Lënda: Mardheniet Ekonomike Nderkombetare Tema: Politika e Tregtise dhe te Investimeve Nderkombetare
Profesori: Armen Kadriu
Studenti: Emin Kurtishi
MARS 2012 STRUGË
Përmbajtja
Hyrje……………………………………………………………………...….3 Vendi i Politikave Tregtare ne Politikat Kombetare…………………..…….4 Politika e Jashtme………………………………………………...………….5 Instrumentet e Politikes Tregtare....................................................................6 Arsyet per Intervenimin e Qeverise ne Tregtine Nderkombetare………..….7 Krijimi i OBT……………………………………………………………..…7 Zhvillimi Global pas Vitit 1945…………………………………….……….8 Ndryshimet ne Mjedisin Politik Global dhe Politikat e Tregtis dhe Investimeve Nderkombetare…………….…………..9 Kufizimi i Importeve……………………………………………………….11 Kufizimi i eksporteve……………………………………………....………13 Faktori Demografik ne Mardheniet Nderkombetare….……………………14 Nxitja e eksporteve………………………………………………...……….16 Nxitja e importit…………………………………………………...……….16 Integrimi Ekonomik midis Vendeve…………………………...…………..17 Zona e Tregtise se Lire……………………………………………….…….18 Bashkimi Doganor…………………………………………………...……..18 Tregu i Perbashket……………………………………………………...…..19 Bashkimi Ekonomik…………………………………………………..……19 Argumente mbi Integrimin Ekonomik…………………………..…………20 Komuniteti Europian……………………………………………….………21 Traktati i Romes……………………………………………………..……..22 Organizimi i Komunitetit Europian…………………..…………………….23 Sistemi Monetar Europian………………………………………………….24 Integrimi Ekonomik dhe Biznesi Nderkombetare ………………………....25 Perfundimi…………………………………………………………….……26 Literatura e Shfrytezuar………………………………...…………………..27
Hyrje
Cdo vend ka politiken e vet te tregtise dhe te investimeve nderkombetare. Keto politika mund te njoftohen publikisht ose te mbahen secret, atom und te jene te shkeputura apo te bashkuara, mund te jene te percaktuara ose laissez-faire. Ne cdo rast ato manifestohen kur masat e marra nga qeverite ndikojne fluksin e tregtise dhe investimeve nga njeri vend ne tjetrin. Politikat shteterore kane per qellim rregullimin, nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive kombetare. Ushtrimi i ketyre politikave eshte rezultat i sovranitetit kombetar qe i jep te drejen dhe detyrimin shtetit qe te kujdeset per vendin dhe qytetaret e tij. Meqe jane detyrime te kufizuara brenda kufijve, qeverite perqendrohen kryesisht ne politiken brenda vendit. Veprimet politike te shume qeverive brenda vendit synojne rritjen ose te pakten ruajtjen e nivelit te jeteses se qytetareve te vendit te tyre, synojne cilesine e jeteses, simulojne zhvillimin kombetar dhe punezenie te larte. Eshte e qarte se qellimet lidhen ngushte me njeri tjetrin. Per shembull, te sigurosh standardin e jetes eshte njelloj sikur te luftosh per zhvillimin kombetar. Ngjajshmerisht, standardi i jeteses dhe cilesia e jetes jane te lidhura ngushte. Te gjitha keto qellime politike mund te realizohen ne rruge te ndryshme. Per shembull, me qellim qe te zhvillohen tregje te reja jashte ose kufizimin e firmave te huaja per te ndihmuar firmat e reja vendase. Prandaj ata jane te gatshem te nxjerrin rregulla te reja per ti mbrojtur qytetaret e vet. Meqe cdo vend perpunon politikat e tija, qellimet e politikave mund te jene te ndryshme nga nje vend ne vendin tjeter, prandaj jane te pashmangshme edhe konfliktet midis tyre.
Vendi i Politikave Tregtare ne Politikat Kombetare Dihet qe politikat shteterore kane per qellim, rregullimin, nxitjen, drejtimin e mbrojtjen e veprimtarive kombetare.Ushtrimi i ketyre politikave eshte rrezultati isovranitetit kombetar,qe i jep te drejten dhe detyrimin shtetit te kujdeset per vendin dhe qytetaret e tij.(psh:.te siguroshe standartin e larte te jetes se qytetereve ehste njesoj si te luftosh per zhvillimin kombetar) Ne funksion te ketyre qellimeve ,cdo vend vend ka politiken e vet te tregtise.(pervec politikave te tjera).Keto politika mund te njoftohen publikisht apo te mbahen “sekret”,ato mund te jene te shkeputura apo te bashkrenduara,etj.Ne cdo rast ato manifestohen kur masat e marra nga qeverite ndikoje fluksin e tregtise dhe te qeverise nga njeri vend ne tjetrin. Megjithate ,shumica e politikave te marra,madje edhe pse kane ndikim kombetar,jane nje esence e politikave vendase. Politikat shteterore mund te ndahen ne veprime politike qe ndikojne ne tregtine apo investimet ne menyre te drejteperdrejte apo terthorazi. (Kujtojme ketu “Planin Marshall”SHBA-EUROPE,nxitjet e JAPONISE ne AZI,te EUROPES ne VENDET E LINDJES,etj per krijimin e tregjeve dhe influencave). Duke qene se cdo vend perpunon politikat e tija,qellimet e politikave ka te ngjare qe te ndryshojne shume nga njeri vend te tjetri,cka bene te pashmangshme edhe konfliktet midis tyre. Por padyshim kombet (pamvaresisht nga konfliktet dhe mosmarreveshjet) e kuptuan se tregtia dhe investimet nderkombetare jane te dobishme per ecurine e ekonomise se tyre.Kombet kane provuar gjithashtu se duhet te gjenerojne eksportin dhe veprimtarine investuese qe te kufizojne importet dhe investimet e huaja,perndryshe... Natyrisht,qe, ndryshimet globale nuk mund te mos ndikonin dhe te linin pasojat e veta ne politikat tregtare.Keshtu,tre jane ndryshimet e medha qe kane ndodhur ne mjedisin global politik dhe qe kane pasur ndikim e pasoja ne politikat e tregtise dhe te investimeve nderkombetare: • Reduktimi i ndikimit te politikave nderkombetare • Roli i institucineve tradicionale • Thellimi i konfliktit midis vendeve te industrializuara dhe vendeve ne zhvillim.
