MANAJEMEN SISTEM PENYELENGGARAAN MAKANAN LANJUT STANDAR STANDAR PELAYANAN PELAYANAN MINIMAL MINI MAL (SISA MAKANAN) MAKAN AN)
Dosen Pengampu : Muhammad I!a"# S$G%$#M$P$&
'"eh Go"ongan E Ke"ompo
Laila Alfiatur Rohmah M. Izzul Widad Fahmi Ri!"a #i$i$% Afida &ur Mufida 'amariah A$dr*i$a Marthauli W. +airul A$,ar uhaimatul Mu"hli!oh
(G41141775) (G4214180) (G42141810) (G42141811) (G42141827) (G421418-0) (G4214184-)
PR'GRAM STUDI GI*I KLINIK JURUSAN KESE&ATAN KESE&ATAN P'LITEKNIK NEGERI JEM+ER ,-./
KATA KATA PENGANTAR PENG ANTAR
/ui !u"ur "ami a$at"a$ ata! "hadirat Allah W. 3r"at rahmat da$ "aru$ia&a $uli!a$ laora$ mata "uliah Ma$am$ i!tm /$l$%%araa$ Ma"a$a$ La$ut6 d$%a$ udul ta$dar /laa$a$ Mi$imal (i!a Ma"a$a$)6 daat daat di!l di!l!a !ai" i"a$ a$.. Lao Laora ra$ $ di!u di!u!u !u$ $ !a% !a%ai ai u"t u"tii trtu trtuli li!! !ti !tia a !l!a !l!aii mla"u"a$ ra"ti"um. #alam $uli!a$ laora$ t$tu ada raa iha" a$% i"ut rra$ a"tif dalam mramu$%"a$. mramu$%"a$. lh "ar$a itu $uli! $uli! m$%u9a"a$ m$%u9a"a$ a$a" trima "a!ih "ada !mua iha" a$% tlah mma$tu dalam m$l!ai"a$ laora$. /$uli! m$adari ah,a $uli!a$ laora$ i$i ma!ih lum !mur$a u$tu" u$tu" itu "ami "ami hara" hara"a$ a$ "riti" "riti" da$ !ara$ !ara$ "arah "arah a$% a$% mma$ mma$%u$ %u$.. mo%a mo%a rma$faat a%i !mua iha" a$% mmutuh"a$. mmutuh"a$.
:mr 25 Aril 2017
/$uli!
+A+ .$ PENDA&ULUAN
.$.
La0a1 +e"aang
Rumah Rumah !a"it !a"it mrua mrua"a$ "a$ !alah !alah !atu !ara$a !ara$a "!ha "!hata$ ta$ a$% a$% mm%a mm%a$% $% ra$a$ $ti$% u$tu" m$i$%"at"a$ draat "!hata$ ma!ara"at. Fu$%!i dari rumah !a"it mmri"a$ laa$a$ a$% !mur$a ai" $9%aha$ mauu$ $%oata$ $a"it. alah !atu uaa laa$a$ "!hata$ di rumah !a"it adalah laa$a$ %izi. aat i$ilaa$a$ %izi mulai diadi"a$ tolo" u"ur mutu laa$a$ di rumah !a"it "ar$a ma"a$a$ mrua"a$ "utuha$ da!ar ma$u!ia da$ !a$%at dir9aa m$adi fa"tor $9%ah da$ mma$tu $muha$ !uatu $a"it. /laa /laa$a$ $a$ ma"a$ ma"a$ a!i$ a!i$ di rumah rumah !a"it !a"it rtu rtuua$ ua$ u$tu" u$tu" m$9u" m$9u"ui ui "utuha$ zat;zat %izi a!i$ %u$a m$u$a$% ro!! $muha$ da$ m$9aai !tatu! %izi otimal.M$urut uharo (18) m$%"o$!um!i a$%a$ rarti u%a m$%"o$!um!i zat %izi$a. alah !atu fa"tor $a tradi$a "ura$% %izi adalah "ura$%$a i$ta" zat %izi !!$!ial "ar$a ma"a$a$ a$% di"o$!um!i tida" 9u"u ai" "ualita! mauu$ "ua$tita!$a. 3ila "adaa$ i$i tradi ada $drita a$% dira,at di rumah !a"it !lai$ a"a$ m$uru$"a$ !tatu! %izi $drita u%a a"a$ mmra$a$% hari ra,at da$ m$i$%"at"a$ iaa ra,ata$. 3ra%ai fa"tor $a "ura$% %izi ada a!i$ a$% dira,at dia$tara$a adalah a!ua$ zat %izi %izi a$% a$% "ura$% "ura$% "ar$a "ar$a "o$di! "o$di!ii a!i$ a!i$ hila$% hila$%$ $aa $af!u $af!u ma"a$ ma"a$ fa"tor fa"tor "o$omi dfr!i (fa"tor !tr!!) "ura$%$a $%tahua$ t$ta$% $a"it da$ lama lama dira,a dira,att a$% a$% daat daat m$im m$imul" ul"a$ a$ "o!a$ "o!a$a$ a$ trhada trhada ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% di!ai"a$. Ada ra raa a fa"tor fa"tor a$% a$% m$$t m$$tu"a u"a$ $ a%aim a%aima$a a$a !!ora !!ora$% $% mmilih mmilih ma"a$a ma"a$a$ $ aitu aitu "!$a "!$a$%a $%a$ $ da$ "tida "tida"! "!$a$ $a$%a$ %a$ "ia!a "ia!aa$ a$ daa daa li li !rta !rta "tr! "tr!dia diaa$ a$ ma"a$a ma"a$a$ $ "r9a "r9aaa aa$ $ da$ "ta"h "ta"hu ula$ la$ a"tuali a"tuali!a!i !a!i diri diri fa"tor fa"tor
a%ama !rta !i"olo%i! !i"olo%i! da$ a$% ali$% a"hir da$ !ri$% tida" dia$%%a dia$%%a $ti$% rtima$%a$ %izi da$ "!hata$ (+arto$o2000). (+arto$o2000). i!a i!a ma"a$a ma"a$a$ $ (,a!t) (,a!t) mrua mrua"a$ "a$ i$di"a i$di"ator tor $ti$ $ti$% % dari dari ma$fa ma$faata$ ata$ !um !umr r daa daa da$ da$ r! r!! !ii "o$! "o$!um um$ $ trha trhada da $ $l l$ $%% %%ar araa$ aa$ ma"a ma"a$a $a$ $ (Fra"!tal18<). #ata i!a Ma"a$a$ umum$a di%u$a"a$ u$tu" m$%*alua!i f"tifita! ro%ram $uluha$ %izi $l$%%araa$ da$ laa$a$ ma"a$a$ !rta "9u"ua$ "o$!um!i ma"a$a$ ada "lomo" atau rora$%a$.
.$,
Tu2uan
Maha!i!,a dihara"a$ mamu = a. M$%t M$%tahu ahuii fu$%!i fu$%!i m$% m$%u"u u"urr !i!a ma"a ma"a$a$ $a$ . Mmilih mtod $%u"ura$ !i!a ma"a$a$ a$% tat 9. M$%tahui M$%tahui fa"tor > fa"tor fa"tor a$% a$% mm$ mm$%aruhi %aruhi !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ d. Mla"u" Mla"u"a$ a$ mtod mtod $%u" $%u"ura ura$ $ !i!a ma"a ma"a$a$ $a$
.$3
a. . 9. d. .
