ALBANSKI REČNIK FJALORI
ALBANSKO-SRPSKI SRPSKO-ALBANSKI
PRIREDIO Enes Tuna i saradnici
JACEH Beograd 20
SKRAĆENICE / SHKURTIMET Abl. adj. adv. Ak. anat. arh. astr. biol. bot. conj. dial. D. ek. f. pl. fig. fil. fiz. G. m. mat. med. mit. muz. n. pron. v. veter. voj. Vok. zoo. prif. kish. crkv. geol. geograf. hem. jur.
-
Ablativ adjektiv adverb Akuzativ anatomija arhitektura astronomija biologija botanika veznik dijaletkizam Dativ ekonomija im.žens.roda plural,mn figurativno filozofija fizila Genitiv imen.muš.r matematika medicina mitologija muzika srednji rod zamenica glagol veterinarstvo vojnički Vokativ zoologija sveštenički crkveno crkveno geologija geografija hemija pravo
-
rrjedhore mbiemёr ndjfolje kallёzore anatomi arkitekturё astronomi biologji botanikё lidhёz dialektizёm dhanore ekonomi em fem.sh shumёs figurativisht filozofi fizikё gjinore emёr mash matematikё medicinё mitologji muzikё emёr asnja. pёremer folje veterinari ushtarak thirrore zoologji prfitar kishorё kishorё gjeologji gjeografi kimi drejtёsi
ALBANSKO – SRPSKI REČNIK
A a thua? ad. zar — a thua jo? zar ne? — a thua nuk e keni ditur? zar ne znate? a, upitna rečca: li, da li, je li, zar; a vjen dhe ti me ne? — dolaziš li i ti sa nama? a eshte gati? je li gotovo, da li je gotovo? a? — a, zar? a conj. ili: sot a neser — danas ili sutra. abaci -a f. opatija manastir, samostan. abanoz-i, m. bot. (Diospvrus ebenum) abonos, ebanovina. abat -i m, igumen m, i pari i kuvendit (ortodoks) iguman abateshё -a f, igumene f. eprore f. igumanija abat-i, m. opat, iguman, duhovnik. abazhur-i, m. abažur, šešir na lampi, šenjilo, zaklonjača. abdes-i, m. abdest, ritualno umivanje pre molitve (kod muslimana). abdikim-i, m. abdikacija, davanje ostavke na položaj ili zvanje, akt .kojim se neko odriče nekog višeg položaja, naročito prestola. abdikoj, v. abdikovati, abdicirati, odreći se nekog višeg položaja, naročito prestola; fig. odreći se nečega ili na nešto. abëcë -ja. alfabet, abeceda, azbuka abe-ja, /. avetinja, avet, priviđenje, sablast. abetare -rja f. bukvar m. abisinas-i, m. Abisinac, Etiopljanin. Abisini-a, /. Abisinija, Etiopija. abnise -t, /. pl. poljoprivredni alat, alatke. abnormal-e, adj. abnormal/-an, -na, -no, nenor-mal -an, -na, -no, protuprirod/-an, -na, -no, čud/-an, -na, -no, neobič/-an, -na, -no. abonent m. pretplatnik m. abonim-i, m. pretplata, pretplaćivanje. abonoj, v. pretplatiti, pretplaćivati; abonohem në shtyp — pretplaćujem se na štampu. abonuar (i, e), adj. pretplaćen, -a, -o. abort -i, m. abortus, pobačaj, pometnuće, prekidanje trudnoće. abortoj v. Pobaciti, abortim pobačaj m. abrash -e, adj. abraš, pegav, -a, -o; kalë abrash — lisast konj. abrogim -i, m. abrogacija, uništenje, ukidanje, opozivanje nekog zakons-kog propisa novim zakonskim pro-pisom. abshisë f. gjeom. apscisa abshisë -sja, f. georn- apscisa, jedna od dve koordinate. absolut -e, adj. apsolut/-an, -na, -no, -neograničen, -a, -o, bezuslov/-an, -na, -no, bezuvjet/-an, -na, -no; shumicë absolute — aposlutna (opšta) većina; liria absolute e shtypit — potpuna sloboda štampe. absolutisht, adv. apsolutno, neogra-ničeno, bez-uslovnd, bezuvjetno; potpuno, uopšte. absolutizëm -zmi, m. apsolutizam, neograničena samodržavna vlast; samodržavije, samovlašće, neograni-čena vladavina jednog čoveka, vladara. absorboj, v. apsorbirati, apsorbovati, upijati, usisavati. abstenim -i, m. apstinencija, uzdr-žavanje od glasanja, izbegavanje građanskih dužnosti; odustajanje; odricanje (od uzimanja alkohola i dr.). abstenuar (i,e), adj. uzdržan, -a, -o. abstrakt -e, adj. apstrakt/-an, -na, -no, misaon, -a, -o, mislen, -a, -o, pojmov-an, -na, -no; gram. emër abstrakt — apstraktna (misaona) imenica; mat. numer abstrakt—apstraktan broj. absurd -e, adj. apsurd/-an, -na, -no, besmislen, -a, -o, nesklap -an, -na, -no, nemoguć, -a, -e, absurdisht -i, m. apsurdnost, besmis-lenost, glupost. absurditet m. (gjë pa kuptim), besmis-lica f. abuzim -i, m. pronevera, zloupotreba, vid. i shpërdorim. acar adj. ošt/-ar, -ra, -ro; mot acar — oštra klima, prohladno vreme; grub, -a, -o; bist/-ar, -ra, -ro: ujë acar — bistra voda, čista voda; adv. me foli acar —oštro mije govorio (-la), grubo mi je govorio (-la); e kam punën acar — u škripcu sam. acari -a, f. hladnoća, zima, mraz, ciča; i foli me acari — oštro (grubo) mu (joj) je govorio (-la); fig. acari në veshje — preterana pedant-, nost u odevanju. acarim -i, m. zaoštravanje, pritisak, prinuda; pogoršanje (vremena); po-goršanje odnosa; pogoršanje rane. acaroj, v. zaoštriti, zaoštravati: i acaruan fjalët —. zaoštriše reci, uputiše jedan drugom grube reci; mos ma prek plagën, se ma acaron — ne diraj mi ranu jer ćeš mi je ozlediti (izazvati bol); acaroj telat e violinës — stežem (zategnuti) žice na violini; u acarua moti — pogoršalo se vreme, pokvarilo se, zahladilo se vreme; i acarohem (kujt) — pretim (kome) recima. adaptim m. adaptacija, adaptiranje adaptoj v. podesiti, prilagoditi adash m. imenjak, adaš adekuat -e, adj. adekvat/-an, -na, -no, jednak, -a, -o, isti, -a, -o, izjednačen, -a, -o, primer/ -an, -na, -no, odgo-varajući, -a, -e. aderent m. pristaša, pristalica aderim -i, m. priključenje, pripajanje (nekoj grupi ili organizaciji); pri-vrženost; med. priraš-ćivanje, sraš-ćivanje (rane). adet -i, m. adet, običaj, tradicija; vid. i doke. adhurim -i, m. obožavanje, ushićenost, zanesenost. adhuroj, v. obožavati, ushititi se, diviti se, pokloniti se (mekom božanstvu); poštovati obožavati (koga). adhurues m. obožavalac, poštovalac administrate -a, /. administracija, uprava, upravna vlast; upravljanje, rukovođenje. administratë f. uprava f. ― adminI-stratë e lëvizjes uprava pogona ― administratë e shtetit državna uprava administrativ adj. administrativan —pushteti administrativ administra-tivna vlast — e drejta administrative administrativno pravo administrativ, -e a. upravni — këshilli adminstrative upravni odbor (preduzeća) administrator -i, m. administrator, upra-vitelj, upravni činovnik. administrim -i, m. administriranje, upravljanje. administroj, v. administrirati, upravljati, vršiti javne poslove upravljanja. admiral -i, m. admiral (najviši čin u ratnoj mornarici). admiroj, v. čuditi, diviti; admirohem — diviti se. admirues -i, m. obožavatelj, obožavalac, poklonik. admirueshem (i) -shme (e), adj. div/-an, na, -no, dostojan divljenja. adoptim -i, m. adopcija, posvojenje, posinjenje, uzimanje tuđeg deteta pod svoje. adoptiv -e, adj. posvojen, -a, -o, posinjen, -a,- o. adoptoj, v. adoptirati, posvojiti, posiniti, po-kćeriti, uzimati tuđeg deteta pod svoje. adoptuar (i,e), adj. posvojen,-a, -o, posinjen, -a, -o. adresar m. adresar, imenik adresë -a, /. adresa, odredište, mesto prebivališta.— adresa në letër adresa na pismu adresoj tr. adresovati, nasloviti, staviti adresu adriatik - e a. jadranski — bregu i Adri-atikut Jadranska obala Adriatik -u m. Jadran m. deti Adriatik — Jadransko more. adulteri f. preljuba f. aerodinamik -e, adj. aerodinamič -an,-an,-no. aerodinamike -a, /. aerodinamika, nau-ka o gibanju plinova. aerodrom m. aerodrom m, uzletište, pista f. aeronautik -e, adj. aeronautski, -a, -o, aeronautički, -a,-o. aeronautike -a, /. aeronautika, vazduho-plovstvo, zrakoplovstvo; nauka o kretanju po zraku aparatima težim od vazduha.
aeroplan m. avion -- udhëtoj me aeroplan putujem avionom, aeroplan (reaktiv) m.mlaznjak aeroplanisht adj. avionski, aeroplanski aeroport -i, m. aerodrom, zračna luka, zračna baza. aerostat -i, m. aerostat, zračni balon; med. aparat, sprava za lečenje inhalacijom. aerostatike -a, /. aerostatika, nauka o ravnoteži gasova. af iks -i, m. gram. af iks, dometak, govorni dodatak. afarist -i, m. afarist(a), špekulant; poslovni partner. afat -i m. rok, termin — me afat prej u roku od — zgjatja e afatit produženje roka afatëshkurtë a. kratkoročan afatgjatë a. dugoročan — hua afatgjatë dugoročan zajam — kambial afatgjatë (politikë) dugoročna menica (politika) afër adv. blizu, skoro -- mos më rri afër nemoj mi sedeti blizu, (ngjat), prp. blizu, pored, kraj — krejtsisht afër sasvim blizu — sa më afër që është e mundur što bliže moguće, afër, adv. blizu; oko, otprilike, skoro; ai rri afër meje — on sedi blizu mene; kaluan afër tri vite — prošlo je skoro tri godine; ka afër një ore rrugë — ima oko (otprilike) sat hoda. Afërdite -a, /. astr. Zvezda Danica. afëri -a, /. rođaštvo, srodstvo; hem. afinitet, sila kojom se spajaju hemijski elementi. aferm (i) — me (e), adj. bli/-zak, -ska, -sko; kushëri i afërm — blizak rođak; fshat i afërm blisko selo; në të ardhmën e afërme — u bliskoj budućnosti. afër mendsh, adv. verovatno, razumljivo; kjo është afër mendsh —to je razumljivo, shvatljivo. afersi -a, /. blizina; bliskost; në afërsi të qytetit — u blizini grada. afërist -i, m. aferaš, zaverenik. afetar -e, adj. vid. pafe (i,e). afërm ( i, e ) adj. bližnji, srodnik — dashuri ndaj të afërmëve ljubav prema bližnjima, afërme a. obližnji afërsi -a f. blizina afërsina-t, /. pl. blizina, okolina, pe-riferija, afërsisht, adv. približno, blizu. afërsisht ad. otprilike Afganistan -i, m. Avganistan. afganistanas -e, adj. avganistanski, -a, -o. afganistanas -i, m. Avganistanac. afganistanase -sja /. Avganistanka. afinitet -i, m. hem. afinitet; srodstvo; sličnost; sila kojom se spajaju hemijski elementi. afion -i, m. afion, opijum, dremak. afirmativ a. potvrdan, afirmativan afirmim -i, m. afirmacija, tvrdnja, tvrđenje, ješnost; priznanje, uva-ženost. afirmohem — afirmirati se,učvrstiti se, biti priznat, biti uvažen. afirmoj, (pohoj) tr. potvrditi, afirmisati -- afirmohem afirmisati se, iskazati se afirmoj, v. afirmirati; afirmuar (i,e), adj. učvršćen, -a, -o, priznat, -a, -ouvažen, -a,-o, poštovan, -a,-o. afishe/-shja, /. proglas, objava, letak. afishim -i, m. oglašavanje, objavljivanje, isticanje proglasa, letka. afishoj tr. afiširati, plakatirati afishoj, v. oglasiti, objaviti, isticati pro-glas, letak. aforizëm/-zmi, m. aforizam, mudra izreka. afrazi ad. izbliza, izbliže, približno, blizu. afrikan -e, adj. afrički, -a,-o, afrikanski, -a, -o. afrikan -i, m. Afrikanac. afrikane/-nja, /. Afrikanka. Afrike -a, /. Afrika. afrim m. približavanje, zbližavanje afrim m. zbliženje, zbližavanje afro, adv. približno, odoka , skoro, gotovo, otprilike: afro dhjetë vite — oko (skoro) deset godina; ka afro dy kilogram — ima oko dva koligrama. afrohem v. prići, prilaziti - lëvizjes pokretu -- punës poslu — shkoj më afër priđi bliže afrohem v. pristupati, pristupiti -- afrohem zgjidhjes rešavanju -- bëhem anëtar i një shoqërie, hyj, regjistrohem në një shoqëri pristupiti društvu afroj duke shtyrë tr. doturati, doturiti, dogurati — afroj duke rrokullisur dokotrljati afroj, v. približiti, primaknuti: afroje më afër — primakni ga (je) bliže; afroi dita — približio se kraju dan, dan je na izmaku; afrohemi në mendime — podudaramo se u mišljenjima, imamo bliske poglede o jednom pitanju; mos m'u afro — ne približavaj mi se; këto dy ngjyra afrohën — ove dve boje se podudaraju (slažu se, liče jedna drugoj). afruar (i, e), adj. zbližen, -a, -o, približen, -a, -o, primaknut, -a, -o, srdač/ -an, -na, -no, drag, -a, -o, bli/-zak,-ska,-sko. afrueshem (i) -shme (e), adj. zbližen, -a, -o; drag, -a, -o, srdač/ -an, -na, -no, prijateljski, ra, -o. afsh-i, m. toplota, topao vazduh, zapadna, para; miris: afshi i hudhrës — miris belog luka (jak miris); strast, pasija: ai e pi duhanin me afsh — on strašno puši, puši sa velikom strašću, pasijom: foli me afsh — govorio (-la) je sa pasijom (pasionirano). afshmëri -a f. strastvenost afte (i, e), adj. sposob/ -an, -na, -no: ai është njeri i aftë — on je sposoban čovek (podrazu-meva i fizičku i umnu sposobnost), aftë i (e), i zoti, - e zonja a. sposoban, podoban aftësi -a f. sposobnost, obdarenost aftësoj v. osposobiti ag -u, m. osvit, svitanje: agu i dritës — osvit dana, zora; agu i syrit — zenica oka. aga -i, m. aga, gospodin. ageshë -a, aginica, gospođa. agim -i m zora f, svitanje — para agimit pred zoru agjenci f. agencija — agjencioni turis-tik turistička agencjja agjent -i, m. agent, službenik poslovnice ili predstavništva nekog preduzeća ili ustanove, predstavnik; agent, špijun, saradnik neke obaveš-tajne službe; tajni policajac, pripadnik obaveš-tajne službe. agjenturë -a, /.agentura, špijunaža. agjerim -i m, pl. -e; agjinim m, ngjinese f, casni ili veliki ~ kreshimet e mёdha ( e Kёrshёn-dellave, e Pashkёve) post kre-shmoj (v), kreshmё (n) post kod hrišćana agjёroj (v), agjёrim (n) ramazanski post (kod muslimana) agjërim -i, m. post: agjërimi i pashkëve — us-krišnji post (veliki post). ; agjeroj, v. postiti (postim) agjërues a. posni agjinim m. post agjinues a. posni — ditë agjerimi posni dan — ushqim agjinues posno jelo agjitacion -i, ć. agitacija, usmena i pismena delatnost u cilju delovanja na mase raspros-tranjivanjem određenih ideja i parola kojima se želi pri-dobijanje i vaspitavanje, sredstvo političke borbe klasa i partija agjitator -i m. agitator agjitoj adj. agitovati agjitoj v. uzburkati, agitovati agom -a, /. agonija, izdisaj. agon v. svanuti, svanjivati — të aguarit svanjuje, svitati — fillon të agojë, sviće: agoi drita — svanula je zora. agrar -e, adj. agrarni, -a, -o: reforma agrare— agrarna reforma, agrar -i, m. agrarac, poljoprivrednik, agrar-e a. ratarski agresion, m. agresija, napad, nasrtaj; oružani napad. agresor -i, m. agresor, napadač. agrikulturë f. poljoprivreda f.
agroteknik -e adj. agrotehnički -a, -o. agroteknika f. agrotehnika agrutne -t, /. pl. bot. agrumi, skupno ime za limune i naranče. agulice/-cja, /. bot, (Primula grandiflora) jaglac, jagorčika. aguridhe/-đhja, /. bot. nezrelo, nedozre-lo grožđe. agushi -a f. omara, omorina, zagušlji-vost, zaparina, vrućina, agushtë (i, e), adj. zagušljiv, -a, -o: tym i agushtë — zagušljiv dim. agzot -i, m. vid. barot. ah -u, m. bot. (Fagus) bukva. ah! excl. ah! --- ah i mjeri unë! a, jadan ja! aheng -u, m. veselje uz muziku i pesmu; muzika. ahisfatë -a, /. bukovik, bukova šuma; bukovina (drvo), dru ahu bukovo drvo ahmarrës -e, adj. osvetnički, -a, -o. osvetnik, osvetoljubiv ahmarrje -ja f. odmazda ahmarrje/-rrja, /. osveta. ahmerrem v. osvetiti se ahnanak -u, m. almanah, kalendar, godišnjak. aht-i, m. uzdah; kletva, prokletstvo. ahur -i, m. ahar, konjušnica, staja, štala. ai (ata) pron. onaj — ai i njëjti onaj isti — ai i cili onaj koji, ai, pron. on (treće lice jednine muškog roda): ai është njeri i shkolluar — on je školovan čovek; (pl. ata — oni); pokazna zamenica muškog roda jednine: ai njeri — taj, onaj čovek; kush është ai që po këndon?— ko je taj što peva? ai, ajo pron. ta — ajo grua ta žena ai, ajo pron. taj, ta, to — filani e fisteku taj i taj — mu ai taj isti ai, ajo, ai pron. on, ona, ono — ai vetë sam ajër /-ajri, m. vazduh, zrak, uzduh; ajri i freskët — svež vazduh; ajër i ndytë — zagađen vazduh.— e hedh në ajër baciti u vazduh — fortesa në ajër kule u vazduhu ajër -ajri m. zrak, vazduh m. ajkë -a, /. kajmak, skorup, krem m.,pavlaka, kora; fig. elita, prvaci, izabrani ljudi. ajo, pron. ona (treće lice jednine ženskog roda): ajo e di mirë gjuhën — ona dobro zna jezik; pokazna za-menica ženskog roda jednine: ajo grua vjen shpeshherë — ta žena često dolazi. ajodhime -a, /. svetilište, svetište (u pravoslavnoj crkvi). ajra (i) -me (e), adj. vid. enjtur (i, e). ajrim -i, m, provetravanje: ajrimi i dhomës — provetravanje sobe. ajroj, v. provetriti, provetravati. ajror, -e a. vazdušni — bazë ajrore vazdušna baza — alarm ajror vazdušna uzbuna — fuqitë luftarake ajrore vazdušne borbene snage — vijë ajrore vazdušna linija — ura ajrore vazdušni most —sulmi ajror vazdušni napad — torpilë aeroplani vazdušni torpedo — blokimi ajror vazdušno zaprečavanje — e drejta ajrore vazdušno pravo ajros v. vetriti ajrosem, v. izvetriti se ajrosje f. zračenje n., vetrenje, pro-vetravanje akacje/-cja, /. bot. (Robina pseudocacia) bagrem — mjaltë akacje bagremov med akademi f. akademija — akademia ushtarake vojna akademija — aka-demia e arteve umetnička akademija — akademia bregdetare pomorska akademija — akademia tregëtare trgovačka akademija — akademia solemne svečana akademija akademik -e, adj. akademski, -a, -o; — shkallë universitare akademski stepen, viti akademik — akademska godina, nastavna godina na aka-demiji; bisedime akademike — akademski razgovori, teoretski razgo-vori; mbremje akademike — akadem-sko veče (posvećeno uspomeni na neki događaj ili neku ličnost). akademik -u, m. akademik, član akademije. akademikisht, adv. akademski, na akademski način. akademist -i, m akademac, učenik akademije, pitomac. akatist -i m akatist akcent -i m. adv. naglas gram. na-glasak, prizvuk m. akcept -i, m. akcept, potpisana izjava o obavezi plaćanja menice. akecili/-la, pron. neki, -a, -o, nekoji, -a, -o, nekakav/-kva, -kvo. aklamacion -i, m. aklamacija, javno glasanje dizanjem ruke. aklimatese -a, /. aklimatizacija, prila-gođavanje živih bića novim, prven-stveno klimatskim uslovima. aklimatizim -i, m. aklimatizacija, akli-matiziranje, navikavanje, privikavanje (novim klimatskim uslovima). aklimatizoj, v. aklimatizirati; aklimati-zohem — aklimatizirati se, navikavati se, privikavati se (novim klimatskim uslovima). aklimatizuar (i; e), adj: aklimatiziran, -a, -o, naviknut, -a, -o, priviknut, -a, -o, (novim klimatskim uslovima). akllaç -i, m. santa (led). akllai -a, /. oklagija, valjar, valjak za testo. akoma, adv. još; s'ka ardhur akoma — još nije došao. akoma, ende ad. još — ende baras još jednako — akoma asgjë još ništa — a ka ende ndonjë ëmbëlsirë ima li još koji kolač? — tani akoma sad još — ende duhet të shiqohet treba još videti akomodim -i, m. fiz. akomodacija, udešavanje, podešavanje: akomodi-mi i syrit — podešavanje očnog sočiva na razne daljine viđenja. akomodoj v. podesiti, prilagoditi akord -i, m. muz. akord prijatno sazvučje tri tona ili više tonova; ek. ugovor, pogodba, poravnanje; sla-ganje, sloga, saglasnost. . akord m. muz. akord — të punosh me marrëveshje raditi u akordu — pune me marrëveshje, punë me akord rad u akordu akordim -i, m. muz. štimovanje, usklađivanje (muzičkog instrumenta); davanje, odobravanje, dozvoljavanje. akordoj, v. muz. štimovati, uskladiti, podešavati (muzički instrument); da-vati, odobriti, odobravati, dozvoliti, dozvoljavati. akorduar (i, e), adj. muz. štimovan, -a, -o, usklađen, -a, -o, podešen, -a, -o; odobren, -a, -o, dozvoljen, -a, -o. akreditira -i, m. punomoćje, overenje, davanje punomoćja diplomatskom predstavniku u stranoj državi. akreditoj tr. akreditirati akreditoj, v. akreditirati, ovlastiti, opuno-moćiti (diplomatskog predstavnika). akredituar (i, e), adj. akreditiran, -a, -o, opunomoćen, -a, -o. akrep -i*, m. zool. (Euscirpius flavi-caudis) škorpija, štipavac, špurak. akrep -i2, m. skazaljka na satu i drugim spravama u vidu sata. akrep, gjilpërë -a, f. kazaljka akrobacion -i, m. akrobacija, veština akrobate; fig. vratolomija, opasan poduhvat, izvođenje veštih smicalica. akrobat -i, m. akrobat, artist u cirkusu, pelivan. akrobatik -e, adj. akrobatski, -a, -o. akromatik -e, adj. fiz. ahromatič/ -an, -na, -no. akropol -i, m. akropola, visoka tvrđava u starim grčkim gradovima; gradska tvrđava. aksident -i m. nezgoda f. aksident -i, m. akcident, nezgoda, udes, nesreća. aksidentalisht, adv. slučajno, neo-čekivano. aksiome -a, /. aksiom, sama sobom uvi-dljiva naučna istina, očevidna ist-ina. aksion m. akcija, dejstvo f. shoqëri aksionare akcionarskog društva — në aksion u akciji — i gatshëm për aksion spreman za akciju aksionist -i, m. akcionar, deoničar, vlasnik akcije (ima pravo na jedan deo iz godišnjeg dohotka preduzeća u kapitalističkim zemljama).
