POSEBNI DIO KRIVICNA DJELA PROTIV ZIVOTA I TIJELA Zastitni objekt krivicnih djela propisanih u ovom dijelu jeste zivot i tijelo covjeka, i vecina ovih krivicnih djela spada medju tzv klasicna krivicna djela koja su odavno predmet krivicnopravnog regulisanja. Zivot i tijelo covjeka kao kao zastitni objekt na skali vrijednosti dobara dobara zauzima najsvise najsvise mjesto. UBISTVO Nepovredivost zivota covjeka a time i njegova krivicnopravna zastita je apsolutna, i od krivicnopravne zastite se odustaje samo u odredjenim slucajevima slucajevima gdje je j e lisavanje zivota drugog lica jedini nacin da se se zastiti zivot (nuzna odbrana i krajnja nuzda) KZRS pravi razliku izmedju obicnog i teskog ubistva, a kod obicnog ubistva propisan je i njegov privilegovani oblik i dva privilegovana oblika ubistva koji su propisani kao posebna krivicna ubistvo na mah, mah, ubistvo ubistvo djete djeteta pr pr i por por odj odj aju), kao i krivicno djelo nehatnog lisenja zivota. djela (ubistvo Radnja izvrsenja obicnog ubistva sastoji se u lisavanju zivota drugog lica, dakle radnja moze biti svaka radnja koja je podobna da prouzrokuje prouzrokuje smrt, i osim radnje cinjenja to moze biti i radnja necinjenja. Posledica krivicnog djela jeste smrt drugog lica, i izmedju radnje i posledice mora postojati uzrocna veza. Kod krivicnog djela ubistva preovladava teorija ekvivalencije, odnosno condicio sine qua non i prema toj teoriji svaki uslov koji neposredno ili posredno predhodi posledici a bez koga ne bi nastupila, prdstavlja prdstavlja uzrok posledice. posledice. Propisana kazna za osnovni oblik ubistva jeste zatvor u trajanju od najmanje 5 godina, a osim toga postoji i laksi oblik ubistva, tj kada je ubistvo ucinjeno pod osobito olaksavajucim okolnostima i propisana kazna kazna jeste od 1 do 8 godina. godina. TESKO UBISTVO Krivicno djelo teskog ubistva ima vise svojih oblika, a jedan od oblika jeste ono koje je izvrseno na narocito svirep ili krajnje podmukao nacin. Kod ubistva na svirep nacin pojam svireposti se odredjuje objektivno-subjektivno i to znaci da je za postojanje tog oblika ubistva potrebno da se zrtvi nanese nepotrebna patnja i patnje mogu biti i psihicke i fizicke. Pored toga kod ucinioca mora postojati svijst o tome, tome, odnosno da on hoce hoce da muci zrtvu, zrtvu, tj svirepost mora mora biti posebno izrazena. izrazena. Za ubistvo na podmukao nacin takodje mora biti ostvarena objektivno-subjektivna komponenta. Na objektivnom planu potrebno je da se radi o posebno prikrivenom i potajnom nacinu preduzimanja preduzimanja radnje, a na subjektivnom subjektivnom planu da je kod ucinioca ucinioca posebno izrazena izrazena lukavost, prevarno prevarno postupanje kao i zloupotreba povjerenja zrtve (ubistvo supruznika za vrijeme vrijeme spavanja, trovanje zrtve pozvane kao kao gosta) Zakon predvidja i kvalifikatorne okolnosti npr: koristoljublje, izvrsenje i prikrivanje drugog krivinog djela, bezobzirna osveta. Koristoljublje postoji onda kada ucinilac djelo vrsi radi pribavljanja imovinske i materijalne koristi. Ubistvo radi prikrivanja drugog krivicnog djela (npr ubistvo svjedoka ocevidca) radi toga da se prikrije vec ucinjeno krivicno djelo. Zatim bezobzirna osveta postoji onda kada postoji nesrazmjera izmedju nanjetog zla i onog koje se vrsi kroz osvetu i ta nesrazmjera mora biti izrazena. izrazena. Zakon kao tesko ubistvo predvidja i umisljajno lisavanje zivota vise lica, zatim onda kada je zivota liseno maloljetno lice, dijete ili zena za koju ucinilac zna da je bremenita. Lisavanje zivota sudije ili javnog j avnog tuzioca u vezi sa vrsenjem njihove duznosti predstavlja tesko ubistvo, takodje i ubistvo vojnog i sluzbenog lica i na kraju kao tesko ubistvo predvidja se i ubistvo na organizovan nacin ili tzv naruceno ubistvo Za sva teska ubistva kazna zatvora je u trajanju od najmanje 10 godina, ili dozivotni zatvor.
1
UBISTVO NA MAH Ubistvo na mah predstavlja privilegovani oblk ubistva i okolnosti koje ga cine takvim moraju biti kumulativno ispunjene: 1) da je ubistvo izvrseno u stanju jake razdrazljivosti, 2) da je ucinilac u takvo stanje doveden bez svoje krivice, 3) da je djelo izvrseno na mah. 1) Pod pojmom razdrazenosti podrazumjevaju se odredjena afektivna stanja koja uticu na sposobnost rasudjivanja i odlucivanja. 2) Neophodno je da je ucinilac u takvo stanje doveden bez svoje krivice i to napadom, teskim zlostavljanjem i teskim vrijedjanjem od strane ubijenog 3) Treca okolnost koja mora biti kumulativno ispunjena uz prve dvije jeste da je ubistvo ucinjeno na mah, dakle odmah nakon napada ili vrijedjanja, odnosno dok traje j aka razdrazenost. razdrazenost. UBISTVO DJETETA PRI PORODJAJU Ovaj oblik ubistva se jos naziva i cedomorstvo, a presudno za predvidjanje ovog ubistva kao privilegovanog, jeste saznanje saznanje da se za vrijeme porodjaja i posle toga majka nalazi u stanju znacajnih psiho-fizickih poremecaja. poremecaja. Dakle ovo ubistvo postoji kada majka lisi zivota svoje dijete za vrijeme porodjaja ili neposredno neposredno posle porodjaja porodjaja pod uticajem stanja u kom se nalazi. Iz same privilegujuce okolnosti proizilazi da izvrsilac ovog djela moze biti samo majka djeteta a saizvrsilac ili saucesnik odgovara za obicno ubistvo, a obrnuto ako djelo izvrsi neko drugo lice a majka ga na to podstrekne i pomogne, ona ce biti saucesnik u privilegovanom ubistvu a to lice odgovara za obicno ubistvo. Radnja cicnjenja je kao i kod svakog ubistva, sastoji se u lisavanju zivota i moze se izvrsiti na razlicite nacine kao i necinjenjem. Objekt radnje je dijete odnosno novorodjence i nuzno je da je porodjaj zapoceo i da je dijete zivo, ako se radnja zapocne prema plodu, radice se o protivpravnom prekidu trudnoce. Propisana kazna kazna je zatvor zatvor od 6 mjeseci mjeseci do 5 godina. NEHATNO LISENJE ZIVOTA ZIVOTA To je takodje privilegujuci oblik ubistva i ovde se kao privilegujuca okolnost javlja nehat. Nehatno lisenje zivota postoji onda kada je ucinilac bio svjestan da usled njegovog cinjenja ili necinjenja moze nastupiti smrt drugog lica, ali je drzao da ce moci sprijeciti ili da nece nastupiti, kao i slucaj kada nije bio svjestan da moze nastupiti smrt drugog lica. Kod ovog krivicnog djela u praksi su najcesce situacije nepazljivog rukovanja rukovanja vatrenim oruzjem. Propisana kazna je od 6 mjeseci do 5 god. NAVODJENJE NAVODJENJE NA SAMOUBISTVO SAMOUBISTVO I POMAGANJE POMAGANJE U SAMOUBISTVU SAMOUBISTVU Ovo krivicno djelo ima vise oblika, a osnovni oblik postoji kada ucinilac navede drugo lice na samoubistvno ili mu u tome pomogne. Dakle radnja izvrsenja sastoji se u podstrekivanju podstrekivanju i pomaganju. Npr ako neko na na izricit zahtjev neizljecivom neizljecivom bolesniku pripremi pripremi smrtonosnu inekciju inekciju koju on sam sebi sebi da postojace ovo krivicno djelo, a ako mu je i ubrizga postojace krivino djelo ubistva. Propisana kazna za pomaganje pomaganje i podstrkivanje je od 6 mjeseci do 5 godina. Zakon predvidja i tezi oblik ovog krivicnog djela, tj kvalifikatornu okolnost i taj oblik postoji kada se dijelo podstrekivanja i pomaganja vrsi prema maloljetniku koji je navrsio 14 god ili prema licu cija je sposobnost da shvati i upravlja svojim postupcima znatno smanjena. Propisana kazna je zatvor do 2 do 10 godina. Najtezi oblik ovog krivicnog krivicnog djela postoji kada se vrsi prema prema licu koje nije navrsilo 14 godina zivota ili prema licu koje nije moglo da shvati znacaj svoga dijela. Ovde se ucinilac moze kazniti za tesko ubistvo. Kako za osnovni oblik, tako i za kvalifikovane oblike i za posebni oblik, potrebno je da je samoubistvo izvrseno, a u slucaju da je samoubistvo samoubistvo samo pokusano to predstavlja fakultativni osnov za ublazavanje kazne.
2
PROTIVPRAVNI PREKID TRUDNOCE Ovo krivicno djelo ima vise oblika, a osnovni oblik postoji kada se pobacaj vrsi uz pristanak trudne zene i pristanak mora biti dobrovoljan i dat od zene koja je svijesna znacaja prekida trudnoce i to zeli. Nema pristanka ako je prisutna sila ili pretnja, isto tako ako je pristanak dat od zenskog lica mladjeg od 16 godina bez pismene saglasnosti roditelja, usvojilaca ili staralaca. Za postojanje krivicnog djela potrebno je da se prekid vrsi protivno propisima, jer pod odredjenim uslovima prekid trudnoce je dozvoljen, npr kod trudnoce do navrsene 10 nedelje zakon skoro u potpunosti omogucava ostvarivanje tog prava (jedino ogranicenje je slucaj kada bi se time ozbiljno narusilo zdravlje i zivot zene). Izuzetno prekid trudnoce je dozvoljen i posle tog perioda, ali u slucajevima koje zakon predvidja: 1) kada se na osnovu medicinskih indikacija utvrdi da se drugacije ne moze spasiti zivot ili otkloniti tesko narusavanje zdravlja, 2) kada se moze ocekivati da ce se dijete roditi sa teskim tjelesnim ili dusevnim nedostacima, 3) kada je do zaceca doslo izvrsenjem krivicnog djela (silovanje, obljuba nad nemocnim licem, obljuba nad maloljetnim licem) Radnja izvrsenja je ostvarena kada je prekid trudnoce izvrsen,zapocet ili se pak trudnoj zeni pomagalo u vrsenju prekida trudnoce. Izvrsilac moze biti svako lice osim trudne zene koja ne moze odgovarati ni kao podstrekac. Propisani zatvor je od 3 mjeseca do 3 godine. Predvidjen je i tezi oblik koji postoji kada je pobacaj izvrsen bez pristanka zene i kazna zatvora je od 1 do 8 godina. Kvalifikovani oblik postoji i kada je nastupila teza posledica (smrt,teska tjelesna povreda ili tesko narusavanje zdravlja) TJELESNA POVREDA KZRS polazi od toga da se ovde radi o osnovnom obliku tjelesne povrede i stoga je vise ne naziva lakom tjelesnom povredom. Krivicno djelo iz ovog clana postoji u slucaju kada je nanjeta tjelesna povreda ili narusavanje zdravlja koje se ne moze smatrati teskom tjelesnom povredom. Za krivicno djelo tjelesne povrede propisana je novcana kazna ili zatvor do 2 godine i u pogledu krivice ovo krivicno djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem. TESKA TJELESNA POVREDA Najopstiji pojam tjelesne povrede moze se odrediti kao narusavanje tjelesnog intrgriteta ili zdravlja negog lica, s tim sto kad je u pitanju teska tjelesna povreda to narusavanje mora biti jaceg intenziteta. Ovo krivicno djelo ima vise oblika i to su : 1) obicna teska tjelesna povreda, 2) narocito teska teska tjelesna povreda, 3) teska tjelesna povreda kvalifikovana smrcu, 4) teska tjelesna povreda iz nehata i 5) teska tjelesna povreda na mah. 1) Obicna teska tjelesna povreda postoji ako usled povrede zivot povredjenog nije u opasnosti,zatim ako je unisten ili trajno oslabljen dio tijela ili organa koji se ne smatra vaznim ili ako je neki vazan organ ili dio tijela oslabljen ali ne trajno. Propisana kazna je zatvor od 6 mjes do 5 god. 2) Narocito teska tjelesna povreda ima pet obilka. Prvi oblik te povrede postoji onda kada je doveden u opasnost zivot povredjenog. Drgui oblik postoji kada je unisten ili trajno oslabljen neki vazan dio tijela. Treci oblik postoji onda kada je prouzrokovana trajna nesposobnost za rad. Cetvrti oblik se sastoji u trajnom i teskom narusavanju zdravlja povredjeno. Peti oblik postoji u slucaju da je tjelesna povreda kao posledicu imala unakazenost povredjenog. Kazna je zatvor od 1 do 8 godina. 3) Teska tjelesna povreda kvalifikovana smrcu postoji kada povredjeni usled neke povrede bilo teska ili lake umre. Propisana kazna je zatvor od 1 do 12 godina. 4) Teska tjelsna povreda iz nehata – kod ove povrede mora u subjektivnom elementu postojati svjesni ili nesjvjesni nehat. Propisan je zatvor do 3 godine 5) Teska tjelesna povreda na mah ima ista obiljezja kao i ubistvo na mah samo je posledica drugacija, dakle posledica je nanosenje teske tjelesne povrede. Napravljena je i razlika u pogledu kazne u zavisnosti da li je rijec o obicnoj teskoj, narocito teskoj, ili teskoj povredi kvalifikovanom smrcu (zatvor od 6 mjeseci do 5 godina)
3
UCESTVOVANJE U TUCI Kod ovog krivicnog djela inkriminisano je samo ucestvovanje u tuci,ova inkriminacija ima svoje kriminalno-politicko opravdanje prije svega u tome sto je svaka tuca u kojoj ucestvuje vise lica opasna i znaci ugrozavanje zivota i tijela. Radnja izvrsenja ovog krivicnog djela jeste ucestvovanje u tuci a pojam tuce se odredjuje kao fizicki obracun izmedju najmanje tri lica. Inace se uzima da pojam ‘’vise lica’’ zahtjeva samo dva lica ali kod ovog krivicnog djela to nije slucaj jer bi se tad znalo ko je izvrsio ubistvo ili tesku povredu. Za postojanje ovog krivicnog djela mora biti ispunjen i objektivni uslov kaznjivosti, koji se sastoji u tome da je u tuci neko lice liseno zivota ili tesko povredjeno. Propisana kazna za ovo krivicno djelo jeste zatvor do 3 godine. Predvidjen je i osnov za iskljucenje protivpravnosti – ne cini krivicno djelo ucestvovanja u tuci lice koje je bez svoje krivice uvuceno u tucu ili se branilo.
