Analiza finansowa przedsiębiorstwa XYZ S.A. w latach 2009-2010
Wioletta Zapotoczna
SPIS TREŚCI
WSTĘP
3
1. ZAKRES I CELE ANALIZY FINANSOWEJ
5
1.1. Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej
5
1.2. Rodzaje analizy finansowej 11 1.3. Metody analizy finansowej
15
1.4. Charakterystyka sprawozdań finansowych wykorzystywanych jako źródła informacji w analizach finansowych
19
1.4.1. Bilans 23 1.4.2. Rachunek zysków i strat
26
1.4.3. Rachunek przepływów środków pieniężnych
29
2. CHARAKTERYSTYKA FIRMY WAWEL S.A.
33
2.1. Rys historyczny
33
2.2. Zasoby ludzkie 34 2.3. Struktura organizacyjna
35
2.4. Przedmiot działalności Spółki
37
2.5. Charakterystyka rynku, na jakim działa Spółka 2.6. Otoczenie konkurencyjne Spółki
38
39
3. ANALIZA SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH
40
3.1. Analiza sytuacji majątkowej w oparciu o aktywa bilansu 40 3.2. Analiza sytuacji kapitałowej na podstawie pasywów bilansu
47
3.3. Relacje pomiędzy strukturą majątku i kapitałów 54 3.4. Wstępna ocena księgowej wielkości wyniku finansowego
56
3.5. Analiza pionowa i pozioma rachunku z przepływów środków pieniężnych
4. WYKORZYSTANIE ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ DO OCENY DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA 4.1. Analiza płynności finansowej
71
4.2. Wskaźnikowa ocena rentowności
74
4.3. Ocena sprawności działania 78 4.4. Analiza wspomagania finansowego 81 ZAKOŃCZENIE 85 BIBLIOGRAFIA
87
SPIS TABEL
88
SPIS RYSUNKÓW 90
70
61
WSTĘP Analiza finansowa to część analizy ekonomicznej, która polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów finansowych, które pokazują efektywność działania przedsiębiorstwa.
Analiza ta stanowi najstarszy historycznie dział analizy
ekonomicznej. Początkowo opierała się ona tylko na analizie bilansu oraz rachunku wyników. Pierwsze próby oceny wskaźników finansowych przedsiębiorstwa zostały dokonane w drugiej połowie XIX stulecia. Porównanie bilansu zostało zapoczątkowane w 1870 r. przez L.Cohstaedt- twórcy dziennikarskiej krytyki bilansu.1 W obecnej praktyce gospodarczej analiza finansowa jest tą częścią analizy ekonomicznej, która stanowi najwyższy stopień jej uogólnienia. Swym zakresem obejmuje całokształt zagadnień związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa. Analiza finansowa swoim obszarem obejmuje: wynik finansowy, koszty i przychody ze sprzedaży, sytuację majątkową oraz finansową, analizę pozycji finansowej przedsiębiorstwa. Syntetyczne ujęcie tych zagadnień pozwala szybki pomiar, ocenę wyników i sytuacji ekonomicznej samego przedsiębiorstwa. Celem mojej pracy jest przedstawienie przydatności analizy finansowej w ocenie kształtowania się sytuacji finansowej wybranego przedsiębiorstwa w jego trzyletnim okresie działalności. Praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy z nich umożliwia bliższe zapoznanie się z tematyką analizy finansowej będącej instrumentem wykorzystywanym do sprawnego zarządzenia przedsiębiorstwem. Rozdział pierwszy wyjaśnia pojęcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje jej podstawowe metody. Ponadto przedstawia podstawowe sprawozdania finansowe, ich budowę oraz przydatność w analizie finansowej jak również podstawy prawne ich sporządzania.
1
T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, FRR w Polsce, Warszawa 1997, s. 14.
W rozdziale drugim przedstawiona została ogólna charakterystyka spółki będącej obiektem badań. Przedstawiono genezę i rozwój przedsiębiorstwa, jego strukturę organizacyjną, a także charakterystykę produkcji oraz jej rozmiary. Omówiono również sytuację w otoczeniu konkurencyjnym. Analiza finansowa spółki akcyjnej XYZ została zawarta w rozdziale trzecim i czwartym. Analizą został objęty bilans spółki sporządzony na koniec lat 2008-2010, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych. Rozdział trzeci dotyczy analizy wstępnej, a rozdział czwarty obejmuje analizę wskaźnikową. Praca napisana została w oparciu o literaturę z zakresu analizy finansowej oraz zarządzania finansami przedsiębiorstw.
ROZDZIAŁ 1 ZAKRES I CELE ANALIZY FINANSOWEJ 1.1. Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej W działalności gospodarczej każdego przedsiębiorstwa powinno się stosować zasadę racjonalnego gospodarowania, tj. takiego prowadzenia działalności, aby przy danym nakładzie środków, uzyskać maksymalny stopień realizacji celu, albo przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu. Przestrzeganie i pogłębianie stosowania zasady racjonalnego gospodarowania możliwe jest poprzez dokładne poznanie mechanizmu funkcjonowania przedsiębiorstwa, jego funkcji wewnętrznych i zewnętrznych, czynników kształtujących różne przejawy działalności i jej efekty ekonomiczne. Narzędziem do tego służącym jest analiza.
Analiza jest to metoda badawcza polegająca na rozbiorze, rozłożeniu określonej całości na składniki i badaniu poszczególnych cech, właściwości przedmiotu.2 Przez analizę rozumie się także opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności, które zmierzają do postawienia diagnozy gospodarczej. Analiza jest metodą postępowania naukowego, polegająca na dzieleniu danej całości na części i następnie rozpatrywaniu każdej części z osobna. Może mieć ona dwojaki cel3: 1. wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących między elementami strukturalnymi oraz pomiędzy każdym elementem, a całością (tj. analiza strukturalna) 2. poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian, jakie w niej mają miejsce, identyfikację czynników oddziałujących na tę całość oraz kierunku i natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone zmiany (tj. analiza przyczynowa). Jednym z głównych źródeł informacji niezbędnej dla potrzeb zarządzania przedsiębiorstwem jest analiza ekonomiczna, a w jej ramach analiza finansowa. Pojęcie analizy ekonomicznej może być różnie definiowane, zależnie od tego, czy dotyczy ono teorii, czy praktyki gospodarowania, oraz zakresu i sytuacji, z jaką wiążemy to wyrażenie. Mając na uwadze funkcję gospodarczą analizy, obejmującą działania praktyczne, przez analizę ekonomiczną rozumie się czynności badawcze dotyczące stanu ekonomicznego i działalności jednostki gospodarczej zmierzającej do postawienia diagnozy charakteryzującej całość sytuacji ekonomicznej i społecznej badanej organizacji gospodarczej. Istotą analizy jest wszechstronne badanie zjawisk gospodarczych, uwzględniające ich wzajemne powiązania i wykorzystujące wszystkie dostępne materiały źródłowe. Analiza ekonomiczna polega najczęściej na podziale badanego zjawiska na części składowe, badaniu związków między nimi oraz między poszczególnymi częściami, a całością badanego zjawiska.4 2
Z. Leszczyński, A. Skowronek–Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s.13. 3 L. Bednarski, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Akademia Ekonomiczna Wrocław 1998 s. 10 4 D. Dębski: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, WSiP, Warszawa 2006, s. 172-173
Charakter przedmiotu oraz zakres analizy ekonomicznej jest niejednolity i zależy od: podmiotu, który dokonuje analizy, celu przeprowadzonych badań, stanu prawnego badanej jednostki, obowiązujących zasad rachunkowości. Podstawowe składowe przedmiotu analizy ekonomicznej to: stan ekonomiczny, wyniki ekonomiczne, organizacja i metody gospodarowania.
