Doc. mr Jelena Martinović- Bogojević Doc. mr Vedrana Marković
Muzička akademija Cetinje
putevi i stranputice Odnos tinejdžera prema narodnom muzičkom stvaralaštvu – putevi
Apstrakt:
Kao predavači Muzičke akademije na Cetinju u prilici smo da često u okviru predmeta
i M M etodika etodika opšte muzičke pedagogije pedagogije i M etodike etodike nastave solfeđa sa studentima obavljamo praktične vježbe
u osnovnim i srednjim školama. Kroz različite teme koje obraĎujemo imale smo priliku uvjeriti se u odnos koji učenici imaju imaju prema narodnom muzičkom stvaralaštvu. stvaralaštvu. Nerijetko taj odnos pod razumijeva da se narodna mu zička tradicija, njen značaj u kulturnom smislu, te uloga koju ima u formiranju različitih
vrsta identiteta, doživljava od strane učenika kao „ staromodna “, „dosadna“, anahrona. Iako je narodnom muzičkom stvaralaštvu u nastavnim programima za predmet Muzička kultura u osnovnoj školi dato mnogo prostora, kroz učenje narodnih pjesama i igara, upoznavanje sa narodnim instrumentima i slušanje oj umjetničke muzike koja je inspirisana inspirisana folklorom, folklorom, učenici ipak nemaju nemaju odgovarajući stav prema muzičk oj
baštini. Koliko učenici zaista poznaju muzičku tradiciju naroda koji žive u Crnoj Gori i koliko je doživljavaju kao dio svog identiteta? Gdje griješimo u nastavi i na koji način bi ova vrsta muzike trebala biti predstavljena učenicima, kako bi je zavoljeli i prema njoj nj oj os tvarili pozitivan pozitivan stav? Da bi smo utvrdili odnos tinejdžera prema narodnom muzičkom stvaralaštvu, te dali odgovore na gore postavljena pitanja, sproveli smo istraživanje u tri crnogorske crnogorske gimnazije, sa ciljem da utvrdimo stepen znanja učenika kada je u pitanju poznavanje narodnih pjesama, igara, instrumenata i umjetničke muzike inspirisane folklorom. U
radu se predstavljaju rezultati tog istraživanja, kao i zanimljivi podaci do kojih smo došli analizom učeničkih odgovora. Ključne riječi: gimnazija, nast ava Muzičke umjetnosti, narodno muzičko stvaralaštvo, istraživanje
Uvod
Natrodno muzičko stvaralaštvo zauzima značajno mejsto u Natsavnim programima za predmet Muzičak kultura. Analizom programa može se zaključiti da su narodne pjesme jednako zastupljene kao i 1
umjetničke pjesme, naročito u ranijim razredima. Značaj koji se pridaje izvornoj narodnoj muzici vezan je i za brojne vanmuzičke karakteristike: upoznavanje sa kulturnom baštinom svog naroda, stvaranje osjećaja kulturnog i nacionalnog identiteta.
U multikulturalnim sredinama, kroz
muzički folklor se učenici upoznaju sa kulturom ostalih naroda, gradeći osjećaj uzajamnog poštovanja i tolerancije. Tako se kroz interkulturalnu pedagogiju, prisutnu kroz većinu nastavnih programa, afirmišu demokratske vrijednosti. Narodno stvaralaštvo, svakako je samo jedan od segmenata proporcionalno
zastupljenih u nastavnim programima. No, postavlja se ključno
pitanje, kako učenici doživljavaju muzičku baštinu i koliko škola uspijeva da izgradi afirmativan odnos prema njoj? Da li se muzika koja je prositekla iz naroda, njegovih običaja i rituala, može adekvatno približiti današnjim generacijama koje odrastaju u svijetu savremenih tehnologija i svoj muzički identitet grade na različitim pravcima, stilovima, kulturnim i subkulturnim globalnim muzičkim pojavama? Analizom programa i udžbenika, može se zaključiti da se u višim razredima muzički folklor stavlja u širi etnološki kontekst, što bi trebalo da formira sveobuhvatniju predstavu o muzičkoj baštini i utiče na njeno prihvatanje i vrednovanje u kasnijem adolescentskom dobu. Svakako da se ne može očekivati da narodno stvaralaštvo bude
zastupljeno u njihovom polju muzičkih interesovanja, ali se može očekivati da nakon završene osnovne škole, kroz nastavu Muzičke kulture, steknu osnovna znanja o muzičkoj baštini kako svog naroda, tako i ostalih naroda sa kojima žive na odreĎenom prostoru. Istraživanje koje je sprovedeno u okviru projekta Identiteski elementi u crnogorskoj muzici kao osnova za razvoj multikulturalnosti i interkulturalnosti , kroz anketiranje učenika iz tri značajne multikulturalne
sredine, dalo je rezultate koji otvaraju niz pitanja o vrednovanju, svrsishodnosti i načinu predstavljanja muzičkog folklora.
