Seminarski dezinfekcija

SMIJER SANITARNO ± EKOLOKI

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA STRUNA PRAKSA TEMA: DEZINFEKCIJA

MART 2011. GODINE

UVOD

1

Dezinfekcija (Disinfection: dis + lat. inficere - lo, okuen), u najirem smislu predstavlja skup postupaka kojima se uklanjaju, onesposobljavaju ili unitavaju mikroorganizmi u toj mjeri da nisu sposobni izazvati infekciju. Postoje brojne definicije i tumaenja dezinfekcije, kao npr : "Dezinfekcija je selektivna eleminacija odreenih nepoeljnih mikroorganizama djelovanjem bilo na grau ili metabolizam tih klica bez obzira na njihovo funkcionalno stanje radi spreavanja njihova prenosa. Pri tome se ne unitavaju svi mikroorganizmi, nego se njihov broj djelomino smanjuje do razine kada nisu sposobni otetiti zdavlje". zdavlj e".1 ÄDezinfekcijom se smatraju postupci unitavanja patogenih mikroorganizama na povrini tijela, na predmetima, materijalima ili u prostoru³. 2 Za postizanje dezinfekcije se koriste dezinficijensi (kemijska sredstva) koja su slabo selektivno toksina, a imaju germicidno djelovanje. Moramo napomenuti napomenuti da, pored pojma pojma dezinfekcije u strunoj upotrebi je i pojam sanitacije, koja predstavlja primjenu dezinfekcije u javnoj higijeni. Isto tako, u strunom smislu treba razlikovati dezinfekciju od pojma sterilizacije pri kojoj se unitavaju svi mikroorganizmi, dok dezinfekcija u uem smislu predstavlja reduciranje broja mikroorganizama ispod infektivne doze, odnosno unitavanje ili oslabljivanje patogenih mikroorganizama izvan tijela domaina. Ovo se ne odnosi samo na bolnike uvjete nego na cjelokupni ivot i rad ljudi. Postupci dezinfekcije ne primjenjuju se samo na tijelo ovjeka, radne plohe, nego na vodu, vazduh, zemljite, otpadne vode, na sva medija u kojima se razmnoavaju bakterije ija mjesta mogu biti izvor zaraze. Dezinfekcija i sterilizacija bile i ostale su znaajne za ovjeanstvo. Tako su u ranim stoljeima ljudi umirali u veem broju od epidemija epidemija (kolera, ili gripa) vie nego od ubistava u ratu. Sve do poetka 20-og stoljea, znai prije otkria kemoterapeutike (tretiranje bolesti kemijskim tvarima, prvenstveno uporaba kemikalija koje unitavaju infekte, a ne tete pacijentu), jedna teka bakterijska infekcija inf ekcija nije imala imala bolje anse za lijeenje nego lijeenje dananjih tumora. tu mora. Prvi koji je prepoznao vanost dezinfekcije i ulogu dezinfekcijski sredstava u bolnicama bio je Ignaz Semmelweis (1818-1865). Ovaj naunik u toku svog rada na porodilitu primijetio je da pranjem ruku i instrumenata sa kloriranom vodom dolazi do smanjenja tadanje groznice dojenadi, koja nastaje od povreda pri porodu. Sedmino se smanjio broj umiranja djece za 90% sa dobivenom groznicom iza poroda. Robert Koch (1843-1910) (1843-1910) je prvi otkrio mikroskopom mikroskopom bakterije uzronike infektivnih bolesti u obrisu inficiranih pacijenata te ih in vivo kultivirao. Otkrio je i mnogobrojne bakterioloke metode za otkrivanje i identifikaciju mikroorganizama. mikroorganizama. Max Von Pettenkofer  (1818-1901) je prepoznao znaenje higijenskog snadbijevanja pitkih i otpadnih voda te pridonio suzbijanju epidemija i moe se smatrati i kao osniva istraivanja higijene.

