SATUAN SATUAN ACARA PENYULUHAN PENYULUH AN HIPERTENSI PADA LANSIA
FASILITATOR : Ari Susanti, S.KM., M.Kes
PROGAM PROG AM STUDI S! KEPERA KEPE RA" "ATAN ATAN SEKOLAH TINGGI ILMU KESEHATAN HANG TUAH SURA#AYA $%!&$%!'
SATUAN SATUAN ACARA PENYULUHAN PENYULUH AN HIPERTENSI PADA LANSIA
NAMA KELOMPOK :
1. Difta Nadhila S.P
(151.0010)
2. Dwi Rizky Putri W.H
(151.0011)
3. Qiftia Fatatuz !
(151.00"2)
". Rat#a$ari Hardiya#ti
(151.00"")
5. Riri# Pra$tia %.
(151.00"5)
&. Ri$ka 'taa
(151.00")
PROGAM PROG AM STUDI S! KEPERA KEPE RA" "ATAN ATAN SEKOLAH TINGGI ILMU KESEHATAN HANG TUAH SURA#AYA 2016-2017
KATA PENGANTAR
Pui $yukur k*hadirat %llah SW+ ya#, kar*#a a#u,rah dari-Nya kai (Hi)ertensi si Pa*a daa daatt *#y *#y*l* *l*$ai $aika ka# # Satu Satua# a# %/ara %/ara P*#y P*#yul uluh uha# a# t*#t t*#ta# a#, , (Hi)erten Lansia+. Shlawat $*rta $ala $*,a $*#a#tia$a t*r/urahka# k*ada u#u#,a#
*$ar kita yaitu Nai uhaad S%W S%W ya#, t*lah *#u#ukka# k*ada kita ala# ya#, luru$ *rua aara# a,aa 4$la 4 $la ya#, $*ur#a da# *#adi a#u,*rah $*rta rahat a,i $*lruh ala $**$ta. P*#uli$ $a#,at *r$yukur kar*#a t*lah *#y*l*$aika# S%P t*r$*ut ya#, *#adi *#adi tu,a$ ata kuliah kuliah 4lu u#ika$i. u#ika$i. Di$ai#, Di$ai#, itu kai *#,u/aka# *#,u/aka# a#yak t*riaka$ih k*ada $*ua ihak ya#, t*lah *a#tu kai $*laa *uata# akalah i#i *rla#,$u#, $*hi#,,a t*r*ali$a$ika#lah akalah i#i. D*ikia# daat kai $aaika# $*,a akalah i#i i$a *ra#faat. ai *#,haraka# ritik da# Sara# ya#, *a#,u# t*rhada akalah i#i a,ar k*d*a##ya i$a di*raiki.
Suaraaya 1& *i 201
P*#uli$
SATUAN SATUAN ACARA PENYULUHAN PENYULU HAN T)i-
: Hi)ertensi Pa*a Lansia
Hari Tan//a0 Tan//a0:: !' Mei $%!' "a-tu
: %1.%% 2 Se0esai
Te3)at
: Sti-es Han/ Tua4 Sura5a6a, Ke0as K 0antai $
I.
LATAR #ELAKANG
Hi*rt*#$i adalah t*ka#a# darah *r$i$t*# dia#a t*ka#a# $i$tlik#ya di ata$ 1"0 H, da# t*ka#a# dia$tlik di ata$ 60 H,. Pada ula$i a#ula hi*rt*#$i did*fi#i$ika# $*a,ai t*ka#a# $i$tlik 1&0 H, da# t*ka#a# dia$tlik 60 H, H, (aita S*l*kta *dkt*ra# 2001).*#urut WH7 ( 168 ) t*ka#a# darah $aa d*#,a# atau diata$ 1&0 9 65 H, di#yataka# $*a,ai hi*rt*#$i. Hi*rt*#$i atau t*ka#a# darah ti#,,i adalah $uatu ,a#,,ua# ada $i$t* *r*dara# darah ya#, $*ri#, t*rdaat ada u$ia *rt*#,aha# atau l*ih ya#, dita#dai d*#,a# t*ka#a# darah l*ih dari #ral. Hi*rt*#$i *#y*aka# *ruaha# ada *uluh darah ya#, *#,ak *#,akia iatka tka# # aki# aki# *#i#, *#i#,kat kat#ya #ya t*ka#a t*ka#a# # darah. darah. Hi*rt Hi*rt*#$i *#$i daat daat di$*aka# l*h faktr k*turu#a# da# ,aya hidu ya#, tidak $*hat.
