Dasar AKK, AKK, Sistem Kesehatan,
Planning & Actuating
DASAR-DASAR ADMINISTRASI DAN KEBIJAKAN KESEHATAN KESEHATAN
PENERTIAN ADMINISTRASI ! ADMINISTRASI ADA"AH PR#SES $AN PADA %M%MN$A TERDAPAT PADA SEM%A %SAHA KE"#MP#K, PEMERINTAH ATA% SASTA, SIPI" ATA%
MI"ITER,
BESAR
ATA%
KE'I"
(LEONARD (LEONARD D. WHITE WHITE DALAM ‘ INTRODUCTION INTRODUCTION TO THE STUDY OF PUBLIC ADMINISTRATION’ , 1958) ADMINISTRASI SEBAAI KEIATAN KE"#MP#K $AN MENADAKAN KERJASAMA
%NT%K
MEN$E"ESAIKAN
T%AS
BERSAMA
(HERBERT A. SIMON et al., DALAM ‘ PUBLIC PUBLIC ADMINISTRATION ADMINISTRATION ’, ’, 1958) ADMINISTRASI DIDE(INISIKAN SEBAAI BIMBINAN, KEPEMIMPINAN DAN
PENAASAN
%SAHA
SEKE"#MP#K
#RAN
%NT%K
T%J%AN
MEN'APAI BERSAMA
(WILLIAM H. NEWMAN DALAM ADMINISTRATIVE DALAM ADMINISTRATIVE ACTION’ , 1963) PENGERTIAN PENGERTIAN MANAJEM MANAJEMEN EN
MANAJEMEN BERH%B%NAN DENAN PEN'APAIAN S%AT% T%J%AN $AN
DI"AK%KAN
ME"A"%I
DAN
DENAN
#RAN
"AIN
(H. OONT! AND O’DONNEL DALAM ‘ PRINCIPLE PRINCIPLE MANAGEMENT’ , 1968) MANAJEMEN ADA"AH PEMAN(AATAN S%MBERDA$A $AN TERSEDIA ATA% $AN P#TENSIA" DI DA"AM PEN'APAIAN T%J%AN
(DIT"LIS OLEH DR. R. MAHARITA, MAHARITA, E#$ERT $BB, 198%) MANJEMEN ADA"AH PR#SES $AN TERDIRI ATAS PEREN'ANAAN, PEN#RANISASIAN, PENERAK-AN, PE"AKSANAAN DAN PENAASAN, DENAN MEMAN(AATKAN I"M% DAN SENI, %NT%K MEN'APAI T%J%AN $AN
TE"AH
DITETAPKAN
(&EOR&E R. TERR' DALAM ‘ PRINCIPLE PRINCIPLE OF MANAGEMENT’ , 196%) MANAJEMEN ADA"AH PR#SES PEREN'ANAAN, PEN#RANISASIAN DAN PEN%NAAN S%MBERDA$A #RANISASI "AINN$A AR MEN'APAI T%J%AN #RANISASI $AN TE"AH DITETAPKAN .( James A)() St*ner+ MANAJEM MANAJEMEN EN ADA"A ADA"AH H SENI SENI PEN'AP PEN'APAI AIAN AN T%J%AN T%J%AN $AN DI"AK% DI"AK%KAN KAN ME"A"%I %SAHA #RAN "AIN . ("arence A) Ale.+
ASPEK-ASPEK $AN TERDAPAT DA"AM MANAJEMEN!
o
Maae*e *e*+-a ta -a/ / 0a+a
o
Maae*e *e2+aa +e2+a0a ata2a l* 0a 4e
o
Maae*e *e2+aa +24e4 -a/ 44te*at4
o
Maae*e a2 0a+at 0te2a+a a a0a 0a 2a/ ata le7 *elaa e2a4a*a 0ala* 2/a4a4
o
Maae*e 00a4a2a le7 +e*a/a e2a, t/a4 0a ta///aa
o
Maae*e te202 0a2 ee2a+a /4 ($OA:)
T%J%AN ADMINISTRASI KESEHATAN MAS$ARAKAT
A0ala7 ta 0a2 Il* e4e7ata Ma4-a2aat -at *ea+a 0e2aat e4e7ata *a4-a2aat -a/ 4et//;t//-a. Me2t H.L. Bl* +e/a27 at2;at2 e4e7ata te27a0a+ 0e2aat e4e7ata *a4-a2aat < o
=at2 L//a
o
=at2 $2la
o
=at2 $ela-aa e4e7ata
o
=at2 He2e0ta4
Ilmu Kesehatan Mas.ara/at a0alah ilmu 0an seni 0ari a0a ! o
Mee/a7 $e-at
o
Me*+e2+aa/ Ma4a H0+
o
Me/ata e4e7ata 4 0a *etal 0a e4e4, *elal usaha mas.ara/at .ang ter*rganisir , t <
o
Sata4 L//a
o
Me/e0ala $e-at *ela2
o
Me00 *a4-a2aat 0ala* +24+;+24+ e4e7ata +e22a/a
o
Peng*rganisasian usaha ela.anan me0is 0an eraatan , 0e/a tu1uan <
o
Da/4a aal +e-at
o
$e/ata +ee/a7a 4at +e-at
o
Me/e*a/a Me/e*a/a usaha-usaha usaha-usaha mas.ara/at mas.ara/at , /a *ea+a t/ata 70+ 4et//; t//-a a/a2 *a4-a2aat 0a+at *e*+e2a 0a *e*el7a2a e4e7ata-a.
SISTEM KESEHATAN KESEHATAN PENGERTIAN PENGERTIAN SISTEM SISTEM
S4te* a0ala7 /a/a 0a2 ele*e;ele*e -a/ 4al/ 07/a le7 4at +24e4 ata 4t2t2 0a e2/4 4ea/a 4at e4ata 2/a4a4 0ala* +a-a *e/7a4la 4e4at -a/ 0teta+a. (R-a4) S4te* S4te* a0ala7 a0ala7 4at 4at 4t2t 4t2t2 2 4e+ 4e+ta tall -a/ -a/ te202 te202 0a2 0a2 /4 /4; ;/4 /4 -a/ 4al/ 4al/ e27/a -a/ ee2a 4ea/a 4at t 2/a t *ea+a ela2a -a/ 0/a 4ea2a eet 0a e4e. (>7 MMaa*a). UNSUR-UNSUR SISTEM Sat e4ata -a/ te202 ata4 ele*e;ele*e?444te*. Ele*e;ele* Ele*e;ele*e?4 e?444t 44te* e* te24et te24et 4al/ 4al/ e2te2a4 e2te2a4 0a e2/at/ e2/at/ 4at 4a*a la, -a/
a+ala 4ala7 4at te2/a// *aa -a/ la-a aa *e/ala* /a//a. Ele*e;ele*e te24et 4ea2a e24a*a;4a*a e2/e2a t *ea+a ta. ELEMEN TERDIRI TERDIRI AT ATAS : o
Ma4a (I+t) < *+la a/a -a/ 0t7a a/a2 44te* 0a+at e2/4. :t7 < I+t 44te* +ela-aa e4e7ata < +te4 *a4-a2aat, tea/a @ 4a2aa e4e7ata, 04.
o
$24e4 < *+la a/a -a/ 0t7a t *e/a7 *a4a *ea0 ela2a -a/ tela7 02eaaa :t7 < e2a/a e/ata 0ala* +ela-aa e4e7ata.
o
ela2a (t+t) < *+la a/a -a/ *e2+aa 7a4l 0a2 +24e4 0ala* 44te* :t7 < +ela-aa -a/ e2alta4 @ te2a/a 4e7//a *a4-a2aat 4e*7 @ 4e7at.
o
"*+a al < ele*e -a/ *e2+aa ela2a 0a 4eal/4 *ea0 *a4a a/ 44te* :t7 < <alta4 tea/a e4e7ata
o
Da*+a < aat -a/ 07a4la le7 ela2a 4at 44e* :t7 < *a4-a2aat 4e7at, a/a e4ata @ e*ata *e2
o
L//a < a/a 0 la2 44te* teta+ *e*+-a +e/a27 e4a2 te27a0a+ 44te*.
'IRI SISTEM
1. Dala* 4at 44te* te20a+at a/a -a/ 4al/ e27/a 0a 4al/ *e*+e/a27 *e*et 4at e4ata t *ea+a ta . =/4 -a/ 0alaa le7 4eta+ ele*e te24et a0ala7 *e/a7 *a4a *ea0 ela2a -a/ 02eaaa. 3. Dala* *ela4aaa /4 te24et e4e*a-a ee2a4a*a 4ea2a ea4 a* 4al/ te2at 4at 4a*a la. . S4te* *e2+aa 4at e4ata teta+ a e2a2t a te2tt+ 4a*a 4eal te27a0a+ l//a 0 4eta2-a. SISTEM KESEHATAN
S4te* e4e7ata a0ala7 *+la e2a/a at2 -a/ *+le 0a 4al/ e27/a -a/ te20a+at 0ala* 4at e/a2a, -a/ 0+e2la t *e*e7 et7a 0a ttta e4e7ata +e24e2a/a, ela2/a, el*+, 0a *a4-a2aat +a0a 4eta+ 4aat -a/ 0t7a. (WHO < ACa2, 1996) S4te* e4e7ata (Healt7 4-4te*) *e2t WHO<all t7e atFte4 74e +2*a2 +2+4e 4 t +2*te, 2e4t2e, 2 *ata 7ealt7G WHO,%%%.
S4te* e4e7ata Na4al a0ala7 tataa -a/ *ee2*a +a-a a/4a I0e4a t *e/ata e*a*+a *ea+a 0e2aat e4e7ata -a/ +t*al 4ea/a +e20a
e4ea7te2aa ** 4ea/a a/a ta a4al 4e+e2t -a/ 0*a40 0ala* +e*aa ""D 5 (SN, 198).
Sistem Kesehatan Su2sistem %a.a Kesehatan
"+a-a e4e7ata 0a2a7a +a0a *a4-a2aat 2eta 4e+e2t , a-, 0a aa, *a4-a2aat *4, *a4-a2aat 0 0ae2a7 l, 0 0ae2a7 +e2ata4a 0a 0 0ae2a7 te2+el. Ta a72 0a2 +a-a e4e7ata a0ala7 *e2-a a/aa a*ata a-, a/a e*ata , 0a a/a e*ata 0a a-.
"+a-a e4e7ata Ma4-a2aat $2*4 e4e7ata $e*el7a2aa e4e7ata $e*e2ata4a +e-at *ela2 $e-e7ata l//a 0a +e-e0-aa 4ata4 0a4a2 $e2aa /C *a4-a2aat $e/a*aa 4e0a-a a2*a4 0a alat;alat e4e7ata $e/a*aa +e//aa Cat a0t 0ala* *aaa 0a **a. $e/a*aa a2ta, +4t2+a, Cat a0t, 0a a7a;a7a
e2a7a-a laa-a
$ea//la/a eaa 0a ata e*a4aa
"+a-a e4e7ata $e22a/a $2*4 e4e7ata $e/ata 2aat ala $e/ata 2aat a+ $e*ata4a 0a +e*l7a eaata -a/ 0ta +a0a +e22a/a $e/ata t2a04al 0a alte2atFe $ela-aa e/a2a 4 0a 4*et
S44te* $e*a-aa e4e7ata
$e//ala 0aa Ala4 0aa $e*elaaa
S44te* S*e20a-a e4e7ata S*e2 Da-a Ma4a e4e7ata S*e2 0a-a Oat S*e2 0a-a e4e7ata la, 4e+e2t +e2alata e4e7ata.
S44te* $e*e20a-aa Ma4-a2aat $e*e20a-aa +e22a/a < =4-a a0ala7 etela0aa 0a e+e**+a t
+e/e*a/a +2la ata /a-a 70+ 4e7at t 02 4e02, ela2/a 0a *a4-a2aat. Sa4a2a t7 *a4-a2aat, t7 +lt, t7 a/a*a, +e*eta a0e2 e4e7ata $e*e20a-aa el*+ < =4-a a0ala7 +e/ata e+e0la a//ta 0a ete2lata
2/a4a4 e*a4-a2aata 0ala* +a-a e4e7ata. Sa4a2a RT?RW, el2a7a, *elal el*+ +e0l 4e7at. $e*e20a-aa *a4-a2aat < 4-a a0ala7 +e//e2aa *a4-a2aat. Melal a0a7
+e2ala *a4-a2aat 4e+e2t a0a +e-at, 2*.
S44te* Maae*e e4e7ata I2*a4 e4e7ata Il* $e/eta7a 0a tel/ $e2at2a 0a +e20a/;0a/a A0*4t2a4 e4e7ata
Bentu/ Sistem Kesehatan
1. Dl7at 0a2 "42 $e*eta < S4te* e4e7ata 'a/ 0*+l $e*e2ta7 S4te* e4e7ata -a/ 00*a4 le7 +e*e2ta7 S4te* e4e7ata -a/ 00*a4 le7 +7a 4a4ta
. Dl7at 0a2 $e*aaata 4*e2 < S4te* e4e7ata 0*aa +e*aaata l* 0a tel/ tela7 0laa 4ea2a +t*al. S4te* e4e7ata -a/ a2 te24et7 le7 e*aa l* 0a tel/ S4te* e4e7ata -a/ 4a*a4eal el* te24et7 le7 e*aa l* 0a tel/.
SISTEM $ELA'ANAN ESEHATAN
1. S4te* $ela-aa Me0 R*a7 Sat
Me-e0aa 0a *e-ele//a2aa < o
$ela-aa Me0
o
$ela-aa $ea/ Me0
o
$ela-aa 2e7altat
o
$ee/a7a 0a +e/ata e4e7ata
o
Sea/a te*+at +e00a 0a +elat7a tea/a *e0.
