LAPORAN PENDAHULUAN PADA KLIEN HAMIL DENGAN INDIKASI PREEKLAMSI BERAT DIRUANG VK BERSALIN RSUD Dr. H. Moch. Ansari Saleh Banjarasin Tan!!al "# j$li % & a!$s'$s "()&
Oleh * P$'ri P$'r i An!!raini An!!rai ni + S.Ke, S.K e, NIM I-B))"")
PROGRAM PRO/ESI NERS ILMU KEPERA0ATAN /AKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS LAMBUNG MANGKURAT BAN1ARBARU "()&
LEMBAR PENGESAHAN NAMA
:
Putri Anggraini, S.Kep
NIM J!L
: :
I4B112219 I4B112219 Lap"ran Pen#a$u%uan &%ien &e$a'i%an #engan in#i&a(i pree&%a'(i )erat #i Ruang *K Ber(a%in RS! !r. H. M"+$. An(ari Sa%e$ Banar'a(in
Banar'a(in, 2- Ju%i 21/ Mengeta$ui,
Pe')i')ing A&a#e'i&
Pe')i')ing La$an
0itri Aatu% A%ina, S.Kep, N(
Nur#iana, S.Kep, N(
NIK.199.21/.1. NIK.199.21/.1. 193
NIP. 1931123 1931123 29 2 -
LAPORAN PENDAHULUAN HAMIL DENGAN INDIKASI PREEKLAMSI BERAT
A. Per$2ahan ana'oi3,a'olo!i4 1. P%a(enta
Pa#a pre5e&%a'(ia tera#i (pa('u( arteri"%a (pira%i( #e(i#ua #engan a&i)at 'enurunna a%iran #ara$ &e p%a(enta. Peru)a$an p%a(enta n"r'a% (e)agai
a&i)at
tuanna
&e$a'i%an,
(eperti
'enipi(na
(in(itiu',
'ene)a%na #in#ing pe')u%u$ #ara$ #a%a' 6i%i &arena 7i)r"(i(, #an &"n6er(i 'e("#er' 'ena#i aringan 7i)r"ti&, #iper+epat pr"(e(na #a%a' pre5e&%a'(ia #an $iperten(i. 2. Gina% Gina% )ia(ana n"r'a% atau #apat 'e')eng&a&. Pa#a (i'pai gina% #an pa#a pe'"t"ngan 'ung&in #ite'u&a per#ara$an &e+i%. Pene%i#i&a )i"p(i gina% "%e$ A%t+$e&,#&&819/3 'enunu&an pa#a pre5 e&%a'(ia ter#apat &e%ainan )erupa : a. ). +. #.
Ke%ainan g%"'er"%u(. Hiperp%a(ia (e%5(e% u(&tag%"'eru%er. Ke%ainan pa#a tu)u%u(5tu)u%u( Hen%e. Spa('u( pe')u%u$ #ara$ &e g%"'er"%u(.
G%"'er"%u( ta'pa& (e#i&it 'e')eng&a& #engan peru)a$an5peru)a$an (e)agai )eri&ut : a. Se%5(e% #iantara &api%er (e'a&in )erta')a$. ). Me')ran )a(a%i( #in#ing &api%er g%"'er"%u( (e"%a$5"%a$ ter)e%a$ , tetpi $a% ter(e)ut a#a% )erta')a$na 'atri&( 'e(agia%. +. Se%5(e% &api%er 'e')eng&a& #an %u'en 'ene'pit atau ti#a& a#a. #. Peni')unan at pr"tein )erupa (era)ut #ite'u&an #a%a' &ap(e% B"'an. e. Se%5(e% u&(tag%"'eru%er ta'pa& 'e')e(ar #an )erta')a$ #engan pe')eng&a&an (it"p%a('a (e% #an )er6a&u"%i(a(i. Epite%tu)u%u(5 tu)u%u( Hen%e )er#e(&ua'a(i $e)at;ta'pa& e%a( 7rag'en inti (e% terpe+a$5pe+a$. Pe')eng&a&an (it"p%a('a #an 6a&u"%i(a(i nata (e&a%i. Pa#a te'pat %ain ta'pa& regenera(i. 7. Peru)a$an ter(e)u$ ang 'ene)a)&a pr"teinuria #an 'ung&in (e&a%i a#a $u)unganna #engan reten(i gara' #an air. Se(u#a$ per(a%inan )era&$ir,(e)agian
)e(ar
peru)a$an
ang
#iga')ar&an
'eng$i%ang,$ana &a#ang5&a#ang #ite'u&an (i(a5(i(a pena')a$an 'atri&( 'e(ingea%. . Hati Hati )e(arna n"r'a%,pa#a per'u&aan #an pe')e%a$an ta'pa& te'pat5te'pat
pen#ara$an
ang
ti#a&
teratur.
Pa#a
pe'eri&(aan
'i&r"(&"pi& #apat #ite'u&a per#ara$an #an ne&r"(i( pa#a te"i %")u%u(, #i(ertai tr"')"(i( pa#a pe')u%u$ #ara$ &e+i%,teruta'a #i (e&itar 6ena p"rta. 4.
)r"n&"pne'"nia
(e)agai
a&i)at
a(pira(i.
Ka#ang5&a#ang
#ite'u&an a)(e( paru5paru. =. Jantung Peru)a$an %e)i$ tera#i pa#a e&%a'(ia 3. Ke%enar a#rena% Ke%enar a#rena% #apat 'enunu&an &e%ainan )erupa per#ara$an #an ne&r"(i( #a%a' )er)agai ting&at.
