RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)
Sekolah
: SMA Negeri 4 Probolinggo
Mata Mata Pela Pelaja jara rann
:M Mat atem emat atik ikaa 1 (W (Wajib) jib)
Kelas/Semes emestter
: X / Ganjil jil
Mat Materi Pokok
: r rigonometri
Wa Wakt!
: 4 " 4# menit ( $ Pertem!an)
A. Kompe Kompete tensi nsi Inti Inti :
1% Mengha&ati Mengha&ati 'an mengamalk mengamalkan an ajaran agama agama &ang 'ian!tn&a 'ian!tn&a $% Mengembangk Mengembangkan an erilak! erilak! (j!j!r 'isilin 'isilin tangg!ng tangg!ng ja*ab e'!li e'!li sant!n sant!n ramah lingk!ngan lingk!ngan gotong ro&ong kerjasama +inta 'amai resonsi, 'an roakti,) 'an men!nj!kkan sika sebagai bagian 'ari sol!si atas berbagai ermasalahan bangsa 'alam berinteraksi se+ara e,ekti, 'engan lingk!ngan sosial 'an alam serta 'alam menematkan 'iri sebagai +erminan bangsa 'alam erga!lan '!nia -% Mema Memaha hami mim men ener era aka kan n meng mengan anal alis isis is eng enget etah ah!a !ann ,akt ,akt!a !al l kons konse et! t!al al ros rose' e'!r !ral al ber'asarkan rasa ingintah!n&a tentang ilm! engetah!an teknologi seni b!'a&a 'an h!maniora h!maniora 'engan *a*asan *a*asan keman!siaan keman!siaan kebangsaan kebangsaan kenegaraan kenegaraan 'an era'aban era'aban terkait ,enomena 'an keja'ian serta menerakan engetah!an rose'!ral a'a bi'ang kajian &ang sesi,ik ses!ai 'engan bakat 'an minatn&a !nt!k meme+ahkan masalah% 4% Mengol Mengolah ah menalar menalar men&aji men&aji 'an men+i men+ita ta 'alam 'alam ranah ranah konkre konkrett 'an ranah abstrak abstrak terkai terkaitt 'engan 'engan engem engemban bangan gan 'ari 'ari &ang &ang 'ielaj 'ielajarin arin&a &a 'i sekola sekolahh se+ara se+ara man'iri man'iri 'an mam! mam! mengg!nakan meto'a ses!ai kai'ah keilm!an%
B. Kompe Kompete tens nsii Dasar Dasar
$%1 Memiliki moti.asi internal kemam!an bekerjasama konsisten sika 'isilin 'isilin rasa er+a&a 'iri 'an sika toleransi 'alam erbe'aan strategi berikir ber ikir 'alam memilih 'an menerakan strategi men&elesaikan masalah% $%$ Mam! mentrans,ormasi mentrans,ormasi 'iri 'alam bererilak! j!j!r tangg!h tangg!h menga'ai menga'ai masalah kritis 'an 'isilin 'alam melak!kan t!gas belajar matematika% $%- Men!nj!kkan sika bertangg!ng ja*ab rasa ingin ingin tah! j!j!r 'an erilak! e'!li lingk!ngan% -%14 Men'eskrisikan konse erban'ingan trigonometri a'a segitiga sik!sik! melal!i en&eli'ikan 'an 'an 'isk!si tentang h!b!ngan erban'ingan sisisisi &ang berses!aian 'alam beberaa segitiga sik! sik! sebang!n% Indikator : •
• •
•
Memahami ,!ngsi trigonometri ter!tama eng!k!ran s!'!t 'alam 'erajat 'an ra'ian Meng!bah !k!ran s!'!t 'ari 'erajat ke ra'ian ata! sebalikn&a% Memahami konse erban'ingan trigonometri a'a segitiga sik!sik! sin!s +osin!s tangen+otangense+an 'an +ose+an% Menent!kan nilai ,!ngsi trigonometri sin!s +osin!s tangen+otangense+an 'an +ose+an%
•
Men'eskrisikan konse erban'ingan trigonometri a'a segitiga sik!sik!
C. !"!an "!an Pem#e$a" Pem#e$a"ara aran n
Setelah mengik!ti roses embelajaran melal!i tahaan Problem 0ase' earning: Mengorientasi eserta 'i'ik a'a masalah mengorganisasikan kegiatan embelajaran membimbing en&eli'ikan man'iri mengembangkan 'an men&ajikan men&ajikan kar&a analisis 'an e.al!asi eserta 'i'ik 'aat: 1% Memaham Memahamii ,!ngsi ,!ngsi trigon trigonome ometri tri ter!tam ter!tamaa eng!k eng!k!ra !rann s!'!t s!'!t 'alam 'alam 'erajat 'erajat 'an ra'ian ra'ian 'engan teat $% Meng!bah !k!ran s!'!t 'ari 'erajat ke ra'ian ata! sebalikn&a 'engan teat% -% Memahami Memahami konse konse erban'inga erban'ingann trigonometri trigonometri a'a a'a segitiga segitiga sik!sik! sik!sik! sin!s sin!s +osin!s +osin!s tangen+otangense+an 'an +ose+an 'engan +ermat% 4% Menent!kan erban'ingan ,!ngsi trigonometri sin!s +osin!s tangen+otangense+an 'an +ose+an a'a segitiga sik!sik! 'engan teat% #% Men'eskrisikan konse erban'ingan trigonometri a'a segitiga sik!sik! 'engan teat% 2% Mengha&ati 'an mengamalkan ajaran agama &ang 'ian!tn&a %.