akt m. čin, delo; postupak, radnja — akti gjyqësor sudska akta -- hartoj një akt sastavim jedan akt -- pjesë teatrale në tri akte pozorišni komad u tri čina -- akt i femrës ženski akt akt-akuzë -a, /. jur. optužnica. aktiv a. aktivan—popullësi aktive, popullatë aktive aktivno stanovništvo aktiv -e, adj. aktiv/-an, -na, -no, rad/-an, -na, -no, delat/-an, -na, -no; živah/ -an, -na, -no; ek. bilanc aktiv — aktivan bilans; vaj. oficer aktiv — aktivan oficir; gram. folje aktive — aktivan glagol. aktiv-i, TO. aktiv, skupina najdelatnijih članova neke organizacije; aktivi i rinise—omladinski aktiv. aktivisht, adv. aktivno, radno, živahno, de'.ot-vorno. aktivist -i, m. aktivist(a), radni član neke zajednice, član aktiva. aktivist m. aktivist aktivitet -i, m. aktivitet, aktivnost, delotvor-nost. aktivitet m. veprimtari f. delatnost f. — veprimtari pune poslovna delatnost — fushë veprimtarie polje delatnosti. — përsos një punë të madhe razviti veliku delatnost aktivizim -i, m. aktivizacija, aktiviziranje, pokretanje. aktivizoj, v. aktivirati, pokretati, pokre-nuti; aktivizohem — pokrenuti se, aktivirati se. aktivizuar (i, e), adj. aktiviran, -a, -o. pokrenut, -a, -o. aktor -i m. glumac m. — aktori i filmit filmski glumac aktore -rja f. glumica f. aktorit i (e) a. glumački aktual -e, adj. aktue!/-an, -na, -no, sadašnji, -a, -e, savremen, -a, -o, današnji, -a, -e, nov,-a, -o. aktualitet m. aktuelnost f, sadašnjost aktualizoj tr. aktuelizirati --- të aktualizohët gjendja aktualizirati stanje akuarel -i, m. akvarel, slika izrađ na vodenim bojama. akuizitor m. akviziter, komisionar --- akuizitor për shpallje akviziter za oglase akull -i, m. led. akull m. poledica f. akullim -i m. leđenje n. akullnajë -a f. glečer m. akullnajë -a f. ledenjak m. akullnajor -e, adj. lednički,-a,-o, glacijalni, -a,-o. akulloj, v. zalediti; akullohet — zaleđuje se. akullore/-rja, /. sladoled. akullt (i, e), akulli a. leden — oqeani i ngrirë ledeno more akullthyes -i, m. ledolomač. akumetër/-tri, m. med. akumetar, sprava za merenje stepena jačine čula sluha. akumulator -i, m. fiz. akumulator, bate-rija. akumulim -i, m. akumulacija, nagomi-lanje, nakupljanje. akumulim m. akumulacija f, kapitalist -- kapitalistička -- socialist socijalistička -- grumbullimi i kapitalit -- akumulacija kapitala akumullues adj. akumulacioni, liqen akumullues -- akumulaciono jezero akumuloj, v. akumulirati, nagomilati, nakupiti. akumuluar (i, e), adj. akumuliran, -a, -o, nagomilan, -a, -o, nakupljen, -a, -o. akustik -e, adj. akustič/-an, -na, -no, zvuč/-an, -na, -no. akustike -a, f. akustika, nauka o zvukovima. akuzativ -i, m. gram. akuzativ, četvrti padež. akuze -a, f. tužba, optuženje, op-tuživanje: jur. optužnica. akuzoj, /. optužiti, optuživati; okriviti (koga). akuzuar (i, e), adj. optužen, -a, -o. alabaster/-tri, m. min. alabastar, vrsta tvrdog gipsa. alarm -i, m. alarm, uzbuna. alarmant -e, adj. alarmant/-an, -na, -no, uzbudljiv, -a, -o. alarmim -i, m. alarmiranje, uzbuđivanje, prenošenje uzbudljivih vesti. alarmoj, v. alarmirati, uzbuniti; alarmohem — uzbuniti se. alarmuar (i, e), adj. alarmiran, -a, -o. uzbunjen, -a, -o, upaničen, -a, -o. alarmues -i, m. alarmist(a), paničar. alarmues-e, ad. alarmni,-a,-o. panič/-an,-na,-no. alatnet adv. ogromno; strašno lepo; ala-met djalë — strašno dobar mladić. album i, m. album, sveska sa foto-grafijama. albuminë -a, f. albumin. belančevina. ale f. aleja, drvored aleancë -a, f. aleansa, savez država, sporazum država; savez. aleat -e a. aleatski, savezni aleat -i, m. aleat, saveznik. alegori -a. f. lit. alegorija. alegorik -e, adj. alegorič/-an, -na, -no, alegorijski, -a, -o. alergji -a f. alergija, osetljivost organi-zma prema zaraznoj tvari koja je već jednom bila u njemu; fig. povećana osetljivost. alergjik -e, adj. alergič/-an. -na, -no, osetljtv> -a, -o; fig. osetljiv -a, -o, nepodnošljiv-a. -o-netrpeljiv-a, -o. alfabet -i m. abeceda — sipas alfabetit po abecedi alfabet -i, m. alfabet, abeceda, azbuka. alfabet m. alfabet alfabet m. azbuka, alfabet alfabeti glagolitik glagoljica f. alfabeti latin f. latinica alfabetik -e adj. abecedni alfabetik adj. alfabetski alfabetik adj. azbučni, alfabetski — vargu alfabetik azbučni red — listë alfabetike azbučni spisak alfo -ja, f. muz. alt, duboki ženski glas. alge -a, f. bot. alga, jednoćelijska biljka. algjeber/-bra, f. algebra, deo matema-tike koji proučava operacije s opštim brojevima (slovima). algjebrik -e, adj. algebarski, -a, -o. algjebrist -i, m. algebrist(a), stručnjak u algebri. Algjeri -a, f. Alžir. algjerian -e, adj. alžirski, -a, -o. algjerian -i, m. Alžirac. algjeriane/-nja, f. Alžirka. alibi, part. jur. alibi, dokaz, stvarna neprisutnost neke osobe na nekom mestu. aligator -i, m. zool. aligator, vrsta krokodila. alimentacion m. alimentacija f, izdrža-vanje alimeter/-tri, m. visinometar. alivan f. nesvest — bie të fikët u nesvesti alivan inv. nesvestan alivan m. prenemaganje n.
alivan, part. i ra alivan — pade u ne-svest. alivanosem, v. onesvestiti se, pasti u nesvest. alivanosur (i, e), adj. onesvešćen, -a, -o. aliver -i, m. mrežasti želudac preživara. alkaik -e, adj. lit. alhajski, -a, -o, strofa alkaike — alhajska strofa, alkejska strofa. alkal -i, m. hem. alkal, so koja se dobiva iz pepela morskih biljaka; potaša. alkaloid -i, m. hem. alkaloidi. alkimi -a, f. alhemija, alkemija. alkimist -i, m. alhemist, alkemist, al-hemičar. alkometër/-tri, m. alkoholometar, sprava za merenje količine alkohola u žestokim pićima. alkool -i, m. alkohol, opojno piće, žestoko piće. alkool m. alkohol alkoolik m. alkoholičar alkoolik adj. alkoholan, alkoholičan -- pije alkoolike alkoholno piće alkoolizëm/-zmi, m. alkoholizam. all -e, adj. jasnocrven, -a, -o, rumen, a-, -o, ružičast, -a, -o, grimiz/-an, -na, -no; bojë alle — jasnocrvena boja, izraženo crvena. allafranga, adv. alafranga, po zapadno-evropskoj modi, najzapadnoevropski način; vishet allafranga — oblači se alafranga, po zapadnoevropskoj modi. allatkë -a f. lepeza allaturka, adv. alaturka, na turski način, na orijentalni način; rrobe allaturka — orijentalno, tursko odelo. allaxha -ja, f. aladža, pamučna šarena tkanina. ali ci -a, /. gips, sadra, alčija. allçi -a f. gips m., sadra f allçie a. gipsan — fashë, lidhe me gips gipsani zavoj allti -a, vid. revole. alpake -a, /. zool. alpaka, vrsta peru-anske lame; hem. galvanski posreb-rena slitina, novo srebro. alpin a. planinarski alpin -e, adj. alpski, -a, -p; klimë alpine — alpska klima. alpinist -i, m. alpinist, planinar. alpinizëm/-zmi, m alpinizam, plani-narstvo. altar -i m, alter m. oltar altar, i (e) altarit oltarski adj. alternativ -e, adj. alternativ/-an, -na, -no. alternativ, -e a. naizmenični — rryma alternative naizmenična struja alternative -a, f, alternativa, izbor između dveju mogućnosti. alternativisht, adv. alternativno. alternator -i, m. fiz. alternator, generator iz-menične struje. altoparlant -i m. zvučnik m. altoparlant -i, m. zvučnik, pojačalo glasa. altruist -i, m. altruist, nesebičan čovek, čovekolju-bac. altruizem/-zmi, m altruizam, čoveko-ljublje. alumin -i ,m. min. aluminijum. alumin m. aluminijum alumintë (i, e) adj. aluminijski aluvion -i m. nanos aluzion -i, m. aluzija, ciljanje na koga ili nešto. aluzion m. aluzija aman interj. aman! milost! pomoć! amanet -i, m. amanet, zavet, zalog, ostava. amanet m. amanet, zavet, zaveštanje amator -i, m. amater, neprofesi-onalac. amator a. amaterski amator -i m. amater ambalazh -i, m. ambalaža. ambalazh oj, v. pakovati (robu). ambalazha f. ambalaž ambalazhim -i, m. pakovanje. ambasade -a, f. ambasada. ambasadë f. ambasada ambasador -i, m. ambasador. ambasador m. ambasador m. ambel (i, e), adj. vid. embel (i,e). ambëlsi -a, f. vid. embelsi. ambëlsine -a, f. vid. embelsire. ambëlsoj, v. vid. embelsoj. ambëltore f. poslastičarnica ambicie, -a f. častoljublje, častoljubivost ambicioz -e, adj. ambicioz/-an, -na, -no, často-ljubiv, -a, -o, slavoljubiv, -a, -o. ambicioz, -e, a. častohlepan, častoljubiv ambicje/-cja, /. ambicija, častoljublje, častolju-bivost, slavoljubivost, želja da se nešto postigne. ambient -i, m. ambijent, sredina, oko-lina. ambientohem, v. privikati se, prilagoditi se (sredini). ambiguitet m. dvosmislenost f. — fjalë me dy kuptime dvosmislica amblem -i, m. amblem, simbol, znak, znamenka. ambulancë f. ambulanta ambulance -a, /. ambulanta, zdravstve-na stanica. ambulant -e, adj. ambulantni, -a, -o, pokret/-an, -na, -no: shitës ambulant — pokretni prodavač; bibliotekë ambulante — pokretna biblioteka. ame -a (e), f. majka, mater (njegova, njena); vid. eme-a (e). ame -a1, f. izvor, česma, kladenac; matica, sredina reke; deo odreska koji ostaje u povezanom bloku kupona, kada se odreže kupon. ame -a2, f. zool. velika morska riba vrlo ukusnog mesa; ama e bletës — matica pčele. amel -i, m. med. lek protiv zatvorenosti, lek koji izaziva proliv; sam proiiv; kam amel — imam proliv. amerikan -e, adj. američki, -a, -o; shtetet ameri-kane — američke države, države koje pripadaju američkom kontinentu ili tlu; ekonomia ame-rikane — američka ekonomija. amerikan -i, m. Amerikanac. amesi -a, f. materinstvo. amfib -i m. zool. vodozemac amfibe -t, m. pl. zool. amfibije, vodozemci. amfibia f. amfibija — aeroplan amfibie avion amfibija amfibieje, amfibies (i,e) adj. amfibijski amfiteatër m. amfiteatar
amfiteater/-tri, m. arh. amfiteatar, polukružna pozornica; uzvišeno me-sto prema pozornici, slušaonica polu-kružna oblika koja liči na stepenice i na kojoj su sedišta za gledaoce. amiant -i, m. min. azbest. amidon -e m. bot. škrob amidon -i, m. amidon, škrob. amin, part. amin, amen; nuk i bej kujt amin — neću nikome aminovati. aminoj, v. aminati, pristati, odobriti, odobravati. amnezi -a, f. amnezija, nesećanje, potpuno ili delimićno gubljenje se-ćanja. amnisti -a, f. jur. amnestija, predavanje zaboravu neke krivice i potpun oproštaj kazne koju ta krivica povlači. amnisti f. amnestija, pomilovanje amnisti f. pomilovanje amnistoj tr. amnestirati, pomilovati amnor -e, adj. maternji, -a, -e, materinski, -a, -o. amone -a, . kazandžijski nakovanj. amoniak -u, m. hem. amonijak, bez-bojan otrovan gas. amoral -e, adj. amoral/-an, -na, -no, nemoral /-an, -na, -no, beščast/-an, -na, -no. amorf, adj. amorfan, bezobličan. amortizator prigušivac m. -- mbytës i zhurmës prigušivac zvuka amortizator-i m. amortizer, amortizator, sprava za ublaživanje mehaničkih pretresa na avionu, pri spuštanju u automobilu na neravnom putu i si. amortizim m. amortizacija f. amortizira -i, m. amortizacija, postepeno gubljenje vrednosti, dotrajalost. amortizoj tr. amortizovati amortizoj, v. amortizirati, postepeno gubiti vrednost, dotrajati. amortizuar (i,e), adj. amortiziran, -a, -o, dotraja /-o, -la, -lo. amper -i, m. fiz. amper, praktična mera za električnu struju. amper m. elektr. amper ampermeter /-tri, m. fiz. ampermetar, merač struje. amplitude -a, f. fiz. amplituda, zamah, kod titranja ili njihanja najveća uda-ljenost njihala, klatna ili tela koje se njiše od položaja ravnoteže; astr. udaljenost na horizontu između istoka i zapada, između zalaska i izlaska sunca. ampule -a, f. vid. rogjeze. amputacion -i, m. amputacija; med. potpuno odvajanje, odsecanje ranje-nih, razmrskanih, opaljenih i uopšte neizlečivih delova tela; fig. potpuno i nasilno odvajanje jednog dela od neke celine. amputim m. ( amputacion) amputacija amputoj tr. amputirati amshim -i f. večnost amshim -i, m. besmrtnost, večnost, večni život. amshoj, v. obesmrtiti, ovekovečiti. amshte (i,e), adj. neukus/-an, -na, -no, bljutav, -a, -o, neslan, -a, -o. amshtësi -a f, (samtësi), bljutavost, bezukusan amshueshëm (i) -shme (e), adj. besmrt/-an, -na, -no, več/-an, -na, -no. amshueshëm i, - e, a. večan— dëmi i përjetshëm večita šteta amtar -e, adj. maternji, -a, -e, materinski, -a, -o; gjuha amtare — maternji jezik. amtë (i,e), adj. bljutav, -a, -o: gjelle e amtë — neukusno jelo, bljutavo jelo; ujë i amtë — stajaća voda, voda koja ne teče. amti -a, f. talog na dnu suda. amull, adj. stajaća: uje amull — stajaća voda, barska voda. amulli -a, f, stagnim f. stagnacija, zastoj
SINONIMI
A abëcë -ja f. abetare, libri me të cilin fë-mijët mësojnë të shkruajnë dhe lë-xojnë absolut, -e a. i (e) pa-kushtëzuar, fuqi ab-solute, mbret abso-lut absurditet -i m. marr-ëzi, gjë pa kuptim acar -i m. i ftohtë i madh, ngricë, cik-në, doli në acar adresë, -a f. vend-banim, drejtim, shk-ruajti adresën në letër, adresë e sak-të adresoj, v.dërgoj, dr-ejtoj aerodrom, -i m. aero-port, vend ku ulen e ngrihen aeroplanët, shkoi të përcjellë babain në aero-drom aeroplan, -i m. avion, mjet fluturimi afat, -i m.kufi kohor brenda të cilit duhet kryer një detyrë, punë, etj. caktoj / zgjas /shtyj / mbaroj afatin, afatshkurtër, afatgjatë, afatmesëm afirmoj, v. pohoj, vërtetoj, deklaroj, pohoj, bëj publik -e, afroj v. përqas, sjell / shkoj pranë, afroj duke rrokulli-sur ajkë -a f. mazë, cipë (e yndyrshme) e qumështit/kosit, krem, shtresë e lar-të e shoqërise – aj-ka e shoqë-risë aksent adv. theks akcent -i m. theksë m. akord, -i m. marrë-veshje, pakt, besë aksion, -i m. ndërr-marrje, veprim akt, -i m. shkresë, ligj, marrëveshje, pakt, pjesë e një vepre artistike - akti i parë i operas Toska aktore -rja f. artiste femër, njeri me dy fytyra aktual, a. i kohës, i tanishëm, bashkë-kohor, i përditshëm akuizitor -i m. komisionar albuminë a f. pro-teinë, albumina e vezës ale -ja f. shëtitore, shëtitore me pemë alfabet, -i m. shkro-njat e një gjuhe, mësoj/them/shkruaj alfabetin alkoolist, -i m. pija-nec, alkoolik, njeri i akoolizuar ambalazh, -i m. pa-ketim, kutija / letra e ambalazhit amnisti -ja f. falje, pardon, amnisti e përgjithshme amputim, -i m. prerja e një prej gjymty-rëve për të shman-gur gangrenën / infeksione, etj. Am-putacion, prerje amputoj, v. pres një gjymtyrë për të shmangur gangre-nën/infeksione, etj. bëj amputa-cion amvisë -a f. zonjë shtëpie, grua shtë-piake, nikoqire, shtëpiake amvisëri -a f. punët e shtëpisë analizoj, v. bëj ana-lizë, shqyrtoj në detaje, vëzhgoj the-llësisht anasi -i m. autokton, vendas anemi, -ja f. sëmundje e mungesës së gja-kut, pagjakësi, ane-mi e theksuar anemik, a. njeri i sëmurë me anemi, njeri pagjak anoj v. pjerr, shpejtoj, ngutem, shkoj nga njëra anë, jam i dyanshëm antikaustik a. kundër korozionit aparat -i m. vegël, instrument, mjet, aparati i dëgjimit, aparati matës i ten-sionit të gjakut, me-kanizëm apati, -a. f. pandje-shmëri, plogështi, pandjesi, indifere-ncë, limonti, mos-përfillje apatik, a. i pandje-shëm, i plogësht, indiferent, mospër-fillës apel, -i m. thirrje, gri-shje, bëj apelin e nxënësve / ushtarë-ve apostolik, a. kishtar, apostullor, apos-tullit, kosulli apos-tolik arabisht, -ja f. gjuha arabe, mësoj / lexoj / di / flas arabisht ardhacak -u m. ardh-ës, i ardhur, i huaj ardhje -ja f. mbërritje, arritje në një vend të caktuar, finishi i një gare arendë, -a f. qera, kamatë, këst arsimoj v. mësoj, jap mësim, shkolloj, e-dukoj argjil -a f. glinë, gjine, baltë e bardhë argument -i m. teori, tezë, çështje, vërte-tim, polemikë, kriti-kë arkë -a f. kasë, kuti e madhe, baule, arka e Noes, arkë kur-simi arkëtim -i m. pagësë, veprimi i të paguar-it, inkasim arkëtoj v. paguaj, vë të holla, inkasoj armatë, -a f. ushtri, mizëri armik -u m. kundër-shtar, armik në da-shuri, aleatë në luf-të; dushman (krah.) arqidhjak, -u m. kry-edhjak, arqixhakon, kryexhakon, krye-peshkop arratisem v. iki fshe-hurazi, dezertoj arrij v. mbërrij, vij, arrij duke lundruar, arrij fluturimthi/me nxitim /me të shpejtë arrin v. shtrihet, për-hapet arrogant, -i m. krye-lartë, mendjemadh, i paedukatë arterije, -ja f. enë gjaku artikull, -i m. shkrim (në gazetë/revistë), zë (në fjalor / en-ciklopedi), kryearti-kull artikulim, -i m. shqiptim, thënie me zë e një tingulli/fjale ashensor -i pl. -ët, m. mjet për të ngjitur një ndërtesë të lartë, ngritës ashpër i, (e) ad. I (e) fortë, i (e) egër, i (e) vrazhdë, me tërbim asht -i m. kockë, eshtër, skelet asimilim, -i m. përvet-ësim, integrim, nje-hësim, shkrirje atdhe -u m. mëmë-dheu, vendlindja ateist, -i m. njeri i pafe, shtet ateist auotomobil -i m. veturë, makinë, au-tomjet, kerr (krah.) autonom a. i pavarur, i vetvendosur autostradë -a f. rrugë kryesore me shumë korsi, superstradë avangardë a. vizio-nar, largpamës, op-timist, art avan-gardë aviator -i m. pilot
