Italijanski jezik L’ alfabeto – Alfabet A – a, B – bi, C – ci (či), D – di, E – e, F – effe, G – gi (dži), H – acca, I – i, L – elle, M – emme, N – enne, O – o, P – pi, Q – cu (ku), R – erre, S – esse, T – ti, U – u, V – vi/vu, Z – dzeta. Letere straniere – Strana slova J – i lunga, K – kappa, W – dopia vu, X – ics (iks), Y – ipsilon. - samoglasnici – konsonanti.
Pravila citanja i pisanja C+E = če – npr. cena – vecera, C+I = či – npr. cita – grad, C+A = ka – npr. casa – kuca, C+O = ko – compagno – drug, C+U = ku – cuore – srce, CH+E = ke – che – sta, CH+I = ki – chi – ko;
G+E = dže – gelato – sladoled, G+I = dži – giocare – igrati se, G+A = ga – gallina – kokoska, G+O = go – gola – grlo, G+U = gu – guardare – gledati, GL+I = lji – figlio - sin;
SC+E = še – scendere – sici,
GN+smgl. = nj – montagna - planina
SC+I = ši – sciare – skije, S = s, a izmedju dva samoglasnika = z, SS = s – interessante – interesantno;
H – se pri citanju ne izgovara, Q – posle njega obavezno samoglasnik – a,e,i,o ili u, Z i ZZ = c ili dz – zio – stric, mezzo – pola.
Mnozina Mnozina se u Italijanskom jeziku gradi promenom licne zamenice kod glagola i poslednjeg slova kod svake imenice tako sto o prelazi u i; a prelazi u e; e prelazi u i. U sledecim izrazima mnozina se gradi na sledeci nacin: - Chi e’ u jednini postaje chi sono u mnozini; - Dove e’ u jednini postaje dove sono u mnozini; - Che cosa e’ postaje che cose sono u mnozini; - C’e’ se menja u ci sono; - Pridevi koji se zavrsavaju na „o“ poznaju rod i broj, a kojise zavrsavaju na „e“ poznaju samo broj.
Clanovi Clanovi se upotrebljavaju ispred svake imenice i dele se na odredjeni i neodredjeni clan, a u okviru tih podela nalaze se podele po rodu i broju. Inace u razgovoru nije bitno da li cemo upotrebiti odredjeni ili neodredjeni clan, bitno je samo da njegova upotreba bude pravilna prema rodu i broju.
Odredjeni clan - Muski rod jednina – il – primer: Il libro e qui; - Muski rod mnozina – i – primer: I libri sono qui; - Ispred imenica muskog roda u jednini koje pocinju sa Z, GN, SC i S + samoglasnik stoji lo – npr: lo studente; - Varijanta gore pomenutog clana za imenice muskog roda koje pocinju samoglasnikom je l’ – npr: l’ amico; - Za imenice u mnozini ispred kojih u jednini stoji bilo koji od prethodno pomenuta dva clana koristi se gli – npr: gli amici; - Uz imenice zenskog roda u jednini stoji – la – npr: la banana; - Uz imenice zenskog roda u jednini koje pocinju samoglasnikom stavlja se – l’ – npr: l’ amica; - U mnozini za bilo koju od dve pomenute varijante za zenski rod koristi se – le – npr: le amiche.
Neodredjeni clan Neodredjeni clan nema svoje oblike za mnozinu imenica tako da se u mnozini upotrebljavaju varijante za jedninu, uz podelu prema rodu: - Kod imenica muskog roda koristi se – un – npr: un libro; - Kod imenica muskog roda koje pocinju samoglasnikom upotrebljava se – un – npr: un amico; - Kod imenica zenskog roda u upotrebi je – una – npr: una merenda; - Uz imenice zenskog roda koje pocinju samoglasnikom stoji – un’ – npr: un’ amica.
Predlozi Predlozi u Italijanskom jeziku oznacavaju pravac kretanja, gde se nesto ili neko nalazi i pripadnost i to su: - A sto znaci u ili na kada se radi o pravcu kretanja – primer: Io vado a scuola.; - Su – na, kada se radi o mestu gde se nesto ili neko nalazi – primer: Il quaderno e’ sul banco.; - In – u, takodje kada se radi o mestu gde se nesto ili neko nalazi – primer: Il quaderno e’ nella borsa.; - Da – kad se upotrebljava uz ziva bica znaci kod (nekog ili neceg) – npr: Io vado da Marco., a kada se upotrebljava uz bilo sta drugo oznacava odvajanje od necega; - Di oznacava pripadnost kada se radi o zivim bicima – npr: Questo e’ il quaderno della tua amica Jovana, ili govori da je od necega nesto napravljeno – npr: Questo banco e’ di legno.
