Naturalna i Robna Proizvodnja

Naturalna i robna proizvodnja

______________________ _________________________________ _______________________ _______________________ _______________________ ___________________ _______

SADRŽAJ

UVOD .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. .................................... ............. 2 Ljudske Ljudske potrebe potrebe i neop neophodn hodnost ost proizvodnje proizvodnje ......... .............. .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ....... 4 Obim društvene društvene proizvodn proizvodnje je i faktori faktori od kojih zavisi zavisi njegova njegova vei!ina vei!ina .......... ............... .......... .......... .......

"

Vrste Vrste društven društvenee proizvodn proizvodnje je .......... ............... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ......... ....

#

$aturana proizvodnja ............................................. .................................................................... .............................................. ............................... ........ # %obnaa ii tr&išna %obn tr&išna proizvodn proizvodnja ja .......... ............... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ........ ... ' (vou)ija (vou)ija i obi)i obi)i robne proizvodn proizvodnje je .......... ............... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ......... * +rosta +rosta robna proizvodn proizvodnja ja ........ ............. .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ......... ......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......

*

,rupna -kapitaisti!ka robna * proizvodnja .............................................. ................................................................... ..................... /avremen /avremenaa ii so)ijaist so)ijaisti!ka i!ka robna proizvodn proizvodnja ja ............ ................. .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ......... * /truktura /truktura društvene društvene proizvodn proizvodnje je .......... ............... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ........ ... 01 +otreban proizvod i višak proizvoda ............................................................ .................................................................................. ...................... 02 3,LU53, ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. .......................... ... 06 L78(%38 L78(%38U%3 .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ....................... 0"

0


___________________________________________________________________________

UVOD

+rivreda jedne dr&ave ii društvene zajedni)e predstavja veoma so&en sistem razi!itih9 me:usobno povezanih ekonomskih subjekata. U njoj se istovremeno9 na razi!itim mjestima i okonostima proizvode9 razmjenjuju9 raspodjejuju i troše razi!ita materijana dobra9 odnosno proizvodi. /amim tim9 uspostavjaju se brojne ekonomske društvene veze izme:u nosio)a privrednih aktivnosti. +roizvodnja je stani -kontinuani pro)es. Da bi !ovjek mogao da se repredukuje mora neprestano da proizvodi. ;to proizvodi on i troši. 7zme:u proizvodnje i potrošnje postoje dvije faze< raspodjea i razmjena. +roizvodnja stvara !itav niz me:ujudskih odnosa< 0. $eki judi su vasni)i sredstava za proizvodnju a neki su proizvo:a=i i radi toga stupaju u odre:ene me:usobne odnose. 2. Ljudi u pro)esu proizvodnje moraju sura:ivati9 ako su im sredstva za proizvodnju zajedni!ka9 a ako su vasništvo samo pojedinog dijea -kase9 tada su u odnosu ekspoata)ije i kasne pot!injenosti. 6. ajedni!ki rad judi name=e potrebu za nekom vrstom jedinstvenog upravjanja tim radom. U tom su!aju to su odnosi upravja!a9 koordinatora -rukovodia)a rada i neposrednih proizvo:a=a. U društvu postoji niz osamostajenih proizvodnih organiza)ija kose bave proizvodnjom jedne iste i razi!itih vrsta dobara9 pa judi stupaju u odre:ene me:usobne odnose koji dobijaju obike konkuren)ije. U zavisnosti od svog -vasni!kog ii nevasni!kog odnosa prema sredstvima za proizvodnju9 judi stupaju u odre:ene odnose prisvajanja ii raspodjee. ,arakteristike odnosa proizvodnje su sijede=e< to su odnosi u koje judi stupaju samo u ekonomskoj obasti društvenog &ivota9 u odnose proizvodnje judi stupaju nu&no i nezavisno od svoje voje9 pošto su to odnosi društvene baze9 oni se odra&avaju i na obike društvene nadgradnje9 odnosi proizvodnje su historijski promjenjivi.0 Ljudsko društvo proazi kroz pet historijskih stupnjeva razvitka< prvobitna zajedni)a9 robovasništvo9 feudaizam9 kapitaizam i komunizam -koji ukju!uje i svoju ni&u fazu so)ijaizam. /vi oni9 me:usobno se razikuju po historijsku formiranim )jeinama odnosa proizvodnje9 odnosno9 po karakteru i obiku odnosa proizvodnje koji u njima postoje. Ove razike je mogu=e ista=i na osnovu razi!itog obika svojine nad sredstvima za proizvodnju. /u&e=i se tim kriterijumom9 mo&emo napraviti raziku izme:u ekspoatisanih i neekspoatisanih društvenih obika. Ljudsko društvo proazi kroz tri historijski razi!ita na!ina društvene proizvodnje9 u kojima dominira privatna svojina na sredstvima za proizvodnju< robovasništvo9 feudaizam i kapitaizam i dva neekspoatatorska sistema društvene proizvodnje< prvobitna zajedni)a i komunizam -koji ukju!uje i svoju ni&u fazu so)ijaizam. (konomski odnosi ii odnosi proizvodnje na svakom stupnju društvenog razvoja !ine spet 0

;unji=>?eus @iraA ?erberovi= ;efkija9 (konomika preduze=a 9211* godina9 str 0''

2


___________________________________________________________________________ veoma raznovrsnih odnosa u okviru svake historijski formirane )jeine odnosa proizvodnje. Unutrašnju povezanost svih tih odnosa reguišu odre:eni objektivni zakoni. Odnosi na razi!itim stupnjevima društvenog razvoja me:usobno se razikuju9 pa su u skadu s tim historijski razi!iti i zakoni koji ih reguišu. 7zrazi ii pojmovi kojima se su&i poiti!ka ekonomija9 odnosno nau!ni)i koji se bave istra&ivanjem objektivnih zakona koji reguišu me:usobne odnose judi u ekonomskoj obasti društvenog &ivota9 nazivaju se ekonomskim kategorijama9 kao što su< proizvodnja9 raspodjea9 razmjena i potrošnja.

