Gotika
Gotska katedrala ( Amijen) Amijen)
Gotika ili gotska umetnost (u arhitekturi), odnosno gotski stil, je bio umetnički pravac, pravac, koji je sledio iza romanike posle 12. veka (u Francuskoj) do kraja 15. veka (u srednjoj i severnoj Evropi). Najpre je upotrebljavan kao pogrdan izraz (nastao u Italiji), "gotika" je kao ogorčenje nad tuđim protiv- antičkim importom Gota, koji se odomaćio i koji se u prvom redu upotrebljavao za označavanje arhitekture i ornamentike gde se u prvom redu i najviše ova umetnost odrazila i gde je bila najvidljivija. Od 13.-tog veka gotika se raširila na sve discipline u umetnosti. Kolevka gotike je bila Francuska. Francuska.
Sadržaj •
•
•
•
•
1 Gotska arhitektura 2 Gotska skulptura 3 Spomenici evropske gotičke arhitekture i skulpture 4 Gotsko slikarstvo 5 Umetnički zanati 5.1 Klesarstvo 5.2 Nameštaj o o
•
5.3 Rezbarstvo 5.4 Zlatarstvo 5.5 Metaloproizvodnja 5.6 Knjigovezački zanati 5.7 Tekstil 5.7.1 Izrada goblena 5.7.2 Vezovi 5.7.3 Odeća 6 Ornament 7 Reference
•
8 Spoljašnje veze
o o
o o
o
•
Gotska arhitektura
Krov gotske katedrale (Milano)
Detalj ulaza (Notr Dam, Pariz) Gotska arhitektura se razvila u prvoj polovini 12. veka do 16.-tog veka (u severnoj Evropi). Karakteristika gotike je skeletna konstrukcija i vitkost formi koje je ona omogućila i koje se kreću prema vertikali- na gore. U svom razvijenom dobu primećujemo jako razrađene forme, komplikovane svodove koje su poduprte svežnjevima vitkih kamenih rebara i svežnjevima stupova. Mase se prenose na svežnjeve stupova šta omogućava stvaranje unutračnjeg prostora i ne postoje noseći zidovi kao u romanici.
Karakteristični znak za gotiku je bio izlomljeni luk koji je za razliku od kružnog luka koji se do tada upotrebljavao u romanici bio mnogo statičkiji odnosno statički pravilnije rešenje. Ovaj luk se upotrebljavao na prozorskim otvorima (biforama ili triforama), portalima i prilikom rešavanja svodova. U gotskom stilu su se gradili sakralni arhitektonski objekti, katedrale, profane zgrade, dvorci, mostovi i drugo. Gotska katedrala je vrhunac razvoja hriščanske bazilike. U suprotnosti sa konstrukcijom koja polazi od masivnih nosećih zidova tu se radi o konstrukciji čiji je osnovni elemenat stup koji sada ima konstruktivan zadatak. Važan elemenat koji je karakterističan za gotiku je prozorski otvor koji je dobijen u ovakovom pristupu ka konstrukciji i koji se bogato ukrašava bojenim staklom i naziva se vitraž gde se komadi stakla u boji spajaju olovom da bi se dobila slika i dobilo prožarivanje prostora u unutrašnjosti objekata. Enterijer i eksterijer se bogato ukrašavaju skulpturama u kojim se ljudska figura izvija i sve više dobija na realizmu. Forme od shematizma idu ka individualizmu.
Gotska skulptura Skulptura ima neodeljivi zadatak na ukrašavanju katedrala i upotrebljava se kao dopuna arhitekturi i ukrašavanje arhitektonskih elemenata, kapitela stupova, pilastera i konzola. Baldahinska plastika je bila osnovni elemenat razvoje skulpture kao samostalnog dela u umetnosti. U 12. i 13.-tom veku to je pre svega katedralska plastika, a motivi su iz života Krista i device Marije kao i iz života svetaca. Preko reljefa koji je bio u pre u upotrebi skulptura dolazi do izražavanju volumenoznosti i do tipa prostorne skulpture. Glavni značaj dobija prezentacija ljudskog tela koje se sve više konfrontira sa proporcijom i prirodnim oblicima a momenat realizma označili su i oblici koji su od prvobitnog shematitma dobijali na individualnosti.