Istraživanje Analizira jući Programe za predmet Muzička kultura u reformisanoj devetogodišnjoj osnovnoj
školi u Crnoj Gori, kao i sadržaje udžbenika za predmet Muzička kultura na nivou osnovne škole, zaključili smo da je veliki prostor posvećen učenju narodnih pjesama i igara, upoznavanju narodnim instrumenata, te slušanju umjetničke muzike inspirisane folklorom. MeĎutim,
istovremeno smo u prilici da konstatujemo kako učenici nemaju odgovarajući pozitivan stav prema muzičkoj baštini naroda koji žive na prostoru Crne Gore, a taj negativan stav je posebno 2
uočljiv kod učenika starijih razreda osnovne škole i kod srednjoškolaca. Ovu vrstu muzike često doživljavaju kao „staromodnu“ i „dosadnu“, te se opaža sk lonost da se sa njom izruguju. Zanimalo nas je zašto dolazi do ovak vih pojava? Gdje griješimo u nastavi? Da li na pr avi način prezentujemo narodno muzičko stvaralaštvo i da li se trudimo da mlade generacije sačuvaju svoje muzičko nasljeĎe? Da bi smo pokušali da odgovorimo na ova pitanja, željeli smo da saznamo u kojoj mjeri su učenici gimnazija u tri crnogorska grada k roz osnovnu školu usvojili
znanja i pojmove vezane za narodnu muzičku tradiciju, te koliko su im oni zaista bliski i poznati. Zato smo sproveli istraživanje koje nam je pružilo uvid u nivo znanja koje posjeduju učenici 1
prvog, odnosno drugog razreda gimnazije iz oblasti muzičke tradicije naroda koji žive na
prostoru Crne Gore. Istraživanjem smo obuhvatili učenike gimnazija iz različitih multietničkih sredina: Podgorice (centralna Crna Gora), Pljevalja (sjeverna Crna Gora) i Ulcinja (južna Crna Gora). U istraživanju smo pošli od glavne hipoteze, a to je da se pretpostavlja da učenici ne poznaju dovoljno muzičku baštinu naroda koji žive na prostoru Crne Gore. TakoĎe, prisutne su i sporedne hipoteze: -
Pretpostavlja se da nastavnici u osnovnim školama ne pridaju dovoljno pažnje i vremena muzičkim aktivnostima vezanim za pjevanje, sviranje, igranje i uopšte upoznavanje muzičke tradicije Crne Gore
-
Pretpostavlja se da se učenici i pored sadržaja predviĎenih programom za osnovnu školu nedovoljno bave narodnom muzičkom tradicijom, odnosno da ne postoji interesovanje za ovaj vid bavljenja muzikom.
Značaj ovog istraživanja je kritičko- pedagoško razmatranje i na osnovu njega izvoĎenje zaključaka koji će nam pomoći da steknemo uvid u znanje učenika kada je u pitanju poznavanje muzičke tradicije naroda koji žive u Crnoj Gori. Istraživanje ima operativni i razvojni karakter, jer za posljedicu ima unapreĎivanje vaspitno-obrazovne prakse u osnovnim školama u Crnoj Gori.