. S4te* $ela-aa e4e7ata Ma4-a2aat (*e0) $4e4*a4 o
o
Me2+aa $4at $e/e*a/a e4e7ata Ma4-a2aat 0ala* la-a7 e2a-a Melaa +e*aa te27a0a+ +e2a 4e2ta *a4-a2aat 0 la-a7 e2a-a 0ala* 2a/a *e/ata e*a*+a 70+ 4e7at.
o
Me*e2a +ela-aa e4e7ata 4ea2a *e-el27 0a te2+a0 e+a0a *a4-a2aat 0 la-a7 e2a-a.
o
;
TINKAT PE"A$ANAN KESEHATAN
Me2+aa a/a 0a2 44te* +ela-aa e4e7ata -/ 0e2a +a0a *a4-a2aat. Me2t LeaFel @ :la2 0l* *e*e2a +ela-aa e4e7ata 7a24 *e*a0a/ +a0a t/at +ela-aa e4e7ata -/ aa 0e2a, -at < a.
Healt7 +2*t (+2*4 e4e7ata) Me2+aa t/at +e2ta*a 0ala* *e*e2a +ela-aa *elal +e/ata e4e7ata 0a e2ta
t
*e/ata
4tat4
e4e7ata
*a4-a2aat.
:t7< ee247a +e22a/a, +e2aa 4ata4 l//a, 04 . S+e +2tet (+e2l0/a 744) $e2l0/a
744
a0ala7
*a47
te2l0/
0a2
a7a-a
ata
+e-at
te2tet
+e/ata
4e/e2a)
:t7 < I*4a4, +e2l0/a e4ela*ata e2a .
Ea2l-
0a/44
a0
+2*+t
t2eat*et
(0a/44
0
@
S0a7 *la t*l-a /eala +e-at 0laa t *ee/a7 +e-ea2a +e-at :t7 < 42Fe- +e-a2/a a44
;
"EMBAA PE"A$ANAN KESEHATAN
Me2+aa te*+at +e*e2a +ela-aa e4e7ata +0 *a4-a2aat t *e/ata 4tat4 e4e7ata
e2Fa2a4
e20a4a2a
ta
+e*e2a
e4e7ata.
Te202 0a2 < 1. Raat >ala Be2ta *e*e2a +ela-aa e4e7ata +a0a t/at +ela4aaa 0a/44 @ +e/ata +e-at at? *e0a0a @ 24 -/ 0*/a t0 te2a0 2aat a+. . . I4tt4 Me2+aa le*a/a +ela-aa e4e7ata -/ a4lta4-a + 0l* *e*e2a e2a/a +ela-aa e4e7ata. :t7 < RS, +4at 2e7alta4, 04 3.
H4+e Be2ta *e*e2a +ela-aa e4e7ata -/ 04a +0 le 0/ 4at te2*al 4a*+a *eleat
*a4a
Ba4a-a 0/aa 0ala* 7*e a2e. .
:**t- Ba4e0 A/e-
te2*al
0e/a
tea/
Dlaa 0 ela2/a le, 4+t +2ate +e2aat ela2/a, 04
;
"INK%P SISTEM PE"A$ANAN KESEHATAN
Dala* 44te* +ela-aa e4e7ata 0a+at *ea+ +ela-aa 0te2, +ela-aa e+e2aata @ +ela-aa e4e7ata *a4-a2aat. Te20a+at t/a et +ela-aa e4e7ata, -at <
1. $2*a2- 7ealt7 a2e (+ela-aa e4e7ata t. +e2ta*a)
Dla4aaa +a0a *a4-a2aat -a/ *e*l *a4ala7 e4e7ata -a/ 2/a?*a4-a2aat 4e7at
4e7//a e4e7ata +t*al @ 4ea7te2a Sat +ela-aa e4e7ata< +ela-aa e4e7ata 0a4a2 $4e4*a4, ala e4e7ata
.
Se0a2- 7ealt7 a2e "t le -/ *e*t7a +e2aata 2aat a+ ta+ t0a 0la4aaa 0 +ela-aa e4e7ata ta*a.
RS -/ te24e0a tea/a 4+e4al4
3.
Te2ta2- 7ealt7 a2e (+ela-aa e4e7ata t/at et/a)
T/at +ela-aa te2t// Me*t7a tea/a a7l?44+e4al4 @ 4/ te*+at 2a ta*a 4+t RS t+e A ata B.
o
SISTEM R%J%KAN
S4te* Ra "+a-a e4e7ataTe20a+at +e2e0aa +e/e2ta ata2a 4lta4 0a 2a. 4lta4 a0ala7 +a-a *e*ta ata +2e4al +ea/aa a44 +e-at e+a0a -a/ le7 a7l e2+a 4a2a (e24at e4eaata?0e et). Ra a0ala7 +a-a +el*+a7a eea/ 0a ta///aa +ea/aa a44 +e-at 0a ata *a4ala7 e4e7ata e+a0a 0te2 la-a/ 4e4a.$2. D2. Se0 Ntat*0 *e0e4a 44te* 2a 4ea/a 4at 44te* +e-ele//a2aa +ela-aa e4e7ata -a/ *ela4aaa +el*+a7a ta///aa t*al al te27a0a+ 4at a44 +e-at ata *a4ala7 e4e7ata
4ea2a Fe2tal (0a2 t -a/ le7 *a*+ *ea/a), ata 4ea2a 72Ctal (ata2 t;t -a/ 4et/at e*a*+a-a). Ta S4te* Ra "+a-a e4e7ata. "**< o
D7a4la-a +e*e2ataa +a-a +ela-aa e4e7ata -a/ 00/ alta4 +ela-aa-a/ +t*al 0ala* 2a/a *e*ea7a *a4ala7 e4e7ata 4ea2a e20a-a /a 0a e27a4l /a.
744< o
D7a4la-a +a-a +ela-aa e4e7ata l -a/ e24at 2at 0a 2e7altat 4ea2a e27a4l /a 0a e20a-a /a.
o
D7a4la-a +a-a e4e7ata *a4-a2aat -a/ e24at +2eFet 0a +2*t 4ea2ae27a4l /a 0a e20a-a /a.3.
>e4 RaS4te* Ra 4ea2a 4e+4al *e-a/t 7 al;7al 4ea/a e2t< o
Ra Me0, *el+t
4tat4
e4e7ata
+a4e,
ata
4eal-a
t
t0a
lat
-/
0+e2la.Ra *e0 0e0aa ata4 3 *aa*< a.
Ra a44< t 7al teta/ +eatala4aaa +a4e 0a2 4at 4t2ata -/ 2a/*a*+ e 4t2ata -a/ le7 4e*+2a ata 4eal-a (t t0a lat -/ 0+e2la) t e+e2la 0a/4t, +e/ata, t0aa *e0, 0ll.
. Ra a7a +e*e24aa (4+e4*e)< +e/2*a a7a;a7a +e*e24aala2at2* 0a2 4t2ata -a/ 2a/ *a*+ e+a0a le7 *a*+ ata le7 le/a+,ata 4eal-a (t0a lat -/ 0+e2la). .
Ra Il* $e/eta7a< +e/2*a 0te2?tea/a e4e7ata -/ le7 a7l (4t2ata+ela-aa -a/ le7 *a*+) e 4t2ata -a/ 2a/ *a*+ t *ela4aaa*/a?044 ata 4eal-a t +e00a 0a +elat7a.
o
Ra e4e7ata.A0ala7 2a -a/ *e-a/t *a4ala7 e4e7ata *a4-a2aat -a/ e2ta *e/ata 0e2aat e4e7ata 0a ata *ee/a7 +e-at -a/ a0a 0 *a4-a2aat. Ra e4e7ata te202 0a2<
a.
Ra
tea/a,
ata2a
la
0/a
tea/a
a7l
t
+e-el0a
LB,
+ea//la/a/a//a e4e7ata a2ea eaa ala*, ata +e-ele4aa *a4ala7 7* e4e7ata. . Ra 4a2aa 0a l/4t, ata2a la +e*a*a +e2alata *e04, ata at, 04. .
Ra O+e2a4al< +el*+a7a eea/ 0a ta///aa +ea//la/a *a4ala7 e4*a4 ata +e-ele//a2aa +a-a e4e7ata *a4-a2aat.
PEREN'ANAAN PENERTIAN PEREN'ANAAN PEREN'ANAAN ! KEMAMP%AN %NT%K MEMI"IH SAT% KEM%NKINAN DAN BERBAAI KEM%NKINAN $AN TERSEDIA DAN $AN DIPANDAN PA"IN TEPAT %NT%K MEN'APAI T%J%AN .(Bll- E. &etC) PEREN'ANAAN ! PEKERJAAN $AN MEN$ANK%T PEN$%S%NAN K#NSEP SERTA KEIATAN $AN AKAN DI"AKSANAKAN %NT%K MEN'APAI T%J%AN $AN TE"AH DITETAPKAN DEMI MASA DEPAN "EBIH BAIK . (Le B2et). PEREN'ANAAN PENEMBANAN
ADA"AH
DARIPADA
S%AT%
TINDAKAN
PR#SES $AN
PEMI"IHAN
PA"IN
BAIK
DAN %NT%K
PEN'APAIAN T%AS) (&a2t7 N.>e)
PEREN'ANAAN KEM%NKINAN
ADA"AH
S%AT%
MEN%NAKAN
(%NSI
SEBAIAN
DIMANA
PIMPINAN
PENAR%HN$A
%NT%K
MEN%BAH DARIPADA EENANN$A . (M.=a2la0) PEREN'ANAAN PENAMBI"AN
ADA"AH
KEP%T%SAN
S%AT%
TENTAN
PR#SES
SISTEMATIK
PEMI"IHAN
SASARAN,
BER%PA T%J%AN,
STRATEI, KEBIJAKAN, BENT%K PR#RAM, PE"AKSANAAN PR#RAM DAN PENI"AIAN KEBERHASI"AN (EAL"ASI)
PEREN'ANAAN
BERARTI
MEMPERHIT%NKAN
PENAMBI"AN
PER%BAHAN
APA
KEP%T%SAN
$AN
AKAN
DENAN TERJADI
( FORECASTING OF CHANGES .
KENAPA PEREN'ANAAN PENTIN 3 Ta+a +e2eaaa t0a a0a ta -a/ / 0a+a Ta+a +e2eaaa t0a a0a +e0*a +ela4aaa 4e7//a a-a +e*24a Reaa *e2+aa 0a4a2 +e/e0ala Ta+a 2eaa t0a a0a e+t4a ($24e4 *aae*e t0a a0a) $e2eaaa 4at 4a7a *e*+e2el 2e4 0 *a4a 0ata/ Meela4a 4ea2a te+at ta;ta 4e2ta a2a;a2a *ea+a ta. Sea/a +e0*a a/ 4e*a 2a/ -a/ te2lat 0ala* 2/a4a4 +a0a +ela4aaa 2eaa
-a/ tela7 044. Me2+aa alat +e/aa4a te27a0a+ +ela4aaa +2/2a*. Me/ata e4e4 0a eetFta4 +e//aa 4e/ala 4*e2 0a-a -a/ 0*l 2/a4a4. Me*e2a ata4;ata4 eea/ 0a ta/// aa 4eta+ +ela4aaa, 4e7//a 0a+at
*e/ata e2a 4a*a?20a4.
JENIS PEREN'ANAAN
a. >a/a Wat >a/a $aa/ >a/a Mee/a7 >a/a $e0e
. =2ee4 $e//aa S/le "4e $la/ Re+eat "4e $la/
. T/ata-a
Ma4te2 $la/ O+e2atal $la/ Da- t 0a- +la/
0. .=l4 Sat44/ +la/ O+t*C/ +la/ A0a+tF4e2 +la/
e.
O2eta4 Wat
$a4t +2e4et +la/ =t22e 2ete0 +la/
. Ra/ L/+ St2ate/ $la/ Tatal $la/ :*+2e7e4 +la/ Ite/2ete0 +la/ S$ARAT PEREN'ANAAN Ta 7a24 ela4 "2aa atFta4 -a/ le/a+ >a/a at +ela4aaa ela4 > 0e42+t 7a24 ela4 =at2 +e0/ 0a +e/7a*at Meat*a 4ta0a2 -a/ 0+aa t *e/2 ee27a4la Be2+e0*a e+a0a 44te* -a/ 4e0a/ e2la S*+le =le4el "ANKAH-"ANKAH PEREN'ANAAN
1. Aal44 Sta4 o
De2aat e4e7ata
o
e+e00a
o
$e2la e4e7ata
o
L//a
o
"+a-a e4e7ata
. I0eta4 *a4ala7 3. $eeta+a +22ta4 *a4ala7 . $e-4a alte2at *a4ala7 5. $eeta+a +22ta4 ala ela2 6. $OA ($la O At) . Mt2/ 0a $e/aa4a 8. EFala4 9. MASA"AH o
A0a e4ea/a ata2a 2ealta 0a 7a2a+a
o
A0a +e27ata te27a0a+ *a4ala7 te24et
o
A0a ta///aa t *e/ata4 *a4ala7 te24et
A'T%ATIN $EN&ERTIAN A:T"ATIN& < Atat/ a0ala7 *e*at 4e*a a//ta el*+ a/a2 *a e2e2a4a*a 0a ee2a 4ea2a la4 4e2ta e2/a2a7 t *ea+a ta 4e4a 0e/a +e2eaa 0a 4a7a;4a7a +e/2/a4a4a. (&. R. Te22-, 1993) Atat/ a0ala7 7/a ata2a a4+e;a4+e 0F0al -a/ 0t*la le7 a0a-a +e/at2a te27a0a+ aa7a;aa7a t 0a+at 0+a7a* 0a +e*a/a +ee2aa -a/ eet t ta +e24a7aa -a/ -ata. (tC O’0el). $e/a2a7a a0ala7 7/a ata2a a4+e;a4+e 0F0al -a/ 0t*la le7 a0a-a +e/at2a te27a0a+ aa7a;aa7a t 0a+at 0+a7a* 0a +e*a/a +ee2aa -a/ eet t ta +e24a7aa -a/ -ata.
