PEDAGOGIJA – nauka o vaspitanju..........................................................................................5 Pedagogija...............................................................................................................................5 NAUKA..............................................................................................................................5 VASPITANJE......................................................................................................................5 Vaspitanje............................................................................................................................5 ZADACI PEDAGOGIJE........................................................................................................5 OSNOVNI POJMOVI PEDAGOGIJE...................................................................................5 VASPITANJE......................................................................................................................6 NASTAVA...........................................................................................................................6 SISTEM PEDAGOŠKIH SAZNANJA..................................................................................6 a) pedagoški naučni zakoni (opšta pedagogija)..................................................................6 b) pedagoški principi i načela (didaktika)...........................................................................6 c) pravila pedagoškog rada (metodika)...............................................................................7 SISTEM PEDAGOŠKIH NAUČNIH DISCIPLINA.............................................................7 Opšta pedagogija.................................................................................................................7 Metodologija pedagoških istraživanja................................................................................7 Didaktika.............................................................................................................................8 Školska pedagogija.............................................................................................................8 Andragogija.........................................................................................................................8 Metodika nastave................................................................................................................8 VASPITANJE - SPECIFIČAN PROCES I DJELATNOST.......................................................8 ZNAČAJ VASPITANJA.........................................................................................................8 OSNOVNE KARAKTERISTIKE VASPITANJA..................................................................8 FAKTORI VASPITANJA.......................................................................................................9 1. Nasljeđe....................................................................................................................9 2. Društvena sredina.....................................................................................................9 3. Vaspitanje..................................................................................................................9 4. Aktivnost vaspitnika.................................................................................................9 TEORIJE VASPITANJA........................................................................................................9 1. Nativistička...............................................................................................................9 2. Empiristička..............................................................................................................9 3. Teorija konvergencije...............................................................................................9 4. Multifaktorska..........................................................................................................9 CILJ I ZADACI VASPITANJA..................................................................................................9 Determinante cilja vaspitanja..................................................................................................9 Kriterijumi klasifikacije ciljeva............................................................................................10 Društveno-institucionalni kriterijum:................................................................................10 Funkcionalna primjenjivost ciljeva:..................................................................................10 Razvojni kriterijum...........................................................................................................10 Sloboda vaspitnika u izboru ciljeva vaspitanja.................................................................10 Komponente (područja) vaspitanja...................................................................................10 Psihostruktura procesa učenja...........................................................................................10 Nivo opštosti cilja vaspitanja............................................................................................10 Shvatanje o ciljevima vaspitanja trojice autora....................................................................10 Nedeljko Trnavac..............................................................................................................10 Mile Ilić.............................................................................................................................11 Drago Branković...............................................................................................................11 Karakterizacije ciljeva vaspitanja:....................................................................................11 Najpoznatiju taksonomiju uradio je Blum........................................................................11 FILOZOFSKO-PEDAGOŠKI PRAVCI I KONCEPCIJE VASPITANJA...............................11
- Filozofsko-pedagoški pravci...................................................................................................11 - Idealizam.........................................................................................................................11 - Realizam.........................................................................................................................11 - Neotomizam....................................................................................................................12 - Egzistencijalizam............................................................................................................12 - Esencijalizam..................................................................................................................12 - Pragmatizam...................................................................................................................12 - Marksizam......................................................................................................................12 - OSNOVNE KONCEPCIJE VASPITANJA............................................................................13 Klasifikacija koncepcija........................................................................................................13 Kriterijumi klasifikacije koncepcija......................................................................................13 - DIJETE ili LIČNOST,....................................................................................................13 - DRUŠTVO, 6 vrsta koncepcija vaspitanja:....................................................................14 - GENETIKA, koncepcije:................................................................................................14 - NEKE VRIJEDNOSTI VAN SAMOG ČOVJEKA.......................................................14 - BOG................................................................................................................................14 - SAM POJEDINAC.........................................................................................................14 Marksistička koncepcija vaspitanja......................................................................................14 KOMPONENTE VASPITANJA...............................................................................................15 METODOLOGIJA PEDAGOŠKIH ISTRAŽIVANJA,...........................................................15 POJAM; PREDMET I ZADACI METODOLOGIJE...........................................................15 - OSNOVNI IZVORI I SASTAVNI DIJELOVI METODOLOGIJE...................................15 - VRSTE PEDAGOŠKIH ISTRAŽIVANJA........................................................................15 Fundamentalna, razvojna i operativna istraživanja...........................................................15 Transferzalna i longitudinalna istraživanja.......................................................................16 Komparativna istraživanja................................................................................................16 Istorijska istraživanja........................................................................................................16 Akciona istraživanja..........................................................................................................16 - FAZE PROCESA ISTRAŽIVANJA...................................................................................16 - NAUČNO_ISTRAŽIVAČKE METODE...........................................................................16 1. METODE TEORIJSKE ANALIZE........................................................................16 2. ISTORIJSKA NAUČNO-VASPITNA METODA..................................................16 3. EMPIRIJSKA METODA.......................................................................................17 - POSTUPCI (TEHNIKE) U PEDAGOŠKIM ISTRAŽIVANJIMA...................................17 - Sitematsko posmatranje..............................................................................................17 - Anketiranje.................................................................................................................17 - Testiranje....................................................................................................................17 - Procjenjivanje ili skaliranje........................................................................................17 - ISTRAŽIVAČKI INSTRUMENTI.....................................................................................18 - PROTOKOL...............................................................................................................18 - ANKETNI LIST.........................................................................................................18 - TEST ZNANJA..........................................................................................................18 - SKALE PRIMJENE...................................................................................................19 DIDAKTIKA............................................................................................................................19 - PREDMET DIDAKTIKE...................................................................................................19 - ZADACI DIDAKTIKE......................................................................................................19 - fundamentalna istraživanja.........................................................................................19 - razvojna istraživanja...................................................................................................19 - primijenjena didaktička istraživanja...........................................................................19 - OSNOVNI POJMOVI DIDAKTIKE.................................................................................20
- Obrazovanje...............................................................................................................20 - Nastava.......................................................................................................................20 - Učenik........................................................................................................................20 - Nastavni sadržaji........................................................................................................20 - Nastavnik....................................................................................................................20 - Materijalno-tehnička osnova nastave.........................................................................20 - ETAPA NASTAVNOG RADA (ili procesa).......................................................................20 1.Planiranje nastavnog rada..............................................................................................20 2.Pripremanje nastave.......................................................................................................21 3.Uvođenje učenika u nastavni rad...................................................................................21 4.Obrada novog gradiva....................................................................................................21 5.Ponavljanje i vježbanje..................................................................................................22 Ponavljanje........................................................................................................................22 Vježbanje..........................................................................................................................22 6.Provjeravanje i ocjenjivanje...........................................................................................22 Provjeravanje....................................................................................................................22 Ocjenjivanje......................................................................................................................24 Ocjenjivanje......................................................................................................................24 Kompetencije za XXI vek.........................................................................................................25 Kognitivne Kompetencije.....................................................................................................25 Emocionalne Kompetencije..................................................................................................25 Socijalne Kompetencije........................................................................................................25 Radno-akcione Kompetencije...............................................................................................25 Moralna Dimenzija Kompetencija za XXI vek........................................................................26 Moralni Razvoj Kognitivnih Kompetencija..........................................................................26 Moralni Razvoj (dimenzija) Emocionalnih Kompetencija...................................................27 Moralna Dimenzija Socijalnih Kompetencija.......................................................................27 Moralna Dimenzija Radno-Akcionih kompetencija.............................................................28 Estetska Dimenzija Kompetencija za XXI vek.........................................................................28 Estetska Dimenzija Kognitivnih Kompetencija....................................................................28 Estetska Dimenzija Emocionalnih Kompetencija.................................................................29 Estetska Dimenzija Socijalnih Kompetencija.......................................................................29 Estetska Dimenzija Radno-Akcionih Kompetencija............................................................29 Didaktika i Druge Nauke..........................................................................................................30 Odnos Didaktike i Metodike..................................................................................................30 Nastava, Pojam, Zadaci.............................................................................................................30 Nastava..................................................................................................................................30 Smisao (opšti cilj) Nastave...................................................................................................30 Zadaci Nastave......................................................................................................................30 Obrazovni zadatak nastave...............................................................................................31 Primena.................................................................................................................................31 Zadatak..................................................................................................................................31 Nastavni Sistemi.......................................................................................................................32 Heuristička Nastava..............................................................................................................32 Programirana Nastava...........................................................................................................32 Egzemplarna Nastava............................................................................................................32 Problemska Nastava..............................................................................................................33 Interaktivna Problemska Nastava.....................................................................................34 Individualizovana Nastava....................................................................................................34 Kompjuterizovana Nastava...................................................................................................34
Timska Nastava.....................................................................................................................35 Postoje dve varijante timske nastave: koordinirana i asocijativna........................................35 RESPONSIBILNA NASTAVA.............................................................................................35 MENTORSKA NASTAVA...................................................................................................36 TRENDOVI PEDAGOGIJE i VASPITNE PRAKSE U 21. VIJEKU......................................36 PEDAGOGIJA i DRUGE NAUKE..........................................................................................37 PEDAGOGIJA-FILOZOFIJA..............................................................................................37 PEDAGOGIJA-PSIHOLOGIJA...........................................................................................37 PEDAGOGIJA-SOCIOLOGIJA..........................................................................................37 PEDAGOGIJA-KIBERNETIKA.........................................................................................37 PEDAGOGIJA-ANTROPOLOGIJA...................................................................................37 MOC i GRANICE VASPITANJA........................................................................................37 VRSTA NASTAVE...............................................................................................................37 A) Prema institucijama nastava se dijeli se na:..........................................................37 B) Prema sadrzaju nastava se dijeli na:.........................................................................37 C) Prema funkciji nastav ase dijeli na:...........................................................................38 D) U zavisnosti od komunikacije ucenik-nastavnik:.......................................................38 E) Prema prostorno-radnim uslovima...............................................................................38 F) Polazeci od osnovne didakticko-metodicke koncepcije:..................38 NASTAVNI PLAN i PROGRAM.............................................................................................38 a) NASTAVNI PLAN...........................................................................................................38 SUKCESIVAN RASPORED............................................................................................39 SIMULTANI RASPORED...............................................................................................39 KOMBINOVANI RASPORED........................................................................................39 b) NASTAVNI PROGRAM..................................................................................................39 FAKTORI NASTAVE...............................................................................................................40 KLASICAN i AUTOKRATSKI NASTAVNIK................................................................41 KREATIVAN i DEMOKRATICAN NASTAVNIK..........................................................41 2) SADRZAJ NASTAVE..................................................................................................41 NASTAVNI CAS – POJAM i TIPOVI.....................................................................................42 NASTAVNI CAS..................................................................................................................42 NASTAVNA JEDINICA.......................................................................................................42 TIPOVI (VRSTE) NASTAVNIH CASOVA.............................................................................42 ORGANIZACIJA i STRUKTURA CASA...............................................................................42 TIHOMIR PRODANOVIC..............................................................................................43 MLADEN VILOTIJEVIC................................................................................................43
PEDAGOGIJA – nauka o vaspitanju Pedagogija - Pedagogija je riječ grčkog porijekla (pais, paidos – dječak, ago, agein – voditi). - Pedagogija je društvena nauka o vaspitanju. - Osnivačem pedagogije kao samostalne nauke smatra se Johan Fridrih Herbart, koji je razlikovao pedagogiju koja se bavi teorijskim osmišljavanjem procesa vaspitanja i pedagogije koja se bavi načinima kako se to postiže. - Pedagogija se kao samostalna nauka razvila početkom 19. vijeka, za to je zaslužan Herbart, a zadatke i sredstva uzima iz filozofije. - Pored značenja pedagogija u takvoj definiciji postoje još 2 termina: nauka i vaspitanje.
NAUKA je sistematizovan i argumentovan skup saznanja o objektivnoj stvarnosti u određenom istorijskom periodu do kojih se došlo primjenom objektivnih metoda istraživanja.
VASPITANJE je proces formiranja čovjeka kao ljudskog bića sa svim fizičkim, intelektualnim, moralnim, estetskim i radnim kvalitetima.
Vaspitanje - PREDMET PROUČAVANJA PEDAGOGIJE je vaspitanje. - U najširem značenju tog termina (vaspitanje, obrazovanje i nastava). - Postoje i preciznija određenja. Pedagogija je nauka koja proučava zakonitosti vaspitnoobrazovnog procesa. - Pedagoški zakon čini nerazdvojno jedinstvo suštinske relacije (veze i odnosa) i jezičkog (simboličkog) izraza nekog zakonskog odnosa u vaspitno-obrazovnom procesu.
ZADACI PEDAGOGIJE najčešće se grupišu u 5 osnovnih: 1. Ona proučava i istražuje vaspitne pojave, otkriva pedagoške zakonitosti, formuliše zakone, te takve klasifikuje u poseban pedagoški sistem. 2. Na osnovu otkrivenih zakonitosti i formulisanih zakona potpomaže razvijanje, unapređivanje i usavršavanje vaspitno-obrazovne prakse. 3. Naučno prati i kritički vrednuje rezultate u pedagoškoj teoriji i vaspitno-obrazovnoj praksi. 4. Razvija i usavršava specifičnu metodologiju naučnih istraživanja (metode, tehnike, postupci, instrumenti itd.) 5. Koristi rezultate naučnih saznanja do kojih su došle druge nauke i naučne discipline, te da ih povezuje u uređen sistem.
OSNOVNI POJMOVI PEDAGOGIJE - Terminološki sistem pedagogije čine njeni osnovni pojmovi, iz njih izvedeni pojmovi, te pojmovi preuzeti iz drugih nauka. - Tri osnovna pojma pedagogije su: VASPITANJE, OBRAZOVANJE i NASTAVA.
