UVOD
MALA GRAMATIKA ITALIJANSKOG JEZIKA
Svi se slaţemo da je italijanski italijanski jezik veoma lep i melodiĉan. melodiĉan. To je jezik koji pripada romanskoj romansko j grupi kao i francuski, španski, portugalski i rumunski, a razvio se iz iz latinskog jezika, tako da mnoge reĉi u jezicima koji ne pripadaju pomenutoj grupi mogu da budu prepoznatlive po svojoj osnovi preuzetoj iz latinskog jezika.
Melodiĉnost italijanskog italijanskog jezika potiĉe i od toga što svaka reĉ praktiĉno završava vokalom i što jezik ne poznaje slogove sa po nekoliko konzonanata bez vokala ( kao na pr. naše reĉi prst ili čvrst , grm, grm, trn , vrh ili spr emanje emanje …). Italijanske reĉi se lako izgovaraju i nadovezuju, i u izgovoru se ne oseti nikakva prepreka (N.pr. Io (N.pr. Io studio l’ italiano ….) , tako da reĉenice imaju tu posebnu melodiku i ritam. Italijanska gramatika, ipak, nije tako jednostavna jednostavna i nije u potpunosti preuzela latinske konstrukcije, a osim toga, ima i dosta izuzetaka od pravila, i mada se konstrukcija konstrukcija reĉenice ne razlikuje mnogo od naše, nije uvek moguće da se prevede kontekst kao u našem jeziku.
Postoje veoma dobri udţbenici i gramatike koje detaljno detaljno obraĊuju obraĊu ju italijanski italijanski jezik a ova “mala gramatika” namenjena namenjena je studentima –poĉetnicima, –poĉetnicima, kao mala mala pomoć uz udţbenik udţbenik “ Un giorno giorno in Italia”. Olgica Kapetanić, Prof. Italijanskog jezika
SADRŢAJ Uvod ITALIJANSKI JEZIK Abeceda Glasovi i znaci Samoglasnici (vokali) i suglasnici (konsonanti) Izgovor samoglasnika samoglasnika i suglasnika Diftonzi, polusamoglasnici i prividni dvoglasnici Izgovor slova slova Q,H,Z i kombinacije slova Kombinacija slova c, g sa vokalima vokalima E, i I - palatalizacija Izgovor: Ca, co, cu , che, chi - cia, cio, ciu, ce, ci Ga, go, gu, ghe, ghi - gia, gia, gio, gio, giu, ge, gi
Kombinacija slova za dobijanje glasa “Š” Sc+i/e 1
MORFOSINTAKSA
ĈLAN OdreĊeni ĉlan - Oblici odreĊenog ĉlana Primeri
NeodreĊeni ĉlan - Oblici neodreĊenog ĉlana Primeri
Upotreba odreĊenog ĉlana Primeri
Upotreba partitivnog ĉlana Primeri IMENICE
PREDLOZI I PREDLOZI PREDLOZI SA ĈLANOVIMA PRIDEVI PRISVOJNI PRIDEVI KOMPARACIJA PRIDEVA GLAGOLI Konjugacije
Naĉin Vremena PREZENT Pravilni glagoli Nepravilni glagoli Inkoativni glagoli
Pomoćni glagoli Prezent pomoćnih glagola ESSERE – AVERE IMPERATIV primeri
PROŠLO SLOŢENO VREME PASSATO PROSSIMO GraĊenje participa Primeri Nepravilni participi Primeri
2
ABECEDA GLASOVI I ZNACI ABECEDA, glasovi i znaci, izgovor
Italijanska abeceda ima 21 slovni znak, iako u izgovoru ima ima više više glasova tako da se koriste zdruţena slova za dobijanje tih glasova koji odgovaraju i glasovima u našem jeziku. ABECEDA
A a B bi
H akka I I
Q ku R erre
C ĉi
L elle
S esse
D di E e F effe
M emme N enne O o
T ti U u V vu
G dţi
P pi
Z dzeta dzet a
SAMO AM OGLASNI GLASNICI CI (VO (VOKALI KAL I ) i SUG SUGL L ASNI ASNICI CI (KONS (KONSO ONANTI) NANTI ) Italijanski jezik jezik ima 5 vokala (samoglasnika) i 16 konsonanata konsonanata (suglasnika). Vokali – a, e, i, o, u izgovaraju se kao i u srpskom jeziku, s tim što postoje neznatne razlike u izgovoru zatvorenih vokala e, o kao i u izgovoru diftonga diftonga (dvoglasnik) i triftonga (troglasnik), tj. po dva ili tri vokala u kombinaciji i-a i-e, i-o, i-u (kada “i” dobija znaĉenje poluvokala pa se
izgovara kao naše J), ili prividnih dvoglasnika , kada se svaki svaki vokal izgovara izgovara pojedinaĉno. Diftonzi, polusamoglasnici i prividni dvoglasnici Primeri:
Diftong : piacere, piede, piove, piuma ( izgovor je je najbliţi našem našem pj – pjaćere, pjede, pjove, pjuma - zadovoljstvo, stopalo, pada kiša, pero ) Triftong: aiuola, piuolo, miei , tuoi ( izgovor: ajuola, pijuolo, mjei, tuoij – leja, – leja, koĉić, moji, tvoji) Prividni dvoglasnik: violino, trionfo, patria, riunione, paura, aereo (violina, trijumf, domovina, sastanak, strah, avion ). Izgovor slova slova Q, H, Z i kombinacija slova
U italijanskom italijanskom jeziku postoje u pisanju i izgovoru izgovoru neka slova slova koja mi nemamo u našoj našoj abecedi, kao slovo n.pr. Q ( koje izgovara se kao “ku” ali iza “q” “q” uvek mora da sledi vokal vokal “u”, posle posle koga mogu da slede slede svi ostali vokali, vokali, - a, e, i ,o - osim “u”) . N.pr. questo, questo, quell quello o quanto, quanto, quadro, quadro, quota, quota, obliquo obliquo,, quinto, quinto, requi requisito, sito, Izgovara se kratko, kao kue, kua, kuo, kui bez obzira da li se slog nalazi na na poĉetku reĉi, u sredini ili na kraju.
3
Italijanko slovo “Z” izgovara se kao naše slovo “c” i kao “dz”. N.pr. zio, zia, zucchero, zanzara, zelo, zoccolo ( stric, strina, šećer, komarac, polet, cokula )
(na poĉetku reĉi uglavnom se izgovara kao “dz”) U reĉima grazie, delizioso, ragazzo, pietanza, lezione, Venezia (hvala, izvrstan, mladić, namirnica, ĉas, Venecija ) izgovara se kao “C” . U reĉima gde je slovo “z” udvojeno i nalazi se izmeĊu vokala, izgovara većinom se kao “c”. N.pr. palazzo, ragazza, disprezzo (palata, devojka, prezir) iako u reĉi azzeccare (=potrefiti) izgovara se kao “dz”.
