FALSAFAH GATHOLOCO Ngemot Falsafah Kawruh Kawaskitan Miturut babon aslinipun Kagubah dening : Prawirataruna Ing awale abad 20 Masehi Katiti-pariksa Sarta kasalinan aksara Latin Dening : R. Tanoyo Penerbit S. Mulyo, Solo ————————————————————————————————– Purwaka PUPUH I Mijil
Prana Prana putek putek kapete kapetek k ngranu ngranuhi hi,, wiyoga wiyoganin ning g batos, batos, raosin raosing g tyas tyas karaos karaos kekese kekese,, taman taman bangki bangkitt upami upami nyelak nyelaki, i, rudah rudah gung gung prihatin, nalangsa kalangkung. Jron Jronin ing g king kingki kin n sina sinala lamu murr nuli nulis, s, se sera ratt Gath Gathol oloc oco, o, cipt cipten eng g nala nala ngupaya leyare, tar len muhung mrih ayeming galih, ywa kalatur sedih, minangka panglipur. Kyai Guru Tetelu Ing Pondok Rejasari Kang Kang kina kinary rya a bebu bebuka kani ning ng rawi rawi,, Reja Rejasa sari ri pond pondok ok,, wont wonten en Kyai Kyai jumeneng Gurune, tiga pisan wasis muruk ilmi, kathah para santri, kapencut maguru. Bakd Ba kda a subu subuh h wau wau tiga tiga Kyai Kyai,, ruju rujuk k ca casn snya ya co cond ndon ong, g, Guru Guru tiga tiga ngrasuk busanane, arsa linggar sadaya miranti, duk wanci byar enjing, sareng angkatipun. Muri Murid d
nene nenem m umir umirin ing g tut tut wuri wuri,, sa samy mya a angg anggeg egen endo dong ng,, kang kang ginendong kitab sadayane, gunggung kitab kawan likur iji, ciptaning panggalih, tuwi mitranipun.
Ingkang ugi dadya guru santri, ing Cepekan pondok, Kyai Kasan Besa Be sari ri nama namane ne,, wus wus misu misuwu wurr yen yen limp limpad ad prib pribad adi, i, putu putus s sagung ilmi, pra guru maguru. Datan wonten ingkang animbangi, pinunjul kinaot, langkung ageng pondokan santrine, krana saking kathahipun murid, ujaring pawarti, pinten-pinten atus. Amangs Amangsuli uli kang kang lagya lagya lumari lumaris, s, sadaya sadaya mangul mangulon, on, sepi sepi mendun mendung g sumilak langite, saya siyang lampahnya wus tebih, sunaring hyang rawi, sanget benteripun. Marma Marma leren leren saping sapinggir giring ing margi margi,, nganda ngandap p wringi wringin n ayom, ayom, ayem ayem samya anjereng kacune, tinamakken ayoming waringin, pan kinarya linggih, jengkeng semu timpuh. Ecisir Ecisira a cinub cinubles lesken ken siti, siti, murid murid sami sami lunggu lungguh, h, mungge munggeng ng angars angarsa a ajejer ajejer lunggu lungguhe, he, kasil kasiliri iring ng samira samirana na ngidid ngidid,, pating pating clumik clumik muji, tesbehnya den etung. Muri Murid d nene nenem m ambe ambela lani ni muji muji,, diki dikirr leng lengga gakk-le leng nggo gok, k, mang manggu guttmanggut manggut sirah gedeg-gedeg, gedeg-gedeg, dereng dereng dangu nulya aningal, aningal, mring sajuga njanmi, lir dandang lumaku. Gatholoco Lan Candrane PUPUH II Dandanggula
Endek cilik remane barintik, tur aburik wau rainira, ciri kera ing mrip mripat ate, e, alis alis baru barung ngut ut tepu tepung ng,, irun irung g sunt sunthi hi ca cang ngke keme me nguplik, waja gingsul tur pethak, lambe kandel biru, janggut goleng semu nyentang, pipi klungsur kupingira anjepiping, gulu panggel tur cendak. Pundak Pundak brojol brojol semune semune angempis, angempis, punang asta cendak tur kuwaga, kuwaga, ting ting ca care rent ntik ik dari dariji jine ne,, alek alekik ik dada dadani nipu pun, n, wete weteng ng beke bekell bokon bokongny gnya a canthi canthik, k, semu semu ekor ekor dengku dengkulny lnya, a, lampah lampahipu ipun n impur, impur, kulit kulit ambes ambesisi isik k mangka mangkak, k, ambeng ambengker kerok ok napasi napasira ra kempas-kempis, sajak lesu kewala. Bedu Be duda dane ne prin pring g tutu tutull kini kinisi sik, k, apan apan blor blorok ok kuni kuning nge e se semu mu bang bang,, asungsun tiga pontange, bongkot tengah lan pucuk, timah bude budeng ng ingk ingkan ang g kina kinard rdi, i, cupa cupak k iren ireng g tur tur tuwa tuwa,, grip gripis is njenje njenjepip pipun, un, meleng meleng-me -melen leng g semu semu ngleng nglenga, a, labet labet saking saking kenging kukus saben ari, pangoturik den asta.
Kandutane klelet gangsal glinding, alon lenggah caket Guru tiga, sarw sa rwii angem ngempo pos s napas pase, kap kapyars yarsa a seng se nguk uk-s -sen engu guk, k, gandan gandanira ira prengu prengus s asangi asangit, t, tumand tumanduk uk mring mring pangge panggenan nan,, santri ingkang lungguh, Gatholoco ngambil sigra, kandutane tegesan kang aneng kendit, gya nitik karya brama. Nulya udut kebulya ngebuli, para santri kawratan sedaya, asengak sang sa nget et sa sang ngit ite, e, muri murid d nene nenem m tumu tumung ngku kul, l, merg mergo o sa sarw rwii atutup atutup rai, rai, sa sawen weneh eh mithes mithes grana, grana, kang kang sawene saweneh h watuk, watuk, mingse mingserr saking saking paleng palenggah gahan, an, samya samya pindah pindah neng neng wurine wurine guruneki, nyingkiri punang ganda. Guru tiga waspada ningali, mring wujudnya ingkang lagya prapta, kawuryan mesem ulate, sareng denira nyebut, astagafiru’llah hal hal ‘adl ‘adlim im,, dubi dubi’l ’lla lah h mina minas s se seta tan, n, ilah ilaha a la’l la’lla lahu hu lah lah iku iku manusa apa, salawase urip aneng dunya iki, ingsun durung tumingal. Janma ingkang rupane kajeki, sarwi noleh ngandika mring sakabat, pada tingalana kuwe, manusa kurang wuruk, datan weruh sakehing nabi, neng dunya wus cilaka, iku durung besuk, siniksa aneng achirat, tikel sewu siksane neng dunya kuwi, mulane wekasingwang. Ingkan Ingkang g pethel pethel sinauw sinauwa a ngaji, ngaji, amrih amrih weruh weruh syara’ syara’ Rasulu Rasulu’ll ’llah ah,, slamet dunya achirate, sapa kang nedya manut, ing sari’at Andika’ Nabi, mesthi oleh kamulyan, sapa kang tan manut, bakale bakale nemu nemu cilaka cilaka,, Ahmad Ahmad ‘Arif ‘Arif mangka mangkana na denira denira eling, eling, janma iku sunkira. Dudu anak manusa sayekti, anak belis setan brekasakan, turune memedi memedi wewe, wewe, Gathol Gatholoc oco o duk ngrung ngrungu, u, den wasta wastani ni yen anak belis, langkung sakit manahnya, nanging tan kawetu ngungkapi ngungkapi gembolanir gembolanira, a, kleletipun kleletipun sajebug sajebug sigra ingambil, ingambil, den untal babar pisan. Pan sakala endeme mratani, mrasuk badan kulit dagingira, ludira otott bayune oto bayune,, balung balung kalawa kalawan n sungsu sungsum, m, kekiya kekiyatan tan sa saday daya a pulih, pulih, kawistara kawistara njrebabak, njrebabak, cahyanipu cahyanipun n santun, santun, Guru tiga wrin wrin waspa waspada, da, samya samya eram eram tyasny tyasnya a ngungu ngungun n tan andugi andugi,, pratingkah kang mangkana. Abdu’l Jabar ngucap mring Mad ‘Arif, lah ta mara age takonana, apa kang kang den den unta untall kuwe kuwe,, lan lan sa sapa pa aran aranip ipun un,, sa sart rta a mane maneh h wismane ngendi, apa panggotanira, ing sadinanipun lan apa tan adus toya, salawase dene awake mbasisik, janma iku sun kira.
Ora ngreti ngreti nyara’ nyara’ lawan lawan sirik, sirik, najis najis mekruh mekruh batal batal lawan lawan haram, haram, mung mung ngang nganggo go seneng senenge e dewe, dewe, sanaja sanajan n iwak iwak as asu, u, daging daging celeng utawa babi, angger doyan pinangan, ora nduwe gigu, tan pisan wedi duraka, Ahmad Arif mrepeki gya muwus aris, wong ala ingsun tannya. Bebantahan Ilmu Lah ta sapa sapa aranir aranira a yekti, yekti, sarta sarta maneh maneh ngendi ngendi wisman wismanira ira,, kang kang tinannya lon saure, Gatholoco aranku, ingsun janma lanang sajati sajati,, omahku omahku tengah tengah jagad, jagad, Guru Guru tiga tiga ngrung ngrungu u sareng sareng,, denya denya latahlatah-lat latah, ah, bedes bedes buset buset aran aran nora nora lumrah lumrah janmi janmi,, jenengmu iku haram. Gath Gathol oloc oco o nguc ngucap ap tann tannya ya aris aris,, dene dene sira sira pada pada lata latahh-la lata tah, h, angg anggeg eguy uyu u apa apa kuwe kuwe,, Kyai Kyai Guru Guru suma sumaur ur,, kran krana a sa saki king ng tyasingsun geli, gumun mring jenengira, Gatholoco muwus, ing mangka jeneng utama, gato iku tegese sirah kang wadi, loco pranti gosokan. Marm Ma rma a
kabe kabeh h pada pada sunsun-li lila lani ni,, sa saka kars rsan ane e ngun ngunda dang ng mara marang ng ingwang, yekti sun-sauri bae, tetelu araningsun, kang sawiji Baran arang g kini kinisi sik, k, siji iji Barang rang pan panglus glusa an, nang anging ing kan kang misuwur, manca pat manca lelima, iya iku Gatholoco aranmami, prasaja tandha priya.
Kyai Kyai Guru Guru mang mangsu suli li tan tan beci becik, k, jene jeneng ngir ira a iku iku luwi luwih h ala, ala, jala jalara ran n bang banget et saru arune, ne, hara haram m, naj najis lan lan mekr mekruh uh,, iku iku jenen eneng g anyi anyila laka kani ni,, jene jeneng ng dadi dadi dura duraka ka,, jene jeneng ng ora ora patu patut, t, wus wus kase kasebu butt jron jronin ing g kita kitab, b, nyir nyirik ik hara haram m yen yen mati mati mung mungga gah h suwargi, kang haram manjing nraka. Gathol Gatholoco oco menjep menjep ngiwingiwi-iwi iwi,, gya gumuj gumujeng eng nyawan nyawang g Guru Guru tiga, tiga, sarw sa rwii man mangkan gkana a ujar ujare, e, syar syara’ a’ir ira a kan kang klir kliru, u, sa sapa pa bisa bisa angelus wadi, yekti janma utama, iku apesipun priyayi kang lunggu lungguh h demang demang,, myang myang panewu panewu wadana wadana kliwo kliwon n bupati bupati,, liyane ora bisa. Rehn Rehnin ing g ings ingsun un tan tan dadi dadi priy priyay ayi, i, mung mung jene jeneng ngku ku jene jeneng ng wadi wadi mulya, supaya turunku tembe, dadi priyayi agung, ‘Abdu’ljabar angucap bengis, dapurmu kaya luwak, nganggo sira ngaku, lamun sajatine lanang, Gatholoco gumujeng alon nyauri, ucapku nora salah. Ingsun Ingsun ngaku ngaku wong wong lanan lanang g sajati sajati,, basa basa lanang lanang sajati sajati temena temenan, n, wadiku apa dapure, sajati tegesipun, ingsun urip tan neja mati mati,, Guru Guru tiga tiga angu anguca cap, p, dapu dapurm rmu u lir lir antu antu,, sa saje jege ge tan tan
kamb kambon on toya toya,, Gath Gathol oloc oco o macu macucu cu nuly nulya a mang mangsu suli li,, ewuh ewuh kinarya siram. Upam Upaman ane e ings ingsun un adus adus wari warih, h, bada badani ning ngsu sun n wus wus kais kaisen en toya toya,, kalamun adus genine, jro badan isi latu, yen resika sungosok siti, asline saking lemah, sun-dusana lesus, badanku sumbe sumberr maruta maruta,, tuduhe tuduhena na kinary kinarya a adus adus punapi punapi,, ujarny ujarnya a Guru tiga. Asal banyu yekti adus warih, dimen suci iku badanira, Gatholoco sru saure, saure, sira sira santri santri tan urus, urus, yen suciya suciya sarana sarana warih, warih, sun kungkum sangang wulan, ora kulak kawruh, satemene bae iya, iya, ings ingsun un adu adus tirt tirta a teka tekad d suci suci enin ening, g, ing ing tyas tyas data datan n kaworan. Bangsa salah kang kalebu ciri, iya iku adusing manusa, ingkang sabene sabener-b r-bene enere, re, Kyai Kyai Guru Guru sumaur sumaur,, wong wong dapure dapure lir kirik kirik gering gering,, sapa sapa ingkan ingkang g pracay pracaya, a, nduwe nduwe pikir pikir jujur, jujur, sira sira iku ings ingsun un--duga uga, ora ndu nduwe bata batall hara aram mekr mekruh uh naj najis, is, weruhmu amung halal. Najan arak iwak celeng babi, angger doyan mesti sira-pangan, ora wedi durakane, Gatholoco sumaur, iku bener tan nganggo sisip, sisip, kaja kaja pambat pambatang angira ira,, najan najan iwak iwak as asu, u, sun-t sun-titi itik k asale asale purw purwa, a, lamu lamun n beci becik k tan tan dadi dadi se seri riki king ng janm janmi, i, naja najan n babi babi celenga. Ngingu dewe awit saking cilik, sapa ingkang wani nggugat mring wang, wang, halale halale ngungk ngungkuli uli cempe, cempe, sanaja sanajan n iwak iwak wedus, wedus, yen asale srana tan becik, haram, lir iwak sona, najan babi iku, tinili tinilik k kawita kawitanir nira, a, yen purwan purwane e ngingu ngingu dewe dewe awit awit genjik genjik,, luwih saking maenda. Najan wedus nanging nggonmu maling, luwih babi iku haramira, najan mangan iwak celeng, lamun asale jujur, mburu dewe marang wanadri, dudu celeng colongan, halale kalangkung sanajan iwak maesa. Yen colongan luwih haram saking babi, ujarnya Guru tiga. Luwih
halal padune si belis, pantes temen uripmu cilaka, kamlaratan salawase, tan duwe beras pantun, sandangane pating saluwir, kabeh amoh gombalan, sajege tumuwuh, ora tau mangan enak, ora tau ngrasakake legi gurih, kuru tan darbe wisma.