Politika e Jashtme Bashkëpunimi në politikën e jashtme mes shteteve anëtare daton që nga themelimi i Komunitetit në vitin 1957, kur shtetet anëtare negociojnë si një bllok në negociatat e tregtisë ndërkombëtare dhe për Politika të Përbashkëta Tregtare. Hapat për një koordinim më të gjerë në marrëdhëniet e jashtme filluan në 1970 me krijimin e Bashkëpunimi Politik Evropian i cili krijoi një proces informal konsultimi ndërmjet shteteve anëtare, me qëllim të formimit të politikave të përbashkëta të huaja. Ajo nuk ishte, megjithatë, deri në vitin 1987 kur Bashkëpunimi Politik Evropian u prezantua në një bazë formale nga Akti i Vetëm Europian. (EPC) u quajt si e politika e jashtme dhe e sigurisë së përbashkët traktati i Maastricht-it. Qëllimet e CFSP janë për të nxitur të dyja interesat e BE-së dhe ato të komunitetit ndërkombëtar si një e tërë, duke përfshirë përparimin e bashkëpunimit respektimn e të drejtave të njeriut, demokracisë, dhe sundimit të ligjit.CFSP kërkon unanimitet mes shteteve anëtare mbi politikën e duhur për të ndjekur ndonjë çështje të veçantë.Unanimiteti dhe çështjet e vështira janë trajtuar me mosmarrëveshje të shumta të vendeve anëtare, psh kjo gjë ka ndodhur në rastin e luftës në Ira. BE merr pjesë në të gjithë samitet e G8 dhe G20. Koordinatori dhe përfaqësues i CFSP brenda BE-së është e Përfaqësuesi më i Lartë i Bashkimit për Punët e Jashtme dhe të Sigurisë (aktualisht Catherine Ashton) që flet në emër të BE-së në politikën e jashtme dhe çështjet e mbrojtjes, dhe ka për detyrë të artikulojë qëndrimet e shprehura nga shtetet anëtare në këto fusha të politikës në një drejtim të përbashkët. Përfaqësuesi i Lartë udhëheq Shërbimin Evropian të Veprimtarisë të jashtme (EEAS), një departament i veçantë i BE-së që zyrtarisht është vënë në zbatim dhe është operativ që nga 1 dhjetori i 2010 me rastin e përvjetorit të parë të hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës.EEAS do të shërbejë si ministri e jashtme dhe si trup diplomatik për Bashkimin Evropian. Përveç politikës në zhvillimet ndërkombëtar të Bashkimit Evropian, ndikimi ndërkombëtar i BE-së është ndjerë edhe nëpërmjet zgjerimit. Përfitimet e perceptuara për t’u bërë një anëtar i aktit të BE si një nxitje për reformat politike dhe ekonomike në shtetet që dëshirojnë të plotësojnë kriteret për pranimin në BE, janë konsideruar një faktor i rëndësishëm në reformën e vendeve ish-komuniste në Evropën Qendrore dhe Lindore. Ky ndikim në punët e brendshme të vendeve të tjera , zakonisht është referuar si “soft poëer”, në krahasim “hard poëer-in” ushtarak.
Instrumentet e Politikes Tregtare Nje rol te rendesishem per realizimin e politikave tregtare luajne instrumentat e saj te cilat shkurtimisht analizohen dhe trajtohen me poshte: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Tarifat Subvencionet Kuotat e Importit, Kufizimet Vullnetare te Eksportit Kerkesa, kushte lokale Dumping/Antidumping Politikat administrative Argumente Politike per nderhyrje Argumente ekonomike per nderhyrje 9. Zhvillimi i Sistemit Boteror te Tregtise ITO – GATT – OBT Ende mjaft vende u drejtohen tarifave ose kufizimeve vullnetare, ”voluntariste” te importeve,me zgjedhje kundrejt partnereve tregtare.Me qe keto kufizime jane vulnetariste ato nuk jane subjekt i negocimit nepermjet marreveshjeve .tregtare Kur vendet nuk arrijne nje marreveshje vullnetare per te rregulluar fluksin e tregtise dhe te investimeve ,ato shpesh vendosin kuota dhe tarifa per produktet e importuara,qe jane perkatesisht kufzime sasiore te importit dhe taksa mbi cmimin e produktit te importuar. Vendosja e barrierave jotarifore jane nje teknike e trete per kufizimin e importeve.Barrierat jotarifore jane fushatat per blerjen e produkteve te vendit,sigurimi i trajtimeve preferenciale per ofertat e vendit,ne krahasim me ato te huaja,perdorimi i standarteve kombetare,qe nuk perputhen me standartet nderkombetare,venien e theksit me shume ne projektet se sa ne perfitimin prej produkteve,permes rendimit te procedurave dhe inspektimeve. Shume vende i drejtohen politikave te importit.(te produkteve dhe investimeve duke perdorur sistemin fiskal,kryesisht stimujt financiare dhe jofinanciare). Vec kufizimeve te importeve vendet kontrollojne ,gjithashtu edhe eksportet e tyre,por pergjithesisht,deshiraper te rritur pjesmarrjen ne tregtine dhe investimet nderkombetare i ka cuar vendet te zbatojne programe per nxitjen e eksporteve(sidomos kur bilanci tregtar i tyre eshte i perkeqesuar,politikat tregtare e shtetit perqendrohet ne programet e eksportit).
Arsyet per Intervenimin e Qeverise ne Tregtine Nderkombetare 1. Faktorët Politik: • Mbrojtja e vendeve të punës dhe e industrive; • Siguria nacionale; • Kundërveprimi; • Mbrojtja e konsumatorëve; • Realizimi i qëllimeve të politikës së jashtme; • Mbrojtja e drejtave të njeriut 2. Faktorët Ekonomik: • Mbrojtja e industrive që janë në fazën iniciale të zhvillimit; 3. E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO • Politika Tregtare Strategjike;
Krijimi i OBT Organizata Boterore e Tregtise(WTO) eshte nje organizate nderqeveritare shumepeleshe boterore e cila nxit,mbykqyr dhe luan rolin e gjykatesit per tregtine nderkombetare. Sebashku me marreveshjet rajonale e dypaleshe,ajo eshte shume e tremdesishme per shpresat dhe praktikat e pergjithshme te shteteve per tregtine nderkombetare. OBT eshte pasardhese e GATT dhe u krijua ne vazhdim te saj dhe per te rritur e zgjeruar me tej bashkpunimin e tregtise nderkombetare. Sot OBT-ja perfshin shumicen dermuese te vendeve te globit dhe e ka zgjeruar spektrin shume me teper se sa marreveshja per tregtina dhe tarifat, cka justifikoi dhe ndryshimin e emrit nga GATT ne OBT. Sipas te dhenave te OBT-se vellimi tregtise boterore keta 50 vjet te fundit eshte rritur 16-18 herte nderkohe qe prodhimi boteror eshte rritur jo me shume se 6-7 here.