%NS%R-%NS%R $AN HAR%S DIPERHATIKAN <
1. Keemiminan e+e**+a a0ala7 7/a -a/ te2+ta 0a2 a0a-a +e/a27 -a/ 0*l le7
4e4e2a/ te27a0a+ 2a/ la 4e7//a 2a/ la te24et 4ea2a 4a2ela *a 0a e24e0a ee2a4*a t *ea+a ta -a/ 0/a.(Te22-, 1993) e+e**+a a0ala7 e*a*+a 4e4e2a/ *e*+e/a27 +2la 2a/ la t e2+2
0a e2+2la 0ala* 2a/a +e2*4a 0a +ea+aa ta 2/a4a4 00ala* 4ta4 te2tet. (ungsi Keemiminan o
$ee/a7 < e2/4 t *e/a*l e+t4a
o
$e/a2 < Mea/a 0e ata /a/a4a
o
$e*e7a ta < Me//e2aa a//ta t *a ee2a 4ea2a e24a*a;4a*a
o
atal4at2 < +e//e2a +a2a aa7a-a
o
$e*e2 a*a < *e/ata4 *a4ala7 -a/ *l
o
Meal < al 0a2 4at 2/a4a4
o
$e*a/t 4e*a/at
o
$e*a < $e/7a2/aa 0a2 2a/ la, +*+a 0a+at *e*e7 e+et/a t aa7a
Te*ri Keemiminan
1) Te2 Baat Me2+aa te2 la4. A0a-a aat -a/ 0aa 4ea la72 ) Te2 Sta4 Te2et le7 a0a-a 4at 4ta4. Se4e2a/ 0a+at *ea0 +e**+ a+ala a *e*+-a +e00a 0a +e/ala*a 3) Te2 L//a a2ea a0a aat 0ala* 02 4e4e2a/ 0a 0ta/ le7 a0a-a +e00a 0a +e/ala*a. ) Te2 # S Te2 '
;
&a-a e+e**+a
1) e+e**+a Ot2at4
a te2/at/ +a0a 4e4e2a/ ) e+e**+a De*2at4 Melata +a2a a//ta t e2+a2t4+a4 0ala* +e/a*la e+t4a 3) e+e**+a Le2al $a2a a//ta *e*l eea4a +e7 0ala* +e/a*la e+t4a. $e**+ e2+a2t4+a4 ***. . M*ti4asi Me2+aa 02/a -a/ 0*l le7 4e4e2a/ 4e7//a 2a/ te24et *a ee2a 0e/a 7la4 0e* te2a+a-a ta 4ea2a e4e. TE#RI M#TI5ASI MEN%R%T MAS"#
1.
Sel AtalCat Nee04 et7a aa atal4a4 02 0e/a *e//aa eaa+a, e*a*+a, ete2a*+la 0a +te4 02 -a/ a0a
.
E4tee* Nee04 et7a aa +e/7a2/aa 02, 4tat4, /e/4, +2e4t4e. 3. Sal Nee04 et7a aa te*a, 0ta 0a *eta, et7a aa +e2a4aa 0te2*a le7 2a/ la 0a l//a-a
.
Saet- Nee04 et7a aa ea*aa 0a2 aa*a,a 4 *a+ *ate2.
5.
Ba4 Nee04 et7a -a/ 0+e2la t ela/4/a 70+-a, 4e+e2t *aa, **, 0a2a, +e2*a7a, 0a la;la. ; o
He62erg T* (act*rs M*ti4ati*n The*r. Pemuas 7M*ti4at*r+
Me/7a4la +2e4ta4 e2a *el+t 2a4a ta///aa, +2e4ta4 a0a-a +e/aa, +ee2aa t 4e02 4e2ta a0a-a +e/e*a/a 02. o
H.giene
et0a+a4a +ee2a. Me*at *a4a 0ala* *e/70a2a ea0aa -a/ t0a *e-ea/a. Se+e2t /a?+a7, 04 e2a, ea4aaa 0a a0*4t2a4 +e24a7aa, 7/a ata2 +2a0. ; o
Per2e0aan Masl*8s Hierarch. The*r. 0an Her62erg8s T* 9act*rs M*ti4ati*n The*r.
Ma4l *e/e*aa a7a et7a;et7a *a4a t 4e02 te202 0a2 l*a t/at 4e0a/a He2Ce2/ *e/el*+a-a e0ala* 0a el*+.
o
Me2t Ma4l 4e*a t/at et7a t *e2+aa alat *tFat2, 4e0a/ 7e2Ce2/ (/a, +a7 0a 4ee4-a) a alat *tFa4, 7a-a *e2+aa alat +e*el7a2aa 4aa. 'a/ *ea0 *tFat2 a0ala7 -a/ e2ata la/4/ 0e/a +ee2aa t.
o
Te2 *a4l 0e*a/a 7a-a e20a4a2a +e/a*ata 4e0a/a He2Ce2/ e20a4a2a 7a4l +eelta-a.
3. *a4 Me2t leJ/2a+7e2 (a7l a*4 a7a4a), *a4 a0ala7 +a-a -a/ e2ta e2a/ t *ea+a ee24a*aa. >a 0a 2a/ e2*a4 *aa +e*a7a*a -a/ 4a*a te27a0a+ +e4a -a/ 4al/ 0+e2ta2a a0ala7 ta -a/ 0/a le7 e0a-a. We4te2’4 Ne :lle/ate Dta2- e04 ta7 19 ata2a la *eela4a a7a *a4 a0ala7 4at +24e4 +e2ta2a 2*a4 0ata2a 0F0 *elal 44te* la*a/; la*a/, ta0a;ta0a ata t/a7 la. *a4 a0ala7 4at +24e4 *elal *aa 4e4e2a/ (*at2) *e-a*+aa 4t*l4 (a4a-a 0ala* et ata;ata) 0e/a ta *e/a7 ata *e*et +e2la 2a/;2a/ la-a (7ala-a). HFla0, >a4 @ elle-<1953 *a4 a0ala7 +24e4 +e-a*+aa 2*a4, /a/a4a, e*4, ea7la 0a la;la. Melal +e//aa 4*l;4*l 4e+e2t ata;ata, /a*a2;/a*a2, a/a;a/a 0a la;la. Be2el4 0a Stae2, 196 *a4 +a0a 0a4a2-a *e2+aa 4at +24e4 -a/ *eela4a 4a+a, *e/ataa a+a, 0e/a 4al2a a+a, e+a0a 4a+aK De/a aat a+a ata 7a4l a+aK (W7K Sa-4 7atK I 77 7aelK T 7*K Wt7 7at eetK) La44ell, 196%
*a4 a0ala7 4at +24e4 -a/ *e*at 4e4at 0a2 -a/ 4e*la 0*l le7 4e4e2a/ (*+l 4e4e2a/) *ea0 0*l le7 0a 2a/ ata le7. &0e, 1959 *a4 t*l 002/ le7 et7a;et7a
t
*e/2a/ 2a4a
et0a+a4ta, e2t0a 4ea2a eet, *e*+e2ta7aa ata *e*+e2at e/. Ba2l0, 196 *a4 a0ala7 4at +24e4 -a/ *e/7/a 4at a/a 0e/a a/a la-a 0ala* e70+a. Re47, 195 *a4 a0ala7 4el27 +24e02 *elal *aa +2a 4e4e2a/ 0a+at *e*+e/a27 +2a 2a/ la-a. WeaFe2, 199
;
Para0igma "assell 0i atas menun1u//an 2aha /*muni/asi meliuti lima unsur se2agai 1aa2an 0ari ertan.aan .ang 0ia1u/an itu,.aitu!
o
*at2 (4a+a -a/ *e/ataaK)
o
$e4a (*e/ataa a+aK)
o
Me0a (*elal 4al2a? hannel?*e0a a+aK)
o
*a (e+a0a 4a+aK)
o
Ee (0e/a 0a*+a?ee a+aK).
; o
PR#SES K#M%NIKASI
P!"ses #"m$ni#asi sea!a %!ime! $24e4 *a4 4ea2a +2*e2 a0ala7 +24e4 +e-a*+aa +2a 0a ata +e2a4aa 4e4e2a/ e+a0a 2a/ la 0e/a *e//aa la*a/ (s&m'"( ) 4ea/a *e0a. La*a/ 4ea/a *e0a +2*e2 0ala* +24e4 *a4 a0ala7 +e4a Fe2al (a7a4a), 0a +e4a Fe2al (al? )est$!e, 4-a2at, /a*a2, a2a, 0a la 4ea/a-a) -a/ 4ea2a la/4/ 0a+at?*a*+ *ee2e*a7a +2a 0a ata +e2a4aa *at2 e+a0a *a.
o
P!"ses #"m$ni#asi se#$n*e! $24e4 *a4 4ea2a 4e0e2 a0ala7 +24e4 +e-a*+aa +e4a le7 *at2 e+a0a *a 0e/a *e//aa alat ata 4a2aa 4ea/a *e0a e0a 4etela7 *e*aa la*a/ 4ea/a *e0a +e2ta*a.
:) 1.
Pengantar tentang /e2i1a/an /esehatan 0an analisis /e2i1a/an $e/ata2 teta/ eaa e4e7ata 0a aal44 eaa
Aal44 eaa e4e7ata, te202 0a2 3 ata -a/ *e/ a0/ a2t ata 0*e4 -a/ la4, -at aal4a ata aal44, eaa, 0a e4e7ata. Aal4a ata aal44, a0ala7 +e-el0a te27a0a+ 4at +e24ta (4e+e2t a2a/a, +e2ata, ea0a ata +e24ta) t *e/eta7 ea0aa -a/ 4eea2-a, 4ea *4aa ata 00 +e2a2a-a (Bala $4taa, 1991). eaa *e2+aa 4at 2a/aa alte2atFe -a/ 4a+ 0+l7 e20a4a2a +24+;+24+ te2tet. eaa *e2+aa 4at 7a4l aal44 -a/ *e0a la* te27a0a+ e2a/a alte2atFe
-a/ e2*a2a e+a0a e+t4a teta/ alte2atFe te2a 8. eaa a0ala7 2a/aa 0a a4a4 -a/ *ea0 /a24 e4a2 0a 0a4a2 2eaa 0ala* +ela4aaa 4at +ee2aa e+e**+a, 0a a2a e2t0a (teta/ 2/a4a4, ata +e*e2ta7) +e2-ataa ta;ta, ta, +24+, ata *a40 4ea/a /a24 +e0*a t *aae*e 0ala* 4a7a *ea+a 4a4a2a te2tet. :t7< eaa e0a-aa, a0ala7 2a/aa 4e+ 0a a4a4 -a/ *ea0 /a24 e4a2 2eaa ata atta4 4at e/a2a t *e/e*a/a e0a-aa a/4a-a. eaa e+e00a, a0ala7 4e+ 0a /a24 e4a2 2eaa 4at +e*e2ta7 t *e/at2 ata *e/aa4 +e2t*7a +e00 0a 0a*a +e00 0ala* e/a2a-a (Bala $4taa, 1991).8 eaa e2e0a *aa 0e/a ea4aaa. Me2t a*4 Be4a2 Ba7a4a I0e4a (Bala $4taa, 1991), ea4aaa a0ala7 e+a0aa 4e4e2a/ *e//aa aal 0-a (e20a4a2 +e/ala*a 0a +a/eta7a-a) ata eaa+a e2t0a a+ala *e/7a0a+ e4lta.11 ea4aaa e2eaa 0e/a 4at e+t4a -a/ *e*+e2le7a 4e4at -a/ 4eea2-a 0la2a/ e20a4a2a ala4a;ala4a te2tet 4e+e2t +e2t*a/a e*a4aa, ea0aa /aat 0ll. ea4aaa 4elal *e/a0/ *aa *ela//a2 4e/ala 4e4at -a/ +e2a7 0teta+a a2ea ala4a te2tet.8 Me2t "" RI N. 3, ta7 1991, teta/ e4e7ata, e4e7ata a0ala7 ea0aa 4ea7te2a 0a2 a0a, a, 0a 44al -a/ *e*/a 4eta+ 2a/ 70+ +20t 4ea2a 4al 0a e* (RI, 199).9 $e/e2ta e0e2/ t0a e2e0a 0e/a -a/ 0e*a/a le7 WHO, -at< e4e7ata a0ala7 4at aa0aa -a/ 4e*+2a -a/ *ea+ 4, *etal, e4ea7te2aa 0a a 7a-a te2ea4-a 0a2 +e-at ata eaata.13 Me2t "" N. 36, ta7 %%9 e4e7ata a0ala7 ea0aa 4e7at, a 4ea2a 4, *etal, 4+2tal *a+ 44al -a/ *e*/a 4eta+ 2a/ t 70+ +20t 4ea2a 44al 0a e*4. 1 >a0, aal44 eaa e4e7ata a0ala7 +e/aa e2a/a *et0e +eelta 0a a2/*e t *e/7a4la 0a *e*0a7a 2*a4 -a/ 2eleFa 0e/a eaa 4e7//a 0a+at 0*aaata 0t/at +lt 0ala* 2a/a *e*ea7a *a4ala7 eaa e4e7ata. . Da4a2 0a4a2 *e*at eaa e4e7ata Aal44 eaa e4e7ata aal-a a0ala7 7a4l +e/e*a/a 0a2 aal44 eaa +l. Aat 0a2 4e*a *a-a l* +e/eta7a 0a et7a aa aal44 eaa 0ala* 0a/ e4e7ata tla7 a72-a 0a/ aa aal44 eaa e4e7ata *l. Sea/a 4at 0a/ aa l* -a/ a2, aal44 eaa e4e7ata *e*l +e2a 0a /4 0ala* +ela4aaa-a. $e2a 0a /4 t a0ala7< •
A0a-a aal44 eaa e4e7ata aa *e*e2a e+t4a -a/ 4 +a0a *a4ala7 -a/ aa 04ele4aa.
