Univerzitet u Tuzli Farmaceutski fakultet Durić Sulejman
Hiperlipidemija i prehrana Seminarski rad
Tuzla,maj,2014 Univerzitet u Tuzli Farmaceutski fakultet
Durić Sulejman
Hiperlipidemija i prehrana Seminarski rad
Tuzla,maj,2014 Naziv predmeta : Bromatologija Voditelj: Dr.sc. Midhat Jašić 2
Broj stranica:20 Broj slika:5 Broj tablica:1 Broj priloga:0 Broj literaturnih referenci:8
Sažetak : Prehrana je tokom cijelog života osnova za održavanje i funkcionisanje našeg organizma. Redovna i uravnotežena prehrana uslov je za odvijanje normalnih tjelesnih funkcija. Zdrava ili pravilna prehrana je ona prehrana koja tijelu osigurava optimalan unos kalorija, vitamina, minerala i tekućine, te optimalan omjer bjelančevina, ugljikohidrata i masti, kako bi se osigurale potrebe organizma za gradivnim, energetskim i zaštitnim tvarima. Posljedica loše prehrane je smanjenje sposobnosti funkcionisanja organizma, što se manifestuje u različitim fiziološkim funkcijama npr. imunološkog sistema, smanjenje duševne i tjelesne učinkovitosti, aktivnosti mišića, probave i funkcije crijeva, te aktivnosti nervnog sistema. Zbog toga, svakodnevno moramo unositi u organizmam prehrambene tvari prave kvalitete i u pravilnoj količini. Da bi organizam normalno funkcionisao treba se izbjegavati hrana loše kvalitete, a težina tijela treba uvijek biti u normalnim granicama.
Ključne riječi: Hiperlipidemija,holesterol,krvni sud
3
Sadržaj :
1.0 UVOD......................................................................................................................... 5 1.1 Lipidi...................................................................................................................................5 1.2 Podjela masnih kiselina...............................................................................................5 1.3 Porijeklo i značaj masnih kiselina u ljudskom organizmu............................................5 1.4 Zasićene masne kiseline.............................................................................................6 1.5 Mononezasićene masne kiseline.................................................................................6 1.6 Polinezasićene masne kiseline....................................................................................6 1.7 Trans masne kiseline...................................................................................................7 1.8 Holesterol.....................................................................................................................7 2.0 HIPERLIPIDEMIJA......................................................................................................9 2.1 Podjela Hiperlipidemija..............................................................................................11 2.2 Prehrana kod Hiperlipidemije....................................................................................12 2.3 Bolesti koje uzrokuje Hiperlipidemija.........................................................................15 2.4 Liječenje Hiperlipidemije lijekovima...........................................................................17 3.0 ZAKLJUČAK..............................................................................................................18
LITERATURA I REFERENCE................................................................................. 20 4.0
4