Ljudske potrebe i neophodnost proizvodnje 6


___________________________________________________________________________

Da bi !ovjek mogao obavjati vastitu reproduk)iju i reproduk)iju drugih9 neophodno je da stano zadovojava svoje potrebe9 a da bi zadovojio svoje potrebe neophodno je da stano proizvodi9 odnosno da stvara dobra kojima =e zadovojavati svoje potrebe. $a pitanje šta je to potreba posmatrano sa psihofizi!kog aspekta defini)uju pojma potreba dao je Bon Carman u kojoj se ka&e< Da je potreba osje!aj nedostatka i te&nja da se taj nedostatak otkoni. Ova defini)ija je nastaa prije 011 godina i nju su objasnii psihoozi. Društveni pristup i sagedavanja probema potreba objasnio je L.EO@3. U ovom pristupu ka&e se da je potreba zahtjev za odr&avanjem i razvitkom !ovjeka u prirodnoj i društvenoj sredini. ,ada je rije= o prirodnoj sredini9 tada se prije svega misi na geografsko podru!je9 odnosno kimatske usove9 pa su onda zahtjevi judi u sjevernom podru!ju u pogedu zadovojavanja potreba sasvim druga!iji od onih koji &ive u topom umjerenom pojasu. U sjevernom kimatskom pojasu treba -odje!a9 obu=a9 krov nad gavom9 hrana druga!ijeg sastava9 a u umjerenom topom pojasu je druga!ije. ,ad se radi o društvenim usovima9 tu se podrazumjeva da razi!ite sredine podrazumjevaju razi!ite zahtjeve i razi!ite potrebe. 7sto tako kuturna sredina 3frike razikuje od 3zije i (vrope. %azvojem društva< proširuje se krug potreba i mijenjaju se na!ini zadovojavanja samih prirodnih potreba. Obzirom na veiki broj razi!itih potreba bio je nu&no izvršiti njihovu diobu -kasifika)iju potreba. U tom smisu govori se o dvije vrste -grupe potreba< 0. +rirodne -uro:ene potrebe i 2. Cistorijske -so&ene potrebe. ,ad je rije! o prirodnim potrebama ima se na umu dio potreba koje su nastae ro:enjem !ovjeka -hrana9 pi=e9 stanovanje. ,ad je rije= o historijskim potrebama podrazumijevaju se potrebe koje su doše kroz naše navike -pušenje9 odre:eni obi)i odijevanja9 akohona pi=a9 kutura. Da bi se moge zadovojiti potrebe9 neophodno je stano proizvoditi9 da bi se proizvodio9 potrebne su neke pretopostavke -!inio)i proizvodnje. $i jedna proizvodnja ne mo&e se zapo!eti ako ne postoje 6 njena temejna !inio)a< rad9 predmeti rada9 sredstva za rad. +od pojmom rada podrazumjevamo fizi!ka ii umna naprezanja ii trošenje !ovjekove energije9 u )iju stvaranja dobara neophodnih za podmirivanje judskih potreba. +redmeti rada proizvodnje predstavjaju objekte ii ono na šta =ovjek svojim radom djeuje9 tj. to su sirovine i materijai koji se )rpe iz prirode i tokom pro)esa proizvodnje priago:avaju se na na!in da mogu zadovojiti odre:enu judsku potrebu. /redstva za rad to je ono što se stavja izme:u !ovjeka i predmeta rada ii ono sa !im !ovjek djeuje na predmete rada9 tj. radi se mašinama i haatima- opata9 motika9 !eki=9 savremeni strojevi9 zemjište na kojem se obavja rad9 transtportna sredstva itd.. %ad i sredstva za rad =ine proizvodne snage. +redmeti za rad i sredstva za rad !ine sredstva za proizvodnju -nema judi.