TakoĊe, postoji slovo H koje se nikada ne izgovara, pa se zato i naziva “nemo ili muklo H” ili “acca muto”, ali je znaĉajno u pisanju kao pomoćno slovo, pogotovo u grupama kod zdruţenih slova, radi dobijanja odreĊenih glasova (n.pr. chi – ki =ko). Kod reĉi stranog porekla, slovo “H” se koristi u pisanju ali se uglavnom ne izgovara. N. pr. Hotel (ĉita se otel ) Drugi znaci tj. slova koja ne pripadaju italijanskoj abecedi (j – i lunga, k - cappa,w-vu doppia, x- ics, y-ipsilon) mogu da se upotrebljavaju jedino u stranim reĉima, reĉima stranog porekla i u nekim prezimenima. Retki su italijanski nazivi u kojima se koristi slovo “j” . Npr. - Jesolo (mesto blizu Venecije) ili Jovanotti ( prezime). Kombinacija slova c,g sa vokalima e, i i palatalizacija
Ć/Ĉ – DŢ/Đ Nešto sloţeniji za pisanje su glasovi kao što su naši ĉ-ć, dţ-Ċ, š, lj i nj za koje se koriste zdruţena slova. U italijanskom izgovoru ne postoji razlika u izgovoru izmeĊu Ĉ i Ć, DŢ i Đ, već je to - u odnosu na naš jezik – nešto izmeĊu, kao što je i izgovor za Š nešto mekši u odnosu na naš. Za glasove ĉ/ć i Ċ/dţ ne postoji odreĊeni samostalni znak , već se ti glasovi dobijaju tako što se koriste vokali I i E koji dovode do takozvane palataliazacije slova “C” i “G”. Kada ne ţelimo palatalizaciju, izmeĊu slova C ili G i vokala e , i ubacujemo nemo H. Ca,co,cu izgovara se kao ka, ko, ku Prim.: carta, costa, cultura (papir, obala, kultura)
Ce, ci
izgovara se kao ĉe, ĉi Prim. : cemento, cinema (cement, bioskop)
Ga, go, gu izgovara se kao ga, go, gu Prim.: ra gazzo, governo, au guri (mladić, vlada, ĉestitke) Ge, gi
izgovara se kao Ċe, Ċi Prim. : Genova, gente, E gitto, girasole (Đenova, ljudi, Egipat, suncokret)
4
Cia, cio, ciu izgovara se kao ća,ćo,ću Prim. Camicia, bacio, fanciullo (košulja, poljubac, dete)
Gia, gio, giu izgovara se kao Ċa, Ċo, Ċu Prim. Man giare, giovani, giudice (jesti, mladi, sudija)
Cie, gie
izgovara se kao će ,Ċe Prim. Camicie, cilie gie (košulje, trešnje)
( u ovom sluĉaju slovo “i” se praktiĉno ne ĉuje – pa se reĉi izgovaraju kao kamiće, čilieđe, ali u reĉi cielo – nebo – u izgovoru se ĉuje i nenaglašeno “i” – ćielo; takoĊe, i u reĉima koje u jednini završavaju na -cia, -gia, u mnoţini - cie, -gie u izgovoru se ĉuju ova vokala: n. pr. farmacia - farmacie , bu gia – bu gie - farmaćia, farmaćie – apoteka/e , buĊia , buĊie – laţ,laţi ) Da bi dobili zvuk K ili G uz vokale “e” i “i” moramo da koristimo nemo H, koje se piše ali se ne izgovara, pa se shodno tome ni ne ĉuje. Che, chi izgovara se kao ke, ki Prim. Stanche, elenchi, (umorne, spiskovi) Ghe, ghi izgovara se kao ge, gi Prim. Botte ghe, ghirlanda (prodavnice, venac)
U sluĉaju gde imamo iza “i” još neki vokal, “I” se izgovora kao “j” Chia, chie,chio, chiu izgovara se kao kja, kje, kjo, kju Prim. Chiamare, chiedere, inchiostro, chiuso ( kjamare, kjedere, inkjostro, kjuzo – zvati, pitati, mastilo, zatvoreno) Ghia, ghie, ghio, ghiu* izgovara se kao gja, gje, gjo, gju Prim. Ghiaccio, ghiera, ghiotto (gjaćo, gjer a, gjotto – led, prstenasti okov, alav - * teoretski postoji kombinacija ghiu – ali nema reĉi sa takvom kombinacijom slogova)
Kombinacija slova za dobijanje glasa “Š” Sc+i/e Naše slovo “Š” dobija se kombinacijom nekoliko slova. Za dobijanje glasa “Š” treba da se koriste zdruţena slova sc+ vokal i ili e koji dovode do palatalizacije. Kod izgovora slogova “ša, šo, šu ” vokal “i” ili “e” se jedva primetno ĉuju i praktiĉno se ne naglašavaju u izgovoru. Scia, scio, sciu izgovara se ša, šo, šu Prim. Scia bola, sciocco, a sciugamano ( sablja, glup, peškir)
Sce, sci
izgovara se še, ši Prim. Scena, u scire (scena, izlaziti)
Ponekada se u reĉi sa glasom “š” koriste oba vokala: i i e: Prim. Scienze, scientifico, scienziato (nauka, nauĉni, nauĉnik) i tada se u izgovoru ĉuje, ali nenaglašeno, i slovo “i”. Jedino slovo i zvuk koji ne postoji u italijanskom jeziku, u odnosu na naš, je Ţ, iako, koristeći n.pr. stranu reĉ “ garage”(garaţa) i oni će izgovoriti “garaţ”.
5
MORFOSINTAKSA
ČLAN (L'ARTICOLO) U italijanskom jeziku, za razliku od našeg, postoji ĉlan koji sluţi za oznaĉavanje imenice po rodu i broju. Tako razlikujemo dve vrste ĉlana, odreĊeni i neodreĊeni. Oblici odreĊenog ĉlana 1) ODREĐENI ĈLAN (articolo determinativo) oznaĉava bliţe predmet ili biće, kao već
poznate ili taĉno odreĊene, i slaţe se u rodu i broju sa imenicom. Jednina Il
Lo / l’ La/ l’
primer: il ragazzo lo studente, l’amico la ragazza, l’amica
Mnoţina
primer:
I Gli – gli Le - le
i ragazzi gli studenti , gli amici le ragazze, le amiche
Primeri: Il ragazzo che vedi è mio fratello. Mladić kojeg vidiš je moj brat (ovaj ovde). Il libro di Umberto Eco è molto interessante. Knjiga Umberta Eka je veoma interesantna. (ova
knjiga, o kojoj smo priĉali) Lo studente ha dimenticato il libro. Student je zaboravio knjigu (malo pre pomenutu). L’amico vero è un vero tesoro. Pravi prijatelj je pravo blago (jedan jedini je pravi) La mamma di Maria è molto gentile. Marijina mama je veoma ljubazna (poznajemo mamu) L’isola di Capri è bellissima. Ostrvo Kapri je prelepo (poznato svima) I test sono difficili. Testovi su teški ( - testovi pred nama). Gli studenti al terzo anno sono molto bravi. Studenti na trećoj godni su veoma dobri. ( naši studenti, poznati studenti) Le amiche mi scrivono spesso. Prijateljice mi pišu često (moje prijateljice, o kojima govorili).
smo
Oblici neodreĊenog ĉlana 2) NEODREĐENI ĈLAN (articolo indeterminativo) oznaĉava imenicu koja se bliţe
odreĊuje sa znaĉenjem «jedan, jedna, jedno» ili imenicu sa neodreĊenim znaĉenjem «neki, neka, neko». NeodreĊeni ĉlan se takoĊe slaţe u rodu sa imenicom , ali se koristi samo za jedninu, u mnoţini kao oblik ne postoji, pa moţe da se izostavi, ili da se koristi partitivni ĉlan - predlog «di» spojen sa odreĊenim oblicima ĉlana. Jednina un uno
primer: un ragazzo, un anno uno studente ali un amico Una , un’ una ragazza, un’amica
Mnoţina Dei degli delle
6
primer: dei ragazzi degli studenti, degli amici delle ragazze,delle amiche
Primeri: Ho incontrato un ragazzo. Srela sam jednog (nekog ) mladića. Ho visto un uomo sconosciuto. Videla sam jednog (nekog) nepoznatog čoveka. Ho uno zio molto simpatico. Imam (jednog) veoma simpatičnog strica. Ho trovato una matita. Našla sam jednu (neku) olovku. Ho incontrato un’amica. Sreo sam jednu (neku) prijateljicu.
Upotreba partitivnog ĉlana U mnoţini moţemo da izostavimo ĉlan, ili da koristimo partitivni ĉlan na sledeći naĉin: Ho incontrato dei ragazzi. Srela sam (neke) mladiće. Ho visto degli uomini sconosciuti. Videla sam (neke) nepoznate ljude. Ho degli zii molto simpatici. Imam (neke) veoma simpatične stričeve. Ho trovato delle matite. Našla sam (neke) olovke. Ho incontrato delle amiche. Sreo sam (neke) prijateljice.
U reĉenici, kada prvi put pominjemo nešto tada koristimo neodreĊeni ĉlan a kada o tome ponovo govorimo onda koristimo odreĊeni ĉlan. Primeri: Ho comprato una borsa. La borsa è di pelle. Kupila sam (jednu) tašnu. (Ta) tašna je od kože. Ho conosciuto uno studente straniero. Lo studente è italiano. Upoznala sam nekog stranog studenta. (Taj) Student je italijan. Ho trovato un ombrello. L’ombrello è di colore rosso. Našla sam (neki) kišobran. (Taj) Kišobran je crvene boje. Ho preso un gelato di fragola. Il gelato mi piace molto. Uzela sam sladoled od jagode. (Taj) Sladoled mi se veoma dopada. Vedo delle belle ragazze. Le ragazze sono le sorelle di Marco. Vidim neke lepe devojke. (Te) devojke su Markove sestre . Abbiamo incontrato degli studenti. Gli studenti vanno a lezione. Sreli smo (neke) studente. (Ti) Studenti idu na predavanja. Hanno portato dei libri nuovi. I libri sono in italiano. Doneli su (neke) nove knjige. (Te) knjige su na italijanskom.