1.0 UVOD 1.1 Lipidi Masti ili lipidi je zajednički naziv za mast, ulje, vosak, ester, sterol i ostale slične tvari koje su netopljive u vodi. Ljudski organizam unosi masnoće putem prehrane koristeći namirnice biljnog i životinjskog porijekla. Masti su prvenstveno energetske materije, jer po jedinici mase obezbjeđuju najviše energije 9,3 kcal/g. Nosioci su liposolubilnih vitamina A, D, E i K. Imaju i gradivnu ulogu u organizmu. Masnoće su u našoj ishrani zastupljene kao masti i ulja, podijeljene na ove grupe po svojim fizičkim osobinama. Masti su, za razliku od tečnih ulja, na sobnoj temperaturi čvrste. Hemijski su i masti i ulja mješavina neutralnih masti, triacilglicerola-sastoje se od tri masne kiseline i jednog alkohola glicerola. Masne kiseline su glavni hemijski dio neutralnih masti. (1)
1.1 Podjela masnih kiselina Podjela masnih kiselina je bazirana brojem ugljenikovih atoma, njihovim vezama i lokaciji. Masne kiseline se mogu klasifikovati i prema prisustvu odnosno odsustvu dvostrukih veza na zasićene i nezasićene (mononezasićene- imaju samo jednu i polinezasićene-imaju od 2 do najviše 6 dvostrukih veza) masne kiseline. (1)
1.2 Porijeklo i značaj masnih kiselina u ljudskom organizmu Masne kiseline se u krvi i u organizmu nalaze u dva oblika: slobodne ili neesterifikovane i esterifikovane. Slobodne masne kiseline reverzibilno su vezane u plazmi za albumine, a u manjoj mjeri za globuline i lipoproteine. Esterifikovane masne kiseline nalaze se estarski vezane u sastavu triglicerida (45%), estara holesterola (15%) i fosfolipida (35%). (1)
5
1.3 Zasićene masne kiseline Među zasićenim masnim kiselinama za organizamčovjeka najveći značaj imaju laurinska, miritinska,palmitinska i stearinska, s tim što prve tri djeluju izrazito aterogeno i trombogeno, dok stearinska ima protektivni efekat u odnosu naproces ateroskleroze.Najvažniji izvori zasićenih masnih kiselina uishrani predstavljaju masti životinjskog porijekla, masna mesa i mesne prerađevine (kobasice, paštete, viršle,slanina...), punomasno mlijeko i mliječni proizvodiproizvedeni od ovog mlijeka. Najveće količine zasićenihmasnih kiselina nalaze se u crvenim mesima, a štose tiče njegovog porijekla to je u prvom redu svinjetina,govedina i jagnjetina . (1)
1.4 Mononezasićene masne kiseline Od mononezasićenih masnih kiselina dalekonajveći značaj ima oleinska kiselina koja je i najrasprostranjenija u većini namirnica. Danasse poseban značaj pridaje ovoj grupi MK. Najveće količine mononezasićenih MK posebno oleinske, nalazese u maslinovom ulju, zatim u repicinom ulju, ulju odkikirikija, ali i drugim biljnim uljima.U velikimkoličinama prisutne su i u lješniku, bademu, orasima iosušenim sjemenkama bundeve, a ima ih i u ribljemmesu i nekim mesnim prerađevinama. Ispitivanja ishraneumediteranskim zemljama, gdje je unos oleinskekiseline prvenstveno putem maslinovog ulja, vrlo visok, kao i druga eksperimentalnai klinička ispitivanja, pokazalasu da ona dovodi do umjerenog snižavanja ukupnog LDL-holesterola(lošeg), kao i do izvjesnog porasta HDLholesterola(dobrog) Značajno je da smanjujeoksidaciju LDL čestica pa tako ima na izvjestannačin i antioksidativno dejstvo(1)
