Seminar Ski Rad Obrada Drveta 1

Seminarski rad

OBRADA DRVETA

Seminarski rad procesi

Tehnološki

Sadržaj Uvod..................................................... ............................................................................................................. ........................................................................................... .....................................4 1.1 Osobine Os obine drveta .................................................. ................................................................................................... ......................................................... ............... ............ ..... 4 1.2. Upotreba drveta u građevinarstvu i drugim privrednim granama ...................................... ......................................... ...4 2. Proizvodnja rezanog drveta ................................................. ......................................................................................................... ..........................................................5 2.1. Vrste rezanog drveta.................................................. .......................................................................................... ............................................... ............... ............ ....5 2.2. Tehnika struganja................................................. ......................................................................................................... ................................................................. ......... 5 3. Izrada furnira ...................................................... .............................................................................................................. .......................................................................... ..................66 3.1. Izrada furnira struganjem ................................................ ............................................................................................ .................................................... ............7 3.2. Izrada Iz rada furnira furn ira rezanjem ................................................... ............................................................................................. ................................................. ............ ..... 7 3.3. Izrada Iz rada furnira furn ira ljuštenjem ................................................. ........................................................................................... ................................................. ............ ..... 8 4. Proizvodnja P roizvodnja šperovanog drveta...................................................... ............................................................................................... .............................................. ..... 9 4.1. Šperploče ................................................... ........................................................................................................... ............................................................................ ....................9 4.2. Panel-ploče .................................................. .......................................................................................................... ........................................................................ ................10 10 4.3. Iverica....................................................... ....................................................................................................... ....................................................... .............. ............... ............ ....10 10 5. Alatne mašine za obradu drveta ....................................................... ......................................................................................... ......................................... .........11 11 Listovi testera jarmača.................................................... ............................................................................................... ................................................... ............... .........11 11 Mašine za razdvajanje ................................................. ........................................................................................................ .............................................................. .........11 11 5.1. Jarmače..................................................... ..................................................................................................... ....................................................... .............. ............... ............ ....12 12 5.2. Trakaste testere................................................ ............................................................................................ .................................................... ............... .............. .........13 13 5.2.1. Stone trakaste testere ...................................................... .................................................................................................... ..............................................13 13 5.2.2. Rastružne trakaste testere ........................................................ ............................................................................................ ......................................13 13 5.2.3. Trakaste testere trupčare ....................................................... .............................................................................. .............................. .............. ...........13 5.3. Kružne testere.................................................... ............................................................................................... .................................................. .............. ............... ........ 14 5.4. Lančane testere.................................................... ........................................................................................................... ................................................................ .........14 14 5.5. Rendisaljke .................................................. .......................................................................................................... ........................................................................ ................14 14 5.5.1.Ravnalice....................................................... .............................................................................................................. ................................................................ .........15 15 5.5.2. Debljače...................................................... ................................................................................................. .................................................. .............. ............... ........ 15 5.6. Glodalice.................................................... ........................................................................................................... ..................................................................... ..................... .........15 15 5.7. Bušilice..................................................... ..................................................................................................... ....................................................... .............. ............... ............ ....18 18 5.7.1. Bušilice za uzdužne rupe ........................................................ ....................................................................... ...................... .............. ............... ........ 18 5.8. Brusilice................................................ ........................................................................................................ ................................................................... ................... ........... ...19 19 5.8.1. Trakaste brusilice ....................................................... ............................................................................................. .............................................. ............ ....19 19 5.8.2. Valjkaste brusilice................................................... .................................................................................................... ..................................................... ....20 20 5.8.3. Pločaste brusilice................................................. ................................................................................. ....................................... ............... ............... ...........20 20 5.9. Strugovi................................................ ........................................................................................................ ............................................................................. .........................20 20 5.9.1. Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu obr adu................................................ .......................................................... .................. ............... .......... ...21 5.9.2. Automatski strugovi strugo vi.................................................. ............................................................................................... ................................................... ......21 21 5.10. Mašine za razdvajanje.................................................. ................................................................................................ ..................................................... .......21 21 5.11. Ljuštilice za furnir........................................................ ....................................................................................................... ..................................................... ......22 22 5.12. Mašine za obradu deformacijom.................................................. ...................................................................................... ......................................22 22 5.13. Kombinovane i specijalne mašine ........................................................ ............................................................... .............. ............... .............. ...... 23 6. Zaključak ................................................. ......................................................................................................... ................................................................................... ...........................24 24 7. Literatura................................................... .......................................................................................................... .............................................................................. .......................... ...25 25 2


Tehnološki

3


Tehnološki

Uvod 1.1 Osobine drveta Drvo je zahvalan materijal pre svega zato što se može višestruko koristiti, a rušenje građevina od drveta se svodi na njihovo rastavljanje. Nosivost drveta je velika, a savremena tehnologija omogućava pravljenje nekada nezamislivih drvenih nosača od tzv. „lepljenog lameliranog drveta“, kod koga se tanke daske međusobno spajaju pomoću posebnih lepila pod presom. Drvo je otporno na razne uticaje i, naizgled paradoksalno, drveni delovi konstrukcije otporniji su na vatru od čeličnih ekvivalenata.