1

Prof. dr. sci. Sejdo atovi, Prof. dr. sci. Sulejman Kendi, Mr. sci dr. Amra atovi, Dr. sci. Muhamed Kasumovi, Sanitarna zdravstvena zatita, Visoka zdravstvena kola Univerziteta u Biha, Biha 2006. godina, str. 240 . 2 Pravilnik o nainu obavljanja obavezne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije (''Slubene novine FBiH'', broj: 60/06), lan 2. 2

Njegovi eksperimenti na primjeru kolere su doveli do saniranja dovodnih sistema za vodu i kanala za otpadne vode u Minhenu, Hamburgu, Berlinu i Parizu. 3 Zadatak dezinfekcije je unitavanje ili ireverzibilno inaktiviranje klica uzronika bolesti u kontaminiranim objektima. Cilj dezinfekcije je da se broj uzronika infekcije na jednoj povrini ili predmetu u toj mjeri reducira, tako da iz toga ne moe da proizae infekcija ili da se prenosu uzronici infekcija. Dezinfekciju sprovode specijalizirane ekipe strunjaka putem laboratorija koji izabrana sredstva primjenjuju u koncentraciji i propisanim postupcima proizvoaa. ienje (pranje) i dezinfekcija su najvaniji postupci za spreavanje nastanka i irenja zaraznih bolesti, nastanka infekcije, osobito u sadanjem vremenu kada su kontakti iroki i brzi. Sredstva za dezinfekciju su brojna, pojavljuju se na tritu pod razliitim komercijalnim imenima. Dezinficijensi mogu biti neutralni, slabo i jako alkalni i kiseli. Njihov sastav ovisi o namjeni za upotrebu (da li je samo za pranje, kombinirano pranje ili za dezinfekciju).

3

Vidjeti vie, Prof. dr. sci. Sejdo atovi, P rof. dr. sci. Sulejman Kendi, Mr. sci dr. Amra atovi, Dr. sci. Muhamed Kasumovi, Sanitarna zdravstvena zatita, Visoka zdravstvena kola Univerziteta u Biha, Biha 2006. godina, str. 239. 3

VRSTE DEZINFEKCIJE Postoje nekoliko vrsta dezinfekcija, i to : y

y

y

Profilaktika odnosno higijenska dezinfekcija koja se provodi u svrhu profilakse zaraznih bolesti. Provodi se dezinficijensima irokog spektra djelovanja. Ogleda se u ienju, pranju i nanoenju dezinfekcionih sredstava na podne, zidne i radne povrine. Profilaktika dezinfekcija naziva se jo i ³rutinska´, jer se moe sprovoditi svakodnevno, a moe se sprovoditi i periodino, u pravilu dva puta godinje (jesen i proljee), ali i moe biti inicirana specifinim epiziotiolokim prilikama. U sklopu profilaktike dezinfekcije su i dezinfekcijske barijere za vozila i ljude na ulazima u privrednim proizvodnim objektima. Dezinfekcijske barijere su bazeni s otopinom natrijeve luine (pH=13-14). Tekua dezinfekcija se provodi tokom trajanja neke zarazne bolesti, odnosno kada je bolest ve prisutna, s ciljem spreavanja prenoenja i irenja mikroorganizama. S obzirom da kod ove vrste dezinfekcije ve imamo prilino jasno definiranog uzronika, uglavnom se provodi ciljano sa odgovarajuim dezinficijensima koji e unititi uzronika. Zavrna ili konana dezinfekcija se provodi nakon prestanka zaraze. Svrha ove vrste dezinfekcije je da se osobe koje dolaze u kontakt sa predmetima, priborom i prostorom ne infeciraju. Nuna je kod kontaktnih zaraznih bolesti koje se suzbijaju po zakonu. Prekid takvih zaraza moe se proglasiti tek nakon to je, izmeu ostalog, provedena odgovarajua odgov arajua zavrna zavr na dezinfekcija.

Zakonom o zatiti stanovnitva od zaraznih bolesti F BiH i Pravilnikom o nainu obavljanja obavezne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije definirana je obavezna preventivna i protuepidemijska dezinfekcija. y

y

Obavezna preventivna dezinfekcija sprovodi se na osnovu programa mjera zatite stanovnitva od zaraznih bolesti. 4 Protuepidemijska dezinfekcija obavlja se prilikom pojave kolere, kuge, virusnih hemoragijskih groznica (Ebola,Lassa,Marburg), bjesnila, difterije, trbunog tifusa, djeje paralize, dizenterije, tuberkuloze u zaraznom stadiju, zarazne utice tipa A i legionarske bolesti, te drugih zaraznih bolesti ako postoje epidemioloke indikacije. Obavezna protuepidemijska dezinfekcija obavlja se u toku bolesti odnosno kliconotva (dezinfekcija u toku) ili nakon ozdravljenja odnosno smrti bolesnika ili kliconoe (zavrna dezinfekcija), a obuhvaa : -

4

luevine i izluine bolesnika ili kliconoe, line i druge predmete iz okoline bolesnika ili kliconoe, stambene i druge prostorije u kojima boravi ili je boravio bolesnik ili kliconoa, prijevozna sredstva kojima je prevezen bolesnik ili kliconoa odnosno osoba umrla od odreene zarazne bolesti 5.