KRIVICNA DJELA PROTIV SLOBODA I PRAVA GRADJANA Zastitni objekt krivicnih djela iz ove glave jesu slobode i prava covjeka i gradjanina, radi se o licnim pravima i slobodama, pravima vezanim za licnost, licnu sferu. U ovoj glavi propisana su brojna krivicna djela POVREDA RAVNOPRAVNOSTI GRADJANA Ovo krivicno djelo ima osnovni, posebni i tezi oblik. Radnja osnovnog oblika je postavljena kao uskracivanje ili ogranicavanje slobode i prava gradjanina ili kao davanje gradjanima povlastica i pogodnosti. U prvom slucaju se neko potpuno lisava odredjenog prava ili slobode, a u drugom slucaju se nekome daje odredjeno pravo koje mu ne pripada. Za postojanje krivicnog djela nuzno je da se to cini na osnovu razlike u rasi, boji koze, vjeri, polu, jeziku, politickom ili drugom ubjedjenju. Diskriminacija postoji dakle i onda kada se neko favorizuje, kada mu se daje neka povlastica koj mu ne pripada. Propisana kazna je zatvor do 3 god. Tezi oblik postoji kada djelo ucini sluzbeno lice zloupotrebom sluzbenog polozaja i ovlascenja. Propisana kazna je zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. PRINUDA Zastitni objekt krivicnog djela prinude jeste sloboda odlucivanja i sloboda djelovanja kao jedno od osnovnih prava covjeka. Radnja izvrsenja je upotreba sile ili ozbiljna prijetnja upravljena na to da drugo lice nesto protiv svoje volje ucini ili ne ucini ili trpi. Izmedju prinude i onoga na sta se pasivni subjekt prinudjava mora postojati uzrocna veza. Sredstva prinude jesu sila ili ozbiljna pretnja. Kazna za osnovni oblik je novcana kazna ili zatvor do 1 godine. Predvidjen je i kvalifikovani oblik koji postoji kad se djelo vrsi upotrebom pretnje ubistvom, teskom povredom i otmicom. Propisana je kazna zatvora do 3 godine. OTMICA Ovo krivicno djelo ima osnovni i teze oblike a radnja izvrsenja se sastoji u odvodjenju ili zadrzavanju nekog lica upotrebom sile, pretnje, obmane ili nekog drugog nacina. Odvodjenje znaci promjenu mjesta protivno njegovoj volji, a zadrzavanje znaci njegovo sprecavanje da napusti mjesto. Subjektivno obiljezje jeste namjera da se oteto lice ne pusti na slobodu dok se od njega ili drugog lica ne iznudi novac ili neka druga imovinska korist ili da se neko lice prinudi da nesto ucini ili trpi. Za postojanje krivicnog djela nije potrebno da je ta namjera ni djelimicno ostvarena. Propisana je kazna zatvora od 1 do 8 godina. Tezi oblik postoji kada se djelo vrsi pretnjom ubistvom ili teskom povredom, ili se djelo vrsi prema djetetu ili maloljetnom licu, ili na svirep nacin, ili kada je ucinjeno u sastavu zlocinacke organizacije. Kazna je od 1 do 10 godina. Ista kazna je i kad je lice zadrzano duze od 15 dana ili je naruseno zdravlje. Najtezi oblik postoji u slucaju nastupanja smrti otetog lica i propisana je kazna zatvora u trajanju od 2 do 15 godina. Krivicno djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem i to direktnim.
4
PROTIVPRAVNO LISENJE SLOBODE Zastitni objekt ovog krivicnog djela jeste sloboda covjeka i pravo na slobodu kretanja i ovo krivicno djelo ima vise oblika. Osnovni oblik se sastoji u oduzimanju slobode kretanja nekom licu i to znaci sprecavanje nekog lica, protivno njegovoj volji, da promjeni mjesto na kome se nalazi. To ne moraju biti radnje slicne zatvaranju, npr ako bi se invalidu oduzelo pomocno sredstvo za kretanje (stakle ili kolica) postojala bi radnja ovog krivicnog djela. Za postojanje krivicnog djela potreban je i umisljaj koji mora obuhvatiti i svijest o protivpravnosti. Za osnovni oblik alternativno je propisana novcana kazna ili kazna zatvora do 1 godine. Tezi oblik postoji kada se kao izvrsilac javlja sluzbeno lice i da je djelo izvrsilo zloupotrebom svog polozaja ili ovlascenja. Propisana je kazna zatvora do 3 godine. Postoje i dva oblika koja su kvalifikovana tezom posledicom a to su: da je lisenje slobode trajalo duze od 15 dana, da je vrseno na svirep nacin, da je naruseno zdravlje ili kada je dijelo izvrseno prema djetetu ili maloljetnom licu. Kazna je zatvor od 1 do 5 godina. Najtezi oblik postoji u slucaju nastupanja smrti i za to je propisana kazna od 2 do 12 god zatvora. UGROZAVANJE SIGURNOSTI Radnja osnovnog oblika krivicnog djela sastoji se u upotrebi ozbiljne pretnje da ce se neko lice ili njemu blisko lice lisiti zivota, tesko tjelesno povrediti, lisiti slobode ili oteti, zatim nanjeti zlo podmetanjem pozara eksplozivom ili nekom drugom opasnom radnjom. Posledica krivicnog djela jeste ugrozena sigurnost pasivnog subjekta koja se manifestuje u njegovom osjecanju nesigurnosti. Za postojanje krivicnog djela potreban je umisljaj izvrsioca. Propisana je novcana kazna ili kazna zatvora do 1 godine. Tezi oblik postoji kada je ostvarena jedna od tri kvalifikatorne okolnosti: ako je djelo ucinjeno prema sluzbenom licu ili u vezi sa njegovim vrsenjem funkcije, ako je djelo ucinjeno prema vise lica, ako je djelo ucinjeno u sastavu grupe i zlocinacke organizacije. Pod pojmom vise lica podrazumjeva se najmanje dva lica. Kazna za tezi oblik je zatvor do 3 godine. NARUSAVANJE NEPOVREDIVOSTI STANA Ustavno je pravo gradjana pravo na nepovredivost stana i krivicno djelo ima osnovni i tezi oblik. Kod osnovnog oblika radnja izvrsenja se sastoji u prodiranju u tudji stan ili druge zatvorene prostore za koje ne postoji ovlascenje, ili pak u neudaljavanju iz stana na zahtjev ovlascenog lica. Prodiranje po pravilu, podrazumjeva upotrebu fizicke snage u cilju otklanjanja fizickih prepreka da se u stana ili prostorije udje, ali to nije nuzno jer se prodiranje moze izvrsiti i na drugi nacin. Objekt radnje izvrsenja pored stana jesu i drugi zatvoreni prostori koji sluze stanovanju (npr hotelska soba, kamp prikolica idr). Tako poslovni prostor ne bi mogao biti smatran objektom radnje. Propisana je novcana kazna ili zatvor do 1 godine. Posebni oblik cini lice koje neovlasceno pretresa stan i propisana je kazna kao i za osnovni oblik. A tezi oblik postoji onda kada djelo ucini sluzbeno lice zloupotrebom svog polozaja ili ovlascenja. Kazna za tezi oblik jeste zatvor do 3 godine. Krivicno djelo postoji samo onda kada je izvrseno sa umisljajem. POVREDA TAJNOSTI PISAMA ILI DRUGIH POSILJKI Kroz ovu inkriminaciju realizovan je ustavni princip o nepovredivosti slobode i tajnosti dopisivanja i od kog se moze napraviti izuzetak samo u ustavom predvidjenim slucajevima. Krivicno djelo ima vise oblika. Kod osnovnog oblika inkriminisana je povreda tajnosti pisama i drugih posiljki, kod oblika iz stava 2 neophodna je i namjera pribavljanja koristi, a kod oblika iz stava 3 kao ucinilac se pojavljuje sluzbeno lice u vrsenju slizbe. Osnovni oblik se moze izvrsiti na vise nacina, a prvi nacin je neovlasceno otvaranje tudjeg pisma, telegrama ili bilo kakvog drugog zatvorenog pisma i posiljke, ili saznanja sadrzaja posiljke koriscenjem posebnih uredjaja. Drugi nacin jeste neovlasceno zadrzavanje, prikrivanje, unistavanje ili predaja drugom tudjih pisama ili nekih drugih posiljki. Objekt radnje jeste tudje pismo,telegram, ili neka druga posiljka. Propisana je novcana kazna ili zatvor do 6 mjeseci.
5
Oblik iz stava 2 postoji kada izvrsilac saopsti drugom sadrzinu koju je saznao i za postojanje ovog krivicnog djela neophodno je da kod izvrsioca postoji namjera da izvrsenjem krivicnog djela sebi ili drugom pribavi korist ili nekom nanese stetu. Predvidjena je novcana kazna ili zatvor do 2 god. Tezi oblik iz stava 3 postoji onda kada je djelo izvrseno od strane sluzbenog lica zloupotrebom polozaja ili ovlascenja, ili od strane postanskog sluzbenika. Krivicno gonjenje se za oblik iz stava 1 preduzima se po privatnoj tuzbi.
KRIVICNA DJELA PROTIV IZBORNIH PRAVA Krivicna djela protiv izbornih prava se jos nazivaju izbornim krivicnim djelimam jer se njima ometa zakonsko sprovodjenje izbora i glasanja. Izborno pravo obuhvata pravo gradjanina da na nacin utvrdjen zakonom biraju i budu birani, da kandiduju i budu kandidovani, i da odlucuju o izbornim listama. Pojam izbora i referenduma blize je odredjen u KZRS. Pod izborima se smatraju izbori za clana Predsjednistva BiH, predsjednika RS, clanova Predstavnickog doma Parlamentarne skupstine BIH, poslanike Narodne skupstine RS, odbornike skupstine opstine grada, a referendumom se smatra neposredno izjasnjavanje gradjana o pitanjima za koja je to predvidjeno Ustavom ili zakonom. Kod ovih krivicnih djela izvrsilac je specifican, to su lica koja vrse neku funkciju u vezi sa izborima i glasanjem npr clan izborne komisije, clan birackog odbora. U ovoj glavi se nalaze sledeca krivicna djela : povreda birackog prava, povreda slobode opredjeljenja biraca, sprecavanje odrzavanja izbora ili glasanja, zloupotreba birackog prava, podmicivanje, povreda tajnosti glasanja, unistavanje izbornih isprava. POVREDA BIRACKOG PRAVA Biracko pravo je ustavno pravo i ovim djelom se ostvaruje krivicnopravna zastita tog prava. Postoji samo osnovni oblik ovog krivicnog djela, a djelo cini lice koje u namjeri da onemoguci vrsenje birackog prava, protivzakonito ne upise drugog u biracki spisak, izbrise ga iz tog spiska ili na drugi nacin uskrati vrsenje birackog prava. Alternativno je propisana novcana kazna ili zatvor do 1 godine. POVREDA SLOBODE OPREDJELJENJA BIRACA Isto tako zabranjeno je i nedozvoljeno uticanje na volju biraca, stoga je zabranjena upotreba sile, pretnje ili primjena nekih drugih nedozvoljenih sredstava da se utice na volja gradjana. Krivicno djelo ima osnovni i kvalifikovani oblik. Osnovni oblik postoji kada neko lice, silom, prijetnjom, obmanom, podmicivanjem ili neki drugi protivpravan nacin prinudi drugog ili na njega utice da na izborima ili glasanju vrsi ili ne vrsi to pravo, ili da glasa za ili protiv nekog predloga. Predvidjena kazna za ovaj oblik je zatvor do 1 godine. Kvalifikovani oblik postoji kada sve to ucini clan birackog odbora, izborne komisije ili drugo lice u vrsenju duznosti u vezi sa izborima. Predvidjena kazna je zatvor do 2 godine.
KRIVICNA DJELA PROTIV CASTI I UGLEDA Glavni zastitni objekat kod ove radnje jeste cast i ugled, i uobicajena je podjela casti na unutrasnju ili subjektivnu i spoljasnju ili objektivnu. Unutrasnja (subjektivna) cast je osjecanje koje svako lice posjeduje o sebi, a spoljasnja (objektivna) cast predstavlja uvazavanje koje jedno lice ima u odredjenom drustvu na osnovu svoje unutrasnje casti. UVREDA Pojam krivicnog djela uvrede se moze odredit na sledeci nacin: to je svaki napad na cast i ugled nekog lica koji ne predstavlja neko teze krivicno djelo. Krivicno djelo ima osnovni i t ezi oblik. Radnja kod osnovnog oblika ispoljava se kao omalovazavanje neke vrijednosti koja sacinjava cast i ugled nekog lica, a uvreda se moze preduzeti na razlicite nacine: usmeno, pismeno, gestovima, znacima. Propisana kazna za osnovni oblik jeste novcana kazna ili zatvor do 3 mjeseca.
6
Tezi oblik postji kada je uvreda ucinjena putem stampe, radija, televizije i drugih sredstava javnog informisanja ili na javnom skupu. Za ovo je propisana novcana kazna ili zatvor do 6 mjeseci. Protivpravnost je iskljucena ako je djelo ucinjeno u odredjenoj oblasti drustvenog zivota (naucnom, knjizevnom ili umjetnickom djelu, vrsenju sluzbene duznosti, ili ako to nije ucinjeno u namjeri povrede necije casti i ugleda.
KRIVICNA DJELA PROTIV POLNOG INTEGRITETA SILOVANJE KZRS je prilikom propisivanja krivicnog djela silovanja napustio tradicionalni nacin propisivanja,prema kome silovati moze samo muskarac zenu i to onu sa kojom ne zivi u bracnoj zajednici. Medjutim KZRS sad slijedi savremene tendencije u ovoj oblasti, a prije svega polazi od stava da se ne pravi razlika izmedju pola ucinioca i zrtve, niti u pogledu vrste seksualne radnje. Osnovni oblik krivicnog djela silovanja postoji onda kada neko drugoga prinudi na obljubu ili neku drugu polnu radnju upotrbom sile ili pretnjom. Pod pojmom obljube u krivicnom pravu se podrazumjeva se prodiranje muskog polnog organa u zenski. Lice prema kome je usmjerena prinuda treba da se protivi tome, ali to ne znaci da se to protivljenje uvijek mora manifestovati u davanju fizickog otpora odredjenog intenziteta, pogotovo ne u davanju stalnog otpora u toku trajanja obljube, jer zrtva moze iz raznih razloga prestati sa davanjem otpora a da to ne znaci njen pristanak. Pasivni subjekt krivicnog djela jeste bilo koje lice, musko ili zensko, a cinjenica da je izvrsilac sa tim licem zivjeo u vanbracnoj zajednici ili pak u braku ne iskljucuje postojanje krivicnog djela. I prostitutka moze biti pasivni subjekt. Krivicno djelo moze biti izvrseno samo sa umisljajem koji mora obuhvatiti svijest da se obljuba vrsi protiv volje drugog lica upotrebom sile ili pretnje. Predvidjena je kazna zatvora od 1 do 10 godina. Krivicno djelo ima i tezi oblik i obuhvata sledece kvalifikatorne okolnosti: ako je usled silovanja nastupila teska tjelesna povreda (zatvor od 3 do 15god), tesko narusavanje zdravlja ili trudnoca zenskog lica. Zatim ako je djelo izvrseno prema maloljetnom licu ili na svirep i ponizavajuci nacin, najtezi oblik postoji u slucaju nastupanja smrti prema kome je izvrseno (zatvor najmanje 5 god). OBLJUBA NAD NEMOCNIM LICEM Krivicno djelo ima osnovni i kvalifikovane oblike, a osnovni oblik postoji kad se nad nekim licem izvrsi obljuba tako sto se iskoristi dusevno oboljenje, nedovoljna dusevna razvijenost, dusevna poremecenost ili neko drugo stanje usled kojeg ono nije sposobno za otpor. Potrebno je da je obljuba izvrsena iskoristavanjem nekog od tih stanja. Krivicno djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem a propisana kazna za osnovni oblik jeste zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. Predvidjene su kvalifikatorne okolnosti kao i kod silovanja: ako je djelo ucinjeno prema maloljetnom licu ili na narocito svirep i ponizavajuci nacin, ili je izvrseno od strane vise lica, ili je nastupila teska tjelesna povreda, zatim narusavanje zdravlja i trudnoca zenskog lica. Postoji isto tako i najtezi oblik a to je nastupanje smrti. Kazna zatvora je u trajanju od najmanje 5 god.
KRIVICNA DJELA PROTIV BRAKA I PORODICE Ustav propisuje da porodica, majka i dijete uzivaju posebnu zastitu, a brak i porodica su ustanove koje su prije svega regulisane porodicnim pravom, medjutim ni ova grana ne moze regulisati sve odnose zato sto oni u velikoj mjeri predstavljaju intimnu sferu u koju ne treba pretjerano zalaziti. Nesporno je da je porodica osnovno jezgro svakog drustva i krivicno pravo mora u nekim slucajevima da intervenise i sankcionise neke teske povrede dobara i vrijednosti. Ova glava obuhvata i sledeca krivicna djela: oduzimanje maloljetnog lica, promjena porodicnog stanja, zapustanje i zlostavljanje maloljetnog lica, nasilje u porodici, krsenje porodicnih obaveza.
