UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE
INDUSTRIJSKI TRANSPORT I dio
Doc. dr. Ahmed Ahmić Sarajevo 2014. godina
2
1.
HISTORIJA RAZVOJA PRETOVARNO TRANSPORTNE MEHANIZACIJE ...................... ...................... 5
1.1. PRETOVARNO TRANSPORTNA MEHANIZACIJA- OSNOVNA OBILJEŢJA I PODJELA .......................................... ................................................................ ............................................ ............................................ ............................................. ................................ ......... 6 1.2. 1.3. 1.4. 2.
Osnovni pokazatelji efekata rada mehanizacije ............................................ ................................................................... ......................... 9 ................................................................. ............................................ ............................................. .......................... ... 10 Kapacitet mašina ........................................... Pribor i pomoćni ureĎaji ........................................... ................................................................. ............................................ ..................................... ............... 12 ................................................................. ......................................... ..................18 OSNOVE HIDRAULIČKIH SISTEMA ..........................................
2.1. HIDRAULIČKI SISTEMI .......................................... ................................................................ ............................................ ..................................... ............... 18 2.2. HIDRAULIČKE KOMPONENTE ............................................ .................................................................. ......................................... ................... 20 2.3. HIDRAULIČNE PUMPE ........................................... .................................................................. ............................................. ................................. ........... 21 2.3.1. Princip rada i simbol volumenske pumpe .......................................... ................................................................. .......................... ... 21 2.4. HIDRAULIČNI MOTORI .......................................... ................................................................. ............................................. ................................. ........... 28 2.5. HIDRAULIČNI VENTILI .......................................... ................................................................. ............................................. ................................. ........... 30 2.6. HIDRAULIČNE DIZALICE .......................................... ................................................................ ............................................ .............................. ........ 31 2.7. HIDRAULIČNE PRESE .......................................... ................................................................ ............................................ ..................................... ............... 32 2.8. HIDRAULIČNE PODIZNE PLATFORME ............................................ ................................................................... .......................... ... 33 2.9. PASIVNE KOMPONENTE HIDRAULIČKIH SISTEMA ............................................ ............................................... ... 34 3. PODIZAČI ............................................ .................................................................. ............................................ ............................................ ......................................... ................... 34 4.
................................................................. ............................................. ............................................ ...................... 37 PJEŠAČKI PALETARI ..........................................
5.
Ručni paletar ............................................. .................................................................... ............................................. ............................................ ...................... 37 .................................................................. ............................................. ................................. ...........37 Motorni ručni paletar ........................................... VILJUŠKARI............................................ .................................................................. ............................................ ............................................ ..................................... ............... 40 4.2.1. 4.2.2.
5.1. Historijski razvoj viljuškara ............................................ .................................................................. ............................................ .............................. ........ 41 5.2. Artikulirani računarski balansirani, upravljački, viljuškari .......................................... ................................................. ....... 42 5.3. Viljuškari, upravljanje, mogućnosti, operacije, kapaciteti ........................................... .................................................. ....... 45 5.4. PROIZVODNJA VILJUŠKARA ............................................ .................................................................. ............................................ ...................... 46 5.5. PODJELA VILJUŠKARA .......................................... ................................................................. ............................................. ................................. ........... 47 5.5.1. Ručni viljuškari ......................................... ............................................................... ............................................. ............................................. ...................... 48 5.5.2. Motnrni viljuškar ........................................... ................................................................. ............................................ ......................................... ................... 51 5.5.3. Regalni viljuškari .......................................... ................................................................ ............................................ ......................................... ................... 52 5.5.4. Kontejnerski viljuškari ......................................... ............................................................... ............................................. .................................. ........... 64 6. Viljuškari sa čeonim sprejderom ............................................ .................................................................. ............................................ .............................. ........ 66 7.
ZADATAK: Pretovarna i transportna mehanizacija ............................................ .................................................................. ...................... 75
8.
SAMOHODNE PLATFORME ......................................... ............................................................... ............................................. .................................. ........... 76
9.
TRANSTEJNERI............................................. ................................................................... ............................................ ............................................ .............................. ........ 78
9.1. PORTALNI TRANSTEJNERI NA ŠINAMA .......................................... ................................................................. .......................... ... 79 9.2. PORTALNI TRANSTEJNERI NA PNEUMATICIMA ............................................. .................................................... ....... 80 9.3. SAMOHODNI TRANSTEJNERI........................................... ................................................................. ............................................ ...................... 81 9.3.1. Pneumatici .......................................... ................................................................ ............................................ ............................................. .............................. ....... 81 9.3.2. Mehanizam ............................................. ................................................................... ............................................ ............................................. .......................... ... 81 9.4. TRANSTEJNER SA BOČNIM SPREJDEROM .......................................... ................................................................ ...................... 82 9.5. TRANSTEJNERI SA POSEBNOM VUČOM ............................................. ................................................................... ...................... 82 10. KRANOVI ............................................. ................................................................... ............................................ ............................................ ..................................... ............... 84 10.1. PORTALNI KRANOVI .......................................... ................................................................. ............................................. ................................. ........... 86 Portalni kranovi na šinama ........................................... 10.1.1. ................................................................. ............................................ ...................... 89 10.1.2. Portalni kranovi na pneumaticima ........................................... .................................................................. ................................. .......... 90 10.1.3. Kontejnerski portalni kranovi .......................................... ................................................................. ......................................... .................. 91 3
10.2. Mosni kranovi .................................................................................................................. 92 10.3. Kabel kranovi................................................................................................................... 99 10.4. Derrick kranovi .............................................................................................................. 103 11. VIŠESTEPENI UTOVARIVAČI ......................................................................................... 108 12.
TORANJSKE DIZALICE .................................................................................................... 109
13.
PORTALNE OKRETNE DIZALICE................................................................................... 123
14.
PRETOVARNI MOSTOVI .................................................................................................. 126
15.
PLOVNE DIZALICE ........................................................................................................... 129
16.
KAPACITET PORTALNIH OKRETNIH DIZALICA ....................................................... 131
17.
STABILNOST ...................................................................................................................... 131
4
1. HISTORIJA RAZVOJA MEHANIZACIJE
PRETOVARNO
TRANSPORTNE
Kultura i graditeljstvo starih civilizacija postavili su
zahteve za transportom i podizanjem teških kamenih blokova velikih dimenzija pri gradnji velikih graĎevina. Kao rezultat takvih potreba široko su se primenjivala uţad, poluge i koturače, što je dovelo do prvih konstrukcija dizalica.
Kao začetnika pretovarne mehanizacije treba spomenuti Arhimeda koji se bavio praktičnim ispitivanjem i konstrukcijom mašina.
Sl. 1 Pumpa za vodu
Novi vijek donosi novi napredak tehnike uopšte, a posebno graditeljstva u Aleksandriji, Vizantijii zemljama Srednjeg Istoka. U
srednjem vijeku treba pomenuti ime Leonarda Da Vinčija koji je za sobom ostavio veliki
broj skica mehaničkih naprava, mašina i mehanizama. Osnovna karakteristika cjelokupnog razdoblja do početka industrijske revolucije jeste da se za realizaciju pretovarnih operacija uglavnom koristi ljudska snaga, a mehanizacija se primenjuje
samo pri rukovanju teretima za čije manipulisanje ta snaga nije bila dovoljna. Industrijska revolucija s kraja XVIII i početka XIX vijeka predstavljala je početak fabričke proizvodnje. To je
bio i početak moderne industrije, onakve kakvu danas poznajemo. Kada je riječ o
kontinualnim sredstvima, koja se danas masovno koriste, treba naglasiti da se trakasti transporteri
razvijaju početkom Industrijske revolucije i to prvo u mlinarstvu. Tehnički razvijen tip pojavljuje se 1795. godine, a kasnije (oko1840. god) koriste se za transport gline, lomljenog kamena i sl.
Kako se fabrička proizvodnja razvijala, potre ba za rukovanjem materijalom i mehanizacijom pretovarnih operacija postajala je sve izraţenija, kako u samoj proizvodnji tako i u distribuciji robe. U ovom
periodu vlasnici fabrika, u cilju sniţenja troškova, počinju postepeno da ulaţu u sredstva i opremu za rukovanje materijalom. Zato se, po pravilu, razvoj savremenih sredstava za rukovanje materijalom vezuje za
period posle 1900. godine, tj. za početak XX vijeka. Tako,
naprimjer,
prve
konstrukcije
valjkastog
gravitacionog transportera susreću se 1902. god ine, 5
Sl. 2 Valjkasti gravitacioni transporter iz 1902. godine
elektrokarete se koriste od 1906. godine, industrijski traktor sa benzinskim motorom 1913. god.
Kolica sa manuelnim podizanjem platforme pominju se nešto ranije, (1887. god), a elektro viljuškar je konstruisan 1919. Godine
1.1.
PRETOVARNO TRANSPORTNA MEHANIZACIJA-OSNOVNA
OBILJEŢJA I PODJELA Korištenje tehničkih sredstava za dizanje i prenošenje teških pojedinačnih tereta i velikih količina materijala bila je nuţnost i teţnja ljudskog društva još u dalekoj prošlosti. Intenzivnim razvojem industrijske proizvodnje sa jedne strane i povećanjem potrošnje sa druge strane istaknut je
u prvi plan problem transporta robe. U zavisnosti od rastojanja na koje se premešta teret (materijal) pri transportu on se dijeli na:
vanjski transport (saobraćaj),
unutrašnji transport.
Transportom se vrši prevoz ljudi, robe i materijala izmeĎu dva ili više odreĎenih mjesta gdje se pod transportom materijala podrazumijeva prevoz različitih proizvoda, poluproizvoda, sirovina. Svaka
prizvodno- tehnološka
cjelina ima odgovarajuću ulogu u izradi proizvoda te se vrši
povezivanje različitih proizvodno-tehnoloških cjelina. Ovo se ostvaruje odgovarajućim sistemom transporta. Svrha povezivanja jeste da se ostvari što kraće vrijeme izrade proizvoda. Sredstva transporta roba i raznih mat ijala
su specifična svaka ponaosob te se oni po svojim
osnovnim karakteristikama, načinu rada dijele u tri grupe(sredstva kontinuiranog neprekidnog transporta, sredstva diskontinuitanog ili prekidnog transporta i ostale vrsta transporta). Bitno je napomenuti
i tehničke i tehničko ekonomske pokazatelje kojima se moţe izraziti učešće
mehanizacije u nekom gradilištu. Kapacitetom ili učinkom se definiše izvršeni posao u jedinici vremena i prilikom odreĎivanja kapaciteta uzimaju se optimalni uslovi rada. Uţad, k uke, lanci, koturi, koturače su pomoćna sredstva koja se koriste pri samom radu različitih mehanizima i pomaţu kvalitetnijem i brţem radu. Nezamjenjivi su elementi odreĎenih radnih operacija i sastvani su dio same funkcije mehanizma.
Nastojanja za postizanjem
ekonomičnije proizvodnje permanentno iniciraju potrebu za efikasnijim
povezivanjem pojedinih proizvodnih i tehnoloških segmenata u cilju skraćenja vremena izrade proizvoda. Povezivanje različitih proizvodno -tehnoloških cjelina, od kojih svaka ima odgovarajuću ulogu u izradi proizvoda, ostvaruje se odgovarajućim sistemom transporta. Pod pojmom transporta, u širem smislu, podrazumijevaju se tokovi kretanja materijala, energije i ljudi, gdje se pod 6
kretanjem materijala podrazumijeva transport sirovina, repromaterijala, poluproizvoda, proizvoda i
slično. Zadatak transportnog sistema pored ostalog, je povezivanje transportnih sredstava proizvodno-
tehnoloških segmenata, čime je moguće postići da različita transportna sredstva,
funkcionalno i u vremenu, djeluju kao cjelina.
Brojna su sredstva pretovarai transporta roba i raznih materijala. Po načinu rada i osnovnim konstrukcionim karakteristikama moţemo ih podijeliti u tri osnovne grupe i to: Sredstva kontinuiranog neprekidnog transporta u koje se materijal na jednom kraju otvara i u
kontinuitetu prebacuje na mjesto ugradnje, potrošnje ili uskladištenja. Ta sredstva su:
trakasti transporteri,
grabuljari, jednolančani i dvolančani,
elavatori, brzohodni i sporohodni,
konvejeri, sa vedricama i viljuškama,
ţičare, sa jednim ili dva uţeta, za revoz tereta i ljudi
Sredstva diskontinuiranog ili prekidnog transporta su najbrojnija i po konstrukcionim
karakteristikama najrazličitija. Neka imaju neograničen radius kretanja, a ima ih i sa ograničenim radiusom kretanja, naprimjer mašine na elektro pogon. Svrdstavamo ih u
sljedeće grupe:
dizalice i kranovi,
podizači, liftovi, viljuškari, dizalice idr,
utovarači, na pneumaticima, gusjenicama, šinski i sl
damperi, različitih konstrukcija i namjena.
Ostale vrste transporta.
Vrlo različiti po namjeni, obliku konstrukcije, pogonskim mehanizmima,
trajnosti itd. Ovdje spadaju:
7
TRAKE GRABULJARI KONTINUIRANI TRANSPORT
ELEVATORI KONVEJERI
DIZALICE UTOVAR TRANSPORT ISTOVAR
DISKONTINUIRANI PREKIDNI TRANSPORT
PODIZAČI UTOVARAČI DAMPERI
ZAVOJNI TRANSP. VIBRACIONI OSTALE VRSTE TRANSPORTA
VALJKASTI PNEUMATSKI TRA.
HIDRAULIČKI TRA. Sl. 3 Osnovna podjela pretovarno transportne opreme
8
Prema vrsti pogonske energije mašine se mogu podijeliti na:
mašine sa dizel pogonom,
mašine sa elektro pogonom,
mašine sa hidrauličnim pogonom, dizel hidrauličnim i elektro hidrauličnim pogonom,
mašine sa pneumatskim pogonom, primarni pogon dizel ili elektro kompresor i preko pneumatskih motora.
1.2.
OSNOVNI POKAZATELJI EFEKATA RADA MEHANIZACIJE
Radne operacije pretovara i transporta u mnogim tehnološkim fazama rada obuhvataju najobimniji i najteţi dio radova, naprimjer, zemljani radovi na većim graĎevinskim objektima, kamenolomima, rudnicima sa površinskom eksploatacijom mineralnih sirovina itd. Ovdje se velike mogučnosti da se stručnim radom, ostvare znatne uštede u troškovima proizvodnje i olakšanje teškog posla radnika, primjenom mehanizovanog dobro organizovanog rada.
Učešće mehanizacije na nekom gradilištu ili poslu moţe se izraziti posebnim tehničkim i tehničko ekonomskim pokazateljima, kao što su: stepen zahvata radova mehanizacijom, izraţava se odnosom količine radova
izvšenih mehanizacijom, rema ukupno izvršenim radovima na datom objektu u odreĎeno vrijeme, godina, polugodište, kvartal.
k z
Rm Ru
100(%)
Gdje su:
- količina adova izvšena
mehanizacijom,
– ukupna količina izvšenih radova,
Prethodni odnos pokazuje koji dio od ukupnih radova se radi mehanizovano. stepen mehanizovanosti-opremljenosti,
izraţava se odnosom ukupne vrijednosti mehanizacije i opreme,
prema ukuponoj vrijednosti radova ili usluga u toku godine dana u tom preduzeću, na gradilištu ili nekom usluţnom objektu.
9
V m
k m
V r
100(%)
gdje su:
- vrijednost mehanizacije (din), - vrijednost radova (din),
Preduzeću sa većim stepenom mehanizovanosti uljiva veće povjerenje kod investitora i podobnije je na trţištu rada. St pen angaţovanosti energije, predstavlja instalisanu ukupnu (raspoloţivu) snagu svih mašina u kW na jednog uposlenog radnika.
ke
N i
R
kW radnika
gdje su:
R
-
ukupna snaga svih mašina kW, - broj zaposlenih radnika,
stepen iskorištenja mehanizacije, predstavlja odnos efektivnog radnog vremena mašina, prema ukupno planiranom radnom vremenu u toku godine ili nekog vremenskog razdoblja. Dosta se
razlikuju kod mehanizacije u industrijskog proizvodnji i mehanizacije na gradilištima i usluţnim punktovima i sl. To je:
k i
T ef T u
100(%)
gdje su:
- efektivno radno vrijeme, - ukupno planirano radno vrijeme,
Moţe biti izraţen za pojedine mašine ili za ukupnu mehanizaciju preduzeća ili gradilišta.
1.3.
KAPACITET MAŠINA
Izvršeni posao u jedinici vremena definiše njen kapacitet ili učinak. Izraţava se u m3/h, m3/smjenu, t/h, smjenu ili odreĎenom količinom radova na dan mjesec ili godinu. Kod radova prevoza moţe se izraţavati u tkm/h, smjenu, dan i sl. Faktori koji utiču na kapacitet su sljedeći:
10
Konstruktivne karakteristike mašine ili ureĎaja, kao snaga pogonskog motora, brzina
kretanja, dimenzija radnih organa mašine, kvalitet izrade mašine i sl. Karaktera proizvodnje ili usluga, obim radova, širina prostora, lahkoća odnosno teţina
posla, kvalitet terena, suh ili mokar teren itd.
Uslovi rada, samostalan rad mašine ili u tandemu sa drugim mašinama, njihova usklaĎenost,
obučenost i sposobnost rukovaoca, i upšta oraganizovanost radova. Reţim korištenja radnog vremena, rad u jednoj smjeni, u više smjena, trajanje popravki
servisiranja, vrijeme premještanja mašina, rad na montaţi i demontaţi, vremenske nepogode itd.
Prilikom odreĎivanja kapaciteta mašina uzimaju se optimalni uslovi rada i pri tom se dobijaju teoretski kapaciteti ili učinci rada mašina, a potom se uzimaju sve poteškoće u obzir, uslovi rada, efikasnost organizacije rada i sl, te se dobijaju izračunati kapaciteti ili učinci mašine. Poznavajući teoretski kapacitet, koga obično daju proizvoĎači mašina, moţemo izračunati praktični kapacitet ili učinak iz odnosa:
gdje su pored poznatih: kp - koeficijent punjenja mašine, kn - ostali karakteristični korekcioni koeficijenti.
Godišnji kapacitet izračunavamo iz odnosa:
gdje su: Tg - broj radnih dana u godini ( bez nedjelja i praznika) t - broj radnih sati na dan,
gdje su: Tr – broj ostvarenih radnih dana godišnje
Prema analizama o.Walch-a o radu bagera imamo da je u prosjeku:
Produktivno radon vrijeme 37% ili 135 dana
Prekidi-nevrijeme 28% i popravke 10% ili 149 dana
Smetnje i to: 7% sačekivanje vozila, 14% male popravke, te priprema i čišćenje -ukupno
Sve ukupno iznosi 100% ili 365 dana. 11
Na osnovu ovih podataka podataka m oţemo izračunati navedene koeficijente:
k z k v
135 81 305 135 135 81
0,71 0,65
Stepen iskorišćenosti mašina moţemo izračunati i iz odnosa ostvarenog kapaciteta i teoretskog kapaciteta:
k i
Qo
100(%)
Qt
Na kapacitet kapacitet mašina utiču veliki broj objektivnih objektivnih i subjektivnih subjektivnih faktora.
1.4.
PRIBOR I POMOĆNI UREĐAJI
Užad
Da bi u mogli pravilno da obavljaju svoje radne funkcije većina transportnih sredstava imaju u svom sklopu uţad. To su neke vrste kranova, dizalica, ţičara, neke konstr ukcije transportnih trakam umjesto noseće konstrukcije imaju uţad na kojima se nalazi konstrukcija
trake-uzduţni
nosači trake. Uţad se
najčešće prave od čelika otpornosti na kidanje od 130 do 150 daN/mm, koji se prilikom izrade termički obraĎuje. Pojedinačne
ţice specijalnim specijalnim mašinama upredaju upredaju se u strukove, a ovi u uţad. srednji srednji di uţeta čini
struk uţeta i moţe biti od čelika, azbesta azbesta ili kudelje.Uţe sa srednjim srednjim strukom od čelika je kruće, a sa azbestnim vlaknom primjenjuju se se na ureĎajima koji
rade poreed peći peći sa visokom
temperaturom.primjenjuju temperaturom.primjenjuju se npr. Na savijanje na dobošima sa više slojeva uţeta. Razlikujemo unakrsno i istosmjerno pletena uţad, a upredanje moţe biti prosto ili paralelno. Uţad sa 6 strukova i sa 19 ili 37 ţica se najčešće se primjenjuju za dizalice. Najčešće primjenjivana uţad su sa osnovnim tehničkim i radnim karakteristikama. karakteristikama. Izbor uţeta odgovarajućeg odgovarajućeg prečnika prečnika vrši se na osnovu predhodno odreĎene vučne sile iz odnosa:
F u max 12
F u K
gdje su:
– najveća ukupna vučna sila, Fu max – najveća vučna sila, Fu –računska vučna K- koeficijent sigurnosti (4,5-7,5)
Specijalna uţad izraĎuju se od ţica različitih prečnika, čime se postiţe veća savitljivost, trajnost i otpornost. Prilikom prelaska
uţeta preko kotura ili doboša čelična uţad u toku rada postrojenja
izloţena su istezanju i savijanju a zbog svoga zavojnog konstrukcionog poloţaja napregnuta su i na uvijanje. Na statičku otpornost uţeta malo utiče savijanje uţeta. Ono utiče na zamor m aterijala, usljed čega nastupa kidanje pojedinih ţica. Naprezanje na savijanje najvišse zavisi od odnosa prečnika uţeta i prečnika doboša ili kotura preko kojeg se okreće. Odnos D/d treba t reba da se kreće od 16 do 32 zavisno od vrste pogonskog mehanizma. Uţe se mora paţljivo pregledati i odrţavati u toku njegovog rada. Ukoliko je uţe oštećeno potrebno ga je zamijeniti novim. O samom radu sa uţadima doneseni su tehnički propisi po kojim se mora organizirati rad, pregledi i odrţavanje uţadi.
Kuke U radnim operacijama dizanja i pretovara tereta kuke su
nezamjenjiv element. Sastavni su diuo mnogih mašina i mašinskih sklopova. Ovdje se daju osnovne tehničke i konstrukcione
karakteristike
pojedinih
vrsta
kuka.
Iz
podataka sa tablica i crteţa moţe se izvršiti pravil an izbor kuka.
Sl. 4 Kuke
Lanci U primjeni su prisutni Galovi-zglobni i zavareni lanci. To su dvije vrste lanaca koje se meĎusobno
razlikuju po svojim karakteristikama i specifičnostima. Zavareni lanci su sastavljeni iz ka rika ovalnog oblika, koje su izraĎene od čelika okruglog presjeka kao što je prikazano na slici Sl. 5. Lanci se rade sa kratkim i dugim karikama. Ono što je specifično za lance sa dugim karikama je to da imaju 5 puta veću duţinu karike od prečnika čelika od kojeg su izraĎene.