Predlozi spojeni sa clanovima Kada je potrebno staviti clan i predlog ispred neke imenice oni se spajaju u karakteristicne slozenice: - A • a + il = al nonno – npr.; • a + i = ai nonni; • a + lo = allo zio; • a + l’ = all’ amico; • a + gli = agli zii/amici; • a + la = alla nonna; • a + l’ = all’ amica; • a + le = alle nonne/amiche. - Su • su + il = sul banco; • su + i = sui banchi; • su + lo = sullo zaino; • su + l’ = sull’ armadio; • su + gli = sugli zaini/armadii; • su + la = sulla sedia; • su + l’ = sull’ automobile; • su + le = sulle sedie/automobili. - In • in + il = nel giardino; • in + i = nei giardini; • in + lo = nello zaino; • in + l’ = nell’ armadio; • in + gli = negli zaini/armadii; • in + la = nella borsa; • in + l’ = nell’ automobile; • in + le = nelle borse/automobili. - Da • da + il = dal nonno; • da + i = dai nonni; • da + lo = dallo zio; • da + l’ = dall’ amico; • da + gli = dagli zii/amici; • da + la = dalla nonna; • da + l’ = dall’ amica; • da + le = dalle nonne/amiche. - Di • di + il = del nonno; • di + i = dei nonni; • di + lo = dello zio; • di + l’ = dell’ amico; • di + gli = degli zii/amici; • di + la = della nonna; • di + l’ = dell’ amica; • di + le = delle nonne/amiche. Reci quello i bello se ponasaju kao predlog spojen sa clanom. Oblik ovih reci zavisi od imenice ispred koje stoje, tj. od clana koji se stavlja ispred imenice.
Zamenice Zamenice se u Italijanskom jeziku kao i u Srpskom koriste da bi zamenile odredjene imenice. U Italijanskom jeziku postoji vise vrsta zamenica i to su: licne, povratne, naglasene i nenaglasene zamenice u okviru direktnog i indirektnog objekta, relativne i udvojene zamenice.
personali - licne io (ja) tu (ti) lui (on) lei (ona) noi (mi) voi (vi) loro (oni) loro (one)
Oggeto diretto Direktan objekat atonici – tonici – nenaglasene naglasene mi (me) me (mene) ti (te) te (tebe) lo (ga) lui (njega) la (je) lei (nje) ci (nas) noi (nas) vi (vas) voi (vas) li (ih) loro (njih) le (ih) loro (njih)
Oggeto indiretto Indirektan objekat atonici – tonici – nenaglasene naglasene mi (mi) a me (meni) ti (ti) a te (tebi) gli (mu) a lui (njemu) le (joj) a lei (njoj) ci (nam) a noi (nama) vi (vam) a voi (vama) gli (im) a loro (njima) gli (im) a loro (njima)
reflessivi – povratne mi (se) ti (se) si (se) si (se) ci (se) vi (se) si (se) si (se)
Naglasene i nenaglasene zamenice u okviru direktnog i indirektnog objekta se ne upotrebljavaju u prvoj recenici, gde se mora spomenuti imenica, koju zamenica predstavlja u drugoj recenici. - Relativne zamenice – kod ovih zamenica „che“ (koji/koja u prevodu) se zamenjuje sa „il quale/la quale“ u drugoj recenici, i to kad nema predlog ispred sebe; a kada ima predlog u jednini je „a cui“ (kojem/kojoj u prevodu) ili „al quale“ (ubacuje se predlog spojen sa clanom), a u mnozini „dai quali“ („kojima“ u prevodu) ili „da cui“ – bez clana („kod kojih“ u prevodu). - Udvojene zamenice su 2 nenaglasene zamenice koje stoje jedna pored druge, a koreni udvojenih zamenica su (tako pocinje svaka udvojena zamenica u zavisnosti od roda i broja): me, te, glie (se), ce, ve, glie (se). Postoje i zamenice to jest recce „ci“ i „ne“ kojima zamenjujemo imenice, koje imaju predlog ispred sebe. Predlog „a“ i „in“ – koji odredjuje geografski pojam i odredjena imenica, u drugoj recenici se zamenjuju sa „ci“. Svi ostali predlozi sa odgovarajucom imenicom zamenjuju se sa „ne“. Kod zamenica kada persiramo koristimo trece lice jednine, a u fasistickim krugovima drugo lice mnozine izrazava se kao u srpskom jeziku – drugim licem mnozine. U oba slucaja prvo slovo persirajuce zamenice se pise velikim slovom.