Rumusan Masa"ah
Aa a$% a$% dima" dima"!ud !ud d$%a$ d$%a$ !i!a ma"a$a ma"a$a$ $? 3a%aima$a 9ara m$%u"ur !i!a ma"a$a$ ? Aa !aa !aa mtod mtod a$% a$% di%u$a di%u$a"a$ "a$ dalam dalam $%u" $%u"ura$ ura$ !i!a !i!a ma"a$a$? ma"a$a$? Aa !aa !aa fa"tor fa"tor > fa"tor fa"tor a$% mm$%aru mm$%aruhi hi !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ ? Aa fu$% fu$%!i !i dari dari $%u $%u"ur "ura$ a$ !i!a !i!a ma"a$ ma"a$a$ a$ ?
+A+ ,$ TINJAUAN PUSTAKA
,$.
S4sa Maanan
i!a ma"a$a$ (,a!t) aitu aha$ ma"a$a$ a$% hila$% "ar$a tida" daat diol diolah ah atau atau tr99 tr99r r.. i!a i!a $% $%ol olah aha$ a$ atau atauu$ u$ !i!a !i!a ma"a$ ma"a$a$ a$ a$% a$% muda mudah h mmu!u" dalam ilmu "!hata$ li$%"u$%a$ di!ut %ara%. i!a ma"a$a$ di iri$% (lat ,a!t) adalah ma"a$a$ a$% di!ai"a$ "ada a!i$ ttai m$i$%%al"a$ !i!a di iri$% "ar$a tida" hai! di"o$!um!i da$ di$ata"a$ dalam r!$ta! ma"a$a$ a$% di!ai"a$ (#amaluddi$ 2005). /ada $litia$ i$i !i!a ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% dima"! dima"!ud ud adalah adalah !i!a ma"a$a ma"a$a$ $ di iri$% iri$% (lat ,a!t) ,a!t) "ar$a "ar$a rhuu$%a$ la$%!u$% d$%a$ a!i$ !hi$%%a daat m$%tahui d$%a$ 9at $rimaa$ ma"a$a$ a!i$ di rumah !a"it. i!a ma"a$a$ daat di"tahui d$%a$ m$%hitu$% !li!ih rat ma"a$a$ a$% di!ai"a$ d$%a$ rat ma"a$a$ a$% dihai!"a$ lalu dia%i rat ma"a$a$ a$% di!ai"a$ da$ dirlihat"a$ dalam r!$ta!. lh "ar$a itu !i!a ma"a$a$ daat dirumu!"a$ =
@ !i!a ma"a$a$
berat sisa makanan makanan x 100 berat makanan makanan yang disajikan disajikan
i!a ma"a$a$ B 20@ m$adi i$di"ator "rha!ila$ laa$a$ %izi di rumah !a"it di I$do$!ia (#"! 2008). da$%"a$ M$urut (R$a$%ta! 2004) a$% di"uti olh Clizat (2011) m$%ata"a$ ah,a !i!a ma"a$a$ di"ata"a$ ti$%%i atau a$a" i"a a!i$ m$i$%%al"a$ ma"a$a$ D 25@ da$ dalam ,a"tu a$% lama a"a$ m$a"a$ dfi!i$!i zat;zat %izi. i!a ma"a$a$ mrua"a$ dama" dama" dari !i!tm laa$a$ laa$a$ %izi di rumah !a"it !hi$%%a ma!alah trdaat$a trdaat$a !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ tida" daat diaai"a$ diaai"a$ "ar$a ila ma!alah tr!ut tr!ut dirhitu$% dirhitu$%"a$ "a$
m$adi m$adi ruiah ma"a a"a$ m$%a"iat m$%a"iat"a$ "a$ !uatu moro!a$ moro!a$ a$%%ara$ a$%%ara$ ma"a$a$ ma"a$a$ (umiati 2008). /$litia$ a$% dila"u"a$ olh +ara$i (201-) di RE/ #r +a!a$ adi"i$ 3a$du$% ada ula$ &o*mr da$ #!mr 200 didaat"a$ i$forma!i ah,a rata; rata;rat rataa !i!a !i!a ma"a ma"a$a $a$ $ a!i a!i$ $ d,a d,a!a !a ! !!a !arr 280 2804@ 4@ d$% d$%a$ a$ ri$9ia ri$9ia$ $ !i!a !i!a ma"a$a$ ia!a 1-0@.
,$,
Me0o e0ode Pengu nguu1 u1a an S4s S4sa a Ma Maana anan n
Mtod Mtod $%u" $%u"ura ura$ $ !i!a ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% di%u$a di%u$a"a$ "a$ haru! haru! di!!u di!!uai" ai"a$ a$ d$%a$ tuua$ dila"u"a$$a m$ilai !i!a ma"a$a$. Ada - $i! mtod a$% daat di%u$a"a$ aitu = a. Wi%ht Wi%ht mthod,i%ht lat ,a!t I$i di%u$a"a$ d$%a$ tuua$ m$%tahui d$%a$ a"urat a%aima$a i$ta" zat %izi dari !!ora$%. Mtod i$i di%u$a"a$ d$%a$ 9ara m$%u"urm$ima$% !i!a ma"a$a ma"a$a$ $ !tia !tia $i! $i! hida$% hida$%a$ a$ atau atau m$%u" m$%u"ur ur total total !i!a ma"a$a ma"a$a$ $ ada ada i$di*idu atau "lomo" (arr 2001). M$ima$% la$%!u$% !i!a ma"a$a$ a$% trti trti$% $%%a %all di iri$ iri$% % adal adalah ah mto mtod d a$% a$% ali ali$% $% a"ur a"urat at.. &amu &amu$ $ mto mtod d i$i i$i mmu$ai "lmaha$ aitu mmrlu"a$ ,a"tu a$% a$a" ralata$ "hu!u! "ra!ama a$% ai" d$%a$ r!o$d$ da$ tu%a! a$% trlatih (&urati 2008) /ada mtod $ima$%a$ tu%a! diharu!"a$ u$tu" m$ima$% ma"a$a$ a$% di"o$!um!i olh !u" !lama ,a"tu trt$tu. . R9alllf Rortd o$!umtio$ Mtod i$i di%u$a"a$ d$%a$ tuua$ u$tu" m$daat"a$ i$forma!i dalam 24 am am t$t t$ta$ a$% % ma"a ma"a$a $a$ $ a$% a$% di"o di"o$! $!um um!i !i olh olh !! !!or ora$ a$% % (ar (arr r 2001 2001). ). /$%u"ura$ m$%%u$a"a$ mtod i$i d$%a$ 9ara m$a$a"a$ "ada r!o$d$ t$ta$% a$a"$a !i!a ma"a$a$ "mudia$ r!o$d$ m$a"!ir !i!a ma"a$a$ d$%a$ m$%%u$a"a$ !"ala *i!ual (&urati 2008).
