SADRŽAJ
UVOD ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 1
1.
POJAM I KARAKTERISTIKE JAVNIH DOBARA ............................................................ 2
2.
KLASIFIKACIJA JAVNIH DOBARA ............................................................ ................................................................................. ..................... 3
3.
UPRAVLJANJE JAVNIM DOBRIMA ........................................................... ................................................................................ ..................... 5
4.
CIJENA JAVNOG DOBRA .................................................................. .................................................................................................. ................................ 6
4.1.
5. 5.1.
Cost-benefit i cost-effectiveness analiza ..................................................................... ............................................................................ ....... 7
ODNOS JAVNOG I PRIVATNOG SEKTORA ......................................................... ................................................................. ........ 10 Javno – privatno partnerstvo ................. .................................................................................... ........................................................................... ........ 11
6.
...................................................................................................................... 12 ZAKLJUČAK ......................................................................................................................
7.
LITERATURA................................................................. ..................................................................................................................... .................................................... 13
UVOD
U uslovima tržišne ekonomije, država d ržava i tržište se međusobno trebaju nadopunjavati, jer
tržište nije savršeno u svom djelovanju već proizvodi određene nesavršenosti, pa se
država javlja kao korektor koji njegove nesavršenosti ispravlja . Mnogo je razloga koji ukazuju na neophodnost postojanja javnog sektora
i učešća
države, jer privatni sektor i tržišni mehanizmi nisu u mogućnosti da realizuju sve ekonomske i socijalne funkcije. Pri tome se moraju
imati u vidu sljedeći razlozi:
potreba za uspostavljanjem uspostavljanjem pravnog poretka koji će omogućiti nesmetano funkcionisanje tržišnih tržišnih institucija i mehanizama konkurencije;
s provođenje provođenje
politike raspodjele dohotka i imovine u mjeri u kojoj distribucija
uspostavljena kroz djelovanje tržišnog mehanizma ne odgovara društveno shvaćenoj shvaćenoj pravičnosti;
obezbjeđenje obezbjeđenje stabilnosti u ekonomskim kretan jima;
rješavanje problema tzv. eksternalija;
obezbjeđenje obezbjeđenje javnih dobara. 1
Kada se radi o privatnim dobrima, svaki građanin izražava svoju naklonost prema njima kroz količinu dobara koje želi kupiti i kroz raspoloživa novčana sredstva kojima ih kupuje, i u tom smislu može se govoriti o djelovanju zakonitosti tržišta. Međutim, kad su u
pitanju javna dobra, građani građani ne iskazuju direktno svoje želje želje i potrebe za njima , pa država i javni sektor stupaju stupaju na scenu nagađajući želje potrošača (građana) za javnim dobrima. Upravo se u ponudi javnih dobara i usluga javnog sektora ogleda jedan od osnovnih
nedostataka djelovanja mehanizma tržišta. Naime, određena proizvodnja ili djelatnosti su karakteristične po tome što imaju izuzetan značaj za funkcionisanje društva u cjelini, iz čega proizilazi potreba da se nađu u domenu javnog vlasništva, da se na adekvatan način reguliše njihovo funkcionisanje i da budu organizovane saglasno principima monopola, što se suprotstavlja mehanizmu i principima djelovanja tržišta.
U ovom
radu će biti ukratko predstavljeni pojam i osnovne karakte ristike javnih
dobara, njihova klasifikacija,
načini upravljanja javnim dobrima i formiranje cijene javnog
dobra, te međusobni odnos javnog i privatnog sektora.
1
Bojić, M. JAVNE FINANSIJE, str. 15 1
1. POJAM I KARAKTERISTIKE JAVNIH DOBARA
Javna dobra su dobra ili usluge koje može koristiti svaki član društva i niko ne može biti isključen iz njihove potrošnje .2 Sa ekonomskog aspekta, javno dobro je svako
dobro koje ima karakteristike nekonkurentnosti i neisključivosti (korištenje dobra od strane jednog pojedinca ne isključuje niti umanjuje značaj tog dobra za d rugog pojedinca). Javnim dobrom, dakle, smatra se
svako dobro koje služi većem broju korisnika, čije su
koristi raširene na cijelu društvenu zajednicu i, što je najvažnije, to su o na dobra kod kojih uključivanje novih korisnika u njihovo korištenje ne umanjuje zadovoljstvo i stepen korištenja dotadašnjih korisnika. Na primjer, čist zrak koriste podjednako svi, a uključivanje novog korisnika ne umanjuje mogućnost korištenja tog istog zraka postojećim korisnicima niti proizvodi dodatne troškove.
