PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA
Vanredne studije Poslovna informatika
SEMINARSKI RAD iz predmeta Teorija odlučivanja
TEMA: Grupno odlučivanje
Student Index br.
Predmetni nastavnik Prof. dr Đuro Mikić
Banja Luka, mart 2012. godine
Sadržaj 1.
Grupno odlučivanje ......................................................................................................................... 3
1.2.
Metoda izbora najvećeg broja glasova ........................................................................................ 4
1.3.
Metoda izbora apsolutnom većinom glasova .............................................................................. 5
1.4.
Koncenzus ................................................................................................................................... 6
1.5.
Breinstorming metoda ................................................................................................................. 9
1.6.
Delfi metoda.............................................................................................................................. 12
2
1. Grupno odlučivanje
Koncept individualnog odlučivanja posmatran je do sada u navedenim teoretskim okvirima i suočava se sa realnim problemima, gdje ne može dati zadovoljavajuća rješenja, tako da je potrebno dalje upoznati i objasniti praktičan značaj normativne teorije grupnog odlučivanja. Grupa, kao formalna cjelina koju čine ravnopravni i savršeno racionalni pojedinci sa uparenim individualnim preferencijama, samostalno ocjenjuje opcije i donosi zajedničku odluku. Interni konflikti u formalnoj grupi najčešće se rješavaju otvorenim dijalogom, gdje će se individualne preferencije i lični interesi značajno odražavati na etičke norme u skladu sa kojima će se jednoglasno birati opcije od interesa za grupu. Ukoliko je dijalog nemoguć, tj. preraste u konflikt zbog dijametralnih stavova, tada se usvaja sistem glasanja kao demokratska procedura odlučivanja. Procedure glasanja koje se u praksi najviše koriste baziraju se na pretpostavkama i univerzalnosti normativne teorije grupnog odlučivanja koju su razvili dvojica nobelovaca: Kenet Eron i Amartija Sen. Kenet Eron je prvi teoretičar koji je skup prihvatljivih procedura racionalnog grupnog izbora direktno povezao sa etičkim principima u smislu definisanja uslova formiranja rang-liste grupnih preferencija. Ako posmatramo grupu od n pojedinaca koja bi trebala da izabere jednu od m raspoloživih opcija, gdje svaki pojedinac raspolaže informacijama o alternativama, samostalno ih ocjenjuje prema vlastitim preferencijama i formira rang-listu, nastaće n individualnih rang-lista, tj. profil. Grupna odluka proizilazi iz grupne preferencije kao jedinstvene rang-liste opcija, formirane na osnovu individualnih rang-lista.MeĎutim, individualne rang-liste opcija se obično meĎusobno razlikuju, tako da je neophodan proces preslikavanja u grupnu rang-listu poznatu kao funkcija drušvenog blagostanja (Eron).Grupne preferencije, kao i pojedinačne, moraju da zadovolje sve uslove racionalnosti izbora kao što su: kompletnost relacije, tranzitivnost relacije, kao i relacija indiferencije. Uslov kompletnosti se uvijek odnosi na par alternativa što znači da grupa preferira x odnosu na y ili obrnuto, ili je indiferentna, što je nezavisno od stepena konfliktnosti preferencija. Zadovoljen uslov tranzitivnosti garantuje da postoji takva procedura čijom primjenom grupa uvijek može da formira grupnu rang-listu opcija koja ne zavisi od same procedure, što omogućava i nezavisnost konačne odluke.
3
1.2. Metoda izbora najvećeg broja glasova
Metodom izbora najvećeg broja glasova (N.B.G.) biramo alternativu koja se najviše ponavlja kao prva na individualnim rang listama, što se zapravo svodi na pravilo izbora većinom glasova. Rezultate metode N.B.G. možemo objasniti na sljedećem primjeru:
Relativno homogena grupa od 21 člana sačinila je individualnu rang-listu od po četiri opcije iz skupa S= (x,y,z,w), tako da su se javile samo četiri različite rang-liste, gdje je prva ponovljena sedam puta, druga sedam puta, treća šest puta i četvrta jedanput. Preglednosti radi, rang-liste članova sa jednakim preferencijama su svrstane u neformalne podgrupe, čime nastaje tehnički pregled koji omogućava analizu formalnog izbora opcije x koja ne odražava raspoloženje grupe, odnosno pokazuje da je opcija y pravi predstavnik grupne preferencije.
