UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE
SARAJEVO
SEMINARSKI RAD
TEMA: POJAM, KARAKTERISTIKE I CILJEVI TERORIZMA
MENTOR:
KANDIDATI:
Prof. dr. Mirsad Abazović
Vedran Gabrić
Sarajevo, januar 2014. godine.
UVOD
Nasilje poznato kao terorizam je prisutan od davnina, a danas je rasprostranjeno u ĉitavom svijetu i predstavlja najsuroviji oblik sile u meĊunarodnim odnosima. Danas u svijetu nema države koja u većoj ili u manjoj mjeri nije izložena raznim oblicima terorizma, motivisanog razliĉitim idejama interesima i ciljevima. Jaĉanje teroristiĉkih aktivnosti tokom poslednjih godina dovelo je do toga da terorizam postane najveće svjetsko zlo i jedan od najaktivnijih i nerješivih problema savremenog svijeta. Teroristiĉki napadi avionima bombama na Svjetski trgovinski centar u Njujorku i zgradu Pentagona u Vašingtonu 11. septembra 2001. godine, do najnovijih teroristiĉkih dejstava širom svijeta, potvrĊuju ĉinjenicu da je terorizam u stalnoj ekspanziji i predstavlja neuništiv problem savremenog ĉovjeĉanstva. U poslednje vrijeme svijet se na najdrastiĉniji naĉin suoĉio sa gorkom istinom da je terorizam oznaĉio novi naĉin ratovanja na poĉetku 21. vijeka, bez sagledavanja realnih i stvarnih uzroka dok su posledice svima poznate. Istina je da se svijet sa terorizmom suoĉavao vjekovima prije, ali ga je tek prošlo stoljeće i nevjerovatan napredak tehnologije uveo u stalnu postavku svjetske pozornice i sa nje nije više sišao. Fenomen terorizma je zahvatio ĉitavu planetu. Neprijatelj je postao nevidljiviji i neuhvatljiviji više nego ikada ranije, a sukob koji diktira terorizam nema jasne obrise fronta i karakteristike klasiĉnog voĊenja borbe. Savremeni meĊunarodni terorizam je izrastao kao produkt bipolarnog svijeta i predstavlja naliĉje svjetskog poretka, kao krajnji ekstremistiĉki oblik sukoba interesa na globalnom planu. Uz stalnu primjenu novih i razliĉitih metoda djelovanja, meĊunarodni terorizam je u stalnom porastu bez obzira na sve organizovanije suprostavljanje država i meĊunarodne zajednice i na mjere koje se preduzimaju radi njegovog suzbijanja. Iako gotovo sve države terorizam svrstavaju u najteže oblike ugrožavanja sopstvene i bezbjednosti meĊunarodne zajednice, ĉinjenice govore da u pogledu klasifikacije terorizma i teroristiĉkog djelovanja u pojedinim državama prisutni su dvojni standardi. Iz tih razloga terorizam koga sprovode neki separatistiĉki pokreti ili organizacije od strane velikih sila kvalifikuje kao borba za slobodu, demokratiju, ljudska prava i sliĉno. Zato nosioci globalizma umješno koriste i zloupotrebljavaju pomenutu terminološku konfuziju, odnosno ne ustruĉavaju se da razliĉito tretiraju pojam terorizma, u zavisnosti od sopstvenih interesa.
2
1. Pojam i nastanak terorizma Rijeĉ terorizam (terrorism), nastao je od latinske rijeĉi terror ili strah, a pojam terorizam je doktrina i metod borbe za odreĊene ciljeve sistematskom upotrebom nasilja1. To znaĉi da je teror vladavina nasilja, a terorizam kao ideologija je krajnji metod borbe za ostvarivanje politiĉkih ciljeva putem nasilja i ucjena2. Dakle, izvorno znaĉenje pojma terorizam odnosi se na državu kao poĉinioca teroristiĉkih akata i na graĊane kao žrtve. Iako se pod terorizmom podrazumijeva unaprijed smišljeno i organizovano nasilje u politiĉke svrhe kojim pokušava da se zastraši i slomi otpor onoga protiv koga se primjenjuje, u nauci ne postoji opšteprihvaćena definicija tog pojma zbog postojanja brojnih subjektivnih razloga, prvenstveno zbog razliĉitog pristupa definiciji objekta i subjekta terorizma. U savremenom politiĉkom reĉniku, pojam terorizam prvi put je popularno upotrijebljen 60-tih godina djelovanjem pripadnika IRA-e u Sjevernoj Irskoj, ETA-e u Španiji. Savremeni terorizam nastao je u Evropi i prenio se prvo na Latinsku Ameriku, Bliski istok, a zatim na ostatak svijeta, prilagoĊavajući se istorijskim i nacionalnim karakteristikama i tradicijama. Terorizam sa pojavom njemaĉkog fašizma dobija sasvim novu dimenziju, u obliku novih formi i metoda djelovanja nacistiĉkog pokreta. Era fašizma je karakteristiĉna za pojavu državnog terorizma u Italiji, Španiji a posebno u Njemaĉkoj. Poslije II svjetskog rata, usled izraženih narastanja društveno-politiĉkih sukoba u svijetu, terorizam kao ideologija poprimila je svjetske razmjere (posebno od 60-tih godina), koristeći metod nasilja kao ekstremni oblik borbe za ostvarivanje politiĉkih ciljeva. U pojedinim regionima svijeta (Južna Amerika, Indokina, Afrika), posebno su bili izraženi nacionalni i politiĉki pokreti koji su raspolagali sa gerilskim snagama u borbi za slobodu protiv kolonijalne vlasti i autokratskih režima u odreĊenim zemljama. I pored sve veće prisutnosti terorizma u svijetu i dalje su prisutni dvojni standardi pristupu i klasifikaciji terorizma. Takav odnos prema terorizmu su nastavile velike i moćne države zapada posebno SAD, rukovodeći se prvenstveno sopstvenim interesima. Klasiĉan primjer za to je odnos SAD kao najveće vojno-ekonomske i politiĉke sile prema terorizmu albanskih separatista na Balkanu, gdje su pripadnike albanske teroristiĉke organizacije OVK prikazali kao “borce za slobodu”, dok su na primjer pripadnike Kurdistanske radniĉke partije u Turskoj prikazali kao teroriste. Pošto se nije mogla donijeti opšteprihvatljiva definicija terorizma na osnovu opštih karakteristika, fenomen terorizma može se svesti pod pet elemenata: politiĉka priroda akta terorizma, nasilje, izazivanje straha kod protivnika, uticaj na širu okolinu i nepredvidljivost akta terorizma. Terorizam nije samo najgrublji oblik nasilja, već planski sveobuhvatan i kontinuiran sukob najĉešće izmeĊu destruktivnih subjekata i aktuelne vlasti unutar jedne države ali i izmeĊu država, u kojem napadaĉ usklaĊen nenaoružanim i većinom oružanim djelatnostima nastoji da kod napadnutog izazove strah, zbog kojeg će pristati na politiĉke ustupke, odnosno da ga potĉini svojoj volji.