Pravilnik o nainu obavljanja obavezne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije (''Slubene novine FBiH'', broj:

60/06), lanovi 3. i 4. 5

Vidjeti vie, Zakon o zatiti stanovnitva od zaraznih bolesti F BiH (Slubene novine FBiH, broj 29/05), lan 25. 4

DEZINFEKCIJSKI DEZINFEKCIJSKI POSTUPCI (METODE )

Dezinfekcija se sprovodi fizikalnim, mehanikim i hemijskim postupcima ili metodama. Tabela 1. Vrste dezinfekcijskih postupaka6 Postupci Fizikalni Mehaniki

Sredstva  toplina  zraenje  ienje, taloenje,  pranje  filtriranje i ventilacija

Hemijski

primjena hemijskih dezinfekcijskih sredstava

Postoji vie faktora koji utjeu na izbor adekvatne metode, kao to su : vrsta klica, rezinstencija (otpornost) i ope stanje klice, broj izlaznih klica, temperatura, vrijeme djelovanja, prodornost prodornost (vakum, tlak, gas, vlanost) i utjecaji okoline (prljavtina, vlanost, ienje). ienj e).       

Mehanikim Mehanikim metodama djelujemo djelujemo na na mikroorganizme sredstvima ienja, ienja, taloenja, taloenja, struganja, struga nja, pranja i etkanja, ispiranja vodenim mrkom, filtriranja i ventilacijom, ime se broj mikroorganizama smanji i preko 60%. Klasian primjer upotrebe mehanike metode nalazimo u mljekarskoj industriji prilikom uklanjanja mlijeka zasotalog na povrinama mljekarskog pribora. 7 Fizikalna dezinfekcija obuhvaa upotrebu sredstava topline (plamen, suha i vlana toplina ), isuivanje, zraenje isl.

Osnovni postupci fizikalne dezinfekcije su : y

y

6

Sterilna filtracija - iji je cilj uklanjanje mikroorganizama iz tekueg medija koji se ne smije zagrijavati niti podrvrgavati visokim temperaturama. Ovaj vid dezinfekcije primjenjuje se kod pripreme lijekova i cjepiva. Dezinfekcija zraenjem - koja se sprovodi ultravioletnim zrakama (UV) i jonizirajuim zraenjem. UV zrake djeluju na lebdee mikroorganizme. mikroorganizme. Kod primjene pri mjene UV zraka bitna je za dezinfekciju udaljenost izvora zraka. to je izvor UV zraka vei manja je uinkovitost dezinfekcije. Jonizirajue zraenje upotrebljava se za sterilizaciju

Prof. dr. sci. Sejdo atovi, Prof. dr. sci. Sulejman Ken di, Mr. sci dr. dr. Amra atovi, Dr. sci. Muhamed Kasumov i,

Sanitarna zdravstvena zatita, Visoka zdravstvena kola Univerziteta u Biha, Biha 2006. godina, str. 24 5. 7 Prof.dr. Silvija Mileti, Mlijeko i mlijen i proizvodi , Zagreb 1 99 4. godina, str.8 0.

5

y

medicinskih instrumenata i pribora (price, kateteri, materijali od lateksa, gumene rukavice, infuzioni pribori i dr.). Za sterilizaciju koriste se beta i gama zrake koje imaju prodorni efekat. Objekti koji su izoloeni beta i gama zrakama ne postaju radioaktivni. Jonizirajue zraenje koristi se u prehrambenoj industriji za pruduzenje upotrebe ivenih namernica, pasterizaciju. Dezinfekcija toplinom - vri se postupcima izgaranja, opaljivanja, ienja toplom vodom, kuhanja, pasterizacijom i dezinfekcija parom. Vlana toplina ima prednost nad suhom. Vlana toplina bolje i bre prodire u bakterije.

Hemijska dezinfekcija je ubijanje ubijanje ili inaktivacija patogenih patogenih mikroorganizama hemijskim sredstvima.