Gathol Gatholoco oco nguja ngujap p anauri anauri,, ingkan ingkang g sugih sugih sandan sandang g lawan lawan pangan pangan pira pirang ng keti keti momo momoha hane ne,, kala kalawa wan n pira pirang ng tump tumpuk uk,, naji najis s ingk ingkan ang g sira sira-s -sim impe peni ni,, Guru Guru tiga tiga duk duk myar myarsa sa,, gumu gumuyu yu
angg anggug uguk uk,, sa sand ndan anga gan n ingk ingkan ang g wus wus rusa rusak, k, awor awor lema lemah h najisku kang tibeng bumi, kabeh wus awor kisma. Gathol Gatholoco oco anauri anauri malih, malih, yen mangko mangkono no isih isih lumrah lumrah janma, janma, ora kinaot arane, beda kalawan ingsun, kabeh iki isining bumi, sakure sakurebin bing g akasa, akasa, dadi dadi darbek darbeking ingsun sun,, kang kang anyar anyar sarwa sarwa gumeby gumebyar, ar, sun-ko sun-kon n ngang nganggo go marang marang sanaksanak-san sanakak-mam mami, i, ngong trima nganggo ala. Apan ingsun trima nganggo iki, pepanganan pepanganan ingkang enak-enak, enak-enak, kang kang legi legi guri gurih h rasa rasane ne,, pede pedes s as asin in sa sada daru rum, m, sunsun-ko kon n mangan mring sagung janmi, ingkang sinipat gesang, dene ingsun ingsun amung, amung, ngawr ngawruhi uhi sadina sadina-di -dina, na, sun-tu sun-tulis lisii sas sastra trane ne salikur iji, sun simpen jroning manah. Ingsun dewe mangan saben ari, ingsung milih ingkang luwih panas, sarta ingkang pait dewe, najise dadi gunung, kabeh gunung ingkan ingkang g kaeksi kaeksi,, mulane mulane kang kang bawana bawana,, pada pada metu metu kukus, kukus, tumuse tumuse geni geni sun-pa sun-panga ngan, n, ingkan ingkang g dadi dadi padas padas watu watu lawan lawan curi, klelet ingkang sun-pangan. Sadu Sa duru rung nge e ings ingsun un ngis ngisin ing g naji najis, s, gunu gunung ng iku iku yekt yektii duru durung ng ana, ana, benj benjan ang g baka bakall sirn sirna a mane maneh, h, lamu lamun n ings ingsun un wus wus mant mantun un,, ngising tai metu teka silit, titenana kewala, iki tuturingsun, Guru Guru tiga tiga duk duk miyars miyarsa, a, gya micara micara astane astane sarwi sarwi nuding nudingi, i, layak kuru tan pakra. Gatholoco sigra anauri, mila ingsun kurune kalintang, krana nurut mrin mring g kars karsan ane, e, Gust Gustii Jeng Jeng Nabi Nabi rasu rasul, l, sa sabe ben n ari ari ings ingsun un turuti, tindak menyang ngepaken, awan sore esuk, mundhut candu candu lawan lawan madat, madat, dipun dipun dahar dahar kalawa kalawan n dipun dipun obongi obongi,, Allah kang paring wikan. Kanjeng Rasul yen tan den turuti, muring-muring banget anggone duka, sarta banget paniksane, ingsun tan bisa turu, Guru tiga samya nauri, mung lagi tatanira, Kanjeng Nabi Rasul, karsa karsa tindak tindak mring mring ngepak ngepaken, en, Kangje Kangjeng ng Rasul Rasul pepund pepundene ene wong sabumi, aneng nagara Mekah. Gatholoco anauri aris, Rasul Mekah ingkang sira-sembah, ora nana ing wujude wujude,, wus seda seda sewu sewu taun, taun, panggo panggonan nane e ing tanah tanah ‘Arbi, lelakon pitung wulan, tur kadangan laut, mung kari kubur kewala, sira sembah jungkar-jungkir saben ari, apa bisa tumeka. Semb Se mbah ahir ira a dadi dadi tanp tanpa a kard kardi, i, luwi luwih h siya siya mara marang ng raga ragani nira ra,, tan tan nembah Rasule dewe, siya marang uripmu, nembah Rasul jabaning diri, kabeh sabangsanira, iku nora urus, nebut Allah
siya-siya, pating brengok Allah ora kober guling, kabebregen suwara. Rasulu’llah seda sewu warsi, sira-bengok saking wisma-nira, bok kongsi modot gulune, masa bisa karungu, tiwas kesel tur tanpa kasil, Guru tiga angucap, ujare cocotmu, layak mesum ora lumrah, anyampahi pepundene wong sabumi, Gatholoco manabda. Bener Bener mesum mesum saking saking susah susah-ma -mami, mi, kadunu kadununga ngan n barang barang ingkan ingkang g gelap, awit cilik tekeng mangke, kewuhan jawab-ingsun, yen konangan ingkang darbeni, supaya bisa luwar, ingsun njaluk remb rembug ug,, kapr kapriy iye e bisa bisane ne jawa jawab, b, aywa aywa ngan nganti ti kena kena ukum ukum awak-mami, Guru tiga miyarsa. Asru ngucap nyata sira maling, ora pantes rembugan lan ingwang, sira sira iku wong wong munap munapek, ek, durak duraka a ing Hyang Hyang Agung Agung,, lamun lamun ingsun gelem mulangi, pakartine dursila; mring panjaw panjawabi abipun pun,, ora wurung wurung katula katularan ran,, najan najan ingsun ingsun datan datan angklakoni maling, yen gelem mulangana. Nala Nalarr bang bangsa satt patu patura rane ne mali maling ng,, yekt yektii dadi dadi melu melu kena kena siks siksa, a, Gatholoco pamuwuse, yen sireku tan purun, amulangi mring jawab maling, payo pada cangkriman, nanging pamitengsun, bade badene nen n ingk ingkan ang g sa sany nya ata, ta, lamu lamun n sira ira telu telu pisan isan tan tan mangreti, guru tanpa paedah. Kyai Guru samya anauri, mara age saiki pasalna, cangkrimane kaya priy priye, e, mani manira ra arsa arsa ngru ngrung ngu, u, yen yen wus wus ngru ngrung ngu u sa saye yekt ktii bangki bangkit, t, masa masa bakal bakal luputa luputa,, ucapna ucapna den gupuh, gupuh, angaja angajak k cangriman apa, sun-batange dimen pada den sekseni, santri murid nom noman. Cangkriman Endi Kang Tuwa Dalang Wayang Kelir Balencong PUPUH III Sinom
Gatholoco nulya ngucap, dalang wayang lawan kelir, balencong endi kang kang tuwa, tuwa, badene badenen n cangri cangriman man iki, iki, yen sira sira nyata nyata wasis, wasis, mesti mesti weruh weruh ingkan ingkang g sepuh, sepuh, Ahmad Ahmad ‘Arif ‘Arif ambat ambatang ang,, kelir kelir kang tuwa pribadi, sadurunge ana dalang miwah wayang. Bale Ba lenc ncon ong g duru durung ng pina pinasa sang ng,, keli kelirr ingk ingkan ang g wuju wujud d ding dingin in,, wus wus jumeneng keblat-papat, ngisor tengah lawan nginggil, mila tuwa tuwa pribad pribadi, i, ‘Abdu ‘Abdu’lj ’ljaba abarr asru asru muwus, muwus, heh Ahmad Ahmad ‘Arif ‘Arif
salah, pambatangmu iku sisip, panemuku tuwa dewe kaki dalang. Anane Anane kelir kelir lan wayang wayang,, kang kang masan masang g balenc balencong ong sami, sami, wayang wayang gawe gaweya yane ne dala dalan ng, mula mulane ne tuwa tuwa prib pribad adi, i, tan tan ana ana kang kang madani madani,, anane anane dalang dalang puniku puniku,, ingkan ingkang g karya karya lampah lampahan an,, nyritakake ala becik, asor unggul tan liya saking ki dalang. Nulya Nulya Kyai Kyai ‘Abdu ‘Abdulma lmanap nap,, nambun nambungi gi wacan wacana a aris, aris, karo karo pisan pisan iki sala sa lah, h, pada pada uga uga duru durung ng nger ngerti ti,, data datan n bisa bisa mran mranta tasi si,, tur tur remeh kewala iku, mung nalar luwih gampang, ora susah nganggo mikir, sun ngarani tuwa dewe wayangira. Upama wong nanggap wayang, isih kurang telung sasi, dalange pan duru durung ng ana, ana, pang panggo gona nana nane ne duru durung ng dadi dadi,, wus wus ngu nguca cap p nanggap ringgit, tutur mitra karuhipun, sun arsa nanggap wayang wayang,, ora nguca ngucap p nangga nanggap p kelir, kelir, ora nguca ngucap p nangga nanggap p balencong lan dalang. Wus mupakat janma kathah, kang tinanggap apan ringgit, durung paja paja-p -paj aja a gatr gatra, a, wus wus muni muni anan anangg ggap ap ring ringgi git, t, mila mila tuwa tuwa pribad pribadi, i, Gathol Gatholoco oco alo alon n muwus, muwus, ‘Abdu’ ‘Abdu’lja ljabar bar Du’lma Du’lmanap nap,, tanapi si Ahmad ‘Arif, telu pisan pambatange pada salah. Batanganing Cangkriman Kang Bener Yen mungguh mungguh pametekin pametekingwan gwang, g, balencong balencong tuwa pribadi, pribadi, sanajan sanajan kelir pinasang, gamelan wus miranti, dalang niyaga linggih, yen maksih peteng nggenipun, sayekti durung bisa, dalange anampik milih, nyritakake sawiji-wijining wayang. Kang nonton tan ana wikan, marang warnanira ringgit, margane isih peteng petengan, an, ora kena kena den tingal tingali, i, yen balenc balencon ong g wus urip, kantar-kan kantar-kantar tar katon katon murub, murub, kelire kawistara, kawistara, ing ngandap ngandap miwah ing nginggil, kanan kering Pandawa miwah Kurawa. Ki Dalang neng ngisor damar, bisa nampik lawan milih, nimbang gede cilikira, tumrap marang siji-siji, watake kabeh ringgit, pinates pinates pangucapi pangucapipun, pun, awit pituduhir pituduhira, a, balencong balencong ingkang ingkang madangi, pramilane balencong kang luwih tuwa. Dene unining gamelan, wayange kang den gameli, dalange mung dharma ngucap, si wayang kang darbe uni, prayoga gede cilik, cilik, manut manut marang marang dalan dalangip gipun, un, sinige sinigeg g gangsa gangsa ika, ika, kaki kaki dalang masesani, nanging darma ngucap molahake wayang. Parent Parentahe ahe ingkan ingkang g nangga nanggap, p, ingkan ingkang g aran aran Kyai Kyai Sepi, Sepi, basa basa sepi sepi tanpa ana, anane ginelar yekti, langgeng tan owah gingsir,
tanpa kurang tanpa wuwuh, tanpa reh tanpa guna, ingkang luwih masesani, ing solahe wayang ucape ki dalang. Ingkang mesti nglakonana, ingkang ala ingkang becik, kang nonton mung ingkang nanggap, yeku aran Kyai Urip, yen damare wus wus mati mati,, kabe kabeh h iku iku dadi dadi suwu suwung ng,, tan tan ana ana apaapa-ap apa, a, lir lir ingsun duk durung lair, tetap suwung ora ana siji apa. Basa Ba sa keli kelirr iku iku raga raga,, waya wayang nge e Suks Suksma ma sa saja jati ti,, dala dalang nge e Ras asul ul Muchammad, balencong Wahyune Urip, iku upama Widdhi, cahyane urip puniku, nyrambahi badanira, jaba jero ngandap nginggil, wujudira wujude Allah kang murba. Yen Yen waya wayang ng mari mari tina tinang ngga gap, p, waya wayang nge e kala kalawa wan n keli kelir, r, sini sinimp mpen en sajroning kotak, balencong pisah lan kelir, dalang pisah lan ringgit, marang ngendi paranipun, sirnane blencong wayang, upayanen den kepanggih, yen tan weruh sira urip kaya reca. Benj Be njan ang g yen yen sira sira pala palast stra ra,, urip uripmu mu ana ana ing ing ngen ngendi di,, sa saik ikin ine e sira sira gesa gesang ng,, pati patimu mu ana ana ing ing ngen ngendi di,, urip uripmu mu baka bakall mati mati,, pati pati nggawa urip iku, ing ngendi kuburira, sira-gawa wira-wiri, tuduhena dunungge panggonanira. Banjure Bebantahan ‘Ilmu Guru Guru tiga tiga duk miyars miyarsa, a, anyent anyentak ak sarwi sarwi macici macicil, l, rembug rembug gunem gunem ujarira, ujarira, iku ora lumrah lumrah janmi, Gatholo Gatholoco co nauri, nauri, dasar sunkarepken iku, aja lumrah wong kathah, ngungkulana mring sasami, ora trima duwe kawruh kaya sira. Santri pada ambek lintah, ora duwe mata kuping, anggere amis kewa kewala la,, cinu cinuca cap p ngan nganti ti male malent nti, i, or ora a ngre ngreti ti yen yen geti getih, h, gandane amis tur arus, kinira madumangsa, yen wus wareg mangan getih, amalengker tan metu nganti sawarsa. Wekasan kaliru tampa, tan weruh temah ndurakani, manut kitab mengkap-mengkap, manut dalil tanpa misil, amung ginawe kasil, kasil, sinisi sinisill ing rasani rasanipun pun,, rasa rasa ni’mat ni’mating ing ilat, ilat, lan rasane rasane langen resmi, rasanira ing kawruh ora tinasa. Tetep urip tanpa mata, matamu mata soca pring, matamu tanpa paedah, matamu tan migunani, Kyai Guru mangsuli, muringmuring asru muwus, apa sira tan wikan mring mataku loro iki, Gatholoco sinaur sireku beja. Dene pada duwe mata, loro-loro guru siji, apa sira wani sumpah, yen duwe duwe mata mata kekali kekalih, h, Guru Guru tiga tiga nauri, nauri, dasar dasar sayekt sayektine ine
ingsun tetela duwe mata, tetep loro mata-mami, Gatholoco gumujeng sarwi anyentak. Sir Sireku eku
wani ani gum gumampa ampang ng,, sayek ayekti ti bala balak k bila bilahi hi,, ngaku gaku dudu udu matanira, sun-lapurken pulisi, mesthine den taleni, angaku loro matamu, yen nyata matanira, konen gilir genti-genti, prentahana siji melek siji nendra.
Dadi Dadi sala salawa wasm smu u gesa gesang ng,, ora ora kena kena dima dimali ling ngi, i, Guru Guru tiga tiga sa samy mya a ngucap, endi ana mata gilir, Gatholoco nauri, tandane nyata matamu, sira wenang masesa, saprentahmu den turuti, yen tan manut yekti dudu matanira. Guru tiga samya mojar, aku wani sumpah yekti, awit cilik prapteng tuwa, tan pisah lan rai-mami, Gatholoco mangsuli, dene-sira wani ngaku, matamu ora pisah, mata olehmu ing ngendi, apa tuku apa gawe apa nyelang. Apa sira winewehan, iya sapa kang menehi, kalawan saksine sapa, dina apa aneng ngendi, Guru tiga miyarsi, deleg-deleg datan muw muwus, us, was asa ana sa samy mya a nguca gucap p gaw gaweyan eyane e bapa bapa bibi bibi,, Gatholoco gumuyu alatah-latah. Kiraku wong-tuwanira, loro pisan pada mukir, karone ora rumasa, gawe gawe irun irung g mata mata kupi kuping ng,, lan lanang ang wad wadon mun mung sa sami mi,, ngrasa ngrasakak kake e ni’mat ni’matipu ipun, n, iku daja daja jalar jalaran, an, wujude wujude ragamu ragamu kuwi, ora neja gawe rambut kuping mata. Guru tiga nulya mojar, Allah Ingkang Maha Suci, ingkang karyaraganingwang. Gatholoco anauri, prenah apa sireki, kalawan Kang Kang Maha Maha Luhur Luhur,, dene dene ta pinari pinaringa ngan, n, mata mata loro loro kanankanankering, telu pisan pinaringan grana lesan. Guru tiga saurira, katrima pamuji-mami, Gatholoco asru nyentak, pujimu pujining Widdhi, sira ora nduweni, marang pangucap sada sa daru rum, m, iku iku ucap ucapin ing g Alla Allah, h, yen yen mang mangko kono no sira sira mali maling ng,, wani-wani kadunungan barang gelap. Yen tan bisa bisa ndunu ndununge ngena, na, kajede kajedegan gan ingkan ingkang g diri, diri, mestin mestine e dadi dadi sakitan, ora kena sira mukir, meloke wus pinanggih, teka ngendi asalipun, yen asale tan wikan, matanira loro kuwi, ora kena angukuhi matanira. Sakehing reh lakonana, yen tan manut sun-gitiki, jalaran sira wus sala sa lah, h, kaje kajede dega gan n sira sira mali maling ng,, lah lah iku iku duwe duwekk-ma mami mi sira sira-anggo tanpa urus, saikine balekna, ilange duk jaman gaib, ingsun-simpen ana satengahing jagad.