B. Per$2ahan 5isiolo!i3,a'olo!i4 1. Peru)a$an pa#a p%a(enta #an uteru(
Menurunna a%iran #ara$$ &e p%a(enta 'enga&i)at&an gangguan 7ung(i p%a(enta. Pa#a $iperten(i ang aga& %a'a pertu')u$an anin terganggu; pa#a $iperten(i ang %e)i$ pen#e& )i(a tera#i gaat anin
(a'pai &e'atianna &arena &e&urangan "&(igena(i. Mening&at&an re(i&" tera#ina partu( pre'aturu( 2. Peru)a$an pa#a gina% Peru)a$an pa#a gina% #i(e)a)&an a%iran #ara$ &e gina% 'enurun,(e$ingga 'enee)a)&an 7i%tra(i g%"'er"%u( 'enurun. . Peru)a$an pa#a retina Pa#a pre5e&%a'(ia ta'pa& e#e'a retina,(pa('u( (ete'pat atau 'ene%uru$ pa#a (atu atau )e)erapa arteri; arang tera#ina per#ara$an atau e&(u#at. 4. Peru)a$an pa#a paru5paru E#e'a paru5paru 'ena#i pene)a) uta'a &e'atian pen#erita pre5 e&%a'(ia #an e&%a'p(ia. K"'p%i&a(i ini )ia(ana #i(e)a)&an "%e$ #e&"'pen(a(i" &"r#i( &iri. -. Meta)"%i('e air #an e%e&tr"%it >era#i perge(eran +airan #ari ruang intra6a(&u%er &e ruang inter(ti(ia%. Kea#ian ini #ii&uti "%e$ &enai&an $e'at"&rit, pening&atan pr"tein (eru', #an (ering )erta')a$na e#e'a, 'ene)a)&an 6"%u'e #ara$ 'engurang, 6i(&"(ita( #ara$ 'ening&at, a&tu pere#aran #ara$ tepi %e)i$ %a'a. Kaena itu, a%iran #ara$ &e aringan #i )er)agai aringan tu)u$ )er&urang #engan a&i)at $ip"&(ia.
). DE/INISI
Pre e&%a'p(ia a#a%a$ (e&u'pu%an gea%a ang ti')u% pa#a anita $a'i%, )er(a%in #an ni7a( ang ter#iri #ari $iperten(i, e#e'a #an pr"tein uria tetapi ti#a& 'enu&&an tan#a5tan#a &e%ainan 6a(&u%er atau $iperten(i (e)e%u'na, (e#ang&an gea%ana )ia(ana 'un+u% (ete%a$ &e$a'i%an )eru'ur 23 'inggu atau %e)i$. 8Nan#a, 212
Pree&%a'p(ia a#a%a$ $iperten(i ang ti')u% (ete%a$ 2 'inggu &e$a'i%an #i(ertai #engan pr"teinuria 8Prair"$ar#", 23. Pre e&%a'(i a#a%a$ ti')u%ana $iperten(i #i(ertai pr"teinuria #an e#e'a a&i)at &e$a'i%an (ete%a$ u(ia 2 'inggu atau (egera (ete%a$ per(a%inan 8Man("er #&&, 2/ 2.
ETIOLOGI
Menurut B")a& 82- pree&%a'(ia u'u'na tera#i pa#a &e$a'i%an t$
perta'a, &e$a'i%an #iu(ia re'aa #an &e$a'i%an anita #iata( 4 , na'un a#a )e)erapa 7a&t"r re(i&" ang #apat 'ene)a)&an tera#ina pree&%a'(ia, 7a&t"r ter(e)ut a#a%a$ : 1. 2. . 4. -. /. =.
Riaat &en+ing 'ani(, &e%ainan gina%, %upu( atau re'at"i# art$riti( Riaat te&anan #ara$ tinggi ang &r"ni( (e)e%u' &e$a'i%an Kege'u&an Riaat 'enga%a'i pree&%a'(ia (e)e%u'na Riaat pree&%a'(ia pa#a i)u atau (au#ara pere'puan Gii )uru& Gangguan a%iran #ara$ &e Ra$i'
0a+t"r Per#i(p"(i(i Pree&%a'(i •
M"%a$i#ati#"(a
•
!ia)ete( 'e%itu(
•
Ke$a'i%an gan#a
•
Hi#r"+epa%u(
•
<)e(ita(
•
'ur ang %e)i$ #ari - ta$un
6. KLASI/IKASI
Pree&%a'(i #i )agi 'ena#i 2 g"%"ngan aitu : a. Pree&%a'(i Ringan : 1. >e&anan #ara$ 14?9 ''Hg atau %e)i$ ang #i u&ur pa#a p"(i(i )er)aring ter%entang, atau &enai&an #ia(t"%i+ 1- ''Hg atau %e)i$, &enai&an (i(t"%i& ''Hg?%e)i$. @ara pengu&uran (e&urang5 &urangna pa#a 2 &a%i pe'eri&(aan #engan ara& peri&(a 1 a', #an (e)ai&na / a'.
2. E#e'a u'u' 8&a&i, ari tangan #an 'u&a atau BB 'ening&at . Pr"teinuri &uantitati7 , gr atau %e)i$ per %iter, (e#ang&an &ua%itati7 1 2 pa#a urine &ateter atau 'i#(trea'. ). Pree&%a'(i Berat 1. >! 1/?11 ''Hg atau %e)i$ 2. Pr"teinuria -gr atau %e)i$ per%iter . <%iguria 8u'%a$ urine C-++?24 a' 4. A#ana gangguan (ere)ri, gangguan 6i(u(, #an ra(a neri pa#a e7iga(triu' -. >er#apat e#e'a paru #an (ian"(i(
-. MANI/ESTASI KLINIS a. pena')a$an )erat )a#an ang )er%e)i$an, tera#i &enai&an 1 &g (e'inggu
)e)erapa &a%i. ). E#e'a tera#i pening&atan )erat )a#an, pe')eng&a&an &a&i, ari tangan #an 'u&a. +. Hiperten(i 8#i u&ur (ete%a$ pa(ien )eri(tira$at (e%a'a 'enit 1. >! D 14?9 ''Hg atau 2. >e&anan (i(t"%i& 'ening&at D ''Hg . !ia(t"%i&D1- ''Hg 4. te&anan #ia(t"%i+ pa#a tri'e(ter &e II ang D3- ''Hg patut #i +urigai (e)agai pree&%a'(i #. Pr"teinuria 1. >er#apat pr"tein (e)ana& , g?% #a%a' urin 24 a' atau pe'eri&(aan &ua%itati7 1 ? 2. 2. Ka#ar pr"tein D 1 g?% #a%a' urine ang #i &e%uar&an #engan &ateter atau urine p"r(i tenga$, #i a')i% 2 &a%i #a%a' a&tu / a'. e. Gangguan (ere)ra% tetap 1. Sa&it &epa%a 2. Gangguan pa#a peng%i$atan . Sa&it pa#a epiga(triu' ang 'enetap #. PATO/ISIOLOGI Pa#a pre e&%a'p(ia ter#apat penurunan p%a('a #a%a' (ir&u%a(i #an tera#i pening&atan $e'at"&rit. Peru)a$an ini 'ene)a)&an penurunan per7u(i &e "rgan , ter'a(u& &e uter" p%a(enta% 7ata% unit. *a("(pa('e 'erupa&an #a(ar #ari ti')u%na pr"(e( pre e&%a'p(ia. K"n(tri&(i 6a(&u%er 'ene)a)&an