7
UPOTREBA ODREĐENOG ČLANA OdreĊeni ĉlan se redovno koristi ispred imenica, ali se u nekim sluĉajevima izostavlja. Najvaţnija pravila o upotrebi ĉlanova: 1. Ispred liĉnih imena ĉlan se ne koristi N. pr. Io mi chiamo Maria. Marco è tuo fratello. / Ja se zovem Marija. Marko je tvoj brat. /
Ako ispred lićnog imena stoji atribut, ĉlan se upotrebljava: N.pr. Il buon Giovanni, la brava Maria /dobri Đovani, vredna Marija/ Ĉlan ispred liĉnog imena moţe da se koristi ako se ime koristi u prenesenom smislu ili kada pominjeno izuzetno poznatu liĉnost, ili nekoga ko nam je blizak i svima poznat. N. pr. Ho comprato un Dante , un Raffaello ( = un libro di Dante / Divina Commedia/, un quadro di Raffaello) Kupio sam jednog Dantea, jednog Rafaela ( = kupio sam Danteovu knjigu
Boţanstvena komedija, jednu Rafaelovu sliku) . Il Caravaggio ha lasciato molti dipinti. KaravaĊo je ostavio mn ogo slika. Ho ascoltato la Madonna. Ho incontrato la Maria. Slušala sam (poznatu pevaĉicu) Madonu. Srela sam (našu) Mariju. 2) Kod prezimena upotreba ĉlana je promenljiva. Najĉešće se izostavlja, a ako se koristi
ĉlan ispred prezimena to onda oznaĉava da je liĉnost poznata, ili da je mi poznajemo; takoĊe kada pominjemo porodice po prezimenu moţemo da koristimo ĉlan u mnoţini. Kod ţenskih lica, kada se pominje samo prezime a izostavlja ime, ispred prezimena se koristi ĉlan “la” . Primeri: Verdi è un celebre compositore italiano. Verdi je poznati italijanski kompozitor. Mi ha chiamato il Morandi. Nazvao me Morandi ( naš poznanik). La Deledda e la Duse hanno pubblicato molti romazi. (Spisateljice) Deledda i Duse objavile su mnoge romane. I Medici, gli Sforza e i Borgia sono famose famiglie medievali. Mediĉi, Sforza e Bordţija su poznate srednjevekovne porodice. 3) Ispred imena gradova ĉlan se ne koristi, osim kada je to sastavni deo njihovog imena. Ĉlan se koristi ako ispred imena grada stoji jedan ili više atributa. N.pr. Milano è una grande città industriale. Milano je veliki industrijski grad. Ho visitato Londra e Parigi. Posetila sam London i Pariz. Roma è la capitale dell’Italia. Rim je glavni grad Italije. La bella, famosa e romantica città di Venezia. Lep, poznat i romantiĉan grad Venecija. La Spezia si trova in Liguria, mentre Il Cairo è la capitale dell’Egitto. La Specija se nalazi u Liguriji, dok je Kairo glavni grad Egipta. 8
4) Ispred imena planina, reka, velikih ostrva, kontinenata, zemalja i pokrajina stoje ĉlanovi: Primeri:
L’Etna – Etna (vulkan) Il Monte Bianco – Monblan (planina) Gli Appennini – Apenini (planinski lanac) Il Tevere, il Po, l’Arno – Tibar, Po, Arno (reke) La Sicilia, la Corsica – Sicilija, Korzika (ostrva) L’Europa, l’Africa – Evropa, Afrika Il Canadà, L'Italia, la Serbia – Kanada, Italija, Srbija Il Piemonte , la Toscana, l'Umbria – Pjemonte, Toskana, Umbrija Kada su u pitanju imena kontinenata, zemalja i pokrajina ţenskog roda uz predlog «in» i «di» ne korsite se ĉlanovi. Primeri: Vado in Africa, in America. Idem u Afriku, Ameriku.
Vado in Italia, in Francia, in Svizzera. Idem u Italiju, u Francusku, Švajcarsku. Sono stata in Toscana e in Umbria. Bila sam u Toskani i u Umbriji. Ali: Sono stata nel Belgio e nel Canadà. Bila sam u Belgiji i u Kanadi. Vado nel Piemonte. Idem u Pjemonte.
I vini di Toscana e i formaggi d’Italia sono molto buoni. Vina iz Toskane i sirevi iz Italije su veoma dobri. 5) Kada imenica stoji kao predikat, po pravilu nema ĉlana
Primeri:
Essi sono amici dall’Italia. Oni su prijatelji iz Italije. Egli è insegnate di scuola media. On je nastavnik u srednjoj školi. Napomena: upotreba ĉlana u odgovorima Chi è quel ragazzo ? Ko je onaj mladić? E’ il figlio del dottore. To je doktorov sin.
Che cos’è quel giovane? Šta je onaj mladić? E’ studente di medicina. On je student medicine. Ako je predikat bliţe odreĊen atributom, u jednini obiĉno stoji neodreĊeni ĉlan, dok se u mnoţini ĉlan izostavlja. Primeri:
Tu sei un bravo ragazzo. Ti si dobar deĉko. Esse sono brave ragazze . One su dobre devojke. Voi siete studenti universitari. Vi ste studenti. 9
6) Ispred imenice u funkciji apozicije ne stoji ĉlan.
Primeri: Roma, capitale dell’Italia. Rim, prestonica Italije. Foscolo, autore dei Sepolcri. Foskolo, autor “Grobova”. “Divina commedia”, opera di Dante. “Boţanstvena komedija”, Danteovo delo.
7) Kada nabrajamo neodreĊeni broj lica ili navodimo neodreĊene koliĉine predmeta, ispred
imenice se ĉlan se izostavlja: Primeri: In questo ristorante vengono spesso attori, scrittori, pittori e musicisti.
U ovaj restoran ĉesto dolaze glumci, pisci , slikari i muziĉari. In questo negozio ci sono bellissimi abiti, camicie, gonne e magliette. U ovoj radnji ima prelepih haljina, bluza, suka nja e majica. Mangio volentieri la frutta: mele, arancie, ciliege, albicocche e uva.
Rado jedem voće: jabuke, narandţe, trešnje, breskve i groţĊe. 8) U nazivima dela i raznim natpisima ĉlan se ne koristi Primeri: Dizionario della lingua italiana – Reĉnik italijanskog jezika Prefazione, Capitolo Primo - Predgovor, Prvo poglavlje Entrata – Uscita - Ulaz – izlaz Via Garibaldi – Ulica Garibaldi 9) Ispred imena dana i meseca ĉlan se ne koristi, osim u sluĉaju kada prethodi atribut (
ĉesto i kada sledi) Primeri: Oggi è martedì, 18 maggio. Danas je utorak, 18. maj.
Marco arriva giovedì prossimo. Marko dolazi sledećeg ĉetvrtka. Domenica partiamo al mare. U nedelju po lazimo na more. In agosto andremo in Italia. U avgustu ćemo ići u Italiju. Ali: Il primo sabato del mese si lavora. Prve subote u mesecu se radi
Nel prossimo settembre vado in Fracia. Idućeg septembra idem u Francusku Era il triste novembre. Bio je tuţan novembar. E' arrivato nel marzo del 2000. Došao je u martu 2000.
10
10) Ispred pokaznih prideva QUESTO/A, QUELLO/A ( i u mnoţini) nikada ne stoji ĉlan, ni
predlog sa ĉlanom : Primeri: Questo libro è molto interessante. Ova knjiga je veo ma interesantna. In quella via abita Giovanna. U onoj ulici stanuje Jovana. Ho dato le borse a queste ragazze. Dala sam torbe ovim devojkama.
Ti ho parlato di questi ragazzi. Govorio sam ti o ovim mladićima. Ho preso il biglietto da quello studente. Uzeo sam kartu od onog studenta. Quegli studenti sono italiani. Oni studenti su Italijani.