Saksine si wujud ma’na, cirine rina lan wengi, ingsun-rebut tanpa ana, ana, saiki saiki lagya lagya pinang pinanggih gih,, sira sira ingkan ingkang g nyimpe nyimpeni, ni, santri santri pada pada tanp tanpa a urus urus,, yen yen sira sira tan tan ngul ngulun ungn gna, a, sunsun-la lapu pura rake ke pulisi, ora wurung munggah ing rad pengadilan. Mest Me stii sira sira ko koku kum m peks peksa, a, yen yen weng wengii turu turu ning ning buwi buwi,, lamu lamun n rina rina nambut nambut karya, karya, saben saben bengi bengi den kandan kandangi, gi, beda beda kalawa kalawan, n, salawa salawase se ngong ngong tumuwu tumuwuh, h, saduru sadurung nge e tumind tumindak ak,, ingkan ingkang g daja seja-mami, agal alus kasar lembut ingsun-nalar. Murih aja dadi salah, Ahmad ‘Arif anauri, guneman karo wong edan. Gath Gathol oloc oco o aman amangs gsul uli, i, edan edanku ku awit awit cili cilik, k, ko kong ngsi si mang mangke ke prapte prapteng ng umur, umur, ingsun ingsun tan bisa bisa waras, waras, saben saben dina dina owah owah gingsir, nampik milih panganan kang enak-enak. Pang Pa ngan angg ggo o kang kang sa sarw rwa a enda endah, h, ings ingsun un edan edan urut urut marg margi, i, nuru nurutt marg margan ane e kamu kamuly lyan an.. ‘Abd ‘Abdul ul’j ’jab abar ar muri muring ng-m -mur urin ing, g, as astu tu suma sumaur ur beng bengis is remb rembug ugan an lan lan as asu u bunt buntun ung. g. Gath Gathol oloc oco o angucap, bener olehmu ngarani, sakrabatku bapa kaki buyut canggah. Dasare buntung sadaya, tan ana buntut sawiji, basa asu ma’na asal, buntut iku wus ngarani, ingsun jinising janmi ora buntut lir awakmu awakmu,, balik balik sira sira wong wong apa, apa, sira sira gundul gundul anjedi anjedindi ndil, l, apa Landa apa Koja apa Cina? Apa sira wong Benggala, Guru tiga anauri, ingsun iki bangsa Jawa, Muchammad agama-mami, Gatholoco nauri, sira wong kapir satuhu, Kristen agamanira, lamun sira bangsa Jawi dene sira tan nebut Dewa Batara. Agama Rasul Muchammad, agamane wong ing ‘Arbi, sira nebut liya bangsa, tegese sinipat kapir, tan sebutmu pribadi, anggawe rusak uripmu, mulane tanah Jawa, kabawah mring liya jinis, krana rusak agamane kuna-kuna. Wiwit biyen jaman Purwa, Pajajaran Majapahit, wong Jawa agama Buddha, jaman Demak iku salin, nebut Rasulu’llahi, sebute wong ‘Arab iku, saiki sira-tular, anilar agama lami, tegesira iku Kristen bangsa ‘Arab. Guru tiga duk miyarsa, sru nyentak sarwi nudingi Gatholoco sira gila, Gatholoco anauri, ingsun gila sayekti, yen weruh kaya dapu dapurm rmu, u, wedi wedi bok bok katu katula lara ran, n, or ora a duwe duwe mata mata kupi kuping ng,, kawruhira amung jakat lawan pitrah. Kyai Guru tiga pisan, tyasnya runtik anauri, nyata sira anak jalang. Gatholoco amangsuli, iku bener tan sisip, bapa biyung kaki
buyut, kabeh kena ing pejah, lamun wis tumekeng jangji, yekti mulih mring asale pada ilang. Kiraku Kiraku manawa manawa sira, sira, metu metu sakin saking g reca reca wesi, wesi, dene dene wujud wujud tanpa tanpa nyawa, sira ora duwe budi, Kyai Guru nauri, samya misuh trukbyangamu, Gatholoco angucap, iku banget trima-mami, krana sira telu pisan misuh mring wang. Sira Sira nudu nuduha hake ke biya biyang ng,, ings ingsun un iki iki tan tan udan udani, i, duk duk lair lair sa saki king ng wadonan, amung ingkang sun-gugoni, wong tangga kanan keri kering ng,, bapa bapa biya biyang ng ingk ingkan ang g ngak ngaku, u, ngan nganak akak ake e mari maring ng wang, iku ingkang sun-sungkemi, nanging batin ingsun ora wani sumpah. Iya iku bapa biyang, ingkang weruh lair-mami, saikine sira bisa, nuduhake nuduhake biyang-ma biyang-mami, mi, wismane wismane ana ngendi, ngendi, lawan lawan sapa aranipun, amba-ciyute pira, duweke wong tuwa-mami, yen tau weruh iku ujar ambelasar. Krana ingsun nora wikan, wujude ingsun saiki, mujud dewe tanpa lawan, Allah ora karya mami, anane raga-mami, gaweyanira Hyan Hyang g Agun Agung, g, duk duk anen aneng g ’ala ’alam m duny dunya, a, ana ana sa sate teng ngah ahin ing g bumi, lawan sira kala karya raganira. Sawindu lawan sawarsa, rolas wulan pitung ari, pendak pasar ratri siyang, saejam sawidak menit, ora kurang tan luwih, wukune mung telung puluh, raganingsun duk daja, sarta wus wani nyampahi, wruhaningsun sanajan saiki uga. Badank Badanku u kena kena ing rusak, rusak, urip-m urip-mam amii wangaw wangawuhi uhi,, sao saobah bah-o -osik siking ing badan, Rasulu’llah andandani, krana ingsun kekasih, kinarya Panger Pangerani anings ngsun, un, marang marang sagung sagunging ing sipat, sipat, ngges nggesang angake aken n saliring tunggil, iya Ingsun iya Allah ya Muchammad. Guru Guru tiga tiga as asru ru moja mojar, r, sira sira wani wani anga angako koni ni,, tung tungga gall wuju wujud d lan lan Pangeran, apa kuwasamu kuwi, Gatholoco nauri, ngrawuhi dadine lebur, kalawan peparengan, karsane Kang Maha Suci, ingsun dewe tan kuwasa apa-apa. Rage Rageng ngsu sun n wuju wujudi ding ng Suks Suksma ma,, anga angawr wruh uhii ing ing Hyan Hyang g Widd Widdhi hi,, tumindak karsanira Hyang, aweh mosik liya mami, Much Mucham amma mad d kang kang nduw nduwen eni, i, pang panguc ucap ap pani paning ngal alin ings gsun un,, pang pangga gand nda a pami pamiya yars rsa, a, dene dene lesa lesan n lawa lawan n diri diri,, kabe kabeh h iku iku kagungane Rasulu’llah. Ingsun Ingsun ora apa-ap apa-apa, a, mung mung pangra pangrasa sa duwek duwek-ma -mami, mi, iku yen ana sihing Hyang, yen tan ana sihing Widdhi, duwekingsun mung
sepi, basa sepi iku suwung, tan ana apa-apa, lir ingsun duk durung dadi, tetep suwung ora weruh siji apa. ‘A ‘Abdu bdu’lj ’ljaba abarr nulya nulya mojar, mojar, sira sira iku angak angakoni oni,, wujudm wujudmu u wujudi wujuding ng Suksma, ing mangka ragamu kuwi, kena rusak bilahi, ora langgeng sira wutuh, Gatholoco angucap, ingkang rusak iku bumi, kalimputan wujud-mami lan Pangeran. Ings Ingsun un Ingk Ingkan ang g Ma Maha ha Muly Mulya, a, tan tan kena kena rusa rusak k bila bilahi hi,, ingk ingkan ang g langgeng swarga mulya, Kyai Guru ananuri, yen mangkono sireki, weruh pestine Hyang Agung, kang durung kalampahan, Gatholoco anauri, weruh pisan pestine mring raganingwang. Ingsun-pe Ingsun-pesti sti awakingwa awakingwang, ng, wayah wayah iki dina iki, jejagonga jejagongan n lawan sira, mengko gawe pesti maning, kang durung den lakoni, kanggo kanggone ne mengko mengko lan besuk, besuk, supaya supaya aja aja salah, salah, dadi dadi ora kurang luwih, lamun salah ngrusak buku sastra angka. Kalawan ngrusak gulungan, iku banget wedi-mami, wedi manawa dinukan, marang ingkang juru-tulis, mulane ngati-ati, gawe pesti aja kliru. Kyai Guru angucap, kang durung sira-lakoni, beja sarta cilakamu besuk apa. Aneng Aneng ngendi ngendi kuburi kuburira, ra, Gathol Gatholoc oco o anauri anauri,, kubura kuburan n wus wus ingsun ingsun-gawa gawa,, sa sabe ben n dina dina urip urip-m -mam ami, i, kala kalawa wan n ngud ngudan anen eni, i, ning ning sawates sawates umurings umuringsun, un, kalamun kalamun parek ‘ajal, ‘ajal, sajronin sajroning g rolas rolas jam mami, lagya milih dina sarta wayahira. Yen gawe gawe pesti pesti sa saman mangky gkya, a, papest papestene ene awak-m awak-mam ami, i, bokman bokmanaw awa a luwih kurang, susah anggoleki pesti, becike saben lawan ari, anggaw anggawe e papest papesthen hen iku, iku, manut manut seneng senenging ing driya, driya, dadi dadi ora kurang luwih, ora angel ara cidra ing semaya. Kyai ‘Abdu’ljabar ngucap, pestine marang Hyang Widdhi, ingkang durung kalampahan, Gatholoco anauri, iku pestening Widdhi, dudu dudu pest pestii sa saki king ng ings ingsun un,, Alla Allahk hku u sa sabe ben n dina dina,, angg anggaw awe e papesten-mami, anuruti marang kabeh karsaningwang. Guru tiga sareng ngucap, Gatholoco sira iki, nyata kasurupan setan, Gatholoco anauri, bener pan ora sisip, kala ingsun dereng wujud, ana ing ‘alam samar, tumeka ing jaman mangkin, setaningsun durung pisah saking raga. Basa setan iku seta, asaling bibit sakalir, wujudingsun duk ing kuna, punika punika asale asale putih, putih, lamun lamun durung durung mangre mangreti, ti, iya iku as asalalings ingsun un,, purw purwa a sa saki king ng suda sudarm rma, a, tume tumeka ka kala kalamu mu’l ’lla lahi hi,, sayektine ingsun asal kama petak.
Menek Guru telu sira, kama ireng ingkang dadi, dene buntet buntet tanpa nalar, ‘Abdu’lmanap duk miyarsi, mojar mring Ahmad ‘Arif, ‘Abdu’ljabar yen sarujuk, wong iki pinatenan, lamun maksih awet urip, ora wurung ngrusak syara’ Rasulu’llah. Iku wong mbubrah agama, akarya sepining masjid. Gatholoco asru ngucap ngucap,, den enggal enggal nyuduk nyuduk mring mring mami, mami, sapisa sapisan n nyuduk nyuduk jisim, pindo batang sira-suduk, ya ingsun utang apa, arsa mateni mring mami, saurira mung lega rasaning driya. Kran Krana a sira sira ngru ngrusa sak k syar syara’ a’,, Gath Gathol oloc oco o anau anauri ri,, syar syara’ a’ tan tan kena kena rinusak, pinesti dening Hyang Widdhi, syara’e, yen mangan lebokna silit, iku tetep aran janma ngrusak syara’. Dene bangsane agama, sasenengane wong ngaurip, sanajan agama Cina, lamun terus lair batin, yekti katrima ugi, Guru telu agamamu, iku agama kopar, agamaku ingkang suci, iya iku kang aran agama rasa. Tegese agama rasa, nuruti rasaning ati, rasaning badan lan lesan, iku kabeh sun-turuti, rasaning legi gurih, pedes asin sepet kec kecut, ut, pait pait geti getirr sa sada day ya, sira ira agam gama puna unapi, pi, sa saur urir ira a agamaku Rasulu’llah. Gatholoco asru ngucap, patut sira tanpa budi, aran ra punika raras, sul usul raras kang sepi, sul asal tegesneki, mulane sireku kump kumpru rung ng,, Guru Guru tiga tiga miya miyars rsa, a, sigr sigra a kesa kesah h tanp tanpa a pami pamit, t, sakancane garundelan urut marga. Sanget dennya nguman-uman, Ahmad ‘Arif muwus aris, ‘Abdu ‘Abdul’l l’ljab jabar ar ‘Abdu’ ‘Abdu’lma lmanap nap,, salawa salawasku sku urip urip iki, iki, aja pisan pisan pisan panggih, kalawan wong ora urus, manusa tan wruh tata, jroning ngimpi ingsun sengit, yen kapetuk sun mingkar tan sudi panggya. Gatholoco Rumasa Menang Bantahe Gath Gathol oloc oco o kang kang tini tinila lar, r, anen aneng g ngis ngisor orin ing g wari waring ngin in,, ruma rumasa sa yen yen menang bantah, mangkana osiking galih, banget kepati-pati, angekul sameng tumuwuh, sun-kira luwih mana pangrawuhe Guru santri, dene iku isih bodo kurang nalar. Durung pada durung timbang, yen tinanding kawruh-mami, durung nganti nganti ingsun ingsun-ge -gelar lar,, kawruh kawruhku ku kang kang luwih luwih edi, edi, prande prandene ne anglangani, kalah tan bisa samaur, yen mangkono sun-kira, ingkang muruk tanpa budi, iku nyata setan ingkang minda janma.
Lamun Lamun wulan wulange ge manusa manusa,, mesthi mesthine ne pada pada mangre mangreti, ti, mring mring duga duga lawan prayoga, aywa karem karya serik, mulane kudu eling, elin eling g maran arang g Ingk Ingkan ang g Asung, ng, asun sung urip rip kamu kamuly lya an, upay upayan anen en den den kapa kapang nggi gih, h, yen yen pina pinang nggi gih h pada padang ng tera terang ng sagang nalar. Yen padang tegese gesang, lamun peteng iku mati, janma ingkang duwe nalar, aran manusa sajati yen luwih wus ngarani, agal myang alus cinakup, tan kaya Guru tiga, bodone kepati-pati, cupet kawruh peteng nalar ma’nanira. Wangsalan Pangura-urane Gatholoco Gathol Gatholoco oco gya lumamp lumampah, ah, tetemb tetembang angan an urut urut margi margi,, kebo kebo bang bang kagok (sapi) upama, sapisan maning pinanggih, bibis alit ing tasik tasik (undur (undur-un -undur dur), ), ora mundur mundur bantah bantah kawruh kawruh,, pelem pelem gung gung mawa mawa ganda ganda (kuwen (kuweni), i), kawuk kawuk ingkan ingkang g minda minda warni warni (slira), becik ingsun ngenteni lan ura-ura. Gude rambat (kara) puspa kresna (tlasih), manira pan isih wani, witing witing pari pari (dami) (dami) entong entong palwa palwa (welah (welah), ), ora neja neja kalah kalah mami, mami, aranin araning g wisma wisma paksi paksi (susuh (susuh), ), mungsu mungsuh h sira sira guru guru peng pengun ung, g, pari parika kan n uler uler kamb kamban ang g (lin (linta tah) h),, ings ingsun un se sene neng ng bantah ilmi, welut wisa (ula) tininggal atiku gela. Mend Me ndun ung g peta petak k (meg (mega) a) kuni kunirr pita pita (tem (temu) u),, muga muga-m -mug uga a temu temu mani maning ng,, tepi tepi wast wastra ra rinu rinump mpak aka a (kem (kemad ada) a),, banj banjur ur pada pada maring ngendi, kayu rineka janmi (golek), apa golek guru jamhur, sarkara munggeng tala (madu), arsa den adu lan mami, wadung rema (cukur) malah sokur yen mangkana. Jangkrik gung wismeng kebonan (gangsir), manira ora gumingsir, beba bebasa san n putr putran ane e mend menda a (cem (cempe pe), ), sa saka kare repe pe sunsun-la lade deni ni,, jamang wakul (wengku) upami, angajak apa sireku, duh lae puter wisma (dara), nganggo sira mejanani, kentang rambat (katela) sanajan rupaku ala. Menyaw Menyawak ak kang kang sabeng sabeng toya toya (slir (slira), a), prakar prakara a mung mung bantah bantah ‘ilmi, ‘ilmi, wulu bauning kukila (elar), kabeh nalar sun tan wedi, sayekti pinter pinter mami, mami, tinimbang tinimbang lan sira guru, kaca tumraping tumraping netra netra (tesmak), ora jamak mejanani, mulwa rengka (srikaya) yen sira luru saraya. Kemadu Kemaduh h rujit rujit godong godongnya nya (rawe) (rawe),, aywa aywa suwe suwe sun-an sun-anten teni, i, guru guru ngendi ngendi srayan srayanira ira najan najan jamhur jamhur luwih luwih wasis, wasis, ingsun ingsun wani wani nandingi, angayoni bantah kawruh, masa ingsun mundura, yeku yeku karsan karsane e Hyang Hyang Widdh Widdhi, i, ragani raganings ngsun un yektin yektine e darma darma kewala.
Gatholoco sukeng driya, rerepen alon lumaris, miling-miling mung priyangga, dumugi patopan mampir, manjing mring bambon linggih, ngambil klelet kang kinandut, saglinding dipun untal, ngrusak badan anyegeri, kraos gatel astane ngukur sarira. Kyai Kasan Besari Ing Pondok Cepekan PUPUH IV Pangkur
Kacarita ing Cepekan, pondok ageng panggenan santri ngaji, punika samp sa mpun un misu misuwu wur, r, kawe kawent ntar ar manc manca a praj praja, a, wont wonten en Kyai Kyai pinunj pinunjul ul jumen jumeneng eng Guru, Guru, ‘alim ‘alim jamhur jamhur tanpa tanpa sama, sama, kang kang nama Kasan Besari. Kajuwara yen ‘ulama, mila unggul ginuron para santri, muridipun tigang atus, ing wanci bakdha ‘isya’, wus salat neng langgar ngaji sadarum, Kyai Guru arsa mulang, kitab Pekih miwah Tafsir. Unda usuk warna-warna, wonten santri ingkang lagya niteni, ma’na lapal lapal Kurani Kuranipun pun,, ngasil ngasil-in -ingas gasil il ika, ika, samya samya takentaken-tin tinake aken n mrin mring g kanca ancani nipu pun n, wont wonten en ingk ingkan ang g sa samp mpun un paha paham, m, ngapalaken kitab Sitin. Tanapi sagunging kitab, sasenenge santri sawiji-wiji, santri ingkang sampun putus, ing ma’na lapal Kuran, mencil mencul madoni mring Kyai Guru, ma’nanira lapal Kuran, angambil sagunging misil. Ingkang sampun kinawruhan, kang saweneh ana santri pradondi, ing lapal ma’na Kur’an, mencil-mencul madoni mring Kyai Guru, ma’nanira lapal Kur’an, angambil sagunging misil. Ingkang sampun kinawuhan, kang saweneh ana santri pradondi, ing lapal ma’na puniku, udreg paben grejegan, santri kalih mara merak marang Guru, gya kasaru tamu prapta, “Abdul’ljabar ‘Ahmad Arif. “ Miwa Mi wah h Kyai Kyai ‘Abd ‘Abdul ul mana manap p sa saba batt nene nenem m data datan n pisa pisah h tut tut wuri wuri,, sinauran salamipun, kang ngaji tutub kitab, tamu wau nulya minggah minggah nglanggar nglanggar gupuh, apan samya sesalama sesalaman, n, jawat jawat tangan genti-enti. Saw Sa wust ustru se ses sala alaman, an, sampu ampun n wara arata sada adaya para para santr ntri, munggeng langgar tata lungguh, Kasan Besari mojar, dene
gati gati kados kados wonten wonten karsan karsanipu ipun, n, pukul pukul pinten pinten mangka mangkatir tira, a, saking pondok Rejasari. Angling Kyai ‘Abdu’ljabar, bakda subuh mangkat wanci byar enjing, milahipun ngantos dalu, kedangon wonten marga, mandeg bantah kawon mengsah tiyang kupur, Gatholoco namanira, dapure mboten mejaji. Punika Punika setan setan kating katingal, al, anak anak belis belis ambekt ambekta a wadung wadung linggi linggis, s, pan kinarya ngrusak ngremuk, ing syara’ Rasulu’llah , ingkang ler leres dip dipun wadu adung lema lemah h putun utung g, yen yen pokah kah rebah ebah binubrah, agami den obrak-abrik. Sadaya Sadaya syara’ syara’ tinera tinerak, k, morak morak-ma -marik rik sirik sirik den orak-a orak-arik rik,, amung amung nekad gasruh rusuh, jinawab mung sakecap, gulagepan kula tan bangkit sumaur, sagung haram rinampasan ambubrah syara’ lan sirik. Wung Wungku kull akal akal moka mokall naka nakal, l, sa sang nget et ngre ngreng ngke kell ngun ngungk gkil il nyre nyreka kall metakil, sakeh kawruh kabarubuh, sagung pasal kasingsal, dalildalil-dal dalil il katail katail ing misili misilipun pun,, kula kula mapan mapan mung mung kasora kasoran, n, kula nyingkring boten mlangkring. Panggah bantah meksa kalah, boten betah isin den iwi-iwi, sakeh padu dipun buru, sakeh jawab tan menang, salin pisuh boten pasah saya rusuh, malah munggah ngarah sirah, lir maling neja anjiling. Kula tansah kaungkulan, pijer kojur boten saged ngungkuh, kulasuwun suwun mring mring Hyang Hyang Agung, Agung, salami salami-ku -kula la gesang gesang,, sampun sampun ngan nganto tos s kepr kepran angg ggul ul tiya tiyang ng kaje kajeku ku,, yen yen kape kapetu tuk k kula kula nyimpang, jejera kula sumingkir. Manah-kula Manah-kula sampun jinja, jinja, krana krana saking saking kapok den iwi-iwi. iwi-iwi. Kasan Besari duk ngrungu, mring nalar kang mangkana, sanalika denn dennya ya ngon ngonto torr as asru ru bend bendu, u, jaja jaja bang bang mawi mawing ngaa-wi wing nga, a, muring-muring waja gatik. Netra andik angatirah, Kyai Kasan Besari ngucap bengis, patut kang kaya kaya dapurm dapurmu, u, sa santr ntrii remeh remeh kewala kewala,, bener bener sira sira manto mantolos los endasmu gundul, buntu buntet tanpa nalar, mung jakat kang sira-incih. Durung patut ginuronan, guru bodo kawruhmu mung sanyari, ora liya kabisanmu, marani angger wisma, kang ginawa kasang wada wadah h kara karag g se seku kul, l, bisa bisane ne ndon ndonga ga kabu kabula la,, ngaj ngajii kulh kulhu u lamyakunil.
