Defini siAPBN: Ad al a hs u at ud af t a ra t a up en j e l a s ant e r p er i n cime ng en aip en er i ma and anpe nge l u ar a nn eg ar a d al a mj a ng k awa k t us a t ut a hu ny a n gd i t e t a pk a nd en ga nUn da ng u nd an g,s e r t ad i l a k s a na k a n sec ar a t er buka dan ber t anggung j awab unt uk sebesar besar ny a kemakmur an r aky at .
Mas aber l ak uAPBN:
APBN I ndonesi a mul ait ahun 2000 di t et apkan ber l aku mul ai1 Januar isamp mpaidengan 31 Desemb mbert ahun yangsedang ber j al an.Sebel um t ahun2000 APBN ber l aku mul ai1Apr i l s a mp mp ai d en ga n3 0Ma r e tt a hu nb er i k u t n y a . Fungsi APBN: Fungsi
Al okasi
Ber kai t andenganpenggunaansumb mber sumb mberpener i maan negar aunt ukmemb mbi ayaibel anj a n e g a r a . Fungsi
Di st r i busi
Be r k a i t a nd en ga np eme r a t a an k e s e j a ht e r a an ma s y a r a k a t . Pe me me r a t a an k e s e j a ht e r a an d ap at t er wuj ud j i ka pema manf aat an pener i maan negar a dengan memp mper hat i kan r asa keadi l an dan k epat ut an. Fungsi
St abi l i t as
Be r k a i t a nd en ga np en ga t u r a np er e k on omi a nn as i o na la ga rt e t a ps e i mb an g,y a i t up er mi n t a an agr egat( k esel ur uhan)sama ma dengan penawar an agr egat .APBN bagipemer i nt ah sebagai
i n s t r u me np en ge nd al ip er e k on omi a n,b ai kd al a m k o nd i s ip er e k on omi a ny a ng s t a bi l ,d ep r e s i at aupuni nfl as i . Tuj uanpenyusunanAPBN
1 .
Me ni n gk a t k a nt r a ns p ar a ns i d anp er t a ng gu ng j a wa ba np eme r i n t a hk e p ad aDPRd an
r a k y a t 2 .
Me ni n gk at k ank o or di n as i d al a ml i n gk u ng anp eme r i n t a h
3 .
Me mb an t up eme r i t a hme nc a pa it u j u ank e bi j a k anfi s k a l
4 .
Me mu ng k i n k anp eme r i n t a hme me nu hi p r i o r i t a sb el a nj an eg ar a
5.
Membant u menci pt akan efisi ensidan keadi l an dal am menyedi akan bar ang dan
j as apubl i k . Pr ose spenyus unanAPBN Pe me r i n t a h( Pr e s i d end i b an t up ar ame nt e r i ,t e r u t a maMe nt e r iKe ua ng an )me n y u s unRABPN ber das ar k anas ums i as ums i ,y a i t ut ent ang: 1 .
Ko nd i s ie k o no mima k r os e pe r t iPr o du kDo me s t i kBr u t o( PDB)me nu r u th ar g ay a ng
ber l ak u 2.
Per t umbuhanekonomi
3.
I nfl as i
4.
Ni l ai t uk arr upi ah
5 .
Ra t a r a t as uk ub un gaSBI3b ul a n
6.
Har g ami n y aki nt er nas i onal
7 .
Se r t ap r o duk s i mi n y akd al a mn eg er i
Dal am menyus unRAPBN di gunakanazask emandi r i an,azaspenghemat an,azaspenaj aman p r i o r i t a sp emb an gun an . RAPBN ol eh pemer i nt ah di aj ukan k e DPR dan di l akuk an pembahasan dengan mel akuk an k o or d i n as id en ga np i h ak p i h aky a ng b er k o mp et e ns e s ua ib i d an g ma s i n gma s i n g.J i k at e l a h di se t uj ui ,DPR ak an meng es ahk an RAPBN menj adiAPBN.Hak DPR unt uk mene t apk an a ng ga r a nn eg ar ad i s e b t u tHa k Bu dg e t .Na mu nj i k at i d ak d i t e mu k a nk e s e p ak a t a nt e nt a ng RAPBN,DPRmenet apkanAPBNt ahunl al usebagaiAPBNt ahunber j al an. St r ukt urAPBN:
A.PENDAPAT ANNEGARAdanHI BAH,t er di r i : Pener i ma an
Dal am
Neger i ,t er di r i
:
Pener i maanPaj ak,mel i put i : 1.
Pendapat anPaj akDal am Neger i
2 .
Pe nd ap at a nPa j a kPe r d ag an ga nI n t e r n as i o na l
Pener i maanNegar aBukanPaj ak( PNBP) ,mel i put i : 1.
Pener i maanSumberdayaAl am
2.
Pendapat anBagi anLabaBUMN
3 .
Pe nd ap at a nNe ga r aBu k anPa j a kl a i n ny a
4.
Pendapa t anBadanLay ananUmum ( BLU)
Hi bah B.BELANJ ANEGARA,t er di r i : Bel anj aPemer i nt ahPusat ,mel i put i : 1 .
Be l a nj aPe ga wa i
2 .
Bel a nj aBa r a ng
3 .
Be l a nj aMo da l
4 .
Be l a nj aBu ng ad anPi n j a ma n
5.
Subs i di ( s ubs i di ener gi dans ubs i di nonener gi )
6.
Bel anj aHi bah
7 .
Bel a nj aBa nt u anSo s i a l
8.
Bel anj al ai nl ai n
T r a ns f e rk eDa er a h,mel i put i : 1.
Dana p\ Per i mbangan ( Dana BagiHasi l ,Dana Al okas iUmum,Dana Al okas i
Khusus) 2.
DanaOt onomi KhususdanPenyesuai an
C.KESEI MBANGAN PRI MER D.SURPLUS/ DEFI SI TANGGARAN E.PEMBI AYAAN,t er di r i : Pe mb i a y a anDa l a m Ne ge r i ,me l i p ut i : 1.
Per bankanDal am Neger i
2.
Nonper bankanDal am Neger i
Pembi a yaanLuarNeger i Ne t t o,t er di r i : 1.
Penar i k anpi nj amanl uarneger i br ut o,( pi nj amanpr ogr am,Pi nj amanpr o y ek )
2 .
Pe ne r u s anp i n j a ma n
3 .
Pe mb ay a r a nc i c i l a np ok o ku t a ngl u arn ege r i
Des k r i ps i
per
Sumber
pos .
Pendapat an/ Pener i maan
Pemer i nt ah
Pus at
:
Se ba g ai ma nas t r u k t u rAPBNd ia t a s ,ma k as u mb erp en da pa t a nn eg a r ad ap atd i u r a i k a ns e b ag ai ber i k ut
:
Pe ne r i ma anDa l a m Ne ge r i ,b er a s al d ar i : 1 .