13
Sl. 5 Zavareni lanci
Kod dizaličnih postrojenja kod kojih se lanac namotava na doboš a karike su opterećene na savijanje obično se primjenjuju lanci sa dugim karikama. Lanci sa dugim karikama dijele se na kalibrisane i nekalibrisane. Razlike izmeĎu jednih i drugih je u tome što su dozvoljena veća odstupanja di manezija karike kod nekalibrisanih lanaca. Izbor dimenzija lanaca moţe se odrediti po odnosu:
F max
F o K
gdje su: F0 - vučna sila K - stepen sigurnosti (za nekalibrisane 3 do 6, a za kalibrisane 4,5 do 8 za ručni i motorni pogon) Da bi se
smanjilo habanje karike na dodirnim mjestima i odrţao jednak korak lanca zbog nailaska
na lančanike kod kalibrisanih lanaca se propisuje veći stepen sigurnosti. Kalibrisani lanci nalaze primjenu kod ručnih dizaliuca manjih nosivosti i malih brzina dizanja do 0,5 m/sec, a nekalibrisani uglavnom za vezivanje tereta za podizanje. Dimenzije lanaca su standardizovane. Zglobni-Galovi
lanci, šarnirni, remenasti, izraĎeni su u obliku lamela od čeličnih pločica koje su spojene osovinicama kao što to prikazuje Sl. 6:
Sl. 6 Zglobni galov lanac
Primjenjuju se za dizanje tereta ručno kao i kod motornih dizalica velike nosivosti a male brzine kretanja. Prednost zglobnih lanaca nad zavarenim je ta da su u većoj sigurnosti i većoj savitljivosti 14
koja omogućava primjenu lančanika i doboša manjih dimenzija. Nedostatak je taj što mogu da rade u samo jednoj ravni jer se javljaju dopunska naprezanja u lamemelama pri kosom zatezanju. To
moţe dovesti do njihovog loma. Izbor se vrši prema koeficijentu sigurnosti kao i kod zavarenih lanaca a sama naprezanja se
vrše eksperimentalno, znači da se ne proračunavaju. Zanimljivo je to
da je stepen sigurnosti za izbor dimenzija zglobnih lanaca K je 5 za brzinu do 0,25 m/sec, do 0,5
m/sec, i K je 8, za brzinu 1 do 1,5 m/sec. Prednosti čeličnih uţadi nad lancima su ta:
manja sopstvena teţina,
veća gipkost u svim pravcima,
bolje primanje udaraca,
rad bez šuma i pri velikim brzinama kretanja,
veća sigurnost u radu, kod lanaca kidanje nastupa iznenada a kod uţadi se kidaju postepeno tako da se oštećenja mogu nprimijetiti i uţe zamijeniti.
Koturi
Koturi ili kombinacija više kotura poznatih kao sistem koturača se primjenjuju u cilju smanjenja momenta tereta koji se podiţe. Preko njih se pomoću uţadi ili lanaca veţe teret i srazmjerno broju koture koturači olakšava dizanje. Mora se odrediti optimalni odnos prečnika kotura i uţeta kako je već definisano da bi se smanjilo naprezanje uţeta preko kotura. Na slici Sl. 7 prikazan je kotur.
Sl. 7 Kotur
15
Koturi se izraĎuju od čeličnog liva livenog gvoţĎa ili zavareni koturovi. U ranije vrijeme raĎeni su sa kliznim leţajevima i sa podmazivanjem a u novije vrijeme sa kugličnim leţajima. Za pogon dizala lancima primjenjuju se lančanici prilagoĎeni za nalijeganje lanaca koji u ovom slučaju sluţe i za pogon i za dizanje. Prikazani su na slici Sl. 7. Ako
je broj zuba veći od 6, prečnik ozubljenog
vijenca lančanika izračunava se bez greške iz odnosa:
Gdje su: t - korak lanca, z - broj zuba lančanika. Za zglobne-Galove lance primjenjuje se odnos:
Duţine i prečnik osovine kotura odreĎuje se prema dozvoljenom naponu pri savijanju prema dozvoljenom površinskom pritisku. Prečnik osovine je:
a duţina nalijeganja glavčine,
Gdje su: F- sila pritiska na glavčinu motora, l- razmak oslonaca osovine,
Pri pokretanju kotura javljaju se sljedeći otpori: otpor trenja izmeĎu glavčine i osovinice, usred krutosti savitljivog elementa.
Koturače
Sa ciljem da se smanji sila zatezanja uţeta, kao i moment tereta na dobošu ugraĎuju se koturače u mehanizme. Koturača u mehanizmu za dizanje daje i manji prenosni odnos izmeĎu motora i doboša, a to konstrukci ju
čini ekonomičnijom. Koturača moţe posluţiti za povećanje brzine dizanja, za
smanjenje vučne sile, mada se kod mehanizama za dizanje primjenjuju koturače za smanjenje vučne sile. Preko sistema koturova je prebačeno čelično uţe i to čini koturaču. Šema proste koturače prikazana je na donjoj slici: 16
Sl. 8 Mehanizam za dizanje sa koturaĉom
Ako se zanemare otpori trenja na koturovima kojisu kod kotura sa kugličnim leţajima dosta mali, teret se, kako je na slici prikazano, ravnomjerno r asporeĎuje
na sve krake uţeta u dijelovima G/n.
Brzina kretanja tereta i brzina kretanja uţeta imaju sljedeći odnos:
gdje su: V- brzina kretanja tereta, Vu- brzina kretanja uţeta, n- broj koturova.
Kod mašina za dizanje, osim prostih koturača, najčešće su u upotrebi dvojne koturače, kod kojih se oba kraja doboša namotavaju na doboše. Uloga kotura za izravnavanje je da izravna eventualne nejednakosti u duţinama oba kraja uţeta. Dvojna koturača predstavlja dvije paralelno postavljene proste koturače čiji je broj krakova uţeta n/2 ako je uţe obješeno o "n" krakova, pa se sila u svakom kraku moţe izračunati iz sljedećeg odnosa:
Trenje koturova je zanemareno. Tehničke karakteristike dvojne koturače su: prenosni odnos n/2=10/2=5, duţina uţeta 1=5h, a brzina uţeta je vu = 5v.
17
2.
OSNOVE HIDRAULIĈKIH SISTEMA
Hidraulika je znanstvena i tehnička disciplina koja proučava oblike i zakone mehaničkog gibanja i relativnog mirovanja tekućina i plinova. Ime 'hidraulika' (hydraulikos) je nastalo spajanjem grčkih rijeći (hydor) - voda i (aulos) - cijev ili ţlijeb. Hidraulika, relativno mlada naučno tehnička disciplina, zauzima
nezamjenljivo mjesto u modernoj mašinogradnji, automatici, te mnogim
oblastima moderne proizvodnje, usluga i slično. Snaţne mašine i raznovrsni ureĎaji namjenjeni rudarstvu, graĎevinarstvu, vazduhoplovstvu, kao i mnoge komponente vemoma precizne automatike, nezamislive su bez dijelova i sklopova na bazi hidraulike. Istovremeno ni blizu nisu
praktično iskorištene sve poznate pogodnosti ove naučno tehničke discipline. Fenomen prenošenja pritiska ravnomjerno na sve zidove posude, napunjene tečnosću, čiju zapreminu pokušamo smanjiti pritiskom klipa na tečnost u posudi, otkrio je Francuski matematičar i fizičar Pascal 1650. godine, ali to svojstvo nije korišteno sve do 19. vijeka, kada su konstruisane prve hidraulične pumpe. Hidraulički prenos snage ima dvije ve like prednosti: -
veliku snagu u odnosu na veličinu ureĎaja ili postrojenja olakšava manipulaciju i premještanje postrojenja na daljine, i
-
lagano postizanje i kontrolu snage i brzine u veoma širokom opsegu.
Hidraulički sistemi su ili hidrostatički ili hidrodinamički. U hidrostatičkom pogonu pumpa stvara se pritisak ulja u zatvorenom krugu. Ovakav pritisak ili hidrostatička energija pretvara se u linearno ili rotaciono kretanje pomoću hidrauličkog motora. Kod hidrodinamičkog pogona centrifugalna pumpa ubrzava kretanje tečnosti stvarajući ogromnu kinetičku energiju koja se pomoću hidrauličkih motora pretvara u mehanički rad. 2.1.
HIDRAULIĈKI SISTEMI
Ako u posudi napunjenoj tečnošću vršimo pritisak klipom dejstvom sile F na tečnost stvorit će se pritisak (p) i ravnomjerno ce djelovati na sve zidove posude, sl.1.a.
Ova pojava se moze praktično
posmatrati i matematički definisati na primjeru dviju posuda različitih površina poprečnih presjeka meĎusobno spojenih i napunjenih tečnošću kako je prikazano na slici 1.b. Ako na posudu površine A1 djelujemo silom F1, a sistem drţimo u statičkoj ravnoteţi, u posudi površine poprečnog presjeka A2 djelovat će sila F2. Pritisak koji će se stvoriti u tečnosti, koja je u posudama iznosit će: 18
Sl. 9 Prenošenje pritiska kroz teĉnost
p
F1 A
F 2 A2
gdje su: p - pritisak u Pa, F - sile u N, A - površine posude na mjestu djelovanja sile u m2
Koristeći ova svojstva hidraulike ljudi su konstruisali veliki broj ureĎaja koji su praktično nezamjenjivi u praksi. Naj jednostavniji oblik tih ureĎaja je ručna hidraulična pumpa.
1 –p umpa 2 –c ilindar 3 – teret
Sl. 10 Najjednostavniji oblik ručne hidraulične pumpe
Sl. 11 Ruĉna hidrauliĉka pumpa
Prijenosna ručna hidraulična pumpa konstruirana je za ostvarivanje visokih tlakova do 350 bara, te se koristi za sva niskotlačna i visokotlačna ispitivanja u montaţnim radionicama, laboratorijima, na 19
naftnim poljima za ispitivanje armatura, cjevovoda, tlač nih posuda i za ostale operacije gdje je potreba visoki pritisak.Pumpa je jednostavne izvedbe i lagana je za rukovanje. Kao radni medij
koristi vodu ili hidrulično ulje, a po potrebi mogu se koristiti i druge tekućine. U slučaju rada sa vodom ili agresivni m
tekućinama, pumpu je poslije rada potrebno zaštititi od korozije
prepumpavanjem hidrauličkog ulja. Ova pumpa moţe podići veoma veliki teret na relativno malu visinu. 2.2.
HIDRAULIĈKE KOMPONEN TE
U hidraulički sistem mogu biti uključene mnoge komponente kao sastavni djelovi sistema. A mi će mo pomenuti samo osnovne.
1. Radni sistemi. Čine ga cilindri i linearni motori, koji mogu imati jednosmjerno i dvosmjerno djelovanje, i rotacioni motori od kojih su najčešći: propelerski motor, zubčasti mortori, klipni motori, vijčani motori, te starteri i
sl.
2. Pomoćna oprema i dijelovi. U njih ubrajamo razne cijevi, gumena crijeva, spojnice, raznovrsni instrumenti, štitnici, pokazivači ili indikatori i dr. 3. Kontrolni sistemi. Najzastupljeniji su: Regulatori pritiska, ispusni ili sigurnosni ventil, kontrolni
ventil pritiska, akomulatori, restriktori ili ograničivaći veličina, kontrolni ventili smjera, kontrolni ventil toka i sl.
4. Pumpe. U njih nabrajamo krilne pumpe, zubčaste pumpe, klipne pumpe i vijčane pumpe ili vretenaste pumpe.
5. Skladišta fluida. Mora ispunjavati dosta stroge tehničke zahtjeve kao: stalnu kontrolu temparature zato se koristi temparaturni kontoler, hlaĎenje, kontrolu nivo fluida, filtriranje i sl. 6. Fluid. Koji mora posjedovati standardizovani kv alitet i bezprijekornu čistoću.
Zahtjevi koji hidraulički sistem moraju ispuniti kod većine mašina su sljedeći: -
pumpe moraju imati veliku potisnu snagu,
-
snadbjevanje svih korisnika treba da bude istovremeno,
- pogon pojedinih korisnika treba da je meĎusobno nezavisan, -
ukupna pogonska snaga treba da se prenosi od pojedinih korisnika
-
uključivanje u rad treba da je nezavisno i da omoguči fino pokretanje,
-
rukovanje treba da je jednostavno i da zahtjeva minimum snage rukovaoca,
- potrebno je da se omoguči istovremeni rad većeg broja korisnika
20
Sistem hidrauličnog pogona moţe biti preko pumpi konstantnog dejstva (npr.zubčaste pumpe) i pumpi koje se ne mogu podešavati, a one su danas skoro isključivo u primjeni. Moguče je ostvariti jednostruki ili dvojni pogon što daje uštede u potrošnji energije. Rukovanje i odrţavanje hidrauličkih sistema zahtjeva vrlo povoljne uslove naročito pri popravkama ili zamjenama fluida, koji moţe da onemoguči potpuno funkcijonisanje sistema.
HIDRAULIĈNE PUMPE
2.3.
Pumpe su strojevi u ko jima
se izvana dovedena mehanička energija (rad pogonskog stroja)
transformira u energiju radnog fluida. Rotacijski hidraulički motori su slični strojevi kod kojih se transformacija energije obavlja u suprotnom smjeru (energija fluida pretvara se u mehanič ki rad). Zavisno od priključivanja, često isti stroj moţe raditi kao pumpa ili motor. Za pogon pumpe obično se koriste elektromotori, a u mobilnoj hidraulici motori s unutrašnjim sagorjevanjem.Pumpe se dijele u dvije osnovne kategorije: volumenske pumpe (v olumetričke) i
dinamičke pumpe (najčešće
strujne tj. turbopumpe). Volumenske pumpe transportiraju fluid (ostvaruju povećanje tlaka i protok) putem smanjenja volumena komora u pumpi, a koriste se za relativno male protoke uz relativno velike visine dobave. 2.3.1. Princip rada i simbol volumenske pumpe
Turbopumpe u rotoru predaju snagu fluidu tako da pokretne lopatice ostvaruju silu pritiska na fluid. Primjenjuju se za relativno velike protoke i male visine dobave, pa se zato u hidraulici u principu ne koriste. Podjela volumenskih pumpi:
1. Zupčasta a) s vanjskim ozubljenjem
b) s unutrašnjim ozubljenjem c) sa zupčastim prstenom 2. Vijčana 3. Krilna (lamelna) a) s 1 komorom
– s konstantnim protokom – s promjenljivim protokom b) s više komora – višeradne (konstantni protok) 4. Klipna a) klipno-aksijalna (s aksijalno postavljenim ekscentrom)
– s nagibnom pločom (s mirujućim ekscentrom) 21
– s nagibnom osi (s rotirajućim ekscentrom) b) klipno-radijalna (s radijalno postavljenim ekscentrom)
– s unutrašnjim djelovanjem (vanjskim ekscentrom) – s vanjskim djelovanjem (unutrašnjim ekscentrom) c) s koljeničastim mehanizmom d) s kulisnim mehanizmom 5. Membranska
Veoma su različitih oblika i konstrukcija, dosta različitih učinaka, a i načina funkcijonisanja. Mnoge su slične odgovarajučim kompresorima i zračnim motorima a detaljnije će mo opisati samo najvaţnije: Zupčasta hidraulička pumpa
Zupčasta pumpa je pumpa koja radi na principu pokretanja zupčanika. Sastoji se od dva zupčanika koja su smještena u kućištu pumpe. Jedan zupčanik je pogonski, i dobija pogon od pogonskog ureĎaja (najčešće elektromotor), a drugi zupčanik je pogonski. Zupčanici su meĎusobno spregnuti, te se okreću ovisno jedan o drugom. Razmak izmeĎu kućišta i vrha ozubljenja je tek dovoljan da se zupčanici nesmetano okreću u kućištu, da bi se spriječilo strujanje tekućine izmeĎu kućišta i ozubljenja. Ovo je jedna od najčešće upotrebljavanih izvedbi pumpi, koja ima vrlo široku primjenu, posebno pri prebacivanju viskoznijih tekućina.U svojoj osnovnoj izvedbi ima vodeći i vodjeni zupčanik. Fluid (ulje) se kreće izmeĎu zupčanika i kučišta pumpe.
Sl. 12 Prikaz zupĉaste hidrauliĉke pumpe
Razlikujemo zupčaste pumpe s vanjskim i unutrašnjim ozubljenjem,te prtenaste pumpe.
22
Zupĉasta pumpa sa vanjskim ozubljenjem Karakteristike zupčasta pumpa sa vanjskim ozubljenjem: – Jednostavna konstrukcija – Niska cijena – Mala teţina – Širok raspon brzina – Širok raspon viskoznosti radnog fluida Ove pumpe imaju prilično velike volumetričke gubitke i stvaraju relativno veliku buku. Nisu osobito osjetljive na nečistoću i zahtijevaju samo minimum odrţavanja. Relativno su lagane – imaju naročito povoljan odnos snage i mase pumpe, pa su pogodne za primjenu kod mobilne hidraulike (vozila, graĎevinski i šumarski strojevi).
Sl. 13 Zupĉasta pumpa s vanjskim ozubljanjem
Pretpostavimo da je na slici plavi satu. Svojim
zupčanik pogonski. Pogonski ureĎaj ga vrti u smjeru kazaljke na
okretanjem on vrti ljubičasti, pogonski zupčanik u obrnutom smjeru, tj. obrnuto od
kazaljke na satu. Ukoliko se u prostoru na
lijevoj strani nalazi neka tekućina ona će ući i u prostor
izmeĎu kućišta i zupčanika. Svojim okretanjem, zupčanici će prebaciti tu količinu tekućine na drugu stranu, odakle se neće moći vratiti, jer su zupčanici u spregu u sredini i tekućina tuda neće moći prolaziti. Na lijevoj strani će uslijed oduzimanja tekućine nastati potpritisak, a na desnoj strani pumpe nadpritisak.
Zupĉasta pumpa s unutrašnjim ozubljenjem
23
Prostor oko vanj skog zupčanika podijeljen je na dva dijela – usisni i tlačni. Pri izlasku zupčanika iz
zahvata, fluid kroz otvore u vanjskom zupčaniku ulazi u prostor izmeĎu zupčanika, s kojim se kreće uz unutrašnji dio kućišta –pregradu, koja sluţi kao brtva izmeĎu usisne i tlačne strane. Nakon prelaska u tlačnu zonu, zupčanici ponovno ulaze u zahvat, istiskujući fluid kroz otvore vanjskog zupčanika. Odlikuje se tihim radom, ali je sloţenija od pumpe s unutrašnjim ozubljenjem, pa se znatno manje koristi.
Sl. 14 Zupĉasta pumpa sa unutrašnjim ozubljenjem
Zupčaste pumpe općenito odlikuje jednostavnost izvedbe i pouzdanost u radu. Zbog malog broja dijelova nisu podloţne kvarovima, osim u slučajevima kada sluţe za crpljenje medija sa abrazivnim nečistoćama. U tom slučaju, moţe doći do istrošenja kućišta i/ili zupčanika, te povećanja zazora izmeĎu njih. To dovodi do smanjenja kapaciteta pumpe, te, na kraju, i do prestanka rada. Zbog tog razloga, gotovo uvijek se na usisnoj strani zupčaste pumpe nalazi ugraĎen filter. Materijal za zupčanike je čelik za cementiranje, a za kućište sivi liv, te razne legure.
Zupčasta prstenasta pumpa
Pored kučišta sastavljena je od dva zupčanika od kojih je manji sa spoljašnjim zupcima i on rotira unutar većeg zupčanika sa unutrašnjim zupcima kojih ima jedan više od unutrašnjeg. Oba rotiraju u kučišu, a razlika u brzini rotacije izaziva povečanje i smanjenje prostora, što povratno prouzrokuje pumpanje.
24
Sl. 15 Princip rada zupĉaste prstenaste pumpe
Zupčasta pumpa sa zupčastim prstenom naziva se još rotorna prstasta pumpa ili pumpa s unutrašnjim ozubljenjem bez pregrade. Zupčanik s unutrašnjim ozubljenjem ima jedan zub više od zupčanika s vanjskim ozubljenjem. Svi zubi zupčanika s vanjskim ozubljenjem simultano su u dodiru sa zupčastim prstenom i tako ostvaruju brtvljenje izmeĎu usisne i tlačne strane. Ova pumpa ima nisku razinu buke i nejedno likosti protoka uz nešto slabije
brtvljenje i veću sklonost habanju.
Vijčana pumpa
Vijačanu pumpu čine kučište i jedan, češće dva specijalno konstruisan vodeća i dva pokretna vijka, koji rotiraujući pokreću fluid izmeĎu vijaka i kučišta pumpe. Grade se z a male i veoma velike protoke (pretovar tankera za naftu). Često se koristi u naftnoj industriji, u lokomotivama, kao pumpa za transport viskoznih fluida, pomoćna pumpa za filtriranje).
Sl. 16 Vijĉana pumpa
25
Propelerska pumpa
Propelerska pumapa ima ekscentričan rotor sa krilcima i ţljebovima. U toku rotacije, rotor i krilac su u kontaktu i pomoću centrifugalne ili mehaničke sile (opruge) koja pomjeraju tečnost u pumpi od ulaza ka izlazu iz pumpe.
Sl. 17 Prikaz propelerske hidrauliĉne pumpe
Klipne pumpe Klipne pumpe su namjenjene za visoke pritiske, i imaju veliku efikasnost odnosno visok stepen
korisnog dejstva. Uz relativno miran rad, ove pumpe omogućuju relativno visoke prot oke i tlakove uz vrlo visoke brojeve okretaja.
Sl. 18 Klipna hidrauliĉna pumpa
Glavni djelovi klipne pumpe su: -cilindar, -klip
koji se giba translatorno i naizmjenično usisava kapljice u cilindru i iz cilindra
isključuje u cjevovod, -ventili, koji periodicki spajaju proctor
cilindra s usisnim i tlačnim cjevovodom,
-usisna i tlačna zračna komora, -mehanizma za pokretanje klipa, -usisni i tlačni
cjevovod,
-usisna rešetka sa sa nepovratnim ventilom.
26
Aksijalne klipne pumpe
Aksijalen klipne pumpe-imaju klipove koji se krecu naprijed i nazad paralelno sa ulaznom osom. U
različitom poloţaju pumpe duţina hoda klipa je različita, što daje različit tok fluifa odnosno hidrauličkom ulju. Postoje dvije vrste ovih pumpi i to pravoliniske i ugaone aksijalne klipne hidrauličke pumpe ili pumpe sa lomljenom osom. U drugu grupu spadaju pumpe sa diskom za zapljuskivanje.