Hemijska dezinfekcij de zinfekcija a ovisi o vrsti dezinficijensa koji se primjenjuje, svojstvima i vrsti mikroorganizma i uvjetima okoline. Uslovi za dezinfekciono sredstvo:         

Djeluje na to vei broj mikroorganizama Djeluje u svim sredinama Djeluje brzo i u malim koncentracijama Dobro se rastvara u vodi Nema neprijatan miris Stabilan je Nije otrovan za ivotinje i ljude Ne teti predmete koji se tretiraju Nije skup i da je lako transportabilan

Hemijski dezinficijensi dezinficijensi upotrebljavaju se kao:  

tekuina, plinovi ili aerosoli.

Razlikuju se tri mehanizma dijelovanja dezinfekcionih dezinfekcionih sredstva i to: 1. 2. 3. 4.

Denaturacija proteina Sinteza staninog zida Oteenje citoplazmatske opne Blokiranje enzimskih sustava

Mehanizam

djelovanja hemijskih dezinfekcionih sredstava

Denaturacija Denaturacija proteina: -Kiseline i baze Stanini zid: -Aldehidi Citoplazmatska Citoplazmatska membrana: -Kvarterne -Kvarterne amonijeve baze,fenoli,bigvanidi(kl baze,fenoli,bigvanidi(kloroheksidin oroheksidin i oktenidin) Nukleinske kiseline: 6

-Boje,peroksidi,hlorni preparati Enzimi ili proteini: -Metalni ioni i oksidirajua sredstva Kiseline HCl, H2SO4 su vrlo dobri dezinficijensi, ali korodiraju. Organske kiseline, poput octene se koriste u prehrambenoj industriji. industriji. Za gljivine infekcije upotrebljavaju upotrebljavaju se salicilna, salicilna, benzojeva kiselina. Luine ili baze koriste se za grubu dezinfekciju oneienih povrina GAENI KRE - Ca(OH)2, MASNA (KAUSTI NA) SODA ± NaOH, SODA ± Na2CO3 su izrazito dobri virucidi. virucidi. Uz to posjeduju dobru sposobnost odmaivanja. odmaivanja. Najee se upotrebljava 2-5% natrijeva luina (NaOH). Ukoliko elimo unititi spore bakterija onda emo primijeniti 30% NaOH i to kroz dulje vrijeme. Aldehyde-i (R-CH=O) su dezinficijensi irokog spektra, ali sporo djeluju. djeluju. Forma lin je 40% otopina formaldehida formaldehid a (plina), gluteldehid... gluteldehid... Toksini su pa se gotovo ne upotrebljavaju. Fenoli (phenol ± cikliki cikliki ugljikovodik) od kojih je najpoznatija karbolna kiselina, kiselina, su ekoloki neprihvatljivi neprihvatljivi.. Temperatura je inhibitor inhibitor za bre djelovanje .Ne koriste se na djeijim odjelima odjelima i osoblje koje ga koristi obavezno se preporuuje damoraju da moraju nositi zatitne rukavice jer se brzo resorbira kroz kou i mogu dovesti do kronine toksinosti. Alkoholi su vrlo dobri dezinficijensi. dezinficijensi.Spadaju Spadaju u brzo dijelujue dezificijense, dezificijense, koriste se najee za dezinfekciju ruku. Lako ih inaktivira prisutnost organskih tvari, upotrebljavaju se relativno na istim i suhim predmetima i povrinama, po vrinama, djeluju djeluju brzo, brzo hlape i relativno su skupi. U pravilu se rabi etilni i izopropi lni alkohol. Djelovanje Djelovanje izopropilnog alkohola je jae. Propiten-glikol i trietilen trietilen-glikol -glikol su izrazito jaki dezinficijensi ukoliko ukoliko se upotrebe kao aerosol. Etilni oksid oksid u plinovitom plinovitom stanju duboko prodire u materijale. Djeluje germicid -no. Upotrebljava se u sterilizaciji. Kationi, anioni i amfoterni spojevi su povrinske djelotvorne tvari razrijeeni u otopinama i imaju djelovanje ovlaivanja,emulgovanja ovlaivanja,emulgovanja i detergenata. O d kationa se rabe kvarterni amonijevi spojevi; (Omnisan, Cetavlon; NH 4+) koji imaju germicidno djelovanje. Anionski spojevi spojevi su topivi i u vodi i u masti. A amfoterne povrinske djelotvorne tvari koriste se za dezinfekciju dezinfekciju koe, instrumenata, zidova, podova... Halogeni elementi. elementi . Djelotvornost je ovisna o koncentraciji. koncentraciji. Od halogenih elemenata (F, Cl, Br, I i At) za dezinfekciju iroku uporabu imaju Hlor i jod (Cl i I). Hlor je otrovan i korozivan gas koristi se za dezinfekciju de zinfekciju vode i otpadnih voda. Hlor je jak oksidans jer  ima sposobnost vezanja elektrona i vrlo brzo reaguje. Od anorganskih spojeva hlora najpoznatji najpoznatji dezinficijensi dezi nficijensi su hipoklorit, hipoklorit, npr. CaCa hypochlorite (CaOCl). Hipohloriti su dezificijensi koji sadre hlor i imaju irok spektar  upotrebe gdje je potrebna mikrobioloka mikrobioloka istoa. Oksidacijska Oksidacijsk a sredstva sredstva.. Kalijev permanganat nema odve iroku primjenu. Vodikov peroksid (H 2O2) je dobar dezinficijens. Istovremeno je ekoloki ekoloki vrlo prihvatljiv; prihvatljiv; nema rezidua. 7