7
DVOBRACNOST-bigamija Dozvoljen je brak sa jednim licem suprotnog pola, brak sa vise muskaraca ili vise zena nije dozvoljen, a zkonodavstvo propisuje i krivicno djelo dvobracnosti (bigamija). Krivicno djelo sastoji se u zakljucenju braka od strane lica koje se vec nalazi u braku. Postoje dva osnovna oblika : zakljucenje braka od strane lica koje se vec nalazi u braku ili zakljucenje braka sa licem za koje se zna da se nalazi u braku. Radnja se u oba slucaja sastoji u zakljucenju braka, a uslov za postojanje krivicnog djela jeste da se jedno od tih lica nalazi u braku, ako nema toga nece postojati krivicno djelo. Krivicno djelo moze se uciniti od momenta kad je prethodni brak zakljucen, pa sve dok ne prestane na nacin predvidjen zakonom. Brak prestaje smrcu bracnog druga, proglasenjem nestalog bracnog druga umrlim,ponistenjem i razvodom. Predvidjena je novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Ako bi jedno lice zakljucilo vise brakova iako se nalazi u braku, postojao bi sticaj krivicnih djela dvobracnosti. VANBRACNA ZAJEDNICA SA MALOLJETNIM LICEM Vanbracna zajednica izmedju punoljetnih lica ne pradstavlja krivicno djelo, a takodje ni izmedju maloljetnih lica. Medjutim postojanje vanbracne zajednice izmedju punoljetnog i maloljetnog lica od 14 do 16 godina nije dozvoljena. Krivicno djelo ima dva osnovna i jedan tezi oblik. Prvi osnovni oblik krivicnog djela cini ono punoljetno lice koje zivi u vanbracnoj zajednici sa maloljetnim licem od 14 do 16 godina. Izvrsilac krivicnog djela moze biti samo punoljetno lice. Predvidjena je novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Drugi oblik sastoji se u dopustanju ili navodjenju maloljetnog lica od 14 do 16 godina da zivi u vanbracnoj zajednici, ako je ovo izvrseno od strane roditelja ili staraoca, dakle izvrsioc je roditelj, staraoc ili usvojilac. Propisana je kazna kao i za prosli oblik. Tezi oblik postoji kada je djelo ucinjeno iz koristoljublja (da se dodje do imovinske koristi). Ucinilac ce se kazniti zatvorom do 3 godine. IZBJEGAVANJE DAVANJA IZDRZAVANJA Osnovni oblik ovog krivicnog djela sastoji se u izbjegavanju da se daje izdrzavanje za lice koje je neko po zakonu duzan da izdrzava i za postojanje osnovnog oblika potrebno je da su i spunjena dva uslova: 1) da je obaveza nekog lica na izdrzavanje ustanovljena na osnovu izvrsenja sudske odluke, 2) da ucinilac izbjegava da daje izdrzavanje za lice koje je po zakonu duzan da izdrzava. Ako neko lice ima obavezu da izdrzava vise lica, pa izbjegava svoje obaveze, cini toliko krivicnih djela koliko ima korisnika izdrzavanja. Predvidjena je alternativno novcana kazna ili zatvor do 1 godine. Odredjen je i tezi oblik ovog krivicnog djela, koji ce postojati u slucaju nastupanja teskih posledica za izdrzavano lice, npr ako je lice oboljelo. Predvidjena kazna za ovaj oblik je kumulativno novcana kazna i zatvor do 2 godine.
KRIVICNA DJELA PROTIV ZDRAVLJA LJUDI NESAVJESNO PRUZANJE LJEKARSKE POMOCI Krivicno djelo ima dva osnovna oblika koja se razlikuju samo po t ome ko moze biti izvrsilac, i prvi oblik postoji onda kada se ljekar pri pruzanju ljekarske pomoci ne pridrzava pravila ljekarske struke, pa tim prouzrokuje znatnije pogorsanje zdravlja nekog lica. Drugi oblik postoji onda kada se drugi zdravstveni radnik pri pruzanju medicinske pomoci ne pridrzava pravila zdravstvene struke i pri tome prouzrokuje znatnije pogorsanje zdravstvenog stanja nekog lica. Dakle krsenje tih pravila moze imati teske posledice po pacijenta. Propisana kazna za umisljajni oblik jeste zatvor do 3 godine, a za nehatni oblik propisana je novcana kazna ili zatvor do 1 godine. Krivicno djelo ima i kvalifikovani oblik, npr ako je nastupila teska tjelesna povreda ili tesko narusavanje zdravlja tih lica i propisana je kazna od 1 do 8 godina, a za nehatni oblik od 6 mjeseci do 5 godina. Najtezi oblik postoji kada kada usled ovog djela nastupi smrt lica. Propisana kazna za umisljajno djelo je od 2 do 12 godina, a za nehatni oblik od 1 do 8 god.
8
NEOVLASCENA PROIZVODNJA I PRODAJA OPOJNIH DROGA Opojne droge u medicini imaju pozitivne efekte, medjutim njihovo dejstvo je visestruko stetno kad se upotrebljavaju nekontrolisano i bez medicinskog nadzora. Ovim krivicnim djelom stiti se zdravlje ljudi i pri tom se nije islo tako daleko da se kao krivicno djelo proglasi i sama upotrba opojnih droga. Radnja izvrsenja ovog djela sastoji se u razlicitim djelatnostima kao sto su: proizvodjnja, prerada, nudjenje na prodaju, kupovina, drzanje ili prenosenje radi prodaje, posredovanje u prodaji ili kupovini. Objekt krivicnog djela su supstance ili preparati koji su propisima proglaseni za opojne droge a tabela opojnih droga sadrzana je u Jedinstvenoj konvenciji o opojnim drogama i supstancama. Izvrsilac moze biti bilo koje lice, a za odgovornost se trazi umisljaj. Predvidjena je kazna zatvora od 1 do 10 god. Teze djelo postoji kada ucinjeno od strane vise lica koja su se udruzila za vrsenje tih djela dakle organizovana mreza. A pod izrazom vise lica podrazumjeva se najmanje dva lica.
KRIVICNA DJELA PROTIV PRAVA IZ RADNIH ODNOSA I SOCIJALNOG OSIGURANJA POVREDA OSNOVNIH PRAVA RADNIKA Krivicno djelo povrede osnovnih prava radnika sastoji se u svjesnom nepridrzavanju zakona ili drugih propisa o odredjenim pravima iz radnog odnosa i o posebnoj zastiti na radu omladine, zena i invalida. Lica u radnom odnosu imaju niz prava koja iz njega proizilaze (pravo na odgovarajucu zaradu, pravo na ograniceno radno vrijeme, na dnevni i nedeljni odmor i odsustvo). Zene, zatim omladina (zaposleni mladji od 18 god) i invalidi imaju posebnu zastitu na radu. Radni odnos moze da zasnuje svako lice koje je navrsilo 15 godina zivota i koje ima opstu zdravstvenu sposobnost. Radnja izvrsenja krivicnog djela sastoji se u svjesnom nepridrzavanju propisa: zasnivanja ili prestanka radnog odnosa, plati i naknadama, radnom vremenu, odmoru ili odsustvu itd. Radnja se moze izvrsiti kako cinjenjem tako i necinjenjem, cinjenje ce postojati onda kada se pogresno primjenjuje propis, a necinjenje kad se ne primjenjuje odgovarajuci propis kad to treba. Povreda se sastoji u uskracivanju ili ogranicavanju prava koje pripada zaposlenom. Predvidjena je alternativno novcana kazna ili zatvor do 1 godine. POVREDA PRAVA IZ SOCIJALNOG OSIGURANJA Pravo na socijalno osiguranje garantovano je Ustavom RS i njime se obezbjedjuje pravo na zdravstvenu zastitu, starosnu i invalidsku penziju i drugi oblici socijalnog osiguranja. Krivicno djelo sastoji se u svjesnom nepridrzavanju zakona i propisa o socijalnom osiguranju i moze se sastojati u cinjenju i necinjenju. Posledica se sastoji u uskracivanju ili ogranicavanju nekom licu prava koje mu po propisima pripada. Kao izvrsilac se moze pojaviti bilo koje lice, ali to ce po pravilo biti ono odgovorno ili sluzbeno lice koje j e zaposleno na odgovarajucem mjestu. Za postojanje krivicnog djela zahtjeva se umisljaj a alternativno je propisana novcana kazna ili zatvor do 1 godine. ZLOUPOTREBA PRAVA IZ SOCIJALNOG OSIGURANJA Ovo krivicno djelo cini lice koje simuliranjem ili prouzrokovanjem bolesti ili nesposobnosti za rad ili drugi protivpravan nacin postigne da mu se prizna neko pravo iz socijalnog osiguranja. Radnja izvrsenja se moze ostvariti na tri nacina: simuliranjem, prouzrokovanjem bolesti ili nesposobnosti za rad, i kao i na bilo koji drugi protivpravan nacin. Za postojanje krivicnog djela trazi se da je nastupila odredjena posledica tj da je neko pravo iz socijalnog osiguranja zaista priznato (npr pravo na invalidsku penziju). Ukoliko do toga ne dodje postojace pokusaj koji nije kaznjiv. Izvrsilac moze biti lice koje koristi prava iz socijalnog osiguranja a na subjektivnom planu zahtjeva se umisljaj. Alternativno je propisana novcana kazna ili zatvor do 1 godine.
9
KRIVICNA DJELA PROTIV IMOVINE Krivicna djela protiv imovine spadaju u tzv klasicna krivicna djela a zastitni objekt jeste imovina a napad na imovinu se razlikuje kod pojedinih krivicnih djela iz ove glave. Karakteristika vecine krivicnih djela iz ove oblasti jeste da se ona vrse u namjeri pribavljanja protivpravne imovinske koristi. KRADJA Kradja spada u krivicna djela protiv pokretne imovine i djelo kradje ima tri oblika: obicnu kradju, tesku kradju i sitno djelo kradje. Radnja izvrsenja sastoji se u oduzimanju drugome tudje pokretne stvari. Pojam oduzimanja je u tjesnoj vezi sa pritezanjem nad pokretnom stvari, i smatra se da oduzimanje postoji onda kada je doslo do prekidanja tudjeg pritezavanja i zasnivanja pritezanja od strane izvrsioca. Nije prema tome potrebno da se stvar oduzme od vlasnika, ni od drzaoca, dovoljno je da postoji samo fakticka vlast nas predmetom, tj pritezanje. Ne moze se oduzeti napustena stvar (derelikcija), jer prema njoj ne postoji pritezanje i nema vise ni svojine. U pogledu izgubljene stvari prekinuta je fakticka vlast nad stvari tj nema vise pritezanja, ali postoji potreba za krivicnopravnom zastitom imovine u tom slucaju, tako da lice koje nadje izgubljenu stvar moze izvrsiti krivicno djelo utaje a ne kradju. Objek radnje jeste tudja pokretna stvar, a moraju biti ispunjena tri uslova: 1) da se radi o stvari, 2) da je stvar pokretna, 3) da je stvar tudja. U vezi sa prvim uslovom, pojam stvari se odredjuje kao predmet materijalne prirode koji moze biti objekt pritezanja i koji ima odredjenu vrijednost (stvar se prosiruje i na proizvedenu ili skupljenu energiju, telefonske impulse).Kada je u pitanju tzv zbirna stvar (sastoji se iz dvije ili vise stvari) nesporno je da postoji samo jedan objekt i jedno krivicno djelo kradje bez obzira na broj tih stvari. Neophodno je da postoji namjera da se prisvajanjem tudje pokretne stvari sebi ili drugom pribavi protivpravna imovinska korist, nije potrebno da je doslo do prisvajanja, neophodno je samo da postoji namjera da se to ostvari. Ukoliko nedostaje ta namjera, radice se o krivicnom djelu oduzimanja tudje stvari. U slucaju da ucinilac pogresno drzi da je stvar nicija ili da je stvar njegova, krivicna odgovornost je iskljucena po osnovu stvarne zablude. Propisana kazna za krivicno djelo kradje jeste novcana kazna ili zatvor do 3 godine. Takodje postoji i laksi oblik kradje (sitna kradja) i on postoji kada su kumulativno ispunjena dva uslova: da vrijednost ukradene stvari ne prelazi iznos od 200km, i da je ucinilac isao sa tim da pribavi malu imovinsku korist. Propisana je novcana kazna ili zatvor do 1 godine. TESKA KRADJA Krivicno djelo kradje prerasta u tesku kradju ukoliko je izvrsena pod nekom od kvalifikatornih okolnosti, a te okolnosti se odnose na nacin izvrsenja kradje, vrijeme, vrstu i vrjednost ukradenih stvari. Predvidjeno je osam oblika teske kradje, pri cemu je sest oblika zapreceno istom kaznom, a kod dva oblika je propisana teza kazna. 1) Kod prvog oblika teske kredje radnja izvrsenja je postavljena alternativno i sastoji se u: obijanju, provaljivanju i drugom savladjivanju vecih prepreka da se dodje do stvari. Pod obijanjem se podrazumjeva nasilno prodiranje u zatvorene prostorije upotrbom fizicke snage. Provaljivanjem se smatra ulazenje ili otvaranje zatvorenih prostora bez fizickog ostecenja (npr upotrebom laznog klj uca, uskakanjem kroz otvoren prozor, preskakanje ograde) 2) Kradja ucinjena na narocito opasan i drzak nacin - radi se o dva oblika teske kradje i ona mora biti izvrsena na takav nacin, odnosno takvim sredstvima da je moglo doci do opasnosti po zivot, tjelo ili imovinu ili bilo kojeg drugog lica. Nije potrebno da je opasnost zaista i nastupila. Kradja na narocito drzak nacin postoji onda kada je izvrsena na takav nacin da prelazi uobicajenu drskost koja po pravilu postoji kod obicne kradje. 3) Teska kradja postoji i u slucaju kada je ucinjena od strane lica koje je pri sebi imalo neko oruzje ili opasno sredstvo radi napada ili odbrane. Dakle potrebno je da je to lice u vrijeme kradje kod sebe imalo neko oruzje, a u slucaju da ga upotrebi, nece se raditi o teskoj kradji, vec razbojnistvu ili razbojnickoj kradji.
10
4) Teska kradja postoji i kad je ucinjena od strane vise lica koja su se udruzila za vrsenje kradje, a pod pojmom vise lica se podrazumjeva najmanje dva lica/ 5) Teska kradja postoji i onda kada je izvrsena iskoriscavanjem stanja prouzrokovanog pozarom, poplavom, zemljotresom ili slicnom nesrecom. Dakle radi se o zloupotrebi vanrednih situacija ili elementarnih nepogoda. 6) Teska kradja postoji i kad se iskoristava nemoc ili drugo tesko stanje nekog li ca Za prethodne oblike teske kradje predvidjen je zatvor od 1 do 8 godina. 7) Teska kradja postoji i onda kada vrijednost ukradene stvari prelazi iznos od 10 000KM, a kod utvrdjivanja vrijednosti stvari, mjerodavna je njena trzisna vrijednost. Za ovaj oblik teska kradje predvidjen je zatvor u trajanju od 1 do 10 godina. 8) Tezi oblik teske kradje postoji u slucaju kada je kradja izvrsena u odnosu na stvar od posebnog istorijskog, naucnog ili kulturnog znacaja ili kada vrijednost ukradene stvari prelazi iznos od 50 000KM. za ovaj oblik propisana je kazna zatvora od 3 do 15 godina.