1 2
Politička enciklopedija, Savremena administracija Beograd, izdanje 1975 Mala enciklopedija, Prosveta Beograd, izdanje 1986
3
2. Ciljevi terorizma Terorizam obiĉno ima za cilj da zastraši ili prisili državni subjekt (vladu, pojedine grupe ljudi, pojedince) i tako objekat napada ispuni tražene zahtjeve koji mogu biti politiĉke, društvene ili materijalne prirode. S obzirom na to da je terorizam složena aktivnost u funkciji namjernog izazivanja straha kod graĊana ili narušavanja autoriteta države, nosioci terorizma raznim metodama djelovanja žele da postignu konkretan cilj. Politiĉka svrha terorizma je djelovanje na volju državnog ili meĊunarodnog politiĉkog subjekta nasilnim psihološkim i fiziĉkim efektima, u cilju ostvarivanja odreĊenih politiĉkih interesa i ciljeva. U suštini, teroristi široj javnosti žele dokazati da su primorani da tako surovo djeluju jer državni aparat nema sluha za njihove zahtjeve i time pokazati da su oni žrtve. Tako komuniciraju s jedne strane sa masom a sa druge strane sa zvaniĉnim državnim aparatom, pokušavajući se staviti na nivo ravnopravne pregovaraĉke pozicije u ispunjavanju svojih zahtjeva, uglavnom politiĉke prirode. Ovom strategijom djelovanja teroristi žele dovesti državni subjekat u poziciju popuštanja i time pokazati široj javnosti njegovu nemoć i nesposobnost u rješavanju situacije. Terorizam u naĉelu djeluje prema Vajtovoj3“doktrini nužde”, koja znaĉi da teroristiĉka organizacija na izvršavanje teroristiĉkog akta kreće tek kada su iscrpnjene sve mogućnosti ostvarivanja ciljeva politiĉkim sredstvima i procijeni da nema alternative rešavanju cilja nasilnim putem. To znaĉi, da u situacijama u kojima strane u politiĉkom konfliktu nemaju naĉina da riješe spor na uzajamno zadovoljavajući naĉin a posebno kada je jedna strana drastiĉno nadmoćnija, onda slabija strana pribjegava terorizmu u cilju ostvarivanja svojih ciljeva i interesa. U toj situaciji slabija strana pošto nema silu i moć kao politiĉko sredstvo ubjeĊivanja, pribjegava upotrebu terorizma bez alternative kao jedino politiĉko sredstvo, sa Makijavelistiĉkim razmišljanjem da cilj ne bira sredstvo. Psihološki efekti teroristiĉkog ĉina znatno nadmašuju njegove fiziĉke uĉinke. Strah je namjeravani efekat, a ne usputni produkt terorizma. Sa strahom se povećava ukupan efekat teroristiĉkog akta i time neposredno djeluje na objekat terorizma. Reakcija javnosti na teroristiĉki akt može biti u dijapazonu od krajnjeg oduševljenja do osude i najdubljeg gnušanja. U svakom sluĉaju terorizam nikoga ne ostavlja ravnodušnim. Nepredvidljivost terorizma je u svojoj suštini jedna od glavnih karakteristika u izvoĊenju teroristiĉkih akcija i dejstava. Zato teroristiĉke organizacije posebno vode raĉuna na neprdvidljivom izboru objekta, naĉina i vremena izvoĊenja teroristiĉkih dejstava. Pod ovim uslovima ostvaruju poĉetnu prednost u odnosu na državne subjekte, što je u suštini glavna prednost i kljuĉ dosadašnjeg uspjeha terorista u izvoĊenju teroristiĉkih akcija. Cilj ovakve teroristiĉke strategije je ostvarivanje meĊunarodne politiĉke osude i narušavanja meĊunarodnog ugleda zemlje do izolacije i ispoljavanja pritisaka i ucjena od strane velikih sila i meĊunarodnih vojno-politiĉkih i ekonomskih faktora4.
3
Johnantan R. White, američki politički teoretičar koji je u svojoj knjizi “Terorizam”, izdanje 2002. godine, najstudioznije obradio savremeni problem terorizma. 4 Ovakav teroristički scenario je sproveden na KiM od strane albanske terorističke organizacije OVK. Teroristička strategija OVK je sprovedena uz potpunu političku i logističku podršku međunarodnih centara modi, na čelu sa SAD i CIA. Kontinuiranim i dobro sihronizovanim terorističkim aktivnostima terorista, neadekvatno je reagovao odbrambeni sistem SRJ, prevashodno angažujudi neadekvatne klasične vojne jedinice, jer policijske snage nisu bile dovoljne ni sposobne da adekvatno odgovore na terorističke aktivnosti.
4
3. Klasifikacija terorizma MeĊunarodni teoretiĉari terorizma nemaju jedinstvenu opšteprihvaćenu klasifikaciju terorizma, prvenstveno zbog poteškoća koje su vezane za definisanje pojma terorizma, što neposredno utiĉe na konfuznu klasifikaciju terorizma kao najsurovijeg oblika nasilja. I pored razliĉitog pristupa pojmu terorizma, odreĊenu klasifikaciju terorizma moguće je izvesti na osnovu uvažavanja razliĉitih kriterijuma terorizma kao što su: nosioc, žrtva, cilj, prostor, način ispoljavanja, upotrebljena sredstva itd. Prema tome a na osnovu odreĊenih opštih kriterijuma, terorizam možemo klasifikovati prema: Subjektu djelovanja Sadržaju ispoljavanja Objektu djelovanja Naĉinu ispoljavanja Terorizam u odnosu na subjekt djelovanja možemo podijeliti na: Državni MeĊunarodni Unutrašnji treorizam Po sadržaju ispoljavanja, terorizam možemo podijeliti na: Politiĉki Religiozni Ideološki Terorizam organizovanog kriminala ili terorizam podzemlja Politički terorizam možemo podijeliti na: Nacionalisti-ĉki Revolucionarni Prevratniĉki Separatistiĉki U odnosu na objekat djelovanja, terorizam je moguće podijeliti na: Pojedinaĉni Masovni Urbani U odnosu na način ispoljavanja, terorizam može biti: Spontani Stihijski Organizovani U poslednje vrijeme najĉešće se ispoljavaju: Nacionalistiĉki Religiozni Terorizam organizovanog kriminala ili terorizam podzemlja
5
Slika 1. Klasifikacija terorizma
6
Državni terorizam prema subjektu djelovanja organizovan je od strane države i po sadržaju je svojevrstan oblik rata. Pomoću njega pojedine države legalnim ili ilegalnim putem nasilno podrivaju ustavni poredak drugih država, ukljuĉujući i mogućnost njegovog rušenja. Države kao hegemoni smišljeno pokušavaju da pod vidom meĊunarodnog terorizma izvode oružana nasilja protiv suverenih država, indirektno. Taj oblik terorizma veoma umješno koriste države regionalnog i svjetskog hegemonizma, bezobzirno pokazujući svoju moć uz minimalni rizik da takav oblik agresivnog djelovanja bude odgovarajuće sankcionisan. Njihovi krajnji ciljevi su raznovrsni: razbijanje teritorijalnog integriteta jedne ili više država, svrgavanje s vrha državne vlasti jedne garniture i postavljanje po njima odgovarajuće politiĉke ili vojne garniture, osveta nad „neprijateljem“ i drugi ciljevi. MeĎunarodni terorizam predstavlja skup meĊunarodnim pravom zabranjenih aktivnosti usmjerenih prema pojedincima, grupi i državi, njenim institucijama i dobrima. MeĊunarodni terorizam izvode pojedinci, teroristiĉke organizacije ili neki drugi državni subjekt, radi ostvarivanja njihovih ciljeva, narušavajući time stabilnost druge države njenog politiĉkog sistema odnosno meĊunarodne zajednice, kao i kršenje konvencija o zaštiti ljudskih prava i sloboda. MeĊunarodni terorizam u svijesti obiĉnih ljudi je nekontrolisano nasilje koje se nalazi van kontrole SAD i ostalih svjetskih centara moći. Naprotiv ovoj tvrdnji argumenti ukazuju da se meĊunarodni terorizam nalazi pod odreĊenim patronatom prvenstveno pod moćnom ameriĉkom obavještajnom službom CIA-e, jer je terorizam u savremenom obliku “proizvod” ameriĉke administracije izmeĊu 60-tih i 70-tih godina5. Zato atribut “meĊunarodni” asocira na terorizam kao jedinstvenu pojavu u savremenom svijetu, kao i na jedinstveno rukovodstvo koje diriguje celokupnim meĊunarodnim terorizmom. Unutrašnji terorizam prema subjektu djelovanja djeluje organizovano van institucija državnog subjekta, a po naĉinu ispoljavanja djeluje ilegalno. Aktivnost unutrašnjeg terorizma je usmjerena protiv državnih subjekata vlasti u cilju ostvarivanja svojih prevashodno politiĉkih ili vjerskih ciljeva. Unutrašnji terorizam u okviru jedne države djeluje uz neposrednu ili posrednu podršku stranog faktora, tako što preko unutrašnjeg teroristiĉkog subjekta pojedine države ilegalnim putem nasilno podrivaju ustavni poredak drugih država.Ta podrška od strane stranog faktora se tretita kao podrška za „ostvarenje nacionalnih (vjerskih) prava i sloboda“ nekog naroda.