re(i(ten(i
a%iran
#ara$
#an
ti')u%na
$iperten(i
arteria%.*a("(pa('e #apat #ia&i)at&an &arena a#ana pening&atan (en(iti7ita(
#ari (ir+u%ating pre(("r(. Pre e&%a'p(ia ang )erat #apat 'enga&i)at&an &eru(a&an "rgan tu)u$ ang %ain. Gangguan per7u(i p%a(enta #apat (e)agai pe'i+u ti')u%na gangguan pertu')u$an p%a(enta (e$inga #apat )era&i)at tera#ina Intra terin Gr"t$ Retar#ati"n. &. PEMERIKSAAN PENUN1ANG a. La)"rat"riu' : pr"tein uri #engan &ateter atau 'i#(trea' 8 )ia(ana
'ening&at $ingga , gr?%t atau 1 $ingga 2 pa#a (&a%a &ua%itati7 , &a#ar $e'at"&rit 'enurun, BJ urine 'ening&at, (eru' &reatini 'ening&at, uri+ a+i# )ia(ana D = 'g?1 '% ). SG : untu& 'engeta$ui &ea#aan anin +. NS> : untu& 'engeta$ui &e(ea$teraan anin
7. KOMPLIKASI 1. S"%u(i" p%a(enta S"%u(i" p%a(enta a#a%a$ %epa(na p%a(enta #ari #in#ing ra$i'. Pa#a
pen#erita pree&%a'(i ini tera#i &arena a#ana 6a("(pa('e pa#a pe')u%u$ #ara$ ang 'ene)a)&an a%iran #ara$ &e p%a(enta terganggu. Se$ingga nutri(i 'enuu &e anin atau p%a(enta )er&urang &e'u#ian tera#i (ian"(i( ang 'ene)a)&an p%a(enta %epa( #ari #in#ing Ra$i'. 2. He'"%i(i( Gea%a &%ini&na )erupa i&teri&. !i#uga ter&ait ne&r"(i( perip"rta% $ati pa#a pen#erita pre5e&%a'p(ia. . Per#ara$an "ta&: Merupa&an pene)a) uta'a &e'atian 'aterna% pen#erita e&%a'p(ia. 4. Ke%ainan 'ata:
Ke$i%angan
peng%i$atan
(e'entara
#apat
tera#i.
Per#ara$an pa#a retina #apat #ite'u&an #an 'erupa&an tan#a gaat ang 'enunu&&an a#ana ap"p%e&(ia (ere)ri. -. Sin#r"' HELLP 8$e'"%i(i(, e%e6ate# %i6er en'e(, #an %" p%ate%et. Merupa&an (in#r"' &u'pu%an gea%a &%ini( )erupa gangguan 7ung(i $ati, $epat"(e%u%er 8pening&atan eni' $ati SGP>,SG<>F, gea%a (u)e&ti7 +epat %e%a$, 'ua%, 'unta$, neri epiga(triu'F, $e'"%i(i( a&i)at &eru(a&an 'e')ran eritr"(it "%e$ ra#i&a% )e)a( a(a' %e'a& enu$ #an ta&
enu$. >r"')"(it"penia 8C1-.?++, agrega(i 8a#$e(i tr"')"(it #i #in#ing 6a(&u%er, &eru(a&an tr"')"&(an 86a("&"n(tri&t"r &uat, %i("( "'. /. Pre'aturita( Ke%ainan gina%: Berupa en#"te%i"(i( g%"'eru%u( aitu pe')eng&a&an (it"p%a('a (e% en#"te%ia% tu)u%u( gina% tanpa &e%ainan (tru&tur %ainna. Bi(a uga tera#i anuria atau gaga% gina%. =. !I@ 8!i((e'inate# Intra6a(+u%ar @"agu%ati"n: !I@ a#a%a$ gangguan (eriu( ang tera#i pa#a 'e&ani('e pe')e&uan #ara$ pa#a tu)u$. Pa#a pen#erita pree&%a'(i tera#i pr"teinuria aitu pr"tein ang &e%uar )er(a'a urin a&i)at #ari &eru(a&an gina%. Se#ang&an #a%a' 'e&ani('e pe')e&uan #ara$ #i per%u&an 7i)rin"gen ang 'erupa&an pr"tein. Se$ingga pa#a pen#erita pree&%a'(i &arena tera#i &e&urangan pr"tein #a%a' #ara$ 'ene)a)&an 'e&ani('e pe')e&uan #ara$ terganggu &e'u#ian tera#ina !I@. >ergantung #eraat pre5e&%a'p(iana, ang ter'a(u& &"'p%i&a(i antara %ain at"nia uteri 8uteru( +"u6e%aire, KI! 8K"agu%a(i Intra *a(&u%ar !i(e'inata, gaga% gina%, ("& #an &e'atian. K"'p%i&a(i pa#a anin )er$u)ungan #engan a&ut &r"ni(na in(u7i(ien(i uter"p%a(enta%, 'i(a%na pertu')u$an anin ter$a')at #an pre'aturita(. 8. PENATALAKSANAAN
Prin(ip Penata%a&(anaan Pre5E&%a'p(ia 1. Me%in#ungi i)u #ari e7e& pening&atan te&anan #ara$ 2. Men+ega$ pr"gre(i7ita( pena&it 'ena#i e&%a'p(ia . Mengata(i atau 'enurun&an ri(i&" anin 8("%u(i" p%a(enta, pertu')u$an anin ter$a')at, $ip"&(ia (a'pai &e'atian anin 4. Me%a$ir&an anin #engan +ara ang pa%ing a'an #an +epat (e(egera 'ung&in (ete%a$ 'atur, atau i'atur i&a #i&eta$ui )a$a ri(i&" anin atau i)u a&an %e)i$ )erat i&a per(a%inan #itun#a %e)i$ %a'a. Penata%a&(anaan Pre5E&%a'p(ia Berat !apat #itangani (e+ara a&ti7 atau &"n(er6ati7. A&ti7 )erarti : &e$a'i%an #ia&$iri ? #iter'ina(i )er(a'a #engan peng")atan 'e#i(. K"n(er6ati7 )erarti : &e$a'i%an #iperta$an&an )er(a'a #engan peng")atan 'e#i(%. Prin(ip : >etap pe'antauan anin #engan &%ini(, SG, &ar#i"t"&"gra7i. 1 Penanganan a&ti7.
Pen#erita $aru( (egera #iraat, (e)ai&na #iraat #i ruang &$u(u( #i #aera$ &a'ar )er(a%in.>i#a& $aru( ruangan ge%ap.Pen#erita #itangani a&ti7 )i%a a#a (atu atau %e)i$ &riteria ini. a. ). +. #. e.