1.2. Upotreba drveta u građevinarstvu i drugim privrednim granama Drvo se može koristiti delimično ili potpuno obrađeno. Delimično obrađeno je pogodno samo za privremene građevine, jer se razne štetočine mogu naseliti u drvene delove građevine ukoliko sa njih nije odstranjena kora. Obrađeno drvo u obliku greda, talpi, dasaka, stubova ili oblica koristi se za izradu trajnih konstrukcija. U građevinarstvu se drvo može koristiti za sve delove zgrade: za zidove (kod brvnara), za stubove, grede itd. U građevinskim konstrukcijama drvo se deli na dve klase: tvrdo i meko drvo. U prvu klasu spadaju lišćari: hrast, bukva, cer , granica itd, a u drugu uglavnom četinari: jela, smrča, ariš, bor , ali i topola. Meko drvo je manje nosivosti, ali je i lakše za obradu i prevoz od tvrdog drveta, te se zbog toga češće koristi. Osim u građevinarstvu, u kome se koristi i kao konstruktivni, ali i kao završni materijal (lamperija, parket, brodski pod itd.), drvo se koristi i u industriji nameštaja i u drugim raznim industrijama: industriji papira, hrane, posuđa, tekstila itd.

4


Tehnološki

2. Proizvodnja rezanog drveta Proizvodnja rezanog drveta predstavlja jednu od najstarijih i najvažnijih grana drvne industrije. Rezanje predstavlja osnovnu operaciju u proizvodnji rezanog drveta a sastoji se u rastavljanju oblog drveta na više delova prizmatičnog oblika pomoću alata – testere. Testera se može pokretati ručno ili mehanički, u pilanama se upotrebljavaju testere koje se pokreću mehanički.

2.1. Vrste rezanog drveta Sistem klasifikacije rezane građe veoma je složen iz više razloga: rezana građa proizvodi se iz velikog broja vrsta, dimenzija i kvaliteta pilanskih trupaca; rezana građa upotrebljava se na različite načine i u različite svrhe; tehnički propisi o preuzimanju rezane građe razvijali su se empirijski, a običaj i navike na tom području predstavljaju smetnju da se pojednostavi sistem klasifikacije rezane građe. Rezana građa četinara i lišćara razvrstava se po kvalitetu na osnovu standarda ili specifikacija, koje su sastavni deo kupoprodajnih ugovora rezane građe. Rezna građa se može podeliti na rezanu građu za neposrednu upotrebu i rezana građa za dalju preradu.

2.2. Tehnika struganja Razlikujemo sledeće postupke rezanja trupaca: • • •

uzdužno rezanje prizmiranje četvrtinsko rezanje

5


Tehnološki

Rezanje uzdužno(Slika 1a) je način rezanja kojim se prirodni oblik trupaca rastavlja paralelnim uzdužnim rezovima u daske jednake ili različite debljine. Ovo rezanje može biti simetrično i asimetrično, a broj dasaka paran ili neparan; kada je broj neparan, centralna daska je s uklopljenim srcem, a kada je parna, dve srednje daske su s prerezanim srcem.

Prizmiranje (Slika1b)je način rezanja kojim se prirodna forma trupca reže na prizmu pri čemu se dobija daska jednake šiirine. Kod prizmiranja trupac se reže na daske u dva maha. Kod drugog rezanja obrće se prizma na bok, za 90°, i razrezuje na daske. Visina prizme odnosno širina daske uslovljena je prečnikom i kvalitetom trupca i trgovačkim propisima po maksimalnoj širini rezane građe.

Četvrtinsko rezanje (Slika 1c)kod njega trupci se najpre razrežu a zatim se učetvrte. Svaka takva četvrtina se dalje prerađuje. Rezanje se vrši testerom jarmačom ili trakastom testerom. Rezanje postaje sve uže, dok na kraju ne ostane jedna četvrtina. a)

b)

Slika 1 – Tehnika struganja. a)struganje uzdužno, b)tehnika prizmiranja, c)rezanje na četrvt

3. Izrada furnira Furniri su tanki listovi drveta dobijeni struganjem, rezanjem ili ljuštenjem. Debljina listova furnira iznosi od 0.2 do 10.0 mm, najčešće su debljine od 0.5 do 3.5 mm.

6

c)


Tehnološki

Prema tehnološkom procesu prizvodnje furnir se deli na strugani, rezani i ljušteni. Prema načinu obrade furniri se dele na okrajčene i neokrajčene. Prema načinu pripreme furniri se dele na plemenite i slepe. Strugani i rezani furniri se upotrebljavaju za oplemenjavanja lica nameštaja, za oblaganje dvorana, za intarzijske radove i sl. To su plemeniti furniri kojim se iskorišćavaju estetska svojstva drveta: boja, tekstura i sjaj. debljina ovih furnira iznosi od 0.5. do 1.0 mm, a izuzetno 2.0 mm. Slepi furniri,

ili unutrašnji ili donji furniri, zovu se furniri koji služe kao podloga plemenitom

furniru. pri upotrebi slepog furnira ne iskorišćavaju se estetska svojstva drveta. Debljina slepog furnira je uvek veća od debljine plemenitog furnira. Za slepi furnir upotrebljava se lošiji furnir relativno homogene strukture, i to od topolovine, lipovine, bukovine, javorovine i drugih vrsta.

