JAVNA DOBRA
Razlozi koji objasnjavaju nuznost: 1.potreba za uspostavljanjem pravnog poretka koji ce omguciti ne smetano funkcionisanje trzisnih institucija i konkurencije. konkurencije. 2.obezbjedjivanje 2.obezbjedjivanje javnih dobara 3. rjesavanje problema eksternalija 4. sprovodjenje politike raspodjele dohodka i imovine u mjeri u kojoj distribucija uspostavljena djelovanjem trzisnog mehanizma ne odgovara drustveno svacenjoj pravicnosti. 5. obezbjedjivanje stabilnosti u ekonomskim kretanjima kao i stope privrednog rasta. !rzava moze da obezbijedi sledece vrste dobara: 1. "ista "ista javna javna dobr dobra a 2. #ecista #ecista javna javna dobra dobra 3. $jesovit $jesovita a javna javna dobra dobra 4. %asluzna %asluzna javna javna dobra dobra "ista javna dobra imaju dva svojstva & #ema is iskljucivost & #ema rivaliteta 'od cistih javnih dobara nema iskljucivosti ( svi ih mogu koristiti pod istim uslovim ) i nema konkurencije u obezbjedjivanju. "ista javna dobra dobra obuhvataju obuhvataju dobra koja nije nije moguce obezbijediti obezbijediti u dovoljnim kolicinama primjenom principa trzisne efikasnosti ( policija uprava zastita zivotne sredine ). #jihova se isporuke nemoze obezbijediti na trzistu jer ih karakterisu 1. #ekonkurentnost #ekonkurentnost u potrosnji to to javno dobro dobro koristi koristi jedno lice ne umanjuje korisnost koju ono pruza drugim licima.
2. #eiskljucivost tj. #emogucnost #emogucnost da se bilo ko ko sprijeci da ih koristi. #ecista javna dobra (interes drzave da ih koriste svi gradjani) su dobra kod kojih nisu prisutna sve karakteristke cistih javnih dobara. *z potrosnje necistih javnih dobara moguce je iskljuciti pojedine potrosace. +o su dobra kod kojih osim elemenata javnosti postoje postoje i elementi elementi privatnosti. privatnosti. Rijec je o saobracajnicama saobracajnicama obrazovanju zdravstvenoj zastiti. $jesovita javna dobra su dobra koja istovremeno imaju karakteristike karakteristike i javnih i privatnih dobara i lokalno se obezbjedjuju obezbjedjuju (protiv pozarna zastita) ,redstavlja javno dobro buduci da svi gradjani imaju podjednako pravo na taj vid zastite. $jesovita dobra su ona koja obiljezava samo jedna od karakteristika karakteristika specificnih za cista javna dobra : ili iskljucivost ili konkurentnost u potrosnji. $eritorna dobra su dobra koje drzava intervenise tako sto namece koristenje odredjenih dobara odnosno usluga pojedincima jer oni od toga imaju koristi. #pr obavezno koriscenje pojasa i obavezno osnovno obrazovanje predstavljaju tipicne primjere meritornih dobara odnosno usluga. -esplatni jahac ( besplatni korisnik ili slijepi putnik ) rijec je o tome da upravo zato sto su pojedinci vece ekonomske snage spremni da plate odredjenu cijenu ( porez ) za uzivanje konkretnog javnog dobra pojedinci nize ekonomske snage izbjegavaju da snose troskove svoje potrosnje tog dobra. /ksternalije /ksternalije se pojavljuju kao efekti koji pogadjaju lica koja ne zele da plata za korist odnosno stetu nastalu za njih kao posljedica proizvodnje tog dobra. /ksternalije nastaju prilikom proizvodnje i prilikom potrosnje i privatnih i javnih dobara. /ksternalije u potrosnji postoje kada jedan subjekat svojom potrosnjom donosi donosi korist ili stetu drugom licu a pri tome nema dodatnih troskova za samog potrosaca odnosno za drugo lice
zbog cega se ti troskovi ne ukljucuju u trzisnu cijenu odredjenog dobra. ,ostoje dvije vrste eksternalije: & ,ozitivne eksternalije (predstavljaju koristi za treca lica a koje nisu obuhvacene trzisnom cijenom robe). & #egativne eksternalije troskovi koje jedno lice stvara drugom licu pri cemu troskovi nisu ukljuceni u cijenu konkretnog proizvoda. ,ostoje dva posredna nacina za ukljicivanje eksternih efekata : & 0ubvencionisanje & porezivanje proizvodnje javnog dobra koji izaziva eksterne efekte. JAVNI RASHODI
avni rashodi su samo akt potrosnje dobara i destruktivnog su karaktera. avni rashodi predstavljaju efikasane instrument ukupne ekonomske i socijalne politike savremene drzave ne tretiraju se kao akt potrosnje vec koristenje drustvenog proizvoda. 0avremena finansiska teorija se definise da su javni prihodi i javni rashodi ravnopravni i podjednako vazni dijelovi javnih finansija i neodrazavaju se samo u domenu javnih finansija. !efinicija javnih rashoda bitno je da podrazumijeva sledece : 1. avni rashodi sluze za podmirenje javnih potreba 2. savremenim uslovima javni rashodi su izrazeni u novcu. snovni cilj javnih rashoda u zadovoljavanju javnih potreba sto predstavlja osnovni moment na osnovu kojeg se moze prici razgranicavanju javnih rashoda od rashoda privatnih lica.