B
baba -i m. ati, babi, prind bagël -a f. bajgë, ba-lgë, jashtëqitje kaf-shësh bajat a. i ndejtur, jo taze/i freskët bakall -i m. artizan, çikërrimtar bakallhane -nia f. dyqan bakalli, dy-qan çikërrimash bakër -ri m. lloj metali (i kuq), rem, tel bakri, tenxhere bak-ri bakshish -i m. dhuratë, peshqesh, të holla që i jepen kamarierit/nëpunësit për marrjen e një shërbimi - korrup-sion, pagesë nën dorë balerinë -a f. kërcim-tare, valltare, bale-rina e trupës së baletit balonë -a f. aerostat, ballon, lodër për fëmijë, mjet fluturimi balsam -i m. ilaç po-pullor, zbutës, bal-çëm baltë -a f. llucë, kridhe, lyshtër, lym, hyj në baltë, bëhem me baltë, njollos emrin e mirë të dikujt - hedh baltë mbi dikë bankier -i m. nëpunës bankar, punonjës banke barcoletë -a f. shaka, tallje, barcoletë me kripë bardhësi -a f. shumë e bardhë, bardhi, ngjyrë e bardhë barkalec -i m. njeri i shëndoshë dhe me bark, barkaliq, tra-shaluq barnator, -i m. farma-cist barnatore -ja f. far-maci, dyqan ku shi-ten ilaçe/barna bashkëpunëtor, -i m., -ja f. bashkautor, partner, ortak, asis-tent, kolaboracion-ist, bashkëpunëtorë të një vepre penale bazë -a f. themel, ba-zament, bazë ush-tarake/detare/ilegale, pikënisje, rrogë bazë bazoj v. mbështes, bazoj idenë në ... bebe -ja f. foshnje, kërthi, pjellë, krijesë beden -i m. bedem bëj v. kryej, veproj, bëj apel, prodhoj, bëj një punë, bëj detyrat / punët e shtëpisë / dashuri belbacak -u m. njeri që belbëzon (nuk di të flasë), gagaç, be-lbacuk beqar -i m., -ja f. i (e) pamartuar, beqar i regjur berber -i m. parukieri, floktar bërlyket v. pëllet, gër-thet, bërtet, pisket bërtas v. gërthas, pis-kas, pëllas, bërlyk bie v. rrëzohem, rrë-shkas; sjell, nxis, bie në ngasje, bie nga fiku bijë -a f. vajza, çupa, çika, goca, fëmija bile ad. madje bisedim -i m. kuven-dim, diskutim, flas bisedoj v. kuvendoj, diskutoj, flas, me-rrem vesh bitum, -i m. zift, asfalt bitumoj, v. bëj me zift, asfaltoj blozë -a f. çagjë, thir, lëndë e zezë që mblidhet në oxhak nga tymi bonifikim -i m. për-tharje, kanalizim, përmirësim botim -i m. publikim i një libri / gazete / reviste, edicion, ti-razh botues, -e adj. që ka të bëjë me botimin, shtëpi botuese braktis v. lë vetëm, abandonoj, batallis, lë në baltë, braktis foshnjën/strehën familjare, etj. lë pas dore bredh v. vërdallisem, eci kuturu, udhëtoj, vërtitem, sillem brez -i m. bark, shall (llastiku) që ven-doset në brez, gje-neratë, brezi i tretë i kësaj shkolle brishtë i (e) a. delikat -e, i thyeshëm -e thyeshme bubazhel -i m. insekt, vovë, bubë bubullimë -a f. fenomen natyror, gjëmim, gjëmë budalla -i m., -qja f. torollak, toroman, shapakot, teveqel, karabush, leshko, makalush, sylesh, idiot bujar, -e, a. dorëdhë-në, shpitmadh, fis-nik, njeri bujar bujari -a f. fisnikëri, dorëdhënësi, shprit-madhësi bukurshkrim -i m. kaligrafi, diktim, ora e bukurshkrimit bulevard -i m. shëti-tore, ale, rrugë e gjerë me pemë anësh bulurimë -a f. pallë burg -u m. institut riedukimi, hapsanë (vjet.), e ka djalin / burrin / babain në burg, është dënuar me 15 vjet burg, ka ra në burg butësi -a f. shtalbësi, shkriftësi, fyshti bythë -a f. të nde-njura, prapanicë, mollaqe C cak -u m. kufi, prag, kaloj cakun cakrroj v. trokas, çukis, cakrroj gotat - ngre dolli caktim -i m. përcak-tim,shënim, emërim caktoj v. përcaktoj, shënoj, emëroj cektësi -a f. vend i cekët, lahem / qën-droj në cektësi, cektësi mendimi censor -i m. kritik, censor arti/letrar censurë -a f. kritikë, ndalim i një botimi / ekspozite/vepre, etj. censuroj, v. kritikoj ashpër, ndaloj një botim/ekspozitë/vepër, etj. centimetër -tri m. njësi matëse central -i m. qendër, vatër, central bër-thamor, centrali i ndërrmarrjes, cen-trali elektrik, centrali i telefonit centralist, -e a. tele-grafist -e, njeri që punon në central telefoni centralizëm, -zmi m. centralizim, përqën-drim në qendër, pushtet i centrali-zuar, pozicion qen-dror, qendërzim cërcërim -i m. dre-dhje zëri, cicërimë cërcërit v. cicëron cicë -a f. gjoks, gji, sisë cicërim -a f. cërcërimë, cicërima e zogjve/fëmijëve cikël -kli m. rreth, qerthull, periudhë, cikli i hënës, cikli menstrual ciklon -i m. stuhi, erë e fortë cilësi -a f. kualitet, atribut, veti, cilësi e lartë/e ulët, njeri me cilësi të larta cilindër, -dri m. formë gjeometrike, lloj ka-peleje (shek. 18-19), bllok i cilindrit
cilore -rja, f, pl. - et, mësallë, sofrabezë, mbulesë tavoline cingërimë -a f. çurlikim, klithmë (e shpendëve), cijatje, pingërrimë, kujisje (e rrotave/dyerve të pavajosura) cinik -u m. ironik, njeri cinik, fjalë cinike, sjellje cinike, vepër cinike cinizëm -zmi m. ironi e thellë cinxërit, v. cërcërit, cicërin, cimbërim, cingërin, këndnga e gjinkallës cirk -u m. shfaqe cirku, tenda e cir-kut, trupë cirku, cirk shëtitës cisternë -a f. depo-zitë, rezervuar, ste-rnë, autobot, anije cisternë, kamion cisternë, vagon cis-ternë citat -i m. thënie, referencë, ky citat është i një poeti civil, -e a. i (e) qyte-tëruar, i (e) edu-kuar, i (e) kulturuar, shoqëria civile, martesë civile, rro-ba civile, qytetar -e, kod civil civilizoj v. qytetëroj, edukoj, kulturoj, civilizoj shoqërinë e prapambetur cof, v. vdes, plas, shuhem, fikem, kth-ej këmbët / patko-njtë nga dielli cohë -a f. copë, rrobë, shajak, cohë e gjel-bërt/ e mirë/ e hollë/ e trashë, etj. copë -a f. pjesë, racion, hise, copë e madhe/ e vogël / floriri / toke / qielli, etj. grimcë copëtim -i m. ndarje në pjesë / racion / hise, copëtim i to-kave / i një shteti / terreni, etj. grim-ëzim, copëzim copëtoj v. ndaj në pjesë / racion / hise, copëtoj tokën / shtetin / terrenin / zemrën/shpirtin, etj. grimëzoj, copëzoj copëzoj v. copëtoj, ndaj në pjesë / racion /hise, copëtoj tokën/ shtetin/ terre-nin/ zemrën/ shpir-tin, etj. grimëzoj cub -i m. hajdut, kusar, bandit, kaçak Ç çadër -ra f. obrellë çaj -i m. pije joalkolike qetësuese, çaj rus /kinez/bliri/mali, etj. mbrëmje çaji, pi/bëj çaj çaj v. thyej, ndaj në copa, copëzoj, co-pëtoj, grimëzoj, ça-pëloj, çaj rrugën /përpara çajnik -u m. ibrik, enë për zierjen e çajit çakall -i m. zool. Kafshë e egër, fig. njeri negativ/i keq çakmak -u m. nde-zës, shkrepse, çak-mak me benzinë /gaz, etj. çalaman, -e a. njeri i çalë, topall -e çalë i (e), a. çalaman -e, topall -e çallmë -a f. kapele pa strehë, çallma e osmanëve, lidh çall-mën, i vë çallmën dikujt çaloj v. eci çalë çantëz -a f. torbë / trastë e vogël, çan-tëz për vajza çantë -a f. torbë, tra-stë, çantë e vogël/e madhe/grash/burrash/pazari, etj. çap -i m. hap, bëje çapin sa ke takatin, kafshatë - një çapë bukë çapaçul -i m. shka-tarraq, shuflak, pu-nëpadukur çapëloj v. çaj, ndaj në copa, copëzoj, co-pëtoj çapkën, -e a. gazmor, shakatar, hokatar çardak -u m. ballkon, korridor, çardak pa parmak çarmatim -i m. heq armët, çarmatim i përgjithshëm, pro-blem i çarmatimit çarmatos v. heq ar-mët, çarmatos dikë me një buzëqeshje - bëj për vete çarshi -a f. treg, pa-zar, dal/shkoj në çarshi çast -i m. moment, minutë, çasti i vde-kjes, çast i volit-shëm, nga çasti që të pashë çek -u m. mënyrë për të paguar, çek ban-kar, çek i lidhur, bllok çeqesh, çek i bardhë, thyej një çek çekan -i m. çekiç, vegël pune, çekan i farkëtarit/dore/minatori/pneumatik, etj. çel v. hap, lulëzoj, çel zogj, u çel gonxhja, gëzohem çelës -i m. hapës, kyç, katinar, dry, mbaj dikë/diçka nën çelës çelik -u m. lloj metali, çelik i kalitur/i jo-kalitur/i shkrirë/i pa-stër, etj. i fortë si çeliku, llamarinë çe-liku, shëndet/vullnet i çeliktë çerdhe -dhja f. fole, çerdhe e zogjve / hajdutësh/pëllumbash çerdhukull -a f. zool. laureshë çertifikatë, -a f. vër-tetim, dëshmi, dëf-tesë, jap / dorëzoj / lëshoj një çertifikatë çetë -a f. kompani, grup, skuadër, çetë kusarësh/hajdutësh/ushtarësh çfarë, pron. çë? si? çfarëdo pron. çdo, nuk ka rëndësi se çfarë, njëfarë, çf-arëdo që të bësh nuk ka rëndësi çifligar -i m. pronar tokash, latifundis çift -i m. dysh, çift i ri/të sapomartuarish, lidhje dyshe çifte -tja f. lloj pushke për gjah, mora çiften dhe zagarin e dola për gjah çiftoj v. bëj çift/lidhje dyshe, parëzoj, ma-rtoj, kryqëzoj, çi-ftoj zogjtë/lepujt, etj. çifut a. hebre, tregtar dinak, kurrnac çikërri -të f. çikërrimë, kinkaleri, vogëlsi, vogëlimë, merrem me çikërri, blej diçka për një çikërri çikërrimë -ma f. çi-kërri, vogëlimë, vo-gëlsi, kinkaleri, me-rrem me çikërrima çikërrimtar -i m. njeri që merret me vogëlsira, koprrac, zemërngushtë çiklist -i m. biçiklist, sportist çilimillëk -u m. (bi-sed.) punë fëmi-jësh, kalamanllëk çiltas, ad. çiltërisht, sinqerisht, haptazi, me zemër në dorë, flet çiltas çiltër i (e) a. i (e) ha-pur, i (e) sinqertë, me zemër në dorë, është njeri i çiltër çiltërisht ad. çiltas, sinqerisht, haptazi, me zemër në dorë çizme, -mja f. lloj këpuce me qafë të lartë, qafa e çizmes, çizme gjahu, kallëp çizmesh çlodhem v. bëj pu-shim, qetësohem, çlodhem pas një dite të gjatë pune çlodhje -ja f. pushim, qetësim çmendem v. marrosem, humbas toruan, shkalloj, tër-bohem, çmen-dem nga gëzimi / hidhë-rimi çmenduri -a f. ma-rrëzi, shkallim, tër-bim, kjo që po bën është çmenduri çmim -i m. vlerë, ko-sto, çmimi i mallit, çdo njeri e ka një çmim, çmimi i ulët/i lartë/ i caktuar/tavan/ i prerë, etj. çmoj v. vlerësoj, res-pektoj, jam mirë-njohës, çmoj dikë çmontim -i m. zbër-thim, bëj fije fije çmuar i (e) a. i (e) shtrenjtë, i vlefshëm -e vlefshme, me vlerë të madhe, i vyer çndershëm (i), -e çndershme a. njeri pa nder / karakter / moral çohem v. ngrihem, zgjohem çoj v. dërgoj, ngre, zgjoj, transportoj, çoj përpjetë, çoj mallin në dyqan, shpie çokollatë -a f. ëmbël-sirë, copë çokollate, çokollatë me arra / lajthia, etj.
çomage -ia f. shkop, shkop i daulles, ka-qol, topuz, topurre çorape -ja m. çorape e shkurtër / e gjatë / burrash / grash / me ngjyrë, etj. çoroditur i (e) a. i (e) habitur, i (e) hutuar çregjistrim -i m. heq nga lista/rregjistri, çrregjistrim nga shkolla / lista zgje-dhore, etj. çregjistroj v. heq nga lista / rregjistri, çrre-gjistroj nga shkolla / lista zgjedhore, etj. çrregullim -i m. rrë-mujë, prishje rendi, turbullim, prishje, çrregullim mendor, trazoj çrregullt i (e) a. njeri i rrëmujshëm/pa re-nd / i paorganizuar çrrënjos v. zhduk, shfaros, zhbijë çrrënjosje -ja f. zhdukje, shfarosje çudit, v. habis, zë në befasi, mahnis, u çudit kur më pa çuditem, v. habitem, më zë në befasi, mahnitem, çuditem që dëgjoj për të çuditshëm (i), çuditshme (e) a. i habitshëm, e habit-shme, i mahnit-shëm, e mahnit-shme, njeri i çudit-shëm, i pazakontë, sjellje e çuditshme çukas v. trokas me sqep, ha (pak), cingëllij, gërryej çupulinë -a f. vajzë / gocë/çikë/çupë e re
D dashamirësi -a f. mirësi, njerëzi, përzemërsi, ma tha me dashamirësi dashamirësisht ad. përzemërsisht, me dashuri dashje -a f. vullnet, dëshirë dashnore -rja f. e dashur e fshehtë dashur i (e) a. njeri me të cilin ke lidhje dashurore, i mirë - njeri i dashur, i afërm dashuroj, v. dua, dë-shiroj, pëlqej shu-më, e dashuroj atë njeri, e dashuroj kë-të këngë datoj, v. i vë datën, i shënoj datën debatoj v. diskutoj, bi-sedoj, rrah mendi-me dëboj v. përzë, largoj defekt -i m. prishje, gjymtim, mungesë, e metë, kjo ma-kineri ka defekt, defekt teknik degë -a f. gem, rremb, degë e lulëzuar/e tharë/shterpë, etj. drinjë, karthi, shkar-pë degëz -a f. rrembth, bisk degjenerim -i m. degradim, çoroditje, bastardim, kjo bisedë po shkon në degjenerim degradim -i m. de-gjenerim, poshtërim, përulje dehje -ja f. zdërhallje, shabakim, dafrungë dej v. deh, zdërhall, shabakoj dekorativ, -e, a. zbu-kurues -e, stolitëse dekorator -i m. piktor dekori/skene, zbukurues, stolitës dëm -i m. prishje, gjymtim, defekt, pa-guaj dëmin e shka-ktuar dembel -i m. qele-pirxhi, parazit, për-tac, njeri dembel demon -i m. satan, dj-all, dreq, përbin-dësh demoniak, -e, a. sa-tanik -e, djallëzor -e demostrant -i m. de-mostrues, ai është demostrues i së djathtës / majtës demostratë -a f. de-monstrim, miting, marshim paqësor, demostratë paqë-sore / e përgjak-shme denjë i (e) ad. që meriton, që i ka hije, ai është i denjë për të, njeri i denjë për atë post depo -ja f. magazinë, në depo kam mall stok
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
522
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
523
PREGLED GRAMATIKE ALBANSKOG JEZIKA Albanski jezik je član satemske grupe indoevropskih jezika. Deli se na dve veće dijalekatske grupe: južnu – toskijsku i severnu – gegsku. Glavne razlike između te dve dijalekatske grupe su: nazali, jednostavni samoglasnici i međusamoglasničko n u gegskom: vęnd, dił, syni prema: oralnim glasovima, diftonzima i međusamoglasničkim r u toskijskom: vent, diel, syri. Pismo je latinica. Albanski jezik ima 36 slova, 29 suglasnika i 7 samoglasnika (a, e, ё, i, o, u, y).
alb a b c ç d dh e ë f g gj h
srp. a b c č d e f g đ h
alb i j k l ll m n nj o p q r
srp. i j k lj l m n nj o p ć r
alb. rr s sh t th u v x xh y z zh
srp. s š t u v dž z ž
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 524 Pored prostih slova (a,b,c,d...), sastavljenih iz jednog znaka, u albanskom jeziku ima složenih slova (dh, gj, ll, th, xh i zh), sastavljenih iz dva znaka. Slova se izgovaraju kao i u srpskom jeziku, osim dh, ё, rr, x i y kojih u srpskom jeziku nema. DH je zubni spirant i izgovara se tako što se vrh jezika položi na dno gornjih zuba i pusti glas, ali zvučan. Ё je muklo i zatvoreno e. Ono može biti naglašeno I nenaglašeno. Naglašeno je kao u rečima gjё – stvar, mё – više, bёj – činiti, a nenaglašeno je kao u rečima fushё – polje, derё – vrata i sl. Nenaglašeno ё na kraju reči, slično je francuskom e u rečima mille, dame i sl. RR je pooštreno, pojačano ili naglašeno r. TH se izgovara na isti način kao i dh, ali je muko, bezvučno. Y se izgovara kad usne namestimo za izgovor u, a izgovorimo i. X se izgovara kao kad bismo izgovorili zajedno d i z. ČLAN, ROD I VID IMENICA Albanski jezik ima dve vrste člana, prednji i zadnji. Prednji član ćemo obraditi uz prideve. Član određuje rod i vid imenica, prideva i zamenica. Samoglasnici a, i, u i suglasnik t (odnosno tё) koji se dodaju imenicama kao nastavak za oblik – jesu zadnji član ili nastavak za građenje određenog vida. Tako na primer: 1. imenice muškog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na jedan od suglasnika, osim g, h, k, u određenom vidu dobijaju član I, kao: dash – dashi (ovan), plep – plepi (topola), qen – qeni (pas). 2. imenice muškog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na diftong ua, kad se određuju, pretvaraju diftong ua u o i dobijaju član i, kao npr. ftua – ftoj (dunja), thua – thoj (nokat), krua – kroi (česma), ali uvek luan – luani (lav).