3.1. Izrada furnira struganjem Furniri se mogu izrađivati struganjem na furnirskom jarmu ili segmentnoj kružnoj testeri. Testera je debela oko 0.9 mm, zubi su joj trouglasti, razvrnuti naizmenično na obe strane, na svaku od 0.25 do 0.30 mm, a mogu rezati u oba smera. Prečnik testere je 2050 mm, broj okretanja 488 o/min a brzina rezanja 52 m/s. Pre struganja drvo ne treba omekšavati, pa mu se ne menja boja. Ipak je izrada furnira struganjem napuštena jer se preko polovine skupog drveta pretvara u strugotinu.

3.2. Izrada furnira rezanjem Trupci za furnire se razrezuju trakastom testerom ili na horizontalnoj jarmači. Dobijeni komadi zagreju se, okorevaju, očiste četkama i iz njih se uklone strana tela, npr. komadi kamena ili metala, a zatim se prerađuju na mašini s furnirskim nožem. Mašina za proizvodnju furnira rezanjem može biti horizontalna i vertikalna. Rezni furniri mogu se sušiti prirodno kada su povoljni uslovi, leti, a preko cele godine se mogu sušiti u sušarama za furnire.

7


Tehnološki

3.3. Izrada furnira ljuštenjem Sirovine za proizvodnju ljuštenog furnira su trupci za ljuštenje od drveta bukve, javora, lipe, breze, topole, jasike, vrbe i nekih vrsta četinara. Ljušteni furnir proizvodi se na ljuštilicama, konstruisanim na principu teških strugarskih mašina. Ljušteni furnir služi pretežno za proizvodnju šperovanog drveta. Ljuštilica je teška tako da se ne trese za vreme ljuštenja. Zagrejan, očišćen, pregledan i prekraćen trupac namesti se pomoću dizalice ili automatski u ljuštilicu, obradi se na oblik valjka a zatim ljušti. Za vreme ljuštenja trupac se okreće oko svoje uzdužne ose, a k središtu mu se približava nož. Nož se odbija od vetikalne ravni koja dodiruje trupac za slobodni ugao α=0...5° (Slika 2) koji se na modernim ljuštilicama smanjuje jer bi se brzo trošio i delovao poput kočnice, pa bi se za ljuštenje tropilo previše energije. Nož je naoštren pod uglom β=15...23°. Slobodni ugao i ugao pod kojim je narezan nož zajedno čine ugao rezanja γ=α+β različit za različite vrste drveta. Pritisna letva namešta se iznad oštrice noža u vertikalnom smeru. Furniri se suše da im se sadržaj vlage svede na 6...8% kako bi se mogao lepiti. Furniri se suše u tunelskim sušionicama koje imaju 2 do 6 spratova, a suše se pri temperaturi od 130°C a neke vrste drveta i 170°C. Čvorovi se mogu odstraniti iz furnira ručno ili mašinom i na njihovo mesto da se zalepi komadić drvenog furnira od iste vrste drveta, jednake debljine, podjednake boje i teksture. Raimannov automat za krpljenje furnira može u minutu iseći i zakrpiti od 20 do 30 čvorova.

Slika 2 – Postavljanje noža i pritisne letve za ljuštenje trupaca različitih prečnika

8


Tehnološki

4. Proizvodnja šperovanog drveta Šperovano drvo se dobija lepljenjem furnirskih listova ili rezanog drveta i furnirskih listova. Deli se na: - Furnirske ploče (Šperploče) - Stolarske ploče (Panel-ploče)

4.1. Šperploče Šperploča je sastavljena od neparnog broja unakrsno slepljenih furnirskih listova. dele se na obične, brodske i avionske. Obične šperploče se izrađuju od ljuštenih furnirskih listova. Listovi se lepe tako što se listovi iznad i ispod centralnog lista moraju lepiti istim redosledom s obzirom na vrstu drveta, smer vlakana, fizička svojstva, debljinu i sadržaj vlage. Obične šperploče debljine 3,4,5 i 6 mm izrađuju se od tri furnirska lista, ploče debljine 7 mm od tri ili pet furnirskih listova, ploče debljine 8,10 i 12 mm izrađuju se kao i obične, ali lepilo treba da je otporno prema vodi, pa se upotrebljavaju na brodovima. Brodske šperploče mogu se izrađivati i deblje od običnih. Avionske šperploče izrađuju se od vrlo tankih furnirskih listova, a lepe se lepilima na bazi veštačkih smola, a upotrebljavaju se za gradnju aviona i jedrilica. Prednosti šperploča u odnosu na puno masivno drvo jesu: postojanost oblika,jednolika čvrstoća, veća savitljivost, ekonomičnost i mogućnost proizvodnje velikih površina, otpornost prema pucanju pri ukucavanju eksera i bušenju. Šperploče se kod nas najčešće izrađuju od bukovine. Furniri se mogu premazivati lepilom i u mašini za sastavljanje furnira (spajačice). Kroz spajačicu za uzdužno sastavljanje furniri se transportuju u smeru vlakanaca brzinom od 3 do 38 m/min, a kroz spajačicu za poprečno sastavljanje poprečno na taj smer brzinom od 1 do 5 m/min. Lepak veže za vreme transportovanja kroz mašinu. U proizvodnji šper – ploča lepak se nanosi na obe strane srednje ploče pomoću mašine koja ima 2 ili 4 vljka. Valjci imaju površinu od gume ili metala, a izbrazdani su na različite načine.