4
1.3. Metoda izbora apsolutnom većinom glasova
Metoda izbora apsolutnom (prostom) većinom glasova (A.V.G.) se u praksi najčešće koristi, jer je izbor neke opcije uslovljen natpolovičnom većinom članova grupe, iako sa porastom broja opcija rezultati nisu etički prihvatljivi. Posmatrajmo skup opcija g = {x,y,z,g} i individualne preferencije 21 člana grupe, prikazane ranglistama:
Primjenom metode A.V.G. grupa bi izabrala opciju x jer za nju je glasalo 11 članova, a istovremeno gotovo polovina grupe je smatra najgorim rješenjem. Opcija z za deset prvih i jedanaest drugih mjesta se ignoriše u ovoj konkurenciji, što znači da navedena metoda ne mora obezbijediti najbolje moguće rješenje. Metoda dvokružnog izbora apsolutnom većinom glasova primjenjuje se kada u prvom izbornom krugu ni jedna opcija nije dobijena prostom većinom glasova, pa se u drugi krug plasiraju samo dvije alternative koje su bile najviše rangirane u prvom krugu i konačno se bira ona sa prostom većinom, što takoĎe ne garantuje etički prihvatljiv izbor. Metoda glasanja odobravanjem (G.O.) je veoma popularno pravilo odlučivanja koje se zasniva na više informacija o individualnim preferencijama, tako da članovi grupe podržavaju proizvoljan broj opcija, čime im pružaju istu podršku u konkurenciji. Pažljivom analizom navedenih metoda u smislu identifikacije najbolje opcije možemo zaključiti da su opterećene odreĎenim slabostima do nesavršenosti, što dodatno potvrĎuje značaj meta-odlučivanja, tj. pažljivog izbora procedura koje se koriste u procesu grupnog odlučivanja. 5
1.4. Koncenzus
Koncepcija grupnog odlučivanja ne zasniva se na stečenim znanjima i vještinama individualnog odlučivanja, jer je grupa entitet za sebe, već na brojnim rezultatima sociologije, psihologije, organizacije itd. Formalne grupe menadžera i stručni timovi, čiji je cilj donošenje složenih, nerutinskih odluka, pojavljuju se kao dominantan i efektan autoritet u proceduri odlučivanja kojom grupa izgraĎuje konsenzus. Proces efektivnog grupnog odlučivanja, tj. donošenja netrivijalnih odluka determinisan je sljedećim pretpostavkama:
adekvatna struktura grupe sa atributima doraslosti, kompetentnosti I raspodjele uloga,
definisane procedure za konsenzus u smislu propisivanja pravila I integrisanja različitih prijedloga u jedinstvenu odluku,
homogenost i kohezija grupe u smislu kooperativnosti, interakcije I zadovoljstva sa osjećajem pripadnosti grupi,
kreativni dijalozi sa kritikom mišljenja uz poštivanje ličnosti i ravnopravnog tretmana,
usmjerenost na problem u stilu konstruktivne i kanalisane diskusije, a ne debatnih klubova,
liderstvo koje svojim autoritetom, formalnim ili stvarnim, usmjerava diskusiju ali ne dominira, već doprinosi efikasnosti odlučivanja,
jasan i stabilan status grupe koja mora biti samouvjerena i svjesna svojih aktivnosti, a svaki član visine svog zadatka,
adaptivnost grupe na ekstremno stresne situacije iz okruženja koje često izazivaju devijacije u proceduri.