Stan ekonomiczny – ujmuje statycznie przedmiot analizy ekonomicznej (określa go na dzień bilansowy). Pozwala na scharakteryzowanie wyposażenia przedsiębiorstwa w majątek trwały (aktywa) i obrotowy, oraz źródła pokrycia jego majątku w podziela na kapitały własne i obce. Związane jest to z sytuacją finansową przedsiębiorstwa, jego zdolnością płatniczą i kredytową, efektywnym lokowaniem wolnych środków pieniężnych. Wyniki ekonomiczne – stanowią zaś dynamiczny element przedmiotu analizy ekonomicznej, określają one efekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Ustalane są one w odniesieniu do pewnego okresu obrotowego. Analizie podlega wynik finansowy netto całokształtu działalności oraz wyniki cząstkowe uzyskane w poszczególnych jej rodzajach, jak również czynniki kształtujące wynik finansowy przedsiębiorstwa. Organizacja i metody gospodarowania obejmują sposób powiązania komórek organizacyjnych i zakres ich zadań, organizację pracy ludzi i wyposażenia majątkowego, organizację poszczególnych sfer działania podmiotu gospodarczego, ocenę efektywności wdrażanych przedsięwzięć inwestycyjnych, motywację kadry menadżerskiej i pracowników oraz nadzór korporacyjny.5
5
M. Jerzemowska, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
Analiza finansowa jest jedynie częścią składową analizy ekonomicznej, która rozpatruje zjawiska gospodarcze występujące globalnie w gospodarce, a także zjawiska gospodarcze dotyczące pojedynczych jednostek gospodarczych. W analizie ekonomicznej wyodrębnia się:6 analizę mikroekonomiczną i makroekonomiczna, analizę finansową, analizę techniczno-ekonomiczną. Podział analizy ekonomicznej przedstawia rysunek 1.1. 1.1 Podział analizy ekonomicznej
Źródło: Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2000, s. 16
6
2006, s. 14, 15. L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 7.
Analiza finansowa początkowo opierała się tylko na analizie bilansu oraz rachunku wyników. Obecnie jej istota ma szerszy zakres. Analiza finansowa jest najważniejszym narzędziem badawczym oceny działalności, której istotą jest rozpatrywanie określonych zjawisk i procesów finansowych odzwierciedlających efektywność działania całego przedsiębiorstwa.7 W obecnej praktyce gospodarczej analiza finansowa obejmuje swym zakresem całokształt zagadnień związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa. Do zagadnień tych należą: wynik finansowy, koszty i przychody ze sprzedaży, sytuacja finansowa oraz majątkowa przedsiębiorstwa, analiza pozycji finansowej przedsiębiorstwa. Syntetyczne ujęcie tych zagadnień umożliwia dokonanie szybkiego pomiaru, oceny wyników i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Wyniki uzyskane w analizie finansowej znajdują powszechne zastosowanie w życiu gospodarczym. Istotę analizy finansowej przedstawia rysunek 1.2.
Rysunek 1.2. Istota analizy finansowej
Źródło: Opracowanie własne.
Atrybuty współczesnej analizy finansowej można wskazać biorąc pod uwagę stan wiedzy z nauki o przedsiębiorstwie, jego warunki funkcjonowania. Najważniejszymi atrybutami są:8
7 8
E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, s. 31 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s. 19, 20.
przechodzenie do ocen wartościujących i wyjaśniających stan i zdarzenia występujące w przedsiębiorstwie, a odchodzi się od ich opisów konstatujących, formułowanie wniosków na podstawie danych liczbowych zawartych w sprawozdaniu finansowym, a także na podstawie opisów jakościowych dotyczących np. analizy rynku, analizowanie występujących zjawisk i procesów nie tylko w przeszłości, ale również objęcie analizą bieżącą działalność gospodarczą w celu stawiania prognoz, rozpatrywanie osiągnięć przedsiębiorstwa na tle osiągnięć otoczenia. Ujęcie ogólne współczesnej analizy finansowej obejmuje:9 analizę efektywności ekonomicznej działalności przedsiębiorstwa, analizę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Analiza finansowa jest uważana jako najważniejsze narzędzie badawczym oceny działalności jednostki gospodarczej. W literaturze przedmiot analizy finansowej jest traktowany bardzo szeroko, na co wskazuje różnorodności definicji. Potwierdzenie różnorodności poglądów w tej kwestii przedstawia tabela 1.1.10
9
M. Walczak, Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998r., s. 50 10 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s. 21-22.
Tabela 1.1 Analiza finansowa- poglądy różnych autorów
B. Wersty
L. Bednarski
T. Waśniewski
W. Jeleń
E. Kurtys
J. Szczepaniak J. Skowroński
płynność finansowa, zadłużenie, zarządzanie aktywami, rentowność, wartość rynkowa majątek przedsiębiorstwa, źródła pokrycia majątku, zdolność płatnicza, przychody, koszty i wynik finansowy, organizacja i metody gospodarowania efektywność gospodarowania, płynność finansowa, zadłużenie ryzyko firm, aktywność ekonomiczna, rynek kapitałowy dynamika działalności przedsiębiorstwa, opłacalność, płynność finansowa, zwrotność kapitału, efektywność majątku przychody, koszty własne, wynik finansowy, rentowność, efektywność przedsięwzięć, stan finansowy efektywność gospodarowania, siła dochodowa, rentowność, sytuacja majątkowa, sytuacja finansowa efektywność działalności, płynność finansowa, rentowność kapitałów, rentowność lokat kapitałowych
(koncepcje UE)
Źródło: Opracowanie własne
Poglądy wymienionych autorów na temat przedmiotu analizy finansowej są zróżnicowane jednak dobrze charakteryzują, czym się zajmuje. Podkreśla się, że przedmiotem analizy finansowej są takie wielkości ekonomiczne, które charakteryzują działalność jednostki gospodarczej. Zakres przedmiotowy analizy finansowej to:11 zasoby majątkowe, stan finansowy, wyniki działalności jednostki gospodarczej.
11
E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, s. 31.
Zasoby majątkowe to obok zasobów naturalnych element bogactwa narodowego. Zasoby majątkowe to z jednej strony stan wyposażenia kraju w budynki, budowle oraz urządzenia. Z drugiej strony zasoby majątkowe obejmują także wyposażenie gospodarstw domowych w narzędzia pracy, przedmioty pracy oraz trwałe dobra konsumpcyjne. Zasoby majątkowe to inaczej aktywa- „kontrolowane przez przedsiębiorstwo zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”.12 Stan finansowy jest ujęciem statycznym przedmiotu analizy. Ustala się go na określony moment. Składa się on z trzech elementów : stan wyposażenia przedsiębiorstwa w składniki majątku trwałego i obrotowego, środki zaangażowane w inwestycje i wartości niematerialne oraz finansowe pokrycie tych składników z kapitałów własnych lub obcych. Wynik finansowy jest ujęciem dynamicznym i ustalany jest za pewien okres czasu jako suma wyników narastających w ciągu miesiąca, kwartału lub roku. Wyniki finansowe to zyski lub straty ujęte w wielkościach brutto lub netto. Mają na nie wpływ takie czynniki jak: przychody ze sprzedaży, koszty własne, rozliczenia w formie podatków, dotacje, dywidendy, itp. Osiągnięty wynik finansowy prowadzi do dodatnich lub ujemnych zmian stanu finansowego przedsiębiorstwa. Jest to ścisła zależność statystycznego i dynamicznego ujęcia przedmiotu analizy.13 W analizie sytuacji w przedsiębiorstwie równie ważny jest jej zakres czasowy, przestrzenny i podmiotowy. Bardziej szczegółowy jej zakres i przedmiot przedstawia rysunek 1.3.14
12
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku, art. 3 ust. 1 pkt. 12 L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, s. 11 14 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s.23 13
Rysunek 1.3. Szczegółowy zakres i przedmiot analizy finansowej
Źródło: Opracowanie własne.