5
Dana u svijetu najekstremnije su terorističke organizacije koje je svojevremeno osnovala CIA za ostvarivanje nacionalnih interesa SAD, kako bi parirali sovjetskom vojnom uticaju. U cilju ostvarivanja svojih interesa u Avganistanu za vrijeme okupacije od strane SSSR, CIA je školovala i najvedeg teroristu današnjice Osamu Bin Ladena. Po završetku školovanja 1980.godine, Bin Laden je izabran za vođu tajne “revolucionarne” organizacije “Al KAida”,koja se uz logističku pomod CIA uspješno borila protiv sovjetskih trupa u Avganistanu. 7
4. Osnovne karakteristike savremenog terorizma Savremeni meĊunaroni terorizam je u stalnom porastu bez obzira na sve organizovanije suprostavljanje meĊunarodne zajednice i na mjere koje se preduzimaju radi njegovog suzbijanja. On se obnavlja i usavršava na sve višem tehniĉko-tehnološkom nivou uz stalno povećavanje efikasnosti6. Savremeni tehnološki razvoj stavio je u ruke terorista sredstava i oružje za masovno uništavanje, gde je terorizam prekoraĉio prag spektra “dozvoljene” opasnosti sa mnogo širim i strašnijim sredstvima i metodima, sa posledicama većim nego ikada prije. Glavne karakteristike savremenog terorizma su: Organizovanost Preciznost Nepredvidljivost Elastiĉnost Tajnost IznenaĊenje Ekonomiĉnost Okrutnost Šokantnost Mutacija Fanatizam Iracionalnost Nemoralnost Protivzakonitost Organizovanost teroristiĉkog subjekta i izvoĊenja teroristiĉkog ĉina je jedna od glavnih karakteristika teroristiĉkog subjekta. IzvoĊenje teroristiĉkih napada u poslednje vrijeme, pokazuje visoku organizovanost i destruktivnu maštovitost ljudskog uma bez granica. Svaki teroristiĉki ĉin (akt) se izvodi sa visokim stepenom preciznosti, kroz strogo definisane sledeće faze: izbor cilja (objekta), planiranje, organizovanje i izvoĎenje. Izbor cilja (objekta) teroristiĉkog akta prevashodno vrši politiĉko rukovodstvo, a za sledeće faze je odgovorno vojno rukovodstvo teroristiĉke organizacije. Jedna od specifiĉnih obilježja terorizma je nepredidljivost u izboru objekta terorizma i metoda izvoĊenja teroristiĉkog akta. Sa sprovedenim mjerama tajnosti, nepredidljivost je u funkciji postizanja maksimalnog iznenaĊenja kod objekta napada. SprovoĊenjem nepredvidljivih radnji i postupaka od strane teroristiĉkog subjekta, teroristi ostvaruju poĉetu prednost u odnosu na antiteroristiĉke snage i mjere države. Za sada teroristi uspješno koriste ovu prednost, koja je za sada nenadoknadiva. Sve faze teroristiĉkog ĉina sprovode se elastično bez ustaljenih šablona, ali i precizno po dogovorenom scenariju. U sluĉaju da se teroristiĉki ĉin zbog odreĊenih nepredvidljivih dogaĊaja (koji su nastali neposredno prije ili u toku izvoĊenja akcije) ne može izvesti prema planu, tada voĊa teroristiĉke grupe (jedinice) odluĉuje samostalno i postupa u skladu sa konkretnom situacijom, ne dovodeći u pitanje izvoĊenje samog teroristiĉkog akta. 6
Za sada teroristima je sužena mogudnost nabavke NHB oružja ali usavršavanjem spektra djelovanja terorizma i infiltracija u državne institucije, ta se mogudnost ne isključuje u bliskoj bududnosti. 8
Jedan od osnovnih ĉinilaca uspješnosti izvoĊenja teroristiĉkog akta je tajnost. Planiranje i izvoĊenje se sprovodi u veoma strogim mjerama tajnosti, kako bi se sprijeĉila mogućnost preventivnog djelovanja državih antiteroristiĉkih subjekata i tako postiglo maksimalno iznenaĊenje. Zato je planiranje teroristiĉkog ĉina najosjetljivija faza u kojoj uĉestvuje samo uže rukovodstvo teroristiĉke organizacije. IznenaĎenje je jedna od glavnih karakteristika izvoĊenja teroristiĉkih akata i predstavlja kljuĉnu prednost terorista u odnosu na antiteroristiĉke mjere države. IznenaĊenje se postiže preduzimanjem mjera tajnosti i nepredvidljivosti, ĉime se postiže visok stepen uspješnosti izvedenog teroristiĉkog ĉina, pri ĉemu se ostvaruju veliki psihološki efekti na objekat napada. Teroristi pri planiranju i u naĉinu izvoĊenja dejstava, prilagoĊavaju se konkretnim uslovima, t.j. stepenu jaĉine sistema protivteroristiĉke zaštite jedne države koja može biti adekvatna (jaka) ili neadekvatna (slaba), kao i stepenu podrške spoljnjeg ili unutrašnjeg faktora. Teroristiĉki akt se izvodi ekonomično, vodeći raĉuna o najracionalnijoj upotrebi snaga i sredstava. Jedna od polaznih osnova terorista u planiranju teroristiĉkog ĉina je da se teroristiĉki akt izvede sa što manje angažovanja ljudstva i utroška materijalnih i fninansijskih sredstava, prilagoĊavajući se konkretnim materijalnim uslovima. Okrutnost i šokantnost su u funkciji izazivanja straha, nesigurnosti i panike na objekat napada i su glavni su psihološki efekti terorizma. Terorizam u svom djelovanju koristi najokrutnije metode i princip “iza nas užas, a ispred strah”. Metodama okrutnosti u izvoĊenju teroristiĉkih dejstava, teroristi nastoje da izazovu šokiranje narodnih masa i državnog subjekta i time stvore utisak da im državni organi i antiteroristiĉke jedinice ne mogu nauditi, kao i da od terorizma ne postoji efikasna odbrana. Teroristiĉke akcije su obiĉno usmjerene protiv nedužnog civilnog stanovništva ili protiv regularnih antiteroristiĉkih snaga zemlje, upotrebom konvencionalnog, hemijskog i biološkog oružja, uz sve veću prijetnju upotrebe i nuklearnog oružja. Svojom zapanjujućom sposobnošću mutacija, terorizam u stvari uvijek ide korak ispred preduzetih mjera antiteroristiĉkih snaga, kao glavnog državnog subjekta u borbi protiv terorizma. Teroristiĉe organizacije i njihovo djelovanje se stalno mijenja, u zavisnosti od organizovanosti države, preduzetih mjera i snage antiteroristiĉkog subjekta u borbi protiv terorizma7. Zato je taj korak za sada nenadoknadiv, bez neke optimistiĉke najave da će se terorizam u skoroj budućnosti sustići. Po svom djelovanju, savremeni terorizam odlikuje i fanatizam, koji se manifestuje kroz nacionalnu, ideološku ili vjersku indoktriniranost terorista, do stepena samožrtvovanja u izvoĊenju teroristiĉkog akta. Fanatizam kao ekstremna motivisanost pojedinca i grupe terorista, svojstvena je za sve teroristiĉke organizacije i ima za cilj postizanja visokog stepena odluĉnosti, bezuslovnosti i okrutnosti u izvršenju teroristiĉkog zadatka. Fanatizam se u teroristiĉkoj organizaciji manifestuje kao pozitivna kvalitativna psihološka kategorija i kljuĉni je pokazatelj uspjeha teroristiĉke organizacije.