Obim društvene proizvodnje i faktori od kojih zavisi njeova ve!i"ina 4


___________________________________________________________________________

+roizvodnja se mo&e posmatrati sa aspekta< jednog proizvo:a!a9 jedne grane i privrede jedne zemje. /ve što se proizvede godišnje u jednoj zemji ii ukupne koi!ine materijanih dobara koje se proizvedu u datom vremenu -datoj privredi zovemo društvenim proizvodom ii ukupan obim društvene proizvodnje. Baktori koji uti!u na ukupan obim društvene proizvoda9 -!inio)i društvenog proizvoda ima ih sedam 2< +rirodni usovi9 pod pojmom prirodni usovi se podrazumijevaju prirodna bogastva -šume9 nafta9 izvori eek.energije. 3ko su prirodna bogatstva ve=a9 predpostavke su da =e obim društvene proizvodnje biti ve=i. %azvijenost sredstava za proizvodnju9 poazi se od toga da razvoj sredstava za prizvodnju mogu osigurati ve=i obim proizvodnje9 jer su u stanju da u istom vremenskom periodu daju više dobara nego zastarjea sredstva za proizvodnju. /ubjektivni faktori9 pod njim se podrazumijeva stanovništvo9 a pri !emu imamo na umu radno sposobno i ono izdr&avano stanovništvo. ?itan faktor je kvaifika)iona struktura stanovništva. Du&ina radnog vremena9 du&ina radnog vremena9 u biti odre:uje obim društvene proizvodnje -du&i radni dan više =e se proizvesti i obratno. 7ntezvinost rada9 pod intentivnosti rada se podrazumijeva stepen trošenja !ovjekove radne snage u jedini)i vremena9 tj. pod intezivnoš=u podrazumijevamo stepen naprezanja !ovjeka na radu s više trošenja energije. Više trošenje energije uz ve=e naprezanje !ovjek u istom vremenu mo&e stvoriti više dobara. $a intezivnost uti!u dva faktora< a tehni!ki9 pod kojim se podrazumijeva kakve !ovjek upotrebjava mašine i haate. b društveni9 koji poazi od toga u kakvim usovima !ovjek radi. Da i radi pod prisiom ii dobrovojno9 za sebe. +od ovim se podrazumijeva i uti)aj organiza)ije9 stimua)ija i dr. +roduktivnost rada 9 pod kojom podrazumijevamo stvaraa!ku mo= !ovjeka -sposobnost da se uz isti rad stvori ve=a koi!ina dobara. intezivnost fizi!ki naporA produktivnost umni. +roduktivnost rada zavisi od< . a +roizvodnog iskustva9 što zna=i9 ako imamo ve=e iskustvo -du&i rad mo=i !emo više proizvoditi. b %azvijenost nauke i njena tehnooška primjenjivost. ) %azvijenost sredstava za proizvodnju. d +rirodni uvjeti -ruda koiki je F onoga što vadimo9 e Organiza)ija rada što je ona savršenija9 mogu!nost za proizvodnju je ve=a. f Društveni odnosi kao faktor produktivnosti gdje se podrazumijevaju usovi rada -prisian rad9 kmet ii svoja radioni)a. Društveni odnosi 9 pod pojmom ovih društvenih odnosa se vidi pod kakvim usovima !ovjek obavja proizvodnju. Društveni odnosi uti=u na sve faktore od kojih zavisi obim društvenog proizvoda 2

;unji=>?eus @iraA ?erberovi= ;efkija9 (konomika preduze=a 9211* godina 0*# str

"


___________________________________________________________________________

Odredni#e mou$e rasta %obert /oon dobio je $obeovu nagradu za ekonomske nauke. Eavni izvori mogu=e proizvodnje9 isti=e /oon su razi!iti i brojni< 0. ?roj judi koji se mogu zapositi. U okviru ovog broja judi9 razmatra se< broj sati koje su oni spremni da rade9 nivo i raspored9 vještina i judska znanja9 obrazovanje kao poseban !inia)9 zdravje i skonost prema radu9 rukovodna i poduzetni!ka znanja i sposobnost kao spe)ifi!ne vrste rada. 2. Opseg osnovnih sredstava i njihova raspodjea prema djeatnosti i granama industrije i oka)ije. 6. $ivo tehnooških dostignu=a. +otrebno je razikovati širinu tehnooškog znanja i stepen do kojeg ona mo&e postati djeotvorna. Djeotvornost mo&e veikim dijeom ovisiti o dotrajaosti osnovnih sredstava -ako su dotrajai izba)uju se. U nekom smisu !itav svijet sudjeuje podjednako i zajedni!ki u otkri!ima moderne nauke +rirodna optere!enost zastarjeim sredstvima ne=e biti kadra primjeniti ono što je u prin)ipima poznato. 4. Usovi pod kojima neka proizvodnja ima pristup prirodnim resursima bio doma!im ii uvoznim. ". Djeatnost s kojom se resursi raspore:uju za zadovojenje zajedni!kih ekonomskih )ijeva. Domet monopoisti!kih ii barijera druge vrste uti=e na kretanje kapitaa i radne snage nisko> proizvodnih i visokoproizvodnih djeatnosti9 kao i stupanj uvo:enja novih tehnoogija.

Vrste društvene proizvodnje +rema obiku uspostavjanja veza izme:u potrošnje i proizvodnje u toku razvoja judskog društva razikuju se dva osnovna sistema društvene proizvodnje9 i to < a $aturana9 i b robna ii tr&išna proizvodnja

%atura!na proizvodnja $aturana proizvodnja je takav obik društvene organiza)ije proizvodnje u kojoj veze izme:u proizvo:a!a i potroša!a ii proizvodnje i potošnje se uspostavjaju indirektno tj. neposredno. ,od ovog obika organizovanja društvene proizvodnje9 proizvo:a!i proizvode materijana dobra u )iju zadovojavanja svojih i!nih potreba9 tako da je i proizvo:a! i potroša! sjedinjen u jednoj i!nosti9 odnosno zajedni)i. Dake9 proizvedena materijana dobra koriste neposredni

#


___________________________________________________________________________ proizvo:a!i za podmirenje svojih potreba9 što zna!i da su istovremeno i proizvo:a!i i potroša!i sopstvenih proizvoda. Oni su ti koji ou!uju o obimu proizvodnje i vrsti proizvoda.