A#a tan#a5tan#a i'pen#ing e&%a'p(ia A#a $e%%p (n#r"'e A#a &egaga%an penanganan &"n(er6ati7 A#a tan#a5tan#a gaat anin atau iugr (ia &e$a'i%an - 'inggu atau %e)i$ Peng")atan 'e#i( : #i)eri&an ")at anti &eang MgS<4 #a%a' in7u(
#etr"(e - (e)ana& - ++ tiap / a'. @ara pe')erian MgS<4 : #"(i( aa% 2 gra' intra6ena #i)eri&an #a%a' 1 'enit, #i%anut&an #engan #"(i( pe'e%i$araan (e)ana& 2 gra' per a' #rip in7u( 83 '%?a' atau 1-52 tete(?'enit. Sarat pe')erian MgS<4 : 7re&uen(i napa( %e)i$ #ari 1/ &a%i per'enit ti#a& a#a tan#a5tan#a gaat napa( #iure(i( %e)i$ #ari 1 '% #a%a' 4 a' (e)e%u'na re7%e&( pate%%a p"(iti7. MgS<4 #i$enti&an )i%a : a#a tan#a5tan#a int"&(i&a(i atau (ete%a$ 24 a' pa(+a per(a%inan atau )i%a )aru / a' pa(+a per(a%inan (u#a$ ter#apat per)ai&an ang nata. Siap&an anti#"tu' MgS<4 aitu @a5g%u&"na( 1 81 gra' #a%a' 1 ++ Na@% .9, #i)eri&an intra6ena #a%a' 'enit. <)at anti $iperten(i #i)eri&an )i%a te&anan #ara$ (i(t"%i& %e)i$ #ari 1/ ''Hg atau te&anan #ara$ #ia(t"%i& %e)i$ #ari 11 ''Hg.<)at ang #ipa&ai u'u'na ni7e#ipin #engan #"(i( 54 &a%i 1 'g "ra%. Bi%a #a%a' 2 a' )e%u' turun #apat #i)eri ta')a$an 1 'g %agi. >er'ina(i &e$a'i%an : )i%a pen#erita )e%u' in partu, #i%a&u&an in#u&(i per(a%inan #engan a'ni"t"'i, "&(it"(in #rip, &ateter 0"%%e, atau pr"(tag%an#in E2. Se+ti" +e(area #i%a&u&an )i%a (arat in#u&(i ti#a& terpenu$i atau a#a &"ntrain#i&a(i partu( per6agina'.Pa#a per(a%inan per6agina' &a%a 2, )i%a per%u #i)antu e&(tra&(i 6a&u' atau +una'. 2 Penanganan &"n(er6ati7 Pa#a &e$a'i%an &urang #ari - 'inggu tanpa #i(ertai tan#a5tan#a i'pen#ing e+%a'p(ia #engan &ea#aan anin )ai&, #i%a&u&an penanganan &"n(er6ati7. Me#i( : (a'a #engan pa#a penanganan a&ti7. MgS<4 #i$enti&an
)i%a i)u (u#a$ 'en+apai tan#a5tan#a pre5e&%a'p(ia ringan, (e%a')atna #a%a' a&tu 24 a'. Bi%a (e(u#a$ 24 a' ti#a& a#a per)ai&an 'a&a &ea#aan ini #ianggap (e)agai &egaga%an peng")atan #an $aru( (egera #i%a&u&an ter'ina(i. angan %upa : "&(igen #engan na(a% &anu%, 45/ % ? 'enit, ")(tetri& : pe'antauan &etat &ea#aan i)u #an anin. )i%a a#a in#i&a(i, %ang(ung ter'ina(i. La&u&an tre'ina(i &e$a'i%an (e+ara (e&(i" 'e'a&ai ana(te(i u'u' N2< 'engingat &euntungan re%a&(a(i (e#a(i pa#a i)u #an #a 'pa&na re%ati6e &e+i% )agi anin. Bi%a #ari pe'eri&(aan %a) ti#a& a#a tan#a KI!, #apat #i%a&u&an ana(te(i epi#ura% atau (pina%.ana(te(i %"&a% #iper%u&an pa#a in#i&a(i tre'ina(i (egera #engan &ea#aan i)u &urang )ai&. Mene%a(&an tentang 'an7aat i(tira$at #an #iet )erguna #a%a' pen+ega$an. I(tira$at ti#a& (e%a%u )erarti )er)aring #i te'pat ti#ur, na'un pe&eraan (e$ari5$ari per%u #i&urangi, #an #ianur&an %e)i$ )ana& #u#u& #an )er)aring.!iet tinggi pr"tein, #an ren#a$ %e'a&, &ar)"$i#at, gara' #an pena')a$an )erat )a#an ang ti#a& )er%e)i$an per%u #ianur&an. Mengena% (e+ara #ini pree&%a'p(ia #an (egera 'eraat pen#erita tanpa 'e')eri&an #iureti&a #an ")at ant$iperten(i, 'e'ang 'erupa&an &e'auan ang penting #ari pe'eri&(aan antenata% ang )ai&. 8i&n"(a(tr" H,2/.