7
Tehnološka dostignuda, rasprostranjenost, jednostavnost proizvodnje hemijskog oružja i široka mogudnost njegove primjene, dostignut je nivo koji omogudava da ovo nije više privilegija visokorazvijenih zemalja i državnih i vojnih subjekata ved i vainstitucionalnih subjekata države. 9
Iracionalnost razuma kao psihološka kategorija je u funkciji bezuslovnog ostvarivanja cilja terorizma koristeći iracionalne metode djelovanja. Savremeni teroristi posjeduju suženo osjećanje svijesti i savjesti, u niskom spektru realnog i logiĉlog razmišljanja ali i visoki stepen inteligencije. Savremeni terorizam po svojim karakteristikama i okrutnim metodama djelovanja za obiĉnog ĉovjeka je neshvatljiv, neprihvatljiv i krajnje neprimjeren naĉin ostvarivanja svojih deklarisanih ciljeva. Sve države svijeta u odnosu na terorizam se jedinstveno deklarišu da je terorizam po svom djelovanju protivzakonita aktivnost, ma kako pojedine zemlje shvatale pojam terorizma. Usvojenim meĊunarodnim konvencijama, terorizam je u pravnom smislu proglašen kao nezakonit, jer je usmjeren protiv ljudi, materijalnih dobara i mira u ĉitavom svijetu. Tako se terorizam u opasnosti po svijet izjednaĉio sa ratom. Iako se sve zemlje jedinstveno deklarišu da je terorizam svjetsko zlo i obavezale se za jedinstvenu borbu protiv njega, u praksi dolazi do odreĊenih razliĉitih tumaĉenja pojma i odnosa prema terorizmu, prvenstveno prema državnom (nacionalnom) interesu što je dokazano u dosadadašnjoj praksi na globalnom planu. Savremeni terorizam u svom djelovanju u odnosu na postojeće moralne karakteristike i vrijednosti društva, je krajnje nemoralan u smislu korićenja okrutnih i zabranjenih metoda. Po svojoj brutalnosti i nemoralnosti u izvoĊenju teroristiĉkog ĉina, koristi specifiĉne metode koje su van svakog normalnog ljudskog razuma8. U poslednje vrijeme terorizmom dominira religijski faktor (posebno islamski), koji kroz vjersko nasilje žele da ostvare svoje nacionalistiĉke i panislamistiĉke ciljeve. Na Zapadu teroristi su motivisani odreĊenim nacionalmnim ciljevima i interesima, dok u islamskim zemljama terorizam je dodatno motivisan i islamskom ideologijom koja djeluje nadnacionalno i internacionalno. Na osnovu poreĊenja relacije procesa terorizma: nosilac - uzroci - žrtve - posledice s naĉinima njegovog ispoljavanja u svijetu, mogu se izvesti sledeće karakteristike terorizma: a) PreovlaĊuje organizovani terorizam, inspirisan naciona-lnim i vjerskim interesima i ciljevima. b) PreovlaĊuje unutrašnji terorizam ĉiji su nosioci nedržavni subjekti. Unutrašnji terorizam sve više gubi svojstvo autono-mnosti i poprima karakter meĊunarodnog terorizma. c) Etniĉke grupe i nacionalne manjine su najĉešći nedržavni subjekti koji primjenjuju terorizam u funkciji ostvarivanja politiĉkih ciljeva. d) Državni terorizam je svojevrstan oblik rata gdje pojedine države nasilno podrivaju ustavni poredak drugih država, ukljuĉujući i mogućnost njegovog rušenja. e) Takozvani uvozni terorizam je u zamahu i može u dogledno vrijeme da poprimi karakteristike svojstvene terorizmu pojedinih nacionalnih manjina unutar matiĉnih zemalja. f) Oblici i metodi koji primenjuju nosioci terorizma radi ostvarenja svojih ciljeva neprestalno se usavršavaju i prilagoĊavaju situaciji i ciljevima terorizma. g) Terorizam i pored preduzetih mjera meĊunarodnog subjekta još uvijek ide korak ispred.
8
U poslednje vrijeme pojedine terorističke organizacije koriste nemoralne i krajnje brutalne metode terorističkog djelovanja ako što su podmetanje eksploziva u školama, bolnicama, vjerskim objektima pa čak i u dječjim vrtidima. 10
5. Pojam terorističke organizacije Teroristiĉka organizacija je specifiĉno organizovani idejni i organizacioni subjekt teroristiĉkih snaga, kojom u politiĉkom smislu rukovodi politiĉka ili vjerska organizacija na državnom ili meĊunarodnom nivou.Teroristiĉku organizaciju u organizacionom smislu ĉini rukovodstvo i teroristiĉke snage, koje ĉine teroristi kao odabrani pripadnici sa svojim karakteristiĉnim osobinama i ubjeĊenjima. Savremene teroristiĉke organizacije su zvaniĉno organizovane po ugledu na „normalne“ politiĉke i ostale društvene organizacije9. Imaju zvaniĉno legalno politiĉko rukovodstvo i posjeduju politiĉki program, kako bi svojim legalnim politiĉkim djelovanjem u državi i na meĊunarodnom planu ostvarili puni politiĉki legitimitet. Zato je politiĉki dio većine teroristiĉkih organizacija legalan i svojim djelovanjem pokušava da se prikaže u oĉima domaće i svjetske javnosti kao organizacija za ostvarivanje svojih nacionalnih, vjerskih i drugih prava legalnim putem. Politiĉkim djelovanjem istiĉu nacionalne, vjerske, socijalne i druge probleme i diskriminaciju, ĉime pokušavaju da dokažu da su legitimni zaštitnik svoga naroda, vjere i drugih ubjeĊenja, u cilju pridobijanja šire simpatije i podršku narodnih masa. Pored politiĉkog, postoji i vojno krilo teroristiĉke organizacije sa teroristiĉkim sastavima kao neposrednim izvršiocima teroristiĉkog djelovanja. Vojno krilo teroristiĉke organizacije djeluje ilegalno, pošto je u svim zemljama svijeta njihovo postojanje i djelovanje zabranjeno. Svaka teroristiĉka organizacija je organizovana i finansijski podržana od strane inostranog, a u nekim zemljama i od unutrašnjeg faktora. 6. Podjela terorističkih organizacija Kod teoretiĉara terorizma nema opšte prihvaćene klasifikacije teroristiĉkih organizacija, prevashodno zbog nejedinstvenog pristupa pojmu i klasifikaciji terorizma. I pored razliĉitih pogleda i spristupa ovom problemu, teroristiĉke organizacije možemo podijeliti na osnovu nacionalno-ideoloških, geografskih i organizacijskih ĉinilaca. Prema nacionalno-ideološkom činiocu, teroristiĉke organizacije možemo podijeliti na: Politiĉke (Revolucionarne i antirevolucio-narne) Vjerske. (Religijske i sektaške) Prema geografskom prostoru teroristiĉke organizacije možemo podijeliti na Nacionalne Državne MeĊunarodne U odnosu na način organizovanja i djelovanja, teroristiĉke organizacije možemo podijeliti na Ćelijske Milicijske Vojne formacije
9
Političko rukovodstvo palestinskih terorističkih organizacija djeluje legalno na političkoj sceni Izraela, zasnovanoj na političkoj platformi borbe za slobodu i državu Palestinu. 11
Slika 2. Piramidalna struktura teroristiĉke organizacije
Grupa za komandovanje je izabrano od strane politiĉkog dijela teroristiĉke organizacije i nalazi se naĉelno u sastavu vojnog rukovodstva koji komanduje izvršnom dijelu teroristiĉke organizacije. Ĉine ga visoko odani, profesionalni i struĉno osposobljeni kadrovi koji sposobni da zamisao politiĉkog rukovodstva sprovedu u djelo. Izvršni dio (Teroristi) teroristiĉke organizacije mogu da ĉine dvije cjeline: obavezni (posebni teroristiĉki sastavi) i mogući (paravojni sastavi), koje uspijevaju da stvore samo veći teroristiĉki subjekti, najĉešće u zemljama ĉiji je sistem protivteroristiĉke zaštite neadekvatan i nefunkcionalan. Aktivna podrška nalazi se ispod aktivnog kadra kao drugi po veliĉini dio organizacije. Mnogo više ĉlanova teroristiĉke organizacije se bavi podrškom nego borbom, pa stim ĉini najvažniji dio organizacije. Pasivni dio podrške predstavlja ĉetvrti nivo podrške, kao najbrojniji dio teroristiĉke organizacije. Ovi ĉlanovi su više politiĉki simpatizeri iz svoga naroda ili vjere, nego što su ĉlanovi organizacije.