Napomena: Treba imati na umu da je u osnovi i odreĊeni ĉlan (il,lo,lo ...) pokazni pridev. 11) Ĉlan se ne koristi ispred imenice u odreĊenim predloţnim izrazima kao što su na primer: -
andare a casa, restare a casa – ići kući, ostati kod kuće andare in giardino – ići u baštu tornare in albergo – vratiti se u hotel stare in casa - biti kod kuće venire in macchina (in treno) – doći kolima (doći vozom)
12) Ĉlan se izostavlja ispred atributa koji oznaĉava materiju, sastav, sredstvo Primeri:
Una casa di pietra. Kuća od kamena (kamena kuća) Un braccialetto d'argento. Narukvica od srebra (srebrna narukvica). Il vaso di vetro. Vaza od stakla . (Staklena vaza).
Un uomo d'ingegno . Pametan ĉovek. Il mulino a vento. Vetrenjaĉa. Andare in bicicletta. Voziti se biciklom. 13) Ĉlan se izostavlja ispred atributa koji oznaĉava svrhu. Primeri: Carte da giuoco – karte za igranje. Camera da letto – spavaća soba Sala da pranzo – trpezarija Abito da sera – veĉernje odelo Scarpe da tennis – sportske patike (doslovno: cipele za tenis) 14) Ĉlan se ĉesto izostavlja u poslovicama i izrekama: Primeri:
Chi pecora si fa lupo lo mangia. Ne budi med da se svet ne poliţe. (dosl. Ko se ponaša kao ovca, vuk ga pojede) Sanità e libertà valgon più d’una città. Zdravlje i sloboda vrede više od ĉitavog grada. Chi si pasce di speranza muore di fame. Ko se nadom hrani, umire od gladi 11
UPOTREBA PARTITIVNOG ČLANA Kada se gramatiĉkim subjektom ili objektom oznaĉava neodreĊena koliĉina, moţe da se koristi partitivni ĉlan: del, dello, della, dei, degli, delle Primeri: Ho comprato del formaggio e della frutta. Kupila sam sir i voće. Ho incontrato delle amiche. Srela sam (neke) drugarice. Ci sono degli sbagli. Ima (nekoliko) grešaka.
Prendo del vino. Popiću malo vina. Mi porti dei dolci? Hoćeš li mi doneti (malo) kolaĉa? Ci vuole del tempo. Potrebno je neko (izvesno) vreme.
Upotreba partitivnog ĉlana nije obavezna, pa prema tome ispravno je i kada se kaţe: Ho comprato formaggio e frutta. Kupila sam sir i voće.
Ci sono sbagli. Ima grešaka. Ci vuole tempo . Potrebno je vreme (Treba vremena). Vedo campi e boschi. Vidim polja i šume.
Ako ispred imenice koristimo odreĊeni ĉlan, to znaĉi da pominjemo stvari ili lica o kojima jeveć bilo govora. Primeri:
Ho comprato il pane e la frutta. Kupila sam hleb i voće ( n.pr. hleb koji obiĉno kupujemo i jabuke).
Sono venute le ragazze. Došle su i devojke (n.pr. Ana i Marija). Napomena: Upotreba italijanskog ĉlana moţe da se odrazi na glagolski vid u srpskom jeziku. N. pr. Paolo ha scritto (delle) lettere. Pavle je pisao pisma. Paolo ha scritto le lettere. Pavle je napisao pisma.
Partitivni ĉlan ne sme da se koristi: a) u odreĉnim reĉenicama Primeri:
Non ho comprato frutta. Nisam kupila voće. Non bevo vino. Ne pijem vino.
Non ci sono errori. Nema grešaka. Non ho bisogno di consigli. Nisu mi potrebni saveti.
12
b) kada se ispred imenice nalazi pridev za koliĉinu: Primeri: Mangio molta frutta e poco pane. Jedem mnogo voća i malo hleba
Voi bevete troppo vino e troppa birra. Vi pijete previše vina i previše piva. c) kada su koliĉina broj i mera odreĊeni, korsiti se samo predlog DI: Primeri: Compra un chilo di zucchero. Kupi kilogram šećera.
Oggi abbiamo due lezioni di italiano. Danas imamo dva ĉasa italijanskog. Prendi tre metri di seta bianca. Uzmi tri metra bele svile. d) u nekim ustaljenim frazama, kao što su n. pr. Ho fretta - ţurim (ţuri mi se) Non ho tempo - nemam vremena Ho fame e sete – gladan sam i ţedan sam Ho sonno – spava mi se Abbiamo paura - bojimo se Hanno bisogno di pace – potreban im je mir Hai ragione – imaš pravo
NAPOMENA:
Ako se u tim frazama uz imenicu nalazi atribut, moţe da se koristi neodreĊeni ĉlan: Primeri: Ho una gran fretta – veoma mi se ţuri Ho una fame da lupo – gladan sam kao vuk In un secondo tempo – kasnije, u neko drugo vreme Abbiamo urgente bisogno di medicinali – hitno nam trebaju lekovi
IMENICE (I nomi sostantivi) Imenica (il nome sostantivo) je reĉ koja oznaĉava ţiva bića (ljude i ţivotinje), stvari (predmete)
i pojmove ( ukljuĉujući stanja , radnje, itd.). Imenice se mogu razvrstati na : 1. konkretne ili stvarne imenice (i nomi concreti) oznaĉavaju bića i predmete u njihovoj individualnosti i dele se na: a) vlastite imenice ( i nomi propri) koje odreĊuju pojedinaĉno bića ili stvari i predmete, geografske lokacije , koji pripadaju istoj vrsti: N. pr. Aldo, Marco, Catarina, Elena, Paola (liĉna imena ljudi); Fido, Fifi, Rea (imena pasa); il Monte
Bianco, il Vesuvio (imena planina, vulkana). TakoĊe odnose se i na grupe ljudi ili stvari, porodiĉna imena tj. prezimena, planinske vence, imena naroda. Primeri: I Medici, i Malavoglia (porodice); le Alpi, g li Appennini (planinski venci), i Francesi, i Serbi, gli Italiani (narodi); 13
b) opšte imenice (I nomi comuni): bića ili stvari u opštem smislu, tj. one imenice koje pripadaju istoj vrsti ili kategoriji: l’uomo (ĉovek), il cane ( pas), la sedia ( stolica); il fiume (reka); la montagna (planina), il libro (knjiga); u ovu kategoriju spadaju i tzv. apstraktne imenice (nomi astratti): l’idea, il concetto, il sogno; c) imena materija (I nomi di materie), tj. imenice koje se odnose na stvari deljive,
tako da se ne menja njihova priroda: l’acqua (voda) il ferro (gvoţĊe); l’argento (srebro), l’aria (vazduh); d) zbirne imenice ( I nomi collettivi) koje oznaĉavaju celokupnost – grupu bića ili stvari iste vrste : il gregge (stado ), una dozzina (tuce), la costellazione (sazveţĊe), la moltitudine (mnoštvo). 2. apstraktne ili mislene imenice (nomi astratti): to su pojmovi, tj. stvari koje realno ne postoje: il lavoro (rad), la grandezza (veliĉina), l’odore (miris) , la felicità (sreća), il
cambiamento (promena), il numero (broj), la parola (reĉ), il pensiero (misao).
Granica izmeĊu stvarnih i apstraktnih imenica nije uvek jasno razgraniĉena , pa apstraktni pojam moţe da bude personifikovan. N. Pr. La dirigenza (rukovodstvo) = I dirigenti (rukovodioci) 3. Imenice koje oznaĉavaju kompleksne (sloţene) pojmove L'autunno (jesen), la linguistica (lingvistika), la musica ( muzika)
la letteratura (knjiţevnosti, literatura).
ROD IMENICA (GENERE) U italijanskom jeziku postoje dve vrste roda: prirodni rod ( il genere naturale) i gramatiĉki rod (il genere grammatikale o formale). U italijanskom jeziku postoje dva gr amatiĉka roda, MUŠKI i ŢENSKI, koji po prirodi stvari oznaĉavaju muška ili ţenska ţiva bića. Za predmete ili stvari teţe je odrediti rod, pa se ti pojmovi mogu prepoznati po karakteristiĉnim nastavcima.