RAZBOJNICKA KRADJA Ovo krivicno djelo predstavlja slozeno krivicno djelo sastavljeno iz kradje i prinude i zato sadzi elemente ta dva krivicna djela. Radnja izvrsenja se sastoji u upotrebi sile ili pretnje da ce se neposredno napasti na zivot ili tijelo u namjeri da se ukradena stvar zadrzi. U pogledu vrijednosti ukradene stvari stav je sudske prakse da je za postojanje razbojnicke kradje irelevantna njena vrijednost, tj ona se moze izvrsiti i u pogledu stvari koja je predmet sitnog djela kradje. Djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem i mora postojati i namjera da se ukradena stvar zadrzi. Propisana je kazna zatvora od 1 do 10 godina. Predvidjen je i kvalifikovani oblik ovog krivicnog djela koji postoji onda kada pribavljena imovinska korist prelazi 50 000KM, ili ako je nanjeta teska tjelesna povreda ili ako je djelo ucinjeno od strane vise lica. Najtezi oblik postoji onda kada je pri izvrsenju djela neko lice umisljajno liseno zivota i propisana je kazna zatvor od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor. RAZBOJNISTVO Krivicno djelo razbojnistva je slozeno krivicno djelo sastavljeno iz krivicnog djela prinude i krivicnog djela kradje, tj to je kradja koja se vrsi upotrebom prinude. Radnja izvrsenja sastoji se u oduzimanju tudje pokretne stvari upotrbom sile ili prijetnje. Dakle radi se o dvoaktnom krivicnom djelu za cije postojanje se trazi da su kumulativno preduzete obje radnje: i upotreba sile i oduzimanje tudje pokretne stvari. Za postojanje krivicnog djela neophodan je umisljaj koji obuhvata da se upotrebom sile oduzme tudja stvar. Predvidjena kazna je zatvor od najmanje 1 godine. Predvidjen je i kvalifikovani oblik koji postoji u slucaju kada je izvrsenjem krivicnog djela pribavljena imovinska korist u iznosu od preko 50 000KM, ili kad je nanjeta teska tjelesna povreda nekom licu. Kazna je zatvor od 5 do 15 god. Najt ezi oblik razbojnistva postoji kada je neko lice liseno zivota, a zaprecena kazna je najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor. UTAJA Krivicno djelo utaje ima osnovni, tezi i laksi oblik. Radnja izvrsenja osnovnog oblika sastoji se u prisvajanju tudje pokretne stvari koja je izvrsiocu povjerena. Prisvajanje postoji onda kada izvrsilac pocne da se prema povjerenoj stvari ponasa kao vlasnik. Za postojanje krivicnog djela neophodno je da je prisvajanje izvrseno u namjeri da se sebi ili drugom pribavi imovinska korist. Objekt krivicnog djela je tudja pokretna stvar a propisana kazna za osnovni oblik jeste novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Postoji i tezi oblik ovog krivicnod djela, tj kada ovo djelo izvrsi staralac, i kvalifkatornu okolnost ovde cini iskoristavanje i zloupotreba odnosa povjerenja, tj cinjenica da staralac zloupotrebljava svoj polozaj u odnosu na povjerenu pokretnu imovinu lica koje mu je povjereno na staranje. Kazna je novcana ili zatvor do 3 godine. Tezi oblik je i kad je utajena stvar od posebnog istorijskog, naucnog ili kulturnog znacaja i kada vrijednost stvari prelazi iznos od 10 000KM.
11
Propisana je kazna od 6 mjeseci do 5 godina. Najtezi oblik postoji onda kada je vrijednost utajene stvari preko 50 000KM (zatvor od 1 do 8 godina) Laksi oblik utaje postoji u tri slucaja: utaja stvari koja je nadjena, utaja stvari do koje se slucajno doslo i utaja stvari cija vrijednost ne prelazi 200KM, a ucinilac je isao sa time da pribavi malu imovinsku korist. Za oblike utaje krivicno gonjenje se preduzima po privatnoj tuzbi. PREVARA Krivicno djelo prevare ima osnovni, tezi i laksi oblik. Radnja izvrsenja osnovnog oblika sastoji se u navodjenju nekog lica da nesto ucini ili ne ucini na stetu svoje ili tudje imovine. To znaci da se radnjom izvrsenja ne prouzrokuje neposredna steta na imovinu, vec se pasivni subjekt navodi da on sam, cinjenjem ili necinjenjem to ucini na svojoj ili tudjuoj imovini. Navodjenje se vrsi na dva nacina: dovodjenjem u zabludu tog lica laznim prikazivanjem ili prikrivanjem cinjenica, i odrzavanjem u zabludi. Dovodjenje u zabludu jeste stvaranje pogresne predstave o nekim cinjenicama. Posledica krivicnog djela sastoji se u cinjenju ili necinjenju pasivnog subjekta na stetu svoje ili tudje imovine. Steta na imovini mora zaista i da nastupi, nije dovoljno samo ugrozavanje. A na subjektivnom planu potreban je i umisljaj. Propisana je kazna zatvora do 3 godine Tezi oblik krivicnog djela postoji kada je pribavljena imovinska korist u iznosu preko 10 000KM i kazna je zatvor od 6 mjeseci do 5 godina, a najtezi oblik postoji kada iznos prelazi preko 50 000KM i kazna je zatvor od 1 do 10 godina. Kod lakseg oblika privilegujuca okolnost predstavlja namjeru da se prevarom drugi osteti a ne i da se pribavi imovinska korist i za ovaj oblik predvidjena je novcana kazna ili zatvor do 1 godine. Drugi laksi oblik postoji kada su kumulativno ispunjena dva uslova: da je djelom pribavljena imovinska korist do 200KM i da je ucinilac isao sa tim da pribavi malu imovinsku korist. Alternativno je propisana novcana kazna ili zatvor do 1 godine. IZNUDA Ovo krivicno djelo ima tri oblika: osnovni, tezi i najtezi a zastitni objekt je imovina u cijelini, kako stvari tako i imovinska prava. Radnja izvrsenja se sastoji u prinudjavanju pasivnog subjekta da nesto ucini ili ne ucini na stetu svoje ili tudje imovine. Prinuda se sastoji u upotrebi sile ili pretnje (ne trazi se kvalifikovana pretnja) i steta mora nastupiti da bi postojalo krivicno djelo i mora postojati namjera pribavljanja imovinske koristi. Propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Tezi oblik krivicnog djela postoji onda kada je izvrsenjem djela pribavljena protivpravna korist u iznosu koji prelazi 10 000KM i kazna je zatvor od 1 do 8 godina. Drugi tezi oblik je kad je pribavljena imovinska krosti preko 50 000KM ili ako je pri izvrsenju upotrbljeno oruzje ili ako je djelo ucinjeno od strane vise lica. Kazna je od 2 do 12 godina zatvora. Najtezi oblik krivicnog djela ima kao kvalifikatornu okolnost cinjenicu da se ucinilac za nagradu bravi vrsenjem ovog djela. Bavljenje znaci da je iznuda vise puta vrsena a zaprecena kazna je od 3 do 15 godina zatvora. PRIKRIVANJE Krivicno djelo ima tri oblika: osnovni, tezi i laksi oblik. Radnja izvrsenja osnovnog oblika sastoji se u prikrivanju, proturanju, kupovini, primanju u zalog ili pribavljanju na drugi nacin stvari koja je pribavljena krivicnim djelom. Za postojanje krivicnog djela potreban je umisljaj i znanje izvrsioca da je stvar pribavljena krivicnim djelom. Za osnovni oblik propisana je novcana kazna ili zatvor u trajanju do 3 godine. Tezi oblik prikrivanja postoji u dva slucaja: ako je djelo ucinjeno u sastavu grupe ili zlocinacke organizacije, ako vrijednost stvari koju prikrivaju prelazi iznos od 20 000KM. A ako ta vrijednost prelazi 100 000KM postojace najtezi oblik koji je zaprecen kaznom zatvora od 1 do 10 god. Laksi oblik postoji onda kada ucinilac nije znao da je stvar pribavljena krivicnim djelom ali je mogao ili je bio duzan da zna, i zaprecena kazna za laksi oblik je novcana kazna ili zatvor do 2 godine.
12
OSTECENJE TUDJE STVARI Ovo krivicno djelo ima osnovni oblik i dva teza. Radnja izvrsenja osnovnog oblika je: ostecenje tudje stvari, unistenje tudje stvari, cinjenje neupotrebljivom tudje stvari. Ostecenje postoji onda kada su svojstva stvari djelimicno promjenjena u negativnom smislu. Unistenje znaci potpuno mjenjanje svojstva stvari u negativnom smislu tako da ona vise ne postoji. Stvar je ucinjena neupotrebljivom onda kada se vise uopste ne moze koristiti, kad ne moze da sluzi svojoj namjeni. Propisana kazna za osnovni oblik je novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Tezi oblik postoji onda kada steta prouzrokovana ostecenjem tudje stvari prelazi 10 000KM i kazna za taj oblik je zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. Ako steta prelazi 50 000KM postojace najtezi oblik za koji je predvidjena kazna od 1 do 8 godina zatvora. Gonjenje za osnovni oblik preduzima se po privatnoj tuzbi.
KRIVICNA DJELA PROTIV PRIVREDE I PLATNOG PROMETA Drzava je zainteresovana za nesmetano obavljanje privredne djelatnosti i iz tih razloga relativno cesto intervenise u ovoj oblasti i obezbjedjuje zastitu propisivanjem krivicnih djela i kazni za njih. Osim krivicnog prava privreda se stiti i propisivanjem ostalih delikata kaznenog prava: privrednih prestupa i privrednih prekrsaja. Privredni sistem je dinamicna oblast podlozna cestim promjenama, sto se odrazava i na kaznenopravnu zastitu ZLOUPOTREBA LAZNOG STECAJA Osnovni razlog za uvodjenje ove inkriminacije u zakonodavstvo RS bile su promjene izvrsene u strukturi privrede i svojinskih odnosa sto je dovelo do naglog osnivanja privatnih preduzeca. Zato je trebalo obezbjediti krivicnopravnu zastitu od raznih nedozvoljenih djelatnosti medju kojima je i prouzrokovanje stecaja koji nije posledica realnih okolnosti, vec ima za cilj izbjegavanje. Ovo krivicno djelo ima osnovni i jedan tezi oblik. Osnovi oblik cini lice koje u namjeri da izbjegne placanje svojih obaveza prouzrokuje stecaj prividnim putem ili stvarnim umanjenjem svoje imovine na taj nacin sto: 1) cijelu ili jedan dio imovine proda ispod trzisne vrijednosti, prikrije, besplatno ustupi ili unisti, 2) zakljuci fiktivne ugovore o dugu ili prizna nepostojeca potrazivanja, 3) prikrije, unisti, preinaci ili tako vodi poslovne knjige, isprave ili spise da se iz njih ne moze utvrditi stvarno imovinsko stanje. Djelo se moze uciniti bilo kojom od ovih djelatnosti, kao i preduzimanjem vise djelatnosti i ova cinjenica moze imati uticaj samo na odmjeravanje kazne, a ako je kumulativno preduzeto vise ovakvih djelatnosti moglo bi doci do nastupanja teskih posledica cime bi bio ostvaren tezi oblik ovog djela. Posledica krivicnog djela sastoji se u prouzrokovanju stecaja i izmedju predhodnih radnji i posledice mora postojati kauzalna veza. Izvrsilac krivicnog djela moze biti bilo koje lice ali je zbog prirode ovog krivicnog djela u stvari rijec o vlasniku preduzeca. Dakle kod zakonskog opisa radnje izvrsenja govori se o tome da izvrsilac prividno ili stvarno umanjuje svoju imovinu da bi izbjegao svoje obaveze. Predvidjena kazna je od 1 do 5 godina, kumulativno je propisana i novcana kazna.
PROUZROKOVANJE STECAJA NESAVJESNIM POSLOVANJEM Ovo krivicno djelo ima slicnosti sa krivicnim djelom zloupotrebe laznog stecaja, osnovna razlika je u tome sto se ovde ne radi o laznom vec o pravom stecaju. Stecaj je ovde posledica nesavjesnog poslovanja. Osnovni oblik krivicnog djela cini lice koje, znajuci za svoju prezaduzenost ili nesposobnost placanja, neracionalnim trosenjem ili otudjenjem imovine u bescenje, preuzimanjem nesrazmjernih obaveza, prekomjerim koriscenjem i davanjem zajmova, lakomislenim zakljucivanjem ugovora sa licima nesposobnim za placanje, unistenjem imovine ili nekim drugim nacinom prouzrokuje stecaj.
13
Medjutim za postojanje svrsenog krivicnog djela nepohodno je da je ostvaren jos jedan ulsov a to je: da je stecajem neko drugo lice osteceno. Iako zakon ne ogranicava krug izvrsilaca, po prirodi ovog krivicnog djela to moze biti vlasnik privatnog preduzeca ili odgovorno lice u preduzecu. Za odgovornost se zahtjeva umisljaj. Predvidjena je kumulativno novcana kazna i zatvor od 6 mjeseci do 3 godine. Propisana je i blaza kazna (zatvor do 1 godine) pa i mogucnost oslobadjanja od kazne pod uslovom da je ucinilac otklonio stetne posledice djela pre nego sto j e saznao da je djelo otkriveno.
OSTECENJE ILI POVLASCIVANJE POVJERILACA Insolventnost (nesposobnost za placanje) preduzeca ili drugog subjekta privrednog poslovanja jedan je od razloga za pokretanje stecajnog postupka. Po okoncanju stecajnog postupka vrsi se srazmjerno namirenje povjerilaca iz likvidacione mase i to po utvrdjenom redosledu tj srazmjerno ako nije moguce da ih u cijelini podmiri. Prvi oblik krivicnog djela u osnovi se sastoji u favorizovanju odredjenih povjerilaca na racun drugih, dakle stavljanjem nekog povjerioca u povoljaniji polozaj isplatom duga ili na drugi nacin. Posledica krivicnog djela je ostecenje ostalih povjerilaca i to ostecenje mora biti znatno i procjenjuje se u svakom konkretnom slucaju. Krivicno djelo je svrseno kad je bar jedan od povjerilaca znatno ostecen. Izvrsilac krivicnog djela moze biti odgovorno lice u preduzecu, vlasnik tog preduzeca ili drugo lice koje odlucuje o isplati ili drugim radnjama kojima se ovo krivicno djelo moze izvrsiti. Favorizovani povjerilac moze odgovarati kao podstrekac odnosno pomagac ako je odredjenim djelatnostima ostvario uslove za te oblike saucesnistva. U ostalim slucajevima ne postoji njegova odgovornost. Predvidjena je kazna od 6 mjeseci do 3 godine. Drugi oblik krivicnog djela cini lice koje znajuci da je postalo nesposobno za placanje, a u namjeri da izigra ili osteti povjerioce, prizna neistinito potrazivanje, sastavi lazan ugovor ili nekom drugom prevarnom radnjom osteti najmanje jednog od svojih povjerilaca. Radnja krivicnog djela je najopstije receno, prevarna djelatnost. Izvrsilac djela je isti kao i kod prvog djela i predvidjena je ista kazna. Za odgovornost se zahtjeva umisljaj (direktni) koji treba da obuhvati i svijest o insolventnosti. Tezi kvalifikovani oblik krivicnog djela odredjen je prema posledici i on ce postojati u sledecim slucajevima: ako je prema ostecenom nastupila znatna steta ili je pokrenut postupak prinudnog poravnanja ili stecaja. Predvidjena kazna je od 1 do 8 godina. NESAVJESNO PRIVREDNO POSLOVANJE Obavljanje odredjenih poslova u privredi zahtjeva savjesnost u radu, odnosno uredno vrsenje poslova. Neurednost, nemarnost i svaka druga nesavjesnost po pravilu dovodi do stetnih posledica, medjutim nije svako nesavjesno poslovanje krivicno djelo. Za krivicno djelo trazi se da je ispoljena nesavjesnost veceg intenziteta. Djelo ima osnovi i tezi oblik. Osnovni oblik cini odgovorno lice u preduzecu u kome nema vecinski udio, koje svjesnim krsenjem zakona i drugih propisa o poslovanju ocigledno nesavjesno posluje i time prouzrokuje znatnu imovinsku stetu tom pravnom licu. To mogu biti razlicite djelatnosti koje se ostvaruju kako cinjenjem tako i necinjenjem. Subjektivni element kod ovog krivicnog djela jeste umisljaj, direktni ili eventualni i predvidjena je novcana kazna ili zatvor do 3 godine. Tezi oblik postojace u slucaju ako je usled ovog krivicnog djela nastupila prinudna likvidacija ili postupak stecaja. Za tezi oblik propisana je kazna od 1 do 5 godina. FALSIFIKOVANJE NOVCA Zbog svoje funkcije a to je platezno sredstvo za robu i usluge, novac ima izuzetan znacaj i zato podlijeze posebnom javnopravnom, odnosno finansijskom rezimu. Krivicnopravni pojam novca glasi: novac je metalni i papirni novac koji je na osnovu zakona u opticaju u BiH ili stranoj drzavi. Novac povucen iz opticaja ne moze biti objekt ovog krivicnog djela, on ima humizmaticku ili neki drugu vrijednost. Treba razlikovati 4 mogucnosti ovog djela: pravljenje laznog novca, preinacenje
14
pravog novca, stavljanje laznog novca u opticaj i pribavljanje laznog novca sa namjerom da se stavi u opticaj. Djelo je svrseno samim preduzimanjem neke od ovih radnji. Izvrsilac moze biti svako lice a predvidjena kazna je zatvor od 2 do 12 godina. Predvidjen je i tezi oblik ovog krivicnog djela a on postoji ako je usled ovog krivicnog djela doslo do poremecaja u privredi zemlje i predvidjena kazna za ovaj oblik j e najmanje 5 godina zatvora. Postoje i dva laksa oblika: prvi cini lice koje stavi u opticaj lazni novac koji je primilo kao pravi. Za odgovornost se zahtjeva umisljaj a predvidjena je alternativno novcana kazna ili zatvor do 1 godine. A drugi oblik postoji kada neko zna da je nacinjen lazni novac ili da je stavljen u opticaj i to ne prijavi. Predvidjena kazna je ista, novcana ili zatvor do 1 godine. NEDOZVOLJENA TRGOVINA Ovim clanom inkriminisani su razni vidovi nedozvoljene trgovine a prvi obli k ovog krivicnog djela cini onaj ko, nemajuci ovlascenja za trgovinu, nabavi robu ili druge predmete u vecoj kolicini u svrhu prodaje. Radnja izvrsenja kod ovog djela sastoji se u nabavljanju robe ili drugih predmeta u vecoj kolicini i to nabavljanje mora da se vrsi u svrhu prodaje. Ne trazi se da je roba zaista prodata. Drugi oblik ovog djela postojace ako se neko neovlasceno i u vecem obimu bavi trgovinom ili posredovanjem u trgovini. Treci oblik postoji u slucaju kad se neko neovlasceno i u vecem obimu bavi zastupanjem domacih organizacija u prometu robe i usluga. Zastupanje je obavljanje pravnih djelatnosti u tudje ime i za tudji racun. Za sva tri oblika propisana je alternativno novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Predvidjen je i poseban oblik nedozvoljene trgovine i to djelo cini lice koje se bavi prodajom robe ciju je proizvodnju neovlasceno organizovalo i u zakonu se ne istice da je potrebno da je u vecem obimu. Krivicno djelo je svrseno kad je tako proizvedena roba dostupna za prodaju. Izvrsilac je ono lice koje je neovlasceno organizovalo proizvodnju robe. Za odgovornost se zahtjeva umisljaj. Predvidjena kazna je zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. Postoji jos jedan posebni oblik a to je kad se radi o neovlascenoj prodaji, razmjeni, kupovini robe koja je potpuno zabranjena ili je pod posebnim rezimom. Predvidjena kazna je kao i za prosli oblik a to je od 6 mjeseci do 5 godina. Postoje i dva teza oblika ovog djela a to su ako je ucinilac djela organizovao mrezu preprodavaca a drugi oblik kad je ucinilac postigao imovinsku korist ciji iznos prelazi 10 000KM. Predvidjena kazna za teze oblike je zatvor od 1 do 8 godina. UTAJA POREZA I DOPRINOSA Porez predstavlja dio dohotka ili imovine, koji drzava uzima od fizickih ili pravnih lica za pokrice svojih rashoda, ne vrseci neku neposrednu protivcinidbu. Porez je veoma znacajan instrument za ostvarivanje ciljeva iz oblasti socijalne politike. Svako je duzan da placa porez i druge dazbine utvrdjene zakonom a izbjegavanje placanja poreza i drugih doprinosa moze da predstavlja kaznjivu djelatnost. Krivicno djelo iz ovog clana ima osnovni i tezi oblik. Osnovni oblik cini ko u namjeri da on ili neko drugi izbjegne potpuno ili djelimicno placanje poreza, doprinosa zdravstvenog ili penzionog osiguranja ili drugih propisaniih doprinosa, daje lazne podatke o svojim zakonito stecenim prihodima, a iznos obaveze cije placanje izbjegava prelazi 2000KM. Objekt krivicnog djela su odredjene obaveze fizickog ili pravnog lica u vezi sa porezom ili drugim propisanim dopinosom. Izvrsilac moze biti svako lice koje na osnovu zakonito stecenih prihoda treba da plati porez ili odgovarajuci doprinos. Predvidjena je kumulativno kazna zatvora do 3 godine i novcana kazna. Pored osnovnog postoji i tezi oblik istog krivicnog djela, on postoji ako se izbjegava placanje cija je vrijednost veca od 10 000KM dok najtezi oblik postoji ako se izbjega vrijednost veca od 50 000KM. U prvom slucaju propisan je zatvor od 1 do 8 godina, a u drugom od 2 do 12 godina.
