1.0 PENGENALAN
Wacana sangat penting dalam kehidupan sehari-harian kita. Wacana boleh terjadi secara lisan mahupun tulisan. Wacana merupakan satu keseluruhan penglahiran bahasa oleh penutur atau penulis, iaitu penglahiran sistem bahasa dan unsur-unsur luar daripada sistem bahasa yang menyumbang kearah menjadikan pertuturan atau tulisan berkenaan bagi sesuatu yang bermakna dalam berkomunikasi (Asmah Hj. Omar : 1986). Hal ini dapat dikaitkan sengan sistem bahasa, iaitu fonologi, morfologi dan sintaksis selain daripada unsur luar daripada sistem bahasa. Peringkat fonologi melihatkan aspek tekanan suara, keras lembut dan lain-lain. Manakala peringkat morfologi melihatkan aspek tekanan kata dan lain-lain. Peringkat sintasksis pula memperlihatkan aspek intonasi, kesenyapan dan lain-lain. Menurut Henry Guntur Tarigan (1995 : 36) pula, wacana ialah satuan bahasa yang terlengkap dan tertinggi atau terbesar di atas kalimat atau klausa dengan koherensi atau kehesi tinggi yang berkesinambungan serta mempunyai awal dan akhir yang nyata disampaikan secara lisan atau tertulis. Kohesi merupakan keserasian hubungan antara unsur yang satu dengan unsur yang lain dalam wacana sehinggalah tercapai pengertian yang koheren. Kohesi merujuk pada perpautan bentuk, yakni bahasa sedangkan koherensi pada perpautan makna. Hubungan antara unsur bermaksud rentetan ayat yang berkaitan sehingga terbentuk makna yang serasi di antara kalimat-kalimat itu. Huraian daripada takrif wacana ini memperlihatkan persamaan dan perbezaan pendapat, namun begitu dapat dikatakan bahawa hakikat wacana itu terdiri daripada lapan unsur penting, iaitu satuan bahasa, terlengkap atau terbesar atau tertinggi, mengatasi ayat atau klausa, tersusun atau tersusun rapi atau koherensi, berkesinambunga, kohesi, bentuk lisan atau tulisan dan awal serta akhir. Namun demikian, tugasan ini akan memperlihatkan tentang maklumat lama dan baru serta tema dan rema. Mereka ini tergolong dalam bab topik. Topik boleh didefinisikan sebagai apa yang diperkatakan oleh sesuatu wacana, satu fragmen wacana atau satu ayat. Istilah topik berkaitan dengan deskripsi struktur ayat. Topik ayat berfungsi sebagai subjek dan komen berfungsi sebagai predikat. Komen ialah apa yang diperkatakan tentang topik.
1
2.0 KANDUNGAN
Pada dasarnya, tugasan ini akan melihat secara terperinci tentang maklumat baru dan lama serta tema dan rema dalam wacana. Maklumat
lama dan baru merupakan struktur
informasi dalam wacana. Tema dan rema pula merupakan struktur tematik dalam wacana, iaitu berfungsi pada peringkat klausa. 2.1 Maklumat Lama dan Baru
Maklumat yang disampaikan sama ada secara lisan atau tulisan disusun dengan cara tertentu dalam proses komunikasi. Dalam perbualan seharian, kita jarang memikirkan apa yang hendak dikatakan apatah lagi menyusunnya. Ini kerana ia dihasilkan secara natural atau spontan. Tetapi, apabila kita mengkaji bahasa, tanpa kita sedari kita mengenakan cara berkomunikasi. Struktur ini dibina dalam nahu bahasa dan berlaku pada peringkat klausa. Semua klausa mempunyai struktur informasi dan kita menggunakannya dalam lisan dan tulisan. Menurut Halliday, Halliday, struktur informasi merujuk kepada ‘proses interaksi di antara apa yang sudah diketahui atau dijangkakan dan apa yang baru atau tidak dijangkakan’. Unit informasi terdiri daripada satu unsur maklumat pilihan; bermakna boleh ada atau tidak ada. Yang ada hanya maklumat baru dalam ayat tersebut. Walau bagaimanapun, pembaca faham apakah maklumat lama yang yang ditiadakan, maklumat baru dan diikuti oleh satu unsur baru yang wajib (maklumat baru). Struktur maklumat terbahagi kepada dua iaitu maklumat lama dan maklumat baru. Maklumat lama adalah maklumat yang dijangka sudah diketahui oleh pendengar. Manakala maklumat baru adalah maklumat yang belum diketahui oleh pendengar. Maklumat baru biasanya berada pada bahagian kedua klausa. Sesebuah komunikasi dapat berlangsung dengan berkesan apabila penyapa dapat berkongsi pengetahuan bersama dengan pesapa. Pengetahuan yang dikongsikan ini selalunya terdapat pada permulaan klausa termasuk maklumat yang menjadi fokus kepada mesej penyapa, maklumat itu dikira baru. Manakala menurut Brown dan Yule (1983: 153) menyatakan struktur maklumat dilihat sebagai unit terkecil dalam struktur wacana dan unit lokal yang kecil pada peringkat frasa atau
2
klausa. Ianya merupakan sumber kepada penutur atau penulis untuk memberitahu penerima atau pendengar tentang maklumat. Jadual 2.1 Analisis Data Maklumat Lama dan Baru Maklumat Lama
Maklumat Baru
1. Aku lihat ibu cukup sedih.
Ibu sedih setiap kali ayah tidak pulang ke rumah.