VASPITANJE se koristi u 2 značenja: užem i širem. - U širem značenju obuhvata sveukupnost pedagoškog djelovanja na sve sfere čovjekovog bića. (Taj je proces usmjeren na izgrađivanje cjelovite ličnosti, njenih pozitivnih svojstava, kao i razvijanje i oplemenjivanje intelekta, emocija, volje i karaktera.) - Vaspitanje u širem značenju obuhvata 5 komponenti vaspitanja: fizičko, intelektualno, moralno, estetsko i radno vaspitanje. - Vaspitanje u širem značenju obuhvata 3 procesa: 1. proces usvajanja znanja, umjenja i navika, 2. proces formiranja fizičkih i intelektualnih snaga i sposobnosti, 3. proces izgrađivanja i oblikovanja ličnosti i karaktera, pogled na svijet, emocionalnog i voljnog života. - Pojam obrazovanja se definiše kao proces usvajanja znanja, vještina i navika. - ZNANJE je sistem činjenica i generalizacija o objektivnoj stvarnosti koje je čovjek usvojio i trajno zadržao. - VJEŠTINA je čestim ponavljanjem radnje stečena psihomotorična sposobnost. - NAVIKA je automatizovana psihomotorna struktura. - Između znanja, vještina i navika postoji tijesna funkcionalna povezanost.
NASTAVA se definiše kao kontinuiran vaspitno-obrazovni rad polaznika i voditelja zasnovan na društveno verifikovanim ciljevima i zadacima, didaktički prilagođenim sadržajima, sredstvima, organizacionim oblicima i prostorno-radnim oblicima. - Pojmovi izvedeni iz ova 3 su: 1. vaspitnik, vaspitač, samovaspitanje... 2. obrazovanost, obrazovna dobra, obrazovni sadržaji, samoobrazovanje... 3. nastavnik, nastavni sadržaji, nastavni principi, nastavna norma...
SISTEM PEDAGOŠKIH SAZNANJA - Zakoni koje je pedagogija otkrila logički su sređene u sistem pedagoških saznanja kojeg čine:
a) pedagoški naučni zakoni (opšta pedagogija) izražavaju najopštije i najbitnije veze i odnose među pedagoškim pojavama. Najpoznatiji pedagoški zakoni su: - zakon o društvenoj uslovljenosti vaspitanja, - zakon o klasno-političkoj uslovljenosti vaspitanja, - zakon o intencionalnosti vaspitanja, - zakon skladnog djelovanja različitih faktora vaspitanja, - zakon aktivnog usvajanja obrazovno-vaspitnih vrijednosti.
b) pedagoški principi i načela (didaktika) izražavaju niži nivo opštosti pedagoških zakonitosti. Oni se odnose na određena područja vaspitanja. Takvi su: didaktički principi, princip vaspitnog rada, princip internatskog vaspitanja, principi vaspitanja u slobodnom vremenu. Najpoznatiji didaktički principi su: - princip naučene i idejne zasnovanosti nastave,
-
princip usklađivanja nastave prema psiho-fizičkim mogućnostima učenika, princip aktivnosti u nastavi, princip očiglednosti, princip povezanosti teorije i prakse, princip individualizacije nastavnog rada, princip trajnosti usvajanja znanja, vještina i navika, sistematičnost.
c) pravila pedagoškog rada (metodika) su najniži oblik ispoljavanja pedagoških zakonitosti. Ona ukazuju na zakonitosti u određenim i konkretnim postupcima u vaspitno-obrazovnom procesu. Najpoznatija pedagoška načela (pravila) su: - od bližeg ka daljem, - od jednostavnijeg ka složenijem, - od lakšeg ka težem, - od poznatog ka nepoznatom, - od konkretnog ka apstraktnom i dr.
SISTEM PEDAGOŠKIH NAUČNIH DISCIPLINA - Pod ovim pojmom treba podrazumijevati uže naučno-teorijsko područje ili jednu od komponenti vaspitanja. S obzirom na brojnost postoji više kriterija klasifikacije pedagoških naučnih disciplina: - Psihofizičke sposobnosti ili uzrast vaspitnika: pedagoška pedagogija, školska (osnovnoškolska i srednjoškolska), visokoškolska i andragogija, - Mjesto vaspitnog rada: porodična pedagogija, didaktika, internatska, pedagogija slobodnog vremena, - Vrijeme vaspitanja: istorija pedagogije (opšta i nacionalna), savremena pedagoška futurologija, - specifični uslovi vaspitanja: specijalna pedagogija, industrijska, vojna, religijska, - Nivo opštosti discipline: opšte pedagoške discipline (opšta pedagogija, metodologija pedagoških istraživanja, istorija pedagogije, pedagoška futurologija). - Posebne pedagoške discipline (pedagoška pedagogija, školska, andragogija, didaktika, porodična, internatska, pedagogija slobodnog vremena). - Pojedinačne pedagoške discipline (metodika nastave pojedinih predmeta, metodika vaspitnog rada, metodika rada pedagoga i dr.). - Prema nivou naučene i praktične primjenjivosti u vaspitno-obrazovnom procesu najpoznatije su sljedeće pedagoške discipline:
Opšta pedagogija je osnovna pedagoška disciplina koja se bavi fundamentalnim pitanjima vaspitanja i pedagogije (predmet, karakter, razvijenost pedagogije, faktori vaspitanja, teorije razvoja ličnosti, cilj vaspitanja i sl.)
Metodologija pedagoških istraživanja je pedagoška naučna disciplina koja se bavi problemima naučno-istraživačkog rada u oblasti vaspitanja i obrazovanja. Posebno proučava metode, tehnike, postupke i instrumente naučnog istraživanja u pedagogiji.
Didaktika je pedagoška naučna disciplina koja se bavi teorijskim osnovama nastave. Osnovni zadatak je da otkrije i objasni osnovne zakonitosti nastavnog procesa.
Školska pedagogija predstavlja posebnu pedagošku disciplinu koja se bavi problemom škole i školskih sistema.
Andragogija je posebna pedagoška disciplina koja se bavi problemima vaspitanja i obrazovanja odraslih.
Metodika nastave je opšti naziv za sve metodike nastave pojednih nastavnih predmeta. Ona proučava zakonitosti procesa proučavanja, učenja, samoučenja i stvaralaštva u okviru nastavnih predmeta i savremenih nastavnih sistema. Najpoznatije metodike nastave su: metodika maternjeg jezika, metodika matematike, prirode i društva, istorije, geografije, fizičkog, likovnog i muzičkog vaspitanja.
VASPITANJE - SPECIFIČAN PROCES I DJELATNOST - Vaspitanje, to je proces u kojem njegovi osnovni subjekti (vaspitnik i vaspitač) kroz komunikaciju i interakciju planiraju, ostvaruju i vrednuju ukupan razvoj ličnosti. - Pojmom vaspitanje izražava se i posebna društvena djelatnost, u okviru nje ostvaruju se određene zajedničke potrebe građana u oblasti vaspitanja i obrazovanja.
ZNAČAJ VASPITANJA vaspitanje je onaj proces kojim se kroz usmjeravanje i samousmjeravanje izgrađuje ličnost sa svim pozitivnim karateristikama. - Vaspitanje je društvena funkcija i društvena djelatnost. Društvo se kroz vaspitanje održava, obnavlja i razvija.
OSNOVNE KARAKTERISTIKE VASPITANJA 1. Intencionalnost vaspitanja – to je ona karakteristika kojom se izražava namjernost vaspitanja (namjerno učenje, učenje sa unaprijed postavljenim ciljem, učenje prema nekom planu i programu). Ogleda se u svjesnosti cilja i namjernosti vaspitnog djelovanja. Otuda je vaspitanje svjesna, planska i organizovana djelatnost. 2. Vaspitanje je društveno-istorijska kategorija. Vaspitanje prati istorisjki razvoj društva. Otud ono ima društvenu ali i istorijsku dimenziju. 3. Vaspitanje je društveno-generacijska pojava – ono je kroz istoriju povezivalo generacije prenoseći najveće civilizacijske vrijednosti iz ranijih perioda. 4. Vaspitanje je imalo klasni, besklasni i staleški karakter – (kakav su imala i društva). Vladajuća klasa je činila sve da cjelokupno vaspitanje stavi u svoju funkciju. 5. Društveno-politički karakter vaspitanja – izražava povezanost vaspitanja sa poltikom. Neki pedagozi se zalažu za autonomiju vaspitanja i za njenu isključivu naučnost. 6. Sistematičnost i organizovanost vaspitanja – karakteristika vaspitanja koja prati njegov istorijski razvoj. Formiranjem prvih škola udareni su temelji sistematičnog i organizovanog vaspitanja.
FAKTORI VASPITANJA - 4 faktora imaju odlučujući uticaj na formiranje ličnosti, a to su: 1. Nasljeđe – faktor koji predstavlja preduslov svakog vaspitanja i razvoja. Prenosi se preko gena. Nasljeđene osobine se ispoljavaju postepeno i pomoću vaspitanja. One se mogu ali i ne moraju razviti. 2. Društvena sredina – određuje se kao spoljni ili indirektni faktor. U okviru društvene sredine poseban uticaj na vaspitanje imaju državno uređenje, društveni odnosi, standard života, socijalna pripadnost, porodica, škola, sredstva komunikacije, običaji, kultura, tradicija i dr. Uticaj imaju i geografski faktori (geografski prostor, klima, prirodne specifičnosti i dr.). 3. Vaspitanje – faktor koji djeluje namjerno, planski i organizovano. Ono djeluje u sklopu vanjskih ili društvenih faktora. 4. Aktivnost vaspitnika – je jedan od odlučujućih faktora jer „čovjek drži sudbinu u svojim rukama“. Aktivnost vaspitnika treba shvatiti kao aktivan odnos pojednica prema materijalnoj i društvenoj sredini.
TEORIJE VASPITANJA - O uticaju faktora postoji više teorija, a najpoznatije su: 1. Nativistička – uobličava ona shvatanja prema kojima je nasljeđe odlučujući ili jedini faktor vaspitanja i razvoja. 2. Empiristička – određuje empiriju (život, društvenu sredinu, praksu) kao odlučujući ili jedini faktor vaspitanja i razvoja. 3. Teorija konvergencije izražava shvatanje da postoji podjednak uticaj nasljeđa i empirije na vaspitanje i razvoj. 4. Multifaktorska teorija zasniva se na shvatanju da na razvoj i vaspitanje utiču brojni faktori. Njohov uticaj zavisi od individualnih, sredinskih, vaspitnih i drugih okolnosti.
CILJ I ZADACI VASPITANJA - Cilj vaspitanja se određivao kao razvijanje totalne ličnosti, harmonijski razvijene ličnosti, slobodne i demokratski orijentisane ličnosti, svestrano razvijene ličnosti, te svestrano razvijene stvaralačke ličnosti.
Determinante cilja vaspitanja su brojne. Među njima najveći uticaj imaju: 1. Društvena zajednica (društveno uređenje, unutrašnja struktura, položaj pojednica u društvu, perspektive socijalnih grupa, ljudska prava i slobode) 2. Karakter ljudskog roda (razvijenost sredstava rada, naučno-tehnološki nivo, proizvodni nivo, podjela rada, proizvodni odnosi i dr.) 3. Sistem vrijednosti (ideološka i politička shvatanja) 4. Shvatanja čovjeka i njegove ličnosti 5. Društvena tradicija 6. Razvijenost pedagoške nauke i sistema upravljanja 7. Potrebe, interesi, želje i ambicije vaspitnika
Kriterijumi klasifikacije ciljeva Društveno-institucionalni kriterijum: a) komponentni ciljevi (utvrđeni ustavom, zakonom, rezolucijama ili programima) b) institucionalni ciljevi (ciljevi predškolskog vaspitanja, ciljevi osnovne, srednje škole i fakulteta)
Funkcionalna primjenjivost ciljeva: a) vrijednost ciljeva b) funkcionalni ciljevi c) instrumentalni ciljevi
Razvojni kriterijum a) ciljevi predškolskog vaspitanja b) ciljevi osnovnoškolskog vaspitanja c) ciljevi srednjoškolskog vaspitanja d) ciljevi visokoškolskog vaspitanja e) ciljevi postškolskog obrazovanja
Sloboda vaspitnika u izboru ciljeva vaspitanja a) nametnuti ili dirigovani ciljevi b) djelimično birani ciljevi c) slobodno birani clijevi
Komponente (područja) vaspitanja a) ciljevi intelektualnog vaspitanja b) ciljevi moralnog vaspitanja c) ciljevi estetskog vaspitanja d) ciljevi radnog vaspitanja e) ciljevi fizičkog vaspitanja
Psihostruktura procesa učenja a) ciljevi kognitivnog područja b) ciljevi afektivnog područja c) ciljevi psihomotoričkog područja
Nivo opštosti cilja vaspitanja a) opšti cilj vaspitanja b) posebni cilj vaspitanja (cilj vaspitanja prema područjima vaspitanja: ciljevi intelektualnog, moralnog, estetskog, radnog i fizičkog vaspitanja) c) pojedinačni ciljevi ili zadaci (zadaci vaspitno-obrazovnog rada u pojedinim nastavnim predmetima i nivoima obrazovanja)
Shvatanje o ciljevima vaspitanja trojice autora. Nedeljko Trnavac ciljeve definiše u 4 komponente:
1. Svestrano razvijanje svih potencijala ličnosti i njihovo bogaćenje i objedinjavanje u raznovrsnosti, 2. Razvijanje kritičke sposobnosti i samostalnosti ličnosti u opredjeljivanju za različite pristupe u prirodnim i društvenim naukama, moralu i uopšte u toku sticanja životnog iskustva. 3. Osposobljavanje ličnosti da kroz aktivnost razvija i da stalno usavršava svoje stvaralačke sposobnosti u time obezbjeđuje i unapređuje svoj društveni status i materijalni položaj. Mile Ilić – cilj vaspitanja i obrazovanja je omogućavanje, podsticanje i usmjeravanje individualno autentičnog, društveno prihvatljivog, maksimalno mogućeg, skladnog razvoja cjelovite, slobodne i stvaralačke ličnosti u našem društvu i svijetu koji se vrlo brzo mijenja. Drago Branković – cilj vaspitanja i obrazovanja je usvajanje osnovnih znanja iz opštedruštvenih i civilizacijskih vrijednosti, maksimalno razvijanje potencijalnih psihofizičkih sposobnosti, kritičkog mišljenja i stvaralaštva.