#acela javnih rashoda
1. #acelo opsteg interesa 2. #acelo stednje 3. #acelo umjerenosti i proporcionalosti #acelo opsteg interesa javni rashodi se ne smiju koristit za podmirivanje licnih potreba vec samo iskljucivo za ostvarenje javnih potreba. #acelo stednje #ikako ne znaci stednju u smislu smanjivanja sredstava vec teznju da se sa sto manje sredstava postingu sto veci efekti. #acelo umjerenosti i proporcionalnosti mjerenost& javni rashodi treba da budu sto manji u odnosu na bruto drustveni proizvod i da. budu priblizno jednaki javnim prihodima. ,roporcionalost je izbalansiranost javnih prihoda i rashoda 'lasicna teorija pokrica javnih rashoda se dijeli na: redovne i vanredne javne rashode. Redovni javni rashodi se pokrivaju redovnim javnim prihodima dok vanredne javne rashode treba pokrivati iskljucivo vanrednim javnim prihodima ( javnim zajmovima vanrednim porezima ili inostranom pomoci ) 'oriscenje zajmova za pokrivanje javnih rashoda znaci olaksavanje polozaja sadasnjih generacija na racun buducih prema misljenju klasicne teorije javnih finansija treba praviti razlike medju vanrednim javnim rashodima i izvorima za njihovo pokrivanje. 'lasicna teorija javnih finansija ne preporucuje koriscenje javnih zajmova za pokrivanje ni redovnih ni nerentabilnih vanrednih javnih rashoda. Struktura javnih rashoda
& Rashodi drzavne uprave & Rashodi unutrasnje bezbijednosti & Rashodi za narodnu odbranu & Rashodi sudstva tuzilastva... & Rashodi za obrazovanje & Rashodi za kulturu sport... & Rashodi za naucno istrazivacki rad & Rashodi za ekoloske svrhe & Rashodi za ekonomske investicije i intervencije & Rashodi socialne sigurnosti stanovnistva
Efekti javnih rashoda
/fekti javnih rashoda znaci govoriti o aktivnim odnosno neutralnim javnim rashodima : 1. 0hvatanje o neutralnim javnim rashodima javni rashodi imaju neutralno dejstvo na privredna i socijalna kretanja zastupljena je potreba da javni rashodi budu sto nizi. 2. 'oncepcija o aktivnim javnim rashodima predstavlja sastavni dio funkcionalnih finansija. 0ustina je u aktivnoj ulozi drzave i njenom ekonomskom i socijalno politickom intervencionizmu. inansiski sstem savremene drzave treba posmatrati kao dzinovski filter koji porezima i drugim javnim prihodima uzima finansiska sredstva iz privrede i od stanovnistva i preko rashoda ih vraca privredi i stanovnistvu. avni rashodi se dijele na aktivne i neutralne javne rashode. 6ktivni javni rashodi su oni koji mijenjaju privrednu socijalnu strukturu drzave. #eutralni javni rashodi obrnuto.