525
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 3. imenice muškog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na jedan od grlenih suglasnika g, h, k i na naglašene samoglasnike e i i kad se određuju čine član u, kao npr. zog –zogu (ptica), the –tehu (sečivo), shok – shoku (drugar), shi – shiu (kiša). Na isti način se određuju i neke osobne imenice koje se završavaju na ove naglašene samoglasnike, kao npr. Shefik – Shefiku, Sami – Samiu i sl. 4. imenice ženskog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na nenaglašeno ё i suglasnike r i rr, kad se određuju gube krajnje ё ili ё ispred r i rr i dobijaju nastavak, odnosno član a, kao npr. fushё – fusha (polje), motёr – motra (sestra), mjekёr – mjekra (brada). Član a dobijaju i imenice ženskig roda koje se završavaju na suglasnik ll, kao npr. mjegull – mjegulla (magla), kumbull – kumbulla (šljiva) i sl. 5. imenice ženskog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na nenaglašeno e, kada se određuju gube to e i dobijaju nastavak ja, kao npr. lule – lulja (cvet), dele – delja (ovca), mendje – mendja (misao) i sl. 6. imenice ženskog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na naglašeno i, kad se određuju, čuvaju to i i dobijaju član a, kao npr. shtёpi – shtёpia (kuća), drejtori – drejtoria (uprava) i sl. 7. imenice ženskog roda koje se u prvom padežu jednine završavaju na jedan od naglašenih samoglasnika a, e, ё i o, kad se određuju čuvaju krajnji naglašeni samoglasnik I dobijaju nastavak ja, kao npr. kala – kalaja (tvrđava), rrufe – rrufeja (grom), gjё – gjёja (stvar) i sl. 8. imenica je srednjeg roda kada u prvom padežu jednine određenog vida dobije zadnji član t (odnosno tё ). U ovu grupu, pre svega, spadaju neke gradivne imenice, kao npr. ujё – ujёt (voda), drithё – drithёt (žito), vaj – vajtё (ulje), zatim neke imenice izvedene od prideva, kao npr. tё kuq – tё kuqte (crvenilo); neke glagolske imenice, kao npr.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 526 tё mёsuar – tё mёsuarit (učenje), tё punuar – tё punuarit (rad) i sl. Broj imenica srednjeg roda u albanskom jeziku je ograničen. Svaka imenica srednjeg roda može istovremeno biti muškog ili ženskog roda, kao npr. tё mёsuarit – mёsimi, tё punuarit – puna, ujёt – uji, drithёt – drithi i sl. Upotreba imenica srednjeg roda sve je ređa, ali ipak postoji. BROJ IMENICA Imenice imaju dva broja, jedninu i množinu. Neke imenice, kao i u srpskom jeziku, imaju samo jedninu ili samo množinu. A
Množina imenica muškog roda
Množina imenica muškog roda u albanskom jeziku je vrlo složena, jer se gradi pomoću različitih nastavaka. Posebna poteškoća sastoji se u tome, što se kod građenja množine imenica ove kategorije ne mogu dati određena pravila koja bi obuhvatila sve ove imenice. 1. jednak oblik jednine i množine neodređenog vida imaju imenice muškog for a koje se svršavaju na -as, -es i ёs: neodređeni vid Jednina množina qytetas qytetas (građanin) mёsues mёsues (učitelj) nxёnёs nxёnёs (učenik)
određeni vid jednina množina qytetasi qytetasit mёsuesi
mёsuesit
nxёnёsi
nxёnёsit
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
527
Izuzetak čini imenica çelës (ključ) čija množina je çelsa-t. Ove imneice u množini, kada se određuju, na kraju dobijau eufonično i ispred člana t (qytetas – i - t itd.). 2. grade množinu neodređenog vida dobijanjem nastavka ë imenice muškog roda koje se završavaju na –ak, an, -ar i -or: neodređeni vid Jednina množina Profesor profesorë Fshatar fshatarë (seljak) rosak (patak) rosakë
određeni vid jednina množina profesori profesorët fshatari fshatarët rosaku
rosakët
Istim nastavkom grade množinu i neke imenice koje se završavaju na -al, -il i -ist: Artist Civil Gjeneral
(umetnik) (general)
artistë civilë gjeneralë
artisti civili gjenerali
artistet civilet gjeneralët
Imenice muškog roda koje se završavaju na –ant, -ent i –ont grade množinu nastavkom ë samo kad označavaju živa bića: Laborant Kont Student 3.
laborantë kontë studentë
laboranti konti studenti
laborantët kontët studentët
dobijaju nastavak e u neodređenom vidu množine:
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 528 -sve imenice muškog roda koje se završavaju na -im i -ion: neodređeni vid Jednina množina mendim mendime (miaso) Punim (rad) punime Stacion stacione mal (šuma) qytet (grad) Shtet (država)
određeni vid jednina množina mendimi mendimet punimi stacioni
punimet stacionet
neke imenice muškog roda koje označavaju mesta: male qytete shtete
mali qyteti shteti
malet qytetet shtetet
imenice koje se završavaju na –ant i –ent koje označavaju stvari: Diamant diamante diamanti diamantat Element elemente elementi elementet Restorant restorante restoranti restorantet Fragment fragmente fragmenti fragmentet 4. neke imenice muškog roda grade množinu neodređenog vida dobijanjem nastavka a: burrë (muž) Libër (knjiga) gjel (petao) tel (žica)
burra libra gjela tela
burri libri gjeli teli
burrat librat gjelat telat
529
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 5. imenice muškog roda koje se završavaju na -g i -k, množinu grade pretvaranjem g u gj i k u q. Neke dobijaju nastavak e:
zog (ptica) mik (prijatelj) lug (dolina) Bark (stomak)
zogj miq lugje barqe
zogu miku lugu barku
zogjtë miqtë lugjet barqet
6. imenice muškog roda koje se završavaju na suglasnik ll, množinu grade pretvaranjem ll u j: Buall (bivol) kungull (tikva) Dieli (sunce) brumbull (trut)
buaj kunguj diej brumbuj
bualli kungulli dielli brumbulli
buajt kungujt diejt brumbujt
Na isti način grade množinu i imenice muškog roda koje se završavaju na -ir i -ur: bir (sin) Flamur (zastava) lepur (zec)
bij flamuj
biri flamuri
bijtë flamujt
lepunj
lepuri
lepujt
7. imenice muškog roda koje se završavaju na naglašene samoglasnike -e i –i ili grupom samoglasnika –ua, množinu grade nastavkom –nj: ftua (dunja) bari (čobanin)
ftonj barinj
ftoi bariu
ftonjtë barinjtë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 530 8. neke imenice muškog roda grade množinu dobijanjem nastavka -ër: prind (roditelj) mëzat (bik)
prindër mëzetër
prindi mëzati
prindërit mëzetërit
Imenice ovoga tipa u množini određenog vida dobijaju eufonično i ispred člana t (prindër-i-t). 9. nepravilno grade množinu imenice muškog roda tipa dash, ka, atë: neodređeni vid jednina množina dash (ovan) desh ka (vo) qe atë (otac) etër
B
određeni vid jednina množina dashi deshtë kau qetë ati etërit
Množina imenica ženskog roda
1. jednak oblik jednine i množine neodređenog vida imaju imenice ženskog roda koje se završavaju na nenaglašeno –e i na naglašene samoglasnike -a, -e i -i: dele (ovca) nxënëse (učenica) kala (tvrđava) rrufe (grom) drejtori (uprava)
dele nxënëse
delja nxënësja
delet nxënëset
kala
kalaja
kalate
rrufe drejtori
rrufeja drejtoria
rrufete drejtoritë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
531
Na isti način grade množinu i neke imenice ženskog roda koje se završavaju na -ë: bletë (pčela) fletë (list) mollë (jabuka)
bletë fletë mollë
bleta fleta molla
bletët fletët mollët
Naglašene imenice ženskog roda u određenom vidu množine dobijaju -ë posle člana -t (rrufetë, kalatë i sl.), a ostale dobijaju samo član -t (delet, nxënëset i sl.). 2. veći broj imenica ženskog roda koje se završavaju na -ë i sve one koje se završavaju na suglasnik grade množinu dobijanjem člana -a: neodređeni vid jednina množina dardhë dardha (kruška) patë (guska) pata petull petulla (priganica) motër motra (sestra) mjekër mjekra (brada)
određeni vid jednina množina dardha dardhat pata petulla
patat petullat
motra
motrat
mjekra
mjekrat
Imenice ovog tipa imaju jednake oblike jednine određenog vida i množine neodređenog vida. 3. nepravilno grade množinu jedan broj imenica ženskog roda, kao npr.:
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA derë (vrata) dorë (ruka) natë (noć) grua (žena) C
dyer duar net gra
dera dora nata gruaja
532 dyert duart netët gratë
Množina imenica srednjeg roda
4. imenice srednjeg roda grade množinu dobijanjem nastavka -ra u množini neodređenog vida: Djatë (sir) Lesh (vuna) Vaj (ulje) Ujë (voda)
djathëra leshra vajra ujëra
djathët lesht vajtë ujët
djathërat leshrat vajrat ujërat
PROMENA IMENICA (samo oblici jednine određenog vida) U albanskom jeziku postoje četiri vrste promene imenica. Vrste promena određuju se pomoću nastavka zadnjeg člana, kojeg imenica dobija u nominativu jednine određenog vida. a) po prvoj vrsti menjaju se imenice muškog roda koje u nominativu jednine određenog vida dobijaju zadnji član -i: N. G.
mësuesi i, e mësuesit
(učitelj) (učitelja)
babai i, e babait
(otac) (oca)
533 D. Ak. Abl
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA mësuesin (učitelju) babait (ocu) mësuesin (učitelja) babanë (oca) prej mësuesit (učitelja) prej babait (oca)
b) po drugoj vrsti menjaju se imenice mučkog roda koje u nominativu jednine određenog vida dobijaju zadnji član -u: c) N. zogu (ptica) tehu (sečivo) G. i, e zogut (ptice) i, e tehut (sečiva) D. zogut (ptici) tehut (sečivu) Ak. zogun (pticu) tehun (sečivo) Abl. prej zogut (ptice) prej tehut (sečiva) d) po trećoj vrsti menjaju se imenice ženskog roda koje u nominativu jednine određenog vida dobijaju zadnji član -a: N. G. D. Ak. Abl.
bleta i, e bletës bletës bletën prej bletës
(pčela) (pčele) (pčeli) (pčelu) (pčele)
lulja i, e lules lules lulen prej lules
(cvet) (cveta) (cvetu) (cvet) (cveta)
N. G. D. Ak. Abl.
kalaja i, e kalasë kalasë kalanë prej kalasë
(tvrđava) (tvrđave) (tvrđavi) (tvrđavu) (tvrđave)
rrufeja i, e rrufesë rrufesë rrufenë prej rrufesë
(grom) (groma) (gromu) (grom) (groma)
N. G.
shtëpia i, e shtëpise shtëpisë
(kuća) (kuće)
gjëja i, e gjësë
(stvar) (stvari)
(kući)
gjësë
(stvari)
D.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA Ak. shtëpinë (kuću) gjënë (stvar) Abl. prej (kuće) prej gjësë (stvari) shtëpisë
534
Imenice ženskog roda čija se osnova završava na jedan od naglašenih samoglasnika -á, -é, -ë, kao i na nenaglašeno –e, dobijaju suglasnik –j između osnove i zadnjeg člana -a (kalá-j-a, rrufé-j-a, gjë-j-a). Između -i i -a ne stavlja se -j, osim kod imenice shkëndijë – shkëndija (iskra), fëmije – fëmija (dete). e) roda: N. G. D. Ak. Abl.
po četvrtoj vrsti menjaju se sve imenice srednjeg
ujët i, e ujit ujit ujët prej ujit
(voda) (vode) (vodi) (vodu) (vode)
drithët i, e drithit drithit drithit prej drithit
(žito) (žita) (žitu) (žito) (žita)
PRIDEVI U albanskom jeziku pridevi obično stoje iza imenice, a mogu stajati i ispred imenice. Po svom obliku pridevi su dvojaki: 1. pridevi ispred kojih stoji član -i za muški i član -e za ženski rod su pridevi sa članom (i mirë – dobar; e mirë dobra).
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 2. pridevi koji nemaju člana su pridevi bez člana (besnik – veran; besnike - verna). Pridev uzima rod, broj i padež imenice uz koju stoji. Član ispred prideva određuje njegov rod i broj. Član i stoji ispred prideva muškog roda u jednini (i mirë - dobar), a član e stoji ispred prideva ženskog roda, takođe, u jednini (e mirë dobra). Član i i e stoje i ispred nekih imenica koje označavaju srodstvo, kao što su: atë – otac (njegov, njen), e ëma – mati (njegova, njena), i biri – sin (njegov, njen), e bija – kćer (njegova, njena) i sl. Član të stoji ispred prideva muškog i ženskog roda u množini (të mirë – dobri; të mira – dobre). Ovaj isti član stoji i ispred prideva srednjeg roda u jednini i množini (djathë të mirë – dobar sir; djethëra të mira – dobri sirevi). Član së stoji ispred nekih imenica i prideva ženskog roda u drugom, trećem i šestom padežu.
535
GRAĐENJE MNOŽINE PRIDEVA Pridevi muškog roda grade množinu na sledeći način: 1. kada su sa članom neki od njih menjaju samo prednji član i pretvarajući ga u oblik za množinu të: neodređeni vid jednina množina i mirë (dobar) të mirë i verdhë (žut) të verdhë i drunjtë (drven) të drunjtë
određeni vid jednina množina i miri të mirët i verdhi të verdhët i drunjti të drunjtit
Neki od ovih prideva pored člana menjaju i osnovu:
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA neodređeni vid jednina množina i lig (slab) të ligj i vogël (malen) të vegjël i ri (mlad) të rinj i zi (crn) të zez 2.
536
određeni vid jednin množina i ligu të ligjtë i vogli të vegjlit i riu të rinjtë i ziu të zeztë
kada su bez člana dobijaju samo nastavak ë:
neodređeni vid jednina množina besnik (veran) besnikë fisnik (plemenit) fisnikë dinak (lukav) dinakë guximtar (hrabar) guximtarë
određeni vid jednina množina besniku besnikët fisniku fisnikët dinaku dinakët guximtarët guximtari
Izuzetak čine pridevi plak (star) i trim (junačan): plak (star) trim (junačan)
pleq trima
plaku trimi
pleqtë trimat
Pridevi žesnkog roda grade množinu na sledeći način: 1. kada se sa članom jedan broj ovih prideva menja samo prednji član e pretvarajući ga u oblik za množinu të , a neki od njih dobijaju i nastavak a: neodređeni vid jednina množina
određeni vid jednina množina
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA e kuqe (crvena) të kuqe e kuqja të kuqet e mesme (srednja) të mesme e mesmja të mesmet e mirë (dobra) të mira e mira të mirat e verdhë (žuta) të verdha e verdha të verdhat
537
2. kada su bez člana, jedan broj ovih prideva ima isti oblik za jedninu i množinu neodređenog vida: neodređeni vid jednina množina besnike (verna) besnike fisnike (plemenita) fisnike pjellore (plodna) pjellore
određeni vid jednina množina besnikja besniket fisnikja fisniket pjellorja pjelloret
Jedan broj prideva ima isti oblik za muški i ženski rod, kao što su: leshverdhë (žutokos, žutokosa), shpirtmirë (dobrodušan, dobrodušna), kokëfortë (tvrdoglav, tvrdoglava) i sl.
ZAMENICE U albanskom jeziku ima sedam vrsta zamenica: 1. 2. 3. 4. 5.
lične zamenice (përemrat vetorë) povratna zamenica (përemrat vetëvetor) pokazne zamenice (përemrat dëftorë) prisvojne zamenice (përemrat pronorë) odnosne zamenice (përemrat lidhorë)
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 538 6. upitne zamenice (përemrat pyetës) 7. neodređene zamenice (përemrat e pakufishëm)
1.
lične zamenice (përemrat vetorë) su: jednina unë (ja) ti (ti) ai (on) ajo (ona)
množina ne, na (mi) ju (vi) ata (oni) ato (one)
Ne postoji lična zamenica srednjeg roda. Lične zamenice prvog i drugog lica jednine i množine nemaju rodova, dok treće lice ima muški i ženski rod.
Promena ličnih zamenica
N. G. D. Ak. Abl
Promena ličnih zamenica prvo lice jednine drugo lice jednine unë (ja) ti (ti) (i,e mua) (mene) (i, e ty) (tebe) mua, më (meni, mi) ty, të (tebi, ti) mua, më (mene, me) ty, të (tebe, te) meje (mene) teje (tebe) treće lice jednine
539 N. G. D. Ak. Abl N. G. D. Ak. Abl N. G. D. Ak. Abl
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA muški rod ženski rod ai (on) ajo (ona) i, e atij (njega) i, e asaj (nje) atij, i (njemu,mu) asaj, i (njoj,joj) atë, e (njega, ga) atë, e (nju,ju, je) atij, asi, si (njega) asaj, aso (nje) prvo lice množine drugo lice množine ne, na (mi) ju (vi) (i, e neve) (nas) i, e juve (vas) neve, na (nama,nam) juve, ju (vama,vam) ne, na (nas) ju, ju (vas) nesh (nas) jush (vas) treće lice množine muški rod ženski rod ata (oni) ato (one) i, e atyre (njih) i, e atyre (njih) atyre (njima, im) atyre, u (njima, im) ata, i (njih, ih) ato, i (njih, ih) atyre, asish, (njih) atyre, (njih) sish asosh,sosh
Genitiv 1. i 2. lica jednine i 2. lica množine stavljen je u zagradi jer se retko upotrebljava vokativ svih lica jednine i množine jednak je nominativu, pa ovde nije prikazan. 2.
Povratna zamenica (përemrat vetëvetor)
U albanskom jeziku kao povratna upotrebljava se zamenica vete – vetja (sebe). Ova zamenica ima samo jedninu i ne razlikuje rod. Menja se kao ženska imenica lule. Slična ovoj je i zamenica vetë (sam) i menja se kao ženska imenica bletë.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 3. Pokazne zamenice (përemrat dëftorë) Pokazne zamenice u albanskom jeziku su: jednina muški rod ženski rod ky (ovaj) kjo (ova) ai (onaj, taj) ajo (ona, te) i këtillë (ovakav) e këtillë (ovakva) i atillë (onakav,takav) e atillë (onakva,takva) množina këta (ovi) këto (ove) ata (oni, ti) ato (one, te) të këtillë (ovakvi) të këtilla (ovakve) të atillë (onakvi, takvi) të atilla (onakve,takve)
Promena pokaznih zamenica jednina muški rod N. G. D. Ak. Abl.
ky i, e këtij këtij këtë këtij, kësi
N. G. D.
këta i, e këtyre këtyre
(ovaj) (ovog) (ovom) (ovog) (ovog) množina (ovi) (ovih) (ovim)
ženski rod kjo (ova) i, e kësaj (ove) kësaj (ovoj) këtë (ovu) kësaj, këso (ove) këto i, e këtyre këtyre
(ove) (ovih) (ovim)
540
541 Ak. Abl.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA këta (ove) këto (ove) këtyre,kësish (ovih) këtyre,kësish (ovih)
Kao zamenice ky i kjo menjaju se i zamenice ai i ajo. Pokazne zamenice i këtillë i atillë mahom idu uz imenice i menjaju se zajedno sa njima. U tom slučaju njihov oblik ostaje konstantan, a menja se imenica i član ispred njih (njeri i atillë – onakav čovek; njeriut të atillë – onakvom čoveku i sl.). 4.
Prisvojne zamenice (përemrat pronorë)
Prisvojne zamenice imaju jedninu i množinu za sva tri lica. Kada se upotrebljavaju uz imenice, one vrše ulogu prisvojinih prideva neodređenog vida, a kao prisvojne zamenice, kada nisu uz imenice, upotrbljavaju se u određenom vidu. Rod prisvojnih prideva i prisvojnih zamenica treba posmatrati sa gledišta ¨vlasnika¨ i ¨vlasništva¨. Prvo i drugo lice jednine i množine ne razlikuje rod. Treće lice jednine i množine ima muški i ženski rod. Pregled prisvojnih prideva i prisvojnih zamenica Prvo lice a) ¨vlasnik¨ jednine (im) prisvojni predev
N. G. D. Ak. Abl.
prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine (shoku) shoku im (moj drug) imi (moj) i, e shokut tim (moga druga) i timit (moga) shokut tim (mome drugu) timit (mome) shokun tim (moga druga) timin (moga) shokut tim (moga druga) timit (moga)
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA ¨vlasništvo¨ muškog roda množine shokët N. e mi (moji drugovi) të mitë i, e (mojih drugova) G. të mi i, të shokëvet mivet (mojim drugovima) te mivet shokëvet të mi D. (moje drugove) Ak. shokët e mi të mite (mojih drugova) Abl. shokëvet të mi të mivet ¨vlasništvo¨ ženskog roda jednine (shoqja) ime shoqja (moja drugarica) N. imja sime (moje drugarice) i, e shoqes i, e simes G. sime (mojoj drugarici) shoqes D. simes time (moju drugaricu) timen Ak. shoqen sime (moje drugarice) Abl. shoqes simes ¨vlasništvo¨ ženskog roda množine N. G.
shoqet e i, e shoqevet të
mia mia
(moje drugarice) (mojih drugarica)
D.
shoqevet
të ma
Ak. Abl
shoqet
e mia
(mojim drugaricama) (moje drugarice)
shoqevet
të mia
N. G. D. Ak Abl
N.