9. Hi!ual mthod!r*atio$al mthod alah alah !atu 9ara a$% a$% di"m di"ma$% a$%"a$ "a$ u$tu" u$tu" m$ilai m$ilai "o$!um "o$!um!i !i ma"a$a ma"a$a$ $ a!i$ adalah mtod ta"!ira$ *i!ual om!to9". /ada mtod i$i !i!a ma"a$a$ diu"ur diu"ur d$%a$ 9ara m$a"!ir m$a"!ir !9ara *i!ual a$a"$a a$a"$a !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ u$tu" !tia $i! hida$%a$. +a!il ta"!ira$ i$i i!a di$ata"a$ dalam %ram atau dalam $tu" !"or ila m$%%u$a"a$ !"ala $%u"ura$ (&urati 2008). C*alua!i C*alua!i !i!a ma"a$a$ m$%%u$a"a$ m$%%u$a"a$ mtod mtod i$i mlihat ma"a$a$ ma"a$a$ tr!i!a di iri$% da$ m$ilai umlah a$% tr!i!a da$ u%a di%amar"a$ d$%a$ !"ala 5 oi$. ara taf!ira$ *i!ual aitu d$%a$ m$%%u$a"a$ !"ala $%u"ura$ a$% di"m di"ma$% a$%"a$ "a$ olh olh om!to om!to9" 9" a$% a$% daat daat dila"u dila"u"a$ "a$ d$%a$ d$%a$ "ritri "ritriaa !a%a !a%aii ri"ut (Rat$a$i$%rum 2005). 1. "ala 0 = #i"o$!um!i !luruh$a olh a!i$ (hai! dima"a$) 2. "ala 1 = r!i!a or!i -. "ala 2 = r!i!a J or!i 4. "ala - = r!i!a K or!i 5. "ala 4 = +a$a di"o$!um!i !di"it (1 or!i) <. "ala 5 = ida" di"o$!um!i /$ilaia$ u$tu" !"or diata! rla"u u$tu" !tia or!i ma!i$%;ma!i$% $i! ma"a$a$ (ma"a$a$ o"o" !aura$ lau"). tlah m$ta"a$ !"or "mudia$ !"or tr!ut di"o$*r!i"a$ " dalam $tu" r!$. 1. "or 0 (0@) = mua ma"a$a$ hai! 2. "or 1 (25@) = 75@ ma"a$a$ dihai!"a$ -. "or 2 (50@) = 50@ ma"a$a$ dihai!"a$ 4. "or - (75@) = 25@ ma"a$a$ dihai!"a$
5. "or 4 (5@) = 5@ ma"a$a$ dihai!"a$ <. "or 5 (100@) = ida" di"o$!um!i a!i$ M$u M$uru rutt om! om!to to9" 9" mto mtod d taf!i taf!ira$ ra$ *i!u *i!ual al mmi mmili" li"ii "l "li iha ha$ $ da$ da$ ""ura ""ura$%a $%a$. $. li liha$ ha$$a $a aitu aitu mudah mudah dila"u dila"u"a$ "a$ mmrlu mmrlu"a$ "a$ ,a"tu ,a"tu a$% a$% !i$%"at tida" mmrlu"a$ alat a$% a$a" da$ rumit m$%hmat iaa da$ daat m$%tahui m$%tahui !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ m$urut m$urut $i!$a. $i!$a. da$%"a$ da$%"a$ ""ura$%a$ ""ura$%a$$a $a aitu aitu di dirlu rlu"a "a$ $ $a $a"!i "!irr (!ti (!tima mato tor) r) a$% a$% trla trlati tih h tliti tliti tram tramil il da$ da$ mmrlu mmrlu"a$ "a$ "mam "mamua$ ua$ dalam dalam m$a"!i m$a"!irr (o*r (o*r !timat !timat). ). Mtod Mtod i$i f"ti f"tif f ttai ttai i!a i!a m$ m$a a"a$ "a$ "tida "tida"t "tliti litia$ a$ (&+ (&+ 2005). 2005). Ma!alah Ma!alah !u" !u"tifi tifita! ta! "a$ "a$da dala$ la$ $% $%am amat at *i!u *i!ual al m$ m$ad adii $t $ti$ i$% % $amu $amu$ $ mto mtod d i$i i$i tla tlah h diu diuii *alidita!$ *alidita!$aa d$%a$ d$%a$ mma$di$% mma$di$%"a$ "a$ d$%a$ d$%a$ $ima$%a $ima$%a$ $ !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ da$ mmri"a$ ha!il a$% 9u"u ai" (William! a$d Wa Walto$ lto$ 2010). tlah itu ha!il$a dia!um!i"a$ rda!ar"a$ taf!ira$ *i!ual om!to9" d$%a$ "at%ori (umiati 2008) a. 3r!i!a i"a umlah !i!a ma"a$a$ D25@ . ida" ida" r!i!a i"a umlah !i!a ma"a$a$ 25@
,$3
5a0o 5a0o16 165a 5a0o1 0o1 Yang Yang +e1h +e1hu!u u!unga ngan n Deng Dengan an Adan7a Adan7a S4sa S4sa Maan Maanan an
Fa"tor;fa"tor a$% rhuu$%a$ d$%a$ ada$a !i!a ma"a$a$ trdiri dari fa"tor fa"tor i$tr$ i$tr$al al da$ "!tr$ "!tr$al. al. Fa"tor Fa"tor i$tr$ i$tr$al al ra!al ra!al dari dari dalam dalam diri diri a!i$ a!i$ !da$%"a$ fa"tor "!tr$al ra!al dari luar a!i$ (Mohi 12).
a.