Per-kiseline (kisik je jednovalentan) su kiseline kojima je dodan jedan kisikov atom. Tako smo dobili par dobrih dezinficijensa: dezinficijensa: per -mravlja, per-octena, per-propionska kiselina. U reakciji O ion biva otputen i oksidira. o ksidira. Per kiseline kiseline su vane za dezinfekciju gnoja. Izotop kisika, ozon (O3) ima dobra svojstva za dezinfekciju dezinfekciju vode. Meutim je problem problem odreivanje tane koncentarcije. koncentarcije. Boje ± razlikujemo tri tipa boja s antimikrobnim uinkom: akridine, trifeniletane i kinone i njihov djelovanje je je uglavnom na gram pozitivne po zitivne i negativne bakterije bakterije dok kinoni su poznati fungicidi u poljoprivredi. Svojstva idealnog dezificijensa: dezificijensa: -iroki spektar  - brzo djelovanje - otpornost prema djelovanju razliitih razliitih imbenika okoline - netoksinost - topivost - nekodljivost za okolinu

Svojstva idealnog dezificijensa: dezificijensa: Kompatibilnost Kompatibilnost sa povrinom: -

ne bi smio korodirati instrumente niti metalne povrine, niti tetiti matrijalima matrijalima kao to su tkanina, t kanina, guma, plastika....

Rezidualno djelovanje: -

trebao bi ostaviti antimikrobni film na tretiranim povrinama

Jednostavnost za upotrebu Ekonominost

Zakljuak

8

Dezinfekcija je po definiciji definiciji odstranjivanje neeljenih neeljenih i opasnih mikroorganizama mikroorganizama s pojedinih povrina. povrina. Dezinfekcijom se ponekad ne odstrane nuno svi mikroorganizmi te se savrenij sa vrenijii oblik dezinfekcije, kada se unite svi organizmi, organizmi, naziva se sterilizacijom. Postoje brojne definicije dezinfekcije u sutini dezinfekcija je je metoda unitavanje nepoeljnih mikroorganizama mikroorganizama do te razine kada nisu sposobni da otete zdravlje. Na tritu postoje razni dezinficijensi dezinficijensi njihov sastav ovisi o namjeni za upotrebu. Rezistencija se, u pravilu, javlja zbog primjene niih koncentracija dezinficijensa, a ponekad i zbog nedostatne zbog nedostatne doze. esta je pojava da jedna vrsta dezinficijensa dezinficijensa inaktivira drugu.

Zato je uope potrebno dezinficirati ili sterilizirati odreene povrine ili predmete? Mikroorganizmi Mikroorganizmi koji se vrlo lako i brzo namnoe, na mnoe, mogu predstavljati velik zdravstveni rizik, budui da uzrokuju brojne infekcije ili oboljenja. Iz tog razloga bitno je povrine u kuanstvu, kao i odjeu te sve povrine s kojima dolazimo u kontakt drati to iima. Savrena dezinfekcija, dezinfekcija, ili sterilizacija, sterilizacija, rijetko rijetko kada se moe postii, budui da su za to potrebne visoke temperature ili, najee, vie ili manje tetne kemikalije. Dezinfekcijska Dezinfekcijska sredstva koja koristimo u svakodnevnom ivotu, kompromis su izmeu ekoloke prihvatljivosti, prihvatljivosti, zdravstvene prihvatljivosti i efikasnosti. ef ikasnosti.

9