II. II.
TU7U TU7UAN AN INST INSTRU RUKS KSIO IONA NAL L UMUM UMUM 8TIU 8TIU99 S*t*l S*t*lah ah *#, *#,ik ikuti uti k*,i k*,iat ata# a# *#d *#did idik ika# a# k*$*h k*$*hat ata# a# da# da# di$k di$ku$ u$ii
diharaka# *#d*#,ar i$a *ahai da# *#,*rti aa itu Hi*rt*#$i.
III. III.
TU7U TU7UAN AN INS INSTR TRUK UKSI SION ONAL AL KH KHUS USUS US 8TI 8TIK9 K9
S*t*lah di*rika# *#yuluha# diharaka# *$*rta au :
I.
.
1. *#*l *#*la$ka a$ka# # *#, *#,*rti *rtia# a# hi* hi*rt* rt*#$i #$i 2. *#*la *#*la$ka $ka# # kla$i kla$ifik fika$i a$i hi*rt* hi*rt*#$i #$i 3. *#*la *#*la$ka $ka# # *#y *#y*a *a hi* hi*rt*# rt*#$i $i ". *#*la *#*la$ka $ka# # ta#da ta#da da# da# ,*ala ,*ala hi*r hi*rt*# t*#$i $i 5. *#*la *#*la$ka $ka# # *#/ *#/*,a *,aha# ha# hi*rt* hi*rt*#$i #$i &. *#ala *#ala$ka $ka# # *#, *#,a ata# ta# hi*rt hi*rt*#$ *#$ii MATERI Hi*rt*#$i ada la#$ia SASARAN
'#tuk **ri 4#fra$i Pada a$yarakat t*rutaa ada ,l#,a# la#$ia *#,*#ai *#yakit hi*rt*#$i I.
II.
III.
METODE 1. ;*raah 2. Di$ku$i 3. +a#ya a#ya awa awa MEDIA 1. <;D 2. <*afl*t EALUASI a. =>al =>alua ua$i $i Stru Strukt ktur ur 1. P*#yuluha# P*#yuluha# dilak$a#aka dilak$a#aka# # ada ada a 08.00 08.00 W4? - $*l*$ai 2. P*#yul P*#yuluha uha# # dihadi dihadiri ri $*ul $*ulah ah 5" aha$ aha$i$wa i$wa . =>alua$i Pr$*$ 1. S*luru S*luruh h aha$i$w aha$i$waa a#tu$ia$ a#tu$ia$ t*rhada t*rhada *#yulu *#yuluha# ha# 2. Para ara ah aha$i$ a$i$wa wa tida tidak k ada ada ya#, a#, *# *#i#, i#,,alk ,alka# a# t* t*at at $aat $aat
*#yuluha# /. =>al =>alua ua$i $i Ha$i Ha$ill 1. aha$i$wa aha$i$wa daat *#*la$ka# *#*la$ka# *#,*rtia# *#,*rtia# hi*rt*#$i. hi*rt*#$i. 2. aha$i$wa aha$i$wa daat *#*l$ka# *#*l$ka# kla$ifika$i kla$ifika$i hi*rt*#$i. hi*rt*#$i. 3. aha$i aha$i$wa $wa daat daat *#*la *#*la$ka $ka# # *#y*a *#y*a hi*rt hi*rt*#$i *#$i ". aha$i$wa aha$i$wa daat daat *#*la$ka# *#*la$ka# ta#da da# ,*ala ,*ala hi*rt*#$i hi*rt*#$i 5. aha$i$wa aha$i$wa daat *#*la$ka# *#*la$ka# *#/*,aha# *#/*,aha# hi*rt*#$i hi*rt*#$i &. aha$i$wa aha$i$wa daat *#*la$ka# *#*la$ka# *#,ata# *#,ata# hi*rt*#$i hi*rt*#$i I;.
KEGIATAN PE PENYULUHAN
+aha P*#dahulua#
Waktu 5 *#it
*,iata# P*#,aar 1. *#,u/aka# $ala. 2. P*rk*#ala# diri. 3. *#*la$ka#
*,iata# P*$*rta 1. *#awa
*td* ;*raah
$ala. 2.