A) Imenice MUŠKOG RODA u jednini obiĉno završavaju na slovo - o: Primeri: Il libr o - knjiga L'alber o- drvo L'uomo – ĉovek
il ragazzo - mladić il tavolo - sto il telefono – telefon
Postoje izuzeci od ovog pravila, tj. one reĉi koje se završavaju na «o» a nisu muškog roda, kao : La mano (ruka), la radio (radio aparat) , la foto (fotografija), l'auto (automobil), la dinamo (dinamo – motor), la moto (motor). (La foto, l'auto i la moto su skraćeni oblici od reĉi fotografia, automobile i motocicletta - a
to su imenice ţenskog roda). TakoĊe ima i nekoliko jednosloţnih imenica koje završavaju na suglasnik, koje su muškog roda . To su po pravilu reĉi stranog porekla, i ne menjaju oblik u mnoţini, već se za mnoţinu samo menja ĉlan. 14
Primeri: Il bar Il tram
- kafe-bar - tramvaj
il film - film lo sport – sport
Imenice koje se završavaju na –e mogu da budu muškog ili ţenskog roda. Primeri imenica muškog roda: Il latte – mleko l'animale - ţivotinja Il fiore – cvet il giornale - novine Il motore – motor il televisore - televizor Il valore - vrednost Il portone – kapija
il grembiule - kecelja il segnale – signal, znak
B) Imenice ŢENSKOG RODA u jednini obiĉno završavaju na slovo -a: Primeri: La casa - kuća La ragazza – devojka La porta – vrata La borsa – tašna
la barca – barka, ĉamac la domanda - pitanje la visita - poseta la mattina – jutro
I ovde postoje izuzeci, tj. reĉi koje se završavaju na –a, a muškog su roda. To su uglavnom neke imenice grĉkog porekla, ili su nauĉni izrazi: Primeri: Il tema - tema Il problema – problem Il programma – program Il dilemma - dilema Il telegramma – telegram
il monarca - monarh il sistema - sistem il diaframma - dijafragma il diagramma - dijagram
Muškog roda su takoše i sledeće imenice koje završavaju na – a: Il poeta - pesnik ; Il profeta – prorok; Il pilota – pilot
Imenice koje završavaju na – i ( to su obiĉno reĉi stranog porekla ili reĉi nastale iz latinskih sloţenica ) mogu da budu ţenskog ili muškog roda: Primeri:
(Ţenski rod) La tesi – teza La crisi – kriza La metropoli – metropola La sintassi – sintaksa La prassi - praksa
(Muški rod) il lunedì - ponedeljak il martedì - utorak il venerdì – petal il cavatappi - vadiĉep il paraurti – branik (na autu)
15
Neke od imenica koje završavaju na -e a ţenskog su roda: Primeri: La capitale – prestonica La luce – svetlost La fine – kraj La cenere – pepeo
la vocale - vokal la parete - zid la neve - sneg la pace- mir
Imenice koje se završavaju na - gione, - zione, -udine su ţenskog roda. Primeri: La stagione - sezona La ragione - razum La regione - regija La carnagione – put, ten
l'azione – akcija l'abitudine - navika l'introduzione – uvod la similitudine - sliĉnost la prestazione – usluga la solitudine - samoća la situazione – situacija la moltitudine – mnoštvo
C. PREMA ZNAĈENJU:
za neke imenice rod se utvrĊuje na sledeći naĉin:
a) nazivi drveća i grmlja su muškog roda (a plodovi su ţenskog roda) Primeri: L'abete – jela Il pino - bor Il melo - jabuka (stablo) Il pero - kruška (stablo) Il noce - orah (stablo)
il ciliegio – trešnja (stablo) il prugno – šljiva (stablo) l'arancio – narandţa (stablo) il faggio – bukva il tiglio – lipa
Izuzeci su sledeći: La palma (palma), la quercia (hrast), la betulla (breza)
b) Imena reka, jezera i planina su muškog roda Primeri: Il Piave – Pjave (reka) Il Danubio – Dunav Il Volga – Volga Il Tevere - Tibar
il Garda – Garda (jezero) il Tricorno - Triglav i Pirenei – Pirineji i Dolomiti – Dolomiti
Izuzeci od ovog pravila su: la Sava (Sava), la Drava (Drava) la Senna (Sena); le Alpi (Alpi), le Ande (Ande)
16
c) Imena dana i meseca su muškog roda: Primeri: (il) gennaio - januar (il) febbraio . februar (l') aprile - april (il) dicembre - decembar
il lunedì - ponedeljak il martedì - utorak il venerdì - petak il sabato – subota
Izuzetak je: la domenica (nedelja)
d) Imena plodova (voća) su ţenskog roda La mela – jabuka La pera – kruška La prugna – šljiva La ciliegia – trešnja La mandorla – badem
l'arancia - narandţa la castagna - kesten la noce - orah l'albicocca – kajsija la fragola – jagoda
Izuzeci su: Il limone – limun (plod i stablo); il fico – smokva (plod i stablo) ; il dattero – urma (plod, stablo); il cedro – kedar (plod i stablo)
e) Apstraktne imenice su ţenskog roda la bontà – dobrota la virtù – vrlina la facoltà – sposobnost
la capacità - sposobnost la tenacia – upornost
l’audacia – odvaţnost
f) Imena gradova, pokrajina, ostrva, drţava su ţenskog roda Milano – Milano Napoli - Napulj Serbia - Srbija Parigi – Pariz
l’Italia - Italija la Sicilia - Sicilija la Lombardia - Lombardija l’Olanda – Holandija
Izuzeci su: Il Cairo (Kairo); il Brasile (Brazil); il Belgio (Belgija), il Perù (Peru), il Canadà (Kanada), il Piemonte (Pijemont).
D. Imenice sa dva oblika (muški i ţenski) Mnoge imenice u italijanskom jeziku, kao i u našem, koje oznaĉavaju ţiva bića ( ljude – liĉna imena, zanimanja itd. ili ţivotinje) imaju ĉesto dva oblika, za muški i za ţenski rod. a) Imenice na - o ( muški rod) menjaju nastavak u –a (ţenski rod) Primeri: Emilio – Emilia Maestro – maestra
Emilio (Miloš) - Emilija učitelj - učiteljica 17
Figlio – figlia Bambino – bambina Ragazzo – ragazza Zio – zia Nonno – nonna
sin - kćer dečak - devojčica mladić - devojka st ric (teča, ujak) – strina (tetka, ujna) deda – baka
b) Neke imenice koje u muškom rodu imaju nastavak –e, u ţenskom rodu su na -a Primeri : Signore - signora Padrone – padrona Cameriere - cameriera Portiere – portiera
gospodin - gospođa gazda - gazdarica konobar (sobar) – konobarica (sobarica) portir – portirka c) Neke imenice koje u muškom rodu završavaju na -e ili – a, imaju oblik u ţenkom rodu sa sufiksom (nastavkom) - essa, i to se mahom odnosi na zanimanja ili titute. Primeri: Studente - studentessa Dottore - dottoressa Professore – professoressa Principe – principessa Barone – baronessa Poeta – poetessa
student – studentkinja lekar – lekarka profesor – profesorka princ – princeza baron – baronica pesnik – pesnikinja
PRED LOZI I PREDLOZI SA ČLANOVIMA (PADEŽNI PREDLOZI) Italijanski jezik nema padeţe kao naš jezik, tako da se koriste predlozi i predlozi sa ĉlanovima (padeţni predlozi) ispred imenice koja ostaje nepromenjena, sem što moţe da bude u jednini ili mnoţini. Men janje imenice po padeţima, u našem smislu, je sledeće: Jednina 1. kuća 2. kuće (iz kuće) 3. kući 4. kuću 5. kućo 6. u kući 7. sa kućom
Mnoţina 1. kuće 2. kuća (iz kuća) 3. kućama 4. kuće 5. kuće 6. u kućama 7. sa kućama
la casa della casa (dalla casa) alla casa la casa (oh) casa
nella casa con la casa le case delle case (dalle case) alle case
le case case! nelle case con le case 18
Isto pravilo vaţi i za imenice muškog roda ( uz ĉlan il - lo, i - gli) Jednina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
knjiga knjige (iz knjige) knjizi knjigu knjigo u knjizi sa knjigom
il libro del libro (dal libro) al libro il libro libro! nel libro con il libro
Mnoţina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
knjige knjiga (iz knjiga) knjigama knjige knjige u knjigama sa knjigama
i libri dei libri (dai libri) ai libri i libri libri! nei libri con i (coi) libri
Jednina 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
student studenta (od studenta) studentu studenta studentu u studentu sa studentom
lo studente dello studente (dallo studente) allo studente lo studente studente ! nello studente con lo studente
Mnoţina 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
studenti gli studenti studenata (od studenata) degli studenti (dagli studenti) studentima agli studenti studente gli studenti studenti (oh) studenti u studentima negli studenti sa studentima con gli studenti
Za imenice ţenskog i muškog roda koje poĉinju vokalom vaţi pravilo kao i za upotrebu obiĉnog ĉlana: n. pr. dell’amica, all’amico, dell’uomo, all’interno, nell’armadio, con l’aereo itd.
