Pojam Produktivnosti,Ekonomicnosti i Rentabilnosti

Pojam produktivnosti,ekonomičnosti produktivnosti,ekonomičnosti i rentabilnosti

Pojam produktivnosti,ekonomičnosti i rentabilnosti

Sadržaj 1.Uvod............................................................................................................................................. 3 2.Ekonomski principi poslovanja................................................................................................. 4

2.1.Produktivnost poslovanja – princip produktivnosti............................................................... 4 2.1.1.Faktori produktivnosti.....................................................................................................5

2.1.2.Vrijednost izraţavanja produktivnosti............................................... ............................. 6 2.1.3.Sprovođenje principa produktivnosti.............................................................................. 6 2.2.Ekonomičnost poslovanja............................................... ....................................................... 7 2.2.1.Faktori ekonomičnosti.................................................................................................... 7 2.2.2.Vrijednost izraţavanja ekonomičnosti............................................................................ 8 2.2.3.Sprovođenje principa ekonomičnosti..............................................................................9 2.3.Rentabilnost poslovanja................................. ...................................................................... 10 2.3.1.Faktori rentabilnosti................................ ...................................................................... 10

2.3.2.Vrijednost izraţavanja rentabilnosti............................................................................. 11 2.3.3.Sprovođenje principa rentabilnosti............................................................................... 11 3.Zaključak ................................................................................................................................... 12 Literatura......................................................................................................................................13

2


1.Uvod

Proizvod, ukupan prihod i dobit su izrazi rezultata reprodukcije. Za ostvarivanje rezultata, neophodna su ulaganja sredstava i radne snage. Odnos rezultata i ulaganja je promjenljiv, jer na njega djeluje više faktora koji su promjenljivi. Povećanjem odnosa između rezultata i ulaganja, povećava se i kvalitet ekonomije. Povećanjem kvaliteta ekonomije, potrebe se mogu potpunije podmirivati, jer se rezultati povećavaju po jedinici. Kvalitet ekonomije se formira pod uticajem velikog broja faktora, koji djeluju u fazi proizvodnje i fazi razmjene. Mjerenje kvaliteta ekonomije se izraţava parcijalno, preko tri izraza: produktivnosti, ekonomičnosti i rentabilnosti. Produktivnost je princip ekonomije koji zahtijeva ostvarivanje što većeg obima proizvodnje, a sa što manje utrošenog ţivog i ljudskog rada. Rentabilnost je odlučujuće m jerilo efikasnosti korišćenja sredstava, mjerilo uspjeha privređivačke aktivnosti i poslovanja predzeća. Ekonomičnost u opštem smislu označava štedljivost, odnosno briţljivost u

trošenju sredstava. Pokazatelji produktivnosti, ekonomičnosti i rentabilnosti mogu se iskazati u fizičkim ili naturalnim jedinicama, te u finansijskim ili novčanim jedinicama. U trţišnim i novčanim ekonomijama, od presudne su vaţnosti finansijski pokazatelji,upravo zbog toga ćemo u radu opširnije objasniti pojmove ekonomskih principa poslovanja-produktivnosti, ekonomičnosti i rentabilnosti.

3


2.Ekonomski principi poslovanja

Ekonomski principi poslovanja su određene norme ili pravila koja se prim jenjuju u poslovanju i radu preduzeća i drugih ekonomskih subjekata, u svrhu racionalnog ostvarivanja njegovih ekonomskih ciljeva. Ekonomski uspješno poslovanje se ostvaruje onda kada se tim poslovanjem ostvaruju unapred postavljeni ekonomski ciljevi preduzeća. Stepen uspješnosti ostvarivanja ciljeva preduzeća izražava efikasnost njegovog poslovanja. U osnovi ekonomske efikasnosti preduzeća je njegova teţnja da svojom d jelatnošću ostvari maksimalan rezultat uz minimalna ulaganja potrebnih faktora materije, energije i vremena. Ekonomski ciljevi i zadaci su dio ukupnih ciljeva i zadataka preduzeća. Zbog nemogućnosti sintetičkog, zbirnog izraza efikasnosti poslovanja teorija i praksa

ekonomije preduzeća afirmišu određene ekonomske principe poslovanja preduzeća. Najznačajniji principi su: produktivnost, ekonomičnost i rentabilnost. Ova tri principa su parcijalni ekonomski principi poslovanja preduzeća koji sluţe za izraţavanje efikasnosti poslovanja preduzeća. U osnovi ekonomske efik asnosti preduzeća je njegova teţnja da svojom djelatnošću ostvari maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja potrebnih faktora.Parcijalni ekonomski principi poslovanja su odr eđene norme ili pravila k oja se primjenjuju u radu i poslovanju, kako preduzeća, tako i drugih ekonomskih subjekata, a u cilju racionalnog ostvarivanja njihovih ekonomskih ciljeva. Ekonomski efikasnim poslovanjem smatra se ono poslovanje kojim se ostvaruju ranije postavljeni ekonomski ciljevi preduzeća. Stepen uspješnosti ostvarivanja ciljeva preduzeća izraţava efikasnost njegovog poslovanja.