Zhvillimi Global pas Vitit 1945 Qe ne vitin 1945 mendohej qe fluksi i investimeve dhe i tregtise nderkombetare mund te ishin celesi i lulezimit mbareboteror, shume muaj te negociatave nderkombetare ne Londer, Gjeneve, Nju Jork arriten kulmin ne 24 Mars 1948 ne Havane te Kubes me nenshkrimin e Kartes te Havanes per Organizaten e Tregtise Nderkombetare(ITO), e cila karte permbante nje sere marreveshjes midis 53 vendesh. FMN, nje institucion tjeter nderkombetar u projektua te siguronte stabilitetin e sistemit monetar nderkombetar dhe per te mbajtur kurse fikse kembimi midis vendeve. Me gjithe ndryshimet e medha qe ndodhen FMN-ja ka kontribuar qartene lehtesimin e transaksioneve monetare nderkombetare dhe keshtu ka lehtesuar tregtine nderkombetare. Sidoqofte realitet ekonomik dhe social te ketij fillim shekulli kane evidentuar edhe papersosmeri te institucioneve nderkombetare si FMN, Banka Boterore, OBT etj., te cilat jane duke konsideruar te gjithe filozofine dhe organizimin e tyre, te vetenxitura apo nen presionin e vendeve anetare dhe te prirjeve te rezultateve jo shume optimiste sidomos ne luften kunder varferise. Kombet filluan ta kuptojne qe tregtia dhe investimet nderkombetare jane te dobishme per ecurine e ekonomise se tyre. Kombet duke provuar, qe duhet te gjenerojne eksportin dhe veprimtarine investuese qe te mund te kufizojne importet dhe investimet e huaja ne vend. Per periudha te shkurta kohore, floriri dhe transferimet e kapitalit mund te perdoren per te financuar deficitet. Te gjitha financimet mund te vazhdojne sa kohe qe floriri dhe aktivet e huaja egzistojne ose a sa vendet e huaja do te pranojne detyrimet per vende deficite. Disa vende te industrializuara mund te rikuperojne shpejte deficitet per shkak te stabilitetit politik, koeficienteve te pranuara te kthimit dhe sigurise ekonomike te arritur. Sigurisht, per periudha te mesme dhe te gjata kohore, bilanci i pagesave duhet te rregullohet nepermjet politikave active te tregtise dhe te investimeve nderkombetare.
Ndryshimet ne Mjedisin Politik Global dhe Politikat e Tregtis dhe Investimeve Nderkombetare Tre jane ndryshimet e medha qe kane ndodhur ne mjedisin global politik me pasoja ne politiken e tregtise dhe investimeve nderkombetare: 1.
Reduktimi i ndikimit te politikave kombetare: Zgjerimet e lidhjeve globale midis kompanive, industrive dhe vendeve kane nje efekt mbi politikanet. Ato e kuptojne me shpejtesi se izolimi i politikes se vendit nga ngjarjet e tregut nderkombetar eshte thuajse pamundur. Shpesh, masave te politikes vendase u kunderveprojne veprimtarite e forcave te tregut global. Cdo zhvillim kombetar ne industri duhet te jete pare ne driten e pasojave nderkombetare. Ne te kaluaren fluksi i tregtise percaktonte fluksin e monedhes, pra edhe nivelin e kurseve te kembimit. Se fundi, vellimi i qarkullimit te monedhes eshte bere aq i madh sa pavaresisht nga tregtia, percakton vleren e kurseve kembimit te cilet nga ana e tyre akne filluar te percaktojne nivelin e vellimit te tregtise. Vendet qe priren te kunderveprojne kete zhvillim me politika monetare, zbulojne qe kjo monedhe fluturon pavaresisht nga tregtia 10 me 1. Gjithashtu, fluksi i monedhes ne sektorin privat tejkalon mjaft ate qe mund te urdherohet nga shteti. Ngjajshmerisht, perparimet teknologjike dhe te komunikimit lejojne firmat dhe vendet qe me shpejtesi te nxisin inovacionet dhe tu kunderveprojne me kujdes planeve te hartuara. Si rezultat qeverite jane shpesh te pafuqishme te vene ne jete masas efektive politike edhe atehere kur ato e dine fare mire se cfare duhet te bejne. Qeverite gjithashtu, shpesh kuptojne qe rregullimet vendees qe synojne efekte nderkombetare, mund te kene pasoja negative per vete firmat e atij vendi. Ligjvenesit vendas duke e konsideruar sit e drejten e tyre hartimin e politikave vendase shpesh injorojne efektet anesore ne tregjet boterore. Per pasoje firma mund te vihet ne disavantazh konkurrues ne tregjet nderkombetare ose mund te bejne qe firmat e huaja te konkurrojne me lehte ne tregun vendas.
2.
Roli i institucioneve tradicionale: Ndersa masat e politikave nacionale te tregtise dhe te investimeve nderkombetare po behen me pak efektive, roli i institucioneve nderkombetare per zhvillimin e politikave nderkombetare nuk ka qene gjithmon efektiv. Me gjithe arritjet, ne uljen e tarifave dhe te detyrimeve te tjera nuk mund te thuhet qe GATT ka qene aq i suksesshem. Me gjithe se adreojne ne kete marreveshje, mjaft vende perpunojne instrumente te tjera per ti neutralizuar dhe perjashtuar rregullat e GATT-it, zgjerimin e pengesave jotarifore, arritjen e marreveshjeve vullnetare dypaleshe e shumepaleshe per produkte te caktuara si dhe zgjerimin e tregtise se te mirave dhe sherbimeve qe nuk mbulohen nga marreveshjet, pasha e te cilave eshte e konsiderueshme si dhe ne disa raste ka prirje te rritet me shpejtesi. Verehet rritje e numrit te rasteve qe vendet priren te mos u binden rregullave te GATT – OBT duke u justifikuar me emergjencat ose aryse te sigurimit. Rritjen e numrit te vendeve anetare te marreveshjeve eshte nje prirje positive, ne disa raste veshtirson arritjen e konsensusit per marrjen e vendimeve te rendesishme, cka con ne mjaft raste ne bllokimin e propozimeve. Po ashtu me gjithe arritjet e FMN-se ne krijimin e nje mjedisi krahasimisht stable monetary nderkombetar, si kusht per zgjerimin dhe lehtesimin e tregtise dhe investimeve nderkombetare, ai eshte nen kercenime te shpeshta te krizes se borxheve. Efektet e transferimit te teknologjise dhe infuzionit te kapitaleve ne vendet ne zhvillim nuk kane qene ato qe priteshin. Edhe pse pak vende ne zhvillim u shfaqen gradualisht si vende te industrializuara, shume vende kundershtuan prespektiven ekonomike te zymte.
3. Thellimi i konfliktit midis vendeve te industrializuara dhe vendeve ne zhvillim.
Kufizimi i Importeve Ende mjaft vende u drejtohen tarifave ose kufizimeve vullnetare voluntariste te importeve me zgjedhje kunder partnereve tregtar. Meqe keto kufizime jane voluntare ato nuk jane subjekt i negocimit nepermjet marreveshjeve nderkombetare. Meqe te tilla jane perdorur kryesisht ne industrine e tekstilit, celikut, automobilave, per te ndihmuar industrine vendase, te riorganizojne, ristrukturojne dhe rikapur tregjet. Industria e celikut ofron nje shembull te mire. Kapaciteti dhe oferta e industries se celikut tejkalon mjaft kerkesa per celik. Ky zhvillim eshte rezultat i inovacionit teknologjik dhe i projekteve ambicioze te zhvillimit industrial, te ndihmuara nga aspirata nacionale. Sidoqofte, nje veshtrim i shkurter ne industrine e celikut te vendeve te zhvilluara tregon qe kerkesa per celik eshte ulur. Industria e automobilave po konsumon shume me pak celik sepse atop o prodhohen me kompakte me eficiente, me te lehta ne peshe dhe disa pjese po behen plastike ose prej materialesh te tjera me te lira e me te lehta. Prandaj, edhe nese importet e celikut do te perjashtoheshin fare prej tregjeve te vendeve te industrializuara, industria e celikut ne keto vende nuk do te rigjente shitjet e humbura, si rezultat i ndryshimeve ne industrin e automobilave. Koha ka provuar se kufizimet e importit nuk kane peshe te madhe ne strategjine e firmave. Kur ndjenjat nuk arrijne ne marreveshje vullnetare per te rregulluar fluksin e tregtise dhe te investimeve, ato shpesh vendosin kuota dhe tarifa per produktet e importuara, qe jane perkatesishtkufizime sasiore te importit dhe taksa mbi cmimin e produktit te importuar. Ne SHBA u vendosen tarifa 5 vjecare per bicikletat e e renda japoneze. Ne nje mase te madhe kjo u be kryesisht per te ndihmuar, Harley Davidson te konkurroj me bicikletat e rend te importuara nga kompania, si Honda dhe Kawasaki. Kjo i dha kohe Harley Davidsonit te hartoj dhe te zbatoj strategji te reja, pa u shqetesuar nga presioni i importeve japoneze. Per kete vjet kompania ishte perseri ne kembe dhe kapi pjesen me te madhe te tregut te bicikletave te renda.