19
OSNOVNI PREDLOZI SU: DI - odgovara genitivu, oznaĉava pripadnost, ili odgovara na pitanje ĉije, koga –ĉega . N.pr. il libro di Marco- Markova knjiga A - odgovara dativu, ali ima i duge mogućnosti uz glagole kretanja – odgovara na pitanje kome-
ĉemu, ili gde, do , na ; N. pr. Porto il libro a Maria – nosim knjigu Mariji Vado a Roma- Idem u Rim; Da luglio a settembre sono al mare – Od jula do septembra sam na moru Sono a lezione – Na ĉasu sam DA - odgovara predlozima kod, iz, od, za N.pr. Vado da Marco – Idem kod Marka. Vengo da Roma – Dolazim iz Rima Da Milano a Roma ci sono cinque ore in treno - Od Milana do Rima je (ide se) pet sati vozom Costume da bagno – kostim za kupanje (kupaći kostim) CON - odgovara predlogu sa nekim ili neĉim N. pr. Vengo con te a Napoli – Idem sa tobom u Napulj.
Vado a Roma con l’aereo (con il treno, con la macchina) Idem u Rim avionom (vozom, autom) SU -
odgovora predlogu na, u ili o neĉemu (uglavnom ide spojeno sa ĉlanom) N.pr. Il libro è sul tavolo. Sulle montagne c’è molta neve. Ho letto un articolo sulla crisi monetaria. – Knjiga je na stolu. Na planinama ima mnogo snega. Proĉitao sam ĉlanak o monetarnoj krizi.
PER - odgovara predlogu za , da (namensko) N. pr. Questo libro è per te. Ova knjiga je za tebe. Vado in Italia per studiare l’italiano – Idem u Italiju da
uĉim italijanski. IN - odgovara predlogu u , a koristi se i uz glagole kretanja N. pr. Sono in ufficio - U kancelariji sam. Vado in Italia – Idem u Italiju.
TABELA PREDLOGA SPOJENIH SA ĈLANOVIMA (PADEŢNI PREDLOZI – PREPOSIZIONI ARTICOLATE) PREDLOZI + DI A DA SU CON* PER* IN
IL
DEL AL DAL SUL COL / NEL
LO DELLO ALLO DALLO SULLO / / NELLO
LA
I DELLA ALLA DALLA SULLA / / NELLA
20
GLI DEI AI DAI SUI COI / NEI
LE DEGLI AGLI DAGLI SUGLI / / NEGLI
DELLE ALLE DALLE SULLE / / NELLE
Predlozi CON i PER najĉešće se ne spajaju sa ĉlanom, osim sa il – i, tako da ostaju odvojeno. Retko, u arhaiĉnim ili pesniĉkim oblicima, moţe da se naiĊe na “Pel” = per il N.pr. con il ragazzo, con le amiche itd. Per gli studenti, per le sorelle itd.
PRIDEVI Gli aggettivi
Pridevi su reĉi koje pobliţe oznaĉavaju ili odreĊuju imenicu i koji se u rodu i broju uvek slaţu sa iemnicom. U italijanskom jeziku pridevi se mogu razvrstati u tri kategorije: 1. Kvalifikativni ili opisni pridevi (aggettivi quaificativi) koji odreĊuju neku osobinu (n.pr. buono, bello, grande, cattivo, brutto, alto, gentile, rosso, itd.). To je najbrojnija kategorija prideva. 2. Zajedniĉki pridevi ili pridevske zamenice (aggettivi indicativi o pronominali) – to su
pridevi koji oznaĉavaju pripadnost, poloţaj, upitni odnos ili neodreĊenu koliĉinu i sliĉni su zamenicama, n.pr. mio, tuo, vostro,questo, quello, parecchio, quale , quanto , qualunque). Ova kategorija prideva deli se na nekoliko podvrsta: a) prisvojne zamenice i pridevi; b) povratno-prisvojne zamenice i pridevi; c) pokazne zamenice i pridevi; d)
upitne zamenice i pridevi, e) neodreĊene zamenice i pridevi 3. Brojni pridevi (aggettivi numerali) . Oni pripadaju poglavlju o brojevima.
PRISVOJ NI PRIDEVI Prisvoji pridevi slaţu se u rodu i briju sa imenicom. Ispred prisvojne zamenice stoji odreĊeni ĉlan, koji se slaţe u rodu i broju sa imenicom. Jednina
Mnoţina
Mio, mia Tuo, tua Suo, sua Nostro, nostra Vostro,vostra Loro
miei, mie tuoi, tue suoi , sue nostri, nostre vostri, vostre loro
Primeri: Il mio amico è italiano. La mia amica è italiana. Il tuo ragazzo è simpatico. La tua ragazza è simpatica. Il suo lavoro è interessante. Ho visto la sua fotografia. Il nostro paese è molto bello. La nostra casa è grande. Il vostro pranzo è pronto. La vostra collega è assente. Il loro appartamento è piccolo. La loro stanza è ordinata. I miei genitori vivono a Belgrado. Le mie amiche sono belle. I tuoi libri sono interessanti. Le tue idee sono creative. 21
E’ venuto con i suoi amici. Ha portato le sue poesie. Potete venire con i vostri ragazzi. Siete invitati con le vostre fidanzate. Hanno dimenticato i loro libri. Sono venute co n le loro macchine.
Kada pominjemo najbliţe roĊake, ispred prisvojne zamenice u jednini, ne koristi se ĉlan. To se odnosi na roĊake kao što su : majka, otac, brat,sestra, sin, kćer, supr ug, supruga, tetka (ujna, strina), teĉa (ujna, stric), baka, deda. Primeri: Mia madre e mio padre sono usciti, e mio nonno dorme. Lucia e Paolo sono tua sorella e tuo fratello. Mia nonna e mia zia sono molto gentili. Suo zio va con mio nonno alla partita di calcio. Stasera vado a cena con mio marito e con sua sorella. Tuo figlio studia ingegneria, mentre mia figlia studia lettere .
KOMPARACIJA (POREĐENJE) PRIDEVA Pridevi u italijanskom jeziku prate u rodu i broju imenicu. Pridevi, kao i imenice, mogu da se
završavaju na O, A u jednini, i na I, E u mnoţini (za muški i ţenski rod). TakoĊe postoji i kategorija prideva koji se i u muškom i u ţenskom rodu završavaju na E, u mnoţini na I. N. pr. Bello, bella belli, belle Gentile
gentili
KOMPARACIJ A PRIDEVA Pozitiv bello, bella Komparativ più ....... di, meno ...... di Primer: Carlo è più bello di Giovanni. Karlo je LEPŠI od G. Giovanni è meno bello di C. G. Manje lep od C. Marina è più brava di Lucia. M. Je bolja, vrednija od L. Lucia è meno btava di M. L. Je manje vredna od M. Superlativ relativni:
il/la (i/le) più /meno ............ = naj......
Primer: Carlo è il più bello.
C. Je najlepši
Marina è la più brava. M. Je najbolja. G. è il meno bello. G. Je najmanje lep. Silvia è la meno brava. S. Najmanje vredna. Superlativ (apsolutni) Pridev ( oduzme se zadnje slovo) + nastavak issimo/a, issimi /e bell+issimo = bellissimo (veoma lep) Primer: Marco è simpaticissimo. M. je veoma simpatiĉan. Marina è elegantissima. M. je veoma elegantna. Isto je i za prideve koji se završavaju na -E. Primeri: Marco è elegante. Marco è più elegante di Marina. Marina è meno elegante di Marco. Marco il più elegante (di tutti). Marco è elegantissimo. 22
I professori sono gentili. I professori sono più severi delle professoresse. Le professoresse sono meno severe dei professori. I professori sono severissimi. Le professoresse sono gentilissime . Questi professori sono i più severi. Quelle professoresse sono le meno severe.