12
7. Profil savremenog teroriste Neposredni izvršioci teroristiĉkog akta su odabrani pripadnici teroristiĉke organizacije pod nazivom teroristi, kojima posredno rukovode ideolozi preko rukovodstva teroristiĉke organizacije. U odnosu na karakteristike teroristiĉkih organizacija u svijetu, teroristi se mogu svrstati u ĉetiri kategorije: 1) Teroristi fanatici 2) Teroristi profesionalci 3) „Obični“ teroristi 4) „Prisilni“ teroristi 1) Teroristi fanatici spadaju u prvu kategoriju terorista kao najodaniji, najsigurniji i najekstremniji dio teroristiĉke organizacije. U ovu kategoriju terorista spadaju i teroristi samoubice, koji u samoubilaĉkom aktu svjesno žrtvuju svoj život. Teroristi fanatici su u toj mjeri ideološki indoktrinirani, da su glavni inicijatori okrutnosti u izvoĊenju teroristiĉkog akta bez presedana. Oni u suštini posjeduju pomraĉeni um i iskreno vjeruju da se bore sa omraženim neprijateljem indetifikovanim u državi ili sa nekim drugim meĊunarodnim subjektom. Oni su u svakoj teroristiĉkoj organizaciji glavni protagonisti sprovoĊenja „samodiscipline“ i zato rukovodstvo organizacije ponekad prećutno prelazi preko ovog oblika “samodisciplinovanja” pripadnika. 2) Teroristi profesionalci ĉine drugu kategoriju terorista. Ne moraju biti pripadnici svoga naroda i svoje vjere i mogu biti angažovani od strane teroristiĉke organizacije “po pozivu”, kao strani plaćenici. Nisu ideološki i vjerski indoktrinirani u toj mjeri kao teroristi fanatici, ali pri izvoĊenju teroristiĉkog akta su prepoznatljivi po svojoj okrutnosti. Dio terorista profesionalaca su i teroristi koji su dobrovoljno stupili u teroristiĉku organizaciju, ideološki i vjerski indoktrinirani u borbi za “slobodu bratskog naroda” po vjeri i naciji.10 Ova kategorija terorista posjeduje visoki profesionalizam i odluĉnost za izvršenje zadatka, samo pod uslovom da pri izvoĊenju teroristiĉkog akta postoje realni izgledi da ne budu uhapšeni i ubijeni. 3) „Obični“ teroristi ĉine treću „trezvenu“ i najbrojniju kategoriju terorista. U odnosu na teroriste fanatike, ne odlikuju se sa pretjeranom ideološkom i vjerskom indoktrinacijom i predstavljaljju umjereni dio teroristiĉke organizacije. Nisu u toj mjeri motivisani da bezuslovno izvršavaju sve zadatke do samožrtvovanja. U teroristiĉkoj organizaciji predstavnici su „mekše struje“ i zagovornici ostvarivanja deklarisanog cilja mirnijim putem. Ako to nije ostvarljivo, onda su za ostvarivanje cilja oružanim (nasilnim) putem. Kod terorista fanatika, ova kategorija terorista ne uživa posebno povjerenje i u teroristiĉkoj organizaciji nisu postavljeni na važnije i komandne funkcije 4) „Prisilni“ teroristi ĉine ĉetvrtu i za teroristiĉko rukovodstvo, najnesigurniju kategoriju terorista. Oni su na bilo koji naĉin prisilno ukljuĉeni u teroristiĉke akcije, ili neki drugi vid podrške teroristiĉkoj organizaciji. Ideološki i vjerski nisu u “dovoljnoj” mjeri motivisani da dobrovoljno pristupe teroristiĉkoj organizaciji, što ne znaĉi da pod raznim oblicima prisile i ucjena ne mogu kvaliterno izvršiti zadatak. Angažovanje ove kategorije terorista, teroristiĉke organizacije pribjegavaju u uslovima kada za izvršenje zadatka nemaju dovoljan broj dobrovoljaca i profesionalaca.
10
Tipičan primjer je angažovanje mudžahedina iz islamskog svijeta u BiH i na KiM koji su indoktrinisani vjerskim fanatizmom počinili zločine nad Srbima. 13
8. Izbor terorista Teroristiĉke organizacije u izboru ljudstva poklanjaju posebnu pažnju11. Rukovodstvo organizacije pronalazi i regrutuje pretežno mlade ljude na politiĉkoj i vjerskoj osnovi i specifiĉnih kriterijuma, a zatim ih struĉno naroĉito psihološki priprema za izvršenje zadataka. Za izbor i prijem terorista, svaka teroristiĉka organizacija u naĉelu ima opšte i posebne kriterijume. 1) Opšti kriterijumi su proceduralni i gotovo jedinstveni za sve teroristiĉke organizacije, a to su: nacionalna i vjerska pripadnost, pol, starost, zdravstveno stanje i stepen obrazovanja. Opšti kriterijumi posebno uvažavaju nacionalne i vjerske specifiĉnosti svake teroristiĉke organizacije. 2) Posebni kriterijumi u odreĊivanju posebnih kriterijumima, svaka teroristiĉka organizacija je karakteristiĉna po odreĊenim specifiĉnostima koje zavise od vrste i deklarisanih ciljeva teroristiĉke organizacije. I pored odreĊenenih razlika možemo nabrojati neke zajedniĉke posebne kriterijume, a to su: motivisanost, stepen nacionalnog i vjerskog fanatizma, stepen inteligencije, kao i posjedovanje “pogodnih crta karaktera” kao što su agresivnost, narcisoidnost, frustriranost, iracionalan razum, smirenost, društvenost, itd. Po izvršenom izboru, ĉinom polaganja zakletve terorista zvaniĉno stupa u redove teroristiĉke organizacije. Zakletva se polaže sveĉano pred rukovodstvom teroristiĉke organizacije, individualno ili grupno u tradicionalnom koloritu sa obilježjima nacionalne ili vjerske pripadnosti. Poslije zakletve, terorista sa rukovodstvom teroristiĉke organizacije potpisuje neku vrstu formalnog ugovora, koji ima pravni i obavezujući karakter ĉlanstva u teroristiĉkoj organizaciji. Vrijeme boravka teroriste u teroristiĉkoj organizaciji naĉelno vremenski nije definisan i time se teroristiĉkoj organizaciji daje za pravo da neprikosnoveno raspolaže sa životima terorista. Za pojedine teroristiĉke organizacije je karakteristiĉno da ko jednom postane ĉlan teroristiĉke organizacije, teško ili gotovo je nemoguće iz nje izaći. Sve teroristiĉke organizacije unutrašnjim mehanizmima posredno kontrolišu svakog svog ĉlana, a posebno one pripadnike za koje nisu sigurni da su odani ĉlanovi i time spreĉavaju svaki oblik samovolje i pokušaja napuštanja organizacije. U većini sluĉajeva ilegalnog napuštanja, rukovodstvo teroristiĉke organizacije uglavnom osujeti i svakog takvog pripadnika kažnjava surovo i uglavnom smrću. U sluĉaju da ipak neki ĉlan samovoljno napušti teroristiĉku organizaciju, za njim se organizuje potjera i uglavnom ubrzo biva uhvaćen i likvidiran.
11
Biraju se mlađi ljudi dobi od 18 do 35 godina sa kriminalnom prošlošdu, sa visokom inteligencijom i koji posjeduju nacionalni i vjerski fanatizam. Portret današnjeg tipičnog teroriste:muškarac, neoženjen, star između 21 do 28 godine, srednjeg do fakultetskog obrazovanja, potiče iz viših slojeva srednje klase, sklon porocima i to uzimanju droge, ekstremni nacionalista, vjerski fašista i posjeduje kriminalni dosije. 14
9. Obuka terorista Po regulisanju “formalnopravnog statusa”, novoprimljeni teroristi se šalju u jedan od teroristiĉkih centara za obuku, gdje se izvodi i posebna “psihološka obrada” u cilju potpune indoktrinacije liĉnosti. Obuka terorista se sprovodi pod neposrednim rukovodstvom teroristiĉke organizacije, sistematski u ekstremnim uslovima,do krajnjih granica fiziĉke i psihiĉke izdržljivosti12. Obuku izvode profesionalni teroristiĉki kadar (instruktori), koji posjeduju visoku struĉnost u izvoĊenju teroristiĉkih akcija. To su uglavnom iskusni i “prekaljeni” teroristi, koji su se dokazali u mnogim izvedenim teroristiĉkim akcijama. Obuka u kampovima traje vremenski kratko i težišno je usmjerena na psihološkoj obradi i na praktičnoj obuci terorista. Psihološku obradu terorista, izvode posebni instruktori iz politiĉkog krila teroristiĉke organizacije, koji vrše psihološku torturu ili “idejnu dogradnju” liĉnosti, u cilju potpune indoktrinacije terorista za deklarisani (politiĉki ili vjerski) cilj. Psihološka obrada se odvija u poĉetnom periodu obuke, paralelno sa praktiĉnim obuĉavanjem i traje do dvije sedmice. Praktičnu obuku terorista izvode profesionalni instruktori, specijalisti za posebna teroristiĉka dejstva. Obuka se ne izvodi u kontinuitetu već po ukazanoj potrebi i vremenski traje dosta kratko (2-4 sedmice), u zavisnosti od predhodne struĉnosti i profila terorista13. Cilj obuke je definisan programom teroristiĉke organizacije sa težištem na psihološko-struĉnom osposobljavanju terorista za izvršenje svih teroristiĉkih akata, bezuslovno i taĉno. Po sadržaju, obuka je težišno usmjerena na osposobljavljnju terorista u korišćenju minsko-eksplozivnih sredstava, rukovanju liĉnim naoružanjem, upotrebi hladnog oružja i na taktici izvoĊenja raznih oblika i metoda izvoĊenja teroristiĉkih dejstava (atentata, otmica, diverzija, zasjeda i dr). Imajući u vidu registrovane naĉine izvršenja zadataka, može se zakljuĉiti da je njihova struĉna obuka i psihološka priprema veoma složena, i svrsishodna, zasnovana na vjerskom, nacionalnom i etniĉkom fanatizmu. 10. Psihološki aspekti terorističkih dejstava Teroristi, u izvoĊenju teroristiĉkih akcija koriste nasilje, da bi kod većeg broja ljudi stvorili nesigurnost i strah, a u pojedinim ekstremnim uslovima i paniku. U tu svrhu biraju ranjive ciljeve, a napad izvode nepredvidljivo sa postignutim visokim stepenom iznenaĊenja. Njihov prioritetan cilj nije da ubiju ili otmu što veći broj ljudi, već da primjenom nasilja na odreĊenim izabranim ciljem (metom) stvore maksimalnu atmosferu straha i nesigurnosti, rukovodeći se naĉelom da psihološki efekti moraju da budu mnogo veći od fiziĉkog uĉinka. Pomenuti odnos izmeĊu fiziĉkog uĉinka i psihološkog efekta najizraženiji je kod terorista samoubica.
