Socijalna Ekologija - Seminarski Rad

SADRŽAJ

UVOD ................................................................................................................................................3 1. POLITIKA I PRAVO ŽIVOTNE SREDINE U RE GIONU EKONOMSKE KOMISIJE UN ZA EVROPU (UNECE) ..4 2. DEMOKRATIZACIJA POLITIKE ŽIVOTNE SRED INE ..............................................................................5

3.ZAŠTITA VODA (U OK VIRU ECE) .......................................................................................................7 4.ZAŠTITA VAZDUHA ..........................................................................................................................8 5.PROCJENA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU U PREKOGRANIČNOM KONTE KSTU ................................8 6.INDUSTRIJSKI UDESI ........................................................................................................................9 7. POLITIKA I PRAVO ŽIVOTNE SREDINE SAVJETA EVROPE (NADLEŽNI ORGANI) ................................. 10 7.1.I ZVORI PRAVA SAVJETA EVROPE U OBLASTI ŽIVOTNE SREDINE (UGOVORI) ........................................................ 10 8.POLITIKA I PRAVO ŽIVOTNE SREDINE EVRO PSKE UNIJE...................................................... ............. 13 9.STRUKTURA LEGISLATIVE EU U OBLASTI ŽIV OTNE SREDINE ............................................................ .......... .................................................. 13 9.1.AKCIONI PROGRAMI I OP ŠTA LEGISLATIVA EU U OBLASTI ŽIVOTNE SREDINE ...................................................... 14 10.USLOVI ZA PRIJEM U EU SA STANOVIŠTA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDI NE ..................... ....................... 15

ZAKLJUČAK ......................................................... ...................................................... ....................... 17 LITERATURA............................................... ..................................................................................................... ...................................................... ................................ 18

Ekološka politika Evropske Unije

REZIME

Čovjek je svojim djelovanjem u stremljenju ka kvalitetnijim uslovima zivota, naročito poslednjih decenija, ugrozio prirodno okruţenje, narušavajući v ječitu uzajamnu, harmoničnu i zavisnu povezanost, odnosno ravnoteţu koja je vladala u ţivom svijetu, učinivši i sopšsveni opstanak neizvjesnim. Značaj zaštite ţivotne sredine kao dobra od opšteg interesa, ugraĎen je u temeljne odrednice politike Evropske unije, što koincidira sa trendom izraţene ekološke svijesti na globalnom nivou. Zaštita ţivotne sredine putem krivičnog prava odgovor je na ekspanziju ekološkog kriminala kojim se nanosi značajna šteta ţivotnoj sredini i zdravlju ljudi.

Ključne riječi: ţivotna sredina, ugroţavanje ţivotne sredine, zaštita ţivotne sredine, ekološka politika, ekološki kriminal, krivično zakonodavstvo.

ABSTRACT

Man is its actions in striving for better living conditions, particularly in recent decades, endangered natural environment, destroying the eternal mutual, harmonious and dependent relationship, or balance, which ruled in the living world, and making their own survival uncertain. The importance of environmental protection as a common interest, embedded in the underlying determinants of European Union policy, which coincides with the trend expressed environmental awareness on a global level. Protection of the environment through criminal law response to the expansion of environmental crime that inflicts significant damage to the environment and human health.

Key words: environment, to the environment, environmental protection, environmental policy, environmental crime, criminal legislation.

2


UVOD

Ţivotna sredina je termin koji podrazumijeva prirodno okruţenje: vazduh, voda, zemljište, ţivotinjski i biljni svijet; pojave i djelovanja: klima, jonizujuća i nejonizujuća zračenja, buka i vibracije; okruţenje koje je stvorio čovjek : gradovi i druga naselja, infrastrukturni, industrijski i drugi objekti, uključujući i istorijsko-kulturnu baštinu.

Zaštita ţivotne sredine i njeno unapreĎenje jedan su od najznačajnijih problema sa kojim se suočava savremeno društvo. Ubrzan naučno-tehnološki razvoj, prim jena novih i moćnih izvora energije, izgradnja velikog broja industrijskih objekata, stvaranje velikih urbanih sredina, doveli

su naročito poslednjih decenija, do izraţenog nivoa zagaĎenosti osnovnih prirodnih resursa ţivog svijeta, do narušavanja harmonije čovjek -ţivotno okruţenje, do veoma ozbiljnog ugroţavanja

prirodnih uslova, neophodnih za očuvanje ţivotne sredine, što naposletku dovodi u pitanje i sam opstanak ljudskog roda. Stoga, značaj zaštite ţivotne sredine nameće se kao globalni izazov

modernog društva, sa potenciranim pitanjem: „Kako zaštititi prirodu od čovjek a, tj. sebe od sebe?“ Ekološka politika EU zauzima vaţno m jesto u aktivnostima EU. Evropska zajednica (EZ) je tek početkom sedamdesetih godina XX vijeka počela da preduzima intenzivnije političke ak cije u ovoj oblasti, što koincidira sa rastućim trendom jačanja sv ijesti o značaju i globalnim posledicama problema ţivotne sredine. U tom pravcu je usaglašena neophodnost uspostavljanja evropskih standarda u cilju obezbjeĎenja zaštite i unapreĎivanja kvaliteta ţivotne sredine, zaštite ljudskog zdravlja i obezbjeĎivanja racionalnog korišćenja prirodnih resursa.

