KRIMINALISTIČKA OPERATIVA
Nova naučna disciplina koja se bavi izučavanjem i uopštavanjem prakse operativne delatnosti organa unutrašnjih poslova u borbi protiv kriminaliteta;
»Opšti pojam operative znači brzinu, ekspeditivnost i tačnost u ostvarivanju određenog cilja. Iz ovoga proizlazi da se kriminalistička operativa, kao dio kriminalistike, nalazi u odnosu na kriminalističku taktiku, metodiku, tehniku i kriminalističku informatiku isto kao opšte u odnosu na posebno, te da polazeći od ovog odnosa, ona označava organizovano i skladno primenjivanje konkretnih postupaka u izvršenju definisanih zadataka.
S druge strane, polazeći od naučnih rezultata do kojih se došlo u kriminalističkoj taktici, metodici, tehnici i informatici, kao dijelovima kriminalistike kao nauke, kriminalistička operativa ima za cilj uopštavanje prakse i istraživanje naj adekvatni je organizacije i institucija i njihovu primenu u borbi protiv kriminaliteta, kriminaliteta , imajući pri tom uvijek u vidu objektivne društvene odnose i situacije, zakonska ovlaštenja i ograničenja, stepen tehničko-tehnoloških dostignuća u granicama koje omogućavaju efikasno suprotstavljanje kriminalu (Matijević, 2002).
Predmet operativne djelatnosti je kriminalitet u cjelini, tj. krivično djelo i učinilac. Zadaci operativne djelatnosti su prevencija i represija kriminaliteta, koji se realizuju kroz sveukupnu aktivnost organa unutrašnjih poslova. Cilj operativne djelatnosti je sprečavanje činjenja krivičnih djela, kao i otkrivanje i razjašnjavanje krivičnih djela i hvatanje učinilaca.
Kontinuirani proces prikupljanja obavještenja i podataka Trajanje operativne djelatnosti vezano je i za tok razjašnjenja krivičnog djela, otkrivanje i hvatanje učinioca, s tim da se može produžiti i kasnije, tj.tokom izdržavanja kazne, pa i kasnije (pojačan nadzor).
Operativna djelatnost se realizuje kroz primjenu kriminalističko kriminalističko-taktičkih, tehničkih i operativnih mjera i radnji.
Predstavlja disciplinu kriminalistike koja izučava i
usavršava specifične metode i sredstva koja se primjenjuju po posebnom postupku i u određenim kriminalističko-opeartivnim situacijama (koja nisu obuhvaćena kriminalističkom taktikom, tehnikom i metodikom), kao i kriminalističko operativni značaj i kriminalističko opeartivno korištenje svih tragova, predmeta, činjenica i okolnosti, radi njihove praktične primjene u otkrivanju krivičnih djela, počinilaca i obezbjeđenja dokaza (Matijević, 2002).
Sadržaj kriminalističke kriminalističke operative obuhvata pojam operativnog rada, njegove pravne osnove i specifičnosti njegovog planiranja, osnovne principe,načela i teorijsko obrazloženje u prilog postojanja ove kriminalističke discipline.
1. Složena organizacija, koja u zavisnosti od vremena, mjesta, procjene bezbjednosnog stanja i konkretnih bezbjednosnih problema kao i prognoze kriminaliteta, omogućava blagovremenu radnu orijentaciju organa u borbi protiv kriminaliteta na bazi stalnog prikupljanja obavještenja i podataka s ciljem sprečavanja i otkrivanja krivičnih djela i njihovih počinilaca, kao i njihovo pronalaženje i hvatanje.
2. U zavisnosti od potrebe organizuje i ostvaruje stalno
povezivanje organa unutrašnjih poslova sa građanima i drugim subjektima društvene zaštite, i pruža stručno usmjeravanje i pomoć u izvršavanju zadataka u borbi protiv kriminaliteta. kriminaliteta.
3. Omogućava svojom operativnom organizacijom i prikupljanjem obavještenja od građana efikasno primjenjivanje taktičkih radnji i postizanje optimalnih rezultata u toj primjeni sa povratnim dejstvom na operativnu djelatnost kako u sprečavanju, tako i suzbijanju kriminaliteta. 4. Na osnovu ukupnih obavještenja donosi odluke za pravilno i blagovremeno usmjeravanje operativne djelatnosti i rukovođenje njenim tokovima.