+ri vrste efekata javnih rashoda : 1. /fekat multiplikatora 2. /fekat podmazujuce pumpe 3. /fekat akceleratora /fekat multiplikatora se koristti kada recesija ili stagflacija prijte da poremete normalne privredne tokove. !a bi neutralisala nepovoljne tokove treba da trajno angazuje znacajna sredstva u nove javne rashode ( nerobne investicije ). /fekat podmazujuce pumpe drzava uz pomoc javnih rashoda pokusava da na kratak rok produzi (podmaze) aktivnosti manjeg broja privrednih subjekata kako bi oni svojom povecanom aktivnoscu dali podsticaj da druge poremecene odnose ipak rijesi trziste. +eorija akceleratora ima zadatak da ogranicene mase javnih rashoda ubrza odredjene privredne aktivnosti drzavnom direktnom intervenciom. !ok multiplikator djeluje na povecanje traznje accelerator utice na povecanje ponude. Prividni uzroci orasta javnih rashoda
1. 0manjenje kupovne snage novca 2. ,romjene u tehnici iskazivanja budzeta 3. ,ovecanje teritorije i stanovnika zemlje 0manjenje kupovne snage novca se dogadja usled porasta cijena ( inflacija) svakako je najznacajniji prividni uzrok povecanja javnih rashoda. *zmjene tehnike iskazivanja budzeta odnosno ukupnih javnih rashoda (prelaz sa neto na bruto princip ) moze se reci da primjena neto budzeta stvara utisak o znatno manjim iznosima javnih rashoda.'od neto tehnike iskazivanja budzeta vrsi se prebijanje prihoda s rashodima.
prividne uzroke porasta javnih rashoda spada i povecanje teritorije broja stanovnistva zemlje. asno je da se povecanjem teritorije odnosno brojem stanovnika moraju povecati aparat sudstvo vojska policija a to se mora odrazit na povecanje javnih rashoda. Stvarni uzroci orasta javnih rashoda
+j.kada se poveca udio javnih rashoda u drustvenom proizvodu odnosno kada se procentualno sve veci dio drustveno proizvoda trosi za podmirenje javnih rashoda govori se o povecanju javnih rashoda. 0tvarni uzroci porasta javnih rashoda mogu biti : 1. /konomski 2. ,oliticke 3. 0ocijalne 4. inansiske prirode !vije grupe faktora ekonomske prirode izazivaju realan porasta javnih rashoda a rijec je o : a. *nvesticijama b. *nvesticijama ekonomske prirode !rzava ce intervenisati ako treba pojacati izvoz a smanjiti uvoz povecati konkurentsku sposobnost privrede poboljsati zaposlenost povecati koristenje kapaciteta ispraviti cijene smanjiti stopu inflacije tako sto ce djelovati mehanizam sistema i politike javnih rashoda. zroci politicke prirode& a. nutrasnji b. 0poljasni nutrasnji uzroci rasta javnih rashoda na prvo mjesto stavljaju oblik vladavine da li se radi o monarhiji ili parlamentarnoj
demokratiji unutarnjoj ili federatvinoj uredjenoj drzavi centralizovanoj ili decentralizovanoj drzavi. avni rashodi u zemljama koje su centralisticki uredjene po pravilu su nizi nego u zemljama koje cu decentralizovanije. okviru finanskiski uzroka rasta javnih rashoda postoje dvije grupacije : odplate javnih dugova i lose upravljanje javnim finansijama a posebno pri pojavi budzetskog suficita. ,roces urbanizacije je jedan od najznacajnih uzroka porasta javnih rashoda. !eorijske " oste odje#e javnih rashoda
1. Redovni i neredovni 2. ,rema objektu trosenja 3. ,rema subjektu trosenja 4. ,roizvodni i transferni 5. novcu i naturii 7. ,roduktivni i ne produktivni 8. dgodivi i neodgodivi ,odjela na redovne i neredovne javne rashode&smatra se da redovni rashodi imaju sledece karakteristike 1. mogu se unaprijed predvidjeti 2. po visini su manje vise stabili 3. redovno se javljaju Realni rashodi predstavljaju javne rashode kojima drzava pribavlja produktivna dobra i usluge placa radnike i sluzbenike i kupuje materijalna dobra. *nvesticioni javni rashodi su oni kojima odgovara protivrijednost dobijena u ekonomskim dobrima koja ce kasnije donositi prihode sto dovodi do direktnog ili indirektnog povecanja