2. Menurut Kak Fiqa, menerima
salinan
bapa pernah surat
terbang
Surat
itu
dikirim
kepada
Majlis
Agama
menggantikan bapa dengan orang lain.
daripada seorang anak jemaahnya. 3. Jadahnya, aku masih teragak-agak.
Dan, oleh sebab teragak-agak itu, sehinggalah pukul dua belas aku dapati bapa sudah tidur di atas katil tanpa kelambu.
4. Aku sudah sengsara melihat kegilaan dan pengorbanan bapa dalam politik.
Emak juga turut sengsara dulu apabila bapa meranduk dalam lumpur politik.
Dalam Jadual 2.1 di atas telah menunjukkan beberapa contoh ayat maklumat lama dan baru. Melalui contoh ayat yang pertama, sedih merupakan maklumat lama kerana telah dinyatakan dalam ayat sebelumnya. Maklumat baru dalam ayat ini ialah setiap kali ayah tidak pulang ke rumah.
Selain itu, dalam contoh ayat kedua juga dapat dilihat terdapat maklumat lama dan baru. Surat merupakan maklumat lama kerana telah dinyatakan dalam ayat yang sebelumnya. Maklumat baru dalam ayat ini ialah dikirim kepada Majlis Agama menggantikan bapa dengan orang lain kerana pembaca baru mengetahui perkara tersebut.
Contoh ayat ketiga juga telah menunjukkan terdapat maklumat lama dan juga maklumat baru. Teragak-agak merupakan maklumat lama kerana telah dinyatakan dalam ayat yang sebelumnya. Maklumat baru dalam ayat ini ialah sehinggalah pukul dua belas aku dapati bapa sudah tidur di atas katil tanpa kelambu kerana pembaca baru mengetahui perkara tersebut.
3
Dalam ayat terakhir juga terdapat maklumat lama dan baru. Sengsara merupakan maklumat lama kerana telah dinyatakan dalam ayat yang sebelumnya. Maklumat baru dalam ayat ini ialah bapa meraduk dalam lumpur politik. 2.2 Tema dan Rema
Mengikut Halliday (1994), tema ialah bahagian ayat yang sudah diketahui atau sekurangkurangnya jelas dalam situasi yang telah dimaklumkan lebih awal oleh pewacana. Bahagian ini dikenali ‘maklumat lama’. Tema juga adalah unsur yang berfungsi sebagai titik tolak mesej. Rema pula ialah bahagian ayat yang mengandungi ‘maklumat baru’ sebenar yang ingin disampaikan, yang antara lain, maklumat baru itu mengayakan pengetahuan pendengar atau pembaca wacana atau teks. Oleh itu struktur ayat atau klausa ialah tema mendahului rema. Jadual 2.2 Contoh Tema dan Rema dalam Ayat Tema
1. Setiap hari Khamis
Rema
beliau
akan
menghadiri
mesyuarat
di
Singapura. 2. Khairul
menziarahi kawannya di hospital.
3. Analisis wacana
ialah satu kursus yang sangat menarik.
Dalam Jadual 2.2. di atas menunjukkan contoh Tema dan Rema bagi tiga ayat yang disenaraikan. Untuk mengenal pasti dan memisahkan Tema dan Rema, penganalisis boleh melihat pada unsur transisi pada ayat atau klausa. Perkataan bergaris dalam jadual di atas adalah transisi ayat. Transisi menjadi sempadan bahagian maklumat baru. Ayat pertama dalam jadual di atas, misalnya setiap hari khamis ialah maklumat lama, iaitu maklumat yang sedia diketahui pembaca atau dinamakan Tema. Manakala beliau akan menghadiri mesyuarat di Singapura ialah maklumat baru, iaitu maklumat yang hendak dikhabarkan kepada pembaca. Unsur ini dinamakan Rema. Dari segi teori, Rema perlu sentiasa baru kerana di sinilah letaknya ‘kebaharuan’ maklumat dalam klausa atau ayat untuk penerima wacana.
4
Unsur binaan Tema pula boleh terdiri daripada unsur kata, gugusan kata atau klausa. Kata, gugusan kata atau klausa berkenaan boleh terdiri daripada salah satu kategori namaan (nominal), adverba atau frasa sendi (preposisi), atau kerjaan. Jadual 2.3 Contoh Binaan Tema dalam Ayat Tema atau Binaan Tema
1. Kita
Rema
mesti fasih menggunakan bahasa Melayu dalam kehidupan seharian.
2. Pusat Membeli Belah Giant
telah ditutup semalam.
3. Jikalau kita malas
kita akan menemui kegagalan.
