KABANATA 14: ANG DIGMAANG PILIPINO-AMERIKANO (1899-1902) Mga maliliit na pangyayaring tumindi sa harap ng lumalalang tensiyon sa pagitan ng PIlipinas at Estados Unidos
McKinley “Benevolent Assimilation” – McKinley -
Ipinahayag ang patakaran ng Amerika
-
tungkol sa Pilipinas -
Pebrero 1, 1899 pangkat ng mga Amerikanong inhinyero
Isinaad ang intension ng Estados Unidos na
-
ipailalim ang buong Pilipinas sa
nadetine lamang dahil nakita sila sa loob ng
itong kolonya Inutusan ang mga kumander ng military sa bansa na palaganapin ang kapangyarihan
hanay ng mga Pilipino
Pebrero 2, 1899 -
ng Amerikano sa buong kapuluan sa
Heneral Elwell Otis (Pumalit kay Heneral Meritt) -
Hindi ipinahalata ang buong proklamasyon
ilang sundalong Pilipino
Pebrero 4, 1899 -
ni McKinley sa pangambang mapukaw sa
Palambutin ang tema ng proklamasyon
Hindi mapoot ang mga mamamayan
Marcus P. Miller (Iloilo) -
Silencio sa Sta. Mesa, Maynila.
Pinalitan niya ang ibang salita
-
Antonio Luna Patnugot ng La Independencia
-
Tinuligsa ang proklamasyon at sinabing
mga tao Idinagdag na gagawin din ng mga Amerikano ang ginawa ng mga Espanyol sa Pilipinas
Aguinaldo – Aguinaldo – “Ang aking pamahalaan ay nakahandang makipaglaban kung magtatangka
-
Sinabing sinimulan na ng mga Amerikano ang
Aguinaldo (Pilipinong Kumander ng sektor) -
Nasa Malolos
-
Kasama ng ilang opisyal
-
Dumadalo sa isang sayawan
Nagpadala ng sugo si Aguinaldo kay Otis “Ang naganap naganap na putukan nang nagdaang gabi
Otis (mayabang at arogante) -
k ailangang “Dahil nagsimula na ang putukan, kailangang ipagpatuloy ito hanggang sa malagim na
agawin ang mga isla sa Kabisayaan”
wakas”
Otis -
Nagpadala ng telegram sa Malolos
mula sa aming panig ay taliwas sa aking utos”
ang puwersang Amerikano na sapilitang
-
-
Enero 5, 1899 -
Kapitan Fernando Grey
pakikipaglaban
panloloko lamang iyon upang patahimikin ang -
Gumanti ng putok ang mga Pilipino at iyon na ang simula ng Digmaang Pilipino – Amerikano Amerikano
Inilathala ang kabuuan ng orihinal na pahayag
-
Binaril ni Korporal Willie W. Grayson ang isang sundalong Pilipino sa kanto ng Kalye Sociego at
galit ang mga Pilipino
Nagprotesta si Heneral Arthur MacArthur dahil nasa loob ng hanay ng mga Amerikano ang
pamamagitan ng puwersa.
Nagprotesta si Otis ngunitsinagot ni Aguinaldo na hindi naman inaresto ang Amerikano kundi
kapangyarihan ng Estados Unidos at gawin -
Inaresto ng mga tropang Pilipino ang isang
Napagtanto ang kahulugan ng tinuruan ni Aguinaldo
-
Tahimik niyang pinalakas ang hanay ng mga m ga Amerikano habang papahantong ang ugnayan ng PIlipinas at Amerika sa isang kritikal na kalagayan
Madaling nakuha ng mga Amerikano ang bawat bayan sa ngayo’y tinatawag na lalawigan ng Rizal
Maagang paghahanda
Mas matataas na kalibreng armas
-
Nagtagumpay sa hilagang bahagi ng Maynila, sa Labanan sa La Loma na malapit sa sementeryo ng
Pinagtayuan ng kampo ni Luna na kasunod lamang ng Malolos
Ngayong hawak na ang mga La Loma, t umuloy si -
MacArthur sa Caloocan at nakasagupa ang
Dito naghanda ng depensa laban sa mga Amerikanong tumutugis sa kanya