drustvenog proizvoda. transferne javne rashode spadaju administrativni javni rashodi drzave ( vojska administracija ) kao i sva socijalna davanja ( penzije invalidnine pomoc nezaposlenima ) otplate kamata za uzete drustvene zajmove. JAVNI PRIHODI
+ransakcija predstavlja razmjenu u situaciji kada jedna jedinica obezbjedjuje dobra usluge imovine ili rade i za uzvrat dobiva dobra usluge imovinu i rad u istoj vrijednosti. +ransferi se definisu kao transakcije kada jedna jedinicia obezbjedjuje drugoj jedinici dobra usluge imovinu a da pri tome u isto vrijeme ne dobija nikakvo dobro uslugu imovinu ili rad u zamjenu. avni prihodi imaju sledece karakteristike : & da se ubiru po pravilu u novcu & da se ubiru redovno & da placanje ne dovode u pitanje postojecu imovinu & da sluze podmirivanju troskova koji imaju opsti karakter Oste k#asifikacije javnih rihoda
1) 2) 3) 4) 5) 7) 8)
originerni (izvorni) & derivativni (izvedeni) javnopravni & privatnopravni namjenski & nenamjenski poreski & neporeski od stanovni9tva & od pravnih lica povratni & nepovratni prihodi u novcu & prihodi u naturi i redovni & neredovni.
'lasifikacija podlijee daljem grupisanju pojedinih vrsta javnih prihoda. Originerni (izvorni) javni prihodi su prihodi koje drava ostvaruje svojom ekonomskom aktivno9;u ili po osnovu prava vlasni9tva. Derivativni prihodi su prihodi koje drava ostvaruje po osnovu svoje suverene vlasti tj. na osnovu fiskalnog suvereniteta. •
%na
ini se da je i ovdje primijenjeni kriterijum klasifikacije jasan & vrste i broj dru9tveno&politi
ostvaruje ad hoc neredovno da bi se pokrili rashodi koji se izuzetno javljaju vrlo
poklona tzv. domenski prihodi to jest prihodi od dravne imovine prihodi koje ostvaruju dravne ustanove odnosno prihodi koje ostvaruju dravna preduze;a. !ravne ustanove i dravna preduze;a mogu biti osnovani na nekomercijalnoj ili komercijalnoj osnovi a razlozi njihovog osnivanja mogu biti najmanje trojaki po svom karakteru. #aime dravne ustanove ili dravna preduze;a se mogu osnovati: 1) iz finansijskih razloga kako bi drava ostvarila odgovaraju;e prihode 2) iz ekonomskih razloga kada drava osim ostvarivanja prihoda eli da ostvari i odgovaraju;u proizvodnju za koju na primjer nije zainteresovan privatni sektor i 3) iz socijalno&politi
0#6 /06 @0 /"! ,orez predstavlja instrument javnih prihoda kojom drzava ukljucujuci i nize oblike politicko teritorioalne organizovanosti od subjekta pod njenom porezkom vlascu prinudno uzima novcana sredstva bez neposredne protiv usluge sa ciljem da pokrije svoje finansiske potrebe i postigne druge prvenstveno ekonosmske i socijalne ciljeve. 'arakteristike prema kojima se razlikuje porez od drugih javnih prihoda: 1&!erivativnost poreza porezi su instrumenti preraspodjele dohodka odnosno imovine. ,orezi su izvedeni prihodi drzave tj. #isu rezultat njene ekonomske aktivnosit. ,orezima se vrsi preraspodjela dohodka i imovine
