1. Lp Skull-Defect

0

LAPORAN PENDAHULUAN KONSEP DASAR DAN ASUHAN KEPERAWATAN PADA PASIEN DENGAN SKULL DENGAN SKULL DEFECT  DI  DI RUANG GARDENA RUMAH SAKIT DAERAH DR. SOEBANDI JEMBER 

oleh: Afriezal Kamil, S. Kep. NIM !"!  !"!##$% ##

%$PROGRAM PRO&ESI NERS PROGRAM STUDI ILMU KEPERAWATAN UNI'ERSITAS JEMBER  "#(

LAPORAN PENDAHULUAN

1

KONSEP DASAR DAN ASUHAN KEPERAWATAN PADA PASIEN DENGAN SKULL DEFECT  A. K)*+ K)*+ep ep Te)ri )ri A. A*a) A*a)mi mi -a* -a* &i+i)l &i+i)l)i )i Oa/  Oa/ 

Gambar 1. Otak  Otak terletak dalam rona kran!"m #tenkorak$% terd!r! ata& &em"a  ba!an S!&tem Sara' P"&at #SSP$ d!ata& korda &(!nal!&. Se)ara anatom!& terd terd!r !r!! dar! dar! cereb cerebru rum m #ota #otak k be&a be&ar$% r$% cerebe cerebellu llum m #otak #otak ke)!l ke)!l$% $% brainstem # bata batan n otak$ otak$ dan limb limbic ic syste system m #&!&tem l!mb!k$. l!mb!k$. Se)ara ar!& be&ar% be&ar% &!&tem &ara' d!ba! men*ad! +% ,a!t" &!&tem &ara' ("&at dan &!&tem &ara'  te(!. S!&tem &ara' ("&at #SSP$ terbent"k oleh otak dan med"lla &(!nal!&. S!&tem &ara' d!&!&! l"ar SSP d!&eb"t &!&tem &ara' te(! #SST$. -"n&! dar! SST adalah adalah menha menhanta ntarka rkan n !n'orm !n'orma&! a&! bolak bolak bal!k bal!k antara antara SSP denan denan  ba!an t"b"h la!nn,a #Noba)k dkk% +/$. Otak mer"(akan ba!an "tama dar! &!&tem &ara'% denan kom(onen ba!ann,a adalah:

a. 0erebr"m 0erebr 0erebr"m "m mer"(a mer"(akan kan ba!an ba!an otak otak ,an ,an terbe&ar terbe&ar ,an ,an terd!r terd!r!! dar! dar! &e(a&an hem!&'er kanan dan k!r! dan ter&"&"n dar! kortek&. Kortek& d!tanda! denan &"lk"& #)elah$ dan !r"& #Ganon% +$. 0erebr"m d!ba! men*ad! bebera(a lob"&% ,a!t":

1

KONSEP DASAR DAN ASUHAN KEPERAWATAN PADA PASIEN DENGAN SKULL DEFECT  A. K)*+ K)*+ep ep Te)ri )ri A. A*a) A*a)mi mi -a* -a* &i+i)l &i+i)l)i )i Oa/  Oa/ 

Gambar 1. Otak  Otak terletak dalam rona kran!"m #tenkorak$% terd!r! ata& &em"a  ba!an S!&tem Sara' P"&at #SSP$ d!ata& korda &(!nal!&. Se)ara anatom!& terd terd!r !r!! dar! dar! cereb cerebru rum m #ota #otak k be&a be&ar$% r$% cerebe cerebellu llum m #otak #otak ke)!l ke)!l$% $% brainstem # bata batan n otak$ otak$ dan limb limbic ic syste system m #&!&tem l!mb!k$. l!mb!k$. Se)ara ar!& be&ar% be&ar% &!&tem &ara' d!ba! men*ad! +% ,a!t" &!&tem &ara' ("&at dan &!&tem &ara'  te(!. S!&tem &ara' ("&at #SSP$ terbent"k oleh otak dan med"lla &(!nal!&. S!&tem &ara' d!&!&! l"ar SSP d!&eb"t &!&tem &ara' te(! #SST$. -"n&! dar! SST adalah adalah menha menhanta ntarka rkan n !n'orm !n'orma&! a&! bolak bolak bal!k bal!k antara antara SSP denan denan  ba!an t"b"h la!nn,a #Noba)k dkk% +/$. Otak mer"(akan ba!an "tama dar! &!&tem &ara'% denan kom(onen ba!ann,a adalah:

a. 0erebr"m 0erebr 0erebr"m "m mer"(a mer"(akan kan ba!an ba!an otak otak ,an ,an terbe&ar terbe&ar ,an ,an terd!r terd!r!! dar! dar! &e(a&an hem!&'er kanan dan k!r! dan ter&"&"n dar! kortek&. Kortek& d!tanda! denan &"lk"& #)elah$ dan !r"& #Ganon% +$. 0erebr"m d!ba! men*ad! bebera(a lob"&% ,a!t":

2

1$ 2ob" 2ob"&& 'ron 'ronta tal! l!&& 2ob"& 2ob"& 'rontal 'rontal!& !& ber(er ber(eran an &ebaa &ebaa!! ("&at ("&at '"n&! '"n&! !ntele !ntelekt" kt"al al ,an ,an leb!h t!n!% &e(ert! kemam("an ber(!k!r ab&trak dan nalar% b!)ara #area bro)a d! hem!&'er k!r!$% ("&at (enh!d"% dan emo&!. 3a!an !n! menan menand"n d"n  ("&at ("&at (enon (enontro trolan lan eraka erakan n 4ol"n 4ol"nter ter d! ,r"& ,r"&  (re&entral!& #area motor!k (r!mer$ dan terda(at area a&o&!a&! motor! motor!k k #area #area (remot (remotor$ or$.. Pada Pada lob"& lob"& !n! terda(a terda(att daerah daerah bro)a bro)a ,an menat"r ek&(re&! b!)ara% lob"& !n! *"a menat"r erakan &adar &adar%% (er!la (er!lak" k" &o&!al &o&!al%% berb!) berb!)ara ara%% mot!4a mot!4a&! &! dan !n!&!at !n!&!at!' !' #P"r4e #P"r4e&& dkk% +5$. +$ 2ob" 2ob"&& tem(o tem(ora ral! l!&& 2ob"& tem(oral!& tem(oral!& men)ak"( ba!an kortek& &erebr"m ,an ber*alan ke ba6ah dar! '!&"ra lateral! dan &ebelah (o&ter!or  dar! '!&"ra (ar!eto7ok&!(!tal!& #Wh!te% +8$. 2ob"& !n! ber'"n&! "nt" "nt"k k men menat" at"rr da,a da,a !na !natt 4erb 4erbal% al% 4!&" 4!&"al al%% (end (enden ena aran ran dan dan  ber(eran dlm (embent"kan dan (erkembanan (erkembanan emo&!. $ 2ob" 2ob"&& (ar! (ar!et etal al!& !& 2ob"& Par!etal!& mer"(akan daerah ("&at ke&adaran &en&or!k d! ,r"& ,r"& (o&t&en (o&t&entral tral!& !& #area #area &en&or &en&or!k !k (r!mer (r!mer$$ "nt"k "nt"k ra&a raba raba dan  (endenaran #Wh!te% +8$. 5$ 2ob" 2ob"&& ok&! ok&!(! (!ta tal! l!&& 2ob"& 2ob"& ok&!( ok&!(!tal !tal!& !& ber'"n ber'"n&! &! "nt"k "nt"k ("&at ("&at (enl! (enl!hat hatan an dan area area a&o&!a&! a&o&!a&! (enl!hatan (enl!hatan:: men!nter( men!nter(reta&! reta&! dan mem(ro&e& mem(ro&e& ran&an ran&an  (enl!hatan dar! ner4"& o(t!k"& dan mena&o&!a&!kan ran&an !n! denan !n'orma&! &ara' la!n 9 memor! #Wh!te% +8$. /$ 2ob"& b"& l!m l!mb! b!k  k  2ob"& l!mb!k ber'"n&! "nt"k menat"r emo&! man"&!a% memor! emo&! dan ber&ama h!(othalam"& men!mb"lkan (er"bahan melal"!  (enendal!an ata& &"&"nan endokr!n dan &"&"nan otonom #Wh!te% +8$.

3

Gambar +. 2ob"& dar! )erebr"m d!l!hat dar! ata& dan &am(!n  b. 0erebell"m 0erebell"m adalah &tr"kt"r kom(lek& ,an menand"n leb!h ban,ak  ne"r ne"ron on d!ba d!band nd!n !nk kan an otak otak &e)ar &e)araa ke&el ke&el"r "r"h "han an.. em! em!l! l!k! k! (era (eran n koord!na&! koord!na&! ,an (ent!n (ent!n dalam '"n&! motor!k ,an d!da&arkan d!da&arkan (ada !n'orma&! &omato&en&or! ,an d!ter!ma% !n("tn,a 5 kal! leb!h ban,ak  d!band!nkan o"t("t. 0erebell"m terd!r! dar! t!a ba!an '"n&!onal ,an berbeda ,an mener!ma dan men,am(a!kan !n'orma&! ke ba!an la!n la!n dar! dar! &!&te &!&tem m &ara' &ara' ("&at ("&at.. en enen enda dal! l!ka kan n kont kontra rak& k&!! otot otot7ot 7otot ot 4ol"nter 4ol"nter &e)ara o(t!mal. 3a!an7ba! 3a!an7ba!an an dar! )erebell"m adalah lob"& lob"& anter!or% lob"& med!al!& dan lob"& 'l"))olonod"lar!& # P"r4e&% +5$.

Gambar . 0erebell 0erebell"m "m d!l!hat d!l!hat dar! dar! belakan belakan ata& ). 3ra!n&temGambar 3ra!n& 3ra!n&tem tem adalah adalah batan batan otak% otak% ber'"n ber'"n&! &! "nt"k "nt"k menat menat"r "r &el"r"h &el"r"h  (ro&e& keh!d"(an ,an menda&ar. 3erh"b"nan denan d!en&e'alon d!at d!ata&n a&n,a ,a

dan dan

med" med"ll llaa

&(!n &(!nal al!& !&

d!ba d!ba6a 6ahn hn,a ,a..