Sl. 19 Aksijalne klipne pumpe
Radijalene klipne pumpe
Klipovi ovih pumpi radijalno su postavlj eni
u odnosu na uzduţnu osu kučićta pumpe, odnosno u
rotoru masine. Rotor je ekcentricno postavljen u odnosu na stator. Ta ekscentricnost uslovljava radijalno pravolinijsko kretanje klipa u odnosu na rotor. Svaki klip ce zbog toga, usisavati tecnost iz sredista
rotora u etapi kada se udaljava od centra , a potiskivati tečnost ka centru u etapi kad mu se
priblizava. Stao zanci, primjenom ekscentriteta klipovi se pomjeraju i omogučavaju pumpanje fluida.
Sl. 20 Radijalna klipna pumpa
27
HIDRAULIĈNI MOTORI
2.4.
Ove motore imamo u tri osnovne izvedbe:
-
motori sa neograničenom rotacijom
-
motori sa ograničenom rotacijom
-
motori sa linearnim kretanjem
Motori sa neograničenom rotacijom skoro su identični ili slični odgovarajučim hidrauličnim pumpama, i oni su naprimjer zubčasti,propelerski,klipni i vijčani motori. Motori sa ograničenom rotacijom su motori koji ne rotiraju više od jednog kruţenja.Jedan od takvig motora prikazan je na slici 12.
1. ulje 2. klip
3. zupčanik
Sl. 21 Hidrauliĉni motor sa ograniĉenom rotacijom
Motori za linearno kretanje su ustvari hidraulički cilindri i oni mogu biti: cilindri sa jednosmjernim djelovanjem, hidraulički cilindri sa dvosmejrnim djelovanjem, diferencijalni klip, cilindri osovina kroz klip i teleskopski klipovi odnosno cilindri.
Hidraulični cilindri sluţe za pretvaranje pritiska u
mehanički rad. Hidraulični cilindrit
28
Sl. 22 Hidrauliĉni cilindri
Hidraulični cilindar (naziva se linearni hidraulički motor) je mehanički pokretač koji se koristi za datu linearnu snagu kroz linearni moţdani udar. Ona ima mnogo primjena, osobito u inţenjerstvu i vozilima.
Sl.23 Hidrauliĉni cilindar vrši kontrolu ovo g stroja
Hidraulični cilindar dobija svoju moć iz ureĎaja za hidraulične tekućine, koja je obično ulje.Hidraulični cilindar se sastoji od cilindra bočve, u kojem je klip spojen s klatnom i pomiče se naprijed-nazad.
Cilindar završava na svakom kraju cijevi, a glava cilindra je klipnjača gdje izlazi
cilindar.
29
Klip ima klizne prstenove i britvila. Unutar cilindra klip se dijeli na dva dijela, na dno komore i klipnjaca komore.
Hidraulički tok djeluje na kretanje klipa i linearno gibanje. Hidraulički cilindar je
pokretač ili “ motor” hidrauličnog sistema. Generator je u stvari hidraulička pumpa koja donosi fleksibilni ili regulatorni protok ulja na donjoj strani hidrauličkih cilindara, pokretanjem klipnjače prema gore klip gura ulje u drugu komoru i natrag u spremnik.
Sl. 25 Presjek hidrauliĉnog cilindra sa unutrašnjim komponentama
2.5.
HIDRAULIĈNI VENTILI
Postoje tri tipa hidrauličnih ventila za voĎenje tečnosti i to: -
za pritisak
-
za smjer
-
za tok
OdreĎeni ventili imaju nekoliko istovremenih funkcija, drugi imaju različite funkcije u različitim djelovima sistema. Postoje dva projektantska principa za ventile i to kalemasti i lutkasti tip ventila.
Lutkasti ventili mogu biti napravljeni bez ikakvog curenja tečnosti što je veoma vaţno u aplikacijama. Oni mogu biti podjeljeni
na kuglaste, pečurkaste i kalemaste ventile, zavisno od
oblika zatvarača ventila. Redukcioni ventil pritiska daje konstantan- podešeni pritisak, nezavisno od promjene pritiska, kako se vidi po poziciji klipa.
Sl. 26 Redukcioni ventil
30
Usmjerivači ventili su oni ventili kod kojih aksijalni kalemasti klip sa prstenima je aksijalno pomjeren u kučištu ventila sa odreĎenim brojem izlaza za tečnost. Podesna konstrukcija kalema, prstena i izlaza moţe dati neograničen broj varijanti za vodjenje toka tečn osti. bItne karakteristike ovih ventila su: - broj ulaznih i izlaznih otvora, - broj pozicija, - različiti putevi tečnosti kroz ventil.
Ventil volumena toka moze biti podesivi (iglasti ventil) i nepodesivi. Ventil konstantnog toka daje
isti protok tečnosti čak i ako pritisak varira.Kuglasti ventil je ustvari izbušena kuglica, koja smještena u kučište ventila,okretanjem ručicom, vršimo otvaranje i zatvaranje.
Sl. 27 Ventil sa kuglicom
2.6.
HIDRAULIĈNE DIZALICE
Dizalice postoje u ogromnim raznih oblicima -
za svaku po mjeri specifičnu upotrebu. Veličine se
kreću od najmanjih dizalice, kojie se koriste unutar radionica, do najvišeg tornja dizalice, a koristi se za izgradnju visokih zgrada. TakoĎe imamo i veće ploveće dizalice, koje se koriste za izradu naftnih platformi i
spašavanje potopljenih brodova.
31
2.7.
HIDRAULIĈNE PRESE
Prese su namjenjene za rad sa alatima za precizno presovanje pri čemu je gibajući radni sto voĎen s 4 vodilice. Opremljeni su hidrauličkim sistemom. Pristupne su u više različitih izvedbi, a jačina sile koja se prenosi na materijal koji se presuje je od (5t -
630t) a zavisi od hoda cilindra, veličine i
oblika radnog stola, radnih brzina, dodatne opreme.Strojevi za presovanje sluţe za savijanje, štancanje, duboko izvlačenje, obreziv anje odjeljaka. Imamo nekoliko vrsta presa,npr. Prese sa grijačkim pločama namjenje za obradu gume, bakeliteta i ostali proizvodi u čijoj proizvodnji je potrebna toplota.
Sl. 28 Hidrauliĉna toplotna presa 32
Zatim imamo prese visokih sila presovanja namjenjene uglavnom za graviranje kovanica, gravura
itd. TakoĎer moţe sluţiti za ispitivanje tvrdoće betona.
Sl. 29 Hidrauliĉna presa visokih sila
Sve ove vrste presa rade na pricipu hidraulike, a većinom sluţe za automatizovani rad. Potrebno je prije upotr ebe podesili samo jačinu sile, regulisati hod, vrijeme, a kod nekih i temperaturu. 2.8.
HIDRAULIĈNE PODIZNE PLATFORME
Hidraulične podizne platforme su platforme za podizanje tereta na velike visine. Mogu biti različitih dimenznzija, a terete mogu da diţu na visinu i do 6 m, a nosivost platformi je i do 5 t.
Sl. 30 Hidrauliĉne podizne platforme
33
PASIVNE KOMPONENTE H IDRAULIĈKIH SISTEMA
2.9.
Potreban je veliki broj komponenata da se napravi kompletan hidraulički sistem. Pored -
navedenog potrebni su: ciljevi spojnice crijeva
materijali za začepljenje otvora mjerni ureĎaji rezervoari tečnosti filtri akomulatori pritiska
ureĎaji za zagrijavanje i rashlaĎivanje sigurnosni pribor i sl.
Samo neki primjeri primjene hidrauličkih sistema (komandne ručice, kočioni sistemi i još mnogo toga u bagerima, kamionima i mnogim drugim mašinama)
3.
PODIZAĈI
U skaldištima, industriskoj proizvodnji, remontnim radionicama za podizanje komadnih tereta često su u primjeni razne konstrukcije podizača. Vrlo su raznovrsni i ovdje će mo prikazati samo one karakteristične. Sredinom 19. stoljeća do ranog 20. stoljeća vodi razvoj dogaĎaja koji su doveli do današnjih modernih viljuškara. Pennsylvania Railroad 1906 predstavljen na baterije kreće platforma kamiona za prtljagu na njihov Altoona, Pennsylvania, ţeljezničke stanice. Prvi svjetski rat void do razvoja različitih vrsta materijala oprema za rukovanje u Velikoj Britaniji od strane Ransomes, Sims i Jeffries iz Ipswich. To je dijelom zbog nestašice rada uzrokovane ratom. 1917 Clark u SAD -u započela u razvoju i korištenju traktora i pogon lifta traktora u njihovim tvorni cama. 1919 Towmotor Društva i Yale & Towne Proizvodnja u 1920 ušao trţište viljuškar u SAD -u. Nastavljajući razvoj i prošireno korištenje viličara nastavio kroz 1920 -ih i 1930-ih tokom Svjetskog rata, kao i prije Prvog svjetskog rata, potaknuo korištenje viličara u ratnim naporima. Nakon rata, efikasnije metode za spremanje proizvoda u skladištima su se provodili. Skladišta je potrebno više pokretan viličara koji bi mogao doći do veće visine. Novi modeli viličara su upotpunili tu potrebu. Godine 1956 Toyota predstavio svoj
prvi model viljuškar, LA model, u Japanu i prodao svoj prvi
viličara u SAD-u 1967.
34
Prenosni podizači
Mogu biti na ručni i mehanički pogon. Podizanje tereta, nakon utovara na platformu dok je ova na donjem ramu, moţe se vršiti ručnim čekrkom preko uţeta, jednim krajem vezanim za čekrk, a drugim krajem nakon prebacivanja preko koturače na vrhu vertikalnog rama, vezanog za donju pokretnu platformu, koja se vučena uţetom kreće po vertikalnom ramu kao voĎici. Platforma na mehanički pogon u principu funkcioniše kao i sa ručnim podizanjem. U slučaju ručnog dizanja platforme, čekrk mora imati kočnicu sa elektromagnetnom blokadom. U cilju lakšeg premještanja podizača, vertikalni ram moţe biti konstruisan kao teleskopski, tako da pri premještanju dio A bude vučen u donji dio B, slika 1. U primjeni su meahnički samopokretni podizači sa motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem. Sastavljeni su većim dijelom od standardnih automobilskih dijelova. Nosivost im je do 5 t, a visina dizanja oko 5 m. Pneumatski podizači
Primjenljivi su u prostorijema i površinama gdje je obezbjeĎen komprimirani zrak i instalacije za razvod istog. Jedna ovakav podizač prikazan je na slici 2. na sljedećoj stranici. Kretanje ovih podizača je ograničenog radiusa, koliko omoguć avaju energetski vodovi. Da bi se osiguralo kretanje podizača u što većem radiusu, istalacije komprimiranog zraka, treba dovest do centra platoa po kome se kreće podizač i tu postaviti priključne armature za napajenje podizača komprimiranim zrakom. Na taj način dvostruko se povećava domet rada podizača. Visina dizanja tereta ovim ureĎajima obično se kreće od 2 do 3 m, a nosivost od konstrukcionih karakteristika podizača u prvom redu od površine poprečnog presjeka cilindra i pritiska komprimiranog zraka u ci jevovodu. Postoji čitav asambl konstrukcija ovih podizača. Prikazani su na slici 3., a neke od nijh cemo ponovno navesti kasnije u tekstu.
35
Sl. 31 Raznovrsne konstrukcije podizaĉa
Kapacitet dizanja proračunava se po odnosu: Q P p
(kN )
gdje su: P – površina poprečnog presjeka cilindra, p – prtisak fluida u sistemu.
Pneumatski cilindar sa ugraĎenom kukom za sopstveno vješanje i donjom kukom za vješanje tereta i njegovo podizanje na odreĎenu visinu obično na 1,0 do 1,5 m. Pri radu sa pokretni m podizačima treba voditi računa da se prenos vrši po horizontalnoj podlozi, i da teret bude na donjem dijelu podizača radi veće stabilnosti i manjeg rizika od prevrtanja.
36
4.
PJEŠAĈKI PALETARI
Što se tiče pješačkih paletara postoje ručni paletar i motorni ručni paletar. 4.2.1.
Ruĉni paletar
Pješački paletar ima ureĎaj za mehaničko i hidrauličko podizanje tereta.Najčešće se koriste ručni pješački paletari sa hidruličkim ureĎajem za podizanje i spuštanje tereta.Oni imaju hidraulički ureĎaj za podizanje tereta koji moţe dići teret 10 -12 cm. Vučenje paletara obavlja radnik.
Sl. 32 Ruĉni hidrauliĉni viljuškar HWL116 i HWL125 sa fiksnim viljuškama nosivosti 1000 kg
4.2.2.
Motorni ruĉni paletar
To su uglavnom paletari na elektromotorni pogon (izmjenjive baterije) .
Motorni ručni paletar se
brţe i lakše kreću a radnik ga ne vuče već sa njim upravlja. Njegov efekat rada je duplo veći od ručnog paletara. Karakteristike pješačkih paletara su: - jednostavno rukovanje - lako odrţavanje - visoka produktivnost u radu
37
Model
HWL110
HWL112
HWL116
HWL125
HWL0515
HWL115
Nosivost (kg) 1000
1000
1000
1000
500
1000
Visina dizanja 1000 H (mm)
1200
1600
2500
1500
1500
600
600
600
600
600
90
90
90
65
65
1100
1100
1100
1100
800
1100
550
550
550
550
745
550
25
25
25
25
25
25
1640
1640
1640
1340
1640
740
740
740
740
740
F 1490
1690
2050
1800
2000
2050
185
200
230
276
217
336
Visina teţišta C (mm)
600
Najniţa visina viljuški h 90 (mm)
Dužina viljuški
L
(mm)
Rastojanje
između viljuški
E
(mm)
Brzina dizanja (mm/min)
Max. dužina viljuškara A 1640 (mm)
Max. širina viljuškara B 740 (mm) Max.
visina
viljuškara (mm)
Sopstvena
težina (kg)
38
dimenzije
Ručni viljuškar , izraĎen od čelika, sa točkovima od poliuretana, dugog veka trajanja, ručnim i noţnim pogonom za dizanje, odnosno spuštanje tereta. Na zadnjim točkovima nalaze se kočnice za fiksiranje viljuškara u mestu. Zavisno od teţine tereta, brzina dizanja se automatski reguliše, lakši teret se brţe podiţe, teţi sporije. Različiti modeli, za različite nam jene, kao paletar, kao viljuškar za manipulaciju teretom koji nije na paletama (table lima, bunt cevi, itd), sa pomerljivim viljuškama, za slaganje na visoke police, visine dizanja 2.5m. Idealan za dizanje i spuštanje tereta sa kamiona, odlaganje
palete na paletu, manipulaciju u magacinu. Za sve viljuškare, male paletare, je
obezbeĎeno uputstvo za rukovanje i odrţavanje na engleskom i srpskom jeziku, odrţavanje u garantnom i vangarantnom roku, servis, rezervni delovi.
Ručni viljuškar
Model
HW 25
HW 20
Nosivost (kg)
2500kg
2000kg
Visina dizanja H 1 (mm)
200
200
Min. visina viljuški H 1 (mm)
85
75
Min. visina dela kod cilindra H 3 431.5 (mm)
421.5
Dužina viljuški L (mm)
1150
1150
Širina viljuški W (mm)
550
550
Zadnji točkovi A (mm)
ø200
ø160
Prednji točkovi B (mm)
ø80
ø77
Težina (kg)
78kg
60kg
39
Ručni viljuškar PALETAR, izraĎen od čelika, sa točkovima od poliuretana, dugog veka trajanja, ručnim pogonom za dizanje, odnosno spuštanje tereta. Zavisno od teţine tereta, brzina dizanja se automatski reguliše, lakši teret se brţe podiţe, teţi sporije. Prvenstveno radi kao paletar, za prenos paleta u okviru magacina, radnje..Za
sve viljuškare, male paletare, je obezbeĎeno uputstvo za
rukovanje i odrţavanje na engleskom i srpskom jeziku, odrţavanje u garantnom i vangarantnom roku, servis, rezervni delovi.
Neki tipovi rucnih paletara:
5.
VILJUŠKARI
U skladištima, industrijskoj proizvodnji, remontnim radionicama za podizanje komadnih tereta često su u primjeni razne konstrukcije podizača. Vrlo su raznovrsni, a jedni od njih su i viljuškari. Viljuškari su mehanizovano manipulaciona sredstva sa specijalnim viljuškama koje podilaze ispod komada nepaletizovane robe ili ispod palete i sa vertikalnim smjerom pomjeranja u cilju prenošenja sa jednog mjesta na drugo, radi operacija utovara, istovara, pretovara, skladištenja. Zahvaljujući brojnim pozitivnim osob inama idealni su za rad u
ograničenim prostorima.Sluţe za prenos tereta na
male udaljenosti, jer imaju ograničen radijus kretanja. VILJUŠKARI su industrijske mašine veoma pogodne za podizanje i transportovanje materijala i roba. 1920. god. Mnoge kompani je
uvode viljuškare, jedna od njih je i Clark, te poznata Yale and
Town Manufacturing. Od tada viljuškari su postali neizostavan dio opreme tvornica, firmi, itd.
40
5.1.
HISTORIJSKI RAZVOJ V ILJUŠKARA
Osnovno sredstvo mehanizacije koje sluţi za manipulaciju paletama je viljuškar. Primjenjuju se u fabrikama za proizvodnju komadne robe većih dimenzija i veće mase, u graĎevinarstvu, distibutivnim centrima, otvorenim i zatvorenim skladištima, na rampama kod ţeljeznice, u lukama, poštama, aerodromima, robnim kućama, i sl Polovina 19 st. do ranog 20 st. vezana je za razvoj manipulacijskih sredstava, koja su dovela do pojave današnjeg viljuškara. Pennsylvania Railroad 1906. god. Predstavlja mašinu, viljuškare, za premještanje, prenošenje paketa, prtljag a na Altoona Pennsylvania ţeljezničkoj stanici. Prvi Svjetski rat doveo je do pojave različitih tipova manipulacijskih sredstava u SAD-u, od strane Ransomes, Sims i Jeffries of Ipswuch. 1917. god. Clark u SAD- u, počeo je proizvodnju ali i upotrebu ianipula bijskih sredstava u svojim fabrikama. 1919. god. The Towmotor Company and Yale i Towne Manufacturing 1920. god. uvode prodaju
m`nipulatornih sredstava. Proizvodnja, prodaja i upotreba viljUškara nastavlja se kroz 1920. god. odnosno 1930. Godinu. Upotreba Viljuškara za vrijeme oba rata olakša la je ratne pridike. Specijalane vrste viljuškara
41
5.2.
ARTIKULIRANI RAĈUNAR SKI BALANSIRANI, UPR AVLJAĈKI, VILJUŠKARI
Za razliku od većine viljuškara, prednji točkovi su im kormilariti, tu su i hibridni VNA,dizajnirani da budu u mogućnosti vući teret, ali i stizati do veoma uskih, teško dostupnih mjesta, gdje se nalazi teret. Upravljački veoma uski viljuškari
Postoje ţeljeznički ili ţični upravljači i korisni upotrebivi podizači, sa mogućnošću podizanja od 40΄ do 98΄. Ovaj tip viljuškara, za raz liku od prethodnog, posjeduje visoki standard ravnog tla. Eksplozivni otporni viljuškari Koriste se za radnje u potencijalano eksplozivnom prostoru, hemijskoj, petrohemijskoj industrije, prehrambenoj, itd. U Evropi se moraju poštovati pravila ATEX 94/9 /EC direktive ako se koriste u zoni 1, 2, 21 ili 22 unije. Automatski viljuškari
Iz potrebe za umanjenjem nadnica, reduciranjem cijena i povećanjem produktivnosti uvedeni su automatski viljuškari. Sastavljeni su od postolja sa pneumaticima na koje je
ugraĎen pogonski motor sa prenosnim
mehanizmom. Pogon moţe biti na dizel pogon i na elektro pogon pri kojem se skoro redovno
42
primjenjuju motori istosmjerne struje napajani energijom iz akumulatora. Od kapaciteta i kvaliteta akumulatora zavise radne karakteristike mašine.
Na postolju mašine postavljen je uspravni ram, po kome se podiţe i spušta ureĎaj za poduhvatanje i podizanje tereta, koji se često zove viljuška pa su i mašine dobile naziv viljuškari. Nosač moţe da mijenja ugao po vertikali od 3˚ do 4˚ naprijed i od 10˚ do 20˚ nazad. Nosivost viljuškara kreće se od 5t, za potrebe graĎevinarstva pa do 75 t za potrebe industriske primijene.
Brzina dizanja tereta iznosi 8 do 14 m/min. Brzina kretanja viljuškara iznosi od 6 do 32 km/h. Snaga pogonskog moto ra
kreće se od 16 do 40 kW. Imaju veliku moć manevrisanja jer im je
meĎuosovinski razmak mali, a i zadnji točkovi su im obično zbliţeni. Zadnji dio motornih kolica najčešće je od punog čelika i ima ulogu kontra tega. Imaju veliku mogućnost podešavanja ureĎ aja za podizanje i time su prilagodljivi za rad u različitim uslovima, pogotovu za rad u raznim terenskim uslovima.Zbog svoje velike teţine i pogona na točkovima, viljuškari su pogodni za rad na čvrstim terenima i halama, dok im je mogućnost iskorištenja na gradilištu mala 1. Na sljedećoj slici prikazana je graĎa viljuškara
1
Gramak, Građevinske mašine,Građevinski fakultet, Beograd str.98
43
Mogu da utovaraju sitnu komadnu robu ako je ista sloţena na podloške, ispod kojih podilazi viljuškar sa viljuškama poduhvata materijal i počinje podizati isti. Lako zahvataju cijevi, burad, graĎu, a specijalnim rukama sa hidraulikom mogu da hvataju pakete opeka ili slično pokovane robe.Priključna oruĎa se jednostavno zamjenjuju i primjena im je dosta široka. Iskorišćenje je malo do 60 %, a čestio i niţe pogotovo na gradilištima, gdje zahtijeva ravnu i čvrstu podlogu. Visina dizanja im je oko 5,5m i pogodni su za utovar i istovar vagona.
Kapacitet se proračunava po sljedećem odnosu:
Qh
3600 q k v k p t c
(t / h, m 3 / h)
gdje su: q – nosivost viljuškara ( t ) kv – koeficient iskorišćenja radnog vremena kp – koeficient iskorišćenja nosivosti mašine tc – vrijeme trajanja ciklusa ( sec ).