Ora pada kaya ingwang, marma gundul kasundul ing agami, mila puti putih h surb surban anin ings gsun un,, titi titih h tete teteh h mica micara ra,, kala kalah h iki iki mest mestii ngam ngambi bill sa saki king ng biku biku,, mila mila ketu ketu tara taranc ncan anga gan, n, panj panjal alin in ingkang kinardi. Kerigen santri ‘ulama, ora kewran kawruhku salin-salin, nrawang putu putus s ngis ngisor or duwu duwur, r, mila mila klam klambi bi keba kebaya yak, k, bisa bisa miya miyak k mara marang ng kawr kawruh uh agal agal alus alus,, sa sabu buk k pole poleng ng manc manca a warn warna, a, kawruh-ingsun warni-warni. ‘Ilmu Jawa Landa, Cina, Turki Koja Hindu Benggala Keling, kabeh iku wus kacakup, sun-simpen aneng kasang, kawruh ‘Arab awit awit timur timur nganti nganti lamur, lamur, kawruh kawruh Jawa Jawa tan kuciwa kuciwa,, dasar dasar ingsun bangsa Jawi. Mila bebed sarung amba, omber jembar ngungkuli ingkang dakik, kabeh ‘ilmu ingsun weruh, nganggo tesbeh sanyata, kabeh kawr kawruh uh ingk ingkan ang g luwi luwih h sa saki king ng alus alus,, ora ora nana nana bisa bisa mada mada,, amadani marang mami. Mulane nganggo gamparan, saparanku angungkuli sasami, mulane cis tekeningsun, tekeningsun, kumecis nora cidra, anerawang anerawang jaba jero ngisor duwur, upamane ingsun kalah, mungsuh janma tanpa budi. Sayektine ingsun wirang, golekana saiki ana ngendi, si Gatholoco wong kumprung, ingsun arsa uninga, mring warnane janma ingkang kurang urus, Ahmad ‘Arif ujarira, duk wau sapungkur-mami. Tut Tut
wing wingki king ng lamp lampah ah-k -kaw awul ula, a, kint kinten en-k -kin inte ten n dalu dalu puni punika ka ugi, ugi, nyipeng wonten kita Pungkur, Kasan Besari ngucap, lamun mrene mrene sun-je sun-jewer were e kupin kupingip gipun, un, mungsu mungsuh h janma janma ngrusa ngrusak k syara’, kalah lambene sun-juwing.
Sun-karya pangewan-ewan, duk samana dupi sampun byar enjing, wanci bakda salat subuh, prentah mring santri tiga, golekana Gatho Gatholoc loco o den katemu katemu,, tekakn tekakna a mring mring ngarsa ngarsanin ningwa gwang, ng, santri tiga gya lumaris. Gatholoco Dibutuhake Kyai Guru Datan winarna ing marga, santri tiga lampahnya sampun prapti, ing pacandon kuta Pungkur, nulya manjing ngepakan, santri tiga pramana samya andulu, ing pacandon wonten janma, endek cilik bokong cantik.
Tinakenan namanira, gya sumaur yen sira takon mami, Gatholoco aranin araningsu gsun, n, santri santri tiga tiga tuturn tuturnya, ya, katimb katimbala alan n sireku sireku mring mring ngarsanipun, Guruning santri Cepekan, Kiyai Kasan Besari. Kinen sareng lampah-kula, Gatholoco maleleng ngiwi-iwi, gela-gelo manggu manggut-m t-mang anggut gut,, nangin nanging g kendel kendel kewala kewala,, cangke cangkemip mipun un macucu boten sumaur, nulya nembang ura-ura, larase mung angger muni. Gatholoco Ngura-ura Wangsalan Pijik anak manuk dara, pedet iku jarene anak sapi, cempe cilik anak wedus, gudel anak maesa, kirik cilik iku jare anak asu, belo kepel anak jaran, genjik cilik anak babi. Seka Se karr puca pucang ng jare jare maya mayang ng,, se seka karr mlat mlatii jare jarene ne se seka karr mlat mlati, i, kembang gedang jare jantung, yen kembang klapa manggar, duh duh lae lae duh duh kemb kemban ang g menu menurr kemb kemban ang g menu menur, r, kemb kemban ang g pacar kembang pacar, kembang sruni kembang sruni. Gatholoco Panggil Sant Sa ntri ri muri murid d kang kang dinu dinuta ta,, sa samy mya a eram eram sa sada daya ya tyas tyasny nya a geli geli,, kapingkel-pingkel gumuyu, wacana jroning driya, apa baya pancen duwe lara gemblung, dene pijer ura-ura, becik kudu diasori. Murid tiga angrerepa angrerepa,, sanjang sanjang malih sarana ngarih-ar ngarih-arih, ih, ingarah ingarah mung mung muri murih h puru purun, n, mang mangga ga tumu tumunt nten en mang mangka kat, t, mrin mring g Cepeka Cepekan n manggi manggihan hana a Kyai Kyai Guru, Guru, manaw manawii den arsa-a arsa-arsa rsa,, kedangon kula ngentosi. Gatholoco klewa-klewa, sarwi ngucap apa sira tan uning, ingsun iki lagya lagya ewuh, ewuh, lan bange bangett ketagi ketagihan han,, lamun lamun sira sira pari-p pari-paks aksa a ngundang mring sun, ketumu bae sun-selang, prelu kanggo gaden dingin. Candu Candu rong rong timban timbang g kewala kewala,, nangin nanging g jangji jangji sira-t sira-tebu ebus s pribad pribadi, i, mengko yen wus mendem ingsun, tumuli mangkat mrana, lamun sira ora lila ketu iku, ingsun wegah lunga-lunga, moh nemoni Kayi Haji. Santri tiga duk miyarsa, rerembugan lawan rowange sami, lamun ora sigung ketu, sayekti tan lumampah, ora wurung Kyai Guru mengko bendu, bendu, upama upama ingsun-w ingsun-weneh enehna, na, luwih luwih becik den turuti.
Santri duta kang satunggal, amangsuli mangkana dennya angling, wus wus tete tetela la nala nalarr ko koju jur, r, iku iku pada pada kewa kewala la,, ketu ketu-m -mam amii uga uga anyar oleh tuku, lawase satengah wulan, regane srupiyah putih. Kang satunggal tumut ngucap, ora beda anyare ketu-mami, lagi ngangg nganggo o patang patang taun, taun, mangka mangka utang utang pitung pitung wang, wang, bayar bayar nicil seteng seteng saben saben esuk, esuk, sun-lowo sun-lowongi ngi durung esah, isih kurang limang ketip. Najan camah awakingwang, waton oleh aleme guru-mami, santri tiga tiga sa samy mya a muwu muwus, s, niki niki ketu ketu-k -kaw awul ula, a, tamp tampen enan ana a Gus Gus Ngan Ngante ten n sa samp mpey eyan an-p -pun undu dut, t, gade gadekn kna a kula kula suma sumang ngga ga,, saknana dipun tampeni. Wusnya ketu tinampenan, santri duta malah den iwi-iwi, ngisin-isin sarwi muwus, sireku ngentenana, ketu tiga dipun ngan nganto tosa sake ken n ca cand ndu, u, rong rong timb timban ang g cinu cinuki kitt ngin ngingk gkra rang ng,, sineret bantalan dingklik. Gatholoco Ngura-ura Wangsalan Maneh Wus tuwuk panyeretira, bedudane nulya dipun sangkelit, Gatholoco gya lumaku, den iring santri tiga, sadangune lumampah urut dalang dalanggun gung, g, ngupay ngupaya a seneng senenging ing driya, driya, rerepe rerepen n sinawu sinawung ng gending. Bismi’llah sun-ura-ura, sun-wangsalan petis apyun (candu) upami, ana ketu dadi candu, candu dadi gelengan, patek tungkak (bubul) gelengane dadi kebul, kebule mrasuk mring badan, sumrambah dadi nyegeri. Jena Jenang ng
sobrah sob rah (agerger-ag ager er)) ancur cur kaca kaca (ra (rasa sa)), balun alung g tipi tipis s mung mungge geng ng pucu pucuk k dari dariji ji (kuk (kuku) u),, se sege gerr dadi dadi rosa rosa mlak mlaku, u, nanging nanging ingkang ingkang kelangan, kelangan, paribasan paribasan sabet kuda (cemeti) mesti mesti getun, getun, aranir aranira a tirta tirta maya maya (wisu (wisuhan han), ), misuh misuh-mi -misuh suh jroning batin.
Duh Duh baku bakull so soty tya a kenc kencan ana a (par (para) a),, se sela la ingk ingkan ang g kina kinary rya a ngas ngasah ah lading (ungkal), manira bakal katemu Guru santri Cepekan, paks paksii alit alit kang kang dady dadya a sa sasm smit iten eng g tamu tamu (pre (prenj njak ak), ), pete petell panjang tanpa sangkal (tatah), neja ngajak bantah ‘ilmi. Kadal gung wismeng bangawan (bajul), jambu ingkang isi lir mirah edi (dlima (dlima), ), sanaja sanajan n guru guru pinunj pinunjul, ul, alim alim jamhu jamhurr ‘ulama ‘ulama,, wadu wadung ng pari pari (ani (ani-a -ani ni)) ings ingsun un uga uga wani wani mung mungsu suh, h, mric mrica a kecut dedompolan (wuni), sagendinge sun-ladeni.
Gatholoco Tumeka Ing Pondok Cepekan Dumugi pondok Cepekan, kacarita ing pondok para santri, miwah sagung para guru, mulat kang lagya prapta, maksih wonten plataran ngandap wit jeruk, Kyai ‘Abdu’ljabar ngucap, mring Kyai Kasan Besari. Tiyang makaten punika, najis mekruh tan pantes minggah mriki. Kasan Kasan Besari Besari sumaur sumaur,, najan najan mekruh mekruh najisa najisa,, nangin nanging g iku teka tekane ne sa saki king ng kare karepm pmu, u, beci becik k kine kinen n mung mungga gah h lang langga gar, r, dimene tumuli linggih. Reged ora dadi ngapa, yen wus lunga tilase disirami, Kasan Besari gya dawuh, uwong ala lungguha, kono bae ing jrambah lorwetan iku, Gatholoco sigra minggah, marang langgar mapan linggih. Sendey Sendeyan an prenah prenah lor-we lor-wetan tan,, beduda bedudane ne maksih maksih dipun dipun sangke sangkelit lit,, nuly nulya a niti nitik k kary karya a latu latu,, ngak ngakep ep roko rokok k tege tegesa san, n, tege tegesa sane ne sadriji kebule mabul, mratani sajroning langgar, ambetipun sengang sangit. Para Para santri santri tutup tutup grana, grana, wonten wonten ingkan ingkang g ngali ngalih h denira denira linggi linggih, h, Kasan Kasan Besari Besari amuwus amuwus,, sira sira jeneng jenengmu mu sa sapa, pa, wangsu wangsulan lane e Gatholoco araningsun, Kasan Besari tetanya, apa kang sirasangkelit. Sumaur iki watangan, watangane cipta pikir kang ening, ana dene pentol pentolipu ipun, n, iki arane arane cupak, cupak, prelu prelu kanggo kanggo mapak mapak kawruh kawruh ingkang luput, obate candu lan bakal, ron awar-awar kinardi. Dadi arang ingkang tawar, yen kacampuh obat kalawan mimis, ora wurung kena bendu, mimis glintiran madat, yen wus awas patiti patitise se damar damar murub murub,, lesane lesane pucuk pucuking ing ilat, ilat, sentil sentile e napas napas kang lungid. Cetute Cetute aran aran dzatu’ dzatu’lla llah, h, rasa rasa awor awor ngumpu ngumpull dadi dadi sawiji sawiji,, manjin manjing g marang marang cetuti cetutipun pun,, rumas rumasuk uk jronin jroning g badan badan,, sumar sumaramb ambah ah kukit daging balung sungsum, tyasingsun padang nerawang, ora kewran kabeh pikir. Bebantahan Falsafah Kasan Besari ngandika, sira wani mapaki kawruh-mami, nganggo sira wani nglebur, mring syara’ Rasulu’llah, apa sira nampik urip urip deme demen n lamp lampus us,, ora ora wedi wedi manj manjin ing g nrak nraka, a, ora ora meli melik k munggah swargi.
Gatholoco alon ngucap, kaya apa bisane nampik milih, wus pinesti mring Hyang Agung, sakehing kasusahan, iku dadi duweke mara marang ng wong wong lamp lampus us,, dene dene sa sake kehi hing ng kamu kamuly lyan an,, dadi dadi duweke wong urip. Yen wong urip iku susah, metu saking takdirira pribadi, ingkang gawe susah iku, dene Kang Maha Mulya, sipat murah puniku kagunganipun, nanging kabeh sipat samar, ora keno tinon lair. Sira Sira
ingk ingkan ang g tanp tanpa a nala nalar, r, enda endahh-en enda dah h ingk ingkan ang g sira sira-r -ras asan ani, i, suwarg suwarga a naraka naraka iku, iku, mangka mangka katon katon wus ceta, ceta, sapasapa-sap sapa a ingkang mulya uripipun, iku ingkang manjing swarga, sapa mlarat manjing geni.
Ya iku iku manj manjin ing g nara naraka ka,, Kyai Kyai Kasa Kasan n Be Besa sari ri aman amangs gsul uli, i, suwa suwarg rga a naraka naraka iku, besuk besuk aneng aneng achirat, achirat, Gatholoc Gatholoco o sumaur sumaur sarwi sarwi gumuyu, lamun besuk ora nana, anane namung saiki. Kyai Guru saurira, nyata nakal rembuge janma iki, maido marang Hyang Agung, lan syara’ Rasulu’llah, pancen wajib pinatenan dimen lampus, lamun maksih awet gesang akarya sepining masjid. Gathol Gatholoco oco alo alon n nguca ngucap, p, ora susah susah sira sira mateni mateni mami, mami, ngangg nganggo o gama gaman n tumb tumbak ak duwu duwung ng,, sa saik ikii ings ingsun un peja pejah, h, Kyai Kyai Kasa Kasan n Besari asru sumaur, iku lagi tatanira, wong mati cangkeme criwis. Awake Awake wutuh wutuh lir reca, reca, Gatho Gatholoc loco o alo alon n dennya dennya nauri, nauri, yen patine patine kewan iku, nganti gograge badan, mati aking ya iku patining kayu, yen ilang patining setan, ingkang kaya awak-mami. Ora mujud ora ilang, mangka iku ingsun uga wus mati, kang mati iku nepsuku, mulane kabeh salah, ingkang urip budi pikir nalar jujur, pisahe raga lan nyawa, kinarya tundaning lair. Iku ingkang aran sadat, pisahira kawula lawan Gusti, lunga pisah tegesi tegesipun pun,, dadi dadi roh Rasul Rasulu’ u’lla llah, h, yen wis pisah pisah ragane ragane lan Suks Suksma ma iku, iku, rasa rasa pang pangra rasa sa lan lan ca cahy hya, a, pang panggo gona nane ne ana ana ngendi. Kyai Kyai Guru Guru sa saur urir ira, a, bene benerr ings ingsun un lulu luluh h awor awor lan lan siti siti,, rasa rasa lan lan pang pangra rasa sa iku, iku, kala kalawa wan n ca cahy hya a gesa gesang ng,, pan pan kaga kagawa wa iya iya marang Suksmanipun, kabeh munggah mring suwarga, Sang ‘Ijrail ingkang ngirid.