(mojih drugarica)
542 (moji) (mojih) (mojim)
(moje) (mojih) (moja) (moje) (mojoj) (moju) (moje)
të miat i, e të miavet të miavet
(moje) (mojim) (mojim)
të miat
(moje)
të miat
(mojih)
b) ¨vlasnik¨ množine (ynë) prisvojni pridev prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine shoku ynë (naš drug) yni (naš) i shokut tonë (našeg druga) i tonit (našeg) shokut tonë (našem drugu tonit (našem) shokun tonë (našeg druga) tonin (našeg) shokut tonë (našeg druga) tonit (našeg) ¨vlasništvo¨ muškog roda množine tanët (naši drugovi) shokët tanë (naši)
543 G. D.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA i tanëvet (naših drugova) tanë (naših) tanëvet (našim shokëvet tanë (našim) i shokëvet
Ak .
shokët
tanë
drugovima) (naše drugove)
tanët
(naše)
Abl .
shokëvet
tanë
(naših drugova)
tanëvet
(naših)
N.
shoqja
G. D. Ak Abl
N. G. D. Ak. Abl.
¨vlasništvo¨ žesnkog roda jednine jonë (naša jona drugarica) e shoqes sonë (naše e drugarice) sonës shoqes sonë (našoj sonës drugarici) shoqen tonë (našu tonën drugaricu) shoqes sonë (naše sonës drugarice) ¨vlasništvo¨ ženskog roda množine shoqet tona (naše tonat drugarice) e e shoqevet tona (naših tonavet drugarica) tonavet shoqevet tona (n.drugaricama) shoqet tona (naše tonat drugarice) tonavet shoqevet tona (naših drugarica)
(naša) (naše) (našoj) (našu) (naše) (naše) (naših) (našim) (naše) (naših)
Drugo lice a)¨vlasnik¨ jednine (yt) prisvojni pridev prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA N. shoku yt (tvoj drug) yti i tëndit G. i shokut tënd (tvoga druga) D. shokut tënd (tvome drugu tëndit Ak. shokun tënd (tvoga druga) tëndin Abl shokut tënd (tvoga druga) tëndit ¨vlasništvo¨ muškog roda množine N. shokët e tu (tvoji drugovi) të tutë i shokëvet G. të tu (tvojih i të drugova) tuvet shokëvet D. të tu (tvojim të drugovima) tuvet Ak. shokët e tu (tvoje të tutë drugove) Abl shokëvet të tu (tvojih të drugova) tuvet ¨vlasništvo¨ ženskog roda jednine (tvoja drugarica) N. shoqja jote jotja e shoqevet sate (tvoje drugarice) G. i sates D. shoqes sate (tvojoj drugarici sates Ak. shoqen tënde (tvoju drugaricu) tënden (tvoje drugarice) Abl shoqes sate sates N. G. D. Ak. Abl .
¨vlasništvo¨ ženskog roda množine e tua (tvoje tuat drugarice) e shoqevet të tua (tvojih e të drugarica tuavet shoqevet të tua (tvojim të drugaricama) tuavet shoqet e tua (tvoje të tuat drugarice) shoqevet të tua (tvojih të drugarica tuavet shoqet
544 (tvoj) (tvoga) (tvome) (tvoga) (tvoga) (tvoji) (tvojih) (tvojim) (tvoje) (tvojih) (tvoja) (tvoje) (tvojoj) (tvoju) (tvoje) (tvoje) (tvojih) (tvojim) (tvoje) (tvojih)
545
N. G. D. Ak. Abl N. G. D. Ak. Abl N. G. D. Ak. Abl N. G. D.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
b)¨vlasnik¨ množine (i juaj) prisvojni pridev prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine shoku juaj (vaš drug) juaji (vaš) i tuajit (vašeg) i shokut tuaj (vašeg druga) shokut tuaj (vašem drugu tuajit (vašem) shokun tuaj (vašeg druga) tuajin (vašeg) shokut tuaj (vašeg druga) tuajit (vašeg) ¨vlasništvo¨ muškog roda množine shokët tuaj (vaši drugovi) tuajt (vaši) i shokëvet tuaj vaših drugova i tuajvet (vaših) shokëvet tuaj (vašim tuajvet (vašim) drugovima) shokët tuaj (vaše drugove tuajt (vaše) shokëvet tuaj (vaših tuajvet (vaših) drugova) ¨vlasništvo¨ ženskog roda jednine shoqja juaj (vaša drugarica) juaja (vaša) e shoqes suaj (vaše drugarice) e suajës (vaše) (vašoj) shoqes suaj (vašoj drugarici) suajës shoqen tuaj (vašu drugaricu) tuajën (vašu) shoqes suaj (vaše drugarice) suajës (vaše) ¨vlasništvo¨ ženskog roda množine shoqet tuaja (vaše tuajat (vaše) drugarice) e shoqevet tuaja (vaših) (vaših e drugarica) tuajavet shoqevet tuaja (vašim tuajavet (vašim)
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA drugaricama) Ak. shoqet tuaja (vaše tuajat drugarice) Abl shoqevet tuaja (vaših tuajavet drugarica)
546 (vaše) (vaših)
Treće lice
N. G. D. Ak. Abl N. G. D. Ak. Abl
a) ¨vlasnik¨jednine muškog roda (i tij) prisvojni pridev prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine shoku i tij (njegov drug) i tiji (njegov) i shokut të (njegovog i të tijit (njegotij druga) vog) shokut të (njegovom të tijit (njegotij drugu vom) shokun e tij (njegovog të tijinë (njegodruga) vog) shokut të (njegovog të tijit (njegotij druga) vog) ¨vlasništvo¨ muškog roda množine shokët e tij (njegovi të tinjtë (njegovi) drugovi) i shokëvet (njegotë tij (njegovih i të vih) drugova) tijvet shokëvet të tij (njegovim të tijvet (njegovim) drugovima) (njegoshokët e tij (njegove të tijtë ve) drugove) shokëvet të tij (njegovih të tijvet (njegovih) drugova ¨¨vlasništvo¨ ženskog roda jednine
547 N. G. D. Ak. Abl N. G. D. Ak . Abl.
N. G. D. Ak.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA (njegoe tij (njegova e tija va) drugarica) (njegoe shoqes së tij (njegove e së ve) drugarice) tijës (njegoshoqes së tij (njegovoj së tijës voj) drugarici) (njegoshoqen e tij (njegovu të tijën vu) drugaricu) (njegoshoqes së tij (njegove së tijës ve) drugarice) ¨vlasništvo¨ ženskog roda množine (njegoshoqet e tija (njegove të tijat ve) drugarice) (njegoe të tija (njegovih e të vih) shoqevet drugarica) tijavet (njegoshoqevet të tija (njegovim të vim) drugaricama) tijavet (njegoshoqet e tija (njegove të tijat ve) drugarice) (njegoshoqevet të tija (njegovih të vih) drugarica) tijavet shoqja
b) ¨vlasnik¨ jednine ženskog roda (e saj) prisvojni predev prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine shoku i saj (njen drug) i saj (njen) i shokut të saj (njenog i të sajit (njenog) druga) shokut të saj (njenom të sajit (njenom drugu) shokun e saj (njenog të sajnë (njenog) druga)
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA Abl shokut të saj (njenog të sajit . druga) ¨vlasništvo¨ muškog roda množine N. shokët e saj (njeni të sajtë drugovi) i shokëvet G. të saj (njenih të sajvet drugova) shokëvet të saj D. (njenim të sajvet drugovima) Ak. shokët e saj (njene të sajtë drugove) Abl shokëvet të saj (njnih të sajvet . drugova) ¨vlasništvo¨ ženskog roda jednine N. shoqja e saj (njena e saja drugarica G. e shoqes së saj (njene e së drugarice sajës D. shoqes së saj (njenoj së sajës drugarici Ak. shoqen e saj (njenu të sajën drugaricu Abl shoqes së saj (njene së sajës . drugarice ¨vlasništvo¨ ženskog roda množine N. shoqet e saja (njene të sajat drugarice e shoqevet të G. (njenih e të saja drugarica) sajavet shoqevet të (njemin D. të drugaricama) saja sajavet Ak. shoqet e saja (njene të sajat drugarice
548 (njenog) (njeni) (njenih) (njenim) (njene) (njenih) (njena) (njene) (njenoj) (njenu) (njene) (njene) (njenih) (njenim)
(njene)
549 Abl .
N. G. D. Ak. Abl. N. G. D. Ak. Abl. N. G. D.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA të (njenih të (njenih) saja drugarica) sajavet
shoqevet
c) ¨vlasnik¨ množine muškog i ženskog roda (i e tyre) prisvojni pridev prisvojna zamenica ¨vlasništvo¨ muškog roda jednine shoku i tyre (njihov drug) i tyri (njihov) i shokut të (njihovog i të tyrit (njihotyre druga) vog) shokut të (njihovom të tyrit (njihotyre drugu vom) shokun e tyre (njihovog të tyren (njihodruga) vog) shokut të (njihovog të tyrit (njihotyre druga) vog) ¨vlasništvo¨ muškog roda množine shokët e (njihovi të tyret (njiho tyre drugovi) -vi) i shokëvet të (njihovih e të (njiho tyre drugova) tyrevet -vih) shokëvet të (njihovim të tyrevet (njiho tyre drugovima) -vim) shokët e (njihove të tyret (njiho tyre drugove) -ve) shokëvet të (njihovih të tyrevet (njiho tyre drugovaa) -vih) ¨vlasništvo¨ ženskog roda jednine shoqja e (njihova e tyrja (njiho tyre drugarica) -va) i shoqes së (njihove i së tyres (njiho tyre drugarice) -ve) shoqes së (njihovoj së tyres (njiho
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA tyre drugarici) Ak. shoqen e (njihovu të tyren tyre drugaricu) Abl. shoqes së (njihove së tyres tyre drugarice) ¨vlasništvo¨ ženskog roda množine N. shoqet e (njihove të tyret tyre drugarice) G. i shoqevet të (njihovih i të tyre drugarica) tyrevet D. shoqevet të (njihovim të tyrevet tyre drugaricama) Ak. shoqet e (njihove të tyret tyre drugarice) Abl. shoqevet të (njihovih të tyrevet tyre drugarica)
550 -voj) (njiho -vu) (njiho -ve) (njiho -ve) (njiho -vih) (njiho -vim) (njiho -ve) (njiho vih)
5. Odnosne zamenice (përemrat lidhorë) U albanskom jeziku ima samo dve odnosne zamenice: që i cili. Zamenica që nema roda niti se menja po padežima. Ona se obično prevodi sa što ili koji, koja. Na primer: ky është lapsi që bleva – to je olovka što (koju) kupih. Zamenica cili, cila ima muški i ženski rod i menja se po padežima. Ona uvek ide sa članom. N. G.
muški rod jednine i cili (koji, što) i të cilit (kojeg,
muški rod množine të cilët (koji, što) i të cilëvet (kojih,
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA što) što) D. të cilit (kome, të cilëvet (kojima, što) što) Ak. të cilin (koji, što) të cilët (koje, što) Abl. të cilit (kojeg, të cilëvet (kojih, što) što) ženski rod jednine ženski rod množine N. e cila (koja, što) të cilat (koje, što) G. i së cilës (kojoj. i të cilavet (kojih, što) što) D. së cilës (kojoj, të cilavet (kojima, što) što) Ak. të cilën (koje, što) të cilat (koje, što) Abl. së cilës (koje, što) të cilavet (kojih, što)
551
Kao odnosne zamenice ponekad se upotrebljavaju i upitne zamenice kush (ko), cili (koji, ko), ç' (šta) i sa (koliko). 6.
Upitne zamenice (përemrat pyetës)
Upitna zamenica cili (koji) i cila (koja) menja se kao odnosna zamenica istog oblika, ali je bez člana, osim genitiva. Ostale upitne zamenice su: kush (ko), ç' (šta), sa (koliko), i sati (koji po redu), se (zašto). Zamenica se uvek ide uz predlog me (me se erdhe – čime si došao, a znači i zašto si došao). Upitna zamenica kush menja se ovako: N. G. D. Ak. Abl.
kush i kujt kujt kë kujt
(ko) (koga) (kome) (koga) (koga)
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
552
7. Neodređene zamenice (përemrat e pakufishëm) Zamenice kushi (ko), dikush (neko), akush (niko), kurrkush (niko), kushdo (ma ko, svako) gjithkush (svako), shumëkush (mnogo ko) označavaju neodređen broj ljudi. Ovim zamenicama menja se samo deo kush kao i kod prethodne upitne zamenice. Zamenice: tjetër, tjetri, tjetra imaju muški i ženski rod jenine i množine i menjaju se: muški rod N. G. D. Ak. Abl.
tjetër i tjetrit tjetrit tjetrin tjetrit
N. G.
të tjtrët i të tjerëvet të tjerëvet të tjerët të tjerëvet
D. Ak. Abl.
ženski rod jednina (drugi) tjetra (druga) (drugog) e tjtrës (druge) (drugom) tjetrës (drugoj) (drugog) tjetrën (drugu) (drugog) tjetrës (druge) množina (drugi) të tjerat (druge) (drugih) e të (drugih) tjeravet (drugim) të tjeravet (drugim) (druge) (drugih)
të tjerat të tjeravet
(druge) (drugih)
Kao zamenice tjetër, tjetra menjaju se i zamenice njëri (jedan), njëra (jedna), ndonjëri, ndonjëra, asnjëri, asnjëra i sl. Zamenicama: secili (svaki), secila (svaka), cilido (ma koji), cilado (ma koja) i sl. menja se samo deo cili, cila kao i kod odnosnih zamenica.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
553
Zamenica disa i ca ne razlikuju rod i menjaju se: N. G. D. Ak. Abl.
disa, ca i disavet disavet, cavet disa, ca disavet, cavet
(nekoliko) (nekolikih) (nekolikim) (nekoliko) (nekolikih)
Na isti način se menja i zamenica gjithë (svi). Zamenice aq, kaq (toliko, ovoliko), ç', çdo, çdofarë (svaki, svaka, svašta), pak (nešto, malo), shumë (mnogi), gjë (nešto), asgjë (ništa), ne menjaju se. Zamenice i tërë (sav), e tërë (sva) menjaju se kao prisvojne zamenice i tyre.
GLAGOLI (FOLJET) U albanskom jeziku glagoli imaju gramatičko značenje lica, broja, načina (modusa), vremena i dijateze (glagolski rod). Glagolski načini (modusi) U albanskom jeziku postoji devet glagolskih načina: 1. 2. 3. 4.
indikativ (mënyra dëftore) – izjavni (pokazni) način konjunktiv (mënyra lidhore) – savezni način optativ (mënyra dëshirore) – željeni način imperativ (mënyra urdhërore) – zapovedni način
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 554 5. admirativ (mënyra habitore) – način (oblik) za čuđenje 6. kondicional (mënyra kushtore) – pogodbeni način 7. infinitiv (mënyra paskajore) – neodređeni način 8. particip (mënyra përcjellore) – način upotrebe glagolskog priloga. Glagolska vremena U albanskom jeziku postoje sledeća glagolska vremena:
1.
I. sadašnje prezent (koha e tanishme) – sadašnje vreme II.
prošlo koje ima:
1. perfekat (e kryer) – pravo prošlo vreme 2. imperfekat (e pakryer) – pređašnje nesvršeno vreme 3. aorist (e kryer e thjeshtë) – pređašnje svršeno vreme 4. pluskvamperfekat (e kryer e plotë) – davno prošlo vreme III.
buduće, koje ima:
1. futur (e ardhme) – buduće vreme 2. futur egzaktni (e ardhme e përparme) – predbuduće vreme. Pomoćni glagoli u albanskom jeziku su kam (imati) i jam (biti) i pomoću njih se grade složeni glagolski oblici.
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA Promena pomoćnih glagola
555
kam, pat; pasur (imati) indikativ prezent
perfekat
futur egzaktni
kam ke
kam pasur ke pasur
ka
ka pasur
kemi
kemi pasur keni pasur kanë pasur
do të kem pasur do të kesh pasur do të ketë pasur do të kemi pasur do të keni pasur do të kenë pasur
keni kanë
imperfekat kisha kishe kishte kishim kishit kishin
pluskvamperfek at kisha pasur kishe pasur kishte pasur kishim pasur kishit pasur kishin pasur
konjuktiv pre zent të
imperfekat të kisha
pluskvamperfekat të kisha pasur
të kesh
të kishe
të kishe pasur
të ketë
të kish(te)
të kish(te) pasur
të
të kishin
të kishim
kem
aori st pata pate pati patëm
patët patën
futur
do të kem do të kesh do të ketë do të kemi do të keni do të kenë
aptativ perfekat të kem pasur të kesh pasur të ketë pasur të
perfekat
preze nt paça
paça pasur
paç
paç pasur
pastë
pastë pasur
paçim
paçim
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA kemi pasur kemi pasur pasur të të kishit të kishit të paçi paçi pasur keni pasur keni pasur të të kishin të kishin të paçin paçin kenë pasur kenë pasur pasur
imperativ ki! kini!
admirativ
kondicional
pre zen t
imperfekat
perfekat
pluskvamper fekat
imper fekat
pluskvamperfekat
pa sk am pa sk e pa sk a pa
paskësha
paskam pasur
paskësha pasur
do të kisha
paskësh e
paske pasur
paskëshe pasur
do të kishe
paskej
paska pasur
paskej pasur
paskësh
paske
paskëshim
do të kisht e do të
do të kisha pasur do të kishe pasur do të kishte pasur do të
556
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA mi pasur kishi kishim pasur m pasur
557 sk em i pa sk eni pa sk an
im paskësh i paskësh in
paske ni pasur paska n pasur
paskëshit pasur
do të kishit
paskëshin pasur
do të kishi n
do të kishit pasur do të kishin pasur
Infinitiv
particip
gerundiv
për të pasur
pasur
duke pasur
jam, qeshë; qenë (biti) indikativ preze nt
perfek at
Futur egzakt ni
imper fekat
jam
kam qenë
isha
je
ke qenë
do të kem qenë do të kesh
ishe
plusk vamp erfeka t kisha qenë kishe qenë
aorist
futur
qeshë
do të jem
qe
do të jesh
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA qenë është ka do të ishte kishte qe qenë ketë qenë qenë jemi kemi do të ishim kishi qenm qenë kemi m ë qenë qenë jeni keni do të ishit kishit qentë qenë keni qenë qenë janë kanë do të ishin kishin qenë qenë kenë qenë qenë konjuktiv preze nt
perfek at
imperfe kat
të jem
të kem qenë të kesh qenë të ketë qenë të kemi qenë të keni qenë të kenë qenë
të isha
të jesh të jetë të jemi të jeni të jenë
të ishe të ishte të ishim të ishit të ishin
558 do të jetë do të jemi do të jeni do të jenë
optativ pluskva mperfek at të kisha qenë të kishe qenë të kishte qenë të kishim qenë të kishit qenë të kishin qenë
prezent
perfekat
qofsha
paça qenë paç qenë pasatë qenë paçim qenë
qofsh qoftë qofshim
qofshit qofshin
paçi qenë paçi qenë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
559
imperativ ji jini
admirativ
kondicional
prez ent
imperfe kat
perfekat
pluskvamp erfekat
qenka m
qenkësha
paskem qenë
paskësha qenë
impe rfeka t do të isha
qenke
qenkëshe
paske qenë
paskëshe qenë
do të ishe
qenka
qenkej
paskea qenë
paskej qenë
do të ishte
qenke mi
qenkëshi m
paskemi qenë
paskëshim qenë
do të ishim
qenke ni
qenkëshit
paski qenë
paskëshit qenë
do të ishit
qenka n
qenkëshin
paskan qenë
paskëshin qenë
do të ishin
Infinitiv
particip
gerundiv
pluskva mperfek at do të kisha qenë do të kishe qenë do të kishte qenë do të kishim qenë do të kishit qenë do të kishin qenë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA për të qenë qenë duke qenë
560
Promena prvilnih glagola Çliroj )osloboditi); çlirohem (osloboditi se) indikativ prezent (aktiv)
prezent (pasiv)
çliroj çliron çliron çlirojmë çlironi çlirojnë
çlirohem çlirohesh çlirohet
perfekat (aktiv) kam çliruar ke çliruar ka çliruar kemi çliruar keni çliruar
çlirohemi
çliroheni çlirohen
perfek at (pasiv) jam çliruar je çliruar është çliruar jemi çliruar jeni çliruar
imperfek at (aktiv) çliroja çliroje çlironte çlironim çlironit çlironin
pluskv amper (aktiv) kisha çliruar kishe çliruar kishte çliruar kishim çliruar kishit çliruar
imperfekat (pasiv)
aorist (aktiv)
aorist (pasiv)
çlirohesha çliroheshe çlirohej çliroheshim çliroheshit çliroheshin
çlirova çlirove çliroi
u çlirova u çlirove u çlirua
pluskvampe r. (pasiv) isha çliruar ishe çliruar ishte çliruar ishim çliruar ishit çliruar
çliruam
u çliruam
çliruat çliruan
u çliruat u çliruan
futur (aktiv)
futur (pasiv
do të çliroj do të çlirosh do të çlirojë do të çlirojmë do të çlironi
do të çlirohem do të çlirohesh do të çlirohet do të çlirohemi
do të çliroheni
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
561 kanë çliruar
janë çliruar
kishin çliruar
ishin çliruar
do të çlirojnë
do të çlirohen
konjuktiv prezent (aktiv)
prezent (pasiv)
të çliroj
të çlirohem
të çlirosh
të çlirohesh
të çliroje
të çlirojë
të çlirohet
të çlirojmë
të çlirohemi
të çlironte të çlironim
të çlirohej të
të çlironi
të çliroheni
të çlironit
të
të çlirohen
të çlironin
të
të çlirojnë
imperfek at (aktiv) të çliroja
imperfek at (pasiv) të çlirohesh a të çliroheshe
çliroheshim
çliroheshit
çliroheshi n
konjuktiv pluskvamperfekat (aktiv) të kisha çliruar të kishe çliruar të kishte çliruar të kishim çliruar
pluskvamperfekat (pasiv) të isha çliruar të ishe çliruar të ishte çliruar të ishim çliruar
perfek at (aktiv) të kem çliruar të kesh çliruar të ketë çliruar të kemi çliruar të keni çliruar të kenë çliruar
perfekat (pasiv) të jem çliruar të jesh çliruar të jetë çliruar të jemi çliruar të jeni çliruar të jenë çliruar
optativ prezent (aktiv) çlirofsha çlirofsh çliroftë çlirofshim
prezent (pasiv) u çlirofsha u çlirofsh u çliroftë u çlirofshim
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 562 të kishit çliruar të ishit çliruar çlirofshi u çlirofshi të kishin çliruar të ishin çliruar çlirofshin u çlirofshin Imperativ Prezent (aktiv)
prezent (pasiv)
çliro; çlironi infinitiv për të çliruar
çlirohu; çlirohuni particip
gerundiv
çliruar
duke çliruar
Po prvoj promeni menjaju se glagoli koji se u prezentu prvog lica jednine svršavaju na suglasnik j, kao: laj, thaj, blej, rrëfej, shkoj, punoj, fshij, shkruaj, bluaj, lyej, thyej, ziej, ndiej; di, pi, fle itd.