*#d*#,arka#
;*raah
da#
tuua# tuua# k*,iat k*,iata# a#
**rhatika#
*#yuluha#. 4. *#*la$ka#
d*#,a# $*k$aa.
k#trak waktu. 3.
*#d*#,arka# da# **rhatika#
;*raah
*dia
d*#,a# $*k$aa. 4.
*#y*tuui k#t k#trak rak
P*#yaia#
20 *#it
1. *#*la$ka $ka# at*ri: a. *#*la *la$ka# *#,*rtia# hi*rt*#$i . *#*la$ka#
;*raah
wakt waktu u
ya#, di$*akati. *#d*#,arka# *#d*#,arka# da# ;*raah
PP+
**rhatika#
l*afl*t
d*# d*#,a# ,a#
$*k $*k$a $aa
*#*la$a#
tia
$utik at*ri.
kla$ifika$i hi*rt*#$i. /. *#*la *la$ka# *#y*a hi*rt*#$i d. *#*la *la$ka# ta#da
da#
,*ala hi*rt*#$i *. *#*la *la$ka# *#/*,aha# f.
hi*rt*#$i *#*la$ka# *#,ata#
P*#utu
5 *#it
hi*rt*#$i 1. **rika#
1. P*$*rta
k*$*ata#
didik +a#ya
*rta#ya.
awa
*rta#ya k*ada *$*rta. 2. *#y *#yi i ulk ulka# at*ri. 3. **rik rika# $al $t t*$t ". *#, *#,u/ u/a ak ka# $ala
da#
2. * **r *rha hati tika ka# # d*#,a# $*k$aa. ;*raah 3. *# *#awa awa $al $al $t t*$t ". *# *#awa awa $ala $ala
da#
*#utu.
;.
PENGORGANISASIAN P*awa a/ara da# d*ratr P*#yai
7$*r>*r 7*ratr Ntul*#
: Ri$ka 'taa : Dwi Rizky Putri W.H Rat#a$ari Hardiya#ti : Difta Nadhila S.P : Qiftia Fatatuz !uhrh : Riri# Pra$tia %,u$ti# %,u$ti#
;I.
SETTING TE TEMPAT
*t*ra#,a# :
: d*ratr
: 7*ratr
: P*#yai
: %udia#/*
MATERI PENYULUHAN HIPERTENSI A. Pen/ertian Hi*rt* Hi*rt*#$i #$i adalah adalah t*ka#a t*ka#a# # darah darah *r$i$t *r$i$t* * dia#a dia#a t*ka#a t*ka#a# #
$i$tlik#ya di ata$ 1"0 H, da# t*k#a# dia$tli/ di ata$ 60 H, ($*lz@ar* 2002). Hi*rt*#$i Hi*rt*#$i adalah $*a,ai *#i#,kata# *#i#,kata# t*ka#a# t*ka#a# darah $i$tlik $*dikit#ya 1"0 H, atau t*ka#a# dia$tlik $*dikit#ya 60 H,. Hi*rt*#$i tidak ha#ya *r*$ik ti#,,i *#d*rita *#yakit a#tu#, t*tai u,a *#d*rta *#yait lai# $**rti *#yakit $araf ,i#al da# *uluh darah da# aki# ti#,,i t*ka#a# darah aki# *$ar r*$ik#ya. (Syl>ia %.ri/*).
K0asi
Te-anan sist0i- 833H/9 A 130 130 B 136
Te-anan Diast0i- 833H/9 A 85 85 B 86
1"0 B 156 1&0 B 16 180 B 206
60 B 66 100 B 106 C100
Klasifkasi Hipertensi (WHO)
N. Kate/ri
Sist0i- 833H/9
Diast0i- 833H/9
1. 2. 3. ".
C120 120-126 130-136 (A1"0)
A80 80-8" 85-86
1"0-156 1&0-16 180-206 C220
60-66 100-106 100-116 C120
7tial Nral Hi,h Nral Hi)ertensi rad* 1 (ri#,a#) rad* 2 ($*da#,) rad* 3 (*rat) rad* " ($a#,at *rat)
#.