Lamun Suksmane wong Islam, kang netepi salat limang prakawis, sarta sarta akeh akeh pujini pujinipun pun,, rina rina wengi wengi tan owah, owah, anetep anetepii jakat jakat sala sa latt pasa pasani nipu pun, n, pitr pitrah ah ing ing dina dina riya riyaya ya,, yen yen katr katrim ima a ing ing Hyang Widdhi. Kaunggahaken suwarga, krana manut parentahe Jeng Nabi, kabeh oleh-olehi oleh-olehingsu ngsun, n, kang wus kasebut kasebut syara’, syara’, yen Suksmane Suksmane wong wong kapir kapir ingkan ingkang g tan manut, manut, dawuhe dawuhe Jeng Jeng Rasulu Rasulu’ll ’llah, ah, pinanjingaken yumani. Awit mukir mring Panutan, yen wong kapir dadi satruning Widdhi, Gatho Gatholoc loco o asru asru muwus, muwus, dene dene Ingka Ingkang ng Kuwasa Kuwasa,, ngangg nganggo o nyatru marang wong kapir sadarum, lamun sira tan pracaya, maring kudrating Hyang Widdhi. Maido kuwasaning Hyang, dennya karya warnane umat Nabi, anane kapir punika, sapa kang gawe kopar, lawan maneh ingkang karya uripipun, akarya beja cilaka, tan liya Hyang Maha Suci. Upama Allah duweya, satru kapir, murtat marang Hyang Widdhi, becik sadurunge wujud, tinitah aneng dunia, dadi ora duwe satr sa tru u ing ing Hyan Hyang g Agun Agung, g, yen yen meng mengko kono no Alla Allahi hira ra,, iku iku ora ora duwe budi. Demen karya kasusahan, adu-adu wong Islam lawan kapir, beda kala kalawa wan n Alla Allahk hku, u, mepe mepeki ki ing ing agun aguna, a, anur anurut utii sa saka kare repe pe umatipun, ora ana kapir Islam, beda-beda kang agami. Tegese aran agama, panggonane ngabekti mring Hyang Widdhi, ing sasebut-sebutipun, sasebut-sebutipun, waton terus kewala, tanpa salin agamane langgeng terus, sapa kang salin agama, nampik agama lami. Iku Iku
kapi kapirr aran ranira ira, kra krana nam nampik pik pape papest sten ene e Hyang yang Widd iddhi, hi, agam agamam amu u iku iku kupu kupur, r, namp nampik ik lelu leluhu huri rira ra,, sa sasa satt namp nampik ik papest papesteni enira ra Hyang Hyang Agung Agung,, panye panyebut butmu mu siyasiya-siy siya, a, anebut anebut namaning Widdhi.
Sir Sira
iku iku bisa isa kan kanda, da, lam lamun kapir apir Suksma smane manj anjing ing geni geni,, Suksmane wong Islam iku, kabeh manjing suwarga, apa sira wis tau nglakoni lampus, weruh suwarga naraka, panggonane aneng ngendi.
Kasa Kasan n
Besari Besa ri angu anguca cap, p, kang kang kase kasebu butt sa sajr jron onin ing g kita kitabb-ma mami mi,, Gatholoco sru gumuyu, sira santri keparat, ngandel marang daluwa daluwang ng mangs mangsii bukum bukumu, u, nurun nurun bukune bukune wong wong sabran sabrang, g, dudu tinggalane naluri.
Buku Bu ku tembu embung ng cara ara ‘Arab Arab,, tan tan ngope gopen ni buku buku sa saki kin ng nalu naluri ri,, sayektine kabisanmu, mung kitab sembarangan, sira-gawa oleh oleh-o -ole leh h lamu lamun n lamp lampus us,, katu katurr mara marang ng Gust Gustii Alla Allah, h, bali bali ingkang duwe maning. Baka Ba kale le apa apa katr katrim ima, a, kran krana a iku iku kagu kagung ngan ane e prib pribad adi, i, sa sake kehe he puji puji dikirm dikirmu, u, kabeh kabeh panguc pangucapi apira, ra, iku uga kagung kagungani anira ra Hyang Hyang Agung, mangka sira-aturena, bali marang kang ndarbeni. Apa ora nemu dosa, iku kabeh kagungane Hyang Widdhi, kepriye olehmu matur, Kyai Guru saurnya, sira iku maido kitabing Rasul, Gatholoco alon ngucap, tan pisan maido mami. Sawuse sira tumingal, mring unine buku daluwang mangsi, landaten kanyatahanmu, rasane saking sastra, sarta maneh sira iku mau ngaku, ngaku, besuk besuk lamun lamun sira sira pejah, pejah, anggaw anggawa a sa sangu ngunin ning g brangti. PUPUH V Asmaradana
Rehn Rehnin ing g sira sira wis wis ngak ngakon oni, i, benj benjan ang g lamu lamun n sira sira peja pejah, h, rasa rasakn kna a badanm badanmu u kuwe, kuwe, kalawa kalawan n cahyam cahyamu u gesan gesang, g, obahobah-os osiki iking ng manah, anggawa lapal Suksmamu, munggah mring suwarga loka. Sang Sang ‘Ijar ‘Ijaril il ingkan ingkang g ngirid ngirid,, sowan sowan ngarsa ngarsane ne Hyang Hyang Suksma Suksma,, yen mangkono sira kuwe, ora ngamungna neng dunya, olehmu dadi bangsat, aneng achirat dadi pandung, anggawa dudu duweknya. Sira Sira anen aneng g duny dunya a iki, iki, kadu kadunu nung ngan an bara barang ng gela gelap, p, ora ora tuku tuku ora ora nyileh, nyileh, sira-angg sira-anggo o saben dina, ing mangka mangka aneng achirat, achirat, anggawa dudu duwekmu, dunya achirat dadi bangsat. Tanpa gawe jungkar-jungkir, nembah salat madep keblat, clumakclumik clumik kumeca kumecape, pe, angapa angapalak lake e alip alip lam, lam, tegese tegese iku lapal, lapal, angawruhana asalmu, urip prapteng kailangan. Sireku Sireku kaliru kaliru tampi, tampi, ngawru ngawruhi hi asale asale wayah, wayah, subuh subuh luhur luhur myang myang asare, mahrib lawan bakda ‘isya, sayekti tanpa guna, sipat urip duwe irung, pada weruh marang wayah. Yen Yen mang mangko kono no sira sira kuwi kuwi,, mung mung mang manger eran an mara marang ng waya wayah, h, tan tan manger mangeran an Ingka Ingkang ng Gawe, Gawe, lamun lamun bengi bengi sarta sarta awan, awan, pijer pijer ketungkul wayah, ora mikir mring awakmu, urip prapteng kailangan.
Rasane Rasane badan badanmu mu kuwi kuwi kagun kagungan gane e Rasul Rasulu’l u’llah lah,, cahyan cahyane e uripmu uripmu kuwe kuwe,, kag kagung unganir anira a Pange angera ran, n, obah bah-osi -osik king ing mana anah, Muchammad kang nggawa iku, duwekmu amung pangrasa. Mangka Mangka sira-g sira-gawa awa kuwi, kuwi, ora sira-u sira-ulih lihena ena,, balekn balekna a marang marang Kang Kang Duwe, yen sira maksih anggawa, titipan tri prakara, apa sira ora lampus, Kyai Guru duk miyarsa. Ketune Ketune binanting binanting siti, muring-m muring-muring uring ngucap sora, mring ngendi ngendi nggon nggonku ku ngulih ngulihke, ke, ingsun ingsun tan rumasa rumasa nyelan nyelang, g, titipa titipan n tri prakara, Gatholoco gya gumuyu, sira urip tanpa mata. Upam Upama a
pada padang ngin ing g rawi rawi,, as asal alir ira a sa saki king ng sury surya, a, sirn sirna a kala kalawa wan n srenge srengenge nge,, kalamu kalamun n padang padange e wulan, wulan, asale asale saking saking wulan, wulan, sirnane kalawan santun, bali maneh asalira.
Kasan Besari nauri, krana ngapa rasanira, lan cahyamu urip kuwe, myang obah-osiking manah, tan sira-ulihena, marang Kang Kagungan iku, Gatholoco asru nyentak. Ings Ingsu un
iki iki or ora a wani, ani, ngu nguliha lihak ke duru urung masa masa,, yen yen tan ana pamundute, ingsun wedi bok kinira, anampik sihireng Hyang manawa nemu sesiku, sireku kaliru tampa.
Kang Kang kasebu kasebutt kitabkitab-mam mami, i, saking saking Nabi Nabi Mucham Muchammad mad,, Kyai Kyai Guru Guru pangucape, salat witri iku iya, salat sakoberira, Gatholoco alon muwus, sireku kaliru tampa. Yen Yen
mang mangko kon no sira ira kuwi kuwi,, dudu udu umat mat Rasulu sulu’’llah llah,, dene dene sira ira ngesto ngestokak kake, e, sari’a sari’ate te nabi nabi lima, lima, endi endi panemb panembahi ahira, ra, mring mring nabi Muchammad iku, Kyai Guru saurira.
Semb Se mbah ahin ings gsun un sa sala latt witr witri, i, iya iya ing ing sa sama masa sa-m -mas asa, a, Gath Gathol oloc oco o pamuwuse, sira iku santri blasar, mangka Nabi Muchammad tetela Nabi Panutup, tunggule nabi sadaya. Parentahe ora sisip, wus kapacak aneng kitab, ingkang salah sira dewe, kinen sujud kaping lima, rina wengi mangkana, esukesuk wayah subuh, sujud tumrap maring Adam. Iku Iku dudu dudu Adam Adam Nabi Nabi,, adam adam suwu suwung ng suju sujuda dana na,, kang kang suwu suwung ng langgeng anane, marmanira sinujudan, dene luwih kuwasa, ngilangake peteng iku, kagenten padanging surya. Panase saya ngluwihi, saking kuwasaning Allah, surya iku darma bae, bae, sakehe sakehe manus manusa a dunya, dunya, samya samya susah susah sadaya sadaya,, krana krana saking panasipun, Nabi Muchammad parentah.
Marang umatira sami, supaya pada sujuda, marang Kang Murbeng ‘alame, tatkala patang raka’at, kabeh pada nuwuna, mring sudane panas iku, lan sudane dosanira. Lan pada pada nuwuna nuwuna maning maning,, linang linanggen gengna gna kaluhu kaluhuran ran,, kaya kaya luhure luhure srengenge, pramilane lama-lama, tumurun saya andap, daja asrep panasipun, wong akeh ngarani ‘asar. Nabi Muchammad ningali, parentah mring umatira, supayane sujud maneh, maneh, sarta sarta pada nenuwuna, nenuwuna, langgeng langgeng ananing Suksma, Suksma, lan pada nuwuna iku, linanggengna kaluhuran. Pangeran Pangeran kang Maha Luwih, Luwih, angganjar angganjar ing asorira, asorira, linanggeng linanggengna na kamuly kamulyane ane,, dadine dadine bisa bisa kalaky kalakyan, an, tumuru tumurun n saya saya andap andap,, mulane ngaranan surup, sira pada sumurupa. Kuwasanira Hyang Widdhi, bisa gawe peteng padang, gawe unggul lan lan as asor ore, e, kang kang pada padang ng tege tegese se gesa gesang ng,, kang kang pete peteng ng iku iku pejah, Nabi Muchammad andulu, parentah mring umatira. Den purih sujuda maning, marang Ingkang Murbeng ‘alam, dene luwih kuwasane, bisa gawe peteng padang, lan gawe pejah gesang, bilahi asor lan unggul, lama-lama kang baskara. Jagade datan kaeksi, petenge saya katara, amratani jagad kabeh, manus manusane ane ‘alam ‘alam dunya, dunya, rumasa rumasa kasus kasusaha ahan, n, krana krana saking saking petengipun, amarga suruping surya. Sagung Sagunge e umat umat nurut nuruti, i, nenuwu nenuwun n marang marang Panger Pangeran, an, kanti kanti nangis nangis panuwune, mulane ngaranan ‘isya, tegese anangisa, marang Ingkang Murbeng luhur, nenuwun supaya padang. Kage Kagent nten en pada padang ngin ing g sa sasi si,, sa sake kehe he manu manusa sa suka suka,, unin uninga ga wula wulan n cahyan cahyane, e, padan padang g sa sarta rta ora panas panas,, cac cacade ade mung mung pisaha pisahan, n, mulane ingaran santun, santun warna saben dina. Tegese sasi samya sih, Kyai Guru aris mojar, kitab apa patokane, Gatholoco angandika, Baru’lkalbi arannya, mangretine barul: laut, dene kalbi iku manah. Ati kang kaya jaladri, tanpa wates jero jembar, lan maneh akeh isin isine, e, Kasa Kasan n Bes esar arii tet tetanny annya a, sir sira or ora a se sem mbah bahyan yang, Gatholoco aris muwus, sembahyang langgeng tan pegat. Sujud-mami sujud eling, keblatku tengahing jagad, bareng napasku suj sujude, ude, napa napask sku u metu metu mbun mbun-m -mbu buna nan, n, sa sala latk tku u mring ring Pangeran, Pangeran, metu saking saking utekingsun utekingsung, g, sembahyan sembahyangku gku mring Hyang Suksma.
Ingkang Ingkang metu lesan-mam lesan-mami, i, sembahyan sembahyang g mring Rasulu’llah, Rasulu’llah, kang metu metu irungk irungku u kiye, kiye, ingkan ingkang g dzat dzat pratan pratandan danira ira,, iku taline taline gesang, kabeh saking napasingsun, sebutku Allahu Allah. Sira Sira pada pada ora ora ngre ngreti ti,, Rasu Rasulu lu’l ’lla lah h sa saba bati tira ra,, iku iku duru durung ng lina linair irke ke,, lintang wulan lawan surya, ‘alam dunya wus ana, yekti tuwa suryanipun, iku kang kitab Ambiya. Kang tinitahake dingin, dening Hyang cahya Muchammad, iku lawan sahabate, nanging wujud eroh samya, neng jroning lintang johar, mangka lintang johar iku, wadahe roh sadaya. Babo Ba boni nira ra sa saki king ng urip urip,, dadi dadi saki sakin ng Nur Nur Much Mucham amma mad, d, lint lintan ang g remb rembul ulan an sren srenge geng nge, e, or ora a liya liya as asal alir ira, a, pan pan sa saki king ng Nur Nur Much uchamma ammad, d, mang angka lint lintan ang g johar har iku iku, dad dadi puse puserre Muchammad. Yen Yen
sir sira maido aido mami, ami, dadi adi nampik mpikak aken en sira sira,, mrin mring g Kur Kuran sesebu sesebutan tane, e, Kasan Kasan Besari Besari miyars miyarsa, a, rumaos rumaos kaungk kaungkula ulan, n, mangkana denira muwus, wis Gatholoco minggata.
Gat Gatho holo loco co anau nauri, ri, sun ling lingg gih lan langgar ggare e Alla llah, kaben abener era an pang pangg gonane nane,, iki iki anen aneng g ten tengah gah jagad gad, ings ingsun un se sen neng eng kapena kapenak, k, linggi linggih h langga langgarr karo karo udut, udut, ngente ngenteni ni prenta prentahin hing g Allah. Kasan Besari Kalah Bantahe Sakala Kasan Besari, sidakep kendel kewala, puwara alon wuwuse, wus dadi prasetyaningwang, kalamun bantah kalah, kabeh iki darbekingsun, sira wajib mengkonana. Ingsun Ingsun rila rila lair lair batin, batin, langga langgarr wisma wisma barang barang-ba -baran rang, g, pasrah pasrah sah duwekmu kabeh, santri murid ing Cepekan, ingkang seneng ngawula, mara sira anggeguru, wulangen ‘ilmu utama. Para Pa ra Kyai Kyai mitr mitraa-ma mami mi,, ings ingsun un suma sumara rah h kewa kewala la,, apa apa kang kang dadi dadi karsane, manira saiki uga, neja lunga lelana, kabeh keriya, rahayu, Kasan Besari gya mangkat. Nalang Nalangsa sa rumas rumasa a isin, isin, sapara saparan n kalunt kalunta-l a-lunt unta, a, katiwa katiwang ng-ti -tiwa wang ng lampahe, lampahe, ingkang ingkang kantun kantun ing Cepekan, Cepekan, Gatholoc Gatholoco o sineba, sineba, para murid tigang atus, ander samya munggeng ngarsa. Gatholoco Pepeling Marang Para Sahabat
Gath Gathol oloc oco o suke sukeng ng gali galih, h, anga angand ndik ika a mrin mring g sa saha haba bat, t, sa sana nakksana sa naki king ngsu sun n kabe kabeh, h, yen yen sira sira arsa arsa raha raharj rja, a, poma poma-p -pom oma a elinga, aywa tiru lir gurumu, anggepe sawenang-wenang. Kang mangkono ora becik, ngina-ina mring sasama, umat iku pada bae, pinter bodo becik ala, beja lawan cilaka, wong kuli tani priyantun, lanang wadon ora beda. Wus pinesti mring Hyang Widdhi, tan kena ingowahana, papestene dewe-dewe, mulane becik narima, aywa katungkul sira, urip iku bakal lampus, aneng dunya ngelingana. Aja jubriya lan kibir, sumengah nggunggung sarira, open dahwen pana panast sten ene, e, kar karem dora dora pite piten nahan ahan,, jail jail silib ilib melik elikan an,, angapusi agal alus, anggluweh demen sikara. Aja pisan ladak edir, watak angkuh nguja hawa, aja wareg mangan sare, nglakonana sawatara, ingkang sabar tawakal, ingkang sumeh aja nepsu, ngajeni marang sasama. Aja sira gawe serik, aja sira gawe gela, aja gawe wedi kaget, iku aran najis haram, nyandang mangan ingkang sah, iku lakune wong ‘ilmu, tan kena kanti sembrana. Gatholoco Apitutur Soal Pasemoning ‘Ilmu PUPUH VI Kinanti
Kudu Kudu
ingk ingkan ang g nrim nrimen eng g pand pandum um,, suma sumara rah h kars karsan anin ing g Widd Widdhi hi,, manu manusa sa darm darma a kewa kewala la,, sa saik ikin ine e sunsun-ta tako koni ni,, apa apa mant mantep ep trusing driya, ngaku bapa marang mami.
Lamu La mun n sira sira wus wus tuwa tuwaju juh, h, gugu gugune nen n pitu pitutu turr iki, iki, nang nangin ing g sira sira aja aja samar, tan kena maido ‘ilmi, yen maido kena cendak, uripe kamulyanneki. Kabeh sira anakingsun, badenen pasemon iki, lamun bengi ana apa, yen awan ingkang ngebeki, apa ingkang ora nana, satuhune iya endi. Adoh tanpa wangen iku, cedak tan senggolan iki, yen adoh katon gumawang, yen cedak datan kaeksi, lamun isi ana apa, yen suwung luwih mratani.