Ugroţavanje ţivotne sredine krivičnim d jelima je narastajući problem koji nanosi ozbiljnu štetu ţivotnoj sredini u Evropi i svijetu. Poslednjih godina je znatno proširena krivično- pravna zaštita ţivotne sredine, jer se broj radnji kojima se ona ugroţava višestruko uvećao.

3


1. Politika i pravo životne sredine u regionu ekonomske komisije UN za Evropu (UNECE) Aktivnosti UNECE-a od značaja za ţivotnu sredinu najvećim dijelom se obavljaju u okviru Komiteta za politiku ţivotne sredine. Najznačajnije aktivnosti Komiteta ostvaruju se u okviru procesa “Ţivotna sredina za Evropu”.

Proces “Životna sredina za Evropu” Proces “Ţivotna sredina za Evropu” okuplja nadleţne ministre i organe nadleţne za ţivotnu sredinu, organizacijje i institucije u ovoj oblasti, nevladine organizacijje itd . Do sada su odrţane četiri ministarske konferenčije na kojima se utvrdjuje plan djelovanja u oblasti ţivotne sredine koji je u skladu sa politikom svjetske zajednice, a naročito sa dokumentima koji su usvojeni na Konferenciji UN o ţivotnoj sredini i razvoju, Rio 1992. Ministarski sastanci okupljaju 55 evropskih drţava, SAD, Kanadu, predstavnike EU, OECD.

Pregled do sada

1.

održanih konferencija

Dobris, 1991.

Prva konferencija je odrţana u Dobrisu, Čehoslovačkoj, 1991. godine. Istaknuta je potreba za većom saradnjom, uvodjenjem ekoloških aspekata u procese tranzičije ekonomija u zemljama Centralne i Istočne Evrope, razmatranje rješavanje problema ţivotne sredine finansijskom i ekonomskom pomoći, potreba za izvještajem o stanju ţivotne sredine u Evropi, potreba za Evropskim programom za ţivotnu sredinu. 2.

Lucern, 1993.

Druga konferencija je odrţana u Lucernu, Švajcarskoj, 1993. godine. Značajno je donošenje Akcionog programa za ţivotnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu, koji podrazumijeva pomoć svim zemljama ovog regiona u razvoju njihovih programa u oblasti ţivotne sredine, sprovodjenje programa obuke, uključivanje privatnog sektora u aktivnosti vezane za ţivotnu sredinu. 3.

Sofija, 1995.

Treća konferencija je odrţana u Sofiji, Bugarskoj, 1995. godine. Osnovna pitanja kojima se bavilo na ovoj konferenciji su implementacija Akcionog programa za Centralnu i Istočnu Evropu; finansiranje ţivotne sredine u tom regionu; biznis, industrija i ţivotna sredina; biološk i diverzitet; ţivotna sredina i nuklearna pitanja; učešće javnosti u donošenju odluka, konvencije u oblasti ţivotne sredine, itd. 4


4.

Arhus, 1998.

Četvrta konferencija je odrţana u Arhusu, Danskoj, 1998. godine, i ona je nastavila da rješava pitanja sa prošlih konferencija, a naročita paţnja je posvećena sledećim pitanjima: novi izazovi i prioriteti u ţivotnoj sredini u promijenjenoj Evropi; usvajanje Konvencije o pristupu informacijama, javnom učešću u donošenju odluka i pristupu pravdi u pitanjima ţivotne sredine; budućnost procesa “Ţivotna sredina za Evropu”.

2. Demokratizacija politike životne sredine Arhuska Konvencija o pristupu informacijama, javnom učešću u donošenju odluka i pristupu pravdi u pitanjima ţivotne sredine je učinila najkonkretnije poteze u cilju demokratizacije politike ţivotne sredine. Odredjene su 3 oblasti: -

učešće javnosti u donošenju odluka

-

dostupnost informacija i

-

dostupnost pravosudja.

Za sve ove oblasti su odredjeni posebni kriterijumi i pravila dok su neki od zajedničkih principa: pravo čovjeka na zivot u ţivotnoj sredini adekvatnoj zdravlju i blagostanju, obaveza vlasti da pomaţu gradjanima u ostvarivanju prava iz oblasti ţivotne sredine, obaveza vlasti da unapredjuje obrazovanje i podize svijest javnosti, obaveza vlasti da pruţi podršku udruţenjima, organizacijama, grupama, zabrana kaţnjavanja, gonjenja ili uznemiravanja zbog aktivnosti na osnovu Konvencije, zabrana diskriminacije.