Meng Mengem emba bang ngka kann eril erilak ak!! (j!j (j!j!r !r 'isi 'isil lin in tangg tangg!n !ngg ja*a ja*ab b e'! e'!li li sant sant!n !n ramah ramah ling lingk! k!ng ngan an goto gotong ng ro&on ro&ong g kerja kerjasa sama ma +inta +inta 'ama 'amaii reso resons nsi, i, 'an 'an roa roakt kti,) i,) 'an 'an men!nj!kkan sika sebagai bagian 'ari sol!si atas berbagai ermasalahan bangsa 'alam berinteraksi se+ara e,ekti, 'engan lingk!ngan sosial 'an alam
D. Materi Materi Pem#e$ Pem#e$a" a"ara aran n &akta
Masalah kontekst!al &ang berkaitan ,!ngsi trigonometri Gra,ik ,!ngsi Sin!s Gra,ik ,!ngsi 3osin!s Gra,ik ,!ngsi angen Konsep
e,inisi s!'!t ra'ian e,inisi s!'!t 'erajat e,inisi sin!s+osin!stangen+otangense+an 'an +ose+an Prinsip
Nilai ,!ngsi trigonometri Nilai ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t s!'!ts!'!t istime*a Nilai ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t s!'!ts!'!t berelasi Prosed!r
langkah menggambar gra,ik ,!ngsi sin!s+osin!s 'an tangen eme+ahan masalah n&ata &ang berh!b!ngan 'engan ,!ngsi trigonometri trigonometri
E. Metod Metodee Pem#e Pem#e$a" $a"ara aran n
Pen'ekatan embelajaran : sainti,ik ( scientific scientific)% Mo'el Pembelajaran : problem-based problem-based learning Meto'e : 3eramah 'isk!si kelomoktan&a ja*ab 'an en!gasan%
&. A$at'M A$at'Medi edia'S a'S!m# !m#er er Be$a Be$a"a "arr
1% S!mb S!mber er 0ela 0elaja jarr
0!k! Paket Matematika (K!rik!l!m $51-) 6nternet AS Po*eroint Presentation &ang rele.an% $% Alat 0oar' ato 3 ro&ektor
•
. Keiatan Pem#e$a"aran Pertem!an * Keiatan
Deskripsi Keiatan
+akt!
0er'oa ( Meminta seorang siswa untuk memimpin doa ) bersama 15 menit menga*ali embelajaran% Menge+ek keha'iran 'an menan&akan kesehatan sis*a Meminta sis*a mengingat kembali eng!k!ran s!'!t a'a s!at! segitiga Memberikan eng!atan terha'a ja*aban sis*a ata! memberikan scaffolding !nt!k men&elesaikan masalah terseb!t aabila ti'ak a'a sis*a &ang memberikan ja*aban &ang benar% G!r! memberikan gambaran tentang entingn&a memahami trigonometri ter!tama konse 'asar s!'!t !k!ran s!'!t 'engan meminta sis*a memba+a b!k! sis*a halaman $478$#2% G!r! men&amaikan t!j!an embelajaran &ang ingin 'i+aai &ait! !k!ran s!'!t 'an konse 'asar s!'!t% 5 menit &ase * : -rientasi sisa pada masa$a, : G!r! menan&akan bagaimana men&atakan besarn&a s!'!t 'alam segitiga%% G!r! meminta sis*a mengamati 'an memahami masalah se+ara in'i.i'! 'an mengaj!kan halhal &ang bel!m 'iahami terkait masalah &ang 'isajikan% 9ika a'a sis*a &ang mengalami masalah g!r! memersilahkan sis*a lain !nt!k memberikan tanggaan% 0ila 'ierl!kan g!r! memberikan bant!an se+ara klasikal melal!i emberian s+a,,ol'ing%
Penda,!$!an
Inti
A$okasi
&ase / : Menoranisasikan sisa #e$a"ar
Meminta sis*a membent!k kelomok heterogen ('ari sisi kemam!an gen'er b!'a&a ma!!n agama) ses!ai embagian kelomok &ang telah 'iren+anakan oleh g!r!% Membagikan embar Akti.itas Sis*a (AS) &ang berisikan masalah 'an langkahlangkah eme+ahan serta meminta sis*a berkolaborasi !nt!k men&elesaikan masalah% G!r! berkeliling men+ermati sis*a bekerja men+ermati 'an menem!kan berbagai kes!litan &ang 'ialami sis*a serta memberikan kesematan kea'a sis*a !nt!k bertan&a halhal &ang bel!m 'iahami%