Javno dobro se mora ponuditi
i učiniti dostupnim svim korisnicima pod jednakim
uslovima, iz čega slijedi da nije lako utvrditi naklonosti i potrebe korištenja pojedinih javnih dobara, dobara, jer ih potencijalni korisnici ne žele otkriti. N aime, niko nije spreman da plati neko javno dobro koje mu je dostupno besplatno. Upravo zato se ta dobra ne mogu
razmjenjivati na tržištu i umjesto tržišta mora se pronaći neki drugi mehanizam kojim bi se korisnici privoljeli da otkriju svoje potrebe za javnim dobrom, a
to je moguće u političkom
procesu odlučivanja (odluke u javnom sektoru donose se u procesu javnog izbora putem glasanja).
U stvarnosti, ne postoji takvo dobro koje je apsolutno nekonkurentno nekonkurentno i
neisključivo.
Savremena ekonomska nauka definiše i sistematizuje javna dobra polazeći od najopštije podjele svih dobara na privatna i javna. S tog aspekta, javna dobra se odlikuju sljedećim karakteristikama:
u njihovom korišćenju važe principi nerivalstva („i ja i ti i drugi“) i neisključivosti (niko ne može biti spriječen u korišćenju);
praktično je nemoguće nemoguće naplatiti njihovo korišćenje; trošak proizvodnje je nedjeljiv, pa je granični trošak jednak nuli .3
2
Ivanić, M. PRINCIPI EKONOMIJE, str. 559.
3
www.globalizacija.com
2
2. KLASIFIKACIJA JAVNIH DOBARA
Obezbjeđenje javnih dobara važno je za funkcionisanje svake države, jer pojedinci zadovoljavaju svoje potrebe upotrebom odgovarajućih javnih dobara i uživanjem odgovarajućih odgovarajućih usluga. U klasifikaciji javnih dobara
moraju se u obzir uzeti dvije činjenice:
1. Ako je dobro klasifikovano kao javno, tada mora biti distribuirano od strane
države na način da bude svima jedako dostupno, pri čemu je granični trošak (trošak dodatnog korisnika) jednak nuli; 2.
Javna dobra i usluge su prioritet državi zbog državnih rashoda za finansiran je tih dobara i zbog postizanja javnih interesa. Iako svi imaju jednako pravo
korištenja, može se javiti situacija pretjeranog iskorištavanja javnog dobra, pa je potrebno pružiti veću količinu dobara i usluga. To za posljedicu može imati smanjenje kvalitet a
javne usluge i veće troškove finansiranja javnog dobra, pa
je država primorana primorana isključiti pojedince iz korištenja javnog dobra. 4
Država može obezbijediti sljedeće vrste javnih dobara:
Čista javna dobra
Nečista javna dobra dobra
Mješovita javna dobra dobra i
Zaslužna (meritorna) javna dobra 5 Čista javna dobra imaju dva karakteristična svojstva - u njihovoj potrošnji nema
isključivosti (svi ih mogu koristiti pod jednakim uslovima) i nema rivaliteta (nema konkurencije, jer ih pruža samo javni sektor ). Čista javna dobra obuhvataju dobra koja nije
moguće obezbi jediti jediti u dovoljnim količinama primjenom principa tržišne efikasnosti, a to su narodna odbrana, policija, sudstvo, zaštita životne sredine i sl. Njihova isporuka ne može se obezbjediti na tršištu, jer ih karakterišu nekonkurentnost u potrošnji (korišćenje javnog dobra od strane jednog lica li ca ne
umanjuje korisnost koju ono pruža drugim licima ) i
neisključivost (nemogućnost nemogućnost da ih bilo ko spriječi da ih koristi ).
4 5
Pauletić, V. JAVNO DOBRO I PRIVATNI INTERES, str. 154 Bojić, M. JAVNE FINANSIJE, str. 15 3
Nečista javna dobra su dobra kod kojih nisu prisutne ili ne u istoj mjeri sve karakteristike javnih dobara.