Učešće javnosti u donošenju odluka kao kriterijum demokratizacije Arhuska konvencija prije svega odredjuje obaveze u pogledu sadrzaja i načina obavještavanja zainteresovane javnosti. Znači, ona utvrdjuje minimalan sadrzaj obavještenja koji sadrzi informacije o onome o cemu ce se odlucivati, o prirodi mogucih odluka, o tome koji je organ nadleţan za donošenje odluka, o predvidjenoj proceduri. Takodje, konvencija utvrdjuje i način na koji javnost mora da bude obavijestena. To treba da bude ucinjeno javnim obavještenjem ili pojedinačno, u ranoj fazi odlučivanja i na odgovara jući, blagovremen i djelotvoran način. 1.

2. Arhuska konvencija utvrdjuje obavezu ustanovljavanja posebnih vremenskih rokova, kao i obezbjedjivanje dovoljno vremena za sve tri faze: informisanje, pripremu i efektivno učešće

5


javnosti. Znači, neophodno je da se javnost uključi u proces donošenja odluka u ranoj fazi, dok su otvorene sve opčije i dok se učešće javnosti moţe ostvariti efektivno. 3.

Utvrdjuje se obaveza koja se odnosi na podsticanje razmjene informacija.

4.

Utvrdjuje se obaveza vlasti da obezbijede zainteresovanoj javnosti mogucnost da ona moţe da pregleda sve informacije koje su relevantne za donošenje odluka. 5. Utvrdjuje se obaveza vlasti da omogući javnosti da dostavlja svoje komentare, informacije, analize ili mišljenja, za koje se smatra da su vazni za predlozenu aktivnost. 6. Utvrdjuje se obaveza da se obezbijedi da se pri odlučivanju uzme u obzir mišljenje javnosti. 7. Utvrdjuje se obaveza da javnost mora biti informisana o konacnoj odluci, i to odmah i u skladu sa odgovarajućim procedurama. Utvrdjuje se obaveza da se javnosti stavi na uvid tekst odluke sa obrazloţenjem, iz cega se vidi njena zasnovanost.

Dostupnost informacija kao kriterijum demokratizacije

Dva su osnovna elementa prava na dostupnost informacija. To su: -

pravo da se dobije informacija kada se ona traţ i i

-

pravo na informaciju nezavisno od toga da li je gradjanin traţ i ili ne.

U ovom kontekstu, Konvencija utvrdjuje sledeća pravila:

opštu obavezu stavljanja informacija na raspolaganje javnosti kada gradjanin traţi odgovarajuću informaciju. U ovom smislu se posebno razradjuju rokovi za stavljanje informacija na raspolaganje, slučajevi u kojima zahtjev za informacijama koje se ticu ţivotne sredine moţe biti odbijen od strane vlasti, posebni slučajevi u kojima javne vlasti mogu da odbiju da daju 1.

informaciju (povjerljive informacije) itd. 2. obavezu prikupljanja i širenja odredjenih informacija koje se ticu ţivotne sredine, ebz obzira da li to neko od gradjana traţi ili ne. To podrazumijeva obavezu posjedovanja i aţuriranja informacija koje se ticu ţivotne sredine, obaveza obezbjedjivanja da informacije o ţivotnoj sredini postanu sve dostupnije u elektronskim bazama po dataka, itd.

6


Dostupnost pravosudja kao kriterijum demokratizacije

Dostupnost pravosudja je posebno pitanje, koje ima svoj puni smisao imajući u vidu da bilo koje od proklamovanih prava relevantnih za funkcionisanje i ostvarivanje demokratskih principa ne moţe imati puni domašaj bez funkcionisanja pravosudja. Arhuska konvencija je utvrdila posebna 1 pravila i standarde zaštite gradjana u sledećim pitanjima : pravo na pravnu zaštitu zbog povreda pr ava na dostupnost informacija, što uključuje pravnu zaštitu pred redovnim sudom ili nekim drugim nezavisnim i nepristrasnim tijelom -

pravo na osporavanje legaliteta odluka koje se odnose na ostvarenje prava u pogledu učešća javnosti u donošenju odluka pravo na zaštitu radi osporavanja postupaka ili propusta suprotnih odredbama nacionalnog zakonodavstva o ţivotnoj sredini.

3.Zaštit a voda (u okviru ECE) Konvencija o zaštiti i upotrebi prekograničnih vodotoka i medjunarodnih jezera (Helsinki, 1992) Konvencija o zaštiti i upotrebi prekograničnih vodotoka i medjunarodnih jezera je stupila na snagu 1996. godine. Osnovni predmet zaštite koji ova Konvencija utvrdjuje su prekogranične vode, pod čime se podrazumijevaju površinske i podzemne vode koje obiljeţava ju granice izmedju dvije ili više drţava, prelaze i ili su smještene na tim granicama.