Przedmiot analizy finansowej zależy:15 kto dokonuje analizy finansowej jednostki, w jakim celu zostaje przeprowadzona, jakimi dysponujemy danymi liczbowy.
15
W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s.26
Obserwując proces łączenia się przedsiębiorstw należy wspomnieć o analizie finansowej wewnętrznej i zewnętrznej. W analizie finansowej wewnętrznej najważniejszą kwestią jest wyjaśnienie przyczyn niekorzystnych zmian badanego problemu. Analiza wewnętrzna wymaga pogłębionych badań, wykorzystując dane liczbowe ewidencji księgowej lub statystyki przedsiębiorstwa. Głównym celem analizy finansowej jest dostarczenie użytkownikom odpowiednio przetworzonych informacji analitycznych, które są następnie wykorzystywane przy ocenie sytuacji jednostki gospodarczej oraz przy podejmowaniu racjonalnych decyzji.16
1.2. Rodzaje analizy finansowej Rosnąca w gospodarce rynkowej rola analizy finansowej powoduje, że w teorii i praktyce zaczyna wyróżniać się ze względu na kryteria różne jej rodzaje. Podstawowe kryteria podziału i rodzaje analizy finansowej przedstawia tabela 1.2.17 Tabela 1.2. Rodzaje analizy finansowej ze względu na kryteria \ 16
L. Bednarski, Analiza Finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s.10.
17
W. Gabrusewicz op. cit., s. 29.
Przyjęta metoda badao
Analiza funkcjonalna Analiza kompleksowa Analiza decyzyjna
Zakres przedmiotowy badao
Szczegółowośd badao
Forma badao
Czas objęty analizą
Zakres przestrzenny badao
Przeznaczenie analizy
Kryterium podziału
Analiza całościowa Analiza odcinkowa
Analiza ogólna Analiza szczegółowa
Analiza wskaźnikowa Analiza rozliczeniowa
Analiza retrospektywna Analiza bieżąca Analiza prospektywna
Analiza pojedynczego przedsiębiorstwa Analiza międzyzakładowa
Analiza wewnętrzna Analiza zewnętrzna
Rodzaje analizy finansowej
Źródło: W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 28
Jak wynika z tabeli 1.2 przyjmując za kryterium metodę badań wyróżnia się trzy rodzaje analiz:
analiza funkcyjna, analiza kompleksowa, analiza decyzyjna.
Analiza funkcjonalna jest zaliczana do najstarszych rodzajów analizy ekonomicznej i analizy finansowej. Polega na badaniu odcinkowych zjawisk występujących w przedsiębiorstwie, często bez dostatecznego ich powiązania z innymi zjawiskami. Analiza ta może zostać przeprowadzona przez osoby odpowiedzialne za te zjawiska w przedsiębiorstwie, a więc takie osoby, które dobrze znają dane zjawisko, bowiem to pozwala na skrócenie czas jaki będziemy musieli poświęcić analizie.18 Analiza kompleksowa swoim zakresem obejmuje całość zjawisk jakie mają miejsce w przedsiębiorstwie w określonym czasie we wzajemnych związkach i uwarunkowaniach. Jeżeli chodzi o przeprowadzenie tej analizy to jest ona trudniejsza i pochłania więcej czasu oraz wymaga całościowego spojrzenia na przedsiębiorstwo. Każde ze zjawisk powinno być rozpatrywane z punktu widzenia końcowego celu przedsiębiorstwa, z tego też powodu analiza ta jest doskonalszym narzędziem poznania jak i oceny zjawisk gospodarczych, które zachodzą w przedsiębiorstwie.19 Analiza decyzyjna ukierunkowana jest na dostarczenie informacji, które ułatwiają podjęcie odpowiedniej decyzji w przedsiębiorstwie. Bada ona zjawiska w układzie przyczynowo-skutkowym oraz chronologicznym, ponieważ chodzi o odpowiedź na pytanie: jaką decyzję należy podjąć, by jej skutki wpłynęły pozytywnie na wyniki przedsiębiorstwa. Zakres tej analizy zależy zarówno od charakteru jak i złożoności problemu, który jest rozpatrywany.20
Inne kryterium podziału, jakim jest zakres zagadnień objętych analizą wyróżniamy: 18
W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 28-29 Tamże, s. 30 20 Tamże, s.30 19
analiza całościowa, analiza odcinkowa (problemowa, częściowa).
Analiza całościowa dotyczy wszystkich zjawisk występujących w przedsiębiorstwie. W zależności od jej celów mogą być zastosowane badania o charakterze ogólnym lub szczegółowym. Badania ogólne obejmują całościowe wyniki przedsiębiorstwa, natomiast szczegółowe zajmują się konkretnymi problemami, uwidaczniają źródła sukcesów i przyczyny niepowodzeń. Analiza odcinkowa polega na odrębnym badaniu rożnych dziedzin działalności np.: produkcji, kosztów. Przy badaniach odcinkowych zawęża się wpływ czynników kształtujących badane zjawisko do bliskich zależności, bez stwierdzania następstw w innych dziedzinach działalności. Różni się od analizy całościowej innym przedziałem czasu. Stopień szczegółowości badań jest podstawą podziału na: analiza ogólna, analiza szczegółowa.
Analiza ogólna obejmuje całokształt działalności, której prace badawcze opierają się na wąskiej grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Stanowi ona podstawę do podejmowania bieżących oraz rozwojowych decyzji dotyczących całego przedsiębiorstwa. Analiza szczegółowa polega na badaniu określonego odcinka działalności, względnie określonego problemu, w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami. Jej wadą jest duża czasochłonność.
Forma prowadzenia badań jest kolejnym kryterium dzielące analizę finansową na: analizę wskaźnikową, analizę rozliczeniową.