Lembut tan kena jinumput, agal tan kena tinapsir, ingkang amba langku langkung ng rupak, rupak, kang kang ciyut ciyut wiyar wiyar nglang nglangku kungi ngi,, bumbun bumbung g wungwang isi apa, sapa neng ngarepmu kuwi. Yen lanang tan nduwe jalu, yen wadon tan duwe belik, iya kene iya kana, iya ngarep iya buri, iya kering iya kanan, iya ngandap iya nginggil. Baitan Baitane e ngemot ngemot laut, laut, kuda kuda ngrap ngrap panden pandengan gan nenggi nenggih, h, tapaki tapaking ng kuntul ngalayang, pambarep adine ragil, si welut ngeleng ing parang, kodok ngemuli lengneki. Wong Wong bisu bisu as asru ru ca cala latu tu,, jago jago klur kluruk uk jro jro ndog ndogne neki ki,, wong wong pica picak k amilang lintang, wong cebol anggayuh langit, wong lumpuh ngideri jagad, aneng ngendi susuh angin. Aneng ngendi wohing banyu, myang atine kangkung kuwi, golek geni nggawa diyan, wong ngangsu pikulan warih, kampuh putih tumpal petak, kampuh ireng tumpal langking. Tumbar isi tompo iku, randu alas angrambati, mring uwit sembukan ika, ika, sa saga gara ra kang kang tanp tanpa a tepi tepi,, ramb rambut ut iren ireng g dadi dadi peta petak, k, ingkang petak saking ngendi. Irenge mring ngendi iku, kalawan kang diyan mati, urube mring ngendi ika, golekana kang pinanggih, yen tan weruh siyasiya, durung sampurna kang ‘ilmi. Ingk Ingkan ang g sa sara rah h mung mungge geng ng laut laut,, gaga gagak k kunt kuntul ul sa saba ba sa sami mi,, duk duk mencok si kuntul ika, si gagak ana ing ngendi, gagak iku nulya teka, si kuntul miber mring ngendi. Prayog Prayoga a kudu kudu sumuru sumurup, p, kabeh kabeh sira sira anak-m anak-mami ami,, pralam pralamban bang g iku rasakna, kang katemu pada jati, sajatining rasa ika, rasa jroning jalanidi. Sasm Sa smit itan anen en ingk ingkan ang g wimb wimbuh uh,, kawr kawruh uhan ana a ucap ucap iki, iki, kala kalawa wan n pangrungunira, sarta paningalmu ugi, tan ana ucap dwi ika dadi solah-tingkaneki. Ora sak tan serik iku, tan tesbehmu dzatu’llahi, kang krasa yen datan mangan, den krasa yen minum nenggih, sembahyanga den karasa. Den krasa dzatu’llah kuwi. Gatholoco Medarake Soal-jawabing ‘Ilmu
Kang Kang wus sa saw wural ural Alla llahu, hu, iku iku aran ran sala alat daim daim,, ana ana man maneh ingara ingaranan nan,, marta martabat bate e kasdu kasdu kuwi, kuwi, lawan lawan ta’rul ta’rul ta’yin ta’yin ika, ika, mangretine kasdu kuwi. Pikarepe niyat iku, ciptane ingkang dumadi, dene ta’rul tegesira, pamekasing niyat nenggih, dumadine panggraita, mangreteni ingkang ta’yin. Iku nyata nyata yen satuhu satuhu,, wasesa wasesane ne niyat niyat kuwi, kuwi, dumadi dumadine ne ingkan ingkang g cipta, cetane iku sayekti, ingkang kasdu kuwi iman, ingkang ta’rul iku tohid. Kang ta’yin makrifat iku, kang iman yen ana kuwi, ing niyat ingkang gumletak, yekti iku ora serik, tansah ningali ing Allah kang tohid nenge myang osik. Glet Gleteke eke pani paning ngal al iku, iku, pamy pamyar arsa sa pang panguc ucap apne neki ki,, nyat nyata a ange angennangenira, ingkang nggletakaken Widdhi, myarsa ngucapken pestinya, Allah ta’ala ngimbuhi. Dadi aja sak srik iku, tingalira mring Hyang Widdhi, ana dene kang ma’r ma’rif ifat at,, iku iku neng nenge e lawa lawan n mosi mosik, k, anen anengg ggih ih pani paning ngal alir ira, a, pangrungu pangucapneki. Dadi lan ing dewekipun, tegese iku sayekti, bila: tesbeh lire ika, tan loro kahananneki, apan mung Allah kewala, ingkang mosik meneng kuwi. Pamiyarsa lan pandulu, nyatane kahanan iki, poma aja sak srik, sasmita sariraneki, kang den ucap ingkang ngucap, tan liya Kang Maha Suci. Kudu Kudu ingk ingkan ang g awas awas emut emut,, or ora a nana nana liya liya mani maning ng,, lamu lamun n sira sira tinakonan, apa pangajape Widdhi, mangkene wangsulanira, pangawruhingsun pangawruhingsun mring Widdhi. Kawimb Kawimbuha uhan n ‘ilmun ‘ilmunipu ipun, n, Panger Pangeran an kang kang Maha Maha Suci, Suci, ana maneh maneh soal so alir ira, a, apa apa ingk ingkan ang g den den aran arani, i, sa sake keca cap p sa sart rta a sa sati tind ndak ak meneng mung sagokan kuwi. Nulya saurana gupuh, ujar sakecap puniki, kang ngucap nenggih Hyang Suksma, kang mlaku satindak Widdhi, kang meneng sagokan ika, ingkang wus angel nggoleki. Hya Hyang
Suks Suksm ma ya diri dirin nipu ipun, sa sart rta a lamu lamun n den den tako takoni ni,, pira pira martab martabati ating ng tingal tingal,, sauran saurana a tri prakaw prakawis, is, tasnip tasnip ingkan ingkang g kaping pisan, insan-kamil kaping kalih.
Kadil-kapri kaping telu, tasnip: idep tegesneki, insan-kamil: kang sampurna. Iku kaya roh idlafi, utawa tasnip semunya, tingal luluh sampurnaning. Wahyu iku tegesipun, ingkang paningale sidik, iku tetep wahyunira, pramilane samya wajib, den weninga prabedanya, anggenira aningali. Mring nabi wali mukminu, nabi tetep tingalneki, dene para mundur ika, ika, ing ing ting tingal ale e wali wali mukm mukmin in,, pira pira mart martab abat atin ing g lamp lampah ah,, wangsulana dwi prakawis. Dingin kaya geni iku, kaping kalih kaya angin, semune kang kaya bram brama, a, pene penett pana panase se prib pribad adi, i, tege tegese se sira sira mrih mrih engg enggal al,, panrima kasuwen dening. Ingkang angin tegesipun, penet tan kena pinurih, tegese wus ora pisa pisan, n, susa susah h angu angula lati ti mali malih, h, pira pira mart martab abat atin ing g bada badan, n, saurana tri prakawis. Wondene ingkang rumuhun, kaya tanggal ping pat nenggih, ping dwi dwi kaya kaya tang tangga gall sa sang nga, a, tang tangga gall ping ping patb patbel elas as ping ping tri, tri, tegese tanggal kaping pat, tulis lair tulis batin. Kaya Kaya
tang anggal gal sanga anga iku, iku, lulu luluh h sirn irna teges egesn neki, eki, kah kahana ananir nira Pangeran, tanggal ping patbelas kuwi, dene sasejane sama, kaya Kang nDadekken nenggih.
Wus tumeka wangenipun, tekane kawula kuwi, ora naja yen dadiya, dadi dadi Gust Gustii kang kang sa saye yekt kti, i, nan nanging ging yekt yektii dadi dadi uga, uga, pira pira mastabat pamanggih. Saurana lima iku, kang dingin kleteking ati, ingkang kaping kalihira, kate katepe peki king ng lamp lampah ah neng nenggi gih, h, panj panjri riti ting ng tang tangis is ping ping tiga tiga,, ketuk nutu ping pat neggih. Cler Cleret et ngan nganti tih h ping ping lime limeku ku,, dene dene pajr pajrit itin ing g wong wong nang nangis is,, lawa lawan n kleteking kleteking wardaya, wardaya, myang tepeking tepeking wong lumaris, lumaris, tuhune tuhune iku pangucap, martanipun achir kadi. Kaja kapilaku iku, ing tekade kang wus tampi, calereting ngantih ika, ika, lir lir sipa sipatt jama jamalu lu’l ’lla lahi hi,, ketu ketuki king ng nutu nutu upam upama, a, weda wedale le pangucapneki. Nyata Nyata ora maman mamang g iku, iku, ora susah susah angula angulati, ti, Hyang Hyang Agung Agung Kang Kang Maha Mulya, kang ngucap iku Allahi, poma aja pindo karya, puniku ingkang sajati.
Martabate bumi iku, saurana tri prakawis, dzating roh idlafi ika, kaping pindo roh jasmani, kaping telu tanpa prenah, tanpa tuduh tanpa yekti. Kang Kang aran aran Much Mucham amma mad d iku, iku, kang kang haki hakiki ki kang kang maja majaji ji,, iku iku nuli nuli saurana, kang aran Muchammad nabi, dene kang hakiki iku, iya dzatu’llah idlafi. Nabi Nabi Much Mucham amma mad d puni puniku ku,, anen anengg ggih ih ingk ingkan ang g maja majaji ji,, dzat dzatu’ u’ll llah ah jasadi ika, kang hakiki kang majaji, loro-loroning atunggal, nyatane yen sira kuwi. Ingkang tanpa prenah iku, lawan tanpa tuduh kuwi, ing hakekate dzatu’llah, tan liya pesti sireki, krana sajatine sira, poma aja pindo kardi. Martab Martabat at nugrah nugrahan an iku, iku, lamun lamun sira sira den takoni takoni,, pira pira nugrah nugrahani aning ng sada sa dat, t, sa saur uran ana a tri tri prak prakaw awis is,, iku iku ingk ingkan ang g ping ping sa sapi pisa san, n, ngeningake imanneki. Ping
dwi ngeningken tyasipun, ana dene kang kaping tri, ngla nglamp mpah ahak ake e pang pangga gaot otan an,, nugr nugrah ahan anin ing g sa sala latt neng nenggi gih, h, saurana tri prakara, megat karsa ingkang dingin.
Tinggal Tinggal cipta cipta kalihipun kalihipun,, amadep amadep ingkang ingkang kaping kaping tri, nugrahaning nugrahaning takb takbir ir pir pira, saur aurana ana tri tri prak praka awis wis, ding dingin in kawru awruh h dwi dwi kawruhnya, jatining weruh kaping tri. Pituturku durung rampung, nanging iku bae disik, krana ingsun arsa lunga, lunga, ora lawas lawas ingsu ingsun n bali, bali, mrene mrene maneh maneh mulang mulang sira, dimene imbuh mangreti. Gatholoco Lunga Andarung Lakune PUPUH VII Gambuh
Anak murid sireku, kabeh pada keriya rahayu, lilanana saiki manira pamit, Gatholoco mangkat gupuh, lumampah ijen kemawon. Mide Mi derr-mi mide derr ngel ngelan antu tur, r, se seja jani nira ra angu angupa paya ya mung mungsu suh, h, sa sagu gung ng pondok guru santri den lurugi, binantah ing kawruhipun, yen kalah dipun pepoyok. Ana Ana ingk ingkan ang g gumu gumuyu yu,, kapo kapok k kawu kawus s sa sant ntri ri kang kang tan tan urus urus,, wus wus dilalah karsaning Kang Maha Luwih, Gatholoco tyas kalimput, mengku takabur ing batos.
Pang Pa ngra rasa sani nira ra iku, iku, sa sapa pa mena menang ng pado padon n karo karo aku, aku, padu padu kawr kawruh uh ingsun ingsun punjul punjul sa sasam sami, i, marman marmane e manggi manggih h sesiku sesiku,, kasiku kasiku dening Hyang Manon. Kang Kang sipat sipat samar samar iku, iku, Gathol Gatholoco oco tan rumasa rumasa luput luput,, yen andulu andulu,, ingkang bangsa lair batin, kaelokaning Hyang Agung, karya lakon langkung elok. Gatholoco andarung, lampahipun terus minggah gunung, Endragiri wastanira ingkang wukir, sadaya santri ing gunung binantah kawruhnya kawon. Jeja Jejang ngga gan n para para wiku wiku,, resi resi buyu buyutt wasi wasi lan lan mang manguy uyu, u, den den luru lurugi gi bantah bantah kawruh kawruh syara’ syara’ ‘ilmi, ‘ilmi, ingkan ingkang g kawon kawon den geguyu geguyu,, Gatholoco asru moyok. Sola So lah h
ting tingka kah h kuml kumlun ungk gkun ung, g, ngre ngreng ngke kell naka nakall reme remen n nyre nyreka kall digu digung ng,, wata watak k edir edir ‘ilm ‘ilmu u syar syara’ a’ den den pabe pabeni ni,, mila mila sa saya ya camahipun, ya ta genti winiraos.
Endang Retna Dewi Lupitwati Ing Depok Cemarajamus Ing Endragiri gunung, wonten endang gentur tapanipun, apeparab Retna Dewi Lupitwati, sadaya punggawanipun, samya estri maksih anom. Satunggal wastanipun, apeparab Dewi Mlenukgembuk, nama Dewi Dudulmendut, kang satunggil, merak-ati dasar ayu, cantrik kalih ugi wadon. Satunggal namanipun, akekasih Dewi Rara Bawuk, kang satunggal Dewi Bleweh kang wewangi, grapyak sumeh kaduk cucut, neng ngarsa gusti tan adoh. Sang Retna depokipun, yeku depok ing Cemarajamus, pratapane ing guwa Seluman werit, angker sinengker barukut, boten sembarangan wong. Bangkit uningen ngriku, yen tan antuk lilane Sang Ayu, dene lamun wus kepareng den ideni, kaiden ingkang amengku, sinome guwa katongton. Gatholoco Manjing Depok Cemarajamus PUPUH VIII Sinom
Ingkang samnya neng asrama, Retna Dewi Lupitwati, lagya sakeca ngandi ngandikan kan,, lawan lawan ceti ceti emban emban cantri cantrik, k, kaget kaget dupi dupi umeksi umeksi,, dumate dumateng ng wau kang kang rawuh, rawuh, sajuga sajuga janma janma priya, priya, lengga lenggah h sanding para estri, Mlenukgembuk sigra nabda atetannya. Lah sira iku wong apa, wani malbeng Endragiri, rupamu ala tur kiwa kiwa,, pina pinang ngka kani nira ra ing ing ngen ngendi di,, lan lan sa sapa pa kang kang wewa wewang ngi, i, angakuwa mumpung durung, cilaka siya-siya, apa tan kulak pawarti, lamun kene larangan katekan priya. Gatholoco Gatholoco tansah tansah nyawang, nyawang, boten boten pisan amangsul amangsuli, i, mendongon mendongong g kendel kewala, lir bisu mung clumak-clumik, malah angiwiiwi, iwi, ling lingak ak-l -lin ingu guk k kuku kukurr-ku kuku kur, r, dere dereng ng puru purun n ca cant nten enan an,, nuding nudingii mring mring cantri cantrik k estri, estri, dandudandu-dan dangu gu sumau sumaurr nguca ngucap p mangkono. Sun
iki janma utama, nyata yen lanang sajati, kekasih Barang Barangpan panglu glusan san,, lan aran aran Barang Barangkin kinisi isik, k, tetelu tetelu jeneng jeneng-mami, ananging ingkang misuwur, manca pat manca lina, tanapi manca nagari, Gatholoco puniku aran-manira.