•
Aal44 eaa e4e7ata *a*+ *e/aal44 *lt 04+l l*. Sat 04+l eaa 0a e0a 04+l l* e4e7ata. $a0a +e2a aal44 eaa e4e7ata *e//a/a e0a-a -a/ e*0a *ea0 4 aa a2 0ala* 7aCaa7 el*a.
•
A0a-a aal44 eaa e4e7ata, +e*e2ta7 *a*+ *e*e2a e4 t0aa eaa a+aa7 -a/ te+at t *e-ele4aa 4at *a4ala7.
•
Me*e2a e+a4ta 0e/a *e*e2a eaa?e+t4a -a/ 4e4a ata4 4at *a4ala7 -a/ aal-a t0a +a4t.
•
Da aal44 eaa e4e7ata /a *eelaa7 ata;ata -a/ *l e*0a aat 0a2 +20 eaa -a/ tela7 0+t4a?00a/a. 1
;)<) PER%M%SAN MASA"AH KEBIJAKAN Ma4ala7 eaa, a0ala7 la, et7a ata e4e*+ata -a/ el* te2+e7, teta+ 0a+at 00eta4a 0a 0a+a *elal t0aa +l. T/at e+ela *a4ala7 te2/at/ +a0a la 0a et7a a+a -a/ 0+a0a/ + al/ +at/. Sta +4e4*a4 -a/ at 2eta4 *ate2al-a (/a t0a *e*e7 e t7a), e0e2/ *e*a0a/ a4+e *ala 0a2 +4e4*a4 4ea/a *a4ala7 *a0a4a2 0a2 +a0a 2a/ -a/ +-a *t*e +a0a alta4 +ela-aa e4e7ata. Me2t D (1988) ee2a+a a2ate24t *a4ala7 + 0a2 *a4ala7 eaa, a0ala7<
1. Ite20e+e4 (4al/ te2/at/), -at eaa 4at 0a/ (ee2/) 4e2/al *e*+e/a27 *a4ala7 eaa la-a (+ela-aa e4e7ata). 04 *ea a0a-a 44te* *a4ala7. S4te* *a4ala7 *e*t7a +e0eata Hl4t, 4at *a4ala7 0e/a -a/ la t0a 0a+at 0 +a7a 0a 02 4e02a. . Set, -at 04 e4te2al -a/ *e*la *a4ala7 00eta4, 0la4a4 0a 0eFala4 4ea2a 4elet. :t7< $+la4 0a2a 4ea2a et 0a+at 02 (0ata). Data *e*la +ea42a -a/ e2a/a* (a.l. /a/;/a e4e7ata, l//a, l*, 0ll). Ml 4ta4 +2le*at4, a +2le* t 4e02. 3. A2t4al, -at +a0a 4aat 0+e2la +e2a7a 4ta4 +2le*at4, 4e7//a 0a+at *e*la *a4ala7 eaa. . Da*4, -at *a4ala7 0a +e*ea7a-a e2a0a +a0a 4a4aa +e2a7a -a/ te24 *ee24. $e*ea7a *a4ala7 4t2 0a+at *e*la *a4ala7 a2, -a/ *e*t7a +e*ea7a *a4ala7 lata. 5. T0a te20/a, -at *a4ala7 -a/ *l 0 la2 a/aa eaa 0a 44te* *a4ala7 eaa.31%
;)=) PENDEKATAN ANA"ISIS KEBIJAKAN "+a-a t *e/7a4l 2*a4 0a a2/*e, aal4 eaa 0a+at *e//aa ee2a+a +e0eata, -at< +e0eata E*+24, EFalat, 0a N2*at (D, 1988).
1. $e0eata E*+24, *e*4ata +e27ata +a0a *a4ala7 +, -at a+aa7 4e4at t a0a (*e-a/t ata). $e0eata le7 *eeaa +eela4a 4ea aat 0a2 eaa +l. :t7, Aal44 0a+at *eela4a ata *e2a*ala +e*elaaa e/a2a t e4e7ata, +e00a, t2a4+2ta4. >e4 2*a4 -a/ 07a4la a0ala7 $ea0aa. . $e0eata eFalat, *e*4ata +e27ata +a0a *a4ala7 +, -at e2ata 0e/a +eeta 7a2/a ata la (ee2a+a la 4e4at) 0a2 ee2a+a eaa. >e4
2*a4 -a/ 07a4la e24at EFalat. :t7< 4etela7 *ee2*a 2*a4 e2a/a *aa* eaa IA B, aal4 0a+at *e/eFala4 e2*aa* a2a t *e04t24a a-a, alat, ata at;ata *e2t eta 0a 4ee4-a. 3. $e0eata 2*at, *e*4ata +e27ata +a0a *a4ala7 +, -at T0aa a+a -a/ 4e*e4t-a 0 laa. $e/4la a2a7 t0aa -a/ 0a+at *e*ea7a *a4ala7 +2le* eaa, *e2+aa t +e0eata 2*at. >e4 2*a4 e24at a2a ata 2e*e0a4. :t7< +e/ata +e*a-a2a +a4e +4e4*a4 (0a2 R+.3%% *ea0 R+.1%%%) *e2+aa aaa t *e/ata4 2e0a7-a alta4 +ela-aa 0 +4e4*a4. $e/ata e0e2/ t0a *e*e2ata *a4-a2aat. 13 et/a +e0eata 0 ata4 *e/7e0a 4at e/ata +eelta 0a 0a+at *e*aaata e2a/a +e0eata lta4 04+l l* -a/ 2eleFa. A0a+ *0el +aelta -a/ laC* 0/aa a0ala7 +eelta +e2a4al, te2a+a ata +2at4. $e*ata 2*a4 -a/ 4ela2a4 eaa (a -a/ e24at +ea0aa, eFalat, 0a a2a) 7a24 07a4la 0a2 +e//aa +24e02 aal44 -a/ ela4 (*et0e +eelta). Me2t D (1988), 0ala* Aal44 eaa, *et0e aal44 ** -a/ 0a+at 0/aa, ata2a la< 1) Met0e +el+ta (0e42+4), *e*/a aal4 *e/7a4la 2*a4 *e/ea 4ea aat eaa 0 *a4a lal. ) Met0e +e2a*ala (+2e04), *e*/a aal4 *e/7a4la 2*a4 *e/ea aat eaa 0 *a4a 0e+a. 3) Met0e eFala4, +e*ata 2*a4 *e/ea la ata 7a2/a 0 *a4a lal 0a *a4a 0ata/. METODE ANALISIS "M"M De42+4 $2e04 EFala4 $2e42+4 (+et)
METODE ANALISIS EBI>AAN $e2*4a Ma4ala7 $el+ta (*t2/) $e2a*ala (2ea4t/) EFala4 (eFalat) Re*e0a4 (2e**e0at) $e-*+la $2at4 ($2atal e2ee)
$e-*+la +2at4, 0ta t *ea+a e4*+la -a/ le7 0eat a/a2 *a4ala7 eaa 0a+at 0+ea7a. ata $2at4, le7 0teaa +a0a 0eat-a 7/a e4*+la -a/ 0a*l 0e/a la 0a 2*a 44al. $e/e2ta le7 0ta t *eaa e4ala7+a7a*a *e/ea *aa Re*e0a4 -a/ 4e2/ 0a2ta +a0a 2*a4 -a/ 2a/ +e2a4al ata 2a/ +2at4, *a47 a7 0a2 e*ea -a/ 4e4//7-a. Bla *et0e aal44 eaa 0ata 0e/a +e0eata e*+24, eFalat, 0a a2a, *aa *et0e aal44 eaa 0a+at 044 *ea0 3 ea/, -at< 1) $e0eata *04 +e2a0, 0a+at *e/7a4la 2*a4 0a a2/*e 0e/a *e*aaata 3 ea/ *et0e aal44, -at +e2*4a *a4ala7, +el+ta, 0a +e2a*ala. ) $e0eata *04 eFalat, 0a+at *e/7a4la 2*a4 0a a2/*e 0e/a *e*aaata ea/ *et0e aal44, -at +e2*4a *a4ala7, +el+ta, +e2a*ala, 0a 2e*e0a4. 3) $e0eata *04 a2a, 0a+at *e/7a4la 2*a4 0a a2/*e 0e/a
*e*aaata 4el27 (6) ea/ *et0e aal44, -at +e2*4a *a4ala7, +el+ta, +e2a*ala, eFala4, 2e*e0a4, 0a +e-*+la +2at4. 56 ;)>) AR%MEN KEBIJAKAN Aal44 eaa t0a 7a-a 4ee0a2 *e/7*+ 0ata 0a *e/7a4la 2*a4. Aal44 eaa /a 7a24 *e*aaata ata *e*0a7a 2*a4 4ea/a a/a 0a2 a2/*e -a/ e2ala2 *e/ea eaa +l t *ea2 4l4 *a4ala7 eaa +l. Me2t D (1988) 4t2t2 a2/*e eaa *e//a*a2a a/a*aa aal4 eaa 0a+at *e//aa ala4a 0a t -a/ *et e+a0a +e*ea7a *a4ala7 eaa. Be20a4a2a 4t2t2 a2/*e, 0a+at 0eta7 a7a 4e2a/ aal44 eaa 0a+at *ee*+7 la/a7 -a/ ea2, 0e/a *e*aaata 2*a4 0a e2a/a *et0e *e e+a0a +e*ea7a *a4ala7 eaa 0a t0a 4ee0a2 *e*ea2a alte2at eaa -a/ 04a. 56 ;)?) BENT%K ANA"ISIS KEBIJAKAN Aal44 eaa te202 0a2 ee2a+a et, -a/ 0a+at 0+l7 0a 0/aa. $l7a et aal44 -a/ te+at, *e/7e0a +e*a7a*a *a4ala7 4ea2a *e0ala*, 4ea 04 *a4ala7 -a/ e0e2/ *eeta et aal44 -a/ 0/aa. Be20a4a2a +e0a+at +a2a a7l (D, 1988 Meat, 1995 Wa7a, 1991) 0a+at 02aa ee2a+a et aal44 eaa -a/ laC* 0/aa. ;)?):) Analisis Ke2i1a/an Pr*se/ti9 Bet aal44 e2+a +e+taa 0a +e*0a7a 2*a4 4eel* t0aa eaa 0teta 0a 0la4aaa. Me2t Wla* (191), 2 aal44 a0ala7< ; *e/a/a 2*a4 0a2 e2a/a alte2at -a/ te24e0a, -a/ 0a+at 0+l7 0a 0a0/a. ; 02a*ala 4ea2a attat 0a altat t +e0*a +e*ata e+t4a eaa. ; 4ea2a 4e+tal t0a te2*a4 +e/*+la 2*a4. ;)?);) Analisis Ke2i1a/an Restr*se/ti9 7AKR+ Bet aal44 4ela2a4 0e/a 0e42+4 +eelta, 0e/a ta-a a0ala7 +e+taa 0a +e*0a7a 2*a4 4etela7 t0aa eaa 0a*l. Bee2a+a aal44 eaa 2e4t2+et, a0ala7< 1. Aal44 e22eta4 D4+l, le7 te24 +a0a +e/e*a/a 0a +e/a te2 0a4a2 0ala* 04+l el*a, 0a *eela4a 4ea aat eaa. :t7< "+a-a +ea2a te2 0a 4e+ et7a 4e2ta e+a4a tea/a e4e7ata 0 I0e4a, 0a+at *e*e2 t24 +a0a +e/e*a/a *aae*e SDM 2/al e22 I0e4a (lt2al). O2eta4 +a0a ta 0a 4a4a2a eaa t0a te2lal 0*a. De/a 0e*a, a 0teta+a t 0a4a2 eaa *e*e2la aa ta*a7a a/a2 le7 +e2a4al. . Aal44 e22eta4 *a4ala7, *ete2ata +a0a a4+e 7/a 4ea aat 0a2 eaa, e24at te2a+a, a* *a47 e24at **. :t7< $e00a 0a+at *e/ata a+a la-aa e4e7ata. O2eta4 ta e24at **, a* 0a+at *e*e2 Fa2ael eaa -a/ */ 0a+at 0*a+la4a t *ea+a ta 0a 4a4a2a 744, 4e+e2t *e/at-a alta4 e4e7ata // aa 4ela7 *elal +e/ata +2/2a* "S le7 +4e4*a4.