Karakterizacije ciljeva vaspitanja: 1. Konkretizacija opšteg cilja vaspitanja prema uzrasnim nivoima (etapni ciljevi) 2. Konkretizacija opšteg cilja prema područjima (komponentama) vaspitanja 3. Taksonomija vaspitno-obrazovnih ciljeva prema strukturi procesa učenja
Najpoznatiju taksonomiju uradio je Blum . On sve ciljeve razvrstava u 3 područja sa 16 kategorija i 36 potkategorija. - Osnovna područja i kategorije su: 1. Kognitivno područje: znanje, shvatanje, primjena, analize, sinteza i evaluacija. 2. Afektivno područje: primanje, reagovanje, usvajanje, sistematizacija i karakterizacija. 3. Psihomotoričko područje: imitacija, manipulacija, precizacija i naturalizacija.
FILOZOFSKO-PEDAGOŠKI PRAVCI I KONCEPCIJE VASPITANJA - Najveći uticaj na konstituisanje pedagogije i koncepcija vaspitanja imaju filozofska shvatanja čovjeka i saznanja.
Filozofsko-pedagoški pravci najveći uticaj na razvoj koncepcija vaspitanja imali su sljedeći filozofsko-pedagoški pravci: idealizam, realizam, neotomizam, egzistencijalizam, esencijalizam, pragmatizam i marksizam.
- Idealizam kao oblik metafizičkog mišljenja u filozofiji polazi od ideje da su materija i cjelokupna zbilja izvedene kategorije. Ljudsko saznanje prema idealizmu čine: vjerovanje, autoritet i intuicija. Koncepcije vaspitanja izražavaju 3 bitne komponente: ciljeve vaspitanja, izbor sadržaja vaspitanja i poziciju vaspitnika u procesu vaspitanja.
- Realizam je nastao kao suprotstavljena filozofska orijentacija idealizmu. Prema ovom shvatanju postoji vanjski svijet nezavisan od čovjekove svijesti. Realizam se iskazao u koncipiranju sadržaja i načina vaspitno-obrazovnog rada. Na pogledima filozofa realističkog usmjerenja došlo je do grupisanja nastavnih predmeta oko „realija“ (prirodopis, zemljopis, istorija i dr.) ali zasnivanje posebne teorije „realnog obrazovanja“ (realne gimnazije).
- Neotomizam poseban filozofsko-pedagoški pravac razvio se pod uticajem Aristotelove filozofije i teoloških pogleda Tome Akvinskog (pokušaj mirenja vjere i razuma ali tako da vjera ostaje kriterijum istine). Neotomisti prihvataju dvije vrste saznanja: a) saznanje materijalnog svijeta (putem osjećaja i logičkog mišljenja) i b) saznanje duhovnih vrijednosti (putem otkrovenja). Neke koncepcije vaspitanja od neotomističkih učenja preuzimaju shvatanje da je vaspitnik subjekt koji uči a vaspitač subjekt koji „uči kako treba da se uči.“
- Egzistencijalizam kao poseban pravac nastao je u prvoj polovini 19. vijeka, u vrijeme opšte krize građanskog društva. On proučava otuđenje čovjeka i ukazuje na gubljenje njegove individualnosti. Po ovim shvatanjima čovjek se osjeća prepušten ništavilu. Čovjek nije ništa drugo nego ono nešto „sam napravi od sebe“. Prvi pokušaj utemeljenja egzistencijalističke koncepcije vaspitanja izvršio je Oto Bolnov. On tvrdi da se proces vaspitanja ne može planirati. Filozofija ovog pravca podstiče današnju pedagogiju da obrati veću pažnju unutrašnjem individualnom životu učenika, da podstiče razvijanje osjećanja i slobode ličnosti.
- Esencijalizam pravac nastao sredinom 20. vijeka, objavljivanjem „esencijalističkog manifesta“ (1938. godine) u SAD. Predstavlja takvo shvatanje prema kojem se esencija (suština) mora saznati bez obzira na interesovanje vaspitnika. Zadatak pedagogije je takav da izabere takve sadržaje vaspitanja i obrazovanja koji će omogućiti upoznavanje suštine svijeta. Predmeti (literatura, matematika, vjeronauka, istorija i prirodne nauke). Esencijalističko shvatanje temelji se na stavu da sloboda u vaspitanju ne smije biti sredstvo već cilj vaspitanja. Metode: posmatranja, ekskurzije i laboratorijski radovi.
- Pragmatizam njegova filozofija imala je velik uticaj na konstituisanje savremenih pedagoških koncepcija. Predtavnici su Č. Ars, V. Džems, Dž, Djuj, pošli su od shvatanja da se „istina manifestuje u budućim posljedicama.“ U osnovi takvog filozofskog shvatanja nalazi se empiristička filozofija. Prema pragmatizmu vaspitanje je osnova svakog učenja. Pedagogija pragmatizma suštinu vaspitanja objašnjava rekonstrukcijom iskustva (jedinstvo subjekta i objekta-čovjeka i prirode). Pedagogija pragmatizma je zasnovana na još dva procesa : interesovanje i prilagođavanje života. Najpoznatiji predstavnik pragmatizma Dž. Djuj smatra da saznanje istine prolazi kroz nekoliko faza: a. definisanje problema b. posmatranje pojava kojima problem pripada c. formulisanje hipoteza d. predviđanje posljedica e. provjera rješenja
- Marksizam - Sredinom prošlog vijeka nastala je i filozofija Marksizma. Marksizam je dao cjelovito učenje o čovjeku, prirodi i saznanju. Osnovne postavke: a. marksistička filozofija ima antropološko-humanističko usmjerenje b. jedinstvo i povezanost dijalektike i materijalizma c. jedinstvo teorije i prakse d. jedinstvo nauke i ideologije e. aktivistički karakter - Polazno određenje jeste čovjek i ono što ga određuje kao ljudsko biće.
- OSNOVNE KONCEPCIJE VASPITANJA - Termin koncepcije potiče iz latinskog jezika (conceptio), poimanje, shvatanje ili razumijevanje. - Pod pojmom koncepcija shvata se osnovna zamisao ili logička predstava o nečemu. - Stoga postoje različite koncepcije (ekonomska, kulturna, politička, koncepcija vaspitanja i dr.). Pod pojmom koncepcija vaspitanja u pedagoškoj nauci podrazumijeva se osnovna zamisao o vaspitanju. Koncepcije vaspitanja stvarali su roditelji, rodovske starješine, učitelji, filozofi, državne vlasti političari, te pedagoške institucije i pedagozi. - Postoji veliki broj pedagoga koji se bavio problemom klasifikacije koncepcije vaspitanja: Najden Čakirov, Žan Vijal, F. Majer, Nikola Potkonjak, Jovan Đorđević, Ljubomir Krneta itd.
Klasifikacija koncepcija - Postoje različite klasifikacije: a. Prema B. Suhodolki i F. Majer postoje samo dvije koncepcije vaspitanja (ili 2 pedagogije): 1) koncepcija esencije (insistira na univerzalnosti i nepromjenljivosti i okrenuta je ka budućnosti); 2) koncepcija egzistencije (vaspitanju pristupa sa aspekta različitosti i individualnosti – okrenuta je ka sadašnjosti) b. Američki pedagog F. Majer piše o 8 koncepcija: 1.idealistička koncepcija, 2.pragmatistička, 3.progresivistička, 4.esencijalistička, 5.neorealistička, 6.neoskolastička, 7.perenialistička, 8.egzistencijalistička. c. Potkonjak kaže da postoje sljedeća četiri kriterijuma klasifikacije svih koncepcija: 1. predmet pedagogije, 2. metodološka pitanja pedagogije, 3. položaj vaspitnika i 4. sadržaj vaspitanja i obrazovanja.
Kriterijumi klasifikacije koncepcija - Veći broj pedagoga smatra da se kao kriterijumi klasifikacije koncepcija mogu uzeti sljedeća polazišta: a) ciljevi vaspitanja (šta) b) vaspitni sadržaji (pomoću čega) c) metode vaspitanja (kako) - 6 kriterijuma klasifikacije koncepcija vaspitanja:
- DIJETE ili LIČNOST, primjenom ovog kriterijuma moguće je razlikovati 6 različitih koncepcija vaspitanja 1) Individualna koncepcija vaspitanja, prema kojoj se vaspitno-obrazovne aktivnosti planiraju i realizuju sa pojedincem. 2) Pedocentristička koncepcija, shvatanje prema kojem dijete treba biti centar vaspitnog procesa. 3) Pedološka koncepcija, polazi od stava prema kojem priroda djeteta mora biti osnov vaspitanja i razvoja ličnosti. 4) Koncepcija „slobodnog vaspitanja“, zasniva se na shvatanju da je dječja priroda od samog rođenja savršena. 5) Antipedagoške koncepcije vaspitanja, nastale na rigoroznim kritikama postojeće pedagogije i vaspitanja. 6) Koncepcija vaspitanja kao samorazvoja, shvatanje prema kojem se vaspitanje zasniva na procesima razvijanja sopstvenih sposobnosti i talenata.
- DRUŠTVO, 6 vrsta koncepcija vaspitanja: 1) 2) 3) 4) 5) 6)
Socijalna koncepcija vaspitanja Koncepcija „državljanskog“ vaspitanja Etatistička koncepcija vaspitanja Sociologistička koncepcija vaspitanja Tejloristička koncepcija vaspitanja Prosvetiteljska koncepcija vaspitanja
- GENETIKA, koncepcije: 1) Biologistička koncepcija vaspitanja 2) Nativistička koncepcija vaspitanja 3) Psihoanalitička koncepcija vaspitanja
- NEKE VRIJEDNOSTI VAN SAMOG ČOVJEKA 1) Idealistička koncepcija vaspitanja 2) Koncepcija astralnog shvatanja vaspitanja 3) Mitska koncepcija vaspitanja
- BOG 1) Religijska koncepcija vaspitanja 2) Neotomistička koncepcija vaspitanja
- SAM POJEDINAC 1) Egzistencijalistička koncepcija vaspitanja
2) Personalistička koncepcija vaspitanja
Marksistička koncepcija vaspitanja - Pored navednih postoji i poznata marksistička koncepcija vaspitanja; smatra se da ona ima osam bitnih odrednica: 1. vaspitanje je društvena praksa 2. u središtu vaspitanja nalazi se čovjek 3. vaspitanje je dinamičan proces 4. vaspitanje se uvijek ostvaruje pomoću sadržaja 5. ljudski rad 6. je međuljudski odnos 7. ima društveni karakter 8. svi elementi vaspitanja su dijalektički povezani.
KOMPONENTE VASPITANJA METODOLOGIJA PEDAGOŠKIH ISTRAŽIVANJA, je veoma bitna za proučavanje, istraživanje i usavršavanje pedagoških osnova vaspitno obrazovnog procesa. - Nekoliko najbitnijih problema metoda pedagoških istraživanja: 1. pojam, predmet i zadaci metodologije 2. osnovni izvori i sastavni dijelovi metodologije 3. pojam i vrste pedagoških istraživanja 4. naučno-istraživačke metode u pedagogiji 5. postupci i instrumenti u pedagoškim istraživanjima
POJAM; PREDMET I ZADACI METODOLOGIJE - Metodologija je riječ grčkog porijekla methodos (postupak razrada, način put) i logos (razmatranje). - Metodologija pedagogije ili MPI je posebna pedagoška naučna disciplina koja se bavi proučavanjem procesa naučnog saznanja na područja vaspitanja. - Predmet proučavanja MPI su: teorijske osnove, metode, tehnike, postupci i instrumenti istraživanja vaspitno-obrazovnih pojava. Pored osnovnih zadataka pedagogije MPI ima i dva specifična zadatka: a) metodologija proučava prednosti i ograničenja metodoloških pristupa da bi se izabrali oni koji najviše odgovaraju problemu istraživanja. b) rigorozna kritika, ne samo istraživačkih postupaka, već i čitavog teorijskog stanja pedagoške nauke.
- OSNOVNI IZVORI I SASTAVNI DIJELOVI METODOLOGIJE - Tri osnovna izvora su: 1. originalna metodološka iskustva i saznanja – do njih se dolazi naučnim istraživanjima. 2. logička i gnoseološka saznanja koja preuzima iz logike i gnoseologije.
3. specifična istraživanja do kojih se dolazi naučnim istraživanjima osnovnih metodoloških problema. - Metodologija je složena naučna disciplina i sastoji se od tri strukturna elementa: 1. logičke osnove naučnog saznanja 2. naučno-istraživačke metode i tehnike 3. naučna strategija
- VRSTE PEDAGOŠKIH ISTRAŽIVANJA - Dijele se na:
Fundamentalna, razvojna i operativna istraživanja - fundamentalna su orijentisana ka istraživanju fundamentalnih problema pedagoške nauke. - razvojna istraživanja primjerna su ka razvijanju određenih procesa, postupaka i tehnika vaspitanja i obrazovanja. - operativna istraživanja provode se radi rješavanja nekih praktičnih vaspitno-obrazovnih problema.
Transferzalna i longitudinalna istraživanja - transferzalna su ona u kojima se čini presjek (u isto vrijeme na različitim mjestima) vaspitno obrazovane pojave. - longitudinalna su ona u kojima se vaspitno-obrazovni fenomen kontinuirano prati i istražuje u dužem vremenskom periodu.
Komparativna istraživanja zasnivaju se na utvrđivanju međuzavisnosti (sličnosti-razlika).
Istorijska istraživanja predstavljaju sistematsko prikupljanje i objektivnu evaluaciju podataka o prošlosti vaspitnoobrazovnih fenomena.
Akciona istraživanja su posebna istraživanja u kojima se primjenom naučnih metoda rješavaju praktični problemi.