Da bi došle do izražaja prednosti grupnog odlučivanja, potrebno je definisati i izgraditi efektivnu grupu, stoje veoma složeno pitanje, jer neke od poželjnih osobina stoje protivrječno. Tako npr. usmjeravanje rasprave od strane lidera povećava efikasnost odlučivanja, ali takav potez može dovesti do njegove nekritičke podrške, odnosno oportunom prihvatanju autoriteta. Pažljivim izborom veličine i strukture grupe, kao i primjenom odgovarajućih procedura odlučivanja, moguće je obezbijediti uslove za njeno funkcionisanje, sagledavajući sljedeće aspekte:
heterogenost ili homogenost grupe
veličina grupe 6
starost grupe
Stepen homogenosti, odnosno heterogenosti grupe, pema rezultatima eksperimentalne psihologije, ima velik uticaj na kvalitet procesa odlučivanja. Grupu čije članove odlikuju slične personalne karakteristike po pravilu karakteriše i visok stepen kohezije, privrženosti, entuzijazma itd, što često vodi preuranjenom konsenzusu, dok razlikovanje vodi zdravom konfliktu i podsticanju nalaženja kreativnog rješenja. Niti jedna od navedenih kombinacija ličnosti nije superiorna, tako da se prioritet daje u zavisnosti od tipa zadatka, kao i mentalnih strategija pojedinca u procesu odlučivanja, odnosno njegovih receptivnih, misaonih i iniuitivnih dimenzija utvrĎenih primjenom psiholoških testova za otkrivanje personalnih karakteristika. Za nerutinske zadatke bi trebalo obezbijediti raznolikost mišljenja i povjerenosti heterogenim grupama uz organizovaniji timski rad, sa sljedećim zastupljenim misaonim stilovima:
neutralan i objektivan stil zasnovan na činjenicama i podacima
emotivan stil koji obuhvata intuiciju i estetiku
konstruktivan stil zainteresovan za akciju, prednosti i optimizam
kreativan misaoni stil koji zamjenjuje tradicionalne forme mišljenja
koordinatorski stil koji odgovara za cjelinu procesa i pravila
ekspertni stil za prepoznavanje i identifikaciju devijacija.
Uspješan rad grupe kao tima podrazumijeva zastupljenost, kombinovanje i meĎusobno razmjenjivanje navedenih misaonih procesa u pojedinim fazama pripremanja i donošenja odluke, kao i kohezionoharmoničnu dimenziju koja predstavlja naročito snažnu podršku u fazi realizacije akcije. Veličina grupe je takoĎe važna u determinisanju kvaliteta odlučivanja, jer porastom broja kompetentnih članova, grupa se obogaćuje znanjem, informacijama, kritičkim sudovima, energijom, vještinom, korekcijom, predloženim opcijama, odnosno definiše tehnologiju odlučivanja, a time postiže i vidljive šanse za kreativno rješenje u ostvarenju cilja. Navedene prednosti veliku grupu čine potencijalno superiornom, iako porast grupe prati problem preraspodjele vremena angažovanja članova, čime se uskraćuju nove ideje i blokira aktivno učešće u radu. Lider postaje eksponiran, a time i tendencija članova da mu se priklone, tako da grupa suštinski koristi samo dio svog radnog kapaciteta. TakoĎe, u velikim grupama nepoznati stavovi se poistovjećuju sa eksponiranim, tako da je pojedinačno otežana identifikacija sa ciljem grupe, što može ustanoviti formiranje neformalnih
7