Spomenici evropske gotičke arhitekture i skulpture
Katedrala u Šartru, Notr-Dam u Parizu, fasada i portal oko započeta fasada 1150., levi toranj oko 1200. godine 1194.godine •
•
•
•
•
Sen Deni u Parizu, 12. vek Notr-Dam u Parizu, 12. vek Katedrala u Šartru, 12. -13. vek Katedrala u Remsu, 13. vek Katedrala u Solzberiju, 13. vek
Samostanska crkva Sen Katedrala u Laonu, Deni pre 1140. fasada započeta pre (izmenjena u 18. i 1200.godine 19.veku )
•
•
•
•
•
•
•
Nikola Pizano, Krstionica u Pizi, 13. vek Santa Kroče u Firenci, 13. vek Katedrala u Naumburgu, 13. vek Katedrala u Bambergu, 13. vek Ka d Oro u Veneciji, 15. vek Lorenco Giberti, reljefi na vratima Krstionice, Firenca, 1401.-1402. Filipo Bruneleski, kupola katedrale u Firenci, 15. vek
Gotsko slikarstvo
Klanjanje tri kralja od Đentilje de Fabijana
Madona, Florencija oko1410. U slikarstvu osim tradicionalne slikarske tehnike koje je bilo knjižno slikarstvo, a zahvaljujući gubitku zidnih površina upotrebom skeletnog sistema konstrukcije objekata u gotici dolazi do pojave slikarstva na staklu, nove slikarske tehnike koje se razvija u gotičkoj umetnosti i pored skulpture postaje jedan od glavnih elemanata ukrašavanja i dekorisanja objekata. Katedrale kako su se utrkivale koja će od njih biti višlja tako se utrkuju i koja će imati najbolje i najlepše vitraže. Nova tehnika je i pojava slikarstva na ploči odnosno slike koja je izrađena na specijalno zgotovljenoj drvenoj ploči od tvrdog drveta koja se lepi iz unakrsno poslaganih delova i koja je po nekim mitovima bila pokrivena i platnom i ako se zna da je slika na platnu nastala tek u doba renesanse. Novi elementi realizma oko 1400. godine dolaze iz Burgundije i flamanskih oblasti (braća van Ajk) i težište razvoja je preneseno u francusko- holandske oblasti ( Avinjon, Burgundija i Holandija) odakle se gotika proširuje u druge oblasti Evrope.
Gotska arhitektura
Zapadno pročelje katedrale Notr-Dam u Parizu Kao gotsku arhitekturu označavamo evropsku arhitekturu vrhunca i poznog doba umetnosti srednjeg veka koja je izgrađena u gotskom stilu. Kao arhitektonski svojebitni stil nastaje u 12. veku u srdnjoj Francuskoj, tačnije u oblasti Il-de-Frans u koju spada i grad Pariz i odatle se kao "francuski eksportni proizvod" raširila u većinu zemalja zapadne i srednje Evrope i vrlo brzo se proširia u Englesku, kasnije na Iberijsko poluostrvo, u Nemačku i druge zemlje zapadne evrope. U Italiji je gotika stvorila posebnu smesu sa romanikom, antikom i vizantijskim stilom, došla je tu malo kasnije i zamenjuje se renesansom arhitekturom. Još na početku 16. veka prvenstveno u srednjoj Evropi nastajala su u osnovi gotska dela.
Sadržaj •
•
•
•
•
•
•
1 Naziv gotika 2 Nastanak gotske arhitekture 3 Karakteristike gotske arhitekture 4 Sen-Deni 5 Odnos gotike i antike 6 Notr-Dam, Šartr i Rems 7 Gotika mimo oblasti Il-de-Frans 7.1 Italija 7.2 Pirenejsko poluostrvo ([Španija i Portugal) 7.3 Engleska o
o o
•
7.4 Nizozemska 8 Gotika u Nemačkoj i ostalim zemljama Evrope 9 Spomenici gotske arhitekture (izbor) 10 Literatura
•
11 Spoljašnje veze
o
•
•
Naziv gotika Naziv "gotika" zaveli su italijanski humanisti koji su je pogrešno spajali sa " Gotima" čije se umetnost smatrala varvarskom i ovo doba su označavali kao "mračno doba" srdnjeg veka a samu gotiku su smatrali umetošću "bez svakog dobrog ukusa". Neki arhitekti su imali velikog shvatanja za značaj gotske arhitekture (kao Frančesko Boromini) i njihova dela u kojima su upotrebljavali gotske elemente su ponekad neispravno svrstavana u tzv. baroknu gotiku. Gotika je uopšteno opet bila primana u 19. veku kada su se rekonstruisala gotska dela i u to je doba gotika bila proglašena u Nemačkoj za "nemački narodni stil". U 19. i 20. veku pojavio se i umetnički pravac pod imanom novogotika koji se razvijao u Engleskoj i SAD i inspirisao se delima gotike. Uopšteno o gotskoj umetnosti videti članak gotika.