- FAZE PROCESA ISTRAŽIVANJA - Osnovne faze (etape) su: 1. Izbor problema za istraživanje – na njihov izbor utiče više faktora (potrebe prakse, interesi nauke, lični afinitet istraživača, kadrovske mogućnosti, metodološke mogućnosti, materijalno-finansijske mogućnosti) 2. Izrada projekta istraživanja (idejni i sudijski projekat) 3. Realizacija istraživanja (prikupljanje istraživačke građe) 4. Obrada istraživačke građe 5. Interpretacija istraživačkog izvještaja 6. Pisanje istraživačkog izvještaja 7. Provjera rezultata istraživanja
- NAUČNO_ISTRAŽIVAČKE METODE - Pod njima se podrazumijeva skup logičkih postupaka i načina istraživanja pedagoških pojava i otkrivanja zakonitosti u vaspitno-obrazovnom procesu. - Osnovna funkcija je sticanje istinitog ili visoko vjerovatnog znanja. - Bitne karakteristike su: objektivnost u primjeni, pouzdanost, preciznost, sistematičnost i uopštenost. - Najpoznatije metode su: 1. METODE TEORIJSKE ANALIZE – primjenjuju se kod proučavanja vaspitnih fenomena za koje postoje pouzdani teorijski izvori. Ovdje se polazi od utvrđivanja naučnih činjenica, do otkrivanja određenih zakonitosti ili novih teorija. Najviše se primjenjuju kod: filozofskih, psiholoških i socioloških osnova vaspitanja. 2. ISTORIJSKA NAUČNO-VASPITNA METODA – Primjena ove metode ima tri faze: a. Pronalaženje i sređivanje istorijskih izvora (njihovo sređivanje i razvrstavanje prema vremenskom i problemskom kriterijumu). Istorijski izvori mogu biti: materijalni, pisani, likovni i zvučni izvori. U odnosu na istraživačku pojavu mogu biti: primarni i sekundarni. b. Kritička analiza izvora obuhvata spoljnu i unutrašnju kritiku. Spoljnom se utvrđuje porijeklo i autentičnost izvora, a unutrašnjom vjerodostojnost i tačnost izvora. c. Istorijska sinteza je postupak kojim se dolazi do naučnih saznanja radi čega je i vršeno istraživanje. Ona nastaje na osnovu utvrđenih istorijskih činjenica. Omogućava povezivanje rezultata sa određenim teorijama. 3. EMPIRIJSKA METODA – primjenjuje se u dvije varijante: a. EMPIRIJSKA NEEKSPERIMENTALNA METODA – najčešće se koristi. Suština je u njenoj naučnoj deskripciji određenih pedagoških pojava. Postoji više varijanti ove metode, a najčešće se primjenjuje istraživački servej metod. TO znači prikupljanje empirijskih podataka (znanja, stavovi, mišljenja i dr.) od ispitanika. b. EMPIRIJSKA EKSPERIMENTALNA METODA – je takva u kojoj se namjerno izaziva određena pojava, te u kojoj se prate promjene koje nastaju pod njenim uticajem. Osnovne karakteristike: utvrđivanje kazualnih veza između pojava , plansko utvrđivanje efikasnosti vaspitnih mjera, kontrola uslova rada, mogućnost ponavljanja istraživanja i dr. Postoji veći broj modela pedagoškog eksperimenta a najpoznatiji su: ekperiment sa jednom grupom, sa paralelnim grupama, eksperiment sa rotacijom faktora. EX POST FACTO POSTUPAK je poseban istraživački metod ili vrsta istraživanja koja se nalazi između servej i eksperimentalne metode. Suština je u tome što se empirijski istražuju neki faktori vaspitanja i obrazovanja koji već djeluju.
- POSTUPCI (TEHNIKE) U PEDAGOŠKIM ISTRAŽIVANJIMA - Najpoznatije tehnike su sistematsko posmatranje, anketiranje, intervjuisanje, testiranje i procjenjivanje. - Sitematsko posmatranje, je istraživački postupak pomoću kojeg se vrši objektivno i sitematsko posmatranje vaspitno-obrazovne pojave u vremenu u kojem se ta pojava odvija. Osnovne karakteristike su: sistematičnost posmatranja, objektivnost, kvantifikacija posmatrane pojave, sposobnosti odvajanja glavnog od sporednog. Sistematsko posmatranje podrazumijeva korišćenje isntrumenata: protokoli, liste za posmatranje, registri, dnevnici itd. - Anketiranje, je istraživački postupak pomoću kojeg se prikupljaju podaci o nekim karakteristikama ispitanika vaspitno-obrazovnih fenomena.
- Intervjuisanje, je postupak prikupljanja informacija o ispitaniku u direktnoj komunikaciji sa njim – „lice u lice.“ Postoje dvije vrste: a) standardizovani intervju (unaprijed utvrđena sva pitanja) b) slobodni intervju (slobodnije se postavljaju i nova pitanja) Instrument: lista pitanja. - Testiranje, je istraživačka tehnika kojom se ispituje i mjeri neka karakteristika ispitanika. Njim se ispituju: znanja, sposobnosti i karakteristike ličnosti. Instrumenti: testovi, znanja, testovi sposobnosti i ličnosti. - Procjenjivanje ili skaliranje, je specifična istraživačka tehnika kojom se istražuju stavovi ispitanika o nekim karakteristikama ličnosti i vaspitno-obrazovnim pojavama. Instrumenti: skale procjene, rang skale, akumulativne skale, ček liste i dr.
- ISTRAŽIVAČKI INSTRUMENTI - PROTOKOL (sistematsko posmatranje), koristi se za prikupljanje podataka o određenom ponašanju, postupcima u nastavi, aktivnostima učenika, verbalnim reakcijama, međusobnim komunikacijama i dr. Protokol omogućava sistematsko i objektivno registrovanje navedenih pojava. Primjer posmatranja aktivnosti učenika na času: VRSTA AKTIVNOST BROJ UČENIKA - ne radi (isključen iz VOR) _____________ - nezainteresovano sluša _____________ - pažljivo sluša _____________ - veoma motivisano prati i posmatra _____________ - kreativno učestvuje u VOR _____________ Pored protokola posmatranja mogu se koristiti i druga tehnička sredstva (fotoaparati, filmske i televizijske kamere i dr.). Za primjenu protokola posebno je bitna priprema posmatrača. - ANKETNI LIST, je instrument pomoću kojeg se prikupljaju podaci i mišljenja o određenim činjenicama koje su neophodne za istraživanje problema. Posebno je primjeren za istraživanje: socijalnog statusa, interesovanja, radnih navika, iskustava, te mišljenja učenika, nastavnika i roditelja o vaspitno-obrazovnim fenomenima. U anketnoj listi postoje 3 vrste pitanja: a) PITANJA ZATVORENOG TIPA 1. Da li je u tvojoj školi organizovan dodatni rad za najbolje učenike 1) DA 2) NE b) PITANJA OTVORENOG TIPA 2. Koji su nastavni predmeti u tvojoj školi najinteresantniji?____________ c) PITANJA KOMBINOVANOG TIPA 3. Zbog čega nemaš udžebenik iz geografije? A) nema ga u knjižari B) nemam sredstava da ga kupim C) nisam htio da ga kupim D) _________________________ Metodološka načela kod konstrukcije anketnog upitnika: anketni list treba da je kratak, jasan i jednostavan, treba se popunjavati kraće vrijeme (20-25 min), ne smije imati sugestivna pitanja, redoslijed pitanja „od lakšeg ka težem“, anketni list može se primijeniti na 2 načina: a) popunjavanje na licu mjesta uz prisustvo istraživača b) provođenjem aknketiranja „putem pošte“
- TEST ZNANJA, je instrument koji se veoma često primjenjuje. Postoji više tipova zadataka u testu znanja: a) tip dosjećanja b) tip nadopunjavanja c) tip dvočlanog izbora d) tip višestrukog izbora e) tip uspoređivanja f) tip grupisanja g) problemski ajtemi h) interpretativni test zadatak (ITZ) Konstrukcija testa znanja ima nekoliko bitnih faza: 1. Upoznavanje cilja i zadataka određenog nastavnog predmeta 2. Upoznavanje zahtjeva nastavnog plana i programa 3. Proučavanje učenikovog udžbenika i nastavnog priručnika 4. Izrada skice testa 5. Utvrđivanje pondera testa 6. Konstrukcija pitanja (za više zadataka) 7. Preliminarna primjena (probno testiranje) 8. Izračunavanje metrijskih karakteristika testa 9. Korekcija pitanja 10. Primjena testa znanja - SKALE PRIMJENE, su jedne od najsloženijih instrumenata. Svaka skala u ovom instrumentu ima dva elementa: tvrdnju ili sud, i stepen slaganja. Skale se međusobno razlikuju prema načinu iskazivanja stepena slaganja. Otuda postoje 3 vrste skala: 1. deskriptivne skale 2. numeričke skale 3. grafičke skale
DIDAKTIKA - Termin didaktika je grčkog porijekla (didaksein – poučavati, obučavati, didaskalos – učitelj). - U doslovnom prevodu znači umijeće poučavanja. U savremenim raspravama nailazi se na shvatanje didaktike kao nauke o proučavanju. Termin DIDAKTIKA zadržan je do danas u evropskim zemljama u kojim žive germanski i slovenski narodi. U anglo-saksonskim govornim područjima koriste se drugi izrazi: „kurikulum“, „tehnologija instrukcija“, „tehnologija obrazovanja“ itd. - Proučavanjem saznanja nastaju nove didaktičke discipline kao što su: osnovnoškolska didaktika, informatička didaktika, medijalna didaktika, komunikološka didaktika, dokimologija (nauka o ocjenjivanju rada učenika), pedutologija (proučava lik nastavnika), nastavna inovatika, glotodidaktika i druge specijalne didaktičke discipline.
- PREDMET DIDAKTIKE - Smatramo da se može prihvatiti definicija da je didaktika nauka o cjelokupnosti nastave i obrazovanja. Prema tome predmet didaktike: nastava i obrazovanje. Područje didaktičkih istraživanja obuhvata: zakonitosti, ciljeve, zadatke, sadržaje, načela, pravila, činioce, tokove, oblike, metode, sredstva itd. Didaktika se bavi teorisjkim osnovama nastave, pa je još i teorija nastave ili nauka o nastavi.
- ZADACI DIDAKTIKE - Osnovni zadatak je da otkrije i objasni osnovne zakonitosti nastavnog procesa. Opšti zadatak je da razvija naučnu teoriju i da doprinese progresivnom, mijenjanju nastavne prakse obrazovnog procesa uopšte, što se ostvaruje: fundamentalnim, razvojnim i primijenjenim istraživanjima. Svako od ovih istraživanja ima specifične zadatke: - fundamentalna istraživanja, da utvrđuje didaktička saznanja kapitalne vrijednosti, da utiče na razvijanje didaktičke teorije, obrazovne i nastavne prakse. - razvojna istraživanja, treba da tragaju za rješenjima koja imaju naučni i praktični značaj. Treba da dovedu do promjena u praksi. - primijenjena didaktička istraživanja, poboljšavanje kvaliteta postojeće prakse nastave i obrazovanja.
- OSNOVNI POJMOVI DIDAKTIKE -
-
-
-
obrazovanje, nastava, učenik (polaznik), nastavnik, nastavni sadržaji materijalno-tehnička osnova nastave. Obrazovanje je proces sticanja znanja, vještina, navika, razvijanja psiho-fizičkih sposobnosti i formiranja pogleda na svijet. Odvija se u porodici, grupi vršnjaka, pod uticajem sredstava informisanja, u školi i dr. pedagoškim institucijama, u slobodnom vremenu itd. Odvija se i van nasatave i poslije školovanja, bez poučavača. Termin obrazovanost označava nivo usvojenosti znanja i razvijenosti. Nastava je jedinstven vaspitno-obrazovni proces koji se pod rukovodstvom nastavnika odvija planski i sistematski sa jednom relativno stalnom grupom učenika u cilju njihovog usvajanja društveno verifikovanih programskih sadržaja i razvijanja svih njihovih potencijala do ličnih maksimuma. Faktori nastave: učenik, nastavnik, nastavni sadržaji i materijalno tehnička osnova nastave. Učenik je ličnost koja u didaktičkom i cjelokupnom vaspitno-obrazovnom procesu usvaja znanja, vještine i navike, razvija svoje stvaralačke i dr. sposobnosti. Nastavni sadržaji su po filozofsko-ideološkim i pedagoškim didaktičkim kriterijima odabrana , oblikovana i pripremljena znanja o pojavama, procesima i zakonitostima u prirodi i društvu, kulturi, umjetnosti, nauci, tehnici, tehnologiji, svakodnevnom životu i radu. Nastavnik je stručno-pedagoško osposobljeno lice za planiranje, pripremanje i izvođenje didaktičko-metodički utemeljenog, složenog i dinamičko-nastavnog, odnosno cjelokupnog vaspitno-obrazovnog rada u školskoj ili drugoj pedagoškoj instituciji. Materijalno-tehnička osnova nastave obuhvata nastavne objekte, uređaje za nastavu, nastavna pomagala, nastavna sredstva, didaktički materijal.
- ETAPA NASTAVNOG RADA (ili procesa) - Može se podijeliti u 6 etapa:
1.Planiranje nastavnog rada - Ono započinje analizom uspjeha u nastavi na kraju školske godine i pojačava se pred početak nove, a nastavlja zajedno sa pripremanjem nastave tokom školske godine. - S obzirom na nastavni period za koji se vrši, planiranje nastave može biti: globalno, orijentaciono, makroplaniranje, godišnje (enetualno polugodišnje, semestralno) operativno ili mikroplaniranje (mjesečno, sedmično, tematsko, neposredno planiranje realizacije nastavne jedinice na času ili blok času) - Druga podjela: 1. globalno ili godišnje 2. tematsko planiranje nastave 3. lekcijsko planiranje nastave - Prilikom godišnjeg planiranja nastavnik kritički analizira rad u protekloj godini, proučava važeći nastavni plan i program, pedagoške standarde i nastavne normative, udžbenike, uslove za rad itd. - U zavisnosti od tih činilaca, nastavnik će napisati godišnji plan. Detaljnije i preciznije je tematsko planiranje tokom svakog mjeseca. Određuje se redosljed i vrijeme obrade pojedinih nastavnih jedinica, mjesto i način obrade. Ovim nastavnik rješava mnoga pitanja: a) sadržajno-stručna, b) organizacija i materijalno-tehnička, c) didaktičko-metodička.