G!r! memberi bant!an (s+a,,ol'ing) berkaitan kes!litan &ang 'ialami sis*a se+ara in'i.i'! kelomok ata! klasikal% Meminta sis*a !nt!k menghim!n berbagai konse 'an at!ran matematika &ang s!'ah 'ielajari serta memikirkan strategi eme+ahan &ang berg!na !nt!k eme+ahan masalah% Men'orong sis*a agar bekerja sama 'alam kelomok% &ase 0 : Mem#im#in pen1e$idikan indi2id! dan ke$ompok % Meminta sis*a melihat h!b!ngan h!b!ngan ber'asarkan in,ormasi/'ata terkait% G!r! meminta sis*a men'isk!sikan +ara &ang 'ig!nakan !nt!k menem!kan sem!a kem!ngkinan% 0ila sis*a bel!m mam! menja*abn&a g!r! memberi s+a,,ol'ing 'engan mengingatkan sis*a men&atakan s!'!t baik 'alam sat!an 'erajat ata! ra'ian%
&ase 3 : Menem#ankan dan men1a"ikan ,asi$ kar1a
G!r! meminta sis*a men&iakan hasil 'isk!si kelomok &ang akan 'iresentasikan oleh kelomok 'i 'ean kelas%
&ase 4:Menana$isa dan mene2a$!asi proses peme5a,an masa$a,
Pen!t!p
G!r! meminta er*akilan sat! kelomok !nt!k memresentasikan hasil 'isk!sin&a 'engan m!s&a*arah% G!r! meminta sis*a 'ari kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a 'alam rangka en&em!rnaan% G!r! meminta er*akilan kelomok &ang mem!n&ai +ara ata! hasil &ang berbe'a 'engan kelomok sebel!mn&a !nt!k 'iresentasikan% G!r! meminta sis*a 'ari kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a g!na mengetah!i letak erbe'aann&a sekalig!s !nt!k mengetah!i kebenarann&a sehingga men'aatkan emahaman &ang rasional% G!r! meng!m!lkan sem!a hasil 'isk!si tia kelomok% engan tan&a ja*ab g!r! mengarahkan sem!a sis*a a'a kesim!lan mengenai ermasalahan terseb!t% G!r! memberikan enghargaan 'an aresiasi kea'a kelomok ata! in'i.i'! &ang telah berartisiasi akti, 'alam roses 'isk!si 'an resentasi% Sis*a 'iminta men&im!lkan tentang bagaimana men&atakan 15 menit !k!ran s!at! s!'!t% G!r! memberikan t!gas ekerjaan r!mah beberaa soal mengenai mer!bah !k!ran s!'!t 'ari 'erajat ke ra'ian 'an sebalikn&a%
G!r! mengakhiri kegiatan belajar 'engan memberikan in,ormasi a*al tentang materi elajaran a'a ertem!an berik!tn&a%
Pertem!an / Keiatan Penda,!$!an
Inti
Deskripsi Keiatan
A$okasi +akt!
0er'oa ( Meminta seorang siswa untuk memimpin doa ) bersama 15 menit menga*ali embelajaran% Menge+ek keha'iran 'an menan&akan kesehatan sis*a Meminta sis*a mengingat kembali sisi a'a s!at! segitiga Memberikan eng!atan terha'a ja*aban sis*a ata! memberikan scaffolding !nt!k men&elesaikan masalah terseb!t aabila ti'ak a'a sis*a &ang memberikan ja*aban &ang benar% G!r! memberikan gambaran tentang entingn&a memahami erban'ingan trigonometri a'a segitiga sik!sik! 'engan meminta sis*a memba+a b!k! sis*a halaman $#28$21% G!r! men&amaikan t!j!an embelajaran &ang ingin 'i+aai &ait! erban'ingan trigonometri a'a segitiga sik!sik!% &ase * : -rientasi sisa pada masa$a, : 5 menit G!r! menan&akan 'e,inisi 'ari (sin!s+osin!stangense+an +ose+an 'an +otangen) 'alam s!at! segitiga sik!sik!% G!r! meminta sis*a mengamati 'an memahami masalah se+ara in'i.i'! 'an mengaj!kan halhal &ang bel!m 'iahami terkait masalah &ang 'isajikan% 9ika a'a sis*a &ang mengalami masalah g!r! memersilahkan sis*a lain !nt!k memberikan tanggaan% 0ila 'ierl!kan g!r! memberikan bant!an se+ara klasikal melal!i emberian s+a,,ol'ing%
&ase / : Menoranisasikan sisa #e$a"ar
Meminta sis*a membent!k kelomok heterogen ('ari sisi kemam!an gen'er b!'a&a ma!!n agama) ses!ai embagian kelomok &ang telah 'iren+anakan oleh g!r!% Membagikan embar Akti.itas Sis*a (AS) &ang berisikan masalah 'an langkahlangkah eme+ahan serta meminta sis*a berkolaborasi !nt!k men&elesaikan masalah% G!r! berkeliling men+ermati sis*a bekerja men+ermati 'an menem!kan berbagai kes!litan &ang 'ialami sis*a serta memberikan kesematan kea'a sis*a !nt!k bertan&a halhal &ang bel!m 'iahami% G!r! memberi bant!an (s+a,,ol'ing) berkaitan kes!litan &ang 'ialami sis*a se+ara in'i.i'! kelomok ata! klasikal% Meminta sis*a !nt!k menghim!n berbagai konse 'an at!ran