Tačnije rečeno, iz potrošnje nečistih javnih dobara moguće je
isključiti pojedine potrošače. To su dobra kod kojih, osim elemenata javnosti, postoje i elementi privatnosti.
Drugim riječima, u pitanju su dobra čije bi se obezbjeđenje moglo
organizovati na tržišnim principima (kao kod privatnih dobara),
ali je interes države da ona
budu korišćena od strane svih građana (npr. javni saobraćaj, obrazovanje, zdravstvena zaštita i slično). Mješovita javna dobra su dobra i usluge koje istovremeno imaju karakter i javnih i privatnih dobara
i po pravilu se lokalno obezbjeđuju. Mješovita dobra su ona koja imaju
samo jednu od karakteristika čistih javnih dobara – ili – ili isključivost ili konkurentnost. Kod obezbjeđivanja obezbjeđivanja mješovitih javnih dobara potrebno dobara potrebno je imati u vidu broj potrošača i teritoriju t eritoriju na kojoj se dobro obezbjeđuje. Primjer mješovitog javnog dobra je auto-put. Zaslužna (meritorna) javna dobra su ona čije korištenje država nameće, jer pojedinci od toga imaju koristi. Takav primjer je osnovno obrazovanje.
Sam pristup javnim dobrima uslovljen je je područjem (sektorom) koji distribuira
javno dobro i opskrbljuje opskrbljuje građane, građane, a glavni javni sektori su:
VLAST
– održava opštu, političku i ekonomsku stabilnost države. Efikasnim
javnim djelovanjem i donošenjem odluka u korist javnog interesa, nosioci javnih funkcija omogućuju optimalno zadovoljstvo svojih građana.
ODBRANA I BEZBJEDNOST – svaki – svaki građanin želi se osjećati sigurno i zaštiće no
u području u kojem živi, pa je održavanje spoljne i unutrašnje bezbjednosti (javnog reda i mira, prevencija pr evencija sukoba i kriminala) glavna aktivnot ovog sektora.
ZDRAVSTVO – održava – održava i podiže kvalitet zdravlja populacije meke zemlje.
OBRAZOVANJE
– omogućuje sticanje znanja, vještina i vrijedosti koje su
potrebne ljudima da kvalitetno i uspješno doprinesu ostvarenju radnih r adnih i društvenih uloga.
OKOLINA – pružanje pružanje kvalitetne prirodne okoline i cjelokupna cjelokupna zaštita zaštita okoliša.
4
3. UPRAVLJANJE JAVNIM DOBRIMA
Da bi
upravljanje javnim dobrima od strane države bilo kvalitetno i efikasno, ona
svoje upravljanje mora regulisati državnim aktima i propisima na način da javna dobra zaštiti od svih negativnih učinaka i potencijalnih oštećenja. Prilikom upravljanja javnim dobrima, problemima.
država se može susresti sa nekim
Naime, postoje situacije kada određeni sektori i preduzeća svojim direktnim
uticajem ometaju ili potpuno onemogućuju državi pružanje javnih dobara i usluga. Najčešći problemi problemi s kojima se država država susreće u up ravljanju javnim dobrima su:
pojava „slobodnih jahača“ ili švercera švercera – pojedinci koji koriste javna dobra, a ne
plaćaju ih . Oni znaju da neće biti isključeni iz korištenja javnog dobra, bez obzira da li doprinose njegovom finansiranju ili ne. Ovaj problem d ržava
može riješiti
uvođenjem javnih dobara koje imaju karakteristiku isključivosti (npr. kablovska televizija) ili pomoću pritiska društva (na način da se slobodni jahači djelimično isključe iz zajednice).
eksterni efekti – aktivnosti koje proizvode koris t
ili štetu drugih, s tim da drugi ne
plaćaju za tu aktivnost ili im se ne pokriva trošak tr ošak te aktivnosti ; mogu biti negativni (njihova proizvodnja uzrokuje negativne posljedice po okolinu, pa je društvena granična korisnost od potrošnje javnog dobra manja od privatne granične korisnosti) i pozitivni (djelovanje jednog subjekta indirektno uzrokuje koristi drugima).