Vrijeme trajanja ciklusa utovara transporta i istovara čine. t1 – vrijeme nakolona viljuške i zahvatanja ..........10 – 15 sec t2 – vrijeme zaokreta viljuškara 90 stepeni .............6 – 8 sec za 180 stepeni ..........10 – 15 sec t3 – vrijeme pune voţnje ...........................................f(v) sec t4 – v rijeme ispravljanja kraka ................................2 – 3 sec t5 – vrijeme dizanja tereta na potrebnu visinu ..........0,2 m/sec t6 – vrijeme istovara tereta .....................................5 – 8 sec t7 – v rijeme za ponovno naginjanje rama ...............2 – 3 sec 44
t8 – vrijeme spuštanja viljuške .................................0,2 m/sec t9 – vrijeme zaokreta viljuške bez tereta ..................t9=t2 t10 – v rijeme praznog hoda ........................................f(i) t11 – v rijeme za mijenjanje brzine ...........................6 – 8 sec
Viljuškar, zavisnio od terenskih uslova moţe vršiti utovar i istovar sa strane i pod uglom od 45˚ sa strane pod uglom od 90˚ ili pozada pod uglom od 90˚ odnosno 180˚. Shematski je prik azano na slici 2.
Sl. 33 Shematski prikaz rada viljuškara
Mora se voditi računa da se utovar organizira na najmanjoj mogućoj distanci kako bi vrijeme t10 i tlo bilo što kraće. Po mogućnosti treba više manevrisati kamionom nego viljuškarom prilikom istovara ili utovara tereta, pošto kamion posjeduju veću pokretljivost od viljuškara.Od pravilnog rasporeda zavisit će i učinak, te vozilo treba postaviti na što manju udaljenost, kako bi vrijeme pune voţnje i vrijeme praznog hoda bili što manji. 5.3.
VILJUŠKAR I, UPRAVLJANJE, MOGU ĆNOSTI, OPERACIJE, KAPACITETI
Viljuškari su dostupni u različitim verzijama i raznim nosivostima, kapacitetima. U mnogim slučajevima, većina viljuškara ima nosivost izmeĎu jedne do pet tona. Velike mašine do 50 tona kapaciteta su upotr ebljive za dizanje većih tereta. Glavni uslov viljuškara je da moraju biti dizajnirani za prilagoĎavanje, ali i za efikasne i sigurne pokrete. Viljuškari se često koriste u robnim kućama i distribucijskim centrima.
45
5.4.
PROIZVODNJA VILJUŠKARA
Serija AR-2R
Abazirana je na sistemu naizmjenične struje sa ciljem da se obezbijedi visok nivo
produktivnosti i udobnosti korisniku. Svi motori su potpuno zaštićeni, tako da ne zahtjevaju nikakvo čišćenje, uklanjanje ostataka ili prašine koji se obično sku pljaju u nepokrivenim motorima. Hidraulična pumpa praktično je bešumna, a pokreće je motor snage 11,5 kW. Ergonomični mikro pokretači koji kontrolišu otvaranje odgovarajućih ventila zahvaljujući logičkom sistemu upravljanja različitim hidrauličnim funkcijama i omogućavaju korištenje svih funkcija istovremeno. Serija AR 2R pruţa nedostiţnu udobnost operateru zahvaljujući paţljivo postavljenim kontrolama i velikoj preglednosti kako grane tako i zaštitnog krova. U standardnu opremu spadaju multifunkcionalni LED displej sa indikatorom napunjenosti baterije,
motočasovnikom, indikatorom pozicije točkova i upozorenjima, te bočni pomak. U dodatne opcije spadaju birač ţeljene visine i indikator visine viljuški. Servo upravljački sistem u potpunosti je elektronski i zajedno sa biračem pravca kretanja spada u standardnu opremu koja korisniku pruţa potpunu udobnost. U četiri okreta upravljački točak pokriva ugao od 183°, a kao viljuškar je dizajniran tako da mu je centar teţine prilično nisko što omogućava veću stabilnosti čak i prilikom podizanja tereta na najveću visinu, do 11.5 m. Viljuškari su opremljeni sa tri kočiona sistema:
46
1 – dizel motor 2 – hidraulična pumpa, 3 – hidraulični motor 4 – hidraulični cilindar, 5 – hidraulični razvod
1.
energetski regenerativni kočioni sistem u funkciji servisne kočnice
2.
negativni elektromagnetni kočioni sistem na trakcionom motoru u funkciji parking kočnica i kočnice u slučaju opasnosti mehanički/hidraulični kočioni sistem koji se pokreće pritiskom na papučnicu
3.
Hidraulični i trakcioni sistem kontroliše jedinstvena logička jedinica. Cijeli sistem povezuje CAN BUS tehnologija, obezbj eĎujući tako visok nivo
pouzdanosti2
Zahvaljujući tehničkim karakteristikama i kvalitetu rezervnih dijelova servisni interval je smanjen, a obezbjeĎena je veća pouzdanost mašine. Opcije: -
upravljački sistem koji pokriva ugao od 360°
-
priprema za rad na temperaturama do -30° sa ili bez kabine
-
indikatori funkcija i opcija
-
bočno skidanje baterije sa stalkom
-
dodatna zaštita tereta
-
elektronski kontrolisana platforma
-
telekamera na viljuškama
-
dodatnih pet hidrauličnih razvodnika
-
birač visine dizanja
5.5.
PODJELA VILJUŠKARA
Viljuškari se mogu podijeliti na četiri osnovne grupe: 1. 2. 3. 4.
2
Ručni viljuškari Motorni viljuškari Regalni viljuškari Kontejnerski viljuškari
Gramak,Građevinske mašine,Građevinski fakultet, Beograd, str.198
47
5.5.1.
Ruĉni viljuškari
Hidraulični ručni viljuškar paletar
Karakteristike
-
U skladu sa „EC Council Directive 98/37/EC Machinery“
Potpuno hidraulični sistem Dupli prednji točkovi od polietirana Radijus zaokreta - 210° Viljuške su izraĎene iz jednog komada
Dimenzije
48
Tehnički podaci MODEL
PT-BF
Nosivost(t)
2,5
Max visina dizanja H2(mm)
200
Min visina dizanja H1(mm)
85
Visina mehanizma dizanja H3(mm)
431.5
Dužina viljuške L (m)
1,15
Raspon viljuške W(mm)
520/550
Težina(kg)
80
Izgled Hidraulični ručni viljuškar
Karakteristike
-
U skladu sa „EC Council Directive 98/37/EC Machinery“
Ručni i noţni pogon za dizanje tereta Kočnice na točkovima Automatska promena reţima dizanja (normalno/brzo) Odlaganje proizvoda na različitim visinama
49
Dimenzije
Tehnički podaci MODEL
MS1010
MS1012
MS1000
MS1025
Nosivost(t)
1
1
1
1
Visina dizanja H(m)
1
1,2
1,6
2,5
Min visina viljuške h(mm)
90
90
90
90
Dužina viljuške L(m)
1,1
1,1
1,1
1,1
Širina između viljuški E(mm)
550
550
550
550
Brzina dizanja(mm/sec)
25
25
25
25
Ukupna dužina A(m)
1,64
1,64
1,64
1,64
Ukupna širina B(m)
0,74
0,74
0,74
0,74
Ukupna visina F(m)
1,49
1,69
2,05
1,8
Težina(kg)
185
200
230
276
MODEL
MS500 MSA500
MSA1000
MSA1500
Nosivost(t)
0,5
1
1,5
0,5
50
Visina dizanja H(m)
1,5
1,6
1,6
1,6
Min visina viljuške h(mm)
65
90
90
90
Dužina viljuške L(m)
0,8
0,8
0,8
0,8
Širina između viljuški E(mm)
745
745
950
950
Brzina dizanja(mm/sec)
25
25
25
25
Ukupna dužina A(m)
1,34
1,34
1,34
1,34
Ukupna širina B(m)
0,74
0,81
1
1
Ukupna visina F(m)
2
2
2,09
2,09
Težina(kg)
217
147
250
255
5.5.2. Motnrni viljuškar
51
Za razliku od ručnog viljuškara, pomoću motornog paleta se moţe podići u visinu od nekoliko metara u cilju smještaja jedne na drugu u više redova, slaganja, prenošenja sa jedneog na drugo mjesto, kao i utovara, istovara ili pretovar a.
Posebna pogodnost motornog viljuškara je upotreba
teleskopskog mehanizma koji omogućava ugaono pomjeranje paleta, što daje sigurnost prilikom podizanja, spuštanja i prenošenja paleta. Motorni viljuškari rade na električni, benzinski i dizel pogon. Koji
će se tip i vrsta viljuškara koristiti, zavisi od mnogo faktora i zahtjeva koje postavlja
vrsta robe, transportno sredstvo, sklafiše, itd. Tako npr. Viljuškari koji se koriste za manipulaciju eksplozivnih i zapaljivih materijala moraju biti na električni pogon, te njihove viljuške moraju biti presvučene bronzom radi nevarničenja prilikom manipulacije robom. Paletni transportni i distributivni lanac ima svoju punu efektivnost kada su svi elementi paletnog sistema meĎusobno kompatibilni. To podrazumijeva usk lalĎenosti i tehbičko-tehnološko jedinstvo ukupnog sistema, što
se postiţe visokim stepenom standardizacije svih njegovih elemenata.
5.5.3.
Regalni viljuškari
Isključivo se primjenjuje u velikim skladištima za smještaj standardno upakovane robe u police, regale, po kojima je i dobio ime. Roba mora biti dopremljena na odreĎeno mjesto pred magazin jer
ovaj viljuškar ima potpuno ograničen radijus kretanja. Kretanje se vrši po metalnoj stazi smještenoj po tavanici prostorije, tako da je ovo u neku ruku obješeni viljuškar.
52
Isključivo se primjenjuju u velikim skladištima za smještaj standardno upakovane robe u police regala, po kojima je i dobio ime. Roba mora biti dopremljena na odreĎeno mjesto pored magacina jer ovaj viljuškar ima potpuno ograničen radius kretanja. Kretanje se vrši po metalnoj stazi smještenoj po tavanici prostorije tako da je ovo u neku ruku obješeni viljuškar. Pogonski mehanizam smješten je na platforni iznad regala odnosno na stazi za kretanje i čine ga mehanizam za kretanje po duţini staze odnosno prosto rije, posjeduje dvije brzine, pogonski mehanizam za podizanje sa dvije brzine, te ureĎaj za istovar odnosno premještanje tereta sa viljuške na policu regala. Sva tri pogona su elektromotorna. Regalni viljuškar ima mogućnost okretanja za 180° i time postiţe mogućnost da se teret moţe istovariti u suprotnu policu regala. Komande za kretanje i podizanje, kao istiskivanje tereta sa viljuški su opremljeni ureĎajima za programirano kretanje i podizanje, što znači da se zaustavlja na mjestu koga smo unaplrijed odredili na upravljačkom pultu. Omogućava olakšan rad i maksimalno iskotištenje skladišnog prostora.
Takozvana treća generacija viljuškara, namenjena za rad u halama, sa velikim visinama slaganja i znatno uţim manipulacionim prostorom, od 1.5 do 1.8m, poč ela sa proizvoditi 1960. godine, te se na trţištu pojavljuju dva tipa visokoregalnih viljuškara: 1. viljuškari slagači 2. viljuškari za komisioniranje.
Sl. 34 regal i regalni viljuškar
53
1. – nosač viljuškara,
2. – p ogonski mehanizam,
3. – vertikalni ram – voĎica,
4. – regal,
5. – viljuška za podizanje,
6. – kabina i komande,
7. – staza i točkovi za
kretanje.
Slika 12. Dispozicija regalnog viljuškara
Pogonski mehanizam smješten je na platformi iznad regala odnosno na stazi za kretanje i čine ga mehanizam za kretanje po duţini staze odnosno prostorije i posjeduje dvije brzine, i pogonski mehanizam za podizanje takoĎer sa dvije brzine i ureĎaj za istovar odnosno premještanje tereta sa viljuške u policu regala. Sva tri pogona su elektromotorna. Regalni viljuškar ima mogućnost okretanja za 180 stepeni i time postiţe mogućnost da se teret moţe istovarati u suprotnu policu regala. Komande za kretanje i podizanje, kao i istiskivanje tereta sa viljuški su opremljeni ureĎajima za programirano kretanje i podizanje, što znači da se zaustavlja na mjestu koga smo unaprijed odredili na upravljačkom pultu. Omogućava olakšan rad i maksimalno korištenje skladišnog prostora. Na
sljedećim slikama su dati regalni viljuškar tipa GX/GQ, a u tabeli su dati još neki
modeli tih tipova:
54
Sl. 35 GQ 10
3
Model
4
Maksimalan a nosivost * ( kg )
5
Maksimalan a visina podizanja ( mm )
6
Brzina
7
voţnje (km/h)
GX 10
1.000
9.050
9.8
48
GX 13
1.350
10.345
9.0
48
GX 15
1.500
13.050
8.4
80
GQ 10
1.000
7.050
9.8
48
GQ 13
1.300
9.960
9.0
48
GQ 15
1.250
11.880
8.6
80
Napon baterij e(V)
TakoĎer ovdje moţemo spomenuti i neke druge viljuškare koji su danas u upotrebi, npr., ručni viljuškar – on omogućuje ravnomerno pomeranje proizvoda koji se nalaze u kontejneru ili paleti. Točkovi su od poliuretana i najlona (slika 13.), ručni paletni viljuškar ili ručni paletar – on je napravljen od visokokvalitetnog materijala, pouzdan, lak za upravljanje, jednostavan za upotrebu
(slika 14.), dizač buradi (slika 15.), i makazasti podizač/odlagač (slika 16.) Vaţan aspekt viličara rada je da većina ima straţnji kotač upravljača. Iako je ovaj povećava okretnost u uskim zavojima situacijama.Još jedna kritična značajka viličara je njegova nestabilnosti. Viličar i opterećenja mora se smatrati jedinica sa različitim stalno teţište sa svakim pokretom opterećenja. Viljuškar nikad ne smije prenaglo skrenuti na brzinu s vecim opterećenjem, gdje se centrifugalni i gravitacijske sile kombiniraju jer mogu izazvati katastrofalne nesreće. Viljuškari su dizajnirani s opterećenja granica za viljuške koja je smanjena sa vilicom i elevacije opterećenja (tj. opterećenja ne uporište protiv tanjura "L"). Učitavanje ploča za utovar referenca se obično nalazi na viljuškaru.
55
TIP
Nosivost [t] / Duţina viljuške / Visina dizanja
KMK 05-09
0,5 / 1120 / 900
KMK 10-09
1,0 / 1140 / 900
KMK 10-16
1,0 / 1140 / 1600
MT Slika 13. Ručni viljuškar – K Nosivost [kg]
250
Max. visina dizalice [cm]
200
Min. visina dizalice [cm]
80
Duţina viljuške [cm]
1100
Širina viljuške [cm]
550
Prečnik pog. točka cm]
180
Masa [kg]
~100
Sl. 36 Ruĉni paletni viljuškar - MT2005
Dizač buradi - HE 300 Služi za podizanje i transport buradi od 200 l, metalnih, sa i bez obruča, u ispravnom položaju. TIP
Nosivost [t] / Točkovi Visina dizanja
HE 300
0,3 / 905
Najlon najlon
/
Sl. 37 Dizaĉ buradi – HE 300
56
Nosivost [kg]
1000
Visina dizanja [cm]
800
Dužina vila [cm]
432
Širina sredstva [cm]
1150
Razmak vila [cm]
520,685
Upravljački točak [cm]
fi180x50
Masa [kg]
85-115
Sl. 38 Makazasti podizaĉ/odlagaĉ – KOE
Električi regalni viljuškari serije ETM/ETV 2 sa pokretnim jarbolom (1400 kg/1600 kg) Kompaktnost, visoke performanse i ergonomsko radno mjesto operatera glavne su prednosti
regalnih viljuškara Jungheinrich ETM/V 214 - ETM/V 216. Prednosti: ušteda prostora zahvaljujući malom radnom hodniku od samo 2687 mm (prema VDI uzimanje euro palete poduţno). Visoka efikasnost u protoku robe uz smanjenje servisnih zahtjeva upotrebom 3-fazne dizajniranom
AC tehnologije. Operateri su motivisani i opušteni radom na ergonomski
radnom mjestu. Operater osjeća prednost od samog ulaska u viljuškar : nisko
postavljen stepenik za ulaz omogučava lagan ulaz, komforno sjedište moţe se podesiti na 5 načina, podesivi naslon za ruku i upravljač podesiv horizontalno i vertikalno, MULTI -PILOT kontrolna ručkica za sve hidraulične funkcije. Upotrebom displeja/instrumenata, pozicioniranih direktno ispred, operater dobija informacije o
statusu viljuškara ili poziva odgovarajuće programe voţnje. Dizajn instrumenata i mjesto na kom su postavljeni doprinose sigurnosti na isti način kao i odlična vidljivost kroz jarbol i štitnik operatera. Jungheinrich regalni viljuškari 214/216 predstavljaju najbolje rješenje za ekonomično odlaganje/uzimanje robe na velikim visinama i u skučenim prostorima. Bez obzira da li se rad odvija u standardnom paletnom ili Drive- in
regalu, u jednoj ili više smjena regalni viljuškari
214/216 su pravo rješenje. Največi proizvođači regalnih viljuškara
Serija GX/GQ regalnih viljuškara
57
Serija GX/GQ, regalnih viljuškara predstavlja fleksibilno i maksimalno primjenjivo rješenje za male prostore zahvaljujući prije svega nosaču viljušaka koji se nalazi na obrtnoj glavi. Inteligentni upravljački i hidraulični sistemi omogućavaju optimalne r adne procese. Radna brzina podizanja i spuštanja, obrtanja i pomjeranja viljušaka se moţe nezavisno kontrolirati i podešavati. Kod modela GQ – koji
je opremljena teleskopskim viljuškama, širina potrebnog prolaza moţe biti i još uţa,
odnosno, najniţa polica regala moţe biti i na samo 100 mm iznad poda.
Sl. 39 Viljuškar serije GX/GQ
Serija Linde regalnih viljuškara Linde 39X – je viljuškar na dizel ili gasni pogon. Osobine koje karakteristišu ovu vrstu proizvoĎača
jesu, prije svega, manja potrošnja energije i smanjena emisija izpusnih gasova, potom, više komfora za vozača i bolja preglednost. Donosi nam novine kao što su cilindri za nagib koji su postavljeni na gornjem dijelu stuba, što doprinosi boljoj stabilnosti i preglednosti sa mjesta vozača. Zati m postoji i vrsta pod nazivom Linde Load Control (LLC), koji predstavlja hidrostatički Linde-pogon pete generacije, serijski poštovani standardi za rad sa kontejnerima, direktni pogon točkova, nisko postavljene ulazne stepenice i jedinstvena samonoseća šasija koja je ujedno i zaštitni ram za operatera. Ekonomičnost odrţavanja i servisiranja vozila, koja je postignuta upotrebom dijelova koji ne zahtjevaju servisiranje, elastični leţajevi osovine i stuba, kućište cilindra za nagib.
58
Sl. 40 Primjer viljuškara serije Linde regalnih viljkuškara
Kompanija Balkancar
Osnovna djelatnost firme BALKANCAR je proizvodnja, distribucija i servis sredstava unutrašnjeg transporta – viljuškara.
Robna marka BALKANCAR se prvi put, na ovim prostorima, pojavila
1967. godine. Naredne 24 godine viljuškari marke BALKANCAR prodavani su u okviru firme UNIVERZAL. 1991. osniva se firma BALKANCAR. Okosnicu asortimana čine viljuškari na elektro, dizel i gasni pogon. Nosivost viljuškara varira od 1.250 kg pa do 8.000 kg, a visinu dizanja odreĎuju potrebe. Pored viljuškara, distribuišu se i paletna kolica, ručnovodeći viljuškari, lančane i uţane dizalice. Od 2006. godine firma BALKANCAR postala je i zvanični distributer viljuškara japanskog proizvoĎača KOMATSU. Pored dizel, gasnih i elektro viljuškara, u KOMATSU programu moţe se naći i veliki izbor ručnovodećih elektro viljuškara, visokoregalne viljuškare, kao i viljuškare velikih nosivosti (do 16 tona).
59
Paletni regali
Najefikasniji način savremenog skladištenja predstavljaju paletni regali. Izgled, funkcija, te primjena paletnih regala najbolje se moţe pokazati i objasniti kroz sljedećih nekoliko primjera paletnih regala:
1. Regal s hodnicima širine cca 3 m za regalne viljuškare tipa ET / FM
Najekonomičniji Najekonomičniji način organizacije regala – za sve visine prostoram povoljna cijena regala i viličara, mogućnost prilagodbe i preseljenja konstrukcije, niski troškovi odrţavanja.
60
2. Regal s uskim hodnicima za visokoregalne i komisione viljuškare tipa MX / ETX / EKX
Hodnik izmeĎu regala širine cca 2 m, omogućeno brzo izvlačenje paleta izvan regala ili komisioniranje u samom regalu. Na ulazu u regal mogu se postaviti konzole za odlaganje i
preuzimanje paleta. Viljuškari se u hodniku kreću pomoću podnih vodilica ili induktivno. Ako postoje vodilice, regali se mogu podići betoniranjem prostora unutar vodilica. 3. Provozni Drive- In regal širine hodnika 1,4 m za smještaj istovrsne robe većih serija (iznad 10 paleta)
Korištenje regala moţe biti jednostrano (ulazni regali) ili s obe strane (provozni). Ovi regali se koriste za skladištenje velikih količina istovrsne robe. Stranice regala su spojene vijcima, a na njih su dodane konzole i pocinčani profili za skladištenje paleta u kanalima. Regali se mogu dodatno opremiti sa bočnim vodilicama za viljuškare ovisno i dubini regalnog kanala.
61
4. Pokretni paletni regali za smještaj velike količine paleta raznovrsne robe uz veliku uštedu skladišnog prostora, električni pogon
U ovom regalnom sistemu dovoljan je jedan prolaz za cijeli regalni blok. Pomjeranje redova regala omogućuje pristup do svake palete. Brzina pomjeranja je ccc 5 m/min. 5.Regali s podnicama od iverice, limenih ispuna ili čeličnih rešetki za smještaj paleta ili pakiranja različitih dimenzija
62
6. Protočni FIFO (First -in First-out) regali za kontrolirano kretanje robe - osigurano da roba koja je prije proizvedena prva bude spremna za preuzimanje / otpremu
Konstrukcija sluţi za transport EUR drvenih, metalnih ili plastičnih paleta koje se mogu kretati uzduţno ili poprečno. Kretanje paleta od strane punjenja do strane za preuzimanje ostvaruje se pod teţinom same palete na nagnutojh valjkastoj traci pri nagibu od 3 -5%. U isporuku su uključene kočnice za valjke, koje reguliraju stabilnu brzinu kretanja paleta.
7. Paletni regali za keramičke pločice – nosivost police do 4500 kg
63
Regali s policama
Regali s policama namijenjeni su za različita opterećenja. Nosivost od 50 do 900 kg po polici. Visina stranica do 11 m. Namijenjeni su za jednostavna skladišta kao I za robna skladišta.
5.5.4.