Fa"tor I$tr$al
/a!i /a!i$ $ a$% a$% dira dira,a ,att diru diruma mah h !a"i !a"itt m$% m$%al alam amii ru rua aha ha$ $ "ar "ar$a $a mma!u"i mma!u"i li$%"u$%a$ li$%"u$%a$ a$% a!i$%rd a!i$%rdaa d$%a$ d$%a$ "ia!aa$ "ia!aa$ !hari;hari. !hari;hari. alah !atu ruaha$ a$% tradi aitu ruaha$ ma"a$a$. ara tmat da$ ,a"tu
ma"a$ a$% di!ai"a$ di rumah !a"it rda d$%a$ ma"a$a$ a$% di!ai"a$ di!ai"a$ di rumah. rumah. mua mua rua ruaha$ ha$ a$% a$% tradi tradi daat daat mm$ mm$%ar %aruhi uhi m$tal m$tal !hi$% !hi$%%a %a m$%hamat $muha$ $a"it (Mohi 12). 1)
ia!aa$ ma"a$
ia!aa$ ma"a$ a!i$ daat mm$%aruhi a!i$ dalam m$%hai!"a$ ma"a$a$ a$% di!ai"a$. 3ila "ia!aa$ ma"a$ a!i$ !!uai d$%a$ ma"a$a$ a$% di!ai"a$ ai" dalam hal !u!u$a$ m$u mauu$ !ar or!i ma"a a!i$ 9$dru$% daat m$%hai!"a$ ma"a$a$ a$% di!ai"a$. ai"$a ila tida" !!uai d$%a$ "ia!aa$ a!i$ ma"a diutuh"a$ ,a"tu u$tu" m$!uai"a$$a (Mu"ri 10). i ia!a a!aa$ a$ ma"a ma"a$ $ adal adalah ah !u!u !u!u$a $a$ $ $i! $i! da$ da$ uml umlah ah ma"a ma"a$a $a$ $ a$% a$% di"o$!um!i !!ora$% atau "lomo" ora$% dalam ,a"tu trt$tu. u!u$a$ m$u mliuti mliuti aha$ ma"a$a$ o"o" lau" au" (h,a$i (h,a$i da$ $aati) !aur da$ uah (3ali, (3ali,ati ati 2004) 2004) 3rda! 3rda!ar" ar"a$ a$ ha!il ha!il $lit $litia$ ia$ /ria$t /ria$to o (200) (200) di RE# RE# "ota "ota mara$% m$ata"a$ ah,a rdaa$ ola ma"a$ ada !aat di rumah da$ di rumah !a"it a"a$ mm$%aruhi daa trima a!i$ trhada ma"a$a$. 3ila ola ma"a$ ma"a$ a!i$ a!i$ tida" tida" !!uai !!uai d$%a$ d$%a$ a$% di!ai" di!ai"a$ a$ di rumah rumah !a"it !a"it ma"a ma"a a"a$ a"a$ mm$%aruhi hai! tida"$a ma"a$a$ a$% di!ai"a$ dirumah !a"it. Fa"tor a$% mm$%aruhi tradi$a !i!a ma"a$a$ ada a!i$ adalah ola ma"a$ a!i$ trutama u$tu" !u!u$a$ m$u hida$%a$ da$ fr"u$!i f r"u$!i ma"a$ (Adli!ma$ 1<). . Fa"tor C"!tr$al
1)
Ma"a$a$ dari Luar Rumah a"it
3ila $ilaia$ a!i$ trhada mutu ma"a$a$ dari rumah !a"it "ura$% mmua!"a$ "mu$%"i$a$ a!i$ a"a$ m$%"o$!um!i ma"a$a$ dari luar rumah !a"it (i!,iardi 2005). Ma"a$a$ a$% dima"a$ olh a!i$ a$% ra!al dari luar rumah !a"it a"a$ r$%aruh trhada tradi$a !i!a ma"a$a$. Ra!a laar
a$% tida" !%ra diata!i ada a!i$ a$% !da$% dalam ra,ata$ da$ timul$a ra!a o!a$ "ar$a m$%"o$!um!i ma"a$a$ a$% "ura$% r*aria!i m$a"a$ a!i$ m$9ari ma"a$a$ tamaha$ dari luar rumah !a"it atau aa$. +al i$ilah a$% m$a"a$ "mu$%"i$a$ !ar ma"a$a$ a$% di!ai"a$ "ada a!i$ tida tida" " diha dihai i!" !"a$ a$.. 3ila 3ila hal hal tr! tr! ut ut !la !lalu lu tr trad adii ma"a ma"a ma"a$ a"a$a$ a$ a$% a$% di!l$%%ara"a$ olh iha" rumah !a"it tida" dima"a$ !hi$%%a m$%a"iat"a$ !i!a ma"a$a$ (Mohi 12).
2)
/$amila$ Ma"a$a$
+a!il $litia$ a$% dila"u"a$ di R di #I :a"arta trhada 77 a!i$ a$% $a"it$a tida" rat m$ata"a$ 4-2@ a!i$ m$ata"a$ $daat$a trhada mutu ma"a$a$ a$% di!ai"a$ "ura$% ai" (mliuti a!" rua !ar or!i ra!a "mu"a$ da$ !uhu ma"a$a$). 3raa fa"tor a$% r"aita$ d$%a$ $amila$ ma"a$a$ aitu=
a)
War$a Ma"a$a$
War$a r$a ma"a ma"a$a $a$ $ adal adalah ah rua rua hida hida$% $%a$ a$ a$% a$% di!a di!ai i"a "a$ $ da$ da$ daa daatt mmri mmri"a$ "a$ $am $amila ila$ $ lih lih m$ari m$ari" " trhada trhada ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% di!ai" di!ai"a$ a$ . omi$ omi$a!i a!i ,ar$a ,ar$a adalah adalah hal a$% a$% !a$%at !a$%at dirl dirlu"a u"a$ $ da$ mma$ mma$tu tu dalam dalam $rimaa$ !uatu ma"a$a$ da$ !9ara tida" la$%!u$% daat mra$%!a$% !lra ma"a$ dima$a ma"a$a$ a$% $uh ,ar$a mmu$ai daa tari" u$tu" dilihat "ar$a ,ar$a u%a mmu$ai dama" !i"olo%i! ada "o$!um$ (ha$ 187). 3rda!ar"a$ ha!il $litia$ Arito$a$% (2011) trdaat 15@ a!i$ m$ata"a$ tida" ua! 1775@ m$ata"a$ "ura$% ua! trhada ,ar$a ma"a$a$.
)
"!tur "!tur Ma"a$a$
"!tur "!tur ma"a$a$ adalah draat ""ra!a$ ""ra!a$ "adata$ atau ""$tala$. ""$tala$. air air "$al "$al da$ "ra! "ra! mrua mrua"a$ "a$ "ara"t "ara"tri! ri!ti" ti" dari dari "o$!i!t "o$!i!t$!i $!i.. 3rma9am 3rma9am;;
ma9am t"!tur dalam ma"a$a$ lih m$ari" dariada ha$a !atu ma9am t"!tur (ar da$ Had$ 184). Ma"a$a$ a$% mmu$ai t"!tur adat atau "$al a"a$ a"a$ mmr mmri"a$ i"a$ ra$%!a ra$%!a$% $% a$% a$% lih lih lamat lamat trhada trhada i$dra i$dra "ita "ita (Moh (Mohi i 12).
9)
3$tu" Ma"a$a$
3$tu" ma"a$a$ daat u%a di%u$a"a$ u$tu" m$imul"a$ "trtari"a$ dalam m$u. 3$tu" ma"a$a$ a$% !ra!i a"a$ mmri"a$ daa tari" tr!$diri a%i !tia ma"a$a$ a$% di!ai"a$ (Mohi 12). 3rda!ar"a$ $litia$ Arito$a$% (2011) m$ata"a$ $ilaia$ a!i$ trhada $tu" ma"a$a$ 1-<4@ a!i$ m$ata"a$ "ura$% ua!.
d)
/or!i Ma"a$a$
/or!i ma"a$a$ adalah a$a"$a ma"a$a$ a$% di!ai"a$ or!i u$tu" !tia i$di*idu rda !!uai "utuha$ ma"a$. /or!i a$% trlalu !ar atau trlalu trlalu "9il "9il a"a$ a"a$ mm$ mm$%ar %aruhi uhi $am $amila ila$ $ ma"a$a ma"a$a$. $. /or!i /or!i ma"a$a ma"a$a$ $ u%a u%a r"aita$ d$%a$ r$9a$aa$ da$ rhitu$%a$ $amila$ hida$%a$ a$% di!ai"a$ di!ai"a$ (Mu9hata (Mu9hata 11). 11). 3rda!ar"a$ 3rda!ar"a$ $litia$ $litia$ Arito$a$ Arito$a$% % (2011) (2011) !!ar 1<-@ a!i$ m$ata"a$ "ura$% ua! trhada or!i ma"a$a$ trutama !aur a$% or!i$a trlalu !di"it !m$tara $a!i trlalu a$a" !hi$%%a a!i$ tida" mamu m$%hai!"a$.