tržišni neuspjeh – javlja se kada cijena dobara i usluga ne odražava prave troškove
njihove proizvodnje i potrošnje. U cilju suzbijanja navedenih problema, potrebna je intervencija države u smislu regulacionih mjera, subvencija, poreza, investicija u dobra i usluge i sl. Da bi državna intervencija bila efikasna, efikasna, potrebno je prije njenog provođenja provođenja dobro proučiti sve troškove i koristi koje ona donosi. To se najbolje može vidjeti provođenjem tzv. cost-benefit analize, koja analizom troškova ( cost ) i koristi (benefit ) upoređuje sve prednosti i nedostatke potencijalnog preduzeća u koje koje država planira planira ulagati.
5
4. CIJENA JAVNOG DOBRA
Osnovna razlika između djelatnosti javnog i privatnog sektora ogleda se u prirodi njihove motivacije. Kod djelatnosti privatnog sektora, to je maksimizacija profita, a u
slučaju javnih dobara, njihov motiv često nije vezan za ostvarenje maksimiza cije profita. Formiranje odgovarajućih cijena u javnom sektoru nije u funkciji ostvarenj a što većeg profita, već nastojanja da se, na neki način, poveća obim potrošnje i doprinose razvoju datog javnog sektora. Na drugoj strani, postoji
određen broj javnih djelatnosti ili
funkcija koje ne isključuju mogućnost ostvarivanje profita, pri čemu su nosioci tih funkcija
onemogućeni od strane raz ličitih državnih instanci da slobodno određuju visinu cijene, najviše radi zaštite potrošača i stvaranja uslova za dostizanje društvenog optimuma. Riječ je o privrednim granama i preduzećima poslovanju
koja su najčešće osnovana kao javna, u čijem
država, kao zastupnik opšteg društvenog interesa, ostvaruje uticaj na
određivanje obima proizvodnje, ali i na formiranje cijena. Preduzeća, koja pripadaju sektoru javnih dobara, najčešće imaju monopolski karakter. Tržište javnih dobara i usluga je, po mnogo čemu, specifično: na jednoj strani, prisutna je centralizovana (monopolska) ponuda, a na drugoj - dec entralizovana potražnja.
Rentabilnost preduzeća koja pripadaju javnom sektoru, drugačije se tretira nego kod privatnih, akcionarskih akcionarskih i zadružnih preduzeća zadružnih preduzeća.. Ova preduzeća preduzeća se dvojako tretiraju:
ovoljene su kao javne službe – korišćenjem njihovih proizvoda ili usluga zad ovoljene
određene kolektivne potrebe, potrebe, usljed čega je j e neophodno da se omogući što efikasnije djelovanje pomenutih službi, i to pomoću javne (državne) regulative (npr. željeznički ili PTT saobraćaj su - shodno pravnim kriterijumima - javne službe, jer su ,
između ostalog, u domenu organizacije, upravljanja i kontrole, podvrgnuti
nadzoru države, odnosno nekog državnog organa ).
kao
privredne
djelatnosti
– implicira nemogućnost eliminisanja principa
rentabiliteta, kada je o njima reč. 6 Dva izuzetno značajna ekonomska kriterijuma, u vezi sa cijenama javnog dobra, su:
prodajna cijena ne mora biti jednaka realnim izdacima, usmjerenim na stvaranje i
korišćenje javnih dobara i usluga;
preduzeće, preduzeće, koje pripada javnom sektoru, može, ako socijalni ili drugi faktori to zahtijevaju, poslovati i ukoliko ostvaruje gubitke.