podgrupa i njihovu meĎusobnu trgovinu, čime bi se zloupotrijebili nedostaci provoĎenih procedura odlučivanja u velikim grupama. Starost grupe koju odreĎujemo na osnovu vremena zajedničkog rada utiče na rezultate procesa odlučivanja, jer kvalitet odlučivanja raste sa starenjem, tj. zajedničkim radom grupe, samo do odreĎene granice. Nakon toga se taj odnos mijenja, jer prijatna opuštenost u radu i odreĎen stepen rutine ugrožavaju inovacije, nove ideje, poslovnu vitalnost, interaktivnost, intelektualnu svježinu itd. U okviru normativne teorije grupnog odlučivanja, kao prihvatljive procedure grupnog izbora, razmatrana su pravila glasanja, koja kao oblik donošenja odluke ne daju uvijek racionalan izbor, ali su nezaobilazna ako je tehnički nemoguće provesti dijalog (velika grupa, kratki rokovi, konflikt). U ostalim okolnostima treba se opredijeliti za druge metode odlučivanja u grupi, npr. postupkom izgraĎivanja konsenzusa kao efikasnijim oblikom grupnog odlučivanja, posebno ako se radi o odluci sa dalekosežnim rezultatima globalnog interesa. Konsenzus kao integrisano rješenje dijalogom instrumentalizovano se sprovodi se u slijedećim fazama:
definisanje adekvatne, jasne i precizne formulacije problema i nivoa aspiracije za grupu, kao i sve članove
formiranje konsenzusom zajedničke liste kriterijuma za ocjenu alternative
generisanje skupa alternativnih rješenja sa mogućnošću izbora odreĎenog broja opcija
evaluacija alternativa sa modifikacijom ponuĎenih rješenja uz argumentovane kritike ili sugestije
usvajanje i implementacija kao potvrda postignutog konsenzusa, a time i spremnost provoĎenja odluke u akciju.
Ako se u fazi ocjenjivanja desi da dva prijedloga dobiju jednaku podršku, onda se konflikt rješava uvoĎenjem dopunskih pravila i kriterijuma za ocjenjivanje, tj, vraćanjem sa evaluacije na specifikaciju ili generisanje novih alternativa. Postizanje konsenzusa, iako opterećeno brojnim predrasudama, implicitnim normama i prećutnim usvojenim pravilima, mora da se zasniva na šansama korištenja resursa grupe, ali i na riziku pojave pritajenog otpora. Priklanjanje autoritetu ili podlijeganje raznim pritiscima većine dovodi do kvazikonsenzusa, tj. lažnog konsenzusa, jer intimno neprihvatanje usvojenog rješenja je usljed želje za očuvanjem harmonije, iako dugoročno ugrožava koheziju. Mogućnost kvazikonsenzusa smanjuje šanse da grupa iskoristi kapacitet odlučivanja, tj. superiornost u odnosu na individualno odlučivanje, a da bi se ono preduprijedilo predlažu se sljedeće tehnike; Moždana oluja predstavlja podsticaje kreativnosti ideja po principu suspendovanog suda, bez samocenzure koja sputava, sa inspirativnim takmičarskim duhom, do aplauza „otkačenim" 8
prijedlozima koji su neobični, potiskivani i prećutkivani, a zatim njihove klasifikacije po originalnosti i upotrebljivosti. Ograničenje ove tehnike je u tendenciji da se rješenja problema traže u istom smjeru, kao i opasnost da prijedlozi eksponiranih pojedinaca dobijaju veći značaj. Nominalna grupna tehnika daje novu dimenziju generisanju i evoluciji ideja, tako što se podstiče ukupna kreativnost članova grupe koji razmatraju problem i svoje ideje prikazuju u pismenoj formi, čime se individualno viĎenje uključuje u grupni napor. Prikupljene ideje se prezentuju, otvaraju se diskusije, ocjenjuju prijedlozi, vrše modifikacije i grupna odluka se donosi tajnim glasanjem bez statusnih uticaja i limitirajućih faktora.