Kontejnerski viljuškari
Kako se povećava
upotreba kontejnera u prevozu tereta tako se nameće potreba za primjenu
kontejnerskih viljuškara kao najprikladnijih mašina za pretovar kontejnera. Postavljaju se na konstrukcije sa pneumaticima već prema zahtjevima za pretovar, uglavnom su sa pog onom motorima sa dizel gorivom, sa kojim je povezana hidraulična pumpa koja pokreće sve radne sklopove mašine. Najčešće se koriste dvije vrste viljuškara i to sa čeonim i sa bočnim sprejderom.Viljuškari sa čeonim sprejderom su ne pregledniji u toku voţnje, a pošto kontejner nosi poprečno, zahtijeva nešto veći prostor zavisno od dimenzija kontejnera. Preglednost kod ovih viljuškara nije u pitanju kad se kontejner nosi nešto podignut, ali takav način voţnje smanjuje statičku stabilnost i povećava rizik od prevrtanja viljuškara. Viljuškari sa bočnim sprejderom ne izazivaju ovaj rizik i u principu zahtijevaju nešto uţi prostor za prolaz. Konstrukciju viljuškara čine motorna kolica na dizel pogon ili sa elektro pogonom. Zbog svoje velike teţine i pogona na točkovima, viljuškari su pogodni za rad na čvrstom terenu i u halama dok im je mogućnost iskorišćenja na gradilištu mala. Na kolicima se nalaze dvije vertikalne osovine po kojima klize konzole koje prihvataju teret. Vertikalne osovine mogu da mijenjaju nagib i t o 64
napred za 3º do 4º
(pri utovaru) i unazad 10º do 12º (pri prenosu tereta). Viljuškari su mašine za prenos i podizanje kabaste robe. Točkovi na viljuškarima imaju veliku moć manevrisanja. Obično se upravljanje izvodi preko zadnjih točkova a pogon je na prednjim točkovima tako da zadnji deo motornih kolica najčešće je od punog čelika i ima ulogu kontra tega. Krakovi viljuški zahvatnog dijela prilagoĎeni su radu sa paletama ali lako mogu da zahvataju i ostalu kabastu robu.
Bočni viljuškari
Bočni viljuškari imaju nosivost od 3 do 6 tona. Ova vozila konstruisana su za upotrebu u stovarištima i za transport proizvoda od drveta, aluminijskih profila, vodovodnih cijevi raznih promjera, graĎevinskih konstrukcija i elemenata i drugo. Bočni viljuškari 3 imaju veliku prednost u odnosu na čeone viljuškare koja se ogleda u statičkoj stabilnosti. Pored ove prednosti ovaj tip viljuškara ima i manu a to je preglednost jer prilikom manevrisanja s kontejnerom on vozaču smanjuje preglednost. Zahvaljući kompaktnoj graĎi i uskoj vozačevoj kabini pogodan je i za uske hodnike. Na slici 10. je prikazan bočni viljuškar sa svojim tehničkim karakteristikama i osobinama. Viljuškar nevjerovatne izdrţljivosti koji je dovoljno fleksibilan za precizno obavljanje posla u više radnih smjena; to je Lancer (Jumbo) bočni viljuškar. Riječ je o standardizovanoj mašini sa brojnim
opcijama za prilagoĎavanja posebnim potrebama.
Sl. 41 Boĉni viljuškar za kontejnere
3
Dr Ahmić R. Abdulah, dipl. ing. Pretovarna i transportna mehanizacija
65
Nosivist: 5.000 kg na 600/700 mm LSP Max. visina podizanja: 4000mm-6000mm Motor: dizel turbo motor, gas
Pogon: Hidrostatički Bočni viljuškar ima svoju ekstremnu prednost u odnosu na čeoni viljuškar, koja se ogleda u statističkoj stabilnosti.
6.
Viljuškari sa ĉeonim sprejderom
Viljuškari sa čeonim sprejderom su pregledniji u toku voţnje, a pošto kontejner nosi poprečno, zahtijeva nešto veći prostor zavisno od dimenzije kontejnera. Preglednost kod ovih viljuškara nije u pitanju kada se kontejner nosi nešto podignut, ali takav način voţnje smanjuje statičku stabilnost i povečava rizik od prevrtanja viljuškara . Na slici 13. je prikazan jedan čeoni viljuškar za pretovar kontejnera, na slici se dakle izmeĎu ostalog, vidi da ovaj viljuškar opravdava onu svoju prednost, odnosno onu svoju bolje riješenu tehničku izvedbu u odnosu na bočni viljušk ar za pretovar kontejnera.
Sl. 42 Viljuškar sa ĉeonim sprejderom
Vratimo se tehničkim osobinama pa sa fizičkog stajališta osmotrimo tu njegovu, da je tako nazovemo prednost, u odnosu na bočni viljuškar, dakle ako to učinimo ova preglednos t je ujedno povukla za sobom i odreĎene statičke nedostatke, odnosno nestabilnost viljuškara koja se moţe ogledati u prevrtanju samog viljuškara. Jednostavnosti radi i radi samog tehničkog razumijevanja
66
ovog ureĎaja vratimo se njegovim tehničkim osobinama, odnosno njegovim4 sklopovima. Odmah na početku dajmo jednu sliku (Slika 14) kontejnerskog viljuškara sa čeonim sprejderom na električni pogon, da poništimo onu činjenicu koja kaţe da se uvijek pribjegava dizel motorima kao pogonima ovih ureĎaja.
Sl. 43 Ĉeoni
viljuškar na elektriĉni pogon
Tehničke osobine: elektro motor spojen sa hidrauličnom pumpom noseća platforma vilice za hvatanje kontejnera kabina
hidraulični cilindri
pneumatici izuzetne nosivosti
ureĎaji sa hidrauličnom pumpom.
Sl. 44 Ĉeoni viljuškar sa sprejderom
4
www.cat.com
67
Zaštita od iskrenje
Onemogućuje iskrenje iz ispušne cijevi. Vrlo zanimljivo za tekstilnu industriju, industriju celuloze ili ţiveţnih namirnica. Priključni uređaji Kod svakog Linde-zastupnika mogu se dobiti dvostruke stezaljke paleta za efektivniji rad ili valjkaste stezaljke za bolji prihvat velikih i okruglih dobara. Linde- zastupnik
raspolaţe
mnogobrojnim priključnim ureĎajima koji svaki Linde viličar pretvara u specijalni viličar. Viljuškari na plin
Pogon motora s unutarnjim izgaranjem opremljen je sa svim prednostima hidraulike i ispušnim plinovima bez čaĎe. Koristi se u tekstilnoj industriji kao i u industriji celuloze, pića i namirnica. Smanjivanje brzine
Brzina vozila se već u tvornici smanjuje na odreĎenu brzinu voţnje koja je prilagoĎena brzini potrebnoj u pogonu.
Osvjetljenje vozila
Brzina vozila se već u tvornici smanjuje na odreĎenu brzinu voţnje koja je prilagoĎena brzini potrebnoj u pogonu.
Varijante guma
Dvostruke
gume:
Za
manje
opterećenje
na
podlogu
i
još
veću
stabilnost.
Zračne gume: Osiguravaju bolji komfor voţnje. SE-gume: Sigurne su od bušenja i gotovo ih ne treba odrţavati. Bandaţne gume: Koriste se za precizan rad ili velike visine diz anja. Preduvjet je ravna
podloga. Gume koje ne ostavljaju trag: Kretanje i okretanje bez crnih tragova na podlozi.
Dizel viljuškari
TJ dizel viljuškar je izdrţljivo, veoma efikasno i jako vozilo za različite prilike i uslove, nosivosti od 1,000
kg do 10,000 kg.Dizajniran za evropsko trţište, pruţa najpovoljniju produktivnost,
pouzdanost,
sigurnost i udobnost. Sva vozila ovog proizvoĎača su dizajnirana prvenstveno za
siguran rad, i maju ugraĎeno standardno duplo upozoravajuće crveno svjetlo. Zašt itni filteri su standardni za sva vozila, regulacija emisije gasova je po normama EU. Super sjedalo (uključujući sigurnosni pojas), LCD panel i ostale olakšice pruţaju siguran i konforan rad. Sva vozila su opremljena sa trećim klipom, za ugradnju dodatne opreme ili drugih 68
olakšica, koji pruţa
ekonomično rješenje za različite zahtjeve kupaca. Filteri, kontrola nivoa ulja/vode u motoru i ostale komponente su dizajnirane za lak pristup i odrţavanje. Odrţavanje baterije je standardno za sva vozlila.
Opr emljen
sa snaţnim (38kW -81kW) i izdrţljivim motorom, viljuškar ima ekstra snagu koja je
potrebna za podizanje teških tereta. Mogućnost izbora snaţnih motora, ekonomičnih ili luksuznih. Veoma jednostavan pristup sjedalu sa obje strane viljuškara.
Viljuškari na baterije TJ viljuškar na baterije je veoma efikasno i lako za upravljanje, vozilo za različite uslove. Električni motor pruţa tiho i sigurno radno okruţenje, kako unutra tako i vani. Dostupna mogućnost nosivosti je od 1,000 kg do 3,000 kg.
Dizajniran za evropsko trţište, pruţa napovoljniju
produktivnost, pouzdanost, sigurnost i udobnost.
69
na baterije
laka kontrola prenošenja svi viljuškari kontrolni
na baterije prekidač
naprijed
viljuskar na baterije
i
nazad.
najpovoljnije rukovanje
podesivi nude za
viljuskar na baterije
imaju za
volan
i
najpovoljnije
ostale radne
olakšice uslove operatera.
punjaĉ -lagani
utikač za uključenje i isključenje punjača -utikač za punjenje postavljen na podu, osigurava stabilnu povezanost
punjača
i 70
vozila.
viljuskari na baterije
dugme za hitno zaustavljanje
u slučaju opasnosti, ovo crveno dugme moţe spasiti ţivot
Viljuškari na bezin i lpg (plin) TJ
viljuškar
na
benzin
i
LPG
(plin),
je
izdrţljivo
i
veoma
efikasno
vozilo za različite uslove. Ima nosivot od 1,000 kg do 3,500 kg.Dizajniran za evropsko trţište pruţa najpovoljniju produktivnost,pouzdanost, sigurnost i udobnost.
71
kompaktna instrument tabla LCD instrument tabla prikazuje stanje vozila i daje jasan pogled operateru
viljuskar na benzin i plin
efikasan pretvarač efikasan pretvarač benzin/LGP (plin) obezbjeĎuje brzu reakciju, kako bi mašina stalno bila sa pravilnom produkcijom
viljuskar na benzin i plin
brza kontrola dizanja sa
minimalnim
operateri
postiţu
upravljanje
72
lako
naporom,
i
efikasno
viljuskar na benzin i plin
snažna gornja zaštita sigurnosna obavlja
gornja zaštita štiti operatera dok opasne
poslove,
takoĎe ima i jaka prednja i zadnja svjetla
viljuskar na benzin i plin
lako upravljanje prekidaĉima prekidači
na
dugmad
osiguravaju
precizno upravljanje, laku i sigurnu kontrolu za LPG i imaju upozoravajuća svjetla
TJ viljuškar za skladišta je izdrţljivo, veoma efikasno i jako vozilo za različite prilike i uslove. * ručno upravljanje - nosivosti od 1,000 kg do 2,500 kg * potpuno automatsko upravljanje - nosivosti od 1,000 kg do 3,000 kg * polu-automatsko upravljanje - nosivosti od 1,000 kg do 3,000 kg
Dizajniran za evropsko trţište, pruţa najpovoljniju produktivnost, pouzdanost, sigurnost i udobnost.
73
Sl. 45 Šematski prikaz viljškara
74
7. ZADATAK: Pretovarna i transportna mehanizacija
Izračunati tehničku normu proizvodnosti za kontejnerski viljuškar, ako je poznato sljedeće: - normalna nosivost viljuškara je 1,6 t - koeficijent prosječnog korištenja nosivosti je 0,80 -
rastojanje horizontalnog transporta je 50 m visina sa koje viljuškar zahvata kontejner kontejner i iznosi 1,20 m
-
brzina kretanja neopterećenog viljuškara jednaka je brzini kretanja opterećnog viljuškara i
jednaka je visini na koju viljuškar zahvata
iznosi 10 m/s
brzina spuštanja viljuški jednaka je brzini dizanja viljuški i ista je za opterećene i neopterećene viljuške i iznosi 0,60 m/s - koeficijent jednovremenog izvršavanja više operacija ima vrijednost 0,80 - potrebna vremena koja čine ciklus, a koja se ne dobijaju proračunom terba usvojiti - kontejnerski viljuškar vrši zaokret za 90° -
75
S obzirom na manipulacije, viljuškari se dijele na: 1.
Vodoravni viljuškari s pomičnom vilicom
2.
Bočni viljuškari s bočnom vilicom, a teleskopom se obavlja uvlačenje i izvlačenje vilice
3.
Opkoračni viljuškari s raširenim kotačima, a vilica se nalazi gore izmeĎu kotača
8. SAMOHODNE PLATFORME
Platforme su graĎevinske mašine namjenjene različitim poslovima u okviru gardevinske djelatnosti kao što su: transport ljudi i materijala na velike visine, montaţa i odrţavanje raznih objekata, popravka elektro mreţe i slično. Platforme mogu biti: mobilne - kada su sastavni dio vozila na
kome se nalaze i tada sluţe za kratkotrajne radove.
stacionarne – formiraju se kao konstrukcije i duţe ostaju u takvom stanju.
M obil ne platforme (slika
21.) sluţe za podizanje 1 -2 radnika i manjeg tereta (do 1000 kg.). One
mogu biti vučene kao prikolice i tada se njihovo upravljenje vrši iz korpe. Prikolica na kojoj se nalazi prlatforma mora biti dobro oslonjena na tlo (ne preko točkova) pomoću do datnih oslonaca. Druga varijanta je da kada je platforma na samom vučnom vozilu. Tada je moguće raditi i bez dodatnog oslanjanja vozila. I u jednom i u drugom slučaju, karakteriše ih brzo stavljanje u pogon, velika mobilnost i lako rukovanje.
76
Sl. 46 Mobilne platforme
Stacionarn e platfor me (slika
22.) su konstrukcije koje po namjeni podsećaju na liftove. Od njih se
razlikuju po tome što sluţe i kao konstrukcija za bezbjedan rad radnika na zanatskim i završnim radovima na fasadama dok liftovi sluţe, uglavnom samo za vertikalni transport.
Sl. 47 Stacoinarne platforme
Konstrukciju stacionarnih platformi čine vertikalne voĎice, horizontalna konstrukcija i pogonski dio. Do manjih visina (oko 20 metara, zavisno od proizvoĎača), vertikalnim voĎicama nije potrebno dodatni oslonac. Preko toga, voĎice se ankeruju u vertikalnu konstrukciju objekta. Zavisno od veličine horizontalne konstrukcije, platforma moţe imati jednu ili više voĎica.
Horizontalne
konstrukcije su sačinjenje od modula i njihova veličina zavisi od ţeljenog fronta rada. Moguće je da ona potpuno prati profil o bjekta. Na spoju
horizontalne konstrukcije i voĎice nalazi se pogonski
dio. Pogon je električni i teţina platforme kao i korisna teţina prenose se preko voĎice na tlo. Moţemo još spomenuti i makazaste platf orm e koje dostiţu visine u rasponu od 10 do 25 m, razne manje ili vece teleskopske platforme sa korpom, zglobne platforme koje pruţaju veliku mogućnost manipulacije, sa odgovarajucim dohvatom u horizontalnom i vertikalnom pravcu, kao i mogućnost podizanja ne samo ljudi nego i tereta na visinu, zahvaljujuci modelima sa viljuškama itd.
77
Sl. 48 Makazasta platforma
9. TRANSTEJNERI
Portalni kontejnerski kranovi bilo da se kreću po kolosjecima ili na pneumaticima opremljeni su fiksnim ili univerzalnim teleskopskim sprejderima. Poznati su po raznolikosti imena: od
komercijalnih imena npr. Transtainer (mašina koja se koristi za transfer kontejnera) i translift, do funkcionalnih imena kao što je RMGs (rail Monted Gantry cranes – portalni kran na šinama) kad se kreće po šinama, RTGs (Rubber tyred Gantry cranes – portalni kran s preumaticima) kad se kreće na točkovima ili općenito, stacker, slagač ili stacking cranes – slagački kranovi, imajući u vidu jednu od njihovih karakteristika, tj. Stacks – slaganje kontejnera u području za njihovo odlaganje .
Transtejneri su podizači za pretovar kontejnera koji su konstruisani da mogu teret -kontejner podizati i prenositi na odreĎenu distancu, gdje ga ili pretovara ili uskladištava. Njihova primjena je značajna u lukama, ţeljezničkim pretovarnim stanicama je značajna u lukama, ţeljezničkim pretovarnim stanicama, fabrikama ili fabričkim skladištima gdje se roba pakuje u kontejnere i priprema za isporuku.
78
Sl. 49 Transtejner
Zavisno od instaliranog sistema koji se koristi, transtejneri se dijele u dvije grupe: - portalni transtejneri na šinama i - portalni transtejneri na preumaticima.
9.1.
PORTALNI TRANSTEJNER I NA ŠINAMA
Portalni transtejneri na šinama su veliki manipulacijski transtejneri, sa razmakom šina kolosijeka od 35 m do najviše 45 -50 m, ispusti mjereni od kolosijeka variraju od 4 do najviše 12 m, a neto podizanje od ivice kolosijeka kreće se od 13,5 m (3+1 kontejner) do najviše 17,5 m (4+1 kontejner). Koriste se za slaganje i uklanjanje kontejnera sa skladišnih površina na terminalima i za utovar i istovar
kontejnera sa drumskih i ţeljezničkih vozila. Ponekad (ali sve manje zbog rizika od
korozije) uklanjaju kontejnere sa područja gdje su bili smješteni uz pomoć obalnih transtejnera češće se kontejneri voze ispod njih putem samohodnih vozila s preumatici ma kojima upravljaju vozači (traktor i prikolica) ili je upravljanje automatizirano. Ovi transtejneri nisu samo za područja skladištenje kontejnera u lučkim terminalima, nego se sve više koriste na ţeljezničkim terminalima i aerodromima, gdje se koriste u intermodalnom transportu. Zbog visokog nivoa zahtjevane satne produktivnosti, koja mora biti u skladu sa onom
79
obalskih kranova, ovi transtejneri imaju i visoku brzinu dizanja (do 40m/min pod opterećenjem i 80m*/min bez opterećenja) i brzo kretanje trole (do 130m/min). Osim toga suprotno obalskim transtejnerima oni obično rade na dugim kolosjecima (500 do 600 m i mnogo brţe se kreću 120 130 m/min).
Sl. 50 Portalni transtejner na šinama
9.2.
PORTALNI TRANSTEJNERI NA PNEUMATICIMA
Poizvode se u raznim veličinama. To su mobilni transtejneri sposobni da slijede voĎene i predhodno utvrĎene putanje, da promjene putanju i tako opsluţe više od jednog skladišnog područja. Opremljeni sa autonomnim izvorom energije ( dizel – električnim kod većih, skupljih modela i dizel
– hidrauličnim kod manjih, jeftinijih modela). Pored navedene podjele transtejnera, takoĎer ih moţemo podijeliti prema vrsti pogona na:
Samohodne transtejnere i
Transtejnere sa posebnom vučom.
80
9.3. Samohodni
SAMOHODNI TRANSTEJNERI
transtejneri imaju vlastiti pogon za kretanje. Ovi transtejneri se sastoje iz sljedećih
sastavnih dijelova i sklopova. To su:
-
Četiri vertikalna stuba sa pneumaticima
-
Ramne konstrukcije postavljene na stubovima
-
Pogonski mehanizam za podizanje i kretanje
-
Kabina sa mehanizmima za upravljanje i signalizaciju.
Sl. 51 Samohodni transtejner
9.3.1. Pneumatici
Kod transtejnera pneumatici su okretni. Na taj način transtejner moţe savladati krivinu vrlo malog radijusa na putu i moţe se zaokretati u mjestu. 9.3.2. Mehanizam
Mehanizam za podizanje sastoji se iz jednog poduţnog nosača na kome su postavljene dvije popriječne grede sa hvatačima kontejnera koje se pokreću pomoću hidrauličnih cilindara. Ovaj sklop – poduţni nosač popriječne grede sa nosačima vezane su uţadima za pogonski mehanizam na
platformi transtejnera. U toku podizanja tereta cijeli sklop dodiruje stubove dizačima i imaju ulogu neke vrste voĎica. U toku pretovara transtejner nailazi nad kontejner bilo da je na vozilu ili da je uskladišten prihvata ga, podiţe i potom prevozi ili na vozilo na kojem će utovariti transtejner ili na skladište.
81
9.4.
TRANSTEJNER SA BOĈNI M SPREJDEROM
Transtejner sa bočnim sprejderom je u principu sličan predhodnom, s tom razlikom što nakon bočnog podizanja kontejnera na odreĎenu visinu, pomoću hidrauličnih ruku, kontejner pomjera u središnji dio transtejnera gdje ga utovara u postavljeno vozilo.
Sl. 52 Transtejner sa boĉnim sprejderom
Pogon svih radnih operacija transtejnera je elektro mehanički ili elektro hidraulički. Elektro hidraulički pogon je dosta pouzdaniji i praktičniji od elektro mehaničkog. 5
9.5.
TRANSTEJNERI SA POSE BNOM VUĈOM
Transtejneri sa posebnom vučom razlikuju se po tome što nemaju mehanizam za samostalno kretanje već se moraju angaţovati posebna vozila za vuču transtejnera sa ili bez tereta. U tabeli 1.,prikazan je transtejner firme Dynalift iz Švedske sa osnovnim dimenzijama i nekim tehničkim karakteristikama.
5 Dr. Ahmić R. Abdulah, dipl.ing. “PRETOVARNA I TRANSPORTNA MEHANIZACIJA”, Univerzitetska knjiga 82
Dimenzije A B
DL 220 6470 3950
DL 240 6470 3950
C
2910
2910
D E F G H K
3100 4100 7010 255 250 1470 920/ 2026 Masa kg 8400 21200 29600
3100 4100 10040 255 205 1470 920/ 2026
L Qs Qt Qu
13200 31800 45000
Tehničke karakteristike: Teret (t) Pritisak ulja (bar) Brzina dizanja (m/min) Protok ulja (l/min) Brzina kretanja (m/min)
10 25
20 45
30 65
50 1,80
100 3,60
Sl. 53 Transtejner sa posebnom vuĉom
83
40 85
50 105
200 7,20
Časovni kapacitet transtejnera zavisi od njegovih konstrukcionih karakteristika:
Brzine kretanja
Transportne duţine
Organizovanosti pretovara
Obučenosti rukovaoca itd.