Njelloj jane vendosur per peshkun ton te konservuar me uje. Prodhuesit amerikane ankoheshin qe prodhuesit japoneze po mernin pjesen e tyre ne tregun e produktit. Sidoqofte, nga pikpamja afatgjate si rezultat i kuotave te vendosura per peshkun e konservuar me vaj, rezultoi qe firmat japoneze u perqendruan ne eksportin e peshkut ton te konservuar ne uje. Vendosja e barrierave jo tarifore jane nje teknike e trete per kufizimin e importeve. Barriera jotarifore jane fushata per blerejen e produkteve te vendit,sigurimi i trajtimeve preferencial per ofertat e vendit ne krahasim me ato te huajat,perdorimi istandarteve kombetare, qe nuk perputhen me standardet nderkomtare,vendies se theksit me shume ne projektet sesa ne standardet nderkombetare,venies se theksit me shume ne projektet sesa ne perfitimin prej produkteve,nepermjet rendimit te procedurave dhe inspektimeve etj. Jo te gjitha pengesat jotarifore imponohen nga shteti. Ne vitet 19871988 p.sh nderitimi i aeroportit te Kanzait ne Japoni rezultoi ne nje ferkim te madhe tregtar midis SHBA dhe Japonise, ku SHBA fajsonin shtetin e japonise qe firmat e Shba-ve nuk u lejoheshte te merrnin pjese ne investimet e bera ku shuma e tyre shkonte plot ne 6 miliarde dollare. Sidoqofte pas shume vitesh negociatash te zgjatura te SHBA-ve me kompanite qe merrnin pjese ne projekt u arrit te nenshkruhej nje kontrate fare e vogel. Diskutimi i kufizimeve te importit u perqendrua deri tani ne tregtine e produkteve. Kufizime te ngjajshme mund te vendosen edhe per futjen e investimeve dhe tregtine e sherbimeve. Qe te ruajne pronesine kontrollin dhe zhvillimin e industries vendase, shume qeveri vendosin kufizime te ndryshme per flukset e investimeve dhe te kapitalit te investuar. Pervoja e masave te tilla kufizuese ka treguar se rezultati i pare i tyre mund te jete i kundert me ate te pritshem dhe prirjes te pergjithshme moderne boterore. Ne vend te lulezojne industrite e mbrojtura mund te dobesohen, ndersa kompromenohet mjedisi tregtar nderkombetar dhe padiskutim shoqerohet me kosto te konsiderueshme per konsumatoret.
Efekti i Kufizimit te Tregtise Midis Vendeve Artikulli
Cmimi i Tregut $
Pulovra Djemsh Pantallona Xhins Cante Librash Cante Plastike Cante Lekure Radio Xhepi Sanduic me Ton Sanduic me Gjalpe Sheqerka
20 14.50 12 10 40 18.70 1.80 1 0.15
Cmimi me kufizimet e Tregut 25 18 16 12 44 20 2 1.5 0.30
Per fat te keq, kostoja e drejtperdrejte e shumices se ketyre masave kufizuese eshte zakonisht e fshehte, e padukshme, ndersa perfitimet jane te dukshme, prandaj nxitin mbeshtetje dhe shpesh amplifikohen per synime politike. Kostot jane te shperndara midis shume individeve dhe sidomos shtresave me te varfra te shoqeris dhe mund te shoqerohen me efekte inflacioniste ne ekonomi.
Kufizimi i eksporteve Vec kufizimit te importeve vendet kontrollojne,gjithashtu edhe eksportet e tyre. Arsyjet jane oferta e kufizuar apo mungesa e ofertes ne vend,qellimet ne politiken e jashtme ose deshira per te mbajtur brenda kapitalit si dhe sigurimi kombetare. Kufizimet e eksporteve megjithese mund te jene te vlefshme per arsye politike apo diplomatike,kane kostot e tyre sepse, krijojne imazhin e firmave jot e qendrueshme ne tregtine nderkombetare dhe mundesine e humbjes se nje pjese se tregut brenda ose jashte vendit te tyre. Shume vende kufizojne nxjerrjen e kapitalit jashte nderkohe qe qytetaret e tyre mund te jene te interesuar per ta investuar ate jashte me interesa dhe siguri me te larte se brenda. Kjo privon ekonomine e vendit nga fonde investimesh shume te nevojshme.
Faktori Demografik ne Mardheniet Nderkombetare Faktori demografik ndonjehere konsiderohet si nje factor shume I rendesishem I mardhenieve nderkombetare. Nisur nga disa aspekteve te shfaqjes se tij, behen perpjekje te shihen pozita dhe vendi I nje shteti dhe te percaktohen mundesite e funksionimit te tij te metejshem. Ne te kaluaren e ashtuquajtura perkulshmeri demografike, qe pasqyrohej me nje shtim natyror te larte, merrej si arsyetim dhe justifikim I politikes ekspansioniste territoriale. Duke vene ne dukje gjoja mbipopullimin dhe mungesen e nje territory te mjaftueshem per zhvillim normal, Japonia u mundua ta arsyetonte sulmin mbi Kinen ne vitin 1931,ashtu sic arsyetonte edhe Italia me rastin e sulmit mbi Etiopine. Shtimi I larte natyror I popullsise qemoti merrej si nje nga treguesit themelore te fuqise se shtetit dhe ne baze te tij tentohej te percaktohej politika e nje vendi dhe rendesia e tij ne mardheniet nderkombetare. Mirepo,termat mbipopullim dhe presion demografik,sikurse edhe mjaft nocione te tjera te ngjashme,kerkojne nje shtjellim me te gjere,ne baze te te cilit do te mund te identifikohej gjendja e vertet e qeshtjes. Ti pergjigjesh pyetjes se kur nje vend gjoja eshte I mbipopulluar,eshte nje ceshtje shume komplekse,e cila,ne radhe te pare,kerkon te saktesohet se cfare kuptohet me termin mbipopullim. Natyrisht,situata ndryshon kur kemi te bejme me nje vend bujqesor,me nje bujqesi pak te zhvilluar,nderkaq gjendja paraqitet krejtesisht ndryshe kur behet fjale per nje vend me nivel te larte zhvillimi ekonomik. Zhvillimi I botes se pasluftes eshte shume indikativ pikerisht ne aspektin se disa shtete,te cilat paraluftes ishin shtirur si te mbipopulluara,kurse presioni demografik e kishin perdorur si factor te angazhimit te tyre politik,ne kushte te reja kane arritur ti zgjellin me sukses problemet e veta. Ne qofte se si shembull klasik I vendit qe gjoja kishte pasur probleme me mbipopullimin merret Gjermania,ku qeveria nacional socialiste orvatej ta fuste ate si nje element te fuqishem ne themelet e agresivitetit te politikes gjermane,mbas luftes se dyte botrore,nderkaq kemi dy shtete gjermane,te cilat jo vetem qe nuk kane pasur kurrfar presionesh demografike,por perkundrazi si Republika Federale gjermane,ashtu edhe republika demografike gjermane kane ndier nje nevoj acute per fuqi puntore te jashtme. Zhvillimi teknologjis moderne dhe shfrytezimi I drejt I kapaciteteve prodhuese kane bere qe te dy shtetet gjermane madje te behen vende te rendesishme imigrimi.
