PROBLEMI PRIPREME NASTAVNIKA ZA NASTAVU MUZI ČKE KULTURE Prof. dr Vesna Vučinić Filozofski fakultet – Nikši ć iteljski studij ć , Odsjek za u č iteljski
1.
UVOD Osnovna škola nastavu muzičke umjetnosti posmatra kao jednu od važnih disciplina koja utiče na svestrani razvoj ličnosti savremenog društva. Ovaj predmet svoje sadržaje bazira na interesu učenika, kao i njegovom psiho fizičkom uzrastu. Nastava teži ka svesnom usvajanju znanja i veština, i u svom krajnjem cilju, teži ka razvijanju interesa za muzičku umjetnost. Saznajni proces se bazira na doživljavanju muzike kroz pjesmu i slušanje, pogotovo što savremeni zahtjevi nastavu oslobađaju verbalizma. Samo sistematski rad nastavnika može dovesti do željenih rezultata, da se muzikom razvijaju emocije i mašta, podstiče interes za muzički doživljaj, da postane trajna potreba učenika, što čini estetsko-pedagošku svrhu nastave u školi. Sam naziv predmeta muzička kultura, za razliku od ostalih obrazovnih formi, koje su svrstane pod naziv „predmet“, pokazuje da se kod učenika želi uticati na razvoj estetskog doživljaja, mašte, stvaralačkog impulsa, veština i navika. Da bi nastava bila sastavni dio kulture svakog pojedinca mora biti pravilno usmerena i vođena. U tom procesu važnu ulogu igra sam nastavnik, njegova stručnost i osposobljenost za primjenu znanja. 2.
ULOGA NASTAVNIKA U PROCESU NASTAVE Ličnost nastavnika u velikoj mjeri utiče na uspeh učenika, organizaciju, realizaciju i vrednovanje nastave. Istraživanja pokazuju da 50% školskog uspeha zavisi od nastavnika, njegovog stručnog (muzičkog) i didaktičko-metodičkog obrazovanja, osposobljenosti za primjenu tog znanja, kao i osobina ličnosti. Od njega zavisi jasno definisan cilj učenja. Od znanja i umeća zavisi delotvornost objašnjavanja, vežbanja, provjeravanja i vrednovanja nastave. Od stavova nastavnika, njegovih interesovanja i potreba zavisi ambijent koji će se uspostaviti u razredu, nivo interakcije sa učenicima. Integrativna uloga nastavnika, može se raščlaniti na više elemenata koji svi pojedinačno imaju veliki značaj, i ne postoji jedinstven kriterijum u izradi te klasifikacije. Lični primjer nastavnika ogleda se u svim postupcima u školskoj sredini. Kroz predmet č muzi ka kultura ima istaknuto mjesto u afirmaciji škole, prirodom svog rada, jer sve školske manifestacije vezuju se za učešće hora, orkestra ili solista u njima. Pored svoje stručne spreme, nastavnik mora stalno da se usavršava, traži nove forme rada, koje će učenicima učiniti nastavu što zanimljivijom. U tom smislu on mora da se upozna sa savremenim tokovima muzičkih zbivanja i dostignućima muzičke pedagogije. Druga bitna karakteristika nastavničkog poziva, u svim oblastima njegove djelatnosti, jeste planiranje rada. Kako su obrazovanje i vaspitanje značajne društvene djelatnosti, planiranju u obrazovno-vaspitnom radu se posvećuje izuzetna pažnja. Ono je, garancija za realizaciju uspešnog rada sa učenicima. Nastavni plan i pisanje priprema su osnovni dokumenti kojima se rješavaju sva pitanja organizacije nastavnog rada. U nastavnom procesu dominantna uloga nastavnika ispoljava se kroz organizaciju svih aktivnosti u procesu rada i planiranje nastave. 3.
ZNAČAJ PISANJA PRIPREME ZA ČAS Priprema mora biti polazno načelo za realizaciju časa u koju nastavnik upisuje sve sadržaje, sredstva, oblike rada, metode, domaće zadatke. Iz iskustva znamo da je od svih predmeta koji se izučavaju u mlađim razredima osnovne škole, nastavnicima najteže riješiti programske sadržaje u nastavi muzičke kulture. Pedagoški se čini opravdanim da se pismena priprema za određeni nastavni sadržaj studiozno uradi jednom, a zatim da se u svakom trenutku, kad nastavnik to osjeti, dorađuje. Na taj način se u vaspitno-obrazovnom radu izbjegava stihijnost. Upravo u pripremanju za nastavni čas dolazi do izražaja kreativnost i stručna osposobljenost nastavnika. Njih treba provoditi za sve tipove časova: obrade, ponavljanja, utvr đivanja, vežbanja, sistematizacije i vrednovanja rada. Neposredna priprema za sve tipove časova može biti: 1. Stručna, u kojoj se temeljito upoznaje nastavni sadržaj. 2. Pedagoška priprema se odnosi na određivanje didaktičko-metodičkog načina rada, njom se planiraju metode rada.