10. KRANOVI
Prve graĎevinske dizalice izmislili su drevni grci, a bile su pokretane od strane ljudi ili teglećih ţivotinja kao što su magarci. Te dizalice su korištene za izgradnju visokih graĎevina. Kasnije su razvijene veće dizalice koje su mogle podizati teţe terete. U Srednjem vijeku, konstruisane su lučke dizalice za utovar, istovar i gradnju brodova – neke
su bile ugraĎene u kamene kule zbog dodatne
snage i stabilnosti. Prve dizalice su graĎene od drveta, ali sa dolaskom indust rijske revolucije, zamijenilo ga je lijevano ţeljezo i čelik. Prvi „mehanički“ pogon osigurao je parni stroj, prve parne dizalice su ušle u upotrebu u 18. Ili 19. st. i zadrţale su se do kasnih godina 20 st. Moderne dizalice obično koriste motor sa unutrašnjim sagorijevanjem, elektromotore i hidraulične sisteme koji obezbjeĎuju mnogo veću sposobnost podizanja nego što je to ranije bilo moguće, iako su ručne dizalice ostale u upotrebi gdje je korištenje energije neekonomično.Postoji veliki broj različitih oblika dizalica- svaki oblik dizalice primjenjuje se
za odgovarajuću specifičnu upotrebu. Veličine se
kreću od minijaturnih dizalica JIB, koje se koriste u radionicama, do najveći toranjskih dizalica za izgradnju visokih zgrada. Istovremeno, mini-dizalice se
koriste i za gradnju visokih zgrada na teško
dostupnim i uskim prostorima. Postoje i veće plovne dizalice, koje se općenito koriste za izradu naftnih platformi i spašavanje potopljenih brodov a.
Sl. 54 Grĉko-Rimski Trispatos
84
Sl. 55 Rimski Polyspatos
Pod pojmom kranovi podrazumjevamo teške mašine namijenjene za prenos i dizanje tereta. Bitno je napomenuti da predstavljaju značajnu racionalizaciju rada i nezamjenljivi su kod prenosa sudova sa materijalom ili komadnih kabastih tereta.Primjenjuje se za podizanje i prenos komadnih tereta u
fabrikama, velikim gradilištima, lukama, montaţnim halama, majdanima ukrasnog kamena, pretovarnim ţeljezničkim stanicama i na drugim mjestima gdje se vrši podizanje i pomjeranje tereta. Prenose terete na mala rastojanja u radnom polju
koje je ograničeno duţinom njihovog kraka
ili na veće udaljenosti ukoliko se cijeli kran kreće po šinama.
Sl. 56 Toranjske dizalice
85
Vrste kranova
mosni kranovi,
kabel kranovi,
derik kranovi,
portalni kranovi.
10.1. PORTALNI KRANOVI
86
Portalni kranovi sastoje se od rama (portala) koji moţe biti fiksiran ili, što je mnogo češći slučaj, montiran na kolosijeku. Konstrukcija rama sastoji se od dva stuba i grede. IzraĎena je od čelika, i moţe biti punog profila ili rešetkasta, odnosno čelične rešetkaste konstrukcije ili od pune limene konstrukcije. Na gredi se nalazi čekrk ( motorni vitao -mačka) kojim se izvodi manipulacija teretom. Na njega se namotava uţe
opremljeno sa kukom i tako podiţe teret na odreĎenu visinu.
Pokretanjem mačke prenosi se na mjesto upravno na stazu po kojoj se kran kreće. Kretanjem krana po kranskoj stazi omogućeno je pomjeranje tereta i u pravcu kranske staze. Sopstvena masa ovih kranova se kreće u granicama od 5 do 45 tona.
Sl. 57 Portalni kranovi
Rukovanje kranom se izvodi električnim komandama iz kabine koja se nalazi ispod grede rama. Pogon za kretanje krana po stazi je dvojak, sa jednog mjesta preko pogonskih osovina i z ubčanika,
ili preko instaliranih pogonskih motora na obje strane krana i sinhronizovanim upuštanjem i radom motora vrši se pokretanje krana po stazi. Ovaj način pogona zastupljen je kod novijih portalnih kranova.
87
Portalni kran pokriva stazu po kojoj se k reće. Operacije koje on izvodi svode se na utovar, prenos i
istovar u granicama duţine staze .
Sl. 58 Dispozicija portalnog krana
Proračun učinka portalnih kranova vrši se prema opštoj formuli za mašine za prenos i dizanje. Ključni problem je odreĎivanje trajanja vremena jednog ciklusa i procjena vrijednosti koeficijenata Kp i Kv. Jedan ciklus rada sastoji se od operacija utovara, transporta u granicama staze, istovara i povratka do mjesta utovara. Transport obuhvata kretanje krana po kolosijek u,
kretanje mačke po
gredi i podizanje, odnosno spuštanje tereta. Pri odreĎivanju trajanja ciklusa, mogu se koristiti sljedeći podaci o brzinama:
Operacija
Brzina (m/min)
Kretanje krana po kolosijeku
30-35
Kretanje mačke po gredi
35
Dizanje tereta
7 - 10
Vrijednosti koeficijenta Kv kreće se od 0,1 - 0,5, a vrijednosti koeficijenta Kp od 0,3 - 0,9
88
Zavisno od instaliranog sistema koji se koristi, ovi kranovi se dijele u dvije grupe: 1. portalni kranovi na šinama 2. portalni kranovi na pneumaticima
10.1.1. Portalni kranovi na šinama
Portalni kranovi na šinama su veliki manipulacijski kranovi, sa razmakom šina kolosjeka od 35 m do najviše 45 -50 m, ispusti mjereni od kolosjeka variraju od 4 do najviše 12 m, a neto podizanje od ivice kolosijeka kreće se od 13,5 m (3 + 1 kontejner) do najviše 17,5 m (4 + 1 kontejner). Koriste se za slaganje i uklanjanje kontejnera sa skladišni površina na terminalima i za utovar i istovar kontejnera sa drumskih i ţeljezničkih vozila. Ponekad (ali sve manje zbog rizika od korozije) uklanjaju
kontejnere sa područja gdje su bili smješteni uz pomoć obalnih kranova; češće se
kontejneri voze ispod njih putem samohodnih vozila s pneumaticima kojima upravljaju vozači (traktor i prikolice) ili je upravljanje automatizirano (Automatic Guided-AGVs). Ovi kranovi nisu
samo za područja skladištenja kontejnera u lučkim terminalima, nego se više koriste na ţeljezničkim terminalima i aerodromima, gdje se koriste u intermodalnom transportu. Zbog viskog nivoa zahtjevane satne produktivnosti, koja mora biti u skladu sa onom obalskih kranova, ovi
kranovi imaju i visoku brzinu dizanja (do 40 m/min pod opterećenjem i 80 m/min bez opterećenja) i brzo kretenje trole ( do 130 m/min). Osim toga, suprotno obalskim kranovima, oni obično rade na dugim kolosjecima (do 500- 600 m) i mnogo brţe se kreću (brzinom do 120 -130 m/min).
Sl. 59 Portalni kran na šinama
89
10.1.2. Portalni kranovi na pneumaticima
Portalni kranovi na pneumaticima proizvode se u raznim veličinama. To su mobilni kranovi sposobni da slijede voĎenje i prethodno utvrĎene putanje, da promjene putanju i tako opsluţe više od jednog skladišnog područja. Opremljeni su autonomnim izvorom energije (dizel -električnim kod većih, skupljih modela i dizel -hidrauličnim kod manjih, jeftinijih modela). Postoje i portalne dizalice
koje se same podiţu nosivosti od 5 do 50 tona. Poseban tip portalnih dizalica je
samopokretni PD 110 sa pneumatskim točkovima i nosivošću od 11 tona.
Sl. 60 Portalni kran na pneumaticima
U grupu portalnih kranova spadaju i:
Kontejnerski portalni
kranovi koji su najčesće u primjeni za istovar brodova u lučkim
pristaništima.
Višestepeni utovarivači, koji se prvenstveno koriste za sloţive tovarne jedinice. Oni su u mogućnosti manipulirati sloţivim transportnim jedinicama, jedinice intermodalnog transporta različitih dimenzija koji se moraju smjestiti jedna do druge, u grupi ili odvojeno, što omogućava optimalno korištenje prostora, iako zahtijeva više manipulaciskih operacija za jedan kontejner.
90
Mali portalni kranovi nosivosti su do 2t, raspon do 7m, visina do 5 m, sa elektro pogonom su ili manuelnim podizanjem, manuelno pokretanje ili pomicanje guranjem.
10.1.3. Kontejnerski portalni kranovi
Ovi kranovi se najčesće primjenjuju za istovar brodova u lučkim pristaništima. Brzine kretanja krana su sljedeće: -
kretanje po stazi (kolosjeku) krana……………..od 27 do 34 m/min. kretanje mačka po mosnoj gredi…………………….30 “ dizanje tereta…………………………………od 7,5 do 8,0“
Sl. 61 Kontejnerski portalni kran
Mase kranova kreću se od 32 do 45 tona , a snaga pogonskih motora od 25 do 67 kW. Napajanje elektromotora energijom vrši se preko klizača. Klizači su ugraĎeni na konstrukciji krana koji kliţu po kontaktnim vodovima ili šinama. Nešto noviji kranovi mogu dizati od 5 do 2 x 175 tona. Oni se izraĎuju od pune čelične konstrukcije. Mogu biti različitih dimenzija, visine do 40 m i raspona stubova (duţine mosne grede) krana do 25 m.
91
10.2. MOSNI KRANOVI
Što se tiče konstrukcije, mosni kranovi su slični portalnim kranovima s tim da nemaju stubove te da imaju veći raspon. IzraĎuju se u raznim varijantama, što zavisi od opterećenja i raspona od čelične rešetkaste konstrukcije ili od čeličnih limova manje debljine. Mosni kranovi se kreću po šinama koji se nalaze na kranskim nosačima i opsluţuju cijelu halu. Ponekad, kranski nosači mogu i da izlaze iz hale, naravno ukoliko postoje odgovarajući nosači i time povećaju dom et krana. Osnovne vrste mosnih kranova su: 1. jednogredni mosni kranovi, 2. dvogredni mosni kranovi i 3.
viseći mosni kranovi.
Sastavni dijelovi mosnog krana su:
noseća greda,
čeoni nosači,
pogonski točkovi,
horizontalne rešetke,
mehanizam za kretanje mosta,
mehanizam za dizanje i pomjeranje tereta,
dodatno pojačanje,
kabina za upravljanje.
Sl. 62 Mosni kran
92
Prednost mosnih kranova:
maksimalno iskorištenje radnog vremena u fabrici, jer nije potrban prostor za prolaz vozila koja se kreću po toj prostoriji.
Nedostatak mosnih kranova:
potrebno prisustvo vozila za unošenje i iznošenje tereta, staze na stubovima za rad na otvorenom što je ponekad neekonomično.
Glavne karakteristike mosnih kranova su:
za razliku od drugih konstrukcija kranova, mosni kranovi nem aju
nosećih stubova, već se
kreću po kranskim nosačima ili kranskim stazama imaju veći raspon od portalnih kranova izraĎuju se u raznim varijantama zavisno od opterećenja i raspona od čelične rešetkaste konstrukcije ili od čeličnih limova manje debljine da bi mosni kran radio na otvorenom moraju se izgraditi staze na stubovima što je često neekonomično omogućuju maksimalno iskorištenje radnog prostora u fabrici, radionici ili skladištu, jer nije potrebno obezbjeĎivanje prostora za prolaz (npr. vozila koja se kreću po površini prostorije) nedostatak je u tome što postoji potreba prisustva vozila za unošenje i iznošenje tereta
Način rada mosnih kranova
Najčešći način sistema rada konstrukcije mosnih kranova se sastoji od jednog mosnog krana sa kretanjem
mehanizma za dizanje po donjem dijelu rešetkaste mosne konstrukcije, a gornji dio
konstrukcije sluţi kao pojačanje mosne grede nosača. Osnovni dijelovi mosnog krana su: -
noseća greda
-
čeoni nosači
-
pogonski točkovi
-
horizontalne rešetke
-
mehanizam za kretanje mosta
-
mehanizam za dizanje i pomjeranje tereta
-
dodatno pojačanje
-
kabina za upravljanje
93
Sl. 63 Shematski prikaz mosnog krana (Qc – konstrukcija mosnog krana, Qh – ĉekrk mosnog krana)
Teret se preko kuke na uţetu veţe za mehanizam za dizanje tereta, koji po uključivanju motora, preko reduktora i elastične spojnice teret podiţe do potrebne visine, a potom ga pomjera duţ noseće grede lijevo ili desno prema kranskim stazama. Nakon dizanja na potrebnu visinu o popriječnog pomjeranja, uključuje se pogonski meh anizam za kretanje mosta po kranskim stazama i teret se doprema duţ prostorije odnosno kranske staze na odreĎeno mjesto. Na mehanizmu za podizanje tereta ugraĎena je kočnica sa elektromagnetnim deblokiranjem. Elektromotor je sa pogonskim vratilom vezan elastičnom spojnicom.
Sl. 64 Ĉekrk mosnog krana
Sl. 65 Obješeni mosni kran
94
Sl. 66 Mosna dizalica na nosaĉu kranske staze
Vr ste mosni h k r anova
Ovisno o potrebnoj nosivosti, mogućnosti ugradnje i rasponu mosne kranove dijelimo na: jednogredne, dvogredne ili viseće mosne kranove. Sve radne kretnje kranova mogu biti na elektromotorni pogon (jednobrzinske ili višebrzinske), na ručni, lančani ili pneumatski pogon. Kranovima se moţe upravljati putem ovjesnog upravljačkog tipkala koje visi s dizalice ili beţičnim putem pomoću radio daljinskog upravljača. Ugradnjom frekventnih pretvarača moguće je ostvariti finu regulaciju brzine svih pogona. Time se ukl anjaju udari prilikom pokretanja, smanjuje trošenje kočnica te pogon postaje znatno tiši. Brzine kretanja radnih sklopova krana su: - dizanje tereta (20-25 m/min) - kretanje podiznog mehanizma (20-40 m/min) - kretanje mosta (40-100 m/min) Pri podizanju tereta zabranjuje se kretanje neposredno ispod tereta koji se prenosi kranom.
Jednogredni mosni kranovi Jednogredni mosni kranovi su standardne nosivosti do 40t i rasponima do 25 metara.
Sl. 67 Jednogredni mosni kran dimenzije 10,2m i nosivosti 5t
95
Dvogredni mosni kranovi Dvogredni mosni kranovi su standardne nosivosti do 80t i rasponima do 30m.
Sl. 68 Dvogredni mosni kran sa magnetnom gredom dimenzije 18,8 25m i nosivosti 6,3t
Viseći mosni kranovi
Viseći mosni kranovi su standardne nosivosti do 5t i rasponima do 20m.
Sl. 69 Viseći mosni kran dimenzije 9,32m i nosivosti 3,2t
96
Ručni jednogredni mosni kranovi
Ručni jednogredni mosni kranovi su standardne nosivosti do 10t i rasponima do 16m.
Sl. 70 Jednogredni mosni kran na ruĉni pogon dimenzije 11,8m i nosivosti 6,3t
Sheme i intenziteti opterećenja kod mosnih kranova
Kod mosnih kranova javljaju se odreĎena opterećenja koja treba obuhvatiti proračunom ukoliko nisu poduzete odgovarajuće mjere zaštite. To se prvenstveno odnosi na sudare kranova, udar krana u graničnik i udar obješenog tereta u prepreku. Prema tome, razlikujemo dvije vrste opterećenja mosnim kranom: - vertikalno opterećenje mosnim kranom - horizontalno opterećenje mosnim kranom Vertikalno opterećenje mosnim kranom
Vertikalno opterećenje mosnim kranom je karakteristika krana i njegove nosivosti i daje se kao specifikacija krana od strane proizvoĎača/isporučioca. Maksimalno opterećenje mosnim kranom je čekrk o koji je obješen maksimalni teret u krajnjem poloţaju bliţem posmatranoj strani. Maksimalne sile ispod točkova krana su Qr,max, a sa Qrmax su obiljeţene odgovarajuće sile na drugoj strani krana.
Sl. 71 Poloţaj koji rezultuje maksimalnim opterećenjem jedne strane mosnog krana (lijeve)
97
Minimalno opterećenje mosnim kranom je neopterećen čekrk u poloţaju maksimalno udaljenom od posmatrane strane. Minimalne sile su obiljeţene sa Qr,min, a odgovarajuće sile na drugoj strani krana sa Qrmin.
Sl. 72 Poloţaj koji rezultuje minimalnim opterećenjem jedne strane mosnog krana (lijeve)
Horizontalno opterećenje mosnim kranom Unaprijed donesenim standardima, predviĎa
se mogućnost djelovanja dvije vrste horizontalnog
opterećenja: - bočni udar - sile kočenja Horizontalna sila kočenja krana iznosi 1/7 pritiska kranskih točkova i djeluje u visini gornje ivice kranske šine u pravcu voţnje. Horizontalna sila bočnog udara djeluje takoĎer na istoj visini, ali upravno na pravac voţnje, a veličine je 1/10 pritiska kranskih točkova. Sile kočenja i bočnog udara spadaju u dopunska opterećenja. Saglasno EuroCode normama (EN 1991-3) horizontalna dejstva od mosnih kranova su klasifikovana na slijedeći način: - sile izazvane ubrzanjem ili usporenjem mosnog krana - sile izazvane ubrzanjem ili usporenjem čekrka - sile izazvane bočnim pomeranjem i rotiranjem krana (normalno na pravac kretanja) - sile na graničnicima odgovarajuće poduţnom kre tanju krana - sile na graničnicima odgovarajuće kretanju čekrka
Ukoliko nisu definisani drugačiji uslovi, ova dejstva su meĎusobno isključiva – smatra se da dva ili više njih ne deluje istovremeno.
98
10.3.
KABEL KRANOVI
Kabel kranovi su mašine koje prenose teret na veće udaljenosti kako u horizontalnom tako i u vertikalnom pravcu. Ovi kranovi posjeduju veliku nosivost sa velikim rasponima, te velikim
brzinama kretanja čekrka. Iz ovih razloga, kabl kranovi omogućavaju ostvarivanje velikih učinaka. Primjena Kabl kranova je isplativa samo kod izvoĎenja velikih radova, obično ne manjih od 100.000 m3, ili u slučajevima kada se ne mogu primijeniti druga sredstva za prenos i dizanje (rad u klisurama i slično). Kabl kranovi se sastoje od dva tornja izmeĎu kojih je razapeto noseće uţe, po kojem se kreće čekrk (mačka), koji nosi teret. U većini slučajeva jedan od tornjeva posjeduje pogonske ureĎaje, dok se na drugom nalaze ureĎaji za zatezanje nosećeg uţeta. Postavljanje kabl kranova zahtijeva izvršenje obimnih radov a u tlu kao, znatnijih betonskih radova na izradi staza i duţi period za montaţu i probni pogon (dva do šest meseci) što jer razlog njihove isplativosti u slučaju obimnih radova. nKabel kranovi su specifična postrojenja i upotreba im je ograničena pri izgradnji velikih objekata, nasutih brana, betonskih brana, velikih mostova itd.
Sl. 73 Kabel kranovi
Pri radu sa kabel kranovima, jako je bitna signalizacija. Kod savremenih konstrukcija u upotrebi je
automatsko voĎenje i kontrola rada krana i sve vaţne operacije prate se preko monitora i po magli, nevremenu i noću. Kao nedostatak ovih kranova moţemo smatrati visoku nabavnu cijenu, tako da se često biraju kada se ne mogu upotrijebiti druga transportna sredstva.
Prednost je praktična i dosta jeftina kontrola preko radio ureĎaja. Zbog visoke cijene kabel krana ostali kapaciteti i organizacija posla se moraju uskladiti, te kran dobro iskoristiti.
99
Osnovni dijelovi kabel krana mogu se identificirati kao: stup pogonskog sklopa; stup zateznog sklopa;
čelična uţad;
kolica sa koturnicama;
pogonski ureĎaj;
temelji sa sidrima za stupove sklopa kabel krana
Na jednom od nosećih stubova postavljaju se mehanizmi za pokretanje, a na drugom, ukoliko su oba pokretna, postavljaju se tegovi za zatezanje n osećeg uţeta. Vučno uţe je vezano za jedan kraj mačke, drugi za pogonski bubanj, a povratno za suprotni kraj mačke, zatim preko povratnog kotura na suprotnom stubu od pogonskog mehanizma i za povratnu stranu pogonskog bubnja ili povratni bubanj. Rad kabel krana se odvija tako sto nosivo uţe
po kome se kreću kolica na dva kotača se aktivira i
vrši kretanje tereta. Obzirom da se radi o vrlo sloţenom sustavu dizanja i prijenosa tereta «na daljine», predviĎena je kvlitetna signalizacija i kontrola rada cijelog sustava.To se ostvaruje radio vezom pa čak i televizijskim praćenjem ukoliko vizuelno nije kvalitetno realizirano. Prema dispoziciji i konstrukciji tornjeva, kabel kran moţe biti sljedeće konstrukcije: -
oba tornja su nepokretna
-
oba tornja su pokretna i kreću se po paralelnim stazama ili oba tornja su fiksna ali se mogu pomjerati (naginjati) upravno na raspon krana po 15o na svaku stranu( tzv. pendel kabl kranovi)
-
jedan toranj je fiksan a drugi je radijalno pokretan
100
Kabel kran shematski je prikazan na slici:
► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ►
1.-noseći stub 1 2.-noseći stub 2 3,6.-noseća uţad 4,5.-dizanje i prenos 7.-kontra teg 8.-pogonski mehanizam 9.-vučno uţe 10.-vučni doboši 11.-kabina101za upravljanje 12.-dodatno uŮe 13.,temelji stubova 101
Kapacitet kabel kr anova
Kapacitet kabel kranova odpeĎuje se pomoću sljedećeg odnosa:
Gdje se: L
- d5~ina pojedinih pudanja (m)
Q
- nosavost korpe ili suda (m)
v 102 - brzina kreTanja tereta (m/sec) tm - vrijeme manevra (s)
Za projektovanje kabel kranova potrebno je poznavati koliki će biti ugib, odnosno zadane veličine koncentrisanog opterećenja. Uzima se da je ugib jednak L/20 odnosno dvadeseti dio raspona uţeta, ili proračun po sljedećem odnosu:
gdje su : p - masa nosećeg uţeta Q - ukupni koncentrisani teret F - horizontalna sila u uţetu
Postavljanje kabel kranova zahtijava često obimne zemljane betonirane i montaţne radove. U slučaju da se radi o veoma velikom obimu radova moţe se postaviti više paralelnih kranova u kom slučaju su specifični troškovi nešto niţi pošto se koristi zajednička kranska staza. Kod savremenih konstrukcija primjenjuje se automatsko voĎenje i kontrola rada krana i sve vaţne opera cije prate se preko monitora i po magli,nevremenu i noću.