Ceshtja e shtimit natyror te popullsise,po ashtu nuk mund te merret si elemnet I izoluar,ne baze te te cilit dot mund te parashikoheshin levizjet demografike dhe pastaj te nxirreshin mesime te caktuara per mardheniet nderkombetare.Pohimet se disa popuj jane tejet dinamik,kurse disa te tjer tradicionalisht jo aktiv per sa I perket shtimit natyror dhe gati jane te denuar me zhdukje te ngadalshme,kane dale plotesisht te pasakta dhe jo shkencore. P.Sh.deri ne luften e dyte boterore Franca konsiderohej shtet me shtim natyror shum te ulet dhe sipas disa vlersimeve veshtire se mund te priteshin ndryshime te dukshme ne kete fushe. Mirpo pas luftes shtimi natyror ne France shenoi rritje te konsiderueshme dhe ky ishte pergenjeshtrimi me I mire I prognozave te mesiperme. Nga ana tjeter te shembulli Japonise,e cila dikur njihje si nje nga vendet me shkall shum te larte te shtimit natyror te popullsise dhe per te cilen gjithashtu beheshin konstatime per rolin e ardhshem te saj sidomos ne hapsirat aziatike,shihet se ne rrathanat e pasluftes,ne ndikimin e nje politike efikase te lindshmerise,eshte ulur ndjeshem shtimi natyror I popullsise,I cili eshte harmonizuar me kapacitetet e zhvillimit te vendet. Disa shtete te tjera,si India dhe Kina,gjithashtu po ndermarin hapa te rendesishem ne drejtim te uljes se shtimit natyror te popullsive te tyre,duke vene ate mbrenda kufijve optimal. Per politiken nderkombetare,te dhenat per numrin e banoreve te nje vendi,ne kuader te vlersimit te fuqis ushtarake te tij,ne te kaluaren kan pasur rendesi te madhe. Duke u nisur nga pohimi se “zoti gjithmon mban anen e batalioneve te mdha”,besohej se numri I ushtareve nen arme kishte kriteri me percaktue I fitores se mundshme dhe vetem me zhvillimin e teknologjis ushtarake,pikpamjet per rendesin e numrit te ushtareve nen arme nisen te ndryshonin. Ne punimet e konferences per carmatimin te vitit 1950,per here te pare u vu ne dukje hapur se zhvillimi industrial I nje vendi eshte vendimtar per forcen e tij ushtarake gje qe konfirmuan plotesisht Lufta e Dyte Boterore dhe zhvillimi I metejme I teknologjis ushtarake. Disa nga treguesit demografik kane edhe sod nje vlere te rendesishme. Sipas struktures se moshes se popullsise se nje vendi perkatsisht nga numri I qytetareve te afte per pune,edhe me tutje mund te nxiren perfundime per kapacitetet e zhvillimit ekonomik,por edhe per veprimin e tij ne planin nderkombetar. Ne keso rastesh zakonisht flitet per vendet e reja dhe me perspective,per dallim nga vendet me shtim me te ulet natyror te popullsise ne te cilat numri I banoreve te afte per pune eshte me I vogel.
Nxitja e eksporteve Deshira per te rritur pjesmarrjen ne tregtine dhe investimet nderombetare ka cuar vendet te zbatojne programe per nxitjen e eksportit. Keto programe projketohem ne radhe te pare per te ndihmuar firmat vendase te zgjerohen dhe te ruajne pozicionet e tyre konkuruese ne tregjet nderkombetare. Ne rast te keqesimit te bilancit tregtare, politika tregtare perqendorohet ne programet e eksportit per te permisuar shtrirjen e tregtise nderkomtare te firmave duke shtuar sherbime te reja per eksportin fuqizuar bazen e te dhenave per tregtine e jashtme,zhvillimin e tregjeve si dhe duke bere riorganizimet e duhura te administrates shteterore. Por me shume interese ka financimi i eksporteve. Ndryshime te legjislacionit te taksave per te ardhura e krijuar nga punesimi jashte ose eksportit dhe lehtesi te tjera fiskale nxitin eksportin dhe investimet jashte vendit. Perjashtime nga legjislacioni vendas per firmat e eksportit si ligji antitrust perdoren me efektivitet ne rritjen e epersise konkurruese te kompanive ne tregun nderkombetar ku keto ligje nuk egzistojne ose jane perjashtuar po per te njejtat qellime. Masa te tilla sigurisht konsiderojne me pare efektet makroekonomike ne vend.
Nxitja e importit Gjithnje e me shume politikanet u drejtohen masave nxitese te importit.ne fushen e tregtise masat jane zbatuar ne radhe te pare nga vendet qe kane suficit te larte te bilancit tregtar. Ato shpresojne qe te bilancojne bilancin dhe te normalizojne flukset e tregtise se jashtme. Nje raste tipik eshte edhe kompania Japoneze JETRO. Vende te tjera si Koreja e Jugut dhe Taivani organizojne mission blerese ne vendet ne te cilat kane suficit te madhe tregtar. Stimujt qe perdoren per nxitjen e investimeve te huaja jane te karakterit fiscal, financiar dhe jofinanciar. Stimujt fiskale jane masa specifike per te terhequr investitoret e huaj ne formen e uljes dhe kreditimit te taksave, zbritje dhe shpenzime kapitale perjashtimet nga taksat etj. Keto ofrojne favore te vecanta per investitorin duke siguruar token ose ndertesen, huate dhe garancite e huave. Stimujt financiare ofrojne favore te vecanta per investitorin.