2.Pripremanje nastave - Prije završne projekcije studiozne pismene pripreme za tradicionalnu ili inovativnu realizaciju određene nastavne jedinice, neophodno je da nastavnik detaljno upozna i selekcioniše nastavne sadržaje, predloži trajanje i da obezbjedi materijalno-tehničke uslove za rad. Što znači da su pripremne aktivnosti raznovrsne: pismene, usmene, stručne i metodičke, organizacijske i izvedbene. - Organizaciona struktura pismene pripreme: I Opšti elementi (u zaglavlju) pripreme: naziv i mjesto škole, datum, sat, razred i odjeljenje; nastavnik (mentor, kada je realizator pripravnik ili student) i realizator; nastavni predmet, područje, teme; naziv nastavne jedinice; tip časa; cilj nastavnog rada; zadaci (obrazovni, funkcionalni, vaspitni); oblici nastavnog rada; nastavna sredstva; nastavne metode; II a) uvod b) glavni dio c) završni dio U svakom od tih dijelova nastavnog časa navode se sadržaji i načini pučavanja i učenja, njihovo trajanje, zadaci za vježbanje i ponavljanje, plan zapisa na tabli, etape inovativnog sistema ili modela nastave itd., a poželjno je na kraju navesti literaturu.
3.Uvođenje učenika u nastavni rad - Na početku časa neophodno je za što kraće vijeme efektno uvesti učenike u suštinu dotične nastavne jedinice. Osnovna svrha ove etape makroorganizacije nastave jeste intelektualna i emocionalna priprema učenika. Ova etapa sadrži raznovrsne pripreme: psihološke, emocionalne, saznajne, radne.
4.Obrada novog gradiva - Didaktičari ovo smatraju osnovnom etapom u složenom i jednostavnom nastavnom procesu. To je eatapa nastavnog procesa u kojoj učenici pod rukovodstvom nastavnika usvajaju nova
saznanja, povezuju ih sa prethodno usvojenim gradivom i klasifikuju u sopstveni sistem znanja, stiču vještinu, učvršćuju navike, razvijaju sposobnosti i osobine ličnosti. Što je nastavnik u većoj mjeri „majstor“ svog zanata uspješnije će realizovati zadatke u ovoj etapi. - Zato je neophodno da nastavnik čini sljedeće: - optimalno dimenzionira obim i dubinu novog gradiva - omogućava oslanjanje novog na prethodno gradivo - obezbjedi prikladan nastavak rada u ovoj etapi na sadržaj i način rada u prethodnoj etapi nastave - organizuje posmatranje proučavanih predmeta - postavljanjem stručno-metodičkih pitanja, zadataka, davanjem informacija - nakon usvajanja određenog sadržaja, provjeriti nivo njihovog razumijevanja - prikladno primjenjivanje i kombinovanje modela, sistema, oblik i metoda uobičajenog ili inovativnog nastavnog rada
5.Ponavljanje i vježbanje Ponavljanje je etapa nastavnog procesa u kojoj se ponovnim bavljenjem određenim sadržajima stvaraju čvršće veze u mozgovnim centrima, sprječava zaboravljanje i obezbjeđuje trajnost znanja učenika. Klasifikacija i podjela ponavljanja: 1. U odnosu na obim obuhvaćenog gradiva – kompleksno, tematsko, fragmentirano. 2. Prema rasporedu – koncentrisana, raspoređena ili višekratna 3. S obzirom na količinu obrađenog gradiva koje se ponavlja - ponavljanje poslije utvrđivane nastavne jedinice - ponavljanje poslije obrađene teme - ponavljanje poslije obrađene oblasti - ponavljanje poslije obrađenih više oblasti 4. Prema vremenskoj realziaciji - ponavljanje gradiva na početku školske godine - tekuće ponavljanje - ponavljanje poslije većih nastavnih cjelina - završno ponavljanje 5. Prema kvalitetu ponavljanje može biti: - Reproduktivno, ponavljanje sadržaja koje je izložio nastavnik ili koji su navedeni u udžbeniku potpomaže mehaničko zapamćivanje, a zanemaruje misaonu aktivnost (dobro: strane riječi, pjesme) - Produktivno, označava osmišljeno, inventivno ponavljanje savladanih sadržaja sa razumijevanjem, što se čini kompakcijom razlika i sličnosti predmeta, pojmova i ostalih usvojenih sadržaja, upoređivanjem suprotnosti, raščlanjivanje, sistematizacija itd.
Vježbanje u nastavi je često i sistematsko ponavljanje određene radnje sa težnjom da se ona trajno usvoji i preraste naviku. Neophodno je da nastavnik izvrši pripreme za vježbanje učenika u nastavi, a posebno da uredi mjesto za vježbanje i obogati ga potrebnim rekvizitima, opremom, priborom i materijalom. S obzirom na specifičnosti i karakteristike nastavnog predmeta, vježbanja mogu biti: usmena, pismena, grafička, laboratorijska, tehnička. - Vježbanje će biti efikasnije ukoliko se uvažavaju opšti i psihološko-didaktički zahtjevi, kao što su: - Učenicima ne treba samo objasniti već i praktično pokazati - Tokom vježbanja ne treba postavljati odjednom mnogo pitanja, već manje zahtjeve - Biće lakše ako je učeniku jasno ono što vježba
- Bitno je da se vježbanje učini zanimljivim - Pohvala, bodrenje i podrška pozitivno utiče na usavršavanje vještina i formiranje navika - Sam učenik treba da prati i ocjenjuje, koriguje i poboljšava svoje aktivnosti itd. - Faze vježbanja su: početno vježbanje, osnovno vježbanje i završno vježbanje (i eventualno korektivno vježbanje)
6.Provjeravanje i ocjenjivanje Provjeravanje - čini osnovu ocjenjivanja. Provjeravanjem ustanovljavamo nivo postignuća učenika. Provjeravanjem nastavnik dobija povratnu informaciju o efikasnosti svog rada. a) Provjeravanje je etapa nastavnog procesa u kojoj se utvrđuje ostvarivanje obrazovnih funkcionalnih i vaspitnih zadataka nastave. S obzirom na mjesto i svrhu provjeravanja, u toku nastavnog procesa može se razlikovati: - prethodno provjeravanje, provodi se na početku polaska na određeni nivo škole, na početku školske godine, prije prelsaka na složeniju tematsku cjelinu, prije uvođenja nastavne inovacije itd. Ovim provjeravanjem utvrđuje se početno stanje u nivou znanja, vještina, raznih navika i sposobnosti učenika, od koga se dalje polazi u planiranju, pripremanju, organizovanju i inoviranju nastave. - tekuće provjeravanje, vrši se u okviru ostalih etapa nastavnog procesa, obično na svakom nastavnom času. Njime se utvrđuju indikacije o tome koliko su i kako učenici usvojili znanje, savladali vještine, razvili sposobnosti i doživjeli vaspitne vriejdnosti. Može se provoditi na početku, u toku i na kraju časa. Ovo pozitivno utiče na rad učenika, jer se njime sprječava kampanjsko učenje, povećava motivacija, disciplinovanost i odgovornost učenika. - završno provjeravanje, provodi se na kraju klasifikacionih perioda, polugodišta i školske godine, na kraju semestra, godine studija i na završetku obrazovnog ciklusa, tečaja, seminara. - Specifični oblici provjeravanja su: tematska provjeravanja i ispiti, koji se primjenjuju u okviru prethodnog, tekućeg i završnog provjeravanja. Najčešće poslije obrade određene nastavne cjeline ili teme vrši se tematsko provjeravanje u cilju savladavanja nivoa usvojenosti i razumiijevanja određenog gradiva, radi verifikacije, eventualne korekcije i unapređivanja nastavnog rada. - Ispiti su oblici stručno-pedagoške i društvene kontrole pojedinačne, kolektivne i institucionalne uopštenosti u nastavi. S obzirom na formu ispti su: usmeni, pismeni, teorijski, praktični, kombinovani, parcijali i integralni. - Prema nivou i kriterijumu: prijemni, diferencijalni, dopunski, popravni, razredni, završni (diplomski), stručni, te za sticanje stručnog stepena i naučnog stepena magistra i doktora nauke. - U tradicionalnoj nastavi ispiti imaju: dijagnostičku i kontrolnu funkciju. Pored toga, u inovativnoj ispiti imaju: predikativnu, razvojno-stimulativnu i verifikativnu funkciju. 2. S obzirom na tehniku izvođenja, provjeravanje može biti: usmeno, pismeno, praktično i kombinovano. a) Usmeno provjeravanje obavlja se u formi razgovora nastavnika i učenika ili učenikovog usmenog izlaganja o zadatim temam. Prednost je u jednostavnosti nastavnikovog pripremanja i mogućnosti učenika da se koriguju. Nedostaci: vrijeme, pasivnost prisutnih učenika, objektivnost itd. b) Najčešći oblici pismenog provjeravanja su: pismeni radovi, kontrolni zadaci, nizovi zadataka objektivnog tipa i testovi.
- pismenim radovima provjeravaju se znanja, umijeća i sposobnosti učenika, kao i njihova pismenost. Prednost im je da ih radi veći broj učenika – ekonomični. Slabost im je u nesigurnosti da su rezultati samostalnog rada. - kontrolnim radovima pismeno se provjerava uspješnost usvajanja programskog gradiva u okviru obrađene tematske cjeline ili više njih. - Niz zadataka objektivnog tipa, sadrži veći broj pitanja različite forme, na koja učenici sažeto odgovaraju. Za razliku od testova, nisu baždareni. - Testovi, su standardizovani mjerni instrumenti i postupci kojima se mjeri i vrjednuje učinak u određenoj aktivnosti, kako bi se individualni rezultat mogao upoređivati sa ostalim pojedinačnim i prosječnim rezultatom dobijenim u istoj ili jednakoj ispitnoj situaciji. Primjenjuju se isti kriterijumi vrjednovanja, precizirani unaprijed. c) Praktičnim provjeravanjem, utvrđuje se uspješnost učenika u primjeni znanja, umjenja, navika i sposobnosti u praksi. Primjenjuje se u stručno-praktičnoj nastavi, ali i u prirodnim, umjetničkim i tehničkim predmetima osnovne i srednje škole.
Ocjenjivanje - Rezultat usmenog i pismenog provjeravanja znanja i umjenja učenika iskazuje se u formi ocjene. Funkcije ocjene su: dijagnostička, informativna, razvojno-stimulativna, regulativna. - Primjenjuju se sljedeće vrste ocjenjivanja: brojčano ili numeričko; opisno ili deskriptivno; - Prednosti opisnog ocjenjivanja su: - podstiče nastavnika da redovno prati, potpomaže i preciznije ocjenjuje rad učenika - stimulativnije djeluje na zalaganje učenika - inicira češću i sadržajniju saradnju porodice i škole - Nedostaci: - nastavnici nisu dovoljno osposobljeni za opisno ocjenjivanje - praćenje rada i napredovanje učenika preobiman je i naporan posao - subjektivizam - šablonizam u tekstualnim izvještajima - Didaktičkim istraživanjima utvrđeno je da objektivnost ocjenjivanja umanjuju mnogi faktori kao što su: halo-efekat, konstantna greška, lična dimenzija ocjenjivača, greške centralne tendencije, razlike u kriterijumu ocjenjivanja između 1. i 2. polugodišta, ocjenjivački stav nastavnika, mentalno raspoloženje nastavnika, fizički izgled učenika. - Nastavnik će smanjiti subjektivnost ocjenjivanja obuhvatanjem svih didaktičkih relevantnih komponenti. - Osnovne komponente su: 1. opseg, dubina i kvalitet znanja 2. usvojenost programom predviđenih vještina 3. razvijenost navika, uvjerenja i sposobnosti ekspliciranih programom - Koji su elementi ocjenjivanja? pamćenje, zapamćivanje, tečno reprodukovanje, primjena upamćenog, stepen interesovanja. Ocjenjivanje – vrjednovanje učenikovog rada na osnovu provjeravanja. To je postupak kojim se na način utvrđen propisima prati vaspitno-obrazovni razvoj učenika i određuje nivo koji je on u vezi sa tim postigao. - Kako se ublažava uticaj halo-efekta? - Halo-efekat – tendencija davanja boljih ocjena učenika koji se od ranije pokazao kao marljiv i dobar učenik u odnosu na učenike sa istim znanjem o čijem se ranijem radu nema visoko mišljenje, te mu se daje viša ocjena.
Kompetencije za XXI vek Kognitivne Kompetencije 1. 2. 3. 4. 5.
Izdvajanje bitnog od nebitnog, veština odabiranja informacija Postavljanje pitanja o gradivu kao i o vlastitoj kogniciji Razumevanje materije i problema Pamćenje, odabir informacija koje je nužno pamtiti Rukovanje informacijama, menadžment u korišćenju informacija – brzo pronalaženje, korišćenje i skladištenje informacija 6. Konvergentna i divergentna produkcija, fabrikovanje novih ideja, rešenja i produkata 7. Evaluacija, vrednovanje efikasnosti učenja i rada kao i ostvarene koristi
Emocionalne Kompetencije 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Emocionalna svest, prepoznavanje svojih i tuđih emocija Samopouzdanje, jasan osećaj vlastitih moći i limita Samokontrola, kontrola ometajućih emocija i impulsa Empatija i altruizam Istinaljubivost, izgradnja standarda časti i integriteta Adaptibilnost, fleksibilnost u prihvatanju promena Inovacija, otvorenost za nove ideje, pristupe i informacije
Socijalne Kompetencije 1. Razumevanje drugih individua i grupa, tumačenje grupnih emocionalnih strujanja i snage odnosa 2. Saglasnost, usaglašenost sa ciljevima grupe ili organizacije, kolaboracija 3. Grupni menadžment: biti vođa i biti vođen, stvaranje veza, sposobnost uveravanja, organizacione sposobnosti, timske, podela rada 4. Komunikacija: slušati otvoreno i slati uverljive poruke, komunikacija „oči u oči“, nenasilna 5. Podrška drugima i servilna orijentacija, senzibilitet za razvojne potrebe drugih i podržavanje njihovih sposobnosti 6. Uvažavanje različitosti, tolerancija, demokratija 7. Osećanje pozitivne pripadnosti naciji i civilizaciji
Radno-akcione Kompetencije 1. Poznavanje struke ili profesionalnost 2. Opšteinformatička i komunikacijska pismenost, poznavanje engleskog ili svetskih jezika 3. Savesnost, preuzimanje odgovornosti za lična ostvarenja 4. Upornost, istrajavanje na ciljevima uprkos preprekama 5. Motiv postignuća, težnja za poboljšanjem ili ostvarenjem najviših kvaliteta 6. Inicijativa, spremnost da se iskoriste ukazane mogućnosti 7. Optimizam, unutrašnja motivisanost, volja za rad.