Druga promena lidh, lidha; lidhur (vezati) indikativ prezent (aktiv) lidh lidh lidh lidhim
prezent (pasiv) lidhem lidhesh lidhet lidhemi
imperfekat (aktiv) lidhja lidhje lidhte lidhnim
imperfekat (pasiv) lidhesha lidheshe lidhej lidheshim
aorist (aktiv) lidha lidhe lidhi lidhëm
aorist (pasiv) u lidha u lidhe u lidhi u lidhëm
563 lidhni lidhin
lidheni lidhen
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA u lidhët lidhnit lidheshit lidhët lidhnin lidheshin lidhë u lidhë
perfekat (aktiv)
perfekat (pasiv)
kam lidhur ke lidhur ka lidhur kemi lidhur keni lidhur kanë lidhur
jam lidhur je lidhur është lidhur jemi lidhur jeni lidhur janë lidhur
pluskvam perfekat (aktiv) kisha lidhur kishe lidhur kishte lidhur kishin lidhur kishit lidhur kishin lidhur
pluskvampe rfekat (pasiv) isha lidhur ishte lidhur
futur (aktiv) do të lidh do të lidhësh
ishte lidhur ishim lidhur ishit lidhur ishin lidhur
do të lidhë do të lidhim do të lidhni do të lidhin
futur (pasiv) do të lidhem do të lidhesh do të lidhet do të lidhemi do të lidheni do të lidhen
konjuktiv prezent (aktiv)
prezent (pasiv)
imperfek at (aktiv) të lidhja
të lidh
të lidhem
të lidhësh të lidhë
të lidhesh të lidhet
të lidhje të lidhte
imperfek at (pasiv) të lidhesha të lidheshe të lidhej
të lidhim
të lidhemi
të lidhnim
të lidheshim
perfekat (aktiv)
perfekat (pasiv)
të kem lidhur të kesh lidhur të ketë lidhur të kemi lidhur
të jem lidhur të jesh lidhur të jetë lidhur të jemi lidhur
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA të lidhni
të lidheni
të lidhnit
të lidhin
të lidhen
të lidhnin
të lidheshit të lidheshin
konjuktiv pluskvamperf. (aktiv) të kisha lidhur të kishe lidhur të kishte lidhur të kishim lidhur të kishit lidhur të kishin lidhur
të keni lidhur të kenë lidhur
564 të jeni lidhur të jenë lidhur
optativ
pluskvamperf. (pasiv) të isha lidhur të ishe lidhur të ishte lidhur të ishim lidhur të ishit lidhur të ishin lidhur
prezent (aktiv) lidhça lidhç lidhtë lidhçim lidhçi lidhçin
prezent (pasiv) u lidhç u lidhç u lidhtë u lidhçim u lidhçi u lidhçin
imperativ infinitiv
particip
për të lidhur
lidhur
gerundiv duke lidhur
Po drugoj promeni menjaju se glagoli tipa hedh, heq, derdh, mbledh, zgjedh, pjek, sjell, mbjell, vjel, dal, marr; hap, mbyll, qep, qesh, vesh, vendos, hekuros, qendis, tiganis itd.
565
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA Nepravilni glagoli
I ovi glagoli se menjaju po napred navednim promenama, ali tokom promene trpe glasovne promene u korenu. Takvi glagoli su: 1) bëj (činiti) prezent bëj bën bën bëjmë bëni bëjnë
imperfekat bëja bëje bënte bënim bënit bënim
aorist bëra bëre bëri bëmë bëtë bënë
particip bërë
2) bie (doneti) prezent bie bie bie biem bini bien
imperfekat bija bije binte binim binit binin
aorist prura prure pruri prumë prutë prunë
particip prurë
3) bie (padati, pasti) prezent bie bie bie biem bini bien
imperfekat bija bije binte binim binit binin
aorist rashë re ra ramë ratë ranë
particip rënë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
566
4) bërtas (vikati) prezent bërtas bërtet bërtet bërtasim bërtisni bërtasinj
imperfekat bërtisja bërtisje bërtiste bërtisnim bërtisnit bërtisnin
aorist bërtita bërtite bërtiti bërtitëm bërtitët bërtitën
particip bërtitur
5) dal (izlaziti) prezent dal del del dalim
imperfekat dilja dilje dilte dilnomk
delni
dilnit
dalin
dilnin
aorist dola dole doli dolëm (dualëm) dolët (dualët) dolën (dualë
particip dalë
6) di (znati) prezent di di di dimë dini dinë
imperfekat dija dije dinte dinim dinit dinin
aorist dita dite diti ditëm ditën
particip ditur
567
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 7) dua (hteti) prezent dua do do duam doni duan
imperfekat doja doje donte donim donit donin
aorist desha deshte deshi deshëm deshët deshë
particip dashur
8) flas (govoriti) prezent flas flet flet flasim flisni (flitni) flasin
imperfekat flisja flisje flinte flisnim flisnit
aorist fola fole foli folëm folët
flisnin
folën
particip folur
9) fle (spavati) prezent fle fle fle flemë flini flenë
imperfekat flija flije flinte flinim flinit flinin
aorist fjeta fjete fjeti fjetëm fjetët fjetë
particip fjetur
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 10) ha (jesti) prezent ha ha ha hamë hani hanë
imperfekat haja haje hante hanim hanit hanin
aorist hëngra hëngre hëngri hëngrëm hëngrët hëngrën
568 particip ngrënë
11) jap (dati) prezent jap jep jep japim japni japin
imperfekat jepja jepje jepte jepnim jepnit jepnin
aorist dhashë dhe dha dhamë dahatë dhanë
particip dhënë
12) lë (ostaviti) prezent lë lë lë lëmë lini lënë
imperfekat lija lije linte linim linit linin
aorist lashë le la lamë latë lanë
13) loz (igrati)
particip lënë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
569
prezent loz lot lot lozim lozni lozin
imperfekat lozja lozje lozte loznim liznit loznin
aorist lojta lojte lojti lojtëm lojtët lojtën
particip lojtur
14) marr (uzeti) prezent marr merr merr marrim mirrni (merrni) marrin
imperfekat merrja merrje merrte merrnim merrnit merrnin
aorist mora more mori morëm (muarëm) morët (muarët) morën (muarën)
particip marrë
15) njoh (poznavati) prezent njoh njeh njeh njohim njihni njohin
imperfekat njihja njihje njihte njihnim njihnit bjihnin
aorist njoha njohe njohu njohëm njohët njohën
16) pi (piti)
particip njohur
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA prezent pi pi pi pimë pini pinë
imperfekat pija pije pinte pinim pinit pinin
aorist piva pive piu pimë pitë pinë
particip pirë
17 pres (čekati) prezent pres pret pret presim prisni presin
imperfekat prisja prisje priste prisnim prisnit prisnin
aorist prita prite priti pritëm pritët pritën
particip pritur
18) pres (seći) prezent pres pret pret presim prisni presin
imperfekat prisja prisje priste prisnim prisnit prisnin
aorist preva preve preu premë pretë prenë
19) rri (sesti, sedeti)
particip prerë
570
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA
571
prezent rri rri rri rrimë rrini rrinë
imperfekat rrija rrije rrinte rrinim rrinit rrinin
aorist ndenja ndenje ndenji ndenjë ndenjët ndenjën
particip ndenjur
20) shoh (videti) prezent shoh sheh sheh shohim shihni shohin
imperfekat shihja shihje shihte shinim shihnit shihnin
aorist pashë pe pa pamë patë panë
particip parë
21) shpie (odvesti, voditi) prezent shpie
imperfekat shpija
aorist shpura
shpie shpie shpiem shpini shpien
shpije shpinte shpinim shpinit shpinin
shpure shpuri shpumë shputë shpunë
particip shpurë, shpënë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 22) them (reći) prezent them thua thotë themi thoni thonë
imperfekat thoshja thoshje thoshte thoshim (thonim) thoshit (thonit) thosjin (thonin)
aorist tahshë the tha thamë
572
particip thënë
thatë thanë
23) vdes (umreti) prezent vdes vdes vdes vdesim vdisni vdesin
imperfekat vdisja vdisje vdiste vdisnim vdisnit vdisnin
aorist vdiqa vdiqe vdiq vdiqëm vdiqët vdiqën
particip vdekur
24) vete (otići) prezent vete vete vete vemi veni venë
imperfekat veja veje vente venim venit venin
aorist vajta vajte vajti vajtëm vajtët vajtën
particip vajtur
573
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 25) vë (metnuti, metati) prezent vë vë vë vëmë vini vënë
imperfekat vija vije vinte vinim vinit vinin
aorist vura vure vuri vumë vutë vunë
particip vënë
26) vij (doći, dolaziti) prezent vij vjen vjen vijmë vini vijnë
imperfekat vija vije vinte vinim vinit vinin
aorist erdha erdhe erdhi erdhëm erdhët erdhën
particip ardhur
27) vras (ubiti) prezent vras vret vret vrasim vrisni (vritni) vrasni
imperfekat vrisja vrisje vriste vrisnim vrisnit
aorist vrava vtave vrau vramë vratë
vrisnin
vranë
particip vrarë
KRATKA GRAMATIKA ALBANSKOG JEZIKA 28) zë (uvatiti, hvatati) prezent zë zë zë zëmë zini zënë
imperfekat zija zije zinte zinim zinit zinin
aorist zura zure zuri zumë zutë zunë
particip zënë
574
SRPSKO – ALBANSKI REČNIK
R rabat m. treg. zbritje – tja f, ulja e çmimevet të cakuara ze mallit. rabota f. pune e keçe, punë e rëndë, punë angari, dredhi, dallavere. — slaba rabota.punë e dobët racija f. ndjekje -kja, f; bastisje f; ares-tim m racionalan a. racional, racionalno ad. racional, -e (ekonomičan) eko-nomik racionalizacija f. racionalizem -i m racionalizator m. racionalizator -i m; punëtor racional — racionalizator-ski predlog m.propozim racional. racionalizovati v. racionalizim račić m. dim. nga rak gaforre e vogel, karavidhe e vogel račji a. gaforeje, i (e) gaforres — račji korak – hapat e gaforres. račun m. llogari llogarin (trgovački) tregtarë (privremeni) perkohësisht (tekući) rrjedhëse, vijues (diferen-cijalni) diferencial — ispitivanje računa - hulumtimi i llogaris — blokirati sve bankovne (tekuće) račune - blokimi i te gjithë llogarive bankore (vijuese) — polaganje računa me dhane llogari — staviti u račun vë në llogari — nemam računa nuk kam llogari, s’kam llogari — ne ide mu u račun nuk shkon në llogari, — voditi računa kujdesem për diçka, i kushtoj kujdes një pune — praviti račun bez krčmara bëj hesap pa hanxhinë računanje n. llogaritje, i (e) — četiri vida računanja katër mundësit e llogaritjes računati v. llogaris, bëj hesap (uračunati) fus në llogari — računajući i njega të llogarisë edhe atë račundžija m. llogaritar -i m, llogaritës računica f. llogari f,hesapi (trgovač-ka) tregtarë računovodstvo n. kontabilitet. računovođa m. llogaritarë -i m, krye-llogaritarë, m, shefi i llogarise računski a. llogarisë, llogaritës — računska greška – gabim llogarie račva f. degëzim račvanje n. degëzim -i m; ndarje në degë, bigëzim račvast a. degëzuar, i (e) bigëzuar račvati se v. degëzohet, bigëzohet, ndahet në degë rad m. punë (telesni - duševni fizike, shpirtnorë težak i rënd prihvatiti pranoj obustaviti ndërprej) (ak-ordni) me marrëveshje (po koma-du) (domaći) shtëpijak (prinudni) punë e dedyrueshme (ručni) punë dore — (politički) rad sa ženama (politikisht) punë me gra — tehnika rada teknika e punës — dosadan i mučan rad punë e mërzitshme dhe e rënd — podela rada f. ndarja e punës — nesposoban za rad jo i afte për punë radan a. punës — radni narod po-pulli punëtor radar m. radar -i m. radarski a. radari, i (e) radarit — radarski uređaj m. — radarska stanica f. stacioni i radarit radi prp. për shkak (arsye) — radi mene për shkak meje. radij(um) m. radijum -i, m. radijator m. radiator,i m; kalorifer radije ad. comp. nga rado; më me dëshirë radijus m. rreze -zja radikalan a. polit. radikal, e — radi-kalne mere, izmene (promene) masa radikale radilište n. punishte –tja radin a. punëtor i zellshëm radan radinost f. (delatnost) dëshirë për punë (veprimtari) (narodna) popu-llorë radio m. radio (aparat) aparat — radio emisija f. emisioni i radios — radio predajnik m. radiotransme-tues — radio stanica f. (radio stacioni) (kratkotalasna) me valë te shkurta — radio talas m. valët e radios — radio telefonija radio-telefoni — radio telegrafija radio-telegrafi -a f. — radio vest f. radio lajmet — radio veza f. radio lidhja radioaktivan a. radioaktiv,-e radioaktivnost f. radioaktiviteti -i m. radiogram m. radiogram -i m. radionica f. ofiqinë -a f, punishte radist m. ai që punon (brodski) punëtor anije raditi v. punoj (neumorno pa u lodhur marljivo i zellshëm, (neozbiljno) jo seriozë (prekovremeno) jashtë orarit — šta radite? qka po punoni, qka po bëni — raditi kao radnički borac me punue si punëtor luftëtar radni a. punë, e punës; ditë pune — radna snaga fuqia punëtore — radna sposobnost aftësia i punës — radni čas orari i punës — radni elan punë me vrull — radni kombinezon kominoshë e punës — radni odnos marrëdhënje punës — prestanak radnog odnosa ndërprerje reciproke të punës — radni dan ditë pune — radni karakter karakteri i punës — radni program programi i punës — radno vreme (društveno potreb-no nevojat shoqërore osmočasov-no tetëorëshe skraćeno shkurtuar produženo zgjatja; vijim i punës) të vazhduarit; radnica f. punëtore -rja radnički a. punëtor — radnička kla-sa klasa punëtore — radnički pokret lëvizje punëtore — radnički savet këshilli i punëtorëve — radnički savet preduzeća këshilli i punëtorve te ndërrmarjes radnik m. punëtor (fabrički) fabrikës (filmski) filmit (javni) publik (kul-turni) kulturor (kvalifikovanl) kuali-fikuar (poljoprivredni) bujqësis radništvo n. punëtori -a f, punëtorë -t m. pl. radnja f. punë, veprim, punim (pro-davnica) shitore, dyqan (ugos-titeljska) hoteliere — zatvaranje radnje mbyllja dyqanit — radnja romana ngjarje e romanit rado ad. me dëshrë (me qejf), me gjithë zemër radost f. gëzim -i m, gaz m, gazmend — van sebe od radosti të dal mendsh prej gëzimi radostan i gëzueshëm -e gëzueshme radosno ad. i gëzueshë radovanje n. 1. gëzim -i m, të gë-zuarit; gaz; 2. kënaqësi f, të kënaqurit radovati se v. gëzohem (për diçka) radoznalost f. kureshtar –i m, kurioz m. radoznao a. kureshtar-e, kurioz, -e rađanje n. lindje -dja f, të lindurit; lindja e fëmijës rađati v. lind raf f. raft -i m, dollap m. rafinacija f. rafineri -a f. rafiniran a. i (e) rafinuar,i (e) pastruar rafiniranost f. rafinim -i m, dinakëri -a f, dhelpëri rafinirati v. rafinoj, pastroj raga f. gërdallë -a (kali) kali i lig, i moçëm ragastov m. shtalkë (dere a dritareje) m, kornizë
rahitičan a. rahitik, -e rahitis m. rakitizëm -zmi m. raj m. parajsë -a f, xhenet raja f. i krishteri në perandorinë osma-ne; njeri i shtypur. Rajna f. Ren -i m (lumë dhe krahina rreth tij në Gjermani) rajnski a. gjeog. i (e) Renit, që p përket krahinës ose lumit të Renit (ne Gjermani) rak m. zool. gaforre -rrja f, karavidhe, med. kancer (morski) detit raka f. varr -i; gropë raketa f. raketë -a f; fishekzar m — raketna rampa f. rampë raketës rakija f. raki, pije alkoholike rame n. shpatull -a m, krah — sleg-nuti ramenima mbledh supat — rame uz rame krah për krahë — širokih ramena krahët e gjëra rana f. plagë -a f, varrë (od zrna) prej plumbit (od poseka) me thikë (smrtonosna) vdekjepruese — zadati ranu shkaktoj plagë rang m. rang -u m, me rend m, gradë f, shkallë — po rangu najstariji më i lartë me gradë raniti v. mëngoj, ngrihem, (rano ustati) çohem herët rano a. herët -- rano povrće perime të hershme — rano voće pemë të hershme — rano sazreo heret i pjekur a. — rano ujutru heret në mëmgjez — ko rano rani dve sreće grabi kush mëngoi, bloi — ranije ad. comp. më heret, më shpejt rano heret (pre toga) para se gjithash, më heret — on ai došao ranije erdhi më heret — raniji a. comp. më i hershëm; i mëparshëm -e mëparshme ranjenik m. i plagosur -i m, i plaguar ranjiv a. që mund të plagoset a varro-het lehtë raport m. raport, përgjegjësi rasa f. racë — čiste rase racë e pastër — konj od rase kalë i sojit tëpastër — ukrštanje rasa kryqë-zimi i racës. rasad m. fidan -i m, rasat m, bitonjë rasaditi, rasađivati v. artris(bimët) shpërngul bimët prej një vendi në një vend tjetë; rrralloj(bimët). rasadnik m. fidanishte (šumski) i (e) pyllit,i (e) malit rasap m. prishje -shja, shpenzon, shkapërdar rasip rascep m. përqarje, ndarje(u partiji ) në parti rascepiti v. përqaj, ndaj më dysh; bëj copa copa; copëzo rascvetati se v. lulëzuar; i (e)mbuluar me lule(të qelura), plot me lule. rasčerupati v. copëzoj copëtoj, bëj copëza raseći v. pres; çaj rasejan i (e) shpërndarë rasejano ad. hutueshëm, habitshëm,i (e) hutuar, në mënyrë të shpërndarë rasejanost f. të shpërndarë; të hu-tuar, të habitur rasejati v. habitur se të jesh raseliti v. shpërngul, transferoj (po-pullsin) raseljen 1. i (e) shpërngulur; 2. i (e)transferuar raseljeno lice njeriu i shpërngulur rashladiti v. ftoh, freskoj rashladni ftohës rashladni uređaj aparati ftohës, frigoferik rashod m. 1. shpenzim -i m; 2. fin. të dala, të ardhura e shpenzimeve rashodovanje n. (brisanje iz inven-tara) çregjistrim (shlyerje) prej in-ventarit, nxerrje nga përdorimi rashodovati v. çregjistroj diçka nga invetarit, qes diçka jashtë përdo-rimit rasip shkapërdar rasipanje n. plago-rishje -shja rasipan shkapërderdhëse (pa masë), plagërishëse -sja rasipno ad. në mënyrë plagërishëse rasipati (rasuti) v. derdhet, shkapër-derdhet (straćiti) kotë, humbje ko-hës rasipnica f. plangorishëse -sja f, shkapërdare rasipnički a. plangorishës -e, shka-përdarë -e rasipnik m. ai që shpenzon tepër, shpezues pa mend raskalašan i (e) shthurur, i (e) shfre-nuar, që nuk dëgjon raskalašno ad. I (e) lëshuar pas ep-shevet të këqia, i pamoralshëm, imoral raskalašnost f. e lëshuar, e dhën pas dëfrimeve raskid shkëputja, ndarja raskidanje n. të këputurit, këputje, të çarturit, të prishurit (braka) martesës — raskidanje ugovora (neopravdano i pa arsyeshëm) shkëputje kontrarës raskidati, raskinuti v. (konopac lita-rë) me shkëput (ugovor kontrata) ndarja (okove prangat, zinxhiret) hedh andej këndej (prijateljske veze marrëdhënjet miqësore) se— raskinuti s kim (s prošlošću) me u nda prej dikujt, me u shkëput prej diçkahit (me të kaluarën) rasklimati v. 1. labërgoj, lëshoj nga shtrëngimi 2. lëkund, tund (andej këndej) prf. labërgohem; lëkundem, tundem rasklopiti v. zbërthej, çmontoj, dëm-toj, shkatëroj (knjigu librin) hap (usta gojën) raskol m. ndarje -rja, shkëputje raskolnik m. përçarës -i m, skizmatik m, ndarës m, heretik. raskomadati v. copëtoj, copëzoj raskomotiti se v. rri rahat, qetë-sohem raskopati v. rrëmish, rrëmoj, gërmoj. raskopčati v. zbërthej, shkopsit raskoračiti (raskrečiti) se v. hap këmbët e shalët,qëndroj në këmbë raskoš f. luks -i m, salltanet m. raskošan luksoz,-e, i burishëm raskraviti v. shkrij, nxej raskrčiti v. hap,çel; zbuloj raskrinkati v. demaskoj; ja zbuloj publikisht fytyrën. raskriti, raskrivati v. 1. zbuloj; 2. heq kulmin (mbulesën) zbulim -i m, zbuluar raskrivanje n. heqje kulmi, të zbuluar raskrsnica udhëkryq -i m,udhëkryqe -qja raskršće n. udhëkryq -i m, udhëkryqe f. (puteva) rrugëve — na raskrsnici në udhëkryq raskrstiti se v. këpus, prish (sa nekim i këpus marrëdhëniet me dikë) heq dorë raskrvaviti v përgjakem, gjakosem raskućiti v. zgjeroj, ndej, shtrij, zgjas raskuvati v. ziej shumë(tepër), ziej mirë raskvasiti v. lag, njom raspad rënje -ja f (të rënë); shkatërim raspadanje shkatërim m; prishje (leša) kufomës (stenja) shkëmb –i m, pl. shëmbinj raspadati shkatërohet, rrënohet, pris-het (raspasti) se v. me u zbërthy (u vodi) në ujë raspaliti, raspaljivati v. ndez, djeg (vatru zjarrin strast gjakim, dëshi-rë e madhe mržnju urrejtje) i bie shuplakë(udariti) i bie ndokujt se me u goditë