&roizvodnja'''''''''''''potrošnja ((((((((( %atura!na proizvodnja $aturana proizvodnja bia je dominantan obik organiza)ije društvene proizvodnje u prvobitnoj zajedni)i9 robovasništvu i feudaizmu. ,asnije9 ovaj na!in proizvodnje se postepeno prevaziazi. @e:utim9 ni do danas nije potpuno eiminisan9 što potvr:uju odre:ena pemena 3frike9 3zije i Latinske 3merike9 kao i na!in proizvodnje i potrošnje u pojedinim krajevima ,ine9 ,ube9 ,ampu=ije i Libijske Gamahirije. /uština i smisao naturane proizvodnje mo&e se objasniti na sjede=em primjeru. +retpostavimo &ivot judi u jednom seu prije 011 godina. Veze s okru&enjem nisu imai. U zavisnosti od usova proizvodnje i svojih potreba proizvodii su odre:enu koi!inu i vrstu materijanih dobara. $eovisno šta su prozvodii i kako su proizvodii9 sve je bio namjenjeno njima9 stanovništvu tog sea. na!i9 oni su istovremeno proizv:a!i i potroša!i. 8rgovine nema. Veza izme:u proizvodnje i potrošnje je direktna tj. neposredna. $aturana proizvodnja ima svoje karakteristike. Prva karakteristika naturalne proizvodnje ogeda se u nerazvijenim proizvodnim faktorima i nisko H proizvodnim tehni!kim mogu=nostima društva. +roizvodno H potrošne aktivnosti odvijaju se prema proizvodnim zakonima i i!nim potrebama. +roizvodnja materijanih dobara obavja se iskju!ivo radi zadovojavanja potreba pojedina)a9 neposrednih proizvo:a!a i !anova njihovih porodi)a. u kojima se odvijaa naturana proizvodnja je niska produktivnost rada. Veika koi!ina ii masa utrošenog judskog rada imaa je9 kao rezutat mau koi!inu ostvarenih proizvoda neophodnih za podmirenje sopstvenih potreba proizvo:a!a. @asovnija proizvodnja se nije moga posti=i. /amim tim9 trgovina materijanih dobara nije postojaa. Druga karakteristika uslova

je odsustvo društvene podjee rada i spe)ijaiza)ije. $aime9 naturani proizvo:a! je stvaraa) svih materijanih dobara neophodnih za &ivot. /amim tim9 on nema mogu=nost za stru!no usavršavanje i spe)ijaiza)iju proizvodnje jedne vrste proizvoda. 8ime izostaje i tehni!ko tehnooški napredak u pro)esu proizvodnje. Treća karakteristika naturalne proizvodnje

Robna i!i tr)išna proizvodnja %obna proizvodnja predstavja takav obik organiza)ije društvene proizvodnje i kome proiuvodi i druga materijana dobra ne idu direktno od proizvo:a!a ka potoša!u ve= posredstvom tr&išta. +roizvodi se na tr&ištu kupuju ii razmjenjuju jedan za drugi. Dake9 proizvodnja i potrošnja su vezane neposredno9 preko razmjene koja se vrši na tr&ištu. +roizvodi se ne proizvode za vastitu potošnju9 nego za razmjenu za tr&ište. a robnog proizvo:a!a njegov proizvod nema upotrebnu vrijednost. Ona ima upotrebnu vrijednost za

'


___________________________________________________________________________ druge. a njega ima neposredno samo tu korisnost što je sredstvo za razmjenu9 što je mo&e razmjeniti za proizvode drugih !ijom =e upotrebom zadovojiti vastite potrebe.

&roizodnja '''''''''''' razmjena '''''''''''''' potrošnja (((( Robna proizvodnja +osredstvom razmjene potroša!i doaze do materijanih dobara za podmirenje svojih potreba. %azmjena se vrši na tr&ištu9 na kome doazi do stvarnog povezivanja proizvša!a i kupa). 3naogno tome robna proizvodnja ii privreda se na ziva tr&išna proizvodnja9 odnosno tr&išna privreda. 8ek tada9 tj. kada se proizvod proizvodi za tr&ište on postaje roba. +rvi usov neophodan za nastanak robne proizvodnje je društvena podjea rada. /uština je u tome što neposredni proizvo:a!i se spe)ijaizuju za proizvodnju samo jedne vrste proizvoda. ,ada proizvoša!i po!nu da proizvode samo jedno materijano dobro ii nekoiko materijanih dobara9 oni su upu=eni da to svoje materijano dobro razmjenjuju za drugu vrstu materijanih dobara da bi mogi zadovojiti svoje raznovrsne potrebe. 3 tu gdje se javja razmjena nastaje robna proizvodnja. Društvena podjea rada i spe)ijaiza)ija neposrednih proizvo:a!a dovei su do pove=anja produktivnosti rada. $eposredni proizvo:a!i po!ei su proizvoditi više materijanih dobara nego što je to bio neophodno za njihove potrebe9 tj. nego što je bio potreban proizvod. /amim tim9 višak proizvoda u odnosu na potrebe neposredni proizvo:a!i su morai da razmjenjuju za druge proizvode. %azmjena se odvija na tr&ištu !ime se obezbje:uju usovi za nastanak robne proizvodnje. 8re=i usov za nastanak robne proizvodnje je postojanje privatne svojine nad sredstvima za proizvodnju. U tim okonostima9 neposredni proizvo:a!i9 imao)i sredstava za proizvodnju i opredjejuju se za proizvodnju materijanih dobara po sopstvenom izboru i potrebama. edni za proizvodnju hrane 9drugo za proizvodnju odje=e9 tre=i za proitvodnju obu=e itd.. Dake9 opredjejuju se za proizvodnju jedne vrste proizvoda. @e:utim za podmirenje osnovnih potreba9 svakom od njih potrebna su materijana dobra9 koja proizvode druge neposredni proizvo:a!i. /amim tim9 oni su nu&no upu=eni jedni na druge9 i to kako u pogedu potršnih tako i proizvodnih dobara. +ri tome jedina mogu=a veza izme:u njih9 jedini mogu=i ekonomski odnos koji mogu oni me:usobno uspostavjati jeste me:usobna razmjena njihovih proizvoda. U tim usovima nastaje pro)es robne proizvodnje. ,onstitutivan eement robnog obika drštvene proizvodnje još je i tr&ište. +od tr&ištem podrazumjevamo ukupnost odnosa ponude i potra&nje za neku robu u odre:enom vremenskom razdobju. 8r&ište je skup društvenih odnosa reaiza)ije društvenog proizvoda.