Moralna Dimenzija Kompetencija za XXI vek Moral je kao praksa etike oduvek bio vremenski i prostorno situiran. Moral je promenjiva dimenzija ljudskog mišljenja, osećanja i delovanja. U pojedinim istorijskim epohama prepoznajemo dominaciju različitih vrednosti ili etičkih sistema. To su: 1) Kiničko-stoički 2) Hrišćanski 3) Hedonistički 4) Intelektualističko-idealistički 5) Pragmatičko kulturološki Dve teorijske orijentacije su posebno zanimljive za pedagoško delovanje u području morala. To su: a) Teorija moralnog suđenja – čovek se ponaša u skladu sa onim što veruje da treba da čini, šta je ispravno a šta ne, koja pravila poštovati, po tome koje principe poštovati u životu. b) Teorija moralnih svojstava – čovek se fokusira na moralne vrednosti osoba, na njihove osobine, motive i kvalitete. Posledice jednostranih pristupa u moralnom vaspitanju: - Različita teoretska polazišta rezultiraju različitim ishodima moralnog vaspitanja - To je razvilo različite pristupe u moralnom vaspitanju - Izazvala su izvesnu zabunu u pogledu metoda i koncepata moralnog vaspitanja - Moralno vaspitanje je ostalo večiti izazov ali i kamen spoticanja, vezan za ljudsku prirodu
Moralni Razvoj Kognitivnih Kompetencija Podrazumeva prvenstveno razvitak sposobnosti moralnog suđenjaili rezonovanja. Aspekt moralnog vaspitanja u tom kontekstu su: - Razumevanje socijalnih odnosa i kompleksnih pravila koja vladaju među ljudima - Rezonovanje o potrebi, razlozima i mogućnostima za transformaciju socijalnih odnosa i pravila - Verbalno rešavanje moralnih dilema - Razvijanje novih logičkih kapaciteta za kooperaciju u vršnjačkoj interakciji - Moralna autonomija i sigurnost u suđenju - Moralna samokontrola i samokritika Stadijumi moralnog razvoja po Kolbergu: Nivo 1: Pre-konvencionalni -
Stadijum 1. Stadium 2.
Nivo 2: Konvencionalni
-
Stadijum 3. Susretljivost u interpersonalnim očekivanjima, interpersonalni konformizam Stadijum 4. Socijalni sistem i savest
-
Heteronimna moralnost, poslušnost i kažnjavanje Individualizam, instrumentalna svrha i razmena
Nivo 3. Post-konvencionalni
-
Stadijum 5. Stadijum 6.
Socijalni ugovori i individualna prava Univerzalni etički princip
Moralni Razvoj (dimenzija) Emocionalnih Kompetencija Podrazumeva poštivanje emocionalnosti drugih ljudi kao i samokritičko uvažavanje vlastite emocionalnosti, te adekvatno vrednovanje emocionalnosti u socijalnom kontekstu. Aspekti morala u tom kontekstu su: - Uvažavanje i vrednovanje vlastite i emocionalnosti drugih ljudi - Poštivanje emocionalnosti drugih - Emocionalna tolerancija - Pomoć drugima u jačanju njihove emocionalne ego-snage - Emocionalna otvorenost i susretljivost - Emocionalni fer-plej u slučaju konflikta - Pomoć u prevazilaženju kriza kod sebe i drugih
Moralna Dimenzija Socijalnih Kompetencija Moralna Dimenzija Socijalnih Kompetencija je bazirana na usaglašavanju individualnih potreba i ponašanja sa socijalnim okruženjem, potrebama i ponašanjem drugih. Aspekti morala u tom kontekstu su: - Poštovanje, uvažavanje i razumevanje drugih - Moralno donošenje odluka - Pomoć drugima u njihovom razvoju i napredovanju - Zalaganje za primenu fundamentačlnih prava i sloboda deteta i čoveka Sedam socijalnih sposobnosti koje slede moralni razvoj dece i mladih su: - Sposobnost razumevanja različitih alternativa neke akcije - Sposobnost predviđanja ishoda ponašanja - Razumevanje važnosti namera - Empatija - Razumevanje moralnih principa - Posedovanje samo-regulišućih sposobnosti
Moralna Dimenzija Radno-Akcionih kompetencija Moralna Dimenzija Radno-Akcionih kompetencija je bazirana na etici koja leži u osnovi vrednovanja ličnih i socijalnih aktivnosti. Vrednosni aspekti su: - Objektivno i kritičko sagledavanje vlastitog rada i proizvoda kao i rada i proizvoda drugih - Zadovoljavanje potreba kupca ili korisnika usluga - Podrška razvoju i usavršavanju radnih kompetencija drugih ljudi - Akciona susretljivost - Otvorenost za učenje - Moralna anatomija u oceni vlastitih akcija i ciljeva - Objektivnost i neutralnost pri donošenju odluka Radno-akcione kompetencije predstavljaju praktičnu ili izvedbenu osposobljenost čoveka da da donese adekvatne odluke, da ostvari zacrtane ciljeve, da objektivno sagleda učinjeno, da pruži podršku drugima u radu i da susretljivo deluje prema drugim ljudima.
Estetska Dimenzija Kompetencija za XXI vek Konkretizacija sadržaja estetskog vaspitanja podrazumeva delovanje na personalna svojstva u svim sferama sposobnosti: 1) Kognitivnom – zapažanje, uočavanje, razumevanje i vrednovanje lepog 2) Emocionalnom osećanje i doživljavanje lepog 3) Prostorno-specijalnom ostvaarivanje ili stvaranje lepog, uređivanje sebe i okoline
Estetska Dimenzija Kognitivnih Kompetencija Podrazumeva znanje o lepom kako bi čovek mogao zapaziti, uočiti, razumeti i pravilno estetski vrednovati prirodu i ljude, ljudska dela. Nužne estetske kompetencije su: - Izdvajanje estetski bitnog od nebitnog - Postavljanje pitanja o estetskoj vrednosti dela, ljudi i stvari - Razumevanje i doživljavanje lepog - Estetsko pamćenje - Estetski menadžment - Vrednovanje lepog i sl.
Estetska Dimenzija Emocionalnih Kompetencija Podrazumeva prostor emocionalnosti o kome se do sada malo zna, koji je malo istraživan i razjašnjen. Važniji aspekti su: - Razlikovanje lepih od ružnih emocija - Doživljaj lepote emocionalnog samopouzdanja - Širenje pozitivnih emocija - Doživljaj lepote empatije i altruizma - Vrednovanje lepote istinoljubivosti - Emocionalna adaptibilnost i lepota prihvatanja promena - Emocionalna inovativnost, otvorenost za iskazivanje emocija i sl.
Estetska Dimenzija Socijalnih Kompetencija Podrazumeva sposobnost uočavanja, razumevanja, doživljavanja, vrednovanja i praktikovanja lepote socijalnih dodira, odnosa i aktivnosti. Važniji aspekti su: - Uočavanje i razumevanje lepote emocionalnih strujanja - Lepota usaglašenosti sa ciljevima grupe - Biti vođa i biti vođen - Lepota komunikacije - Uživanje u podršci drugima - Lepota različitosti, tolerancije, demokratije - Pozitivna pripadnost naciji i civilizaciji
Estetska Dimenzija Radno-Akcionih Kompetencija Estetska Dimenzija Radno-Akcionih Kompetencija se odnosi na lepotu rada i dela ili učinka Aspekti: - Poznavanje estetike u struci - Korištenje opšte informatike i komunikacijska pismenost - Lepota savesnosti i preuzimanje odgovornosti - Estetsko postignuće, težnja za poboljšanjem - Estetska inicijativa - Estetski optimizam i sl.
Didaktika i Druge Nauke Didaktika je najčvršće povezana sa školskom pedagogijom s jedne strane i sa metodikama nastave pojedinih predmeta sa druge strane. Školska pedagogija proučava celokupnu organizaciju života i rada u školi kao i vannastavne aktivnosti, kulturno-javnu delatnost, savetodavno-vaspitni rad itd. Didaktika je međuzavisno povezana sa opštom pedagogijom, istorijom pedagogije, komparativnom pedagogijom, predškolskom pedagogijom, andragogijom i drugim pedagoškim naukama. Odnos Didaktike i Metodike Didaktika je nauka o nastavi i obrazovanju uopšte. Opštu ili didaktičku teoriju o učenju i poučavanju, metodika nastave primenjuje na užu oblast – na određen predmet. Metodika nastave naslonjena je, s jedne strane na didaktiku, a s druge strane na nauku iz koje je izveden nastavni predmet. Metodika nastave izučava ista pitanja kao i didaktika (cilj, zadatke, etape, oblike, metode, sredstva, sisteme nastavnog rada) Didaktika daje metodici teorijsku osnovu, pomažući joj da uspešno rešava konkretne zadatke u praksi dotičnog nastavnog predmeta. Metodika je spona između prakse toga predmeta i didaktičke teorije.
Nastava, Pojam, Zadaci Nastava Proces u kojem se planski i organizovano provodi vaspitanje i obrazovanje učenika po propisanom planu i programu. Do 19. Veka didaktički materijalizam – pamćenje što veće količine činjeničnog znanja. Nakon toga didaktički funkcionalizam – cilj je da učenici stiču minimum znanja a razvijaju maksimum psihofizičkih sposobnosti.
Smisao (opšti cilj) Nastave 1. Nastava treba da omogući učenicima da stvaralački osvoje i dalje razvijaju iskustva i znanja 2. Na osnovu saznanja o prirodi, čoveku i društvu, istovremeno se vrši i postepeno formiranje pogleda na svet. 3. Nastava podstiče i razvija psihofizičke sposobnosti 4. Posle sticanja opštih znanja, učenik stiče osnovne struke i profesionalno se osposobljava 5. U nastavi se obezbeđuje demokratska participacija učenika (učenik – nastavnik) – pripremanje, izvođenje i vrednovanje 6. Moderna nastava osposobljava učenika za samostalno i stvaralačko ispoljavanje i razvijanje.
Zadaci Nastave 1. Obrazovni (materijalni) 2. Razvojni (funkcionalni, formativni) 3. Vaspitni (odgojni)
Obrazovni zadatak nastave Sastoji se od sticanja znanja, veština i navika. Termin znanje podrazumeva sistem naučnih činjenica, pravila i zakona o prirodi, društvu i čoveku. Znanje pojedinog učenika može biti: mehaničko, formalno, verbalističko, reproduktivno, kratkoročno, neprimenjivo. Kod misaono aktivnih učenika: celovito, sistematično, osmišljeno, uopšteno. Veština je čestim vežbanjem stečena sposobnost primenjivanja stečenog znanja (pisanje, čitanje, rukovanje alatom, mašinom, pokreti, plivanje itd.). Tu je veći stepen svesnosti nego uvežbanost. Navika – veći stepen uvežbanosti. Navika je čestim ponavljanjem u velikoj meri automatizovana veština. Ona je završni rezultat vežbanja. Postoje: higijenske, kulturne, sportske, radne, školske i druge navike.
Primena Primena stečenih znanja, veština i navika ne može se ostvariti ako se učenikove nasleđene dispozicije ne razviju u psihofizičke sposobnosti. To se postiže realizacijom razvojnog (funkcionalnog, formativnog) zadatka nastave, koja podrazumeva doprinos nastavnog rada razvoju: - Fizičkih sposobnosti - Intelektualnih sposobnosti - Govorne sposobnosti - Matematičkih sposobnosti - Stvaralačkih sposobnosti - Estetsko-umetničkih sposobnosti - Psihomotornih sposobnosti
Zadatak Zadatak je da učenike vaspitava intelektualno, fizički, moralno, radno i estetski. Vaspitni zadatak nastave ogleda se u razvoju pojedinačnih sposobnosti, navika i osobina, te u stvaranju humanog i dobrog čoveka.
Nastavni Sistemi Nastavni sistem podrazumeva celovito oblikovanje ili struktuiranje nastavnog procesa.
Heuristička Nastava (razvojna nastava, genetička nastava, razvijajuća nastava) Heuristička nastava je takav nastavni sistem u kome učenici samostalno traže put saznanja, a nastavnik ih tako vodi da oni imaju utisak da su sami otkrili saznanje. Ovde nastavnik postavljanjem pitanja vodi učenika da on vlastitim naporom otkriva nove činjenice, izvodi zaključke, pronalazi zakonitosti i pravila i tako stiče nova znanja. Potiče od grčke reči „heureskein“ – pronalaziti, otkrivati. Heurističko-razvojni pristup povezan je sa principom samodelatnosti u nastavi još u 19 veku. Problem ove nastave je misaono aktiviranje svih učenika brojnijeg odeljenja Najveća slabost ove nastave je što nastavnik vodi glavnu reč. Prema sadržaju učenja nastavnik je u direktnom a učenik u indirektnom odnosu. Prednost: učenikovo potpunije shvatanje nastavnih sadržaja. Učenicima koji nemaju iskustva u ovoj nastavi, možemo dati: 1) Činjenične podatke 2) Uputstvo 3) Više zaključaka koji oni biraju
Programirana Nastava Zadržava pozitivne karakteristike heurističke nastave. Umesto nastavnika, ovde se učenik misaono-logički vodi do shvatanja i usvajanja nastavnih sadržaja putem samostalnog proučavanja programiranog gradiva. Programirani članak je najmanji element programiranog gradiva. On sadrži sledeće delove: 1) Uputstvo 2) Informacija 3) Zadatak 4) Prostor za rad 5) Povratna informacija – koja se nalazi na levoj strani, na kraju programnog gradiva Postoje dva tipa programiranja: linearno i razgranato Linearno – je jednako za sve učenike istog razreda. Oni samostalno rade na programima iste strukture i sadržaja. Razgranatim – se uvažavaju razlike u predznanju i sposobnostima za učenje. Prednosti ove nastave su u tome što se učenik posredstvom kratkih koraka sigurno vodi do konačnog cilja. U ovoj nastavi nedostaje odnos učenik-nastavnik.