1.5. Breinstorming metoda
Breinstorming (izv. brainstorming - oluja misli, moždana oluja) je formulisao Osborn 1953. godine, a polazi od konsenzusa odreĎenog broja eksperata na osnovu intuitivnog mišljenja Breinstorming je brži put da se sakupe validna mišljenja i kompetentne ideje u vezi tehnoloških promjena i razvoja. Radi se o kreativnoj „radionici,, eksperata za ciljem traženja njihovih mišljenja, stavova i ideja za rješavanje odreĎenih problema. Na primjer, u vezi predviĎanja tražnje, potreba, želja, problema, zahtjeva, očekivanja i preferencija potrošača, uključujući predviĎanja prodaje preduzeća, kao i u vezi sa naučnim spoznajama i mogućnostima ostvarivanja naučnih otkrića na razvoj tehnologije, proizvodnje, markeringa, itd. Breinstorming pretpostavlja meĎusobno povjerenje učesnika i atmosferu u kojoj se može raditi bez da postoji strah učesnika od kazne za izneseno mišljenje. Ispitivanje ekspert može provoditi intervjuom ili putem diskusija na zadatu temu, da bi se prikupile informacije o odreĎenom sadržaju. Saslušanje je specifičan oblik ispitivanja eksperata koji se koristi da bi se saznale neophodne informacije o nekoj temi, da bi se došlo do različitih mišljenja, u smislu „za" ili „protiv". Pri tome se eksperti mogu ispitivati pojedinačno ili po grupama specijalista. Ekspert ili grupa eksperata mogu na početku saslušanja kratko da izlože svoje stanovište, mišljenje, shvatanje ili stav, a nakon toga treba ispitati i staviti pod znak pitanja njihove iskaze.
9
Principijelno, ispitivanje eksperata struktuiraju učesnici svojim pitanjima-argumentima, ali na način da se najprije izradi katalog sa pitanjima, odnosno uvodnik za intervju, ostavljajući pri tome dovoljno mjesta za spontana, nepripremljena pitanja, kako bi se došlo do ekspertskih pitanja-argumenata. U grupu za ispitivanje se uključuju eksperti koji raspolažu malim ili velikim kvantitativnim i kvalitativnim informacijama i naučnim znanjima, koja se u slobodnoj raspravi ocjenjuju, procjenjuju, sučeljavaju, osporavaju, itd. Breinstorming je veoma primjenljiv kada doĎe do ekonomskih, tržišnih i tehnoloških razvojnih poremećaja, do velikih naučnih otkrića ili promjena u tehnologiji ili na tržištu, kada doĎe do krize preduzetničke vizije i poslovne misije, uključujući promjene kao što su nestašice, inflacija, recesija i stagflacija, te kada menadžment odluke donosi u kratkom vremenskom periodu. To bi za istraživanje i razvoj trebalo da signalizira koje promjene treba da se ostvare na proizvodu, proizvodnju, uključujući i promjene u marketingu, s obzirom da bi nova situacija na tržištu označavala predviĎanje tražnje i prodaje preduzeca u odnosu na ulaganja (marketing-strategije) u odgovarajuće instrumente marketing-miksa preduzeca. Radionica na kojoj učešće uzima 10-15 eksperata, ograničava se na trajanje od dva školska časa, u okviru kojeg vremena je moguće sabrati do 100 ideja-informacija, oĎ kojih se 15 ideja-informacija mogu odmah upotrijebiti, dok su ostale ideje pretežno istraživačko-razvojnog karaktera, tako da njihova realizacija zahtijeva duže pripremne aktivnosti. Vrednovanje ove grupe ideja je veoma jednostavno, dok za vrednovanje druge grupe ideja trebaju odgovarajuća finansijska ulaganja u istraživanje i razvoj. Faze realizovanja breinstorminga su: izbor problema; izbor eksperata; odvijanje toka radionice; obrada prijedloga ideja-informacija. Philips 66 je razvijeniji oblik breinstorming metode koju je dopunio Hummer, a prvi put je primijenjena 60-tih godina. Metod se zasniva na radu manjih grupa eksperata, najčešće 5-6, koji vode kratke, 5-6 minutne rasprave. Uz svaku grupu se nalazi odgovarajući marketing-ekspert koji koordinira i snima tok rasprave. Nakon 5-6 minuta rasprave, sumiraju se ideje, te ponovno vodi rasprava, a zatim se usklaĎuju i vrednuju rezultati. Prednosti u primjeni ove metode su u mogućnosti slobodnog razmišljanja i kreiranja ideja u ograničenom vremenu, te neposrednoj raspravi ispitanika. Sinektika je varijanta breinstorminga koju je razradio Gordon, a suština je u grupnom davanju mišljenja, stavova i ideja eksperata, kreativnih stručnjaka, koji su u prethodnom vremenskom periodu bili podvrgnuti specijalnom stručnom obrazovanju ili su dobili stručni zadatak na obradu.