*vo!u#ija i ob!i#i robne proizvodnje

I


___________________________________________________________________________

U historiji razvoja judskog društva szsre=u se sjede=i razvojni obi)i robne proizvodnje < 0 prosta -sitna robna proizvodnja 2 krupna -kapitaisti!ka robna proizvodnja 6 ostai obi)i -so)ijaisti!ka robna proizvodnja

&rosta robna proizvodnja +rosta robna proizvodnja predstavja obik proizvodnje koji po!iva na ru!nim sredstvima za rad. 7ma mau9 mahom individuanu proizvodnu jedini)u9 zbog !ega se naziva sitnom robnom proizvodnjom. 7zra&ava se tako što se sami proizvo:a!i vasni)i sredstava za proizvodnju9 a samim tim raspoa&u ukupnim rezutatima svog rada9 tj. proizvodima. Oni svoje proizvode samostano iznose na tr&ište i prodaju ih9 a zatim kupuju druge proizvode neophodne za &ivot. +rvi put se pojavia u vrijeme raspadanja prvobitne zajedni)e9 tj. u vrijeme druge veike društvene podjee rada koja se karakteriše izdvajanjem zanatstva. @e:utim ni tada9 a pogotovo kasnije nije bia dominantan obik proizvodnih odnosa.

+rupna ,kapita!isti"ka- robna proizvodnja ,rupa ii kapitaisti!ka robna proizvodnja bazira se na privatnoj svojini sredstava za proizvodnju. 8ada doazi do odvajanja neposrednih proizvo:a!a od tih sredstava. U takvim okonostima oni su prinu:eni da prodaju svoju radnu snagu9 !ime postaju najamni radni)i9 a kapitaista prisvaja višak vrijednosti jer je vasnik sredstava za proizvodnju. / toga se kapitaisti!ka robna proizvodnja karakteriše ekspoata)ijom najamnih radnika. +rodaju=i svoju radnu snagu9 najamni radni)i obezbje:uju da ona postaje dominantan na!in privre:ivanja. 8ada tr&išni mehanizam i zakon vrijednosti postaju osnovni reguatori )jeokupne društvene proizvodnje.

Savremena i!i so#ija!isti"ka robna proizvodnja

/avremena ii so)ijaisti!ka robna proizvodnja zasniva se na sredstvima za proizvodnju koja nisu u privatnom nego u društvenom vasništvu. U njoj neposredni proizvo:a!i upravjaju tim sredstvima i kontroišu raspodjeu društvenog prozvoda. Oni nisu samo izvršio)i proizvodnih oduka kao što su u kapitaizmu9 nego i aktivno u!estvuju u donošenju oduka i neposredni upravjaju društvenom proizvodnjom i raspodjeom. /amim tim9 neposredni proizvo:a!i prestaju biti najamni radni)i9 a radna snaga prestaje biti roba. /o)ijaisti!ka robna proizvodnja ima pansko H tr&išni karakter. 8o omogu=ava primjrnu prin)ipa društvene ra)ionanosti u donošenju posovnih oduka i u organiza)iji društvene *


___________________________________________________________________________ proizvodnje. / toga se mo&e re=i da opšti zakon srazmjerne raspodjee društvenog fonda rada u so)ijaisti!kom društvu dobija svoj historijsku uspjeh u sistemu društvenog paniranja. +od uti)ajem ovih faktora9 ni u jednoj zemji so)ijaisti!kog ure:enja paniranje ne obuvata sve detaje društvene reproduk)ije. +aniranjem i drugim odgovaraju=im mjerama &ee se obezbjediti nu&ne srazmjere u društvenoj proizvodnji i da se ubrza privredni razvoj zemje. Upravo zbog toga9 i pored !injeni)e da robna proizvodnja ima dominantan obik privre:ivanja9 zakon vrijednosti nije iskju!iv reguator srazmjerne raspodjee društvenog fonda rada i sredstava za razne djeatnosti. +ri donošenju oduka o raspodjei društvenih sredstava na pojedina!ne privredne grane i obasti ne uzima se iskju!ivo vrijednosni kriterij kao što je to su!aj u tr&išnom mehanizmu> ipak9 robna proizvodnja u so)ijaizmu stimuiše proizvo:a!e da unapre:uju proizvodnju. Oni su ti koji donose oduke o proizvodnji9 raspodjei i razmjeni svojih rezutata rada9 potpuno samostano bez uti)aja ii ograni!enja nekog drugog. 7pak9 pitanje samostanosti neposrednih proizvo:a!a i njihovih proizvodnih organiza)ija kju!no je pitanje so)ijaisti!kih zemaja u smisu efikasnosti privrede. U posjednje vrijeme9 mnoge zemje so)ijaisti!kog ure:enja9 u kojima su sredstva u društvenoj svojini9 suo!ie su se sa veikim probemima i sabostima u organiza)iji i efikasnosti privrede. / toga ubrzanim kora)ima kora!aju ka privatiza)iji9 a samim tim idu ka kapitaisti!koj proizvodnji 9 sa osnovnim )ijem ostvarivanja što ve=e dobiti.