3. Aal44 e22eta4 +ee2a+a, *eela4a 7/a a4alta4, le7 taa* t *e/0eta4 ta 0a 4a4a2a 0a2 eaa 0a +a2a +ela-a. I2*a4 -a/ 07a4la 0a+at 0/aa t *e/eFala4 7a4l eaa 744, *e2*4a *a4ala7 eaa, *e*a/ alte2at eaa -a/ a2, 0a *e/a2a7 +a0a +e*ea7a *a4ala7 +2at4. :t7< aal4 0a+at *e*+e27t/a e2a/a at2 -a/ *e*+e/a27 ee27a4la ata e/a/ala +ela-aa IA 0 $4e4*a4. I2*a4 -a/ 0+e2le7 0a+at 0/aa 4ea/a 0a4a2 +e*ea7a *a4ala7 eaa IA 0 +4e4*a4. ;)?)<) Analisis Ke2i1a/an Tera0u Bet aal44 e24at +2e7e4 0a t-, *e/7a4la 0a *e*0a7a 2*a4 /a/a a 4eel* *a+ 4e40a7 t0aa eaa 0laa. Me//a/a et +24+et 0a 2e4t2+et, 4e2ta 4ea2a ae/ *e/7a4la 2*a4 0a2 at e at 0a e24at *lt04+le2. Bet aal44 eaa 0 ata4, *e/7a4la e4 e+ t4a -a/ 2elat e2e0a -a/, la 0ta 0a2 +e0eata te2 e+t4a (te2 e+t4a 0e42+t 0a 2*at), -a/ 0a+at 02aa 4ea/a e2t< 1) Te"!i Ke%$t$san Des#!i%ti+ , a/a 0a2 aal44 2et24+et, *e0e42+4a t0aa 0e/a 4 *eela4a 7/a a4al t0aa eaa, 4etela7 eaa te2a0. Ta ta*a e+t4a a0ala7 *e*a7a* +2le* eaa, 0a2a7a +a0a +e*ea7a *a4ala7, a* 2a/ +a0a 4a7a +e*ea7a *a4ala7. ) Te"!i Ke%$t$san N"!mati+ , *e*e2 0a4a2 t *e*+e2a aat t0aa, *ea0 a/a 0a2 *et0e +24+et (+e2a*ala ata 2e*e0a4), le7 0ta +a0a 4a7a +e*ea7a *a4ala7 -a/ e24at +2at4 0a la/4/. 56 ;)@) PERANAN P#"ITIK Aal44 eaa *e2+aa +24e4 /t. $e*ata eaa *e2+aa +24e4 $lt. De/a 0e*a I2*a4 -a/ 07a4la el* tet 0/aa le7 +e/a*la eaa. Se2a/ aal4 7a24 at 4ea/a a/e +e2a7a, +a7a* 4t2t2 +lt, e27/a 0e/a 2a/ -a/ *e*+e/a27 eaa -a/ 0at, *e*at 4la -a/ 4ea2a +lt4 0a+at 0te2*a +e/a*l eaa, el*+ 4a4a2a, *e2eaaa 4la -a/ *e/a2a7 e+a0a +ela4aaa. Aal4 7a-a 4at 0a2 a-a +ela eaa, 0e/a +ela eaa *e2+aa 4ala7 4at ele*e 44te* eaa. D (1988) *eela4a a0a-a 3 ele*e 0ala* 44te* eaa, -a/ 4at 4a*a la *e*+-a 7/a. Da+at 0ela4a a7a 3 ele*e 44te* eaa 4al/ e27/a< 1) eaa +l, *e2+aa 4e2a/aa +l7a -a/ 0at ata t0a 0at le7 a0a ata at2 +e*e2ta7, 0+e/a27 ata *e*+e/a27 l//a eaa 0a eaa +l. ) $ela eaa, a0ala7 el*+ *a4-a2aat, 2/a4a4 +2e4, +a2ta +lt, e2a/a a0a +e*e2ta7, al 2a-at, 0a aal4 eaa -a/ 0+e/a27 ata *e*+e/a27 +ela eaa 0a eaa +l. 3) L//a eaa, -a 4a4aa te2tet te*+at ea0a 0 4eta2 4 eaa t t*l, *e*+e/a27 0a 0+e/a27 le7 +ela eaa 0a eaa +l. Be20a4a2a 2aa 0 ata4, *aa 4e2a/ aal4 eaa 0a+at 0ate/2a 4ea/a at2 eaa -a/ *e+taa 0a 4eal/4 *e/7a4la 44te* eaa, 04a*+/ at2 eaa -a/ la-a. 56
;)) SISTEM KESEHATAN Seel* *elaa aal44 eaa e4e7ata +e2l 0+a7a* te2le7 0a7l *e/ea 44te* e4e7ata. Ba/a*aa +e/a*la eaa 00a/ e4e7ata. ;)) KEBIJAKAN KESEHATAN DI IND#NESIA ;)):) Isu strategis P $e*e2ataa 0a ete2a/aa +ela-aa e4e7ata -a/ e2*t el* +t*al P S4te* +e2eaaa 0a +e/a//a2a 0e+a2te*e e4e7ata el* +t*al P Sta0a2 0a +e0*a +ela4aaa +e*a/a e4e7ata *a47 2a/ *e*a0a P D/a 0e+a2te*e e4e7ata t *ela4aaa +e*a/a e4e7ata *a47 te2ata4. ;));) Strategi /esehatan 0i In0*nesia P Me-0a *t*e +e*a/a e4e7ata P Me/ata +e2ta///aaa 0a +e2ta/////ata P Me*a 44te* e4e7ata 0a 44te* 7* 0 0a/ e4e7ata P Me/e*a/a l* +e/eta7a 0a tel/ e4e7ata P Mela4aaa ea2/ +e*a/a e4e7ata ;))<) Ke2i1a/an r*gram r*m*si /esehatan 0an em2er0a.aan mas.ara/at P $e/e*a/a *e0a +2*4 e4e7ata 0a tel/ *a4, 2*a4 0a e0a4 (IE) P $e/e*a/a +a-a e4e7ata e24*e2 *a4-a2aat 0a /ee2a4 *0a P $e/ata +e00a e4e7ata e+a0a *a4-a2aat ;))=) Ke2i1a/an r*gram ling/ungan sehat P $e-e0aa 4a2aa a2 e247 0a 4ata4 0a4a2 P $e*el7a2aa 0a +e/aa4a alta4 l//a P $e/e0ala 0a*+a 2e4 +ee*a2a l//a P $e/e*a/a la-a7 4e7at ;))>) Ke2i1a/an r*gram ua.a /esehatan 0an ela.anan /esehatan P $ela-aa e4e7ata +e00 *4 0 +4e4*a4 0a a2/a-a P $e/a0aa, +e/ata 0a +e2aa 4a2aa 0a +2a4a2aa +4e4*a4 0a a2/a-a P $e/a0aa +e2alata 0a +e2eala e4e7ata te2*a4 at /ee2 e4e4al P $e/ata +ela-aa e4e7ata 0a4a2 -a/ *ea+ 4e2a/;2a/-a +2*4 e4e7ata, e4e7ata 0a aa, ela2/a e2eaa P $e-e0aa a-a +e2a4al 0a +e*el7a2aa ;))?) Ke2i1a/an r*gram ua.a /esehatan er*rangan P $ela-aa e4e7ata a/ +e00 *4 ela4 III RS P $e*a/a 4a2aa 0a +a2a4a2aa RS 0 0ae2a7 te2t//al 4ea2a 4elet P $e2aa 4a2aa 0a +2a4a2aa 2*a7 4at P $e/a0aa at 0a +e2eala RS P $e/ata +ela-aa e4e7ata 2a P $e/e*a/a +ela-aa e0te2a ela2/a P $e-e0aa a-a +e2a4al 0a +e*el7a2aa ;))@) Ke2i1a/an r*gram encegahan 0an em2erantasan en.a/it P $ee/a7a 0a +ea//la/a at2 2e4 P $e/ata *4a4
P $ee*a 0a tatala4aa +e0e2ta P $e/ata 42Fela4 e+0e*l/ P $e/ata IE +ee/a7a 0a +e*e2ata4a +e-at ;))) Ke2i1a/an r*gram er2ai/an gi6i mas.ara/at P $e/ata +e00a /C P $ea/la/a E$, ae*a /C e4, &AI, 2a/ Fta* A, ea2a/a Cat /C *2 la-a P $ea//la/a /C le7 P $e/ata 42Fela4 /C P $e*e20a-aa *a4-a2aat t +ea+aa ela2/a 4a0a2 /C ;))) Ke2i1a/an r*gram sum2er 0a.a /esehatan P $e/ata *t +e//aa at 0a +e2eala e4e7ata P $e/ata ete2a/aa 7a2/a at 0a +e2eala e4e7ata te2ta*a t +e00 *4 P $e/ata *t +ela-aa a2*a4 *ta4 0a 2*a7 4at ;)):C) Ke2i1a/an r*gram /e2i1a/an 0an mana1emen em2angunan /esehatan P $e/aa 0a +e-4a eaa P $e/e*a/a 44te* +e2eaaa 0a +e/a/a2a, +ela4aaa 0a +e/e0ala, +e/aa4a 0a +e-e*+2aa a0*4t2a4 ea/a, 4e2ta 7* e4e7ata P $e/e*a/a 44te* 2*a4 e4e7ata P $e/e*a/a 44te* e4e7ata 0ae2a7 P $e/ata a*a +e*a-aa e4e7ata ;))::) Ke2i1a/an r*gram enelitian 0an engem2agan /esehatan P $eelta 0a +e/e*a/a P $e/e*a/a tea/a, 4a2aa 0a +2a4a2aa +eelta P $e-ea2la4a 0a +e*aaata 7a4l +eelta 0a +e/e*a/a e4e7ata 3. Me2eaaa eaa e4e7ata $e2eaaa -a/ a, *e*+-a ee2a+a 2;2 -a/ 7a24 0+e27ata. Me2t ACa2 (1996) 2;2 te24et 4ea2a 4e0e27aa 0a+at 02aa 4ea/a e2t < 1. Ba/a 0a2 44te* a0*4t2a4 Sat +e2eaaa -a/ a a0ala7 -a/ e27a4l *ee*+ata +ee2aa +e2eaaa 4ea/a a/a 0a2 44te* a0*4t2a4 4ea2a e4el27a. Se4//7-a, +e2eaaa +a0a 0a4a2-a *e2+aa 4ala7 4at 0a2 /4 a0*4t2a4 -a/ a*at +et/. $ee2aa a0*4t2a4 -a/ t0a 00/ le7 +e2eaaa, a *e2+aa +ee2aa a0*4t2a4 -a/ a. . Dla4aaa 4ea2a te24;*ee24 0a e2e4a*/a Sat
+e2eaaa
-a/
a
a0ala7
-a/
0laa
4ea2a
te24;*ee24
0a
e2e4a*/a. $e2eaaa -a/ 0laa 7a-a 4eal ala7 +e2eaaa -a/
0a2a. A0a 7/a -a/ e2elata ata2a +e2eaaa 0e/a e2a/a /4 a0*4t2a4 la -a/ 0eal. D4eta +e2eaaa +et/ t +ela4aaa, -a/ a+ala 7a4l-a tela7 0la, 0lata la/ 0e/a +e2eaaa. De*a 4ete24-a 4e7//a te2et 4at 4+2al -a/ t0a *e/eal tt a72. 3. Be22eta4 +a0a *a4a 0e+a Sat +e2eaaa -a/ a a0ala7 -a/ e22eta4 +a0a *a4a 0e+a. A2t-a, 7a4l 0a2 +ee2aa +e2eaaa te24et, a+ala 0a+at 0la4aaa, aa *e0ata/a e2a/a eaa t0a 7a-a +a0a 4aat , teta+ /a +a0a *a4a -a/ aa 0ata/. . Ma*+ *e-ele4aa *a4ala7 Sat +e2eaaa -a/ a a0ala7 -a*/ *a*+ *e-ele4aa e2a/a *a4ala7 0a ata+ tata/a -a/ 07a0a+. $e-ele4aa *a4ala7 0a ata+ tata/a -a/ 0*a40a 04 tet 7a24 04e4aa 0e/a e*a*+a. Dala* a2t +e-ele4aa *a4ala7 0a ata+ tata/a te24et 0laa 4ea2a e2ta7a+, -a/ 7a24 te2e2* +a0a +eta7a+a +e2eaaa -a/ aa 0laa. 5. Me*+-a ta Sat +e2eaaa -a/ a a0ala7 -a/ *e*+-a ta -a/ 0at*a 4ea2a ela4. Ta -a/ 0*a40a0 4 a4a-a 0e0aa ata4 0a *aa*, -a ta ** -a/ e24a 2aa 4ea2a /a24 e4a2, 4e2ta ta 744 -a/ e24a 2aa le7 4+e4. 6. Be24at *a*+ ella Sat +e2eaaa -a/ a a0ala7 -a/ e24at *a*+ ella, 0ala* a2t e24at aa2, l/4, -et, ela4, 2t, le4el 4e2ta tela7 04e4aa 0e/a 4*e2 0a-a. $e2eaaa -a/ 044 t0a l/4 4e2ta t0a 2t, a+ala/ -a/ t0a 4e4a 0e/a 4*e2 0a-a ala7 +e2eaaa -a/ a. . T2e04 0a I44e4 IS% ASPEK "EA" Tele24/ aa e2ata 0e/a 4 a4+e le/al, +e2at2a et 0a e2a7a4aa +a4e 4a*a 4e+e2t te(ehea(th 4ea2a e4el27a. D a-a e/a2a, 0a 0