Prisvojni pridevi Prisvojni pridevi se koriste kada zelimo da kazemo kome nesto pripada. I prema rodu i broju to su: Mi o/a – moj/moja; Tu o/a – tvoj/tvoja; Su o/a – njegov, njegova/njen, njena; Mi ei/e – moji/moje; Tu oi/e – tvoji/tvoje; Su oi/e – njegovi, njegove/njeni, njene.
Brojevi zero, uno, due, tre, quattro, cinque, sei, sette, otto, nove, dieci, undici dodici, tredici, quattordici, quindici, sedici, diciassette, diciotto, diciannove, venti, ventuno, ventidue, ventitre’, ventiquattro, venticinque, ventisei, ventisette, ventotto, ventinove, trenta.., quaranta.., cinquanta.., sessanta.., settanta.., ottanta.., novanta.., cento...., mille...., duemila...., tremila...
Glagoli Infinitiv Infinitiv je osnovni (nepromenjeni) glagolski oblik. U italijanskom jeziku infinitiv ima infinitivnu osnovu i infinitivni nastavak, koji se menja i odredjuje konjugaciju glagola. Za prvu konjugaciju infinitivni nastavak je ARE, za drugu ERE, a za trecu IRE. Infinitiv glagola je promenjljiv i menja se po glagolskim oblicima – vremenima, a u svakom vremenu imamo pomocne, modalne, prelazne odnosno neprelazne i nepravilne glagole. --------------------------------------------------------------------------------
Glagolski oblici – vremena --------------------------------------------------------------------------------
Presente – Sadasnje vreme Sadasnje vreme oznecava radnju koja se odvija u trenutku govora i gradi se tako sto se na infinitivnu osnovu dodaju nastavci: - Za prvu konjugaciju o, i, a, iamo, ate, ano; - Za drugu konjugaciju o, i, e, iamo, ete, ono; i - Za trecu konjugaciju o, i, e, iamo, ite, ono. U sadasnjem vremenu kod poslednjeg nastavka za konjugaciju i vreme „ano“ srednje „n“ se udvaja kod sledecih glagola: sapere (sanno), avere (hanno), fare (fanno), andare (vanno), dare (danno) i stare (stanno).
Pomocni glagoli Postoje 2 pomocna glagola u italijanskom jeziku i to su Avere i Essere. Oni se u sadasnjem vremenu menjaju na sledeci nacin: Essere (biti) Avere (imati) - Io sono (ja sam); Io ho (ja imam); - Tu sei (ti si); Tu hai (ti imas); - Lui/Lei e’ (on/ona je); Lui/Lei ha (on/ona ima); - Noi siamo (mi smo); Noi abbiamo (mi imamo); - Voi siete (vi ste); Voi avete (vi imate); - Loro sono (oni/one su). Loro hanno (oni/one imaju).
Modalni glagoli Iza modalnih (nepotpunih) glagola u italijanskom jeziku stoji infinitiv glagola koji bi trebalo da se menja u nekom od postojecih vremena. medjutim to menjanje preuzima modalni glagol i ovo je slucaj u svim glagolskim oblicima – vremenima. Modalni glagoli su volere, dovere, potere i sapere i u sadasnjem vremenu se menjaju na sledeci nacin: Volere (zeleti hteti) Sapere (znati) - Io voglio (ja zelim); Io so (ja znam); - Tu vuoi (ti zelis); Tu sai (ti znas); - Lui/Lei vuole (on/ona zeli); Lui/Lei sa (on/ona zna); - Noi vogliamo (mi zelimo); Noi sappiamo (mi znamo); - Voi volete (vi zelite); Voi sapete (vi znate); - Loro vogliono (oni/one zele). Loro sanno (oni/one znaju).
-
Dovere (morati) Io devo (ja moram); Tu devi (ti moras); Lui/Lei deve (on/ona mora); Noi dobbiamo (mi moramo); Voi dovete (vi morate); Loro devono (oni/one moraju).