)
mu"a$ Ma"a$a$
mu" mu"a$ a$ adalah adalah hal a$% a$% r"ait r"aita$ a$ d$%a$ d$%a$ !tru"tu !tru"turr ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% dira!a"a$ dalam mulut. Gamara$$a mliuti %urih "ri!i r!rat halu! "ra! da$ "$al "$al.. mu" mu"a$ a$ da$ "r$ "r$aha aha$ $ ("ri! ("ri!i) i) dit$t dit$tu"a u"a$ $ olh olh mutu mutu aha$ aha$ ma"a$a$ a$% di%u$a"a$ da$ 9ara mma!a"$a (Mohi 12). f. /$aia$ Ma"a$a$ /$aia$ ma"a$a$ adalah rla"ua$ tra"hir dalam $l$%%araa$
ma"a$a$ !lum di"o$!um!i. /$aia$ ma"a$a$ mliuti miliha$ alat 9ara $u!u!u$a$ ma"a$a$ da$ $%hia!a$ hida$%a$. /$aia$ ma"a$a$ u%a mrua"a$ fa"tor $$tu dalam $amila$ hida$%a$ a$% di!ai"a$ (Mohi 12). 3rda!ar"a$ 3rda!ar"a$ $litia$ &urati (2008) (2008) /$%%u$aa$ /$%%u$aa$ da$ miliha$ miliha$ alat ma"a$ a$% tat dalam $u!u$a$ ma"a$a$ a"a$ mm$%aruhi $amila$ ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% di!ai di!ai"a$ "a$ da$ trata! trata!$ $aa rl$ rl$%"a %"aa$ a$ alat mrua" mrua"a$ a$ fa"tor fa"tor $%hamat a%i a!i$ u$tuh m$%hai!"a$ m$%hai!"a$ ma"a$a$$a.
-)
Ra!a Ma"a$a$
Ra!a ma"a$a$ lih a$a" mliat"a$ $%i$draa$ $%i$draa$ "9aa$ (lidah). (lidah). /$%i$draa$ "9aa$ daat dia%i m$adi "9aa$ utama aitu a!i$ ma$i! a!am a!am da$ ahit ahit (Wi$ar (Wi$ar$o $o 17). 17). M$%"o M$%"omi mi$a!i $a!i"a$ "a$ ra% ra%ai ai ra!a !a$%at !a$%at dirlu"a$ dalam m$9ita"a$ "u$i"a$ !uah m$u. :$i! diit $amila$ da$ ra!a ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% di!ai di!ai"a$ "a$ a"a$ a"a$ rdam rdama" a" ada ada a!ua$ a!ua$ ma"a$. ma"a$. Haria!i ria!i ma"a$a$ a$% di!ai"a$ mrua"a$ !alah !atu uaa u$tu" m$%hila$%"a$ ra!a o!a$. ra$% !a"it a"a$ mra!a o!a$ aaila m$u a$% dihida$%"a$ tida" m$ari" !hi$%%a m$%ura$%i $af!u ma"a$. A"iat$a ma"a$a$ a$% di"o$!um!i !di"it !di"it atau a!ua$ zat %izi r"ura$% (Li!dia$a (Li!dia$a 18). 18). M$urut M$urut Mohi Mohi (12) (12) ra!a ma"a$a$ adalah ra!a a$% ditimul"a$ dari ma"a$a$ a$% di!ai"a$ da$ mruu"a$ fa"tor "dua a$% m$$tu"a$ 9ita ra!a ma"a$a$ !tlah $amila$ ma"a$a$ itu !$diri. Adau$ raa "omo$$ a$% rra$ dalam $$tua$ ra!a ma"a$a$ aitu =
a)
Aroma Ma"a$a$
Aroma Aroma Ma"a$a Ma"a$a$ $ adalah adalah aroma aroma a$% a$% di!a di!ar"a r"a$ $ olh olh ma"a$a$ ma"a$a$ a$% a$% mm mmu$ u$ ai da daa tari tari" " a$% a$% !a$% !a$%at at "uat "uat da$ da$ mam mamu mra mra$% $%!a !a$% $% i$d i$dra ra $9iuma$ !hi$%%a mamu mma$%"it"a$ mma$%"it"a$ !lra. Aroma a$% a$% di"luar"a$ olh
ma"a$a$ ma"a$a$ rda;da rda;da.. #mi"ia$ #mi"ia$ ula 9ara mma!a" ma"a$a$ a$% rda a"a$ mmri"a$ aroma a$% rda ula (Mohi 12 ). M$urut $litia$ ta$%a t al (2002) ada dua rumah !a"it di ,i!! a!i$ mra!a ah,a !uhu da$ aroma ma"a$a$ !a$%at $ti$%.
)
3umu Ma!a"a$
3r 3ra%a a%aii ma9am ma9am rm rmah ah;r ;rm mah ah daa daatt di%u di%u$a $a"a "a$ $ !a% !a%ai ai um umu u ma!a"a$ u$tu" mmri"a$ mmri"a$ ra!a ada ma"a$a$ mi!al$a mi!al$a 9aai a,a$% mrah a,a$% utih da$ !a%ai$a. 3umu ma!a"a$ adalah aha$ a$% ditamah"a$ dita mah"a$ d$% d$%a$ a$ ma"! ma"!ud ud u$tu u$tu" " m$d m$da aat" at"a$ a$ ra!a ra!a a$% a$% $a" $a" da$ da$ "ha! "ha! dala dalam m !tia !tia ma!a"a$. #alam !tia r! ma!a"a$ !udah dit$tu"a$ $i! umu a$% di%u$a"a$ da$ a$a"$a ma!i$%ma!i$% umu tr!ut. 3au a$% !da dari ra%ai umu a$% di%u$a"a$ daat mma$%"it"a$ !lra ma"a$ "ar$a mmri"a$ ra!a ma"a$a$ a$% "ha! (ha$ 187)
9)
i$%"at mata$%a$
/ada /ada ma!a"a$ ma!a"a$ "ha! "ha! I$do$ I$do$!ia !ia ti$%"a ti$%"att "mata$ "mata$%a$ %a$ lum lum m$da m$daat at rhatia$ "ar$a umum$a ma"a$a$ I$do$!ia haru! dima!a" !amai $ar;$ar mata$%. 3ila dia$di$%"a$ d$%a$ Croa a$% tlah mmili"i rdaa$ ti$%"at "mata$%a$. Ada !ta" a$% dima!a" !t$%ah mata$% da$ ada u%a a$% $ar; $ar mata$%. i$%"at i$%"at "mata$%a$ adalah m$tah atau mata$%$a ha!il ma!a"a$ ada !tia $i! aha$ ma"a$a$ a$ dima!a" da$ ma"a$a$ a"a$ mmu$ mmu$a aii ti$%"a ti$%"att "mata$ "mata$%a$ %a$ !$dir !$diri!$ i!$diri diri (Mu9ha (Mu9hata ta 11). 11). i$%" i$%"at at "mata$%a$ !uatu ma"a$a$ itu t$tu !aa mm$%aruhi 9ita ra!a ma"a$a$ $
d)
mratur Ma"a$a$
m mrat ratur ur ma"a ma"a$a $a$ $ ,a"t ,a"tu u di!a di!ai" i"a$ a$ mm mmu$ u$ai ai ra$ ra$a$ a$ dalam dalam $$tua$ 9ita ra!a ma"a$a$. &amu$ ma"a$a$ a$% trlalu a$a! atau trlalu
di$%i$ !a$%at mm$%aruhi !$!itifita! !araf $%9a trhada ra!a ma"a$a$ !hi$%%a daat m$%ura$%i !lra u$tu" mma"a$$a (Mohi 12). 3rd 3rda!a a!ar" r"a$ a$ $ $li litia tia$ $ Cui! Cui! (200 (2007) 7) m$ m$ata ata"a "a$ $ ah, ah,aa tida tida" " ua! ua! trhad trhada a tmr tmratu aturr ma"a$a ma"a$a$. $. E$tu" E$tu" m$a% m$a%aa !uhu !uhu ma"a$a ma"a$a$ $ tta tta ha$%at ha$%at t$tu$a haru! difa!ilita!i d$%a$ "rta ma"a$a$ a$% dil$%"ai alat ma$a! !m$tara alat i$i lum tr!dia di Rumah a"it tmat $litia$ $a. "!tur aroma da$ $amila$ ma"a$a$ i!a 9at mmu!u" "ti"a !uhu a$% di%u$a"a$ tida" tat !aat $aia$$a. mua ma"a$a$ a$a! haru! di!ai"a$ a$a! diata! 140NF da$ !mua ma"a$a$ di$%i$ haru! di!ai"a$ dalam "adaa$ di$%i$ dia,ah 45NF. uhu $aia$ haru! ditta"a$ da$ dirtaha$"a$ u$tu" !mua a%ia$ $aia$. Atura$ da$ ro!dur a$% la! diutuh"a$ u$tu" mm mmri ri"! "!aa "uali "ualita ta!! !uhu !uhu d$% d$%a$ a$ trm trmom omt trr !lam !lamaa ro! ro!!! $ $ai aia$ a$ da$ da$ !lum di!ai"a$ "ada a!i$ (ulli*a$ 10)
+A+ 3$ MET'D'L'GI
3$.