3. Organizaciono-tehnička sastoji se u pripremanju kabineta, instrumenata, audio, audiovizuelnih pomagala, fotografija kompozitora i instrumenata. 4. Psihološka priprema sadrži način na koji se motiviše učenik za rad, razvija se interesovanje za određeni sadržaj, prilagođava se individualnim mogućnostima većine učenika. Priprema može biti opširnija i sažetije. U opširnijoj se formuliše cijeli tok nastavnog rada po predviđenim etapama nastavnog procesa, uključujući i sadržaj koji će se izlagati s didaktičkometodičkog načina rada. U sažetijoj, u obliku skice navodi se najčešće u tezama opšta struktura rada na pojedinim etapama, unose se neki važniji podaci i druge značajne pojedinosti koje predstavljaju svojevrstan podsetnik za dobro pripremljenog nastavnika i za čas muzičke kulture. Kroz sljedeći primjer pokazaćemo u čemu se sastoji uloga nastavnika kao planera nastavnog časa. I-Određivanje nastavne jedinice 1. Nastavna jedinica – pjesma Proljeće (učenje pjesme po notnom tekstu), 2. Tip časa – obrada novog gradiva (note po trajanju: osmine), 3. Ciljevi časa obrazovni – uvođenje u osnove muzičke pismenosti materijalni – da učenici shvate nove elemente muzičke pismenosti (trajanje osmine) funkcionalni – usavršavanje misaonih operacija analize, sinteze (povezivanje cijele note, polovine, četvrtine) vaspitni – razvijanje urednosti, tačnosti, samokritike u učenju nove pjesme II – Plan rada na času Misaone Nastavne Delovi časa Faze rada operacije Oblici rada metode slušne oper. 1.Ponavljanje ranije Analiza Frontalni Uvodni dio 10 čenih not. trajanja nau Dijalog i i časa min. 2. Isticanje cilja Sinteza individualni 1. Učenje osminskog Slušna Individualni Glavni dio Monolog 25 trajanja percepcija rad časa Dijalog min. 2. Učenje pjesme Sinteza U parovima 1. Ponavljanje Dijalog Analiza Završni dio Individualni 10 2.Provjera novog gradiva i i časa rad min. (učenici sami rade) Monolog Sinteza • • •
•
III – Razrada plana rada Nastavnik planira sva pitanja kroz očekivane odgovore od strane učenika, pobuđuje maštu ako se radi o analizi odslušane melodije. 4.
VOĐENJE NASTAVNOG PROCESA Ova uloga nastavnika odnosi se na vođenje učenja u cjelini, na sve što on preduzima u toku časa kako bi olakšao učeniku da shvati određeno gradivo. Uloga nastavnika ogleda se u tome da primjenjuje odabrane nastavne metode i principe, vodeći računa o interesovanjima učenika. Nastavnik priprema i uvodi u proces učenja kako bi učenici uspešno usvojili gradivo. On planski i postepeno uvodi djecu u proces sticanja muzičkih znanja, i pruža im mogućnost za samostalno učenje i izražavanje. U daljem toku rada nastavnik vrši korelaciju s drugim predmetima. Kod likovnog vaspitanja mogu da se posmatraju slike uz odabranu muziku, ili da učenici sami slikaju uz muziku. Maternji jezik se može kombinovati s muzikom na taj način što se tekst pjesme obradi na času maternjeg jezika kao recitacija, ili da se uz muziku čita odabrani tekst. Vežbe na času fizičkog vaspitanja se lakše izvode uz izražajni ritam odabrane kompozicije. Savremena škola zahtijeva da se nastava izvodi uz svestranu aktivnost učenika, i da bi u tome uspeo nastavnik u svom radu mora primjenjivati nastavna sredstva koja nastavu čine dinamičnijom, pobuđuju interes za usvajanjem novih znanja. U današnjoj praksi se najviše koriste instrumenti (klavir, harmonika, gitara), audio kasete, muzičke slikovnice, fotografije kompozitora ili instrumenata koji se obrađuju.
5.
MOTIVISANJE U ČENIKA ZA RAD Motivaciona uloga je važna i u njoj nastavnik rješava probleme kako, na koji način i kojim putem da razvija, podstiče i održava dječ ja interesovanja za muzičku umjetnost. Treba da pronađe put i motiviše djecu za rad sa sadržajima koji su im teški i dosta apstraktni. To se postiže kroz pronalaženje načina kako da znanja stignu do učenika, razvijanje unutrašnje motivacije za učenje, buđenje želje da se shvati i nauči izloženo. Rad mora biti zanimljiv i podrazumeva pozitivna potkrepljenja: pohvale, nagrade, isticanja. 6.