matematika &ang s!'ah 'ielajari serta memikirkan strategi eme+ahan &ang berg!na !nt!k eme+ahan masalah% Men'orong sis*a agar bekerja sama 'alam kelomok%
&ase 0 : Mem#im#in pen1e$idikan indi2id! dan ke$ompok %
Meminta sis*a melihat h!b!nganh!b!ngan ber'asarkan in,ormasi/'ata terkait% G!r! meminta sis*a men'isk!sikan +ara &ang 'ig!nakan !nt!k menem!kan sem!a kem!ngkinan% 0ila sis*a bel!m mam! menja*abn&a g!r! memberi s+a,,ol'ing 'engan mengingatkan sis*a men&atakan s!'!t baik 'alam sat!an 'erajat ata! ra'ian%
&ase 3 : Menem#ankan dan men1a"ikan ,asi$ kar1a
G!r! meminta sis*a men&iakan hasil 'isk!si kelomok &ang akan 'iresentasikan oleh kelomok 'i 'ean kelas%
&ase 4
Pen!t!p
:
Menana$isa dan mene2a$!asi proses peme5a,an masa$a,
G!r! meminta er*akilan sat! kelomok !nt!k memresentasikan hasil 'isk!sin&a 'engan m!s&a*arah% G!r! meminta sis*a 'ari kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a 'alam rangka en&em!rnaan% G!r! meminta er*akilan kelomok &ang mem!n&ai +ara ata! hasil &ang berbe'a 'engan kelomok sebel!mn&a !nt!k 'iresentasikan% G!r! meminta sis*a 'ari kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a g!na mengetah!i letak erbe'aann&a sekalig!s !nt!k mengetah!i kebenarann&a sehingga men'aatkan emahaman &ang rasional% G!r! meng!m!lkan sem!a hasil 'isk!si tia kelomok% engan tan&a ja*ab g!r! mengarahkan sem!a sis*a a'a kesim!lan mengenai ermasalahan terseb!t% G!r! memberikan enghargaan 'an aresiasi kea'a kelomok ata! in'i.i'! &ang telah berartisiasi akti, 'alam roses 'isk!si 'an resentasi% Sis*a 'iminta men&im!lkan tentang erban'ingan 15 menit trigonometri a'a segitiga sik!sik!%
G!r! memberikan t!gas ekerjaan r!mah beberaa soal menghit!ng nilainilai 'ari ,!ngsi trigonometri %
G!r! mengakhiri kegiatan belajar 'engan memberikan in,ormasi a*al tentang materi elajaran a'a ertem!an berik!tn&a%
6. Peni$aian 6asi$ Be$a"ar
1 eknik Penilaian : engamatan tes tert!lis% $ Prose'!r Penilaian : No
1%
-%
erlibat akti, 'alam embelajaran trigonometri% Pengamatan 0ekerjasama 'alam kegiatan kelomok% oleran terha'a roses 'an en&elesaian eme+ahan masalah &ang berbe'a 'an kreati,%
Selama embelajaran 'an saat 'isk!si
Peneta,!an :
Gambar Gamabr23
+akt! Peni$aian
Peni$aian
Sikap :
%$eknik
Aspek 1an Dini$ai
Menjelaskan +ara men&ajikan (menem!kan) Pengamatan Pen&elesaian tes kelomok 'an erban'ingan ,!ngsi trigonometri se+ara teat 'an tert!lis in'i.i'! sistematis 'an kreati,% Menhit!ng nilai erban'ingan ,!ngsi trigonometri a'a segitiga sik!sik! se+ara A teat sistematis 'alam men&elesaikan masalah% Meng!bah !k!ran s!'!t 'ari 'erajat ke ra'ian 'an sebalikn&a 12
Gambar 1 Keterampi$an :
eramil menerakan konse/rinsi 'an Pengamatan Pen&elesaian t!gas B (kelomok) 'an saat strategi eme+ahan masalah &ang rele.an &ang 'isk!si berkaitan 'engan nilai erban'ingan ,!ngsi trigonometri a'a segitiga sik!sik!%
A. Peneta,!an (tes tert!$is) :
2
1% ;bah s!'!t berik!t ke bent!k ra'ian a) $$# o 5
$% ;bah s!'!t berik!t ke bent!k 'erajat a)
8
π rad
o b) -1# 1
7
b)
12
π rad
-% ent!kan nilai erban'ingan 'ari sin 3 ( gambar -) +os 0 (gambar $) 'an tan A (gambar 1)
C
B
K!n+i 9a*aban : No
7raian 225 o
a) $$# <
180
π =
5 4
Skor /
π
/
*
315
#)
-1#o < 5
a) /
8
π rad
7
b)
180
12
7 π =
4
5
<
π rad =
8 7
12
+) A0 < √ 3
/8
π
. 180=¿
11$# o
/ /8
. 180=¿
15# o
a) A3 < $5 maka Sin 3 < 5# b) A0 < $5 maka +os 0 < 5= 0
Bo#ot
1
maka tan A <
3
√ 3
J!m$a,
/
/ / /
98
*3
*88
Mengetah!i
Probolinggo15 Setember $514
Keala SMAN 4 Probolinggo
G!r! Mata Pelajaran
Drs.SA&I7DIN.M.SI
SLAME RIADI;S.Pd; M.Pd
NIP.