Međusobni odnos kriminalističke taktike, metodike , tehnike i kriminalističke kriminali stičke operative razlikuje razlikuj e se u samoj organizaciji.
Kriminalistička taktika i operativa usmjerene su ka rješavanju jedinstvenih ciljeva, ali efikasnost kriminalističke taktike je u zavisnosti od kriminalističke operative, u smilsu da njena efikasnost pronalaženja tragova i predmeta krivičnih djela, kao i lišavanja slobode, sa manjim teškoćama
i negativnim posljedicama zavisi od toga koliko je prethodno na jednom prostoru, liniji ili objektu po ukazanoj potrebi prodrla krim. opeartiva.
S druge strane, postoji razlika. Naime, krim. taktika ima za osnov mikro-organizaciju koja se uspostavlja u zavisnosti od konkretne kriminalne situacije, tj. ona je u funkciji konkretnih rješenja, što je i slučaj sa krim.tehnikom, dok se krim.opeartiva bavi opštom organizacijom, koja obezbjeđuje kontinuirani proces prikupljanja obavještenja i podataka.
Kada je riječ o kriminalističkoj tehnici, treba istaći da ona vrlo efikasno usmjerava pravce djelovanja
kriminalističke opeartive, jer svojim egzaktnim nalazima utječe na preorijentaciju u operativnom radu.
Međutim, jedan egzaktan nalaz kriminalističke tehnike ne mora da stoji u uzročnoj vezi sa krivičnim djelom ili konkretnom ličnošću. Zato operativna provjera dolazi do podataka da li postoji uzročna veza između objektivne činjenice koju je utvrdila kriminalistička tehnika i konkretne ličnosti.
Istorijski posmatrano, operativna djelatnost predstavlja i najstariji oblik djelatnosti policije. Izraz operativa potiče od latinske riječi operativus, što znači praktični radnik, od engleske riječi operation, što znači djelovanje, rad, postupak, te francuske riječi operation,, što znači radnja, izvršenje, kretanje vojnika u operation određenom cilju.
Preduzimanja Preduziman ja mjera za otkrivanje krivičnog djela,
otkrivanja i fiksiranja tragova i predmeta krivičnog djela;
Preduzimanju Preduziman ju mjera za pronalaženje učnioca krivičnog
djela, sprečavanju njihovog bjekstva ili skrivanja, kao i njihovo pronalaženje pronalaženje i hvatanje;
Prikupljanju svih obavještenja koja bi mogla biti od koristi za uspješno vođenje krivičnog postupka.
Postoje osnovi sumnje da je učinjeno krivično djelo za
koje se goni po službenoj dužnosti, a nema vidljive posljedice (npr. krijumčarenje)
Kada je posljedica kriminalne djelatnosti javno
manifestovana (npr. ubistvo, krađa)
Operativna djelatnost može ići od potencijalnog ili poznatog učinioca, i od krivičnog djela ka nepoznatom učiniocu.
Operativna kontrola;
Kriminalistička kontrola;
Operativna obrada;
Kriminalistička obrada.
Planiranje kriminalističkih verzija podrazumijeva organizovanu i usmjerenu djelatnost operativnog radnika u cilju predviđanja svih relevantnih činjenica i okolnosti, koje je neophodno razjasniti u konkretnom događaju. Verzije se moraju pravilno postavljati samo na osnovu provjerenih i utvrđenih indicija. Vodinelić konstatuje da operativni radnik stvara verzije već i kada postoji opšta sumnja. Opšta sumnja kao početni indicijalni stepen sumnje, na posredan način ukazuje tek na mogućnost postojanja krivičnog djela, te se stoga smatra da neobezbjeđuje dovoljan kvantum saznanja da se na osnovu takvog fonda saznanja pristupa planiranju i provjeravanju verzija.
Ipak, značaj takvog obima sumnje može biti u okviru operativne kontrole kroz koju se može vršiti dodatno prikupljanje i utvrđivanje postojanja konkretnije sumnje. U početnom stadiju, prevashodno značenje imaju verzije o opštoj prirodi, suštini i uzrocima krivičnog događaja. Tek u okviru tih opštih verzija, moguće je postavljati verzije o učiniocu, motivu, načinu izvršenja, itd.