puwersa ni Heneral Antonio Luna
Isang baryo sa Calumpit
Calumpit -
mga Tsino
Bagbag
Natalo si Luna at binalak na muling bawiin ang Maynila
Marso 22 – Pinagunahan ni Luna ang pag-atake sa lungsod
Marso 25 -
Natalo ng mga Pilipino ang pangkat ni Heneral
-
Lloyd Wheaton sa Labanan ng Pulo
-
Major Bell Hukbong kabayuhan o kabalyeriya
Napatay sa Quingua (Plaridel) sa
-
heneral sa Pulo, Bulacan Dumating ang mga karagdagang sundalong
Otis – hilaga
Heneral Henry Lawton – timog
Marso 30 – malapit na ang mga Amerikano sa
-
Kalihim ng Ugnayang Panlabas
-
Inasahan ni Aguinaldo dahil siya ay matapat, masipag at hindi nasusuhulan
Gusto ni Mabini na maging malayang bansa ang Pilipinas ngunit kinontra siya ng kanyang mga
kaaway na nabibilang sa mga mayayaman at may kapangyarihan
Malolos
Abril 23 – napatay si Koronel Stotsenberg sa isang labanab
Disyembre 18 -
Presidente ng gabinete at siya ring punong ministro
Matagumpay na naitaboy ang matatapang na
Amerikano noong Pebrero at Marso
Ikalawang pinakamakapangyarihang tao sa Pilipinas
ng batang heneral na si Gregorio del Pilar
Nagsimulang magsilbing mahirap at namatay na mahirap
pakikipaglaban sa tropang pinamumunuan
Hindi ginamit ang kanyang posisyon para magpayaman
Napatay ang isang koronel na Amerikano
Mabini
Pedro Paterno
Ambrosio Rianzares Bautista
Felipe Buencamino -
Natalo ng pangkat ni Heneral Licerio
autonomiya sa mga Pilipino kaya
Geronimo ang Amerikanong pinamumunuan ni
tinanggap ang alok ng Amerikano
Heneral Lawton sa Labanan sa San Mateo
-
Naniniwala silang makabubuti ang
-
Napatay si Lawton
Hinikayat si Aguinaldo na alisin sa posisyon si Mabini dahil salungat sa kanilang inisip
Nagsulat ng mga artikulo (Mabini)
ngunit tumanggi si Mascardo na nasa ilalim ng
Laban sa mga Amerikano
pamumuno niya
Mga alaala tungkol sa pakikibaka ng Pilipinas para sa kalayaan
Guagua -
Ipinaalam ni Aguinaldo kay Mabini na nagbubuo ng bagong gabinete si Paterno
Nagpadala siya ng telegrama kay Heneral Tomas Mascardo para humingi ng tulong
-
Heneral Luna -
Mayo 7
Pinarusahan si Mascardo
Heneral Gregorio del Pilar -
Pinamunuan ang pangkat na Bagbag noong umalis si Luna
Heneral Antonio Luna -
Mahusay magsulat sa wikang Espanyol
-
Maikli ang pasensya at mainitan ang ulo
(kahinaang taglay ng lahat ng miyembro ng pamilya) -
Pinakamatalino sa lahat ng Pilipinong opisyal ng military
Miller Heneral Martin Delgado -
Nagmula sa isang angkan ng mga may pinagIsinilang sa Maynila, sa distrito ng San Nicolas
-
Nag-aral ng parmasya sa Maynila at Espanya
-
Ibinilang ang sariling sa mga propagandista
Namuno sa paglaban ng makabayang Bisaya
Pebrero 20, 1899 -
aralan at mayayaman sa Ilokos Norte -
Inutusan ni Otis na sakupin ang Iloilo
Bumagsak ang Jaro, kasunod ang Santa Barbara. Oton at Mandurriao
noong nasa Espanya siya -
Namatay sa mahigil na 40 sugat sa kanyang katawan at ulo
“Mga duwag! Mga mamamatay-tao!”
Pinuno ng sonang militar sumasakop sa
Bates at ng Sultanato ng Sulu na kinakatawan
maraming lalawigan sa Gitnang Luzon noong
ng Sultan ng Jolo at mga datu nito.