NIP. *<998%83*<==***88/
RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)
Sat!an Pen'i'ikan : SMAN 4 Probolinggo Mata Pelajaran
: Matematika 1 (Wajib)
Kelas/Semester
: X / Ganjil
Materi Pokok
: rigonometri
Wakt!
: $ " 4# menit ( 1 Pertem!an)
A. Kompetensi Inti :
1% Mengha&ati 'an mengamalkan ajaran agama &ang 'ian!tn&a $% Mengembangkan erilak! (j!j!r 'isilin tangg!ng ja*ab e'!li sant!n ramah lingk!ngan gotong ro&ong kerjasama +inta 'amai resonsi, 'an roakti,) 'an men!nj!kkan sika sebagai bagian 'ari sol!si atas berbagai ermasalahan bangsa 'alam berinteraksi se+ara e,ekti, 'engan lingk!ngan sosial 'an alam serta 'alam menematkan 'iri sebagai +erminan bangsa 'alam erga!lan '!nia -% Memahamimenerakan menganalisis engetah!an ,akt!al konset!al rose'!ral ber'asarkan rasa ingintah!n&a tentang ilm! engetah!an teknologi seni b!'a&a 'an h!maniora 'engan *a*asan keman!siaan kebangsaan kenegaraan 'an era'aban terkait ,enomena 'an keja'ian serta menerakan engetah!an rose'!ral a'a bi'ang kajian &ang sesi,ik ses!ai 'engan bakat 'an minatn&a !nt!k meme+ahkan masalah% 4% Mengolah menalar men&aji 'an men+ita 'alam ranah konkret 'an ranah abstrak terkait 'engan engembangan 'ari &ang 'ielajarin&a 'i sekolah se+ara man'iri 'an mam! mengg!nakan meto'a ses!ai kai'ah keilm!an%
B. Kompetensi Dasar
$%1 Memiliki moti.asi internal kemam!an bekerjasama konsisten sika 'isilin rasa er+a&a 'iri 'an sika toleransi 'alam erbe'aan strategi berikir 'alam memilih 'an menerakan strategi men&elesaikan masalah% $%$ Mam! mentrans,ormasi 'iri 'alam bererilak! j!j!r tangg!h menga'ai masalah kritis 'an 'isilin 'alam melak!kan t!gas belajar matematika% $%- Men!nj!kkan sika bertangg!ng ja*ab rasa ingin tah! j!j!r 'an erilak! e'!li lingk!ngan% -%1# Menem!kan si,atsi,at 'an h!b!ngan antar erban'ingan trigonometri 'alam segitiga sik! sik!%
Indikator :
Memahami si,atsi,at erban'ingan ,!ngsi trigonometri ter!tama segitiga sik! Sik!% Menem!kan si,atsi,at 'an h!b!ngan antar erban'ingan trigonometri 'alam segitiga sik! sik!% Menghit!ng nilai ,!ngsi rigonometri 'ari s!'!t s!'!t istime*a
•
•
•
4%14 Menerakan erban'ingan trigonometri 'alam men&elesaikan masalah% Indikator : •
Menerakan erban'ingan trigonometri 'alam men&elesaikan masalah%
C. !"!an Pem#e$a"aran
Setelah mengik!ti roses embelajaran melal!i tahaan Problem 0ase' earning: Mengorientasi eserta 'i'ik a'a masalah mengorganisasikan kegiatan embelajaran membimbing en&eli'ikan man'iri mengembangkan 'an men&ajikan kar&a analisis 'an e.al!asi eserta 'i'ik 'aat: 1% Memahami si,atsi,at erban'ingan ,!ngsi trigonometri ter!tama segitiga sik! sik! 'engan +ermat $% Menem!kan si,atsi,at 'an h!b!ngan antar erban'ingan trigonometri 'alam segitiga sik! sik! 'engan benar% -% Menghit!ng nilai ,!ngsi rigonometri 'ari s!'!t s!'!t istime*a 'engan benar% 4% Menerakan erban'ingan trigonometri 'alam men&elesaikan masalah 'engan teat% #% Mengha&ati 'an mengamalkan ajaran agama &ang 'ian!tn&a 9.
Mengembangkan erilak! (j!j!r 'isilin tangg!ng ja*ab e'!li sant!n ramah lingk!ngan gotong ro&ong kerjasama +inta 'amai resonsi, 'an roakti,) 'an men!nj!kkan sika sebagai bagian 'ari sol!si atas berbagai ermasalahan bangsa 'alam berinteraksi se+ara e,ekti, 'engan lingk!ngan sosial 'an alam%
D. Materi Pem#e$a"aran &akta
Masalah kontekst!al &ang berkaitan ,!ngsi trigonometri Gra,ik ,!ngsi Sin!s Gra,ik ,!ngsi 3osin!s Gra,ik ,!ngsi angen Konsep
e,inisi s!'!t ra'ian e,inisi s!'!t 'erajat e,inisi sin!s+osin!stangen+otangense+an 'an +ose+an Prinsip
Nilai ,!ngsi trigonometri Nilai ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t istime*a Nilai ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t berelasi Prosed!r
langkah menggam bar gra,ik ,!ngsi sin!s+osin!s 'an tangen eme+ahan masalah n&ata &ang berh!b!ngan 'engan ,!ngsi trigonometri
E. Metode Pem#e$a"aran
Pen'ekatan embelajaran : sainti,ik ( scientific)% Mo'el Pembelajaran : problem-based learning Meto'e : 3eramah 'isk!si kelomoktan&a ja*ab 'an en!gasan%
&. A$at'Media'S!m#er Be$a"ar
1% S!mber 0elajar 0!k! Paket Matematika (K!rik!l!m $51-) 6nternet AS Po*eroint Presentation &ang rele.an%
$% Alat 0oar' ato 3 ro&ektor
•
. Keiatan Pem#e$a"aran
Keiatan
Deskripsi Keiatan
Inti
+akt!