Pe ne r i ma anPa j a k .
Pener i maan paj ak y ang mas uk pos pen er i maan pemer i nt ah pus at , mel i put i : Paj ak Dal am Neg er i ,( PPh, PPN, PPnBM, PBB, BPHTB, Cuk ai , dan pa j ak l ai n. Pa j a kPe r d ag an ga nI n t e r n as i o na l ,( p en er i ma anb eama s ukda np aj a k / p un gu t a ne k s po r ) 1.
Pener i maanNegar aBukanPaj ak.
Pener i maan su mber day a al amy ang mer upak an has i l pengel ol aan k ek ay aan al am Pener i maan at as l aba BUMN, se s uai den gan bes ar ny a k epe mi l i k an s aha m BUMN PNBP l ai n,seper t ipungut an yang di kel ol a Kement r i an at au l embaga yang ber hubungan dengan
pel a y anan
umum
Hi b ah Adal ahsemuapener i maannegar ayangber asaldar isumbanganpi hakswast adal am neger i d anp eme r i n t a hd ae r a hs er t ap i ha ks wa s t al u arn eg er id anp eme r i n t a hl u arn eg er iy a ngt i d ak per l udi ba y ark e mbal idant i dakmengi k at ,t i daks ec ar at er us mener us ,dandi al ok as i k anunt uk k e gi a t a nt e r t e nt us e s ua iNo t aKe s ep ah ama n( Memor andum ofUnder st andi ng) . PENGELUARAN/ BELANJANEGARA Pengel uar an Bel anj a
Pemer i nt ah Pe gawai ,
( PNS,
Pusat , TNI ,
t er di r i POL RI ,
: Pens i unan)
Bel anj aBar ang,di al ok as i k anunt uk; 1 .
Me mp er t a ha nk a nf u ng s ip el a y a na np ub l i k
2 .
Me ni n gk at k an e fi si en s id an e f e kt i v i t a sp en gad aa nb ar a ng d an j a sa ,p er j a l an an
di nas , pemel i har aanas etnegar a 3 .
Me nd uk u n gk e g i a t a np eme r i n t a ha n
Bel anj aModal Yai t u bel anj a yang di gunakan unt uk membi ayaipembent ukan modaldal am bent uk t anah, per al at an,mes i n,gedung,j ar i ngan,dans ar anafi s i kl ai n Pembay ar anBungaUt ang Pe mb ay a r anu t a ngdal a mn eg er id i p en ga r u hio l e ht i n gk ats uk ubu ng aSe r t i fi k atBa nkI n do ne si a ( SBI ) Pembay ar an ut angl uarn eger iber s umberd ar ipi nj aman bi l at er al ,mul t i l at er al ,f as i l i t ask r edi t es k por ,danpi nj amanl ai n. Bel anj aSubsi di Di gunakanunt ukmenj agast abi l i t ashar ga,membant umasyar akatkur angmampu,membant u us ahaska l ami k r odanmeneng ah,BUMN ,membant uBUMN y angmel ak s anak anpel ay anan umum Be l a nj aHi ba h Me r u pa k ant r a ns f e ru an g,b ar a ng ,j a s ay a ngb er s i f a tt i d akwa j i bk e pa dap eme r i n t a hd ae r a h, BUMN,BUMD,n eg ar al a i n ,a t a uo r g an i s as i i n t e r n as i o na l Bant uanSosi al Di b er i k and al a mb en t u kt r a ns f e ru an ga t a ub ar a ngk e pa dama sy a r a k atme l al u il e mb ag an i r l a ba ( s os i al )unt ukmel i ndungi r es i k os os i al . Bel anj aDaer ah Da naPe r i mb an ga n,me l i p ut i : 1.
Dana BagiHasi l( DBH) ,y ai t u dana bagi an daer ah y ang ber sumber dar i
p en er i ma anda er a h,b ai kp aj a kma up uns umb erd a y aa l a m( d al a mb en t u kpr o s e nt a s e ) 2.
Dana Al okasiUmum ( DAU) ,yai t ui nst r umen yang ber si f atumum (b l o c kg r a nt )
guna mengat asiket i mpangan fis kalant ardaer ah unt uk pemer at aan k emampuan k euangan ant ard aer ah 3 .
Dan a Al o ka siKh us u s( DAK) ,y a i t ui ns t r u me nt r a ns f e rb er s i f a tk hu s us(s pec i fi c
gr ant )u n t u kme mb i a y a i k e b u t u ha nk h u s usd ae r a hd ana t a un as i o na l Dana
Ot onomi
Khus us
dan
Dana
Pen y es uai an
Dana Ot onomi Khusus di ber i kan kepada daer ahdaer ah y ang masi h t er t i nggal unt uk pemb i ay aan
pendi di k an,
k es ehat an,
dl l
Dana Penyesuai an,di ber i kan kepada daer ah yang mener i ma DAU l ebi h keci ldar it ahun sebel umnya.
PERKEMBANGANDANAPEMBANGUNANDII NDONESI A Dar is egiper encanaan pembangunan di I ndonesi a,APBN adal ah k onsep per encanaan p emb an gu na ny a ngme mi l i k ij a ng k ap en de k ,k a r e nai y u l a hAPBNs e l a l ud i s u s us ns e t i a pt a hu n. Mak a s ec ar a gar i bes ar APBN t er di r i dar i pos – pos s epe r t i di bawah i ni : •Da r i s i s i p en er i ma an ,t e r d i r i d ar i p ospe ne r i ma and al a mn eg er i d anp en er i ma anpe mb an gu na n • Se da ng k an d ar is i s ip e ng el u ar a nt e r d i r id a r ip o sp en ge l u ar a nr u t i nd an p en ge l u ar a n pemban guna n APBN di susunagarpengal okasi andanapembangunandapatber j al andenganmemper hat i kan pr i ns i pber i mbangdandi nami s .Hal t er s ebutper l udi per hat i k anmengi ng att abunganpemer i nt ah y a ngb er a sa ld ar is el i s i ha nt a r ap ene r i ma and al a mn eg er id en ga np en ge l ua r a nr u t i n ,b el u m s epenuhny a
menut upi
k but uhan
bi a y a
pembangunan
di I ndones i a.