6
Đorđević D., Klincov, R. MIKROEKONOMIJA, str. 362 6
Na
osnovu prethodno navedenog, izvodimo zaključak da je za formiranje cijena u
djelatnostima javnih dobara i usluga
od izuzetnog značaja koncepcija ekonomije
blagostanja, ekonomskog društvenog optimuma i vantržišnih rešenja. Osnovno pitanje, vezano za formiranje cijena, odnosi se na
određivanje optimalnih
cijena javnih dobara i usluga. Kriterijumi, na osnovu kojih određena c ijena javnog dobra ili
usluge može biti smatrana optimalnom, vrlo su različiti, a neki od njih su: 1. cijena treba da 2. visina cijene
„pokriva" troškove stvaranja i korišćenja javnog dobra;
treba da bude usaglašena sa principom maksimizacije finansijskog
rezultata poslovanja, oličenog u profitu; 3. definisani nivo cijene
treba da pruži doprinos poboljšanju ukupnih ekonomskih i
društvenih struktura, u kontekstu realizacije njihovog optimuma; 4. cijena treba da bude indikator rijetkosti resursa, kako u aktuelnom trenutku, tako i
u budućnosti. 7 Optimalno formiranje cijena javnih dobara i usluga, pri
čemu su navedena dobra i
usluge sve češće organizovane u vidu tzv. velikih sistema, podrazumijeva primjenu principa savremenog instrumenata ekonomske analize, u prvom redu - cost-benefit analize i cijene u sjenci.
4.1.
Cost-benefit i cost-effectiveness analiza
Glavna odlika cost-benefit analize
je da se, na osnovu pomenutog modela, vrši
poređenje svih prednosti (benefit ) i troškova (cost ) određenog projekta, prevashodno investicionog. Korišćenje cost - benefit benefit analize često se primenjuje u slučaju velikih javnih radova, u prvom redu - u domenu infrastrukture -
dakle, riječ je o oblastima koje su
najčešće ubrojane u javna dobra i koje odlikuje naglašeniji javni interes i ulaganje društvenog kapitala. Cost-effectiveness analiza je srodna cost-benefit
analizi, a najčešće se upotrebljava
u procesu poređenja i vršenja izbora investicionih altrn ativa. Primjenjuje se u slučaju investicionih projekata koji podrazumevaju unaprij ed
određene ciljeve, identične za sve
mogućnosti, mogućnosti, te je, posredstvom cost -effectiveness analize, potrebno izabrati jednu od njih. Predmet razmatranja cost-benefit, a i cost- effectiveness analize, nisu samo troškovi iskazani posredstvom
tržišnih cijena, već i oni, izraženi različitim oblicima obračunskih
cijena, u koje su ubrojane i cijene u sjenci. 7
Đorđević D., Klincov R. MIKROEKONOMIJA, str. 364 7
Sljedeća dva dijagrama prikazuju jedan od eksternih efekata koji ima značaj u cost benefit analizama, a to je tzv. potro šačev višak višak .
Na dijagramu (a) krivulja T predstavlja
krivulju agregatne potražnje za nekom
od strane 10.000 potrošača. Prvih hiljadu potrošača spremno je da kupuje po cijeni
robom
C1 i vi šoj, drugih hiljadu potrošača po cijeni C2 nivou C5, površina
i višoj, itd. Ukoliko je c ijena formirana na
OKRC5 predstavlja ukupni trošak kupovina , dok je potrošačev višak
predstavljen osjenčenom površinom RC 5C i predstavlja razliku između maksim alnih cijena (koje
su potrošači spremni da prihvate ) i realne (stvarne) cene C 5, po kojoj se odvija
kupovina datog proizvoda. Ipak, cijena C 5
još uvek je visoka, te preostalih pet hiljada potrošača nisu u
mogućnosti da prihvate kupovinu po toj ceni. Ukoliko se, zahvaljujući nekoj novoj investiciji, otvore mogućnosti za sniženje cijene određenog proizvoda ili usluge na nivo C 6 (dijagram (b)), RC5C6R1),
doći će do povećanja iznosa potrošačevog viška (os jenčena površina
pa će kod učešća šest hiljada potrošača u procesu kupovine visina cijene da
iznosi C6. U procesu
istraživanja, na osnovu principa cost -benefit analize, uzeto je u obzir
ovakvo kretanje vrij ednosti