15
KRIVICNA DJELA PROTIV DRZAVE NAPAD NA USTAVNO URDJENJE Radnja izvrsenja krivicnog djela sastoji se u pokusaju promjene ustavnog uredjenja RS ili BiH, ili pokusaju svrgavanja najvisih drzavnih organa. Pokusaj se mora odnositi na nasilnu promjenu ustavnog uredjenja ili nasilno svrgavanje drzavnih organa. Propisana kazna je zatvor od 2 do 12 godina. Kvalifikovani oblik postoji ako je ovo djelo imalo za posledicu smrt jednog ili vise lica, tesko nasilje, velika razaranja i propisana je kazna zatvora u trajanju od najmanje 10 godina. Ukoliko je pri vrsenju djela ucinilac umisljajno lisio zivota neko lice, propisan je zatvor od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor. TERORIZAM U najsirem smislu terorizam predstavlja metod borbe za ostvarivanje politickih ciljeva putem nasilja, zastrasivanja, otmica, ucjena i sl. Radnja izvrsenja ovog krivicnog djela sastoji se u preduzimanju neke opsteopasne radnje, npr eksplozije, pozara ili sl. Subjektivno stanje se manifestuje prije svega kao nesigurnost i osjecaj straha kod gradjana. Osim radnje izvrsenja i posledice, za postojanje ovog krivicnog djela neophodno je da je radnja preduzeta sa namjerom ugrozavanja ustavnog uredjenja ili bezbjednosti RS ili BiH. Pripremne radnje su takodje kaznjive. Propisana je kazna zatvora u trajanju od najmanje 3 godine. U slucaju kada su nastupile teze posledice postojace kvalifikovani oblik, npr ako je vrsenjem krivicnog djela terorizma nastupila smrt jednog ili vise lica, tesko nasilje, velika razaranja, propisana je kazna od najmanje 10 godina zatvora. Ako je ucinilac umisljajno lisio zivota neko lice, propisana kazna je od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor. SABOTAZA Pojam sabotaze znaci ometanje ili onemogucavanje rada na prikriven nacin (kvarenjem sredstava za rad, izbjegavanjem vrsenja duznosti i sl) sa ciljem da se na taj nacin prouzrokuje steta ili ostvare neki drugi ciljevi. Karakteristicno za ovo djelo je to da se moze izvrsiti jedino u vrsenju sluzbene duznosti ili radne obaveze izvrsioca. Radnja izvrsenja nije blize odredjena i moze se sastojati u bilo kojoj radnji koja je podobna da prouzrokuje stetu, ali mora biti preduzeta na prikriven, podmukao ili slican nacin. Predvidjena kazna je zatvor u trajanju od 2 do 15 godina. I pripremanje ovog krivicnog djela je kaznjivo. Kvalifikovani oblik postoji ako je vrsenje sabotaze za posledicu imalo smrt jednog ili vise lica, tesko nasilje ili velika razaranja i propisana je kazna zatvora od najmanje 10 godina. Ukoliko je pri vrsenju djela ucinilac umisljajno lisio zivota neko lice, propisan j e zatvor od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor. SPIJUNAZA Krivicnim djelom spijunaze napada se bezbjednost RS i BiH kao drzave i krivicno djelo pored osnovnog oblika sadrzi i tri posebna oblika, kao i kvalifikovani oblik. Radnja izvrsenja osnovnog oblika sastoji se u saopstavanju, predaji ili cinjenju dostupnim tajnih podataka ili dokumenata vojnog, ekonomskog ili sluzbenog karaktera stranoj drzavi ili str anog organizaciji. Objekt radnje jesu tajni podaci ili dokumenti koji sadrze tajne podatke a potrebno je da su oni vojne, ekonomske ili sluzbene prirode. U pogledu subjektivne strane mora postojati umisljaj. Prvi posebni oblik krivicnog djela postoji onda kada neko za stranu drzavu ili organizaciju stvara obavjestajnu sluzbu u RS ili BiH ili rukovodi tom sluzbom. Neophodno je da se to cini za drugu drzavu ili organizaciju i predvidjena kazna je zatvor od 5 do 15 godina. Drugi oblik sastoji se u stupanju u stranu obavjestajnu sluzbu ili prikupljanju podataka za nju ili pomaganju njenog rada. Propisana kazna je zatvor od 1 do 10 godina.
16
Treci oblik se sastoji u pribavljanju tajnih podataka ili dokumenata u namjeri da se saopste ili predaju stranoj drzavi ili organizaciji. Propisana kazna je zatvor od 1 do 8 godina. Kako za osnovni oblik tako i za ostale neophodan je umisljaj. Postoji i kvalifikovani oblik a to je kad usled ovog krivicnog djela nastanu teske posledice za bezbjednost, ekonomsku ili vojnu moc zemlje i predvidjena je kazna zatvora od najmanje 5 godina. Pripremne radnje su takodje kaznjive a zaprecena kazna je od 1 do 5 godina. ODAVANJE DRZAVNE TAJNE Ovo djelo ima dosta slicnosti kao i krivicno djelo spijunaze, ali i odredjene razlike a osnovna razlika je u elementu inostranosti koji ne postoji kod krivicnog djela odavanja drzavne tajne. Ovo krivicno djela ima vise oblika. Osnovni oblik postoji kada neko neovlasceno saopsti, preda ili ucini dostupnim podatke ili dokumente nepozvanom licu a koji predstavljaju drzavnu tajnu RS ili BiH, dakle radi se o licu koje po nekom pravnom osnovu ima te podatke, odnosno dokumente. Nepozvano lice je ono lice koje nije ovlasceno da sazna te podatke ili dokumente. Za osnovni oblik propisana je kazna zatvora od 1 do 10 godina. Ovo krivicno djelo ima i tezi oblik koji sadrzi dvije kvalifikatorne okolnosti: 1) ratno stanje, neposredna ratna okolnost ili oruzani sukob, 2) ugrozavanje bezbjednosti, ekonomske ili vojne moci zemlje. Kazna je zatvor od 1 do 15 godina.
KRIVICNA DJELA PROTIV SLUZBENE DUZNOSTI Zastitni objekat ove grupe krivicnih djela jeste sluzbena duznost, odnosno sluzba a potrebno je da se radi o javnoj sluzbi, odnosno sluzbenoj duznosti u drzavnoj upravi u sirem smislu. Sluzbena duznost se povredjuje od strane sluzbenog lica. Sluzbenim licem se smatra: 1) lice koje u drzavnom organu vrsi sluzbene duznosti, 2) izabrano ili postavljeno lice u skupstini, drzavnom organu ili organu lokalne samouprave, 3) lice koje u ustanovi, preduzecu ili organizaciji odlucuje o pravima, 4) lice kome je fakticki povjereno vrsenje pojedinih sluzbenih duznosti. Vazna podjela ovih krivicnih djela jeste na opsta i posebna i ovde se kao kriterijum uzima da li se radi o povredi sluzbene duznosti uopste, ili pak o povredi sluzbene duznosti u nekoj posebnoj oblasti, sto znaci da se onda kao izvrsilac javlja i posebna kategorija sluzbenog lica (npr krivicno djelo krsenja zakona od strane sudija) ZLOUPOTREBA SLUZBENOG POLOZAJA ILI OVLASCENJA Krivicno djelo ima vise oblika a radnja izvrsenja osnovnog oblika se javlja u tri vida: kao iskoriscavanje sluzbenog polozaja ili ovlascenja, prekoracenje granice sluzbenog polozaj ili ovlascenja i nevrsenje sluzbene duznosti. Za postojanje krivicnog djela neophodna je namjera pribavljanja sebi ili drugome kakve neimovinske koristi ( pojam kotisti treba najsire shvatiti). Izvrsilac krivicnog djela moze biti samo sluzbeno lice a u pogledu krivice potreban je umisljaj izvrsioca. Propisana kazna za osnovni oblik jeste zatvor od 3 mjeseca do 3 godine. Krivicno djelo ima i svoj tezi oblik koji postoji kada je nanjeta znatna steta ili je doslo do povrede prava drugog. U ovom slucaju moze se izreci kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Sledeci oblik ovog krivicnog djela postoji onda kada postoji namjera pribavljanja sebi ili drugom neke imovinske koristi. Propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. A tezi oblik postoji kada je pribavljena imovinska korist u iznosu reko 10 000KM (zatvor od 1 do 8 godina), a najtezi oblik kad je ta korist preko 50 000KM (zatvor od 2 do 10 godina). PRIMANJE MITA Kod krivicnog djela podmicivanja uobicajena je podjela na pasivno i aktivno podmicivanje, dakle primanje mita je pasivno a davanje mita krivicno djelo aktivnog podmicivanja. Uobicajena je i dalja podjela na pravo i nepravo pasivno podmicivanje. Radnja izvrsenja sastoji se u zahtjevanju ili primanju poklona ili neke druge koristi, ili primanju obecanja poklona ili neke koristi, da se izvrsi
17
radnja koja ne bi smjela da se izvrsi. Neophodno je da je rijec o radnji koju izvrsilac preduzima u okviru svog sluzbenog ovlascenja. Djelo je dovrseno preduzimanjem bilo koje od ove tri radnje izvrsenja a objekat radnje jeste poklon ili kakva druga korist a vrijednost poklona nije bitna. Krivicno djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem. Propisana je kazna zatvora od 1 do 8 godina. Predvidjeno je i nepravo pasivno podmicivanje i ono je laksi oblik podmicivanja a radnja se sastoji u zahtjevanju ili primanju mita ili neke druge koristi da se u okviru svog ovlascenja izvrsenja izvrsi radnja koja bi se morala izvrsiti, ili da se ne izvrsi ona koja se ne bi smjela izvsiti. Kazna za ovaj oblik je od 1 do 5 godina. Inkriminisano je i naknadno pasivno podmicivanje a radnja izvrsenja se sastoji u zahtjevanju ili primanju poklona ili neke koristi posle izvrsenja, odnosno neizvrsenja radnje. Propisana je kazna zatvor do 3 godine. Kod svih oblika primanja mita obavezno je oduzimanje primljenog poklona ili imovinske koristi. DAVANJE MITA Krivicno djelo davanja mita uobicajeno se naziva aktivnim podmicivanjem i pravi se razlika na pravo i nepravo aktivno podmicivanje. Radnja izvrsenja se sastoji u cinjenju ili obecanju poklona ili neke druge koristi sluzbenom licu da ono izvrsi sluzbenu radnju koju ne smjelo izvrsiti, ili da ne izvrsi sluzbenu radnju koju bi moralo izvrsiti (pravo aktivno podmicivanje). Za razliku od pasivnog podmicivanja ovde se moze javiti bilo koje lice i propisana je kazna zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. Nepravo aktivno podmicivanje postoji kada se mito daje sluzbenom licu da izvrsi radnju koju bi i inace moralo izvrsiti, odnosno da ne izvrsi radnju koju inace ne bi smjelo da izvrsi. Radi se o laksem obliku i propisana kazna je zatvor do 3 godine. Naknadno aktivno podmicivanje nije inkriminisano za razliku od pasivnog kod kog jeste. Ako se poklon ili neka korist da posle izvrsenja sluzbene radnje nece postojati krivicno djelo. Predvidjen je i fakultativni osnov oslobadjanja od kazne, a uslovi moraju biti kumulativno ispunjeni: da je izvrsilac mito da na zahtjev sluzbenog lica i da je djelo prijavio prije njegovog otkrivanja i u tom slucaju se poklon ili korist vraca licu koje je dalo mito. Poklon koji je dat kao mito obavezno ce se oduzeti. PROTIVZAKONITA NAPLATA I ISPLATA Ovo krivicno djelo postoji onda kada sluzbeno ili odgvorno lice naplati od nekog lica nesto sto nije duzno da plati ili naplati vise nego sto je duzno da plati, ili lice koje pri isplati nekom licu manje isplati. Radnja izvrsenja propisana je alternativno i ima sledece oblike: naplata od lica koje nije duzno da nesto plati ; naplati veceg iznosa nego sto je lice duzno da plati ; isplata manjeg iznosa od onog koje nekom licu pripada. Naplata, isplata ili predaja stvari moraju biti zasnovani na zakonu ili drugim propisima. Objekt radnje je novac, a moze biti i neka druga pokretna stvar. Izvrsilac moze biti bilo koje sluzbeno ili odgovorno lice. Krivicno djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem i za ovo krivicno djelo je propisana alternativno novcana kazna ili zatvor do 1 godine. IZNUDJIVANJE ISKAZA Radnja izvrsenja osnovnog oblika sastoji se u upotrebi sile ili pretnje ili nekog drugog nedopustenog sredstva ili nacina u namjeri da se iznudi iskaz ili druga izjava od okrivljenog, svjedoka, vjestaka ili drugog lica. Znaci da se za postojanje krivicnog djela ne trazi da je iskaz iznudjen, dovoljno je da se upotrebi sila ili pretnja ili neka druga nedopustena radnja. Krivicno djelo moze izvrsiti samo sluzbeno lice i to u vrsenju sluzbe a propisana je kazna od 6 mjeseci do 5 godina. Kvalifikovani oblik ovog djela postoji ako je vrsenje ovog krivicnog djele praceno teskim nasiljem ili ako su usled iznudjenog iskaza nasupile teske posledice za okrivljenog. Kazna je zatvor od 1 do 8 godina.