9


Tehnološki

4.2. Panel-ploče Panel ploča sastoji se od srednjeg sloja sastavljenog od letvica ili ljuštenog funira i obložnih furnira kojima je smer vlakana poprečan u odnosu na smer valakana letvica. Letvice i obložni furniri spojeni su lepkom. Panel – ploče debele su od 13 do 45 mm. Za ploče debele od 13 do 20 mm iznosi tolerancija za dužinu i širinu iznosi

±

±

0.5 mm, a za ploče od 22 do 45 mm

±

0.8 mm. Tolerancija

5 mm. Razvrstavaju se prema kvalitetu obložnih furnira na klase I/II

i II/II. Srednji sloj od ljuštenog furnira kvalitetniji je od letvica, ali je skuplji, jer su furniri skuplji od rezanog drveta. Obe strane srednjeg sloja panel – ploče se namažu lepkom, oblože rezanim ili ljuštenim furnirima mekih lišćara, parene bukovine debelim od 2 do 4 mm i presuju u hidrauličkoj presi, gde lepak otvrdnjava usled delovanja toplote pod pritiskom. Nakon resovanja ploče treba da odleže najmanje 2 nedelje; za to vreme završi sve vezanje lepka i vlaga se u pločama jednolično rasporedi. Ploče se krajče kružnim testerama na definitivne dužine i širine i na pravougaoni oblik, a zatim bruse kao šperploče. Pri isporuci iz fabrike ploče treba da imaju oko 10% vlage.

4.3. Iverica Iverica je ploča od strugotine drveta ili drugih ligno – celuloznih materijala slepljenih organskim bezivom pod delovanjem toplote, pritiska, vlage i katalizatora. Ploče iverice se razvrstavaju prema zapreminskoj težini na lake, srednje teške i teške. Lake ili izolacione iverice imaju zapremisku težinu od 0.25 do 0.40 g/cm3. Upotrebljavaju se za izolaciju zvuka i toplote. Najviše se proizvode srednje teške iverice koje mogu biti jednoslojne ili višeslojne. Upotrebljavaju se za nameštaj, vrata, unutrašnja uređenja, pregradne zidove, unutrašnjost brodova i gradnju kuća. Za 1 m3 iverice potrebno je od 2.2 do 2.5 prostornih metara drva. Za proizvodnju iverja razvile su se dve vrste mašina, jedne ga izrađuju rezanjem noževima, a druge mlevenjem. Noževi mašina za izradu iverja rezanjem, koji određuju dužinu iverja, razmaknuti su od 20 do 40 mm.

10


Tehnološki

5. Alatne mašine za obradu drveta Mali otpori rezanja i male količine toplote koje se razvijaju na oštricama alata omogućavaju velike brzine rezanja (do 90 m/s), velike brzine pomaka (do 80 m/min) i velike brojeve obrtaja (do 28.000 o/min) koji su karakteristični za te mašine. Razvrstavanje mašina za obradu drveta vrši se prema području primene, prema vrsti obrade, prema ugrađenom alatu i prema drugim kriterijumima. U sledećoj tabeli usvojeno je razvrstavanje prema primenjenom alatu.

Razvrstavanje mašina za obradu drveta Tabela1 Vrsta drveta

Obrada skidanjem strugotine

Obrada bez skidanja strugotine

Kombinovana obrada

Grupe mašina

Primenjeni alati

Jarmače Trakaste testere Kružne testere Lančane testere

Listovi testera jarmača Beskonačne trakaste testere Kružne testere Lančane testere

Rendisaljke Glodalice

Vratila s noževima Glodala, glave s noževima

Lančane glodalice Bušilice Brusilice Strugovi

Lančana glodala Burgije Brusne folije Strugarski noževo

Mašine za razdvajanje Mašine za obradu deformacijom

Sečiva za odrezivanje, prorezivanje i cepanje Modeli, matrice, patrice, žigovi

Prostorno kombinovane mašine Tehnološki kombinovane mašine

Grupa nezavisnih alata

11

Tehnološki kombinovani alati


Tehnološki

5.1. Jarmače Jarmače su namenje uzdužnom rezanju trupaca. Alat – listovi testere učvršćeni u jaram – svojim naizmeničnim kretanjem izvode rezanje, a pomak se ostvaruje prinudnim kretanjem drveta u ravni testere približno upravno na pravac kretanja. Naizmenično kretanje testera ostvaruje se mehanizmom krivaje. Vertikalne pune jarmače su najrasprostranjenije primarne strugarske mašine i služe u prvom redu za masovnu proizvodnju rezane građe čtinara. Imaju čvrst zatvoren okvir jarma (Slika 4) u koji se učvršćuje i do 24 lista testera.