Egzemplarna Nastava Naziv potiče od latinske reči exemplum – primer, iz mnoštva uzeto ono suštinsko, esencijalno. 1. Iz programa se biraju samo karakteristični nastavni sadržaji koji se određuju na uzoran način. Strukture u ovoj nastavi su: a) Egzemplarne (uže, bitne) Jabuka jabučasto voće b) Analogne (šire) kruška, dunja 2. Ova etapa obuhvata sledeće komponente nastavnog procesa: a) Pripremanje b) Obrada nastavnog sadržaja
c) Vežbanje d) Ponavljanje 3. Učenici samostalno obrađuju analogne sadržaje. Radeći po uzoru dobijenom u prethodnoj etapi nastave. U ovoj nastavi se smenjuju nastavnikovo poučavanje i učenikovo samostalno učenje. U drugoj etapi nastavnik u direktnom odnosu sa učenicima i nastavnim sadržajem, a učenik u indirektnom sa sadržajem, a u trećoj etapi učenik u direktnom odnosu sa gradivom. Nova varijanta ove nastave je interaktivna egzemplarna nastava. Etape ove nastave su: a) Uvođenje učenika u interaktivne nastavne aktivnosti b) Nastavnikova obradaegzemplarnih nastavnih sadržaja c) Formiranje grupa učenika i podela radnih zadataka d) Interaktivno (grupno) učenje analognih sadržaja e) Prezentacija rezultata interaktivnog učenja analognih nastavnih sadržaja f) Povezivanje (sinteza) egzemplarnih i analognih nastavnih sadržaja g) Osvrt na realizovane aktivnosti i uputstva za dalji rad. Pozitivna odrednica je stvaralački rad i učenika i nastavnika. Negativni ishodi ove nastave, jer učenici se u kasnijem školovanju, radu i životu ne mogu oslanjati samo na uzore, već nove probleme moraju rešavati na novi način.
Problemska Nastava Nastavni sistem u okvir kog učenici rešavaju teorijske i praktične probleme na nov način. Karakteristike ove nastave su: a) Postojanje teškoće i protivrečnosti između poznatog i nepoznatog, novina situacije b) Svesna, stvaralačka, samostalna aktivnost usmerena uviđanju odnosa između datog i zadatog, poznatog i napoznatog itd. te rešavanje problema. Rešavanje problema se razlikuje od odgovaranja na pitanja. Na početku je to nastavnikovo vođenje učenika.
Faze problemske nastave su: 1. Pripremanje učenika 2. Učenikovo samostalno rešavanje problema a) Predlaganje i izbor hipoteze b) Raščlanjivanje problema c) Neposredno rešavanje problema d) Izvođenje zaključaka 3. Proveravanje rešenja – Ovde učenik sam vrši izbor i redosled misaonih operacija. Ovde je učenik mnogo više subjekat nego objekat, više se obavlj produktivni rad. U prvom planu je aktivnost učenika. Razvija se stvaralačko ili kreativno mišljenje. Postavljeni problem treba da bude primeren uzrastu učenika, da se oslanja na njihova skustva i predznanja.Nedavno je razvijena još jedna varijanta problemske nastave
Interaktivna Problemska Nastava Etape ove nastave su: 1) Zajednički uvod u rešavanje problema 2) Formiranje grupa ili parova učenika 3) Interaktivno (grupno ili tandemsko) rešavanje problema 4) Prezentovanje rezultata interaktivnog rešavanja problema 5) Analiza i ocena rada na rešavanju problema 6) Uopštavanje rezultata i sinteza znanja 7) Eventualno zadavanje domaće zadaće
Individualizovana Nastava 1. Struktura: 1) Pripremne aktivnosti 2) Zajedničke uvodne nastavne aktivnosti 3) Interaktivni rad 4) Kooperativno vrednovanje odgovora i rešenja 5) Završne zajedničke aktivnosti 2. Primena nastavnih listića je jedan od najčešćih oblika individualizovane nastave. Nastavni listić je papir ili karton određenog formata na kojem je napisan zadatak, pitanje ili niz povezanih zadataka, pitanja namenjenih ojedinim učenicima ili grupi učenika sličnog nivoa i kvaliteta znanja, intelektualnih sposobnosti i tempa rada. 3. Rešavanje zadataka na tri nivoa težine 4. Diferencirani grupni rad 5. Individualno planirana nastava 6. Mikro nastava 7. Razgranati model programirane nastave itd.
Kompjuterizovana Nastava Jedan od savremenih nastavnih sistema. Nastaje korišćenjem računara. Jedan od preduslova za korišćenje kompjutera u učenju i nastavi jeste informatičko opismenjavanje nastavnika i učenika. Obrazovni program koji se posreduje računarom sastoji se iz više kompjuterskih lekcija. Kriterijumi dobre kompjuterske lekcije su: 1) Pregledna i estetski oblikovana slika 2) Mogućnost davanja pomoćnih informacija
3) Listanje napred-nazad 4) Maksimalno korištenje grafikonom 5) Brza reakcija sistema na akcije učenika 6) Ugradnja internog kalkulatora 7) Komunikacija učenik-nastavnik 8) Funkcijsko definisanje tastature 9) Mogućnost povezivanja s drugim lekcijama 10) Korištenje senzorskim ekranom itd. Prednosti ove nastave: - Povećanje kvaliteta i kvantiteta znanja - Veći nivo individualizacije učenika - Povećavanje preciznosti u postavljanju zadataka - Redovno informisanje učenika o njegovim sposobnostima itd. Nedostatci nastave su: - Nije dobra za sve predmete (filozofske, književne, umetničke) - Nije prilagođeno najsposobnijima - Skupo - Teško se prenosi iz jednog u drugi etnosistem
Timska Nastava Timska nastava je sistem nastavnog rada u kome više nastavnika realizuje programske sadržaje jednog ili više srodnih predmeta. Postoje dve varijante timske nastave: koordinirana i asocijativna Koordiniranu timsku nastavu izvode stručno-metodički osposobljeni nastavnici jednog ili više srodnih predmeta. Oni zajedno planiraju i pripremaju nastavu, razmenjuju iskustva, nastavna sredstva i sl. Posle toga svaki nastavnik u svom odeljenju realizuje zadatke. U asocijativnom timskom radu stručni tim nastavnika, ne samo da planira i programira već i zajednički realizuje raspodeljene programske
RESPONSIBILNA NASTAVA Je novi model savremenog nastavnog rada. Ovdje se mijenja pozicija ucenika. U komunikaciji sa ucenika i ucitelja ispoljavaju se odrednice: demokraticnost, ravnopravnost, saradnja, suodgovornost, divergentnost, inicijativnost, visesmjernost informacija i sl. Globalne i povezane etape responsibilne nastave: 1. Koncipiranje prijedloga varijanti nastavnih aktivnosti tokom pripreme izvodjenja i vrednovanja nastave 2. Predlaganje dviju ili vise varijanti u pripremanju, realizaciji i valorizaciji responsibilne nastave 3. Zajednicki participacijsko-demokratski izbor najpovoljnije varijante nastavne aktivnosti 4. Realizacija demokratski odabrane varijante nastavnog rada i 5. Vrednovanje toka i rezultata responsibilne nastave Sve predlozne varijante nastavnih aktivnosti treba da zadovoljavaju sljedece didaktickometodicke kriterijume:
1. Da budu u skladu sa ciljevima nastave maternjeg jezikai zadacima nastave pocetnog stanja i pisanja 2. Da su primjerene nivou predznanja, psihofizickih sposobnosti ucenika mladjeg osnovnoskolskog uzrasta i zonama njihovog bliskog daljeg razvoja 3. Da odgovaraju strucno-metodickoj osposobljenosti ucitelja 4. Da postoje odgovarajuce materijalno-tehnicki uslovi za njihovo ostvarivanje.
MENTORSKA NASTAVA Ovaj nastavni system dobio je naziv po Mentoru. On je grckoj mitologiji bio vaspitac Odisejevog sina Telemaha. Aktivnost nastavnika u mentorskoj nastavi svedena je na povremene konsultativne razgovore o odabranoj temi, o postupcima rada, izvorima podataka i sl. Ova nastava pogodna je za rad sa ucenicima starijeg uzrasta i sa studentima.
TRENDOVI PEDAGOGIJE i VASPITNE PRAKSE U 21. VIJEKU Kao prioritetni mogu se izdvojiti: 1. Od pedagogije poducavanja ka pedagogiji ucenja 2. Od pedagoskog separatizma i didaktizma ka integrisanoj pedagogiji 3. Od pedagoske trebologije i principologije ka izvedbenoj pedagogiji 4. Od orijentacije na proslost ka orijentaciji na sadasnjost i buducnost. 1. OD PEDAGOGIJE PODUCAVANJA KA PEDAGOGIJI UCENJA- trend koji susrecemo na pocetku XX vijeka kod Mojmana i Leja. Teza koju su zastupali je da se pedagogija zasnuje na ucenje i bioloskoj prirodi djeteta. Poceo se ostvarivati tek kada je postalo jasno da je nastupila uceca civilizacija. Mora se razvijati sposobnost permanentnog ucenja a pamcenje i reprodukcija se svode optimalan nivo. Poucavanje se svodi na razumnu mjeru i korist ucenja. 2. OD PEDAGOSKOG SEPARATIZMA i DIDAKTICIZMA KA INTEGRISANOJ PEDAGOGIJI- trend je koji je danas tek nazire. Sigurno je da se radi o pedagogiji koja ce razviti modele koristenja saznanja svih drugih nauka u pedagoske svrhe. Integrisana pedagogija mora rijesiti problem separatizma a uski didakticizam otvoriti ka novim strategijama ucenja i poucavanja, od vodjenja do samostalnog rada, do samoucenja. 3. OD PEDAGOSKE TREBOLOGIJE i PRINCIPOLOGIJE KA IZVEDBENOJ PEDAGOGIJI-od uvijek je bilo lako reci. Sta treba uraditi nego kako to izvesti. Izv. Ped.-radi se o pedagogiji koja osim teorije ili ciljeva nudi modele za realizaciju te teorije i tih ciljeva , kao i instrumente za mjerenje ucenika. 4. OD ORIJENTACIJE NA PROSLOST KA ORIJENTACIJI NA SADASNJOST i BUDUCNOST- trend je koji savremena stvarnost neumoljivo namece. Danas je doslo vrijeme da ce skole biti vise na cijeni ako djecu pripreme za savremeno drustvo i buducnost.
PEDAGOGIJA i DRUGE NAUKE
PEDAGOGIJA-FILOZOFIJA-svaka koncepcija pedagogije ima u svojoj osnovi odgovarajucu filozofiju. Povezanost nije nuznost koja lezi u prirodi predmetu pedagogije vaspitanja . Filozosko-pedagoski pravci: idealizam, realizam, neotomizam, egzistencijalizam, pragmatizam i marksizam. PEDAGOGIJA-PSIHOLOGIJA- danas se tezi integrisanju i ostvarivanju jedinstvenog pedagoskog-psiholoskog pristupa u proucavanju vaspitnih pojava. PEDAGOGIJA-SOCIOLOGIJA- vaspitanje je uvijek drustveno uslovljavanje, a za pedagogiju su znacajna socioloska proucavanja, drustvene structure, drustvenih odnosa… PEDAGOGIJA-KIBERNETIKA- vaspitni proces se veze za regularni. PEDAGOGIJA-ANTROPOLOGIJA-neophodnost vaspitanja u razvoju covjeka kao nesavrsene jedinke. GENETIKA-nasljedje
MOC i GRANICE VASPITANJA Jedan od faktora koji uticu na formiranje i razvoj licnosti je proces vaspitanja. Moci vaspitanja su velike ali ipak ogranicene. Na domete vaspitanja takodje uticu brojni faktori. To su oni faktori koji uticu na ukupno formiranje i razvijanje licnosti. Naslijedje je factor koji determinise moci vaspitanja. Na moci vaspitanja uticu i socijalni faktori. Drustvena sredina stvara povoljnu ili nepovoljnu atmosferu za vaspitanje. Moci vaspitanja su determinisane i aktivnosti samog vaspitnika. Vaspitnik je u istorijskom razvoju pedagogije smatran objektom – drugi ga poucavaju, a potom subjektom – sam sebe uci. U savremenoj pedagogiji preovladava shvatanje da je vaspitnik istovremeno i subjekat i objekat vaspitanja.
VRSTA NASTAVE A) Prema institucijama nastava se dijeli se na: 1. Usmjerene aktivnosti u predskolskim ustanovama tu se upoznaju govorno-jezicki, matematicki dr. pojmovi kao i pripremanje djece za predsojece skolovanje 2. Osnovno skolska nastava ( razredna I-V i predmetna VI-IX ) u kojoj se sticu osnovna znanja, vjestine, sposobnosti i njeguju osobine licnosti. 3. Srednjoskolska ( opste-obrazovna, strucno teorijska i strucno-prakticna), tu se sticu strucno-profesionalna, ali i teorijska i opsta znanja za daljeskolovanje. 4. Univerzitetska (visokoskolska nas.), gdje se sticu znanja visokog, teorijskog i strucnog nivoa. 5. Specijalisticke i postdiplomske studije, tu se obrazuje naucno-istrazivacki podmladak.
B) Prema sadrzaju nastava se dijeli na: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Nastava drustvenih i humanistickih nauka Nastava prirodno-matematickih nauka Nastava lingvistickih nauka Nastava umjetnickih predmeta Nastava tehnickih nauka Nastava primjenjenih nauka
C) Prema funkciji nastav ase dijeli na:
1. Redovna nastava( u kojoj ucenici sticu znanja, vjestine, navike i sposobnosti
2.