CILJ I ZADACI NASTAVE Cilj vaspitno-obrazovnog rada je da podstiče, razvija i neguje muzičko-stvaralačke sposobnosti učenika za aktivnim bavljenjem muzikom i razumijevanjem poruka muzičkih djela. Time se kultivišu muzičke, estetske i psihofizičke sposobnosti ličnosti u cjelini. Vaspitno obrazovni zadaci: 1. Razvijanje muzičke i opšte sposobnosti učenika i bogaćenje njihovog emocionalnog života; 2. Razvijanje sposobnosti učenika za izvođenje muzičkih sadržaja u vokalnom, plesnom i instrumentalnom izrazu, do stupnja koji učenicima omogućava učestvovanje u muzičkom životu društvene sredine. 3. Razvijanje reproduktivne i negovanje stvaralačke izražajne sposobnosti, razvijajući sposobnost za slušanje, estetsko procjenjivanje muzičkih djela i za muzičke interpretacije. 4. Upoznavanje osnovne muzičke pismenosti i izražajnih sredstava. 5. Negovanje smisla za zajedničko muziciranja 6. Upoznavanje sa muzičkom baštinom domaćih i stranih kompozitora. Najvažniji zadatak je razvoj muzikalnosti a njenu suštinu čine: muzički sluh, osjećaj za ritam, muzičko pamćenje, sposobnost reprodukovanja ritma i melodije.. 7.
ČIME SU SE RUKOVODI U RADU ČLANOVI STRUČNOG TIMA ZA MUZI ČKU
KULTURU Istraživački tim profesora Filozofskog fakulteta u Nikšiću, pokušao je da provjeri realizaciju nastave u mlađim razredima osnovnih škola Crne Gore. Nova naučno tehnička dostignuća zahtijevaju savremenu nastavu u smislu unapređivanja nastavno-vaspitnog rada i podložni su promjenama. U tom kontekstu važno mjesto zauzima pripremanje za nastavu muzičke kulture, jer praksa pokazuje da se u nastavi ne pridaje odgovarajući značaj ovoj problematici, preciznije, jedan broj nastavnika ga sasvim zanemaruje. Odlučili smo da problem istražimo s ciljem unapređivanja nastavno-vaspitnog rada. Zbog nedostataka pripremanja u ovoj oblasti ponudili smo i niz praktičnih rješenja. Istraživanje koje smo sproveli imalo je empirijsko-teorijski karakter, preciznije, pripremanje učitelja za izvođenje nastave iz muzičke kulture, kroz nekoliko aspekata: 1. Pedagoški aspekt – u kome se predviđaju didaktičko-metodički postupci, oblici rada i organizaciona rješenja. 2. Stručni aspekt – u kome se prati temeljito poznavanje odgovarajućih nastavnih sadržaja koji su uklopljeni u didaktičko-metodičke sisteme. 3. Organizaciono-tehnički aspekt koji podrazumijeva pripremljenost nastavnih sredstava i njihovu primjenu. 4. Psihološki aspekt se odnosi na osposobljenost nastavnika u izvođenju nastave muzičke kulture. Po svom karakteru istraživanje je bilo didaktičkog, međuškolskog i timskog rada. Cilj i hipoteza istraživanja su bile da se osnovnim istraživačkim metodama ispita stanje i problemi koji prate nastavu muzičke kulture. U ovom istraživačkom radu je korištena i analitičko-deskriptivna metoda. Instrument je bio upitnik, a koristili smo tehniku anketiranja. Ispitanici su bili nastavnici od I do IV razreda, a upitnik je korišten kao dopuna glavnog istraživačkog zadatka, analizi priprema. Podaci su sređivani na osnovu statističkih postupaka i izraženi su u procentnoj vrednosti (%). Uzorak koji je obuhvaćen čine 52 škole širom Crne Gore. 8.
MIŠLJENJE I STAVOVI NASTAVNIKA IZ ANKETA Stavovi nastavnika su uglavnom ujednačeni, a ako se razlikuju onda je to u malom procentu. Na prvo pitanje 1. Kakva je forma pripreme obavezna za nastavu u školi, svi su stoprocentno odgovorili da je usmena i pismena.