Potere (moci) Io posso (ja mogu); Tu puoi (ti mozes); Lui/Lei puo (on/ona moze); Noi possiamo (mi mozemo); Voi potete (vi mozete); Loro possono (oni/one mogu).
Nepravilni glagoli Nepravilni glagoli su izuzetak od pravila menjanja glagola u razlicitim vremenima. Oni u sadasnjem vremenu relativno ne postoje.
Prelazni i neprelazni glagoli Prelazni glagoli su oni koji odgovaraju na pitanja koga? ili sta?, tj. prave objekat, a neprelazni glagoli ne daju odgovore na data pitanja, tj. ne prave objekat. Ovo je slucaj u svim vremenima.
Passato prossimo – Blisko proslo vreme Ovo vreme oznacava glagolsku radnju koja se desila u bliskoj proslosti. Gradi se od sadasnjeg vremena pomocnog glagola avere ili essere, i participa proslog glagola koji se menja. Particip prosli se gradi od infinitivne osnove glagola koji se menja, i nastavka: za I konjugaciju ATO, za drugu UTO, a za III konjugaciju ITO. Sa pomocnim glagolom essere menjaju se glagoli kretanja, povratni i neprelazni glagoli, a pri tom particip prosli poznaje rod i broj. Svi ostali glagoli se menjaju sa pomocnim glagolom avere, pri tom je particip prosli uvek u jednini muskog roda.
Nepravilni glagoli Nepravilni glagoli u ovom vremenu su: -
Decidere – deciso – odluciti; Chiudere – chiuso – zatvoriti; Aprire – aperto – otvoriti; Fare – fatto – ciniti; Leggere – letto – citati; Prendere – preso – uzeti; Metere – messo – staviti; Spendere – speso – trositi; Scrivere – scritto – pisati; Chiedere – chiesto – traziti (uslugu); Dire – detto – reci; Transcorrere – transcorso – provesti; Bere – bevuto – piti;
Coprire – coperto – pokriti; Scoprire – scoperto – otkriti; Essere – stato – biti; Vedere – veduto/visto – videti; Rimanere – rimasto – ostati; Vincere – visto – pobediti; Accendere – aceso – upaliti; Spegnere – spento – ugasiti; Rispondere – risposto – odgovoriti; Scegliere – scerto – birati; Prometere – promesso – obecati; Scometere – scomesso – kladiti se...
Imperfetto - Imperfekat Imperfekat oznacava glagolsku radnju koja se desila u blizoj proslosti, ali ista nije zavrsena. On se gradi tako sto se od infinitiva - infinitivnog nastavka glagola bilo koje konjugacije oduzme poslednja 2 slova i dodaju se nastavci: vo, vi, va, vamo, vate, vano.
Nepravilni glagoli Imperfekat ima samo jedan nepravilan glagol i to je essere. Menja se na sledeci nacin: Io ero; Noi eravamo; Tu eri; Voi eravate; Lui/Lei era; Loro erano.
Trapassato prossimo – Dalja proslost Ovaj glagolski oblik oznacava glagolsku radnju koja se dogodila u malo daljoj proslosti. Gradi se od imperfekta pomocnog glagola avere ili essere (uslovi odabira upotrebe jednog od ovih glagola su isti kao kod Passato prossimo), i participa proslog glagola koji se menja.
Nepravilni glagoli Kod ovog glagolskog oblika nepravilna gradnja participa proslog je ista kao kod Passato prossimo.
Passato remoto – Davno proslo vreme Davno proslo vreme oznacava glagolsku radnju koja se desila u dalekoj proslosti. Ovo vreme se koristi u J Italiji – u S Italiji ga ne koriste, cak ga i ne znaju, a umesto njega upotrebljavaju Passato prossimo. Gradi se od infinitivne osnove glagola koji se menja i nastavaka: - Za I konjugaciju: ai, asti, o, ammo, aste, arono; - Za II konjugaciju: ei (etti), esti, e (ette), emmo, este, erono (ettero); - Za III konjugaciju: ii, isti, i, immo, iste, irono.
Nepravilni glagoli Jedini nepravilan glagol ovog glagolskog oblika je essere i menja se ovako: Io fui; Noi fummo; Tu fosti; Voi foste; Lui/Lei fu; Loro furono. Ovaj glagol se cesto koristi kada govorimo da je neko upokojen.