1
U nekim gimnazijama se predmet Muzička kultura uči u prvom raz redu, a u nekim u drugom
, što zavisi od organizacije nastavnog procesa u odreĎenoj gimnaziji. U Podgorici se ovaj predmet u školskoj 2012/13. godini uči u drugom razredu., p a su zato ispitanici u Podgorici učenici drugog razreda. 3
Kao što je već pomenuto, istraživanje smo sproveli u tri različite multietničke sredine. Učestvovali
su učenici prvog, odnosno drugog razreda gimnazije u Podgorici, Pljevljima i
Ulcinju, i to u postotku koji je veći od 51 u odnosu na ukupan broj učenika tog razreda, slučajnim odabirom. U Podgorici je istraživanjem bilo obuhvaćeno 232 učenika, u Pljevljima 109, a u Ulcinju 94 učenika. Istraživanje smo sproveli koristeći anketiranje. Anketni listić 2 se sastoji od 17 pitanja otvorenog i zatvorenog tipa, koja su vezana za nekoliko oblasti: poznavanje vokalne narodne tradicije, poznavanje narodnih instrumenata, poznavanje narodnih igara, kao i poznavanje djela
umjetničke muzike inspirisane tradicionalnom muzikom, odnosno folklorom. Zato će rezultati do kojih smo došli istraživanjem biti prikazani po navedenim oblastima.
Poznavanje vokalne narodne tradicije
Ova oblast je bila zastupljena sa pet pitanja (pitanje br.1, 4, 6, 11, i 12). Ona su se odnosila na poznavanje teksta crnogorske narodne
pjesme, poznavanje teksta albanske narodne pjesme,
poznavanje teritorije odakle odreĎena pjesma potiče, kao i poznavanje običaja (karakterističnih situacija) u okviru kojeg se odreĎena pjesma p jeva. Rezultati koje smo dobili pokazuju da je svega 46,12 % učenika u Podgorici prepoznalo pjesmu Tekla voda na valove kao svadbenu; u
Pljevljima je taj broj još manji - 23,85 %, dok su najbolji rezultat ostvarili učenici u Ulcinju 60,6 % dalo je tačan odgovor. Teritorijalno porijeklo pjesme Pod onom, pod onom zna 32,32 % učenika iz Podgorice, 71,55 % učenika iz Pljevalja, dok je u Ulcinju 45,7 % ispitanih učenika dalo tačan odgovor. Razočaravajuće loše rezultate učenici su generalno pokazali u poznavanju teksta
crnogorske narodne pjesme Đevojko,zlatna jabuko.
U Podgorici smo dobili samo
djelimično tačne odgovore u postotku od 38,79, u Pljevljima takoĎe djelimično tačne - 29,35 %, dok smo jedino u Ulcinju dobili nekoliko potpuno tačnih odgovora (3,1 %) i isto toliko djelimično tačnih odgovora. Kada je u pitanju tekst albanske narodne pjesme, rezultati su vrlo loši: u Podgorici 5,6 % ispitanika zna tekst neke albanske narodne pjesme, u Pljevljima je to 5,5 % , dok je taj broj veoma visok, kao što smo i pretpostavljali, u Ulcinju i iznosi 85,1 %
2
Prilog br.1
4
Poznavanje narodnih instrumenata
Ova oblast je bila zastupljena se osam pitanja (pitanja br. 2, 5, 7, 9, 13, 14, 16, i 17). Ona se
odnose na slušno prepoznavanje narodnog instrumenta, poznavanje graĎe i načina sviranja nekih narodnih instrumenata, razlikovanje narodnih instrumenata u odnosu na klasične orkestarske instrumente, vizuelno prepoznavanje instrumenta (na osnovu slike), kao i prepoznavanje
izvjesnog instrumenta kao tipičnog za odreĎenu etničku gr upu. Nak on saslušanog zvučnog primjera – tapan, u trajanju od 30 sekundi, svega je 16 od 232 anketirana učenika u Podgorici