Analiza wskaźnikowa dostarcza informacji o sytuacji finansowej i wynikach działalności gospodarczej badanej firmy na podstawie zbioru wskaźników logicznie ze sobą powiązanych. Aby przy pomocy analizy wskaźnikowej móc dokonać prawidłowej oceny analizowanych zjawisk ważne jest przestrzeganie procedury postępowania. Analizę rozliczeniową charakteryzuje większa wartość poznawcza, która polega na badaniu i ocenie związków i współzależności występującymi między poszczególnymi zjawiskami. Dzięki temu możliwa jest identyfikacja czynników kształtujących badane procesy i zjawiska oraz pełniejsza ocena ich oddziaływania na wyniki działalności jednostki gospodarczej.21 Ze względu na czas objęty analizą można podzielić ją na: Analizę retrospektywną (ex post), Analizę bieżącą (operatywna), Analizę prospektywną (ex ante). Analiza ex post (retrospektywna) jest jedną z najlepiej opracowanych rodzajów analizy ekonomicznej. Jej głównym celem jest przeprowadzenie badań strukturalnych oraz przyczynowych w odniesieniu do zdarzeń, które wcześniej miały miejsce w gospodarce w określonym przedziale czasu. Wyniki tej analizy pozwalają wyjaśnić zmiany, jakie nastąpiły w przedsiębiorstwie jako całości, ale także w poszczególnych jego okresach jego działalności. Ponadto otrzymane wyniki pomogą nam zapobiec niepożądanym zmianom, które mogą mieć miejsce w przyszłości oraz pozwolą nam na utrwalenie korzystnych tendencji w zarządzaniu obiektami gospodarczymi.22
21 22
W. Gabrusewicz, op. cit., s. 31. L. Bednarski, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Akademia Ekonomiczna Wrocław 1998 s. 14
Analiza bieżąca ma na celu przygotowanie informacji analitycznych o procesach i zjawiskach gospodarczych, ich wynikach w relatywnie krótkich odcinkach czasu – zmiana, dzień, dekada. Analizę tę wykorzystuje się przede wszystkim w tych ogniwach przedsiębiorstwa, gdzie prawidłowy przebieg procesów ma ważne znaczenie z punktu widzenia ostatecznych wyników pracy przedsiębiorstwa Analiza ex ante pozwala nam na ustalenie wyników przewidywanych procesów gospodarczych we wszystkich dziedzinach działalności oraz w całym przedsiębiorstwie. Jednocześnie uwzględnia czynniki, które działały wcześniej i te, które mogą pojawić się w przyszłości. Analizę tą wykorzystuje się we wszystkich procesach decyzyjnych, a w szczególności w procesie planowania. Pozwala nam ona na ustalenie skutków rozpatrywanych wariantów planistycznych, a także daje nam możliwość nakreślenia w miarę wyraźnego obrazu gospodarczego przedsiębiorstwa dla każdego wariantu działania.23 1.3. Metody analizy finansowej Istnieją różne definicje pojęcia „metoda”. Każdy autor definiuje ją w inny sposoby. S. Kamiński definiuje metodę jako: „ powtarzalny sposób działania zwiększający jego sprawność, sposób, który jest wyznaczony za pomocą spójnego zbioru reguł”, „ świadomie i systematycznie stosowany, wzorcowy dobór i układ elementarnych czynności”.24 S. Nowak definiuje metodę jako: „ określony, powtarzalny i wyuczalny sposób- schemat lub wzór- postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”.25 Jeszcze inną definicję metody przedstawia Z. Hajduk: „ Metoda = sposób postępowania- określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne; - powtarzalny, systematyczny; - stosowany
23
L. Bednarski, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Akademia Ekonomiczna Wrocław 1998 s. 14-15 24 S. Kamiński: Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1992, s. 201 25 S. Nowak: Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 19
celowo i świadomie; - zawierający element normatywny, wartościujący ( jak należy postępować)”.26 Analiza finansowa posługuje się metodami ogólnymi i szczegółowymi. Metody ogólne są oparte na poprawnym myśleniu, kojarzeniu faktów i skutków oraz na wyciągnięciu prawidłowych wniosków. Metody te opierają się więc na zasadach logiki. Metody szczegółowe są pogłębieniem metod ogólnych, pozwalają one na ustalenie zmian rozpatrywanych zjawisk, wyjaśnieniu przyczyn i skutków tych zmian oraz na rozpatrywaniu zależności, które występują między analizowanymi zjawiskami. 27 W analizie finansowej wykorzystywane są 3 podstawowe metody ogólne: 28 metoda indukcji, metoda dedukcji, metoda redukcji. Za podstawowe kryterium pozwalające rozróżnić te metody służy kolejność rozpatrywanych zjawisk. W metodzie indukcyjnej analizę rozpoczyna się od zjawisk szczegółowych, elementarnych, przyczynowych i stopniowo przechodzi się do uogólnień i wniosków, jako syntezy procesu analitycznego. Metodę indukcyjną zamiennie nazywa się metodą scalania, ponieważ cechuje ją następujący przebieg:29
od szczegółu
do ogółu
od czynników
do wyników
od przyczyn
do skutków
Źródło: W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37
26
Z. Hajduk: Ogólna metodologia nauk, Lublin 2001, s. 104-107 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37 28 Tamże, s. 37 29 Tamże, s. 37 27
Istotą metody indukcyjnej jest formułowanie uogólnień na podstawie szczegółowego rozpoznania zjawisk cząstkowych. Analiza przeprowadzona przy pomocy metody indukcyjnej rozpoczyna się od zbadania wszystkich obszarów działalności przedsiębiorstwa, wykorzystania zaangażowanych czynników i następnie ustalenia jaki wpływ ma gospodarowanie tymi czynnikami na wynik finansowy przedsiębiorstwa.30 Metoda dedukcji przyjmuje kierunek odwrotny niż metoda indukcji, bowiem wychodzi ona od ogólnego sformułowania problemu badawczego w ujęciu syntetycznym i stopniowo przechodzi do szczegółów, które pozwalają objaśnić przyczyny jak i skutki zmian jakie miały miejsce w zjawiskach ogólnych.31
od ogółu
do szczegółu
od wyników
do czynników
od skutków
do przyczyn
Źródło: W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37
Metoda dedukcyjna rozpoczyna analizę finansową od analizy wyników finansowych, następnie bada czynniki, które miały istotny wpływ na wielkość i zmianę wyniku finansowego.32
30
W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37-38 Tamże, s. 38 32 Tamże, s. 38 31
Metoda redukcji zwana także metodą weryfikacji składa się z trzech elementów:33 1. sformułowania tez i wniosków syntezy wstępnej, 2. zweryfikowanie prawdziwości tez i wniosków wstępnych w postępowaniu analitycznym, 3. podsumowania ustaleń dokonanych w trakcie weryfikacji i sformułowania syntezy końcowej. Metoda redukcji wymaga sformułowania problemu, przeprowadzeniu badań analitycznych, które potwierdzą lub odrzucą wstępne ustalenia, konieczna jest także synteza końcowa. Metoda ta charakteryzuje się tym, że jest trudna w stosowaniu, a od analityka wymaga dobrej znajomości zagadnień funkcjonowania przedsiębiorstwa, a także dobrego opanowania warsztatu badawczego.34 Metody ogólne wskazują nam jaki kierunek badań został przyjęty. Specyfikacja poszczególnych problemów badawczych wymaga zastosowania prawidłowo dobranych metod szczegółowych, które pozwalają na opis badanego zjawiska oraz na badania o charakterze przyczynowym.35 Szczegółowe metody analizy finansowej najczęściej dzieli się na:36 metody analizy jakościowej, metody analizy ilościowej. Zaliczane do metod szczegółowych, metody analizy jakościowej (zwane również metodami opisowymi), przedstawiają badane związki i zależności w formie opisowej, werbalnej, bez prób nadawania im ilościowego niezależnego wyrazu. Polegają głównie na opisie wielkości, dynamiki i struktury rozpatrywanych zjawisk. Zaletą omawianych metod jest ich prostota i związana z tym duża łatwość w praktycznym ich stosowaniu. Ich wadą natomiast jest to, że nie pozwalają na dokładną kwalifikację zależności istniejących pomiędzy badanymi zjawiskami. Pomimo wad metody
33
W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 39 Tamże, s. 39 35 Tamże, s. 39 36 Tamże, s. 40 34
jakościowe powinny być w dalszym ciągu stosowane w analizie, lecz głównie we wstępnej jej fazie.37 Zdecydowaną przewagę nad metodami jakościowymi mają metody ilościowe. Wyniki osiągnięte za pomocą metod jakościowych wynikają z doświadczenia badacza oraz jego wiedzy. W analizie finansowej zastosowanie znajduje wiele metod ilościowych. Dokonując podziału ze względu na stopień wnikliwości można wyróżnić metody:38 metody porównań, metody deterministyczne, metody stochastyczne. Metoda porównań (metoda odchyleń) polega na porównaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz ustaleniu różnic między cechami porównywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia się zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się różnice dodatnie lub ujemne – zachodzące pomiędzy porównywanymi wielkościami. Przedmiotem porównań mogą być liczby względne i bezwzględne. Proste porównania polegają na obliczeniu różnic w porównywalnych zjawiskach, lecz uzyskane odchylenia nie stanowią podstawy do oceny zaistniałych przyczyn, przez co nie mają wartości poznawczej. Ocena opisowa oparta na przypuszczeniach nie pozwala na właściwą ocenę zarówno przyczyn pierwotnych występowania odchyleń, jak i wtórnych dotyczących stopnia oddziaływania. W takim wypadku konieczne jest przeprowadzenie analizy przyczynowej, w której zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych czynników na powstałe odchylenia39.