Nastanak gotske arhitekture Gotska arhitektura je nastala transformacijom, monumentalizacijom i smišljanjem novih arhitektonskih elemenata u pozno romanskoj arhitekturi u Francuskoj u oblasti Il-de-Frans pri čemu crpe iz romanske arhitekture Normandije i Burgundije, kao i daljih oblasti. Najkarakterističniji elemenat izlomljeni luk je preuzet sa Sicilije a od Arapa je došao rebrasti svod.
Karakteristike gotske arhitekture
Potporni sistem gotskih katedrala
Gotika je obeležena sistemom arhitektonske izgradnje koji se suprotstavljao sa arhitekturom antike i klasike. U izgradnji katedrala je upotrebljavala kao već i u romanskoj arhitekturi latinski krst i podužnu osnovu. •
•
•
•
•
Krstati rebrasti svodovi su se prvi put primenjivali u gotici. U romanskoj arhitekturi su se primenjivali poluobličasti svodovi na kvadratnoj osnovi sa četiri luka. U gotici se primenjuju dva dijagonalno postavljena luka koji mogu da se postave iznad svake vrste pa i poligonalne osnove i tako zasvode prostor na ovaj novi način. Veliki prozori i visoki zidovi su karakteristični za gotsku arhitekturu za razliku od dotadašnjih u romanici, nosećih teških zidova sa malim prozorskim otvorima. Krstati rebrasti svodovi, skeletna konstrukcija i prelomljeni luk su u gotici omogućili velike otvore koji su doneli svetlo i prozračnost u unutrašnji prostor katedrala. Tipičan elemenat je bila rozeta koja je postavljana iznad portala na reprezentativnoj fasadu objekta. Praktično svaki elemanat u gotskoj arhitekturi je noseći. Arhitekti gotike nisu upotrebljavali proračun i primenjivali su eksperimenat i zabludu i postizali velike rezultate u konstrukciji. Naglašavanje vertikala je tipično za gotsku arhitekturu. Svodovi u katedralama su dostizali visinu do 48 metara. Pojedini gradovi su se utrkivali u težnji za što višljim i velelepnijim katedralama. Nastojalo se za postavljanjem proporcije između visine i širine građevine. Vitki i visoki stupovi na poligonalnim osnovama takođe su karakteristični za ovu arhitekturu. Ornamenti su bili složeni iz geometrijskih oblika i primenjeni su motivi iz biljnog i životinjskog sveta.
Gotska arhitekturu možemo podeliti na sledeća razdoblja: •
•
•
Ranogotska arhitektura- oko 1140. u Nemačkoj 1220.-1520. Arhitektura visoke gotike- 1200. u Francuskoj, 1250. u Nemačkoj, 1350. u Engleskoj Arhitektura pozna gotike- od 1350. - 1550.
Sen-Deni
Osnova Katedrale u Amjenu- pokazuje princip jedinstva svih delova u zgradi Za prvu gotsku katedralu uopšte smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen-Deni koja je nastala u prvoj polovini 12. veka. Novim načinom je spojeno nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotske katedrale, što je u prvom redu primena krstatog rebrastog svoda, pročelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukrašeni vitražima, sleletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomoću kontrafora, masivnim potpornjima prislonjenim uz zidove.
Odnos gotike i antike Gotski stil je pored antičkog sistema poredka stupova ( renesansa, barok, klasicizam) i moderne arhitekture (purizam, konstrukcionizam, funkcionalizam), najznačajniji upotrebljavani sistem gradnje u srednjoevropskoj arhitekturi. I ako je gotika bila shvaćena kao reakcija na antičku tradiciju, trudila se da svoja shvatanja nadoveže na antiku. Upotrebljavala je antičke stupove, arkade između brodova katedrala (Sen-Deni, Notr-Dam u Parisu, Remsu itd.). Gotska arhitektura teži ka monumentalnosti, pompeznosti, beskonačnoj dužini, širini i visini građevine, koja je bukvalno izazivala vrtoglavicu i izgrađena je na samoj granici nosivosti za primenjene materijale u gradnji.