3. 4. 5. 6.
predvidjene drustveno-verifikovanim nastavnim programom) prilagodjena prosjecnom uceniku. Dopunska nastava- namjenjena ucenicima koji nisu postigli zadovoljavajuci uspjeh, ova nastava ima korektivnu ulogu i nakon nje ucenici treba ponovo da se vrate u redovnu. Dodatna nastava-organizuje se za najbolje i talentovane ucenike koji pokazuju veca interesovanja. Produzena nastava- organizuje se ukoliko nije realizovan odgovarajuci fond casova Pripremna nastava- organizuje se za ucenike upucene na popravni ispit Kursna nastava-namjenjena pojedincima koji treba u kratkom roku da savladaju sadrzaje iz odredjene oblasti.
D) U zavisnosti od komunikacije ucenik-nastavnik: 1. Direktna ili neposredna-( kolektivna, grupna, individualna) gdje se komunikacija odvijau direktnom odnosu. 2. Indirektna ili posredna nastava-u kojoj polaznici samostalno savladjuju programske sadrzaje, nastavnik im prije toga daje upustva i potom provjerava rezultate. 3. Nastava na daljinu-odvija se posredstvom stampanih materijala, radija, televizije, audio i video kaseta.
E) Prema prostorno-radnim uslovima 1. 2. 3. 4.
Ucionicka Kabinetsku ili labaratorijsku Nastavu u prirodi i Nastavu u proizvodnim, drustvenim i kulturnim institucijama
F) Polazeci od osnovne didakticko-metodicke koncepcije: 1. 2. 3. 4. 5.
Predavacko-prikazivacka Egzemplarna Heuristicka Individualizovana Autodidakticki rad
------- DIDAKTICKI SISTEM NASTAVE
NASTAVNI PLAN i PROGRAM a) NASTAVNI PLAN- je osnovni i glavni skolski dokument trajnije vrijednosti kojim se odredjuje spisak nastavnih predmeta, njihov redosljed po razredima, sedmicni i godisnji broj casova po predmetima, razredima i ukupno za svaku vrstu i nivo skole. Nastavni plan za osnovnu i srednju skolu donosi nadlezni organ prosvjete-najcesce ministarstvo prosvjete. Ovaj dokument najcesce je oblikovan kao tabelarni pregled uz sazeto obrazlozenje. Nastavnim planom za fakultet utvrdjuje se spisak nastavno-naucnih disciplina po semetrima i godinama dodiplomskih i postdiplomskih studija, uz precizno odredjeni broj casova za predavanja i vjezbe u okviru svakog predmeta u svakom semestru. Ovaj document se odnosi po zakonskoj procedure doticnog fakulteta uz saglasnost univerziteta i ministarstva prosvjete. Nastavni plan sadrzi: 1. Tacan naziv svakog predmeta i njihov redosljed za svaki razred ( i godinu studija ) 2. Nedeljni ili godisnji fond casova za svaki predmet, razred (semester i godinu studija ) i ukupno
3. Sazeto objasnjenje koncepcije nastavnog plana, pojedinih i vrsta nastave i podrucja vaspitno-obrazovnog rada. Prilikom izrade nastavnog plana neophodno je uvazavati sljedece zahtjeve: 1. Treba obuhvatiti one predmete koji najvise doprinose ostvarivanju opstih, posebnih i pojedinacnih ciljeva i zadataka obrazovno-vaspitnog rada 2. Pri odredjivanju broja predmeta i casova treba uvazavati psiho-fizicke mogucnosti ucenika 3. Treba biti uzajamna povezanost nastavnih predmeta koja bi omogucila cvrscu logicnost i ekonomicnost nastave 4. Posebno u strucnim skolama pored opsteobrazovnih predmeta treba obuhvatiti predmete za struku i zanimanje Raspored predmeta u nastavnom planu i predmetu moze biti: sukcesivan, simultan i kombinovan. SUKCESIVAN RASPORED- nastavni predmeti se izucavaju jedan za drugim. U srednjovijekovnim skolama bilo je sedam slobodnih vjestina: a) trivijum: gramatika, retorika, dijalektika b) kvadrilijum: aritmetika, geometrija, astronomija i teorija muzike. Zastupnik ovog rasporeda bio je Komenski. Prednost: Ucenici nisu bili optereceni razlicitim gradivom. Nedostatak: - Ucenici su morali dublje izucavati jedan predmet bez obzira na njihove uzrasne mogucnosti - Duze bavljenje jednim predmetom stvaralo je dosadu. SIMULTANI RASPORED – Njime se predvidja istovremeno izucavanje vise nastavnih predmeta. Njime se omogucuje celovito upoznavanje stvarnosti. Nedostatak: Ucenik opterecen obimnijim gradivom. KOMBINOVANI RASPORED – Tipican primer za osnovnu skolu. U svakom razredu se izucava vise predmeta a tokom skolovanja pojavljuju se novi nastavni predmeti. b) NASTAVNI PROGRAM – je trajniji skolski document kojim se odredjuje i konkretizuje obim, struktura, dubina i redosled sadrzaja nastavnih predmeta zastupljenih u nastavnom planu i daju sazeta didakticko-metodicka uputstva za njihovu obradu. Obimom se oznacava kolicina cinjenica, pojmova, generalizacija vestina koje ucenici moraju steci. Dubinom nastavnog programa oznacava se stepen analiticnosti u sagledavanju uzrocno-posledicnih veza i odnosa u gradivu. Redosled ili struktura odnosi se na sled realizacije nastavnih sadrzaja odredjenih predmeta. Pri izradi nastavnog programa susrecu se dva kljucna pitanja: 1. Koje sadrzaje treba ukljuciti u program nastavnog predmeta 2. Kako, tj. po kom kriteriju i redosledu poredati sadrzaje u okviru predmeta. Programski sadrzaj nastavnog predmeta uzima se iz okvira odredjenog predmeta. Prilikom izbora i ukljucivanja sadrzaja u nastavni program treba voditi racuna o: 1. Naucnost sadrzaja
2. 3. 4. 5. 6.
Vaspitno-obrazovna efikasnost Primerenost sadrzaja uzrasnim mogucnostima Oslanjanje sadrzaja na prethodne programe Aktuelnost i korelacija sadrzaja Diferenciranost sadrzaja na obavezne, optimalne i dodatne
Nastavno podrucje obuhvata nekoliko nastavnih celina. Uza celina se obicno poklapa s nastavnom temom. Nastavna jedinica je najmanji sadrzajno-logicki deo teme, cesto nekoliko jedinica cine nastavnu temu ali se jedinica moze i poklapati sa temom. Najpoznatiji su sledeci nacini rasporedjivanja sadrzaja u nastavnom program: 1. SUKCESIVNI sadrzaji su poredjani u program i realizuju se u praksi u logickom sledu jedan za drugim bez ponavljanja. 2. SIMULTANIM rasporedom obezbedjuje se istovremeno obrada sadrzaja iz raznih oblasti. 3. Prema KONCENTRICNOM rasporedu sadrzaji se obradjuju iz razreda u razred i to sve sire i produbljenije. 4. SPIRALNIM – u narednom razredu programski sadrzaj ne obradjuje se u obliku ponavljanja, steceno znanje se podrauzmeva. 5. KOMBINOVANI – na pocetku godine ucenici se uvode u osnovni sadrzajni krug kako bi dobili opsti uvid.
FAKTORI NASTAVE Dugo se smatralo da su osnovni faktori nastave: ucenik,nastavnik i nastavni sadrzaj. Danas se obicno dele na: a) neposredne: ucenik, nastavnik, nastavni sadrzaj i materijalno tehnicka osnova nastave. b) posredni: razvijenost drustva a narocito njegova materijalno-finansijska moc, te naucni, tehnicko-tehnoloski, pravni i vaspitno-obrazovni sistem. 1. UCENIK KAO FAKTOR NASTAVE je licnost koja u didakticki zasnovanom nastavom i celokupnom obrazovno-vaspitnom procesu usvaja znanje, stice vestine i navike, razvija svoje stvaralacke i druge sposobnosti, afirmise i potvrdjuje svoju licnost. 2. NASTAVNIK U SAVREMENOJ NASTAVI Skolovanje nastavnika zapoceo je Komenski 1698. godine otvaranjem uciteljskih seminara. Zatim uciteljske skole, pedagoske akademije, nastavnicki koledzi i fakulteti. Danas se najcesce nastavnici obrazuju na fakultetskom nivou. Zadaci i poslovi nastavnika u savremenoj nastavi: - Izbor, analiziranje i rasporedjivanje tj. planiranje nastavnih sadrzaja. - Odredjivanje opseznosti i dubine nastavnih sadrzaja. - Izbor i prikladna primena nastavnih sredstava. - Organizacija i usmeravanje nastavnog procesa. - Vrednovanje tokova i rezultata nastavnog rada.
KLASICAN i AUTOKRATSKI NASTAVNIK -
Komunicira sefovski (s visine, naredjivacki itd.)
-
Krut, konvencionalan, dosadan Konformista Statican, tradicionalan Cesto govori “JA” Tera na rad Stvara strahopostovanje Oslanja se na autoritet Izaziva nezadovoljstvo Neljubazan Lazljiv, neprijatan Ocenjuje na uobicajen nacin.
KREATIVAN i DEMOKRATICAN NASTAVNIK -
Komunicira voditeljski (empaticno, demokratski) Fleksibilan, zanimljiv Nonkomformista Dinamican, moderan Cesto govori “MI” Pokazuje kako Vodi tokom rada Stvara poverenje Oslanja se na saradnju Ljubazan Iskren, poverljiv Trazi samoocenjivanje kvaliteta.
2) SADRZAJ NASTAVE obuhvata odredjenu kolicinu znanja o pojavama, procesima i zakonitostima u prirodi i drustvu, kao i znanja o pravilima i normama drustvenih odnosa koje ucenici treba da u toku nastave usvoje. Prilikom selekcije i izbora sadrzaja koje ce ucenici u nastavi usvajati neophodno je uvazavati teorijsko-metodoloske…???
NASTAVNI CAS – POJAM i TIPOVI NASTAVNI CAS je osnovna organizaciono-vremenska i didakticka jedinica nastavnog rada koja najcesce traje 45 minuta. To je organizaciono-pedagoski, sadrzajno-logicki i saznajno-psiholoski skladno zaokruzena najmanja vremenska i programska celina koja zauzima tacno odredjeno mesto u skoloskom danu i sedmici. Nastavni cas je najmanja vremenska celina nastavnog procesa (akademska godina, polugodiste-semestar, mesec, sedmica, nastavni dan i nastavni cas). NASTAVNA JEDINICA je najmanja sadrzajna celina u nastavnom procesu (nastavni predmet, programska celina, tema i nastavna jedinica). Najcesce se nastavni cas poklapa sa nastavnom jedinicom. Uobicajeno je da se veca nastavna jedinica obradjuje na blok casu. i metodicka jedinica je najmanja celina nastavnog procesa. Didakticke komponente nastavnog casa su: trajanje, tip, struktura, organizaciono-tehnoloski elementi (zadaci, cilj, lokacija, emocionalna klima, tok rada, oblici, sredstva, metode itd.)
TIPOVI (VRSTE) NASTAVNIH CASOVA Kriteriji klasifikacije etapa nastavnog procesa u kojima se izvode casovi. Po ovom Milan Janjusevic razlikuje: - Casovi za obradu novog gradiva - Casovi za utvrdjivanje - Mesoviti casovi. Djordje Lekic prikazuje sledece tipove: - Cas obrade novog gradiva - Cas utvrdjivanja obradjenog gradiva - Cas ponavljanja odredjenog gradiva - Cas proveravanja – utvrdjuje se nivo i kvalitet usvojenih znanja, stecenih vestina, formiranih stavova, pojacanih sposobnosti.
ORGANIZACIJA i STRUKTURA CASA Organizacija nastavnog rada na casu podrazumeva: studiozno pripremanje svih didaktickih elemenata kvalitetnog i povezanog ucenja i poucavanja u nastavi; stvaralacko struktuiranje i usmeravanje pedagoskih nastavnih aktivnosti te njihovo analiziranje i stalno unapredjivanje. Struktura casa zavisice od vise elemenata: slozenosti i specificnosti nastavnih sadrzaja, cilja i zadataka, rada na casu, tipa casa, nastavnih objekata, materijalno-tehnicke osnove rada, oblika i metoda, nastavnih sistema i modela, brojnost odeljenja i obucenost nastavnika ili ARTIKULACIJA CASA. Globalna struktura (artikulacija) rada na casu obuhvata relativno izdvojene, ali funkcionalno povezane sledece delove: - Uvodni deo casa - Glavni deo casa - Zavrsni deo casa. Kombinovanjem tih vrsta casova dobija se mesoviti cas. Drzeci se doslovno structure nastavnog procesa Vladimir Poljak razlikuje: - Uvodni cas - Cas obrade - Cas ponavljanja i vezbanja - Cas proveravanja. Ovaj didakticar ne priznaje kombinovani tip casa. TIHOMIR PRODANOVIC: introduktivni, informativni, eksplikativni, demonstrativni, reproduktivni, kreativni, korektivni, verifikativni, aplikativni i kombinovani. MLADEN VILOTIJEVIC: uvodni nastavni cas, cas obrade novog gradiva, cas usvajanja pojmova, pravila i zakona, cas poverenja i uvezbavanja, cas ponavljanja i uopstavanja, cas kontrole i kombinovani cas.
Najdoslednija i najpreciznija klasifikacija nastavnih casova prema etapama (strukturama) nastavnog procesa. Prema tom se razlikuje: - Uvodni cas-izvodi se prilikom uvodjenja ucenika u novi nastavni predmet, novo nastavno podrucje, temu da bi se izazvala motivacija i interesovanje ucenika - Cas obrade gradiva jeste upoznavanje, shvatanje i usvajanje novih nastavnih sadrzaja. - Cas ponavljanja i vezbanja odrzava se u cilju sprecavanja zaboravljanja i ucvrscivanja obradjenih sadrzaja u pamcenju ucenika.