Slika 4 – Šematski prikaz ravnih vrsta jarmova, 1 vertikalni puni jaram, 2 vertikalni bočni jaram, 3 horizontalni jaram, 4 horizontalni jaram za furnire Bočne jarmače

služe uglavnom za prizmiranje trupaca kao pomoćne mašine pred punim

jarmačama. Ređe se upotrebljavaju kao samostalne mašine. Kapacitet im je do 1 m3/h. Horizontalne jarmače

za furnire. list testere postavljen u vertikalnoj ravni izvodi horizontalno

glavno kretanje brzinom od oko 7m/s. Pomoćno kretanje se izvodi pomoću kolica odozdo naviše brzinom do 1.5 m/min. Snage se kreću oko 5 kW.

12


Tehnološki

5.2. Trakaste testere Trakaste testere se upotrebljavaju za uzdužno i poprečno odrezivanje. Alat – nazubljena beskonačna traka – vršeći ravnomerni obvojni hod v preko oboda točkova reže svojim slobodno razapetim delom. Pomak se ostvaruje kretanjem materijala normalno na ravan točkova.

5.2.1. Stone trakaste testere

Stone trakaste testere spadaju u najosnovnije stolarske mašine. Služe za uzdužno i poprečno rezanje za izradu ravnih i zakrivljenih površina i za ostale vrste rezanja u završnoj preradi drveta. Isključivo su vertikalne konstrukcije. Pomoćno kretanje je ručno. Za izvesne poslove primenjuje se i dodatni aparat za pomak, montiran an stolu. 5.2.2. Rastružne trakaste testere

Rastružne trakaste testere najčešće se primenjuju u strugarama i sandučarama za uzdužno rezanje dasaka i greda raznih veličina. One prave uzdužni rez izneđu dve prethodno ravne obrađene površine. U principu rade kao i sone trakaste testere. Pomoćno kretanje ostvaruju motornom silom preko dva para pomičnih valjaka. Biranje debljine reza je ručno ili električno.

5.2.3. Trakaste testere trupčare

Trakaste testere trupčare primenjuju se za uzdužno rezanje trupaca i krupnije građe. Imaju sličnu ulogu kao jarmače. Rade na principu rastružnih trakastih testera od kojih se u osnovi razlikuju po kolicima za trupce. U poređenju sa jarmačama trakaste testere trupčare se odlikuju manjim rezom, tačnijim i kvalitetnijim rezom, mogućnošću rada sa nesortiranom oblovinom, rezanjem većih prečnika trupaca i mogućnošću biranja debljine daske prema osobinama drveta pre svakog reza, ali zapstaju u učinku, zah tevaju kvalifikovanu radnu snagu i osetljive su na strana tela i smolu u drvetu.

13


Tehnološki

5.3. Kružne testere Kružne testere se upotrebljavaju za poprečno i uzdužno odrezivanje drveta. alat – po obodu nazubljena tanka kružna ploča (list testere) – okrećući se oko svoje ose izvodi glavno kretanje rezanja, v, a pomak s′ vrši se u ravi ploče, po pravilu nasuprot smeru kretanja zuba (Slika 5). Kružne testere se razvrstavaju prema sledećim namenama: za poprečno, za uzdužno, za poprečno i uzdužno rezanje.

sl. 5 – Osnovni agregat kružne testere 1 specijalni elektromotor za kružne testere, 2 list kružne testere, 3 vratilo, 4 stezne ploče, D prečnik lista kružne testere, A visina motora, B najveća dubina reza

5.4. Lančane testere Lančane testere su namenjenepoprečnom odrezivanju teških komada. Alat u obliku beskonačnog lanca čiji su članci sa spoljne strane izvedeni kao zubi testere vrši rezanje obvojnim kretanjem oko dva ili više lančanika, a pomak se vrši u ravni kretanja lanca upravno na pravac rezanja. Lančane testere omogućavaju prerezivanje neograničeno dugačkih komada debljine od 300 do 2000 mm. Zato se izrađuju kao pokretne mašine za seču šume i prerezivanje trupaca.

5.5. Rendisaljke

14


Tehnološki

Rendisaljke su namenjene finoj obradi ravnih površinakoje su prethodno obrađene uglavnom testerama. Alat – vratilo s uzdužno postavljenim noževima – okrećući se oko svoje ose izvodi glavno kretanje rezanja, a pomak se vrši nasuprot smeru kruženja sečiva. Staza oštrica noževa prema drvetu pri rendisanju sa konstantnom brzinom pomaka produžena je cikloidno, zato se dobija talasasti profil obrađene površine. Rendisaljke se izvode kao ravnalice, kao debljače i kao kombinovane ravnalice-debljače.

5.5.1.Ravnalice

Ravnalice se namenjene ravnanju uskih površina dasaka pri izradi sastavaka. Pomoćno kretanje je ručno, ređe dodatnim aparatom za pomak, koji se postavlja iznad vratila sa noževima. Uobičajene radne širine iznose od 400 do 1000 mm, brzine rezanja su od 25 do 30 m/s, a snaga od 2 do 4,5 kw. Za kvalitetan i siguran rad potrebno je da raspon između usnica bude mali, što se postiže pogodnom kinematikom visinskog podešavanja stolova.