18
KRIVICNA DJELA PROTIV PRAVOSUDJA NEPRIJAVLJIVANJE PRIPREMANJA KRIVICNOG DJEALA Ovo krivicno djelo ima osnovni i tezi oblik, a osnovni oblik postoji u slucaju neprijavljivanja pripremanja krivicnog djela za koje se moze izreci kazna zatvora u trajanju od 5 godina ili teza. Radnja izvrsenja se sastoji u necinjenju tj propustanju da se pripremanje prijavi, tako da se radi o pravom krivicnom djelu necinjenja. Prijava se podnosi nadleznom organu a prijavu ne treba shvatiti u formalnom smislu, dovoljno je da je lice obavjestilo nadlezni organ na bilo koji nacin. Za osnovni oblik alternativno je propisana novcana kazna ili zatvor do jedne godine. Tezi oblik ovog krivicnog djela postoji kada se ovo djelo ucini u odnosu na krivicno djelo za koje se moze izreci najteza kazna tj kazna dozivotnog zatvora. Predvidjena kazna za ovaj oblik jeste kazna zatvora od 3 mjeseca od 3 godine. Kod ovog krivicnog djela predvidjen je i osnov iskljucenja kaznjivosti s obzirom na postojanje bliskog odnosa lica koje ne prijavljuje i lica koje priprema krivicno djelo. Ovaj osnov se prmjenjuje samo za osnovni oblik a ne i za tezi. Ne mogu se kazniti lica koja su uciniocu bracni drug, ako zive u vanbracnoj zajednici, srodnik u pravoj liniji, brat ili sestra, usvojilac ili usvojenik. NEPRIJAVLJIVANJE KRIVICNOG DJELA ILI UCINIOCA Krivicno djelo ima dva oblika, prvi oblik moze se izvrsiti na dva nacina: ili neprijavljivanjem ucinioca krivicnog djela ili neoprijavljivanjem izvrsenog djela. U prvom slucaju radi se o tome da se zna ko je ucinioc krivicnog djela pa se to ne prijavi, a drugom slucaju lice koje je duzno da prijavi djelo zna samo da je djelo izvrseno a ne znam ko je i ucinioc. I u jednom i drgugom slucaju potrebno je da se radi o djelu za koje se po zakonu moze izreci kazna do 20 godina zatvora ili dozivotna. Drugi oblik moze izvrsiti samo sluzbeno lice a radnja izvrsenja se sastoji u svjesnom propustanju da se prijavi krivicno djelo za koje koje je saznao u vrsenju svoje duznosti. Mroa se raditi o djelu za koje se moze izreci 5 god zatvora ili teza, kao i da se djelo goni po sluzbenoj duznosti. U pogledu krivice kod oba oblika je potrban umisljaj. Za oba oblika propisan je zatvor do 3 godine sa tim sto je za prvi oblik alternativno propisana i novcana kazna Postoji o osnov iskljucenja postojanja krivicnog djela a to je ako djelo nisu prijavila sledeca lica: bracni drug, lice koje zivi u vanbracnoj zajednici, srodnik u pravoj liniji, brat ili sestra, usvojilac ili usvojenik. Ovaj osnov vazi samo za prvi oblik krivicnog djela. LAZNO PRIJAVLJIVANJE KRIVICNOG DJELA Svrha ove inkriminacije je dvostruka: pored sprecavanja ometanja rada pravosudnih organa, njen cilj jeste i zastita pojedinaca od laznog prijavljivanja da su izvrsili krivicno djelo. Krivicno djelo ima dva osnovna i dva posebna oblika. Prvi osnovni oblik cini lice koje prijavi neko lice da je ucinilo krivicno djelo koje se goni po sluzbenoj duznosti, a zna da to lice nije ucinilac. Moguce je da se radi o tome da djelo uposte nije izvrseno ili ako jeste da je ucinilac neko drugo lice. Ovo djelo je dovrseno podnosenjem lazne prijave. Drugi osnovni oblik se sastoji u podmetanju tragova krivicnog djela ili drugi nacin, a djelo smatra dovrsenim samo ako je doslo do pokretanja krivicnog postupka koje se goni po sluzbenoj duznosti. Za ova dva osnovna oblika propisana je alternativno novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Poseban oblik postoji onda kada ucinilac sam sebe prijavi a zna da nije izvrsilac krivicnog djela. Propisana je novcana kazna ili zatvor do 6 mjeseci. Drugi poseban oblik postoji kada ucinilac prijavi da je ucinjeno djelo (koje se goni po sluzbenoj duznosti) a zna da to djelo nije ucinjeno. Kazna je ista kao i za prvi poseban oblik Kod svih oblika na subjektivnom planu potreban je umisljaj izvrsioca kao i svijest.
19
DAVANJE LAZNOG ISKAZA Zastitni objekat ovog krivicnog djela jeste pravosudje tj njegovo pravilno funkcionisanje. Krivicno djelo ima dva osnovna i dva teza oblika. Radnja izvrsenja kod svih oblika sastoji se u davanju laznog iskaza. Lazni iskaz predstavlja izjavu koja sadrzi potvr djivanje neistinitih cinjenica ili negiranje istine. Oblici ovog krivicnog djela razlikuju se s obzirom na izvrsioca, postupak u kome se lazni iskaz daje i prema nastalim poseldicama. Osnovni oblik predvidja davanje laznog iskaza pred sudom ili u drugom zakonom propisanom postupku (parnicni postupak, vanparnicni, izvrsni) a izvrsilac ovog oblika moze biti svjedok, vjestak, prevodilac ili tumac. Drugi osnovni oblik vrsi se davanjem laznog iskaza u sudskom ili upravnom postupku a kao izvrsilac ovog oblika javlja se stranka koja daje lazni iskaz prilikom izvodjenja dokaza. Propisana kazna je kao i za prvi osnovni oblik a to je novcana kazna ili zatvor do 2 god. Tezi oblik postoji onda kada je lazni iskaz dat u krivicnom postupku i ovaj oblik se od osnovnog razlikuje samo po postupku u kome se daje lazni iskaz. Za postojanje krivicne odgovornosti neophodan je umisljaj koji prije svega obuhvata svjest o tome da je iskaz koji se daje lazan. Najtezi oblik postoji onda kada je davanjem laznog iskaza u krivicnom postupku nastupila teska posledica za okrivljenog a kazna za najtezi oblik je zatvor od 1 do 8 godina. Pod odredjenim uslovima moze se izreci i blaza kazna ili osloboditi od kazne a to je ako su kumulativno ispunjena dva uslova: da je ucinilac opozvao svoj lazni iskaz i da je to ucinio prije nego sto je donijeta konacna odluka suda.
KRIVICNA DJELA PROTIV PRAVNOG SAOBRACAJA Krivicna djela iz ove glave nisu brojna i u ovu grupu spadaju uglavnom razni falsifikati isprava. Ova krivicna djela nisu svrstana sa ostalim djelima falsifikovanja jer im je zastitni objekt razlicit. Ovde se stiti sigurnost pravnog saobracaja. Pored krivicnog djela falsifikovanja isprava i falsifikovanja ili unistavanja sluzbene isprave ova glava obuhvata i sledeca krivicna djela: izrada, nabavljanje, posjedovanje, prodaja ili davanje na upotrebu sredstava za falsifikovanje, izdavanje i upotreba neistinitog ljekarskog i veterinarskog uvjerenja. FALSIFIKOVANJE ISPRAVA Falsifikovanje isprava je opste krivicno djelo poznato u svim zakonodavstvima i ima osnovni i tezi oblik. Osnovni oblik sastoji se u pravljenju lazne isprave ili preinacenju prave u namjeri da se ona upotrebi kao prava, ili nabavljanju falsifikovane isprave radi njene upotrebe. Prema KZRS ispravom se smatra svaki predmet odredjen da sluzi kao dokaz neke cinjenice od znacaja za pravni saobracaj. Tako se ispravom smatra i tabla sa oznakom odredjene firme, brog sasije, broj motora, ispravom se smatraju i registarske tablice za motorno vozilo. Za osnovni oblik propisana je kazna zatvora do 3 godine. Tezi oblik ce postojati ako je neki oblik osnovnog djele ucinjen u odnosu na javnu ispravu, testament, mjenicu, cek, javnu ili sluzbenu knjigu ili neku drugu knjigu koja se mora voditi na osnovu zakona. Kao javne isprave mogu se smatrati razna uvjerenja koja izdaju drzavni organi i druge organizacije, izvodi iz maticne knjige rodjenih, svjedocanstva o zavrsenoj skoli, indeks, zapisnik o glasanju, glasacki listic. Kazna za tezi oblik je zatvor od 3 mjeseca do 5 godina.
KRIVICNA DJELA PROTIV JAVNOG REDA I MIRA ZLOCINACKO UDRUZENJE Krivicno djelo iz ovog clana sastoji se u organizovanju uzdruzenja ili pripadanju tom udruzenju, koje za cilj ima vrsenje krivicnih djela za koja se moze izreci kazna zatvora od 5 godina ili teza kazna.
20
Inkriminisano je organizovanje udruzenja koje za cilj ima vrsenje krivicnih djela. A uobicajeno je da se kao oblici zlocinackog udruzivanja smatraju grupa i banda. Pod grupom treba smatrati najmanje tri lica, a banda podrazumjeva vecu organizacionu povezanost a posjeduje i neke druge karakteristike. Propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Inkriminisano je i postajanje clanom zlocinackog udruzenja. Za postojanje ovog oblika dovoljno je da neko postane clan takvog udruzenja. Izvrsilac moze biti bilo koje lice, s obzirom na radnju izvrsenja treba da se razlikuju dvije kategorije izvrsilaca: organizator grupe ili bande i pripadnik nekog od ovih oblika. Pripadnik grupe ili bande odgovarace za samo pripadanje zlocinackom udruzenju, a i za krivicno djelo u kome je konkretno ucestvovao, a ako nije ucestvovao postoji odgovornost samo za to sto je postao clan zlocinacke organizacije. Odredjeni kriminalno-politicki razlozi uticali su da zakonodavac predvidi obavezan osnov za oslobodjenje od kazne. Taj osnov se odnosi na onog pripadnika ili organizatora udruzenja koji sprijeci izvrsenje krivicnog djela ili ta djela pravovremeno prijavi ili otkrije organizaciju i vodece clanove. NASILNICKO PONASANJE Krivicno djelo ima osnovni i tezi oblik, a osnovni oblik se sastoji u ugrozavanju sigurnosti drugoga ili remecenju javnog reda, teskim vredjanjem ili grubim zlostavljanjem, vrsenjem nasilja ili na drugi nacin. Izvrsilac moze biti svako lice i ne zahtjeva se vise (kao u ranijem zakonodavstuv KZ Srbije) da raniji zivot ucinioca ukazuje na sklonost za ovakvim ponasanjem. Posledica se javlja u dva oblika: kao znatno uznemirenje i strah kod gradjana ili remecenje javnog reda i mira u vecej mjeri. Kazna za ovaj oblik je novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Tezi oblik ovog djela postoji kad je osnovni oblik izvrsen od strane dva ili vise lica, ili je nekom licu nanjeta teska tjelesna povreda ili je doslo do teskog ponizavanja gradjana. Kazna za ovaj oblik je zatvor od 3 mjeseca do 5 godina. SPRECAVANJE SLUZBENOG LICA U VRSENJU SLUZBENE DUZNOSTI Propisana su dva osnovna oblika krivicnog djela: sprecavanje sluzbenog lica u vrsenju sluzbene radnje i prinudjavanje na vrsenje sluzbene radnje. Sredstva kojim se to cini j esu sila i pretnja da ce se neposredni primeniti sila. Nece medjutim svaka sila i pretnja predstavljati ovaj oblik krivicnog djela, potrebno je da je sluzbeno lice postupalo u okviru svojih ovlascenja. Drugi osnovni oblik se sastoji u prinudjavanju sluzbenog lica, silom ili pretnjom da ce se neposredno upotrebiti sila, da izvrsi sluzbenu radnju koja spada u okvir njegovih ovlascenja. Krivicno djelo je svrseno kad je sluzbeno lice izvrsilo sluzbenu radnju. Za oba oblika propisana je alternativno novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Tezi oblik krivicnog djela postoji ako prilikom izvrsenja osnovnog oblika, ucinilac uvrijedi ili zlostavi sluzbeno lice ili mu nanese laku tjelesnu povredu,ili prijeti upotrebom oruzja. Propisan je zatvor do 3 godine. Ako je ucinilac bio izazvan nezakonitim ili grubim postupanjem sluzbenog lica, predvidja se mogucnost oslobodjenja od kazne. IZAZIVANJE NACIONALNE, RASNE ILI VJERSKE MRZNJE RAZDORA I NETRPELJIVOSTI Iako u rjesavanju problema u ovoj oblasti prednost treba dati nekim drugim sredstvima, kada se radi o najtezim oblicima napada na medjunacionalne odnose, opravdano je koristiti i krivicnopravnu represiju. Radnja izvrsenja kod osnovnog oblika postavljena je kao izazivanje ili raspaljivanje nacionalne, rasne ili vjerske mrznje, razdora i netrpeljivosti, ili sirenje ideje o superiornosti jedne rase ili naroda nad drugima. U pogledu subjektivnog elementa potreban je umisljaj, a propisana kazna za osnovni oblik jeste novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Predvidjen je i tezi oblik s obzirom na sredstvo ili nacin izvrsenja i postoji onda ako je djelo ucinjeno prinudom, zlostavljanjem, ugrozavanjem sigurnosti, ostecenjem tudjih stvari, skrnavljenjem spomenika. Propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina.
21
Predvidjen je i najtezi oblik s obzirom na posledice do kojih je doslo (neredi, nasilje, ili druge teske posledice za zajednicki zivot naroda koji zive u RS). Propisana je kazna zatvora od 1 do 8 godina. SAMOVLASCE Samovlasce postoji u onim slucajevima kada neko lice, bez pravnog osnova, samovlasno, ostvaruje neko svoje pravo ili pravo koje smatra da mu pripada. Radnju izvrsenja predstavlja svaka djelatnost kojom se samovlasno pribavlja neko pravo ili pravo za koje neko smatra da mu pripada. Radnja se moze izvrsiti na razlicite nacine (kada kelner zadrzi gostu kaput za neplaceni racun, kada neko zatvori tudju stoku na svom imanju da obezbjedi naplatu stete i sl). Krivicno djelo je svrseno kada je neko pribavio pravo koje mu pripada ili za koje smatra da mu pripada a izvrsioc moze biti svako lice. Za odgovornost se zahtjeva umisljaj i kazna je novcana ili zatvor do 6 mjeseci. Ovo krivicno djelo ima i svoj tezi oblik koji postoji kada se samovlasce vrsi upotrebom sile ili ozbiljne pretnje da ce se napasti na zivot i tjelo. U ovom slucaju propisan je zatvor od 6 mjeseci do 3 godine. KOCKANJE Nije svako kockanje (hazardna igra) zabranjeno, kockanje kao krivicno djelo, pretpostavlja da su ispunjeni odredjeni uslovi koji se u zakonu traze. Kockanje podrazumjeva ucestvovanje bar dva lica i pretpostavlja dobitak ili gubitak novca ili neke druge vrijednosti. Ishod ili krajnji rezultat zavisi od slucaja na koji se po pravilu ne moz uticati.U ovom clanu sadrzana su 3 oblika krivicnog djela kockanja: 1) Inkriminisano je neovlasceno organizovanje kocke ili druge igre na srecu koja je zabranjena, to znaci da samo kockanje ne predstavlja krivicno djelo. Izvrsilac ovog oblika moze biti samo lice koje organizuje i to neovlasceno kockanje. Propisana je novcana kazna ili zatvor do 1 god. 2) Drugi oblik je stavljanje, uz nagradu, na raspolaganje prostorije radi kockanja ili omugucavanja kockanja na drugi nacin. Radnja izvrsenja moze biti svaka kojom se stvaraju uslovi za kockanje uz nagradu (cuvanje straze dok se ostali kockaju, nabavka neophodnih predmeta i sl). Kazna je ista kao i za prosli oblik. 3) Inkriminisana je i prevara prilikom kockanja (kockarska prevara). Djelo cini onaj ko se pri kockanju posluzi laznim kartama ili obiljezenim karticama ili drugom obmanom. Predvidjen je kumulativno zatvor do 3 godine i novcana kazna. Sva tri oblika mogu se izvrsiti samo sa umisljajem.
