAD rano 19. st. napori saveznih država za uklanjanje staklenog zvona izvanzakonski napori za uklanjanje staklenog zvona udruženje vlasnika parcela rudarske organizacije važnost za Treći svijet i bivše komunističke zemlje- revolucija u pravima prema vlasničkim pravima
TAJNA NEUSPJEHA PRAVNOG SUSTAVA 5 pogrešnih predodžbi:
1. svi koji se sklanjaju u izvanzakonski sektor žele izbjeći plaćanje poreza 2. nekretnine se ne čuvaju na zakonit način jer nisu pravilno premjerene, kartirane i snimljene 3. dovoljno je donijeti obvezatni zakon o vlasništvu, a država može zanemariti troškove pridržavanja tog zakona 4. postojeći izvanzakonski aranžman ili društveni sporazumi mogu se zanemariti 5. moguće je promjeniti nešto tako duboko ukorijenjeno kao što je način na koji su ljudi navikli čuvati svoju imovinu, bio zakonit ili izvanzakonit, bez političkog vodstva na najvišoj razini -
pravni izazov- raspršeni izvanzakonski vlasnički aranžmani prijelaz iz predkapitalističkog u kapitalistički vlasnički sustav neuspjeh obvezatnog zakona ukorjenjivanje zakona u društveni ugovor- ugovori o vlasništvu su osnova vlasničkog sustava čvrstoća predkapitalističkih društvenih ugovora- pr. zakon o vlasništvu iz kolonijalnog doba dekodiranje izvanzakonskog prava politički izazov- stavljanje u položaj siromašnih kooptiranje elite- kad se otkrije gospodarski potencijal siromašnih suočavanje s čuvarima staklenog zvona
33
VII.
UMJESTO ZAKLJUČKA
-
privatni globalizacijski klub- bivše komuniasitčke zemlje i zemlje u razvoju nisu uspjele globalizirati kapital unutar sebe samih suočenje s Marxovim duhom- velika kontradikcija kapitalističkog sustava je u tome što priprema vlastiti odlazak sa scene- jer ne može izbjeći koncentriranje kapitala u nekoliko ruku ne dajući većini pristup na proširena tržišta, te reforme ostavljaju plodno tlo za klasni sukob- kapitalističko tržišno gospodarstvo za maolbrojne povlaštene koji mogu konkretizirati svoja vlasnićka prava i relativno siromaštvo za veliki, nedovoljno kapitalizirani sektor koji nije u stanju upravljati svojom imovinom vlasništvo čini kapital lakše pojmljivim neprijatelji predstavljanja vlasništva- kapitalizam zauzeo prividan prostor je li uspjeh kapitalizma stvar kulture- opadaju kulturni argumenti
-
jedino raspoloživo rješenje:
-
-
1. stanje i potencijal siromašnih potrebno je bolje dokumentirati 2. svi ljudi mogu štedjeti 3. siromašnima nedostaje zakonski integrirani vlasnički sustavi koji mogu pretvoriti njihov rad i ušteđevinu u kapital 4. građanska neposlušnost i suvremene mafije nisu marginalni fenomen, već rezultat toga što milijarde ljudi mijenjaju jednostavniji život na selu za složeniji život u gradu 5. u ovom kontekstu, siromašni nisu problem, već rješenje 6. provođenje vlasničkog sustava koji stvara kapital politički je problem, jer uključuje stupanje u vezu s ljudima, shvaćanje društvenog sporazuma i reformu pravnog sustava
34