5.5.2. Debljače

Debljače su namenjene finoj obradi paralelnih površina na određenu debljinu. Za tačan rada neophodna je velika stabilnost postolja, što se najbolje postiže okvirnom konstrukcijom. Uobičajene su radne mašine od 400 do 1300 mm. Kombinovane ravnalice-debljače se u osnovi sastoje od jedne debljačeiznad čijeg su radnog stola postavljena druga dva stola, koji u sklopu sa istim vratilom za noževe sačinjavaju ravnalicu. Širina rendisanja iznosi oko 600 mm.

5.6. Glodalice Glodalice su namenjene izradi raznovrsnih profilisanih ravnih i zakrivljenih površina. Profilisane ili ravne oštrice alata za glodanje, okrećući se oko ose vretena, izvodde glavno kretanje rezanja, pomak se vrši nasuprot smera kretanja zuba. Kinematika procesa glodanja slična je kinematici rendisanja, ali se alati razlikuju: noževi za rendisanje su duži, s ravnim

15


Tehnološki

oštricama; alati za glodanje (Slika 6) imaju kraće obično profilisane oštrice, a učvršćuju se, kao posebni element na prepušteni deo vratila mašine.

Slika 6 – Primeri alata za glodanje. 1 profilno glodanje, 2 profilni noževi, 3 univerzalna glava za noževe Glodala se izrađuju od nelegiranih i legiranih alatnih čelika ili sa oštricama od tvrdih metala. Uglovi zuba su α<15°, β<35°, γ<45°. Postoji više vrsta glodalica: stone glodalice, visokostružne glodalice, nadstone glodalice, kopirne glodalice i glodalice za zupce. 5.6.1. Stone glodalice

Stone glodalice služe za raznovrsna oblikovanja i široko se primenjuje u industriji i zanatskoj proizvodnji. Zbog visokog broja obrtaja, koji se i kod niskoturažnih glodalica kreće do 600 o/min, konstrukcija mora biti čvrsta, a zakretne mase uravnotežene. Pomoćno kretanje je ručno ili pomoću dodatnog aparata za pomak. 5.6.2. Visokoturažne glodalice

Visokoturažne glodalice su namenjene za izradu čistih površina koje ne treba naknadno obrađivati. Potrebne velike brzine rezanja omogućene su primenom sečiva od legiranih čelika i tvrdih metala. Zbog zahteva za malim prečnicima glodala, zbog sigurnosti i ekonomije, koji uslovljavaju broj obrtaja od 12000 do 18000 u minuti, ove mašine moraju odgovarati strožijim uslovima. Ekscentričnost sedišta alata sme biti najviše 0,02 mm, a aksijalni udar vretena najviše 16


Tehnološki

0,04 mm, kuglični ležajevi treba da su specijalne izrade i delovi koji se brzo okreću, moraju biti dinamički uravnoteženi. 5.6.3. Nadstone glodalice

Nadstone glodalice su namenjene prvenstveno kopirnim glodanjima. Predmet obrade kreće se prema osi vretena, a vodi ga šablon koji klizi po trnu. Tako se vrši kopiranje. Glodala su većinom jednosečna, ekscentrično postavljena, što omogućava jednostavno biranje zadnjeg ugla i prečnika glodanja. Nadstone glodalice se odlikuju mogućnošću kopiranja malih radijusa, jeftinim alatima, malom potrošnjom snage i univerzalnom primenom. 5.6.4. Kopirne glodalice

Kopirne glodalice služe za samostalnu izradu predmeta sa nesimetričnim presecima (kalupa za obuću, noge za stolice, kundaka, propelera i sl.). U kopirne glodalice ubrajaju se i stone glodalice sa uređajem za kopiranje. One imaju stabilno vreteno, a predmet obrade se vodi uz pomoć šablona. Takav sistem, za razliku od drugih, praktično ne ograničava veličinu predmeta obrade. 5.6.5. Glodalice za zupce

Glodalice za zupce služe za izradu sastavnih zubaca različitih oblika (Slika 7). Najčešće se obe daske sastavka obrađuju u istoj operaciji. Broj obrtaja iznosi od 6000 do 12000 u minutu, pomak je ručni ili hidraulički, a koriste se i poluautomatske izvedbe sa krivuljama za upravljanje.

Slika 7 – Primer sastavnih zubaca

17


Tehnološki

5.7. Bušilice Bušilice služe za izradu rupa kružnog poprečnog preseka. Alat izvodi glavno kretanje rezanja okretanjem oko svoje ose. Pomak se vrši aksijalnim prodiranjem alata u materijal. Za izradau rupa izduženog preseka potrebno je još jedno pomoćno kretanje upravno na osu kretanja. Bušilice se izrađuju sa vertikalnim, horizontalnim ili nagibnim nsačima svrdla; sa jednim ili više vretena; sa ručnim, poluautomatskim ili automatskim pomakom. rezanje se vrši od 0.5 do 3 m/s, a pomak pri bušenju kreće se od 0.4 mm do 2.5 mm po obrtaju što zavisi od vrste drveta i vrste burgije. 5.7.1. Bušilice za uzdužne rupe

Bušilice za uzdužne rupe su horizontalne izvedbe sa jednim ili više vretena. Kod tipova za ručni pomak radni sto, vertikalno podesiv, izvodi poprečno horizontalno i aksijalno dubinsko pomoćno kretanje. Stezanje materijala ma radni sto može biti mehaničko i pneumatsko. Dubine bušenja iznose do 200 mm, dužine bušenja su od 200 do 700 mm, a širine rupa od 20 do 80 mm.