Omahku ing tengah jagad, pinangkane saking wuri, nuruti sejaning karsa, karsa, pramil pramilane ane prapte prapteng ng ngriki ngriki,, prelu prelu arsa arsa pinang pinangggi ggih, h, marang sireku wong ayu, duh mirah pujaningwang, lamun condon condong g sun-ra sun-raben beni, i, Mlenuk Mlenukgem gembuk buk muring muring-m -muri uring ng asru asru sabda. Gumendung si asu ala, lancang pangucap kumaki, deksura tindak sembrana, adol bagus marang mami, ingsun tan pisan sudi, andeleng marang dapurmu, becik sira minggata, aja katon aneng ngriki, eman-eman panggonan den ambah sira. Wang Wangsu sula lane ne gema gemang ng lung lunga, a, mala malah h sira sira mira mirah h nuli nuli,, nuru nuruta tana na karsaningwang, duh wong ayu sun-rabeni, mangsuli manas ati, wuwuse saya dalurung, si anjing kena sibat, tan kena ginawe becik, mara age tutugna dak-kepruk bata. Gatholoco Nrerepi Wangsalan Gatholoco saurira, wideng galeng (yuyu) duh maskwari, wong ayu bok aja duka, duka, kuwuk kuwuk mangsa mangsa ko kolan lang-k g-kali aling ng (luwak (luwak), ), ron kang kinarya kikir (rempelas), welasana awakingsun, parikan jen jenan ang g sela ela (apu (apu), ), apura uranen nen sisi sisip p-ma -mami, mi, jalak lak pita pita (kapodang) sun-cadang dadiya garwa. Baita kandeg samudra (labuh), lara wirang sun-labuhi, terong alit dedompolan (ranti), bok iya nganti sawarsi, bibis kulineng
tasik tasik (undu (undur-u r-undu ndur), r), sayekt sayektii tan neja neja mundur mundur,, isih isih cuwa cuwa atiku pan durung lega. Lan maneh ngong ngrungu warta, gustimu Sang Lupitwati, misuwur lamun lamun waskit waskita, a, pinter pinter mring mring sabara sabarang ng ‘ilmi, ‘ilmi, tan ana kang kang ngungkuli, sarta wus jumeneng wiku, lamun kapata nyata, manira arsa nandingi, bantah kawruh sakarsane ‘ilmu apa. Ambatang Cangkrimane Dewi Mlenukgembuk Mlen Ml enuk ukge gemb mbuk uk sa saur urir ira, a, bade badene nen n ca cang ngkr krim iman an-m -mam ami, i, lan lan so soal ale e gustiningwang, Retna Dewi Lupitwati, soale emban cantrik, yen sira sira ngreti ngreti sadaru sadarum, m, najan najan rupamu rupamu ala, ala, gustik gustiku u Sa Sang ng Lupitwati, apa dene para ceti cantrikira. Mest Me stin ine e nuru nurutt kewa kewala la,, kabe kabeh h gele gelem m angl anglak akon oni, i, Gath Gathol oloc oco o alon alon mojar, apa temen tan nyidrani, upamane ngapusi, apa sira wani tanggung, yen sira ora dora, sun-jawabe ing samangkin, lah ucapna cangkrimane kaya apa. Mlenukgembuk alon mojar, ana wit agung siji, pang papat godonge rolas, kembange tanpa winilis, wohe amung kekalih, mung sawiji sawiji trubu trubusip sipun, un, mubeng mubeng wolu wolu pangir pangira, a, puniku puniku ingkan ingkang g sawiji, ana dene ingkang satunggal. Ings Ingsun un ning ningal alii maes maesa, a, kath kathah ahe e amun amung g keka kekali lih, h, nang nangin ing g telu telu sirahira, badenen cangkriman kuwi, Gatholoco miyarsi, rekareka reka tan sumur sumurup, up, malen malenggo ggong ng paling palinguka ukan, n, kecapkecap-kec kecap ap ketip-ketip, Mlenukgembuk gumujeng alatah-latah. Kowe maneh yen bisaa, ambatang cangkriman iki, dapurmu ala tur kiwa, kiwa, Gathol Gatholoco oco anauri anauri,, mengko mengko disik disik piniki pinikir, r, supaya supaya bisa bisa katemu katemu,, mara mara pada pada rungok rungokna, na, wong wong kabeh kabeh aneng aneng ngriki ngriki,, sun-badene bener luput saksenana. Ananging Ananging kalamun kalamun salah, salah, aja padha ngisin-isin, ngisin-isin, bismi’llah bismi’llah mbade cangkriman, cangkrimane wong mrak-ati, wit agung mung sawiji, iku jagad tegesipun, pang papat iku keblat, godong rolas iku sasi, trubus siji epang wolu iku warsa, Kemban Kembang g tanpa tanpa wilang wilang lintan lintang, g, minan minangka gka woh woh loro loro kuwi, kuwi, anane anane surya rembulan, lan maneh ingkang sawiji, sira niku ningali, kebo loro ndase telu, iku wus dadi lumrah, kebo ‘alam dunya iki, lanang wadon ketel wulu sirahira. Gatholoco alon ngucap, apa bener apa sisip, mangkono pambatangi pambatangingwa ngwang, ng, mring cangkrima cangkriman n iki. Mlenukgemb Mlenukgembuk uk
miyarsi wus kabatang soalipun, rumasa yen kasoran, sedot mundur sarwi nglirik, alon ngucap saiki narima kalah. Ambatang Cangkrimane Dewi Dudulmendut Dudulmendu Dudulmendutt sigra mapan, mesem-mes mesem-mesem em angesemi, angesemi, wus ayunayunan lenggah, Gatholoco nukya angling, soal apa sireki, sun sun-ba -baden dene can ca ngkri gkrima manm nmu, u, Dudu Dudulm lmen end dut angu ngucap, ap, mangke mangkene ne cangkr cangkrima imann-mam mami, i, mara mara age baden badenen en ingkan ingkang g pratela. Ing ngendi ngendi prenah prenahe e iman, iman, ing ngendi ngendi prenah prenahe e budi, budi, ing ngendi ngendi pren prenah ahe e kuwa kuwat, t, apa apa kang kang luwi luwih h pait pait,, lan lan ingk ingkan ang g luwi luwih h mani manis, s, luwi luwih h atos atos sa saki king ng watu watu,, apa apa kang kang luwi luwih h jemb jembar ar ngungkuli jembaring bumi, apa ingkang luwih duwur saking wiyat. Apa ingkan ingkang g luwih luwih panas, panas, ngungk ngungkuli uli panasi panasing ng geni, geni, luwih luwih adem adem saking toya, luwih peteng saking wengi, endi aran ningali, lan lan endi endi kang kang luwi luwih h duwu duwur, r, endi endi kang kang luwi luwih h anda andap, p, apa apa ingk ingkan ang g luwi luwih h geli gelis, s, akeh akeh endi endi wong wong gesa gesang ng karo karo wong wong pejah. Wong sugih lawan wong nista, wong jalu lawan wong estri, wong kapir lawan wong estri, wong kapir lawan wong Islam, mara badenen saiki, Gatholoco nauri, prenahe iman puniku aneng jantung nggonira, ing utek prenahe budi, otot balung prenah panggonane kuwat. Prenahe wirang ing mata, ing dunya kang luwih pait, batine wong malarat, dene ingkang luwih manis, batine wong kang sugih, lamun wong kang luwih lumuh, kang blilu tan weruh sastra, ingkan ingkang g aran aran aninga aningali, li, iku janma janma ingkan ingkang g wruh wruh ‘ilmun ‘ilmuning ing Allah. Ing ngendi kang luwih perak, ing dunya kang luwih gelis, ingkang luwih bungahira, iku marmaning Hyang Widdhi, kang amba luwi luwih h bumi bumi,, yekt yektii pand pandel elen eng g puni puniku ku,, land landep ep luwi luwih h kang kang braja, iku nalare wong lantip, ingkang adem luwih toya ati sabar. Luwih atos saking sela, atine wong dangkal pikir, atine wong kang brangasan, panase ngungkuli ngungkuli geni, wong jalu lan wong estri, yekti akeh wadonipu wadonipun, n, sanajan sanajan wujud wujud lanang, lanang, tan weruh tegese estri, kena uga sinebut sasat wanita. Wong Wong urip urip lan wong wong palast palastra, ra, temene temene akeh akeh kang kang mati, mati, sanaj sanajan an wujude gesang, kalamun wong tanpa budi iku prasasat mati,
wong wong sugi sugih h lan lan wong wong nist nistek eku, u, mest mestii akeh akeh kang kang nist nista, a, sanajan sugih mas picis, lamun bodo tanpa budi tanpa nalar. Kena sinebut wong nista, tan duwe pakarti benjing, kalamun ing rahmat rahmatu’ u’lla llah, h, wong wong Islam Islam lawan lawan wong wong kapir, kapir, Islam Islam kapir kapir mung lair, yen tan ana anggitipun, menawa datan wikan, pranatanira agami, tetep kapir yektine janma punika. Wong Wong iku nyata nyata pinter pinteran, an, tan kena kena den mejana mejanani, ni, Dudulm Dudulmend endut ut mund mundur ur sigr sigra, a, sa sarw rwii awac awacan ana a aris aris,, wus wus bene benerr ora ora sisi sisip, p, saikine ingsun teluk. Ambatang Cangkrimane Dewi Rara Bawuk Rara Rara Bawuk Bawuk gya mapan, mapan, mangka mangkana na denira denira angli angling, ng, ndikandika-bed bedek ek Gus Nganten cangkriman-kula. Kabeh ingkang sipat gesang, kang ana ing dunya iki, pangucape pirang pirang kecap, kecap, mangka mangka leklu iku klimis, klimis, Gatholoc Gatholoco o miyarsi, miyarsi, reka-r reka-reka eka tan sumuru sumurup, p, maleng malenggo gong ng paling palinguka ukan, n, gedeggedeggedeg angucemil, Rara Bawuk gumujeng alatah-latah. Sarwi Sarwi keplok keplok bokongira bokongira,, angencepi angencepi ngisin-n ngisin-ngisin gisin,, sira maneh yen bisaa, anjawab cangkriman-mami, dapurmu anjejinggis kaya antu lara ngelu, Gatholoco angucap, mbuh bener mbuh luput iki, sun-badenen diajeng cangkrimanira. Ucape kang sipat gesang, kang ana ing dunya iki, panamung salikur kecap, nora kurang nora luwih, dene sastra kang muni, pan iya amung salikur, kabeh ucaping jalma, kang ana ing dunya iki, leklu klimis iya iku tegesira. Telek neng alu lesungan, yen dicekel yekti amis, salawase durung ana, telek ingkang mambu wangi, Rara Bawuk miyarsi, yen kajawab soalipun, rumasa katiwasan, ora wurung dirabeni, sentot mundur sumingkir semu kisinan. Angucap ingsun wus kalah, saprentahmu sun-lakoni. Ambatang Cangkrimane Dewi Bleweh Gantya Dewi Bleweh mapan, lenggah neja bantah ‘ilmi. Sang Dewi Bleweh Bleweh angli angling, ng, badene badenen n cangkr cangkrima imani nings ngsun un,, isine isine ‘alam ‘alam dunya, kabeh ana pirang warni, lawan pira rasane lamun pinangan. Sun Sun andu andulu lu wuju wujudi dira ra,, adeg adege e wolu wolung ng prak prakaw awis is,, piku pikuku kuhe he raga raga tunggal, sipat papat keblat kalih, patbelas ingkang keri, kang
loro tutup-tinutup tutup-tinutup,, samya samya manjer manjer bandera, bandera, kekalih kekalih pating pating karingkih, lan badenen, mangretine dadi paran. Gatholoco duk miyarsa, reka-reka tan mangreti, mung deleg-deleg kewala, kewala, Dewi Bleweh Bleweh ngisin-i ngisin-isin, sin, lenggak-l lenggak-lenggo enggok k nudingi nudingi malerok sarwi gumuyu, sira masa bisaa, ambatang cangkriman-mami, cangkriman-mami, wong dapurmu saru kiwa ireng mangkak. Gath Gathol oloc oco o sa saur urir ira, a, meng mengko ko sunsun-pi piki kire re disi disik, k, bism bismi’ i’ll llah ah mbad mbade e cangkriman, cangkrimane genduk kuwi, isine dunya amung sanga kathahipun, ingkang kinarya ngetang, angkane mung sangang iji, ora nana ingkang luwih saking sanga. Sawuse jangkep sadasa, bali marang siji maning, iku tandane mung sanga, isine dunya iki, kabeh mung sanga kuwi, kahanane rupa iku, yektine nem prakara, wijange sawiji-wiji, ireng biru putih kuning ijo abang. Liya iku ora nana, rupa ingkang manca warni iku pada ngemu rasa, dene kabeh kang binukti, ing ‘alam dunya iki, rasane mung ana wolu, legi gurih kalawan, pait getir pedes asin, sepet kecut ganepe wolung prakara. Adu Adu
boko bokon ng teges egesir ira, a, gen genah lamu lamun n as asu u ganj ganjin ing, g, pada pada adu adu bokongira, ngadeg suku wolung iji, keblatira kekalih, madep ngalor lawan ngidul, sipate iku papat, matanira patang iji, lawangane bolongan ana patbelas.
Cang Cangke kem m irun irung g miwa miwah h karn karna, a, sili silite te kala kalawa wan n prej preji, i, gung gung-g -gun unge ge kabeh kabeh patbel patbelas, as, kang kang tutuptutup-tin tinutu utup p sa sami, mi, panjin panjine e dakar dakar prej preji, i, pati pating ng kren krengi gih h ende endemi mipu pun, n, dene dene umbu umbull pule puleta tan, n, bandera buntute kalih, ting jalentir lir bandera karo pisah. Apa Apa
bene benerr apa ora mangk angko ono pam pambata atangng-mam mami, mara ara age wangsu wangsulan lana, a, Dewi Dewi Bleweh Bleweh duk duk miyar miyarsi, si, kajawa kajawab b so soaln alneki eki,, sakalangkung getun ngungun, nggarjita jroning nala, pinasti kalawan takdir, awakingsun kinanti wong kaya sira. PUPUH IX Kinanti
Dewi Dewi Blew Bleweh eh nuly nulya a mund mundur ur,, sa sarw rwii awac awacan ana a mani manis, s, ings ingsun un wus wus rumasa kalah, sakarepmu sun-lakoni, manira manut kewala, ora sumeja nyelaki. Ambatang Cangkrimane Retna Dewi Lupitwati
Namun kantun kusuma yu, Retna Dewi Lupitwati mapan lenggah arsa bantah, Gatholoco Gatholoco nabda aris, sireku sireku keri priyangga priyangga,, embane kalawan cantrik. Kalah Kalah banta bantah h pada pada mundu mundur, r, sira sira Dewi Dewi Lupitw Lupitwati ati,, apa nutut nutut apa bangga, sabudimu sun-kembari, Retna Dewi angandika, apa saujarmu kuwi. Yen sira ngarani teluk, yektine teluk wak-mami, yen sira ngarani bangga bangga,, sabene sabenere re ingsun ingsun wani, wani, mung mung iki cangkr cangkrima imanin ninggwang, kathahe telung prakawis. Badene Badenen n ingkan ingkang g dumunu dumunung, ng, tegese tegese wong wong laki laki rabi, rabi, lan tegese tegese wadon lanang, tegese sajodho kuwi, Gatholoco saurira, ora susah nganggo mikir. Prakara cangkriman iku, tegese wong laki rabi, ingkang aran wadon lanang lanang,, ingsun ingsun uga wus mangr mangreti eti,, mung mung remeh remeh gampa gampang ng kewala, rungokna pambatang-mami. pambatang-mami. Teg Tegese
wong lanang iku, ala kang temenan kuwi iya iku ananingwang, rupane ala ngluwihi, wadon iku tegesira genah panggonane wadi.
Wadine wong wadon iku, wujude wujudmu kuwi, sabenere luwih ala, dunung sarta asalneki, acampur kalawan priya, tuduhna akang ala iki. Mula rabi aranipun, wong lanang amengku estri, rahab ngrahabi sadaya, kang ala lawan kang becik, mula lanang aranira, aja nglendot marang estri. Mung iku pambatangingsun, apa bener apa sisip, Lupitwati aturira, pukulu pukulun n pepund pepundenen-mam mami, i, sa saest estu u leres leres sadaya sadaya,, marman marmane e amba samangkin. Nrim Nrimah ah kawo kawon n sa samp mpun un telu teluk, k, suma sumang ngge geng ng kars karsa a ngla nglamp mpah ahi, i, muhu muhung ng as asra rah h jiwa jiwa raga raga,, tan tan pisa pisan n neja neja gumi guming ngsi sir, r, ing ing dunya prapteng delahan, tetep mantep lair batin. Gatholoco Mulang Para Garwa Gatholoco sukeng kalbu, gumujeng sarwi mangsuli, tuturira suntarima, lan maneh wiwit saiki, sireku kabeh kewala, tetep dadi garwa-mami.
Mulane
sira sadarum, kudu manut gurulaki, sabarang parentahingwang, abot enteng aywa nampik, lamun nampik siya-siya, tan wurung sida bilahi.
Wus Wus lumr lumrah ah wong wong lana lanang ng iku, iku, waji wajibe be meng mengko koni ni rabi rabi,, sa sana naja jan n rupa rupane ne ala, ala, nang nangin ing g pant pantes es den den ajen ajeni, i, sine sinemb mbah ah mrin mring g garwanira, krana aran gurulaki. Sola So lah h
ting tingka kah h muri murih h patu patut, t, sa sati titi ti anga angati ti-a -ati ti,, tan tan kena kena kant kantii semb se mbra rana na,, yen yen sira sira se semb mbra rana na ora ora beci becik, k, sa sana naja jan n lung lunga a sadela, kudu pamit marang mami.