2& ,risilnost poreza u demokratksim drustvima obaveza placanja poreza je uvedena zakonima u koliko obveznik ne postuje zakon primjenjuje se prinudna naplata. 3& ,orezima se finansiraju javni rashodi& karakteristika poreza jested a se prikupljaju u opstem interesu 'oja vrsta javnih dobara i u kom obimu ce se finansirati zavisi od politickih ekonomskih i drugih faktora. 'roz poreze i javnu potrosnju mijenja se struktura agregatne traznje u odnosu na strukturu koja bi se realizovala da nije bilo placanja poreza ( vojska policija sudstvo zdravstvo skolstvo ) 4. dsustvo neposredne protivusluge odnosno protivnaknade& na nivou pojedinacnog obveznika ne postoji veza izmedju iznosa placenih poreza i prava na koristenje javnih dobara ( nemogucnost iskljucenja ) na nivou drustva ( makro nivou ) postoji veza izmedju sume i poreza i vrijednosti ponudjenih javnih dobara. 5. ,orez je novcano davanje u modernism drzava porezi se placaju u novcu naturalna placanja (roba radna obaveza ) su sporadicna i javljaju se znacajnije u vanrednim situacijama. %icni e#e$e$enti oorezivanja
,oreski obveznik je fizicko ili pravno lice koje je obavezno da plati odredjeni porez. ,oreski platac je lice koje placa porez to moze al ii ne mora biti obveznik ( npr.porez na zarade ). ,oreski platac moze biti preduzece banka i organizator igara na srecu. ,oreski destinatar je lice koje snosi poreski teret tj. Aice ciju ekonomsku snagu porez treba da umanji. ,oreski obaveznik u nekim sitacijama prevaljuje poreski teret na poreskog destinara ( pdv akcize itd) ,oreski jemac je lice koje garantuje placanje poreza ako to ne ucini poreski obveznik. ,oreski duznik je opsti pojam koji obuhvata : poreskog obveznika poreskog platca poreskog destinara poreskog jemca. &aterija#ni e#e$enti oorezivanja
,oreski objekat oznacava manifestaciju ekonomske snage koja pruza uslov da se uvede neki poreski oblik ,oreska sposobnos oznacava ekonomsku mogucnost obveznika da odgovori svojoj obavezi placanja poreza. ,oreski izvor cini sve ono cime poreski obveznik raspolaze i iz cega moze da plati porez. ,oreska osnovica se iskazuje u novcu vrijednost eknomske snage subjekta koja se mjeri visinom dohodka imovine potrosnje. ,oreska stopa oznacava odnos poreza prema poreskoj osnovici i moze biti izrazena kao procenat od poreske osnovice u apsolutnom iznosi kao km&a po jedinici poreske osnovice jer je to nabrajanje poreska stopa moze biti proporcionalna progresivna i regresivna.
,oreske olaksice& predstavljaju skup ustupaka koje drzava pruza za umanjenje poreski obaveza kroz umanjenje poreske osnovice poreski stopa i dr. ,oreska evazija& predstavlja izbjegavanje placanja poreza i moze biti zakonita i ne zakonita ( sverc rad na crno i dr.) ,oreska oaza ili poreski raj je podrucije u kojem je poresko opterecenje izuzetno nisko ili porez uopste ne postoji. !eorije oravdanja oreza
1. +eorija sile je opravdanje poreza koji se sastoji pravo jaceg da uzima dio dohodka i imovine od podcinjenog. ,rimjenjivalo se za star ii srednji vijek. 2. +eorija ekvivalencije& porezi su cijena koji gradjani placaju za usluge drzave problem teorije sile iznos poreza i usluga odredjuje drzava zakonom a ne sa ugovorima pojedincima. 3. +eorija zrtve& porezi predstavljaju zrtvu koji pojedinci cine u opstem interesu. 'ako utvrditi visinu zrtve koju treba da podnesu poreski obaveznicima javlja se u tri varijante a) teorija apsolutno jednake zrtve polaze od ideje das vi treba da plate jednak porez. b) +eorija proporcionalno jednake zrtve odredjuje da svi obveznici treba da placaju porez u istom procentu od svoje osnovice c) +eorija minimalne zrtve polazi od hipoteze da granicna koristi korist od dohodka poreskog obveznika opada s porastom dohodka.