37
W. Gabrusewicz, op. cit., s. 36-40. W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 41 39 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, K. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, op. cit., s. 32. 38
Metody deterministyczne mają za zadanie ustalić, jaka część odchylenia badanej wielkości ekonomicznej wynika z działania poszczególnych czynników. Z góry są oznaczone zarówno postać zależności, jak też rodzaj i liczba czynników określających tę wielkość. Do podstawowych metod deterministycznych, wykorzystywanych powszechnie w analizie finansowej, należą: metoda podstawień łańcuchowych, metoda różnicowania, metoda różnic cząstkowych, metoda funkcyjna, metoda logarytmiczna40. Metody stochastyczne są bardziej precyzyjne niż metody deterministyczne, ponieważ uwzględnia się w nich nie tylko wpływ czynników podstawowych na badane zjawisko, ale także oddziaływanie czynników drugorzędnych i przypadkowych. Liczba czynników wynika z przeprowadzonego rozpoznania w analizie wstępnej. Metody stochastyczne pozwalają na szersze ujęcie związków między zjawiskami gospodarczymi i ściślejsze przypisanie im ilościowego wyrazu.41 1.4. Charakterystyka sprawozdań finansowych wykorzystywanych jako źródła informacji w analizach finansowych Sprawozdania finansowe jednostki stanowią końcowy produkt systemu rachunkowości finansowej, są one efektem pomiaru działalności prowadzonej przez jednostkę. Ich celem jest dostarczenie informacji dla decyzji ekonomicznych. Sprawozdania finansowe powinny dotyczyć rzeczywistości gospodarczej przedsiębiorstwa, które zawierają posegregowane, przetworzone dane o zdarzeniach gospodarczych i transakcjach. Wyniki analizy finansowej są zależne od rodzaju, zawartości i jakości materiałów źródłowych. Jeżeli podstawą do podjęcia decyzji będą materiały niekompletne, niewiarygodne czy niestarannie zweryfikowane uniemożliwią wyprowadzenie poprawnych wniosków.
40
Sprawozdania finansowe i ich analiza. Analiza finansowa, red. B. Micherda 2005, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2005, s. 28. 41 https://docs.google.com/metodystochastyczne
Materiały źródłowe analizy finansowej można podzielić na:42 materiały wewnętrzne, które zawierają informacje pochodzące z wewnątrz przedsiębiorstwa, materiały zewnętrzne, które informują o otoczeniu, czyli zewnętrznych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa. Głównym źródłem danych o przedsiębiorstwie są materiały wewnętrzne, które mogą mieć charakter ewidencyjny i pozaewidencyjny. Zasadnicze znaczenie mają materiały ewidencyjne, gdyż są wynikiem przyjętych zasad ewidencji ekonomicznej. Zasady ewidencyjne funkcjonujące w przedsiębiorstwie są uregulowane obligatoryjnym przepisami prawa, mogą również wynikać z wewnętrznych zasad ewidencyjnych służących wewnętrznemu zarządzaniu. Wśród materiałów ewidencyjnych można wyróżnić: pierwotną i wtórną dokumentację operacji gospodarczych, analityczne i syntetyczne urządzenia ewidencyjne, sprawozdawczość opartą na treściach wynikających z zapisów dokonanych w urządzeniach ewidencyjnych. Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają charakter pomocniczy, uzupełniający, jednakże ich brak lub niekompletność może utrudnić lub uniemożliwić przeprowadzenie analizy w wybranym zakresie. Dane pozaewidencyjne obejmują43: wyniki poprzednich analiz, opracowane dane postulowane, a także pozostałe dane postulowane, protokoły z przeprowadzonych kontroli i rewizji zarówno przez organy zewnętrzne jak i zewnętrzne, a także wnioski po kontrolne, protokoły z posiedzeń zarządu i rad nadzorczych, informacje pochodzące od kompetentnych pracowników.
42 43
W. Gabrusewicz, 2007, s. 34. M. Walczak, Analiza finansowa w zarządzaniu, Difin, Warszawa 2007, s. 72.
Do oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa wykorzystywane są także materiały zewnętrzne dotyczące jego otoczenia. Dostarczają one informacji wyjaśniających uwarunkowania danej działalności oraz umożliwiają porównania z wynikami innych podmiotów funkcjonujących w otoczeniu rynkowym, co pozwala ocenić skale sukcesu lub porażki finansowej firmy. Typowym ewidencyjnym materiałem źródłowym wykorzystywanym w analizie jest sprawozdawczość przedsiębiorstwa. Klasyfikowana może być według różnych kryteriów:44 częstotliwości sporządzania sprawozdań, odbiorców sprawozdań, obowiązku sporządzania sprawozdań, zakresu przedmiotowego.
Obowiązku jednostki jest przygotowanie w jednostce dokumentów sprawozdawczych. Sprawozdania te są obligatoryjne, wymagane regulacjami prawnymi dotyczącymi między innymi ustawy o rachunkowości, statystyki finansowej, obrotu giełdowego. W zależności od zakresu przedmiotowego danych źródłowych sprawozdawczość dzieli się na rzeczową i finansową. Sprawozdawczość rzeczowa stanowi materiały źródłowe do analizy techniczno – ekonomicznej, natomiast sprawozdawczość finansowa służy przede wszystkim potrzebom analizy finansowej. Zakres przedmiotowy sprawozdawczości wyniki z charakteru prowadzonej działalności, jego struktury organizacyjnej i powiązań kapitałowych. Sporządzany jest z różną częstotliwością i szczegółowością.
44
E. Siemińska, Finansowa kondycja firmy, Warszawa 2003, s. 41.
By dokonad oceny działalności każdego przedsiębiorstwa niezbędne jest roczne sprawozdanie finansowe. Zgodnie z
art. 45 ustawy o rachunkowości Sprawozdanie finansowe powinno
obejmowad:45 1) bilans, 2) rachunek zysków i strat, 3) informacje dodatkowe, obejmujące wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia. Do pozostałych sprawozdao finansowych potrzebnych do oceny finansowej przedsiębiorstwa należy: pozostała sprawozdawczośd sporządzana głównie na rzecz GUS, księgi rachunkowe przedsiębiorstwa ) zestawienia obrotów i sald na kontach syntetycznych), dokumenty dotyczące różnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa, oświadczenia podatkowe, sprawozdania i wnioski pokontrolne, wyniki inwentaryzacji, plany gospodarcze przedsiębiorstw, ich programy rozwojowe, wykonywane wcześniej bieżące analizy odcinkowe i okresowe,
rozmowy i dyskusje z przedstawicielami kadry kierowniczej, informacje zewnętrzne dotyczące otoczenia przedsiębiorstwa pochodzące ze źródeł: GUS i WUS, itp.