12
Uslovi u kojima se izvodi obuka i priprema terorista, različita je i prvenstveno zavisi od vrste i stepena fanatizma terorističke organizacije. Tako na primjer, obuka i priprema terorista kod terorističkih organizacije u islamskom svijetu, izvodi se ukrajnje ekstremni i surovim uslovima. Uzor za sve terorističke organizacije u svijetu u obuci je francuska “Legija stranaca”. Iako se radi o regularnoj vojnoj formaciji Legija je izvodila tajne operacije u funkciji državnog terorizma pojedinih zemalja, radi ostvarivanja vojnog prisustva i uticaja posrednim putem. Poznata je po gvozdenoj disciplini, ekstremnom drilu, krutim vojničkim odnosima i po surovim uslovima obuke. U njoj nalaze utočište najokoreliji kriminalci, ubice i iostali najniži moralni sloj društva. 13 Obuka je kratka za teroriste koji su služili vojsku ili bili profesionalni vojnici u bilo kojoj armiji svijeta. 15
11. Fenomen terorista samoubica Državni i nedržavni teroristiĉki subjekti u cilju postizanja postavljenih ciljeva, uglavnom primjenjuju sliĉnu taktiku i strategiju. MeĊutim, pojedinim teroristiĉkim organizacijama svojstvena je i jedna specifiĉna taktika ĉija je suština, da neposredni izvšilac akta nasilja žrtvuje svoj život. Ovu vrstu terorista nazivamo teroristi samoubice. Samoubilaĉki napadi terorista prestavljaju specifiĉan, ekstremno odluĉan, teško predvidljiv i najsuroviji oblik nasilja. Uspješnost teroristiĉkih akata uvijek je kljuĉni pokazatelj funkcionalnosti i strukture i organizovanosti teroristiĉke organizacije. U odreĊenim uslovima, kada teroristiĉke organizacije zbog antiteroristiĉkih mjera državnog subjekta, nisu u mogućnosti da adekvatno ispolje teroristiĉka dejstva klasiĉnim metodama, tada teroristiĉke organizacije pribjegavaju upotrebi najekstremnijih teroristiĉkih metoda angažovanjem terorista samoubica. Ovaj oblik terorizma je karakteristiĉan za teroristiĉke organizacije koje svoju teroristiĉku strategiju zasnivaju na vjerskom fanatizmu, posebno kod teroristiĉkih organizacija ideološki zadojene islamskim fundamentalizmom14. Suština samoubilaĉkog terorizma je u tome, da teroristiĉki subjekt u teroristiĉkom aktu koristeći klasiĉne teroristiĉke metode, ne može postići adekvatan psihološki i fiziĉki efekat. Zato teroristi i njihovo vodstvo rukovode se uvjerenjem da samožrtvovanjem, lišeni straha i racionalnog razuma, mogu steći šansu da svoje protivnike navedu na uzmicanje i popuštanje. U samoubilaĉkom teroristiĉkom aktu, neposredni izvršilac napada svjesno se žrtvuje (gine), radi vjerskih ili nacionalistiĉkih ideala ili drugih ubjeĊenja. 12. Planiranje i izvoĎenje terorističkih dejstava Planiranje se obavlja veoma pažljivo, brižljivo i detaljno, sa jasno definisanim ciljem, uĉesnicima, prostorom, vremenom i objektom napada. Teroristiĉka organizacija kao državni ili antidržavni hegemon u varijanti primjene direktnog terorizma u planiranju teroristiĉkog akta koristi odgovarajuće kvalitativne snage, precizno vrši izbor žrtve (objekta) nad kojom primenjuje nasilje, mjesto, vrijeme i naĉin izvoĊenja same akcije (napada). Pri planiranju uvijek procjenjuje dali će se izvedenim aktom izazvati najveći strah i ostvariti optimalni efekat napada, radi postizanja krajnjeg cilja. TakoĊe, posebna pažnja se posvećuje izboru objekta napada, taktike dejstva, iznenaĊenju, mjerama obezbeĊenja kao i samom naĉinu izvoĊenja teroristiĉke akcije. U zavisnosti od cilja koji žele postići, rukovodstvo teroristiĉke organizacije brižljivo bira adekvatan objekat pri ĉemu koriste razliĉite metode izvoĊenja teroristiĉkiĉkih dejstava. U izboru cilja (objekta) dejstva, teroristi biraju ranjive mete i rukovode sa naĉelom da psihološki efekti moraju biti više puta veći od fiziĉkog uĉinka napada. Objekat dejstva može biti ĉovjek kao pojedinac, grupa (masa) ljudi, objekti infrastrukture, materijalna dobra ili kombinovano. U izvoĊenju teroristiĉkog akta, teroristi koriste razliĉite naĉine i metode i koje zavise od sledećih faktora: vrste i veliĉine objekta dejstva, cilja, planiranih efekata, i od organizovanosti antiteroristi-ĉkih snaga države. 14
Angažovanje terorista samoubica u zadnje vrijeme je dominantan način izvođenja terorističkih akcija uposebno u Izraelu i Iraku. dok je ovakav način terorističkih akcija rijedak kod ostalih zapadnih terorističkih organizacija. 16
U zavisnosti od stepena primjene sile, teroristiĉki metodi mogu biti neoružani i oružani, a po naĉinu ispoljavanja teroristiĉkih dejstava može biti javno, tajno ili kombinovano. Neoružani metodi mogu predhoditi oružanim dejstvima i u funkciji su ostvarivanja psiholoških efekata na cilj i mogu biti: praćenje, ucjene, upozorenja, prijetnje i zastrašivanja. Neoružani metodi se mogu sprovoditi javno i tajno, neposrednim kontaktom sa žrtvom ili preko odreĊenih sredstava za posrednu masovnu komunikaciju kao što su: sredstava informisanja, štampani letci, poštanske pošiljke, internet i drugo. Oružani metodi teroristiĉkih dejstava su u funkciji ostvarivanja cilja nasilnim putem i mogu biti: otmice (kidnapovanja), atentati, ubistva, fizičko povreĎivanje, trovanja sa biološkim ili hemijskim agensima, i konbinovano. Oružani metodi se mogu izvoditi pojedinaĉno, grupno ili masovno, u zavisnosti od cilja dejstva, objekta napada i planiranih efekata.