potrošačevog viška, pri čemu je ono tumačeno sa stanovišta
iječ o proizvodima (dobrima) čiji je rast potrošnje u društvene koristi, naravno, ukoliko je r ij
interesu društva. Društvena korisnost korisnost izvedena je iz potrošačkog viška, koji uzima u obzir spremnost
potrošača da plati da plati sumu koja prevazilazi visinu tržišne c ijene, s obzirom na nivo korisnosti čije ostvarenje očekuje, kupujući jedinični proizvod. Uslovno rečeno, visina cijene javnog dobra treba da bude strukturisana
tako da omogućava porast vr iijjednosti potrošačevog
viška. 8 8
Đorđević D., Klincov, R. MIKROEKONOMIJA, str. 369 8
Prilikom izvođenja obračunske cijene javnih dobara, treba uvažiti efekte pozitivnih i negativnih ekstemalija. Shodno tome, u sektorima za koje se vezuje nastanak pozitivnih
eksternalija, obračunska c ijena treba da bude viša u odnosu na cijenu formiranu u uslovima koji podrazumijevaju prisustvo konkurencije, ili je n eophodno sniziti nivo troškova. S tim
u vezi, preporučljivo je uvažavanje efekata d jelovanja opadajućih ili rastućih prinosa u datoj privrednoj grani, s obzirom da, u uslovima manifestac ije
dejstva rastućih prinosa,
dolazi do smanjenja nivoa prosečnih troškova, pri čemu granični troškovi imaju nižu vrijednost u odnosu na preth odno skladu sa nivoom
pomenute troškove. Ukoliko bi cijene bile formirane u
graničnih troškova, one ne bi mogle da „pokriju" stvarne troškove javnih
dobara. Kriterijum valorizovanja investicionog projekta javnih dobara ogleda se u kompariranju realnih
društvenih troškova, na jednoj, i društvene korisnosti, na drugoj
strani. Ukoliko rezultat pomenutog kompariranja predstavlja pozitivna neto korisnost, to je iječ o projektu koji indikator činjenice da suma korisnosti nadmašuje sumu troškova, te je r ij je ekonomski ekonomski prihvatljiv i opravdan.
9
5. ODNOS JAVNOG I PRIVATNOG SEKTORA
Privatni interes od eksploatacije javnog dobra ostvaruje se u svim segmentima
života – javno dobro dostupno je pojedincu na svakom koraku i u svako vrijeme, u neograničenim količinama, a samom besplatnom uslugom od korištenja javnog dobra pojedinac ostvaruje korist.
Postoje tri vrste beneficija koje
se zasnivaju na nekonkurentnosti i neisključivosti, a
istovremeno uzrokuju usavršavanje kvaliteta ponude javnih j avnih dobara:
redukcija rizika – mnoga javna dobra stvaraju pogodnosti prilikom redukovanja ili potpune eliminacije rizika
koji predstavlja „javno zlo“, npr. redukcija zračenja
izazvana efektom staklenika redukuje rizik globalnog zatopljavanja za sve stanovnike Zemlje;
povećanje kapaciteta proizvodnje javnih dobara – primjer je znanje: obrazovanje povećava nacionalne kapacitete i mogućnosti, i podstiče mogućnosti sticanja globalnog znanja;
direktno postizanje korisnosti – npr. – npr. siromaštvo je jedan od problema sa kojima se
bavi država, pa njegovom redukcijom svi mogu steći korisnost i spoznaju is saznanja da je siromaštvo redukovano. redukovano. 9
U međusobnoj kooperaciji javnog i privatog sektora posto je obostrana očekivanja: očekivanja:
javni sektor očekuje od privatnog: da poštuje norme i propise o zaštiti javnih dobara, da se prema javnim dobrima odnosi odgovorno i korektno (izbjegavajući štetne indirektne efekte), da poštuje propisane standarde i ciljeve, da ne iskorištava ili ne monopolizira postojeću situaciju, da propisno i indirektno (putem poreza) plaća eksploataciju eksploataciju javnih dobara; dobara;
privatni sektor očekuje od javnog: da osigura nesmetano i povoljno korištenje javnih usluga, da relocira resurse u svrhu stvaranja povoljne konkurentske
privredne situacije, da utiče na stvaranje novih tržišnih struktura antimonopolskom politikom.