Str" Str"kt kt"r "r7&t 7&tr" r"kt kt"r  "r 

'"n '"n&! &!on onal al bata batan n otak otak ,an ,an (ent (ent!n !n  adala adalah h *ara& *ara& a&en a&ende den n dan dan de&enden trakt"& lon!t"d!nal!& antara med"lla &(!nal!& dan ba!an7  ba!an otak% an,aman &el &ara' dan 1+ (a&an &ara' )ran!al. Se)ara

4

ar!& be&ar bra!n&tem terd!r! dar! t!a &emen% ,a!t" me&en&e'alon%  (on& dan med"lla oblonata. 3atan otak terd!r! dar! t!a ba!an men"r"t P"&(!ta6at! #+;$ &ebaa! ber!k"t: 1$ e&en)e(halon ata" otak tenah #m!d bra!n$ adalah ba!an terata& dar! batan otak ,an menh"b"nkan )erebr"m dan )erebel"m. e&en)e(halon ber'"n&! "nt"k menontrol re&(on (enl!hatan% erakan mata% (embe&aran ("(!l mata% menat"r erakan t"b"h% dan '"n&! (endenaran. +$ ed"lla oblonata adalah t!t!k a6al &ara' t"lan belakan dar! &ebelah k!r! badan men"*" ba!an kanan badan% be!t" *"a &ebal!kn,a. ed"lla oblonata menontrol '"n&! !n4ol"nter otak  #'"n&! otak &e)ara t!dak &adar$ &e(ert! detak *ant"n% &!rk"la&! darah% (erna'a&an% dan (en)ernaan. $ Pon& d!&eb"t *"a &ebaa! *embatan ata" br!de mer"(akan &erab"t ,an

menh"b"nkan

menh"b"nkan

ked"a

m!dbra!n

hem!&'er

d!&ebelah

ata&

&erebel"m denan

&erta med"la

oblonata. 3a!an ba6ah (on& ber(eran dalam (enat"ran  (erna(a&an. N"kle"& &ara' kran!al < #tr!em!n"&$%
5

Gambar 5. 3ra!n&tem d. S!&tem l!mb!k  S!&tem l!mb!k mer"(akan &"at" (enelom(okan '"n&!onal ,an men)ak"( kom(onen &erebr"m% d!en&e'alon% dan me&en&e'alon. Se)ara '"n&!onal &!&tem l!mb!k berka!tan denan hal7hal &ebaa!  ber!k"t: 1$ S"at" (end!r!an ata" re&(on& emo&!onal ,an menarahkan (ada t!nkah lak" !nd!4!d". +$ S"at" re&(on &adar terhada( l!nk"nan. $ emberda,akan '"n&! !ntelekt"al dar! kortek& &erebr! &e)ara t!dak &adar dan mem'"n&!kan batan otak &e)ara otomat!& "nt"k  mere&(on keadaan. 5$ em'a&!l!ta&! (en,!m(anan &"at" memor! dan menal! kembal! &!m(anan memor! ,an d!(erl"kan. /$ ere&(on &"at" (enalaman dan ek&(re&! &"a&ana hat!% ter"tama reak&! tak"t% marah% dan emo&! ,an berh"b"nan denan (er!lak" &ek&"al.

6

a$ en!ne& Otak mer"(akan ba!an t"b"h ,an &anat (ent!n ,an d!l!nd"n! oleh t"lan tenkorak ,an kera&% *ar!nan  (el!nd"n% dan )a!ran otak. D"a ma)am *ar!nan (el!nd"n "tama ,a!t" men!ne& dan &!&tem 4entr!k"lar. en!ne& terd!r! dar! t!a la(!&an ,a!t": 7 D"rameter   D"rameter mer"(akan la(!&an (al!n l"ar ,an tebal% kera&% dan 'lek&!bel teta(! t!dak da(at d!reankan 7

#unstrechable$. Ara)hno!d membran Ara)hno!d membran mer"(akan la(!&an ba!an tenah ,an bent"kn,a &e(ert! *ar!nan laba7laba. S!'at la(!&an !n! lemb"t% berona7rona% dan terletak d!ba6ah la(!&an

7

d"rameter. P!ameter   P!ameter mer"(akan la(!&an (el!nd"n ,an terletak (ada la(!&an (al!n ba6ah #(al!n dekat denan otak% &"m&"m t"lan belakan% dan mel!nd"n! *ar!nan7*ar!nan &ara'  la!n$. 2a(!&an !n! menand"n (emb"l"h darah ,an menal!r d! otak dan &"m&"m t"lan belakan. Antara  (!ameter dan membran ara)hno!d terda(at ba!an ,an d!&eb"t denan &"bara)hno!d &(a)e #r"an &"b7ara)hno!d$ ,an

d!(en"h!

oleh

)a!ran

&erebro&(!nal

#P"&(!ta6at!% +;$.

Gambar /. 2a(!&an en!ne&  b$ S!&tem 4entr!k"l"&

#0SS$

7

Otak &anat lemb"t dan ken,al &eh!na &anat m"dah r"&ak. Sela!n la(!&an men!ne&% otak *"a d!l!nd"n! oleh )a!ran &erebro&(!nal #0SS$ d! &"bara)hno!d &(a)e. 0a!ran !n! men,ebabkan otak da(at mena("n &eh!na men"ran! tekanan (ada ba!an ba6ah otak ,an d!(enar"h! oleh ra4!ta&! dan *"a me!lnd"n! otak dar! "n)anan ,an m"nk!n ter*ad!. 0SS !n! terletak dalarn r"an7r"an ,an &al!n berh"b"nan &at" denan ,an la!n. R"an7r"an !n! d!&eb"t denan 4entr!kel #4entr!)le&$. "ed")t ke 4entr!kel keem(at. Dar! 4entr!kel keem(at menal!r ke l"ban7l"ban &"bara)hno!d ,an mel!nd"n! ke&el"r"han SSP. "ed")t d!blok!r oleh t"mor da(at men,ebabkan tekanan (ada 4entr!kel karena d!(ak&a "nt"k 

8

men"ran! )a!ran ,an ter"& mener"& d!(rod"k&! oleh )horo!d (le="& &ementara al!rann,a "nt"k kel"ar terhambat. Dalam

kond!&!

!n!%

d!nd!n7d!nd!n

4entr!kel

akan

menemban dan men,ebabkan kond!&! hydrocephalus. 3!la kond!&! !n! berlan&"n ter"& mener"&% (emb"l"h darah *"a akan menalam!

(en,em(!tan

dan da(at

men,ebabkan

ker"&akan otak #P"&(!ta6at!% +;$.

Gambar ?. S!&tem
9

3er&!'at ma*em"k #&en&or!& motor!&$ &ara' !n! mem("n,a! t!a  b"ah )aban. -"n&!n,a &ebaa! &ara' kembar t!a% &ara' !n! mer"(akan &ara' otak be&ar% &ara'n,a ,a!t": 7 Ner4"& oltam!k"&: &!'atn,a &en&or!k% men&ara'! k"l!t ke(ala  ba!an de(an kelo(ak mata ata&% &ela("t lend!r kelo(ak mata dan bola mata. 7 Ner4"& mak&!lar!&: &!'atn,a &en&or!&% men&ara'! !! ata&% b!b!r  ata&% (alat"m% batan h!d"n% rona h!d"n dan &!n"& mak&!lar!&. 7 Ner4"& mand!b"la: &!'atn,a ma*em"k #&en&or! dan motor!&$ men&ara'! otot7otot (en"n,ah. Serab"t7&erab"t &en&or!&n,a men&ara'! !! ba6ah% k"l!t daerah tem(oral dan da". ?$ Ner4"& abd"&en S!'atn,a motor!&% men&ara'! otot7otot orb!tal. -"n&!n,a &ebaa! &ara' (eno,an &!&! mata.

@$ Ner4"& 'a&!al!& S!'atn,a ma*em"k #&en&or! dan motor!$ &erab"t7&erab"t motor!&n,a men&ara'! otot7otot l!dah dan &ela("t lend!r rona m"l"t. D! dalam &ara' !n! terda(at &erab"t7&erab"t &ara' otonom #(ara&!m(at!&$ "nt"k 6a*ah dan k"l!t ke(ala '"n&!n,a &ebaa! m!m!k 6a*ah "nt"k menhantarkan ra&a (ene)a(. 8$ Ner4"& a"d!tor!& S!'atn,a &en&or!% men&ara'! alat (endenar% memba6a ran&anan dar! (endenaran dan dar! tel!na ke otak. -"n&!n,a &ebaa! &ara'   (endenar. ;$ Ner4"& lo&o'ar!ne"& S!'atn,a ma*em"k #&en&or! dan motor!&$ men&ara'! 'ar!n% ton&!l dan l!dah% &ara' !n! da(at memba6a ran&anan )!ta ra&a ke otak. 1$ Ner4"& 'a"& S!'atn,a ma*em"k #&en&or!& dan motor!&$ menand"n &ara'7&ara'  motor!k% &en&or!k dan (ara&!m(at!& 'ar!n% lar!n% (ar"7(ar"% e&o'a"&% a&ter !nte&t!n"m m!nor% kelen*ar7kelen*ar (en)ernaan dalam abdomen. -"n&!n,a &ebaa! &ara' (era&a. 11$ Ner4"& a&e&or!"&

10

Sara' !n! men&ara'! m"&k"l"& &ternokle!doma&to!d dan m"&k"l"& tra(e!"m% '"n&!n,a &ebaa! &ara' tambahan. 1+$ Ner4"& h!(olo&"& Sara' !n! men&ara'! otot7otot l!dah% '"n&!n,a &ebaa! &ara' l!dah. Sara' !n! terda(at d! dalam &"m&"m (en,amb"n. '. Anatom! (eredaran darah otak  Darah menank"t at a&am% makanan dan &"b&tan&! la!nn,a ,an d!(erl"kan ba! '"n&! *ar!nan h!d"( ,an ba!k. Keb"t"han otak  &anat mende&ak dan 4!tal% &eh!na al!ran darah ,an kon&tan har"& ter"& d!(ertahankan. S"(la! darah arter! ke otak mer"(akan &"at"  *al!nan

(emb"l"h7(emb"l"h

darah

,an

ber)aban7)aban%

 berh"b"nan erat &at" denan ,an la!n &eh!na da(at men*am!n &"(la! darah ,an adek"at "nt"k &el. Otak mem!l!k! k"ran leb!h 1/ m!l!ar ne"ron ,an memban"n &"b&tan&!a alba dan &"b&tan&!a r!&ea. Otak mer"(akan oran ,an &anat kom(lek& dan &en&!t!'e. -"n&!n,a &ebaa! (enendal! dan (enat"r &el"r"h akt!4!ta&% &e(ert! : erakan motor!k% &en&a&!% ber(!k!r% dan emo&!. Sel7&el otak beker*a ber&ama7 &ama dan berkom"n!ka&! melal"! &!nal7&!nal l!&tr!k. Kadan7 kadan da(at ter*ad! )et"&an l!&tr!k ,an berleb!han dan t!dak terat"r dar! &ekelom(ok &el ,an menha&!lkan &eranan. Darah mer"(akan &arana tran&(orta&! ok&!en% n"tr!&!% dan bahan7bahan la!n ,an &anat d!(erl"kan "nt"k mem(ertahankan '"n&! (ent!n *ar!nan otak dan menankat &!&a metabol!t. Keh!lanan ke&adaran ter*ad! b!la al!ran darah ke otak berhent! 1 det!k ata" k"ran. Ker"&akan *ar!nan otak  ,an (ermanen ter*ad! b!la al!ran darah ke otak berhent! dalam 6akt" / men!t. 1) Peredaran darah arter! S"(la! darah !n! d!*am!n oleh d"a (a&an arter!% ,a!t" arter! 4ertebral!& dan arter! karot!& !nterna% ,an ber)aban dan beranastosmosis membent"k circulus willisi. Arter! karot!& !nterna dan ek&terna ber)aban dar! arter! karot!& kom"n!& ,an berakh!r   (ada arter! &erebr! anter!or dan arter! &erebr! med!al. D! dekat akh!r  arter! karot!& !nterna% dar! (emb"l"h darah !n! kel"ar arter!