Meski pun dar iPELI TA kePELI TA j uml aht abunganpemer i nt ahsebagi asumberpembi ayaan pembangunan t er besar ,t er us mengal ami peni ngkat an namun kont r i busi nya t er hadap kesel ur uhandanapembangunanyangdi but uhkanmasi hj auh dar iyangdi har apkan.Dengan k a t al a i nk e t e r g an t u ng and an ap emb an gu na nt e r h ad aps u mb erl a i n ,d al a mh ali n ip i n j a ma na n l u arn e ge r ima s i hc u k u pb es a r .Na mu nd emi k i a n mu l a it a hu nt e r a k h i rPEL I T A,p r o s e nt a s e t a bu ng an p eme r i n t a hs u da h mu l a il e bi hb es ard i b an di n gp i n j a ma nl u arn eg er i .Ha li n it i d ak t e r l e pa sd ar ip er a na ns e k t o rmi g asy a ng s a ati t us a ng atd omi n an ,s e r t ad en ga nd uk u ng an b eb er a pak e b i j a k a np eme r i n t a hd al a m ma s a l a hp er p aj a k a nd anu pa y ap en i n gk a t a np en e r i ma an n eg ar al a i nn y a.Un t u kme ng hi n da r it e r j a di n y ad efi c i ta ng ga r a np emb an gu na n, I n do ne si ama si h me n gu pa y a k a ns u mb erd an ad ar il u arn eg er i ,d anme s k i p unI GGI(I n t e rGo v e r mme nt a lGr o up onI ndonesi a) bukan l agi menj adi f or um I nt er nasi onal yang secar a f or mal membant u pembi ayaan pembangunan diI ndonesi a,namun dengan l ahi r nyaCGI(Consol t at i veGr oup onI ndonesi a)k ebut uhan pi nj aman l uarneger isebagaidana pembangunan masi h dapat d i h ar a pk a n .Ya ng p er l ud i i n ga tb ah wa s e b ai k n y ap i n j a ma nt e r s e b utd i t e mp at k a ns e b ag a i p el e ng k a pp emb an gu na nd anpe r a nt a bu ng a np e me r i n t a hl a hy a n gt e t a ph ar u sd omi n an ,b uk a n s ebal i k ny a Pr osespenyusunananggar an Se c ar ag ar i sb es a r ,p r o s es p en y us u na na ng ga r a nt e r b ag ime nj a did ua ,y a k nid ar ia t a sk e bawah( t o pd own)d and ar i b awa hk eat a s( b ot t o mu p) . Da r i a t a sk eba wa h( Topdown)
Mer upakan pr osespenyusunananggar an t anpa penent uant uj uansebel umny a dan t i dak b er l a nd as k a nt eor i y a ngj el a s .Pr o se sp en y us un ana ngg ar a nd ar i a t a sk eb awa hi n is e ca r ag ar i s besarber upa pember i an sej uml ahuangd ar ip i h ak a t a s a nk e p ad ap ar akar yawannya agar me n gg un ak a nu an gy a n gd i b er i k a nt e r s e b utu nt u kme nj a l a nk a ns e b ua hp r o gr a m.T e r d ap at5 met odepenyusunananggar andar i at askebawah: 1. Met od e k emampu an ( The affor dabl e met hod) ada l ah met ode di mana per us aha an menggunakan sej uml ah uang y ang ada unt uk k egi at an oper asi onal danp r o d u k s i t a npa meper t i mbangkane f e k pengel uar ant er s ebut . 2. Met od e pe mba gi an s emen amen a A (r bi t r ar y al l oc at i on met hod) mer upak an pr os es [ p en di s t r i b us i a na ng ga r a ny a ng t i d ak l e bi hb ai kd ar imet ode s ebel umnya. Me t ode i nit i dak
be r da s ar
pa da
t eo r i ,
t i da k
memi l i k i
t uj ua n
y an g
j el as ,
da n
t i da k
membu atkonseppendi s t r i bus i ana ng ga r a nd en g anb ai k . 3 . Me t o de p er s e n t a s ep en j u al a n( Pe r c e nt a ge o fs a l e s)menggambar kan ef ek y ang t er j adi a n t a r ak egi at ani k l andanpr omosi y ang
di l ak uk an
denganp er s en t a sep en i ng ka t a npenj ual andi l a pa ng an.Me t o dei n ime nd as a r k a np ad ad uah al , y ai t uper s ent as epenj ual andans ej uml ahpengembal i any angdi t er i madar iak t i v i t asper i k l anan d anp r o mo s iy a ngdi l a k uk a n. 4. Mel i hatpes ai ng( Compet i t i v epar i t y)k a r e nas eb en ar n y at i d aka dape r u s ah aa ny a ngt i d akma u t ah u
ak an
k ea da an
pe s ai ng ny a. Ti ap
pe r us ah aa n
ak an
be r us ah a
un t uk
mel akukanpr omosi y ang l ebi h bai k dar i par a pes ai ngny a denga n t uj uan unt uk menguasaipangsapasar . 5 . Pe ng emb al i a ni n v es t a si( Re t u r no fi n v e s t me nt )mer upakan pengembal i ank e u nt u ng a nyang d i h ar a pk a no l e hp er u sa ha ant e r k a i td en ga ns ej u ml a huang y a ngt el ahdi k el uar k anunt uki k l an danak t i v i t aspr omosi
l ai nny a.Sesuai
dengan
ar t i
kat any a,
i nv est asi
ber ar t i
pe na na manmodal denganh a r a p a na k a na da n y ap en ge mb al i a nmo da ls u a t uha r i . Bot t omup) Dar ibawahkeat as(
Mer upakan pr oses penyusunan anggar an ber dasar kan t uj uan yang t el ah di t et apkan s e b el u mn y ad an a ng g ar a nd i t e nt u k a nb el a k a ng a ns e t e l a ht u j u an s e l e s a idi s u s u n.Pr o s e s peny usunan anggar an dar ibawah k e at as mer upakank omuni k as is t r at egi sant ar at uj uan d en ga na ng ga r a n.T e r d ap at3me t o deda s a rp r o s e spe n y u s un anan gg ar a nd ar ib a wa hk ea t a s , y ak ni : 1 . Me t o det u j u and ant u ga s( Ob j e c t i v ea ndt a s kme t h od)denganmenegask anpadapenent uan t u j u and ana ng ga r a ny a ngd i s us u ns ec a r ab er i r i n gan .T er d ap at3l a ng ka hy a ngdi t e mp uhd al a m