2.1.Produktivnost poslovanja – princip produktivnosti

Produktivnost definišemo kao kvantitativni izraz između obima proizvodnje, usluga ili prometa i količine utrošene radne snage, što bismo mogli prikazati opštom formulom:

4

Pojam produktivnosti,ekonomičnosti i rentabilnosti 1

(P-produktivnost rada; Q-obim proizvodnje; L-broj zaposlenih ; q-ostvarena proizvodnja po jedinici rada)

Osim toga, produktivnost moţemo predstaviti i inverzno, tj. izračunavajući koliko je utrošeno rada za proizvodnju jednog proizvoda:

(t-utrošeno vrijeme po jedinici proizvoda)

Ova definicija produktivnosti je izvedena iz osnovnog ekonomskog principa: ostvariti 2 maksimalni rezultat sa minimalnim ulaganjima, koji je moguće postići na dva načina:

povećanjem ukupne mase proizvoda ili povećanjem radnog učinka.

2.1.1.Faktori produktivnosti

U faktore produktivnosti spadaju sve one činjenice koje na bilo koji način mogu da utiču na radni učinak, tj. na odnos između ostvarenog rezultata proizvodnje i utroška radne snage u proizvodnji. Društveni faktori produktivnosti se mogu samo indirektno mijenjati, a u njih spadaju

kulturni nivo, trţište, stepen razvijenosti saobraćajne mreţe, stanovništvo, i mnogi drugi društveni elementi. 3 Faktori produktivnosti su sve one činjenice koje utiču na radni učinak i kao takve ih moţemo grupisati u: objektivne i subjektivne faktore. Objektivni faktori produktivnosti 1

2

3

mogu biti tehnički i društveni.

L - broj radnika*broj dana u datom periodu*8 sati rada

Grupa autora, Ekonomija od A do Z , str. 96

www.ekonomist.co.yu

5


Tehničke faktore produktivnosti čine

sva materijalna i tehnička sredstva koja sluţe proizvodnji, kao i naučna i tehnička dostignuća koja se ne primjenjuju, ali za to postoji ekonomska mogućnost. Društveni faktori prod uktivnosti se mogu samo indirektno mijenjati, a u njih spadaju kulturni

nivo, trţište, stepen razvijenosti saobraćajne mreţe, stanovništvo, i mnogi drugi društveni elementi.

4

Organizacioni, tj. subjektivni faktori produktivnosti obuhvataju sve elemente vezane uz

čovjekovu ličnost u proizvodnji i organizaciji proizvodnje.

2.1.2.Vrijednost izražavanja produktivnosti

Postoji niz različitih metoda kojima se izraava produktivnost. Svaka od tih metoda ima svojih prednosti i nedostataka. S obzirom na to da produktivnost zavisi, na jednoj strani, od proizvedene količine, a na drugoj strani, od utroška radne snage pri toj proizvodnji, razlike u metodama svode se uglavnom na razlike u načinu izraţavanja proizvoda i obrascima produktivnosti. Pošto je za utrošak radne snage prihvaćeno m jerilo vrijeme trajanja rada, što je slično s brojem radnika koji su radili na proizvodnji određenog.

Kao najčešće metode mjerenja produktivnosti upotrebljavaju se metode u kojima se proizvod izraţava: 1. 2. 3. 4.

fizičkim jedinicama mjere, trţišnom cijenom proizvoda, cijenom koštanja i društveno potrebnim radom.

2.1.3.Sprovođenje principa produktivnosti

4

www.ekonomist.co.yu

6


Sprovođenje principa produktivnosti podrazumjeva preduzimanje mjera kojima se stvara objektivna produktivnost, tj. produktivnost što bliţ a objektivnoj. Najčešće m jere su usmjerene na otklanjanje odstupanja od: 1. standardne kvalifikovanosti radnika, 2. standardnog intenziteta rada, 3. standardne organizacije rada.