11

)omm"n!)an& (o&ter!or ,an ber&at" kearah ka"dal denan arter! &erebr! (o&ter!or. Arter! &erebr! anter!or &al!n berh"b"nan melal"! arter! )omm"n!)an& anter!or. Arter! 4ertebral!& k!r! dan kanan bera&al dar! arter!a &"bkla4!a &!&! ,an &ama. Arter! &"bkla4!a kanan mer"(akan )aban dar! arter!a !nom!nata% &edankan arter! &"bkla4!a k!r! mer"(akan )aban lan&"n dar! aorta. Arter! 4ertebral!& mema&"k! tenkorak melal"! 'oramen man"m% &et!n! (erbata&an (on& dan med"la oblonata. Ked"a arter! !n! ber&at" membent"k arter! ba&!lar!&. 2) Peredaran darah 4ena

Al!ran darah 4ena dar! otak ter"tama ke dalam &!n"&7&!n"& d"ramater% &"at" &al"ran (emb"l"h darah ,an terda(at d! dalam &tr"kt"r d"ramater. S!n"&7&!n"& d"ramater t!dak mem("n,a! kat"( dan &eba!an be&ar berbent"k tr!an"lar. Seba!an be&ar 4ena )orte= &"(er'!&!al menal!r ke dalam &!n"& lon!t"d!nal!& &"(er!or  ,an berada d! med!al. D"a b"ah 4ena )orte= ,an "tama adalah 4ena ana&tomot!)a mana ,an menal!r ke dalam &!n"& lon!t"d!nal!& &"(er!or dan 4ena ana&tomot!)a (ar4a ,an menal!r ke dalam &!n"& tran&4er&"&.
12

Gambar @. S!&tem (eredaran darah otak  . Sela("t en!nen Pear)e #+8$ menatakan bah6a otak dan &"m&"m t"lan belakan d!&el!m"t! men!n!a ,an mel!nd"n! &tr"kt"r &ara' ,an hal"& !t"% memba6a (emb"l"h darah dan denan &ekre&! &e*en!& )a!ran% ,a!t": )a!ran &erebro&(!nal ,an mem(erke)!l bent"ran ata" on)anan. Sela("t men!nen men"t"(! terd!r! dar!  la(!&an ,a!t" &ebaa!  ber!k"t:

13

Gambar 8. 2a(!&an 0ran!"m 1$ D"rameter  D"ra mater &e)ara kon4en&!onal terd!r! ata& d"a la(!&an ,a!t" la(!&an endo&teal dan la(!&an men!neal. D"ra mater mer"(akan &ela("t ,an kera&% terd!r! ata& *ar!nan !kat '!br!&a ,an melekat erat (ada (erm"kaan dalam dar! kran!"m. Karena t!dak melekat  (ada &ela("t ara)hno!d d! ba6ahn,a% maka terda(at &"at" r"an  (oten&!al r"an &"bd"ral ,an terletak antara d"ra mater dan ara)hno!d% d!mana &er!n d!*"m(a! (erdarahan &"bd"ral. Pada )edera otak% (emb"l"h7(emb"l"h 4ena ,an ber*alan (ada  (erm"kaan otak men"*" &!n"& &a!tal!& &"(er!or d! ar!& tenah ata" d!&eb"t 3r!d!n
darah

4ena

ke &!n"& tran&4er&"&

dan &!n"&

&!mo!de"&. 2a&era&! dar! &!n"&7&!n"& !n! da(at menak!batkan  (erdarahan

hebat.

Hematoma

&"bd"ral

men,ebabkan e*ala7e*ala ne"rolo!& melal"!

(embedahan.

Pet"n*"k

,an

be&ar%

,an

b!a&an,a d!kel"arkan

d!lak"kann,a

(enal!ran

 (erdarahan !n! adalah: 1$ &ak!t ke(ala ,an meneta( +$ ra&a menant"k ,an h!lan7t!mb"l $ l!nl"n 5$ (er"bahan !natan /$ kel"m("han r!nan (ada &!&! t"b"h ,an berla6anan. Arter!7

14

arter! men!nea terletak antara d"ra mater dan (erm"kaan dalam dar! kran!"m r"an e(!d"ral. Adan,a 'rakt"r dar! t"lan ke(ala da(at

men,ebabkan

la&era&!

(ada

arter!7arter!

!n!

dan

men,ebabkan (erdarahan e(!d"ral. Ban (al!n &er!n menalam! )edera adalah arter! men!nea med!a ,an terletak (ada 'o&a med!a 'o&a tem(oral!&. +$ Sela("t Arakhno!d Sela("t arakhno!d mer"(akan la(!&an ,an t!(!& dan temb"&  (andan. Sela("t arakhno!d terletak antara (!a mater &ebelah dalam dan d"ramater &ebelah l"ar ,an mel!("t! otak. Sela("t !n! d!(!&ahkan dar! d"ramater oleh r"an (oten&!al% d!&eb"t &(at!"m &"bd"ral dan dar! (!amater oleh &(at!"m &"barakhno!d ,an ter!&! oleh l!>"or &erebro&(!nal!&. Perdarahan &"barakhno!d "m"mn,a d!&ebabkan ak!bat )edera ke(ala. $ P!ameter  P!a mater melekat erat (ada (erm"kaan kortek& &erebr!. P!a mater  adalah membrana 4a&k"lar ,an denan erat memb"nk"& otak% mel!("t! ,r! dan ma&"k kedalam &"l)! ,an (al!n dalam. embrana !n! memb"nk"& &ara'

otak dan men,at" denan

e(!ne"r!"mn,a. Arter!7arter! ,an ma&"k kedalam &"b&tan&! otak   *"a d!l!("t! oleh (!a mater.

B. Pe*eria* Skull deect mer"(akan &"at" kela!nan (ada ke(ala ket!ka t!dak 

adan,a t"lan )ran!"mCt"lan tenkorak  Skull deect men*ad! &"at" ma&alah &e*ak a6al (er!ode keh!d"(an man"&!a. Skull deect &"dah da(at d!tem"kan (ada *aman neol!t!k"m.. Skull eect adalah adan,a (en!k!&an  (ada t"lan )ran!"m ,an d!&ebabkan oleh adan,a (en!k!&an ,an d!&ebabkan ma&&a ek&trakran!al ata" !ntrakran!al% ata" *"a b!&a bera&al dar! dalam t"lan #3"rener 9 Kormano% 1;;@$. Skull deect da(at ter*ad! dar! lah!r ata" konen!tal (ada ba,! ,an b!a&an,a d!&eb"t denan anen)he(hal, dan *"a skull deect ,an d!lak"kan &e)ara &ena*a "nt"k 

15

membant" (enel"aran )a!ran ata" (endarahan ata" ma&&a ,an ada d! ke(ala ata" otak. 0. Ei)l)i Pen,ebab ter*ad!n,a skull deect d!antara la!n: a. -rakt"r )ran!"m  b. T"mor  ). Pen!(!&an t"lan d. Kela!nan konen!tal #enchephalocele$ e. Pen!k!&an ma&&a ek&trakran!al ata" !ntrakran!al '. Po&t o( tre(ana&! #3"rener 9 Kormano% 1;;@$ . Tra"ma (arah (ada tenkorak dan t"lan 6a*ah h. Re&ek&! t"mor tenkorak  !. H!lann,a t"lan ak!bat o&teom,el!t!& #Ramam"rth!% et al% +@$ D. Pa)fi+i)l)i1 Pa)l)i 3erda&arkan (ato'!&!olo!n,a )edera ke(ala da(at d!olonkan

men*ad! + (ro&e& ,a!t" )edera ke(ala (r!mer dan )edera ke(ala &ek"nder. 0edera otak (r!mer adalah )edera ,an ter*ad! &aat ata" ber&amaan denan ke*ad!an tra"ma dan mer"(akan &"at" 'enomena mekan!k. Um"mn,a men!mb"lkan le&! (ermanen. T!dak ban,ak ,an b!&a d!lak"kan ke)"al! memb"at '"n&! &tab!l% &eh!na &el7&el ,an &edan &ak!t b!&a menalam! (ro&e& (en,emb"han ,an o(t!mal. 0edera (r!mer% ,an ter*ad! (ada 6akt" bent"ran% m"nk!n karena memar (ada  (erm"kaan otak% la&era&! &"b&tan&! alba% )edera robekan ata" hemora! karena ter*at"h% d!("k"l% ke)elakaan dan tra"ma &aat lah!r ,an b!&a menak!batkan ter*ad!n,a an"an (ada &el"r"h &!&tem dalam t"b"h. 0edera otak &ek"nder mer"(akan ha&!l dar! (ro&e& ,an  berkelan*"tan &e&"dah ata" berka!tan denan )edera (r!mer dan leb!h mer"(akan  enomena metabolik &ebaa! ak!bat% )edera &ek"nder da(at ter*ad! &ebaa! kemam("an a"tore"la&! &erebral d!k"ran! ata" tak ada  (ada area )edera. 0!dera ke(ala ter*ad! karena bebera(a hal d!antan,a%  b!la tra"ma ek&trakran!al akan da(at men,ebabkan adan,a le&era&! (ada k"l!t ke(ala &elan*"tn,a b!&a (erdarahan karena menena! (emb"l"h darah. Karena (erdarahan ,an ter*ad! ter"&7 mener"& da(at men,ebabkan hipoksia! hiperemi  (en!nkatan 4ol"me darah (ada area (en!nkatan

16

 permeabilitas kapiler % &erta "asodilatasiarterial % &em"a men!mb"lkan  (en!nkatan

!&!

!ntrakran!al%

dan

akh!rn,a

(en!nkatan

tekanan

!ntrakran!al #TIK$% ada("n% h!(oten&! nam"n b!la tra"ma menena! t"lan ke(ala akan men,ebabkan robekan dan ter*ad! (erdarahan *"a. 0!dera ke(ala !ntrakran!al da(at menak!batkan la&era&!% (erdarahan dan ker"&akan *ar!nan otak bahkan b!&a ter*ad! ker"&akan &"&"nan &,ara'  kran!al ter"tama motor!k ,an menak!batkan ter*ad!n,a an"an dalam mob!l!ta&. E. Ma*ife+a+i Kli*i/  Ge*ala ,an nam(ak (ada (a&!en skull deect da(at ber"(a: a. 3ent"k ke(ala a&!metr!& b. Pada ba!an ,an t!dak tert"t"( t"lan teraba l"nak  c. Pada ba!an ,an t!dak tert"t"( t"lan da(at d!l!hat adan,a den,"tan

ata" 'ontanela Sedankan man!'e&ta&! kl!n!& dar! )edera ke(ala terant"n dar!  berat r!nann,a )edera ke(ala ,a!t" ber"(a: a. Per"bahan ke&adaran adalah mer"(akan !nd!)ator ,an (al!n &en&!t!4e ,an da(at d!l!hat denan (en"naan G0S # #las$ow Coma Scale$. Pada )edera ke(ala berat n!la! G0S n,a 78. b. Pen!nkatan TIK ,an mem("n,a! tr!a& kla&!k &e(ert!: n,er! ke(ala karena reanan d"ra dan (emb"l"h darah (a(!l edema ,an d!&ebabkan oleh tekanan dan (embenkakan d!&k"& o(t!k"& m"ntah &er!nkal! (ro,ekt!l. c. Per"bahan tekanan darah ata" normal #h!(erten&!$% (er"bahan 'rek"en&!  *ant"n #brad!kard!% tak!kard!a% ,an d!&el!n! denan brad!kard!a d!&r!tm!a$. d. Per"bahan (ola na'a& #a(nea ,an d!&el!n! oleh h!(er4ent!la&!$% na'a&  berb"n,!% &tr!dor% terde&ak% ron)h!% men! (o&!t!' #kem"nk!nan karena a&(!ra&!$% "rl!n. &. Pemeri/+aa* Pe*2*3a*

Sela!n dar! e*ala7e*ala kl!n!k% kel"han (a&!en ma"("n dar! ha&!l  (emer!k&aan '!&!k dan (&!k!&% "nt"k ke(erl"an skull deect (erl" d!lak"kan  (emer!k&aan7(emer!k&aan (en"n*an ,a!t":

17

a.0T7S)an -"n&! 0T S)an !n! adalah "nt"k men!dent!'!ka&! l"a&n,a le&!%  (erdarahan% determ!nan 4entr!k"ler% dan (er"bahan *ar!nan otak. Unt"k  menetah"! adan,a !n'ark C !&kem!a *anan d!lek"kan (ada +5 7 @+ *am &etelah !n*"r!. Pada (a&!en dnean skull deect d!(eroleh ha&!l 0T &)an &ebaa! ber!k"t:

Gambar ;. 0T &)an skull deect 

 b. -oto (olo& ke(ala #7ra,$ T!dak &em"a (ender!ta denan )!dera ke(ala d!!nd!ka&!kan "nt"k   (emer!k&aan ke(ala karena ma&alah b!a,a dan ke"naan ,an &ekaran mak!n d!tt!nalkan. Fad! !nd!ka&! (elak&anaan 'oto (olo& ke(ala mel!("t!  *e*a& leb!h dar! / )m% l"ka temb"& #tembakCta*am$% adan,a )or("& al!ne"m% de'orm!ta& ke(ala #dar! !n&(ek&! dan (al(a&!$% n,er! ke(ala ,an meneta(% e*ala 'okal ne"rolo!&% an"an ke&adaran. Ha&!l ,a d!(eroleh (ada 'oto ke(ala (a&!en denan skull deect adalah &ebaa! ber!k"t:

18

Gambar 1. 7ra, skull deect 

).RI # %a$netik &esonance 'ma$in$ $ D!"nakan &ama &e(ert! 0T7S)an denan ata" tan(a kontra& rad!oakt!'.