8a0u dan Tempa0 :
-.1.1
Wa"tu
-.1. -.1.2 2
mat= mat= La La.. #it #itt ti" i"aa
3$,
A"a0 dan +ahan
-.2.1
Alat
a. . 9. d. .
=
ima ima$% $%a$ a$ ma"a ma"a$a $a$ $ Lmar ta"!ira$ *i!ual !i!a ma"a$a$ /iri$% Ma$%"u" $do"
-.2.2
a. . 9. d.
= ami! 20 Aril 2017
3aha$ =
2 or or!i !i %ad %ado > %ad %ado o 2 or!i $a!i 9l 2 o or!i !o !oto 2 or or!i !i $a!i $a!i 9am 9amur ur
3$3
P1osedu1 Ke12a
-.-. -.-.1 1
Mto Mtod d /$i /$im ma$ a$%a %a$ $ 3ra 3ratt
a. or!i or!i ma"a$a$ ma"a$a$ a$% a$% !udah tr!dia tr!dia dii!ah"a$ dii!ah"a$ a%ia$ > ra%ia$ ra%ia$ !hi$%% !hi$%%aa tri!ah a$tara Ma"a$a$ /o"o" Lau" +,a$i Lau" &aati da$ a ur$a . ima$%lah ma!i$% > ma!i$% aha$ a"u dari %ado > %ado tr!ut da$ 9atatlah rat a,al$a 9. mud mudia$ ia$ !atu" !atu"a$ a$ "m "mali ali m$ad m$adii !atu !atu da$ da$ 9amu 9amurr m$ m$ad adii %ado %ado > %ado %ado !rti !mula d. Ma"a$a Ma"a$a$la $lah h - !$do !$do" " ma"a$ ma"a$a$ a$ tr! tr!ut ut . Ela$%i Ela$%i la$%"ah la$%"ah $omor $omor 1 > 2 da$ da$ 9atalah 9atalah rat a"hir$a a"hir$a f. $tu" $tu"a$ a$ @ !i!a d$%a$ d$%a$ mma$di mma$di$%"a$ $%"a$ a$tara rat rat a"hir a"hir da$ rat rat a,al$a a,al$a
-.-. -.-.2 2
Mto Mtod d a"!ir "!ira$ a$ Hi!ual !ual
a. rti rti ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% !uda !udah h tr!d tr!dia ia diam diamati ati d$%a$ d$%a$ !"!am !"!amaa a%i a%ia$ a$ > ra%ia$$a (Ma"a$a$ /o"o" Lau" +,a$i Lau" &aati da$ aur$a) ila rlu do"um$ta!i"a$ . Ma"a$lah - !$do" ma"a$a$ tr!ut 9. Amati or!i or!i ma"a$a$ ma"a$a$ a$% tr!i!a tr!i!a da$ da$ 9atatlah 9atatlah ada ada form ta"!ira$ ta"!ira$ *i!ual *i!ual !i!a ma"a$a$
+A+ $ &ASIL
$. $.
5o1m 5o1m Pen Penen en0u 0uan an S4s S4sa a Ma Maan anan an Den Denga gan n Pen4 Pen4m! m!an anga gan n +e1a +e1a00
M$u
I!i
3rat a,al (%r)
3rat a"hir (%r)
@ !i!a
$a!i Mi %or
%$178 42
172 -7
<<2 880
Aam %or
%$<1
4<
7540
ahu %or$% ( mrah) ahu %or$% ( "u$i$%) ahu
21
1<
7<1
2<
21
807<
-<
-1
8<11
9"
1-
11
84<1
3u$9i!
2<
21
8077
Wortl
100
3a 9or$
1-
<2-
ma$% "ol
10
10
100
-
-
100
4-8
-8<
881-
&a!i 9amur
M/ = &a!i Mi %or$% L+= Aam %or$% L&= ahu
aur (tumi!)
a mrah otal
$, $,
Lamp Lamp41 41an an Tas41 s41an an 94sua 4sua"" S4sa S4sa Maa Maana nan n
Wa"tu
M$u 100@
5@
75@
M/ =
&a!i
Mi %or
%$L+=
Aam %or
%$
9"
L&=
ahu
aur =
umi!