Stimujt jofinaciare perfshijne blerjet e garantuara shteterore, mbrojtje speciale nga konkurrenca nepermjet tarifave kuotave te importit,plotesimit te kerkesave locale si dhe investimet ne lehtesite infrastrukturore. Te gjiha keto stimuj jane parashikuar ne rradhe te pare per te terhequr me shume investime dhe krijuar me shume vende pune. Ato i japin epersi vendit dhe e bejne ate me terheqes, qe investitori te gjedh per te investuar ne kete rajon, por ato jane te pamjaftueshme nese nuk egzistojne mjedisin perkates dhe kushtet e tregut. Te gjithe vendet kane politiken e tregtise dhe te investimeve nderkombetare. Rendesia dhe dukshmeria e ketyre politikave eshte rritur ne masen qe fluksi i investimeve dhe tregtise nderkombetar jane bere gjjithnje e me percaktuese per mireqenien e mjafte vendeve. Duke pasur parsysh vartesine ne rritje midis kombeve, veshtire se mund te analizohen politika vendase, pa pasur ne konsiderate pasojat nderkombetare.
Integrimi Ekonomik midis Vendeve Perfitimet nga tregtia e lire dhe nga stabilizimi i kurseve te kembimit realizohen vetem nese vendet jane te gatshme te leshojne dicka nga pavaresia dhe autonomia. Nje forme e koopertimit midis vendeve eshte integrimi ekonomike i cili realizohet nepermjet marrveshjeve midis vendeve per levizjen e te mirave sherbimeve, kapitali dhe punes midis kufijve kombetare. Integrimi ekonomik eshte konsideruar si nje specter ku ne njerin krah qendrojne ekonomite e vendeve qe jane marrevesh per te perdorur nje monedh te perbashket dhe te levizin lirshem midis tyre te mirat, sherbimet dhe faktoret e prodhimit. Shume vende si ato te BE kane arritur ne nje nivel te larte integrimi te ekonomive te tyre, megjithate sovraniteti mbetet i forte. Disa vende, si Koreja e Veriut, Vietnami ende i japin perparesi veteplotesimit dhe pavaresise ekonomike. Natyre dhe shkalla e lidhjeve ekonomike midis vendeve, percaktojne nivelet e integrimit ekonomik. Nivelet e integrimit midis vendeve ekonomike jane Zona e Tregtise se Lire, Bashkimi Doganore, Tregu i Perbashket dhe Bashkimi Ekonomike. Niveli me i larte i integrimit ekonomike shpie natyrshem edhe ne Bashkimin Politik. Ne menyre skematike, nivelet e intergimit paraqiten ne trajten e rratheve koncentrike.
Zona e Tregtise se Lire Eshte zona me me pak kufizime dhe me e gjere e integrimit ekonomik. Ne kete sistem, te gjitha barrierat e tregtise midis vendeve anetare jane hequr. Te mirt dhe sherbimet tregtohen lirshem midis vendeve anetare njelloj si midis dy rretheve te vendit tone. Nuk lejohet asnje lloj takes diskriminuese, tarife apo barriera te tjera. Shpesh ZTL krijohet vetem per nje klase te caktuar te mirash dhe sherbimesh si p.sh. vetem per produktet bujqesore. Nje tipar tjeter i ZTL eshte se vendi vazhdon te kete politiken e vete ne raport me joanetaret, me fjal te tjera vendi ka te drejte te vendos taksa, tarifa, kuota apo kufizime te tjera qe ai zgjedh per tregtine me vendet jashte Zones te Tregtise te Lire. Zona me e njohur e tregtise te lire eshte zona evropiane e tregtise te lire EFTA qe u krijua ne vitin 1960 me marreveshjen e 8 vendeve evropiane. Barrierat e tregtise u hoqen midis tyre dhe cdo vend i ruajti ato me vendet jo anetare. Me vone ne vitin 1987 ndermjet SHBA dhe Kanadase krijohet Zona e tregtise se lire te Amerikes Veriore- NAFTA.
Bashkimi Doganor Bashkimi doganore eshte nje hap me tej ne spektrin e integrimit ekonomik. Si ne ZTL anetaret e BD-se i heqin barrierat per tregtine e mallrave dhe te sherbimeve midis anetareve, por gjithashtu BD-ja parashikon nje politike tregtare te perbashket ne raport me joanetaret. Zakonisht keto marrin formen e tarifave te perbashketa te jashtme, pra qe importet nga joanetaret jane subjekt it e njejtave tarifa te cdo anetari te ketij unioni. Sistemi politik global eshte ndertuar me autonomi ne fuqi supreme te kombeve shtete dhe synimet per te kufizuar autoritetin e shtetit, pa dyshim qe gjithmone do te hasin kundershtime. Tarifat e tjera ndahen pastaj midis vendeve anetare, sipas nje formule te caktuar me pare.
Tregu i Perbashket Edhe me tej ne spektrin e integrimit ekonomik eshte Tregu i Perbashket. Ashtu si BD-ja, TP-ja nuk ka barriera tregtare midis vendeve anetare dhe ka nje politike te perbashket te jashtme. Gjithashtu jane te lire tilevizin edhe faktoret e prodhmit midis anetareve ku perfshihen: puna, kapitali, teknologjia. Kufizimet ne integrim dhe investim jane hequr. Rendsia e levizshmerise se faktoreve per rritjen ekonomike eshte e pazevendesueshme, kur faktoret e prodhimit levizin lirshem, atehere puna, kapitali, teknologjia mund te shfrytezohen me variantin me produktiv. Pavaresisht nga perfitimet e dukshme, anetaret e TP-se duhet te jene te pergaditur per te bashkpunuar ngushtisht ne politikat monetare fiskale dhe te punezenies. Ndersa Tregu i Perbashket do te ngreje produktivitetin anetareve te agreguar ne treg, eshte padyshim e qarte qe anetaret individual te vendeve gjithmone te perfitojne.
Bashkimi Ekonomike Krijimi i Bashkimit Ekonomike te vertete kerkon integrimin e politikave ekonomike pervec levizjes se lire te mirave sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit ndermjet kufijve te vendeve anetare. Nen nje bashkim ekonomik anetaret do te harmonizojne politikat monetare te taksave dhe shpenzimeve shteterore. Gjithashtu, nje monedhe e vetme duhet te perdoret nga te gjithe anetaret. Kjo mund te realizohet faktikisht ose duke i mbajtur kurset e kembimit fiks. Eshte e qarte qe te futesh ne BE, shtetet qe futen aty duhet te pranojne humbjen e konsiderueshme ten je mase te sovranitetit te tyre kombetar. Sistemi politik global eshte ndertuar me autonomi ne fuqi supreme te kombeve shtete dhe synimet per te kufizuar autoritetin e shtetit, pa dyshim qe gjithmone do te hasin kundershtime. Si rezulatat, mund te thuhet se sot me shume se ka nje marreveshje per te krijuar BE-ne se san je bashkim me te vertete ekonomik, realizimi it e cilit kerkon nje kohe te gjate.
Argumente mbi Integrimin Ekonomik Ka nje numer te madhe argumentash rreth integrimit ekonomik. Ato perqendrohen rreth: •
Perfitimet dhe kostoja e intergimit ekonomik per nje vend te vecante kur nje grup vendesh tregton lirshem midis anetareve te grupit por mban barrier ate perbashketa tregtie ne raport me joanetaret.