Gambar 11. RI skull deect  d. EEG (Elektroensepalo$ram) D!"nakan "nt"k mel!hat (erkembanan elomban ,an (atolo!&

Gambar 1+. EEG skull deect 

19

G.

Pe*aala/+a*aa* -a* Terapi a. Ob&er4a&! +5 *am #)ek TT<$  b. Ob&er4a&! tanda7tanda (en!nkatan tekanan !ntrakran!al Pen!nkatan tekanan !ntrakran!al #!ntra)ran!al (re&&"re%I0P$

d!de'!n!&!kan &ebaa! (en!nkatan tekanan dalam rona kran!al!&. Kran!"m dan kanal!& 4ertebral!& ,an "t"h% ber&ama7&ama denan d"rameter membent"k &"at" 6adah ata" ,an b!a&a d!&eb"t r"an !ntrakran!al ,an d!tem(at! oleh *ar!nan otak% darah% dan )a!ran &erebro&(!nal. Tanda7tanda (en!nkatan tekanan !ntrakran!al adalah &ebaa! ber!k"t: 1$ H!(erten&! +$ 3rad!kard! $ Pa(!ledema 5$ "ntah (ro,ekt!l /$ N,er! ke(ala ). F!ka (a&!en ma&!h m"ntah &ementara d!("a&akan terleb!h dah"l". d. 3er!kan tera(! !ntra4ena b!la ada !nd!ka&!. e. Pa&!en d!!&t!rahatkan ata" t!rah bar!n. '. Pro'!lak&!& d!ber!kan b!la ada !nd!ka&!. . Pember!an obat7obat "nt"k 4a&k"la&!&a&!. h. Pember!an obat7obat analet!k. !. Pembedahan b!la ada !nd!ka&!. Pembedahan ,an d!lak"kan "nt"k (a&!en )edera ke(ala adalah  (elak&anaan o(era&! tre(ana&! ata" )ran!o(la&t,. Tre(ana&!Ckran!otom! adalah &"at" t!ndakan memb"ka t"lan ke(ala ,an bert"*"an "nt"k  men)a(a! otak "nt"k t!ndakan (embedahan de'!n!t!4e #&e(ert! adan,a SDH #&"bd"ral hematoma$ ata" EDH #e(!d"ral hematoma$ dan kond!&! la!n (ada ke(ala ,an memerl"kan t!ndakan kran!otom!$. 0ran!o(la&t, adalah mem(erba!k! ker"&akan t"lan ke(ala denan men"nakan  bahan (la&t!) ata" metal (late. E(!d"ral Hematoa #EDH$ adalah &"at"  (endarahan ,an ter*ad! d!antara t"lan dan dan la(!&an d"ramater S"bd"ral Hematoa #SDH$ ata" (endarahan ,an ter*ad! (ada rona d!antara la(!&an d"ramater dan denan arakno!dea. Pelak&anaan o(era&! tre(ana&! !n! d!!nd!ka&!kan (ada (a&!en 1$ Pen"r"nan ke&adaran t!ba7t!ba ter"tama r!6a,at )edera ke(ala ak!bat berbaa! 'aktor%+$ Adan,a tanda hern!a&!Clateral!&a&!%$ Adan,a )edera &!&tem!k ,an memerl"kan o(era&!

20

emeren&!% d!mana 0T S)an Ke(ala t!dak b!&a d!lak"kan. Pera6atan  (a&)a bedah ,an (ent!n (ada (a&!en (o&t tre(ana&! adalah memon!tor  kond!&! "m"m dan ne"rolo!& (a&!en d!lak"kan &e(ert! b!a&an,a. Fah!tan d!b"ka (ada har! ke /7@. T!ndakan (ema&anan 'ramen t"lan ata" kran!o(la&t! d!an*"rkan d!lak"kan &etelah ?78 m!n" kem"d!an. Tera(! (ro'!lat!k da(at d!"nakan (ada (a&!en ,an menalam! tra"ma% kebo)oran 0SS ata" &etelah d!lak"kan (embedahan "nt"k  men"r"nkan re&!ko ter*ad!n,a !n'ek&! no&okom!al. Tera(! kon&er4at!'  mel!("t! bedre&t total% (ember!an obat7obatan% ob&er4a&! tanda7tanda 4!tal #G0S dan t!nkat ke&adaran$. Pr!or!ta& (era6atan adalah mak&!malkan  (er'"&!C'"n&! otak% men)eah kom(l!ka&!% (enat"ran '"n&! &e)ara o(t!malCmenembal!kan ke '"n&! normal% mend"k"n (ro&e& (em"l!han ko(!n kl!enCkel"ara% (ember!an !n'orma&! tentan (ro&e& (en,ak!t%  (rono&!&% ren)ana (enobatan% dan rehab!l!ta&!. H. K)mpli/a+i a. Koma Pender!ta t!dak &adar dan t!dak member!kan re&(on d!&eb"t )oma.

Pada &!t"a&! !n!% &e)ara kha& berlan&"n han,a bebera(a har! ata" m!n"% &etelah ma&a !n! (ender!ta akan terban"n% &edankan  bebera(a ka&"& la!n,a mema&"k! 4eetat!4e &tate ata" mat! (ender!ta  (ada

ma&a

4eetat!4e

&tate&er!n

memb"ka

matan,a

dan

menerakkann,a% men*er!t ata" men*"kan re&(on re'lek. Wala"("n dem!k!an (ender!ta ma&!h t!dak &adar dan t!dak men,adar! l!nk"nan &ek!tarn,a. Pender!ta (ada ma&a 4eetat!4e &tate leb!h dar! &at" tah"n  *aran &emb"h.  b. Se!"re Pender!ta ,an menalam! )edera ke(ala akan menalam! &ek"ran7 k"rann,a &ekal! &e!"re (ada ma&a m!n" (ertama &etelah )edera. e&k!("n dem!k!an% keadaan !n! berkemban men*ad! e(!le(&,. ). In'ek&! -akt"r tenkorak ata" l"ka terb"ka da(at merobekan membran #men!nen$ &eh!na k"man da(at ma&"k. In'ek&! men!nen !n!

21

 b!a&an,a berbaha,a karena keadaan !n! mem!l!k! (oten&!al "nt"k  men,ebar ke &!&tem &ara' ,an la!n. d. Ker"&akan &ara'  0edera (ada ba&!& tenkorak da(at men,ebabkan ker"&akan (ada ner4"& 'a)!al!&. Seh!na ter*ad! (aral,&!& dar! otot7otot 'a)!al!& ata" ker"&akan dar! &ara' "nt"k (ererakan bola mata ,an men,ebabkan ter*ad!n,a (enl!hatan anda. e. H!lann,a kemam("an kon!t!'  3er'!k!r% akal &ehat% (en,ele&a!an ma&alah% (ro&e& !n'orma&! dan memor! mer"(akan kemam("an kon!t!'. 3an,ak (ender!ta denan )edera ke(ala berat menalam! ma&alah ke&adaran.

22

0li*i4al Pa56a7 8erlampir9 B. Pr)+e+ Kepera6aa* . Pe*/a3ia* I.

1$ Ident!ta& (a&!en el!("t! nama% *en!& *en!& kelam!n% "&!a% alamat% aama% baha&a ,an d!"nakan% &tat"& (erka6!nan% (end!d!kan% (eker*aan% a&"ran&! ke&ehatan% olonan darah% nomor re!&ter% tanal ma&"k r"mah &ak!t% dan d!ano&!& med!&. +$ R!6a,at (en,ak!t &ekaran er"(akan ranka!an ke*ad!an m"la! dar! ter*ad!n,a tra"ma &eh!na (a&!en ma&"k r"mah &ak!t. $ R!6a,at (en,ak!t dah"l" er"(akan r!6a,at (en,ak!t ,an (ernah d!der!ta (a&!en dan  berh"b"nan denan &!&tem (er&ara'an 5$ Kel"han "tama Pada "m"mn,a kel"han "tama (ada ka&"&  skull deect adalah  (en"r"nan t!nkat ke&adaran #G0S ;71+$% ("&!n% &ak!t ke(ala% an"an motor!k% ke*an% an"an &en&or!k dan an"an ke&adaran. -ormat PRST da(at d!"nakan "nt"k mem(erm"dah  (en"m("lan data% (en*abaran dar! PRST adalah: P #(ro4okat!'C(al!at!'$: A(a ,an men*ad! hal7hal ,an mer!nankan dan mem(erberat n,er! A(a &a*a ,an telah d!lak"kan "nt"k  menobat! n,er!  #>"al!t,C>"ant!t,$: Sebera(a berat kel"han% baa!mana ra&an,a Sebera(a &er!n ter*ad!n,a R #re!oCrad!a&!$

:

D!manakah

loka&!

kel"han

3aa!mana

 (en,ebarann,a S #&kalaC&e4er!t,$: Denan men"nakan G0S "nt"k an"an ke&adaran% &kala n,er! "nt"k kel"han n,er!. T #T!m!n$ : Ka(an kel"han !t" tera&a Sebera(a &er!n kel"han !t" tera&a /$ R!6a,at (en,ak!t kel"ara

23

el!("t! &"&"nan anota kel"ara kh"&"&n,a ,an kem"nk!nan  b!&a ber(enar"h (ada ke&ehatan anota kel"ara ,an la!n.

". Pemeri/+aa* &i+i/ 

Pada da&arn,a dalam (emer!k&aan '!&!k men"nakan (endekatan &e)ara &!&temat!k ,a!t": !n&(ek&!% (al(a&!% a"&k"lta&! dan (erk"&!. 1$Keadaan "m"m el!("t! tanda7tanda 4!tal% 33CT3% +$Ke&adaran Skala Koma Gla&o6 #Gla&o6 0oma S)ale% G0S$ a$ Re&(on memb"ka mata #E$ 1. emb"ka mata denan &(ontan #5$ +. emb"ka mata denan (er!ntah #$ . emb"ka mat denan ran&anan n,er! #+$ 5. T!dak reak&! reak&! a(a("n #1$  b$ Re&(on 4erbal #<$ 1. Or!enta&! ba!k dan &e&"a! #/$ +. D!&or!ena&! tem(at dan 6akt" #5$ . 3!)ara ka)a" #$ 5. eneran #+$ /. T!dak ada reak&! a(a(a"n #1$ a$ Re&(on motor!k #$ 1. en!k"t! (er!ntah #?$ +. elokal!&!r n,er! #/$ . enh!ndar n,er! #5$ 5. -lek&! abnormal #$ /. Ek&ten&! abnormal #+$ ?. T!dak ada reak&! a(a("n #1$ @.