Struktura društvene proizvodnje

Ukupni društveni fond rada Ukupnim društvenim fondom rada nazivamo raspoo&ivu koi!inu judskog rada neke društvene zajedni)e9 koju ova mo&e uo&iti u proizvodnju materijanih dobara u toku odre:enog perioda -npr. godinu dana. /astavni dio ukupnog fonda rada !ine< sredstva za rad proši -minui rad9 predmeti rada9 teku=i rad &ivi rad. 0. ?udu=i da se ovdje radi o ukupnom fondu društvenog rada9 sredstva za rad9 ovdje posmatramo kao kategoriju iza koje stoji rad9 ai u ovom su!aju radi se o onom radu koji je ranije utrošen. Da bi se stvoria sredstva za rad9 bio je neophodno da se u!ini napor9 da se troši radna energija kako bi se stvoria dobra koja su u narednim pro)esima društvene reproduk)ije osiguraa njen tok. 2. +redmeti rada kao dio ukupnog fonda moraju se uzimati neposredno iz prirode pa je otuda rije= o onom fondu društvenog rada koji se mora obaviti u toku jednog reproduk)ionog )ikusa. Dio predmeta rada mo&e da ima karakter i ranije uo&enog rada9 ako su u pitanju9 proizvodi ii sirovine za koje se morao upotrijebiti judski rad. 6. Onaj rad koji je omogu=io da se uz pomo= sredstava za proizvodnju proizvede neka upotrebna vrijednost mo&e se nazvati &ivim ii teku!im radom. $ekad je !ovjek pokušavao da sve što mu treba sam napravi u okviru doma=instva. ,asnije sa razvojem judskog društva uvidjeo se da je boje ako jedan !ovjek pravi jednu vrstu a drugi9 drugu vrstu proizvoda. ,ada su judi shvatii da je boje da u jednoj zajedni)i pojedin)i proizvode samo jedan proizvod i da se kroz razmjenu osiguravaju drugi proizvodi neophodni za potrebe bio pojedin)a -doma!instva ve= je tu nastao pro)es društvene podjee rada. Otuda imamo da se pod pojmom društvene podjee rada podrazumijeva da proizvo:a! bez obzira je i pojedina) -porodi)a ii firma9 proizvodi jednu vrstu a drugi drugu vrstu upotrebnih vrijednosti i kroz me:usobnu razmjenu svako obezbje:enje dobra neophodna za opstanak. Uz društvenu podjeu rada treba razumjeti i pojam tehni!ke podjee rada. Dok je društvena 01


___________________________________________________________________________ podjea rada ona kategorija gdje razi!iti proizvo:a=i proizvode razi!ite upotrebne vrijednosti9 kod tehni!ke podjee rada imamo podjeu posova na razi!ite njegove opera)ije. $pr. proizvodnja )ipea< jedni proizvode d&on9 drugi gornje dijeove tre=i spajaju9 !etvrti pakuju itd. 8ehni!ka i društvena podjea rada su odraz )iviiza)ijskog dostignu=a. Oni osiguravaju spe)ijaiza)iju9 ve=a znanja a samim tim i ve=u produktivnost ii ve=u proizvodnju. a veiki broj raznovrsnih judskih potreba nu&no je uo&iti odre:enu koi!inu judskog rada. / obzirom da se radi o veikom broju razi!itih upotrebnih vrijednosti neophodno je ukupnu koi!inu judskog rada raspodjeiti na razi!ite proizvode9 vode=i pri tom ra!una da se na svaki proizvod rasporedi onoiko rada koiko =e biti neophodno proizvoda da mogu podmiriti potrebe neke društvene zajedni)e. Ukoiko se ta podjea ne obavi na na=in kako mo&e obezbjditi optimano zadovojenje potreba9 imat =emo situa)iju da nekih dobara uopšte nema9 a drugih ima previše. ,ad se radi o raspodjei fonda rada na pojedine djeatnosti tada imamo na umu kako raspodjeu9 sredstva za rad9 tako i raspodjeu predmeta rada pa i &ivog rada9 odnosno9 treba imati na umu da u toj raspodjei na najboji na!in raspodjeimo ukupnu koi!inu društvenog rada koja se koristi za proizvodnju sredstava kojim =e se obezbejditi nastavak reproduk)ije. %aspodjea društvenog fonda rada vrši se na dva na!ina< 6 0. /vjesnom ak)ijom judi što podrazumijeva sistem panske raspodjee ukupnog fonda društvenog rada. 2. %aspodjea putem tr&išnog mehanizma ii tzv. stihijnom aktivnoš=u +okazao se da panska raspodjea ukupnog fonda društvenog rada ne osigurava pre)iznu diobu9 gdje za primjer imamo so)ijaisti!ke sisteme koji su koristii ove metode. 8r&išni prin)ip9 gdje se raspodjea vrši kroz odnose ponude i tra&nje. /tihjni na!in raspodjee pokazao se bojim i efikasnijim. Društveni proizvod Ukupna koi!ina materijanih dobara proizvedena u odre:enom periodu zove se društvenim proizvodom. On se izra&ava na više na=ina.7skazivanje društvenog proizvoda u !asovima uo&enog judskog rada9 on mora biti iskazan kroz koi!inu -!asove uo&enog minuog rada9 kroz !asove teku=eg rada. @inui rad zovemo prenijeti rad a teku=i rad zovemo novododati rad. 8aj novododati rad zove se još novostvorenom vrijednoš=u društvenog proizvoda. 7skazuje se u !asovima9 -koi!ini uo&enog rada. Društveni proizvod mo&emo iskazati u vrijednosti -nov)u ii u drugim jedini)ama ako taj društveni proizvod posmatramo kroz odre:ene djeatnosti. Društveni proizvod mo&e imati još i kategorije< bruto proizvod u koji uazi ukupna koi!ina minuog rada uve!ana za novododati rad i neto proizvod u koji uazi samo novododati rad. Društveni neto proizvod zove se i na)ionani dohodak.