prepoznalo instrument, iako se sa zvukom, izgledom, načinom sviranja i primjenom ovog instrumenta učenici upoznaju još u nižim razredima osnovne škole. U pljevaljskoj gimnazi ji nismo dobili niti jedan tačan odgovor, dok su, s obzirom da se radi o instrumentu tipičnom za albansku muzičku radiciju, očekivano relativno visok postotak tačnih odgovora - 68 % dali učenici iz Ulcinja. Jedno od pitanja se odnosilo na grupe narodnih instrumenata po načinu stvaranja tona, pa
je trebalo odgovoriti da li je kaval duvački, gudački ili instrument sa dirkama. Može se reći da je u odnosu na ostala pitanja ovdje postignut visok postotak tačnih odgovora. U podgoričkoj i pljevaljskoj gimnazi ji procenat tačnih odgovora je nešto malo veći od 50 %, dok su svi ispitani
učenici ulcinjske gimnazije na ovo pitanje dali tačan odgovor. MeĎutim, kada je trebalo napraviti diferencijaciju instrumenata prema načinu stvaranja zvuka, odnosno prepoznati ta pan kao jedinu udaraljku u grupi sa duvačkim instrumentima, rezultati su sljedeći: tačan odgovor je dalo 42,24 % učenika iz Podgorice, 34,96 % u Pljevljima i čak 93,6 % učenika iz Ulcinja. Neki instrument karakterističan za albansku narodnu muziku zna svega 36,6 % učenika u Podgorici, 46,78 % učenika u Pljevljima, dok očekivano tačan odgovor daje 96,8 % učenika iz Ulcinja. Na fotografiji prikazane daire tačno prepoznaje čak 89 %
ispitanih učenika podgoričke
gimnazije, dok je taj procenat u Pljevljima i Ulcinju preko 90%. Zanimalo nas je i da li učenici
znaju kako nastaje ton na guslama. S obzirom da se radi nacionalnom obilježju Crne Gore, mogao bi se očekivati mnogo veći broj tačnih odgovora. MeĎutim, uočili smo prilično veliko nepoznavanje tačne terminologije u imenovanju dijelova instrumenta. Tako je u Podgorici 57,3 % učenika dalo potpuno tačan odgovor; u Pljevljima nešto manje - 44,03 %, dok je najbolji rezultat postignut u Ulcinju - 75,3 % tačnih odgovora.
5
Poznavanje narodnih igara
Ova oblast je zastupljenja sa dva pitanja (pitanja br. 8 i 10) , što je u vezi sa manjom
zastupljenošću upoznavanja sa narodnim igrama u redovnim školskim aktivnostima. Ipak, 86,63 % učenika u Podgorici prepoznaje šotu kao albansku narodnu igru, u Pljevljima 85,32 % daje tačan odgovor, dok je taj procenat najveći u Ulcinju i iznosi 91,4 %. Igru karakterističnu za Boku Kotorsku vizuelno na osnovu fotografije tačno prepoznaje visok procenat učenika iz Podgorice - 75, 8 % . Bokeljsko kolo nisu prepoznali učenici iz Pljevalja – tek je 6,42 %
ispitanih učenika dalo tačan odgovor, dok je poražavajuće loš rezultat učenika u Ulcinju, gdje nismo dobili niti jedan tačan odgovor.
Poznavanje umjetničke muzike inspirisane narodnom muzičkom tradicijom
Ova oblast je bila zastupljna sa dva pitanja. Jedno od njih je trebalo da pruži uvid u to da li učenici osjećaju i prepoznaju karekteristike tradicionalne muzičke melodike i ritma. Učenici su saslušali tri zvučna primjera, svaki u trajanju od jednog minuta. Prvi primjer je bio odlomak iz Valcera Petra Iljiča Čajkovskog, drugi odlomak iz minijature Gusle Borislava Tamindžića, a
treći odlomak iz Trepaka Johanesa Bramsa. Upravo na ovo pitanje smo u Podgorici dobili najviše tačnih odgovora – čak 206 učenika prepoznalo je nacionalne elemente u drugom primjeru. U Pljevljima je postignut nešto lošiji rezultat – 45,87 % ispitanika je dalo tačan odgovor, dok su najbolji rezultat - 100% tačnih odgovora ostvarili učenici gimnazije u Ulcinju.