102
10.4. DERRICK KRANOVI
Derrick kranovi su konstrukcije namjenjene za radove u uslovima u kojima druge vrste kranova i radnih mašina ne mogu postići odreĎeni radni učinak ili njihove tehničko - tehnološke performanse nisu na visini zadatka.
To su mašine za prenos i podizanje materijala koje se koriste kod montaţe mostova, betonskih brana, čeličnih hala i sl. Sastavni dijelovi derrick krana su: 1. stub krana, 2. katarka krana, 3. kraci krana, 4. mehanizam za okretanje, 5. uţad krana, 6. pogonski mehanizam
Sl. 74 Derrick kran
Primjena Derrick kranova je bazirana na industriskoj proizvodnji, prvenstveno u rudarstvu,
brodogradnji, pomorskom i riječnom pretovaru i sl.Veliku primjenu nalaze u rudarskim oknima koja su teško pristupna i kod kojih konvencionalni kranovi ne mogu iskoristiti sav svoj kapacitet, ili kad je potrebna neka sloţenija radnja koja uključuje dva ili više Derrick kranova da rade na istom mjestu.
Tehničke performanse:
-
nosivost Derrick kranova lako dostiţe 50 t. domet je u zavisnosti od duţine katarke i moţe doći do 80 m. brzine kretanja su sljedeće: dizanje tereta od 0,5 do 1,0 m/s; broj obrtaja stuba od 0,4 do 0,7 o/min.
Prednosti derik kranova su sljedeće:
relativno mala nabavna cijena,
primjena kod betonskih lučnih i kupolnih betonskih brana, kod kojih se često ugraĎuj u relativno male količine betona, uspješno dostiţu relativno velike visine sa zadovoljavajućim radijusom djelovanja, postiţu kratke rokove izgradnje, čemu doprinosi brza montaţa krana i njegova dovoljna nosivost, lahko se montira i demontira i primjenjiv j e više puta.
103
A-katarka krana
B-stub krana
C-kraci krana
Derik kranovi su izraĎeni od vertikalnih stubova učvršćenih za tlo pomoću dva kruta kraka, koji su sa stubovima na vrhu zglobno spojeni. Umjesto krutih krakova jarbol moţe biti učvršćen i sa čeličnim uţadima od 4 do 12 strukova. Stubovi leţe na leţaju i pomoću mehanizma za okretanje mijenjaju poloţaj po horizontalnoj ravni. Konstrukcija manjih derik kranova moţe biti izraĎe na od cijevnih profila, dok se derik kranovi veće nosivosti rade od čelične rešetkaste konstrukcije. Konsrukciju derik krana čine slijedeći elementi: Vertikalni jarbol - punog
ili rešetkastog profila koji se kreće oko svoje vertikalne ose. U gornjim tačkama, ukrućen je u vertikalni poloţaj sa dva kruta štapa ili čeličnim uţadima (od 4 do 12 komada). Na donjem kraju, jarbol je zglobno oslonjen što mu dozvoljava okretanje. Katarka - štap punog ili rešetkastog profila koji je sa jarboloom vezan u donjoj oslonačkoj tački jarbola koja je nepokretna. Katarka moţe da rotira oko svoje donje tačke i time mijenja svoj ugao
prema horizontu. Na svom gornjem kraju, katarka je obješena preko koturača za vrh jarbola, čime se mijenja nagib, a samim tim i domet derik kr ana. Katarka je preko svog gornjeg kraja obješena preko koturače za vrh stuba, čime je omogućena promjena ugla nagiba, a time i domet katarke odnosno derik krana. Pogon preko 3 vitla - jedno
sluţi za obaranje jarbola oko katarke, drugo za dizanje i spušt anje katarke dok treće sluţi za dizanje i spuštanje tereta Derik kran ima tri odvojena pogona od kojih je svaki zaduţen za odreĎeni posao. Stub krana je zaduţen za okretanje lijevo -desno. Zavisno od konstrukcije neki kranovi mogu pokriti krug od 360 stepen i.Katarka je zaduţena za podešavanje dometa krana. Treći mehanizam ide preko 104
stuba i katarke i on pokreće nosiva uzad koja diţu teret. Mogu biti stabilni ili nepokretni i nestabilni ili postavljeni na postolje koje se kreće po šinama.
1.- stub krana, 2.- katarka krana, 3.- kraci krana, 4.- mehanizam za okretanje 5.- uţad krana, 6.- pogonski mehanizam
Kod derik kranova vaţan sastavni dio je signalizacija. Ovi kranovi mogu se djelimično automatizirati. Za kranove malih dimenzija stub i dohvatnik mogu biti izvedeni i od oble drvene
graĎe. Ako su srednjih dimenzija, onda se ovi dijelovi mogu izvoditi od čelične cijevne konstrukcije, dok kod velikih konstrukcija je rešetka od čeličnih profila. Pogon za sva kretanja na kranu vrši se pomoću tri bubnja za namotavanje odgovarajućih uţadi. Tehničke performanse
Nosivost im se kreće i do 50 t. Na slici 1. šematski je prikazan stabilni derik kran sa krutim zategama Domet je u zavisnosti od duzine katarke i moze doci do 80 m. Pokrivaju dio kruţne osnove u zavisnosti od ukrućenja stuba i to od 280º i u rijeĎem slučaju i 360º. Obračun učinka derik krana vrši se rasčlanjivanjem procesa na operacije zahvatanja tereta, kretanja u tri dimenzije, istovara i manipulacije pri utovaru i istovaru (uključujući i sačekivanje kod utovara). Brzine kretanja su sljedeće: -dizanje tereta od 0,5 do 1,0 m/s -broj obrataja stuba (jarbola) od 0,4 do 0,7 o/min
105
Na slici 1. šematski je prikazan stabilni derik kran sa krutim zategama. Sasto ji se od dohvatnika (strijele) A i stuba B koji se zajedno sa dohvatnikom moţe zakretati oko vertikalne ose. Stub je poduprt sa dvije krute zatege. Ugao nagiba dohvatnika mijenja se pomoću koturače E, a okretanje dizalice uţetom savijenim oko točka C koji je pričvršćen na stub B (ugao okretanja je 250º).
Na slici pod 1 d) prikazana je skica Derrick krana kod kog je stub ankerovan čeličnim uţadima (4 do 12). Ova konstrukcija ima prednost jer omogućava okretanje dohvatnika za 360º, ali joj je nedostatak što se zatege (uţad) veţu za fundamente daleko od stuba. Pri mjena Derr ick kr anova
Primjena Derrick kranova je bazirana na industrijskoj proizvodnji, prvenstveno u rudarstvu, brodogradnji, pomorskom i riječnom pretovaru i sl. Derrick kranovi se najčešće upotrebljavaju kod
izvoĎenja montaţnih i graĎevinskih radova i to posebno kod izgradnje betonskih brana u strmim i stjenovitim dolinama i klancima.Uspješno se mogu primijeniti kod montaţe mostova ili čeličnih hala odnosno montaţne gradnje sa pretfabrikovanim elementima. U ovim slučajevima, kranovi se postavljaju na postolje koje se kreće po kolosjeku. Katarka je izlomljena i izraĎuje se od pune limene konstrukcije kao i ukrućenja. Lahko se montiraju i demontiraju, a imaju i veliko radno polje. Veliku prim jenu nalaze u rudarskim oknima koja su teško pristupna i kod kojih konvencionalni kranovi ne mogu iskoristiti sav svoj kapacitet, ili kad je potrebna neka sloţenija radnja koja uključuje dva ili više Derrick kranova da rade na istom mjestu. Primjena Derrick kranova zastupljena je u Americi, a u Evropi najviše se koriste u Italiji za izgradnju betonskih brana u strmim stjenovitim dolinama i klancima.
Derrick kranovi se često primjenjuju na majdanima za premještanje i utovar velikih kamenih blokova, naročito iz dubinskih dijelova majdana, gdje se uključuju po dva i više kranova za 106
podizanje od jednog do drugog krana. Na slici 2. predstavljena je pozicija dva Derrick krana za
pretovar blokova kamena Sl. 75 Dispozicija dva Derrick krana u tandemu
Kapacitet Derrick kranova odreĎuje se analogno odreĎivanju kapaciteta kabel kranova.
Qh
3600 T c
Tc
q k v k p
L v
(t/h ili m³ /h)
t m (sec)
Gdje su: kv – koeficijent iskorištenja radnog vremena kp – koeficijent iskorištenja nosivosti mašine Tc – vrijeme trajanja ciklusa L – du ţina pojedinih putanja (m) q – nosivost krana v – brzina kretanja rereta (m/sec) tm – vrijeme manevra (utovar, ubrzanje, usporenje, istovar
(sec)
Prednosti Derrick kranova: Relativno mala nabavna cijena,
Uspješno dostiţu velike visine sa zadovoljavajućim radijusom djelovanja, Postiţu kratke rokove izgradnje, što je posljedica brze montaţe krana i njegova dovoljna nosivost, lahko se montira i demontira i primjenjiv je više puta, Veoma su ekonomični, Primjena kod betonskih lučnih i kupolnih betonskih brana, kod kojih se često ugraĎuju relativno male količine betona, Uspješno se primjenjuju i kod montaţe mostova, montaţe hala od čelične konstrukcije, kao i kod fabričkih betonskih elemenata
Dimenzije i neke radne karakteristike Derrick kranova kranova date su u tablici: 107
A 12 16 20 25 30 35 40 45
11.
B 11 15,5 21,0 22,0 23,0 25,0 28,0 35,5
C 8 11 15 16 16 18 20 25
Dimenzije u m D 15s 3,0 4,0 5,0 6,5 7,5 9,0 10,5 12,5
D60st 10,5 14,0 17,5 21,5 25,0 30,0 35,0 40,0
E 8 11 15 16 16 18 20 25
225 406 641 981 1430 193 2527 3184
VIŠESTEPENI UTOVARIVAĈI
Sl. 76 Višestepeni utovarivaĉ
Višestepeni utovarivači se prvenstveno koriste za sloţive tovarne jedinice. Ako se koriste portalni kranovi koji su u mogućnosti manipulirati sloţivim transportnim jedinicama, jedinice intermodalnog transporta različitih dimenzija moraju se smjestiti jedna do druge, u grupi ili odvojeno, što omogućava optimalno korištenje prostora, iako zahtijeva više manipulaciskih operacija za jedan kontejner.
Teoretski, 10 m2/TEU zemljišta moţe biti uzeto u prosjeku sa 4 visine slaganja; praktično, prosječna visina je niţa ( npr., 3,3 LU/slog ), iako moţe biti i više za prazne kontejnere.
108
MALI PORTALNI KRANOVI
Sl. 77 Mali portalni kran
Mali portalni kranovi nosivosti su do 2 t, raspon do 7 m, visina do 5 m, sa elektro pogonom su ili manuelnim podizanjem, manuelno pokretanje ili pomicanje guranjem. Kod manjih potralnih kranova, rukovanje se izvodi preko kontrolnog ureĎaja koji visi na kablu sa grede.
12. TORANJSKE DIZALICE Osnovna
konstrukciona karakteristika ovih dizalica što imaju ugraĎen mehanizam za okretanje
nosećeg dijela koji pravi kruţnu putanju opisujući krugove zavisno od poloţaja tereta na nosećem dijelu dizalice.Primjenjuju se na velikim gradilištima objekata visokogradnje, mogu posluţiti na pretovarnim ţeljezničkim stanicama, lukama i u slične svrhe. Razlikujemo sljedeće konstrukcije ovih dizalica, koje se najčešće primjenjuju u praksi, to su: -stubne ili toranjske dizalice -portalne ili okretne dizalice -plovne okretne dizalice. Kar ekter istik e toranj ski h dizali ca
Posljednjih trideset godina ove dizalice su u sve široj primjeni. Učinile su značajnu racionalizaciju i humanizaciju rada u visokogradnji naročito kod prenosa kabastih tereta, sitnijih materijala i betona. U posljednje vrijeme znatno im konkurišu pumpe za beton, naravno samo kod prenosa betona. U konstrukcionom obliku postoji niz rješenja kako u pogledu osno vnih karakteristika dizalica, tako i u popgledu njihove pokretljivosti.
109
Osnovne tehničke karakteristike ovih dizalica su : -konstrukcija kraka dizalice ili ruke moţe biti pokretna po vertikalnoj ravni i često je zovu igla, kao i horizontalna po kojoj se - poloţaj
kreće mehanizam za pokretanje mačka.
obrtnog dijela dizalice je kod leţišta manjih dizalica na dnu, dok je kod većih dizalica u
gornjem dijelu i okreće se zajedno sa krakom. -komandna kabina najčešće je smještena ispod kraka dizalice i okreće se z ajedno sa dizalicom tako
postiţući dobar pregled rada dizalice. Ima dizalica sa daljinskim prenosom komandi upravljanja, što je vrlo povoljno kod montaţih radova. -konstrukcije postolja su dosta različite, postoje stacionarne i pokretne dizalice i to, na g usjenicama, na kolosijeku i na pneumaticima. -tehničko-eksploatacione karakteristike dizalica su:brzina dizanja tereta, brzina okretanja i brzina kretanja.
Kod dizalica sa mačkom značajna je i brzina kretanja mačke. Brzine se mjere u m/mm. Postoji mogućnost kombinovanja pojedinih operacija prenosa i podizanja materijala, to je tzv.slivanje operacija. Pokretne toranjske dizalice najčešće se postavljaju na kolosijek, rjeĎe na portalnu stazu i
to samo za teške konstrukcije dizalica. MeĎusobno rastojanje šina kolosijeka u zavisnosti je od mase dizalice, za nešto manje dizalice ono je oko 3.5 m ,a za teţe, nosivosti oko 3MNm, i do 8 m rastojanja. Pri postavljanju kolosijeka treba voditi računa o nosivosti tla i da se šine kolosijeka po potrebi ankerišu.Pomjeranje dizalice po kolosijeku je lokalno,po radilištu i ograničenog radijusa. Od posebnog značaja je brzo prebacivanje toranjskih dozalica sa gradilišta na gradilište, te se u tu svrhu na dizalice postavljaju osovine sa pneumaticima, tako da dizalica pol oţena 110
na tlo im aoblik
poluprikolice, i naslonjena prednji, dijelom na kamion, moţe se prevoziti i na druga gradilišta brzinom oko 30 km/h.Kako je radni sat dizalice dosta skup i značajan to se posvećuje paţnja izradi brzomontaţnih dizalica,od kojih su značajna dva načina montaţe dizalica i to : -montaţa toranjskih dizalica klizanjem i -montaţa toranjskih dizalica teleskopskim
izvlačenjem.
Lakše dizalice prevoze se kompletne , a na gradilištu se pomoću autodizalica ili specijalnog vitla podiţu i nakon postavljanja prvog balansnog tereta montiraju i podiţu u visinu. Dizalice veće mase transportuju se u segmentima i tako se montiraju produţuju. Francuska firma Poten razvila je ove dizalice se klizajućim produţivanjem. Za početnu montaţu potrebna je autodizali ca, dok ostale operacije oko montaţe i podizanja segmenata dizalice vrši samostalno pomoću vlastitih ureĎaja za podizanje. Toranjske dizalice novije konstrukcije izraĎuju se tako da se nakon uspravljanja i postavljanja prvog dijela dizalice u njega uvlači sljedeći segment. Uvučeni dio se pomoću posebnih ureĎaja zajedno sa krakovima dizalice podiţe, i nakon dostizanja potrebne visine učvršćuje se za prethodni segment pomoću dvodjelne spojne uvlake. Sljedeća operacija identična je pethodnoj. Kako se produţivanje dizalice vrši izvlačenjem unutrašnjih segmenata uobičajen je naziv za ove dizalice i „teleskopske toranjske dizalice“. Ove dizalice mogu dostići visinu i do 45 m, a nosivost im je do 85 tm. Imaju jednu ili dvije mačke i često se pri gradnji višespratnih zgrada montiraju u prostor prerdviĎen za lift. Zahvaljujući velikom dometu mogu pokriti cijelu radnu površinu odnosno osnovu cijelog graĎevinskog objekta. U ovom slučaju mora se voditi računa o prenošenju horizontalnih sila na konstrukciju graĎevinskog objekta. Rad sa ovim dizalicama je ekonomičan ukoliko su potreba za prenošenjem veće od 1000 m3. Jedna dizalica moţe u toku zidarskih radova da posluţi 25 zidara ako zidaju opekom,a ako zidaju blokovima tada moţe posluţiti 16 zidara. Toranjske dizalice ne
rade samo na jednoličnoj dopremi, one u pravom smislu riječi sluţe za
unutrašnji transport na gradilištu, dopremaju armaturu,oplatu, stolariju i ostale materijale potrebne za ugradnju. Brzine kretanja toranjskih dizalica: -dizanje tereta.............................................20 do 70 m/min -okretanje tornja i kraka ............................0.7 do 1.2 o/min -brzina kretanja po kolosijeku...................20 do 40 m/min.
111
Toranjske dizalice – osnovna podjela
• prema koncepcij i dizanja i konstrukciji dijelova -
toranjske dizalice s vodoravnom (ili blago kosom) granom
• ureĎaj (sklop) za dizanje i prijenos tereta ("mačka“) kreće se po grani
• cjelokupni uspravni toranj okreće se (pri dnu) na postolju • dizalice male do srednje nosivosti i doh vata – toranjske dizalice sa kosom (okretnom) strijelom • sklop za dizanje i prijenos tereta je na v rhu (“špici”) strijele • ili se cjelokupni toranj se okreće na postolju • ili se okreće gornj i dio (s kosom strijelom) na tornju • dizalice male, srednje te velike nosivosti i dohvata – toranjske dizalice s okretnom vodoravnom granom • urenaj (sklop) za dizanje i prijenos tereta ("mačka“) kreće se po vodoravnoj grani
• toranj se ne okreće na postolju • dizalice srednje do velike nosivosti i dohvata
toranjsake dizalice s vodoravnom (ili blago kosom) granom toranjske dizalice sa kosom (okretnom) strijelom
112
toranjske dizalice s okretnom vodoravnom granom
toranjske dizalice s
toranjska dizalica sa kosom
vodoravnom (ali i
(uspravno okretnom) strijelom i
vodoravno) okretnom
okretnim tornjem
granom 113
Toranjsk e dizalice male nosivosti ili
male toranjske dizalice slijedećih su obiljeţja:
– d ohvat 15 m do 25 m – visina dizanja 20 m do 30 m – nosivi moment do 30 tm – nosivost do 2 t (tona[1]) Toranjske dizalice srednje nosivosti ili srednje toranjske dizalice slijedećih su obiljeţja:
– d ohvat 20 m do 45 m – visina dizanja 30 m do 50 m – nosivi moment do 60 tm – nosivost od 3 t do 5 t Toranjske dizalice velike nosivosti ili velike toranjske dizalice slijedećih su obiljeţja: – dohvat veći do 50 m – visina dizanj a veća od 50 m – nosivi moment veći od 100 tm – nosivost veće od 5 t
Povoljna tehničko-tehnološka i logistička obiljeţja toranjskih dizalica sa kosom strijelom – jednostavna konstrukcija, – moguć prijenos (prijevoz) dizalice u većim cjelinama, – nisko poloţeno teţište • balast i vitla se nalaze u dolje na postolju) koje daje dizalici veću stabilnost – lakše odrţavanje navedenih nisko smještenih strojnoh sklopova – visina dohvata iznad vrha tornja, – prilagodljiva za rad u skučenim prostorima oko granevi na, Nepovoljna obiljeţja i nedostaci – vodoravno premještanje tereta vezano uz uspravno okretanje strijele, – potrebna veća snaga motora kod vitala za uţad, – smanjena točnost namještanja tereta, – nemogućnost neposrednog (“bliskog”) poloţaja terta uz toranj 114
– ograničena visina dizanja – kod višeg dizanja smanjeno opaţanje tereta od strane dizaličara, • manja sigurnost u rukovanju teretom, • manji učinak od dizalice sa vodoravnom granom. Prednosti toranjskih dizalica sa vodoravnom granom u odnosu na toranjske dizalice sa kosom
strijelom u tehničko-tehnološkom i logističkom smislu – vodoravno kretanje tereta nije vezano uz okretanje grane – potrebna manja snaga motora vitala za uţad – veća točnost u namještanju tereta – moţe stajati bliţe ili se vezati u z granevinu – zbog prije navedenog primjenjiva je za jako visoke granevine – kod visokog dizanja i poloţaja bolje opaţanje tereta od strane dizaličara – veća sigurnost u rukovanju tertom – veći učinak do 30% od dizalice sa kosom granom nedostaci :
– slo ţena konstrukcija – v isina dohvata ispod vodoravne grane oteţan rad u skučenim prostorima oko viših granevina
Toranjske dizalice – daljnja podjela – u smislu konstru kcij e tornj a - • toranjske dizalice s krutim (nepromjenjivim) tornjem – toranj u obliku prostorne rešetke • toranjske dizalice s teleskopskim (provla čnim) tornjem • toranjske dizalice s preklopnim tornjem
– toranj u obliku prostorne rešetke • složene toranjske dizalice
115
Toranjske dizalice s teleskopskim (provla ĉnim) okretnim tornjem i s lomljivom kosom granom
(lijevo) i teleskopskom zakošenom granom (desno)
Toranjske dizalice – daljnja podjela: • u smislu pokretljivosti i načina montaže – montažno/demontažne toranjske dizalice (doprema dijelova i sklopov a uobi čajenim i/ili posebnim vozilima, montiranje drugim dizalicama) – samomontažne toranjske dizalice (doprema sklopova posebnim vozilima, samomontiranje bez pripomo ći druge dizalice)
– samomontažne polupokretne toranjske dizalice • smještene na postolju koje se vuč e drugim vozilima – samomontažne samohodne toranjske dizalice – samohodne i samomontažne toranjske autodizalice Toranjske dizalice – daljnja podjela: – pokretne (slobodno samostojeće ) toranjske dizalice • koriste se za prijenos i dizanje tereta takoner pri kretanju – ograničeno pokretne t.d. na postolju na tračnicama – toranjske dizalice na samohodnom postolju » toranjske dizalice na postolju s gusjenicama » toranjske dizalice na postolju s kotačima = toranjske autodizalice – toranjske dizalice na vučenom postolju s kotačima 116
– nepokretne toranjske dizalice • prilikom prijenosa i dizanja tereta se ne kreću – samostojeće toranjske dizalice udaljene od granevine – samostojeće toranjske dizalice vezane na granevinu – penjajuće toranjske dizalice u okviru granevine » smještaj unutar granevine » smještaj na vanjskom obodu (“plaštu”) građ evine
(samohodne) samomontažne toranjske autodizalice s kosom strijelom (toranj rešetka) nepokretne toranjske dizalice prilikom prijenosa i dizanja tereta se ne kreću •samostojeće toranjske dizalice udaljene od granevine •samostojeće toranjske dizalice vezane na granevinu •penjajuće toranjske dizalice u okviru (smještaj unutar) građevine
117
Temeljna tehničko-tehnološka i logistička obilježja (koje se mora promišljati kod) toranjskih dizalica :
–v isina dizanja (za nepokretno ili pokretno postavljenu dizalicu), – duljina kraka ili grane, dohvat, –n osivi moment dizalice, – masa središnjeg balasta ovisno o visini dizanja, – najve ća nosivost (uz toranj) dizalice, nosivost dizalice na pojedinoj to čci dohvata ili dijela duljine kraka dizalice, najmanja nosivost odnosno nosivost na najvećem dohvatu dizalice, – pokretljivost dizalice kao cjeline (razmak kota ča, razmak tračnica, najmanji promjer krivine unutarnje tračnice, masa pokretnog postolja dizalice)
Temeljna tehničko-tehnološka i logistička obilježja (koje se mora promišljati kod) toranjskih dizalica – brzine • okretanja tornja, • kretanja mačke (opreme za prihvat tereta), • kretanja dizalice po tračnicama, • dizanja tereta (ovisno o masi tereta i visini dizanja) • savladavanje krivina – na čin polaganja tračnica • ukupni i specifični pritisak dizalice, podvozja i donjeg postroja (pragova, betonskih plo ča itd) na tlo – nosivosti i slijeganja tla ispod dizalice, – njihanje dizalice za vrijeme rada –p reglednost dizanja unutar predvinenog podru č ja rada dizalice i unutar granevina u tom područ ju, – na čin upravljanja dizanjem • na tornju ili daljinskim putem.