2. Za koje tipove nastavnih časova vi izrađujete pismenu pripremu? Pedeset procenata je odgovorilo da je izrađuje za sve tipove nastavnih časova, što je jako dobro, a ostali su odgovorili za časove obrade novog gradiva i časove ponavljanja, što smatramo da nije dovoljno. Potrebno je planirati i predvidjeti sve komponente i to za sve tipove časova. 3. Osposobljeni ste za pismeno pripremanje? Na ovo pitanje je većina odgovorila, tokom školovanja, što je pravilno, jer ako se ovaj oblik rada savlada u toku studiranja, kasnije, u radnom procesu kvalitetnije će se prilagođavati programima i osavremeniti. Trideset procenata ispitanika je odgovorilo da pripreme pišu uz pomoć kolega, inspektora, iskustva sa seminara, što svakako nije dovoljno. Jedan mali procenat je zaokružio sve predviđene odgovore, školovanje, pedagoga, inspektora, kolege, što znači da koristi sve subjekte od pomoći koji bi mu pomogli da se usavrši u pripremanju za nastavu. 4. Da li je potrebna stručna pomoć za izradu pripreme, bez obzira na završenu školu? Na ovo pitanje je 50% nastavnika odgovorilo da nije potrebno, a 50% je odgovorilo povremeno, što mislimo da je bolje obzirom na specifičnost predmeta. Kod muzičke umjetnosti nije bitna dužina radnog staža, već da se poznaje sama problematika predmeta koji mora savladati u toku školovanja. U suprotnom, potrebne su stalne konsultacije i saradnja sa kolegama. Postoji i primjer nastavnika kome nije potrebna stručna pomoć u pisanju pripreme, da bi već u sljedećem pitanju, navođenja stručne literature, odgovorio da je nije zapamtio. Pitamo se da li uopšte i poznaje stručnu literaturu. 5. Navedite autore i naslove njihovih radova koji su pomogli da se osposobite za izradu kvalitetnih priprema? Na ovo pitanje odgovor je dalo 60% nastavnika, ali samo 10% zadovoljavajuće, a ostali su to učinili više mehanički, ili navodeći stručnu literaturu koja nije namenjena pisanju priprema. Pitamo se da li je to zapravo potpuno nepoznavanje literature, pogotovo stručne koja se koristi u nastavi. 6. Da li pišete pismenu pripremu za čas? Na ovo pitanje 65% nastavnika je odgovorilo da piše, a ostali su dali odgovor povremeno. Mišljenja smo da je veliki procenat nastavnika koji povremeno pišu pripremu što je neshvatljivo, ne samo zbog kvalitetnije nastave, već što je to dokument, obaveza nastavnika da izvrši svoj radni zadatak. 7. Da bi nastava bila kvalitetna i efikasna za koje časove je potrebno pisati pripremu? Skoro stoprocentno su dati odgovori da se pripreme pišu za sve tipove nastavnih časova, što je dobro, a mali procenat je odgovorio za časove obrade novog gradiva. 8. Uvid u sadržaj priprema ostvaruje? Najveći broj odgovara 40% je da uvid u sadržaj priprema ostvaruje direktor i inspektor, 25% samo inspektor, a najmanje je odgovora sa kompletnim timom uprave škole: direktor, pomoćnik, inspektor ili pomoćnik, pedagog, inspektor, što je po nama loše i podsjećamo na odgovor (6) sad je jasnije zašto se pripreme pišu povremeno. Ne može samo inspektor, u toku godišnjeg obilaska škole da ima detaljan uvid u pisanje priprema, kao što to može recimo da ima pomoćnik direktora, koji je u svakodnevnom kontaktu s nastavnicima. 9. Ako neko od odgovornih lica vrši uvid u pripreme, da li to čini redovno, povremeno? Nastavnici su stoprocentno odgovorili da odgovorna lica povremeno vrše uvid u njihove pripreme. To je nedovoljno i omogućava nastavnicima da se i sami neodgovorno odnose prema ovoj obavezi. 10. Smatrate li da je svake godine potrebno pisati nove pripreme? Dvadeset procenata nastavnika je odgovorilo da su dovoljne stare pripreme uz eventualne dopune, što potvr đuje njihov stalni angažman u praćenju inovacija u nastavi. Međutim, praksa pokazuje drugačije stanje. 11. Da li su pismene pripreme obavezni svi pisati? Većina nastavnika je odgovorila da bi pripreme trebali pisati svi nastavnici, što pokazuje njihov pravilan odnos prema ovoj obavezi, bez obzira na n a radno iskustvo. 12. Sugerišite neke stavove koji nijesu obuhvaćeni ovom anketom. Nekoliko nastavnika je dalo konkretne predloge 1. Novi udžbenik koji prati nove programske sadržaje. 2. Da bude bolja opremljenost škola očiglednim sredstvima, kako bi se zamisao časa mogla ostvariti u potpunosti. 3. Na početku školske godine bi inspektor – savjetnik trebao posjetiti školu.
Odgovori nastavnika, u ovoj anketi, se ne slažu u potpunosti sa njihovim priprema i to će pokazati dalja analiza.
9.