10
Ukoliko se sa grupom radi pomoću igre suprotstavljenih pozicija, onda moderator može da izloži svaku od pozicija, a od učesnika se traži da se meĎusobno dopune ili isključuju mišljenja koja odstupaju. S obzirom da se radi o mišljenjima visoko obrazovanih i pripremljenih o temi eksperata, za očekivati je da se ovom metodom produkuje relativno sigurne prognoze, MeĎutim, s obzirom na uložene troškove u pripremu stručnjaka u vrijeme trajanja radionice (nedelja ili više u posebno izolovanom mjestu i prostoru, tako da nema nikakve smetnje sa strane i gdje je moguće opuštanje eksperata uz istovremeni odmor i rekreaciju), ova je metoda primjenjljiva samo u slučajevima velikih preduzeća sa razvijenom naučno-istraživačkom bazom, te kod uvoĎenja novih programa ili ocjena novih tehnoloških tendencija. Metoda bilježenja ideja ili metoda „putovanje iz mašte" razvijena je iz breinstorminga, ali tako da se nove ideje ili mašta, uključujući i prognoziranje predstave o budućnosti, ne prezentuju u usmenom već u pismenom obliku. Eksperti polaze od tzv. „čistog papira" na koji bilježe svoje razmišljanje ili od tzv. „slobodno orjentisanje asocijacije" kada voditelji razgovara sugerišu odreĎene asocijacje, na koju eksperti reaguju serijom ideja-informacija ili predstava o budućnosti. Bilježenje ideja ili mašte primjenljivo je u slučaju prognoziranja budućeg tržišta i prodaje preduzeća uvoĎenjem novih proizvoda, novih tehnologija i novog pakovanja ili tržišnog komuniciranja, pa se od eksperta očekuje potvrda ili negiranje odgovarajućeg hipotetičkog rješenja. Metode počivaju na snazi imaginacije eksperta i razgovor treba da ih podstiče da iskažu svoja duboka znanja, Na odreĎen način se radi o „putovanju kroz navalu ideja i maštu" kada se od prisutnih zahtijeva potpuno opuštanje. Početak razgovora kroz fantaziju je vezan za sadašnje stanje, za ono što nas trenutno okupira u odnosu na ono što želimo u budućnosti.
11
1.6. Delfi metoda
Delfi metod postavili su Olaf, Helmer, Norman, i Gordon, a sadrži višekratno ispitivanje (intervjuisanjern ili pomoću upitnika) eksperata koji dobro poznaju istraživanu problematiku. Metod polazi od postavljenog problema i dolazi do konsenzusa eksperata koji učestvuju u razrješavanju problema, traganju za inovacijama i tržišnim prognozama. Različita mišljenja eksperata se kombinuju kako bi se maksimalno iskoristilo njihovo znanje. Upotreba znanja eksperata se postiže tako da se postupak davanja mišljenja ponavlja u nekoliko navrata i eksperti se upoznaju sa mišljenjem drugih, u cilju dobijanja njihovog mišljenja i postizanja konsenzusa o datom problemu. Osnovne karakteristike intuitivnog Delfi metoda bi se u pogledu tehnike rada mogle sumirati u sljedećem:
timski rad na pripremanju odluka;
korišćenje interdisciplinarnog pristupa, sa ispoljenom težnjom ka transdisciplinarnom pristupu za koji se zahtijevaju vrhunski stručnjaci, poznavaoci teorije i prakse, sa odgovarajućom mudrošću i vizijom budućnosti;
potpuna anonimnost odgovora pojedinih stručnjaka učesnika tima, kako ne bi bilo podlijeganja tuĎim mišljenjima, autoritetima, a što se obično postiže upotrebom upitnika;
postupak se višekratno ponavlja, kako bi, po principu povratne sprege, svi učesnici bili upoznati sa sumiranim rezultatima iz prethodnog postupka, a ponavljanje traje sve dok se ne doĎe do najvećeg mogućeg približavanja cjelini odgovara, na osnovu postavljenog problema kojeg treba riješiti;
mišljenja tima uvijek se daju u formi statistike, sumarno, tako da anonimnost pojedinih stavova do kraja ostaje očuvana.