24

$ Pemer!k&aan head to toe )$ Ke(ala dan ramb"t D!ka*! bent"k ke(ala% ke&emetr!&an% keadaan k"l!t ke(ala. d$ Wa*ah Str"kt"r 6a*ah% 6arna k"l!t% ek&(re&!. e$ ata 3ent"k bola mata%ada t!dakn,a erakan kela!nan (ada bola mata. '$ H!d"n Ke&emetr!&an% keber&!han. $ Tel!na Ke&!metr!&an% keber&!han dan t!dakn,a kela!nan '"n&! (endenaran. h$ "l"t dan b!b!r  Ke&emetr!&an b!b!r% kelembaban% m"ko&a% keber&!han m"l"t. !$ G!! F"mlah !! lenka( ata" t!dak% keber&!han% ada t!dakn,a (eradanan  (ada "&!% ada t!dakn,a )ar!e&.  *$ 2eher  Po&!&! trakea #de4!a&! tra)hea$% ada t!dakn,a (embe&aran kelen*ar  t!ro!d ata" 4ena *""lar!&. k$ Inte"men el!("t! 6arna% keber&!han% t"ror% tek&t"r k"l!t% dan kelembaban%  (er"bahan bent"k dan 6arna (ada k"l!t. l$ Thora= D!ka*! ke&emetr!&ann,a% ada t!dakn,a &"ara red"( (ada (erk"&!% ke&emetr!&an ek&(an&! dada% ada t!dakn,a &"ara ron)h! dan 6he!n. m$Abdomen Ada t!dakn,a d!&ten&! abdomen% a&!te&% n,er! tekan. n$ Ektrem!ta& ata& dan ba6ah Ke&emetr!&ann,a% ada t!dakn,a oedema% (ererakan dan ton"& otot% &erta keber&!han.

25

0. Dia*)+a Kepera6aa* 1.  N,er! ak"t berh"b"nan denan aen )edera '!&!k #tra"ma kran!al$ 2. Re&!ko )edera berh"b"nan denan 'aktor r!&!ko tra"ma !ntra)ran!al 3. Re&!ko !n'ek&! berh"b"nan denan 'aktor r!&!ko l"ka (o&t o(era&! dan

 (ro&ed"r !n'ek&! 4. R!&!ko (erdarahan berh"b"nan denan 'aktor r!&!ko tra"ma: kran!al% ker"&akan !nter!ta& *ar!nan (emb"l"h darah otak  5. R!&!ko ket!dake'ekt!'an (er'"&! *ar!nan otak berh"b"nan denan 'aktor  r!&!ko tra"ma kran!al% an"an &erebro4a&k"lar berh"b"nan denan  (en!nkatan TIK  6. An&!eta& berh"b"nan denan an)aman (ada &tat"& terk!n!: (ro&ed"r   (embedahan ,an d!tanda! denan bata&an karakter!&t!k (er!lak" a!ta&!% el!&ah% tam(ak 6a&(ada% a'ekt!' ra"% dan '!&!olo!& (en!nakatan keteanan dan ker!nan &erta tremot 7. R!&!ko &,ok berh"b"nan denan 'aktor r!&!ko h!(o4olem!a% h!(ok&!a (ada  (ro&ed"r (embedahan 8. Ker"&akan !nter!ta& k"l!t berh"b"nan denan adan,a 'aktor mekan!k   (o&t tra"ma 9. De'!&!t (enetah"an berh"b"nan denan k"ran !n'orma&! dan k"rann,a &"mber (enetah"an 10. Ker"&akan memor! berh"b"nan denan an"an ne"rolo!&: (o&t tra"ma ke(ala ,an d!tanda! denan bata&an karakter!&t!k ket!dakmam("an men!nat !n'orma&! 'akt"al% ket!dakmam("an men!nat (er!lak" ter tent" ,an (ernah d!lak"kan% ket!dakmam("an men!nat (er!&t!6a% m"dah l"(a

35

D. I*er:e*+i Kepera6aa*

1. N,er! ak"t berh"b"nan denan aen )edera '!&!k 

N).D;

Dia*)+a Kepera6aa*

 N,er! Ak"t berh"b"nan denan aen )edera '!&!k ,an d!tanda! oleh adan,a  b"kt! n,er!% ek&(re&! 6a*ah n,er!% 'ok"& men,em(!t% kel"han tentan karakter!&t!k n,er!% dan (er!lak" d!&trak&!

N).

NO0

N).I*-i/a)r

Krieria Ha+il

De'!n!&! : Penalaman &en&or! dan emo&!onal t!dak men,enankan ,an m"n)"l ak!bat ker"&akan *ar!nan akt"al ata"("n (oten&!al ata" ,an d!ambarkan &ebaa! ker"&akan #Interna&!onal A&&o&!at!on 'ot the St"d, o'  Pa!n a6!tan ,an t!ba7t!ba ata" lambat dar! !nten&!ta& r!nan h!na berat denan akh!r ,an da(at d! ant!&!(a&! ata " d!(red!k&!. Ti-a/  Jara* per*a5 me*2*32/  me*2*32//  /a* a* 

1?/

1?/+ Kontrol  N,er!

1?/1 1?/5 1?// 1?/1

"

Ka-a*< /a-a* me*2*32//  a*

Seri* me*2*32//a*

Se4ara /)*+i+e* me*2*32//  a*

!

%

$

enenal! ka(an n,er! ter*ad! enambarkan 'aktor (en,ebab en"nakan t!ndakan  (en"ranan n,er! tan(a anale&!k  en"nakan anale&!k ,an d! rekomenda&!kan ela(orkan (er"bahan terhada( e*ala n,er! (ada (ro'e&!onal

36

ke&ehatan 1?/11

enenal! a(a ,an terka!t denan e*ala n,er! Bera 

+1+

T!nkat n,er!

+1+1 +1+5 +1++1 +1+1@ +1+? +1+8 +1++5 +1++/ +1+18 +1+1; +1+;

 N,er! ,an d!la(orkan Pan*ann,a (er!ode n,er! eno&ok area ,an terkena dam(ak  eneran dan menan!& Ek&(re&! n,er! 6a*ah T!dak b!&a ber!&t!rahat ener!n,!t enel"arkan ker!nat berleb!h ondar mand!r  -o)"& men,em(!t Keteanan otot

02/2p =era "

Se-a*

Ri*a*

Ti-a/ a-a

!

%

$

36

ke&ehatan 1?/11

enenal! a(a ,an terka!t denan e*ala n,er! Bera 

+1+

T!nkat n,er!

+1+1 +1+5 +1++1 +1+1@ +1+? +1+8 +1++5 +1++/ +1+18 +1+1; +1+;

02/2p =era "

Se-a*

Ri*a*

Ti-a/ a-a

!

%

$

 N,er! ,an d!la(orkan Pan*ann,a (er!ode n,er! eno&ok area ,an terkena dam(ak  eneran dan menan!& Ek&(re&! n,er! 6a*ah T!dak b!&a ber!&t!rahat ener!n,!t enel"arkan ker!nat berleb!h ondar mand!r  -o)"& men,em(!t Keteanan otot

37

+1+1/ +1++@ +1++8

Keh!lanan na'&" makan "al Intoleran&! makanan

N).

NI0

I*er:e*+i

15

ana*emen n,er!

1. 2ak"kan (enka*!an ,an kom(rehen&!' ,an mel!("t! loka&!% karakter!&t!k% on&ertata"d"ra&!% 'rek"en&!% k"al!ta&% !nten&!ta& ata" beratn,a dan 'aktor (en)et"&. +. Ob&er4a&! adan,a (et"n*"k non4erbal menena! ket!dakn,amanan ter"tama (ada merek ,an t!dak da(at berkom"n!ka&! &e)ara e'ekt!'  . Pa&t!kan (era6atan anale&!k ba! (a&!en d!lak"kan denan (emamta"an ,an ketat 5. Gal! (enetah"an dan ke(er)a,aan (a&!en menena! n,er! /. Tent"kan ak!bat dar! (enalaman n,er! terhada( k"al!ta& h!d"( (a&!en #m!&aln,a: t!d"r% na'&" makan% (er'orma ker*a% (era&aaan% (enert!an% h"b"nan% tan"n *a6ab (eran$ ?. 3er!kan !n'orma&! menena! n,er!% &e(ert! (en,ebab n,er!% bera(a lama n,er! akan d!ra&akan dan ant!&!(a&! akan ket!dakn,amanan ak!bat (ro&ed"r. @. A*arkan (r!n&!(7(r!n&!( mana*emen n,er! 8. A*arkan tekn!k non 'armakolo!& #&e(ert!: b!o'eeba)k% TENS% h,(no&!&% relak&a&!%b!mb!nan ant!&!(at!'% tera(! m"&!)% tera(! berma!n% tera(! akt!'!ta&% ak"(re&"r% a(l!ka&! (ana&ata"d!n!n dan  (!*atan$ ;. 3er!kan (en"r"n n,er! ,an o(t!mal denan re&e(an anale&!k dar! dokter.

Ra+i)*al

embant" (a&!en "nt"k menenal n,er! dan men"ran! n,er!n,a dalam bent"k non'amakolo!& ma"("n 'armakolo!&.

37

+1+1/ +1++@ +1++8

Keh!lanan na'&" makan "al Intoleran&! makanan

N).

NI0

I*er:e*+i

Ra+i)*al

15

ana*emen n,er!

1. 2ak"kan (enka*!an ,an kom(rehen&!' ,an mel!("t! loka&!% karakter!&t!k% on&ertata"d"ra&!% 'rek"en&!% k"al!ta&% !nten&!ta& ata" beratn,a dan 'aktor (en)et"&. +. Ob&er4a&! adan,a (et"n*"k non4erbal menena! ket!dakn,amanan ter"tama (ada merek ,an t!dak da(at berkom"n!ka&! &e)ara e'ekt!'  . Pa&t!kan (era6atan anale&!k ba! (a&!en d!lak"kan denan (emamta"an ,an ketat 5. Gal! (enetah"an dan ke(er)a,aan (a&!en menena! n,er! /. Tent"kan ak!bat dar! (enalaman n,er! terhada( k"al!ta& h!d"( (a&!en #m!&aln,a: t!d"r% na'&" makan% (er'orma ker*a% (era&aaan% (enert!an% h"b"nan% tan"n *a6ab (eran$ ?. 3er!kan !n'orma&! menena! n,er!% &e(ert! (en,ebab n,er!% bera(a lama n,er! akan d!ra&akan dan ant!&!(a&! akan ket!dakn,amanan ak!bat (ro&ed"r. @. A*arkan (r!n&!(7(r!n&!( mana*emen n,er! 8. A*arkan tekn!k non 'armakolo!& #&e(ert!: b!o'eeba)k% TENS% h,(no&!&% relak&a&!%b!mb!nan ant!&!(at!'% tera(! m"&!)% tera(! berma!n% tera(! akt!'!ta&% ak"(re&"r% a(l!ka&! (ana&ata"d!n!n dan  (!*atan$ ;. 3er!kan (en"r"n n,er! ,an o(t!mal denan re&e(an anale&!k dar! dokter.

embant" (a&!en "nt"k menenal n,er! dan men"ran! n,er!n,a dalam bent"k non'amakolo!& ma"("n 'armakolo!&.