To dokazuje da bez obzira na nizak stepen poznavanja narodne muzičke baštine Crne Gore (kako su pokazali rezultati istraživanja), otpor prema narodnom muzičkom stvaralaštvu i nezaiteresovanost za ovu vrstu muzike, muzički nacionalni identitet učenici nose kao unutrašnji
pečat i kao takvog ga prepoznaju u umjetničkoj muzici. Drugo pitanje iz ove oblasti odnosilo se na konkretno poznavanje umjetničke muzike inspirisane crnogorskim folklorom. Jedno od najpoznatijih djela te vrste svakako je Deveta rukovet Stevana Stojanovića Mokranjca, horska kompozicija nastala obradom crnogorskih narodnih pjesama. Iako se narodna pjesma Poljem se vija, kojom počinjenje Deveta rukovet, sluša i pjeva u osnovnoj školi, tačan odgovor na pitanje
koja je Mokranjčeva Rukovet inspirisana crnogorskim narodnim pjesmama u Podgorici je dalo 56 % ispitanika, u Pljevljima 33,94 % , a u Ulcinju 74,4 %.
6
Zaključak
Na osnovu rezultata istraživanja sprovedenog u periodu oktobar – novembar 2012. godine, a kojim su bili obuhvaćeni učenici prvog ili drugog razreda gimnazije u Podgorici, Pljevljima i Ulcinju, zaključujemo da je potvrđena glavna hipoteza : učenici ne poznaju dovoljno muzičku baštinu naroda koji žive na prostoru Crne Gore. Bilo da se radi o poznavanju
vokalne narodne tradicije, narodnih instrumenata, igara i običaja, učenici su postigli generalno niske rezultate. Tek u oblasti poznavanja umjetničke muzike inspirisane narodnom muzičkom tradicijom ostvareni su relativno bolji rezultati. Sporedna hipoteza, kojom se pretpostavlja da nastavnici u osnovnim školama ne pridaju
dovoljno pažnje i vremena muzičkim aktivnostima vezanim za pjevanje, sviranje, igranje i uopšte upoznavanje muzičke tradicije Crne Gore, takoĎe je potvrĎena, jer učenici u pored sadržaja koji postoje u udžbenicima, a što je njihova analiza potvrdila, ipak ne poznaju dovoljno muzičku baštinu naroda koji žive na prostoru Crne Gore. Nameće se pitanje da li se ovi sadržaji uo pšte obraĎuju na časovima, ili se obraĎuju samo djelimično. Štaviše, u toku samog istraživanja
uvjerili smo se, osluškujući komentare učenika, da ih ova oblast ne privlači, da je smatraju dosadnom, da ih to nimalo ne zanima i slično. Mišljanja smo da je do formiranja ovakvih stavava
došlo zbog sistematski naedekvatnog osnosa cjelokupnog školskog sistema prema narodnoj muzičkoj tradiciji. U vremenu kada smo svjedoci opšteg poremećenog odnosa vrijednosti, narodnu muzičku tradiciju naši učenici očigledno nedovoljno poznaju, pa samim tim ne cijene i ne vole u mjeri koja bi omogućila da se njome ponose i dodatno je proučavaju. Druga sporedna hipoteza, kojom se pretpostavlja da se učenici i pored
sadržaja predviĎenih programom za
osnovnu školu nedovoljno bave narodnom muzičkom tradicijom, odnosno da ne postoji interesovanje za ovaj vid bavljenja muzikom, takoĎe je potvrĎena. U školama ne postoje
vannastavne aktivnosti u okviru kojih bi učenici planski sticali znanja vezana za poznavanje narodnih pjesama, instrumenata i igara. Zbog toga smatramo da bi jedan sveobuhvatniji i vrlo
ozbiljan pristup ovoj problematici bio neophodan, kako bi se spriječilo sporo, ali sigurno zaboravljanje narodne muzičke tradicije u budućim generacijama.