l angk ahi ni ,y ak nipenent uant uj uan,penent uans t r at egidant ug as y a ngh ar u sd i k e r j a ka n,d an p er k i r a ana ngg ar any a ngd i b ut u hk a nu nt u kme nc a pa it u ga sd ans t r a t e gi t e r s e bu t . 2. Met ode pengembal i anber k al a( Pa y o u t p l a nn i n g) men gg un ak anpr i ns i pi nv es t as i di mana p en ge mb al i a nmo da ld i t e r i mas e t e l a hwa k t ut e r t e nt u .Se l a mat a hu np er t a ma ,p er u s ah aa na k an mengal ami r u g i d i k ar e na ka nb i a y ap r o mo sid ani k l a nma si hme l eb i h ik e un t u ng any a ngd i t e r i ma d a r i has i l penj ual an.Pada t ahun kedua,per usahaan akan mencapait i t i ki mpas( br eak even poi nt )ant ar abi a y apr omosi d en ga nk e un t u ng any a ngd i t e r i ma .Se t e l a hme ma s uk it a hu nk e t i g a, b ar u l a hp er u s ah aa na k an me ne r i ma k e un t u ng an p en j u al a n.St r a t e gii n ih as i l n y ad i r a s ak a n d al a mj a ng k ap an j a ng. 3. Met ode
per hi t ungan
kuant i t at i f
( Qu an t i t a t i v e
mo de l s)
men gg un ak an
s i s t em
per hi t ung ans t at i s t i k dengan mengol ahd a t ay ang di masuk kan dal am k omput erd en ga nt e k ni k a na l i s i s r e gr e s ib er g an da ( mul t i pl e r egr es s i on anal y s i s) .Me t o de i n ij a r a ng d i g un ak a n k a r e n akompl eks dal am pemakai annya. Al o k as i a ngg ar a n Set el ah menget ahuiber apa anggar an yang di but uhkan unt uk mel aksanakanp r o g r a m,hal sel anj ut ny a adal ah bagai mana mengal ok as i k ana ng ga r a n y a n g t e r s e d i a .Me ng a l o k a s i k a n a ng ga r a nb er a r t ime l a k u k an p emb ag i a nd an as e c a r as i s t e ma t i sb er d as a r k a nk e s e l u r u ha n a ng ga r a ny a ngd i mi l i k ip er u s aha anu nt u kme l a ng su ng ka np r o gr a mt e r s eb ut .Hal h aly a ngp er l u di per t i mbangk an
dal am
pengal ok as i an
anggar an
menc ak uppot ens i al pas ar ,u k u r a n dans eg men pas ar ,k ebi j ak an p er u s ah aa n,s kal a ek on omiper i k l anan,d ank ar ak t er i s t i k per usahaan. J u s ta no t h erWo r d Pr e s s. c o ms i t e DASAR PERHI TUNGAN PERKI RAANPENDAPAT AN NEGARA l eaveacomment» A.Konse p Pr oduk Domes t i k Br ut o, Pr oduk Domes t i k Regi onal Br ut o, dan Pendapat an
Nasi onal
1.Pr odukDomest i kBr ut o
PDB d i a r t i k a ns e ba ga in i l a ik e s e l u r u ha ns e mu ab ar a ng d an j a s ay a ng d i p r o du k s id i d al a m wi l a y aht e r s eb utd al a mj a ng kawa k t ut e r t e nt u( b i a sa ny ap ert a hu n) .PDBb er b ed a d ar ip r o du kn as i o na lb r u t ok a r e name ma s uk k a np en da pa t a nf a k t o rp r o du k s id ar il u ar n eg er iy a ngb ek e r j ad in eg ar at e r s eb ut .Se hi n gg aPDBh an y ame ng hi t u ngt o t a lp r o du k s i d ar is u a t un eg ar at a np a me mp er h i t u ng k a na pa k a hp r o du k s ii t ud i l a k u k an d en g an me ma k aif a k t o rp r o du k s id al a mn eg er ia t a ut i d ak .Se ba l i k n y a ,PNBme mp er h at i k a na s al us ul f ak t orpr oduk s iy angdi gunak an.
PDBNo mi n al( a t a ud i s e b utPDBAt a sDa s a rHa r g aBe r l a k u )me r u j u kk e pa dan i l a iPDB t anpa memper hat i kan pengar uh har ga.Sedangkan PDB r i i l( at au di sebutPDB At as DasarHar gaKonst an)mengor eks iangkaPDBnomi naldenganmemasukk anpengar uh dar i
har ga.
PDB d ap atd i h i t u ngd en ga nme ma k a id uap en de k a t a n,y a i t up en de k a t a np en ge l u ar a n da n pe nd ek at an pe nd ap at an . Rumus umum un t uk PDB de ng an pe nd ek at an p en ge l u ar a na da l a h:PDB=k o n s ums i+i n v e s t a s i+p en ge l u ar a np eme r i n t a h+e k s po r– i mpor Dima nak o n s u ms ia da l a hp en ge l u ar a ny a n gd i l a k u k ano l e hr u ma ht a ng g a,i n v e s t a s i o l e hs e k t o ru s a ha ,p e n ge l u ar a np eme r i n t a ho l e hp eme r i n t a h,d an e k s p ord a ni mp or mel i bat k ansek t orl uarneger i . Sement ar a pendekat an pendapat an menghi t ung pendapat an yang di t er i ma f akt or pr oduksi :PDB=sewa+upah+bunga+l aba Dima na s e wa a da l a hp en da pa t a np emi l i kf a k t o rp r o du k s it e t a ps e pe r t it a na h,u pa h unt uk t enaga ker j a, bunga unt uk pemi l i k modal , dan l aba unt uk pengusaha. Sec ar a t eor i , PDB dengan pendek at an pengel uar an dan pendap at an har us menghas i l ka n angk ay ang s ama.Namun k ar ena dal am pr ak t ek menghi t ung PDB d en ga np en de k a t a np en da pa t a ns u l i td i l a k u k an ,ma k ay a n gs e r i n gd i g un ak a na da l a h d en ga np en de k a t a np en ge l u ar a n.
2.Pr odukDomest i kRegi onalBr ut o
Pr o du kDo me s t i kRe gi o na lBr u t o( PDRB)me r u pa k a nd a t as t a t i s t i ky a n g me r a ng k u m p er o l e ha nn i l a it a mb ah d ar is e l u r u hk e gi a t a ne k o no mid is u at u wi l a y a hp ad as a t u p er i od et e r t e nt u .PDRB d i hi t u ngd al a md uac ar a ,y a i t ua t a sd as arh ar g ab er l ak ud an at as dasarhar ga k onst an.Dal am menghi t ung PDRB at as dasarhar ga ber l aku menggunakanhar gabar angdanj asat ahunber j al an,sedangkanpadaPDRBat asdasar har ga k onst an menggunakan har ga pada suat u t ahun t er t ent u ( t ahun dasar ) . Penghi t ungan PDRB sa at i ni menggun ak an t ahun 2000 se bagait ahun das ar . Penggunaan
t ahun
das ar
i ni
di t et apk an
s ec ar a
nas i onal .