S obzirom na to što je produktivnost uslovljena dejstvom organizacionih, tehničkih I društvenih faktora, m jere koje se preduzimaju u cilju povećanja produktivnosti svode se na : 1. organizacione mjere, 2. mjere tehničkih racionalizacija i rekonstrukcija i 3. mjere društvenog karaktera.

2.2.Ekonomičnost poslovanja

Ekonomičnost predstavlja ekonomski princip poslovanja koji obezb jeđuje maksimalan proizvodni učinak uz minimalno trošenje komponenata proizvodnje. Izraţava stepen efikasnosti trošenja u preduzeću kroz zahtjev da se sa utrošenim sredstvima ostvari što veći proizvodni učinak . Suština ekonomičnosti je u štednji i ekonomisanju elemenata proizvodnje

preduzeća. Ekonomičnost je kompleksniji pokazatelj od produktivnosti rada, jer obuhvata racionalnije korišćenje ne samo ţivog rada već i sredstava za rad i predmeta rada. Princip ekonomičnosti je parcijalni ekonomski princip, jer po svom ekonomskom značenju doprinosi ostvarenju osnovnog ekonomskog principa – ostvarenje maksimalnih rezultata reprodukcije u minimalnim ulaganjima.

2.2.1.Faktori ekonomičnosti

Na sve elemente ekonomičnosti d jeluju brojni faktori, ponekad sa različitim i suprotnim dejstvom. To su faktori koji djeluju na rezultat (proizvodnju), sredstva za rad, predmete rada i radnu snagu. Faktori koji djeluju na produktivnost su istovremeno i faktori ekonomičnosti. Oni

su i brojniji, jer je ekonomičnost širi princip od produktivnosti. Sa stanovišta uslovljenosti i dinamike ekonomičnosti, osnovni uticajni faktori su:

7

Pojam produktivnosti,ekonomičnosti i rentabilnosti 







Prirodni (u mnogim preduzećima prirodni uslovi d jeluju na veličinu utroška i troškova); Društveni (ovi faktori dejstvuju prema mjeri ekonomske politike, politike cijena, carina i slično);

Tehničko-tehnološki (oni se nalaze u samom preduzeću, predstavljaju uslove proizvodnje i djeluju u procesima proizvodnje); Organizacioni (cjelokupna organizacija preduzeća u datom vremenu i uslovima – uslovljava funkcionisanje preduzeća i d jeluje na ekonomičnost preko svih faktora preduzeća: materijala, sredstava za rad i radne snage).

2.2.2.Vrijednost izražavanja ekonomičnosti

Vrijednosno iskazivanje ekonomičnosti svodi se na odnos vr ijednosti ostvarene proizvodnje i troškova elemenata proizvodnje. Vr ijednosni izraz proizvodnje i utroška omogućuju kvantitativno izraţavanje ekonomičnosti kako globalno, tako i u parcijalnim veličinama. Kod vr ijednosnog utvrđivanja ekonomičnosti bitno je odabrati realan izraz vrijednosti proizvodnje, odnosno takav kvantitativni ekonomski izraz koji će obuhvatiti ukupnu 5 ostvarenu vrijednost i ukupna trošenja učinjena za tu vrijednost. U iskazivanju vrijednosti proizvodnje kod mjerenja ekonomičnosti koriste se: trţišna cijena, prosječna trţišna cijena, standardna cijena, ukupan prihod i dr.

E

C tr 

T (C tr – tržišna cijena (suma),T – masa ukupnih troškova)

Pošto trţišne cijene za istu proizvodnju bivaju više ili niţe, odnosno predstavljaju različite veličine – to deformiše realnu sliku ekonomičnosti. Stoga se koriste pros ječne trţišne cijene za određeni vremenski period (planski period):

5

Ţivković M. ,Ekonomika poslovanja, Beograd 2006,str 242

8


E

C pr 

T

(C pr – projsečna cijena (suma), T – masa ukupnih troškova)

U praksi najčešće korišćenje izraza vrednosti su standardne cijene:

E



C st T

(C st – standardna cijena (suma), T – masa ukupnih troškova ) Suma vrijednosti u modelu ekonomičnosti se moţe iskazati i preko ukupnog prihoda iz

poslovanja preduzeća. Na taj način prikazana ekonomičnost je:

E

U p 

T

(U p – ukupan prihod preduzeća, T – masa ukupnih troškova )

Iznos ukupnog prihoda ovde sačinjava zbir prihoda preduzeća od prodatih proizvoda (umnoţak, količina i cijena), prihoda od finansiranja i vrijednosnih prihoda preduzeća.