ANALIZA PRIPREMA 9.1 Tipovi časova
Od 159 priprema, koliko smo dobili iz predmeta muzičke kulture,69,81% je obradilo novo gradivo, planiranjem ovog tipa čas. Procenat od 15,09% se odnosi na ponavljanje, a 3,77% na uvežbavanje. Konstatovali smo da mali broj nastavnika poklanja pažnju slušanju muzike, tačnije samo 1,25%. Ovo je nezamisliv podatak ako uzmemo u obzir činjenicu da je planom i programom predviđeno mjesečno po 1 čas ove aktivnosti. Mali je procenat utvr đivanja, 1,88% kao i provjeravanja 1,25%.
9.2 Zastupljenost oblika rada Nastavnici se od oblika nastavnog rada najviše opredjeljuju za frontalni 48,42% i individualni 42,13. Manje pažnje se poklanja grupnom radu, 19,49% a radu u parovima 1,88. Često se pomenuti oblici rada u toku časa i kombinuju. Frontalni, grupni i individualni kod 14,46%, frontalni i individualni 23,27%, a frontalni i grupni 5,03%. Ovakvim kombinacijama, uključujući i rad u parovima, čas postaje zanimljiviji i nastavnik može da ostvari svoj plan. Mišljenja smo da bi na času iz muzičke kulture više pažnje trebalo posvetiti radu u parovima, i to kad se pjeva pjesma, svira na instrumentima i slično.
9.3 Zastupljenost nastavnih metoda Podaci iz ove rubrike nijesu zadovoljili naša istraživanja. Videli smo u mnogim pripremama da nastavnici koriste literarni tekst, metodu usmenog izlaganja i ostale oblike koji bi trebalo da budu što manje zastupljeni kod predmeta. Naša klasifikacija po pojedinim stavkama, u nekim pripremama, nije niti mogla biti precizna, jer se tako ni sam nastavnik nije izjasnio. Opšta slika, u procentima je: verbalno-tekstualna metoda 27,67%, demonstrativno-ilustrativna 35,22% i za samostalni rad učenika, na žalost, ostaje samo 1,25%. Postoje kombinacije verbalne i demonstrativne metode 10,69%.
9.4 Zastupljenost nastavnih sredstava Mišljenja smo da se nastavna sredstva nedovoljno koriste, a bez njih se ne može realizovati ovaj vid nastave. Učenicima u mlađim razredima se ne može približiti muzička umjetnost ako se o njoj samo priča, već treba da se ostvaruje i da se čuje. U procentima izvedenim iz tabele korištenje sredstava je sljedeće: vizuelna 11,32%, auditivna 30,18%, audiovizuelna 2,51%, tekstualna 6,91%, prirodnih nema i instrument se koristi samo u 5,03%. Posljednja rubrika, koja se odnosi na instrument, pokazuje da se toliko malo koristi da bi se prije mogla nazvati pomoćnim sredstvom. To je veliki propust, jer svaki nastavnik mora znati da odsvira pesmicu koju je odabrao za obradu.
9.5 Zadaci časa Tokom istraživanja smo konstatovali da nedostaju specijalni formulari za ovaj predmet, pa se i nastavnici tako usmeravaju. Neki ističu ciljeve časa, drugi zadatke časa. Podaci izraženi u procentima su: obrazovni zadaci 32,07%, funkcionalni 5,03% a vaspitni 16,98%. Određeni procenat nastavnika u ovu rubriku plasira korelaciju sa drugim predmetima (fizičko), 1,25%. Postoje i određene kombinacije: obrazovni i vaspitni zadatak 15,09% i funkcionalni i vaspitni 5,03%.
9.6 Estetski izgled priprema Zakonskom regulativom nije predviđen jedinstveni obrazac za pisanje priprema, tako da smo našli različite načine planiranja. Neprihvatljivo je da se pripreme za sve predmete pišu u rokovnike neprimenjive za ovu namenu, a muzička umjetnost sa dvije riječi u jednom od uglova koji je zaokružen zagradom. Neujednačena su i zaglavlja, osnovni podaci o pripremanju za čas u smislu tipa časa, oblika rada, nastavnih metoda, sredstava, zadataka časa, uvoda, glavnog i završnog dijela. Pojedinci pišu samo dio toga, većina ništa. Odlučili smo da ne budemo previše strogi u estetskoj ocjeni priprema, pa osnovna mjerila zadovoljava 38,99% ispitanika. To se odnosi na sve elemente, od čitkog rukopisa, do postupnosti u tumačenju kako se približavaju elementi muzičke pismenosti, objašnjavaju doživljaji kod slušanja muzike, kako se slikovito čas dopunjava sa metodskom jedinicom iz fizičke ili likovne kulture.
Jedan broj priprema zadovoljava ovu komponentu, ali se po tekstu vidi da su pisane samo za ovu priliku, da ne potiču iz sveske nastavnika, već su jednostavno naručene.