7
Literatura
1. Golemović, D., (2006): Čovek kao muzičko biće, Beograd, XX vek 2. Ivanović, N., (2008): Muzika u osnovnoj školi, Podgorica, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva 3. Jerkov, S., (1997): Etnički identitet u svetlu muzičkog nasleđa Crne Gore, doktorska disertacija odbranjena na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, Beograd 4. Kuhač, F., (1941): Južno-slavenske narodne popijevke, Zagreb 5. Marjanović, Z., (2002): Narodne pesme Crne Gore po tonskim zapisima i odabranim beleškama iz dnevnika Nikole Hercigonje, Podgorica, Institut za muzikologiju i etnomuzikologiju Crne Gore 6. Milošević, J., (1963): Muzički foklor u Crnoj Gori, Muzička enciklopedija, Zagreb 7. Nastavni plan i program za Muzičku kulturu (2011), Podgorica, Zavod za školstvo Crne Gore 8. Ristivojević, M., (2009): Uloga muzike u konstrukciji nacionalnog identiteta,
Etnološko- antropološke sveske, br. 13, str. 117-130. 9. Wunsch, W., (1934): Die geigentechnik der sudslavischen Guslaren, Wien
8
Prilog br. 1
Poštovani učenici/ce, U organizaciji Muzičke akaemije na Cetinju, a u okviru projekta Identitetski elementi u crnogorskoj muzici kao osnova za razvoj multikulturalnosti i interkulturalnosti , u toku je istraživanje ko je ima za
cilj a pokaže koliko učenici I razreda gimnazije u Crnoj Gori poznaju muzičku baštinu naroa koji žive u Crnoj Gori. Anketiranje je potpuno ananonimno i njegovi rezultati ne utiču na vaše ocjene. Na prva tri pitanja ogovore dete ati nakon slušanja zvučnih primjera, zaokruživanjem jenog o ponuđenih ogovora, onosno upisivanjem odgovora (pitanje broj 2 ). Na pitanja pod rednim brojem 4 - 9
ogovoridete zaokruživanjem jenog o ponuđenih ogovora, a na preostala pitanja ogovor upišite na za to previđenu crtu.
1.
Pažljivo saslušaj zvučni primjer. Kojoj grupi pjesama pripaa? a)
Svadbene pjesme
b)
Tužbalice Žetelačke pjesme
c)
9
2.
Pažljivo saslušaj zvučni primjer. Koji instrument prepoznaješ?
3.
O tri olomka koji si čuo/la, jean je inspirisan crnogorskim folklorom. Koji?
4.
5.
6.
7.
a)
Prvi primjer
b)
Drugi primjer
c)
Tredi primjer
Pjesma Pod onom, pod onom je iz :
a)
Primorskog dijela Crne Gore
b)
Centralne Crne Gore
c)
Sjeverne Crne Gore
Zaokruži instrument koji NE pripaa ovoj grupi: a)
Diple
b)
Gusle
c)
Fagot
d)
Kaval
Bugarštice su pjesme iz: a)
Boke Kotorske
b)
Bugarske
c)
Budve
Kaval je:
10
b)
Duvački instrument Guački instrument
c)
Instrument sa dirkama
a)
8.
9.
Šota je: a)
Albanska narodna igra
b)
Crnogorska narodna igra
c)
Srpska narodna igra
Koji instrument NE pripada grupi:
a)
Diple
b)
Frula
c)
Kaval
d)
Tapan
10. Igra prikazana na fotografiji je __________________________
11
11. Napiši sljeeda va stiha pjesme Đevojko,zlatna jabuko.
Đevojko, đevojko, zlatna jabuko
12. Da li znaš riječi i meloiju neke albanske narone pjesme? Ako znaš, napiši prva va stiha.
13. Navei neki instrument karakterističan za albansku naronu muziku.
14. Kako se zove instrument prikazan na slici? ___________________________________
15. Stevan Stojanovid Mokranjac je napisao 15 rukoveti, horskih kompozicija ispirisanih narodnim melodijama. Koja rukovet je inspirisana crnogorskim folklorom?
16. Opiši kako nastaje ton na guslama.
12
17. Napiši kojoj grupi instrumenata pripaaju sljeedi instrumenti: a)
Daire
___________________________
b)
Diple
___________________________
c)
Gusle ___________________________
d)
Kaval
e)
Tapan ___________________________
___________________________
Hvala na saradnji!
13