ee2a+a e/a2a a/a 0 A*e2a Se2at 744-a +2ate te(en$!sin) 0la2a/ (+e2aat -a/ le 4ea/a 20at2 7a24 *e*l l4e4 0 4eta+ 2e40e4 e/a2a a/a 0a +a4e -a/ *ee2*a te(ea!e 7a24 e24at lal) /a *e/70a2 *al+2ate +e2aat ata2 e/a2a a/a. I4 le/al a4+e 4e+e2t atalta4 0a *al+2aate, 04 0ala* ata tele24/ *a47 0ala* +e20eata 0a 4lt +e*ea7a-a. Dala* *e*e2a a47a e+e2aata 4ea2a a2a a7 *aa 0+e2la eaa ** e4e7ata (te2te/2a4) -a/ *e/at2 +2ate, SO$?4ta0a2 +e2a4 +24e02, et 0a +2e4al4*e, ea*aa, e2a7a4aa +a4e 0a a*a 2*a4 -a/ 0e2a. e/ata te(en$!sin) *e4t te2te/2a4 0e/a 4ta2te/ 0a eaa +e/e*a/a +2ate e+e2aata, +e-e0aa +ela-aa a47a e+e2aata, 0a 44te* +e00a 0a +elat7a e+e2aata -a/ *e//aa *0el 2*a4 e4e7ata?e2a44 te2et. $e2aat *e*l *t*e *e-el27 teta/ +e2l-a *e*+e2ta7aa +2Fa4 0a e2a7a4aa +a4e 4e4a 0e et e+e2aata. Bee2a+a 7al te2at 0e/a 4 , -a/ 4ea2a 0a*etal *e4t 0laa 0ala* +ee2a+a te7l/ 0ala* 0a/ e4e7ata 0ala* *e2aat +a4e a0ala7 < 1. >a*a e2a7a4aa 0a a*a +ela-aa 0a2 2*a4 e4e7ata -a/ 0e2a 7a24 teta+ te2a/a . $a4e -a/ *e0a+ata te2Fe4 *elal tele7ealt7 7a24 02*a4a +te4al 2e4 (4e+e2t ete2ata4a a*a e2a7a4aa 2*a4, *elal te2et ata tele+) 0a et/a-a 3. D4e*a4 0ata +a4e 4e+e2t 0eta4 +a4e (4a2a, /a*a2) 0a+at 0t2l 0e/a *e*at in+"!me* "nsent (+e2-ataa +e24eta) leat e*al . I0F0 -a/ *e-ala7/aa e2a7a4aa, ea*aa 0a +e2at2a 0a +e-ala7 /aa 2*a4 0a+at 0eaa 7*a?le/al a4+e. ;): Tren0 Keeraatan Me0i/al Be0ah 0an Imli/asin.a 0i In0*nesia $e2e*a/a t2e0 e+e2aata *e0al e0a7 0 I0e4a te2a0 0ala* e2a/a 0a/ -a/ *el+t< A.De4 a. Telenursing 7Pela.anan Asuhan Keeraatan Jara/ Jauh+ Me2t Ma2t, tele24/ (+ela-aa a47a e+e2aata a2a a7) a0ala7 +a-a +e//aa te7l/ 2*a4 0ala* *e*e2a +ela-aa e+e2aata 0ala* a/a +ela-aa e4e7ata 0*aa a0a a2a 4ea2a 4 -a/ a7 ata2a +e2aat 0a +a4e, ata ata2a ee2a+a +e2aat. et/a 0a2 tel/ -at *e/2a/ a-a e4e7ata, a/aa ta+a ata4 aa la-aa e4e7ata, *e/2a/ /a 0a *a4a 7a2 2aat, *e/ata +ela-aa +a4e 4at 24, *e/e*a/a *0el +e00a e+e2aata e2a44 *lt*e0a (B2tt, ee7e2, Stll @ Wal0e 1999). Teta+ 44te* 4t2 aa *e/2a/ te4ta4 te2a4 ata2a +e2aat 0a le 0ala* *eal 7/ a te2a+et
4e7//a 4e+ +e2aata 4ea2a 7l4t aa 4e0t te24et7 le7 e24. S4te* a2 0te2a+a 0ee2a+a 2*a7 4at 0 I0e4a, 4e+e2t 0 R*a7 Sat Ite2a4al. Hal 04eaa a2ea 2a/ *e2ata-a +e/a4aa te 2*a4 le7 tea/a e+e2aata 4e2ta 4a2aa +2a4a2aa -a/ *a47 el* *e*a0a. 2)De9inisi ! 2):. Tele24/ (+ela-aa A47a e+e2aata a2a a7) a0ala7 +e//aa te7l/ *a4 0ala* e+e2aata t *e*e7 a47a e+e2aata e+a0a le. 'a/ *e//aa 4al2a elet2*a/et (/el*a/ *a/et, 2a0 0a +t) 0ala* *e4t2a4*4a 4/al *a4 4a2a, 0ata 0a F0e. Ata 0a+at +la 0 0e4a 4ea/a *a4 a2a a7, *e//aa t2a4*4 elet2 0a +t, ata2 *a4a 0a ata *+te2 ) 2); Tele24/ (+ela-aa a47a e+e2aata a2a a7) a0ala7 +a-a +e//aa te7l/ 2*a4 0ala* *e*e2a +ela-aa e+e2aata 0ala* a/a +ela-aa e4e7ata 0*aa a0a a2a 4ea2a 4 -a/ a7 ata2a +e2aat 0a +a4e, ata ata2a ee2a+a +e2aat. Sea/a a/a 0a2 tele7ealt7, 0a ee2a+a a/a te2at 0e/a a+la4 0a/ *e04 0a ;*e04, 4e+e2t tele0a/44, tele4lta4 0a tele*t2/. 5) 2)<) Telenursing is 0e9ine0 as the ractice *9 nursing *4er 0istance using telec*mmunicati*ns techn*l*g. 7Nati*nal '*uncil *9 State B*ar0s *9 Nursing+) 6) .. Tele24/ 0a2ta 4ea/a +e*aaa tele*a4 t *e*e2a 2*a4 0a +ela-aa e+e2aata a2a;a7. A+la4-a 4aat , *e//aa tel/ 4atelt t *e-a2a 4lta4 ata2a a4lta4;a4lta4 e4e7ata 0 0a e/a2a 0a *e*aa +e2alata F0e e2ee (a/a te/2al 0a2 tele*e0e ata tele7ealt7)) B)Bagaimana ali/asi 0an /euntungan telenursing A+la4 te(en$!sin) te24e0a 0 2*a7, 2*a7 4at, *elal te(en$!sin) ent!e 0a *elal t *le. Tele+ t2a/e 0a h"me a!e 4aat *e2+aa a+la4 -a/ t*7 -a/ +al/ e+at. $e2aat h"me a!e *e//aa 44te* -a/ *e*e2a t *elaa *t2/ +a2a*ete2 4l/ 0 2*a7, 4e+e2t teaa 0a2a7, /l4a 0a2a7, +e2a+a4a, 0a *e*a/ e2at a0a, Fa te2et. Melal 44te* F0e te2at, +a4e *e/7/ +e2aat e2t/a4 0a *e-4 4at 4lta4 *elal F0e t *ea +e2*a4ala7a -a/ 07a0a+ 4ea/a t7, a/a*aa a2a *e//at alta la, *e*e2 4ta 72* 4l ata *e044a +e/ata aa4 +e0e (4e4a aa4). Hal 4a/at *e*at 2a/ 0ea4a 0a aa;aa 0e/a 04; 04 24 0a *aa*;*aa* +e-at -a/ *ele*a7a, te2ta*a 4eal *e2ea -a/ *e*+-a a!*i"%$(m"na!& *iseases. Te(en$!sin) *e*at +a4e 0a ela2/a-a t e2+a2t4+a4 at 0ala* +e2aata, te2ta*a 4eal t se(+ mana)ement +a0a +e-at 24. Hal t *e*/a +e2aat t *e-e0aa 2*a4 4ea2a a2at 0a te+at at 0a *e*e2a 0/a 4ea2a la/4/ ("n(ine). e4a*/a +ela-aa 0t/ata 0e/a *e*e2 e4e*+ata ta -a/ 4e2/ ata2a +e-e0a +ela-aa e4e7ata 0a +a4e 0a ela2/a;ela2/a *e2e Tele24/ 4aat 4e*a e2e*a/ +e4at 0 a -a e/a2a, te2at 0e/a
ee2a+a at2 4e+e2t *a7al-a a-a +ela-aa e4e7ata, a-a a44 +e-at 2 0a la4a, 4lt-a *e0a+ata +ela-aa e4e7ata 0 0ae2a7 te2+el, 22al, 0a 0ae2a7 -a/ +e-ea2a +ela-aa e4e7ata el* *e2ata. Da et/a-a, tele24/ 0a+at *ea0 ala ela2 2a/-a *la7 +e2aat (te2ta*a 0 e/a2a *a), *e/2a/ a2a te*+7, *e/7e*at at te*+7 *e +ela-aa e4e7ata, *e/2a/ *la7 7a2 2aat 0a *la7 +a4e 0 RS, 4e2ta *e/7a*at e4 4*al. 5) Sa*a 4e+e2t tele*e0e -a/ 4aat e2e*a/ 4a/at la4 -a/ tela7 0a+la4a 0 A*e2a, 'a, I42ael, >e+a/, Itala, De*a2 , Bela0a, N2e/a, >20aa 0a I0a a7a Mala-4a. ). Tele24/ tela7 la*a 0a+la4a 0 A*e2a Se2at, aa0a, A4t2ala 0a I//24. D A*e2a Se2at 4e02 ANA (A*e2a N24e4 A44at) 0ala* 0al/ a4al tele*e0e?tele7ealt7 A/4t4 1999, tela7 *e/a2a +e/e*a/a aal4a *+2e7e4 +e//aaa tele7ealt7?tele*e0e te2*a4 00ala*-a tele24/. D A*e2a Se2at 36Q +e/ata et7a +e2aat 7*e a2e 0ala* ta7 *e0ata/, 0a+at 0ta//la/ le7 tele24/. Se0a/a 0 I//24 4e02 15Q +a4e -a/ 02aat 0 2*a7 (7*e a2e) 0la+2a *e*e2la te7l/ tele*a4, 0a 4e*la7 4t0 0 E2+a *e*+e2l7ata 4e*la7 e4a2 +a4e *e0a+ata +ela-aa tele*a4 0 2*a7 0e/a tele24/ ). $a4e t2a7 a2/, +a4e 0e/a +e-at 2 4e+e2t :O$D?$$OM, DM, /a/al at/ /e4t, aat aaa, +e-at 0e/ee2at +e24-a2aa ($a24, AlC7e*e2, A*-t72+ late2al 4le244) 0ll, -a/ 02aat 0 2*a7 0a+at e2/ 0a 02aat 4ea2a 2t le7 +e2aat *elal F0ee2ee, te2et, F0e+7e, 04. Ata +a4e +4t + -a/ *e*e2la + e2aata la, 4t*, 0a +a4e ete2elaa/a *etal. 'a/ 0ala* ea0aa 2*al 4e2a/ +e2aat 7*e a2e 7a-a 0a+at e2/ *a4*al 5 +a4e +e27a2, *aa 0e/a *e//aa tele24/ 0a+at 0t/ata *ea0 1 16 +a4e 4e7a2-a 5). Tele24/ 0a+at *e/2a/ a-a +e2aata, *e/2a/ 7a2 2aat 0 RS, +e/ata *la7 a+a +ela-aa e+e2aata 0ala* *la7 -a/ le7 la4 0a *e2ata, 0a *e/ata *t +ela-aa +e2aata 0 2*a7 (7*e a2e). A+la4 tele24/ 0 De*a2 +a0a +e2aat -a/ ee2a 0 +ll (O$D t+atet) -a/ *e*+e2ta7aa ta 0e/a +a4e *elal tele+, *aa *la7 /a e RS, 0a 7a2 2aat e22a/ 4ete/a7-a. D I4la0a, 0e/a +e00 -a/ te2+ea2, +ela-aa a47a e+e2aata e2a44 tele+ 0a+at *e4+2t -a/ elela7a 0a 4t2e44 *e2aat a--a. Da ee2a+a +2/2a* tele24/ 0a+at *e*at *e/2a/ 7+e2te4 +a0a e24al 0e/a ela*4a. Ba7a 0 I2la0a ta2a tele24/ t +e2aata la 0aet tela7 *ea0 alte2at +ela-aa e+e2aata t +a4e +e0e2ta 0aet le2. ) A+la4 tele24/ /a 0a+at 0te2a+a 0ala* *0el 7tle?all et2e -a/ 0ella 2/a4a4 e+e2aata, t *elaa t2a/e +a4e, 0e/a *e*e2a 2*a4 0a 4el/ 0ala* *e/at2 /a RS 0a *e/2a/ e0ata/a +a4e 0 2a/ /aat 0a22at. Tele24/ /a 0a+at 0/aa 0ala* atta4 +e-l7a e4e7ata, tele4lta4 e+e2aata, +e*e24aa 7a4l la 0a 0a/4t, 0a *e*at 0te2 0ala*
*e/*+le*eta4a +2tl +ea/aa *e04.8.) Tele24/ *elal tele+ t2a/e 0a 7*e a2e *e2+aa et a+la4 -a/ e2e*a/ +e4at 4aat . Dala* +e2aata +a4e 0 2*a7, *aa +e2aat 0a+at *e*t2 ta0a;ta0a Ftal +a4e 4e+e2t teaa 0a2a7, /la 0a2a7, e2at a0a, +ea l +e2a+a4a +a4e *elal te2et. De/a *elaa F0e e2ee, +a4e 0a+at e24lta4 0ala* +e2aata la, e4 4l 0a +eatala4aaa 4e4a a+a4. $a0a a72-a tele24/ 0a+at *e/ata +a2t4+a4 at +a4e 0a ela2/a, te2ta*a 0ala* *aae*e +2a0 +e-at 2. Da+at *e*e2a +ela-aa a2at, e+at 0a 0/a le, +e2aata -a/ e2elata 0a ta ata2a +e2aat 0a +a4e -a/ t0a te2ata4. Menurut Britt*n, Keehner, Still & al0en : a0a 2e2eraa /euntungan telenursing a0alah .aitu ! 1. Eet 0a e4e4 0a2 44 a-a e4e7ata, +a4e 0a ela2/a 0a+at *e/2a/ /a e +ela-aa e4e7ata (0te2 +2ate, 2a/ /aat 0a22at, RS 0a 24/ 7*e) . De/a 4*e2 0a-a **al 0a+at *e/ata a+a 0a a/aa +ela-aa e+e2aata ta+a ata4 /e/2a4 3. Tele24/ 0a+at *e/2a/ *la7 /a 0a *a4a 7a2 2aat 0 RS . Da+at *e/ata +ela-aa t +a4e 24, ta+a *e*e2la a-a 0a *e/ata +e*aaata te7l/ 5. Da+at 0*aaata 0ala* 0a/ +e00a e+e2aata (*0el 04tae lea2/) 0a +e2e*a/a 24et e+e2aata e2a44 2*ata e4e7ata. Tele24/ 0a+at +la 0/aa 0ala* +e*elaa2a 0 a*+4, F0e e2ee, +e*elaa2a le 0a *lt*e0a 04tae lea2/. et2a*+la l e+e2aata 0a+at 0+elaa2 0a 0+2atea *elal *0el 4*la4 leat 4ea2a te2at. KE%NT%NAN Te(en$!sin) 0a+at *e/2a/ a-a +e2aata, *e/2a/ 7a2 2aat 0 RS, +e/ata *la7 a+a +ela-aa e+e2aata 0ala* *la7 -a/ le7 la4 0a *e2ata,eaa e4e7ata 0e4a 0a *e/ata *t +ela-aa +e2aata 0 2*a7 (h"me a!e).