9.7 Metodička artikulacija Struktura časa je neujednačena, jer su pripreme većinom nejasne, nepotpune, ako imaju zaglavlje podataka redovno nemaju strukture časa i obratno. Konspekt nema niti jedna priprema. Pregledajući ih često smo se našli u nezavidnoj situaciji da pojedine podatke ne možemo precizno rasporediti po rubrikama koje smo predvidjeli. Vodeći računa o specifičnosti ovoga predmeta, u odnosu na druge, moramo priznati da smo u jednom broju priprema jednostavno od prilike raspoređivati podatke. Recimo kod uvoda – motivacija bi se u malom broju priprema mogla precizirati kao odrednica. Ili recimo – organizacija, nje praktično nema. Ako uzmemo da je čas jedna zaokružena sadržajna i logička cjelina, onda je teško zamisliti kako se realizuje sudeći po pripremama. Pretpostavljamo da se ili ne realizuje, ili se pojedini elementi nastavnog procesa ne podudaraju sa pripremama. Procentima izraženo: 56,0% je za motivaciju, a 0,62% za organizaciju. Što se tiče plana časa to je 3,14%, pa i to kratko i polovično. Glavni dio časa se razlikuje kod svih priprema. Kod većine nije akcentiran, pa mislimo da ga ni u praksi nema. To se odnosi na pripreme, koje se zapravo ne mogu ni nazvati pripremama, jer piše samo jedna rečenica: slušanje muzike ili obrada pjesme. Kod onih priprema u kojima smo mogli da izdiferenciramo delove časa u glavnom dijelu razlikujemo: značenje pojmova i termina 31,44%, teze sadržaja 10,69%, uporedna sredstva 6,28% i slušanje muzike 1,88%. Zaključujemo da ti nastavnici nijesu osposobljeni za predmet, da ne znaju da sviraju i da ne poznaju vredna ostvarenja poznatih kompozitora. U glavnom dijelu časa mora biti naznačeno da li je obrada pjesme ili kompozicije za slušanje. Završio deo je preciziran u 42,13% priprema, ali u malo njih je napisan pravilno. Ovaj procenat nije realan u potpunosti zato što većina nastavnika ovaj dio časa objašnjava samo jednom reč ju, npr. ilustracija, bez ikakvog drugog komentara, što ne odgovara ni minimum pedagoških zahtjeva. U procentima izraženo pripremanje za ovaj dio časa pokazuje da se najmanje pažnje obraća muzičkim sadržajima. Rezultati su sljedeći: provjera učenog 24,52%, slušanje muzike 1,25%, korelacija sa fizičkim 8,80% korelacija sa likovnim 8,80%, korelacija sa srpskim 0,62%, domaći zadatak 1,88% i uputstva za sljedeći čas 0,62%. Došli smo do zaključka, poslije pregleda svih priprema, da je najvažniji muzički oblik – slušanje muzike – sistematski zastupljen samo kod dva nastavnika. Od njih samo jedan komentariše šta je cilj tog slušanja, i kakvo kod učenika stvara raspoloženje.
9.8 Dopuna časa Dopuna časa bi bila idealna ako bi se popunila sadržajima, sa drugim predmetima, posebno likovnim i fizičkim. Upravo bi slušanje muzike u ovom dijelu časa najviše došlo do izražaja i pokazalo svu svoju vrednost u smislu trajnijeg usvajanja poznatih muzičkih djela. Međutim, u praksi je druk čije. Samo 0,62% nastavnika prihvata ovakav način rada.
10. OPŠTI UTISAK Nastavna praksa pokazuje da se pripreme za predmet muzička kultura rješavaju pojedinačno. Od 52 škole pripreme smo našli u 23, i to u neravnomernom procentu, negde smo dobili po 20 priprema, a negde samo 1. Nijesmo zadovoljni dobijenim rezultatima, jer nastavnici pokazuju nepoznavanje samog predmeta i svih pratećih sadržaja. Možemo opravdano pretpostaviti da ovaj predmet ni u nastavi nije adekvatno zastupljen, i da se nalazi samo u rasporedu. Ustanovili smo da se razlikuju stavovi nastavnika u preciziranju nastavne jedinice koje je elemente potrebno istaći u pripremi, a time i u samoj nastavi. Istina je da je nastavnicima ostavljena sloboda u izboru kompozicija, i u zavisnosti od uslova rada, tačnije od posjedovanja instrumenata, audio, audiovizuelnih sredstava. Ipak, ne može se prihvatiti činjenica da jedan broj učenika počne i završi školovanje samo sa pjesmama i brojalicama, Eci, peci, pec; Diri, diri Dona; Jedna vrana gakala; Ja posejah lubenice a drugi da slušaju vredna ostvarenja muzičke umjetnosti – Šuberta, Ozgijana, Sen-Sansa, Mocarta.