Eti0/i ?*rda$arka# *#y*a#ya hi*rt*#$i dia,i *#adi 2 ,l#,a# : 1. Hi* Hi*rt rt*# *#$i $i Pri Pri* *rr (*$* (*$*#$ #$ia ial) l) Di$ Di$ut ut u,a u,a hi* hi*rt rt*# *#$i $i idi idia atik tik k*r*# k*r*#aa tida tidak k dik* dik*t* t*hu huii
*#y*a#ya. Faktr ya#, **#,aruhi#ya yaitu: ,*#*tik li#,ku#,a# hi*raktifita$ $araf $iati$ $i$t* r*#i#. %#,it*#$i# da#
*# *#,ik ,ikata# ata#
NaE; NaE;aa
i#tr i#tra$ a$*l *lu ul*r l*r.
Fak Faktr tr-fak -fakt trr
ya#, a#,
*#i#,katka# r*$ik: *$ita$ *rkk alkhl da# li$it*ia. 2. Hi* Hi*rt rt*# *#$i $i S*ku S*ku#d #d*r *r P*#y P*#y* *a a yait yaitu: u: *#, *#,,u ,u#a #aa# a# *$tr *$tr,* ,*# # *#y *#yak akit it ,i# ,i#al al $i#d $i#dr r /u$h /u$hi# i#, , da# da# hi* hi*rt rt*# *#$i $i ya#, ya#, *rh *rhu uu# u#,a ,a# # d*#, d*#,a# a# k*haila#. C. Mani Mani
D. Pena Penatta0a a0a-san -sana aan Penata0a-sanaan Penata0a-sanaan Me*is a. St* 1 7at 7at ili ilih ha# *rt *rta aaa : diu diur*ti r*tik ka *ta *ta l/k l/k*r *r ;a
a#ta,#i$ %;= i#hiitr . St* 2 %lt*r#atif ya#, i$a di*rika# : 1) D$i$ D$i$ at at *rt *rtaa aa di#aik di#aikka# ka# 2) Di,a#t Di,a#tii *#i$ *#i$ lai# dari dari at ilih iliha# a# *rtaa *rtaa 3) Ditaah Ditaah at at k* B2 *#i$ lai# daat daat *rua *rua diur*ti diur*tika ka *ta *ta l/k*r ;a a#ta,#i$ %la l/k*r /l#idi# r*$*rhi# >a$dilatr /. St* St* 3 : %lt*r# %lt*r#ati atiff ya#, ya#, i$a i$a dit* dit*uh uh
1)
7at k*-2 di,a#ti
2)
Ditaah at k*-3 *#i$ lai#
d. St* St* " : %lt*r# %lt*r#ati atiff **r **ria# ia# at# at#ya ya 1) Ditaah at k*-3 da# k*-" 2) R*-*>alua$i da# k#$ulta$i 3) Fllw ' u#tuk **rtaha#ka# t*rai Diur Diur*t *tik ik
: H;+ H;+ Hi,r Hi,rt t# # la$i la$ik k
?*talk*r: Pra#ll (i#d*ral) %lfalk*r : Ph*#tlai# Ph*#tlai# rzazi#* (i#ir*$) Sihatlik Sihatlik : ;atar*$ ;atar*$ r*$*ti r*$*ti# # Fa$dilatr
:
hidralazi#*
dizid*
#itruru$did*
/atril ;a a#ta,#i$
: #*fidii#* (adalat)
Penata0a-sanaan Penata0a-sanaan Nn Me*is Pencegahan Primer Primer
- +idur ya#, ya#, /uku /uku a#tara a#tara &-8 a *r *r hari. - ura#, ura#,ii aka#a aka#a# # *rkl *rkl*$t *$t*r *rll ti#,,i ti#,,i da# *ra# *ra#yak yak aktifi aktifita$ ta$ fi$ik u#tuk *#,ura#,i *rat ada#. - ura#,i ura#,i k#$u$i k#$u$i alkhl. alkhl. - #$u #$u$i $i i#ya i#yak k ika#. ika#. - Sulai Sulai kal$iu kal$iu *$ki *$kiu# u# ha#ya ha#ya *#uru *#uru#ka #ka# # $*diki $*dikitt t*ka#a t*ka#a# # darah tai kal$iu u,a /uku *a#tu.
Pencegahan Sekunder Sekunder
-
Pla Pla aka#a aka#a ya, ya, $*hat. $*hat. *#,ura#,i *#,ura#,i ,ara da# #atriu #atriu di di di*t di*t a#da. a#da. Fi$ik Fi$ik akti aktif. f. *#,ura#,i *#,ura#,i %khl %khl i#tak*. i#tak*. ?*rh*# ?*rh*#ti ti *rk *rkk. k.