Opšta obaveza svih dr ţava je prevencija, kontrola i smanjivanje bilo kakvog prekograničnog uticaja. Pod prekograničnih uticajem se podrazumijeva svaka šteta u ţivotnoj sredini unutar područ ja pod jursidikcijom jedne od strana ugovornica koji je nastao uslijed promjene stanja prekograničnih voda izazvane ljudskom djelatnošću, čije porijeklo spada u zonu pod jurisdikcijom neke druge strane ugovornice. Konvencija pravi razliku izmedju obaveza koje se odnose na sve drţave i obaveza koje se odnose na priobalne drţave. Obaveze svih drţava članica Konvencije su grupisane u sledeće grupe: opšte obaveze; prevencija, kontrola i smanjenje; monitoring; razmjena informacija; odgovornost i zaštita informacija.

Ninković Monika Zaštita ţivotne sredine i ekološke parnice u SAD, Beograd, 2004.

1

7


Priobalne drţave su obavezne da zaključuju bilateralne i multilateralne sporazume ili druge dogovore, radi lakšeg ostvarivanja osnovnih ciljeva Konvencije. Priobalne drţave su obavezne da obavještava ju o svakoj kritičnoj situaciji koja bi mogla da ima prekogranični efekat. Utvrdjena je i obaveza razmjene informacija, kao i obaveza informisanosti javnosti o stanju prekograničnih voda, o preduzetim mjerama, o efikasnosti tih mjera, itd. Priobalne drţave treba da sprovode i posebne razvojne i istraţivačke aktivnosti radi ostvarivanja ciljeva i kriterijuma kvaliteta vode.

4.Zaštit a vazduha Konvencija o prekograničnom zagadjivanju vazduha na velikim udaljenostima (Ţeneva) Konvencija je stupila na snagu 1983. godine, i do danas je proširena sa osam protokola: -

Protokol iz Helsinkija o smanjenju emisija sumpora ili njihovih prekograničnih tokova za najmanje 30%, kao i protokol iz Osla koji je traţio dodatno smanjenje

-

Ţenevski protokol o dugorocnom finansiranju Programa saradnje za praćenje i procjenu prekograničnog prenosa zagacujucih materija u vazduhu na velike daljine u Evropi

-

Protokol iz Sofije o kontroli emisija azotnih oksida ili njihovih prekograničnih tokova

-

Protokol iz Zeneve o kontroli emisija ispraljivih organskih jedinjenja (koja su odgovorna za stvaranje prizemnog ozona) ili njihovih prekograničnih tokova

-

Protokol iz Arhusa o teškim metalima (kadmijum, olovo, ţiva)

-

Protokol iz Arhusa o stalnim organskim zagadjivacima

-

Protokol iz Getenburga o smanjenju acidifikačije, eutrofikačije i prizemnog ozona

5.Procjena uticaja na životnu sredinu u prekograničn om kontekstu Konvencija o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu u prekograničnom kontekstu Osnovni subjekti saradnje predvidjene ovim medjunarodnim ugovorom su: -

strana porijekla (to je ona drţava pod čijom nadleţnošću se predvidja obavljanje predloţene aktivnosti)

-

ugroţena strana (to je ona drţava koja će vjerovatno biti pogodjena – ugroţena predloţenom aktivnoscu uslijed njenih prekograničnih uticaja)

8


sve drţave strane ugovornice Konvencije.

-

Konvencija utvrdjuje i spisak od 17 aktivnosti za koje se smatra da će vjerovatno izazvati značajne prekogranične štetne efekte. Te aktivnosti obuhvataju izmedju ostalog: odredjene rafinerije nafte, termoelektrane, nuklearne elektrane, izgradnja puteva za motorna vozila, 2 naftovodi i gasovodi, velike brane, veliki rudarski zahvati itd.

Drţava na čijoj teritoriji se planiraju odredjene aktivnosti obavezna je da obavijesti sve drţave za koje se smatra da bi mogle biti ugroţene značajnim negativnim prekograničnim efektima tih aktivnosti. Ona je obavezna da to učini što je moguće ranije, a najkasnije kada bude obavještavala svoju javnost o predloţeno j aktivnosti. Obavještenje koje se dostavlja potencijalno ugroţenim drţavama treba da sadrţi sve raspolozive informacije o predloţeno j aktivnosti i njenom mogućem prekograničnom uticaju.

6.Industrijski udesi Konvencija o prekograničnim efektima industrijskih udesa Osnovni subjekti saradnje predvidjene ovim medjunarodnim ugovorom su: drţave – strane ugovornice Konvencije; strana porijekla (pod čijom jurisdikcijom moţe da dodje do industrijskog udesa); pogodjena strana (drţave koje su pogodjene ili mogu biti pogodjene prekograničnim efektima industrijskih udesa), operator (bilo koje fizičk o ili pravno lice, uključujući i javne organe, zaduţeno za nadgledanje, planiranje sprovodjenja ili sprovodjenje 3 aktivnosti) i javnost. Konvencija ima 5 osnovnih zahtjeva prema članicama: 1.

Prevencija.

2.

Pripremljenost.

3. Reagovanje. Ukoliko dodje do nesrećnog slučaja u industriji, Konvencija očekuje od strana da preuzmu efikasne mjere da bi smanjile efekte što je to vise moguće. 4. Obavještavanje. Da bi na efikasan način reagovale na nestrećni slučaj u industriji, strane moraju biti obavještene u najkraćem mogućem roku.