Pat$a &e$a'i%an?PP #engan in#i&a(i PEB
7a&t"r pre#i(p"(i(i : '"%a $i#ati#"(a, u(ia D - ta$un, ")e(ita(, riaat $iperten(i, riaat pree&%a'(i (e)e%u'na
*a("(pa('e
Pene'pitan arteri
>e& peri7er 'enurun Hiperten(i
Penurunan te&anan "('"ti+ &"%"i#
"e#e'
Pa(ien 'era(a ta&ut
Penanganan p"(t partu'
ceas
Per6agina'
Kele2ihan 9ol$e cairan
S@
Risi4o in5e4si
Risi4o ,er:arahan
Gangguan per7u(i
Keru(a&an 6a(&u%er
Sa&it &epa%a. Neri epiga(triu'
N;eri a4$'
Konse, Dasar Ke,era
a. !ata Bi"gra7i 'ur )ia(ana (ering tera#i pa#a pri'i gra6i#a ,C 2 ta$un atau D - ta$un, Jeni( &e%a'in ). Riaat Ke(e$atan &e%u$an ta'a : )ia(ana &%irn #engan pree&%a'(ia 'enge%u$ #e'a', (a&it &epa%a, • Riaat &e(e$atan (e&arang : tera#i pening&atan ten(i, "e#e'a, pu(ing, neri • •
epiga(triu', 'ua% 'unta$, peng%i$atan &a)ur Riaat &e(e$atan (e)e%u'na : pena&it gina%, ane'ia, 6a(&u%er e(en(ia%,
•
$iperten(i &r"ni&, !M Riaat &e$a'i%an : riaat &e$a'i%an gan#a, '"%a $i#ati#"(a, $i#ra'ni"n (erta
• •
riaat &e$a'i%an #engan pre e&%a'(ia atau e&%a'(ia (e)e%u'na P"%a nutri(i : eni( 'a&anan ang #i&"n(u'(i )ai& 'a&anan p"&"& 'aupun (e%ingan P(i&" ("(ia% (piritua% : E'"(i ang ti#a& (ta)i% #apat 'ene)a)&an &e+e'a(an, "%e$
&arenana per%u &e(iapan '"ri% untu& 'eng$a#api re(i&"na +. Riaat Ke$a'i%an Riaat &e$a'i%an gan#a, '"%a $i#ati#"(a, $i#ra'ni"n (erta riaat &e$a'i%an #engan e&%a'(ia (e)e%u'na. #. Riaat KB Per%u #itana&an pa#a i)u apa&a$ perna$ ? ti#a& 'egi&uti KB i&a i)u perna$ i&ut KB 'a&a ang #itana&an a#a%a$ eni( &"ntra(ep(i, e7e& (a'ping. A%a(an pe')er$entian &"ntra(ep(i 8)i%a ti#a& 'e'a&ai %agi (erta %a'ana 'engguna&an &"ntra(ep(i. e. P"%a a&ti6ita( (e$ari5$ari Bia(ana pa#a pre e&%a'(i tera#i &e%e'a$an, pena')a$an )erat )a#an atau penurunan BB, re7%e& 7i(i"%"gi( ?, re7%e& pat"%"gi( 5?5. Pe')eng&a&an &a&i, ari tangan, #an 'u&a 7.
Sir&u%a(i Bia(ana tera#i penurunan "&(igen.
g. A)#"'en In(pe&(i : Bia(ana Perut 'e')un+it (e(uai u(ia &e$a'i%an ater', apa&a$ a#ana (i&atri& )e&a( "pera(i atau ti#a& 8 5
Pa%pa(i : Le"p"%# I : Bia(ana tera)a 7un#u( uteri ari #i )aa$ pr"+. p$"i#eu( tera)a 'a((a )e(ar, %una&, n"#u%er Le"p"%# II : >era)a ta$anan ter)e(ar #i (e)e%a$ &iri, )agian )agian &e+i% anin #i (e)e%a$ &anan. Le"p"%# III : Bia(ana tera)a pre(enta(i &epa%a atau )"&"ng anin Le"p"%# I* : Bia(ana pa#a )agian ter)aa$ anin te%a$ 'a(u& pintu ata( panggu% Au(&u%ta(i : Bia(ana ter#engar !JJ 142 ?' regu%ar $. E%i'ina(i Bia(ana pr"teinuria - g?24 a' atau pa#a te( +e%up, "%iguria i.
Ma&anan ? +airan Bia(ana tera#i pening&atan )erat )a#an #an penurunan , 'unta$5'unta$, )ia(ana neri epiga(triu',
.
Integrita( eg" Pera(aan ta&ut, 'era(a +e'a(.
&. Neur"(en("ri Bia(ana tera#i $iperten(i, &eang atau &"'a %. Neri ? &ena'anan Bia(ana neri epiga(triu', neri &epa%a, (a&it &epa%a, i&teru(, gangguan peng%i$atan, &%ien ge%i(a$. '. Perna7a(an Bia(ana tera#i (uara na7a( antara 6e(i&u%er, R$"n&i, $eing, ("n"r. Bia(ana a#a ira'a teratur atau ti#a&, apa&a$ a#a )i(ing atau ti#a&. n. Kea'anan Apa&a$ a#ana gangguan pengi$atan, per#ara$an (p"ntan. ". Se&(ua%ita( Statu( <)(tetri&u( p. Pe'eri&(aan 0i(i& 1. Kea#aan 'u' : )ai&, +u&up, %e'a$ 2. Ke(a#aran : @"'p"('enti( 8e 4, 6 -, ' / . Pe'eri&(aan 0i(i& 8Per(i(te' . Si(te' perna7a(an
Pe'eri&(aan pernapa(an, )ia(ana pernapa(an 'ung&in &urang, &urang #ari 14?'enit, &%ien )ia(ana 'enga%a'i (e(a& (e$a)i( 'e%a&u&an a&ti7ita(,
&re&e( 'ung&in a#a,
a#ana e#e'a paru $iper re7%e&(ia &%"nu( pa#a &a&i. r.
Si(te' +ar#i"6a(&u%er In(pe&(i : Apa&a$ A#ana (ian"(i(, &u%it pu+at, &"nungti6a ane'i(. >e&anan #ara$ : Bia(ana pa#a pree&%a'(ia tera#i pening&atan >!, 'e%e)i$i ting&at #a(ar (eteta$ 2 'inggu &e$a'i%an, Na#i
:
Bia(anana#i 'ening&at atau 'enurun Le$er : Apa&a$ a#a )en#ungan atau ti#a& pa#a Pe'eri&(aan *ena Jugu%ari(, i&a a#a )en#ungan 'enan#a&an )a$a antung i)u 'enga%a'i gangguan. E#e'a peri"r)ita% ang ti#a& $i%ang #a%a' &urun a&tu 24 a' Su$u #ingin Au(&u%ta(i : ntu& 'en#engar&an #eta& antung anin untu& 'engeta$ui a#ana 7"ta% #i(tre((, )uni antung anin ang ti#a& teratur gera&an anin 'e%e'a$. (. S(te' repr"#u&(i 1. !a#a Pau#ara : !i&ai apa&a$ a#a 'a((a a)n"r'a%, neri te&an pa#a pau#ara. 2. Geneta%ia In(pe&(i : a#a&a$ penge%uaran per6agina' )erupa %en#ir )er+a'pur #ara$, a#a&a$ pe')e(aran &e%enar )art$"%ini ? ti#a&. . A)#"'en Pa%pa(i : untu& 'engeta$ui tinggi 7un#u( uteri, %eta& anin, %"&a(i e#e'a, peri&(a )agian uteru( )ia(ana ter#apat &"ntra&(i uteru(
t.