0er'oa ( Meminta seorang siswa untuk memimpin doa ) bersama 15 menit menga*ali embelajaran% Menge+ek keha'iran 'an menan&akan kesehatan sis*a Meminta sis*a mengingat kembali erban'ingan trigonometri a'a s!at! segitiga sik!sik! Memberikan eng!atan terha'a ja*aban sis*a ata! memberikan scaffolding !nt!k men&elesaikan masalah terseb!t aabila ti'ak a'a sis*a &ang memberikan ja*aban &ang benar% G!r! memberikan gambaran tentang entingn&a memahami trigonometri ter!tama erban'ingan ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t istime*a 'engan meminta sis*a memba+a b!k! sis*a halaman $218 $2 G!r! men&amaikan t!j!an embelajaran &ang ingin 'i+aai &ait! erban'ingan ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t istime*a % &ase * : -rientasi sisa pada masa$a, : 5 menit G!r! menan&akan bagaimana men&atakan erban'ingan ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t istime*a % G!r! meminta sis*a mengamati 'an memahami masalah se+ara in'i.i'! 'an mengaj!kan halhal &ang bel!m 'iahami terkait masalah &ang 'isajikan% 9ika a'a sis*a &ang mengalami masalah g!r! memersilahkan sis*a lain !nt!k memberikan tanggaan% 0ila 'ierl!kan g!r! memberikan bant!an se+ara klasikal melal!i emberian s+a,,ol'ing%
Penda,!$!a n
A$okasi
&ase / : Menoranisasikan sisa #e$a"ar
Meminta sis*a membent!k kelomok heterogen ('ari sisi kemam!an gen'er b!'a&a ma!!n
agama) ses!ai embagian kelomok &ang telah 'iren+anakan oleh g!r!% Membagikan embar Akti.itas Sis*a (AS) &ang berisikan masalah 'an langkahlangkah eme+ahan serta meminta sis*a berkolaborasi !nt!k men&elesaikan masalah% G!r! berkeliling men+ermati sis*a bekerja men+ermati 'an menem!kan berbagai kes!litan &ang 'ialami sis*a serta memberikan kesematan kea'a sis*a !nt!k bertan&a halhal &ang bel!m 'iahami% G!r! memberi bant!an (s+a,,ol'ing) berkaitan kes!litan &ang 'ialami sis*a se+ara in'i.i'! kelomok ata! klasikal% Meminta sis*a !nt!k menghim!n berbagai konse 'an at!ran matematika &ang s!'ah 'ielajari serta memikirkan strategi eme+ahan &ang berg!na !nt!k eme+ahan masalah% Men'orong sis*a agar bekerja sama 'alam kelomok%
&ase 0 : Mem#im#in pen1e$idikan indi2id! dan ke$ompok %
Meminta sis*a melihat h!b!nganh!b!ngan ber'asarkan in,ormasi/'ata terkait% G!r! meminta sis*a men'isk!sikan +ara &ang 'ig!nakan !nt!k menem!kan sem!a kem!ngkinan% 0ila sis*a bel!m mam! menja*abn&a g!r! memberi s+a,,ol'ing 'engan mengingatkan sis*a men&atakan erban'ingan ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t istime*a %
&ase 3 : Menem#ankan dan men1a"ikan ,asi$ kar1a
G!r! meminta sis*a men&iakan hasil 'isk!si kelomok &ang akan 'iresentasikan oleh kelomok 'i 'ean kelas% &ase 4 : Menana$isa dan mene2a$!asi proses peme5a,an masa$a, meminta er*akilan sat! kelomok !nt!k G!r! memresentasikan hasil 'isk!sin&a 'engan m!s&a*arah% G!r! meminta sis*a 'ari kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a 'alam rangka en&em!rnaan% G!r! meminta er*akilan kelomok &ang mem!n&ai +ara ata! hasil &ang berbe'a 'engan kelomok sebel!mn&a !nt!k 'iresentasikan% G!r! meminta sis*a 'ari kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a g!na mengetah!i letak erbe'aann&a sekalig!s !nt!k mengetah!i kebenarann&a sehingga men'aatkan emahaman &ang rasional% G!r! meng!m!lkan sem!a hasil 'isk!si tia kelomok% engan tan&a ja*ab g!r! mengarahkan sem!a sis*a a'a kesim!lan mengenai ermasalahan terseb!t%
Pen!t!p
G!r! memberikan enghargaan 'an aresiasi kea'a kelomok ata! in'i.i'! &ang telah berartisiasi akti, 'alam roses 'isk!si 'an resentasi% Sis*a 'iminta men&im!lkan tentang erban'ingan ,!ngsi 15 menit trigonometri s!'!ts!'!t istime*a %