Bardzo istotne jest by zachowywać przejrzystości, rzetelności, wiarygodności i porównywalności informacji, bowiem sprawozdawczość podlega regulacji prawnej. Podstawą tej regulacji jest kodeks handlowy, prawo podatkowe, ustawa o rachunkowości oraz przepisy i ustalenia określane przez Ministerstwo Finansów czy Główny Urząd Statystyczny46.
45 46
Ustawa z dnia 29 września 1994r. o rachunkowości, art. 45, ust. 2. Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek op. cit., s. 20.
Podstawowe zasady sporządzania sprawozdań finansowych47: zasada memoriału – w księgach rachunkowych jednostki należy ująć koszty i przychody dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. zasada współmierności – do aktywów lub pasywów należy zaliczad przychody lub koszty dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione, zasada kontynuacji działania - domniemanie, że jednostka będzie kontynuowała działalnośd w dającej się przewidzied przyszłości, zasada ostrożnej wyceny – zgodnie z tą zasadą: elementy zysku mogą byd zaliczone po ich zrealizowaniu, koszty należy wykazad nawet takie, które zostaną uprawdopodobnione, składniki majątku wycenia się po cenach historycznych niw wyższych od cen rynkowych. zasada ciągłości (porównywalności) - zakłada stałe stosowanie z okresu na okres, raz przyjętych zasad w celu zapewnienia porównywalności danych, zasada istotności - sprawozdaniu muszą byd wykazane wszystkie pozycje, które mają istotne znaczenie dla oceny jednostki i zdarzeo gospodarczych oraz dla podejmowania decyzji, zasada indywidualnej wyceny (niekompensowania) - wymaga oddzielnej wyceny każdego poszczególnego składnika aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów. Istotną rolę odgrywa dobór i weryfikacja materiałów źródłowych, ponieważ są one jednymi z
podstawowych
elementów
mówiących
o
jakości
przeprowadzonej
analizy.
Zły
i niekompletny dobór materiałów może doprowadzid do błędnych ustaleo, a co za tym idzie, podjęcie nieskutecznego działania. Informacje do przygotowania analizy powinny dotyczyd kilku okresów, ponieważ tylko wtedy będzie zachowany warunek porównawczy badanych zjawisk oraz będzie istniała możliwośd określenia tendencji rozwoju poszczególnych zjawisk.
1.4.1. Bilans Głównym sprawozdaniem i zarazem najważniejszym źródłem informacji do przeprowadzenia analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest bilans. Obejmuje on wartościowe zestawienie aktywów i pasywów badanego przedsiębiorstwa na określony dzieo (moment bilansowy). Bilans stanowi podstawę sprawozdania finansowego jednostki gospodarczej, nieprzerwanie jest on przedmiotem badao naukowych dotyczących prawidłowości, odzwierciedlania majątku, układu poszczególnych
47
Rachunkowość finansowa przedsiębiorstwa według polskiego prawa bilansowego oraz Dyrektyw UE i MSR/MSSF część 1, praca zbiorowa pod redakcją K. Sawickiego, EKSPERT Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 2009, s. 21-22.
pozycji, problematyki ustalania zasad wyceny aktywów i pasywów, wyrażania realnej wielkości wyniku finansowego itp.48 Bilans przedstawia nam wszystkie składniki majątkowe firmy po jednej stronie oraz źródła ich finansowania po drugiej. Suma wszystkich będących w dyspozycji firmy składników majątkowych jest równa sumie źródeł ich finansowania (aktywa=pasywa). Zarówno strona aktywów jak i pasywów są uporządkowane w następujący sposób: aktywa - uszeregowane według stopnia płynności, tj. od najmniej do najbardziej płynnych, pasywa – według terminu wymagalności tj. od kapitałów własnych do zobowiązao krótkoterminowych49. To syntetyczne zestawienie obrazuje nam sytuację finansową jednostki w danym momencie czasu, tj. w dniu, na który został sporządzony. Dane z bilansów sporządzanych dla kilku kolejnych okresów (lat) mogą stad się przedmiotem interesującej analizy (także w ujęciu dynamicznym). Wielkości prezentowane w bilansie są danymi zagregowanymi, odzwierciedlającymi rezultaty podjętych w firmie decyzji inwestycyjnych, operacyjnych czy finansowych, oraz zdarzeo gospodarczych, jakie wystąpiły w okresie sprawozdawczym. Wszystkie pozycje bilansu wymagają zatwierdzenia i uzgodnieniu ze stanem faktycznym w drodze inwentaryzacji, wówczas istnieje podstawa do uznania bilansu za rzetelny, prawidłowy i wiarygodny dokument. Jako jedną z charakterystycznych cech bilansu można uznad fakt, iż przedstawiany w nim stan na koniec okresu obrachunkowego (na ogół jest to koniec roku kalendarzowego) jest zarazem stanem otwarcia w następnym okresie obrachunkowym. Kolejną cechą charakterystyczną bilansu jest równowaga aktywów i pasywów (majątku i kapitałów). Podstawowe
pozycje
majątku
i
źródeł
w przedsiębiorstwie przedstawia Tabela 1.3.
48 49
T. Waśniewski W. Skoczylas op. cit., s. 86. A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2002, s. 30.
ich
finansowania
Tabela 1.3. Uproszczony bilans dla jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeniowe Aktywa
Pasywa
A. Aktywa trwałe
A. Kapitał (fundusz) własny
I. Wartości niematerialne i prawne
I. Kapitał (fundusz) podstawowy
II. Rzeczowe aktywa trwałe
II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkośd ujemna)
III. Należności długoterminowe IV. Inwestycje długoterminowe V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
III. Udziały (akcje) własne (wielkośd ujemna) IV. Kapitał (fundusz) zapasowy V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych VIII. Zysk (strata) netto IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkośd ujemna)
B. Aktywa obrotowe I. Zapasy II. Należności krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania długoterminowe III. Zobowiązania krótkoterminowe
IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe
IV. Rozliczenia międzyokresowe
Aktywa razem
Pasywa razem
Źródło: S. Koc, T. Fołta, J. Godlewska; Bilans 2004, Grapa Wydawnicza INDOR Sp. z o.o., Warszawa 2005,s. 32.
Zasoby majątkowe, to kontrolowane przez jednostkę aktywa o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Aktywa, to te zasoby majątkowe, nad którymi jednostka sprawuje kontrolę, i które służą jej do osiągania korzyści w formie dopływu gotówki lub jej ekwiwalentów oraz zabezpieczenia pretensji wierzycieli. Obejmują one majątek trwały to jest długoterminowe finansowe lokaty pieniężne i rzeczowe, a zwłaszcza środki trwałe, wyposażenie oraz prawa i majątek obrotowy, głównie zapasy, należności a także środki pieniężne. Istota i funkcje aktywów trwałych i obrotowych powodują, że niezwykle ważna jest analiza sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, której głównym celem jest:50 dokonanie klasyfikacji i ustalenie najważniejszych cech posiadanego majątku, badanie wielkości i zmian zasobów majątku w czasie, rozpatrzenie struktury zasobów majątkowych przedsiębiorstwa.
Aktywa trwałe zaangażowane są w przedsiębiorstwie przez okres powyżej 1 roku, z tego też względu uważa się je za mało elastyczne i obciążone są dużym ryzykiem. Nakłady na inwestycje ponoszone są w momencie rozpoczęcia ich realizacji lub nawet przed i niema nigdy pewności, czy nastąpi ich pełny zwrot z bieżących wpływów działalności gospodarczej. W przeciwieństwie do aktywów trwałych, które spełniają pośrednią rolę w procesie osiągania gotówki, aktywa obrotowe uczestniczą w nim w sposób bezpośredni. Wchodzą one do procesu gospodarczego i tam też podlegają stałym przemianom oraz wymianom, przynosząc nadwyżkę środków pieniężnych. Czas przebywania poszczególnych zasobów aktywów obrotowych jest uzależniony od charakteru procesu produkcyjnego, terminowości regulowania rozrachunków itd. Z reguły czas ten jest względnie krótki. Rozchód zasobów majątkowych musi być uzupełniony odpowiednim przychodem, co stwarza możliwość ciągłego dostosowywania wielkości tych składników do stopnia wykorzystywanych zdolności produkcyjnych.