1.5 Polinezasićene masne kiseline Za humanu vrstu poseban značaj imaju polinezasićenemasne kiseline. Međupolinezasićenim MK najveći značajimaju: familija linolne omega-6 i linolenske omega-3masne kiseline. Među familijom omega-6 začovječijiorganizam najznačajnija je linolna koja je biljnogporijekla, a među omega-3 masne kiseline alfa-linolenska odnosnonjena dva metabolita EPA ili (eikosapentaenska) i DHA (dokosaheksaenska) masna kiselina. Posebno treba podvući činjenicu da su omega-3 i omega-6-masne kiseline esencijalne masne kiseline, odnosno da ljudskiorganizam nije sposoban da ih sam sintetiše.Stvaraju se u hloroplastima biljaka ifitoplanktona. Važan izvor omega-6 masne kiseline su biljna ulja, dok su glavni izvor omega 3 masne kiselineulje i meso riba. Najbogatije ovim masnim kiselinama su ribe hladnih sjevernih mora (losos,haringa), u ribama iz naših mora najviše ih ima u plavojribi, a od slatkovodnih riba najpovoljniji masnokiselinskisastav imaju štuka, smuđ i tolstolobik.(1)
6
1.6 Trans masne kiseline
Trans oblici nezasićenih MK danas su u centruistraživačkog interesovanja. One su prisutne u hrani uznatnom broju namirnica (u kravljem mlijekuproizvodimaod njega, u mlijeku nekih drugih životinjskihvrsta i u mesu preživara, u brojnim vrstama čvrstihmargarina, čvrstim biljnim mastima, raznim premazima).Naročito velika količina trans izomera nastajekada se biljna ulja i ulja morskih riba prevode u čvrstostanje. Ustvari, prilikom njihovog prevođenja u čvrstostanje jedan dio nezasićenih masnih kiselina pretvara seu zasićene (putem hidrogenizacije), a drugi dio prelaziiz cis u trans oblik (djelimična hidrogenizacija). Pomenutinepovoljni efekti još više se pogoršavaju u tokuprocesa rafinisanja ulja, iz čega proizilazi zaključak dadanas prirodna i hladno cijeđena ulja imaju najpovoljnijisastav sa dijetetske tačke gledišta.Mnogobrojne dobro kontrolisane eksperimentalne studijeizvođenena ljudima u toku posljednjih godina su pokazale datrans oblici nezasićenih MK dovode do značajnog porasta ukupnog LDLholesterola, kao i lipoproteina(a), a da snižavaju HDL-holesterol, što ima zaposljedicu ubrzan razvitak ateroskleroze. (2,3) Najvažniji lipidi u krvi su holesterol, trigliceridi i fosfolipidi.
1.7 Holesterol Holesterol je najrasprostranjeniji sterid u organizmu.Javlja se u slobodnom (neesterifikovanom) iesterifikovanom obliku. On je neophodan sastavni dio organizma. Strukturni je element svih ćelijskih iintraćelijskih membrana, a u nekim organima ima ispecifične funkcije (u hepatocitima služi zasintezužučnih kiselina, u kori nadbubrega i polnih žljezda zasintezu steroidnih hormona, za transport liposolubilnihvitamina..). Porijeklo holesterola u organizmu je dvojako:endogeno i egzogeno. Većina ćelija raspolaže sposobnošćuda ga sama sintetiše (oko 2/3), a drugi njegovizvor je hrana kojom se unosi (oko 1/3). U svakodnevnojishrani ljudi najvažnije izvore holesterola predstavljajumasnoće životinjskog porijekla: žumance jajeta, sve iznutrice, riblja ikra, kavijar, puter, punomasnomlijeko i njegovi proizvodi, majoneza, meso imesne prerađevine. Unos holesterola treba da bude manji od 300 mg dnevno.(1)
7
R.br.
Ukupni holesterol
manji od 5,0 mmol/l
1.
LDL holesterol
veći od 3,0 mmol/l
2.
HDL za zene
veći od 1,2 mmol/l
3.
HLD za muskarce
veći od 1,0 mmol/l
Tabela 1. Beganlić A.,Šabanović M.- Dodaci prehrani kod hiperlipidemije,preuzeto sa www.hranomdozdravlja.com maj 2014
Kada treba mjeriti holesterol ? 1. Ako ste zdravi, izmjerite holesterol prvi put poslije 35. godine, a ako imate prve rođake koji imaju visok holesterol ili su rano dobili infarkt i/ ili moždani udar onda i ranije. 2. Ako vam je holesterol povećan, prva kontrola nakon promjene ishrane i stila života treba biti za 6 mjeseci. Ukoliko koristite lijekove statine kontrola nalaza je za mjesec dana. Međutim masti treba uzimati u preporučenim količinama,kako bi obezbjedili njihovu optimalnu koncentraciju za održavanje i funkcionisanje našeg organizma.