5.7.2. Bušilica za čvorove

Bušilica za čvorove iseca čvorove iz daske i izrađuje čepove za popunjavanje nastalih rupa. Radi brze primene raznih prečnika burgije ugrađeno je nekoliko vretena, dok jedno vreteno radi ostala miruju. Prečnici rupa iznose od 15 do 50 mm. Pomak se vrši ručnom ili nožnom polugom.

18


Tehnološki

5.8. Brusilice Brusilice služe za vrlo finu obradu površina. Alat – brusna ploča – krećući se velikom brzinom pod određenim pritiskom preko površine predmeta obrade vrši glavno kretanje v. Pomak s′ se vrši u istoj ravni, najčešće upravno na glavno kretanje (Slika 8).

Slika 8 – Šema rada brusilica . 1 primer trakaste brusilic, 2 primer pločaste brusilice, 3 primer valjkaste brusilice, s′ brzina pomaka, v brzina brusnog tela.P sila pritiska izradka na brusno telo. 5.8.1. Trakaste brusilice

Trakaste brusilice rade sa alatom u obliku beskonačne brusne trake koja vrši ružno glavno kretanje oko pogonske i zatezne remenice.

Trakaste brusilice sa horizontalnom trakom služe za obradu velikih površina. Donji deo trake potiskuje se sa unutrašnje strane pokretnompritisnom papučom na površini predmeta obrade. Najčešće se primenjuju izvedbe sa jednom ručno potiskivanom trakom i ručnim pomakom.

Vertikalne trakaste brusilice služe za brušenje uskih površina i naručito su pogodne za čišćenje sastavnih i zakrivljenih ploča. Traka se kreće po valjcima sa vertikalnim osovinama koji, radi boljeg kvaliteta pbrade, vrše naizmenično aksijalno kretanje. Pritisak radnog predmeta uz traku se vrši ručno.

19


Tehnološki

5.8.2. Valjkaste brusilice

Valjkaste brusilice se izrađuju sa jednim, dva, tri ili četiri valjka, prema potrebnom kvalitetu brušenja i stepenu prethodne obrade. Najznačajnije su trakaste brusilice koje su pogodne za preciznu obradu furniranih površina. Dinamički uravnoteženi valjci postavljeni u otvore pritisnog okvira izvode aksijalno oscilatorno kretanje, čime se postiže bolji kvalitet površine. Dubina brušenja se bira visinskim podešavanjem valjaka. Finoća zrna i obodna brzina rastu od cilindra do cilindra u smeru pomaka. Strugotina se uklanja valjkastom četkom i odsisnim kapama.

5.8.3. Pločaste brusilice

Pločaste brusilice rade sa horizontalnimi vertikalnim kružnim plčama na kojima je razapet brusni papir. Brzina brušenja zavisna je od radijalnog položaja brušenja. Kod vertikalnih izvedbi ispred plča ugrađen je radni sto podešljivog nagiba. pritisak pri brušenju vrši se rućno. Najveća brzina je 55 m/s, a učinak od 20 do 30 m2/h.

5.9. Strugovi Strugovi su namenjeni obradi kružnih oblika sa pravolinijskom osom simetrije. Predmet obrade okrećući se oko svoje ose izvodi glavno kretanje rezanja, a pomoćno kretanje izvodi alat. Alati za struganje se s normalno izrađuju od nelegiranih čelika, a za masovnu proizvodnju od visokolegiranih čelika. Uglovi noža iznose (Slika 9) α=10...20°, β=20...30° za meko drvo, 40...50° za tvrdo drvo; γ=90-(α+β); χ=50...60°.

20


Tehnološki

Slika 9 – Uglovi strugarskog noža. α zadnji ugao, β ugao klina, γ prednji ugao, χ ugao postavljanja noža

5.9.1. Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu

Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu su po osnovnoj konstruktivnoj izvedbi slični strugovima za metal, ali su lakši, jednostavniji i raspolažu znatno većim brzinama glavnog vretena. Brzine glavnog vretena se biraju na novijim tipovimabestepenih menjača. Za struganje velikih prečnika izvode se upusti u postolju ispod stezne ploče, ili se izrađuju posebni uređaji za struganje na levoj strani mašine. 5.9.2. Automatski strugovi

Automatski strugovi služe za masovnu proizvodnju predmeta raznovrsnih kružnih oblika sa pravolinijskom osom simetrije, npr.: kalemova, drški, figura, i sl. Vođenje i upravljanje pokreta alata i pokreta predmeta obrade vrši se mehanički ili hodraulički. Brzine glavnog vretena iznose do 9000 o/min, a učinak je do 200 komada na sat.