Futuro – Buduce vreme Futur oznacava glagolsku radnju koja ce se desiti u buducnosti. Gradi se tako sto se od infinitiva glagola izostavi infinitivni nastavak (ARE, ERE ili IRE) i doda se ER u I i II, a IR u trecoj konjugaciji. Zatim se na ove modifikovane glagole dodaju nastavci: o’, ai, a’, emo, ete, anno (uvek sa 2 „n“).
Nepravilni glagoli Nepravilni glagoli u ovom glagolskom obliku su: -
Rimanere – rimaro’ – ostati; Andare – andro’ – ici; Volere – vorro’ – zeleti; Venire – verro’ – doci; Tenere – terro’ – drzati; Dire – diro’ – reci; Fare – faro’ – ciniti;
Bere – berro’ – piti; Essere – saro’ – biti; Avere – avro’ – imati; Sapere – sarro’ – znati; Potere – potro’ – moci; Dovere – dovro’ – morati; Vedere – vedro’ – videti.
Napomena: Svi navedeni glagoli su prikazani u prvom licu jednine, medjutim u praksi se oni koriste
u svim licima – prema pomenutim pravilima gradjenja futura. Slikoviti prikaz Glagolskih oblika – vremena
Passato remoto npr: Andai
Trapassato prossimo
Imperfetto
Passato prossimo
Presente
npr: Avevo parlato
npr: Parlavo
npr: Ho parlato
npr: Parlo
Futuro anteriore npr: Avrai prlato
Futuro npr: Parlerai
Napomena: Slozeno vreme se pojavljuje uvek pre prostog vremena u kome se nalazi pomocni glagol.
Imperativo – Zapovedni nacin Imperativom naredjujemo, zapovedamo ili molimo nekog da nesto uradi. On se menja na sledeci nacin - radi lakseg pamcenja uporedicemo ga sa sadasnjim vremenom: I konjugacija (Parlare) Presente parlo parli parla parliamo parlate parlano
II konjugacija (Vedere)
Imperativo / parla (non parlare) parli parliamo parlate parlino
Presente vedo vedi vede vediamo vedete vedono
Imperativo / vedi (non vedere) veda vediamo vedete vedano
III konjugacija (Partire) Presente parto parti parte partiamo partite partono
Imperativo / parti (non partire) parta partiamo partite partano
- Glagoli andare, fare, dare, dire i stare imaju jednoslozne imperative: va, fa, da, di, sta, koji udvajaju prvo slovo svake zamenice osim „gli“. - Povratni glagoli u imperativu se menjaju na isti nacin, kao osnovni glagoli – u zavisnosti od konjugacije, ali se dodaju povratne zamenice: u 3. licu jednine i mnozine ispred, a u svim ostalim licima iza glagola. U drugom licu jednine se i kod povratnih glagola u odricnom obliku koristi infinitiv, samo sa povratnom zamenicom (npr. Non alzarsi). - Princip menjanja imperativa sa udvojenim zamenicama je slican kao kod povratnih glagola samo sto se dodaje udvojena, a ne jedna, zamenica ispred, odnosno iza glagola. Inace u drugom licu jednine takodje se koristi infinitiv, samo sada sa udvojenom zamenicom (npr: Non prendersela). - Nepravilne imperative grade pomocni glagoli avere i essere i to na sledeci nacin: • Essere o / -(prvo lice nema), sii, sia, siamo, siate, siano; • Avere o / -(prvo lice nema), abbi, abbia, abbiamo, abbiate, abbiano.
Condicionale – Kondicional Kondicional izrazava zelju subjekta da se nesto dogodi i ujedno uslov za vrsenje te radnje. Gradi se tako sto se od glagola, bilo koje konjugacije, iz infinitivnog nastavka oduzme poslednje slovo i dodaju se nastavci: ei, esti, ebbe, emmo, este, ebbero.
Aktiv i pasiv Prosto vreme u aktivu, u pasivu postaje slozeno i glagol iz aktiva se tada menja sa essere ili venire. Slozeno vreme iz aktiva ostaje slozeno u pasivu, s tim sto se glagol iz aktiva (u datom vremenu) menja samo sa essere. Primer: Aktiv
Pasiv
Picchio (prezent) Ho picchiato
Sono picchiato (blisko proslo vreme) Vengo picchiato Sono stato picchiato