Si(te' integu'ent per&e'i$an 1. Peri&(a 6itting u#e' )ia(ana ter#apat e#e'a pa#a e&(ter'ita( a&i)at gangguan
7i%tra(i g%"'e%uru( ang 'ereten(i gara' #an natriu', 80ung(i gina% 'enurun. 2. <%iguria . Pr"teinuria u. Si(te' per(ara7an
Bia(ana $iperre7%e&(i, &%"nu( pa#a &a&i 6. Si(te' Pen+ernaan Pa%pa(i : A)#"'en a#ana neri te&an #aera$ epiga(triu' 8&ua#ran II &iri ata(. Dia!nosa Ke,era
1. 2. . 4. -.
Neri a&ut ).# agen( +i#era )i"%"gi( Ke%e)i$an 6"%u'e +airan ).# gangguan 'e&ani('e regu%a(i An(ieta( ).# peru)a$an (tatu( &e(e$atan Ri(i&" in7e&(i 7.r perta$anan tu)u$ ti#a& a#e&uat Ri(i&" per#ara$an 7.r &"'p%i&a(i p"(tpartu'
Ren+ana &eperaatan N" !iagn"(a 1. Neri a&ut
N<@ Pain le9el
NI@ Pain Mana!een'
De5inisi: Penga%a'an (en("ri Pain con'rol
#an
e'"(i"na%
ang
ti#a&
1. Kai ting&at neri pa#a pa(ien #engan
'enenang&an ang 'un+u% a. Ma'pu
'eng"ntr"%
a&i)at &eru(a&an aringan ang
8'engeta$ui
a+tua%
'a'pu
atau
p"ten(ia%
atau
#a%a'
$a%
(e#e'i&ian
rupa
#iga')ar&an &eru(a&an
8Internati"na% a(("+iati"n 7"r t$e (tu# "7 pain: aitan ang ti)a5ti)a
atau
%a')at
#ari
'engguna&an a%at self-report pa(ien
Kri'eria hasil*
pene)a)
'engguna&an
neri neri, te&ni&
n"n7ar'a&"%"gi untu& 'engurangi neri.
a&$ir
ang
#apat
#ianti(ipa(i atau #ipre#i&(i #an
). Menata&an ra(a na'an (ete%a$ neri )er&urang.
inten(ita(, 7re&uen(i
•
Menge&(pre(i&an
inter6a% a&tu ang &"n(i(ten )er(a'a
. Je%a(&an pa(ien 'engenai 'anae'en
#an
n"n7ar'a&"%"gi,
pr"(e(
peng&aian #an peng&aian u%ang, (erta p"ten(i e7e& ang 'erugi&an.
8B%u+$e& #&&, 21.
4. Aar&an
Ba'asan 4ara4'eri'i4 :
Lap"ran i(arat
2. Kai neri pa(ien (e+ara rutin #engan
neri, ter'a(u& inter6en(i 7ar'a&"%"gi
)er%ang(ung C/ )u%an.
•
ting&at neri nu'eri+ 51.
#engan pengu&uran 6ita% (ign.
inten(ita( ringan $ingga )erat +. Ma'pu 'engena%i neri 8(&a%a, #engan
ang 6a%i# #an re%ia)%e, (eperti (&a%a
inter6en(i
n"n7ar'a&"%"gi
&eti&a neri re%ati6e #apat #i&"ntr"% #engan inter6en(i 7ar'a&"%"gi.
peri%a&u 8'i(, ge%i(a$,
'erenge&, 'enangi(. •
Me%ap"r&an
neri
(e+ara 6er)a% 8i%e, 21. 2. An(ieta( •
An=ie'; Re:$c'ion
An=ie'; Re:$c'ion
De5inisi* Pera(aan ti#a& na'an atau
Sete%a$
&e&atiran ang (a'ar #i(ertai
&eperaatan (e%a'a 1 a' 'enit
#i%a&u&an
tin#a&an
8(u')er #i$arap&an +e'a( a&an )er&urang. !engan &riteria $a(i%: (ering &a%i ti#a& (pe(i7i& atau 1. Pa(ien 'e%ap"r&an (&a%a +e'a( ti#a& #i&eta$ui "%e$ in#i6i#u. 'enurun #ari (&a%a 2 &e (&a%a 1. re(p"n
aut"n"'
Ge%i(a$
•
Gugup )er%e)i$an
2. Pa(ien ter%i$at ri%e&( . Pa(ien 'a'pu 'engin#eti7i&a(i, 'engung&ap&an #an 'enunu&an
#"&u'enta(i&an ting&at
&e+e'a(an
#engan
'engguna&an
(&a%a 54. 2. La&u&an pen#e&atan &epa#a pa(ien untu& 'engung&ap&an pi&iran #an pera(aan. . Beri&an
Ba'asan Kara4'eris'i4* •
1. Kai #an
'"ti6a(i
&epa#a
pa(ien,
guna&an &a%i'at ang p"(iti7 &epa#a pa(ien #an anur&an &e%uarga pa(ien (e%a%u 'ene'ani pa(ien
'erenge&, 'enangi(. •
Me%ap"r&an
neri
(e+ara 6er)a% 8i%e, 21. 2. An(ieta( •
An=ie'; Re:$c'ion
An=ie'; Re:$c'ion
De5inisi* Pera(aan ti#a& na'an atau
Sete%a$
&e&atiran ang (a'ar #i(ertai
&eperaatan (e%a'a 1 a' 'enit
#i%a&u&an
tin#a&an
8(u')er #i$arap&an +e'a( a&an )er&urang. !engan &riteria $a(i%: (ering &a%i ti#a& (pe(i7i& atau 1. Pa(ien 'e%ap"r&an (&a%a +e'a( ti#a& #i&eta$ui "%e$ in#i6i#u. 'enurun #ari (&a%a 2 &e (&a%a 1. re(p"n
aut"n"'
2. Pa(ien ter%i$at ri%e&(
Ge%i(a$
•
Gugup )er%e)i$an
•
K$aatir
#"&u'enta(i&an ting&at
&e+e'a(an
#engan
'engguna&an
(&a%a 54. 2. La&u&an pen#e&atan &epa#a pa(ien untu& 'engung&ap&an pi&iran #an pera(aan. . Beri&an
Ba'asan Kara4'eris'i4* •
1. Kai #an
'"ti6a(i
&epa#a
pa(ien,
guna&an &a%i'at ang p"(iti7 &epa#a
. Pa(ien 'a'pu 'engin#eti7i&a(i, 'engung&ap&an #an 'enunu&an te&ni& untu& 'eng"ntr"% +e'a(.
pa(ien #an anur&an &e%uarga pa(ien (e%a%u 'ene'ani pa(ien 4. Kai
'e&ani('e
&"ping
ang
#iguna&an pa(ien untu& 'engta(ai •
4. >e&anan
Bingung
#ara$
#a%a'
rentang
n"r'a% 812?3 ''Hg
an(ieta( #i'a(a %a%u -. M"nit"r 6ita% (ign
-. 0re&uen(i napa( #a%a' rentang
/. Anur&an #an aar&an te&ni& re%a&(a(i #an #i(tra&(i.
n"r'a% 813524?'enit
=. Beri&an in7"r'a(i 7a+tua% 8nata #an
/. Na#i #a%a' rentang n"r'a% 835 1?'enit
tentang &"n#i(i &e$a'i%an (e&arang #an &e)utu$an ang $aru( #ipenu$i.