raspaljiv a. i ndezshëm -e ndzshme rasparati v. 1. shqep 2. shqyej; gris rasparčati v. prf. copëtoj, copëzoj raspariti v. prf. ngroh përsëri, nxeh në avull raspeće, raspelo n. kryqëzim, të kryqëzuar(me gozhda) raspeti v. prf. kryqëzoj, mbërthej në kryq raspetljati v. imprf. zbërthej; zgjidhje (konce) fill -i m,fije f; pe -ri se zgjidh një çështje ngatërruar raspikuća m. plangprishës -i m, shkapërdar m; shkapërderdhës raspiliti v. pres me sharrë, sharroj raspiriti v. i fryj zjarit, trzoj zjarrin, shpërndaj raspisati v. lëshoj, (dërgoj) qarkore; shpall me shkrim(nagradu shpërb-lim) shkruaj shumë raspitati (raspitivati) se v. 1. pyes (diçka); 2. marr informime (infor-mata) 3. bëj pyetje, informohem rasplakati v. prf. qaj shumë, vajtoj shumë rasplamteti se v. prf. ndez flakë, i jap flakë(një sendi) rasplesti v. 1. shthur, 2. shprish, shprish flokët rasplet m. gjë e qëndisur rasplinuti se v. derdhet, shkapërder-dhet — moja nada se rasplinula shpresat e mia janë shkapërde-dhur. rasplod m. shtim –i m, shumëzim me anë të pjellës (për kafshë. životinja za rasplod kafsha për shumëzim rasploditi, rasplođavati v. 1. shtoj; 2. shumëzoj raspodela f. f. ndarje -rja f, shpërn-darje raspodeliti v. prf. 1. shpërndaj,ndaj (në shumë vende ose shumë vetave) 2. ndaj një lloje raspolaganje n. dispozicion -i m; urdhër m, urdhëresë — staviti na raspolaganje ve, lë në dispozicion raspolaganje n. n. dispozicion -i m; urdhëresë — staviti na raspolaganje ve, lë në dispozicion — mati na raspolaganju kam në dispozicion raspolagati v. kam në dispozicion, kam një gjë për të përdorur (nov-cem parat) disponoj dikë për diçka, kam në dorë raspoloviti v. prf. përgjysmoj, nda-hem në dysh (ndahet për gjysmë) përgjysmohet raspoložen a. disponuar; që është në qejf — dobro raspoložen mirrë i disponuar (jam i disponuar) jam në gjendje të mirë shpirtërore. — rđavo raspoložen nuk jam në qejf — nisam za to raspoložen nuk jam i disponuar për ate (nuk jam në qejf ) raspoloženje n. dispozicion -i m; ur-dhër, — veselo raspoloženje dis-ponuar me gaz, me gjallëri. raspoložiti v. disponoj, kam në dis-pozicion (koga za što diken për diçka) e dëfrej dikë se disponohem (për diçka) marr vullnet raspoloživ a. i (e) disponuar raspon m. distanca, largesë raspop m. ish-prift -i m, kallogjer, murgu i gjveshur raspored m. 1. sistemi -i m, radhitje 2. rregull m,sistem m, plan m, program — raspored časova orari i lëndëvet dhe i orëvet rasporediti v. ndaj, shpërndaj; siste-moj rasporiti v. shqep (shqep këmishën) shqyej, pres raspoznati, raspoznavati v. dalloj; shquaj; njoh, identifikoj. raspoznavanje n. dallim -i m, të da-lluar — moć raspoznavanja aftësi për të dalluar rasprava f. (raspravljanje) shqyrtim –i m,analizë f, diskutim (sudska) shqyrtim injë çështjeje në gjyq; (naučni rad) shqyrtim shkencor raspraviti, raspravljati v. diskutoj (mbi një çeshtje) — o tome bismo mogli još dugo da se raspravljamo për atë kishim mund edhe më gjatë të diskutojm raspremiti v. prf. përgatit, rregulloj; (sto) tryezën raspričati se v. prf. bisedoj gjerësisht, kuvendoj në mënyrë të gjerë e të gjatë; flas e flas rasprodaja f. f. likuidim i mallit, shitje e tërë e mallit pjesë-pjesë. rasprodat a. i (e) shitur (tërësisht) rasprodati v. shes gjithë mallin pjesë-pjesë (zakonisht me çmim më të lirë) rasprostiranje n. shtirje -rja f, për-hapje f, zgjerim rasprostirati, rasprostreti v. shtrij, ndej, hap, përhap, shtrihem, ndahem, përhapem rasprostraniti (zgjeroj) v. hap, (për-hap) shtrij (shpërndaj) zgjerohem (përhapem) shtrihem rasprostranjen a. i përhapur, i zgje-ruar, i shpërndarur rasprsnuti v. thyej copa-copa, bëj copë e thërmi. se bëhet copë e thërmi, copëtohet, çahet rasprštati, raspršiti v. 1. shpërndaj, përhap hedh andej-këndej, 2. shpartalloj, thyej, copëtoj raspucati, raspući se v. prf, pëlcas, plas, çaj (pëlcet) çahet raspust m. pushim -i m, lëshim -i m,(veliki) i madhë (društva sho-qërisë) shpërndarje, shkurorë-zim raspustiti v. lëshoj, çliroj (trupe) trupat (parlament) parlament (zbor) mbledhjen raspušten a. njeri i shkurërzuar,i ndarë a i lëshuar prej gruaje raspuštenica f. grua e lëshuarprej burrit, e shkurërzuar rasrditi v. hidhëroj, zemëroj se hidhë-rohem, zemërohem (inatosem) idh-nohem rast m. rritje -tja (stas) shtat m, gjatësi trupi — visoka rasta me gjatësi trupore të madhe rastajali (rastati) se v. ndahem prej dikujt rastajanje n. 1. ndarje -rja, f; lamtu-mirë 2. ndërprerje e shoqërimit rastanak m. ndarje –rja f; të ndarët; të larguarit rastanjiti v. imfpr. tëholloj, tëholl; ho-lloj rastava f. ndarje -rja (braka) ndarja e bashkëshortëvet, prishja rastaviti v. ndaj, ndaj nga një tjetër (na delove në pjesë) zbërthej (mašinu makinën) dëmtoj se 1. ndahem, ndahem nga një tjetër — rastaviti na slogove ndarja në pjesë, shtresë rastavljen part. (i, e) ndarë rastegljiv a. elastik, -e; i (e) epur (pojam që mund të këputohet dhe dhe të interpretohet në mënyra të ndryshme) që mund të kuptohet në shumë mënyra rastegljivost f. elasticitet -i m, mudë-sia e zgjatjes, e shtrirjes rastegnuti, rastezati v. zghas (zgjat) zgjatoj; zgjeroj, shtrij rastenje n. rritje -tja f, të rritur rasterati v. përzë, shpërndaj rasterećenje n. shkarkim m, lehtësim m, pakësim takse rasteretiti v. shkarkoj, heq barrën; lehtësoj, pakësoj rasti v. rritem, zgjatem (razvijati se) me u zhvillue (voda uji cene çmimet) zmadhim (testo brumi) rastojanje n. largësi -a f, distancë rastopina f. solucion -i m, shkrirje rastopiti, rastapati v. shkrij (metal) metalin se shkrihet rastresen a. 1. i (e) shkundur,i (e) shpërndarë; 2. i (e) hutuar rastresenost f. 1. të shkundurit n; 2. të hutuarit rastresti v. 1. shkundem, 2. tundem, lëkundem (leshim) shprish(pažnju) vëmendje se dëfrehem, zbavitem rastrezniti v. zhdeh; se më del të pirët, rakia, vera; fig. filloj të i shohë gjërat realisht
rastrgati, rastrgnuti v. shqyej, çapë-loj, gris rastrojen a. i (e) shkatërruar, i (e) çrregulluar (živci nerva) të dezor-ganizuar rastrojenost f. çrregullsi f, turbullirë rastrojstvo n. të çrregulluarit n, shkatërrim (vojske) ushtrisë rastrojiti v. 1. çrregulloj, 2. ndaj në tri pjesë, 3. dezorganizoj rastrubiti v. trumbetoj, përhap një fjal a lajm më katër anët, duke e bërë bujë rastumačiti v. shpjegoj, sqaroj, inter-pretoj; komentoj (beleške) shëni-met rasturati, rasturiti v. shpërndarje f, përhapje andej këndej (glasove votat) shpërndarje, shpartallim (zbor tubim) shpërdarje (novine revistat) hulli (slog rrokje -kja) ndahem, përndahem se shpërnda-hemi rastužiti v. brengos, hidhëroj, zemë-roj se brengosem, hidhërohem rastvarati, rastvoriti v. tres, shkrij (hemijski kimik) (širom otvoriti) hap çel krejt rastvor m. solucion -i m; tretës rasuditi, rasuđivati v. 1. gjykoj 2. mendoj, arësyetoj rasuđivanje n. 1. gjykim -i m; shqyr-tim i në çështjeje në gjyq; 2. ar-ësyetim rasulo n. prishje -shja f, shkatërim rasušiti se v. thahet nga thatësia; teret, pëlset, çahet nga thatësia. rasveta f. ndritje -tja f, driçim osvet-ljenje rasvetliti ndrit, zdrit, ndriçoj rasvet-ljavati v. ndriçoj (tajnu) ndiçoj fshehtësinë raščerečiti v. ndarje -rja, të ndarë në katër pjesë raščistiti v. pastroj, fshij, spastroj, heq pengesat (prej udhe) rregulloj. raščlaniti v. ndaj, ndaj pjesë-pjesë, copëtoj raščupati v. ngatërroj, shprish (perje) pendla. raščuti se v. bëhem i famshëm, më del zëri raširiti v. zgjeroj; shtrijë, përhap (kri-la, ruke) krahët, duart (znanje) dijenin (zarazu) infektim -i, sëmun-dje ngjitëse (noge) këmbët (oči) syt se zgjerohez, hapet, shtrihet rašlja f. tërfuk -u m, tërfuq račva rrembat(degët) e tërfukut rašljast a. tërfuk, tërfuq račvast rrem-bat e tërfukut raštrkan a. shkapërderdhur — raštrkane kuće shtëpit të shkapërder-dhura raštrkati v. shkapërderdh rat m. luftë (izbiti objaviti shpallja voditi me udhëheq, bërja e luftës krvav përgjakshme bezuspešan lufta pa sukses) kot (građanski) qytetare (narodnooslobodilački) lufta nacional-çlirimtare (oslobodi-lački) çlirimtarë (pomorski) detare (svetski) botërore (partizanski) partizane — moj brat je u ratu vëllau im është në luftë — hladni rat luftë e ftoftë ratar m. bujk –u m, lavërtar ratarski a. bujqësor, -e; agrar, -e ratarstvo n. bujqësi ratifikacija f. ratifikim m, ratifikoj ratifikovati v. ratifikim ratište n. mejdan -i m, shesh lufte ratni a. lufte, i (e)luftës; luftarak — ratni brod luftanije — ratni huškač luftënxitës — ratna jačina fuqia luf-tarake — ratna luka liman lufte — ratna mornarica marina (flota) luf-tës — ratna operacija operacioni luftës — ratna pripravnost gadi-shmëria e luftës, pregaditja — ratna služba shërbimi luftarak — ratni sud gjyqi luftarak — ratni zarobljenik rob lufte — ratni zločinac kriminel lufte ratnički a. lufta i (e)luftës; luftarak ratnik m. luftar i (e) (borac) luftëtar (bivši) ish luftëtar ratoboran a. luftarak,-e luftëdashës ratobornost f. shpirt luftarak, karakter luftarak ratovanje n. luftim -i m, të luftuarit (pokretno motorike lëvizshme) ratovati v. luftoj, bëj luftë ravan f. rrafshin -a (površina) sipër-faqe (jednak) i (e) barabart — ravan taban dyz taban, shputë e këmbës të rrafshta — ravan krov kulmi i rrafshtë — nema mu ravna që se ka shoqin, ravan f. rrafshin -a f, rrafsh (površina) sipërfaqe e rrafshtë ravnanje n. rrafshim m, sheshim, nivelim (ponašanje) sjellje (upravljanje) udhëheqje — ravnanje pre-ma osnovnim načelima niveloj, drejtohem sipas parimeve fillestarë ravnatelj m. drejtor -i ravnateljica f. drejtoreshë -a ravnati v. rrafshoj, niveloj, barazoj (upravljati) administroj, drejtoj se drejtohem, udhëhiqem (prema si-pas) orijentohem sipas dikujt ravnica f. rrafshinë ravnodnevnica f. barasnatë, dita që është e barabart me natën ravnodušan a. indiferent, -e, flegma-tik ravnodušnost f. indiferencë -a,f. të mos çarët e kokës për asgjë ravnomeran a. i (e) barabartë, i një mase të barabartë; (jednak) bara-bartë, identik ravnopravan me të drejta të barabarta ravnopravno ad. baras, barabarësishtë ravnopravnost f. barazi -a ravnoteža f. baraspeshë, drejtpeshim -i razabrati razaznati v. zgjedh; dalloj, njohë; shquaj razagnati përze,dëboj razgoniti v. ndjek, qes jashtë me forcë razapeti, razapinjati v. (hap,çel) shtrijë (platno) pëlhurë (šator qa-drën) kryqëzoj (na krst) në kryq (jedro velat e barkës) razarač m. shkatërues -i m, prishës razaranje prishje -shja razarati v. me prishë, me shkatërue. razoriti me shkatërue razaslati v. ndritem, ndrin, ndriçohet razastreti v. shtroj, hap, ndej razaznati v. dalloj, njoh; shquaj, razabrati zgjedh, dalloj, njoh razbacati hidhet, flaket andej e këndej razbaciti v. hedhje –dhja, shpërndarje. razbarušen a. i (e) pakrehur, flokë-shprishure razbarušiti v. pakrehur (kosu flokët) razbesneti se v. tërbohem (hidhëroj) zemërohem shumë razbežati se v. iki (në të gjithë anët) shpërndahem razbibriga f. 1. shaka -ja 2. shakaxhi razbijati v. thyerje, copëtim razbiti çaj kokëm razbistravanje n. kthjellim -i m, të bërët kthjellët, sqarim (situacije situat) spjegim razbistriti v. kthelloj, bëj të kthellët se kthjellohem, kthillem razbiti, razbijati v. thyej, copëtoj, dërmoj, shpartalloj (vojsku) ush-trinë (prozor) dritaren (mamurluk) të qenët mahmur se thyhet, copë-tohet (brod) anije
CRKVENI TERMINI
997
A ahimandrit arqimandrit -i m, pl. ё; arkimandrit ahimandritski arqimandritor, e. arkimandritor anamneza anamnezё -a f, kujtim m. anđel engjёll -i m. anđeli pl. engjёj apostol apostull -i m, pl. apostuj apostolski adj. apostolik, -e, apostullor, -e, i (e)apostullit. arhanđel kryeengjёll, arkangjel -i m. arhiđakon arqidhjak -u m. pl. -ё; kryedhjak m, arhixhakon m, kryexhakon m. arhiepiskop kryepeshkop -i m, pl. -ё; arhiepiskopija kryepeshkopatё -a f, pl. -a; arhijerej peshkop -i m, pl. -ё; atakist akatist -i m. autokefalni autoqefal, -e. B babtist baptist -i m, pl. -ё; blagosloven adj. i (e) bekuar. bogojavljanje epifani -a f, ujё i bekuar. Bogorodica Shёnmёri -a f, Zonja Shёnmёri, Zonja e Bekuar. bogoslov teolog -u m, pl. -ё; seminarist -i m, pl. -ё; bogoslovija seminari -i m, pl. -e; shkollё teologjike; teologji -a f. bogosluženje shёrbesё -a f, pl. -a (fetare), shёrbim fetar, meshё f, liturgji -a, f, pl. -; bogougodnik qё ёshtё i dashur i zotit, qё i bёn qejfin zotit. božanstvo hyjni -a f, pl. - , qenie hyjnore.
C crkva kishё -a f., pl. -a Cveti festa e engjёjve, e dielle para Pashkёve, festa e kishёs otrodokse pёr nderё tё engjёjve (hebr. heruvim) krijesё mbinjerzёore me kokё foshnjore dhe me krah, e cilla gjendet buz Zotit. čovekoljubiv adj. filantropik -e; njeridashёs, -e; altruist -e. čudotvorna ikona ikona e mrekullueshme D Duh Sveti Shpriti shenjt Đ đakon xhakue -koni m, pl. xhakoj, dhjak m. E eparhija dioqezё -a f, pl. -a episkop peshkop -i m, pl. -ё; epitrahilj petrahil (grek. epi, trahelos qafa) pjesё e veshje priftit ortodoks e cilla mbahet rreth qafe dhe gjendet nёr veshjen kryesore e sipёrme. F farisej farizёj -eja m, farisej -i m, pl. ё ; hipokrit -i m, pl. -ё farisejski adj. fariseji, i (e) farisejit; hipokriti, i (e) hipokritit, hipokrit, e.farisejstvo hipokrizi -a f. G golgota golgotё vuajtje -tja f, pl. - tё vuajturit; fig. pёsim m (grek. Golgotha, hebr. Gulgolta) "krafkёishtje" kodra afёr Jerusalimit nё tё cillёn ёshtё kryqёzuar Krishti dhe ku janё bёrё denime me vdekje. grešnik mёkatar -i m, fajtor m.
998 H Heruvim (hebr. heruvim) krijesё mbinjerzёore me kokё foshnjore dhe me krah, e cilla gjendet buz Zotit. hipotonija hirotonia (grek. cheirotonia dorёzgjatje) shugurim, ordinacion m (nё priftёri). I idioritmija idioritmia, formё, harmoni (grek. idios, rytmos formё, harmoni) manastir ku ёshtё lejushme qё secilli kallogjer ka pasuri personale, qё tё jetojё vet pёr veti, tё ushqehet dhe tё vishet. iguman abat -i m, igumen m, i pari i kuvendit (ortodoks) igunaija abateshё -a f, igumene f. eprore f. ikona ikonё -a; korё f. ikonoborac ikonoklast -i m. ikonostas ikonostas -i m. irmos irmos (grek. eirmos) strofa fillestare e kёngёs sё kishёs ortodokse, sipas melodisё sё sajё kёndohen kёngat tё tjera, lloj i kёngёs nё ceremonin ortodokse. iskušenik rishtar -i m. iskušenje prove -a f. ispovednik rrёfyes -i m; nun m; prifti qё rrёfen; (onaj koji se ispovijeda pendestar m, pendimtar m.) ispovest rrёfim -i m, nunosje f. J jektenija jektenia lutje ortodoksёsh f jelej elaion vaj i bekuar (grek. elaion) vaj i cilli pёrdoret nё ceremoni fetare jerej prift -i m. otodoks jeromonah hieromonah -u m. jestetstvo natyrё -a f. jevanđelje ungjill -i m.