ADMINISTRASI KEBIJAKAN KESEHATAN ADMINISTRASI KEBIJAKAN KESEHATAN
;): Batasan A0ministrasi Kesehatan
>a *e-eta +e2ataa A0*4t2a4 e4e7ata a0a 0a +e/e2ta -a/ te2a0/ 0 0ala*-a, -a +e/e2ta a0*4t2a4 0 4at +7a 4e2ta +e/e2ta e4e7ata 0+7a la. A0*4t2a4 e2a4al 0a2 ata a*minist!a!e (lat a* +a0a, minist!a!e *ela-a) 0e/a 0e*a a 0ta 0a2 a4al ata a0*4t2a4 e2a2t *e*e2a +ela-aa e+a0a *a4-a2aat.(ACa2 AC2l,1993) $a0a 4aat a0*42a4 tela7 e2e*a/ *ea0 4at aa/ l* te24e02, t t aa-a +e/e2ta a0*4t2a4 -a/ tela7 0eal 4ala7 4at 0ata2a-a ala7 < A0*4t2a4 a0ala7 +a-a *ea+a ta -a/ 0/a 0e/a *e+taa l//a e2a -a/ *e/t/a (tC O’Del).G (ACa2 AC2l,1993) A0*4t2a4 *e2+aa a0a7 0a +24e4 -a/ *eeta eaa 0*aa 2/a4a4 0a *ae*e 0+aa 4ea/a 4a2aa t *eeta eaa **, 0e/a *e*aaata 2/a4a4 0a +24e4 *ae*e 0ala* 4a7a-a t *ea+a ta. Dala* *e*a7a4 teta/ a0*4t2a4 4e2/ 0ata 0e/a *aae*e -a/ e2a4al 0a2 ata mana)ie (lat man$s ta/a, a)!ee *elaa, *ela4aaa) -a/ e2a2t *elaa 0e/a ta/a. Maae*e 0a a0*4t2a4 4e2/ 0+e24a*aa , a* -a/ ela4 *e*a/ t0a 0a+at 0+4a7a. $e2l 0e0aa +e/e2ta A0*4t2a4 0ala* a2t 4e*+t (Tata 4a7a, +ee2aa $e2at2a ; "++ie ,"!#- 0a A0*4t2a4 0ala* a2t la4 (*aae*e e4el27a< A4a4 *aae*e, +24e4 *aae*e, /4 *aae*e 0a ele*a/aa.(Sa2l,'a-a ,%%9) Maae*e a0ala7 +24e4 t *e0ee4a ta 0a *e*at-a eet *elal 2/a4a4 t *ea+a 4at ta.(Tl74-,a2aFFa, %%%) Be20a4a2a +e/e2ta, +e2aa 0a /4-a a0*4t2a4 4e2/ 0 4a*aa 0e/a *ae*e, a2ea *aae*e *e*l +e2aa 0a /4 -a/ t0a a7 e2e0a 0a2 a0*4t2a4. A0*4t2a4 ata *ae*e 0ala* 0a e4e7ata 4a/at 0+e2la a/a2 0ala* +ela4aaa +2/2a* e4e7ata 0a+at e2ala 0e/a e4e 0a eet. A0*4t2a4 +a0a 0a4a2-a *e2+aa 4a7a te2tet t *ea+a 4at ta(Ma0 Al*,%%). $a2a +e-e0a ata+ tea/a e4e7ata 0ala* *e*+e2/aa a0*4t2a4 e4e7ata *e*e2la +e24a+a a 0ala* te2 *a+ +2ate.( Tl74-,a2aFFa, %%% Me/ea *aae*e 7e0a-a 04a0a2 a7a l* a0ala7 alat 0a a ta 2/a4a4 4eal/4 0ala* ala* +2a ta te2te2a ata2a la /4 *aae*e, 42
*aae*e, a4a+?+24+ 2/a4a4 (*aae*e), te *aae*e, 0a e2ata 0e/a e+e**+a (*aa/e2al ata (ea*e!shi%). De/a *e*a7a* +e2e*a/a 4e+ *aae*e, +e/e2ta *aae*e, 2/a4a4 0a e+e**+a 4e2a/ *aae2 0e/a e+e**+a-a 07a2a+a 0a+at *ea+a 7a4l e/ata 4ea2a +t*al t *ea+a ta 2/a4a4 -a/ 07a2a+a. ( ACa2 AC2l,1993 ) Bee2a+a +e/e2ta *aae*e *e2t ee2a+a a7l 4ea/a e2t< 1.
La2ee A.A++le-, 0a Ma2- $a2e2 =lett *e*ata4 +e/e2ta *aae*e 4ea/a e2t< .The a!t )ettin) thin) *"ne t!"$)h %e"%(e/ (4e *e*+e2le7 4e4at?7a4l *elal 2a/ la).
.
Me2t &.R Te22-, 0ala* -a %!ini%(es "+ mana)ement , Maae*e *e2+aa 4at +24e4 -a/ 7a4, -a/ te202 0a2 +e2eaaa, +e/2/a4a4a, +e//e2aa +ela4aaa, 0a +e/e0ala -a/ 0laa t *eeta 4e2ta *ea+a 4a4a2a -a/ tela7 0teta 0e/a *e*aaata 4*e20a-a *a4a 0a 4*e2 0a-a la-a. Da2 +e/e2ta teta/ *aae*e te24et, a0a 7al +et/ -a/ +e2l 0eta7 <
1. Maae*e a0ala7 l* te2a+a. . 3.
Maae*e 4elal e2ata 0e/a e70+a 2/a4a4. ee27a4la 2/a4a4 aa te2e2* 0a2 e*a72a *aae2al 0a ete2a*+la te4 +e2a4al 4e2a/ *aae2.
.
Dala* 2/a4a4 -a/ *e*+-a *la7 SDM -a/ e4a2, a0a 4eel*+ 4ta -a/ *e*+-a 2a/ l/+ e/ata -a/ e2e0a 0e/a el*+ 4ta -a/ la. (Ma-a &0e,%%) "t t a0a 0a +e0a+at -a/ 0te*a, -a <
1.
A0*4t2a4 e2e0a 0e/a *aae*e $e0a+at +e2ta*a *e*e0aa a0*4t2a4 0e/a *aae*e. "t t a0a 0a +e0a+at
+la -a/ 0te*a, -a a) A0*4t2a4 le7 2e0a7 0a2 *aae*e 2) A0*4t2a4 le7 t// 0a2 *aae*e . A0*4t2a4 0e/a *aae*e $e0a+at e0a t0a *e*e0aa a0*4t2a4 0e/a *aae*e , *e2t +e0a+at te2a72 , e0a 4tla7 te24et 4e2/ 0+aa 4ea2a e2/ata t *aa* e/ata -a/ 4a*a. (ACa2 AC2l,1993) Maae*e aa 4elal e27/a 0e/a a0*4t2a4.(Sa2l,'a-a,%%9) $e0a+at -a/ 0at 0ala* A a0ala7 +e0a+at -a/ e0a -at t0a *e*e0aa ata2a e0a
4tla7 -a/ 0*a40. (ACa2 AC2l,1993) Sa*a 7al-a 0e/a a0*4t2a4, *aa +e/e2ta •
e4e7ata a-a +la *aa*-a 0ata2a-a a0ala7 < Se7at a0ala7 4at ea0aa 4ea7te2a 4e*+2a 0a2 4, *etal,0a 44al -a/ t0a 7a-a te2ata4 +a0a ea4 0a2 +e-at ata ele*a7a 4aa (WHO19 0a "" $ e4e7ata N.
•
9 Ta7 196%). Se7at a0ala7 4at ea0aa 0a alta4 0a2 2/a t7 -a/ e2/4 4ea2a aa2 0e/a
•
4e/ala at2 et2a 0a l//a -a/ 0+-a-a (WHO 195). Se7at a0ala7 4at ea0aa 4ea7te2a 0a2 a0a, a, 0a 4al -a/ *e*/a 4eta+ 2a/ 70+ +20t 4a2a 44al 0a e*4 ("" e4e7ata N. 3 Ta7 199). (ACa2 AC2l,1993) A0*4t2a4 eaa e4e7ata a0ala7 a0*4t2a4 -a/ 0te2a+a +a0a +a-a e4e7ata 0e* te2+ta-a 4at ea0aa -a/ 4e7at. (Ma0 Al*,%%)
;); %nsur P*/*/ A0ministrasi Kesehatan
>a 0+e27ata ata4a a0*4t2a4 e4e7ata 4ea/a*aa 0e*aa 0ata4, 4e/e2a te2l7at a7a 0ala* ata4a te24et 0e*aa 4et0a;t0a-a 5 42 + -a/ +e2aa-a a*at +et/ 0ala* *eeta e27a4l ata t0a-a +ela4aaa a0*4t2a4 e4e7ata. el*a 42 + -a/ 0*a40 ala7 *a4a (in%$t ), +24e4 ( %!"ess), ela2a ("$t%$t ), 4a4a2a (ta!)et ), 4e2ta 0a*+a (im%a). (ACa2 AC2l,1993) :) Ma4a 'a/ 0*a40 0e/a *a4a (in%$t ), 0ala* a0*4t2a4 a0ala7 4e/ala 4e4at -a/ 0t7at 0a+at *ela4aaa +ee2aa a0*4t2a4. Ma4a 0eal +la 0a+at *ela4aaa +ee2aa a0*4t2a4 (t""(s "+ a*minist!ati"n). Ma4a 0a?ata +e2a/at a0*4t2a4 te24et a-a *aa*-a. Bee2a+a 0ata2a-a -a/ te2+et/ a0ala7 < a) *4 $e00a A0*4t2a4 e4e7ata A*e2a Se2at *4 $e00a A0*4t2a4 e4e7ata A*e2a Se2at *e*ee0aa *a4a 0a?ata +e2a/at a0*4t2a4 ata4 t/a *aa*, -at < 1. S*e2 'a/ 0*a40 0e/a 4*e2 (!es"$!es) a0ala7 4e/ala 4e4at t *e/7a4la a2a/ ata a4a. S*e2 4ea2a ** 0a+at 0e0aa ata4 t/a *aa*, -a <
a. S*e2 tea/a S*e2 tea/a ( La'"$! Res"$!es) 0e0aa ata4 0a *aa*, -a tea/a a7l ( s#i((e* ) 4e+e2t Dte2, 0te2 //,B0a, $e2aat 4e2ta tea/a t0a a7l ($ns#i((e* ), 4e+e2t +e427, +ea/a *ala* 0a +ee2aa4a2 la-a. . S*e2 *0al S*e2 *0al (Ca%ita( Res"$!es) a-a *aa*-a. >a 04e0e27aaa 0a+at 0e0aa ata4 0a *aa*, -a *0al e2/e2a (,"!#in) a%ita( ) 4e+e2t a/ 0a /2 4e2ta *0al t0a e2/e2a ( +i0e* a%ita( ) 4e+e2t a/a, taa7, 0a 4a2aa e4e7ata. . S*e2 ala*a7 'a/ 0*a40 0e/a 4*e2 ala*a7 (nat$!a( !es"$!es) a0ala7 4e/ala 4e4at -a/ te20a+at 0ala* -a/ t0a te2*a4 4*e2 tea/a 0a 4*e2 *0al. (ACa2 AC2l,1993) . Tata :a2a 'a/ 0*a40 teta/ a2a ( %!"e*$!es) a0ala7 e2a/a e*aa l* 0a tel/ e0te2a -a/ 0*l 0a -a/ 0te2a+a. (ACa2 AC2l,1993) 3.e4a//+a 'a/ 0*a40 0e/a e4a//+a (a%it&) a0ala7 ae0aa 4, *etal 0a l/4 tea/a +ela4aa. Saa2a ** a7a e4a//+a tea/a +ela4aa 0a2 Ne/a2a -a/ tela7 *a le7 t// 0a2 +a0a Ne/a2a -a/ le7 *a le7 t// 0a2 +a0a tea/a +ela4aa 0a2 tea/a +ela4aa 0a2 Ne/a2a -a/ *a47 te2elaa/. M0a7 0+a7a* a2ea *e*a/la7 ea0aa e4e7ata 4e2ta ea0aa /C *a4-a2aat 0e/a2a -a/ tela7 *a, a7 le7 a 0a2 +a0a Ne/a2a -a/ *a47 te2elaa/.( ACa2 AC2l,1993)
) tC 0a Del4 tC 0a Del4 *e*e0aa *a4a 0a?ata +e2a/at a0*4t2a4 ata4 e*+at *aa*, -a *a4a (man), *0al (a%ita( ) , *aae2al (mana)e!ia( ) 0a tel/ (tehn"(")&).( ACa2 AC2l,1993) $e*a/a la -a/ a-a 0eal 0*a4-a2aat ala7 -a/ 04et 4ea/a M, -a *a4a,(man), a/(m"ne&), 4a2aa (mate!ia( ), 0a *et0e (meth"*h) t 2/a4a4 -a/ t0a *ea2 et/a 4e2ta 6M, -a *a4a (man), a/ (m"ne&), 4a2aa (mate!ia( ), *et0e (met"*h), +a4a2 (ma!#et ) 4e2ta *e4 (mahiane!&) t 2/a4a4 -a/ *ea2 et/a.