Neki pridevi pridevi imaju pravilnu i nepravilnu komparaciju, kao što su BUONO, CATTIVO, GRANDE , PICCOLO
BUONO/A Più/meno buono/a di Il/la più buono/a Buonissimo/a
migliore di il/la migliore ottimo/a
(veoma dobar)
(odliĉan,izvrstan)
CATTIVO/A Più/meno cattivo/a di Il/la più (meno) cattivo/a Cattivissimo/a (veoma los)
peggiore di il/la peggiore il/la pessimo/a (veona los)
GRANDE più grande di il/la più/meno grande grandissimo/a
maggiore di (strariji od, veći od) il maggiore (najstariji, najveći) il/la massimo/a (maksimalan, najveći)
(veoma velik)
PICCOLO/A Più piccolo/a di Il/la più /meno piccolo/a Piccolissimo/a
minore di (mlaĊi, manji) il minore (najmlaĊi, najmanji) il/la minimo/a (minimalni)
NAPOMENA : voditi raĉuna da se pridev kao i ĉlan uvek slaţu u rodu i broju sa imenicom. GLAGOLI (I verbi)
Glagoli su reĉi koje oznaĉavaju radnju, zbivanje, stanje, svojstvo ili samo postojanje subjekta. Najveći deo glagola ima puno znaĉenje i to su takozvani predikativni glagoli, koji sami grade predikat u reĉenici – i to je glagolski predikat. N. pr. Noi cantiamo. Mi pevamo. I bambini dormono. Deca spavaju. Il vento soffia. Vetar duva. U ovim primerima glagoli cantiamo, dormono, soffia su glagolski predikati. 23
Postoje i glagoli bez potpunog znaĉenja koji traţe imensku ili pridevsku dopunu da bi se izrazilo puno znaĉenje. To su takozvani kopulativni glagoli, koji sa dopunom grade imenski predikat. N. pr. La lezione è interessante. Predavanje je interesantno.
L’Europa è un continente. Evropa je kontinent. Il film sembra interessante. Film deluje interesantno. Sono rimasto sorpreso. Ostao sam iznanaĊen.
Kopulativni glagoli sluţe kao veza – spona (kopula) izmeĊu subjekta i imenskog dela predikata. Najvaţniji kopulativni glagol je essere (biti) . Moţemo da pomenemo i sledeće glagole: sembrare (ĉiniti se, izgledati), diventare (postati), chiamarsi (zvati se), essere nominato ( biti postavljen, biti imenovan).
N. pr.
E’ stato nominato direttore. Postavljen je za direktora. Sei diventata pallida. Sembri allegra.
Prebledela si. Izgledaš veselo (izgleda da si vesela).
Postoje i brojni glagoski izrazi, kao spoj dve ili više reĉi koje izraţavaju jedinstveni glagolski pojam. N. pr. Aver bisogno (di) Andare a cavallo Far sapere Far ridere
- trebati nešto - jahati - obavestiti, javiti , poruĉiti - nasmejati, naterati na smeh
Glagolske odredbe (Determinazioni verbali)
Jednim nastavkom glagol moţe da izrazi per odredbi: 1. Lice: prvo, drugo, treće 2. Broj : jednina , mnoţina 3. Naĉin : a) indikativ, konjunktiv, kondicional, imperativ (odreĊeni glagolski naĉin) b) infinitiv, particip, gerundiv (neodreĊeni glagolski naĉini) 4. Vreme: a) prezent, imperfekt, aorist, futur I (prosta vremena) b) perfekt, pretprošlo sloţeno vreme I, pretprošlo sloţeno vreme II, futur egzaktni (sloţena vremena) 5. Glagolsko stanje: aktiv i pasiv. Aktiv se deli na : - direktno prelazne glagole - indirektno prelazne glagole - neprelazne glagole - i povratne 24
Direktno prelazni glagoli (verbi transitivi u akuzativu ili u partitivnom genitivu. N. pr.
diretti) su glagoli koji imaju direktan ili bliţi objekat
Ho letto un libro interessante. Proĉitala sam interesantnu knjigu. Abbiamo comprato dei libri.
Kupili smo (neke) knjige.
Indirektno prelazni glagoli (verbi transitivi indiretti) su oni glagoli koji uvode dalji ili indirektni objekat:
N.pr.
Il treno è passato per il ponte.
Voz je prešao preko mosta. (Il treno ha attraversato il ponte). (Voz je prešao most). Hanno paura di lui.
Plaše ga se.
(Lo temono) Ci siamo imbattuti in lui. Naleteli smo na njega. (Sreli smo ga). (imbattersi – sresti, naleteti na nekoga = incontrare qualcuno) Abbiamo incontrato lui. Sreli smo njega.
Dalji objekat, po pravilu, moţe da se zameni akuzativom. Neprelazni glagoli (verbi riflessivi) su oni glagoli iza kojih ne stoji objekat , kao i glagoli kretanja. N. pr. Giovanna è arrivata poco fa. I prati verdeggiano. Partiamo tra due ore. Egli è venuto ieri da me.
Jovana je stigla malo pre. Livade se zelene. Polazimo za dva sata.
On je došao juĉe kod mene.
Neki glagoli mogu da se upotrebljavaju i kao prelazni i kao neprelazni. N.pr. Abbiamo cantato una canzone - Pevali smo jednu pesmu Hanno cantato a orecchio – Otpevali su po sluhu
Povratni glagoli (verbi riflessivi) su oni glagoli koji u infinitivu imaju povratnu zamenicu “si” ( u našem jeziku “se”). Postoje apsolutno povratni glagoli (riflessivi assoluti) koji se upotrebljavaju samo u povratnom obliku, ostali glagoli imaju uz redovan oblik (prelazni glagol) i mogućnost povratne forme (gde subjekat izvršava radnju na sebi), s tim što se tada menja njihovo znaĉenje. Primer : (apsolutno povratni glago li) accorgersi vergognarsi pentirsi
- opaziti, primetiti nešto - sramiti se - pokajati se 25
Primer : (povratni glagoli) Difendersi - braniti se Lavarsi - umivati se Alzarsi – ustati
Difendere - braniti Lavare – prati Alzare - podići
U italijanskom postoje tri kategorije glagola – tri konjugacije, koje se u infinitivu prepoznaju po glagolskim nastavcima .
Tako je za prvu konjugaciju karakteristiĉan nastavak -are Za drugu konjugaciju je nastavak
-ere - ire
Za treću konjugaciju je nastavak
Shodno tome, da bismo dobili glagolsku osnovu, na koju se dodaju liĉni nastavci, za graĊenje raznih vremena, odbijemo kar akteristiĉne nastavke – are, ere, ire. U italijanskom jeziku ima dosta nepravilnih oblika kao i izuzetaka, pa tako i u ovom sluĉaju ima odstupanja od pravila, u smislu da su neki glagoli u infinitivu, koji potiĉu direktno iz latinskog oblika, u saţetoj formi, te da njihovi glagolski nastavci ne odgovaraju onoj konjugaciji kojoj nastavak pripada. Ti glagoli imaju glagolsku osnovu izvedenu iz latinskog oblika.
U kategoriju nepravilnih glagola spadaju i pomoćni glagoli essere (biti) i avere (imati), koji su izuzetno vaţni pošto se koriste i za graĊenje sloţenih vremena.
GLAGOLSKA VREMENA PREZENT – Sadašnje vreme
Ovo vreme se koristi za iskazivanje radnje u sadašnjem vremenu i uglavnom se slaţe sa upotrebom u našem jeziku, ali moţe da se koristi i za blisku budućnost, što se u srpskom iskazuje futurom . N. Pr. Oggi parto per la Svizzera. Danas putujem za Švajcarsku. Io lavoro in una libreria. Ja radim u knjiţari.