KRIVICNA DJELA PROTIV OPSTE SIGURNOSTI LJUDI I IMOVINE Grupni zastitni objekat ovih krivicnih djela jeste opsta sigurnost ljudi i imovine. Postavlja se pitanje zasto je zakonodavac predividio posebnu glavu krivicnih djela koja imaju dosta slicnosti sa djelima iz drugih glava sa istim zastitnim objektom. Prije svega radi se o opstoj opasnosti koju prouzrokuju ova krivicna djela. U pitanju je opasnost za zivot ili tijelo ljudi koja prijeti neodredjenom broju lica, odnosno neodredjenoj imovini. Moze se raditi i o jednom licu ili jednoj stvari ali one ne smiju biti odredjene. IZAZIVANJE OPSTE OPASNOSTI Postoji pet oblika krivicnog djela izazivanja opste opasnosti: osnovni, posebni, tezi i dva kvalifikovana. Osnovni oblik se sastoji u izazivanju opasnosti za zivot ili tijelo ljudi ili za imovinu veceg obima pozarom, poplavom, eksplozijom, otrovom, radioaktivnim zracenjem, motornom silom, elektricnom ili nekom drugom energijom, pucanjem iz vatrenog oruzja ili kakvom drugom opsteopasnom radnjom ili sredstvom. Kao opsteopasna radnja ili sredstvo moze se smatrati svaka radnja ili sredstvo koje je podobno da izazove konkretnu opasnost. Propisana kazna za osnovni oblik je zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. Predvidjen je i posebni oblik koji moze uciniti samo sluzbeno ili odgovorno lice odredjenim djelatnostima (nepostavljanjem propisanih uredjaja za zastitu od opasnosti). Zahtjeva se da je time
22
izazvana opasnost za zivot ili tijelo ljudi ili za imovinu veceg obima. Propisana je kazna kao i za osnovni oblik. Tezi oblik postoji kada su osnovni i posebni oblik ucinjeni na mjestu gdje se okuplja veci broj ljudi. Nije potrebno da je u momentu kada je djelo izvrseno zaista bio okupljen veci broj ljudi, dovoljno je da je rijec o takvom mjestu gdje se po pravilu okuplja veci broj ljudi. Za ovaj oblik propisana je kazna zatvora od 1 do 8 godina. U slucaju nastupanja tezih posledica (teska tjelesna povreda jednog ili vise lica ili imovinska steta velikih razmjera) propisane su teze kazne i to: ako je teza posledica nastupila usled osnovnog i posebnog oblika, zatvor od 1 do 10 godina, i ako je nastupila usled tezeg oblika od 1 do 12 godina. NEOTKLANJANJE OPASNOSTI Ustavom RS utvrdjena je obaveza svakog da drugom pruzi pomoc u nevolji i da ucestvuje u otklanjanju opste opasnosti. Ovo krivicno djelo ima dva oblika a prvi oblik postoji kada neko propusti da blagovremeno prijavi nadleznom organu ili drugi nacin ne preduzme mjere da se otkloni pozar, poplava, eksplozija, saobracajna nezgoda ili neka druga opasnost za zivot i tijelo ljudi ili za imovinu veceg obima. Potrebno je da je prijava blagovremena a to znaci da nadlezni organ posle jos moze da preduzme odgovarajuce mjere. Pojam nadlezni organ se ovde siroko tumaci, dovoljno da se prijava podnese policiji koja po sluzbenoj duznosti obavjestava vatrogasce, medicinsku pomoc itd. Nije bitno da li je opasnost prouzrokovalo neko lice ili je ona rezultat spontanog procesa, trazi se samo da opasnost postoji. Za postojanje krivicnog djela neotklanjanja opasnosti trazi se jos jedan uslov: trazi se da je lice bez opasnosti po sebe ili drugog moglo da preduzme mjere za otklanjanje opasnosti. Izvrsilac moze biti svako lice osim onog koje je opasnost izazvalo i na subjektivnom planu potreban je umisljaj a predvidjena kazna za ovaj oblik je novcana kazna ili zatvor do 1 godine. Drugi oblik postoji kad neko odvracanjem ili na drugi nacin sprijeci drugog u preduzimanju mjera za otklanjanje pozara, polave, eksplozije, saobracajne nezgode ili neke druge opasnosti. Radnja kod ovog oblika je aktivna, dakle sastoji se u cinjenju. Predvidjena kazna je zatvor od 3 mjeseca do 3 godine.
KRIVICNA DJELA PROTIV BEZBJEDNOSTI JAVNOG SAOBRACAJA Objekat krivicnopravne zastite kod ovih krivicnih djela jeste bezbjednost javnog saobracaja i moze se konstatovati da je stanje u oblasti drumskog saobracaja kod nas veoma nezadovoljavajuce. Broj pravosnazno osudjenih lica za krivicna djela iz ove oblasti je dosta visok, a u odnosu na ukupno osudjena lica za sva krivicna djela iznosi oko 20%. U ovoj oblasti pored ugrozavanja saobracaja na putevima, inkriminisano je i ugrozavanje zeljeznickog, brodskog, vazdusnog, tramvajskog, trolejbuskog, autobuskog i saobracaja na zicarama. UGROZAVANJE JAVNOG SAOBRACAJA (clan 400. KZRS) Ovo krivicno djelo ima osnovni, nehatni i tezi oblik, a radnja izvrsenja osnovnog oblika sastoji se u krsenju propisa o bezbjednosti javnog saobracaja. Takodje ovde su od znacaja i brojni podzakonski akti a kao najvaznije odredbe treba spomenuti: poseban polozaj djece, invalida, starih i nemocnih lica – zatim obaveza vozaca da brzinu prilagodi putu, vidljivosti, stanju vozila, gustoci saobracaja i drugim uslovima i jos mnogo propisa.. Poseban znacaj ima i nacelo povjerenja, to nacelo polazi od toga da se ucesnik u saobracaju moze pouzdati u to da ce drugi ucesnici u saobracaju se pridrzavati propisa. Ovo nacelo obezbjedjuje normalno odvijanje ali ono ne moze vaziti bez ogranicenja, dakle moze se govoriti o nacelu ogranicenog povjerenja. Ogranicenja se sastoje u sledecem: 1) ako je ucesniku u saobracaju sasvim jasno da se drugi ucesnik nepropisno ponasa, duzan je preduzeti sve da do saobracajne nezgode ne dodje, i 2) u odnosu na odredjenu kategoriju lica ne moze se ocekivati da ce se ponasati u skladu sa saobracajnim propisima, tako da nacelo povjerenja u odnosu na njih ne vazi (prije svega djeca)
23
Iako to nije izricito unjeto u zakonski opis ovo krivicno djelo moze biti izvrseno samo na putu, a pojam puta je odredjen Zakonom o osnovama bezbjednosti saobracaja na putevima... odredjen je pojam i kategorija javnog puta, pojam nekategorisanog puta kao povrsine koja se koristi sa saobracaj po bilo kom osnovu (seoski, sumski, poljski, prostor o ko benzinskih pumpi, parkiralista) Da bi ovo krivicno djelo postojalo neophodno je da je doslo do saobracajne nesrece u kojoj je neko lice tesko povredjeno ili je prouzrokovana imovinska steta koja prelazi iznos od 2000KM i to prestavlja objektivni uslov kaznjivosti. Izvrsilac moze biti bilo koje lica, dakle svi ucesnici u saobracaju na putevima a obuhvacen je i pjesak. Za krivicno djelo potreban je umisljaj i upravo na planu krivice javljaju se ozbiljni problemi, a najznacajniji problem kod ovog krivicnog djela jeste razgranicenje eventualnog umisljaja i svjesnog nehata. Tako se u sudskoj praksi najcesce kao kriterijum za razgranicenje koristi pojam bezobzirnosti (kada neko ne vodi racuna o interesima i dobrima drugih ucesnika). Za postojanje krivice vazno je i pitanje doprinosa drugih ucesnika u saobracaju i u sudskoj praksi su zauzeti odredjeni stavovi. Npr kada vozac primjeti nepridrzavanje propisa drugog ucesnika, on svoju voznju mora da prilagodi toj okolnosti, i nace cini krivicno djelo, odnosno postoji vinost ( npr ako ga dugim svjetlima zaslijepidrugo vozilo, duzan je cak i da zaustavi svoje vozilo ako je to potrebno). Ovde postoje i sporne situacije u sudskoj praksi a to su: iznenadno prelazenje pjesaka preko kolovoza, kao i nepropisno ponasanje djece i starijih lica. Kod iznenadnog prelaska pjesaka presudno je da li je on pokazao namjeru da predje kolovoz, ako jeste vozac je bio duzan da predvidi njegovo nepropisno prelazenje. U pogledu djece i starih lica moglo bi se reci da nacelo ogranicenog povjerenja za njih ne vazi, tako da vozac ne smije da bude iznenadjeni. Za osnovni oblik propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Predvidjena su i dva kvalifikovana oblika ovog krivicnog djela. Ako usled umisljajnog oblika nastupila smrt jednog ili vise lica propisan je zatvor od 2 do 12 godina, a ako je ta posledica nastupila iz nehata predvidjen je zatvor od 1 do 8 godina. UGROZAVANJE POSEBNIH VIDOVA SAOBRACAJA (clan 401. KZRS) Ovo krivicno djelo postoji u slucaju krsenja propisa o bezbjednosti zeljeznickog, autobuskog, tramvajskog, trolejbuskog, brodskog ili saobracaja zicarom. Osnovna razlika u odnosu na djela iz clana 400. jeste u pogledu vrste saobracaja koji se ugrozava. Da bi postojalo krivicno djelo potrebno je da je krsenjem propisa izazvana nesreca, a nesrecu treba shvatiti u smislu saobracajnog udesa. Inace samo krsenje propisa, ukoliko nije ispunjen uslov, predstavljao bi prekrsaj. Za osnovni oblik je propisana kazna zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. Nehatni oblik ovog krivicnog djela predstavlja njegov laksi oblik za koji je propisana kazna zatvor do 3 godine. Ovo krivicno djelo ima i dva teza oblika, a prvi postoji onda kada je nastupila teska tjelesna povreda ili imovinska steta velikih razmjera. Ukoliko je teza posledica nastupila iz umisljajnog osnovnog oblika propisan je zatvor od 1 do 8 godina, a ukoliko je teza posledica nastupila usled nehatnog oblika, kazna je zatvor od 6 mjeseci do 5 godina. Drugi tezi oblik postoji ako je iz osnovnog oblika nastupila smrt jednog ili vise lica. Ako je posledica prouzrokovana umisljajnim oblikom, kazna je od 3 do 15 godina, a ako je nehatno zatvor od 1 do 8 godina. NEPRUZANJE POMOCI LICU POVREDJENOM U SAOBRACAJNOJ NESRECI Moralna obaveza svih gradjana jeste da pruze pomoc licu koje se nalazi u opasnosti, medjutim nije svako nepruzanje pomoci krivicno djelo. Krivicno djelo ima osnovni i t ezi oblik. Radnja izvrsenja krivicnog djela se sastoji u ostavljanju bez pomoci lica koje je povredjeno prevoznim sredstvom od strane lica koje je tu povredu prouzrokovalo. Radnja krivicnog djela je dakle propustanje (necinjenje), s tim sto mora kumulativno biti ispunjen i drugi uslov a to je da je izvrsilac krivicnog djela prouzrokovao povredu. Izvrsilac moze biti samo vozac motornog vozila ili drugog prevoznog sredstva kojim je prouzrokovana povreda. Propisana kazna za osnovni oblik jeste novcana ili zatvor do 1 godine. Predvidjena su i dva kvalifikovana oblika: oni postoje ako je usled nepruzanja pomoci nastupila teska tjelesna povreda ili smrt povredjenog lica. Propisana je kazna zatvora od 6 mjeseci do 3 godine ako je nastupila teska tjelesna povreda, a zatvor od 1 do 8 godina za smrt lica.
24
UGROZAVANJE BEZBJEDNOSTI LETA VAZDUHOPLOVA Krivicno djelo ugrozavanja bezbjednosti leta vazduhoplova nalazi svoj osnov u Konvenciji o suzbijanju nezakonitih akata uperenih protiv bezbjednosti civilnog vazduhoplovstva. Osnovni oblik sastoji se u nepropisnom ili nepravilnom upravljanju. Postoje dvije mogucnosti: da se ugrozavanje leta vazduhoplovom ucini nepropisnim i nepravilnim upravljanjem. Nepravilno i nepropisno upravljanje vazduhoplovom je odredjeno odgovarajucim zakonom. Nepropisno upravljanje podrazumjeva da se let odvija suprotno propisima, a nepravilno upravljanje oznacava nepridrzavanje tehnickih i drugih pravila o letu. Djelo se moze ostvariti i propustanjem duznosti ili nadzora u vezi sa bezbjednoscu vazdusnog saobracaja i ovo krivicno djelo mogu da ostvare lica koja vrse taj nadzor. Bezbjednost leta vazduhoplova moze se ugroziti i na druge nacine npr. (postavljanje zapreke na pisti za polijetanje, unistenje ili ostecenje znakova itd) Posledica se u svim navedenim slucajevima sastoji u prouzrokovanju opasnosti za let vazduhoplova. Kod prva dva slucaja izvrsilac moze biti samo lice koje upravlja vazduhoplovom ili je zaduzeno za njegovu bezbjednost, a kod ostalih moze biti bilo koje lice koje je bilo duzno da se pridrzava odredjenih propisa. Za osnovni oblik ovog krivicnog djela neophodno je da postoji umisljaj a propisan je i nehatni oblik. Predvidjena kazna za umisljajni oblik je zatvor od 1 do 8 godina, a ako je djelo ucinjeno iz nehata zatvor do 3 godine. Krivicno djelo ima i svoj tezi oblik i on postoji ako je pri vrsenju osnovnog oblika jedno ili vise lica umisljajno liseno zivota. UGROZAVANJE BEZBJEDNOSTI VAZDUSNOG SAOBRACAJA NASILJEM Osnovni oblik sastoji se u dovodjenju u opasnost bezbjednost leta vazduhoplova vrsenjem nasilja prema licu koje se nalazi u vazduhoplovu. Radnja se moze izvrsiti postavljanjem ili unosenjem eksplozivne ili slicne naprave i supstance. Postavljanje upucuje da se radi o pricvrscivanju na neki, po pravilu, skriveni dio vazduhoplova, dok unosenje znaci fizicko unosenje (na sebi, prtljagu ili sl). Eksplozivne naprave bi bile npr bombe, tempirane mine i sl, eksplozivne supstance jesu cvrste i tecne hemijske materije koje imaju osobinu da pod odredjenim uslovima (udar, visoka temperatura i sl) oslobadjaju energiju ili gasove. Radnja ovog krivicnog djela moze se sastojati u unistenju ili ostecenju uredjaja za navigaciju ili nanosenju druge stete na vazduhoplovu. Prvi tezi oblik postojace ako je usled osnovnog oblika nastupila smrt jednog ili vise lica ili unistenje vazduhoplova. Predvidjena kazna za ovaj oblik je zatvor od 5 do 15 godina. Najtezi oblik ce postojati onda kada je pri izvrsenju osnovnog oblika neko lice sa umisljajem liseno zivota i nije bitno koji oblik ubistva je u pitanju. Kazna za ovo djelo je najmanje 10 god ili dozivotni zatvor. OTMICA VAZDUHOPLOVA ILI BRODA Krivicno djelo otmice vazduhoplova ili broda ima osnovni i dva teza oblika, osnovni oblik se sastoji u preuzimanju kontrole nad vazduhoplovom koji se nalazi u letu, ili nad brodom za vrijeme plovidbe, silom ili ozbiljnom pretnjom da ce se upotrbiti sila. Objekat radnje je vazduhoplov ili brod, to moze biti bilo koji vazduhoplov ili brod (domaci ili strani), bez obzira u koju svrhu se koristi. A krivicno djelo se moze izvrsiti samo prema vazduhoplovu i brodu za vrijeme kretanja. Smatra se da je vazduhoplov u letu od momenta kada se sva spoljasnja vrata zatvore posle ukrcavanja, pa do momenta dok se bilo koja vrata otvore za iskrcavanje Radnja izvrsenja sastoji se u preuzimanju kontrole nad vazduhoplovom ili brodom, a to preuzimanje se vrsi silom i pretnjom, kao sila se smatra i primjena hipnoze ili omamljujucih sredstava sa ciljem da se neko protiv svoje volje dovede u nesvjesno stanje. Krivicno djelo je svrseno onda kada je kontrola preuzeta. Izvrsilac moze biti svako lice i ovo krivicno djelo se moze izvrsiti samo sa umisljajem a kazna je zatvor od 2 do 12 godina. Predvidjen je i tezi oblik koji postoji ako je nastupila smrt jednog ili vise lica ili je prouzrokovano unistenje vazduhoplova ili broda. Od osnovnog oblika se razlikuje samo u odnosu na posledicu i kazna je zatvor od 5 do 15 godina. Najtezi oblik postoji kad je pri izvrsenju osnovnog oblika neko lice umisljajno liseno zivota, za najtezi oblik je propisan zatovor od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor.