;) $24e4
'a/ 0*a40 0e/a +24e4 ( %!"ess) 0ala* a0*4t2a4 a0ala7 la/a7;la/a7 -a/ 7a24 *ea+a ta -a/ tela7 0teta+a. $24e4 0eal 0e/a a*a /4 a0*4t2a4 ( +$nti"n "+ a*minist!ati"n). $a0a **-a +24e4 0a ata+ /4 a0*4t2a4 *e2+aa ta/// aa +*+a.( ACa2 AC2l,1993) $a0a 4aat 0eal ee2a+a +e*a/a +24e4 0a ata+ /4 a0*4t2a4 te24et. Bee2a+a 0ata2a-a -a/ te2+et/ ala7 < a+ *4 $e00a A0*4t2a4 e4e7ata A*e2a Se2at *e*e0aa /4 a0*4t2a4 ata4
6 *aa*, -a < +e2eaaa 1%(annin)-2 +e/2/a4a4a ("!)ani3in) ), +e/a2a7a (*i!etin) ), +e/aa4a ("nt!"((in) ), +e/20a4a (""!*inatin) ) 0a +elaa (e4a($ati"n). 2+ &e2/e R. Te22- *e*e0aa /4 a0*4t2a4 ata4 *aa*, -a +e2eaaa ( %(annin) ),
+e/2/a4a4a ("!)ani3in) ), +e2/e2aa (at$atin) ) 0a +e/aa4a ("nt!"((in) ). =/4 a0*4t2a4 *e2t Te22- 0eal 4/ata $OA:. c+
He02- =a-l *e*e0aa /4 a0*4t2a4 ata4 5 *a*, -a +e2aaa (%(annin) ), +e/2/a4a4a ("!)ani3in) ), +e2ta7 ("mman*in) ), +e/20a4a (""!*inatin) ) 0a +e/aa4a ("nt!"((in) ).( ACa2 AC2l,1993)
$a0a 4aat 0e/a *a e2e*a/-a l* a0*4t2a4, *aa +e*a/a /4 a0*4t2a4 *a a-a +la. Be2a/a +e*a/a te24et, *e4+ e2Fa2a4, a* a 0a 4ea2a *e0ala* +a0a 0a4a2-a t0a *e*+e2l7ata +e2e0aa -a/ e2a2t.( ACa2 AC2l,1993) Dala* +2ate 4e7a2;7a2 t *e*0a7a +ela4aaa-a, e2a/a /4 a0*4t2a4 4e2/ 04e0e27aaa *ea0 *aa* 4aa, -at < (1) $e2eaaa ( %(annin) ) -a/ 00ala*-a te2*a4 +e-4 a//a2a elaa. () $e/2/a4a4a ("!)ani3in) ) -a/ 00ala*-a te2*a4 +e-4a 4ta. (3) $ela4aaa (im%(ementin) ) -a/ 00ala*-a te2*a4
+e/a2a7a,
+e/20a4a,*/a, +e//e2aa 0a +e/aa4a. () $elaa (e4a($ati"n) -a/ 00ala*-a te2*a4 +e-4a la+2a. (ACa2 ACa2,1993) <) ela2a
'a/ 0*a40 0e/a ela2a ("$t%$t ) a0ala7 7a4l 0a2 4at +ee2aa a0*4t2a4. "t a0*4t2a4 e4e7ata, ela2a te24et 0eal 0e/a a*a +ela-aa e4e7ata
(hea(th se!4ie). $a0a 4aat +ela-aa e4e7ata te24et a-a *aa*-a, 4ea2a ** 0a+at 0e0aa ata4 *aa*. $e2ta*a, +ela-aa e0te2a (me*ia( se4ies). e0a, +ela-aa e4e7ata *a4-a2aat ( %$'(i hea(th se!4ies). ( ACa2 AC2l,1993) . Sa4a2a 'a/ 0*a40 0e/a 4a4a2a (ta!)et )!"$%) a0ala7 e+a0a 4a+a ela2a -a/ 07a4la, -a +a-a e4e7ata te24et 0ta. "t a0*4t2a4 e4e7ata 4a4a2a -a/ 0*a40a 04 0e0aa ata4 *aa*, -a +e24e2a/a, ela2/a, el*+ 0a *a4-a2aat. Da+at e24at 4a4a2a la/4/ (*i!et ta!)et )!"$%) ata + e24at 4a4a2a t0a la/4/ (in*i!et )!"$% ta2/et). ( ACa2 AC2l,1993) >) Da*+a
'a/ 0*a40 0e/a 0a*+a a0ala7 aat -a/ 0t*la le7 ela2a, t a0*4t2a4 e4e7ata, 0a*+a -a/ 07a2a+a a0ala7 *a *e/at-a 0e2at e4e7ata. $e/ata 0e2aat e4e7ata 7a-a aa 0a+at 0a+a a+ala et7a 0a ttta +e24e2a/a, ela2/a 0a el*+ 0a?ata *a4-a2aat te27a0a+ e4e7ata, +ela-aa e0te2a 4e2ta l//a -a/ 4e7at 0a+at te2+e7. et7a 0a ttta a0al7 4e4at -a/ te20a+at +a0a +7a +e*aa a4a +ela-aa e4e7ata (hea(th "ns$me! ). a+
et7a e4e7ata et7a e4e7ata +a0a 0a4a2-a e24at et 0a a2ea t t 0a+at *e/ata 0e2aat e4e7ata ‘+e24e2a/a, ela2/a, el*+ 0a ata+ *a4-a2aat +a-a t *e*e7-a e24at *tla. Sea/a 4e4at -a/ e24at et, *aa *l-a et7a e4e7ata 4a/at 0teta le7 *a4ala7 e4e7ata -ata -a/ 0te*a 0*a4-a2aat. >a 0eta7 a7a *l-a 4at +e-at 4ea/a*aa 0e*aa le7 &20 0a LE R7t 195% 4a/at 0teta le7 at2 ta*a, -a< +ea* (h"st ), +e-ea +e-at (a)ent ) 4e2ta l//a (en4i!"nment ), *aa 0ala* +a-a *ee*a et7a e4e7ata, +e27ata 7a24la7 0ta e+a0a et/a at2 te24et.
(ACa2 AC2l,1993) 2+ Ttta e4e7ata Be2e0a 7al-a 0e/a et7a, ttta e4e7ata (hea(th *eman*e) +a0a 0a4a2-a e24at 4et le7 a2ea t +e*e7a ttta a4e7ata te24et 7a-a e24at altat, 0e/a +e2ataa te2+e7 ata t0a-a ttta e4e7ata +e24e2a/a, ela2/a, el*+, 0a ata+ *a4-a2aat t0a te2lal *eeta te2a+a ata t0a-a e7e0a
t *e/ata 0e2aat e4e7ata, a2ea ttta e4e7ata e24at 4et, *aa *l-a ttta e4e7ata te24et 0+e/a27 le7 at2;alt2 e24at 4et +la. ( ACa2 AC2l,1993)
;)< Ruang "ing/u
>a 0a 4ea2a *e0ala* ata4a a0*4t2a4 e4e7ata 4ea/a*a -a/ tela7 02*4a le7 *4 $e00a A0*4t2a4 e4e7ata A*e2a Se2at ta7 19, 4e/e2a te2l7at a7a 2a/ l/+ a0*4t2a4 e4e7ata *ea+ 0a/ -a/ a*at la4 -a/ a 04e0e27aaa 0a+at 0a/ *ea0 0a *aa*, -a< 1. e/ata A0*4t2a4 Tela7 04eta a7a *ela4aaa 4e*a /4 a0*4t2a4 4a*a a2t-a 0e/a *ela4aaa 4e*a /4 a0*4t2a4 0e/a +e/e2ta 4e+e2t *ea0 ela4 a7a e/ata ta*a -a/ 0laa +a0a a*4t2a4 t 4e02 *la 0a2 /4 +e2aaa, +e/2/a4a4a, +ela4aaa 4a*+a 0e/a /4 +e/aa4a (Te22-). a2ea e/ata ta*a a0*4t2a4 a0ala7 *ela4aaa 4e*a /4 a0*4t2a4 *aa ela4 +la a7a *ela4aaa +ee2aa tata 4a7a. $ee2aa a0*4t2a4 a 4ee0a2 *e/et, *e/a/e0a 0a ata+ *e-*+a a24+ 42at *e-2at ("++ie ,"!# ) -a/ *e2+aa +ee2aa + 4e2a/ 4a7a.( ACa2 AC2l,1993) . Oe 0a Se A0*4t2a4 Tela7 04eta
a7a e 0a 4e a0*4t2a4 e4e7ata a0ala7 44te*
e4e7ata -a/ e2a2t 0a+at *e-ele//a2aa a0*4t2a4 e4e7ata +e2l 0+a7a* 0a7l a+a -a/ 0*a40 0e/a 44te* e4e7ata. $e/e2ta teta/ 44te* e4e7ata a-a *aa*-a, *eaa2a ata4a 4ea/a*a -a/ 02*4a le7 WHO (198), -a/ 0*a40 0e/a 44te* e4e7ata t0a la a0ala7 4at *+la 0a2 e2a/a at2 -a/ *+le4 0a 4al/ e27/a -a/ te20a+at +a0a 4at Ne/a2a 0a -a/ 0+e2la t *e*e7 et7a 0a ttta e4e7ata +e24e2a/a, ela2/a, el*+, 4e2ta *a4-a2aat +a0a 4eta+ 4aat -a/ 0t7a. S4te* e4e7ata t 4e02 *ea+ 7al -a/ a*at la4 4eal. >a 04e0e27aaa 0a+at 0e0aa ata4 0a 444te*, +e2ta*a 444te* +ela-aa e4e7ata, e0a 444te* +e*a-aa e4e7ata. "t 0a+at te24ele//a2a-a +a-a e4e7ata -a/ a, e0a 444te* +e2l 0tata 0e/a 4ea;a-a.( ACa2 AC2l,1993)
Ra/ l/+ a0*4t2a4 eaa e4e7ata 4ea2a ** *el+t < eaa e4e7ata (7ealt7 +l-)
•
eaa e4e7ata *e*a7a4 teta/ +e//a24a ea4aaa +e/a*la e+t4a, e+e**+a, +l 2elat, +e//e2aa +e2a 4e2ta *a4-a2aat 0ala* +e/ellaa +2/2a* +2/2a* e4e7ata. •
H* e4e7ata (7ealt7 la) H* e4e7ata *e*a7a4 teta/ +e2at2a ata +e20a/a 0 0a/ e4e7ata
*el+t < 0a/ 0a/ e4e7ata, 74+tal - la, 2*e0 4et, 0a 4ea/a-a.
•
E* e4e7ata (7ealt7 e*) E* e4e7ata *e*a7a4 teta/ 4e+ +e*a-aa e4e7ata, a42a4
e4e7ata, aal44 a-a, 0a 4ea/a-a. •
Maae*e tea/a e4e7ata (7ealt7 *a +e2) Maae*e tea/a e4e7ata *e*a7a4 teta/ +e2eaaa et7a tea/a
e4e7ata, *tFa4 tea/a e4e7ata, e2a tea/a e4e7ata , 0a 4ea/a-a. •
A0*4t2a4 2*a7 4at (74+tal a0*4t2at) A0*4t2a4 2*a7 4at *e*a7a4 teta/ 2/a4a4 0a *aae*e 2*a7 4at,
*aae*e SDM 2*a7 4at, *aae*e ea/a 2*a7 4at, *aae*e l/4t, 0a 4ea/a-a.
;)= Man9aat eneraan a0ministrasi /esehatan
>a 0+e27ata ata4a a0*4t2a4 e4e7ata 4ea/a*aa -a/ tela7 02*4a le7 *4 $e000a A0*4t2a4 e4e7ata 19 4e/e2a te2l7at *aaat -a/ 0+e2le7 0a2 0te2a+a-a a0*4t2a4 e4e7ata 4ea2a ** 0e0aa ata4 3 *aa*, -at< :)
Da+at 0ella 4*e2, tata a2a, 0a e4a//+a 4ea2a eet 0a e44e $a0a 0a4a2-a e24at te2ata4 0a a2ea t 0a+at 0ella 0e/a 4ea;a-a. A0*4t2a4 e4e7ata ela4 0a+t *e-aa +e7ellaa -a/ 0*a40 a2ea *e*a/ 0ala* *ela4aaa +ee2aa a0*4t2a4 e4e7ata 0eal 0e/a a0a-a ata2a la /4 +e2eaaa -a/ 0a+at *e/at2 +e*aaata 4*e2, tata a2a, 0a e4a//+a 4ea2a eet 0a e4e. Se4//7-a *a4ala7 eet 0a e4e tela7 4ea la*a *ea0 +4at +e27ata +a2a a7l a0*4t2a4. Set0a-a +aa aa0;18 eta e2la/4/ 2eFl4 04t2 0