38

?58+

ana*emen l!nk"nan: ken,amanan

1. Tent"kan t"*"an (a&!en dan kel"ara dalam menelola l!nk"nan dan ken,amanan ,an o(t!mal. +. H!ndar! an"an ,an t!dak (erl" dan ber!kan 6akt" "nt"k ber!&t!rahat . 0!(takan l!nk"nan ,an tenan dan mend"k"n 5. Sed!akan l!nk"nan ,an aman dan ber&!h /. Pert!mbankan &"mber7&"mber ket!dakn,amanan% &e(ert! bal"tan lembab% (o&!&! &elan% bal"tan ,an tertekan% &e(re! k"&"t% ma"("n l!nk"nan ,an menan". ?. Po&!&!kan (a&!en "nt"k mem'a&!l!ta&! ken,amanan

eman!("la&! l!nk"nan  (a&!en "nt"k menda(atkan ken,amanan ,an o(t!mal

+. Re&!ko )edera berh"b"nan denan tra"ma !ntra)ran!al

N).D;

1.

Dia*)+a Kepera6aa*

R!&!ko 0edera

N).

1;1+

NO0

Ke*ad!an *at"h

De'!n!&! :Rentan menalam! )edera '!&!k a!bat kond!&! l!nk"nan ,an  ber!nterak&! denan &"mber ada(t!' dan &"mber de'en&!' !nd!4!d"% ,an da(at menan" ke&ehatan. N).I*-i/a)r

1;1+1 1;1++

# -a* le=i5

(<>

%

Ti-a/ a-a



"

!

%

$

Krieria Ha+il

Fat"h &aat berd!r! Fat"h &aat ber*alan

38

?58+

ana*emen l!nk"nan: ken,amanan

1. Tent"kan t"*"an (a&!en dan kel"ara dalam menelola l!nk"nan dan ken,amanan ,an o(t!mal. +. H!ndar! an"an ,an t!dak (erl" dan ber!kan 6akt" "nt"k ber!&t!rahat . 0!(takan l!nk"nan ,an tenan dan mend"k"n 5. Sed!akan l!nk"nan ,an aman dan ber&!h /. Pert!mbankan &"mber7&"mber ket!dakn,amanan% &e(ert! bal"tan lembab% (o&!&! &elan% bal"tan ,an tertekan% &e(re! k"&"t% ma"("n l!nk"nan ,an menan". ?. Po&!&!kan (a&!en "nt"k mem'a&!l!ta&! ken,amanan

eman!("la&! l!nk"nan  (a&!en "nt"k menda(atkan ken,amanan ,an o(t!mal

+. Re&!ko )edera berh"b"nan denan tra"ma !ntra)ran!al

N).D;

1.

Dia*)+a Kepera6aa*

R!&!ko 0edera

N).

1;1+

NO0

Ke*ad!an *at"h

De'!n!&! :Rentan menalam! )edera '!&!k a!bat kond!&! l!nk"nan ,an  ber!nterak&! denan &"mber ada(t!' dan &"mber de'en&!' !nd!4!d"% ,an da(at menan" ke&ehatan. N).I*-i/a)r

1;1+1 1;1++ 1;1+

# -a* le=i5

(<>

%

Ti-a/ a-a



"

!

%

$

Krieria Ha+il

Fat"h &aat berd!r! Fat"h &aat ber*alan Fat"h &aat d"d"k  

39

1;1+5

Fat"h dar! tem(at t!d"r 

1;1+/

Fat"h &aat d!(!ndahkan

1;1+?

Fat"h &aat na!k tana

1;1+@

Fat"h &aat t"r"n tana

1;1+;

Fat"h &aat ke kamar mand!

1;1+1

Fat"h &aat memb"nk"k  Bera 

1;1

1;11

Ke(arahan )edera '!&!k 

2e)et (ada k"l!t

1;1+

emar 

1;1

2"ka ore&

1;15

2"ka bakar 

1;1/

Ek&trem!ta& ke&eleo

1;1?

Ke&eleo t"lan ("n"n

1;1@

-rakt"r ek&trem!ta&

1;18

-rakt"r (el4!&

02/2p =era "

Se-a*

Ri*a*

Ti-a/ a-a

!

%

$

39

1;1+5

Fat"h dar! tem(at t!d"r 

1;1+/

Fat"h &aat d!(!ndahkan

1;1+?

Fat"h &aat na!k tana

1;1+@

Fat"h &aat t"r"n tana

1;1+;

Fat"h &aat ke kamar mand!

1;1+1

Fat"h &aat memb"nk"k  Bera 

1;1

1;11

Ke(arahan )edera '!&!k 

emar 

1;1

2"ka ore&

1;15

2"ka bakar 

1;1/

Ek&trem!ta& ke&eleo

1;1?

Ke&eleo t"lan ("n"n

1;18

Se-a*

Ri*a*

Ti-a/ a-a

!

%

$

2e)et (ada k"l!t

1;1+

1;1@

02/2p =era "

-rakt"r ek&trem!ta& -rakt"r (el4!&

40

1;1; 1;11

-rakt"r t"lan ("n"n

1;111

-rakt"r t"lan tenkorak 

1;11+

-rakt"r m"ka

1;11

0edera !!

1;115

0edera ke(ala terb"ka

1;11/ 1;11? 1;11;

N).

NI0

-rakt"r (an"l

0edera ke(ala tert"t"( Gan"an mob!l!ta& Ker"&akan kon!&!

1;1+

Pen"r"nan t!nkat ke&adaran

1;1+1

Tra"ma l!4er 

1;1++

2!m'a (e)ah

1;1+

Perdarahan

1;1+5

Tra"ma (er"t I*er:e*+i

Ra+i)*al

40

1;1; 1;11

-rakt"r t"lan ("n"n

1;111

-rakt"r t"lan tenkorak 

1;11+

-rakt"r m"ka

1;11

0edera !!

1;115

0edera ke(ala terb"ka

1;11/ 1;11? 1;11;

Gan"an mob!l!ta& Ker"&akan kon!&! Pen"r"nan t!nkat ke&adaran

1;1+1

Tra"ma l!4er 

1;1++

2!m'a (e)ah

1;1+5 NI0

0edera ke(ala tert"t"(

1;1+

1;1+

N).

-rakt"r (an"l

Perdarahan Tra"ma (er"t I*er:e*+i

Ra+i)*al

41

?58?

ana*emen 2!nk"nan: Ke&elamatan

1. Ident!'!ka&! keb"t"han keamanan (a&!en berda&arkan '"n&! '!&!k dan kon!t!' &erta r!6a,at  (er!lak" d! ma&a lal" +. Ident!'!ka&! hal7hal ,an membaha,akan d! l!nk"nan #m!&aln,a% baha,aJ '!&!k% b!olo! dan k!m!a6!$ . S!nk!rkan bahan berbaha,a dar! l!nk"nan *!ka d!(erl"kan 5. od!'!ka&! l!nk"nan "nt"k mem!n!malkan bahan berbaha,a dan ber!&!ko /. Sed!akan alat "nt"k beradata&! #m!&aln,a% k"r&! "nt"k (!*akan dan (eanan tanan$ ?. G"nakan (eralatan (erl!nd"nan #m!&aln,a% (enekanan% (eanan (ada &!&!% k"n)! !nt"%  (aar% dan erban$ "nt"k emmbata&! mob!l!ta& '!&!k ata" ak&e& (ada &!t"a&! ,an membaha,akan @. 3er!tah" (ada lembaa ,an ber6enan "nt"k melak"kan (erl!nd"an l!nk"nan #m!&aln,a% d!na& ke&ehatan% (ela,anan l!nk"nan% badan l! nk"nan h!d"( dan (ol!&!$ 8. S!a(kan nomor tele'on emeren&! "nt"k (a&!en #m!&aln,a% nomorJ (ol!&!% d!na& ke&ehatan lokal dan ("&at kontrol ra)"n$ ;. on!tor l!nk"nan terhada( ter*ad!n,a ter*ad!n,a (er"bahan &tat"& ke&elamatan 1. 3ant" (a&!en &aat melak"kan (er(!ndahan ke l!nk"nan ,an leb!h aman #m!&aln,a% r"*"kan &tat"& a&!&ten r"mah tana$ 11. In!&!a&! danata" lak"kan (roram &kr!n!n terhada( bahan ,an membaha,akan l!nk"nan #m!&aln,a% loam berat dan randon$ 1+. Ed"ka&! !nd!4!d" dan kelom(ok ,an ber!&!ko t!n! terhada( bahan berbaha,a ,an ada d!l!nk"nan 1. Kolabora&! denan lembaa la!n "nt"k men!nkatkan ke&elamatan l!nk"nan #m!&aln,a% d!na& ke&ehatan% (ol!&!% badan (erl!nd"nan l!nk"nan$

emon!tor dan meman!("la&! l!nk"nan '!&!k "nt"k men!nkatkan keamanan

41

?58?

ana*emen 2!nk"nan: Ke&elamatan

1. Ident!'!ka&! keb"t"han keamanan (a&!en berda&arkan '"n&! '!&!k dan kon!t!' &erta r!6a,at  (er!lak" d! ma&a lal" +. Ident!'!ka&! hal7hal ,an membaha,akan d! l!nk"nan #m!&aln,a% baha,aJ '!&!k% b!olo! dan k!m!a6!$ . S!nk!rkan bahan berbaha,a dar! l!nk"nan *!ka d!(erl"kan 5. od!'!ka&! l!nk"nan "nt"k mem!n!malkan bahan berbaha,a dan ber!&!ko /. Sed!akan alat "nt"k beradata&! #m!&aln,a% k"r&! "nt"k (!*akan dan (eanan tanan$ ?. G"nakan (eralatan (erl!nd"nan #m!&aln,a% (enekanan% (eanan (ada &!&!% k"n)! !nt"%  (aar% dan erban$ "nt"k emmbata&! mob!l!ta& '!&!k ata" ak&e& (ada &!t"a&! ,an membaha,akan @. 3er!tah" (ada lembaa ,an ber6enan "nt"k melak"kan (erl!nd"an l!nk"nan #m!&aln,a% d!na& ke&ehatan% (ela,anan l!nk"nan% badan l! nk"nan h!d"( dan (ol!&!$ 8. S!a(kan nomor tele'on emeren&! "nt"k (a&!en #m!&aln,a% nomorJ (ol!&!% d!na& ke&ehatan lokal dan ("&at kontrol ra)"n$ ;. on!tor l!nk"nan terhada( ter*ad!n,a ter*ad!n,a (er"bahan &tat"& ke&elamatan 1. 3ant" (a&!en &aat melak"kan (er(!ndahan ke l!nk"nan ,an leb!h aman #m!&aln,a% r"*"kan &tat"& a&!&ten r"mah tana$ 11. In!&!a&! danata" lak"kan (roram &kr!n!n terhada( bahan ,an membaha,akan l!nk"nan #m!&aln,a% loam berat dan randon$ 1+. Ed"ka&! !nd!4!d" dan kelom(ok ,an ber!&!ko t!n! terhada( bahan berbaha,a ,an ada d!l!nk"nan 1. Kolabora&! denan lembaa la!n "nt"k men!nkatkan ke&elamatan l!nk"nan #m!&aln,a% d!na& ke&ehatan% (ol!&!% badan (erl!nd"nan l!nk"nan$