K kadionica temjanicё -a f, kadionik kemtar m. kamilavka kamillaf -i m. kandilo kandil -i m. kanon kanun -i m. kanon m. kapla kishёz -a f, kapelё f. katabazija katabasia (grek. katabasia, kata-baino zbritem) hyrja nё odё nёntoksore, nё kishat greke: vendi nёn altar ku ruajnё reliktet. katavasija katavasia (grek. katabasia) nё kishёn ortodokse; ekstrakt nga kanuni; kёngat qё kёndohen nё mesh tё parё. katikizis katekizёm -zmi m. krštenje pagёzim -i m. L laik laik -u m, pl. -ё; lavra manstir, kuvend i madh. liturgija liturgjia -a, f, pl. -; M manastir manastir -i m, pl.-e; mantija tunikё -a f, pl. -a (e fratit); rasё f (e priftit). miomiris parfum -i m, erё e mirё miropomazanik i krezmuar -i m, i mirosur m. miropomazanje krezmim -i, mirosje f, lyerje me vaj tё bekuar mitra mitёr -tra f., pl. mitra, mbulesё koke qё venё kryepeshkopёt mitropolit mitropolit -i m, pl. -ё; molitva lutje -tja f, pl. -, uratё qё i drejtojmё njё hyjnie, falje f, uratё f, lutje fetare. molitvenik libёr lutjesh monah murg -u m., pl. murgj, kallogjer m, murgar m, kllogjen m. mučenik martir -i m, pl. -ё; dёshmor
999 N nafora naforё -a f., pl. -a; oste f (bukё bekuar) naos naos (grek. naos) tempulli grekёve tё lashtё, posaqёrisht e mbrendshmja e tempullit ku ka qenё statua hyjnisё i cillit ёshtё kushtuar. Novi zavet Dhiata e re novorođen adj. i (e) posalindur novozavetni i (e) Dhiates e re O oglašeni i shpallur m. oktoih oktoih (grek. okto tetё) nё kishёn ortodokse; libri i ceromonisё ku gjinden kёngat pёr mbrёmёsorje, meshё tё parё dhe liturgji pёr secillёn ditё tё javёs tё ndarё nё tetё zёra. oltar altar -i m, lter m. oltarski adj. i (e) altarit. omofor omofor (grek. omos krah; phoreo, phero baj) nё kishёn ortodokse: stolё, shirit i gjatё dhe i gjerё nga leshi e cilёn mbanё peshkopi nё krah tё vetё dhe pa at nuk mundet tё udhёheq asnjё ceromoni kishore. orar petrahil -i m. oreol oreol (fr. aureole, lat aureola) kurore ndritshёme ose rrethi rreth kokёs tё shenjtve; fig. shkёlqim, lavdi. osvećen i (e) bekuar osvećenje tё dorёzuarit n. (prift.) P panahija f folkl. ort. (koljivo) grurё i zier ( i bekuar) parastos m kish.(zadusnica) pershpirtje -tja f, paroh famulltar -i m, pl. -ё parohija famulli -a f, patrijarh patriark –u m., pl. -ё
pričešće f kungatё -a f, kungim m. pedesetnica pendikost, kish. koha mes Pashkёve dhe Rrёshajeve dhe vet festa e Rrёshajeve f. pokajanje n. pendim -i m, tё penduarit; kish. pendёs f, dёnim m, ndёshkim m. pokajnik pendestar -i m, pl. -ё, ai qё i shtrohet njё pendese. poslanica f mesazh -i m, pl. -e; (letёr) qarkore e papёs. post agjerim -i m, pl. -e; agjinim m, ngjinese f, casni ili veliki ~ kreshmёt e mёdha ( e Kёrshёndellave, e Pashkёve) kreshmoj (v), kreshmё (n) kod hrišćana, agjёroj (v), agjёrim (n) ramazanski post (kod muslimana) pravoveran adj. ortodoks -e. prečasni adj. fort i (e) nderuar, fort i nderueshёm -e nderueshme; i pёrndershёm -e pёrndershme; preobraženje transformim –i m pl. -ё , metamorfozё f. prezbiterijanac presbiterian -i m. pričesnik i kunguar -i m, ai qё ka marrё kungatё, qё ёshtё kunguar pričestiti se kungohem, marr kungatёn priprata parahyrje, -hja f. pl. -e protezis (grek. prothesis) ekspozim -i n, shpjegim m; interpretim m, komentim m. prorok profet–i m, pl. -ё , profit m, parathёnёs m. prosfora buka e bekuar, buka liturgjike protođakon protodhjak m, protoxhakoni m, kryexhakue m. protojerej kryeprift -i m putir kleshejt -i m pl. -a, potiri qё pёrdor prifti nё meshё, potir m.
1000 R rgzorcizam ekzorcizёm -zmi m, pёrbetim m. ripide lepezё (grek. rhipis gen. rhipidos lepeza) lepeza e cilla pёrdoret nё kishёn ortodokse pёr tё mbrojtur potiri nga insektat; pllaka e metaltё ose e drurit nё shtagё tё gjatё me shembulltyrёn e engjёllve. riznica thesar -i m; visar -i m. rukopolaganje shugurim -i m; tё dorёzuarit (prift, kallogjer); ordinacion m (nё prifteri)
S sabor adj. i (e) kuvendit, kuvendi, i (e) dietёs; kish i (e) sinodit, sinodi; ortod. ~ crkva katedrale f. sabor asamble f, mbledhje f, zemaljski ~dietё; crkveni ~sinod m; (zbor) mbledhje f, grumbullim m, miting m. sestrinstvo f motёri -a f, cilёsi motre. sinod sinod -i m, pl. -e. slava (krsna slava) kremtja e shtёpisё Stari zavet Dhiata e vjetёr stihar -ára m ortodok. petrahil -i m, pl. -a Sv. tajna braka ortodok. Sakramenti e martesёs. sveštenik prift -i m, pl. -ё -ёrinj, klerik m; (protestantski) pastor m. Sveta gora Mali i Shenjtё, Athos m. Sveta stolica Selia e Shenjtё Sveta tajna ortodok. Sakramenti Sveta vodica ujё i shenjtё, i bekuar Svetac shenjt -i m Sveti Arhijerejski sabor: kuvendi i shenjtё i peshkopit (ili peshkopatёs), Sveti Arhijerejski sinod: sinodi i shenjtё i peshkopit (ili peshkopatёs),.
svetitelj m ortod shenjt -i m, pl. -ёr sveto adj. i (e) shenjtё Sveto pismo Shkrim i shenjtё T teologija teologji -a f. tipik tipik (grek. typos projekt, shestim) nё kishёn ortodokse: kushtetuta, libri i cilli cakёton si duhet tё zhvillohet shёrbimi fetar gjatё vitit dhe çka lexohet dhe knohet nё shёrbimin fetar; dorracak/manual pёr jetёn e murgjve nё manastir. triod triod (grek. tre-, odos rruga) trojica trinitet f. Trojicin dan Trojicё f. pl. Rrёshajёt f. pl. trojstvo triplictet -i f, triadё f; Sveto ~ Shёn Trini, Shёndritat tropar himn -i m (kёngё qё kёndohet nё kishёn orthodokse) U usekovanje prerja e kokёs sё Shёn Janit (Johanit) Uskrs pashkё -t m pl. ; Uspenje Presvete Bogorodice n. fundosje -sja f, ngjitja e Zonjёs nё qiell V Vaskrs Pashkёt f. Vaskrsenje Pashkёt f. vaskrsnuti ngjall, ringjall (sipas besimit fetar) vavedenje shfaqia e shёn Mёrisё, Zonja e qirinjve večan adj. i amshueshёm -e amshueshme; i pёrjetshёm -e pёrjetshme; verovanje n tё besuarit n, besim m, Z ziloti fanatik -u m. zvonik kambanare -rja f.
1001
A abat -i m, igumen m, i pari i kuvendit (ortodoks) iguman abateshё -a f, igumene f. eprore f. igumanija agjerim -i m, pl. -e; agjinim m, ngjinese f, casni ili veliki ~ kreshimet e mёdha ( e Kёrshёndellave, e Pashkёve) post kreshmoj (v), kreshmё (n) post kod hrišćana agjёroj (v), agjёrim (n) ramazanski post (kod muslimana) akatist -i m akatist altar -i m, alter m. oltar altar, i (e) altarit oltarski adj. anamnezё -a f, kujtim m. anamneza apostolik, -e, apostullor, -e, i (e) apostullit apostolski adj. apostull -i m, pl. apostuj apostol arkimandritor -e. ahimandritski arqidhjak -u m. pl. -ё; kryedhjak m, arhixhakon m, kryexhakon m.arhiđakon arqimandrit -i m, pl. -ё; ahimandrit asamble f, mbledhje f, zemaljski dhietё; crkveni ~sinod m; (zbor) mbledhje f, grumbullim m, miting m. sabor autoqefal, -e. autokefalni B baptist -i m, pl. -ё; baptist bekuar,(e) bekuar osvećen -i bekuar. i (e) bekuar blagosloven adj besim m, tё besuarit n, verovanje buka e bekuar, buka liturgjike prosfora
DH Dhiata e re Novi zavet Dhiata e re Novi zavet Dhiata e vjetёr Stari zavet Dhiatёs, i (e) Dhiatёs Novozavetni
sё
re
D dioqezё -a f, pl. -a eparhija dorёzuar, tё dorёzuarit n. (crkv.) osvećenje E ekspozim -i izlaganje, ekspoze crkv. protezis (grč. prothesis) ekzorcizёm -zmi m, pёrbetim m. egzorcizam elaion jelej posvećeno ulje (grč. elaion) ulje koje se upotrebljava u crkvenom obredu (kod pravoslavnih) engjёj pl. anđeli engjёll -i m. anđel epifani -a f, ujё i bekuar. bogojavljanje F famulli -a f, parohija famulltar -i m, pl. -ё paroh fanatik -u m. ziloti fariseji, i (e) farisejit; hipokriti, i (e) hipokritit, hipokrit, e. farisejski adj. farizёj -eja m, farisej -i m, pl. -ё ; hipokrit -i m, pl. -ё farisej festa e engjёjve cveti, nedelja uoči Uskrsa, pravoslavni crkveni praznik u čast anđela (hebr. heruvim) natčovečanskog bića sa detinjom glavom i krilima, koje se nalazi uz Boga. filantropik -e; njeridashёs, -e; altruist -e. čovekoljubiv adj.
1002 fort i (e) nderuar, fort i nderueshёm -e nderueshme; i pёrndershёm -e pёrndershme; prečasni adj. fundosje -sja f, ngjitja e Zonjes nё qiell uspenje presvete Bogorodice n. G golgotё golgota, stradanje (grč. Golgotha, hebr. Gulgolta) "lubanjište", brdo kod Jerusalima na kome je Hristos razapet i gde su izvršavane smrtne kazne uopšte. grurё i zier ( i bekuar) panahija f folkl. ort. (koljivo) H heruvim, Heruvim heruvim, Heruvim (hebr.) u hrišćanskoj crkvi: anđeo, natčovečansko biće sa detinjom glavom i krilima, koje se nalazi uz Boga. hieromonah –u m. jeromonah himn -i m (kёngё qё kёndohet nё kishёn orthodokse) tropar hipokrizi -a f. farisejstvo hirotonia hirotonija (grč. cheirotonia ispruženje ruke) posvećenje, rukopoloženje (za pravoslavnog sveštenika ili episkopa) hyjni -a f, pl. - , qenie hyjnore. božanstvo I idioritmia idioritmija (grč. idios, rythmos sklad, oblik) manastir u kome je dopušteno da svaki kaluđer ima svoju ličnu imovinu, da sam za sebe živi, hrani se i odeva. Prvi put su se javili u Svetoj gori, naročito u XIV i XV veku, među njima i Hilandar. ikona e mrekullueshme čudotvorna ikona ikonoklast -i m. ikonoborac
ikonostas -i m. ikonostas ikonё -a; korё f. ikona irmos -i irmos (grč. eirmos) početna strofa pravoslavne crkvene pesme, prema čijoj se melodiji pevaju ostale pesma; vrsta pesme u pravoslavnom bogosluženju. J jektenia, lutje ortodoksёsh f. jektenija, pravoslavna molitva K kambanare -rja f. zvonik kamillaf -i m. kamilavka kandil -i m. kandilo kanun -i m. kanon m. kanon katabazia katabazija (grč. katabasis, kata-baino silazim) ulaz u neku podzemnu prostoriju; u grčkim crkvama: mesto ispod oltara na kome se čuvaju relikvije.. katavasia katavasija (grč. katabasia) u pravoslavnoj crkvi; izvodi iz kanona; pesme koje se pevaju na jutrenju. katekizёm -zmi m. katikizis kemtar m. kadionik kishё -a f., pl. -a crkva kishёz -a f, kapelё f. kapela kleshejt -i m pl. -a, potiri qё pёrdor prifti nё meshё, potir m. putir kondebitori kondebitor, prav. sadužnik (lat. condebitor) kondemanti kondemant, prav. osuđenik. (lat. condemnare osuditi, condemnatus) kondemnacion kondemnacij prav. osuda, kazna. (lat. condemnare osuditi, condemnatio) kondemnatori kondemnator, prav. onaj koji izdejstvuje donošenje
1003 presude, tužilac. (lat. condemnator) kremtja e shtёpisё slava, krsna slava krezmim -i, mirosje f, lyerje me vaj tё bekuar miropomazanje krezmuar, i krezmuar -i m, i mirosur m. miropomazanik kryeengjёll arkangjel -i m. arhanđel kryepeshkop -i m, pl. -ё; arhiepiskop kryepeshkopatё -a f, pl. -a; arhiepiskopija kryeprift -i m protojerej kungohem, marr kungatёn pričestiti se kunguar, i kunguar -i m, ai qё ka marrё kungatё, qё ёshtё kunguar pričesnik kuvendi i (e) kuvendit, kuvendi, i (e) dietёs; kish i (e) sinodit, sinodi; ortod. ~ crkva katedrale f. sabor adj kuvendi i shenjtё i peshkopatёs, Sveti arhijerejski sabor L laik -u m, pl. -ё; laik libёr lutjesh molitvenik liturgjia -a, f, pl. liturgija lutje -tja f, pl. uratё qё i drejtojmё njё hyjnie, falje f, uratё f, lutje fetare. molitva M Mali i shenjtё, Athos m. Sveta gora manastir -i m, pl.-e; manastir manstir, kuvend i madh lavra martir -i m, pl. -ё; dёshmor m. mučenik mesazh -i m, pl. -e; (letёr) qarkore e papёs poslanica f mirosje f, krezmim -i, tё lyerim me vaj tё bekuar miropomazanje mirosur, i krezmuar -i m, i mirosur m. miropomazanik mitropolit -i m, pl. -ё; mitropolit
mitёr -tra f., pl. mitra, mbulesё koke qё venё kryepeshkopёt mitra motёri -a f, cilёsi motre Sestrinstvo f murg -u m., pl. murgj, kallogjer m, murgar m, kllogjen m. monah mёkatar -i m, fajtor m. grešnik N naforё -a f., pl. -a; oste f (bukё bekuar) nafora naos naos (grč. naos) starogrčki hram, naročito unutrašnjost hrama gde je stajao kip božanstva kome je hram posvećen. natyrё -a f. jestetstvo ngjall, ringjall (sipas besimit fetar) vaskrsnuti O oktoih oktoih (grč. okto osam) u pravoslavnoj crkvi: osmoglasnik, bogoslužbena knjiga u kojoj su pesme za većernju, jutrenju i liturgiju za svaki sedmični dan razdeljene na osam glasova. omofor omofor (grč. omos rame; phoreo, phero nosim) u pravoslavnoj crkvi: naramnik, dugačka i poširoka traka od čiste vune koju arhijerej nosi na ramenima i bez koje ne može vršiti nikakvu crkvenu radnju. oreol oreol (fr. aureole, lat. aureola) svetao venac ili krug oko glave sevetitelja; fig. sjaj, slava. ortodoks -e. pravoveranadj P pagёzim -i m. krštenje parahyrje -hja f. pl. -e priprata parakletion parakletion (grč. parakletikos odobravan, podržan, utešan) utešni spis; grčka crkvena knjiga koja
1004 sadrži reči utehe. parfum -i m, erё e mirё miomiris pashkё -t m pl. Uskrs Pashkёt f. Vaskrs Pashkёt f. Vaskrsenje patriark –u m., pl. -ё patrijarh kungatё -a f, kungim m. f pričešće pendestar -i m, pl. -ё, ai qё i shtrohet njё pendese pokajnik pendikost pedesetnica ž. crkv. vreme između Uskrsa i Duhova i sam praznik Duhova. pendim -i m, tё penduarit; kish. pendesё f, dёnim m, ndёshkim m. pokajanje n. peshkop -i m, pl. -ё; arhijerej peshkop -i m, pl. -ё; episkop petrahil epitrahilj (grč. epi-, trachelos vrat) deo odežde pravoslavnih sveštenika koji se nosi o vratu i stoji ispod glavne gornje odežde (stihara). petrahil -i m, pl. -a, stihar ára m ortodok petrahil -i m. orar posalindur, i (e) posalindur novorođen adj. prerja e kokёs sё Shёn Janit (Johanit) usekovanje presbiterian -i m. prezbiterijanac prift -i m, pl. -ё -ёrinj, klerik m; (protestantski) pastor m. sveštenik prift -i m. otodoks jerej profet–i m, pl. -ё , profit m, parathёnёs m. prorok protodhjak m, protoxhakoni m, kryexhakue m. protođakon provё -a f. iskušenje pёrjetshme, i amshueshёm -e amshueshme; i pёrjetshёm -e; večan adj. pёrshpirtje -tja f, parastos m crkv.(zadusnica)
Q qё ёshtё i dashur i zotit, qё i bёn qejfin zotit. bogougodnik R ringjall (sipas besimit fetar) ngjall vaskrsnuti ripis ripis, lepeza (grč. rhipis gen. rhipidos lepeza) u pravoslavnoj crkvi: lepeza, mahalica kojom sveštenici/đakoni mašu nad putirom da ne padne u njega kakva buba; metalna ili drvena ploča, utvrđena na podužoj motki, sa likom anđela, koji simnbolički označava prisustvo duhovnih nebeskih sila pri svršavanju sv. tajne evharistije. rishtar -i m. iskušenik rrёfim -i m, nunosje f. ispovest rrёfyes -i m; nun m; prifti qё rrёfen; (onaj koji se ispovijeda pendestar m, pendimtar m.) ispovednik S Sakramenti Sveta tajna ortodok. Sakramenti i martesёs Sveta tajna braka ortodok. Selia e Shenjtё Sveta stolica seminar -i m, pl. -e; shkollё teologjike; teologji -a f. bogoslovija SH shenjt -i m svetac shenjt -i m, pl. -ёr svetitelj m ortod. shenjtё, i (e) shenjtё sveto adj. Shkrim i shenjtё Sveto pismo shpallur, i shpallur m. oglašeni shpjegim izlaganje, ekspoze crkv. protezis (grč. prothesis) Shpriti i Shenjt Duh sveti shugurim -i m; tё dorёzuarit (prift, kallogjer); ordinacion m (nё prifteri) rukopolaganje
1005 Shёnmёri -a f, Zonja Shёnmёri, Zonja e Bekuar Bogorodica shёrbesё -a f, pl.-a (fetare), shёrbim fetar, meshё f, liturgji a, f, pl. bogosliženje sinod -i m, pl. -e. sinod sinodi i shenjtё i peshkopit (ili peskopatёs) Sveti arhijerejski sinod T temjanicё -a f, kadionica teolog -u m, pl. -ё; seminarist -i m, pl. -ё; bogoslov teologji -a f. teologija thesar -i m; visar -i m. riznica tipik tipik (grč. typos nacrt) u pravoslavnoj crkvi: crkveni ustav, knjiga za sva vremena određuje kako treba vršiti bogosluženje preko godine i kada se što čita i peva na bogosluženju; pravilnik o životu monaha u manastirima. transformim –i m pl. -ё , metamorfozё f. preobraženje trinitet f. trojica, Trojica triod triod (grč. tri-, odos put) triplicitet -i f, triadё f; Sveto ~ Shёn Trini, Shёndritat trojstvo, Trojstvo Trojicё f. pl. Rrёshajёt f. pl. Trojicin dan, Trojica tunikё -a f, pl. -a (e fratit); rasё f (e priftit). mantija U ujё i shenjtё, i bekuar Sveta vodica ungjill -i m. jevanđelje XH xhakue -koni m, pl. xhakoj, dhjak m. đakon Z Zonja e qirinjve, tё shfaqia e shёn Mёrisё vavedenje
1006
.