Kriminalistička operativa je disciplina kriminalistike, te se stoga primjenjuju njena osnovna načela, koja doživljavaju izvjesna prilagođavanja. Drugim riječima, kriminalistička operativa se zasniva na osnovnim načelima kriminalistike koja se stalno prilagođavaju specifičnostima kriminalističko operativnih radnji.
Podrazumijeva da se u sprovođenju kriminalističko operativnih radnji i mjera moraju poštovati pozitivni zakonski i podzakonski propisi, odnosno, svi oni propisi koji sadrže pravnu osnovu za operativni rad policije u suprotsavljanju suprotsavljanju kriminalitetu. kriminalitetu.
Ovo načelo mora biti zastupljeno tokom čitavog toka operativnog rada, jer omogućava blagovremeno prikupljanje prikupljanje relevantnih informacija. U primjeni kriminalističko -operativnih radnji i mjera, načelom brzine se također ostvaruje efekat iznenađenja, što je posebno značajno ako dobijena operativna informacija daje osnova za preduzimanje pojedine istražne radnje u cilju obezbjeđenja materijalnih dokaza ili izvora ličnih dokaza.
Načelo operativnosti podrazumijeva poznavanje prilika i uslova u domenu kriminalnog ponašanja na određenom prostoru.
Navedeno znači da operativni radnik mora dobro da poznaje pojavne oblike kriminaliteta na svom području, kriminogene punktove i objekte, osuđivana lica, lica koja su na izdržavanju kazne zatvora, lica koja su na uslovnom otpustu ili izdržala kaznu zatvora, određena lica kao potencijalne učinioce krivičnih djela, itd.
Dolazi do izražaja u sprovođenju operativnih radnji, i izraženije je u odnosu na druge kriminalističke radnje i mjere, upravo zbog specifičnosti koje karakterišu odbravanje i sprovođenje operativno-taktičkih sredstava i metoda. Preduzete operativne radnje u sklopu operativne kontrole i obrade imaju tajni karakter, kako u pogledu dobijenih informacija, tako i u odnosu na fromiranu dokumentaciju.
Za razliku od operativnih, kriminalističko taktičke i tehničke radnje i mjere, kao i istražne radnje imaju samo tajni karakter u fazi svog sprovođenja, jer se tim radnjama obezbjeđuju operativne informacije, ali i materijalni dokazi, pa se zapisnici i ostala dokumentacija, uz Izvještaj ovlaštenih službenih osoba dostavljaju nadležnom tužiocu. Drugim riječima, nema više potrebe za tajnom u odnosu na ostale subjekte krivičnog postupka, koji su nadležni za njegovo dalje sprovođenje.
Ono što predstavlja suštinsku tajnu, jeste sam postupak odobravanja i primjene operativnih metoda, odnosno, prema kojem licu se primjenjuju i koji operativni metodi se primjenjuju, zašto, u koje vrijeme, na koji način, kao i sadržaj dobijenih informacija. Tajnost navedenih činjenica i informacija je trajnog karaktera, i u suštini to predstavlja službenu tajnu.
prilagođavanje Predstavlja operativnog rada novonastaloj kriminalističko-operativnoj situaciji, s obzirom da se nikada planom rada ne mogu predvidjeti svi detalji operativne obrade, niti mogu predvidjeti pojedine nove činjenice i okolnosti koje treba, uz primjenu ovog načela, koristiti u daljem toku operativne djelatnosti (Matijević, 2002). Usvojeni plan rada zadržava svoju suštinu, samo se pojedini njegovi dijelovi mijenjaju novim radnjama i mjerama koje su uzročno povezane sa sadržajem novih operativnih informacija.
Odnosi se na aktivnost operativnog sastava, na njihov aktivni odnos sa prisustvom pune inicijative u planiranju i primjeni pojedinih kriminalističko-operativnih radnji i mjera u sklopu operativne kontrole i operativne obrade. Ovo načelo posebno dolazi do izražaja u istraživanju novih pojavnih oblika kriminaliteta, koji se ne mogu uspješno identifikovati, spriječiti i otkrivati bez poznavanja situacije u kriminogenim sredinama.
Podrazumijeva mobilnost i spremnost operativnih radnika za preduzimanje pojedinih kriminalističkooperativnih radnji i mjera, jer se bez takvog odnosa ne može efikasno suprotstavljati kriminalitetu. kriminalitetu.