emon!tor dan meman!("la&! l!nk"nan '!&!k "nt"k men!nkatkan keamanan

42

Pen)eahan Fat"h

Ident!'!ka&! R!&!ko

@. Ident!'!ka&! kek"ranan kn!&! ata" '!&!k ,an m"nk!n m"nk!n men!nkatkan (oten&! *at"h  (ada l!nk"nan tertent" 8. Ident!'!ka&! (er!lak" dan 'aktor ,an mem(enar"h! r!&!ko *at"h ;. Ident!'!ka&! karakter!&t!k dar! l!nk"nan ,an m"nk!n men!nkatkan oten&! *at"h #m!&aln,a% lanta! l!)!n dan tana terb"ka$ 1. on!tor a,a ber*alan #ter"tama ke)e(atan$% ke&e!mbanan dan t!nkat kelelahan denan amb"la&! 11. 3ant" amb"la&! !nd!4!d" ,an mem!l!k! ket!dak&e!mbanan 12. Sed!akan alat bant" #m!&aln,a% tonkat dan walker $ "nt"k men,e!mbankan a,a  ber*alan #ter"tama ke)e(atan$ In&tr"k&!kan (a&!en menena! (en"naan tonkat ata" walker denan tem(at 13. 15. 2etakkan benda7benda dalam *anka"an ,an m"dah ba! (a&!en 1/. 3er!kan tanda "nt"k men!natkan (a&!en aar mem!ta bant"an &aat kel"ar dar! tem(at t!d"r% denan te(at 1?. G"nakan (eanan tanan denan (an*an dan t!n! ,an te(at "nt"k men)eah *at"h dar! tem(at t!d"r% &e&"a! keb"t"han 1@. Sed!akan (en)aha,aan ,an )"k"( dalamranka men!nkatkan (andanan 18. Sed!akan (erm"kaan lanta! ,an t!dak l!)!n dan ant! &el!( 1;. Pa&t!kan bah6a (a&!en men"nakan &e(at" ,an (a&% terka!t denan aman%dan &ol ant! &el!( +. 3er!kan (enanda "nt"k member!kan (er!natan ke(ada &ta'' bah6a (a&!en ber!&!ko t!n!  *at"h 1. Ka*! "lan r!6a,at ke&ehatan ma&a lal" dan dok"menta&!kan b"kt! ,an men"n*"kkanadan,a  (en,ak!t med!&% d!ano&a keera6atan% &erta (era6atann,a +. Ka*! "lan data ,an d!da(atkan dar! (enka*!an r!&!ko &e)ara r"t!n . Pert!mbankan ke&ed!aan dan k"al!ta& &"mebr ,an ada #m!&aln,a% (&!kolo!&% '!nan&!al% t!nkat (end!d!kan% kel"ara% dan kom"n!ta&$ 5. Ident!'!ka&! &"mber7&"mber aen&! "nt"k membant" men"r"nkan 'aktor r!&!ko Ident!'!ka&! r!&!ko b!olo!&% l!nk"nan dan (er!lak" &erta h"b"nan t!mbal bal!k 

elak&anakan  (en)eahan kh"&"& denan (a&!en ,an mem!lk! r!&!ko )edera karena *at"h

Anal!&!& 'aktor r!&!ko  (oten&!al% (ert!mbankan r!&ko7r!&!ko ke&ehatan dan mem(r!or!ta&kan &trate!  (en"ranan r!&!ko ba! !nd!4!d" ma"("n

42

Pen)eahan Fat"h

Ident!'!ka&! R!&!ko

@. Ident!'!ka&! kek"ranan kn!&! ata" '!&!k ,an m"nk!n m"nk!n men!nkatkan (oten&! *at"h  (ada l!nk"nan tertent" 8. Ident!'!ka&! (er!lak" dan 'aktor ,an mem(enar"h! r!&!ko *at"h ;. Ident!'!ka&! karakter!&t!k dar! l!nk"nan ,an m"nk!n men!nkatkan oten&! *at"h #m!&aln,a% lanta! l!)!n dan tana terb"ka$ 1. on!tor a,a ber*alan #ter"tama ke)e(atan$% ke&e!mbanan dan t!nkat kelelahan denan amb"la&! 11. 3ant" amb"la&! !nd!4!d" ,an mem!l!k! ket!dak&e!mbanan 12. Sed!akan alat bant" #m!&aln,a% tonkat dan walker $ "nt"k men,e!mbankan a,a  ber*alan #ter"tama ke)e(atan$ In&tr"k&!kan (a&!en menena! (en"naan tonkat ata" walker denan tem(at 13. 15. 2etakkan benda7benda dalam *anka"an ,an m"dah ba! (a&!en 1/. 3er!kan tanda "nt"k men!natkan (a&!en aar mem!ta bant"an &aat kel"ar dar! tem(at t!d"r% denan te(at 1?. G"nakan (eanan tanan denan (an*an dan t!n! ,an te(at "nt"k men)eah *at"h dar! tem(at t!d"r% &e&"a! keb"t"han 1@. Sed!akan (en)aha,aan ,an )"k"( dalamranka men!nkatkan (andanan 18. Sed!akan (erm"kaan lanta! ,an t!dak l!)!n dan ant! &el!( 1;. Pa&t!kan bah6a (a&!en men"nakan &e(at" ,an (a&% terka!t denan aman%dan &ol ant! &el!( +. 3er!kan (enanda "nt"k member!kan (er!natan ke(ada &ta'' bah6a (a&!en ber!&!ko t!n!  *at"h 1. Ka*! "lan r!6a,at ke&ehatan ma&a lal" dan dok"menta&!kan b"kt! ,an men"n*"kkanadan,a  (en,ak!t med!&% d!ano&a keera6atan% &erta (era6atann,a +. Ka*! "lan data ,an d!da(atkan dar! (enka*!an r!&!ko &e)ara r"t!n . Pert!mbankan ke&ed!aan dan k"al!ta& &"mebr ,an ada #m!&aln,a% (&!kolo!&% '!nan&!al% t!nkat (end!d!kan% kel"ara% dan kom"n!ta&$ 5. Ident!'!ka&! &"mber7&"mber aen&! "nt"k membant" men"r"nkan 'aktor r!&!ko /. Ident!'!ka&! r!&!ko b!olo!&% l!nk"nan dan (er!lak" &erta h"b"nan t!mbal bal!k  ?. Pert!mbankan &tat"& (emen"han keb"t"han &ehar!7har!

elak&anakan  (en)eahan kh"&"& denan (a&!en ,an mem!lk! r!&!ko )edera karena *at"h

Anal!&!& 'aktor r!&!ko  (oten&!al% (ert!mbankan r!&ko7r!&!ko ke&ehatan dan mem(r!or!ta&kan &trate!  (en"ranan r!&!ko ba! !nd!4!d" ma"("n kelom(ok 

43

@. Pert!mbankan kr!ter!a ,an ber"na dalam mem(r!or!ta&kan area7area "nt"k men"ran! 'aktor r!&ko #m!&aln,a% t!nkat ke&adaran dan mot!4a&!% e'ekt!'!ta&% b!a,a% kela,akan% (!l!han7  (!l!han% ke&etaraan% &t!ma% dan ke(arahan ha&!l*!ka 'aktor r!&!ko ma&!h bel"m ter&ele&a!kan$ 8. D!&k"&!kan dan ren)anakan akt!4!ta&7akt!4!ta& (en"ranan r!&!ko berkolabora&! denan !nd!4!d" ata" kelom(ok  ;. Im(lementa&!kan akt!4!ta&7akt!4!ta& (en"ranan r!&!ko 1.Ren)anakan mon!tor r!&!ko ke&ehatan dalam *anka (an*an 11.Ren)anakan t!ndak lan*"t &trate! dan akt!4!ta& en"ranan r!&!ko *anka (an*an

. Re&!ko !n'ek&! berh"b"nan denan l"ka (o&t o (era&! N).D;

Dia*)+a Kepera6aa*

R!&!ko In'e&k&!

De'!n!&! : Rentan menalam! !n4a&! dan m"lt!(l!ka&! oran!&me (atoen!k ,an da(at menan" ke&ehatan

N).

NO0

N).I*-i/a)r

@

Ke(arahan In'ek&!

@1 @+ @ @@ @

Krieria Ha+il

Kemerahan
Bera 

02/2p =era "

Se-a* !

Ri*a* %

Ti-a/ a-a $

43

@. Pert!mbankan kr!ter!a ,an ber"na dalam mem(r!or!ta&kan area7area "nt"k men"ran! 'aktor r!&ko #m!&aln,a% t!nkat ke&adaran dan mot!4a&!% e'ekt!'!ta&% b!a,a% kela,akan% (!l!han7  (!l!han% ke&etaraan% &t!ma% dan ke(arahan ha&!l*!ka 'aktor r!&!ko ma&!h bel"m ter&ele&a!kan$ 8. D!&k"&!kan dan ren)anakan akt!4!ta&7akt!4!ta& (en"ranan r!&!ko berkolabora&! denan !nd!4!d" ata" kelom(ok  ;. Im(lementa&!kan akt!4!ta&7akt!4!ta& (en"ranan r!&!ko 1.Ren)anakan mon!tor r!&!ko ke&ehatan dalam *anka (an*an 11.Ren)anakan t!ndak lan*"t &trate! dan akt!4!ta& en"ranan r!&!ko *anka (an*an

. Re&!ko !n'ek&! berh"b"nan denan l"ka (o&t o (era&! N).D;

Dia*)+a Kepera6aa*

R!&!ko In'e&k&!

De'!n!&! : Rentan menalam! !n4a&! dan m"lt!(l!ka&! oran!&me (atoen!k ,an da(at menan" ke&ehatan

N).

NO0

N).I*-i/a)r

@

Ke(arahan In'ek&!

@1 @+ @ @@ @

Bera 

Krieria Ha+il

02/2p =era "

Se-a* !

Ri*a* %

Ti-a/ a-a $

Kemerahan
44

@ N).

NI0

?/5

Kontrol In'ek&!

?//

Perl!nd"nan !n'ek&!

 N,er! I*er:e*+i

15. 1/. 1?. 1@. 18. 1;. +. +1. ++. +. +5. +1. ++. +. +5. +/. +?. +@. +8. +;.

3er&!hkan l!nk"nan denan ba!k &etelah d!"nakan "nt"k &et!a( (a&!en. Gant! (eralatan (era6atan (a&!en &e&"a! (rotokol !n&t!t"&!. I&ola&! oran ,an terkena (en,ak!t men"lar. 3ata&! *"mlah (en"n*"n An*"rkan ke(ada kl!en menana! tekn!k )")! tanan ,an te(at. 0")! tanan &ebel"m dan &etelah (era6atan (a&!en. Paka! &ar"n tanan &ter!l ,an te(at. Pa&t!kan tekn!k (era6atan l"ka ,an te(at. 3er!kan tera(! ant!b!ot!k ,an &e&"a! A*arkan (a&!en menena! tanda dan e*ala !n'ek&! dan ka(an har"& mela(orkann,a ke(ada (ela,anan ke&ehatan. A*arkan (a&!en dan kel"ara baa!mana menh!ndar! !n'ek&! on!tor adan,a tanda dan e*ala !n'ek&! &!&tem!k dan lokal on!tor kerentanan terhada( !n'ek&! 3ata&! *"mlah (en"n*"n% ,an &e&"a!. H!ndar! kontak dekat denan he6an (el!haraan dan (en*am" denan !m"n!ta& ,an membaha,akan. 3er!kan (era6atan k"l!t ,an te(at "nt"k area edema Per!k&a k"l!t dan &ela("t lender "nt"k adan,a kemerahan% kehanatan ek&tr!m% ata" dra!na&e. T!nkatkan a&"(an n"tr!&! ,an )"k"(. An*"rkan a&"(an )a!ran ,an te(at. An*"rkan !&t!rahat.

Ra+i)*al

em!n!malkan (ener!maan dan tran&m!&! aen !n'ek&!

Pen)eahan dan detek&! d!n!  (ada (a&!en ber!&!ko

44

@ N).

NI0

?/5

Kontrol In'ek&!

?//

Perl!nd"nan !n'ek&!