2

Mijatović Zoran, „Pitanje, ekološka svest, ekološko vaspitanje, ekološki moral”,

www.vz.in.rs/index.php?option=com-content 3

Lilić Stevan, „Zaštita ţivotne sredine, lokalna samouprava i lokalna Agenda 21“ 9


5.

Kompetentna tijela i kontakt adrese. Svaka strana mora da odredi ili da ustanovi tijela koja će se baviti nesrećnim slučajevima u industriji. Strane moraju da odrede i kontakt adrese na koje će se upućivati obavještenja o nesrećnim slučajevima i molbe za pomoc.

7. Politika i pravo životne sredine Savjeta Evrope (nadležni organi) Savjet Evrope, kao najstarija od svih evropskih organizacija, osnovana je 1949. godine, sa ciljem ostvarivanja većeg jedinstva izmedju članica. Posmatrano kroz najznačajnije dokumente Savjeta Evrope, na prvi pogled bi se moglo zaključiti da oblast ţivotne sredine nema takav značaj kao što, za ovu oblast, imaju neke druge medjunarodne organizacijje – prije svih EU, OECD, OUN. U tom smislu se moţe odmah konstatovati da osnovni dokumenti ove organizacijje ne utvrdjuju na eksplicitan način njenu nadleţnost u oblasti ţivotne sredine. 4 Glavni organi Savjeta Evrope su: Komitet ministara i Parlamentarna skupština. Glavna rasporava o konkretnim pitanjima vodi se u Parlamentarnoj skupstini, koju čine predstavnici paralemenata drţava članica. Komitet ministara razmatra, na preporuku Parlamentarne sku pštine ili po sopštvenoj inicijativi, odgovarajuće mjere za ostvar ivanje cilja Sajveta Evrope, u šta su uključeni npr. i zaključivanje konvencija i sporazuma. I Parlamentarna skupština i Komitet ministara mogu obrazovati pomoćna i radna tijela za odredjena pitanja iz svojih nadleţnosti, kao što je Komitet za ţivotnu sredinu, regionalno planiranje i lokalne vlasti. Ostali organi koji mogu imati značaj zbog aktivnosti u oblasti ţivotne sredine su: Kongres lokalnih i regionalnih vlasti, Stalni komitet za zaštitu evro pske divljaci i prirodnih staništa, Evropski sud za ljudska prava, Evropske ministarske konferenčije o ţivotnoj sredini, itd.

7.1.Izvori prava Savjeta Evrope u oblasti životne sredine (ugovori) Prema kriterijumu pravne obaveznosti, izvore prava Savjeta Evrope moţemo podijeliti na: 4

medjunarodne ugovore (najčešće u formi konvencija) i

Kostić Marija, „Ekološki kriminal i njegovo suzbijanje”, Pravni ţivot, tematski broj Pravo i

vreme, br. 10, Udruţenje pravnika Srbije, Beograd, 2009.

10


-

ostale izvore prava (rezolucije, preporuke, odluke, itd.)

Ugovori

Pod okriljem Savjeta Evrope, do sada je usvojeno oko 160 konvencija i drugih ugovornih akata 5 koji se mogu podijeliti na : -

oni koji se direktno odnose na oblast ţivotne sredine

-

oni koji su od značaja za oblast ţivotne sredine

oni koji se odnose na ljudska prava i kao takvi su relevantni i za oblast zaštite ţivotne sredine. a)

Konvencije koje se direktno odnose na oblast ţivotne sredine

Ovdje spadaju sledeće konvencije: 1.

Konvencija o zaštiti evropske divljači i prirodnih staniš ta

2. Konvencija o gradjanskoj odgovornosti za stete po ţivotnu sredinu. Osnovni cilj ove konvencije je obezbjed jivanje adekvatne nadoknade za štete prouzrokovane aktivnostima koje su opasne za ţivotnu sredinu. 3. Konvencija o zaštiti ţivotne sredine putem krivičnog prava. Konvencija naglašava potrebu za uspostavljanjem krivicnih kazni u slučajevima opasnog zagadjenja ili dovodjenja u opasnost ţivotne sredine. 4. Evropska konvencija o predjelima. Cilj konvencije je podsticanje vlasti da usvajaju politike i mjere na lokalnom, regionalnom, nacionalnom i medjunarodnom nivou radi zaštite, upravljanja i planiranja o predjelima Evrope. b)

Konvencije koje su od značaja za oblast zaštite ţivotne sredine Ove konvencije se mogu podijeliti na one koje se odnose na:

-

zaštitu ţivotinja

-

zaštitu javnog zdravlja

-

kulturu i

5

Joldţić Vladan, „O potrebnim novinama u krivično pravnoj zaštiti ekoloških vrednosti”, Pravo i

ţivotna sredina, Beograd, 1997.

11


-

lokalnu samoupravu.