Neujednačenost se vidi i u odabiru programa, jedni rade osnove muzičke pismenosti kroz modele pjesme, drugi rade muzičke oblike, vrste instrumenata, treći samo muzičke igre itd. Nastavni plan predviđa da nastava bude raznovrsna, zanimljiva, da ima zastupljene sve ove elemente, kao i da ih se pridržavaju svi nastavnici. Uglavnom se ne koristi literatura, kao pomoć za izradu kvalitetnih priprema. Većina njih se oslanja na stečena znanja tokom školovanja, a jedan mali procenat je izjavio, u razgovoru, da ne treba pisati pripreme jer „ne doprinose ničemu“. Obrazloženje glasi da je sve naučeno u toku studija i da je to sasvim dovoljno. Kod istih nastavnika smo primijetili da nemaju ni elementarna znanja iz muzičke umjetnosti, pa se ne čudimo što ih ne mogu prenijeti učenicima. Nedostaje jedinstveni obrazac za pisanje priprema, što donekle i opravdava nastavnike da se pojedinačno snalaze. U tom smislu su i zaglavlja različita. Jedni precizno određuju oblike rada, drugi nastavne metode, sredstva, treći metodičku artikulaciju časa. Nema niti jedne pripreme gdje je sve pomenuto zastupljeno. Mnogi pišu samo naziv nastavne jedinice, bilo da je to naslov pjesme ili muzika za slušanje. Nema objašnjenja u daljem tekstu, da li se pjesma pjeva (po sluhu, notnom tekstu) ili se sluša. U pripremi, u 98% ne piše razred, pa je to otežavalo da se prati šta se na kojem uzrastu obrađuje. U nekim pripremama se javljaju i materijalne greške, a u tekstu piše da je zadatak časa razvijanje ljubavi prema muzici, što se je sasvim nelogično. Kod jednog nastavnika smo našli primjer: pjesma Jesen, i ta se riječ ponavlja kroz više časova u toku godine. Ako pjesma djeci u međuvremenu i ne dosadi, ipak se mora voditi računa i o promjeni godišnjih doba, pa je poželjno da makar njih prati i odabir pesama. Kod ovakvih metodskih jedinica se obično prioritet daje tekstu, a manje se u pripremama pominje melodija i njene karakteristike koje su uticale na izbor pjesme. Nigdje se i ne pominju kriterijumi koji su uticali na izbor pjesme, šta je u njoj učenik naučio. Pohvalno je što smo kod nekih nastavnika našli podatak da se djeca upevavaju na početku časa, što je dobro kad poslije toga slijedi pjevanje pjesme. Kod jednog nastavnika je to redovna pojava na svakom času, možda nepotrebna, ako se sluša muzika ili kombinuje sa drugim predmetima i slično. Izdvojićemo dvije pripreme koje predviđaju ambiciozni rad na času. U jednoj piše – nastavna jedinica – Zapjevajmo prvaci, obrazovni cilj: Upoznati učenike sa razvijanjem govora, glasa, sluha, pjevanje i negovanje glasa, slušanje muzike, sviranje na dječ jim instrumentima, usvajanje osnova muzičke pismenosti. U drugoj stoji jedna rečenica: ton, linijski sistem, ključevi, slušanje poznatih djela klasične muzike. Nema detaljnog objašnjenja osim naziva metodske jedinice. Pitamo se da li se sve napisano može obraditi u toku jednog časa i zaključujemo da nastavnik pripremu samo piše, zapravo odnekud prepisuje mehanički, ne razmišljajući o njenoj realizaciji. U daljem tekstu ovih priprema nema objašnjenja, već su to više kratke „poruke“ u kojima se brkaju pojmovi podataka o pripremanju za nastavu i artikulacija časa. Vidi se da nastavnik ne poznaje dovoljno i ne razlikuje ove pojmove. Ovakve pripreme ne odgovaraju anketnim upitnicima nastavnika u kojima odgovaraju da pišu pripreme, da im nije potrebna stručna pomoć. Kvalitetnije pripreme se međusobno razlikuju, a zapravo niti jedna nije potpuna. Nedostaje lista podataka o tipovima časova, metodama, sredstvima ili sama artikulacija časa. Izdvojićemo i pohvaliti jedan broj priprema iz kojih se vidi kontinuirani rad koji čini jednu zaokruženu, osmišljenu cjelinu, gdje nastavnik dobro poznaje predmet. Postupno se počinje sa upoznavanjem nota, ključeva, linijskog sistema, vrste taktova, rukovanja dječ jim instrumentima, i to traje tokom cijele godine. Kad se osnovni pojmovi savladaju prelazi se na brojalice i pjesme koje čine sintezu svega naučenog. Pjesme ili brojalice, u zavisnosti šta se obrađuje, su detaljno analizirane kao i način njihovog usvajanja. Ako se radi o pjevanju, onda su do detalja iznijansirani dinamički postupci. Ako učenici sviraju na dječ jim instrumentima, onda su do detalja proanalizirane njihove dionice. Ovakva priprema zadovoljava sve zahtjeve: razvijanje ljubavi prema muzici, sluha, ritma, govora, pažnje, mišljenja, volje i estetskih osjećanja. Da utisak bude potpuniji uvek se na kraju, kao dopuna, radi korelacija sa drugim predmetima. Ako je zadatak muzičke umjetnosti da se djeca relaksiraju, onda možemo sa zadovoljstvom konstatovati da je to kod ovog nastavnika postignuto. Većina priprema ne ističe nastavna sredstva koja se koriste na času, što dokazuje da ih škole nemaju, a da bi ih za kvalitetniju nastavu trebalo na vreme obezbediti. Bitan faktor uspeha časa muzičke kulture su materijalni uslovi za rad, jer se u protivnom njihov nedostatak negativno odražava na praksu.