Delfi metod se primjenjuje u slučajevima kada postoji velika heterogenost podataka i informacija o budućim tehnologijama i budućem marketing-okruženju, te s tim u vezi heterogenost prognoziranja tražnje i prodaje preduzeća, pa se vrši sistematizacija informacija i nastoji se doći do novih kvantifikacija u rješenju. Efikasnost Delfi metode se postiže adekvatnim izborom problema koji treba riješiti sa adekvatnim izborom eksperata koji poznaju probleme sa raznih aspekata, i dobro formulisanim upitnikom.
12
Ponavljanjem je osigurana mogućnost korigovanja prethodnog stava, kada se čuju argumenti eksperata iz druge oblasti, tako da se radi o postupnom i strpljivom stvaranju konačnog mišljenja, primjenom povratnih sprega. Kvalitet odluke, iako je logičan, nije isključivo uslovljen grupnim načinom odlučivanja, već zavisi i od objektivnih faktora kao što su priroda i struktura odluke, resursi za realizovanje odluke u akciju, podrška kojom se napori grupe podstiču, klima kao opšta motivacija itd. Navedeni faktori se u konkretnoj situaciji teško mogu kontroiisati, za razliku od socio-psiholoških faktora na koje se može ostvariti upravljački uticaj specificirajući sljedeće fenomene koji remetilački djeluju na proces grupnog odlučivanja: 1. Grupno mišljenje koje predstavlja neadekvatnu strategiju odlučivanja, a javlja se u hermetično-kohezionim grupama koje rade pod dramatičnim pritiskom iz okruženja. Članovi apsolutno lojalni i privrženi grupi, što joj smanjuje mentalnu efikasnost, a kao rezultat toga grupne odluke postaju iracionalne. 2. Analiza
poslovnih
politika
velikih
kompanija
-
posmatrajući
ovaj
fenomen
u
poslovnom odlučivanju, otkrivene su greške timova top menadžera, gdje su pojedinci dolazili poslovnom mentoru po svoje mišljenje. Opšti simptomi pojave fenomena grupnog mišljenja su:
zabluda neranjivosti koja vodi pretjeranom optimizmu
ignorisanje opomena iz okruženja
iluzije i predrasude o visokom kvalitetu grupe
prezasićen odnos prema porukama i prijetnjama iz okruženja
samocenzura kojom se potiskuje sumnja u mudrost kosenzusa
samoproglašeni mentalni čuvari koji štite grupe
iluzija jednoglasja koja je proizvod samocenzure i procjene da je ćutanje odobravanje
Prema izloženom možemo zaključiti da grupa ima brojne propuste u procesu odlučivanja, kao što su površnost informacija, pristrasnost podataka, nepreglednost alternativa, nesposobnost odmjeravanja rizika, precjenjivanje vlastitih sudova itd. Preventivne mjere u cilju zaštite grupe od fenomena grupnog mišljenja su implicitno liderstvo, formiranje većeg broja grupa zbog uporedivosti rješenja, otvaranje grupe prema povjerljivim saradnicima, neprestano preispitivanje rješenja, traženje propusta i si. Elbin paradoks se javlja u situacijama kada je želja članova u kohezionoj grupi više da očuvaju sklad i harmoniju, nego da se doĎe do dobre alternative čiji se izbor vrši bez prethodne evaluacije. Prihvatanje prvog ponuĎenog rješenja od grupe, prema kojem većina članova u sebi intimno priznaje 13
ozbiljnu rezervu i negodovanje, komentariše se neutralno zbog izbjegavanja konflikta, ali se u sebi pronalaze jasni argumenti za prikriveno neslaganje i nezadovoljstvo. Sklonost prema riziku je najzanimljiviji detalj grupnog odlučivanja koji se odnosi na stav grupe prema rizičnim akcijama, gdje su grupe u prosjeku više sklone riziku, u odnosu na individualne preferencije njenih članova. Ovaj fenomen se može objasniti uticajem sljedećih faktora:
lideri, a time i njihove grupe u cjelini biraju rizične opcije
uticaj grupe na pojedinca za mijenjanje odnosa prema riziku
smanjivanje individualne odgovornosti zbog eventualnog grupnog promašaja.