Per oduk Domest i k Br ut o sebagaisal ah sar ui ndi cat orekonomimemuatber bagai i n s t r u me ntek o no mi y a ngdi d al mn y at e r l i h atj e l a sk e ad aa nma k r oek o no mi s u at ud ae r a h d en ga np er t u mb uh ane k o no mi n y a ,i n c o mep er k a p i t ad anb er b ag a ii n s t r u me nte k o no mi l ai nnya.Di manadenganadanyadat adat at er sebutakansanganmembant upengambi l k e b i j a k s a na an d al a mp er e nc a n aa nd an e v a l u as is e h i n gg ap emb an gu na nt i d aks al a h
a r a h . An gk aPDRBs a ng atd i p er l u k and anp er l ud i s aj i k an ,k ar e nas e l a i nd ap atd i p ak ai s e bag ai bahananal i saper encanaanpembangunanj ugamer upakanbar omet erunt ukmengukur hasi l hasi l pembangunan yang t el ah di l aksanakan. PDRB dapat di defini si kan ber das ar k ant i g apendek at any ai t u: a .Pe nd ek at a nPr o duk s i ( Pr o du ct i o nAp pr o ac h) PDRB a da l a hj u ml a hn i l a it a mb ah b r u t o( NTB)y a n gt e r c i p t as e b ag aih as i lp r o s e s p r o du k s ib ar a ng d an j a s ay a ng d i l a k uk a no l e hb er b ag aiu ni tp r o du k s id al a m s u at u wi l a y ah/ r egi onpadas uat uj angk awak t ut er t en t u,bi as an y as et ahun. b .Pe nd ek a t a nPe nd ap at a n( I n c o meAp pr o ac h ) PDRB a dal a hj u ml a hb al a sj a say a ngd i t e r i mao l e hf a kt o rf a kt o rp r o duk s iy a ngi k u td i d al a mp r o s esp r o du k sid is u at uwi l a y ah / r e gi onp ad aj a ng kawa k t ut e r t e nt u( b i a s an y a s et ahu n) .Bal asj as af ak t orpr oduk s it er s ebutadal ahupahdang aj i ,s ewat anah,bunga modal ,d an k eunt ungan.Ter mas uk s ebagaiKomponen pen yu su n PDRB adal ah penyusut an bar ang modalt et ap dan paj ak t i dak l angsung net o.Juml ah semua k o mp on enp en da pa t a ni n ip ers e kt o rd i s e bu ts eb ag ai n i l a it a mb ahb r u t os e kt o r a l .PDRB mer upak anj uml ahdar i ni l ai t ambahbr ut osel ur uhsek t or( l apang anus aha) . c .Pe nd ek a t a nPe ng el u ar a n( Ex p en di t u r eAp pr o ac h ) PDRB adal ahj uml ahsemuapengel uar anunt ukkonsumsir umaht anggadanl embaga s wa s t ay a n gt i d akme n c ar iu n t u ng ,k o n s u ms ip eme r i n t a h,p emb en t u k a n mo da lt e t a p domes t i kbr ut o,per ubahani n vent or i ,danek s pornet odi s uat uwi l a yah/ r egi onpadasuat u per i ode ( bi asanya set ahun) .Yang di maksud dengan Ekspornet t o adal ah ekspor di k ur angi i mpor . 3.Pendapat anNasi onal
Pe nd ap at a nn as i o na la da l a hj u ml a hp en da pa t a ny a n gd i t e r i ma o l e hs e l u r u hr u ma h t anggak el uar ga( RTK)dis uat uneg ar adar ipen y er ahanf ak t or f ak t orpr oduk s idal am s a t up er i o de ,b i a s an y as e l a mas a t ut a hu n.Ko ns e pp en da pa t a nn as i o na lp er t a mak a l i d i c e t u s k an o l e h Si rWi l l i a m Pe t t yd ar iI n gg r i sy a ng b er u s ah a me na k s i rpe nd ap at a n n as i o na ln eg ar a ny a ( I n gg r i s )p ad at a hu n1 66 5.Da l a mp er h i t u ng an ny a ,i ame ng gu na k an a ng ga pa nba hwap en da pa t a nn as i o na lme r u pa k a np en j u ml a ha nbi a y ah i d up( k o n s u ms i ) s e l a ma s e t a hu n.Na mu n,p en da pa tt e r s e bu tt i d akd i s e pa k at io l e hp ar aa hl ie k on omi moder n,sebab menur utpandangan i l mu ekonomimoder n,kons umsibukanl ah sat us a t u ny au ns u rd al a mp er h i t u ng anp en da pa t a nn as i o na l .Me nu r u tme r e k a,a l a tu t a ma
sebagai pengukur kegi at an per ekonomi an adal ah Pr oduk Nasi onal Br ut o( Gr oss Nat i onal Pr oduc t ,GNP) ,y ai t us el ur uhj uml ahbar angdanj as ay angdi has i l k ant i apt ahun o l e hn eg ar ay an gb er s a ng k ut a nd i u k urme nu r u th ar g ap as a rp ad as u at une ga r a . Pe r k i r a anPe ng el u r a n Pengel uar an Negar a mer upakan pengel uar an unt ukmembi ayaikebut uhanmaupun kegi at ank e gi a t a np ad as u at uNe ga r ade mi me wu j u dk a nk e s e j a ht e r a anr a k y a t . p en ge l u ar a nNe ga r ad i k e l o mp ok k a nme nj a di d ua ,y a i t u: 1.Pengel uar anr ut i n 2.Pengel uar anpembangunan Pe ng el u ar a nr u t i nNe ga r ame r u pa k any an gs e l a l uad ad ant e l a ht e r e nc a nas eb el u mn y a . Pengel uar anr ut i ni ni mel i put i : >Pe ng el u ar a nu n t u kb el a nj ap eg a wa i >Pe ng el u ar a nu nt u kbe l a nj aba r a ng >Pe ng el u ar a nu nt u ks ub si d id ae r a ho t o no m >Pe ng el u ar a nu n t u kme mb a y a rb un gad anc i c i l a nh u t a ng >Danj ugapengel uar anl ai nl ai n Sedangk an pengel uar an pembanguna n mer upak an se mua pengel uar an negar a unt uk membi ay ai pr oy ek pr oy ek pembangun an. Yang t er mas uk pengel uar an pembangun an di ant ar any ai al ah: >Pengel uar anpembangunanunt ukber bagai depar t ementdanl embaganegar a >Pengel uar anpembangunanunt ukanggar anpembangunandaer ah >Da nj u gap en ge l u ar a np emb an gu na nl a i n l a i n I n i l a hb eb er a pa s e k t o r p er e k o no mi a ny a n gu mu mn y at e r p en ga r u ho l e hb es a ra t a uk e c i l n y a pengel uar anneg ar a,ant ar al ai n: >Se k t o rp r o du k s i >Sek t ordi s t r i bus i >Se k t o rk o n s u ms i ma s y a r a k a t >Se k t o rk e s e i mb an g anp er e k o no mi a n J eni s–j eni spengel uar anNegar amenur u ts i f at n y amel i put i :