50
W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005r., s. 64
Aktywa obrotowe obejmują: aktywa rzeczowe – zapasy materiałów, towarów, produktów gotowych i nie zakooczonych, przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej jednostki, należności krótkoterminowe - oznaczają kwoty pieniężne należne danemu podmiotowi gospodarczemu od innych podmiotów lub osób fizycznych, z terminem zapłaty nie przekraczającym jednego roku z różnych tytułów (np. dostaw i usług, podatków, składek ubezpieczeo społecznych, zaciągniętych pożyczek) oraz należności dochodzono przez przedsiębiorstwo w sądzie (roszczenia sporne), aktywa finansowe – m.in. udziały i akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki i inne inwestycje krótkoterminowe, aktywa pieniężne (środki pieniężne oraz odsetki naliczone od aktywów finansowych), krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe kosztów – rozliczenia wcześniej poniesionych wydatków w miesiącach następnych zgodnie z zasadą współmierności ponoszonych kosztów i uzyskiwanych przychodów np. prenumerata czasopism, dzierżawa mieszkania z góry. Wszystkie składniki majątku muszą mied odpowiednie źródła finansowania. Określają one, kto i na jakich warunkach wyposażył przedsiębiorstwo w środki gospodarcze. Źródła finansowania majątku dzieli się na kapitał własny oraz zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Kapitał własny składa się z kapitału (funduszu) podstawowego (zakładowego), kapitału (funduszu) zapasowego, kapitału (funduszu) z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe. Kapitał podstawowy korygowany jest o należne wpłaty na ten kapitał oraz o udziały (akcje) własne. Kapitał z aktualizacji wyceny zawiera skutki ewentualnej aktualizacji wyceny środków trwałych a także skutki wyrażenia w cenach rynkowych inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych, czyli nieruchomości, praw, papierów wartościowych i różnice kursowe. Do kapitału własnego zalicza się również zysk (stratę) z lat ubiegłych, zysk (stratę) netto, odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkośd ujemna). Drugim - obok kapitałów własnych - najważniejszym źródłem finansowania są zobowiązania. Do kategorii tej zalicza się: rezerwy na zobowiązania z uwzględnieniem nowej pozycji rezerwy na świadczenia emerytalne i podobne z dalszym podziałem na długo- i krótkookresowe, zobowiązania długoterminowe (o okresie spłaty dłuższym niż rok, czyli: kredyty, pożyczki, wyemitowane obligacje itp.),
zobowiązania krótkoterminowe: kredyty kupieckie, krótkoterminowe kredyty bankowe, krótkoterminowe papiery dłużne wyemitowane przez spółkę, zobowiązania z tytułu wynagrodzeo, wobec ZUS itp.
rozliczenia międzyokresowe bierne przychodów i kosztów, które obejmują ujemną wartośd firmy51.
Bilans dostarcza informacji o wielkości i strukturze majątku, płynności tego majątku, jego rentowności a także o wielkości i charakterze zadłużenia oraz o dostosowaniu struktury majątku. Informacje o strukturze finansowej są pomocne przy przewidywaniu przyszłych potrzeb kredytowych i prognozowaniu sposobu, w jaki przyszłe zyski i przepływy środków pieniężnych rozdzielone zostaną pomiędzy osoby zaangażowane finansowo w jednostkę. Pomocne są również przy przewidywaniu zdolności firmy do dalszego pozyskania źródeł finansowania. Bilans przedstawia obraz sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej jednostki gospodarczej, zatem posiada dużą wartośd poznawczą.
1.4.2. Rachunek zysków i strat Rachunek zysków i strat (rachunek wyników) to kolejne z podstawowych sprawozdao finansowych, sporządzane przez każde przedsiębiorstwo, przedstawiające jego sposób wypracowania wyniku finansowego. Rachunek
wyników
przedstawia
zdolnośd
firmy
do
generowania
zysków
i samofinansowania, prezentuje strumienie pieniężne. Rachunek wyników zestawia strumienie przychodów uzyskanych w firmie ze sprzedaży wyrobów i usług bądź towarów w ramach prowadzonej działalności handlowej oraz przychodów uzyskanych z przeprowadzenia operacji finansowych
i
kosztów
tej
działalności.
W klasycznym rachunku wyników po jednej stronie są przychody, które zwiększają powiększające wynik finansowy, po drugiej natomiast rozchody (koszty), wpływające ujemnie na generowane zyski52. Rachunek zysków i strat może byd sporządzony w wariancie porównawczym lub w wariancie kalkulacyjnym. Warianty rachunku zysków i strat różnią się między sobą sposobem ujmowania kosztów. W wariancie
porównawczym
koszty
ujmuje
się
według
rodzajów
z uwzględnieniem zmiany stanu produktów. W tym wariancie ujmuje się wszystkie koszty, jakie
51
T. Waśniewski, w. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 86. 52 T. Waśniewski, W. Skoczylas op. cit., s. 93-94.
zostały poniesione przez przedsiębiorstwo w danym okresie sprawozdawczy. Natomiast w wariancie kalkulacyjnym ustala się koszty wytworzenia sprzedanych produktów, a oddzielnie wykazuje się koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu Strukturę rachunku zysków i strat według załącznika do ustawy o rachunkowości przedstawia tabela 1.4. Pozostałe przychody operacyjne stanowią przychody operacyjne, które nie dotyczą zwykłej działalności jednostki. Zalicza się tu, oprócz wymienionych w tabeli 1.4. m.in.: przychody związane z działalnością socjalną, otrzymane odszkodowania, kary, grzywny, darowizny. Przychody finansowe obejmują: dywidendy i udziały w zyskach, odsetki, zysk ze zbycia inwestycji, aktualizacja wartości inwestycji, nadwyżkę dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi, rozwiązanie rezerw. Do kosztów według rodzaju zalicza się: wartośd sprzedanych towarów i materiałów, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, amortyzacja, pozostałe koszty rodzajowe. Usługi obce obejmują usługi takie jak: remonty, konserwacje, usługi transportowe, pocztowo-telekomunikacyjne, koszty wynajmu urządzeo, leasing operacyjny, itp. W skład kosztów pozostałych zalicza się: koszty podróży służbowych, reprezentacji i reklamy. W rachunku zysków i strat ustala się pięd rodzajów wyniku finansowego (zysku lub straty): ● wynik ze sprzedaży – różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży i zrównanymi z nimi a kosztami działalności operacyjnej, ● wynik z działalności operacyjnej – wynik na sprzedaży skorygowany o różnicę pomiędzy pozostałymi kosztami operacyjnymi, ● wynik z działalności gospodarczej – wynik na działalności operacyjnej powiększony Tabela 1.4. Rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym i porównawczym WARIANT KALKULACYJNY
WARIANT PORÓWNAWCZY
A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi, towarów i materiałów, w tym: w tym: - od jednostek powiązanych
- od jednostek powiązanych
I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartośd dodatnia, zmniejszenie - wartośd ujemna)
B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym:
III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
- jednostkom powiązanym
IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
B. Koszty działalności operacyjnej II. Wartośd sprzedanych towarów i materiałów C. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A-B) D. Koszty sprzedaży
I. Amortyzacja II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce E. Koszty ogólnego zarządu F. Zysk (strata) ze sprzedaży (C-D-E) G. Pozostałe przychody operacyjne
IV. Podatki i opłaty, w tym: - podatek akcyzowy V. Wynagrodzenia
I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych II. Dotacje III. Inne przychody operacyjne
VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII. Pozostałe koszty rodzajowe VIII. Wartośd sprzedanych towarów i materiałów
H. Pozostałe koszty operacyjne I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych
C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B) D. Pozostałe przychody operacyjne
II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych
III. Inne koszty operacyjne
II. Dotacje
I. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G-H)
III. Inne przychody operacyjne
J. Przychody finansowe
E. Pozostałe koszty operacyjne
I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:
I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych
- od jednostek powiązanych
II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych
II. Odsetki, w tym:
III. Inne koszty operacyjne
- od jednostek powiązanych
F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (C+D-E)
III. Zysk ze zbycia inwestycji
G. Przychody finansowe
IV. Aktualizacja wartości inwestycji
I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:
V. Inne
- od jednostek powiązanych
K. Koszty finansowe
II. Odsetki, w tym:
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości.