8B%u+$e& #&&, 21. 1. Ris4 >on'rol * In5ec'io$s >on'rol
. Ri(i&" in7e&(i De5inisi
Sete%a$
Rentan 'enga%a'i in6a(i #an
&eperaatan (e%a'a 24 a'
'u%tip%i&a(i pat"geni&
"rgai('e ang
#apat
'engganggu &e(e$atan
• •
pat"gen Ma%nutri(i <)e(ita( Pe a$
tin#a&an 1. M"nit"r tan#a #an gea%a (ite'i& #an
•
Kurang pengeta$uan untu& 'eng$in#ari
In5ec'ion ,ro'ec'ion
%"&a% #ari in7e&(i 2. Bata(i u'%a$ pengunung 'a(a%a$ ri(i&" in7e&(i pa#a pa(ien . Se#ia&an peraatan &u%it pa#a #aera$ #apat terata(i #engan &riteria $a(i% : ang 'enga%a'i e#e'a Mengi#enti7i&a(i &ea#an 4. Mengin(pe&(i &u%it #an 'e')ran
/a4'or resi4o •
#i%a&u&an
)enar &epa#a pa(ien #an &e%uarga
pe'aanan
•
in7e&(i (etiap $ari Mengeta$ui tan#a in7e&(i
'u&"(a ter$a#ap a#ana &e'era$an, gea%a
ra(a pana( atau #raina(e -. Pr"'"(i&an pe'a(u&an nutri(i ang 'en+u&upi /. Anur&an pe'a(u&an +airan 8 in7u(
)u$
ti#a&
ringer %a&tat 1/ tp' =. Anur&an i(tira$at
/. Na#i #a%a' rentang n"r'a% 835 1?'enit
tentang &"n#i(i &e$a'i%an (e&arang #an &e)utu$an ang $aru( #ipenu$i.
8B%u+$e& #&&, 21. 1. Ris4 >on'rol * In5ec'io$s >on'rol
. Ri(i&" in7e&(i De5inisi
Sete%a$
Rentan 'enga%a'i in6a(i #an
&eperaatan (e%a'a 24 a'
'u%tip%i&a(i pat"geni&
"rgai('e ang
#apat
'engganggu &e(e$atan
• • •
pat"gen Ma%nutri(i <)e(ita( Perta$anan
tin#a&an 1. M"nit"r tan#a #an gea%a (ite'i& #an
•
Kurang pengeta$uan untu& 'eng$in#ari
#i%a&u&an
In5ec'ion ,ro'ec'ion
%"&a% #ari in7e&(i 2. Bata(i u'%a$ pengunung 'a(a%a$ ri(i&" in7e&(i pa#a pa(ien . Se#ia&an peraatan &u%it pa#a #aera$ #apat terata(i #engan &riteria $a(i% : ang 'enga%a'i e#e'a Mengi#enti7i&a(i &ea#an 4. Mengin(pe&(i &u%it #an 'e')ran
/a4'or resi4o •
)enar &epa#a pa(ien #an &e%uarga
pe'aanan
•
in7e&(i (etiap $ari Mengeta$ui tan#a
'u&"(a ter$a#ap a#ana &e'era$an, gea%a
in7e&(i
ra(a pana( atau #raina(e -. Pr"'"(i&an pe'a(u&an nutri(i ang 'en+u&upi /. Anur&an pe'a(u&an +airan 8 in7u(
tu)u$
ringer %a&tat 1/ tp' =. Anur&an i(tira$at 3. Intru&(i&an 'e'inu' anti)i"ti& (e(uai
ti#a&
a#e&uat
re(ep 8ine&(i +e7"tain I* 1g 9. Mengaar&an pa(ien #an angg"ta &e%uarga )agai'ana +ara 'en+ega$ in7e&(i In5ec'ion con'rol
>in#a&an peren+anaan
1. Guna&an (a)un anti'i&r")a untu& 'en+u+i tangan 2. Pa(ti&an te&$ni& peraatan %u&a ang tepat . Pr"'"(i a(upan gii ang tepat 4. !"r"ng a(upan +airan ang (e(uai -. Aar&an pa(ien #an &e%uarga tentang tan#a tan#a #an gea%a in7e&(i#an &apan
$aru(
'e%ap"r&anna
&epene#ia %aanan &e(e$atan /. Aar&an pa(ien #an &e%uarga )agai'ana 'eng$in#ari in7e&(i 4. Ke%e)i$an 6"%u'e +airan /l$i: 2alance
De5inisi
Pening&atan
reten(i
i("t"ni&
+airan
Sete%a$ &eperaatan Ke%e)i$an
Ba'asan Kara4'eris'i4
/l$i: Mana!een'
#i%a&u&an (e%a'a 2 6"%u'e
#engan &riteria:
tin#a&an
1. Perta$an&an
24 a'
"utput ang a&urat 2. Pa(ang urin &ateter i&a #iper%u&an . M"nit"r $a(i% %a) ang (e(uai
+airan terata(i
+atatan
inta&e
#an
1. Guna&an (a)un anti'i&r")a untu& 'en+u+i tangan 2. Pa(ti&an te&$ni& peraatan %u&a ang tepat . Pr"'"(i a(upan gii ang tepat 4. !"r"ng a(upan +airan ang (e(uai -. Aar&an pa(ien #an &e%uarga tentang tan#a tan#a #an gea%a in7e&(i#an &apan
$aru(
'e%ap"r&anna
&epene#ia %aanan &e(e$atan /. Aar&an pa(ien #an &e%uarga )agai'ana 'eng$in#ari in7e&(i 4. Ke%e)i$an 6"%u'e +airan /l$i: 2alance
De5inisi
Pening&atan
reten(i
+airan
Sete%a$
i("t"ni&
&eperaatan Ke%e)i$an
Ba'asan Kara4'eris'i4 • • • • •
#i%a&u&an (e%a'a 2 6"%u'e
tin#a&an
1. Perta$an&an
24 a'
"utput ang a&urat 2. Pa(ang urin &ateter i&a #iper%u&an . M"nit"r $a(i% %a) ang (e(uai
+airan terata(i
#engan &riteria:
An(ieta( E#e'a E7u(i p%eura Gangguan te&anan #ara$ Keti#a&(ei')angan