1.PENGELUARANI NVEST ASI > Pengel uar anyangdi t uj ukanunt ukmenambah kekuat andan ket ahanan ekonomidimasa d at a ng 2.PENGELUARANPENCI PTAAN LAPANGANKERJ A > Pe ng el u ar a nu nt u k me nc i p t a k a nl a pa ng a nk e r j a ,s e r t a me mi c up en i n gk a t a nk e g i a t a n per ekonomi anmasyar akat 3.PENGELUARANKESEJ AHTERAAN RAKYA T >Pe ng el u ar a ny a n gme mp un y a i p en ga r u hl a ng s un gt e r h ad apk e s e j a ht e r a anma s y a r a k a t 4.PENGEL UARANPENGHEMAT ANMASADEPAN >Pe ng el u ar a ny a ngt i d akme mb er i k a nma nf a atl a ng s un gb ag in eg ar a ,n amu nb i l ad i k e l u ar k a n s a ati n ia k anme ng ur a ng ip en ge l u ar a np eme r i n t a hy a ngl e bi hb es a rd ima s ay a nga k anda t a ng 5.PENGELUARANYANG TI DAKPRODUKTI F >Pe ng el u ar a ny a n gt i d akme mb er i k a nma nf a ats e c a r al a ng s u ngk e p ad ama s y a r a k a t ,n amu n di per l uk anol ehpemer i nt ah
DASARDASAR PERHI TUNGANPERKI RAANPENDAPAT ANNEGARA A.Ko ns e pPr o du kDo me s t i kBr u t o ,Pr o du kDo me s t i kRe gi o na lBr u t o ,d anPe nd ap at a nNa s i o na l 1 .Pr o du kDo me s t i kBr u t o PDB d i a r t i k a ns e ba ga in i l a ik e s el u r u ha ns e mu ab ar a ng d an j a s ay a ng d i p r o du k s id id al a m wi l a y aht e r s eb utd al a mj a ng kawa k t ut e r t e nt u( b i a s an y ap ert a hu n) .PDB b er b ed ad ar ip r o du k n as i o na lb r u t ok ar e name ma su kk anp en da pa t a nf a kt o rp r o du k s id ar i l u arn eg er iy a ngb ek e r j ad i n eg ar at e r s e b ut .Se hi n gg a PDB h an y a me ng hi t u ng t o t a lp r o du k s id ar is u a t un eg a r at a np a me mp er h i t u ng k ana pa k ahp r o du k s ii t ud i l a k uk a nd en ga nme ma k aif a k t o rp r o du k s id al a mn eg er i a t a ut i d ak .Seb al i k n y a,PNBme mp er h at i k a na sa lu su lf a kt o rp r o duk s i y a ngd i gu na ka n. PDB No mi n al( a t a ud i s e bu tPDB At a sDa s a rHa r g aBe r l a k u )me r u j u kk e pa dan i l a iPDB t a np a memper hat i kan pengar uh har ga.Sedangkan PDB r i i l( at au di sebutPDB At asDasarHar ga Konst an)mengor eksi angkaPDBnomi naldenganmemasukkanpengar uhdar i har ga. PDB dapatdi hi t ung dengan memakaidua pendekat an,yai t u pendekat an pengel uar an dan pendekat anpendapat an.Rumusumum unt ukPDBdenganpendekat anpengel uar anadal ah: PDB=k o ns u ms i +i n v e s t a s i+pe ng el u ar a np eme r i n t a h+ek s p or–i mp or
Di ma nak on su ms i a dal a hp en ge l u ar a ny a ngdi l ak u k anol e hr u ma ht a ngg a,i n v es t a si o l e hs ek t o r u s ah a,p en gel u ar a np eme r i n t a ho l e hp eme r i n t a h,d anek s po rd ani mp orme l i ba t k ans e kt o rl u ar neger i . Se me nt a r ape nd ek a t a np en da pa t a nme ng hi t u ngp en da pa t a ny a n gd i t e r i maf a k t o rp r o du k s i : PDB=sewa+upah+bunga+l aba Dima na s e wa a da l a hp en da pa t a np emi l i kf a k t o rp r o du k s it e t a ps e pe r t it a na h,u pa hu nt u k t e nag ak e r j a ,b un gaun t u kpe mi l i kmo da l ,d anl a baun t u kpe ng us a ha . Secar at eor i ,PDB dengan pendekat an pengel uar an dan pendapat an har us menghasi l kan angk ay ang sa ma.Namun ka r ena dal am pr ak t ek menghi t ung PDB dengan pendek at an pendapat an sul i t di l akukan, maka yang ser i ng di gunakan adal ah dengan pendekat an p en ge l u ar a n. 2 .Pr o du kDo me s t i kRe gi o na lBr u t o Pr o du kDo me s t i kRe gi o na lBr u t o( PDRB)me r u pa k a nd at as t a t i s t i ky a ngme r a ng k u mp er o l e ha n ni l ait ambahdar is el ur uhk egi at anek o nomidis uat uwi l a y ahpadas at uper i odet er t ent u.PDRB d i h i t u ngd al a md uac a r a ,y a i t ua t a sd as a rh ar g ab er l a k ud ana t a sd as arh ar g ak o ns t a n.Da l a m menghi t ung PDRB at as dasarhar ga ber l aku menggunakan har ga bar ang dan j asa t ahun ber j al an,sedangkanpadaPDRB at asdasarhar gakonst anmenggunakanhar gapadasuat u t a hu nt e r t e n t u( t a hu nd a s ar ) .Pe ng hi t u ng a nPDRB s a a ti n ime ng gu na k a nt a hu n2 00 0s e b ag a i t ahundas ar .Penggunaant ahundas ari ni di t e t apk ans ec ar anas i onal . Pe r o du kDo me s t i kBr u t os e b ag ais a l a hs a r ui n di c a t o re k o no mime mu atb e r b ag aii n s t r u me nt ekonomiyang didal mnya t er l i hat j el as keadaan makr o ekonomisuat u daer ah dengan p er t u mb uh ane k on omi n y a ,i n c omep er k a pi t ad anb er b ag aii n s t r u me nte k on omil a i n ny a .Di ma na dengan adanyadat adat at er sebutakansanganmembant upengambi lkebi j aksanaan dal am p er e nc a na anda ne v a l u as i s e hi n gg ap emb an gu na nt i d aks a l a ha r a h. An gk aPDRBs a ng atd i p er l u kand anp er l ud i s aj i k an ,k a r e nas e l ai nd ap atd i p ak ais e ba gai b ah an anal i sa per encanaan pembangunan j uga mer upakan bar omet erunt uk mengukurhasi l hasi l p emb an gu na ny a ngt e l a hd i l a k s an ak a n.PDRBd ap atd i d efi n i s i k a nb er d as a r k a nt i g ap en de k at a n y ai t u: a .Pe nd ek a t a nPr o duk s i ( Pr o du ct i o nAp pr o ac h) PDRB a da l a hj u ml a hn i l a it a mb ah b r u t o( NTB)y a ng t e r c i p t as e ba ga ih as i lp r o s esp r o du k s i b ar an gd anj a say a ngd i l a k uk a no l ehb er b ag aiu ni tp r o du k sid al a ms ua t uwi l a y ah / r e gi o np ad a s uat uj angk awak t ut er t ent u ,bi as an y as et ahun. b.Pendekat anPendapat an( I ncomeAppr oach) PDRB a da l a hj u ml a hb al a sj a say a ngdi t e r i mao l e hf a kt o rf a kt o rpr o duk s iy a ngi k u td id al a m pr os espr oduk s idis uat uwi l a y ah/ r egi onpadaj angk awak t ut er t ent u( bi as an y as et ahun) .Bal as