&otreban proizvod i višak proizvoda

6

(sad Viogora)9 Uvod u ekonomiju9 (konomski fakutet univerziteta u /arajevu 21129 *2 str.

00


___________________________________________________________________________ +otreban proizvod9 potreban rad i potrebno radno vrijeme Da bi proizvo:a=i mogi obnoviti svoju radnu energiju9 odnosno9 da bi se pripremii za naredni proizvodni pro)es9 neophodno je da raspoa&u sa odre:enom koi!inom materijanih dobara. Da bi osigurai tu neophodnu koi!inu dobara moraju se anga&irati u pro)esu proizvodnje. 3nga&iranje proizvo:a=a direktno ukju!enih u proizvodnju do onog vremena za koju je neophodno obezbjediti onu koi!inu materijanih dobara nu&nih za podmirenje sopstvenih potreba9 zovemo potrebno radno vrijeme. ,oi!ine proizvoda koji se u okviru toga rada9 odnosno9 u okviru tog radnog vremena stvore9 naziva se potrebnim proizvodom. Odnosno9 pod pojmom potreban proizvod9 podrazumijevamo onu koi!inu potrebnih dobara koja je neophodna za i=nu potrošnju neposrednih proizvo:a=a. +otreban proizvod je promjenjiva vei!ina i historijski je podo&na stanim promjenama. %ad koji se utroši u proizvodnji u tom periodu zove se proizvodnim radom. $eposredni proizvo:a=i u pro)esu proizvodnje nisu anga&ovani samo do obezbje:ivanja potrebnih proizvoda. Li!ne potrebe -potrošnju moraju zadovojavati one kategorije koje se ne naaze u inetresu proizvodnje ai su neophodne za podršku te proizvodnje. %ije! je o kategorijama< -prosvjeta9 zdravstvo9 administra)ija9 vojska9 zatim kategorije retardiranih koji imaju potrebu da zadovojavaju zahtjeve da opstanu9 ai nisu u stanju da u!estvuju u pro)esu proizvodnje. Da bi se proizvea dobra9 potrebno je u materijanu proizvodnju uo&iti dodatni napor9 pa otuda imamo kategorije< višak proizvoda9 višak rada višak radnog vremena. Višak radnog vremena je ono radno vrijeme u kome su proizvo:a=i anga&ovani da bi proizvei proizvod nu&an za opstanak navedenih kategorija. %adno vrijeme koje se tada troši zove se višak radnog vremena. %ad iza potrebnog radnog vremena zove se višak rada. +roizvod koji se stvara viškom rada zove se višak proizvoda. Višak proizvoda se sastoji9 posmatrano u naturanom obiku9 od veikog broja razi!itih upotrebnih vrijednosti. 8o je odre:ena koi!ina proizvodnih i potrošnih dobara. Višak proizvoda se koristi za dodatnu i!nu potrošnju9 jedan dio i za dodatnu proizvodnu potrošnju. +otrošna dobra koriste se za one koji rade van materijane proizvodnje dok se proizvedena dobra koriste za proširenje proizvodnje u narednoj fazi. +otreban proizvod mo&e se posmatrati sa aspekta< jednog proizvoda9 grupe srodnih proizvoda9 tj. sa aspekta jedne proizvodne grupe i zajedno i to sa aspekta !itave privrede jedne zemje9 tada imamo na umu kategoriju neto društvenog dohotka ii na)ionanog dohotka. 8o je onaj dio koji se smije u )jeosti potrošiti. 8rošenjem ovog potrebnog proizvoda9 bio da je rije! o i!noj ii reproduk)ijskoj potrošnji9 ne umanjuje se društveno bogatstvo jedne na)ije. +otreban rad i višak rada smatraju se dijeovima ukupnog fonda rada. +otreban rad se pojavjuje kao onaj dio ukupnog fonda rada koji je uo&en za proizvodnju i!nih dobara neophodnih za potrošnju neposrednih proizvo:a=a. Višak rada kao dio ukupnog društvenog fonda rada koristi se za uzdr&avano stanovništvo9 te dio za proširivanje proizvodnje9 odnosno9 za obnavjanje reproduk)ije na proširenim osnovama.