13. Pojam i sadržaj protivterorističke borbe U vojnoj terminologiji pojam dejstva uglavnom se vezuje za primjenu oružane sile prilikom izvršenja vojnih borbenih zadataka. Tako se protivteroristiĉka dejstva uglavnom vezuju za aktivnost i djelovanje vojnih i policijskih snaga u borbi protiv terorizma. MeĊutim, ovako shvatanje protivteroristiĉkih dejstava ne može se posmatrati izolovano od ukupnih aktivnosti državnih organa i šire društvene zajednice u suprostavljanju terorizmu. Preduslov uspješnog suprostavljanja terorizmu jeste poznavanje mogućih uzroka terorizma. Otkloniti sve uzroke koji uslovljavaju pojavu terorizma praktiĉno je nemoguće. Veoma je važno angažovanje svih društvenih struktura, odnosno ukljuĉivanje svih meĊunarodnih subjekata (država) razliĉitih politiĉkih i ekonomskih sistema, koji će se zalagati za postepeno mijenjanje postojećih meĊunarodnih odnosa, jer u njima leže uzroci terorizma. U načelu suprostavljanje terorizmu obuhvata: Preventivne mjere Represivne mjere Protivteroristiĉke borbene aktivnosti Preventivne mjere obuhvataju: normativno-pravne; organizacione; preventivne policijske i kriminalistiĉke; psihološko propagandne; bezbjednosne, administrativne i vaspitno – obrazovane mjere. Represivne mjere obuhvataju: represivne policijske i kazneno – popravne mere. Protivterorističke borbene aktivnosti obuhvataju borbena dejstva organa i jedinica MUP-a, odnosno policije i Vojske. Tu spadaju razoružavanje naoružanih terorista, oslobaĊanje zadržanih talaca, “ĉišćenje” terena od teroristiĉkih bandi, napadi na uporišta pobunjenika i centre za obuku, oružane policijske akcije većih razmjera na većem prostoru.
17
Suština sprovoĊenja protivteroristiĉkih dejstava je u pravovremenom prikupljanju informacija o teroristiĉkim aktivnostima, obezbjeĊenju podrške sopstvene i meĊunarodne javnosti, kontroli državne teritorije i borbenim dejstvima protiv teroristiĉkih snaga. Zato se ove aktivnosti mogu odrediti kao osnovni sadržaji protivterorističkih dejstava: Kontraobavještajni (obavještajni) rad, usmjeren na prikupljanje informacija o nosiocima teroristiĉke aktivnosti u zemlji i u inostranstvu. Psihološko-propagandna dejstva svih državnih, a posebno specijalizovanih organa usmjerenih za obezbeĊenje podrške domaće, a po mogućnsoti inajšire meĊunarodne javnosti i jaĉanju motivacije sopstvenih snaga u borbi protiv terorizma. Kontrola državne teritorije koju sprovode subjekti države, a prije svega specijalizovani državni organi, u cilju otkrivanja negativnih i opasnih bezbjednosnih pojava, koje mogu biti subjekt teroristiĉkog dejstva. Borbena dejstva protiv terorista koja izvode u prvom redu policijske jedinice, a ako one nisu dovoljne i vojne snage. Policijske snage samostalno mogu izvoditi dejstva do nivoa policijske operacije, a zajedno sa vojnim snagama do nivoa vojnopolicijske operacije.
14. Modeli odbrane od terorizma U borbi protiv terorizma izuzetan znaĉaj ima izbor mjera i redosled postupaka koji se preduzimaju. Ako se u tom procesu napravi krucijalni promašaj, ĉija je suština da se sa voĊama terorista pregovara i postupa „meko“, a sa njihovim teroristima vodi rat, veoma su neizvjesni izgledi za neutralisanje i uništenje terorizma. S tim u vezi nije suvišno imati u vidu narodnu mudrost „nije se uputno penjati na krov da bi se otkljuĉala kapija“. Sasvim je izvesno da se meĊunarodni i unutrašnji terorizam mora suzbijati energiĉnim i sveobuhvatnim borbenim aktivnostima. Izostajanje takvih aktivnosti zasigurno bi ohrabila teroriste. Umjesto toga, treba im predoĉiti da ne smije biti popustljivosti, po cijenu i odreĊenih žrtava. Jedan od osnovnih preduslova uspjeha u borbi protiv terorizma je odnos i podrška meĊunarodne zajednice, koja zavisi prevashodno od politiĉkih interesa pojedinih svjetskih centara moći. Ako je ta podrška izostavljena, već se direktno ili indirektno podržavaju teroristiĉke snage unutar države, onda je borba protiv terorizma u zemlji osuĊena na propast15. Suzbijanje terorizma oružjem nije dovoljno. Na to upozoravaju trenutni sukobi Izraela i Palestinaca koji odnose sve veći broj žrtava meĊu nedužnim civilima.
15
Tipičan primjer je podrška albanskom terorizmu na KiM od strane zapadnih zemalja na čelu sa SADgdje smo faktično sprečeni političko-vojnim pritiskom. 18
Pod energiĉnim suzbijanjem terorizma ne spada prekomjerna upotreba sile,16 iako država koja je ugrožena terorizmom preduzima sve rspoložive odbrambene mjere protiv njegovih nosilaca. To je proces koji uslovljavaju subjektivni i objektivni ĉinioci. Objektivni činioci su društveni odnosi, protivrjeĉnosti i sukob interesa. Subjektivni činioci su sami inspiratori i nosioci terorizma. U borbi protiv terorizma u svijetu postoje dva modela odbrane i to: autonomni i koalicioni. Autonomni model podrazumijeva prioritetno oslanjanje na vlastite mogućnosti, neke zemlje za odbranu od terorizma. To opredjeljenje ĉini osnovu i koalicionog modela odbrane od terorizma. Kolacioni model odbrane od terorizma posjeduje sve navedene karakteristike autonomnog modela, ali istovremeno posjeduje neke specifiĉnosti koje ga ĉine efikasnijim. One su prvenstveno sadržane u formulisanju zajedniĉke strategije protiv terorista, koja je naroĉito funkcionalna u razmjeni obavještajno – bezbjednosnih podataka. Naime, ĉlanice saveza jedinstveno nastupaju prema terorizmu i ustupaju jedna drugoj podatke o teroristima, ĉime znatno pospješuju odbranu od terorizma17.