Mogući zdravstveni problemi zbog prekomjernog unosa masti •pretilost •hiperlipidemija •hipertenzija ateroskleroza i koronarne bolesti •dijabetes tip II. •karcinomi •razvoj psihičkih tegoba •problemi s kretanjem •smrt
8
(6)
2.0 HIPERLIPIDEMIJA Lipidi u krvi važan su pokazatelj rizika od kardiovaskularnih bolesti. Hiperlipidemije su vrste poremecaja lipida,a odnose se na hiperholesterolemiju i hiperlipidemiju što se ogleda u povećanoj koncentraciji lipida u krvi. (7)
Slika 1. Hiperlipidemija krvnog suda, Lepšanović.L.(2000)-Klinička lipidologija
Razlozi nastanka hiperlipidemije su prvenstveno način ishrane i povećan unos te smanjena potrošnja lipida (oko 25%). Pored prehrane bitni razlozi su i genetske predispozicije i životna dob. Najčešće se dešava da je u pitanju kombinacija ovih uzroka.Vrijedi pravilo da je osnovna mjera u liječenju najčešćih hiperlipidemija (povišen nivo masnoća u krvi)-dijeta, uz to i nefarmokološke metode kao što su tjelesne aktivnost i regulacija tjelesne težine, a danas sve češće i korištenje određenih dodataka prehrani. Velik udio faktora rizika nalazi se i u prehrani bogatoj životinjskim masnoćama. Lipidi nisu topljivi u vodi zbog čega se vežu na čestice proteina tvoreći lipoproteine. (7) Vrste lipoproteina su: lipoproteini vrlo male gustoće (VLDL), lipoproteini male gustoće (LDL) i lipoproteini srednje gustoće (IDL). Hilomikroni su također klasificirani kao lipoproteini i sastavljeni su od triglicerida, kolesterola i proteina. Također postoje lipoproteini velike gustoće (HDL) koji su poznati kao faktori "proturizika".
9
LDL kolesterol posjeduje izrazito veliku aterogenost i stoga je rizičan za nastanak bolesti krvnih žila. HDL kolesterol djeluje zaštitno. Glavna je uloga HDL kolesterola prihvaćanje kolesterola i vraćanje istog nazad u jetru.
Slika 2. Hdl i Ldl ilustracija, Jašić M. Hiperlipidemija-www.hranomdozdravlja.com-maj 2014
Razine ukupnog, HDL- i LDL-holesterola te njihovi omjeri imaju izravni utjecaj na zdravlje srca i krvnih žila pa tako povišena razina ukupnog i LDL-kolesterola te smanjena razina HDL-holesterola povećavaju rizik za razvoj bolesti, a s druge strane, adekvatne razine istih ili smanjene razine ukupnog i LDL- te povećana razina HDLkolesterola, taj isti rizik smanjuju. Bolesti srca i krvnih žila (kardiovaskularne bolesti) su glavni uzrok prerane smrtnosti stanovništva u većini europskih zemalja. Najvažniji čimbenik u nastanku bolesti srca i krvnih žila je ateroskleroza koja se razvija godinama i kada se pojave prvi simptomi, bolest je već jako uznapredovala. Najpoznatiji i najteži oblici kardiovaskularnih bolesti su srčani udar i moždani udar, čije posljedice su i najteže. Pojava kardiovaskularnih bolesti povezana je usko s načinom života (fizička neaktivnost, pušenje), načinom prehrane (debljina), ali i s povećanom razinom masnoća u krvi, povišenim arterijskim tlakom, šećernom bolešću.
Dijetalna ishrana kod hiperlipidemije nije privremena i ide u dva pravca: 10
smanjivanjepovišenog nivoa triglicerida i LDL holesterola i povećavanje nivoa HDL holesterola u krv.(7)
Zbog toga ukupan unos masti u prehrani ne bi smio prelaziti 30% dnevne kalorijske vrijednosti, a unos zasićenih masnoća trebao bi biti u granici do 10% ukupno unesenih kalorija. Svakako je uputnopovećati unos nezasićenih masnoća (omega-3 masnih kiselina). (7)
2.1 Podjela Hiperlipidemija Hiperlipidemija može biti uzrokovana genetskim faktorima, kao kod nekih nasljednih bolesti(primarna hiperlipidemije ), ili sekundarnim faktorima kod stečene hiperlipidemije (sekundarne hiperlipidemije).