Che cosa facciamo stasera? Šta ćemo da radimo veĉeras? Domani vado in viaggio. Sutra idem na put – Sutra ću ići na put. Gradi se tako što se na glagolsku osnovu dodaju liĉni nastavci. Primeri: - are PARL-ARE Io Tu Lui/lei Noi Voi Essi/loro
parl-o parl-i parl-a parl-iamo parl-ate parl- ano
-ere VED-ERE
-ire PART-IRE
ved-o ved-i ved-e ved-iamo ved-ete ved-ono
part-o part-i part-e part-iamo part-ite part-ono
26
Prezent pomoćnih glagola
ESSERE
(Io) (tu) (lui,lei, esso,essa) (noi) (voi) (essi, esse, loro)
AVERE
sono sei è siamo siete sono
ho hai ha abbiamo avete hanno
Liĉna zamenica ne mora da se koristi ispred glagolskog oblika, pošto se po glagolskom nastavku razume koje lice je u pitanju, ali se koristi kada ţelimo nešto da naglasimo. N. pr. Sono a casa. Kod kuće sam. Io sono a casa, mamma e papà sono usciti. Ja sam kod kuće, a mama i tata su izašli. Avete un po' di tempo? Da li imate malo vremena ? Noi abbiamo fretta, ma essi possono restare. Mi žurimo, ali oni mogu da ostanu. Kod povratnih glagola prezent se gradi na isti naĉin, s tim što se ispred glagolskog oblika nalaze
nenaglašene liĉne zamenice (koje odgovaraju našem “se”). U italijanskom samo se u infinitivu povratna zamenica “si” spaja sa glagolom na kraju (lavarsi, sedersi, vestirsi) a kada se menja po licima tada se nalazi ispred glagolskog oblika. U našem jeziku se u svim licima koristi povratna zamenica “se” – ja se umivam, ti se umivaš .... oni se umivaju, dok se u italijanskom taj oblik menja po licima, a prevodi se u našem jeziku kao “SE” ( iako bi doslovno znaĉilo me, te se, nas,vas, njih).
TakoĊe, treba napomenuti da italijanski povratni glagoli ne odgovaraju uvek povratnim glagolima na srpskom (kao n.pr. sedersi = sesti). Primer:
lavarsi
(umivati se) (Io) mi lavo (tu) ti lavi (lui,lei, esso,essa) si lava (noi) ci laviamo (voi) vi lavate (essi, esse, loro) si lavano
sedersi
vestirsi
(sesti)
(oblaĉiti se)
mi siedo ti siedi si siede ci sediamo vi sedete si siedono
mi vesto ti vesti si veste ci vestiamo vi vestite si vestono
Postoji takoĊe i kategorija glagola koji se zovu inkoativni (incoativi) koje karakteriše umetak – isc izmeĊu glagolske osnove i glagolskog nastavka, koji su uglavnom glagoli po trećoj konjugaciji.
27
Primeri - Prezent:
Finire (završiti), Capire (razumeti), Preferire (više voleti, preferirati) Tradire (izdati), Ribadire (ponoviti, potvrditi)
i drugi.
Primer:
FINIRE, CAPIRE
io tu Lui/lei
finisco , capisco noi fniamo, capiamo finisci, capisci voi finite, capite finisce, capisce essi/esse finiscono , capiscono
PRIMERI NEKIH NEPRAVILNIH GLAGOLA (PREZENT) Fare ( od lat. facere) II konj.
- ĉiniti, raditi
io faccio noi facciamo tu fai voi fate Lui/lei fa essi/esse fanno Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od F ARE. . sopraffare - savladati . disfare – razloţiti, rasturiti . rifare – ponovo uraditi, preraditi . soddisfare – ispuniti, zadovoljiti Dare I konj.
– dati (Prezent)
io tu Lui/lei
do dai da
noi diamo voi date essi/esse danno
Bere (od lat. bevere) II konj. io tu lui/lei
– piti
bevo bevi beve
noi voi essi/esse
beviamo bevete bevono
Dire (od lat. dicere) II konj. – reći, kazati Io Tu lui/lei
dico dici dice
noi voi essi/esse
diciamo dite dicono
Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od DIRE, ali se to ne odnosi na glagole TRADIRE – izdati, izneveriti, ARDIRE – smeti, koji spadaju u kategoriju inkoativnih glagola (tradisco, tradisci, tradisce ......., ardisco, ardisci, ardire ....) - predire – predskazati - disdire – otkazati - indire – zakazati - ribadire - ponoviti, ponovo reći - contraddire – suprotstaviti se
28
Porre (od lat. ponere) II konj. – staviti Io Tu Lui/lei
pongo poni pone
Noi Voi Essi/esse
poniamo ponete pongono
Po istoj analogiji menjaju se i svi glagoli izvedeni od PORRE. . proporre – predloţiti . predisporre – preraspodeliti, rasporediti . disporre - rasporediti . comporre - sastaviti, komponovati . sottoporre – podneti (na uvid), pokazati . imporre – nametnuti . deporre – odloţiti, deponovati . apporre – poloţiti, staviti . indisporre - oneraspoloţiti . trasporre – pomeriti, preneti, transponovati . supporre – pretpostaviti . contrapporre – suprotstaviti Condurre (conducere od ducere ) – voditi Io conduco Tu conduci Lui/lei conduce
Noi conduciamo Voi conducete Essi/esse conducono
Po istoj analogiji menjaju se i glagoli izvedeni od – DUCERE (-DURRE). . dedurre – izvesti ( zakljuĉak) . sedurre – zavesti . tradurre – prevesti . indurre – navesti, nagovoriti, indukovati . addurre – izneti, navesti . introdurre – uvesti, upoznati . ridurre - smanjiti . riprodurre – reprodukovati, preneti Trarre (trahere) – izvlaĉiti, izvući Io traggo Noi traiamo Tu trai Voi traete Lui/lei trae Essi/esse traggono Kao i drugi oblici izvedeni od latinskog glagola Trahere - trarre. . contrarre – sklopiti . detrarre – oduzeti . ritrarre – naslikati . estrarre – izvaditi, izvući . distrarre – odvući paţnju . sottrarre – oduzeti 29
. astrarre – abstrahovati . protrarre – produţiti, odugovlaĉiti
Postoji i kategorija takozvanih modalnih ili naĉinskih glagola – to su POTERE, VOLERE, DOVERE (moći, hteti ili ùeleti , morati) koji su nepravilni, iza kojih moţe da stoji imenica kao objekat (osim kod potere i dovere) ili se koristi drugi glagol u infinitivu, kojim se objašnjava radnja, pošto ovi glagoli ne mogu samostalno da stoje u reĉenici jer njihovo znaĉenje nije odreĊeno. Glagol SAPERE (znati) ne spada u modalne glagole, ali se koristi na sliĉan naĉin. POTERE Io Tu Lui/lei Noi Voi Essi/loro
posso puoi può possiamo potete possono
VOLERE voglio vuoi vuole vogliamo volete vogliono
DOVERE
SAPERE
devo devi deve dobbiamo dovete devono
so sai sa sappiamo sapete sanno
Primeri: Io posso restare. Voi potete andare. Noi po ssiamo guidare la macchina. Ja mogu da ostanem. Vi možete da idete. Mi možemo da vozimo auto. Io voglio un caffè. Lei vuole partire. Essi vogliono guardare la televisione. Ja hoću (želim) kafu. Ona želi da krene (da otputuje). Oni žele da gledaju t eleviziju. Tu devi studiare. Voi dovete andare a casa. Esse devono presentarsi al concorso. Ti moraš da učiš. Vi morate da idete kući. One moraju da se pojave na konkursu.
Io so l’inglese. Io so suonare. Ja znam engleski. Ja znam da sviram.
IMPERATIV Vreme kojim se izraţava neka naredba, ţelja ili neki podsticaj, a u negativnom obliku moţe da oznaĉava i zabranu. Gradi se od glagolske osnove + nastavaka po licima, s tim što ne postoji oblik za 1. lice jednine. Nastavci se razlikuju po konjugacijama (-are, -ere, -ire) PRIMERI: STUDIARE
SCRIVERE
USCIRE
1. Io ///// 2. (tu) studia ! 3. Lui/lei studi !
//// scrivi ! scriva !
///// esci ! esca !
1. (noi) studiamo ! 3. (voi) studiate ! 4. (loro) studino !
scriviamo! scrivete! scrivano!
Usciamo ! Uscite ! Escano ! 30