Kajaba kang kadi iku, rungokna pitutur-mami, amurih salametira, aywa aywa kare karem m kary karya a se seri rik, k, den den sa saba barr aywa aywa bran branga gasa san, n, ngajenana mring sesami. Upam Upama a sira sira kate katemu mu,, mara marang ng pami pamitr tran anmu mu yayi yayi,, kala kalamu mun n sira sira mica micara ra,, kudu kudu ingk ingkan ang g sa sarw rwa a mani manis, s, dime dimene ne rena rena kang kang myarsa, aywa nganti den ewani. Yen sira sira micara micara sa saru, ru, utawa utawa demen demen ngrasa ngrasani, ni, mring mring alane alane liyan liyan janma, sayekti akeh kang sengit, datan seneng malah ewa, sinebut wong kurang budi. Upaman Upamane e ana tamu, tamu, deng deng enggal enggal sira sira nemoni nemoni,, kang kang sreseh sreseh nuli nuli bage bagekn kna, a, ling linggi giha hane ne ingk ingkan ang g resi resik, k, sire sireku ku kang kang lemb lembah ah manah, sokur bisa nyugatani. Sanaj Sanajan an tan bisa bisa nyuguh nyuguh,, nangin nanging g sumeh sumeh ulat ulat manis, manis, tembun tembunge ge grapyak grapyak sumanak, sumanak, rumaket sajak sajak gresepi, gresepi, supaya supaya tamune tamune suka, seneng ora gelis mulih. Yen sira semu marengut, kang mradayoh yekti wedi, kinira kalamun ladak, utawa kinira edir, den arani ora lumrah, datan kurmat mring sesami. Wata Watak k anda andap p as asor or iku, iku, weka wekasa sane ne nemu nemu beci becik, k, raha raharj rja a sugi sugih h tepungan, kineringan mring sesami, linulutan pawong mitra, akeh ingkang tresna asih. Kang garwa samya tumungkul, sadaya matur wot sari, duh pukulun kasing kasinggih gihan, an, wulang wulangipu ipun n gurula gurulaki, ki, slirin sliring g dawuhdawuh-pa paduk duka, a, sayekti kawula-pundi. Tetenger Sajatining Wadon Lan Sajatining Lanang
Gatholoco alon muwus, rehning sira wus ngantepi, dharma saking kars karsan anin ingw gwan ang, g, kepe kepeng ngin in arsa arsa udan udani, i, prat pratan anda dane ne kang kang sanyata, apa bener sira estri. Sameng Samengko ko mrih mrih genahi genahipun pun,, manira manira arsa arsa no nonto ntoni, ni, mring mring prenah prenah tete teteng ngeri erira ra,, wuju wujude de ingk ingkan ang g sa saja jati ti,, sire sireku ku pada pada luka lukara ra,, supaya ceta kaeksi. Para garwa alon matur, duh pukulun kadi pundi, dene paring dawuh lukar, kawula lumuh nglampahi krana saking boten limrah, nalar saru tan prayogi. Gatholoco asru bendu, tuturmu pada ngantepi, mantep lair batinira, mitu mituhu hu mrin mring g guru gurula laki ki,, kaya kaya para paran n ing ing sa sama mang ngky kya, a, tan tan miturut prentah-mami. Lamun rewel datan manut, sireku bakal bilahi, sidane nemu cilaka, katiban gitik panjalin, wong siji kaping limalas, lan maneh sun-sepatani. Ananging yen pada manut nurut marang karep-mami, sawuse lukar busana, nuli marang tilam sari, awakingsun pijetana, supaya kesele mari. Para Para garwa garwa samya manut, manut, tyas tyas ajrih ajrih den supatan supatani, i, sadaya sadaya lukar lukar busa busana na,, Gath Gathol oloc oco o duk duk umek umeksi si,, gumu gumuje jeng ng alat alatah ah-l -lat atah ah,, sarwi ngingkrang munggeng kursi. Mangkana denira muwus, saiki katon sajati, wus ceta nyata wanita, tengere wadon kaeksi, warna-warna datan pada, ana gede ana cilik. Rehnin Rehning g ceta ceta wus kadulu kadulu,, wujudn wujudnya ya sawiji sawiji-wi -wiji, ji, akarya akarya renani renaning ng driy driya, a, ing ing sa same meng ngko ko sunsun-li lila lani ni,, kabe kabeh h pada pada tutu tutupa pana na,, ngagema busana maning. Yen Yen sire sireku ku arsa arsa weru weruh, h, mara marang ng sa saja jati tini ning ng laki laki,, duwe duweki king ngsu sun n tin tingala galana na,, becike cike apa sa saik iki, i, utawa tawa men mengko gko kewa ewala, la, sakarepmu sun-turuti. Lamu La mun n sira sira ngaj ngajak ak ngad ngadu, u, duwe duwekm kmu u lan lan duwe duwek-m k-mam ami, i, mani manira ra manut sakarsa, gelem bae ingsun wani, sira ngajak kaping pira, manira saguh ngladeni. Retna Dewi alon matur, pukulun pepunden-mami, prakawis nalar punika, amba tan kapengin uning, dumateng wujuding priya, nuwun gunging pangaksami.
Kang awit pamanggih-ulun, kirang prelu angingali, kawula datang mentala, lan malih boten prayogi, pramilane boten susah, paduka paring udani. Gatholoco alon muwus, duh wong ayu merak ati, sumeh semune prasaj prasaja, a, susil susileng eng sol solah ah respat respati, i, wangsa wangsalan lan iki rungok rungokna, na, wulang mring sira wong manis. Wangsalan Wulang Wanodya PUPUH X Dandanggula
Jayeng Jayeng sastra sastra empani empaning ng lelung lelungid id (cari (carik) k),, sirik sirik ageng ageng jeneng jenenging ing wanuja wanuja,, luput luput barang barang reh wurine wurine,, wruh wruh ing wekasa wekasanip nipun un,, teja panjang kang ngemu warih (kluwung), sinjang ageming priy priya a (beb (bebed ed), ), kan kang keda kedah h sina sinawu wung ng,, pawe pawest stri ri kath kathah ah rubednya, taji sawung (jalu) ganda pangusaping lati (lenga krawang), kalupute kawangwang. Putran-denta (pratima) ron aglar ing siti (uwuh), pelem agung kang galak gandanya (kuweni), ewuh-aya pratikele, wanita tindak dudu dudu,, kuda kuda miji mijill ing ing Tama Tamans nsar arii (Kal (Kalis isah ahak ak), ), piri piring ng siti siti (cow (cowek ek)) upam upama, a, dady dadyan an dewe deweki kipu pun, n, angr angrus usak ak bada badan n priyanggan priyanggan sari tala (malam) dadaking dadaking ron (talutuh (talutuh)) sunsunwastani, nalutuh ‘alam dunya. Kisma rempu (lebu) atmaja Jumiril (Umarmaya), marma estri tan kalebu weca, Nata Prabu ing Tasmiten (Geniyara), kaca kang tanpa ancur (ram), gawe eram ingkang ningali, pantes yen piniyara, talatahing laut (muwara), ing tekad angayawara, jamang wastra (tepi) ojating wong awewarti (kaloka), netepi ing saloka. Gingsiring wulan purnama siddhi (grahana), bebayi sah kang saking tuntun tuntunan an (puput (puput), ), graita graitanen nen saunta sauntase, se, ingkan ingkang g tumibe tumibeng ng luput, tambang palwa (welah) ingsun-wastani, parikan jenu tawa tawa (tungk (tungkul) ul),, pan aja katung katungkul kul,, ing sol solah ah kang kang tanpa tanpa karya, menyan kuning (welirang) kang toya saking jasmani (kringet), engeta kawirangan. Ing Ngajer Ngajerak ak Papati Papatih h Nata Nata Jin (Sann (Sannasa asal), l), pulas pulas langki langking ng kang kang kinarya sastra (mangsi), keksi-eksi wekasane, tanpa asil ing laku, sembahyange janma minta sih (salat hajat), katr katrap apan anin ing g manu manusa sa (den (denda da), ), dend dendan anin ing g Hyan Hyang g Agun Agung, g, tanpa kajating panyipta, yasa ranu (bale kambang) Narendra Bojanagari (Suryawisesa), (Suryawisesa), kumambang ing wisesa.
Janma wirya (mukti) salendro jroning pring (suling), dipun elingeling wong ngagesang, aja manggung mukti bae, duh babo jam jaman ang g waku wakull (wen (wengk gku) u),, se seka karr pand pandan an mawu mawurr kasi kasili lirr (pudak), najan tedaking Nata, sajagad winengku, barat gung mrat mrataw awen eng g wrek wreksa sa (pra (praha hara ra), ), jaro jarott pisa pisang ng (ser (serat at)) ana ana mlarat ana sugih, wus kaprah ‘alam dunya. Putr Pu trii Mand Mandur ura a (Sum (Sumba badr dra) a) kang kang nyam nyaman ang g kudi kudi (kar (karah ah), ), naja najan n trahing janma sudra papa, lamun becik pamarahe, aji Nata Saly Sa lyek eku u (can (candr drab abir iraw awa) a),, pute puterr alit alit gina ginant ntan ang g ngin ngingg ggil il (prekutut), patut sira-anggowa, condongna ing kalbu, Wiku Raja ing Kusniya (Bawadiman), Sarkap putra (Sam (Samar ardi dika kara ran) n) den den gemi gemi simp simpen en wewa wewadi di,, ywa ywa ko kong ngsi si kasamaran. Tawon agung kang atala siti (tutur), wikan nugraha wulang achirat (swa (swarg rga) a),, yen yen sira sirang nggo go tutu tuturr kiye kiye,, nyuw nyuwar arga gakk kken en bapa bapa biyung, nyarambahi mring kaki nini, salawase raharja, mitra karuh lulut, yen kena godaning setan, sapu gamping (usar) garwa Hyang Guru Pramesti (Batari Durga), durgama karya sasar. Wideng galeng (yuyu) Kumbayana siwi (Aswatama), tegese estri ayu utama, pratanda serat pangrembe (penget), cipta tyas tan kawetu (graita), kang wus lepas graita lantip, nget-enget ing ing kawi kawign gnya yan, n, pang pangum umba bari ring ng puyu puyuh h (jaj (jajah ah), ), anja anjaja jah h saruning badan, jala panjang (krakad) suluke wayang kalitik (sendon), yen kaledon ing tekad. Kentang rambat (katela) gancaring wong ngringgit (lakon), tetelada estri kang utama, kang prayoga lelakone, singa lit mung mungge gen ng kas asu ur (kucin ucing g), keny kenya a putr putrii Kar Kartane tanega gari ri (Susil (Susilawa awati) ti),, yen tan susile susileng ng priya, priya, pan kuciw kuciweng eng semu, semu, dekunging sabda tanaga (taklim), gugur parlu (batal) nora batal ing wewadi, wong taklim sapadanya. Gatholoco Pamit Lunga Marang Cepekan Retn Retna a Dewi Dewi matu maturr awot awot sa sari ri,, sa saki king ng dawu dawuh h piwu piwula lang ng-p -pad aduk uka, a, muhun muhung g nuwun nuwun pange pangestu stune, ne, mugi-m mugi-mugi ugi jinuru jinurung ng,, badan badan-kula bangkit nglampahi, Gatholoco ngandika, duh sira wong ayu, ayune ayu temenan, aywa kaget ingsun lilanana pamit, saiki ingsun lunga. Krana Krana prelu prelu kangen kangen arsa arsa tilik, tilik, anak anak murid murid ing pondok pondok Cepekan, Cepekan, besu besuk k bali bali mren mrene e mane maneh. h. sira sira keri keri raha rahayu yu,, Gath Gathol oloc oco o mangkat pribadi, ing marga tan winarna, kacarita sampun,
dumugi dumugi pondok pondok Cepeka Cepekan, n, para para murid murid dupi dupi miyat miyat ingkan ingkang g prapti, sukeng tyas kanti kurmat. Gatholoco Jumeneng Gurunadi Gath Gathol oloc oco o prap prapta tani nipu pun, n, ing ing Cepe Cepeka kan n pond pondok ok sa sant ntri ri,, lang langku kung ng suka sukani ning ng ward warday aya, a, anin aninga gali li para para muri murid, d, sa samy mya a sa sang nget et kurmatira, dumateng Sang Gurunadi. Nulya minggah ing langgar gupuh, sesalaman genti-genti, riwusnya samy sa mya a sa sala lama man, n, para para muri murid d nila nilakr kram ami, i, wilu wiluje jeng ng rawu rawuhhpaduka, Gatholoco anauri. Iya saking pandongamu, ingsun ginanjar basuki, sasuwene ingsuntilar, tilar, sira sira kabeh kabeh anak anak murid, murid, apa pada pada kawara kawarasan san,, santri santri murid awot sari. Pangestu Pangestu brekah-pu brekah-pukulun kulun,, palimarma palimarmaning ning Hyang Widdhi, Widdhi, sadaya sadaya kawi kawilu luje jeng ngan an,, maks maksih ih lang langge geng ng kado kados s lami lami,, Gath Gathol oloc oco o angandika, kapriye wulangku nguni. Apa sira isih emut, sokur lamun ora lali, aturnya maksih kemutan, kawu kawula la sa sang nget et kape kapeng ngin in,, nuwu nuwun n mugi mugi kasa kasamb mbun unga gan, n, lajengipun kados pundi. Gath Gathol oloc oco o alon alon muwu muwus, s, panj panjal aluk ukmu mu sun sun-tur -turut uti, i, sire sireku ku sume sumela lan ng, uga baka bakall sun-s un-sa ambun mbungi gi,, lah lah mar mara rungokna, manira tutur saiki.
aywa aywa pada pada
Medarake Banjure Soal-jawabing ‘Ilmu Nugrahaning budi iku, saurana tri prakawis, cipta ning kang kaping pisan, panggraita kaping kalih, sang panyipta kaping tiga, kanugrahaning roh kuwi. Saurana iku telu, ana dene ingkang dingin, urip tan kalawan nyawa, ingkan ingkang g kaping kaping kalih kalih kuwi, kuwi, ora angenangen-ang angen en liyan, liyan, Allah Allah kewala kaping tri. Tan ana woworanipun, ingkang wahdati’lmujudi, nugrahan sakarat pira pira,, sa saur uran ana a tri tri prak prakaw awis is,, kang kang ding dingin in adep adepan anir ira, a, idep idep ingkang kaping kalih. Madep Madep ingkan ingkang g kaping kaping telu, telu, lamun lamun sira sira den takoni takoni,, nugrah nugrahani aning ng iman pira, saurana tri prakawis, sokur ingkang kaping pisan, tawakal ingkang ping kalih.
Sabar Sabar ingkan ingkang g kaping kaping telu, telu, pira pira nugrah nugrahani aning ng tohid, tohid, sauran saurana a dwi prakara, krana tetep ingkang dingin, wedi kaping kalihira, nugrahan ma’rifat jati. Sira sumaura gupuh, iku namun saprakawis, ana ing kahananira, anenggih karsa: rasaning, rasa wisesa prayoga, martabate kramat kuwi. Mangretine ana telu, karem af’al para mukmin, para wali karem sifat, akarem dzat para nabi, lire karem ing dzatu’llah, ya sok ana asihaning. Ingk Ingka ang kare karem m sifa sifatt iku iku, uga uga ana ana guml gumle eteki tekin ng, lir lire kare karem m af’alu’llah, mila ana obah osik, yen sebit paningalira, ening kabuka sayekti. Ing Ing sifa sifatt jama jamall puni puniku ku,, jama jamall kama kamall kaha kaharr neng nenggi gih, h, duma dumadi dine ne imanir imanira, a, sakbul sakbul gumlet gumleteki eking ng ati, ati, dadine dadine oleh oleh sampur sampurna, na, sampurnaning gesang nenggih. Mart Ma rtab abat ate e nyaw nyawa a iku, iku, lamu lamun n sira sira den den tako takoni ni,, kath kathah ahe e namu namung ng satunggal, iya iku roh idlafi, mung sawiji marganira, tegese urip puniki. Ora Ora nana ana urip urip telu telu,, ingk ingkan ang g mest mestii mung mung sa saw wiji, iji, lam lamun sira ira tina tinako kona nan, n, endi endi Alla Allah h ing ing sa saik iki, i, iku iku nuli nuli sa saur uran ana, a, sa sapa pa ingkang ngucap kuwi. Aja ta sireku umyung, yen sira dudu Hyang Widdhi, yektine ingkang den den ucap ucap,, kang kang nguc ngucap ap tan tan liya liyan n Widd Widdhi hi,, nang nangin ing g kudu kudu kawruhanana, ing panarima sayekti. Ana ingkang nrima iku, kaja toya lawan siti, lawan ingkang kaya udan, apa dene kaya wesi, kalawan kaya samudra ingkang kaya lemah warih. Den rumesep tegesipun, ora pegat kang rohani, tegese kang kaja udan udan,, data datan n pega pegatt ting tingal alne neki ki,, ana ana mane maneh h kaja kaja tosa tosan, n, sakarsanira mrentahi. Ginaweya arit wedung, petel wadung kudi urik, ora owah sifatira, isih isih bae bae wuju wujudn dnek eki, i, ingk ingkan ang g upam upama a sa samu mudr dra, a, pitu pitudu duh h ingkang prayogi. Puniku mestine antuk, ing ujar sakecap tuwin, ing laku satindak lawan, ameneng sagokan nenggih, lamun wis kaja samudra, ora owah tingalneki.
Sira andulu dinulu, ora nana tingal kalih, ora nana ucap tiga, dadi sampur sampurna na salati salating ng,, weruh weruh parani paraning ng sembah sembahyan yang, g, weruh weruh paraning ngabekti. Nyata bener ora kusut, lan weruh paraning osik, weruh paraning nengira, weruh paraning miyarsi, weruh paraning pangucap, weruh paran ngadeg linggih. Lan weruh weruh parani paraning ng turu, turu, weruh weruh parani paranira ra tangi, tangi, weruh weruh parani paraning ng mema memang ngan an,, weru weruh h para paran n nginu ginum m wari warih, h, weru weruh h para paran n ambebuwang, weruh paran sene nenggih. Weruh parang seneng nepsu, weruh paraning prihatin, weruh paran ngidul ngidul ngetan ngetan,, mangal mangalor or mangul mangulon on kuwi, kuwi, weruh weruh parani paraning ng mangandap, weruh paraning manginggil. Weruh paran tengah iku, weruh paranira pinggir, weruh paraning palastra, weruh paranira urip, weruh kabeh kang gumelar, kang gumreget kang kumelip. Tan samar weruh sadarum, anane samita iki, sira kabeh pomapoma poma,, anak anakin ings gsun un para para muri murid, d, sire sireku ku aywa aywa se semb mbra rana na,, weruha rasaning tulis. Dene sira yen wis weruh, kekerana ingkang werit, aywa umyung pagerana, aywa sembarangan kuwi, nganggo duga kira-kira, aywa dumeh bisa angling. Lan La n mane maneh h aywa aywa kawe kawetu tu,, mrin mring g wong wong ahli ahli syar syara’ a’ neng nenggi gih, h, yen yen maido temah kopar, karana rerasan iki, ora amicara syara’, amung sajatining ‘ilmi. Ingkang renteng ingkang racut, tan ana kaetang malih, caritane soal ika, pada anggiten ing batin, dadi wijange sadaya, sira ingkang ahli budi. ***** Ingkang Ingkang kepengin ngersakake ngersakaken n Serat Serat Gatholoc Gatholoco, o, sumangga sumangga dipun copy co py lan lan mugi mugi-m -mug ugii sa sage geta ta manf manfaa aatt kage kagem m bebr bebray ayan an sedaya. Nuwun. ——————————————————————————————— —— Kiriman saking Mas Sariman Lawantiran, Lereng Pegunungan Kendheng Lor, Blora, 19 Pebruari 2010.
Alang alang kumitir Tulisan ini dikirim pada pada Februari 22, 2010 3:05 pm dan di isikan dibawah SERA SERAT T GAT GATHOLO HOLOCO CO.. Anda dapat meneruskan melihat respon dari tulisan ini melalui RSS 2.0 feed. r Anda dapat merespon merespon,, or trackback or trackback dari website anda.