Primarne hiperlipidemije se dijele po tzv. Fredricksonovoj klasifikaciji, ovisno o uzorku lipoproteina na elektroforezi ili ultrafiltraciji, na tipove (najčešći tipovi su tip IV, IIa i IIb):
tip I (podtipovi: a, b, c) - povišena količina hilomikrona
podtip a - Buerger-Gruetz sindrom ili obiteljski nedostatak lipoproteinske lipaze
podtip b - obiteljska deficijencija apoproteina CII
podtip c –inhibitor enzima lipoprotein lipaze u krvi
tip II (podtipovi: a, b) - povišena količina LDL u podtipu a, a LDL i VLDL u pod tipu b
podtip a - obiteljska hiperkolesterolemija
podtip b - obiteljska kombinirana hiperlipidemija
tip III - obiteljska disbetalipoproteinemija - povišena količina IDL
tip IV - obiteljska hipertrigliceridemija - povišena količina VLDL 11
tip V - povišena količina VLDL i hilomikrona
Sekundarne (stečene) hiperlipidemije uzrokovane su bolestima kao sto su diabetes mellitus, hipotireoidizam,bubrežno zatajenje.
2.2 Prehrana kod hiperlipidemije Hiperlipidemije možemo liječiti promjenom stila prehrane te lijekovima.
U liječenju hiperlipidemije prvi korak je dijeta ili, još bolje, promjena načina života i prehrambenih navika. Savremeni način života vezan je za malo kretanja, prevelik unos energije te debljinu i hiperlipidemiju kao posljedice. Unos hrane i energije treba biti izbalansiran između tri glavne skupine namirnica (proteina, masti i ugljikohidrata).
Danas smatra da je u pogledu ishrane u cilju prevencije hiperlipidemija i aterosklerotičkih oboljenja od najveće važnosti održavanje normalne težine tijela i izbjegavanje gojaznosti. Preporučena dijeta za liječenje hiperlipidemije :
Hrana se priprema na ulju, a jednom korišteno ulje se baca.
Meso i povrće se dinsta na vodi, kojoj može da se doda malo ulja. Rijetko se sprema jelo pečenjem, jer se tada stavlja više ulja.
Bar dva nedeljna obroka mesa se zamjenjuju ribom, prije svega plavom morskom.
Jedna četvrtina mesa se zamjenjuje sojom.
Dijeta podrazumjeva smanjenje zasićenih masti (svinjska mast, maslac, margarin, loj), holesterola (iznutrice i žumance), koncentrovanih šećera (šećer,med).
Veoma je korisna mediteranska ishrana, koja je bazirana na korištenju maslinovog ulja, umjerenim količinama ribe, maloj količini crvenog mesa i velikim količinama voća i povrća. 12
Unos masti ne smije biti veći od 30% ukupno unesene energije tijekom dana, a unos kolesterola ne veći od 300 mg/dan. U stanjima s povišenom razinom LDL-kolesterola i ukupnog kolesterola preporučuju se sljedeće namirnice :
jela od integralnih žitarica, crni, zobeni ili raženi hljeb
mliječni proizvodi s 1% mliječne masti
bistre juhe od mesa, povrća ili ribe
sve vrste bijele i plave ribe
pileće i pureće meso bez kože, kuhana nemasna govedina i junetina
maslinovo ulje
sve vrste kuhanog ili sirovog povrća
sirovo voće i konzervirano, ali nezašećereno voće
voćni i suhi kolači s malo masnoća
prirodni voćni sokovi, voda, čaj
Prema posljednji podacima, lignini smanjuju plak koji se nakuplja u žilama pri arterosklerozi za čak 75 %. Liječnici tvrde kako omega-3 masne kiseline iz lanenih sjemenki pomažu krvožilnom sistemu: djeluju protuupalno i uravnotežuju ritam kucanja srca. Vitamin C važan za prevenciju razvoja ateroskleroze jer sudjeluje u sintezi kolagena koji daje čvrstoću stijenkama krvnih žila smanjuje lipidnu peroksidaciju, prevenira razvoj ateroskleroze.Vitamin C može sniziti vrijednosti ukupnog kolesterola i LDL-a. (7) Kombinacija antioksidansa vitamina C i E ima dokazano protektivno djelovanje u