9
Pauletić, V. JAVNO DOBRO I PRIVATNI INTERES, str 164-165. 10
Da bi se navedena očekivanja postigla i održala, privatni i javni sektor često se udružuju u svrhu ostvarivanja međusobne saradnje i ulaze u realizaciju zajedničkih projekata, koji mogu biti:
samostalno finansirani projekti – privatni – privatni
sektor poduzima projekt, a troškovi će
biti pokriveni naknadom naknadom za korištenje javne usluge od strane krajnjeg ko risnika; pri tome je privatni interes ostvaren time što su potpuno pokriveni troškovi projekta, a po njegovom završetku, projekat postaje javno dobro koje pojedinci besplatno koriste, čime je zadovoljen i javni interes.
zajednička ulaganja – privatni i javni sektor sudjeluju u organizaciji i snošenju troškova podjednako. podjednako.
prodane usluge javnom sektoru – privatni sektor prodaje javne usluge, npr. ljekar
koji radi privatno i naplaćuje zdravstvene usluge, koje bi pojedinac u javnoj zdravstvenoj ustanovi mogao ostvariti besplatno.
5.1.
Javno – privatno partnerstvo
Zbog intenzivnog napretka društva, sve su veće potrebe građana za novim i kvalitetnim javnim dobrima i uslugama. U to ime se pojavljuju oblici saradnje javnog i privatnog sektora, koji kombinuju prednosti oba sektora i gdje se iskazuje obostrani
interes. Interes javog sektora je brzo i kvalitetno pružanje usluge građanima, a privatnog partnera je profitabilno profitabilno ulaganje u javne javne objekte s ciljem poboljšanja poboljšanja životnog životnog standarda. Javno – privatno partnerstvo obuhvata dvije dimenzije – stratešku (koordinisanje
političkih ciljeva i određivanje odgovarajuće uloge za svakog partnera) i operativnu (realizacija predviđenih projekata). Prednosti stavaranja javno-privatnog partnerstva su : jedinica
smanjenje troškova lokalnih
vlasti, smanjenje poreskog opterećenja (zbog veće efikasnosti privatnog sektora),
bolji kvalitet opskrbe (bez povećanja poreza ili naknada), razvoj lokalne i nacionalne reputacije privatnih firmi (zbog pružanja kvalitetnih usluga) i sl. Nedostaci u st varanju
uspješnog javno -privatnog partnerstva su: obostrano
nepovjerenje i nedostatak razumijevanja interesa, postojeće zakonske i institucionalne prepreke i sl.
11
6. ZAKLJUČAK
Korisnici javnih dobara zainteresovani zainteresovani su za ona javna dobra gdje njihova korisnost
prelazi cijenu koju oni plaćaju za ta dobra. Građani žele čistiji vazduh, kvalitetno i perspektivno obrazovanje, sigurne saobraćajnice, saobraćajnice, naprednu zdravstvenu zaštitu i sl., a sve to uz najniži trošak.
U stvarnosti, to nije lako izvesti, jer za unapređenje kvaliteta javnih dobara državi trebaju dodatna finansijska sredstva, koja može obezbijediti povećanjem izdataka građana. S druge strane, d ržave
su ionako sve više suočene sa manjkom sredstava u budžetu,
brojnim trendovima u vidu demografskih demografskih promjena, starenja starenja stanovništva, povećanog povećanog broja nezaposlenih, nezaposlenih, opadanja poreskih prihoda i dr.
Jedno od mogućih rješenja koja mogu doprinijeti rješavanju navedenih navedenih problema su različiti oblici i projekti javno – privatnog – privatnog partnerstva, kojima se omogućuje pružanje javnih dobara i usluga, uz ostvarenje efektivnih ušteda i uz veću novčanu vrijednost javnih usluga nego što bi ih imale da su realizovane aktivnostima samo javnog sektora.
12
7. LITERATURA
Bojić, M., (2010.) JAVNE FINANSIJE. Visoka škola za primijenjene i pravne nauke „PROMETEJ“. Banja Luka. SAVREMENI PRISTUP. Đorđević, D., Klincov, R.(2008.) MIKROEKONOMIJA– SAVREMENI Univerzitet za poslovne studije. Banja Luka.
Ivanić, M. (2002.) PRINCIPI EKONOMIJE. Ekonomski fakultet. Banja Luka. Pauletić, V. JAVNO DOBRO I PRIVATNI INTERES (preuzeto sa: http://oliver.efri.hr/~javnisek/zbornik/pauletic.pdf , 04.01.2012.) http://www.rifin.com/gosti-stranica/86-sandra-krtali-javna-dobra-to-nam-dravaprua-a-to-elimo
13