2.2.3.Sprovođenje principa ekonomičnosti

Sprovođenje pr incipa ekonomičnosti podrazumijeva preduzimanje mjera u vezi sa utrošcima elemenata proizvodnje, da bi se odstupanja između realnih i potrebnih utrošaka svela na minimum ili eliminisala. U zavisnosti od toga na koji se element proizvodnje odnose ,i mjere za sprovođenje principa ekonomičnosti su različite, pa se tako razlikuju, mjere koje se preduzimaju u oblasti trošenja materijala, zatim u oblasti korištenja sredstava za rad i mjere u oblasti radne snage. Na bazi sistema informacija i evidencija u cilju sprovođenja sistema ekonomičnosti elemenata reprodukcije, neophodno je utvrditi, po organizacionim jedinicama, planirane I stvarne utroške, raznim mjerama uticati na nivo cijena I zarada, voditi adekvatnu politiku amortizovanja sredstava za rad I korištenja njihovog kapaciteta, da postoji optimalni asotiman proizvoda te razne mjere poslovne politike I mjere organizacione prirode.

9


2.3.Rentabilnost poslovanja

Rentabilnost predstavlja jedan od najznačajnijih izraza kvaliteta ekonomije poslovanja preduzeća. Rentabilnost označava ekonomski princip poslovanja preduzeća či jom se primjenom-sa manjom masom angaţovanja sredstava postiţe veća dobit. Rentabilnost iskazuje efikasnost angaţovanih sredstava, kao I isplativost poslovanja preduzeća, tj. odredjenog posla. Dobit je motiv onog, koji raspolaţe slobodnim sredstvima-kapitalom, da svoja sredstva I energiju, pamet I radnu snagu uloţi u privrednu aktivnost I da na osnovu uloţene energije, uz pomoć sredstava ostvari dobitak, koji će mu obezbjediti ţeljeni nivo ţivota, a preduzeću opstanak I kontinuitet poslovanja , ali I razvoj, kroz podizanje kvaliteta ekonomije i nivoa poslovanja na jedan viši nivo. Rentabilnost predstavlja globalni pokazatelj poslovnog uspjeha preduzeća i u sebi implementira rezultate i produktivnosti i ekonomičnosti .On je konačan izraz finansijskog rezultata koji oslikava ukupan uspjeh preduzeća i njegovog poslovanja.

2.3.1.Faktori rentabilnosti

Svi faktori koji djeluju na produktivnost i ekonomičnost su i faktori rentabilnosti. Oni utiču na vr ijednost ostvarene proizvodnje , čiji je izraz dobit, kao jedan od mjerila rentabilnosti. Na visinu dobiti utiču: ostvareni obim proizvodnje, asortiman proizvoda, cijena i utrošci sredstava za proizvodnju i radne snage, stepen iskorištenosti kapaciteta, kao i niz organizacionih mjera kojima se povećava kvalitet rada i poslovanja preduzeća. Trţišni faktori d jeluju preko prodajnih cijena proizvoda ili usluga, ali i ulaznih elemenata, odnosno cijena sredstava za rad i predmeta rada. Prodajne cijene utiču na visinu dobiti, a time i na nivo rentabilnosti poslovanja. Prodajne cijene su rezultat mnogobrojnih eksternih faktora, na koje preduzeće ne moţe uticati. Preko proizvoda, njegovog dizajna, svojstva i slično, moţe se indirektno uticati na cijene, čiji porast pozitivno utiče na dobit i rentabilnost. Obim proizvodnje takodje djeluje direktno na rentabilnost, veći obim proizvodnje, pri ostalim nepromjenjenim uslovima povećava rentabilnost i obrnuto. Visina troškova sredstava, materijala i radne snage utiče na rentabilnost preko

10


angaţovanih sredstava. Za rentabilnost je vaţan i koeficijent obrta, kao broj koji pokazuje koliko se puta sredstva obrnu u ciklusu reprodukcije. Ako je ovaj koeficijent veći, onda je potrebna manja suma angaţovanih sredstava za ciklus rada u preduzeću i obrnuto.

2.3.2.Vrijednost izražavanja rentabil nosti

Posmatrano sa stanovišta preduzetnika, vlasnka kapitala koji je angaţovan u ciklusu reprodukcije datog preduzeća, rentabilnost se izraţava profitnom stopom.

R

pf 

s

( pf – iznos profita) Profit je izvedeni oblik rezultata reprodukcije u okviru dohotka:

pf D Dl 



( D - dohodak , kao čisti rezultat proizvodnje, Dl - dohodak radne snage)

Vlasnik kapitala, koji moţe biti akcionar ili inokosni preduzetnik, odnosno suvlasnik datog preduzeća, zainterisovan je isključivo za što veći profit po jedinici uloţenog kapitala. Otuda je profitna stopa za njega pravi pokazatelj rentabilnosti.