.A+LJU/A+

02


___________________________________________________________________________ +roizvodnja predstavja neprekidni pro)es priago:avanja predmeta iz prirode !ovjekovim potrebama. ,arakteristike proizvodnje< u stvaranju dobara u!estvovai su judski rad i kapitaA dobra su sposobna da zadovoje judske potrebe9 bio neposredno ii9 u su!aju sredstava proizvodnje9 posrednoA i9 dobra imaju svoju )ijenu prodaje ii koštanja. Društvena proizvodnja podrazumjeva skup obika ekonomskih aktivnosti kao što su< 0. +roizvodnja 2. +otrošnja 6. %aspodjea 4. %azmjena Osnovne karakteristike proizvodnje su da je ona< > nu&na -jer je usov opstanka > istorijska -kroz vreme stano menja predmet proizvodnje9jer proizvodi zastarjevaju 7 zamjenjuju se novim > društvena -u svoj tok ukju!uje manje ii ve=e grupe judi $a bazi re!enog se mo&e re=i da je robna proizvodnja neovisno od svoga historijskog obika proizvodnja vrijednosti. $jeni pojedina!ni obi)i vrijednosti su samo sredstvo i mehanizam pomo=u kojih se ostvaruje zakon srazmjerne raspodjee ukupnog društvenog rada na pojedine obasti. /amim tim9 opšti zakon robne proizvodnje je zakon vrijednosti koji na razi!itom stepenu razvoja robne proizvodnje poprima razi!itu sadr&inu i mehanizme. U onom vremenu kada se robna proizvodnja ubrzanije razvijaa i bia na višem stepenu razvoja9 vrijednosni prin)ip dobijao je sve raznovrsnije i potpunije obike. 8o je uti)ao da roba i nova) postanu opšte kategorije robne proizvodnje9 a zakon vrijednosti osnovni zakon robne proizvodnje. ,ada posmatramo razvoj robne privrede kroz vrijeme mo&emo uvidjeti kako se privreda so)ijaisti!kih zemaja u priikom preaza iz kapitaizma ka novom na!inu proizvodnje na osnovama dr&avne svojine zasnivaa9 kako se navodi u iteraturi na negiranju robne proizvodnje i njenih zakonitosti. U kasnijim periodima takvo stanje indoen)ije prema ekonomskim zakonima poako nestaje i oni po!inju sve više da se poštuju9 pa tu pojavjuje nova dimenzija proizvedene vrijednosti. %azdvojenost radnika od usova i rezutata proizvodnje bia je prisutna i u takvim odnosima9a dr&avna korist bia je dominantna u veikoj mjeri. %adni)i nisu imai gotovo nikakvu mogu=nost raspoaganja finanim proizvodom9 a kamoi viškom proizvoda9a drustveni i ekonomski poredak nije imao tenden)ije za promjenama. +ored toga što radni)i nisu raspoagai usovima i rezutatima proizvodnje nego je dr&ava !esto i prisvajaa same radnike kako bi sakupia sredstva za investi)ije. +osmatraju=i stvari sa toga aspekta odnos zarade9pate i i!ni dohod)i nisu bii propor)ionani sa koi!inom materijaih dobara koja je bia potrebna za reproduk)iju radnika9tako su svi dobijai reativno jednake pate ma koika bia njihova produktivnost. 8o je vodio u fantasti!nu neefikasnost9 nezainteresovanost radne snage. Dr&ava je sve kontroisaa po svom naho:enju tako da se objektivna struktura proizvedene vrijednosti i ne mo&e predstaviti +riroda kapitaisti!kog na!ina proizvodnje ostaje ista kao što je bia u 0*. stoje=u. +ojavni obi)i su novi. $eokoonijaizam me:unarodne podje0e rada na)ionanih privreda zamjenjuje se neokoonijaizmom9 interna)ionaiza)ijom podjee rada izme:u transna)ionanog kapitaa. /vrha ostaje ista
06


___________________________________________________________________________ Jij proizvodnog pro)esa je proizvodnja vrijednosti. +roizvodnja vrijednosti je kju!na odredba robne proizvodnje9 pa je anga&ovanje i utrošak faktora proizvodnje jedno mogu= ukoiko je u funk)iji proizvodnje odgovaraju=e vrijednosti4.

L01*RA1URA

4

(sad Viogora)9 Uvod u ekonomiju9 (konomski fakutet univerziteta u /arajevu 21129 I2 str.

04


___________________________________________________________________________ 0. Dr. ovan /ejmenovi=9 Osnovi ekonomije9 Viša škoa za spojnu trgovinu A?ijejina 0**I 2. ;unji=>?eus @iraA ?erberovi= ;efkija9 (konomika preduze=a 9211* godina 6. 5auševi= Bikret 9 Osnove ekonomije9 Osnove mikroekonomije i ekonomske funk)ije dr&ave9 /arajevo 2102 4. (sad Viogora)9 Uvod u ekonomiju9 (konomski fakutet univerziteta u /arajevu 2112

0"

Naturalna i Robna Proizvodnja

Recommend Documents