•
e%e&tr"%it <%iguria Pena')a$an BB #a%a'
•
a&tu (ing&at Peru)a$an te&anan arteri
•
/l$i: Mana!een'
&api%er
inta&e
#an
#engan reten(i +airan 8BN , H't ,
>er)e)a( #ari e#e'a Me'e%i$ara te&anan 6ena (entra%, te&anan
+atatan
paru,
"utput
antung #an 6ita% (ign
"('"%a%ita( urin 4. M"nit"r 6ita% (ign -. M"nit"r in#i&a(i reten(i ? &e%e)i$an +airan 8+ra+%e(,
@*P
,
e#e'a,
#i(ten(i 6ena %e$er, a(ite( /. Kai %"&a(i #an %ua( e#e'a
=. M"nit"r 'a(u&an 'a&anan ? +airan 3. M"nit"r (tatu( nutri(i 9. Beri&an #iureti& (e(uai interu&(i
pu%'"na% -. Ri(i&" per#ara$an Bloo: lose se9eri';
De5inisi
Rentan 'enga%a'i penurunan 6"%u'e #ara$,
ang
Sete%a$
#apat
'engganggu &e(e$atan
&eperaatan
#i%a&u&an (e%a'a 1
Blee:in! Preca$'ion
tin#a&an 1. M"nit"r 24 a'
per#ara$an terata(i #engan &riteria:
/a4'or risi4o •
K"'p%i&a(i
&e$a'i%an
8'i(. Pe+a$ &etu)an #ini,
• • •
p%a(enta • •
pre6ia?a)rup(i",
&e$a'i%an &e')ar K"'p%i&a(i pa(+apartu' Kurang pengeta$uan tentang
&ea(pa#aan
Ke$i%angan #ara$ ang ter%i$at >i#a& a#a per#ara$an per6agina HB #n H> #a%a' )ata( n"r'a%
&etat
ta)#a
tan#a
per#ara$an 2. @atat ni%ai H) #an Ht (e)e%u' #an (e(u#a$ tera#ina per#a$an . M"nit"r >>* 4. Perta$an&an )e# re(t
(e%a'a
per#ara$n a&ti7 -. Anur&an &%ien untu& 'ening&at&an inta&e
'a&anan
'engan#ung 6it K Blee:in! re:$c'ion
ang
)ana&
•
a&tu (ing&at Peru)a$an te&anan arteri
=. M"nit"r 'a(u&an 'a&anan ? +airan 3. M"nit"r (tatu( nutri(i 9. Beri&an #iureti& (e(uai interu&(i
pu%'"na% -. Ri(i&" per#ara$an Bloo: lose se9eri';
De5inisi
Rentan 'enga%a'i penurunan 6"%u'e #ara$,
ang
Sete%a$
#apat
'engganggu &e(e$atan
&eperaatan
#i%a&u&an (e%a'a 1
Blee:in! Preca$'ion
tin#a&an 1. M"nit"r 24 a'
per#ara$an terata(i #engan &riteria:
/a4'or risi4o •
K"'p%i&a(i
&e$a'i%an
8'i(. Pe+a$ &etu)an #ini,
• • •
p%a(enta • •
pre6ia?a)rup(i",
&e$a'i%an &e')ar K"'p%i&a(i pa(+apartu' Kurang pengeta$uan tentang
•
per#ara$an trau'a
&ea(pa#aan
Ke$i%angan #ara$ ang ter%i$at >i#a& a#a per#ara$an per6agina HB #n H> #a%a' )ata( n"r'a%
&etat
ta)#a
tan#a
per#ara$an 2. @atat ni%ai H) #an Ht (e)e%u' #an (e(u#a$ tera#ina per#a$an . M"nit"r >>* 4. Perta$an&an )e# re(t
(e%a'a
per#ara$n a&ti7 -. Anur&an &%ien untu& 'ening&at&an inta&e
'a&anan
ang
)ana&
'engan#ung 6it K Blee:in! re:$c'ion
1. I#enti7i&a(i pene)a) per#ara$an 2. M"nit"r (tatu( +airan inta&e #an "utput . M"nit"r penentu pengiri'an "&(igen &e aringan 8Pa<2, Sa<2 #an +ar#ia+ "utput
4. Perta$an&an paten(i I* %ine
4. Perta$an&an paten(i I* %ine
DA/TAR PUSTAKA
0arrer, He%en. 21. Perawatan Maternitas. Ja&arta: EG@ L%ee%%n5J"ne(, !ere&. 22. Dasar-Dasar Obstetri Dan Ginekologi. Ja&arta : Hip"&arte( i&n"(a(tr", H. 2-. Preeklampsi dan Eklampsi dalam Ilmu Kebidanan. E#i(i &e . Oaa(an Bina Pu(ta&a Sar"n" Prair"$ar". Ja&arta Nurari7 Hu#a A'in, Ku(u'a Har#$i.21-. Aplikasi Asuhan Keperawatan Berdasarkan Diagnosis Medis !A!DA !I" !O" #ilid $. Me#ia+ti"n Pu)%i($ing : J"ga&arta Her#'an, Heat$er, Ka'it(uru, ($ige'i.21/. Diagnosa Keperawatan Definisi Klasifikasi %&$'-%&$( edisi $&. Ja&arta : EG@
DA/TAR PUSTAKA
0arrer, He%en. 21. Perawatan Maternitas. Ja&arta: EG@ L%ee%%n5J"ne(, !ere&. 22. Dasar-Dasar Obstetri Dan Ginekologi. Ja&arta : Hip"&arte( i&n"(a(tr", H. 2-. Preeklampsi dan Eklampsi dalam Ilmu Kebidanan. E#i(i &e . Oaa(an Bina Pu(ta&a Sar"n" Prair"$ar". Ja&arta Nurari7 Hu#a A'in, Ku(u'a Har#$i.21-. Aplikasi Asuhan Keperawatan Berdasarkan Diagnosis Medis !A!DA !I" !O" #ilid $. Me#ia+ti"n Pu)%i($ing : J"ga&arta Her#'an, Heat$er, Ka'it(uru, ($ige'i.21/. Diagnosa Keperawatan Definisi Klasifikasi %&$'-%&$( edisi $&. Ja&arta : EG@