5.10. Mašine za razdvajanje Mašine za razdvajanje vrše odrezivanje i prorezivanje materijala bez skidanja strugotine. Odrezivanje materijala se najčešće primenjuje pri izradi furnira i tankih ploča, gde bi prorez pri rezanju testerama predstavljao relativno veliki gubitak materijala. Prorezivanje drveta se ređe primenjuje.

21


Tehnološki

Alat – nož sa pravolinijskim ili zakrivljenim sečivom – prodire pod dejstvom određene sile u predmet obrade vršeći razdvajanje. Pri tome se ili materijal na mestu rezanja podržava da ne bi došlo do cepanja (kod ljuštilica za furnir i dr.), ili se predmet obrade oslanja na protiv sečivo ili se odvajanje vrši dalje ispred sečiva noža, usled delovanja klina oštrice noža (pri cepanju).

5.11. Ljuštilice za furnir Ljuštilice za furnir (Slika 9) služe za izradu dugačkih traka furnira kontinuiranim odvajanjem sloja drveta sa oboda obrađivanog trupca. Pri tome materijal svojim obrtanjem izvodi glavno kretanje rezanja a pomak se obavlja radijalnim primicanjem noža osi obrtanja. Debljina furnira određena je veličinom pomaka noža za jedan obrtaj. Radi postizanja ravnomernih brzina rezanja broj obrtaja se bezstepeno povećava sa smanjenjem prečnika obrađivanog valjka. Podešavanje zadnjeg ugla noža prema prečniku obrade vrši se atomatski specijalnim uređajem.

Slika 10 – Ljuštilica furnira, šema rada. 1 navojno vreteno za pomak noža, 2 navojno vreteno za podešavanje grede(8), 3 ekscentar za podešavanje ugla rezanja, 4 ravnalica za samostalno prilagođavanje ugla rezanja prečniku ljuštenja, 5 nož, 6 nosač noža, 7 pritisna traka, 8 nosač pritisne trake, s′ brzina pomaka, v brzina reza (obodna brzina ljuštenog trupca)

5.12. Mašine za obradu deformacijom Mašine za obradu deformacijom služe za oblikovanje drveta savijanjem, izvlačenjem i utiskivanjem. Alat, izrađen prema dimenzijama gotovog komada, prenosi svoj oblik na predmet obrade delovanjem sile koja izaziva trajne deformacije na komadu, radi čega drvo treba dovesti u

22


Tehnološki

odgovarajuće plastično stanje, najčešće prethodnim parenjem. U drugim slučajevima je potrebno vršitizagrevanje radnog predmeta i tokom obrade grejačima ugrađenim u alat ili mašinu.

5.13. Kombinovane i specijalne mašine

Konstruktivnim sjedinjenjem osnovnih elemenata nekoliko vrsta alatnih mašina u jednu celinu dobija se kombinovana jedinica koja može da obavljaniz raznorodnih operacija (npr. ravnanje, glodanje, bušenje).

Prostorno kombinovane mašine omogućavaju obavljanje nekolikonezavisnih, raznorodnih operacija koje nisu sastavni deo istog radnog hoda. Primeri takvih kombinacija jesu: kružna tsstera + glodalica; kružna tsstera + glodalica + bušilica za izdužene rupe; ravnalica + debljača + kružna testera + glodalica + bušilica za izdužene rupe. Ovakve kostrukcije ostvaruju uštedu u troškovima nabavke i radioničkom prostoru u odnosu na odgovarajući broj pojedinačnih mašina. Primer kombinovane mašine sa pet operacija obuhvata osnovne elemente ravnalice, kružne testere, glodalice, bušilice i izdužene rupe. Područje primene takve mašine je suženo, ali on pruža niz prednosti u odnosu na broj pojedinačnih mašina zbog niže cene koštanja, uštede radioničkog prostora i transporta materijala od mašine do mašine, ima veću produktivnost i tačniju obradu bez dorade. Ove mašine su pogodne za serijske poslove.

23


Tehnološki

6. Zaključak Drvo je oduvek bilo izuzetno cenjen materijal. Pruža velike mogućnosti za primenu ali, istovremeno, zahteva veštinu prepoznavanja osobina, odgovarajuću pripremu, stručnu obradu i zaštitu. Drvo je najstariji građevinski materijal iz prostog razloga što je pomoću njega moguće napraviti jednostavne građevine sa vrlo malo alata ili čak i bez njega. Stoga su ljudi, kada su počeli da se bave gradnjom, prvo upotrebili drvo za pravljenje jednostavnih koliba ili konstrukcije šatora. Razvojem ljudskog društva i unapređenjem alatki, drvo je počelo da se koristi za složenije konstrukcije, a i danas je nezamenljiv građevinski materijal. Mnogostruka primena drveta i sve jača orijentacija prerađivača na uži asortiman i masovnu proizvodnju, dovele su do velikog broja različitih specijalnih konstrukcija mašina za obradu drveta, namenjenih izradi određenog finalnog proizvoda, kao npr. Parketa, žaluzina, četki, šibica, kundaka, potpetica, olovaka, ofingera, metli itd.

24


Tehnološki

7. Literatura 1. „Mašinska obrada nemetala“, Snežana Radonjić, Tehnički fakultet Čačak 2. www.wikipedija.com

25

Seminar Ski Rad Obrada Drveta 1

Recommend Documents