4. +eorija suveriniteta utvrdjivanje i naplata poreza su atribut suverenosti drzave. 0vaki gradjanin je duzan da doprinosi finansiranju javnih potreba s razmjerno svojim mogucnostima. @radjani indirektno preko predstavnika u parlamentu ucestvuju o odrjedjivanju iznosa poreza i nacinu njohove upotrebe. "etri grupe poreski prinicpa: 1. inansijske 2. /konomske 3. 0ocijalno politicke 4. ,ravno administrativne
'inansijski oreski rincii
1. ,rincip izdashnosti oznacava da porezi zajedno sa ostalim javnim prihodima treba da obezbijede sredstva koja su neophodna za pokrice planiranih javnih rashoda. ,ojedinacni porezi ne moraju da zadovoljavaju ovaj princip. $inimum izdasnosti& prihod od svakog poreza treba da budu veci od troskova prikupljanja tog poreza. 2. ,rincip elasticnosti porezi treba da se sto brze i potpunije prilagodjavaju visini javnih rashoda. ,rincip je opravdan ako su rashodi u skladu sa ekonomskim mogucnostima zemlje. /lasticnost poreza moze biti legalna i ekonomska. koliko se elasticnost poreza postize izmjenama i dopunama ( promjenama poreskih stopa promjenama osnovice poreskih olaksica...) govori se o legalnoj elasticnosti. /konomska elasticnost se javlja kod poreza ciji finansiski efekat prati rasti rast i opadanje drustvenog
proizvoda tj prihodi od poreza rastu kako rastu i javni rashodi. Ekonos$ki oreski rincii
,rinicip efikasnosti %ahtjev za efikasnoscu poreza manifestuje se u nastojanju da oni sto manje uticu na ekonomske odluge privrednih subjekata na trzistu. /fekat dohodka podstice poreskog obveznika da vise radi kako bi na taj nacin kompenzovao smanjenje dohodka do koga je doslo zbog placanja poreza. /fekat substitucije ukazuje na izrazenu spremnost poreskog obveznika da se vise posveti ostvarivanju dohodka i potrosnji koje su nize oporezovane. (i#jevi oorezivanja
iskalni cilj oporezivanja sastoji se u upotrebi i obavezi da se obezbijede dovoljna sredstva za finansiranje javnih rashoda. /konomski ciljevi mogu biti mikroekonomske i makroekonomske prirode. $ikroekonomski ciljevi podsticaji pojedinim privrednim granama stimulacija stranih ulaganja podsticaji nedovoljno razvijanjim podrucijima. $akroekonomski ciljevi se ostvaruju djelovanjem na osnovne mikroekonomske agregrate ( stabilnost cijena punu zaposlenost privredni razvoj...) !emografski ciljevi ( poreske olaksice sa vecim brojem djece porez na nezenje i neudate i sl.) Efekti oorezivanja)
/fekti oporezivanja se manifestuju u evaziji i u prevaljivanju poreza. ,oreski duznik kada zeli da smanji ili izbjegne obavezu placanja poreza naziva se evaziom ( izbjegavanjem placanja poreza)
/vazija moze da bude zakonita (dopustena) i nezakonita ( nedopustena ) ,ostoje dva oblika zakonite evazije: 1.legitimno smanjenje poreza tako sto se umanjuje potrosnja ili se od nje odustaje. 2. moralno neprihvatljivo smanjenje poreske obaveze kada poreski duznik nastoji da poreski teret umanji u odnosu na namjere. #ezakonita poreska evazija postoji kada poreski duznik preduzecima postupke koji su usmjereni na izbjegavanje placanja poreza a kojima se krsi zakon. ,oreski duznik cini prekrsaje da bi umanjio ili izbjegao svoju poresku obavezu. prevaljivanju poreza se radi kada je osooba poreskog obveznika razlicta od osobe koja stvarno snosi teret. ,revaljivanje poreza moze se javiti ne samo zbog nastojanja poreskog obveznika da ne zeljene efekte placanja poreza odkloni od sebe sto ce ih prevaliti na drugoga. ,revaljivanje je karakteristicno za posredne poreze ( porez na promet carinu itd ). ,revaljivanje ima vise faza : a. ,erkusije b. Reperkusije c. *ncidence d. !ifuziju Dvostruko oorezivanje