Felipe Buencamino
Heneral John C. Bates -
Sinikap na kaibiganin ang mga Muslim sa
-
Kalihim ng Ugnayang Panlabas
pamamagitan ng pakikipagnegosasyon at
-
Salungat sa kanyang matinding pagkontra sa
pagtrato sa mga ito bilang kauri at kapantay
Datu Kiram
Amerikano
-
Sultan ng Jolo
Hunyo 5, 1899
-
Iginiit na hindi papayagan ang mga Amerikano
Nakarating si Luna sa kampo ni Aguinaldo
na okupahin ang iba pang bahagi ng Sulu
Pedrong Kastila -
Isang kapitan mula sa Cavite
-
Tumaga kay Luna gamit ang isang itak
1898
maliban sa kabayanan ng Jolo -
Maniningil ng buwis sa mga lugar na hindi okupado ng Amerikano
-ipinatapos siya sa Espanya ng pamahalaang
Nilagdaan ang isang kasunduan sa pagitan ng
-
-
Estados Unidos na kinakatawan ni Heneral
anumang pakikipagnegosasyon sa mga
Agosto 20,1899
Antonio Luna
sumiklab ang Digmaang Pilipino-Amerikano
Kasunduan sa Kiram-Bates -
“kinikilala ang kapangyarihan ng Estados
Kolonyal nang pabalik na siya sa Pilipinas
Unidos sa buong kapuluan ng Sulu at mga
Felipe Agoncillo
nasasakupan nito”
-
Kaibigan ng pamilya ni Luna
-
Nagbigay kay Luna ng rekomendasyon para kay
karangalan ng Kanyang Kamahalan, ang Sultan
Aguinaldo at isang rebolber
at ng kanyang mga datu”
-
“iginagalang ng lubos ang mga karapatan at
Sundalong taga-Kawit -
Hindi nagustuhan ang disiplinang ginawa ni Luna
Bayambang, Pangasinan -
Inspeksyunin ang inihandang depensa laban sa paparating na mga Amerikano
Cabanatuan -
Kasama si Koronel Francisco Roman at ilang sundalo
Aguinaldo -
Gerilya -
Kinikilalang lider ng Pilipino at hukbo Mas epektibong paraan ng pakikipaglaban
Mahihirapan ang Amerikano sa pamamaraang gerilya -
Hindi nila kabisado ang mga lugar at mga landas sa mga bulubundukin
-
Hindi rin sila sanay sa tropical na klima ng
bansa
Tierra Virgen sa Cagayan -
Masaker -
Paraan ng paghihiganti ng mga Amerikano sa
Narrating ito habang naglakad sa mga lambak,
pagkamatay ng mga kasamahang napatay ng
ilog, kabundukan at mga batis
mga Pilipino gerilya
Setyembre 6, 1900 -
Pagpalo hanggang mangitim na ang mukha
-
Pamumuno ni Heneral Vicente Lucban
Nakarating si Aguinaldo at kanyang mga tauhan sa Palanan, Isabela at doon itinayo ang kampo
Abril 1, 1901 -
Nanumpa ng katapatan sa pamahalaan ng Estados Unidos
Pasong Tirad -
Isang makitid na landas na may taas na 4500
-
tanggapin na “ang kapangyarihan ng Estados
Makitid kaya paisa isang tao lamang ang
Unidos sa buong Pilipinas”
Dito pumwesto si del Pilar kasama ang 60
Lazaro Segovia -
matatapat na kawal
Mountain Province -
Koronel Frederick Funston -
Naghanda para sa pagdakip kay Aguinaldo
Segovia
Heneral Gregorio Del Pilar
-
Naghanda para sa pagdakip kay Aguinaldo
-
-
Hinudyatan ang kanyang kasamahan na
Inatasang maiwan habang umaatras sina Aguinaldo
Isang espanyol na umanib at tumulong sa pwersang Pilipino laban sa mga Amerikano
Narating ni Aguinaldo sa pagtakas sa mga Amerikano
Pinakiusapan ni Aguinaldo ang mga Pilipino na
piye at kitang kita ang buong kapaligiran puwedeng umakyat -
Abril 19
magpaputok
-
Haharangin ang mga Amerikanong sumusunod
-
Namatay dahil sa isang baling tumagos sa leeg
Kinuha ng mga Amerikano ang kanyang personal na kagamitan at gagamitin bilang “ recuerdo”
Rinderpest -
Namatay ang halos 90% ng mga kalabaw kaya naapektuhan ang pagtatanim ng palay at nagdulot ng kakulangan ng pagkain
Pebrero 27, 1902 -
Marahas na paraan ng mga Amerikano upang sapilitang makipagtulungan ang mga Pilipino
Samar
Water Cure -
Mararahas na pamamaraan ang
Abril 16, 1902 -
mga Amerikano bilang parusa o
ang laban
impormasyon
isang tao
Simeon Ola ng Bicol
Roman Manalan ng Pangasinan at
Sapilitang pagpapainom hanggang
Zambales
sa mapuno ng tubig ang tiyan ng -
Nadakip nila si Heneral
Mga Heneral na Pilipino na tumanggingv isuko
para makakuha ng mga -
Nadakip nila si Heneral Vicente Lucban sa
Pagkaraan ay pinahihiga at
Manueal Tomines ng Isabela
Heneral Miguel Malvar -
Namuno sa Pamahalaang Pilipino at
tatalunan ng Amerikanong sundalo
ipinagpatuloy ang paglaban sa pamamagitan
sa tiyan
ng pananambang
Paglalagay ng lubid sa leeg, pipilipitin hanggang sa hindi na makahinga
Pangulong Theodore Roosevelt -
Dineklara ang katapusan ng digmaan noong Hulyo 4, 1902
Ladron -
Kabilang sa mga ito ang samahan at mga canfradia
Ruperto Rios ng Tayabas
Apo Ipe Salvador ng Bulacan, Pampanga, Nueva Ecija, Tarlac at Pangasinan
Papa Isio ng Negros
20 katao – namatay
70 katao – nasugatan
Binuo ang mga grupong di-Kristiyano at mga Muslim ng dalawang espesyal na lalawigan:
Probinsiya ng mga Moro (1903)
Mountain Province (1908)
Masaker sa Bud Dajo -
Nalantad ang kampanyang military ng mga Amerikano
-
Sulo noong 1906