118
Kretanje tereta kod toranjskih dizalica s vodoravnom granom je slijedeći – samo uspravno kretanje tereta ili dizanjem ili spuštanjem • kada dizalica miruje • i kada oprema za prijenos tereta miruje u vodoravnom smislu – (teret “ide” samo gore-dole po “vertikali” ) » (jednodimenzionalno kretanje tereta)
– vodoravno kretanje tereta bez dizanja ili spuštanja u istom pravcu i/ili u istoj razini (istoj vodoravnoj ravnini) • kada dizalica ili miruje ili se kreće • i kada se oprema za prijenos tereta ili miruje ili se kreće vodoravno po grani dizalice u
– (teret se “kreće” u istoj vodoravnoj ravnini odnosno po istoj razini ili visini “amo-tamo”) » (jednodimenzionalno i/ili plošno, dvodimenzionalno, kretanje tereta)
– složeno kretanje tereta -kombinacija navedenih kretanja dizalice i opreme za prijenos tereta.
Kretanje tereta kod toranjskih dizalica s kosom strijelom je (u smislu kretanja strijele) -
– uvijek složeno kretanje tereta – • kombinacija –mirovanja i/ili (bilo kojeg oblika) kretanja cjelokupne dizalice, –mirovanja i/ili okretanja tornja dizalice,
– okretanja strijele dizalice (što je ustvari vodoravna “translacija” tereta) –u spravnog kretanja (gore-dole) opreme za prijenos tereta (dizanje i spuštanje tereta).
Planirani ("praktički") satni učinak (Up) toranjskih dizalica Up = ki * Ut (tona/sat, kom/sat, m3/sat) ki = ko = kog * krv Ut = nc * Qc (tona/sat) nc = T / tc = 60 / tc (ciklusa /sat) T = 60 (min/sat) tc = tp + tdt + tot + tkt + tst + ti + tdp + top + tkp + tsp (minute) Up ... planirani ("prakti čki") satni učinak Ut ... temeljni tehnički (“teorijski") satni učinak nc ... broj ciklusa () koji dizalica napravi u vremenu (sat) 119
Qc ... količina mogućeg učinka/tereta (količina učinka) po jednom adnom ciklusu dizalice ki ... koeficijenta ispravke "teorijskog" u činka ... ki = ko * kp = ko kp ... posebni koeficijenat korekcije "teorijskog" u činka kp = 1,00 (kod transportnih sredstava) ko ... op ći koeficijent korekcije "teorijskog" učinka ... ko = kog * krv ko = kog * krv * kds kog ... koeficjent organizacije strojnog rada krv ... koeficjent radnog v remena kds ... koeficjent dotrajalosti strojeva kds = 1,00 (kod transportnih sredstva, transportna redstva ne mogu biti “dotrajala” odnosno
“nepouzdana”)
Qc – koli čina odnosno masa premještanog korisnog tereta po jednom radnom ciklusu (tc) toranjske dizalice Qc = (N / fs) - P (t) Qcmin = [(Nmin / fs) - P] Qcmax = [(Nmax / fs) - P] N ... nosivost dizalice na nekom dijelu njezina kraka (t) fs koeficjent sigurnost dizalice u radu sa teretom pri kretanju fs = 1,05 ... dizalica se kao cjelina ne kre će u radu sa teretom fs = 4,00 ... dizalica se kao cjelina kreće u radu sa teretom P ... masa opreme za prihvat tereta (t) Qcmin ... najmanja mogu ća masa tereta na krajnjem dohvatu dizalice (t) Qcmax ... najveća moguća masa tereta prihvaćenog uz toranj dizalice (t) Nmin ... najmanja nosivost na krajnjem dohvatu grane dizalice (t) Nmax ... najveća nosivost dizalice uz toranj dizalice (t)
Proračun ukupnog vremena trajanja ciklusa dizalice “tc” 120
tc = tp + tdt + tot + tkt + tst + ti + tdp + top + tkp + tsp
• vrijeme trajanja pojedinog zahvata duljina putanje tereta (m) pojedinog zahvata brzinom gibanja tereta na putanji pojedinog zahvata • mora se uzeti u obzir usporednost i istovremenost izvedbe nekih zahvata i kretanja tereta • ukupni radni ciklus dizalice čine oni zahvati i kretanja koji su najdulji po trajanju • ostali kraći zahvati dešavaju se istovremeno sa tim duljim zahvatima - primjerice • u vremenu kretanja mačke sa teretom po vodoravnoj grani može provoditi istovremeno
okretanje tornja ili grane dizalice te spuštanje tereta ili dizanje opreme za prihvat tereta • kretanje tereta po grani kraće od okretanja tornja ili dizanja odnosno spuštanja tereta • istovremenost pojedinih zahvata ili kretanja mora biti prostorno mogu ća odnosno na bilo koji način neograničena.
PRIMJERI DIZALICA FIRME POTAIN Primjer (POTAIN) prosječnih brzina kretanja tereta pri toranjskim dizalicama po pojedinim zahvatima ili putanjama kretanja – za manje i srednje samomontiraju će rešetkaste dizalice s okretnim tornjem (visina dizanja 12 - 36 m; dohvat 14 - 50 m, moguća masa tereta na kraju grane 0,3 - 2 t)
• brzina dizanja i spuštanja tereta (uspravno kretanje tereta gore dole): » p ("puževa") 2,2 - 8 m/min » k ("kornjačina") 11,2 - 30 m/min » z ("zečeva") 22,5 - 60 m/min • brzina gore dole bez tereta do 260 m/min • brzina kretanja mačke sa ili bez tereta po grani dizalice 7,5 - 60 m /min • brzina okretanja tornja dizalice 0,12 - 1 o/min • brzina kretanja dizalice po tračnicama 8,5 - 5o m/min Primjer (POTAIN) prosječnih brzina kretanja tereta po pojedinim zahvatima ili putanjama kretanja tereta – za ve će do velike toranjske dizalice sa vodoravnim okretnom granom (visina dizanja 32 136 m; krajnji dohvat 41 -100 m, moguća masa tereta na kraju grane 1,0 - 20 t) -
• brzina dizanja i spuštanja tereta (uspravno kretanje tereta gore dole) bila bi: » p 2,7 - 11 m/min » k 9,5 - 65 m/min » z 13,5 - 130 m/min • brzina gore dole bez tereta do 260 m/min • brzina kretanja mačke sa ili bez tereta po grani dizalice 3,1 - 86 m /min • brzina okretanja grane 0,65 do 1,2 o/min • brzina kretanja dizalice po tračnicama 8,5 do 50m/min Primjer (POTAIN) prosječnih brzina kretanja tereta po pojedinim zahvatima ili putanjama kretanja tereta 121
– za rešetkaste toranjske dizalice sa kosom (u uspravnom smislu okretnom) strijelom na okretnom tornju (visina dizanja 32 - 55 m; krajnji dohvat 45 - 100 m, mogu ća masa tereta na kraju dohvata 0,1 - 6 t) -
• brzina kosog dizanja i spuštanja tetreta (kretan je tereta gore dole tj. napred natrag) bila bi: » k 20 - 65 m/min » z 40 - 130 m/min • brzina okretanja kose grane na vrhu tornja do oko 0,7 - 0,8 o/min • brzina kretanja dizalice po tračnicama 15 – 32 m/min Pojednostavljenje proračuna učinka toranjskih dizalica
• može se pretpostaviti – izmenu 10 do 30 ciklusa na sat – o čekivani broj ciklusa od oko 20 do oko 25 na sat –p odaci (Seling) • redom – visina granev ine iznad tla – o čekivni mogući broj ciklusa, – krajnji dohv at dizalice » na +/- 0,0 m oko 30 c/sat do 20 m » na + 15,0 m oko 24 c/sat do 25 m » na + 30,0 m oko 17 c/sat do 45 m » na + 45,0 m oko 13 c/sat do 65 m » na + 60,0 m oko 11 c/sat do 85 m. NOSIVOST “N” – klju čno tehničko obilježje dizalica općenito – kod toranjskih dizalica proizlazi iz temeljnog tehni čkog obilježja svih vrsta dizalica sa granom:
• tzv. moment nosivosti “Mn” nepromjenjiv je po čitavoj duljini “l” grane dizalice Mn = N * l = const N = Mn / l (t) Nmin = Mn / lmax (t) Nmax = Mn / lmin (t)
• lmax ... najveća duljina dohvata kraka dizalice (m) • lmin ...najmanja duljina dohvata kraka dizalice (m) Najveća moguća dopuštena masa korisnog tereta (masa korisnog tereta po jednom radnom ciklusu “tc”) ako dizalica koristi bez ograničenja najveći dohvat na grani “lmax” Qdop = Qmin = [( Mn / lmax / fs) - P)] Planirani satni učinak toranjske dizalice ako koristi bez ograničenja najveći dohvat na grani
“lmax” Up = kog * krv *(60 / tc) * [( Mn / lmax / fs) - P] (t/sat 122
13. PORTALNE OKRETNE DIZALICE
Postavljene su na čvrstoj konstrukciji portalu, koji je pokretan po šinama, što ove dizalice svrstava u grupu okretno-pokretnih dizalica.Redovno se primjenjuju kao pretovarna sredstva u morskim i
riječnim brodskim pristanistima, kao i na drugim pretovarnim mjestima te na montaţnim i graĎevinskim objektima.Ispod portala obično prolazi ţeljeznički kolosjek, ako se radi o pretovarnim mjestima.
Ako konfiguracija terena ne dozvoljava postavljanje pruge, odnosno obiju šina, jedna šina se moţe postaviti direktno ispod nivoa okretne platforme iznad usj eka ili po zidu neke obiljeţene zgrade.Po
toj stazi odnosno šini će se kretati jedna strana dizalice, koja je u ovom slučaju poluportalna dizalica.Prikaz portalne dizalice dat je na slici 2, a poluportalne na slici 3.
123
Portalni dio ovih dizalica izraĎuje se od čeličnih limova odgovarajuće debljine, krak ili katarka radi se od rešetkaste čelične konstrukcije. Rastojanje portalni nosača mora biti toliko da izmeĎu njih se mogu postaviti dva kolosjeka i osiguarti nesmetan paralelan prolaz dva vagona u cilju pretovara
tereta, po potrebi, iz jednog u drugi.Okretni krak dizalice mora pokrivati cijelu površinu broda ako se radi i primjeni ovih dizal ica
u lučkim terminalima, što je najčešći slučaj. Krak za nošenje i
dizanje tereta zglobno je vezan za noseću platformu.Pri promjeni dohvata teret se kreće horizontalno pomoću gipke zatege prebačene preko kljuna ili klackalice odreĎenog profila. Promjena dohvata
katarke vrši se jednim krivim mehanizmom ili zupčastim segmentom. Okretni 124
dio dizalice nalazi se na platformi postavljenoj na nosačima.Sa platformom je čvrsto povezan i okreće se na osloncima u portalu.U ovom slučaju masku okretnog dijela zajedno sa teretom prima leţište na dnu stuba aksijalno na leţište koje je na dnu stuba kao i ono na vrhu portala.Da bi okretanje dizalice moglo funkcionisati uz što manje otpore mora se strogo voditi računa da leţišta pkretnog mehanizma budu u potpuno ispravnom sta nju
i stoga treba posvetiti punu paţnju
odrţavanju ovog postrojenja. Signalizaciji kod ovih dizalica treba posvetiti punu paţnju, jer i od ove operacije zavisi učinak dizalice.
Sl. 78 Dispozicija okretnog mehanizma dizalice
125
14. PRETOVARNI MOSTOVI
Primjenjuju se na pretovarnim mjestima gdje se moraju pokrivati velike površine, to su najčešće lički terminali za istovar ruda i neki koncentrata, te drveta i sl. Sluţe za istovar ili utovar brodova, istovar ili utovar teretnih vagona,
te za posluţivanje skladišta postavljenih neposredno uz obalu.
Raspon pretovarnih mostova kreće se i preko 200 metara, a nosivost rijetko prelazi 30 tona. Maksimalne performanse obalske dizalice zavisi od tipa dizalice. Tehničke performanse dizalica su u granicama od 50- 60 kontenera/čas, a u upotrebi su
u granicama od 22 -30 kontenera/čas.
Uslije velikog raspona stubova kod pretovarnih mostova, javlja se pri, promjenama temperature,
znatne temperaturne dilatacije. Da bi se spriječilo povećanje naprezanja u pojedinim dijelovima konstrukcije, pretovarni mostovi se izraĎuju sa jednom krutom i jednom gipkom noţicom čime je omogućena promjena raspona samoga mosta. Na narednoj slici prikazan je pretovarni most sa konzolom na strani obale. Konzola se, kako je na
slici prikazano moţe podizati kako bi se omogućilo prolaţenje brodova veće visine.Druga strana
konzole mosta omogućava utovar teretnih vagona. Sl. 79 Konzolni pretovarni most
126
Kolica sa mehanizmom za dizanje mogu se kretatipo gornjem ili donjem pojasu. Da bi se kretanje
teške konstrukcije svelo na što manju mjeru, najčešće se po pretovarnom mostu kreću ili kolica sa okretnim dijelom sa krekom ili okretna dizalica sa krakom.
Pomoću ovog okretnog mosta mogu se
posluţiti veliki dijelovi skladišta bez pomjeranje noseće konstrukcije. U slučaju da je potrebno transportovati sitni sipki materijal na veće udaljenosti pored pretovarnog mosta ugraĎuju se transporteri sa trakom i prihvatnim bunkerima sa dozatorima, čime se povećava kapacitet pretovara i postiţe veći stepen iskorišćenja postrojenja. Što se tiče pretovarni mostova razlikujemo dvije
vrste
kolicima
dvojim kolicima (Slika 7.)
i
sa
i
to:
sa
jednim
Pretovarni mostovi sa jednim kolicima su obavezni u kontenerskim terminalima. Oni prenose
kontener iz brodova ka obali ostavljajući ih ili na obali ili na nekom vozilu (i u suprotnom pravcu za kompletan tovarni ciklus). Dizalice sa jednim kolicima su upravljane od strane čoveka. Dizalice sa dvojim kolica predstavljaju novu opremu ko rištenu
127
samo u malom broju terminala. Glavna kolica
prevoze kontener iz broda do platforme dok druga kolica zahvataju sa platforme i dopremaju na
obalu. Glavnim kolicima upravlja čovijek, dok su druga kolica automatizovana. TakoĎer treba istaći da se pretovarni mostovi koriste i u skladištima.A u tu svrhu se koriste tri vrste pretovarni mostova i to: pretovarni most na šinama (RMG) ili pretovarni most na pneumaticima (RTG) i pretovarni most sa ispustom (OBC).
Sl. 80 RMG
Sl. 81 RTG
Pretovarni most na gumenim točkovima je fleksibilniji u radu od onog na šinama, dok je pretovarni most na šinama stabilniji, pretovarni most sa ispustom je montiran na podlogu ili na čelične stubove. Obično pretovarni mostovi imaju raspon od 8 -12 redova sa mogućnošću slaganja od 4 -10 u vis. Da bi izbjegli operacione smetnje u slučaju tehničke greške i da povećaju produktivnost i pouzdanost, često su dva pretovarna mosta zaposlena u jednoj skladišnoj zoni (bloku). Konteneri koji treba da se premjeste sa jedne strane bloka na drugi treba da se sakupe u tranzicionoj zoni unutar bloka. Dupli RMG sistem predstavlja novu inovaciju. Sastoje se od dva RMG- a
različite
visine i širine tako da jedan moţe proći ispod drugog, tako eliminišući zone dodira (Slika 8). Ovo rezultira nešto većem produktivnošću sistema. Većinom pretovarnih mostova upravlja čovijek, tendencija je meĎutim ka automatizaciji i pretovarnim mostovima bez rukovaoca koji se već koriste u nekim terminalima (npr.Tejmsportu, Rotterdamu, Hamburgu).
128
15. PLOVNE DIZALICE
Plovne dizalice su plovni objekti na vlastiti pogon s ugraĎenom dizalicom i neograničenim radijusom kretanja. gdje se ne
Primjenjuju se za utovar brodova i šljepova, kao i za istovar istih na mjestima
raspolaţe sa odgovarajućom mehanizacijom, naravno duţ riječnih plovnih tokova.Prikaz
plovne dizalice dat je na slijedećoj slici 9. djelovanja kao i u energetskom pogledu pošto posjeduju svoj vlastiti energetski pogon.Na ovim dizalicama je izgraĎen prostor za smještaj posade, spavanje, ishrana, boravak, zatim priručna radionica i sl.Na vrhu kraka postavlja se grabilca kojom se zahvata materijal iz riječnog toka, i utovara u plovilo kojim se transpotuje do odredišta. Krak je sastavljen iz dijelova i moţe se izvlačiti.Najveća duţina kraka je 19 metara a najmanja 6 metara. Plovne dizalice Potpuno su autonomne u pogledu lokacije
129
se grade za manje i veće terete. Mogu posluţiti za vaĎenje potopljenih plovnih objekata i kod graĎenja u na vodi (pristaništa, mostovi, itd.). Ploveći kranovi mogu biti raznih konstrukcija i obično su sa nepokretnim stubom i pokretnim krakom. Najčešće su električnog pogona sa sopstvenom centralom na pontonu koja daje i energiju za kretanje pontona i za pumpe koje koje
uravnoteţuju ponton u zavisnosti od veličine tereta.
Dizalice starijih konstrukcija imale su pogon parnim motorima, a danas su ih potisnuli moderniji
dizel motori.Kod odreĎivanja reţima rada ovih plovni dizalica mora se voditi računa o poloţaju teţišta u dizalici koje omogućuje stabilnost dizalice. Pogon plovnih dizalica čine slijedeće pogonske jedinice: -pogon kraka ili katarke -pogon zahvatnog suda -pogon okretnog mehanizma -pogon kompletne dizalice
Proračun kapaciteta ovih dizalica vrši se analogno preoračunu predhodnih postrojenja, s tim što se moraju uzeti vremena svih kretanja u sklopu jednog ciklusa.
Sl. 82 Kineska plovna dizalica
Pogon plovne dizalice. Dizalice starijih konstrukcija imale su pogon parnim motorima, a danas su ih potisnuli moderniji
dizel motori. Pogon plovnih dizalica čine sljedeće pogonske jedinice: -
Pogon kraka ili katarke; Pogon zahvatnog suda; Pogon okretnog mehanizma; Pogon kompletne dizalice.
Kapacitet plovne dizalice.
130
Proračun kapaciteta ovih dizalica vrši se analogno proračunu prethodnih postrojenja, s tim što se moraju uzeti u obzir vremena svih kretanja u sklopu jednog ciklusa. Kapacitet plovnih dizalica se proračunava se slično proračunu kapaciteta kabel kranova, po odnosu:
⁄ ⁄
Oznake su kao kod proračuna kabel kranova: -
U vrijeme jednog ciklusa ( ), uzimaju se vremena: utovara tereta, podizanja tereta, okretanja dizalice, spuštanja tereta, istovara, ponovo podizanje praznog suda, okretanje tornja i na kraju
spuštanje praznog suda.
16. KAPACITET PORTALNIH OKRETNIH DIZALICA
Kapacitet portalni okretni dizalica proračunava se kao i kapacitet kabel kranova po formuli :
[ ] ∑
gdje je : L- duţina pojedinih putanja ( m ) q- nosivost korpe ili suda ( m ) v- brzina kretanja tereta ( m / sec )
-vrijeme manevra ( utovar, ubrzanje, usporenje, istovar ( sec )
U vrijeme trajanja jednoga ciklusa
uzima se vrijeme utovara tereta, podizanja tereta, okretanje
dizalice, spuštanje tereta, istovar, ponovno podizanje praznog suda, okretanje tornja i spuštanje praznog suda.
17. STABILNOST
Kod odreĎivanja reţima rada ovih plovnih dizalica, mora se voditi računa o poloţaju teţišta u dizalici koje je odlučujuće po stabilnost dizalice. Kod dizalica postoji opasnost od prevrtanja uslijed 131
mase tereta koji dizalica podiţe, uslijed sopstvene mase ili od spoljnjih sila, najčešće vjetra kao i inercije. Pri projektovanju i izradi dizalica mora se strogo voditi računa o pravilnom izboru oslonca okretnog dijela, pravilnom izboru kontratega, mehanizma za podizanje i pomjeranje tereta, kao i mase samoga tega.
Postoje dvije vrste stabilnosti tereta i to: - Stabilnost u odnosu na preturanje na stranu tereta pod uticajem mase tereta koji se
podiţe, vjetra i inercije. -
Sopstvena stabilnost u odnosu na preturanje okretnog dijela na stranu suprotnu od kraka za podizanje.
Sile koje izazivaju preturanje su: - Masa tereta, mehanizma za podizanje i kuke; - Masa dijelova dizalice; - Sila inercije od mase tereta pri kočenju; - Sile inercije od mase tereta pri okretanju; - Pritiska vjetra na dizalicu i teret.
Ploveći kranovi mogu biti raznih konstrukcija i obično su sa nepokret nim stubom i pokretnim krakom. Najčešće su električnog pogona sa sopstvenom centralom na pontonu koja daje energiju za kretanje pontona ali i za pumpe koje uravnoteţuju ponton u zavisnosti od veličine tereta.
132