G!r! memberikan t!gas ekerjaan r!mah beberaa soal mengenai erban'ingan ,!ngsi trigonometri s!'!ts!'!t istime*a%
G!r! mengakhiri kegiatan belajar 'engan memberikan in,ormasi a*al tentang materi elajaran a'a ertem!an berik!tn&a%
6. Peni$aian 6asi$ Be$a"ar
1 eknik Penilaian : engamatan tes tert!lis% $ Prose'!r Penilaian : No
1%
Aspek 1an Dini$ai
erlibat akti, 'alam embelajaran trigonometri% Pengamatan 0ekerjasama 'alam kegiatan kelomok% oleran terha'a roses 'an en&elesaian eme+ahan masalah &ang berbe'a 'an kreati,%
Selama embelajaran 'an saat 'isk!si
Peneta,!an :
-%
Peni$aian
+akt! Peni$aian
Sikap :
%$eknik
Menjelaskan +ara men&ajikan (menem!kan) Pengamatan Pen&elesaian tes kelomok 'an erban'ingan ,!ngsi trigonometri se+ara teat 'an tert!lis in'i.i'! sistematis 'an kreati,% Menen!kan si,atsi,at erban'ingan ,!ngsi trigonometri a'a segitiga sik! sik! se+ara teat sistematis 'alam men&elesaikan masalah% Menerakan erban'ingan trigonometri 'alam men&elesaikan masalah 'engan teat%
Keterampi$an :
eramil menerakan konse/rinsi 'an Pengamatan strategi eme+ahan masalah &ang rele.an &ang berkaitan 'engan nilai ,!ngsi trigonometri a'a s!'!t istime*a%
Pen&elesaian t!gas (kelomok) 'an saat 'isk!si
A. Peneta,!an (tes tert!$is) :
1% >it!ng nilai ,!ngsi trigonometri berik!t : a) sin -5 o b)% +os 25o +)% tan 4#o $% Seb!ah esa*at terbang tinggal lan'as 'engan ke+eatan ratarata 4 'etik ertama a'alah 1=5 km/jam 'an s!'!t lintasann&a 'engan lan'asan -5 o% >it!nglah ketinggian esa*at a'a 'etik keemat%
K!n+i ja*aban No
*
7raian
1
Sin -5 <
48
1 180000
o
Bo#ot
1
a) sin -5o < 5# #) +os 25o < 5# 5) tan 4#o < 1 9arak setelah 4 'etik <
Skor
3600
< #5 m
1 1
t 50
1
/
1
t < 5# %#5
48
1
t < $# m 9a'i tinggi esa*at a'a 'etik keemat < $# meter 9!mlah
=
*88
Mengetah!i : Keala SMAN 4 Probolinggo
Probolinggo 15 Setember $514 G!r! Matematika
rs%SA?6@;6NM%Si N6P%
SAM B6A6S%P' M%P' N6P%1722554 17==11 1 55$
(lamiran 1) LEMBAR PENAMAAN PENILAIAN SIKAP
Mata Pelajaran
: Matematika
Kelas/Semester
: X/1
ah!n Pelajaran
: $51-/$514
Wakt! Pengamatan
:
6n'ikator teramil menerakan konse/rinsistrategi eme+ahan masalah &ang rele.an &ang berkaitan 'engan nilai erban'ingan ,!ngsi trigonometri %
N-
NAMA SIS+A
ASPEK SIKAP >AN DINILAI *
•
/
0
3
4
9
%
SK-R
NILAI SIKAP
=
1 %%% -5 Keterangan: Asek Sika 1% Basa ingin tah! $% angg!h -% angg!ng ja*ab 4% Per+a&a 'iri #% Kritis 2% Kerjasama % oleransi =% 'isilin Bentang enilaian !nt!k setia asek sika &ang 'inilai a'alah: * ? 4 'engan ketent!an: * @ Sanat k!ran
/ @ K!ran
0 @ C!k!p
3 @ Baik
4 @ Sanat #aik
Nilai Sikap=
Skor yang diperoleh x 100 Skor Maksimum
(amiran $) LEMBAR PENAMAAN PENILAIAN KEERAMPILAN
Mata Pelajaran
: Matematika
Kelas/Semester
: X/1
ah!n Pelajaran
: $51-/$514
Wakt! Pengamatan
:
6n'ikator teramil menerakan konse/rinsi strategi eme+ahan masalah &ang rele.an 'an menggambar gra,ik &ang berkaitan 'engan ,!ngsi trigonometri% K!rang teramil jika sama sekali ti'ak 'aat menerakan konse/rinsi 'an strategi eme+ahan masalah &ang rele.an &ang berkaitan 'engan nilai erban'ingan ,!ngsi trigonometri a'a segitiga sik!sik! $ eramil jika men!nj!kkan s!'ah a'a !saha !nt!k menerakan konse/rinsi 'an strategi eme+ahan masalah &ang rele.an &ang berkaitan 'engan nilai erban'ingan ,!ngsi trigonometri a'a segitiga sik!sik! - Sangat teramill jika men!nj!kkan a'an&a !saha !nt!k menerakan konse/rinsi 'an strategi eme+ahan masalah &ang rele.an &ang berkaitan 'engan nilai erban'ingan ,!ngsi trigonometri a'a segitiga sik!sik! 'an s!'ah teat% 1
0!b!hkan tan'a Ca'a kolomkolom ses!ai hasil engamatan%