Notr-Dam, Šartr i Rems Najznačajnija trojka francuskih katedrala koja predstavlja dalju fazu razvoja gotske arhitekture u Francuskoj. Petobrodna katedrala Notr- Dam (1163. - 1245. ) u Parisu je izvanredna građevina već svojom veličinom, jer je 130 metara duga a visina svoda doseže 35 metara. Zapažanja vredna je, jedinstvena svodna krstata rebrasta konstrukcija sastavljena od 6 elemanata kojom je pokriven glavni brod i transept (poprečni brod), - kao i zapadno pročelje sa skulpturama francuskih kraljeva. Katedrala u Šartru je najpoznatija bogorodična crkva u Francuskoj. Bila je izgrađena posle požara 1194. godine. Zbog toga jer je svaka nova crkva trebala biti velelepnija i lepša od predhodne ona je višlja od crkve Notr- Dam u Parisu. Deluje ipak malo teško jer upotrebljava prediomenzionisane elemante gradnje i deluje kao večita građevina što je očito bio glavni cilj gradnje. Poslednja od trojke katedrala je katedrala u Remsu. Bila je građena posle požara 1210. godine. Ona se karakteriše prvenstveno upotrebom velikog broje skulptura kojima je na zapadnom pročelju praktički preplavljena.
Gotika mimo oblasti Il-de-Frans Italija Italija takovu gotiku kao što je bila u Il-de- Frans nikada nije primila i tu se kombinuje u jednoj specijalnoj varijanti gotike stil romanike i vizantijski elementi i uticaji i jako je raznovrsna. Gotika u Italiji nije našla primenu gotičke konstrukcije zgrade i ovde ne bi tako lako našli potporni sistem i skeletnu konstrukciju i jako je dekorativnog karaktera.
Pirenejsko poluostrvo ([Španija i Portugal) Kraljevina na Pirenejskom poluostrvu (Španija i Portugalija)je bila blizu Francuske i bila je politički i vojni saveznik protiv Arapa. To se ogledalo u celom redu gotskih građevina i ako je dolazilo do pomaka u odreenim građevinskim navikama. Kao i u Italiji i tu je arhitektura jako raznovrsna od monumentalne arhitekture u Kataloniji do uticaja arabske arhitekture u Sevilji i Palma de Majorci.
Engleska Gotika je u engleskom podneblju poprimila interesantne osobine sa sasvim nesvakidašnjim izgledom, delom zbog toga što se postavljala kao rival Francuskoj u političkom smislu i nije nikada došlo do preuzimanja francuske gotike. Englezi su primali oprezno elemente gotske arhitekture i spojili su ih sa ličnom arhitektonskom tradicijom. Ipak je u Engleskoj delovao red francuskih graditelja.
Nizozemska Gotika u Nizozemskoj je smesa posebnih francuskih i engleskih uticaja. Značajne gotske građevine pored crkava su i građevine koje izražavaju moć gradova kao cehovske i opštinske kuće.
Gotika u Nemačkoj i ostalim zemljama Evrope U nemačkom govornom područiju koje uključuje i Češku gotika je bila preuzeta najkompletnije i bila je široko rasprostranjena. U početku u arhitekturi se susrećemo sa mnoštvom romanskih elemenata i gotskih elemanata s tim da se romanski elementi postepeno gube. Javlja se prosvetljen hor i vidljiv potporni sistem koji se nadovezuje na francuske uzore. U češkoj u doba gotike takođe nastaju značajne crkve. Posle Husističkih ratova su se graditelji iz Praga preselili u Austriju. U doba kada je u Italiji započela renesansa arhitektura iza Alpa imala je još uvek u osnovi gotski izgled i ako se izolovano javljaju elementi renesanse.
Spomenici gotske arhitekture (izbor)
Katedrala Notr-Dam u Katedrala u Šartru, Parizu,
Vitraži u San- Denisu
Manastirska crkva Sen-Deni prototip Notr-Dam de Laon zapadne fasade
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Katedrala u Šartru, Francuska, Katedrala u Remsu, Francuska, Katedrala Notr-Dam u Parizu, Francuska, Katedrala u Solsberiu, Engleska, Katedrala u Velsu, Engleska, Katedrala u Ulmu, Nemačka, Crkva Sv. Lorensa u Nirbergu, Nemačka, Katedrala u Kelnu, Nemačka, Katedrala u Antverpenu, Holandija, Katedrala u Burgosu, Holandija, Katedrala u Firenci, Italija, Katedrala u Orvijetu, Italija, Duždeva palata u Veneciji, Italija.