U oblasti zaštite ţivotinja značajne su sledeće konvencije: - Evropska konvencija o zaštiti ţivotinja za vrijeme medjunarodnog transporta, koja regulise uslove medjunarodnog transporta ţivotinja kao što su prostor, ventilacija, higijena, hrana, itd. - Evropska konvencija o zaštiti kičmenjaka koji se koriste u eksperimentalne i druge naučne svrhe - Evropska konvencija o zaštiti ţivotinja kućnih ljubimaca - Evropska konvencija o zaštiti ţivotinja koje se uzgajaju na poljoprivrednim gazdinstvima - Evropska konvencija o zaštiti ţivotinja za klanje, koja utvrdjuje obaveze u pogledu tretmana ţivotinja u klanicama. Tako se npr. zahtjeva da ţivotinje moraju biti osamućene prije nego što prokrvare, i zabranjuje se upotreba mesarske sjekire ili čekića.

U oblasti zaštite javnog zdravlja značajna je Evropski sporazum o ograničavanju upotrebe odredjenih vrsta deterdţenata u sredstvima za pranje, čiji je cilj da se odgovarajućim proizvodima za pranje ili čišćenje, koji su štetni za ţivotnu sredinu, zabrani pristup trţištu. U oblasti kulture značajne su Evropska konvencija o zaštiti arheološkog naslijedstva, kao i Evropska konvencija o zaštiti arhitenktonskog naslijedstva. U oblasti lokalne samouprave značajna je Evropska konvencija o prekograničnoj saradnji teritorijalnih zajednica ili organa, sa ciljem ohrabrivanja i potpomaganja zaključivanja prekograničnih sporazuma izmedju lokalnih i regionalnih vlasti. c)

Konvencije u oblasti ljudskih prava – potencijalno relevantne za zaštitu ţivotne sredine

Interesantno je da u dokumentima Savjeta Evrope u oblasti ljudskih prava pravo na adekvatnu ţivotnu sredinu nije eksplicitno formulisano kao ljudsko pravo. Medjutim, čitav niz ljudskih prava koje je Savjet Evrope utvrdio u svojim dokumentima ima implikacije i direktne veze sa pravom na (zdravu) ţivotnu sredinu. Savjet Evrope je u ovoj oblasti donio veći broj konvencija kao što su Konvencija o zaštiti ljudskih prava i sloboda sa 11 protokola, Konvencija o zaštiti ljudskih prava u vezi sa primjenom biologije i medicine sa protokolom o zabrani kloniranja ljudskih bića iz 1998, kojim se na izrič it način zabranjuje bilo kakva intervencija kojom se stvara ljudsko biće genetički identično drugom ljudskom biću, bilo ţivom ili mrtvom. Evropska socijalna povelja moţe imati vaţnost i za ţivotnu sredinu s obzirom da ona ističe pravo na pravedne uslove rada, pravo na zdrave radne uslove, itd.

12


8.Politika i pravo životne sredine Evropske Unije Nadleţnost EU u oblasti ţivotne sredine eksplicitno je predvidjena u Naslovu XIV Ugovora iz Amsterdama, i to članovima 174, 175 i 176.

Članom 174. predvidjeno je da politika EU u oblasti ţivotne sredine treba da doprinese postizanju sledećih ciljeva: -

očuvanju, zaštiti i poboljšanju kvaliteta ţivotne sredine

-

zaštiti ljudskog zdravlja

-

racionalnom korišćenju prirodnih resursa.

Članom 175 predvidjaju se nadleţnosti Savjeta, Evropskog parlamenta, Komisije. Evropski parlament nema pravo ni da predlaţe ni da usvaja legislativne akte. Glavne funkcije su mu odobravanje budţeta i izglasavanje povjerenja Komisiji. Evropski parlament ima i Komitet za čovjekovu sredinu i potrosacka pitanja koji prati problematiku zaštite i unapredjenja čovjekove sredine. Glavna funkcija Savjeta ministara je usvajanje legislativnih akata. Predstavnici drţava članica učestvuju u radu ovog organa na nivou ministara onih resora u ciju nadleţnost spada problematika o kojoj se raspravlja. Shodno tome, kad se raspravlja o zaštiti čovjekove sredine, sastaju se ministri u čijoj je nadleţnosti ekološka problematika. Osnovni zadatak Komisije je da predlaţe legislativne akte i da se stara o njihovom sprovodjenju u ţivot.

Član 176 predvidja mogućnost drţava članica EU da primjenjuju i stroţije mjere zaštite ţivotne sredine, uz obavezu obavještavanja Komisije o tome.

9.Struktura legislative EU u oblasti životne sredine Strukturisanje legislative EU u oblasti ţivotne sredine moguće je izvršiti na više načina. Najprepoznatljiviji način je prema kriterijumu predmeta regulisanja, odnosno oblasti na koju se odnosi. Tako imamo sledeće grupe: -

akcioni programi i opšta legislativa EU u oblasti ţivotne sredine

-

nuklearna bezbjednost i radioaktivni otpad

-

vode

-

atmosfera

13


-

buka

-

hemikalije, industrijski rizici i biotehnologije

-

prostor, ţivotna sredina i prirodni resursi

-

upravljanje i efikasno korišćenje prostora, ţivotne sredine i prirodnih resursa

-

divlja flora i fauna

-

otpad

-

medjunarodna saradnja.