j as af ak t orpr oduk s it er s ebutadal ahupahdangaj i ,s ewat anah,bungamodal ,dank eunt ungan. Ter masuksebagaiKomponen peny usunPDRB adal ah peny usut an bar ang modalt et ap dan paj ak t i dak l angsung net o.Juml ah semua komponen pendapat an i nipersekt ordi sebut s e bag ai n i l a it a mb ahb r ut os ek t o r a l .PDRB me r u pa ka nj u ml a hd ar in i l a it a mb ahb r ut os el u r u h s ek t or( l apang anus aha) . c .Pe nd ek a t a nPe ng el u ar a n( Ex p en di t u r eAp pr o ac h ) PDRBadal ahj uml ahsemuapengel uar anunt ukkonsumsir umaht anggadanl embagaswast a y a ngt i d akme nc a r iu nt u ng ,k o ns u ms ip eme r i n t a h,p emb en t u k anmo da lt e t a pd ome s t i kbr u t o , p er u ba ha ni n v en t o r i ,d ane k sp orn et od is u at u wi l a y ah / r e gi o np ad as u at up er i o de( b i a sa ny a s e t a hu n) .Ya ngdi ma k su dd en ganEk s p orn et t oad al a he k s po rd i k u r a ng ii mp or . 3 .Pe nd ap at a nNa s i o na l Pe nd ap at a nn as i o na la da l a hj u ml a hp en da pa t a ny a n gd i t e r i ma o l e hs e l u r u hr u ma ht a ng ga k e l u ar g a( RTK)d is u at un eg ar ad ar ip en y er a ha nf a kt o r f a kt o rpr o duk s id al a m s a t up er i o de , b i a s an y as e l a mas at ut a hu n. Kons eppendapat annas i onalper t amak al idi c et us k anol ehSi rWi l l i am Pe t t ydar iI nggr i sy ang ber usaha menaksi r pendapat an nasi onal negar anya( I nggr i s) pada t ahun 1665. Dal am per hi t unganny a, i a menggunakan anggapan bahwa pendapat an nasi onal mer upakan penj uml ahan bi aya hi dup ( konsumsi )sel ama set ahun.Namun,pendapatt er sebutt i dak d i s e pa k a t io l e hp ar aa hl ie k o n omimo de r n ,s e b abme nu r u tp an da ng ani l mue k o no mimo de r n , k o n s u ms ib uk a nl a hs a t u s a t u n y au ns u rd al a m p er h i t u ng a np en da pa t a nn as i o na l .Me nu r u t me r e k a,a l a tu t a mas e ba ga ip en gu k urk e gi a t a np er e k on omi a na da l a h Pr o du kNa s i o na lBr u t o ( Gr os sNat i onal Pr oduc t ,GNP) ,y ai t us el ur uhj uml ahbar angdanj as ay angdi has i l k ant i apt ahun o l e hn eg ar ay an gb er s a ng k ut a nd i uk u rme nu r u th ar g ap as a rp ad as ua t une ga r a .Be r i k u ta da l ah b eb er a pak o n s e pp en da pa t a nn as i o na l : 1 .Pr o du kDo me s t i kBr u t o( Gr o s sDo me s t i kPr o du c t ) Pr od ukDo mes t i kBr u t oad al a hj u ml a hp r od ukb er u paba r a ngda nj a say an gd i h as i l k anol e hu ni t u ni tp r o du k sid id al a mb at a swi l a y ahs ua t uNe ga r as e l a masa t ut a hu n.Dal a mp er h i t u ng an ny a , t e r ma s uk j u ga h as i lp r o du k s id an j a s ay a ng d i h as i l k a no l e hp er u s ah aa n/ o r a ng a s i n gy a ng ber oper as i di wi l a y ahy angber s angk ut an Pr o du kdo me s t i kb r u t o( Gr o s sDo me s t i kPr o du c t )me r u pa k anj u ml a hp r o du kbe r u paba r a ngda n j as ay angdi has i l k anol ehuni t uni tpr oduk s ididal am bat aswi l ay ahs uat unegar a( domes t i k ) s e l a mas a t ut a hu n.Da l a mp er h i t u ng anGDPi n i ,t e r ma su kj u gah as i lp r o duk s ib ar a ngd anj a sa y a n gd i h as i l k a no l e hp er u s a ha an / o r a ng a s i n gy a n gb er o pe r a s id iwi l a y a hn eg a r ay a n g ber sangkut an. Bar angbar ang y ang di hasi l kan t er masuk bar ang modal yang bel um
d i p er h i t u ng k anpe ny us ut a nn y a,k a r e na ny aj u ml a hy a ngdi d ap at k a nd ar iGDPd i a ng ga pb er s i f a t br ut o/ k ot or . 2.Pr odukNas i onal Br ut o( Gr os sNat i onal Pr oduc t ) PNB a da l a hs e l u r u hn i l a ip r o du kb ar a ngd anj a s ay a n gd i h as i l k a nma s y a r a k ats u at uNe ga r a d al a m p er i o de t e r t e nt u ,b i a s an y as a t ut a hu n,t e r ma s uk d i d al a mn y ab ar a ng d an j a s ay a ng di has i l k anol ehmas y ar ak atNegar at er s ebuty a ngber adadi l uarneger i . Pr od ukNa si o na lBr u t o( Gr o s sNa t i o nalPr o du ct )a t a uPNBme l i p ut in i l aip r o du kb er u pab ar a ng d anj a say a ngd i h as i l k ano l ehp en du du ks ua t un eg ar a( n as i o nal )s el a mas a t ut a hu n;t e r ma su k h as i lp r o duk s ib ar a ngd anj a say a ngd i h as i l k ano l e hwa r g an eg ar ay a ngb er a dad il u arn eg er i , t e t a pit i d ak t e r ma su kh as i lp r o duk s ip er u sa ha an a si n gy a ng b er o pe r a sid iwi l a y ah n eg ar a t e r s e b u t . 