Dalam Jadual 2.3 menunjukkan contoh analisis unsur binaaan Tema. Unsur Tema ayat pertama dibina daripada kata kategori namaan, iaitu kita. Unsur Tema ayat kedua pula dibina daripada gugusan kata namaan, iaitu pusat membeli belah Giant manakala Tema dalam ayat ketiga dibina daripada klausa adverba, iaitu jikalau kita malas. Tema dalam contoh Jadual 2.3 adalah Tema jenis mudah. Tema mudah terbina daripada satu unsur sahaja, sama ada daripada kategori namaan, adverba, atau frasa sendi. Tema ayat yang pertama hingga ketiga dalam jadual di atas adalah jenis Tema mudah kerana masing-masing terdiri daripada unsur namaan dan adverba. Pada hakikatnya, dalam berwacana, pengguna bahasa akan menghasilkan Tema majmuk juga. Tema majmuk majmuk terbina daripada daripada dua atau lebih unsur Tema Tema sama ada namaan, namaan, adverba, adverba, atau frasa sendi. Jadual 2.4 Analisis Unsur Binaan Tema Majmuk
Tema
Rema
1. Dari pagi ke malam
dia tidur sahaja.
Dalam Jadual 2.4 di atas menunjukkan contoh unsur binaan Tema Majmuk. Dalam ayat dari pagi dan di atas dapat dilihat tema ayat tersebut dibina daripadadua unsur frasa sendi, iaitu dari pagi 5
ke malam. Hal ini telah menunjukkan unsur binaan ini merupakan Tema Majmuk, iaitu terbina
daripada dua atau lebih unsur Tema. Mengikut Firbas, ada dua jenis Tema dalam ayat, iaitu sama ada Tema biasa (normal Theme) atau Tema luar biasa atau bertanda (marked theme). Tema Biasa
Tema Biasa dikatakan apabila struktur ayatnya ialah Pelaku – Proses – Sasaran atau dikenali dengan berstruktur Subject – Verb – Object (S-V-O). Oleh itu, lazimnya Tema biasa dibina daripada kategori namaan sama ada aras kata atau gugusan kata. Jadual 2.5 Contoh Tema Biasa Pelaku (S)
Proses (V)
Sasaran (O)
1. Saya
pergi
ke sekolah.
2. Dalang-dalang
amat peka
kepada khalayaknya.
Malaysia
Dalam Jadual 2.5 di atas, menunjukkan contoh Tema biasa. Tema ayat pertama dibina daripada kata namaan, iatu saya. Manakala Tema ayat kedua dibina daripada gugusan namaan, iaitu dalang-dalang Malaysia. Tema Bertanda
Tema bertanda atau tema luar biasa ini dikatakan apabila strukturnya bukan lagi S-V-O, sebaliknya ada tanda-tanda tanda- tanda tertentu digunakan. Tandanya ialah ‘proses’ atau main verb (V), ‘sasaran’ atau objek (O), ‘adverba’ atau ‘frasa sendi’ menajdi Tema. Jika Proses dan Sasaran menjadi Tema, peranan konteks ayat penting dalam hal pengluarbiasaan Tema ini. Jadual 2.6 Contoh Tema Bertanda Tema
Rema
1. Oleh itu
pengajaran ini perlu dijadikan iktibar .
2. Sering pula
kita melupakan adat Melayu. 6
Jadual 2.6 menunjukkan contoh Tema bertanda dalam ayat. Tema bagi ayat pertama dibina daripada frasa sendi, iaitu oleh itu. Manakala Tema bagi ayat yang kedua pula dibina daripada adverba, iaitu sering pula. 3.0 KESIMPULAN
Kesimpulannya, struktur informasi yang berkait dengan unsur dipanggil maklumat lama dan baru.
Maklumat lama adalah maklumat yang dijangka sudah diketahui oleh pendengar.
Manakala maklumat baru adalah maklumat yang belum diketahui oleh pendengar. Kedua-duanya penting kerana sesebuah wacana tidak dapat disampaikan dengan berkesan jika salah satu daripadanya tidak dikaikan sekali. Tema merupakan satu kategori tatabahasa yang formal yang merujuk kepada unsur pertama dalam klausa. Manakala rema pula adalah apa yang diperkatakan tentang tema dan selalunya merupakan predikat sesuatu ayat. Unsur binaan Tema terdiri daripada unsur kata, gugusan kata atau klausa yang boleh terdiri daripada salah satu kategori namaan (nominal), adverb atau frasa sendi. Unsur yang terbina juga dapat mewujudkan Tema mudah atau Tema majmuk. Selain itu, dari segi teori terdapat empat konfigurasi aliran Tematik dalam wacana atau teks iaitu aliran Tematik linear, Tema kekal, Tema berubah, dan Tematik rencam.
7
4.0 RUJUKAN
Analisis Wacana dalam Cerpen Pendoa yang Ikhlas. Dicapai pada 22 Mei 2012, daripada http://www.scribd.com/doc/86548535/5/MAKLUMAT.
Idris Aman.2010. Analisis Wacana. Bangi : Universiti Kebangsaan Malaysia. Bahas a Melayu Klasik . Kuala Sato Hirobumi @ Rahmat Abdullah. 1997. Analisis Nahu Wacana Bahasa
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
8