9.1.Akcioni programi i opšt a legislativa EU u oblasti životne sredine Akcioni programi Akcioni programi EU u oblasti ţivotne sredine predstavljaju dokumente koji na najširi način utvrdjuju politiku EU u ovoj oblasti. Do sada je donijeto 6 akcionih programa. Peti akcioni program, pod nazivom “Ka odrţivosti”, imao je za cilj prom jenu modela rasta na način koji će unaprijediti odrţivi razvo j. Neki od prioriteta su dugoročno upravljanje prirodnim resursima, borba protiv zagadjivanja otpadima, redukcija potrošnje energije iz neobnovljivih izvora itd. Poslednji akcioni program je nazvan “Ţivotna sredina 2010: naša budućnost, nas izbor” i on obuhvata period prve decenije 21. vijeka. Definisano je pet prioritetnih pravaca strategijske akcije: -

una prjedjenje sprovodjenja postojeće legislative

-

integracija problema ţivotne sredine u druge sektorske politike

-

podsticanje gradjana da unaprjedjuju svoje ponašanje u vezi sa ţivotnom sredinom

-

rad u partnerstvu sa poslovnim sektorom i bliza saradnja sa trţištem

-

uzimanje u obzir problema ţivotne sredine pri planiranju korišćenja zemljišta.

Šesti akcioni program istovremeno utvrdjuje i 4 prioritetna područ ja akcije. To su: -

klimatske promjene

-

biodiverzitet

-

ţivotna sredina i zdravlje i

-

odrţivo upravljanje resursima i otpadom.

14


Opšta legislativa Opšta legislativa bi se mogla podijeliti u dvije podgrupe: u prvoj je širi spisak izvora prava ko ji se odnose na različita osta pitanja zaštite ţivotne sredine, i koji se najčešće nazivaju horizontalnom legislativom -

u drugoj grupi je nekoliko odluka komisije EU u vezi sa eko-obiljeţavanjem.

a)

Horizontalna legislativa

Najznačajniji izvori prava u grupi tzv. horizontalne legislative su: -

Uputstvo o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu

Uputstvo o dostupnosti informacija, koje zahtijeva od javnih vlasti da javnosti stave na uvid informacije u vezi sa ţivotnom sredinom i to u roku od 2 mjeseca -

Upustvo o izvještavanju, koje sadrţi 27 uputstava koja se odnose na vazduh, vodu i otpad

Pravilo o Evropskoj agenciji za ţivotnu sredinu, čiji je cilj da pomaţe zemlje č lanice i EZ u pripremi i sprovodjenju politike ţivotne sredine Finansijski instrument za ţivotnu sredinu (LIFE) podrazumijeva sufinansiranje aktivnosti u oblasti ţivotne sredine, uključujući tu i odredjene aktivnosti u zemljama koje nisu č lanice EU Akcioni program za unaprjedjenje evropskih NGO u oblasti ţivotne sredine, kojim se ustanovl javaju mehnizmi podrške troškovima evropskih NGO u oblasti ţivotne sredine. b)

Legislativa EU u oblasti eko-obiljeţavanja

Sjeme evropskog eko-obiljeţavanja, omogućeno je potrošačima u EU da relativno lako identifikuju proizvode koji su i sluţbeno proglašeni kao “zeleni proizvodi”, odnosno, proizvodi u čiju su proizvodnju, potrošnju itd. ugradjena pravila zaštite ţivotne sredine. Iz sjeme ekoobiljeţavanja su isključeni hrana, piće i lijekovi. Kada se jednom odobri i dodijeli eko-oznaka, kompanija plaća izvjesnu godisnju taksu za korišćenje oznake.

10.Uslovi za prijem u EU sa stanovišta zaštit e životne sredine Uslovi za prijem u EU sa stanoviš ta zaštite ţivotne sredine su definisani u: -

Bijela knjiga i

-

Priručnik (vodic) za pribliţavanje legislativi EU u oblasti ţivotne sredine

15


Bijela knjiga

Bijela knjiga predstavlja jedan od, do tada, najcjelovitiji dokumenata koji se odnosi na pripreme zemalja Centralne i Istočne Evrope za pristupanje u EU. Najeksplicitnije odredbe o kriterijumima koji se odnose na ţivotnu sredinu sadrţani su u tački 8 Aneksa. Ona obuhvata zakonadavstvo u sledećim oblastima: radioaktivna kontaminacija namirnica, koja se odnosi na mjere zaštite namirnica koje se plasiraju na trţište za ljudsku i ţivotinjsku ishranu, kako bi se spriječilo da se koriste namirnice koje prevazilaze odredjene nivoe kontaminiranosti. -

-

zaštita od radijacije, radioaktivnog otpada, itd.