3.Pr odukNas i onal Ne t o( Ne tNat i onal Pr oduc t ) NNPa da l a hj u ml a hb ar a ngd anj a s ay a ngd i h as i l k a no l e hma s y a r a k atd al a mp er i o det e r t e nt u , s et el ahdi k ur angi pen yus ut an( depr es i as i )danbar angpenggant i modal . Pr od ukNa s i on al Ne t o( Ne tNa t i o na lPr o du ct )a da l a hGNPd i k u r a ngi d ep r e si a si a t a up en y us ut a n bar ang modal ( ser i ng pul a di sebut r epl acement ) . Repl acement penggant i an bar ang mo d al / p en y u s u t a nb ag ip er a l a t a np r o du s k iy a n gd i p ak a id al a m p r o s e sp r o du k s iu mu mn y a b er s i f a tt a k s i r a ns e h i n gg a mu ng k i ns a j ak u r a ng t e pa td an d ap atme ni mb ul k a nk e s a l a ha n mes ki punr el at i fk ec i l . 4 .Pe nd ap at a nNa s i o na lNe t o( Ne tNa t i o na lI n c ome ) NNIa dal a hj u ml a hs e l u r u hp en er i ma any a ngd i t e r i mao l e hma sy a r a ka ts e t e l a hd i k u r a ngip aj a k t i dakl angs ung( i ndi r ec tt ax ) Pe nd ap at a nNa s i o na lNe t o( Ne tNa t i o na lI n c o me )a d al a hp en da pa t a ny a n gd i h i t u ngme nu r u t j uml ahbal asj as ay angdi t er i maol ehmas y ar ak ats ebagaipemi l i kf ak t orpr oduk s i .Bes ar ny aNNI d ap atd i p er o l e hd ar iNNPd i k u r a ngp aj a kt i d akl a ng su ng .Ya ngd i ma k su dp aj a kt i d akl a ng s un g a da l a hp aj a ky a ngb eba nn y ad ap atd i a l i h ka nk e pa dap i h akl a i ns e pe r t ip aj a kp enj u al a n,p aj a k hadi ah,danl ai nl ai n. 5 .Pe nd ap at a nPe r s e o r a ng a n( Pe r s o na lI n c o me ) PIa da l a hj u ml a hs e l u r u hp en er i ma any a ngd i t e r i mama s y ar a k aty a ngb en ar b en ars a mp aik e t ang anmas y ar ak ats et el ahdi k ur angiol ehl a badi t ahan,i ur anas ur ans i ,i ur anj ami nans oc i al , p aj a kpe r s e or a ng anda nd i t a mb ahde ng ant r a ns f e rp ay me nt . Pe nd ap at a np er s e o r a ng a n( Pe r s o n alI n c o me ) a da l a hj u ml a hp en da pa t a ny a n gd i t e r i ma o l e h set i ap or ang dal am masyar akat ,t er masuk pendapat an yang di per ol eh t anpa mel akukan k e gi a t a na pa pu n.Pe nd ap at a np er s e or a ng an j u ga me ng hi t u ngp emb ay a r a nt r a ns f e r( t r a ns f e r p ay me nt ) .T r a ns f e rp ay me nta da l a hp en er i ma an p en er i ma any a ngb uk a nme r u pa k anb al a sj a s a
pr oduk s it ahuni ni ,mel ai nk andi ambi ldar is ebagi anpendapat annas i onalt ahunl al u,c ont oh p emb ay a r a nd an ap en s i u na n,t u nj a ng ans os i a lb ag ip ar ape ng an gg ur a n,b ek a spe j u an g,b un ga u t a ngp eme r i n t a h,d ans e b ag a i n y a .Un t u kme nd ap at k a nj u ml a hp en da pa t a np er s e or a ng an ,NNI h ar u sd i k u r a ng id en ga np aj a kl a bap er u s ah aa n( p aj a ky a ngd i b ay a rs e t i a pb ad anu s ah ak e pa da p eme r i n t a h) ,l a bay a ngt i d akd i b agi( s e j u ml ahl a bay a ngt e t a p di t a ha nd id al a mp er u s ah aa n u nt u kb eb er ap at u j u ant e r t e nt umi s a l n y ak e pe r l u anp er l u as anp er u s ah aa n) ,d ani u r a np en si u n ( i u r a ny a ngd i k u mp ul k a no l e hs e t i a pt e na gak e r j ad ans e t i a pp er u s ah aa nd en ga nma k s udu nt u k di bay ar k ank embal i s et el aht enagak er j at er s ebutt i dakl agi bek er j a) . 6 .Pe nd ap at a ny a ngs i a pd i b el a nj a ka n( Di s po s i bl eI n c ome ) DI adal ah pendapat an yang di t er i ma masyar akat yang sudah si ap di bel anj akan ol eh p en er i ma n y a .Pe nd ap at a ny a n gs i a pd i b el a nj a k a n( Di s p o s ab l eI n c o me )a da l a hp en da pa t a n y a n gs i a pu nt u kd i ma nf a at k a ng un ame mb el i b ar a ngd anj a s ak o n s u ms i d ans e l e bi h n y ame nj a di t a bu ng an y a ng d i s al u r k an me nj ad ii n v es t a s i .Di s po s ab l ei n co me i n id i p er o l e hd ar ip er s on al i n co me( PI )d i k u r a ng id eng anp aj a kl a ng su ng .Pa j a kl a ng s un g( d i r e ctt a x )a da l a hp aj a ky a ng bebann y at i dakdapatdi al i hk ank epadapi hakl ai n,ar t i n y ahar usl angs ungdi t anggungol ehwaj i b paj ak, cont ohnya paj ak pendapat an. Pendapat an negar a dapat di hi t ung dengan t i ga pendek at an,y ai t u: 1.Pendekat an pendapat an,dengan car a menj uml ahkan sel ur uh pendapat an ( upah,sewa, bunga,dan l aba)y ang di t er i ma r umah t angga konsumsidal am suat u negar a sel ama sat u per i odet er t ent usebagai i mbal anat asf ak t or f ak t orpr oduk s iy angdi ber i k ank epadaper us ahaan. 2 .Pe nd ek at a np r o duk s i ,d en ga nc ar ame nj u ml a hk ann i l ai s el u r u hp r o du ky a ngd i h as i l k ans u at u negar adar ibi dangi ndus t r i ,agr ar i s ,ek st r ak t i f ,j as a,danni agas el amas at uper i odet er t ent u. Ni l aip r o du ky a ngd i hi t u ng d en ga np en de k at a ni n ia da l ahn i l a ij a sad an b ar a ng j a di( b uk a n b ah anme nt a ha t a ub ar a ngse t e ng ahj a di ) . 3.Pendekat an pengel uar an,dengan car a menghi t ung j uml ah sel ur uh pengel uar an unt uk me mb el ib ar a ngd anj a s ay a ngd i p r o du k s id al a ms u at un eg ar as e l a mas a t up er i o det e r t e nt u . Pe r h i t u ng and en ga np en de k at a ni n id i l a k uk a nd en ga nme ng hi t u ngp en ge l u ar a ny a ngd i l a k uk a n o l e he mp atp el a k uk e gi a t a ne k on omin eg ar a ,y a i t u :Ru ma ht a ng ga( Co ns u mp t i o n) ,p eme r i n t a h ( Go v er nment ) ,p engel uar an i n v es t as i( I n v es t ment ) ,d an s el i s i h an t ar a ni l aiek s pordi k ur angi i mpor( X−M)