50@
25@
5@
0@
+A+ $ PEM+A&ASAN
3rda!ar"a$ ra"ti"um !ta$dart laa$a$ mi$imal !i!a ma"a$a$ dila"u"a$ d$%a$ dua mtod $%u"ura$ aitu mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual. M$urut o$$or! O Rozll (2014) ada mtod $ima$%a$ ratfi!i" mmili"i a"ura!i a$% ai" ttai mmrlu"a$ t$a%a a$% i$t$!if u$tu" m$a$%a$i tmat ma"a$a$ a!i$ da$ m$%u"ur !i!a$a. da$%"a$ mtod ta"!ira$ di%u$a"a$ u$tu" m$%u"ur ma!i$%;ma!i$% !i!a ma"a$a$ dalam !atu !i"lu! m$u. Mtod ta"!ira$ *i!ual m$%ha!il"a$ ha!il a$% 9u"u dtil tida" m$%%a$%%u laa$a$ ma"a$a$ !9ara !i%$ifi"a$.mtod $ima$%a$ mmili"i "orla!i a$% "uat d$%a$ $ima$%a$ !hi$%%a ta"!ira$ *i!ual daat di%u$a"a$ u$tu" m$$tu"a$ !i!a ma"a$a$ m$%%a$ti"a$ mtod $ima$%a$ (Mur,a$i 2001) M$u a$% di%u$a"a$ ada ra"ti"um aitu 2 or!i $a!i 9amur 1 or!i u$tu" mtod $ima$%a$ rat da$ 1 or!i u$tu" mtod ta"!ira$ *i!ual. /$$tua$ !i!a ma"a$a$ d$%a$ $ima$%a$ rat mliuti m$u i!i rat a,al (%ram) rat a"hir (%ram) da$ @ !i!a a$% dihitu$% ma%ia$ a$tara rat a"hir d$%a$ rat a,al di"ali"a$ 100 @. da$%"a$ ada mtod ta"!ira$ *i!ual !i!a ma"a$a$ d$%a$ mmri ta$da 9$ta$% ada "olom !i!a ma"a$a$ !!uai d$%a$ ma!a"a$ a$% dima"a$ aitu ma"a$a$ utuh (100@) trma"a$ !!ua (5@) trma"a$ D1 !ua (75@) trma"a$ !t$%ah or!i (50@) !i!a D 1 !ua (25@) tr!i!a 1 !ua (5@) da$ ma"a$a$ hai! (0@). M$u $a!i 9amur trdiri dari ma"a$a$ o"o" aitu $a!i da$ mi %or$% lau" h,a$i aitu aam %or$% da$ "ulit !ai lau" $aati aitu tahu da$ !aur aitu u$9i! ,ortl a 9or$ da$ "ma$% "ol. /ada ra"ti"um dila"u"a$ ra$di$%a$ !i!a ma"a$a$ $a!i 9amur a$tara mtod $ima$%a$ rat d$%a$ mtod ta"!ira$ *i!ual !tlah ma!i$%; ma!i$% or!i dima"a$ - !ua. i!a $a!i ada mtod $ima$%a$ rat aitu <<2@ !da$%"a$ ada mtod ta"!ira$
*i!ual aitu 75@ a$% arti$a trma"a$ D1 !ua. #alam hal i$i !i!a m$u $a!i a$tara mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual tida" !!uai. i!a ma"a$a$ ma"a$a$ ada m$u "dua aitu mi %or$% %or$% d$%a$ d$%a$ mtod mtod $ima$%a$ $ima$%a$ rat !!ar 880@ 880@ !da$%"a$ !da$%"a$ mtod mtod ta"!ira$ *i!ual *i!ual aitu 75@. i!a i!a m$u mi %or$% ada mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual m$u$u""a$ ha!il a$% tida" auh rda "ar$a lih dari 1 !ua. i!a ma"a$a$ ma"a$a$ ada m$u "ti%a aitu lau" h,a$i aam %or$% d$%a$ mtod $ima$%a$ rat !!ar 754@ 754@ !da$%"a$ !da$%"a$ mtod mtod ta"!ira$ *i!ual *i!ual aitu 5@. 5@. #alam hal i$i !i!a m$u m$u aam %or$% a$tara mtod $ima$%a$ rat da$ mtod ta"!ira$ *i!ual tida" !!uai atau tida" !ama. /ada m$u "mat aitu "ulit !ai !i!a ma"a$a$ "ulit !ai ada mtod $ima$%a$ rat aitu 84<1@ !da$%"a$ mtod ta"!ira$ *i!ual 5@. 3rda!ar"a$ ha!il tr!ut trdaat rdaa$ !i!a ma"a$a$ a$tara$ mtod $ima$%a$ rat d$%a$ mtod ta"!ira$ *i!ual. i!a ma"a$a$ ada m$u "lima aitu lau" $aati rua tahu a$% diolah m$adi tahu umu mrah tahu umu "u$i$% da$ tahu "9a. /ada mtod $ima$%a$ rat !i!a m$u tahu tahu !!ar 8102@ 8102@ !da$%"a$ !da$%"a$ mtod mtod ta"!ira$ *i!ual *i!ual aitu 5@ 5@ dari ha!il r!$ta! tradi rdaa$ !i!a m$u tahu a$tara mtod $ima$%a$ rat d$%a$ mtod ta"!ira$ *i!ual. /ada m$u " $am aitu !aur a$% diolah m$adi tumi! trdiri dari u$9i! ,ortl a 9or$ da$ "ma$% "ol. i!a m$u !aur !aur ada ada mtod mtod $im $ima$% a$%a$ a$ rat rat aitu aitu 8224@ 8224@ !da$% !da$%"a$ "a$ ada ada mtod mtod ta"!ira$ 5@. /rd /rdaa$ aa$ ha!il ha!il r!$t r!$ta! a! a$tara a$tara mtod mtod $im $ima$% a$%a$ a$ rat rat d$%a$ d$%a$ mtod tod
ta" ta"!ira !ira$ $
*i!u *i!ual al
di" di"ar$ ar$a" a"a$ a$
olh lh
r rd daa aa$ $
r! r!o o$d$ $d$
a$% a
%$m$%"o m$%"o$!u $!um!i m!i ma"a$a ma"a$a$ $ !hi$% !hi$%%a %a mmili mmili"i "i r! r!!i !i a$% a$% rd rdaa m$%$ m$%$ai ai a$a"$a ma"a$a$ tia !ua !rta miliha$$%amila$ m$u a$% rda u$tu" u$tu" dima"a$ dima"a$ ada mtod mtod $ima$%a $ima$%a$ $ rat da$ mtod ta"!ira$ ta"!ira$ *i!ual. +al i$i i$ i !!u ! !uai ai d$% d $%a$ a$ m$urut m$urut Almat Almat!ir !ir (12) (12) !i!a !i!a ma"a$a$ ma"a$a$ di$% di$%aruh aruhii olh ra raaa fa"tor fa"tor aitu $i! "lami$ ti$%"at $didi"a$ "lomo" umur 9ita ra!a ma"a$a$ "la! ra,ata$ lamara,ata$ da$ $a"it mm$%aruhi !i!a ma"a$a$ a!i$. lai$ lai$ itu $a"! $a"!ir ir (!tima (!timator tor)) a$% a$% mla"u mla"u"a$ "a$ $%am $%amata$ ata$ lum lum trlati trlatih h
m$uru m$urutt om!to om!to9" 9" (181) (181) dirlu irlu"a$ "a$ $a"! $a"!ir ir a$% a$% trlatih trlatih tliti tliti trami tramil l mmrlu"a$ "mamua$ m$a"!ir da$ $%amata$ a$% ti$%%i da$ !ri$% tradi "liha$ dalam m$a"!ir (o*r!timat) atau ""ura$%a$ dalam m$a"!ir (u$dr !timat)
+A+ ;$ PENUTUP
;$.
Kes4mpu"an
a.
i!a dari ma"a$a$ a!i$ daat di%u$a"a$ !a%ai a9ua$ u$tu" m$%tahui m$%tahui !raa a$a" ma"a$a$ ma"a$a$ a$% di"o$!um!i di"o$!um!i olh a!i$ a%ar daat daat di"tah di"tahui ui umalah umalah zat %izi %izi a$% a$% ma!u" ma!u" !rta !rta daat daat m$%ta m$%tahui hui aa"ah zat %izi a$% di"o$!um!i tlah mm$uhi "utuha$ a!i$ atau tida".
.
3rda!ar"a$ ra"ti"um a$% tlah dila"u"a$ t$ta$% mtod $%u"ura$ !i!a ma"a$a$ mtod a$% tat u$tu" di%u$a"a$ adalah mtod ta"!ira$ *i!u *i!ual al "ar "ar$a $a mto mtod d i$i i$i li lih h 9a 9att dila dila"u "u"a "a$ $ dari daria ada da mto mtod d $ima$%a$ aaila rada dalam li$%"u$%a$ "ra "!hata$.