nastanku ateroskleroze i kardiovaskularnih bolesti . Niacin-u visokim dozama signifikantno snižava povišene vrijednosti LDL holesterola i triglicerida, a povećava vrijednosti HDLholesterola. (7) Crvena riža kao proizvod fermentacije riže uz pomoć crvene plijesni (Monascus purpureus), dodatak je prehrani, a novija istraživanja potvrđuju da pomaže kod hiperlipidemije i hiperholesterolemije, smanjujući ukupni i LDL, poznat i kao „loš“ holesterol, te povisujući HDL ili „dobar“ holesterol. U svom sastavu sadrži brojne aktivne supstance. Prilikom procesa fermentacije riže stvaraju se prirodni inhibitori HMG-CoA reduktaze, poznati kao monakolini.Pokazalo se da kombinacija omega 3 masnih kiselina iz ribljeg ulja i crvene riže, te promjena životnog stila u usporedbi sa sintetskim 13
statinskim lijekovima značajno snižavaju holesterol. Apipol propolisno-biljne kapi za sniženje masnoća u krvi sadrže u svom sastavu osim propolisa i ekstrakt artičoke i mente. To je prirodna kombinacija koja kao dodatak prehrani preventivno pomaže u održavanju optimalnog nivoa ukupnih lipida u krvi. Zelena kafa korisna je kod hiperlipidemije jer smanjuje mogućnost da se suvišak ugljikohidrata pretvara u mast, osim toga ona potiće i razgradnju masti. Prema istraživanjima koja su trajala 60 dana osobe koje su koristile ekstrakt zelene kafe izgubile su oko 5 % tjelesne težine. Bijeli luksnizuje trigliceride, holesterol i LDL, a podiže HDL. (7) Preporučena pića su čaj (crni i zeleni čaj - katehini) i kafa bez šećera, mieralna i obična voda, prirodni sokovi bez šećera, crno vino (1-2 čaše dnevno, fitoaleksin - resveratrol antioksidans, HDL↔LDL i aterosklerotski plak), borovnica (resveratrol i pterostilben), limunada (hidroksicitrat – asimilacija masnoća). (8) U stanjima s povišenom razinom triglicerida u prehrani treba posebno paziti na omjer mononezasićenih (preporučuju se) prema zasićenim masnim kiselinama (ne preporučuju se). U tu svrhu za sniženje razine triglicerida korisno je uzimanje omega-3masnih kiselina, koje su izvor nezasićenih masnih kiselina morskog porijekla. Kod unosa alkohola ističe se dvojaka uloga jer uzimanje male količine alkoholnih pića, osobito crnog vina (1-2 dL/dnevno) dovodi do pozitivnih antioksidativnih i antiupalnih učinaka, podiže razinu korisnog, HDL-kolesterola, smanjuje rizik od nastupa kardiovaskularnih bolesti. Kontinurano uzimanje većih količina alkoholnih pića djeluje izrazito negativno jer potiče porast razine triglicerida, ubrzava aterosklerozu i povećava rizik od nastupa kardiovaskularnih bolesti. U prehrani treba izbjegavati sljedeće namirnice :
bijeli kruh i peciva, lisnata tijesta
punomasna mlijeka i mliječne proizvode (vrhnje, sir i sl.)
guste i krem juhe
ikru, kavijar, hobotnice, lignje i rakove
sva vidljivo masna mesa osobito svinjsko te suhe prerađevine svinjskog mesa (salame, slanina, čvarci i sl.)
maslac, svinjsku mast, tvrdi margarin
prženo povrće (pommes frites, chips i s.l.)
kokosov orah
kolače s maslacem i margarinom , kolače s kremama od čokolade
14
začine poput majoneze i sl.
2.3 Bolesti koje uzrokuje hiperlipidemija Ateroskleroza je bolest velikih i srednjih mišićnih arterija. Karakteriše se disfunkcijom endotela krvnog suda, i nakupljanjem lipida, holesterola, kalcijuma i ćelijskih elemenata unutar zida krvnog suda. Ovaj proces za posljedicu ima formiranje plaka, vaskularno remodjelovanje, akutnu i hroničnu opstrukciju lumena krvnog suda, poremećen protok krvi, i smanjenu oksigenaciju ciljanih tkiva.