 N,er! I*er:e*+i

15. 1/. 1?. 1@. 18. 1;. +. +1. ++. +. +5. +1. ++. +. +5. +/. +?. +@. +8. +;.

Ra+i)*al

3er&!hkan l!nk"nan denan ba!k &etelah d!"nakan "nt"k &et!a( (a&!en. Gant! (eralatan (era6atan (a&!en &e&"a! (rotokol !n&t!t"&!. I&ola&! oran ,an terkena (en,ak!t men"lar. 3ata&! *"mlah (en"n*"n An*"rkan ke(ada kl!en menana! tekn!k )")! tanan ,an te(at. 0")! tanan &ebel"m dan &etelah (era6atan (a&!en. Paka! &ar"n tanan &ter!l ,an te(at. Pa&t!kan tekn!k (era6atan l"ka ,an te(at. 3er!kan tera(! ant!b!ot!k ,an &e&"a! A*arkan (a&!en menena! tanda dan e*ala !n'ek&! dan ka(an har"& mela(orkann,a ke(ada (ela,anan ke&ehatan. A*arkan (a&!en dan kel"ara baa!mana menh!ndar! !n'ek&! on!tor adan,a tanda dan e*ala !n'ek&! &!&tem!k dan lokal on!tor kerentanan terhada( !n'ek&! 3ata&! *"mlah (en"n*"n% ,an &e&"a!. H!ndar! kontak dekat denan he6an (el!haraan dan (en*am" denan !m"n!ta& ,an membaha,akan. 3er!kan (era6atan k"l!t ,an te(at "nt"k area edema Per!k&a k"l!t dan &ela("t lender "nt"k adan,a kemerahan% kehanatan ek&tr!m% ata" dra!na&e. T!nkatkan a&"(an n"tr!&! ,an )"k"(. An*"rkan a&"(an )a!ran ,an te(at. An*"rkan !&t!rahat.

em!n!malkan (ener!maan dan tran&m!&! aen !n'ek&!

Pen)eahan dan detek&! d!n!  (ada (a&!en ber!&!ko

45

N).

15

NO0

Stat"& N"tr!&!

N).I*-i/a)r

151 15+ 158 15 15/ 1511

N).

NI0

15

ana*emen n"tr!&!

Krieria Ha+il

Sa*a me*7impa* -ari re*a* *)rmal

Ba*7a/  me*7impa* -ari re*a* *)rmal

02/2p me*7impa* -ari re*a* *)rmal

Se-i/i me*7impa* -ari re*a* *)rmal

Ti-a/  me*7impa* -ari re*a* *)rmal



"

!

%

$

A&"(an G!! A&"(an makan A&"(an )a!ran Ener! Ra&!o 33CT3 H!dra&! I*er:e*+i

1. Tent"kan &tat"& !! (a&!en dan kemam("an (a&!en "nt"k memen"h! keb"t"han !! +. Tent"kan a(a ,an men*ad! (re'eren&! makanan ba! (a&!en . Intr"k&!kan (a&!en menena! keb"t"han n"tr!&! #(!ram!da makanan$ 5. Tent"kan *"mlah kalor! dan *en!& n"tr!&! ,an d!b"t"hkan "nt"k memen"h! (er&,aratan !!. /. 3er!kan (!l!han makanan dan b!mb!nan terhada( (!l!han makanan. ?. 0!(takan l!nk"nan ,an ber&!h% ber4ent!la&!% &anta! dan beba& dar! ba" men,enat.

Ra+i)*al

en,ed!akan dan men!nkatkan intake n"tr!&! ,an &e!mban

45

N).

15

NO0

Stat"& N"tr!&!

N).I*-i/a)r

151 15+ 158 15 15/ 1511

N).

NI0

15

ana*emen n"tr!&!

Krieria Ha+il

Sa*a me*7impa* -ari re*a* *)rmal

Ba*7a/  me*7impa* -ari re*a* *)rmal

02/2p me*7impa* -ari re*a* *)rmal

Se-i/i me*7impa* -ari re*a* *)rmal

Ti-a/  me*7impa* -ari re*a* *)rmal



"

!

%

$

A&"(an G!! A&"(an makan A&"(an )a!ran Ener! Ra&!o 33CT3 H!dra&! I*er:e*+i

1. Tent"kan &tat"& !! (a&!en dan kemam("an (a&!en "nt"k memen"h! keb"t"han !! +. Tent"kan a(a ,an men*ad! (re'eren&! makanan ba! (a&!en . Intr"k&!kan (a&!en menena! keb"t"han n"tr!&! #(!ram!da makanan$ 5. Tent"kan *"mlah kalor! dan *en!& n"tr!&! ,an d!b"t"hkan "nt"k memen"h! (er&,aratan !!. /. 3er!kan (!l!han makanan dan b!mb!nan terhada( (!l!han makanan. ?. 0!(takan l!nk"nan ,an ber&!h% ber4ent!la&!% &anta! dan beba& dar! ba" men,enat.

Ra+i)*al

en,ed!akan dan men!nkatkan intake n"tr!&! ,an &e!mban

46

11+

Tera(! n"tr!&!

1. 2enka(! (enka*!an n"tr!&! &e&"a! keb"t"han +. on!tor a&"(an makanan har!an . Tent"kan *"mlah kalor! dan t!(e n"tr!&! ,an d!(erl"kan "nt"k memen"h! keb"t"han n"tr!&! denan kolabora&! denan ahl! !! 5. ot!4a&! kl!en "nt"k menkon&"m&! makanan dan m!n"man ,an bern"tr!&!% t!n!  (rote!n% kalor! dan m"dah d!kon&"m&! &erta &e&"a! keb"t"han

embant" kl!en mem!l!h makanan ,an mam(" memen"h! keb"t"han metabol!k.

46

11+

Tera(! n"tr!&!

1. 2enka(! (enka*!an n"tr!&! &e&"a! keb"t"han +. on!tor a&"(an makanan har!an . Tent"kan *"mlah kalor! dan t!(e n"tr!&! ,an d!(erl"kan "nt"k memen"h! keb"t"han n"tr!&! denan kolabora&! denan ahl! !! 5. ot!4a&! kl!en "nt"k menkon&"m&! makanan dan m!n"man ,an bern"tr!&!% t!n!  (rote!n% kalor! dan m"dah d!kon&"m&! &erta &e&"a! keb"t"han

embant" kl!en mem!l!h makanan ,an mam(" memen"h! keb"t"han metabol!k.

47

E:al2a+i

1. T!dak ada tanda (en!nkatan TIK  +. Pa&!en mam(" b!)ara denan *ela&% men"n*"kkan kon&entra&!% (erhat!an dan or!enta&! ba!k  . Pen!nkatan t!nkat ke&adaran #G0S 1/% t!dak ada erakan !n4ol"nter  5. TT< dalam bata& normal #TD: 1+C8% RR 1?7+=Cmnt% Nad! 871=Cmnt% S"h" ?%/7@%/o0$ /. am(" menontrol n,er! #tah" (en,ebab n,er!% mam(" men"nakan tekn!k non'armakolo! "nt"k men"ran! n,er!$ ?. ela(orkan bah6a n,er! berk"ran denan men"nakan mana*emen n,er! @. am(" menenal! n,er! #&kala% !nten&!ta&% 'rek"en&! dan tanda n,er!$ 8. en,atakan ra&a n,aman &etelah n,er! berk"ran  Discharge Planning 

47

E:al2a+i

1. T!dak ada tanda (en!nkatan TIK  +. Pa&!en mam(" b!)ara denan *ela&% men"n*"kkan kon&entra&!% (erhat!an dan or!enta&! ba!k  . Pen!nkatan t!nkat ke&adaran #G0S 1/% t!dak ada erakan !n4ol"nter  5. TT< dalam bata& normal #TD: 1+C8% RR 1?7+=Cmnt% Nad! 871=Cmnt% S"h" ?%/7@%/o0$ /. am(" menontrol n,er! #tah" (en,ebab n,er!% mam(" men"nakan tekn!k non'armakolo! "nt"k men"ran! n,er!$ ?. ela(orkan bah6a n,er! berk"ran denan men"nakan mana*emen n,er! @. am(" menenal! n,er! #&kala% !nten&!ta&% 'rek"en&! dan tanda n,er!$ 8. en,atakan ra&a n,aman &etelah n,er! berk"ran  Discharge Planning 

Selama d!ra6at d! r"mah &ak!t% (a&!en &"dah d!(er&!a(kan "nt"k (era6atan d! r"mah.

3ebera(a

!n'orma&!

(en,"l"han

(end!d!kan

,an

d!(er&!a(kanCd!ber!kan (ada kel"ara (a&!en !n! adalah: a.

Penert!an dar! (en,ak!t skull deect 

b.

Pen*ela&an tentan (en,ebab skull deect 

c.

an!'e&ta&! kl!n!k ,an da(at d!tan"lan!Cd!ketah"! oleh kel"ara

har"&

&"dah

48

d.

Pa&!en dan kel"ara da(at (er! ke r"mah &ak!tC("&ke&ma& terdekat a(ab!la ada e*ala ,an memberatkan (en,ak!tn,a

e.

Kel"ara har"& mendoronCmember!kan d"k"nan (ada (a&!en dalam menaat!  (roram (em"l!han ke&ehatan

49

DA&TAR PUSTAKA

3"le)he)k% et all . +1.  *ursin$ 'nter"entions Classiication (*'C) Si+th Edition. o&b,: El&e4!er. 3arbara 0. 2on. 1;;?. ,erawatan %edikal -edah (Suatu ,endekatan ,roses Keperawatan). Al!h baha&a : Ba,a&an Ikatan al"m&! Pend!d!kan Ke(era6atan Pa*a*aran 3and"n. 0etakan I. 3"rener% -ran)!& A 9 Kormano% artt!. 1;;@. -one nd /oint Disorder. Ne6 Bork: Th!eme. 0ar(en!to% 2.F. +. -uku Saku Dia$nosis Keperawatan. Fakarta: EG0. 0or6!n% El!abeth F. +;. ,atoisiolo$i0 -uku Saku. Fakarta: EG0. Doenoe& E.ar!l,n. ++. &encana suhan Keperawatan. Fakarta: EG0 Dorland. 1;;8. Kamus Saku Kedokteran. Fakarta: EG0. Herdman% T. Heather. +1+. D!ano&a Ke(era6atan: De'!n!&! dan Kla&!'!ka&! +1+7+15. Fakarta: EG0 an&*oer% Ar!' dkk. +1.  Kapita Selekta Kedokteran. Edisi 1. /ilid 2. Fakarta: ed!a Ae&)"la(!"&. oorhead% et all . +1.  *ursin$ 3utcomes Classiication (*3C) Fith Edition. o&b,: El&e4!er. "tta>!n% Ar!'. +8.  -uku 4ar suhan Sistem ,ersyaraan. Fakarta: Salemba ed!ka.

Keperawatan

den$an

#an$$uan

 NANDA. +15. Dia$nosis Keperawatan. Fakarta: EG0. Pr!)e% S,l4!a A. +?. ,atoisiolo$i0 Konsep Klinis ,roses5,roses ,enyakit . Fakarta: EG0. Ramam"rth!% Ra4!% et al. +@. Te+tbook o 3perati"e *eurosur$ery. Ne6 Delh!: 3I P"bl!)at!on&. Smelter% S"anne 0. ++.  -uku 4ar Keperawatan %edikal5-edah edisi 1 "olume 6. Fakarta: EG0. W!lk!n&on% F"d!th . +?. -uku Saku Dia$nosis Keperawatan den$an 'nter"ensi *'C dan  Kriteria 7asil *3C . Fakarta: EG0.