11. PREPORUKA Kako je s pripremanjem za nastavu povezano i njeno planiranje, priprema treba da bude polazno načelo za realizaciju nastavnog časa. Nastavnik mora redovno da ih piše i u sadržaje unese
kvalitet, da planira nastavna sredstva, oblike rada, metode, domaće zadatke, a uprava škole mora imati redovno uvid u te pripreme. Pedagoški je opravdano i racionalno da se osnovna pismena priprema, za određeni nastavni sadržaj, studiozno i temeljito jednom uradi, a zatim da se sa svakim novim iskustvom i profesionalnim sazrijevanjem nastavnika dograđuje. Neophodno je, prije pripremanja za realizaciju nastavne jedinice, da nastavnici dobro prouče sadržaje nastavne teme (otkucavanje nota po trajanju, pauze, kombinacije nota i pauza). Časovi muzičke pismenosti moraju se posmatrati u sistemu časova kao cjelina. Nastavna jedinica koja se realizuje na određenom času, povezana je sa nastavnim jedinicama koje su obrađene na prethodnim časovima. Mora se voditi računa o jedinstvenosti vaspitno-obrazovnih postupaka u toku cjelokupnog nastavnog procesa.
12. ZAKLJUČAK Nastavnike treba podstaknuti da redovno pišu pripreme, i navikavati ih da pripremanje za časove bude trajno. Kvalitet usvojenih znanja će biti veći ako se i nastavnici i učenici pripremaju za čas. U reformisanoj školi nastavnik mora dobro da poznaje predmet (otkucavanje ritmičkih modela, sviranje, pjevanje, korake uz muziku) kako bi učenicima, prema njihovom interesovanju, u svako doba pružio potrebnu informaciju i prilagodio program. U interesu našeg školstva i društva je da se muzička kultura što više razvija i da se bavljenje muzikom omogući što većem broju učenika. Taj društveni interes i nalaže što hitnije rješenje ovog ključnog pitanja i utvr đivanja daljeg pravca kretanja našeg muzičkog školstva, a zadatak svih nas, koji u njemu radimo, je da tome doprinesemo. 13. LITERATURA: 1. Vukmanović, Nadežda, Rastimo s pesmom, Deč je novine, Gornji Milanovac, 1976. 2. Danilović, Mir četa, Tehnologija uč enja enja i nastave, Institut za pedagoška istraživanja, Beograd, Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“, Zrenjanin, Univerzitet u Novom Sadu, 1998. 3. Završki, Josip, Zupanović, Lovro, Pjevajte i svirajte, Školska knjiga, Zagreb, 1974. 4. Ivanović, Mirjana, Grujić, Gordana, Muzič ke ke igre, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. 5. Kojov-Bukvić, Irena, Metodika nastave muzič kog kog vaspitanja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. 6. Krsmanović, M., Gajić, Z., Korak po korak II , Kreativni centar, 7. Lekić, Đor đe, Metodika razredne nastave, Nova prosveta, Beograd, 1991. 8. Manasteriotti, Višnja, Muzič ki ki odgoj na poč etnom etnom stupnju, Školska knjiga, Zagreb, 1980. enja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992. 9. Radonjić, S., Psihologija uč enja kog vaspitanja, Nolit, Beograd, 1958. 10. Stefanović, Božidar, Metodika muzič kog ka kultura II , Zavod za udžbenike i nastavna 11. Stojanović, Gordana, Vasiljević, Zorislava, Muzič ka sredstva, Beograd, 2004. 12. Tomerlin, Vladimir, Muzič ke ke igre, Školska knjiga, Zagreb, 1965.