Brojna istraživanja ovog fenomena pokazuju da se ovaj zaključak ne odnosi na situacije kada je grupa manje sklona rizičnim odlukama u odnosu na svog člana, tako da se njeno ponašanje preciznije definiše pojmom polarizacije. Podrška pogrešnom rješenju tj, ranijem izabranom kursu akcije, čak i kada informacije upozoravaju da ga treba napustiti, ukazuje da grupa teško priznaje grešku. Ovaj fenomen oponašanja privrženosti potonulim idejama češće se javlja u individualnom odlučivanju gdje pojedinac ispoljava sličnu neracionalnost dajući podršku inicijalno pogrešnoj opciji i nalazeći opravdanje za slabe rezultate. Postavljanjem nerealno visokih ciljeva grupa pokazuje sklonost preambicioznim ciljevima, tako da postoji neosnovano uvjerenje meĎu članovima kako nije neuspjeh ostvariti težak zadatak postavljen sa ciljem da kompenzuje prethodni poraz. Navedeni uzroci loših odluka upućuju na zaključak da grupno odlučivanje prate mnoge slabosti koje mogu anulirati njegove potencijalne prednosti u odnosu na individualna odlučivanja. Dakle, nameće se dilema da li je grupa uopšte superiorniji donosilac odluke u odnosu na pojedinca, ako je poznato da se prednosti grupnog odlučivanja kriju u ograničenjima individualnog odlučivanja. Sa tog aspekta osnovne prednosti grupnog odlučivanja su sljedeće:
grupa raspolaže velikim fondom interdisciplinarnog znanja, informacija I energije, što nije slučaj sa pojedincem
interakcija unutar grupe stimuliše na nov način raznolikost razmišljanja, dok individualni donosilac zapada u rutinu
participatorski stil u procesu odlučivanja uvećava prihvatljivost odluke u procesu realizacije
14
Navedene potencijalne prednosti grupnog odlučivanja u odnosu na individualna odlučivanja, u praksi nije uvijek moguće iskoristiti iz sljedećih razloga:
heterogenost grupe sa komplementarnim znanjima
rutinska rješenja i nepravilna primjena heuristike
neprihvatanje prijedloga članova sa interesovanjem, već kao sklonost ka originalnosti i eksponiranju, tj. destruktivan odnos prema kreativnosti
grupno odlučivanje kao paravan za jednostavno donošenje odluka - pseudokonsenzus, nasuprot opštem uvjerenju da se članovi koji su učestvovali u odlučivanju osjećaju odgovornim i za njenu realizaciju.
Pored navedenih potencijalnih prednosti, kao i razloga zašto one u konkretnim situacijama nisu uvijek iskorištene, grupno odlučivanje u odnosu na individualno ispoljava i sljedeće nedostatke:
neuporedivo manja efikasnost zbog značajno više utrošenog vremena
inertnost za inicijative i pokretanje promjene
neuporedivo skuplji način donošenja odluke, itd.
Superiornost grupnog odlučivanja u odnosu na individualno jedva da relativno postoji ili se ne može dokazati, tako da ga treba selektivno koristiti ili mu davati prioritet iz strateško-moralnih razloga.
15
Literatura
Teorija odlučivanja – Prof. dr Đuro Mikić – Panevropski univerzitet Apeiron, 2008.
16