Faktori rizika za razvoj i nastanak ateroskleroze su :hiperlipidemija, povišen krvni pritisak, šećerna bolest, pretilost itd. . Ateroskleroza je češća kod muškaraca nego kod žena. Razlog ovakvoj disproporciji je što su žene tokom reproduktivnog perioda zaštićene dejstvom polnih hormona. Ipak, nakon menopauze, rizik u žena se značajno povećava, tako da nakon 50 godine, većina žena ima isti faktor rizika za razvoj bolesti kao i muškarci iste starosne dobe. Značajno je i to da klinička manifestacija aterosklerotičnih vaskularnih promena postaje izarazita u periodu između 40 i 70 godine života. Najčešći znaci bolesti su prisustvo povišenog nivoa lipida u krvi, stenoza ili dilatacija velikih mišićnih arterija, ishemija ciljanog organa ili infarkt.
15
Slika 3. Razvoj ateroskleroze, Gamulin S.-Patofiziologija 2006.
Hiperlipidemija je također povezana s koronarnom bolesti srca.Koronarna bolest srca ili ishemijska bolest srca je naziv za grupu bolesti srca koje nastaju usljed smanjenog protoka krvi kroz srčane arterije. Najčešći uzrok smanjenog protoka krvi kroz krvne sudove srca je ateroskleroza. Posljedica koronarne bolesti srca je koronarna insuficijencija, odnosno stanje premale ponude i prevelike potrebe srčanog mišića za kiseonikom. Najpoznatiji i najteži oblici kardiovaskularnih bolesti su srčani udar i moždani udar. Infarkt miokarda ili srčani udar (lat. infarctus myocardii) je posljedica potpunog prekida dotoka krvi koronarnoj arteriji ili njezinim granama. Najčešće nastaje naglo, akutno zbog tromboze koja začepi lumen koronarne arterije ili njenih grana i dovede do infarkta. Moždani udar je rapidni gubitak moždane funkcije/funkcija zbog poremećaja dotoku krvi u mozak.
Dvije vrste tromboze može uzrokovati moždani udar:
Bolest velikih krvnih žila uključuje zajedničke i unutarnje karotide, vertebralne i krvne žile Willisovog kruga. Bolesti koje mogu dovesti do formiranja tromba uključuju: ateroskleroza, vazokonstrikcija (stezanje krvne žile), disekcija aorte, karotidne ili vertebralne arterije, različite upalne bolesti stjenke krvne žile (takayasu 16
arteritis, gigantocelularni arteritis, vaskulitisi), neupalna vaskulopatija, Moyamoya bolest i fibromuskularna displazija.
Bolest malih krvnih žila uključuje manje krvne žile unutar mozga: grane Willisova kruga, srednju mozgovnu arteriju, arterije moždanog debla i ogranke vertebralne i bazilarne arterije. Bolesti koje mogu dovesti do formiranja tromba uključuju : lipohijalinoza (nakupljanje masne hijaline tvari i krvnim žilama kao rezultat visokog krvnog tlaka i starenja) i fibrinoidna degeneracija (moždani udar koji uključuje ove žile poznat je i kao lakunarni infarkt.