2.3.3.Sprovođenje principa rentabilnosti

Sprovođenje principa rentabilnosti u konkretnoj ekonomiji podrazumijeva preduzimanje mjera koje utiču na visinu dohodka, odnosno profita i angaţovanih sredstava, kako bi se eliminisalo odstupanje stvarnih od potrebnih angaţovanih sredstava. S tim u vezi, potrebno je diferencirati te mjere na one koje se preduzimaju u tekućem periodu I na one u dinamici reprodukcije.

Već smo naveli koji su to faktori koji utiču na visinu dohotka i profita. Svakako, među navedenim visina cijene proizvoda je vrlo bitna za visinu dohotka i profita. Poznato je da se

11


prodajna cijena proizvoda formirana na trţištu na osnovu djelovanja ekonomskih zakona, prije svega, odnosa ponude i traţnje proizvoda. Isto tako, visina troškova sredstava za proizvodnju i radne snage utiče na visinu dohotka i profita, a time i na rentabilnost. Ovdje je vaţno pratiti visinu utrošaka I eventualna odstupanja ostvarenih utrošaka od prosječnih, pronaći uzrok povećanja, te preduzimati odgovarajuće mjere za njihovo svođenje na prosječan nivo. Što se tiče angaţovanih sredstava i njihove visine zna se da ne zavise od duţine vremena angaţovanja i sume angaţovanih vrijednosti po pojedinim fazama ciklusa reprodukcije. Svakako,

ukoliko je vrijeme angaţovanja sredstava kraće utoliko je visina angaţovanih sredstava manja. U skladu s tim ovde je bitan i koeficijent obrta kao broj koji pokazuje koliko se puta sredstva obrnu u ciklusu reprodukcije. Ako je ovaj koeficijent veći, onda je potrebna manja suma angaţovanih sredstava i obrnuto. Pored toga, vaţn aje duţina vremena angaţovanja sredstava i to je često područje gdje se preduzimaju razne organizacione mjere u cilju skraćenja vremena angaţovanja sredstava. .

3.Zaključak

Pokazatelji produktivnosti, ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja od ključne su vaţnosti za ocjenu uspješnosti poslovanja poduzetnika. Produktivnost i ekonomičnost mogu se mjeriti i količinski, odnosno fizički, a rentabilnost samo finans ijski, odnosno vrijednosno. Iako i količinsko, odnosno fizičko mjerenje uspješnosti poslovanja upućuje na određene zaključke o uzrocima ne/uspješnosti poslovanja, objektivna ocjena moguća je samo finansijskim, odnosno vrijednosnim mjerenjem. Naime, jedino na takav način moţe se utvrditi u kojoj je mjeri preduzeće ne samo finansijski, nego i trţišno priznato, konkurentno i aktuelno. Međutim, za objektivnu ocjenu uspješnosti poslovanja preduzeća potrebno je finansijski, odnosno vrijednosno iskazane pokazatelje produktivnosti, ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja u poređivati u vr emenskim serijama, sa sličnim preduzećima na drugim prostorima, zemljama i sl. i konačno s planskim veličinama ili s tandardima koji vrijede za djelatnosti u kojima preduzeće posluje. Ako su pokazatelji loši,to znači da je preduzeće "bolesno" a katkad I "klinički" mrtvo. Isto tako ,ti pokazatelji katkad mogu biti i vrlo dobri, moţ da i ne zbog uspješnog trţišnog poslovanja ili dobrog upravljanja, nego sticajem povoljnih spoljašnjih okolnosti, najčešće makroekonomskih ili političkih, na koje unutrašnji faktori ne mogu uticati, što opet ne znači da takvo preduzeće nije zapravo "bolesno". No neosporan je veliki značaj ovih principa za sve segmente privređivanja i moţemo reći da produktivnost,ekonomičnost i rentabilnost čine neizostavni dio ekonomije poslovanja.

12


Literatura

1.

Berberović, Š., Stavrić, B., Baroš, Ţ.: Mikroekonomija, Panevropski Univerzitet Apeiron, Banja Luka 2006.

2. Grupa autora, Ekonomija od A do Z , 3.

BOŠ i Dosije, Beograd 2002.

Ţivković, M., Ekonomika poslovanja, Megatrend, Beograd 2006.

4. www.bs.wikipedia.org 5. www.ekonomist.co.yu

13

Pojam Produktivnosti,Ekonomicnosti i Rentabilnosti

Recommend Documents