Ekonomisti Jackob Winner ishte i par ii cili e formuloi koston dhe perfitimet e integrimit ekonomik. Teorika klasike e tregtise predikon fitimin per te gjithe vendet qe marrin pjese ne tregtine e lire. Problemi eshtenese perfitime te tilla rezultojne kur tregtia e lire kufizohet ne nje grup vendesh. Rasti i ekzaminuar prej tij ishte nje bashkim doganor. Mund te priten rezultate pzitive ose negative kur nje grup vendesh tregtojne lirisht midis tyre, por mbajne pengesa tregtare te perbashketa kunder joanetareve. •
Efekti i integrimit ne cmimet e importit, konkurrenca dhe ekonomia e shkalles dhe faktoret e produktivitetit.
• Perfitimi nga rajonizimi kundrejt nacionalizmit. Ekonomistet kane perpunuar argumente interesante ne favor te niveleve te ndryshme te integrimit ekonomik. Eshte veshtire, te kthesh ne teze keto argumente ne kushtet e nje nacionalizmi te ashper. Pengesa me e madhe e integrimit ekonomik mungesa e deshires te kombeve per te leshuar persa i perket autonomise dhe sovranitetit te tyre ne interes te perfitimeve perspective te ndersjellta.
Komuniteti Europian Evolucioni i integrimit ekonomik ne Evrope Periudha e depresionit te madhe 1920-1930 dhe ne Luften e II Boterore u karakterizuan nga izolimi, proteksionizmi dhe nacionalizmi i eger. Per shkak te kaosit ekonomik dhe veshtiresive politike te periudhes nuk u bene perpjekje serioze per integrimin ekonomik deri ne fund te luftes. Prej mbarimit te luftes ne Evrope filloi te shfaqet shpirti i kooperimit. Perfitimet nga tregtia e lire dhe nga stabilizimi i kurseve te kembimit realizohen vetem nese vendet jane te gatshme te leshojne dicka nga pavaresia dhe autonomia. Nje forme e koopertimit midis vendeve eshte integrimi ekonomike i cili realizohet nepermjet marrveshjeve midis vendeve per levizjen e te mirave sherbimeve, kapitali dhe punes midis kufijve kombetare. Integrimi ekonomik eshte konsideruar si nje specter ku ne njerin krah qendrojne ekonomite e vendeve qe jane marrevesh per te perdorur nje monedh te perbashket dhe te levizin lirshem midis tyre te mirat, sherbimet dhe faktoret e prodhimit. Nivelet e integrimit midis vendeve ekonomike jane Zona e Tregtise se Lire, Bashkimi Doganore, Tregu i Perbashket dhe Bashkimi Ekonomike. Niveli me i larte i integrimit ekonomike shpie natyrshem edhe ne Bashkimin Politik. Ne menyre skematike, nivelet e intergimit paraqiten ne trajten e rratheve koncentrike. Orvatja e pare ne keto perpjekje kooperimi rajonal ishte themelimi i organizates te Kooperimit Ekonomik Evropian(DEEC), ne vitin 1948 per te administruar ndihmat e planit Marshall Amerikan. Megjithese objektivi i DEEC ishte i kufizuar ne rindertimin ekonomik nga lufta, suksesi i tij krijoi kushte per nje integrim ne te ardhmen. Shume industri baze u kthyen shpejte ne produkte konkurruese edhe efektive duke krijuar kushte per zgjerimin e shkalles se kooperimit ne te ardhmen.
Traktati i Romes Nga trakti i Romes 1957 u formua ligjerisht Komuniteti Ekonomik Evropian me themelues Francen, Gjermanine Perendimore, Italine, Belgjiken, Holnden, Luksemburgun. 30 vjet me vone arrijne ne 12-she Anglia, Irlanda, Danimarka, Greqia, Spanja dhe Portugalia. Tani 12-shja eshte bere 15-she dhe sipas nje programi ambicioz nje rradhe vendesh presin te behen anetare te KE. Parashikimet e traktit te Romes ishin: 1. Formimin i ZTL-se heqja graduale e tarifave doganore dhe pengesave
te tjera tregtare midis vendeve anetare. 2. Krijimi i bashkimeve doganore krijimi i tarifave uniforme te aplikueshme ne kohen kundrejt importeve me pjesen tjeter te botes 3. Formimi i TP-se heqja e barrierave per levizjen e punes kapitalit dhe biznesit te sipermarrjes. 4. Aplikimi i politikave te perbashketa bujqesore. 5. Krijimi i nje fondni investimesh per te kolonizuar kapitalin nga
rajonet me shume te zhvilluara drejt atyre me pak te zhvilluara te komunitetit. Traktati i Romes ishte nje dokument monumental, qe permbante mbi 200 artikuj. Dokumenti ishte dhe eshte shume ambicioz. Shpirti kooperues i Traktatit bazohej ne premisen qe levizshmeria e te mirave dhe sherbimeve e kapitalit ishin kushte te rendesishme per lulezimin e rajonit. Anetaret themelues kuptonin qe integrimi i suksesshem ekonomik europian do te sillte nje ekonomi per te rivalizuar Shtetet e Bashkuara.
Organizimi i Komunitetit Europian
Trupi egzekutues i KE-se eshte Komisioni Europian me qender ne Bruksel. Komisioni eshte i ngjajshem me kabinetin e degeve ekzekutive te shtetit te perbere. Komisioneret jane emeruar te sherbejne si shef te depertamenteve si a ii punes, bujqesise, i puneve te jashtme. Shefi i komisionit eshte president i KE-se. Traktati i Romes thote qarte se besnikeria e komisionereve eshte per komunitetin dhe jo per vendet nga vijne. Keshilli i Ministrave ka pushtet perfundimtar te kaloj apo te refuzoj ligjet e autorizuara nga komisioni. Keshilli eshte i ngjajshem ne strukture me senatin, ku cdo vend anetar emeron nje delegate qe te mbroje, te paraqese, te perfaqesoj interesat e tij. ECU-ja eshte bazuar ne shporten e monedhave te EMS. ECU-te nuk kane pasur nje mesatare kembimi, por jane perdorur per te llogaritur te gjitha dobite shteterore. Meqe ECU-ja ishte e diversifikuar ne mjaft monedha, vlera e saj luhatej me pak ne krahsim me ate te valutave jashte saj, ECU-te kane qene pjese e rezervave te mbajtura nga cdo vend ne Fondin Monetar Europian. Gjykata e Drejtesise se KE-se eshte dicka e ngjajshme me deget juridike te shtetit Amerikan. Cdo mosmarrveshje lidhur me interpretimin ose zbatimin e Traktatit te Romes gjykohet nga nje Gjykate. Ne te vertet problemet juridike lidhur me traktatin nuk mund te gjykohen nga gjykata nacionale. Struktura e Parlamentit te KE-se eshte dicka e ngjajshme me dhomen e perfaqesuesve te SHBA-se. Cdo vend anetar zgjedh nje numer te caktuar delegatesh ne Parlament, ku numri i delegateve percaktohet sipas madhesise se vendit. Parlamenti, megjithate eshte me shume trup rekomandues dhe keshillues, sesa ligjvenes.