25
KRIVICNA DJELA PROTIV ZIVOTNE SREDINE ZAGADJIVANJE ZIVOTNE SREDINE Ovde su inkriminisani samo tezi oblici zagadjivanja i krivicno djelo ima vise oblika, a kod osnovnog oblika radnja izvrsenja se sastoji u zagadjenju vazduha, vode ili zemljista u vecem obimu ili sirem prostoru. Dakle radi se o odredjenim stetnim promjenama do kojih dolazi na navedenim ekomedijumima (voda,vazduh,zemlja). Propisana kazna za osnovni oblik jeste novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Tezi oblik se razlikuje samo u odnosu na posledicu, dakle on postoji samo ako je nastupila teza posledica, a to je da je doslo do unistenja ili znatnog ostecenja sume, biljaka ili drugog rastinja na sirem podrucju ili je zivotna sredina zagadjena u toj mjeri da je ugrozeno zdravlje ljudi i zivotinja. Za kvalifikovani oblik propisana je novcana kazna ili zatvor od 6 mjeseci do 2 godine. UNOSENJE OPASNIH MATERIJA U RS Osim nuklearnih materija zabranjeno je unosenje i drugih opasnih i radioaktivnih materija u RS. Ovo je inkriminisano zbog sve jaceg organizovanog kriminala koji se radi u ovoj oblasti jer razvijene zemlje ilegalno unose u nerazvijene otpad i tamo odlazu i to se cini u okviru organizovanog kriminala u ovoj oblasti. Dakle pojedine firme se oslobadjaju opasnog otpada predajuci ga kriminalnim organizacijama koje ga uz znatno manju naknadu nego sto bi iznosili troskovi propisnog odlaganja tj unistavanja, transportuju u nerazvijene zemlje i tamo odlazu. Zastitni objekt ovog krivicnog djela je kako zivotna sredina tako i zivot i zdravlje ljudi. Objekat krivicnog djela su prije svega radioaktivne materije i sve druge opasne materije (eksplozivne materije, zbijeni gasovi, zapaljive tecnosti, otrovi). Radnja izvrsenja je unosenje u RS a unosenje treba da se vrsi protivno propisima. Ovo krivicno djelo moze uciniti svako lice a predvidjena je alternativno novcana kazna ili zatvor do 2 godine. Tezi oblik postoji ako se djelo cini zloupotrebom svog polozaja ili ovlascenja i ovaj oblik se smatra tezim s obzirom na ucinioca, a predivdjena kazna za tezi oblik je zatvor od 6 mjeseci do 5 god. SUMSKA KRADJA Sumska kradja je laksi oblik krivicnog djela kradje i ono je svrstano u grupu krivicnih djela protiv zivotne sredine zbog znacaja suma za zivotnu sredinu, mada ima osnova i da se ova kradja svrsta u krivicna djela protiv imovine i privrede, zbog privrednog znacaja suma. Postoji osnovni i tezi oblik ovog krivicnog djela. Osnovni oblik cini onaj ko radi kradje obori u sumi jedno ili vise stabala a kolicina oborenog drveta je veca od 3 kubna metra i to je objektivni uslov inkriminacije. Za kivicnu odgovornost zahtjeva se direktan umisljaj a potrebna je i namjera prisvajanja stabala, a ako ta namjera postoji radi prodaje onda postoji tezi oblik. Predvidjena je alternativno novcana kazna i li zatvor do 2 god. Tezi oblik postoji u tri slucaja: ako je djelo ucinjeno u namjeri da se drvo proda, ako su oborena stabla u kolicini vecoj od 8 kubnih metara i ako je djelo ucinjeno u zastitnoj sumi, nacionalnom parku ili drugoj sumi sa posebnom namjenom. Kazna je od 6 mjeseci do 5 godina kumulativno sa novcanom kaznom.
KRIVICNA DJELA PROTIV COVJECNOST MEDJUNARODNOG PRAVA Zajednicko za sva krivicna djela iz ove glave jeste da ona predstavljaju teske povrede normi medjunarodnog prava i to prije svega medjunarodnog ratnog i humanitarnog prava. Te povrede su zabranjene i odgovarajucim medjunarodnim konvencijama a krivicna djela propisana su na osnovu obaveza iz tih konvencija. Pored krivicnog djela genocida, ratnih zlocina, medjunarodnog terorizma i uzimanja talaca ova glava obuhvata i sledeca krivicna djela: organizovanje i podsticanje na izvrsenje genocida i ratnih zlocina, protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja, protivpravno oduzmanje
26
stvari od ubijenih i ranjenih na bojistu, surovo postupanje sa ranjenicima i zarobljenicima, unistavanje kulturih i istorijskih spomenika, podsticanje na agresivni rat, itd... GENOCID Krivicno djelo genocida sastoji se u preduzimanju odredjenih radnji u cilju potpunog ili djelimicnog unistenja neke nacionalne, etnicke, rasne ili vjerske grupe. Karakterisiticno je za ovo djelo da se za njegovo postojanje zahtjeva i subjektivni element a to je namjera ucinioca da potpuno ili djelimicno unisti neku nacionalnu, etnicku, rasnu ili vjerusku grupu (genocidna namjera) a irelevantno je radi cega postoji ta namjera.. Radnja izvrsenja genocida postavljena je alternativno i moze se sastojati: 1) vrsenje ubistva ili teskih tjelesnih povreda ili tesko narusavanje fizickog i dusevnog zdravlja clanova grupe. 2) prinudno raseljavanje pripadnika grupe. 3) stavljanje grupe u zivotne uslove koji dovode do njenog potpunog ili djelimicnog istrebljenja (destruktivni uslovi zivota kao sto je sistemsko uskracivanje hrane i pica ili zdravstvene pomoci, prisiljavanje na tezak fizicki rad i sl) 4) primjena mjera kojom se sprecava radjanje izmedju pripadnika grupe. 5) prinudno preseljavanje djece u drugu grupu. Tzv etnicko ciscenje samo po sebi ne predstavlja krivicno djelo genocida, medjutim ako je preduzeto prinudno raseljavanje ili neki drugi oblik radnje izvrsenja u cilju etnickog ciscenja a uz postojanje genocidne namjere, bila bi ispunjena obiljezja krivicnog djela genocida. Izvrsenje genocida se moze sastojati i u naredjivanju izvrsenja ili neposrednom izvrsenju zabranjenih radnji. Za ovo krivicno djelo propisana je kazna u trajanju od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor, a krivicno gonjenje za genocid kao i za izvrsenje kazne ne zastarjeva. RATNI ZLOCIN KZRS predvidja tri krivicna djela ratnih zlocina a najvaznija razlika izmedju ova tri krivicna djela jeste u odnosu na pasivnog subjekta tj odnosno lice prema kojima se ratni zlocin vrsi. 1) Ratni zlocin protiv civilnog stanovnistva. Ovaj zlocin moze biti izvrsen za vrijeme rata, oruzanog sukoba ili okupacije a propisani su mnogobrojni oblici izvrsenja koji su postavljeni alternativno. Tako radnja izvrsenja postoji u sledecim slucajevima: - napad na civilno stanovnistvo, naselje, pojedina civilna ili lica onesposobljena za brobu, tesku tjelesnu povredu ili narusavanje zdravlja ljudi. - napad bez izbora cilja kojim se pogadja civilno stanovnistvo - ubistva, mucenja, necovjecna postupanja, bioloski,medicinski i drugi naucni eksperimenti, uzimanje tkiva ili organa radi transplatacije, nanosenje velikih patnji ili povreda tjelesnog integriteta. - raseljavanje ili preseljavanje ili prisilno odnarodnjavanje i prevodjenje na drugu vjeru. - prisiljavanje na prostituciju ili silovanja. - primjenjivanje mjera zastrasivanja i terora, uzimanje talaca, kolektivno kaznjavanje, odvodjenje u koncentracione logore. - prisiljavanje na sluzbu u oruzanim snagama neprijateljske sile. - prisiljavanje na prinudni rad, izgladnjivanje stanovnistva, konfiskovanje imovine, pljackanje imovine, protivzakonito unistavanje i prisvajanje imovine koje nije opravdana vojnim potrebama. - napada na objekte posebno zasticene medjunarodnim pravom i objekte sa opasnom snagom kao sto su brane, nasipi i nuklearne elektrane. - dugotrajno i veliko ostecenje prirodne okoline koje moze stetiti zdravlju ljudi. Za postojanje krivicnog djela dovoljno je preduzimanje bilo koje od navedenih radnji, a ratni zlocin se moze izvrsiti i naredjivanjem izvrsenja zabranjenih radnji. Razlika izmedju ovog krivicnog djela i genocida je u tome sto genocid nije uperen protiv jednog ili vise gradjana, vec protiv odredjene nacionalne, etnicke, rasne ili vjerske grupe. Propisana je kazna zatvora u trajanju od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor. I ovo krivicno djelo je obuhvaceno odredbom nezastarivosti.
27
2) Ratni zlocin protiv ranjenika i bolesnika Ovde se kao pasivni subjekt javljaju ranjenici, bolesnici, brodolomci, sanitetsko ili vjersko osoblje a krivicno djelo se moze izvrsiti samo za vrijeme rata ili oruzanog sukoba. Propisana je kazna zatvora u trajanju od najmanje 10 godina ili dozivotni zatvor, i ovo krivicno djelo je nezastarivo.
3) Ratni zlocin protiv ratnih zarobljenika U ove radnje spadaju: - radnje koje predstavljaju tezak napada na zivot i tijelo, odnosno tjelesni integritet ratnih zarobljenika. - prisiljavanje na vrsenje sluzbe u oruzanim snagama neprijatelja. - lisavanje prava na pravilno i nepristrasno sudjenje. Ovo krivicno djelo moze se izvrsiti i nakon prestanka rata i oruzanih sukoba. Propisana je kazna od najmanje 10 godina zatvora ili dozivotni zatvor i ovo djelo je nezastarivo. PROTIVPRAVNO UBIJANJE I RASELJAVANJE NEPRIJATELJA Pravilnik o zakonima i obicajima rata zabranjuje ubijanje ili ranjavanje neprijatelja koji je odlozio oruzje ili nema sredstva za odbranu ili se bezuslovno predao. Osnovni oblik ovog krivicnog djela vrsi onaj ko krsenjem pravila medjunarodnog prava za vrijeme rata ili oruzanog sukoba ubije ili rani neprijatelja koji je odlozio oruzje ili se bezuslovno predao i nema sredstva za odbranu. Ovo krivicno djelo moze se izvrsiti samo za vrijeme rata ili oruzanog sukoba i ono se moze izvrsiti od trenutka kada je neprijatelj odlozio oruzje ili se bezuslovno predao ili nema vise sredstva za odbranu pa do momenta kad je zarobljen. Ako je ubijanje ili ranjavanje nastupilo posle zarobljavanja, radice se o ratnom zlocinu protiv zarobljenika. Za osnovni oblik propisana je kazna zatvora od 2 do 15 godina. Tezi oblik postoji kad je ubistvo izvrseno na svirep ili podmukao nacin, iz koristoljublja ili iz drugih niskih pobuda ili ako je ubijeno vise lica. Kazna je zatvor od najmanje 10 god ili dozivotni. Poseban oblik postoji i kad se izda naredjenje da u borbi ne smije biti prezivjelih pripadnika neprijatelja a kazna je ista kao i za prosli oblik. MEDJUNARODNI TERORIZAM Istice se da medjunardni terorizam cine razliciti oblici nasilja koji imaju politicke ciljeve a prije svega da se destabilizuje odredjeni politicki poredak i preuzme vlast. Medjunarodni terorizam ugrozava interese medjunarodne zajednice i odnose u njoj. Kao osnovne karakteristike medjunarodnog terorizma obicno se isticu: visok stepen organizovanosti teroristickih operacija sto podrazumjeva postojanje hijerarhije, tajnosti u planiranju i izvodjenju akcija, visok stepen specijalizacije terorista, nepredvidivost teroristickih akata. Ovo krivicno djelo ima osnovni i dva teza oblika a radnja osnovnog oblika postavljena je alternativno i sastoji se: a) otmica nekog lica ili izvrsenje nekog drugog nasilja, b) prouzrokovanje eksplozije ili pozara, v) izazivanje opasnosti za zivot ljudi i imovinu velike vrijednosti, opsteopasnom radnjom ili opsteopasnim sredstvom. Bice ovog krivicnog djela sadrzi i subjektivni element a to je da je radnja izvrsenja preduzeta u namjeri da se naskodi stranoj drzavi, oslobodilackom pokretu ili medjunarodnoj organizaciji, dakle nanosenju politicke stete ovim subjektima. Razlika izmedju ovog krivicnog djela i krivicnog djela terorizma jeste prije svega u pogledu subjektivnog elemnta, odnosno u sadrzaju namjere. Dok kod krivicnog djela terorizma namjera treba da je upravljena na ugrozavanje ustavnog uredjenja ili bezbjednosti RS ili BiH, kod ovog krivicnog djela za namjeru je odlucujuci elemenat inostranosti, tj upravljena je na nanosenje stete stranoj drzavi. Za osnovni oblik predvidjena je kazna od 1 do 10 godina. Predvidjen je i posebni oblik ovog krivicnog djela koji vrsi lice koje zapreti da ce upotrebom nuklearnih materijala ili drugih materijala za masovno unistenje ugroziti zivote ljudi ili imovinu velike vrijednosti u cilju da prinudi neku medjunarodnu ili drzavnu organizaciju, pravno ili fizicko lice ili drzavu. Predvidjen je i kvalifikovani oblik koji postoji ako je usled ovog djela nastupila smrt jednog ili vise lica i propisan je zatvor u trajanju od 5 do 15 godina. Najtezi oblik postoji u slucaju da je neko
28
lice umisljajno liseno zivota i propisan je zatvor od najmanje 10 godina ili dozivotni. Gonjenje za ovo krivicno djelo preduzima se po odobrenju saveznog drzavnog tuzioca. UZIMANJE TALACA Objekt radnje ovog krivicnog djela jeste oteto lice tj talac, dok je zastitni objekt strana drzava ili medjunarodna organizacija odnosno njeni interesi. Taoci su lica koja se drze u vlasti nekog lica, grupe lica ili drzave sa ciljem da se na taj nacin neki subjekt prinudi da nesto ucini ili ne ucini. Radnja izvrsenja ovog djela je postavljena kumulativno tj sastoji se od: otmice i pretnje. Mora postojati kvalifikovana pretnja, tj pretnja da ce oteto lice biti ubijeno, povredjeno ili zadrzano kao talac ako ne budu ispunjeni zahtjevi. Za osnovni oblik ovog krivicnog djela propisan je zatvor u trajanju od 1 do 15 godina. Tezi oblik postoji ako je izvrsenjem osnovnog oblika nastupila smrt otetog lica i tu je propisana kazna zatvora od 5 do 18 godina a najtezi oblik postoji ako je neko lice umisljajno ubijeno i propisan je zatvor od najmanje 10 godina.
29