,od dvostrukim oporezivanjem se shvata pojava u kojoj se isto lice u vezi sa istim objektom oporezivanja oporezuje istim ili slicim porezima za isti period od strane vise poreskih vlasit koje su istog ranga. ,et poreska elemnta: 1. ,oreski obveznik
2. bjekat oporezivanja 3. ,oreski oblik 4. ?remenski period 5. ,oreska vlast !vostruko pravno oprezivanje se desava usljed sukoba poreski zakona bilo na medjunarodnom bilo na unutrasnjem planu. izicko pravno lice moze da bude podvrgnuto poreskom suverenitetu jedne drzave na osnovu sledecih odlucujuciih cinjenica: drzavljanstva rezidentstva i izvora dohodka. &etoda za srecavanje dvostruko* oorezivanja
1. $etoda izuzimanja je metoda za sprecavanje dvostrukog pravnog oporezivanja koja se primjenjuje na poresku osnovicu. ,ostoje dvije varijante metode izuzimanja & $etoda punog izuzimanja & $etoda izuzimanja sa progresijom 2. $etoda kredita je metoda za sprecavanje dvostrukog pravnog oporezivanja koja se primjenjuje u odnosu na poreski dug. &jere za srecavanje odnosno e#i$entaciju dvostruko* ravno* oorezivanja)
1. nilateralne 2. $edjunarodne nilateralne mjere za sprecavanje dvostrukog pravnog oporezivanje donose se s ciljem da se eliminisu i interno i medjunarodno dvostruko pravno oporezivanje. !rzava svojim poreskim zakonima moze da predvidi da se izbjegava odnosno eliminise dvostrukko pravno interno oporezivanje i takvi zakoni imaju apsolutnu vaznost za cjelokupnu teritoriju konkretne drzave. 'onkretna drzava se jednostrano odrice dijela svog poreskog suvereniteta.
$edjunarodne mjere& dvije drzave na osnovu saglasnosti volja reciprocno zakljucuju konvenciju o izbjegavanju dvostrukog pravnog oporezivanja cime se djelimicno odricu dijela svog poreskog suvereniteta. 'onvenciom se odredjuje na koje se poreze donose kojoj drzavi pripada pravo oporezivanja odredjene kategorije dohodka dobiti ili imovine propisuju se pravila u vezi s tim oporezeivanjem i definisu metoda kojma ce se ostvariti izbjegavanje dvostrukog pravnog oporezivanja. ,ostoji ve;i broj fenomena sli
•
#adoporezivanje 'umuliranje poreza •
!vostruko ekonomsko oporezivanje
Nadoorezivanje postoji ako se u istom periodu vremena isti
poreski obveznik za isti poreski objekat oporezuje putuem vise poreza iste vrste od strane dvije poreske vlasti razlicitog ranga. 'umuliranje poreza je pojava u kojoj isti poreski obveznik u istom periodu vremena placa vise poreza iz istog objekta oporezivanja a irelevanto je da li su poreske vlasti istog ili razlicitog ranga. /konomsko dvostruko oporezivanje postoji kada se isti objekat u istom periodu oporezuje dva puta razlicitim porezima 2 razlicita poreska obveznika od strane poreske vlasti. Poreski siste$
,oreskim sistemom naziva se skup poreza taBa doprinosa naknada i dr.javnih prihoda uvedenih u jednoj zemlji i povezanih u cjelinu kojima se mogu ostvariti ne samo ciljevi poreske politike. porezivanje primjenom samo jednog poreskog oblika naziva se poreskim monizmom.
,oreski monizam ima prednosti koje se ogledaju u poresko& tehnickoj jednostavnosti nizim administrativnim troskovima i troskovima placanjima i olaksanjoj poreoskoj kontroli. #jegovi nedostaci su mnogo ozbiljniji i izrazeniji i sastoje se u nemogucnosti obuhvatanja ukupne ekonomske snage poreskog obveznika relativno vise poreskoj stopi jednog poreskog oblika sto bi izazvalo jak otpor prema placanju tog poreza i povecanu poresku evaziju i iskljucivo realizaciju fiskalnog cilja oporezivanja odnosno nemogucnosti ostvarivanja ekstrafiskalnih ciljeva oporezivanja. ,luaralni poreski sistem mora predstavljati racionalnu kombinaciju razlicitih poreza i drugih javnih prihoda pogodnih za ostvarivanje kako cisto fisklanih tako i brojinih ekstra fisklanih ciljeva.