Sistemi Monetar Europian Meqenese sistemi Bretton Woodsit i kurseve fikse te kembimit ra gjate viteve 60-70, KE-ja njohu rendesine e kurseve stable te kembimit ne raport me Sistemin Monetar Europian (EMS), qellimi i t ecilit ishte te stimulonte kooperimin e ngushte monetary ne nje zone te stabilizuar monetare ne Europe. Si hap i pare i monedhes se perbashket u krijua ECU-ja (Europian Currency Unit). ECU-ja eshte bazuar ne shporten e monedhave te EMS. ECU-te nuk kane pasur nje mesatare kembimi, por jane perdorur per te llogaritur te gjitha dobite shteterore. Meqe ECU-ja ishte e diversifikuar ne mjaft monedha, vlera e saj luhatej me pak ne krahsim me ate te valutave jashte saj, ECU-te kane qene pjese e rezervave te mbajtura nga cdo vend ne Fondin Monetar Europian. Nje forme e koopertimit midis vendeve eshte integrimi ekonomike i cili realizohet nepermjet marrveshjeve midis vendeve per levizjen e te mirave sherbimeve, kapitali dhe punes midis kufijve kombetare. Integrimi ekonomik eshte konsideruar si nje specter ku ne njerin krah qendrojne ekonomite e vendeve qe jane marrevesh per te perdorur nje monedh te perbashket dhe te levizin lirshem midis tyre te mirat, sherbimet dhe faktoret e prodhimit. Fondi siguron kredi per vendet me qellim qe te mbajne vleren e monedhes ne nivelin e specifikuar. Funksioni i tij eshte i ngjajshem me ate te FMN-se gjate periudhes se Breton Woodsit. EMS-ja ka arritur suksese ne mbajtjen stable te monedhave te Komunitetit, megjithate ka pasur nje numer shembujsh te rregullimit te monedhave nga nevoja e politikave ekonomike divergjente te vendeve. ECu-ja ja le vendin Euros, si monedhe e vetme europiane, duke u plotesuar keshtu nje nga kushtet themelore te Bashkimit Ekonomik, si parakusht per harmonizimin e politikave ekonomike dhe financiare te vendeve te komunitetit.
Integrimi Ekonomik dhe Biznesi Nderkombetare
Si edhe faktoret e tjere qe ndikojne ne biznesin nderkombetare, integrimi ekonomik mund te shihet ose si kanosje ose si mundesi. Efektet e integrimit ne biznesin nderkombetare do te diferencohen ne varesi me faktin qe firma vepron brenda apo jashte aleances. Kur nje firme operon ne nje vend qe eleminon barrierat tregtare me vendet e tjera te dyja perfitimet dhe kostot jane te pranishme. Ndikimi eshte me i dukshem kur firma zoteron nje treg te gjere per te mirat dhe sherbimet e saj. Teorika klasike e tregtise predikon fitimin per te gjithe vendet qe marrin pjese ne tregtine e lire. Problemi eshtenese perfitime te tilla rezultojne kur tregtia e lire kufizohet ne nje grup vendesh. Rasti i ekzaminuar prej tij ishte nje bashkim doganor. Mund te priten rezultate pzitive ose negative kur nje grup vendesh tregtojne lirisht midis tyre, por mbajne pengesa tregtare te perbashketa kunder joanetareve. Nje rritje e numrit te klienteve te mundshem ne treg paraqet mundesi per firmen qe prodhon nje produkt konkurues. Nje treg i gjere do te lejoj firmen te zgjerohet per te perfituar ekonomine e shkalles ne prodhim dhe marketing. Keshtu firma qe nuk do te mund te konkurroj me cilesi dhe cmim do ta shikoj integrimin si kanosje. Industrite dhe firmat jokonkurruese jane kundershtare te mundshme te tregtise se lire ne pergjithsi dhe integrimi ekonomik ne vecanti. Shume firma sidoqofte do te perfitojne nga faktori i levizshmerise se faktoreve te prodhimit. Firma eshte nje shites i produktit por njekohesisht edhe nje bleres i kapitalit dhe i punes. Si bleres firma do te perfitoje nga konkurrenca e madhe. Ne bashkimin doganor ne disa raste nje firme eksporti mund te gjeje nje treh te tere te mbyllur. Si nuk ishte nje surprise qe krijimi i KE-se rezultoi me eksport te uleta nga SHBA-ja por njekohesisht me investime te drejtperdrejta te rritura ne Evrope nga firmat amerikane.
Perfundimi Marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare është një ndër fushat ndërdisiplinore më të reja në botën akademike. Është një fushë studimi e cila vrullin dhe ngritjen më të madhe e pati pas rënies së komunizmit dhe transformimit të GATT në Organizatën Botërore të Tregtisë, më 1994. Nevoja për të lindi si pasoje e rolit dhe peshës gjithnjë e më të madhe që po kishte veçanërisht tregtia ndërkombëtare në shoqëritë e pasluftës së dytë botërore. Me kalimin e viteve studiuesit kuptuan se mjaft fenomene shoqërore ishin të ndikuara në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë prej këtyre marrëdhënieve tregtare mes shteteve. Ndaj dhe filluan të bëhen mjaft studime mbi efektin e këtyre marrëdhënieve në shoqëri. Gjithashtu, me interes ishte dhe ndikimi dhe influenca që kishin institucione të mëdha ndërkomëtare si Banka Botërore apo Fondi Monetar Ndërkombëtar në politikat e brendshme dhe të jashtme të vendeve anëtare. Megjithatë do të ishte e padrejtë të themi se më parë se vitet 1990 kjo fushë studimi nuk ekzistonte, porse ndarja e globit në dy kampe të mëdha rivale e kufizonte tej mase tregtinë dhe shkëmbimet ekonomike ndërmjet vendeve anëtare të blloqeve. Ndërkohë që vrulli i ideve neo-liberale në fushat e ekonomisë dhe politikës dhe efekti domino i marrëveshjeve të tregtisë së lirë, ndryshoi në mënyrë rrënjësore mënyrën se si zhvilloheshin marrëdhëniet mes vendeve dhe kombeve. Sot mjaft autorë përmendin tregtinë apo forcën dhe potencialin ekonomik të një vendi, si një ndër ‘armët' të cilët ky i fundit përdor për të imponuar apo shtyrë axhendën e tij. Shembujt tipik që merren për këtë janë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Europian. Sidomos këtu bëhet fjalë për vendet e industrializuara sidomos Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Lëvizjet ambientaliste në lidhje me ngrohjen globale dhe ndotjen e ambientit kanë sjellë që edhe sjellja konsumatore të ndryshojë. Lëvizjet e fuqishme publike kanë bërë që edhe politikat qeveritare por edhe ato të bizneseve të ndryshojnë pothuajse rrënjësisht. Gjithashtu prej studentëve në këtë lëndë kërkohet të jenë në gjëndje të bëjnë një analizë të efekteve që këto marrëdhënie japin në vendet në zhvillim ku fokusi do të jetë mbi vendin tonë.
Literatura e Shfrytezuar • Prof.Dr ILIA KRISTO “Bisnesi Nderkombetar” • JOSHUA S. GOLDSTEIN “Marredheniet Nderkombetare” • www.gosb.com • www.gosbteknopark.com • Material i permbledhur nga Fakulteti EUST • http://europa.eu.int/comm/development/index_en.htm • http://dadalos-europe.org/alb/europaeisches_parlament .htm