9.
Fa" Fa"tor tor a$% a$% daat aat mm mm$ $%aru %aruhi hi !i!a !i!a ma"a ma"a$a $a$ $ adal adalah ah fa" fa"tor tor i$t i$tr$ r$al al aitu aitu "i "ia! a!aa aa$ $ ma"a ma"a$ $ a!i a!i r rd daa d$% d$%a$ a$ a$% a$% di!a di!ai i"a "a$ $ ai" ai" miliha$ m$u mauu$ umlah atau or!i ma"a$a$$a. Fa"tor "!tr$al aitu ma"a$a$ dari luar rumah !a"it a!i$ tr"ada$% tlah mma"a$ ma"a$a$ a$% ra!al dari luar rumah !a"it !hi$%%a tida" mamu u$tu" m$%hai!"a$ ma"a$a$ dari rumah !a"it. /$amila$ ma"a$a$ !rti ,ar$a t"!tur $tu" or!i "mu"a$ "ura$% !!uai d$%a$ "adaa$ a!i$ !rta ra!a ma"a$a$ mliuti aroma umu ti$%"at "mata$%a$ tm tmrat ratur ur ma"a ma"a$a $a$ $ a$% a$% "ura "ura$% $% m$a m$ari" ri" atau atau tida tida" " !!u !!uai ai d$% d$%a$ a$ "adaa$ a!i$.
d.
Mto Mtod d $ $%u %u"u "ura ra$ $ !i!a !i!a ma" ma"a$ a$a$ a$ a$ a$% % tla tlah h dila dila"u "u"a "a$ $ ada ada ra ra"t "ti" i"um um ada ada 2 ma9am ma9am mto mtod d ait aitu u mto mtod d $i $im ma$ a$%a %a$ $ rat rat da$ da$ mto mtod d ta"!ira ta"!ira$ $ *i!ual *i!ual ma"a$a ma"a$a$ $ a$% a$% ma$a ma$a "dua "dua mtod mtod tr!u tr!utt mmili" mmili"ii ""ura$%a$ da$ "liha$ ma!i$%;ma!i$%.
;$,
Sa1an
#ihara #ihara"a$ "a$ !ara$a$ !ara$a$ ra!a$a ra!a$a lih lih dir!i dir!ia" a"a$ a$ da$ mmada mmadaii u$tu" u$tu" m$u$a$% "f"tifa$ da$ "fi!i$a$ dalam la"!a$aa$ ra"ti"um.
DA5TAR PUSTAKA
Almat!ir u$ita(12). /r!!i a!i$ trhada ma"a$a$ di rumah !a"it ( ur$al %izi I$do$!ia ) 12 *ol 2 halama$ 87; <. 3ali,ati P. F. (2004). /$%a$tar /a$%a$ da$ Gizi ta"a$ I. :a"arta= /$rit ,adaa. +al. 8 arr arr A. (200 (2001) 1).. A$orm $ormal al !9h !9hol olo% o% = /!9h /!9hol olo% o% fo9u fo9u!. !. Ca!t Ca!t u!! u!!Q Q = /!9holo% /r!!. om!to9" C. M. /irr. 181. Ma9"irma$. Ma!uri$% I$di*idual /lat Wa!t I$ 9ohol Lu$9h. :. Am. #it A!!o9iatio$. o$$or! o$$or! /L /L Rozll Rozll 3. 3. E!i$% E!i$% a Hi!u Hi!ual al /lat /lat Wa!t Wa!t tud tud to Mo$itor Mo$itor M$u /rforma$9. : Am #it A!!o9 2004104=4;<. #"! R.I. 2008. /rofil !hata$ I$do$!ia. :a"arta #am #amal alud uddi di$ $ M C$d C$d / da$ da$ Ira / .200 .2005. 5. Analisis Zat Gizi dan Biaya Sisa Makanan pada Pasien dengan Makanan Biasa . :ur$ :ur$al al Gizi Gizi li$ li$i" i" I$do$!ia. Li!dia$a. 18. Wa!ada rhada liha$ da$ "ura$%a$ Gizi. E$%ara$= ruu! ruu! A%ri,ida E$%ara$ Mohi . 12. /$l$%%ara$ Ma"a$a$ I$!titu!i #a$ :a!a 3o%a. :a"arta = 3hatara Mu9hato. C. Ma$am$ /la a$a$ Gizi Ma"a$a$ lomo". lomo". /AG /AG #"! RI. :a"arta 11 Mu"ri A. &. 10. Ma$am$ /laa$a$ Gizi I$!titu!i #a!ar. :a"arta = #"! RI Mur,a$i. Mur,a$i. R. 2001. 2001. /$$tua$ i!a Ma"a$a$ Ma"a$a$ /a!i$ Ra,at I$a #$%a$ Mtod Mtod a"!ira$ Hi!ual om!to9" di RE/ #r. ardito. !i!.Po%a"arta = EGM. &+ (&atio$al +alth r*i9). 2005. Ma$a%i$% Food Wa Wa!t !t i$ th &+. #artm$t of +alth. &+ C!tat. &urati /ui. 2008. +uu$%a$ a$tara Wa Wa"tu "tu /$aia$ /$amila$ da$ Ra!a Ma"a$a$ d$%a$ i!a Ma"a$a$ ada /a!i$ Ra,at I$a #,a!a di R 3ha"ti Wira amtama amtama mara$%. E$i*r!ita! Muhammadiah mara$%.
Rat$a$i$%rum ( 2005) A$ali!i! fa9tor "ualita! laa$a$ a$% mm$%aruhi "ua!a$ la$%%a$ ada R 3rali$ #RA%u! #alra$to /o$oro%o R$a$% R$a$%t ta! a! #. 2004. 2004. /$%ar /$%aruh uh /$%%u /$%%u$aa $aa$ $ Modifi Modifi"a!i "a!i ta$da ta$darr R! R! Lau" Lau" &aati m m trhada #aa rima rima da$ /r!!i /a!i$ Ra,at I$a. :ur$al Gizi li$i" I$do$!ia. Hol.1. $o.1. i!, i!,i iar ardi di.. 2005 2005.. 3 3ra raa a Fa"t Fa"tor or /la /la a$a$ a$a$ Gizi Gizi Ruma Rumah h a"i a"itt Pa$% 3rhuu$%a$ #$%a$ i$%"at o$!um!i C$r%i #a$ /roti$ /a!i$ #ari Ma"a$a$ Luar Rumah a"it (tudi ada a!i$ ra,at i$a RE ra%$ ). Fa"ulta! !hata$ Ma!ara"at E$i*r!ita! #io$%oro. William! /tr da$ ar$ Walto$. 2011 /lat Wa!t i$ +o!ital! a$d trat%i! for ha$% :our$al of li$i9al &utritio$ a$d Mtaoli!m *ol. < $o < . 2-5;241. #ari = htt= ,,,.l!*ir.9omlo9at9l$u. ,,,.l!*ir.9omlo9at9l$u. S2< a%u!tu! 2014T. Wi$ar$o F.G. F.G. 17. imia /a$%a$ da$ Gizi. Gamdia /u!ta"a Etama :a"arta.
LAMPIRAN
&a!i 9amur 1.
Mtod /$ima$%a$ 3rat
3rat A,al 3aha$
3rat A"hir
2.
Mtod a"!ira$ Hi!ual