15. Snage i sredstva za borbu protiv terorizma Snage za protivteroristiĉka dejstva treba da ĉine odobrani pripadnici u sastavu specijalnih jedinica koje su visokokvalitetno organizovani i namjenski osposobljeni sastavi za uspješnu borbu protiv terorizma. Specijalizovane snage za protivteroristiĉka dejstva nalaze se u sastavu MUP-a i Vojske u svim zemljama pa i kod nas. Kada su u pitanju ove snage, naglasak treba dati na izuzetno visokom kvalitetu ljudstva a ne na njegovom kvantitetu. Specijalne antiteroristiĉke jedinice popunjavaju se od profesionalnog sastava koji zadovoljavaju više posebnih kriterijuma, kao uslov za uspješno osposobljavanje za izvršavanje posebnih zadataka u protivteroristiĉkim dejstvima. Specijalizovane jedinice treba da se obezbijede sa savremenim namjenskim borbenim i neborbenim sredstvima, prilagoĊenih specifiĉnim uslovima izvoĊenja protivteroristiĉkih dejstava. U takvim dejstvima navedene snage ne koriste klasiĉnu opremu i naoružanje, već specijalna namjenska sredstva, ponekad unikatna, posebno izraĊena i pripremljena za konkretnu akciju. U borbu protiv pojedinih vrsta terorizma, pored namjenskih specijalizovanih jedinica MUP-a i Vojske, mogu se ukljuĉiti i ostale jedinice Vojske. To ukljuĉivanje je nužno, zbog nedostatka dovoljnih specijalnih antiteroristiĉkih snaga. U protivteroristiĉkim dejstvima ostale nenamjenske borbene jedinice predhodno se trebaju po svojoj formaciji prilagoditi, vojno-struĉno osposobiti i popuniti sa osnovnim sredstvima specijalne namjene, u obimu osposobljavanja jedinice za pojedine sadržaje izvoĊenja protivteroristiĉkih dejstava. Klasiĉnu borbenu jedinicu po svaku cijenu ne treba ukljuĉivati u protivteroristiĉka dejstva. Mora se uzeti u obzir ĉinjenica da se sve jedinice ne mogu osposobiti i opremiti za protivteroristiĉka dejstva, ali je neophodno da u nedostatku potrebnog broja specijalizovanih jedinica u odreĊenoj zoni odgovornosti sama komanda taktiĉkog ili operativnog nivoa preduzme odreĊene mjere ubrzanog osposobljavanja pojedinih manjih sastava jaĉine voda do ĉete u protivteroristiĉkim dejstvima, prvenstveno na preventivnom djelovanju i na pomoćnim rejonima i pravcima. 16
Pojam “prekomerna upotreba sile” se u međunarodnim centrima modi sve više zloupotrebljava u smislu “zaštite ljudskih prava” i više je u funkciji pritisaka na određenu državu koja se sukobi sa terorizmom na svoj teritoriji. Tipičan primjer ove tvrdnje je prethodno stanje na KiM i Čečeniji. Ovaj pojam je uveden od strane NATO, a posebno SAD radi manipulacije i služi im za sprovođenje pritisaka na određene zemlje koje im nisu naklonjene u cilju održavanja “kontrolisane ograničene nesigurnosti” u zemljama-regionima preko terorističkih snaga. a razliku od ovog termina, zapadne zemlje koriste u borbi protib terorizma sva raspoloživa konvencionalna sredstva. 17 Ovaj oblik saradnje je posebno izražen posle terorističkih napada u Španiji i Velikoj Britaniji. 19
16. IzvoĎenje protivterorističkih dejstava Opšti uslovi uspjeha borbe protiv unutrašnjeg terorizma su: 1. Pozitivan odnos meĊunarodnog faktora prema naĉinu rešavanja problema terorizma u zemlji. 2. Visok stepen organizovanosti državnih antiteroristi-ĉkih snaga. 3. Teroristiĉke snage nemaju oslonac na: unutrašnji faktor, susjednu državu ili meĊunarodni faktor. Od navedenih opštih uslova, zavisi i uspjeh države u borbi protiv terorizma. Sama protivteroristiĉka dejstva obuhvataju više uslovno nazvanih faza koje vremenski traju razliĉito, od nekoliko sati do nekoliko dana i mjeseci, razliĉitim intezitetom i koje se vremenski i prostorno preklapaju. Prva faza, koja se djelimiĉno poklapa sa narednom, obhvata jasnu identifikaciju teroristiĉkih žarišta, odnosno objekata koje koriste teroristi. Druga faza je izolacija prostora na operativnom i taktiĉkom nivou. Vrši se ograniĉavanjem i kontrolom kretanja stanovništva, vozila i roba kako bi se sprijeĉila logistiĉka podrška teroristima. Izolacija prostora se vrši koncentriĉno zahvatajući i širi prostor, gdje su mjere izolacije strožije, kako se prilazi prostoru teroristiĉkih dejstava. Treća faza je izvoĊenje ofanzivnih policijskih dejstava ukljuĉujući i specijalna protivteroristiĉka dejstva na prostoru zahvaćenom teroristiĉkim dejstvima. Nosilac dejstava su policijske i specijalne vojne policijske snage, a djelimiĉno u skladu sa situacijom i mogućnostima mogu se ukljuĉiti i ostale vojne jedinice koje su u odreĊenom stepenu osposobljene i opremljene za izvoĊenje pojedinih oblika izvoĊenja protivteroristiĉkih dejstava. Četvrta faza predstavlja uništenje okruženih (blokiranih) i izolovanih većih i manjih teroristiĉkih grupa i jedinica. Upotreba teškog naoružanja oklopnih jedinica i artiljerije mora biti umjerena i pravilno dozirana, da se ne bi izazvao efekat prekomjerne upotrebe sile. Peta faza je faza gonjenja i razbijanja zaostalih i preostalih manjih teroristiĉkih grupa.
20
ZAKLJUČAK
Savremeni meĊunarodni terorizam je izrastao u najveći svjetski problem i koji se nalazi u ekspanziji, bez obzira na sve organizovanije suprostavljanje meĊunarodne zajednice i na mjere koje se preduzimaju radi njegovog suzbijanja. Rijeĉ je o strukturalnom svjetskom fenomenu novijeg doba sa nepredvidljivim djelovanjem i zapanjujućom brzinom mutacija, kome se ne vidi kraj. MeĊusobni sukobi terorista i antiterorista, u sadašnjoj sferi realnosti je za sada beskrajan proces i u kome uglavnom stradaju nevini. Terorizam je nasilje do ĉijih korjena treba stići i odatle poĉeti rešavanje problema. Osnovni principi uspješnog suprostavljanja terorizmu jeste održavanje statusa nenasilja kao imperativa u meĊunarodnim odnosima. Savremena politika, prije svega moćnih zemalja zapada na ĉelu sa SAD, upravo je zasnovana na legitimizaciji nasilja, pa je samim tim borba protiv terorizma osuĊena na neuspjeh. Bez šire analize društvenih, politiĉkih i istorijskih uslova nastanka i djelovanja, terorizam nije moguće sagledati niti se njemu adekvatno suprostaviti. Zato je neophodno je sagledati i analizirati genezu terorizma, a zatim sa neophodnom mudrošću smišljeno, jedinstveno organizovano i odluĉno se njemu suprostaviti. Borba protiv terorizma je veoma komplikovan i dugotrajan proces koji pored vremena, zahtijeva meĊunarodnu podršku, posebno pripremljene i opremljene snage, i znaĉajna finansijska sredstva. I pored preduzetih odluĉnih mjera meĊunarodne zajednice u borbi protiv terorizma, u sadašnjoj situaciji terorizam stalno izmiĉe organizovanim antiteroristiĉkim mjerama države i šire meĊunarodne zajednice. I pored pretrpljenih udaraca od strane antiteroristiĉkih snaga, terorizam se neprestalno obnavlja, mutira i usavršava na sve većem tehniĉko-tehnološkom nivou, gdje mu se proporcionalno povećava efikasnost. U sadašnjim uslovima, terorizam kao društvena pojava je svjetski fenomen koji nema svoje ustaljene karakteristike djelovanja. Zemlje ugrožene terorizmom najĉešće su suoĉene s njegovim unutrašnjim nosiocima, kojim se i dalje podržavaju iz odreĊenih centara moći meĊunarodne zajednice. Svaka nasilna globalizacija i dominacija putem sile, svako koketiranje sa onima koji koriste politiĉko nasilje radi liĉnih politiĉkih interesa koji ne mogu ostvariti u meĊunarodnim zakonskim politiĉkim institucijama, neposredno doprinose povećanju terorizma u svijetu sa nesagledivim posledicama.
21
LITERATURA
Johnatan R. White: Terorism, Strategy of word – Washington, izdanje 2002.g. engleskog).
(prevod s
Milan Mijalkovski: Terorizam, VIZ – Beograd, izdanje 2000.g. Dr Radoslav Gaćinović: Terorizam, NIC Vojska – Beograd, izdanje 2005.g. Milan Milošević: Odbrana od terorizma, IP “Svete knjige”- Beograd, izdanje 2005.g. Milan Mijalkovski, Petar Damjanov: Terorizam albanskih ekstremista, NIC Vojska – Beograd, izdanje 2002.g. Mihajlo Mihajlović, Stanislav Arsić: Specijalne snage sveta, NIC Vojska – Beograd, idanje 2004.g. Vojno delo, NIC Vojska – Beograd: 7/2001, 3/2002, 5/2002, 7/2003, 1/2004, 3/2004, 4/2005, 6/2005. Vojni glasnik, NIC – Beograd: 1/2002, 3/2003, 2/2004, 4/2004.
22
SADRŽAJ UVOD ............................................................................................................................................. 2 Pojam i nastanak terorizma ............................................................................................................. 3 Ciljevi terorizma .............................................................................................................................. 4 Klasifikacija terorizma .................................................................................................................... 5 Osnovne karakteristike savremenog terorizma ............................................................................... 8 Pojam teroristiĉke organizacije ..................................................................................................... 11 Podjela teroristiĉkih organizacija .................................................................................................. 11 Profil savremenog teroriste ........................................................................................................... 13 Izbor terorista ................................................................................................................................ 14 Obuka terorista .............................................................................................................................. 15 Psihološki aspekti teroristiĉkih dejstava ....................................................................................... 16 Fenomen terorista samoubica ........................................................................................................ 16 Planiranje i izvoĊenje teroristiĉkih dejstava.................................................................................. 16 Pojam i sadržaj protivteroristiĉke borbe........................................................................................ 17 Modeli odbrane od terorizma ....................................................................................................... 18 Snage i sredstva za borbu protiv terorizma ................................................................................... 19 ZAKLJUĈAK ............................................................................................................................... 21
23