Anemija srpastih stanica može uzrokovati grupiranje krvnih stanica i blokirati krvne žile te tako dovesti do moždanog udara. Moždani udar je drugi vodeći uzrok smrti u ljudi mlađih od 20 godina oboljelih od anemije srpastih stanica
2.4 Liječenje hiperlipidemije lijekovima Najčešće upotrebljavani i najbolje ispitani lijekovi u liječenju hiperlipidemija su statini. To su lijekovi koji blokiraju važan enzim u metabolizmu kolesterola, hidroksimetilglutarilkoenzim A-reduktazu (HMG-CoA), a što za posljedicu ima snažno smanjenje ukupnog i LDL-kolesterola te, u manjoj mjeri, i razine triglicerida. Važno je naglasiti da osim sniženja razine holesterola statini imaju i druge pozitivne učinke kao što su antioksidativni i protuupalni učinci te učinak na stabilizaciju aterosklerotskog plaka. Statini su sigurni i jednostavni za primjenu. Nuspojave su rijetke i ovisne o dozi i istovremenom uzimanju drugih lijekova, osobito fibrata ili niacina. Najčešće su to osjećaj nadutosti i slični poremećaji probave, a u vrlo rijetkim slučajevima i prolazni porast jetrenih enzima te oštećenje mišića (rabdomioliza). U svakom slučaju, prije uvođenja ovih lijekova potrebno je učiniti laboratorijske pretrage kojima ćemo utvrditi funkciju jetre i mišića.
Fibrati Fibrati su lijekovi koji se upotrebljavaju u liječenju kombiniranih hiperlipidemija ili izolirane povišene vrijednosti triglicerida i to kada je razina triglicerida između 5 i 10 17
mmol/L. Jednostavni su za upotrebu i s malo nuspojava. Najvažnije je naglasiti da je potreban poseban oprez i liječnički nadzor kod kombiniranja fibrata sa statinima jer navedena kombinacija povećava opasnost od oštećenja mišića (rabdomiolize) te je treba izbjegavati.
Slika 4. C-Statin, autor Corp A.,preuzeto sa: www.naturalpartners.com
Rezini Rezini su lijekovi koji svojim učinkom na vezanje žučnih kiselina u tankom crijevu smanjuju apsorpciju masti i razinu LDL-kolesterola. Niacin Niacin (nikotinska kiselina) je lijek koji se pojavio u početku liječenja hiperlipidemija pa je ustupio svoje mjesto statinima, a sada se ponovno vraća zbog učinka na porast korisnog HDL-holesterola.
18
Slika 5. Niacin, autor Von A. Preuzeto sa: www.royalsmoothies.com
3.0 ZAKLJUČAK Liječenje hiperlipidemija je uspješno samo ako se pravilna dijeta kombinira s ispravnim lijekom i tada su učinci liječenja najbolji. Važno je shvatiti da je liječenje hiperlipidemija samo jedan, ali vrlo važan, kamenčić u mozaiku liječenja kardiovaskularnih bolesti te da ono samo po sebi nije uspješno ako zaista ne promjenimo način života i ne okrenemo leđa lošim životnim navikama i ovisnostima. Takodje treba shvatiti da holesterol nije štetan ni ubojica ljudi nego korisna masnoća koja je prijeko potrebna kao sastavni dio ljudskog organizma. Treba biti umjeren u svemu pa i u hrani koji je najbolji preduslov za dobro stanje 19
cjelokupnog organizma.
4.0 LITERATURA I REFERENCE (1)–Dr.Stojisavljević.D;Jandrić.Lj;Bojanić.J.(2004)- Vodič za pravilnu ishranu za zdravstvene profesionalce-/www.phi.rs.ba-Maj 2014. (2)- The European health report 2002: Part 1.The burden of ill health:noncommunicable diseases. Copenhagen,WHO Regional Office for Europe, 2002. (3)-Balaban M., Stjisavljević D., Danojević D.(2002)- Zdravlje i zdravstveni riziciwww.phi.rs.ba –maj 2014. (4) –Lepšanović.L.(2000)-Klinička lipidologija-www.phi.rs.ba-maj 2014. (5) –WHO(2003)-Diet,nutrition and the prevantion of chronic disease-www.phi.rs.ba -Maj 20
2014. (6)-Sarić-Matek M.(2009)-Lipidi/masti-www.unizd.hr-Maj 2014. (7)-Beganlić A., Šabanović M. –Dodaci prehrane kod hiperlipidemijewww.hranomdozdravlja.com-maj 2014. (8)-Jašić M.(2014)-Hiperlipidemija-www.hranomdozdravlja.com-maj 2014.
21