Pencegahan Tersier Tersier
- P*#,#trl P*#,#trla# a# darah darah $*/ara $*/ara ruti#. ruti#. - 7lahra,a 7lahra,a d*#,a# t*ratur t*ratur da# di $*$uaika# $*$uaika# d*#,a# d*#,a# k#di$i k#di$i tuuh. tuuh. 1. ?*rh*#ti *rkk 2. P*rt P*rtah aha# a#k ka# ,aya aya hid hidu u $*h $*hat 3. ?*la ?*laar ar u#tu u#tuk k ril* ril*k k da# da# *#, *#,*# *#da dali lika ka# # $tr $tr*$$ *$$ ". ?ata$i k#$u$i alkhl
5. &.
P*# P*#*l *la$ a$a# a# *# *#, ,*#ai *#ai hi hi*r *rt* t*#$ #$ii Gika Gika $uda $udah h *# *#,, ,,u# u#ak aka# a# a att hi hi*r *rt*# t*#$i $i t*r t*ru$k u$ka# a#
. 8.
*#,,u#aa##ya $*/ara ruti# Di*t Di*t ,ar ,ara a $*r $*rta ta *# *#,* ,*#d #dal alia ia# # *ra *ratt ada ada# # P*ri P*rik$ k$aa t*k t*ka# a#a# a# dara darah h $*/a $*/ara ra t*ra t*ratu tur r
Pera>atan Hi)ertensi
a. '$ahaka# '$ahaka# u#tuk u#tuk daat daat **rt **rtaha#k aha#ka# a# *rat *rat ada# ya#, id*al (/*,ah (/*,ah k*,*uka#). . ?ata$i *akaia# ,ara. /. ula ulaii kura kura#, #,ii *a *aka kaia# ia# ,ara ,ara $*ak $*ak di#i aail aailaa dik* dik*ta tahu huii ada ada d. *. f. ,. h.
faktr k*turu#a# hi*rt*#$i dala k*luar,a. +idak idak *r *rk kk. k. P*rhatika# P*rhatika# k*$*ia#,a k*$*ia#,a# # ,izi ,izi *ra#y *ra#yak ak uah uah da# $ayura#. $ayura#. Hi#dar Hi#darii i#u i#u ki ki ya#, ya#, *rl* *rl*iha iha#. #. **r **rtah taha#k a#ka# a# ,izi (di*t (di*t ya#, $*hat $*hat $*ia $*ia#,) #,).. P*ri P*rik$ k$aa t*ka t*ka#a #a# # dara darah h $*/a $*/ara ra t*ra t*ratu turr t*ru t*ruta taa a ika ika u$ia u$ia $uda $udah h *#/aai "0 tahu#.
#a/i 6an/ su*a4 sa-it
a. ?*r ?*ra att $*/ $*/ara ara t*rat t*ratur ur.. . Ga#,a# *#,h*#tika# *#,uah da# *#aah d$i$ da# *#i$ at ta#a *tu#uk dkt*r. dkt*r. /. #$ #$ul ulta$ ta$ik ika# a# d*#, d*#,a# a# *tu *tu,a ,a$$ k*$*h k*$*hata ata# # ika ika *#, *#,,u ,u#a #aka ka# # at at u#tu u#tuk k *#y *#yak akit it lai# lai# kar*# kar*#aa ada ada at at ya#, ya#, daa daatt *#i *#i#, #,ka katk tka# a# **ruruk hi*rt*#$i.