-

izvoz i uvoz opasnih hemikalija

-

hemijske supstance i genetski modifikovani organizmi

-

generisanje, uklanjanje otpada

-

emisija buke iz gradjevinskih fabrika i masina na otvorenom prostoru

-

zagadjenost vazduha sa stanovišta sadrţaja olova u benzinu i sumpora u nekim tečnim gorivima

-

zagadjenost vazduha – isparljiva organska jedinjenja (VOC)

-

kontrola supstanci koje uništavaju ozon.

Priručnik U odnosu na Bijelu knjigu, Priručnikom se lista propisa EU u oblasti ţivotne sredine značajno proširuje. Sva legislativa EU u oblasti ţivotne sredine, kojoj zemlje CEI moraju da prilagode svoje propise, klasifikovana je na sledeće grupe: 1. tzv. horizontalna legislativa; 2. kvalitet vazduha; 3. upravljanje otpadom; 4. kvalitet vode; 5. zaštita prirode; 6. kontrola industrijskog zagadjivanja i upravljanje rizikom; 7. hemikalije i genetski modifikovani organizmi; 8. buka iz vozila i mašina; 9. nuklearna sigurnost i radijaciona zaštita; 10. klimatske promjene; 11. civilna zaštita; 12. politika i 13. medjunarodna saradnja.

16


ZAKLJUČAK Čovjek je svojim aktivnostima u cilju unapredjenja uslova ţivota i rada narušio ekološku ravnoteţu, odnosno uzajamnu i harmoničnu povezanost i zavisnost koja je vladala u ţivom svijetu. Ugroţavajući prirodno okruţenje ljudi su istovremeno doveli u pitanje i ugroţavanje integriteta sopstvenog opstanka. Prepoznavajući ţivotnu sredinu kao dobro od opšteg interesa, naročito u poslednje vr ijeme dolazi do izraţaja razvoj ekološke svijesti i potreba uredjivanja integralnog sistema zaštite ţivotne sredine, čime se obezbedjuje ostvarivanje prava čovjek a na ţivot i razvoj u zdravoj ţivotnoj sredini i ujedno uravnoteţen odnos privrednog napretka i ţivotne sredine u globalnom razm jerama. Ekološka politika Evropske unije koincidira sa trendom izraţene ekološke svesti tako da zaštita i unapredjenje prirodnog okruţenja sve više izbija u prvi plan politike Evropske unije, čineći više od 30 % njenih pravnih propisa. Naglašavanje potrebe za uspostavljanjem krivične odgovornosti u slučajevima ozbiljnog zagaĎenja ili dovoĎenja u opasnost ţivotne sredine, zasnovano je na proc jenama da je ugroţavanje ţivotne sredine krivičnim dijelima sve rasprostranjeniji problem koji prouzrokuje očitu štetu ţivotnoj sredini na globalnom nivou. Zato se već duţe vr ijeme vode rasprave koje ukazuju na neophodnost uspostavljanja mjera za spriječavanje, suzbijanje i sankcionisanje ekološkog kriminala, jer se broj radnji kojima se priroda ugroţava i degradira višestruko uvećao. Suzbijanje ekološkog kriminala predstavlja izazov za sve zemlje na nacionalnom i nadnacionalnom nivou, jer uticaj nedozvoljenih aktivnosti koje se mogu podvesti kao djela iz domena ekološkog kriminala prevazilazi granicu ugroţavanja same ţivotne sredine i dovodi do

implikacija šireg društvenog i ekonomskog karaktera Razvoj ekološke svesti potencira shvatanja da čovjek svojim radnjama ne sme da dovede do prekida procesa u prirodi, ureĎujući je prema svojim potrebama, niti do poremećaja funkcionisnja ravnoteţe koja od pamtiveka postoji izmeĎu ţivih bića i njihove ţivotne sredine. Dakle, ekološka svijest predstavlja obrazac ţivota, koji poštuje i usklaĎuje sa prirodnim zakonima kruţenja materije, trošenje energije i obnavljanje ţivota, pri čemu podstiče da se od prirode uzima samo onoliko koliko je potrebno za obezbjeĎivanje osnovnih ljudskih potreba. Stoga je odgovornost na svakoj generaciji za prenošenje lekcija o perspektivi svijeta i očuvanju prirodnog okruţenja, sledećim generacijama.

17


LITERATURA 1. Joldţić Vladan, „O potrebnim novinama u krivično pravnoj zaštiti ekoloških vrednosti”,

Pravo i ţivotna sredina, Beograd, 1997. 2. Kostić Marija, „Ekološki kriminal i njegovo suzbijanje”, Pravni ţivot, tematski broj

Pravo i vreme, br. 10, Udruţenje pravnika Srbije, Beograd, 2009. 3. Lilić Stevan, „Zaštita ţivotne sredine, lokalna samouprava i lokalna Agenda 21“ 4. Mijatović Zoran, „Pitanje, ekološka svest, ekološko vaspitanje, ekološki moral”, www.vz.in.rs/index.php?option=com-content 5. Ninković Monika Zaštita ţivotne sredine i ekološke parnice u SAD, Beograd, 2004.

18

Socijalna Ekologija - Seminarski Rad

Recommend Documents