Arhitektura renesanse
Renesansa Teme Arhitektura Ples Književnost Muzika Slikarstvo Filozofija Nauka Ratovanje Regioni Italija Engleska Francuska Nemačka Holandija Severna Evropa Poljska Dubrovnik Španija
Bramante- Tempieto u Rimu 1502. godine
Hram u Rimu Bramanteov "Tempietto"
Osnova Bazilike Sv. Petra u Rimu- od Bramantea Prvi u nizu stilskih pravaca kojim počinje epoha Novog doba zove se renesansa.
Sadržaj
•
1 Glavne karakteristike 2 Izabrani predstavnici 3 Vidi još 4 Literatura
•
5 Spoljašnje veze
•
•
•
Glavne karakteristike Značenje ove arhitekture može se tumačiti na više načina, ali najjednostavnije se može definisati kao značajan istorijski period u arhitekturi tokom kojeg su prihvaćene i primenjene jedinstvene forme potekle iz prošlosti, a koje su se smatrale konstantom u arhitektonskom stvaralaštvu tog doba. Za ovu pojavu bila su se stekla dva preduslova i delovala su kombinovano: 1. Izbor klasičnog (antičkog) repertoara arhitektonskog elementa, delova i celina. 2. Istorijski okvir arhitekture, odnosno novi kulturni sistem u kojem je ona razvijena. Većina istraživača slaže se da se renesansa kao stilski oblik formirala u Firenci, središnjem gradu Toskane na Apeninskom poluostrvu. U tom gradu se krajem XIV i početkom XV veka stekao niz povoljnih okolnosti koje su omogućile razumevanje za nove arhitektonske ideje kao i za nov arhitektonski rečnik. Firenca, grad-država, imala je upravu koju su činili predstavnici moćnih trgovačkih porodica kao što su Mediči, Piti, Ručelaj, Stroci i drugi, koji su pre svih drugih u Italiji shvatili značaj novina u raznim oblastima života. Nije, međutim, bogatstvo i društveni okvir bilo jedino što je omogućavalo rađanje renesanse, u Evropi je tada postojao još čitav niz bogatijih gradova, sa dominantnim građanskim staležom, kao što su bili gradovi u Flandriji ili LondonuEngleskoj. Ali u njima je početkom XV veka još uvek vladala cvetna gotika. Toskana ja sa svojom tradicijom, nacionalnim karakteristikama, etrurskim nasleđem i trgovačkim duhom stanovnika, koje je bilo okrenuto svetovnim idealima (novcu), bila pogodan teren za uklanjanje svega što je bilo transcedetalno i mistično u srednjem veku. Rimska prošlost, elementi umetnosti i fragmenti literarnih dela nisu nikad bili zaboravljeni na ovom tlu, ali njihov kult je počeo izrazito da se neguje tek tokom XIV veka. U Toskani se bila uobličila nova koncepcija umetnika i poštovanja prema njima. Time je obeležen novi period u istoriji arhitekture što se tiče društvenog statusa autora. Jedna od bitnih karakteristika renesanse postala je univerzalnost ličniosti koje stvaraju arhitekturu. Kozimo Mediči je bio prvi koji je pismeno, u tekstu, nazvao jednog slikara božanskim, misleći pri tom na njegov um. To je bio atribut koji se danas pripisuje Mikelanđelu, ali je tada i on sam bio pomalo ubeđen u ono što mu se pripisuje. Mikelanđelo je, kao što je poznato, bio skulptor, slikar, arhitekta, pisac, muzičar, uopšte “uomo univerzale”, kako su se nazivale ličnosti širokog obrazovanja i raskošnog talenta. Većina umetnika toga doba težila je da zasluži takvo priznanje.
Izabrani predstavnici •
•
•
•
•
Leon Batista Alberti „Leon Battista Alberti“ Mikelanđelo Bonaroti „Michelangelo Buonarroti (Michał Anioł)“ Donato Bramante „Donato Bramante“ Filipo Bruneleski „Filippo Brunelleschi“ Filibert Delorme „Philibert Delorme“
•
•
•
•
•
•
Pier Leskont „Pierre Lescot“ Pietro Lombardo „Pietro Lombardo“ Andrea Paladio „Andrea Palladio“ Đulijano da Samgalo „Giuliano da Sangallo“ Rafael Santi „Rafael Santi“ Leonardo da Vinči „Leonardo da Vinci“