Diit Hi)ertensi
a. P*r*daa# P*r*daa# Diit D*#,a# D*#,a# aka#a# aka#a# ?ia$a 1) 2) 3) ")
k#$u$i l*ak diata$i k#$u$i ;hl*$t*rl diata$i k#$u$i kalri diata$i u#tuk ya#, t*rlalu ,*uk atau *$* aka#a# ya#, l*h dik#$u$i
. aka#a# a#, a#, ?l*h Dik#$u$i 1) Su Su*r *r kal kalri ri ?*ra$tal*$k*#ta#,a/ar#ii*ihu#t*u#,-t*u#,a# ,ula. 2) Su Su*r *r r rt* t*i# i# h*wa h*wa#i #i
Da,i#,aya Da,i#,ayaika ika#$*u #$*uaa t*rata$ t*rata$ kura#, kura#, l*ih 50 ,ra *rhari t*lur ayat*lur **k ali#, a#yak $atu utir $*hari $u$u ta#a l*ak. 3) Su Su*r *r r rt* t*i# i# #a #aat atii a/a#,-ka/a#,a# k*ri#, $**rti tahut**#/. ") Su Su*r *r l* l*ak Sa#ta# k*laa *#/*r dala ulah t*rata$. 5) Sayura# Sayura# Sayura# ya#, tidak *#iulka *#iulka# # ,a$ $**rti aya ka#,ku#, ka#,ku#, u#/i$ ka/a#, a#a#, ta,* lau $ia y#, y#, wrt*l. &) ?uah ?uah- -u uaha# aha# S*ua S*ua uah uah k*/ual k*/ualii #a#,ka #a#,ka duria# duria# ha#ya ha#ya l*h l*h dala dala ulah ulah t*rata$. ) ?uu Pala kayu a#i$a$a,ula awa#, *rah awa#, utih ,ara tidak l*ih 15 ,ra *rhari. 8) i#ua# +h*a *#/*r /klat *#/*r *#/*r ui/* uah. /. aka#a# aka#a# a#, a#, +idak +idak ?l*h Dik#$u Dik#$u$i $i 1. aka#a aka#a# # ya#, ya#, a#yak a#yak *#, *#,a#d a#du#, u#, ,ara ,ara (a) ?i$/u ?i$/uit it krak krak*r$ *r$ /ak* /ak* da# da# ku* ku* lai# lai# ya#, ya#, dia dia$ak $ak d*#, d*#,a# a# ,ara daur atau $da. () D*#d*# D*#d*#, , a#/ a#/r# r#*t *t *afd *afda,i a,i#, #, a$aha a$aha ika# ika# a$i#ik a$i#ika# a# i#da#, $ard*# ika# t*ri t*lur a$i#. (/) *u ar,ari#* ar,ari#* da# *#t*,a *#t*,a.. 2. aka#a aka#a# # ya#, a#ya a#yak k *#,a#d *#,a#du#, u#, kl*$ kl*$t*r t*rll aka#a# dari h*wa# $**rti tak,i#alhatilifada# a#tu#,. 3. aka#a aka#a# # ya#, a#y a#yak ak *#,a# *#,a#du# du#, , l*ak l*ak *#uh *#uh (a) <*ak h*wa#: h*wa#: $aikai#, $aikai#,$u$u $u$u *#uh/r*a *#uh/r*a k*u *#t*,a. () *laa *laa i#yak i#yak k*laaar,ari#* k*laaar,ari#*a>kad a>kad.. ") aka#a aka#a# # ya#, ya#, a#yak a#yak *#i *#iu ulka lka# # ,a$ l $awi lak dll.
d. 7at +radi$i +radi$i#al #al '#tuk '#tuk Hi*rt*#$i Hi*rt*#$i
?a#yak tuuha# at ya#, t*lah laa di,u#aka# l*h a$yarakat $*/ara tradi$i#al u#tuk *#,ata$i hi*rt*#$i atau t*ka#a# darah ti#,,i. Hal Hal ya#, ya#, *rl *rlu u dii# dii#f fr ra$ a$ik ika# a# k*a k*ada da a$y a$yar arak akat at adal adalah ah /ara /ara *#,,u#aa##ya d$i$ $*rta k*u#,ki#a# ada#ya *f*k $ai#, ya#, tidak dik*tahui. 7at B at tradi$i#al t*r$*ut dia#tara#ya: 1. 2. 3. ". 5. &.
?uah uah *l *li i i#, i#, *#tiu# ?awa# awa#, , uti utih h Dau# $* $*l*dri *l# *#,kudu
DAFTAR PUSTAKA
D*#,*$ D*#,*$ arily## arily## =. 2000. 2000. Rencana Asuhan Keperawatan : Pedoman untuk Perencanaan Perencanaan dan Pendokumentasian Perawatan pasien Gakarta P*#*rit ?uku *dkt*ra# =; ?ru##* ?ru##*rr @ Suddar Suddarth. th. Buku Ajar : Keperawatan Medikal Bedah Vol 2 Gakarta =; 2002 Sith +. Tekanan darah Tinggi : Mengapa terjadi, Bagaimana mengatasina!, Gakarta P*#*rit %r/a# 1665 u#awa# u#awa#