No
1 $ -
Nama Sis*a
Keteramilan Menerakan konse/rinsi 'an strategi eme+ahan masalah K S
%%%% -4 Keterangan: K S
: K!rang teramil : eramil : Sangat teramil
(amiran -) MATERI FAKTA
MATERI KONSEP
MATERI PRINSIP
MATERI PROSEDUR
LEMBAR KERJA PESERA DIDIK PEMBELAJARAN PBL
Sat!an Pen'i'ikan Mata Pelajaran Kelas/Semester
: SMA Negeri 4 Probolinggo : Matematika 1Wajib : X/Ganjil
Materi Pokok
: rigonometri
Wakt! Pertem!an ke
: $ D 4# menit :1
Penda,!$!an
Pa'a !m!mn&a a'a '!a !k!ran &ang 'ig!nakan !nt!k menent!kan besar s!at! s!'!t &ait! 'erajat 'an ra'ian% an'a E F E 'an E ra' E bert!r!t 8t!r!t men&atakan simbol 'erajat 'an ra'ian% 0agaimana h!b!ngan 'erajat ra'ian 'an !taran s!at jar!m jam maka amati ermasalahan berik!t% -rientasi sisa pada masa$a,
Amati 'an ahami +ontoh =%1 halaman $#5 'an +ontoh =%$ halaman $#$
Menoranisasikan
Meminta sis*a membent!k kelomok heterogen ('ari sisi kemam!an gen'er b!'a&a ma!!n agama) ses!ai embagian kelomok &ang telah 'iren+anakan oleh g!r!% >im!n berbagai konse 'an at!ran matematika &ang s!'ah 'ielajari serta memikirkan strategi eme+ahan &ang berg!na !nt!k eme+ahan masalah%
Mem#im#in pen1e$idikan indi2id! dan ke$ompok
isk!sikan 'engan kelomok kalian soal ;ji kometensi halaman $#- nomor 1 samai #
Menem#ankan dan men1a"ikan ,asi$ kar1a
Setia kelomok s!a&a memersiakan resentasi hasil 'isk!si kelomok ke 'ean kelas%
Menana$isa dan mene2a$!asi
Salah sat! kelomok memresentasikan hasil 'isk!sin&a 'an kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a 'alam rangka en&em!rnaan% K!m!lkan sem!a ja*aban hasil 'isk!si kelomok%
LEMBAR PENISIAN LKPD problem-based learning
Nama anggota kelomok : 1%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% $%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% -%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 4%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% Kelas/rogram Materi okok 9a*aban
: %%%%%%%%%%%%%%%%%/%%%%%%%%%%%%%% : Peng!k!ran s!'!t : %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
LEMBAR KERJA PESERA DIDIK PEMBELAJARAN PBL
Penda,!$!an
Sat!an Pen'i'ikan Mata Pelajaran Kelas/Semester
: SMA Negeri 4 Probolinggo : Matematika 1Wajib : X/ Ganjil
Materi Pokok
: rigonometri
Wakt! Pertem!an ke
: $ D 4# menit :$
-rientasi sisa pada masa$a,
Amati 'an ahami +ontoh =%- halaman $#= 'an +ontoh =%4 halaman $#7
Menoranisasikan
Meminta sis*a membent!k kelomok heterogen ('ari sisi kemam!an gen'er b!'a&a ma!!n agama) ses!ai embagian kelomok &ang telah 'iren+anakan oleh g!r!% >im!n berbagai konse 'an at!ran matematika &ang s!'ah 'ielajari serta memikirkan strategi eme+ahan &ang berg!na !nt!k eme+ahan masalah%
Mem#im#in pen1e$idikan indi2id! dan ke$ompok
isk!sikan 'engan kelomok kalian soal ;ji kometensi halaman $25 nomor 1 samai #
Menem#ankan dan men1a"ikan ,asi$ kar1a
Setia kelomok s!a&a memersiakan resentasi hasil 'isk!si kelomok ke 'ean kelas%
Menana$isa dan mene2a$!asi
Salah sat! kelomok memresentasikan hasil 'isk!sin&a 'an kelomok lain !nt!k mengaj!kan ertan&aan saran 'an sebagain&a 'alam rangka en&em!rnaan% K!m!lkan sem!a ja*aban hasil 'isk!si kelomok%
LEMBAR PENISIAN LKPD problem-based learning
Nama anggota kelomok : 1%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% $%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% -%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 4%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% Kelas/rogram Materi okok 9a*aban
: %%%%%%%%%%%%%%%%%/%%%%%%%%%%%%%% : Perban'ingan trigonometri a'a segi tiga sik!sik! : %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