(lub pomniejszony) o różnicę pomiędzy przychodami finansowymi a kosztami finansowymi, ● wynik brutto – wynik na działalności gospodarczej skorygowany o saldo zysków i strat nadzwyczajnych, ● wynik netto – wynik brutto pomniejszony o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego (podatek dochodowy i pozostałe obowiązkowe obciążenia wyniku)53.
1.4.3. Rachunek przepływów środków pieniężnych Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych jest obowiązkowym dokumentem finansowym sporządzanym od roku 1995 w tych firmach, które mają obowiązek badania i ogłaszania sprawozdao finansowych. Obowiązek ten dotyczy banków, ubezpieczycieli, spółek akcyjnych oraz pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe, osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch z trzech następujących wielkości54: średnioroczne zatrudnienie – 50 osób, suma bilansowa – 2 500 000 mln euro, przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych – 5 000 000 mln euro.
Pozostałe firmy nie są zobowiązane do sporządzania tego dokumentu, choć mogą to zrobić na własne potrzeby. Omawiane sprawozdanie odzwierciedla przepływy gotówkowe w trzech podstawowych obszarach działalności przedsiębiorstwa, tj. obszarze: operacyjnym, inwestycyjnym, finansowym. Działalność operacyjna jest podstawowym rodzajem działalności przedsiębiorstwa wraz z innymi rodzajami działalności niezaliczonymi do działalności inwestycyjnej lub finansowej. Zalicza się tu także działalność leasingową, obrót instrumentami finansowymi. Działalność inwestycyjna jest nabywaniem lub zbywaniem składników aktywów 53
M. Walczak, op. cit., s. 93-96. Z. Leszczyński, A. Skowronek – Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s.80; aktualizacja według Ustawy o rachunkowości art. 64. 54
trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych, obejmuje wszystkie inne związane z nimi pieniężne koszty i korzyści. Działalność finansowa to pozyskanie lub utrata źródeł finansowania, czyli zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego, oraz wszystkie związane z nimi pieniężne koszty i korzyści. Należy zaznaczyć, że otrzymane dotacje zalicza się do tej działalności, ale już jej wydatkowanie dotyczy działalności operacyjnej lub inwestycyjnej. Wyznaczania przepływu środków pieniężnych na całym świecie dokonuje się za pomocą jednej
z
dwóch
metod:
pośredniej
lub
bezpośredniej.
Zgodnie
z
ustawą
o rachunkowości przepływy z działalności operacyjnej można wyznaczać dowolną metodą, natomiast konstrukcja obu metod w przypadku przepływów z działalności inwestycyjnej i finansowej niczym się nie różni. Metoda i
wydatków
bezpośrednia działalności
polega
na
operacyjnej
wykazaniu
jako
podstawowych
odrębnych
pozycji
tytułów
rachunku.
wpływów Natomiast
w metodzie pośredniej wynik finansowy netto koryguje się o pozycje niepowodujące zmiany stanu środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, jak również o wyniki innych działalności niż operacyjna oraz elementy pieniężne wyniku, które zalicza się do działalności inwestycyjnej lub finansowej55.
Celem opracowania analizy sprawozdań z przepływu środków pieniężnych jest pełniejsza charakterystyka sytuacji finansowej, a szczególnie zyskowności i zdolności płatniczej. Bilans oraz rachunek zysków i strat nie zawsze odzwierciedlają realne przepływy gotówki, natomiast rachunek
przepływów
środków
pieniężnych
pokazuje
efekty
funkcjonowania
przedsiębiorstwa właśnie bazujące na krążeniu pieniądza w firmie, na zmianach zasobów gotówkowych będących w jej dyspozycji. Układ sprawozdania z przepływu środków pieniężnych przedstawiono poniżej56.
Rachunek przepływów pieniężnych
(metoda pośrednia) A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
55
Wędzki Dariusz, Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego. Tom 1. Sprawozdanie finansowe, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków, 2009, s. 268-271. 56
Ustawa o rachunkowości, załącznik numer 1.
I. Zysk (strata) netto II. Korekty razem 1. Amortyzacja 2. Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych 3. Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy) 4. Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej 5. Zmiana stanu rezerw 6. Zmiana stanu zapasów 7. Zmiana stanu należności 8. Zmiana stanu zobowiązao krótkoterminowych, z wyjątkiem pożyczek i kredytów 9. Zmiana stanu rozliczeo międzyokresowych 10. Inne korekty III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I±II)
(metoda bezpośrednia) A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej I. Wpływy 1. Sprzedaż 2. Inne wpływy z działalności operacyjnej II. Wydatki 1. Dostawy i usługi 2. Wynagrodzenia netto 3. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz inne świadczenia 4. Podatki i opłaty o charakterze publicznoprawnym 5. Inne wydatki operacyjne III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II)
(metoda pośrednia/bezpośrednia) B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej I. Wpływy 1. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych 2. Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne 3. Z aktywów finansowych, w tym: a) w jednostkach powiązanych b) w pozostałych jednostkach - zbycie aktywów finansowych, - dywidendy i udziały w zyskach - spłata udzielonych pożyczek długoterminowych - odsetki - inne wpływy z aktywów finansowych 4. Inne wpływy inwestycyjne II. Wydatki 1. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych 2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne 3. Na aktywa finansowe, w tym: a) w jednostkach powiązanych b) w pozostałych jednostkach - nabycie aktywów finansowych - udzielone pożyczki długoterminowe 4. Inne wydatki inwestycyjne III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II) C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej I. Wpływy 1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału
2. Kredyty i pożyczki 3. Emisja dłużnych papierów wartościowych 4. Inne wpływy finansowe II. Wydatki 1. Nabycie udziałów (akcji) własnych 2. Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli 3. Inne, niż wypłaty na rzecz właścicieli, wydatki z tytułu podziału zysku 4. Spłaty kredytów i pożyczek 5. Wykup dłużnych papierów wartościowych 6. Z tytułu innych zobowiązao finansowych 7. Płatności zobowiązao z tytułu umów leasingu finansowego 8. Odsetki 9. Inne wydatki finansowe III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II) D. Przepływy pieniężne netto, razem (A.III±B.III±C.III) E. Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym: - zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych F. Środki pieniężne na początek okresu G. Środki pieniężne na koniec okresu (F±D), w tym: - o ograniczonej możliwości dysponowania
